SCRIPTUM SUPER SENTENTIIS MAGISTRI PETRI LOMRARDI ■ SCRIPTUM SUPER SENTENTIIS MAGISTRI PETRI LOMBARDI recognovit atque iterum edidit R. P Maria Fabianus MOOS, Ο. P. TOME IV Nil obstat : Fr. H.-C. DESROCHES, O. P., Fr. Josephus KOPF, Lector in S. Theologia Doct. in S. Theologia. Imprimi potest : Fr. Emmanuel CATHELINEAU, O. P., Prior Provincialis. Lugduni, die XXV Maji 1947. Omnia jura vindicabuntur. DEO SANCTIFICATORI, QUI HOMINES PER SACRAMENTA AD FINEM ULTIMUM DUCIT, ET REMUNERATORI, QUI SINGULIS PRO MERITO VITAM ÆTERNAM CONFERT HOS TRACTATUS DOGMATICOS, PER MANUS B. V. MARIÆ, DEDICAT AUCTOR. i i fl» / PROŒMIUM — ï $ / Quæ in præcedenti libro diximus, supervacuum iterare existimamus. Belli causa et in multis aliis rebus ex oboe­ dientia occupati, hoc volumen cum magna interposita mora in lucem edimus. Quamobrem lectoribus benevolis et præsertim quos vocant subscriptoribus ex animo veniam petimus. Si quidem adhuc multa menda in hoc opere reperient studiosi, cum benigna diligentia designare velint. Et si aliquando litteras grsecas codicum commiscuimus, id accidit, non tantum nostra culpa, sed malitia temporum et difficultate, ne dicamus impossibilitate bibliothecae adeundi et codices evolvendi. Sicut jam in Tertio Sententiarum formulam VIDETUR QUOD, ita in hoc volumine ULTERIUS præfigendo I, II, III, vel IV uncis inclusa, et AD PRIMAM QUÆSTIONEM etc. typis capitalibus signare decrevimus, quippe quæ iterationes verborum QUÆSTIUNCULA et SOLUTIO quæ in codicibus desunt, supervacaneas offi­ ciant et impediunt ne moles libri amplius dilatetur. Scribebamus in viculo EVEUX apud « Sedem de re oeconomica humanis moribus accommodata » in festo Pentecostes die XXV MAJI a. MCMXLVII. fr. Maria Fabianus Moos, O. P. EN SIGLA QUIBUS USI SUMUS IN CONFICIENDA HAC EDITIONE a β Ύ δ e ζ η θ ι κ λ Pro Codicibus Bruxellis, Bibl. Regia α . 1562 Sæc. XIV β1568—XIII γ Parisiis, Bibl. Mazarinea δ e ζ η Parisiis, Bibl. National! θ ι K λ μ V μ ξ ο π ξ ν ο π Ρ Ρ τ υ σ Τ υ 1565 844 845 846 847 849 15341 15342 15343 3043 3044 15775 15776 15777 15778 15779 15780 15781 — — — — — — — — — — — — — — — — — — XIV XIII XIII XIII XIII exeunte XIII XIII XIII XIII XIV XIV XIII XIII XIV XIII XIV XIII XIV Pro Editionibus R. Romana (Piana) (1570-1571) A. Antwerpiana (1612) N. Nicolai seu Parisiensis prima (1660) V. Veneta secunda a Bernardo de Rubeis curata (1765-1788) P. Parmensis (1856-1857) F. Vives a D. Fretté curata (1882) Quar. Editio Sententiarum a collegio S. Bonaventuræ ad Claras Aquas recognita. Sigla generalia = addit. = corrigit. ~ omittit. = editiones. = homoteleuton. ) inclusa a nobis adduntur et semper sunt loca Patrum vel auctoritatum quæ in medium afferuntur. [ ] indicat lectionem quæ in mss. non satis fundari videbatur, aut quæ ex mera conjectura præbetur. ad. cor. om. ed. homot. Loca ( Pro locis recitandis G. = Patrologia Græca a Migne edita. L. = Patrologia -Latina a Migne edita. I I* 1 SANCTI THOMÆ AQUINATIS SCRIPTUM ! u J SUPER QUARTO LIRRO SENTENTIARUM DE I Ï f SACRAMENTIS i ET DE i RESURRECTIONE ET GLORIA RESURGENTIUM PROLOGUS S. THOMÆ Misit verbum suum, et sanavit eos, ei eripuit eos de interitionibus eorum. * Ps. cvi, 20. Ex peccato primi hominis humanum genus duo incurrerat : scilicet mortem et infirmitatem. Mortem propter separationem a vitæ principio, de quo in Ps. 'xxxv, 10) dicitur : « Apud te est fons vitæ1. » Unde dicitur Piom. v, 12 : « Per unum hominem peccatum in mundum intravit, et per peccatum mors. » Infirmi­ tatem vero2 propter destitutionem gratiæ, quæ est hominis sani­ tas, quæ petitur Jer. xvii, 14 : « Sana me Domine et sanabor ». Et ideo in Ps. (vi, 3) dicitur : « Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. » Ad hoc autem sufficiens remedium haberi non poterat, nisi ex Verbo Dei qui3 est fons sapienliæ in excelsis, Eccli. i, 5 et per consequens vitæ, quia « sapientia vitam tribuit possessori » Eccl. vu, 13. Unde dicitur Joan, v, 21 : « Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat; sic ep Filius quos vult, vivificat. » 1. Sic cod. Ed. ad. : « et qui separatur ab hoc principio, de necessitate moritur; et hoc factum est per primum hominem. » — 2. βδ om. « vero ». — 3. Ed. « quod ». 4. ·ηζ et ed. om. « et ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. IV. 2 2 PROLOGUS S. ΤΗΟΜ.Έ Ipsum est etiam verbum1 Dei, quo omnia portantur ; Hebr. i, 3 : « Portans omnia verbo virtutis suæ » ; et ideo est efficax ad infirmitatem tollendam. Unde in Ps. (xxxu, 6) dicitur : « Verbo Domini cceli firmati sunt » ; et Sap. xvi, 12 : « Neque herba neque malagma sanavit eos, sed sermo tuus, Domine, qui sanat omnia. » Sed quia « vivus esi sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti », ut dicitur Heb. iv, 12, necessarium fuit ad hoc quod nobis medicina tam violenta proficeret, quod ei carnis nostræ infirmitas adjungeretur, ut nobis magis congrueret. Hebr. n, 17 : « Debuit per omnia fratribus assimilari, ut mise­ ricors fieret. » Et propter hoc, « Verbum caro factum est, et habi­ tavit in nobis » ; Joan, i, 14. Sed quia hæc medicina tantæ est ellicaciæ ut omnes sanare possit ; — « Virtus enim exibat de illo, ei sanabat omnes », ut dicitur Luc. vi, 19 — ideo ab hac univer­ sali medicina et prima aliæ particulares medicinæ procedunt universali medicinæ conformes, quibus mediantibus virtus uni­ versalis medicinæ proveniat ad infirmos. Et hæc sunt sacra­ menta, in quibus sub tegumento rerum visibilium divina virtus secretius operatur salutem, ut Augustinus2 dicit. Sic ergo in verbis propositis tria tanguntur : scilicet confectio medicinæ et3 sanatio ab infirmitate et liberatio a morte. Confectio medicinæ tangitur in hoc quod dicit : « Misit verbum suum » : quod quidem referendum est et ad Verbi incarnationem, quod dicitur eo missum quod4 caro factum ; Gal. iv, 4 : « Misit Deus Filium suum factum ex muliere » ; et ad sacramentorum institutionem in quibus accedit verbum ad elementum et fit sacramentum, ut sic sit conformitas sacramenti ad Verbum incarnatum. « Sanctificatur enim creatura sensibilis per Verbum Dei et orationem », I Tim. iv, 5. Sanatio autem ab infirmitate peccati et reliquiarum ejus tangi­ tur in hoc quod dicit : « Et sanavit eos » : quæ quidem sanatio per sacramenta fit. Unde ipsa sunt unguenta sanitatis quæ Christus quasi unguentarius confecit, Eccli. xxxvm, 7. Unde et in Ps. (cu, 3) dicitur : « Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis », quantum ad peccata ; « qui sanat omnes .infirmitates tuas », quantum ad peccatorum reliquias. Liberatio autem a morte tangitur in hoc quod dicit5 : « Et eri­ puit eos de interitionibus eorum. » Et quia interitus in mortem violentam sonare videtur, ideo congrue ad pœnalem mortem referri potest ; quia ratio pœnæ est ut contra voluntatem sit, sicut ratio culpæ ut sit voluntaria. Et ideo culpa ad infirmita­ tem reducitur, poena ad mortem, quia via ad poenam est culpa, Ί. RANVP. « virtus ». — 2. Cf. Isidorum, lib. VI ElymcA., c. 19, u. 40 : L. 82, 255. — 3. Ed. otn, « et ». — 4. Ed. « a Deo missum quia ». — 5. Ed. « dicitur ». πΒτ ( ' PROLOGUS S. THOMÆ 3 sicut infirmitas ad mortem. Non solum autem separatio animæ a corpore mors dici potest, sed etiam omnes præsentis vitæ pœnalitates. Et ideo pluraliter interitiones nominantur, sicut et II Cor. xi, 23 : « In mortibus frequenter ». A morte ergo cor­ ruptionis naturæ eripiet Verbum incarnatum per resurrectio­ nem ; « quia in Christo omnes vivificabuntur », I Cor. xv, 22 ; Is. xxvi, 19 : « Vivent interfecti mei etc. » ; sed a mortibus pcena, litatum per gloriam ■— tunc enim absorpta erit mors per victo; riam, I Cor. xv, 54 — et de his in Ps. (cn, 4) dicitur : « Qui rediί mit de interitu vitam tuam », quantum ad primum ; « qui coronat te in misericordia », quantum ad secundum. Î ■ 1. — Sic ergo ex verbis propositis tria possumus accipere circa hunc Quartum librum qui præ manibus habetur, scilicet i materiam ; quia in eo agitur de sacramentis et de resurrectione { et gloria resurgentium. I Item continuationem ad Tertium librum ; quia in tertio ‘ agebatur de missione Verbi in carnem, in hoc autem libro de j effectibus incarnati Verbi ; ut quartus respondeat tertio, sicut '■ secundus primo. s ‘ Item divisionem istius libri. Dividitur enim in partes duas. In prima determinat de sacramentis ; in secunda1 de resur­ rectione et gloria resurgentium, 43 d., ibi : « Postremo de conditione resurrectionis etc. » Prima2 dividitur in duas. In prima determinat de sacramen­ tis in communi3. In secunda descendit ad sacramenta novæ legis, 2 d., ibi : « Jam ad sacramenta novæ legis etc. » Prima in duas. In prima dicit4 de quo est intentio ; in secunda ; prosequitur, ibi : « Sacramentum est sacræ rei signum etc. » Circa primum duo facit. Primo proponit materiam de qua agendum est. (1, 2). Secundo ostendit quid de ea primo dicendum sit, ibi : « De quibus quatuor etc. » (3). > « Sacramentum est etc. » (4). Hic determinare incipit de sacra­ mentis in communi. Et dividitur in partes duas. In prima ’ determinat de sacramentis secundum se ; in secunda de divi­ sione sacramenti in suas partes, ibi : « Duo autem sunt etc. » Prima in duas. In prima ostendit quid est sacramentum ; in secunda necessitatem institutionis.sacramentorum, ibi, « Tri­ plici autem ex causa etc. » (8). Prima in duas. In prima venatur genus sacramenti ; in secunda differentias, ibi : « Signorum vero etc. » (6). Circa primum duo facit. Primo ponit sacramentum in genere signi. Secundo definit signum, ibi : « Signum8 est res etc. » (5). . 1. Ed. ad. « determinat ». — 2. P. « item. ». — 3. P. « prima dicitur de sacra­ mentis in generali ». — 4. Ed. « dicitur ». — 5. Ed. ad. « vero ». 4 PROLOGUS S. THOMÆ « Signorum vero etc. » (6). Hic venatur differentias ; et primo unam differentiam communem omnibus sacramentis, quæ est ut imaginem gerat ; secundo aliam quæ est propria sacramento­ rum novæ legis, in quibus est perfecta ratio sacramenti, scilicet ut causa existât, ibi : « Sacramentum enim proprie dicitur etc. » (7). « Duo autem sunt etc. » (9). Hic dividit sacramentum in suas1 partes ; et primo in partes intégrales ; secundo in partes subjec­ tivas, ibi : « Jam videre restat etc. » (10). Et circa hoc2 duo facit. Primo ostendit differentiam inter sacramenta veteris et novæ legis. Secundo determinat de quo­ dam sacramento veteris legis, quod maxime cum sacramentis novæ legis communicat, ibi : « Fuit tamen3 etc. » (11). Quarum prima pars cum præcedentibus est de lectione præsenti. 1. Ed. « duas ». — 2. Ed. a h®c ». — 3. Ed. « autem », LIBER QUARTUS DISTINCTIO I De sacramentis et signis sacramentalibus 1· His tractatis quæ ad doctrinam rerum pertinent quibus fruendum est et quibus utendum, et quæ fruuntur et utuntur, ad doctrinam signorum accedamus1. 2. — Samaritanus enim vulnerato appropians, curationi ejus sacra­ mentorum alligamenta adhibuit (Luc. x, 30), quia contra originalis pec­ cati et actualis vulnera, sacramentorum remedia Deus instituit. 3. — De quibus quatuor primo consideranda occurrunt. Quid sit sacramentum ; quare institutum ; in quibus consistat et conficiatur ; et quæ sit distantia inter sacramenta veteris et novæ lègis. Quid sit sacramentum 4. — « Sacramentum est sacræ rei signum ». (Aug. x, de Civ. Dei, c. 5 ; L. 41, 282) Dicitur tamen sacramentum etiam sacrum secretum, sicut dicitur2 sacramentum Divinitatis3, ut sacramentum sit sacrum signans et sacrum signatum. Sed nunc agitur de sacramento secundum quod est signum. Item. « Sacramentum est invisibilis gratiæ visibilis forma ». (Aug. hi, Qq. in Pent., q. 84 ; L. 34, 712.) 5. — « Signum vero est res præter speciem quam ingerit sensibus, aliquid aliud ex se faciens in cognitionem venire ». (Aug. de doctr. Christ, c. 1, n. 1 ; L. 34, 35.) 6. — « Signorum vero alia sunt naturalia, ut fumus, significans ignem ; alia data. » (Ibid. n. 2.) Et eorum quæ data sunt, quædam sunt sacramenta, quædam non. Omne enim sacramentum est signum, sed non e converso. Sacramentum ejus rei similitudinem gerit cujus signum est. « Si enim sacramenta non haberent similitudinem rerum quarum sacramenta sunt, proprie sacramenta non dicerentur. » (Aug. Ep. 98, n. 9 ; L. 33, 364.) 7. — Sacramentum enim proprie dicitur quod ita signum est gratiæ Dei et invisibilis gratiæ forma, ut ipsius imaginem gerat et causa existât. {Summa Sent, tract. 4, c. 1 ; L. 176, 177.) Non ergo4 significandi tantum gratia sacramenta instituta sunt, sed etiam sanctificandi. (Sum. Sent. loc. cit.) a. — Quæ enim significandi gratia tantum instituta sunt, solum signa sunt et non sacramenta ; sicut fuerunt sacrificia carnalia et observanti® cæremoniales veteris legis5, quæ nunquam poterant justos facere offe­ rentes ; quia, ut ait Apostolus (Hebr. ix, 13) « sanguis hircorum et tau­ rorum, et cinis vitulse aspersus inquinatos sanctificabat ad emundationem carnis », non animæ ; nam inquinatio illa erat contactus mortui. Unde Augustinus (iv, Qq. in Peni., q. 33 ; L. 34, 735) : « Nihil aliud intelligo inquinationem quam lex mundat, nisi contactum mortui hominis, quem qui tetigerat, « immundus erat septem diebus », sed purificabatur secundum legem die tertio et septimo ; et ita mundus erat », ut jam intraret in templum. 1. Hunc prologumom. P. — 2.Ed. om. « dicitur». — 3. Quar. < Deitatis ». — 4. Ouar « igitur ». — 5. Cf. Lev. xvi. 15. SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 6 b. — Mundabant etiam interdum a corporali lepra illa legalia, sed nunquam ex operibus legis aliquis justificatus est, ut ait Apostolus !Rom. in, 20 et Galat. u, 16),etiam si in fide et in caritate fierent. Quare ? Quia imposuit ea Deus in servitutem, non in justificationem, et ut figura futuri1 essent, volens ea sibi ipsi potius offerri quam idolis. Illa ergo signa erant, sed tamen et2 sacramenta, licet minus proprie, in Scripturis sæpe vocantur, quia signa erant rei sacræ, quam utique non præstabant. Illa autem Apostolus (loc. cit et Act. xv, 10) opera legis dicit quæ tantum significandi gratia vel in onus instituta sunt. De causa institutionis SACRAMENTORUM 8. — « Triplici autem exs causa sacramenta instituta sunt : propter humiliationem, eruditionem, exercitationem. Propter humiliationem quidem, ut dum homo in sensibilibus rebus quæ natura infra ipsum sunt, ex prsecepto Creatoris se reverendo subjicit, ex hac humilitate et obedientia Deo magis placeat, et1 apud eum mereatur, cujus imperio salutem quærit in inferioribus se, et si non ab illis, sed per illa a Deo. Propter eruditionem etiam instituta sunt, ut per id quod foris in specie visibili cernitur, ad invisibilem virtutem, quæ intus est, cognoscendam5 mens erudiatur. Homo enim, qui ante peccatum sine medio Deum videbat, per peccadum adeo5 hebuiC ut nequaquam divina queat5 capere, nisi humanis excitatus5. Propter exercitationem similiter instituta sunt ; quia cum homo otiosus esse non possit, proponitur ei utilis et salubris exercitatio in sacramentis, qua vanam et noxiam declinet occupationem1”. » Non enim facile capitur a tentatore qui bono vacat exercitio. Unde Hieronymus (Ep. 125 ad Rustic. ; L. 22, 1078) monet : « Semper aliquid11 operis facito, ut te occu­ patum diabolus inveniat. » « Sunt autem exercitationum tres species. Una ad ædificationem animæ pertinet, alia12 ad corporis fomentum, alia ad utriusque subversionem. » (Hugo loc. cit.) Cum igitur absque sacramentis quibus non alligavit potentiam suam Deus, homini gratiam donare posset, prædictis de causis sacramenta instituit. In quibus consistat et conficiatur sacramentum 9. — « Duo autem sunt in quibus sacramentum consistit, scilicet verba et res : verba, ut invocatio Trinitatis ; res, ut aqua, oleum et hujusmodi. » De differentia sacramentorum veterum et novorum 10. — Jam videre restat differentiam13 sacramentorum veterum et novorum, ut sacramenta vocemus quæ antiquitus res sacras significabant, ut sacrificia et oblationes et hujusmodi. Eorum autem differentiam breviter Augustinus assignat dicens (In ps. lxxiii, n. 2 ; L. 36, 931), « quia illa promittebant tantum et significabant, hæc autem dant salutem. » 1. Cf. Rom. v, 14. — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « de ». — 4. Ed. ad. « ut ». — 5. Quar. « agnoscendam ». — 6. Ed. « a Deo ». — 7. Ed. « habuit ». — 8. « ut nequeat divina ». — 9. Ed. « exercitatus ». — 10. Hugo a S. Vict. I De Sacramentis, p. 9, c. 3 (L. 176, 319 sq.) quædam verbotenus, alia contractim. Quar.— 11. Ed. ad. « Do­ ni ». — 12. Quar. » altera ». — 13. Quar. « distantiam ». DISTINCTIO I De 7 circumcisione 11. — Fuit tamen inter illa sacramenta1 sacramentum quoddam, scilicet circumcisionis, idem conferens remedium contra peccatum, quo nunc baptismus præstat. a. —■ Unde Augustinus. (II de Nuptiis et Concupisc., c. 11, n. 24 ; L. 44, 450) : « Ex quo instituta est circumcisio in populo Dei quæ2 erat tunc « signaculum justitiæ fidei » (Rom. iv, 25), ad purgationem valebat magnis et parvulis originalis- veterisque peccati ; sicut baptismus ex illo valere coepit ad innovationem hominis, ex quo institutus est. » b. — Item Bed a (Hom. de Circumcis. Domini ; L. 94, 54) : « Idem salutiferæ curationis auxilium circumcisio in lege contra originalis peccati vulnus agebat, quod baptismus agere revelatæ gratiæ tempore consuevit, excepto quod regni coelestis januam nondum3 intrare poterant ; tamen in sinu Abrahæ post mortem requie beata consolati, supernæ pacis ingressum spe felici expectabant. » c. — His aperte traditur per circumcisionem, ex quo instituta fuit, remissionem peccati originalis et actualis parvulis et majoribus a Deo præstitam, sicut nunc per baptismum datur. De viris qui fuerunt ante circumcisionem, et de feminis QUÆ FUERUNT ANTE ET POST 12. — Quæritur autem4 de viris qui fuerunt ante circumcisionem, et de feminis quæ fuerunt ante et post, quod remedium contra peccatum habuerint. Quidam dicunt sacrificia et oblationes eis valuisse ad remissionem peccati. Sed melius est dicere illos qui de Abraham prodierunt, per cir­ cumcisionem justificatos ; mulieres vero per fidem et operationem bonam, vel suam, si adultæ erant, vel parentum, si parvulæ. Eos vero qui fuerunt ante circumcisionem parvulos, in fide parentum ; parentes vero per vir­ tutem sacrificiorum, scilicet quam intelligebant spiritualiter in illis sacri­ ficiis, justificatos. Unde Gregorius (IV Moral., c. 3 ; L. 75, 635) : « Quod apud nos valet aqua baptismi, hoc egit apud veteres vel pro parvulis sola fides, vel pro majo­ ribus virtus sacrificii, vel pro his qui ex Abrahæ stirpe prodierunt, mysterium circumcliionis. » De INSTITUTIONE ET CAUSA CIRCUMCISIONIS 13. :— Hic dicendum est, in quo instituta fuerit circumcisio, et quare, et cur mutata per baptismum. a. — Abraham primus mandatum circumcisionis habuit ad proba­ tionem obedientiæ ; nec ei soli præcepta fuit circumcisio, sed et semini ejus, id est omnibus Hebræis : quæ fiebat secundum legem octava5 die, lapideo cultro, in carne praeputii. b. — Data autem fuit circumcisio pluribus de causis : scilicet ut per obedientiam mandati Abraham placeret Deo, cui per praevaricationem Adam displicuerat. Data etiam fuit in signum magnæ fidei Abrahæ, qui credidit se habiturum filium, in quo fieret benedictio omnium. Deinde ut hoc signo a ceteris nationibus discerneretur populus ille. 1. Quar. « et inter illa », om. « sacramenta ».— 2. Migne « quod ». — 3. Quar. « nce dum. ». — 4. Ed. « etiam ». — 5. F. “ octavo ». 8 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM c. — In carne vero præputii ideo jussa est fieri circumcisio, quia in remedium instituta est originalis peccati, quod a parentibus trahimus per concupiscentiam, quæ in parte illa magis dominatur. Et quia in parte illa culpam inobedientiæ primus homo sensit, decuit ut ibi signum obedientiæ acciperet. Quare die octava et petrino cultro d. — Fiebat autem octava die, et1 petrino cultro, quia et in resurrec­ tione communi octava ætate futura, per petram Christum omnis ab electis abscindetur corruptio, et per Christi resurrectionem octava die factam circumciditur a peccatis anima cujusque in eum credentis. « Duæ ergo* res sunt illius sacramenti. » (Aug. in Joan, tract. 30, η. 5 ; L. 35, 1634.) Quare per baptismum mutata sit circumcisio 14. — Ideo autem mutata est circumcisio per baptismum, quia sacra­ mentum baptismi communius est et perfectius, quia pleniori gratia accu­ mulatum. Ibi enim peccata solum dimittebantur, sed nec gratia ab bene operandum adjutrix, nec virtutum possessio vel augmentum ibi præstabatur, ut in baptismo, ubi non tantummodo abolentur peccata, sed etiam gratia adjutrix confertur, et virtutes augentur. Unde aqua refectionis* (Ps. xxii, 2) dicitur : quæ4 aridos fecundat, et jam® fructificantes ampliori ubertate donat ; quia quantumcumque per fidem et caritatem ante habitam aliquis justus ad baptismum accedit, uberiorem ibi recipit gratiam ; sed non ita in circumcisione. Unde Abrahæ per fidem jam justi­ ficato signaculum tantum fuit ; nihil enim intus contulit. De parvulis defunctis ante diem octavam 15. — Si vero quæritur de parvulis qui ante diem octavam morie­ bantur, ante quam non fiebat’ circumcisio ex lege, utrum salvarentur vel non, idem potest responderi quod sentitur de parvulis ante baptismum defunctis, quos perire constat. Unde Beda (ubi supra et in Luc. 2; L. 92, 337) : « Qui “nunc per Evangelium1 terribiliter et salubriter clamat (Joan, iii, 5) : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit8 in regnum Dei » : ipse dudum clamat per suam legem (Gen. xvu, 14) : « Anima9 cujus præputii caro circumcisa non fuerit, peribit10 de populo suo, quia pactum meum irritum fecit11 ». Forte tamen sub lege ingruente necessitate mortis, ante octavam diem circumcidebant sine peccato filios, sicut modo in Ecclesia fit de baptismo. i> 1. Quar. om. « et ». — 2. Quar. « igitur. » — 3. Ed. ad. « vel regenerationis ». —■ 4. Ed. « quia ». — 5. F. om. « jam », al. « etiam ». — 6. Ed. « antequam fieret ». — 7. Ed. ad. « suum ». — 8. Quar. « non potest intrare ». — 9. F. « Masculus ». — 10. F. « delebitur anima illa ». — 11. F. « feci ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. I QUÆSTIO I Hic quaeruntur quinque : Primo, quid sit sacramentum. Secundo, de necessitate sacramentorum. Tertio, ex quibus consistat sacramentum. Quarto, de efficacia sacramentorum novæ legis. Quinio, de efficacia sacramentorum veteris legis. ARTICULUS I m [III, q. 60, a. 1, 2, 3.] 16. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. INCONVENIENTER DEFINIATUR SACRAMENTUM VIDETUR PER HOC QUOD QUOD ; « Sacramentum est sacræ rei signum. » (4). 1. Sacramenta enim sunt alligamenta sanitatis, ut dicitur in Glossa super illud Ps. (cxlvi, 3 ; L. 113, 1073) : « Qui sanat contritos corde ». Sed de ratione medicamenti non est ut aliquid significet, sed solum ut efficiat sanitatem. Ergo sacramentum non est signum. 2. Præterea. Omnes creaturæ sensibiles sunt signa invisi­ bilium divinorum, ut patet Rom. i, 20, nec tamen dici possunt sacramenta. Ergo male definitur sacramentum « sacræ rei signum ». 3. Præterea. Serpens æneus de quo dicitur Num. xxi, signum fuit sacræ rei, scilicet crucis Christi, nec tamen fuit sacramen­ tum. Ergo definitio prædicta est male data. 4. Præterea. Triplex est signum, scilicet demonstrativum quod est de præsenti, rememoratwum quod est de præterito, pro­ gnosticum quod est de futuro. Sed nullum istorum competit sacramento, cum quandoque recipiens sacramentum, gratiam non habeat nec habuerit1 nec in posterum habiturus sit. Ergo nullo modo2 est signum. 5. Præterea. Signum contra causam dividitur. Sed aliquod sacramentum est causa. Ergo non omne sacramentum est signum. dicitur [Π] 17. — ULTERIUS. Videtur quod male definiatur si­ : « Signum est res præter speciem quam ingerit etc. (5) ». gnum cum dicitur 1. P. om. « nec habuerit ». — 2. Ed. « non omne », et ad. « sacramentum. > 10 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Unum enim oppositorum non debet poni in definitione alterius. Sed res et signa ex opposito dividuntur, ut patuit in 1 d. I libri. Ergo res non debet poni in definitione signi. 2. Præterea. Secundum Philosophum in libro Priorum, (β 27, 70) omnis effectus suæ causæ signum esse potest. Sed quidam effectus sunt spirituales, qui nullam speciem ingerunt sensibus. Ergo non omne signum aliquam speciem sensibus ingerit. 3. Præterea. Omnis locutio fit per aliqua signa. Sed angeli loquuntur non prolato aliquo sensibili sermone, ut in II lib. d. 11 (q. 2, a. 3) dictum est. Ergo non omne signum est sensibile. [III] 18. — ULTERIUS. Videtur quod hæc definitio male : « Sacramentum est invisibilis gratiæ visibilis forma, ut imaginem gerat, et causa existai » (7). 1. Sicut enim in Littera (9) dicitur, in duobus sacramenta consistunt, scilicet in rebus et verbis. Sed sicut res sunt visibiles, Ha verba sunt audibilia. Ergo debuit dicere : « Visibilis et audibilis. » 2. Præterea. Omnis forma est intrinseca vel exemplaris. Sed sacramenta non sunt formæ intrinsecæ invisibilis gratiae, ut per se patet ; nec iterum formæ exemplares, cum gratia invisi­ bilis1 non imitetur rem visibilem, sed magis2 e converso. Ergo sacramentum nullo modo est forma invisibilis gratiæ. 3. Præterea. Character baptismalis est sacramentum et res, ut infra (d. 4, q. 1) dicetur ; et similiter corpus Christi verum existens in altari. Sed neutrum istorum3 est visibilis forma. Ergo definitio non est bene data. 4. Præterea. Imago est quod ad imitationem alterius fit; forma autem exemplaris est ad cujus imitationem aliquid fit. Ergo non est idem forma et imago respectu ejusdem. Sed sacra­ mentum est forma invisibilis gratiæ. Ergo non est imago respectu ejusdem. 5. Præterea. In definitione generis non debet poni differentia constitutiva alicujus specierum in quas dividitur genus. Sed esse causam ejus quod figurat, est differentia sacramentorum novæ legis. Ergo non debet poni in definitione communi sacra­ menti. detur 1IV] 19. — ULTERIUS. Videtur QUOD DEFINITIO QUAM PONIT 1. RANVP. « visibilis ». :— 2. RANVP. om. « magis ». — 3. β om. < istorum ». DISTINCTIO I, QUffiST. I, ART. I 11 Augustinus1 sit incompetens ; scilicet : « Sacramentum est in quo sub tegumento rerum visibilium divina virtus secretius operatur salutem ». 1. Occultatio enim manifestationi opponitur. Sed signum instituitur ad manifestandum. Cum ergo tegumentum occul­ tationem importet, videtur quod male ponatur in definitionesacramenti. 2. Præterea. Frequenter accipientes sacramenta salutem non consequuntur. Ergo opera2 salutis non debent3 poni in defini­ tione sacramenti. 3. Præterea. In sanctis hominibus divina virtus operatur ad salutem ipsorum, ut dicitur Is. xxvi, 12 : « Omnia opera nostra operatus es in nobis » ; nec tamen sancti homines dicuntur sacramenta. Ergo idem quod4 prius. [V] [III, q. 64, a. 2, ad 2.] 20. — ULTERIUS. Videtur quod definitio Hugonis de5 Sancto Victore (lib. I de sacram, p. 9, c. 2 ; L. 176, 317) sit incompetens, quæ talis est : « Sacramentum est corporate vel materiale elementum extrinsecus* oculis suppositum, ex institu­ tione significans7, ex similitudine repræsenians8, ex sanctifi­ catione invisibilem gratiam continens. » 1. Materia enim non prædicatur de toto. Sed materiale elementum est materia sacramenti. Ergo male ponitur in defi­ nitione sacramenti ut genus. 2. Præterea. In quibusdam sacramentis non est elementum, sed elementatum, sicut in extrema unctione est oleum. Ergo definitio non est communis omnibus sacramentis. 3. Præterea. Similitudo est rerum differentium eadem quali­ tas. Sed non potest esse eadem qualitas rerum spiritualium ad corporalia ; ergo nec similitudo. Ergo male dicitur : « Ex simi­ litudine repræsenians. » 4. Præterea. Si est aliqua similitudo, illa est ex naturali proprietate materialis elementi. Si ergo ex similitudine reprae­ sentat, et idem est repræsentare quod significare, ut potest patere per definitionem signi in littera positam, ergo sacra­ mentum non significat ex institutione. 21. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sacramentum secundum proprietatem vocabuli 1. Cf. Isidorum, 1. vi Elymol,, c. 19, n. 40 ; (L. 82, 255). — 2. Ed. «operatio ». — 3. Ed. « debet ». — 4. F. « quot. ». — 5. Ed. « a ». — 6. Migne « foris sensibiliter pro­ positum, ex similitudine repræsentans et ex institutione significans, etc.». — 7. Ed. « signans ». — 8. Ed. ad « et ». 12 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM videtur importare sanctitatem active, ut dicatur sacramentum quo aliquid sacratur, sicut ornamentum quo aliquid ornatur. Sed quia actiones activorum debent1 esse proportionate condi­ tionibus passivorum, ideo in sanctificatione qua homo sancti­ ficatur, debet esse talis sanctificandi modus qui homini competat secundum quod rationalis est, quia ex hoc est homo. Inquantum autem est rationalis, habet cognitionem a sensibilibus ortam. Unde oportet quod sanctificetur hoc modo quod sua sanctifi­ catio sibi innotescat et2 per similitudines sensibilium rerum. Et secundum hoc invenitur diversa acceptio sacramenti. 22. — Aliquando enim3 sacramentum importat rem qua fit consecratio. Et sic passio Christi dicitur sacramentum. Et hæc est prima acceptio quam Magister ponit. 23. — Aliquando vero includit modum consecrationis qui homini competit secundum quod causæ sanctificantes et sua sanctificatio per similitudines sensibilium sibi4 notificantur. Et sic sacramenta novæ legis sacramenta dicuntur ; quia et conse­ crant, et sanctitatem significant modo prædicto et etiam primas sanctificationis causas5 : sicut baptismus sanctificat® et puri­ tatem designat, et mortis Christi signum est. 24. — Aliquando autem7 includit tantum significationem prædictarum consecrationum : sicut signum sanitatis dicitur sanum. Et hoc modo sacramenta veteris legis sacramenta dicuntur, in quantum significant ea quæ in Christo sunt gesta, et etiam sacramenta novae legis. 25. —■ Relicto ergo primo modo dicendi sacramentum, quia de hujusmodi sacramentis dictum est in III libro, de sacra­ mentis secundo et tertio modo dictis non poterit alia communis definitio assignari nisi dicatur : « Sacramentum est sacræ rei signum ; » nisi quod oportet ut subintelligatur talis modus significandi qui est per similitudinem rei sensibilis, quod Ma­ gister addit8 ut scilicet ejus similitudinem gerat. 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis significatio non sit de ratione curationis simpliciter, est tamen de ratione curationis talis quæ fit per sacramenta, ut ex dictis patet. 27. — Ad secundum dicendum quod res sensibiles non sunt signa divinorum ut sunt sacrantia, sed ut sunt in seipsis sacra. Sacramentum autem debet intelligi signum rei sacræ ut est sacrans. Et ideo non9 oportet quod omnes res sensibiles sint sacramenta. 28. —■ Ad tertium dicendum quod quamvis serpens æneus 1. Ed. « dicuntur ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. β « autem ». — 4. β om. « sibi ».— 5. Ed. ad. « significant ». — 6. RANVP. om. « sanctificat ». — 7. RANVP. « etiam ». — 8. P. ad. « quod est id. ». — 9. RAVP. om. « non ». * -» . « DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. I 13 esset signum rei sacræ sacrantis, non tamen inquantum sacrans est actu ; quia non ad hoc adhibebatur ut aliquis sanctifica­ tionis effectus perciperetur, sed solum effectus exterioris cura­ tionis. Et similis est ratio de imagine crucis quæ ponitur tantum .*■ ad repræsentandum. 29. — Ad quartum dicendum quod sacramenta novæ legis tria significant1 : scilicet causam primam sanctificantem, sicut baptismus, mortem Christi ; et quantum ad hoc sunt signa rememoraliva. Item significant effectum sanctificationis quam faciunt, et hæc significatio est eis prindipalis ; et sic sunt signa demonstrativa. Nec obstat, si aliquis sanctitatem non recipit ; i quia non est ex defectu sacramenti, quod, quantum in se est, natum est gratiam conferre. Item significant finem sanctifica­ tionis, scilicet æternam gloriam ; et quantum ad hoc sunt signa prognostica. 30. — Sacramenta vero veteris legis erant totaliter signa pro­ gnostica. 31. —· Ad quintum dicendum quod signum, quantum est in se, importat aliquid manifestum quoad nos, quo manuducimur in cognitionem alicujus occulti. Et quia ut frequentius effectus sunt nobis manifestiores causis ; ideo signum quandoque contra causam dividitur, sicut , demonstratio « quia» dicitur per signum a communi, in I Phgs. ; (a. 1, 184a, 18 s. ; 1. I, n. 6 s.)2 ; demonstratio autem « propter quid » est per causam. Quandoque autem causa est manifesta quoad nos, utpote cadens sub sensu ; effectus autem occultus, ut si expectatur in futurum. Et tunc nihil prohibet causam signum sui effectus dici. 32. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, signum importat aliquod notum quoad nos, quo manuducimur in alterius cognitionem. Res autem primo nobis notæ, sunt res cadentes sub sensu, a quo omnis nostra cognitio ortum habet. Et ideo signum quantum ad primam sui institutionem significat aliquam rem sensibilem, prout per eam manuducimur in cognitionem alicujus occulti. Et sic Ma­ gister accipit hic signum. 33. —■ Contingit autem aliquando quod aliquod magis notum quoad nos, etiam si non sit res cadens sub sensu, quasi secun­ daria significatione signum dicatur ; sicut dicit Philosophus in II Elh. (β 2. 1104b, 4 ; 1. 3, n. 266), quod « signum generati 1. RA. « signant ». —· 2. Ed. « sicut demonstratio « quia » est quæ dicitur esse per signum a communi, ut in I Phys. textu 4, dicitur... ». 14 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM habitus in nobis oportet accipere flentem in opere delectationem », quæ non est delectatio sensibilis, cum sit rationis. 34. — AD PRIMUM ergo dicendum quod definitio illa non est per oppositas res, sed per oppositas rationes. Unde etiam ibidem dictum est quod omne signum est res. 35. — Ad secundum dicendum quod in rebus intelligibilibus fit processus ab his quæ sunt notiora simpliciter, sicut patet in mathematicis. Unde ibi effectus non sunt signa causarum, sed in rebus sensibilibus. 36. — Ad tertium dicendum similiter de locutione angelorum, quod fit per ea quæ sunt notiora simpliciter. Unde bon possunt proprie dici signa, sed quasi transumplioe. 37. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod illa definitio Magistri completissime rationem sacramenti desi­ gnat, prout nunc de sacramentis loquimur. Ponitur enim effi­ cientia sanctitatis in hoc quod dicitur1 : « ut causa existât » ; et modus competens homini quantum ad cognitionem, in hoc quod dicitur1 : « invisibilis gratiæ visibilis forma » ; et modus significationis homini connaturalis, scilicet ex similitudine sen­ sibilium, in hoc quod dicitur1 : « ut imaginem gerat. » 38. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quia visus est nobilior inter alios sensus, et plures differentias rerum ostendit, ut dicitur in principio2 Meta. (A 1. 980a, 26-27 ; 1. 1, n. 6) ; ideo, ut Augustinus dicit (lib. X Confess., c. 35 ; L. 32, 802) « nomen visus ad omnes alios sensus extenditur », Et ideo « visibilis » ponitur hic pro sensibili communiter. 39. —■ Ad secundum dicendum quod forma sumitur hic com­ muniter pro figura, secundum quod est in quarta specie quali­ tatis, et non pro forma exemplari ; quia per mutationem figuræ imaginibus aliquid repraesentamus. 40. — Vel si sumatur pro forma exemplari, hoc esset3 in quan­ tum sacramenta sunt quodammodo causæ invisibilis gratiæ. Et ita in via generationis præcedunt, quamvis quantum ad institutionem imitentur. 41. — Ad tertium dicendum quod character baptisçialis et corpus Christi verum non dicuntur sacramenta nisi secundum quod conjunguntur exterioribus4 signis sensibilibus. 42. — Ad quartum dicendum sicut ad secundum, quod forma quæ est figura, non habet oppositionem ad imaginem, cum figura imago dicatur. 43. — Ad quintum dicendum, quod sacramentum non dividitur per sacramenta veteris et novse legis sicut genus per species, sed 1« α « dicit ». — 2. Ed. « I ». — 3. P. < est », — 4. RANVP. om. « exterioribus ». B DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. I § 15 9. ’ sicut analogum in suas parles, ut sanum in habens sanitatem et significans eam. Sacramentum autem simpliciler est quod causât sanctitatem. Quod autem significat tantum, non est sacramentum nisi secundum quid. Et ideo esse causam, potest * poni in definitione sacramenti, sicut habens sanitatem in defi­ nitione sani. ' 44. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod defi- ' " nitio illa Augustini1, si tamen in verbis illis sacramentum defi• nire intendit, datur de sacramento quantum ad id quod est principale in ratione ipsius, scilicet causare sanctitatem. Et quia sacramenta non sunt primæ causæ sanctitatis, sed ■ quasi causæ secundariæ et instrumentales, ideo definiuntur sacramenta sanctificationis instrumenta. Actio autem non attri­ buitur instrumento, sed principali agenti, cujus virtute instru­ menta ad opus applicantur, prout sunt mota ab ipso. Et ideo sacramenta non dicit esse sanctificantia, sed quod in eis divina virtus occulta existens sanctificat. 45. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacramentum est et2 causa et signum. Est quidem causa instrumentons. Et ideo virtus agentis prin­ cipalis occulte in ipso operatur, sicut virtus artis3 in serra. 46. — Sed inquantum est signum, est ad manifestandum hujusmodi occultationem ; ut sic ante significationem sit occul­ tum, sed postquam significatio facta est actu, sit manifestum. 47. — Ad secundum dicendum quod hoc contingit per acci­ dens ex defectu recipientium. Definitiones autem respiciunt hoc quod per se est, sicut quod ignis calefacit, quantum in se est, quamvis ex parte passivi impediri posset. 48. — Ad tertium dicendum quod in sacramentis Deus ope­ ratur salutem sicut in instrumentis, quibus mediantibus salus causatur ; sed in hominibus sicut in subjectis recipientibus salutem.' Et ideo ratio non sequitur. 49. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod defi­ nitio Hugonis de sancto Victore eadem est cum definitione quam Magister in Littera ponit, hoc excepto quod addit causam significationis quæ est institutio, et causam efïîcientiæ quæ est sanctificatio. Idem enim est dictum « materiale elementum exterius oculis suppositum,4 ex institutione significans, » quod « invisibilis gratiæ visibilis forma » ; et « ex similitudine repraesen­ tans », idem est ei quod dicitur, « ut imaginem gerat » ; et « ex sanctificatione invisibilem gratiam continens », idem est ei quod dicitur « ut causa existât ». 1. Cf. n. ad. « et ». 19. — 2. Ed. om. « et ». — 3. RANVP. ad. « vel artificis ».— 4. Ed< 16 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 50. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut formæ artifi­ ciales sunt accidentales1, ■—■ in artificialibus tota substantia est materia, et propter hoc praedicatur, ut dicatur, « Phiala est aurum » —; ita etiam cum sacramenti2 forma non det esse sub­ stantiale, sed accidentale in genere causæ et signi, non est incon­ veniens ut materia sacramenti de ipso prædicetur et in ejus definitione sicut genus ponatur s hoc enim etiam in aliis acci­ dentibus contingit, ut dicitur in VII Meta. (£ 5. 1030b, 14 s. ; 1. 4, n. 1342 s.), ut cum dicitur : « Simum est nasus curvus ». 51. — Ad secundum dicendum quod elementum accipitur communiter pro quolibet corporali visibili, sive sit elementum simplex, sive elementatum. Et utimur tali modo loquendi propter verbum Augustini qui dicit (in Joan., tract. 80, η. 3 ; L. 35, 1840) : « Accedit verbum ad elementum et fit sacramentum. » In baptismo enim qui est sacramentorum janua, materia est elementum simplex. 52. — Ad tertium dicendum quod inter corporalia et spiri­ tualia non attenditur similitudo per participationem ejusdem qualitatis, sed per proportionalitatem quæ est similitudo proportionatorum ; ut quod3 sicut se habet aqua ad delendas corporales maculas, ita gratia ad abluendum spirituales. Et secundum hunc modum similitudinis transferuntur etiam corporalia ad spiritualia. 53. ■— Ad quartum dicendum quod res sensibilis secundum prædictam similitudinem ex naturali proprietate pluribus est conformis. Et ideo quantum est de se æqualiter potest quodlibet illorum significare. Ad hoc ergo quod ad unum determinetur, et sic sua significatio sit certa, oportet quod accedat institutio quæ ad unum determinet. Et sic repræsentatio quæ est ex simi­ litudine naturalis proprietatis, importat aptitudinem quamdam ad significandum ; sed4 determinatio et complementum signi­ ficationis ex institutione est. ARTICULUS II [I] [III, q. 61, a. 1 ; III Cg. c. 119 ; IV, c. 55, 56] 54. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SACRAMENTIS HUMANUM GENUS ETIAM POST LAPSUM NON INDI­ GEAT. 1. Per gratiam enim et virtutes peccati vulnera sanantur 1. Ed. ad. « tamen », contra αγ^εη ; β ad. « cum ». — 2. Ed. « in sacramentis ». — 3. Ed. om. < quod ». — 4. RANVP. « quia etsi representatio quæ est ex similitudine naturalis proprietatis importat aptitudinem quamdam ad significandum, attamen... ». DISTINCTIO 1, QUZEST. I, ART. II 17 in nobis ; quia gratia a Sanctis dicitur sanitas et decor animæ. Philosophus etiam in II Eth., (β 2. 1104a, 11 ; 1. 2, n. 260 s.', comparat virtutem sanitati corporali. Cum ergo sacramenta sint instituta ut medicinæ peccati, ut Hugo de sancto Victore dicit (lib. I De sacram, fidei, p. 8, c. 12 ; L. 176, 313), videtur quod eis non indigeamus. 2. Præterea. Contraria contrariis curantur. Sed homo mor­ bum peccati incurrerat, se per affectum' rebus temporalibus subjiciendo. Ergo videtur inconveniens modus curationis ut sub rebus sensibilibus humilietur, sicut Magister dicit. 3. Præterea. Illud1 quod est causa occultationis et erroris, non prodest ad eruditionem. Sed tradere spiritualia sub signis corporalibus est occultatio quædam spiritualium ; unde et pluribus est causa erroris : sicut patet de illis qui Deum credebant per lineamenta corporalia distingui propter modum loquendi symbolicum in Scripturis. Ergo non facit ad eruditionem nostram sacramentorum exhibitio, ut Magister dicit (8). 4. Præterea. I Tim. ιν2, 8 : « Corporalis exercitatio ad modicum utilis est. » Sed exercitatio quæ fit in sacramentis est corporalis, quia res quæ in usum veniunt corporales sunt. Ergo eis non indigemus propter exercitationem, ut iterum Magister dicit. 55. —■ SED CONTRA. Augustinus dicit Contra Faustum (1. XIX, c. 11 ; L. 42, 355), quod omnis religio habuit aliqua signa exteriora, in quibus conveniebant ad Deum colendum. Sed in Ecclesia Dei, post peccatum, in hoc mundo peregrinante est verissima religio. Ergo oportet in ea esse hujusmodi signa, et hæc sunt sacramenta ; ergo indigemus eis. 56. —■ Præterea. Medicina vulnerum debet esse proportionata. Sed vulnus peccati devenerat in humano genere usque ad corpus, in quo habitat lex peccati, ut dicitur Bom., vu, 23. Ergo debuit medicina etiem per aliqua corporalia ei parari. Sed hujusmodi sunt sacramenta. Ergo sacramentis homo in statu naturæ lapsæ indiget. [Π] [II S., d. 23, q. 2, a. 1, ad. 1 : III, q. 61, a. 2] 57. — ULTERIUS. Videtur quod etiam ante peccatum HOMO EIS INDIGUISSET. 1. Homo enim etiam ante peccatum gratia indigebat, ut in II lib. (c. 24, q. 1, a. 4, ad 2) dictum est. Sed sacramenta sunt instituta ad gratiæ collationem. Ergo homo eis in statu innocentiæ indiguisset. 2. Præterea. Dionysius in i cap. Eccles. Hierar., (n. 2 ; G. 3, 374), assignat hanc causam institutionis hujusmodi sensibilium 1. Ed. « Id ». — 2. αβδ « vi ». 18 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM figurarum in sacramentis ; quia per hujusmodi1 materiale elemen­ tum2 melius reducimur3 ad spiritualia4, propter connaturalitatem cognitionis nostræ ad sensibilia. Sed homo in statu innocentiæ materialis erat, et ex sensibilibus cognitionem accipiens, propter quod etiam in paradiso dicitur positus ad operandum, ut naturales vires rerum experiretur. Ergo et tunc indiguit hujusmodi sacramentis. 3. Praeterea. Matrimonium sacramentum quoddam est. Hoc autem in paradiso fuit institutum in statu innocentiae, ut patet Gen. ii. Ergo in statu innocentiae homo sacramentis indiguisset. 58. — SED CONTRA. Mat., ix, 12 : « Non opus esi sanis medico », nec etiam medicina. Sed Hugo de sancto Auctore dicit (lib. I de Sacram., p. 9, c. 3 ; L. 176, 319) quod sacramenta sunt vasa medicinalia. Ergo non erant in statu innocentiæ necessaria, cum morbus non erat. 59. — Præterea. Sacramenta virtutem sortiuntur ex passione Christi. Unde et de latere ipsius in cruce pendentis fluxisse dicuntur. Sed si homo non peccasset, Christi passio non fuisset. Ergo nec sacramenta. [III] [III, q. 61, a. 3] 60. — ULTERIUS. Videtur ouod in statu legis naturæ SACRAMENTA NON FUERUNT NECESSARIA. 1. Non minus enim est necessaria eruditio quæ fit per præcepta quam illa quæ fit per sacramenta. Sed præcepta non fuerunt aliqua5 data ab bene vivendum præter ea quibus naturali ratione ad bene vivendum informabantur. Ergo videtur quod nec sacramenta debuerunt pro tempore illo institui, cum ea lex naturalis non dictet : quod patet ex hoc quod non sunt eadem apud omnes et secundum omne tempus. 2. Præterea. Sacramenta, quando instituta sunt, necessaria sunt ad salutem, ut patet Joan., iii, 5 : « Nisi quis renalus fuerit etc. ». Sed ea quæ ante legem scriptam videntur esse sacramenta, erant voto celebrata et non necessitate, ut Hugo de sancto Victore dicit (lib. I de sacr., p. 11, c. 5 ; L. 176, 345). Ergo non erant sacramenta, et per consequens nec necessaria. 61. — SED CONTRA. Secundum Hugonem (lib. I, de sacram., p. 8, c. 12 ; L. 176, 313) quandocumque fuit morbus, fuit et medicina morbi. Sed in statu legis naturæ erat morbus peccati. Ergo necessaria erat sacramentorum medicina. 1. RANVP. ad. « sensibiles figuras ». — 2. η et ed. « nostrum ». — 3. Ed. « manu ducitur ». — 4. αη om. « ad spiritualia ». — 5. Ed. “ alia ». DISTINCTIO I, ÇJUÆST. I, ART. U 19 [IV] [III, q. 61, a. 3] 62. — ULTERIUS.Videtur SACRAMENTA LEGIS NATURÆ quod nec debuerunt supra illa ALIA SUPERADDI IN LEGE MOYSI. 1. Quod enim superadditur alteri, debet esse magis ad perfec­ tionem accedens. Sed sacramenta quæ fuerunt in lege naturæ, erant propinquissima perfectis sacramentis quæ sunt in lege nova, ut patet de oblatione Melchisedech. Ergo non debuit fieri superadditio per legem Moysi. 2. Præterea. Superadditio ad id quod bonum erat vel mutatio ejus non debet fieri nisi propter meliorationem. Sed sacramenta veteris legis non habebant alium effectum meliorem effectu sacramentorum legis naturæ, quia utraque sacramenta signi­ ficabant tantum. Ergo non debuit fieri aliqua mutatio ipsorum vel superadditio ad ea. 63. — SED CONTRA. Sacramenta, ut Magister in Littera (8) dicit, ad eruditionem instituta sunt. Sed secundum Gregorium (In Ezech. lib. II, hom. 4, n. 12; L. 76, 980), per incrementum temporum crevit scientia sanctorum patrum, et fides etiam magis explicata est, ut in III lib. d. 25 (q. 2, a. 2, sol. 1, 96), dictum est. Ergo oportuit etiam1 in lege Moysi alia sacramenta superaddi2 sacramentis legis naturæ. [V] [Infra, d. 2, q. 1, a. 4, sol. 1 ; III, q, 61, a. 4; IV Cg.t c. 57.] 64. — ULTERIUS. Videtur QUOD IN LEGE NOVA NON DEBUE­ RUNT ALIQUA SACRAMENTA REMANERE. 1. Veniente enim veritate cessat figura. Sed « gratia et veritas jam per Christum Jesum facta est », Joan., i, 17. Ergo non indi­ gemus sacramentis gratiam ipsius et veritatem significantibus. 2. Præterea. Apostolus, Galat. iv3, 2, 3, dicit quod antiqui patres erant sub elementis mundi servientes, sicut puer sub pædagogo usque ad præfinilum tempus a patre. Sed tempus plenitu­ dinis est tempus incarnationis, ut ibidem dicitur. Ergo cum sacramentum sit materiale elementum, videtur quod ex tunc non debuerimus sub sacramentis salutem quærere. 65. — SED CONTRA. Quando est tempus medicandi, tunc magis necessariæ sunt medicinæ. Sed tempus aptissimum spiri­ tuali medicationi est tempus gratiæ. Unde in Ps. (ci, 14; lxiv, 12), tempus miserendi, annus benignitatis Dei dicitur. Ergo in statu gratiæ maxime necessaria sunt sacramenta quæ sunt medi­ cinæ quædam. 1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. « addi. ». — 3. αβ3 « III ». 20 j I i j i I I SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 66. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sacramenta non erant necessaria necessitate absoluta, sicut necessarium est Deum esse, cum ex sola divina1 benigni­ tate2 instituta sint, sed de necessitate quæ est ex suppositione finis ; non ita tamen quod sine his Deus hominem sanare non posset, quia sacramentis virtutem suam non alligavit, ut in Littera (8) dicitur : sicut cibus necessarius est ad vitam humanam ; sed quia per sacramenta magis congrue fit hominis reparatio : sicut equus dicitur necessarius ad iter, quia in equo facilius homo vadit. 67. — Hujusmodi autem congruitatis causa potest accipi ex hoc quo homo per peccatum praecipue circa sensibilia cor­ ruptus erat, eis detentus ne in Deum surgere posset. Erat autem prædicta corruptio quantum ad cognitionem ; quia humana mens circa sensibilia tantum occupari noverat, intantum ut quidam nihil extra sensibilia crederent ; et si qui ad cognitionem intelligibilium pervenirent, ea secundum modum rerum sensibilium judicabant. Similiter quantum ad affectionem; quia eis quasi summis bonis inhaerebant, Deo postposito. Similiter etiam quantum ad actionem ; quia homo eis inordi­ nate utebatur. 68. — Necessarium ergo fuit ad curationem peccatorum ut homo ex sensibilibus in spiritualia cognoscenda proficeret, et ut affectum quem circa ea habebat, in Deum referret, et3 eis ordinate et secundum divinam institutionem uteretur. Et ideo necessaria fuit sacramentorum institutio, per quæ homo ex sensibilibus de spiritualibus eruditur, et hæc est secunda causa quam Magister ponit ; per quæ etiam affectum qui sensi­ bilibus subjicitur, in Dei reverentiam referret, et hæc est prima causa ; per quæ etiam circa ea in honorem Dei excitaretur, et hæc est tertia* causa. 69. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia et virtutes sanant formaliter, sicut sanitas ; sed sacramenta quodammodo effective, sicut medicinæ quædam. Unde sicut non sequitur : sanitas sanat, ergo medicinæ non sunt necessariæ ; ita nec hæc : gratia sanat, ergo sacramenta non sunt necessaria ; sed magis posset contrarium concludi. 70. — Ad secundum dicendum quod per eadem contrario modo fit virtus et corrumpitur, ut patet5 in II Eth. (β 7. 1107a, 29 ; 1. 8 et 9). Unde sicut corruptio virtutis facta est in homine per hoc quod se sub sensibilibus rebus humiliavit propter ipsa 1. PF. om. « divina ». — 2. β RANVP. « bonitate ».— 3. Ed. ad. « ut ». — 4. Cf. Hugonem de S. V., 1. I de Sacram., p. 9, c. 3 ; L. 176, 319. — 5. Ed. om. « patet ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. II 21 sensibilia ; ita reparatio virtutis convenienter fit per hoc quod homo sub eis humiliatur propter Dei reverentiam. Et sic contra­ ria contrariis curantur, quia contraria debent accipi circa idem. 71. — Ad tertium dicendum quod remanentibus in sensibi­ libus prædictus modus tradendi spiritualia est occultus et erroris1 occasio ; a quibus etiam congruum est sancta occultare, ut Dionysius dicit, Hier. Eccl. 1 cap., (G. 3, 370.) Sed eis qui instruuntur ex sensibilibus in spiritualem intellec­ tum consurgere, est valde congruus, quia12 est conformis naturali cognitioni qua ex sensibilibus cognitionem intellectus accipit. 72. — Ad quartum dicendum quod corporalis exercitatio • secundum se accepta ad modicum utilis est in comparatione ad pietatem, ut ibi Apostolus intendit ; sed si ei pietas adjqngatur, sicut fit in sacramentis quæ ad religionis pietatem perti­ nent, est valde utilis. . 73. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod uti­ litas sacramentorum est eruditio et curatio. Quantum autem ad curationem omnibus patet quod non erant necessaria sacramenta in statu innocentiæ, cum tunc morbus non esset. 74. —■ Sed Quidam dicunt quod erant necessaria quantum ad eruditionem ; quia homo in statu etiam illo sensibilibus3 ute­ batur, et ita ex sensibilibus ei4 spiritualia significari congruebat. Sed hoc non videtur conveniens, quia significatio fit ad acqui­ rendum cognitionem de eo quod significatur. Quamvis autem homo5 in primo statu sensibilia cognosceret, et in eis etiam spiritualium similitudines inspiceret, non tamen ex sensibilibus spiritualium cognitionem accepisset6, sed magis ex influentia divini luminis. Et ideo sacramentis ad eruditionem non indigebat. 75. —■ Et hoc etiam in Littera (8) Magister significare videtur, quia refert hoc quod de eruditione dicit, ad defectum cogni­ tionis qui est in statu peccati. Et ideo dicendum est cum Aliis quod in statu innocentiæ sacramenta non fuissent7. 76. —AD PRIMUM ergo dicendum quod sacramenta non sunt instituta ad gratiam conferendam, nisi prout gratia est sanans formaliter morbum peccati. Et sic in statu innocentiæ homo gratia non indigebat. 77. — Ad secundum dicendum quod in statu innocentiæ supe­ riores partes hominis omnino inferioribus dominabantur. Et ideo quamvis homo haberet sensus et materialis esset, non tamen 1. RAVP. « est occulti erroris occasio », N. « occultus est erroris occasio ». — 2. F. « qui ». — 3. F. « sensibus ». — 4. Ed. om. « ei ». — 5. RANVP. om. « homo ». — 6. RANVP. « accepit ». — 7. RANVP. ad. « necessaria ». 22 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM intellectus ex sensibilibus cognitionem accipiebat, sed ex influen­ tia divini luminis habebat. Sed quia experientia etiam eorum quæ prius sciebamus, delec­ tabilis est, ideo operabatur ad experiendum naturæ vires, non ut ex hoc habitum scientiæ acciperet, sed ut ex visione expe­ rimental! eorum quæ sciebat, delectaretur. 78. — Ad tertium dicendum quod matrimonium non fuisset in statu innocenliæ in remedium, sed in officium. Et quia sacra­ menta remedia sunt, ideo proprie loquendo, non fuisset sacra­ mentum, nisi forte inquantum rem sacram significabat ; non quidem1 ut illius sacræ rei, scilicet conjunctionis Christi et Ecclesiæ, per hujusmodi matrimonium homo in statu illo cogni­ tionem accepisset ; sed magis e converso ex cognitione prædictæ conjunctionis convenientiam et sanctitatem matrimonii cogno­ visset. 79. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ea quæ ab homine fiunt, a cognitione ortum oportet habere ; alias non essent humana opera. Unde oportet quod operatio cognitioni respondeat, sicut effectus causæ. 80. —· In statu autem legis naturæ non sufficiebat ad salutem sola naturalis cognitio, sed exigebatur fides aliquorum quæ supra rationem sunt. Et post lapsum exigebatur fides de repara­ tore per quem erat medicina morbi. Et ideo in statu illo non tantum erant necessaria opera quæ sunt de dictamine legis naturalis, sed etiam alia quæ essent protestationes et signa eorum quæ ad reparationem pertinebant. Et hæc erant illius temporis sacramenta, sicut sacrificia, decimæ, oblationes et hujusmodi. 81___ AD PRIMUM ergo dicendum quod præcepta quæ ordinant ad bene vivendum, sunt præcepta legis naturæ quæ respondent cognitioni naturali. Et quia cognitio naturalis suf­ ficienter ea dictabat, nondum per contrariam consuetudinem omnino obtenebrata, ideo non erat tanta necessitas ut eorum expressio fieret, sicut sacramentorum quæ supernatural! cogni­ tioni respondent. 82. — Ad secundum dicendum quod ante legem scriptam erant quædam sacramenta necessitatis, sicut illud fidei sacra­ mentum quod ordinabatur ad deletionem originalis peccati ; et similiter poenitentia quæ ordinabatur ad deletionem actualis ; et similiter matrimonium quod ordinabatur ad multiplicationem humani generis. Sed sacrificia et oblationes et hujusmodi erant voluntatis et necessitatis2 : necessitatis in communi, ut scilicet aliquid facerent in protestationem fidei suæ, qua Deo per latriæ 1. A « et non quidem illius ». — 2. RANVP. om, « voluntatis et necessitatis ». * DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. II 23 religionem subjecti erant; sed in speciali erani voluntatis, utrum scilicet deberent1 sacrificia exhibere, vel oblationes, vel aliquid hujusmodi. 83. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum sacramentorum usus fidei proportionaliter respondeat, sicut dictum est, oportuit quod secundum diversum statum fidei diversimode sacramenta traderentur. Fides autem quantum ad articulorum explicationem semper magis ac2 magis crevit secundum vicinitatem3 temporis gratiæ, ut in4 III lib. d. 25 (q. 2, a. 2, sol. 1), dictum est. Et secundum hoc oportuit sacra4 menta magis ac magis determinari. 84. — Et propter hoc, quia in Abraham fides primo habuit quasi notabilem quantitatem, ut propter fidei religionem ab aliis n separaretur, unde et pater fidei dicitur, ideo sibi signaculum sive sacramentum fidei determinatum fuit, scilicet circumcisio. 85. — Et quia tempore Moysi jam fides ad tantam quanti­ tatem devenerat ut non solum in uno homine refulgeret vel in una5 familia, sed in una tota gente, populo Dei multiplicato ; ideo oportuit et legem dari, quæ non nisi populo ferri potest — unde legis-posilwa6 est pars politicæ, non œconomicæ vel monasticæ —■ et sacramenta in speciali determinari et multiplicari. Et propter hoc necessarium fuit in lege Moysi determinari sacri­ ficia, oblationes et decimas, quantum ad omnes singulares cir­ cumstantias, et matrimonia ordinari et pœnitentiæ satisfac­ tiones distingui. 86. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis oblatio Melchisedech perfectissime repræsentaret nostrum sacrificium quantum ad materiam, tamen etiam oportuit multas alias circumstantias repræsentari, sicut modum sumendi et passio­ nem Christi, cujus est memoriale, quæ explicite figurantur7 per agnum paschalem et per alia legis sacramenta. 87. — Ad secundum dicendum quod quamvis non sit facta melioratio per sacramenta veteris legis quantum ad alium effec­ tum in genere, scilicet causare ; facta est tamen quantum ad eumdem effectum qui est significare, inquantum expressius et pluribus modis futura gratiæ significabantur sacramenta. 88. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod eadem fides est etiam8 modernorum et antiquorum, ut Augustinus dicit (in Joan, tract. 45, η. 9 ; L. 35, 1722), quia quem illi cre­ debant venturum, nos credimus jam venisse. Et ideo cum sacra­ 1. β « debent ». — 2. Ed. « et ». — 3. RANVP. « propinquitatem ». — 4. PF. om. « in ». — 5. RANVP. om. « una ». — 6. Ed. « legis positio ». — 7. RANVP. « significantur ». — 8. Ed. om. « etiam ».* 24 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM menta fidei correspondeant, sicut protestationes ipsius et ab ea1 virtutem habentia, oportet quod sicut antiqui patres redemp­ tionis Christi participes effecti sunt per sacramenta quae erant signa futuri, ita et in nos redemptio ejus perveniat mediantibus aliquibus sacramentis significantibus quod jam factum est, quæ sunt sacramenta novæ legis. 89. - AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut dicit Dio­ nysius in Eccles. Hier. (c. 5, n. 2 ; G. 3, 502), status novæ legis medius est inter statum veteris legis et statum coelestis patriæ. Et ideo etiam ea quæ sunt novæ legis, et sunt veritas respectu signorum veteris legis, et sunt figuræ respectu manifestæ et plenæ cognitionis veritatis quæ erit in patria. Et ideo adhuc oportet in nova lege quod maneant aliquæ figuræ ; sed in patria, ubi erit plenaria perceptio veritatis, omnes figuræ cessabunt. 90. — Ad secundum dicendum quod sacramenta legalia gra­ tiam non continebant. Et ideo Apostolus ibidem (Gal. iv, 9) nominat ea egena et vacua. Et propter hoc qui eis subdebantur, erant sub elementis pure corporalibus. Sed non est simile de sacramentis quæ gratiam invisibilem continent. ARTICULES III [Infra d. 13, q. 1, a. 2 ; sol. 6, ad. 2 ; III, q. 60, a. 6, 7 ; Ver., q. 27, a. 4, ad 10.] 91. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. VIDETUR QUOD sacramenta non consistant in verbis et rebus. 1. Sacramentum enim est aliquid unum. Sed ex duobus quæ non sunt conjuncta, non potest aliquid unum fieri, nec potest unum esse forma alterius. Cum ergo verba et res sint omnino separata, videtur quod ex eis non possit constare sacra­ mentum, ut habeat pro forma verba, et res pro materia. 2. Præterea. Sicut in sacramentis requiruntur verba, ita et facta quædam, ut dicit Hûgo de sancto Victore (lib. I De sacram., p. 9, c. 6 ; L. 176, 326). Sed facta non ponuntur de integritate sacramenti. Ergo nec verba. 3. Præterea. Sacramenta sunt ad significandum et causandum. Sed utrumque horum potent fieri per res sine verbis. Ergo sacra­ menta non consistunt in his duobus. 4. Præterea. Sacramenta veteris legis erant signa nostrorum sacramentorum. Sed in illis non erant aliqua verba determinata. Ergo nec in nostris esse debent. 5. Præterea. Poenitentia et matrimonium sunt quædam sacra­ menta. Sed de integritate eorum non sunt verba aliqua. Ergo 1. α ad. α sicut ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. Ill 25 hoc quod Magister dicit non est verum de omnibus sacramentis. 92. — SED CONTRA. Sacramenta « ex similitudine reprae­ sentant », secundum Hugonem ; sed sacramenta repræsentant1 ea quæ circa Christum sunt gesta. Ergo cum in Christo fuerit verbum rei sensibili adjunctum, oportet quod hoc etiam sit in sacramentis. 93. — Præterea. Medicina debet proportionari morbo. Sed morbus peccati hominem quantum ad animam et corpus infe­ cerat. Ergo oportet in sacramentis esse verba quæ. respondeant animæ, et res quæ respondeant corpori. 94. — Præterea. Secundum Hugonem (lib. I De sacram., f p. 9, c. 2 ; L. 176, 317), sacramenta « ex sanctificatione invisibilem gratiam continent ». Sed « creatura... sanctificatur per verbum Dei », I Tim., iv, 5. Ergo oportet in sacramentis non solum res sed etiam verba esse. 95. — RESPONSIO. Dicendum quod hoc est commune12 omni­ bus sacramentis quod consistant in rebus sensibilibus invisibi­ lem gratiam significantibus. Sed hoc est speciale sacramentis novæ legis quod rebus verba addantur, propter 1res rationes. 96. — Prima est, quia hæc sacramenta non solum significant », opus redemptionis quæ per Christum est facta, sicut alia sacra- . menta, sed3 ab ipsa Christi passione fluxerunt. Et ideo sicut effectus proximi, habent suæ causæ imaginem quantum possunt, ut scilicet ex rebus et verbis consistant, sicut Christus ex Verbo " et carne. 97. — Secunda ratio est, quia non solum sunt signa futurorum, sicut sacramenta veteris legis, sed præsentium et præteritorum, ut prius dictum est, quæ possunt expressius significari quam futura, sicut et certius cognosci. Et ideo significatio verborum quæ est expressissima adjungitur significationi rerum. 98. — Tertia ratio est, quia gratiam continent ex sanctifica­ tione quæ fit per verbum Dei, ut dictum est. 99. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacramentum est aliquid unum in genere signi vel causæ, quorum utrumque rela­ tionem importat. Non est autem inconveniens ut quæ sunt in se distincta uniantur in relatione ad aliquid unum, sicut accidit de multis trahentibus navem qui sunt una causa tractus navis. Et sicut pater et mater sunt unum in generatione ; sic etiam verba et res sunt unum in significando et causando, et * per consequens efficiunt unum sacramentum. Et quia virtus causandi est in rebus ex verbis significantibus, 1. Ed. om. per homot. « secundum Hugonem ; sed sacramenta repræsentant ». — 2. Ed. ad. « in ». — 3. Ed. ad. « etiam ». 26 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ut dictum est ; ideo verba sunt formalia, et res materiales, per modum quo omne completivum forma dicitur. 100. — Ad secundum dicendum quod secundum Hugonem de sancto Victore1, ad sacramenta concurrunt verba et res et facta. Sed facta pertinent ad usum vel dispensationem sacra­ mentorum, verba autem et res sunt de essentia sacramenti. Et ideo Magister in his duobus dicit constare sacramenta, et non in factis. Vel dicendum quod facta ad res reducuntur. 101. —■ Ad tertium dicendum quod nec efficacia causandi nec expressio significandi poterat esse in rebus, nisi verba adjun­ gerentur, ut dictum est. 102. — Ad quartum dicendum quod non est similis ratio de sacramentis veteris2 et novæ legis, ut ex dictis patet. 103. — Ad quintum dicendum quod matrimonium secundum quod est in oflicium3 et poenitentia secundum quod est virtus, non habent aliquam formam verborum ; sed secundum quod utrumque est sacramentum in dispensatione ministrorum Ecclesiæ consistens, utrumque habet aliqua verba : sicut in matri­ monio sunt verba exprimentia consensum, et iterum benedic­ tiones ab Ecclesia institute ; in poenitentia autem est absolutio sacerdotis verbotenus facta. ARTICULUS IV [I] [infra d. 18, q. 1, a. 3, sol. 1, ad. 1 ; I-II, q. 112, a. 1, ad. 2 ; III, q. 62, a. 1, a. 6 ; IV Cg., c. 57 ; Ver., q. 27, a. 4 ; Quodl. XII, q. 10 ; De Eccles. Sacram. ; Gal., c. 2, 1. 4.J 104. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SACRAMENTA N0VÆ LEGIS NON SINT CAUSA GRATIÆ. 1. Dicit enim Bernardus in Serm. de cœna Domini (n. 2 ; L. 183, 214) : « Sicut investitur canonicus per librum, abbas per baculum, episcopus per annulum ; sic divisiones gratiarum diversis sunt traditæ sacramentis. » Sed liber non est causa canonicatus, nec annulus episcopatus. Ergo nec sacramenta gratiæ. 2. Praeterea. Si sunt causæ gratiæ, oportet quod4 secundum aliquod genus causæ. Sed constat quod non‘sunt causæ5 mate­ riales nec formales, cum sint extra essentiam gratiæ ; nec iterum sunt causæ finales, quia magis sacramenta propter gratiam habendam quæruntur quam e converso ; nec iterum causæ efficientes, quia solus Deus efficit gratiam adeo quod nec etiam6 1. Ed. « quod sicut Hugo de Sancio Victore ibidem dicit ». — 2. β ad. « legis ». — 3. Ed. et TjiK « effectu », contra αρίδ. — 4. Ed. ad. « sint ». — 5. Ed. om. « causa-*. ». — 6. RANVP. om. « etiam ». DISTINCTIO I, QUJEST. I, ART. IV 27 angelis qui sunt nobiliores sensibilibus creaturis, hoc com­ municatur. Ergo nullo modo sacramenta sunt causa gratiae. 3. Praeterea. Nobilius est agens patiente, secundum Augusti­ num in XII de Gen., ad lilt., (c. 16, n. 33; L. 34, 467) ; et secun, dum Philosophum, in III De anima (y 5. 430a, 18-19 ; 1. 10, n. 733), et iterum causa dignior est effectu. Sed tam anima rationalis quam gratia praevalent sensibilibus elementis. Ergo sacramentum quod est materiale elementum, ut prius dictum est, non potest agere in animam ad causandam1 gratiam in ipsa2. 4. Praeterea. Omnis causa vel est univoca vel æquivoca. In causa autem æquivoca est aliquid nobiliori modo quam in oaug satis, sicut calor in sole quam in aere ; in causa autem univoca ς est aliquid eodem modo. Sed gratia non est in sacramentis -i neque eodem modo ut in anima, neque nobiliori modo. Ergo non sunt gratiæ neque3 univoce neque3 æquivoce ; et ita nullo modo. 5. Praeterea. Sacramenta non causant gratiam in anima per ■ . modum influentiæ, quia sic crearent ipsam; nec iterum edu­ cunt eam de potentia materiæ, quia gratia non est in potentia naturali materiæ. Ergo nullo modo gratiam causant. 6. Praeterea. In sacramento altaris transsubstantiatur panis in corpus Christi : quod non potest fieri nisi virtute infinita, ) qualis non est virtus formæ illius sacramenti. Ergo illa virtus non causât dictam transsubstantiationem, et eadem ratione nec alia sacramenta quod significant causant. 105. —SED CONTRA. Hæc differentia assignatur communiter inter sacramenta novæ legis et veteris, quod sacramenta novæ legis efficiunt quod significant4 : quod sacramentis veteris legis non competit. Figurant autem sacramenta invisibilem gratiam. Si ergo sacramenta novæ legis gratiam non causant, non differunt in aliquo a sacramentis veteris legis. 106. —■ Praeterea. Augustinus dicit (in Joan., tract. 80, η. 3 ; L. 35, 1840) quod aqua baptismi « corpus tangit et cor abluit ». Sed cor non abluitur nisi per gratiam. Ergo sacramenta novæ legis gratiam causant. [Π] [Infra d. 8, q, 2, a. 3 ; III, q. 62, a. 4 ; q. 78, a. 4 ; Ver., q. 27, a. 4, ad. 4 ; Quodl. XII, q. 10.] , r 107. — ULTERIUS. Videtur quod in sacramentis non SIT aliqua virtus spiritualis5 ad gratiam inducendam. 1. Quod enim non est in aliquo genere entium, non est ens. 1. Ed. « causandum ». — 2. β om. « in ipsa ». — 3. Ed. « nec ». — 4. RANVP. « figurant ». — 5. Ed. « specialis », cf. arg. 4. 28 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Sed hujusmodi virtus non potest reduci ad aliquod decem gene­ rum, quia non est forma substantialis, ut per se patet ; neque in aliquo1 aliorum generum praeter qualitatem, nec etiam in qua­ litate2, ut patet discurrenti per quatuor species qualitatis. Ergo non est ens. 2. Præterea. Constat quod sacramenta non habent a seipsis hujusmodi virtutem. Si ergo est in eis, oportet quod a Deo habeant eam ; nec est assignare, ut videtur, quando eis data sit. Non enim in ipsa3 institutione sacramentorum dari eis potuit ; quia res istæ et hæc verba tunc non erant, et non enti nihil datur. Nec iterum quotidie eis dat hanc virtutem, quia creatio dicitur esse hoc tempore solum quantum ad animas rationales et quantum ad gratiam. Nec alio modo potest eis dari, nisi in eis crearetur. Nec iterum est probabile quod tam nobilis virtus crearetur4 in verbis quæ statim esse desinunt, et res etiam in brevi corrumpuntur. Ergo nullo modo hujusmodi virtus est in sacramentis. 3. Præterea. Dicta virtus non potest computari inter minima bona ; quia sic ad gratiam inducendam, quæ est de maximis bonis, efficaciam non haberet. Nec iterum inter media, cujusmodi sunt animæ potentiæ quibus homo bene et male utitur. Eadem ratione nec iterum inter maxima, cum neque sit gratia5 nequë virtus mentis. Ergo non est aliquod bonum, et ita nihil est. 4. Præterea. Omne quod recipitur in aliquo, est in eo per modum recipientis. Et inde est quod virtus spiritualis non potest esse in re corporali. Sed hæc virtus quæ ordinatur ad gratiam inducendam, est maxime spiritualis. Ergo non potest esse in rebus corporalibus. 5. Præterea. Unius sacramenti non potest esse nisi una virtus, cum sit ad unum effectum. Sed una virtus non potest esse in diversis. Cum ergo in sacramento sint plura, scilicet verba et res, videtur quod non possit in sacramento esse aliqua virtus ad gratiam inducendam. 108. —■ SED CONTRA est quod Augustinus dicit [in Joan., tract. 80, η. 3 ; L. 35, 1840) : « Quæ est vis aquæ ut corpus tangat et cor abluat ? » Ergo habet aliquam virtutem. Similiter etiam Beda dicit [in Luc., c. 3 ; L. 92, 358) : « Christus tactu mundis­ simae suæ carnis vim generativam contulit aquis. » 109. —- Præterea. Sacramenta medicinæ quædam sunt. Sed omnis medicina habet aliquam virtutem per quam fit efficax. Ergo et in sacramentis est aliqua virtus. 1. F. « aliquod ». — 2. F. « qualitatem ». — 3. RANVP. « ista ». — 4. A « cree­ tur ». — 5. RANVP. « inter maxima. Cum ergo non sit gratia ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 29 [Hl] [III, q. 62. a. 5 ; q. 64, 4. 2, ad 2.] 110. — ULTERIUS. Videtur QUOD HÆC VIRTUS NON IN SACRAMENTIS A PASSIONE CHRISTI. SIT 1. Christus enim, secundum quod homo, non dat Spiritum sanctum, neque gratiam causât, ut in I lib. d. 14 (q. 3, a. 1), dictum est. Sed passio convenit ei secundum quod homo. Ergo efficacia virtutis quæ est in sacramentis ad gratiam causandam, non potest esse a Christi passione, sed ab ejus Divinitate. 2. Præterea. Bom. ιν1, 25, dicitur quod « resurrexit propter justificationem nostram ». Sed justificatio fit per infusionem gratiæ. Ergo magis a resurrectione sacramenta prædictam vir­ tutem habent. 3. Præterea. Sacramenta dicuntur a fide efficaciam habere. Sed fides non solum est de passione sed etiam de aliis articulis. Ergo non solum a passione efficaciam habent. 111. — SED CONTRA. Rom. v, 14, super illud : « Simili­ tudinem praevaricationis Adæ »2, Glossa (L·. 114, 486) : « Ex latere Christi profluxerunt sacramenta per quæ salvata est Ecclesia. » Hoc autem factum est in passione. Ergo ex passione efficaciam habent. 112. — Præterea. Sacramenta sunt medicinæ contra peccata. Sed peccata srtnt ablata per Christi passionem, quia mortuus est « propter delicia nostra » : Rom. iv3, 25. Ergo a passione efficaciam habent. [IV] [/ S. d. 15, q. 5, a. 1, sol. 1, ad 2 ; I, q. 43, a. 6, ad 4 ; III, q. 62, a. 3 ; Ver., q. 27, a. 7.] 113. — ULTERIUS. Videtur QUOD SACRAMENTA N0VÆ LEGIS NON CONTINEANT GRATIAM. 1. Idem enim est subjectum gratiæ et gloriæ. Sed nihil potest esse subjectum gloriæ nisi creatura rationalis. Ergo nec in sacra­ mento quod est materiale elementum, potest esse gratia. 2. Si dicatur quod gratia non est in sacramentis sicut in sub­ jecto, sed sicut in vase. Contra. Esse in vase significat esse in loco, secundum Phi­ losophum in IV Phys. (8 3. 210a, 24 ; 1. 4, n. 2, 3). Sed accidenti non competit esse in loco. Ergo non potest esse verum quod dictum est. 3. Præterea. Si Deus in sacramentis gratiam posuit, hoc non est nisi propter animam in quam gratia transfundi debet. Sed non potest eadem gratia quæ est in sacramentis in animam transfundi, quia accidens non transit de subjecto in subjectum1. αβδ « v ». — 2. Ed. ad. « dicit ». — 3. αβ$ « v ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 30 Ergo frustra esset ibi. Et ita non est ibi, quia in operibus gratiæ minus est aliquid frustra quam in operibus naturæ. 4. Præterea. Secundum Philosophum in I de An. (a 5. 41 la, 7 ; 1. 14, n. 206), spiritualia, etiamsi sint in corporalibus, non dicuntur ab eis contineri, sed magis continere, sicut anima est in corpore et continet ipsum. Sed gratia est res spiritualis. Ergo etsi sit in sacramentis corporalibus, non debet dici contineri ab eis. 114. — SED CONTRA est quod dicitur in Glossa, Gal. iv1, 9, quod sacramenta veteris legis dicebantur egena et inania, quia gratiam non continebant. Sed noc bon potest dici de sacra­ mentis novæ legis. Ergo gratiam continent. 115. —■ Præterea. Hoc patet per definitionem Hugonis de sancto Victore supra positam. [V] [Infra, d. 7, q. 2, a. 2, sol, 3 ; II S., d. 26, a. 6, ad 5 ; III, q. 62, a. 2 ; q. 72, a. 7, ad 3 ; Ver., q. 27, a. 5, ad 12.] 116. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD GRATIA QUÆ EST IN SACRAMENTIS, NON DIFFERAT AB ILLA QUÆ EST IN VIRTUTIBUS ET DONIS. 1. Gratia enim quæ est in sacramentis, est gratia gratum faciens, quia fecit dignum vita æterna, ut patet de baptismo. Sed gratia gratum faciens est una tantum, quod patet ex uni­ tate subjecti quod est essentia animæ et ex unitate effectus quod est Deo acceptum facere. Ergo cum gratia quæ est in virtu­ tibus et donis, sit gratia gratum faciens, videtur quod eadem gratia sit hic et ibi. 2. Præterea. Unum uni opponitur. Sed tam gratia quæ est in sacramentis quam illa quæ est in virtutibus, opponitur pec­ cato, quia utraque peccatum destruit. Ergo est una tantum gratia. 3. Præterea. Idem est motus in natura a termino et ad ter­ minum. Sed gratia sacramentalis ordinatur contra peccatum, gratia autem virtutum ad perficiendum animam et Deo conjun­ gendum. Ergo est una gratia2. 117. — SED CONTRA. Gratia in sacramento non datur nisi ei qui non ficte accedit. Sed talis habet gratiam virtutum. Cum ergo nulli detur quod jam habet, videtur quod gratia quam accipit in sacramento, sit alia. 118. — Præterea. Virtutes et dona sunt connexa propter gratiam, ut in III (d. 36, a. 2 et 3) dictum est ; non autem sacra­ menta. Ergo non est eadem gratia hic et ibi. 1. αβό « III . — 2. Ed. ad. « in Sacramento ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 31 119. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod omnes coguntur ponere sacramenta novæ legis aliquo modo causas gratiæ esse, propter auctoritates quæ hoc expresse dicunt. Sed diversi diversimode eas causas ponunt. 120. — Quidam enim dicunt quod non sunt causæ quasi facientes aliquid in anima, sed causae sine quibus non : quia increata virtus quæ sola effectus ad gratiam pertinentes in anima facit, sacramentis assistit per quamdam Dei ordinationem et quasi pactionem. Sic enim ordinavit et quasi pepigit Deus, ut qui sacramenta accipiunt, simul ab iis gratiam recipiant, non quasi sacramenta aliquid faciant ad hoc. Et est simile de illo qui accipit denarium plumbeum facta tali ordinatione, ut qui habuerit unum de illis denariis, habeat centum libras a rege : qui quidem denarius non dat illas centum libras, sed solus rex accipienti ipsum. Et quia pactio talis non erat facta in sacramentis veteris legis, ut accedentes ad ipsa gratiam acciperent, ideo dicuntur gratiam non conferre, sed promittebant tantum. , 121. — Sed hoc non videtur sufficere ad salvandum dicta Sanctorum. Causa enim sine qua non, si nihil omnino faciat ad inducendum effectum vel disponendo vel meliorando, quan­ tum ad rationem causandi, nihil habebit supra causas per acci­ dens : sicut album est causa domus, si ædificator sit albus. Et secundum hoc sacramenta essent causæ per accidens tantum sanctificationis. Illa enim ordinatio quam dicunt sive pactio, nihil dat eis de ratione causæ, sed solum de ratione signi : sicut etiam denarius plumbeus est solum signum indicans quis debeat1 accipere. Quod autem est per accidens, omittitur ab arte nec ponitur in definitione. Unde in definitione sacramenti non poneretur causalitas prædicta, nec Sancti multum curassent de ea dicere. 122. — Nec iterum sacramenta novæ legis quæ differunt a .•sacramentis veteris legis secundum ordinationem prædictam, differrent ab eis secundum rationem causæ, sed solum quantum ad modum significandi, inquantum hæc significant gratiam ut statim dandam, illa vero non. 123. — Et ideo Alii dicunt quod ex sacramentis duo conse­ quuntur in anima. Unum quod est sacramentum et res, sicut cha­ racter, vel aliquis ornatus animæ in sacramentis in quibus non imprimitur character ; aliud quod est res tantum, sicut gratia. Respectu ergo primi effectus sunt sacramenta causæ aliquo modo efficientes ; sed respectu secundi sunt causæ disponentes 1. RANVP. « quid debet ». Ί 32 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tali dispositione quæ est necessitas, nisi sit impedimentum ex parte recipientis. Et hoc videtur magis Theologis et dictis Sanctorum conveniens. 124. — Ad cujus evidentiam sciendum est quod causa effi­ ciens dupliciter potest dividi. Uno modo ex parte effectus : sci­ licet in disponentem quæ causât dispositionem ad formam ulti­ mam, et perficientem quæ inducit ultimam perfectionem. Alio modo ex parte ipsius causæ in agens principale, et instru­ mentale. Agens enim principale est primum movens, agens autem instrumentale est movens motum. 125. — Instrumento autem competit duplex actio : una quam habet ex propria natura, alia quam habet prout1 motum a primo agente : sicut calor ignis qui est instrumentum virtutis nutritivæ, ut dicitur in II de An. (β 4. 416b, 25 ; 1. 9, n. 348), ex natura propria habet dissolvere et consumere et hujusmodi effectus ; sed inquantum est instrumentum animæ vegetabilis, generat carnem. 126. —· Sed sciendum quod actio instrumenti quandoque per­ tingit ad ultimam perfectionem quam principale agens inducit, aliquando autem non ; semper tamen pertingit ad aliquid ultra id quod competit sibi secundum suam naturam, sive illud sit ultima forma, sive dispositio ; alias non ageret ut instrumentum. Sic qualitates activæ et passivæ elementorum pertingunt instrumentaliter ad formas materiales educendas de materia, non autem ad productionem animæ humanæ quæ est ab extrinseco. 127. — Dicendum est ergo quod principale agens respectu justificationis Deus est, nec indiget ad hoc aliquibus instrumentis ex parte sua ; sed propter congruitatem ex parte hominis justi­ ficandi, ut supra dictum est, utitur sacramentis quasi quibusdam instrumentis justificationis. Hujusmodi autem materialibus instrumentis competit aliqua actio ex natura propria, sicut aquæ abluere et oleo facere nitidum corpus ; sed ulterius, inquantum sunt instrumenta divinæ misericordiæ justificantis, pertingunt instrumentaliter ad ali­ quem effectum in ipsa anima, quod primo correspondet sacra­ mentis, sicut est character vel aliquid hujusmodi. 128. — Ad ultimum autem effectum quod est gratia, non pertingunt etiam instrumentaliter, nisi dispositive, inquantum hoc ad quod instrumentaliter effective pertingunt, est dispositio, quæ est necessitas, quantum in se est, ad gratiæ susceptionem. 129. — Et quia omne instrumentum agendo actionem natu­ ralem quæ competit sibi inquantum est res quædam pertingit ad effectum qui competit sibi inquantum instrumentum : sicut 1. Ed. ad. « est ». DISTINCTIO I, QUæST. I, ART. IV 33 dolabrum dividendo suo acumine pertingit instrumentaliter ad formam scamni ; ideo etiam materiale elementum exercendo actionem naturalem, secundum quam est signum interioris effectus, pertingit ad interiorem effectum instrumentaliter. 130. — Et hoc est quod Augustinus dicit quod aqua bap­ tismi « corpus langil et cor abluit ». Et ideo dicitur quod sacra­ menta efficiunt quod figurant. 131. — Et hunc modum justificandi videtur Magister tan­ gere in Littera (8). Dicit enim quod homo non quaerit salutem in sacramentis quasi ab eis, sed per illa a Deo. Hæc enim præpositio « a » denotat principale agens ; sed hæc præpositio « per » denotat causam instrumentalem. 132. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Bernardus, ut ex præcedentibus ibidem patet, non intendit ostendere similitudinem sacramentorum ad illa, nisi quantum ad signi­ ficationem ; quia annulus est signum et baculus et similiter sacramenta, sed sacramenta ulterius sunt causæ. 133. — Ad secundum dicendum quod reducuntur ad genus causæ efficientis, non principalis, sed instrumentalis. Deus autem solus est causa gratiæ quasi principale agens, sed sacramenta quasi instrumentaliter et dispositive, ut dictum est, agentia sunt. 134. —Ad tertium dicendum quod agens non semper est nobi­ lius patiente simpliciter loquendo, sed inquantum est agens. Agit enim ignis vel ferrum in corpus humanum, quod est sim­ pliciter nobilius, quo tamen ignis est nobilior inquantum est actu calidus, et secundum hoc agit in corpus humanum. Et sic non oportet quod res illæ materiales quæ sunt in sacra­ mentis, sint simpliciter anima nobiliores, sed secundum quid. scilicet inquantum sunt instrumenta divinæ misericordiæ ope­ rantis ad justificationem. Nec iterum oportet quod instrumentaliter agens sit simpli­ citer nobilius effectu ; quia effectus non proportionatur instru­ mento, sed principali agenti, qui quandoque per vilia instru­ menta nobiliores effectus inducit : sicut medicus perducit ad sanitatem per clysterem. 135. — Ad quartum dicendum quod causa univoca vel non uni­ voca, proprie loquendo et simpliciter sunt divisiones illius causæ cujus est similitudinem habere cum effectu ; hoc autem est principalis agentis et non instrumentalis, ut dicit Alexander1, secundum quod narrat Commentator in XI2 Meta. (text. 24). Et ideo proprie loquendo, neque instrumentum est causa univoca, neque æquivoca. 1. Aphrodisæus sic cx patria dictus, eximius Aristotelis interpres, qui desinente secundo post Christum sæculo floruit. — 2. Ed. « II ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. ---- 3 ,34 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Posset tamen reduci ad utrumlibel, secundum quod principale agens, in cujus virtute instrumentum agit, est causa univoca vel non univoca. 136. — Ad quintum dicendum quod ex sacramentis causatur gratia per modum influentiæ ; nec tamen sacramenta sunt quæ influunt gratiam, sed per quæ Deus sicut per instrumenta animæ gratiam influit. 137. —· Ad sextum dicendum quod in transsubstantiatione cum sit quasi quidem motus vel mutatio, duo sunt, scilicet reces­ sus a termino et accessus ad terminum. \’erba ergo sacramentalia pertingunt instrumentaliter ad transsubstantiationem quantum ad recessum a termino a quo sed quantum ad accessum ad terminum ad quem non pertin­ gunt instrumentaliter, nisi dispositive, sicut in aliis sacramentis accidit. 138. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod propter auctoritates inductas necesse est ponere aliquam virtu­ tem supernaturalem in sacramentis. 139. — Sustinentes autem primam opinionem dicunt quod illa virtus non est nisi quidam ordo ad aliquid. Sed hoc nihil est dictu; quia virtus semper nominat princi­ pium alicujus et1 praecipue prout sumitur hic pro virtute causæ. « Ad aliquid » autem, sive relatio, non potest esse principium actionis vel terminus, ut probatur in V Phys. (e 2. 225b, 11 ; 1. 3, n. 7, 8). Et ideo ille ordo nullo modo potest habere nomen virtutis neque rationem. 140. — Et propter hoc dicendum aliter quod virtus agendi proportionatur agenti. Unde alio modo oportet ponere virtutem agendi in agente principali ; alio modo in agente instrumental!. Agens enim principale agit secundum exigentiam suæ formæ. Et ideo virtus activa in ipso est aliqua forma vel qualitas habens completum esse in natura. 141. — Instrumentum autem agit ut motum ab alio. Et ideo competit sibi virtus proportionata motui ; motus autem non est ens completum sed est via in ens quasi medium quid inter potentiam puram et actum purum, ut dicitur in III Phys. (γ 1. 201*, 10; 1. 2, n. 3). Et ideo virtus instrumenti inquantum hujusmodi, secundum quod agit ad effectum ultra id quod competit sibi secundum suam naturam, non est ens completum habens esse fixum in naturam, sed quoddam ens incompletum : sicut est virtus immu1. Ed. om. « et » DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 35 tandi visum in aere, inquantum est instrumentum motum ab1 exteriori visibili. Et hujusmodi entia consueverunt intentiones nominari et habent aliquid simile cum ente quod est in anima quod est ens diminutum, ut dicitur in VI Mela2. 142. — Et quia sacramenta non faciunt effectum spiritualem nisi inquantum sunt instrumenta ; ideo virtus spiritualis est in eis non quasi ens fixum, sed sicut ens incompletum. 143. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ens incompletum quod est in anima, dividitur contra ens distinctum per decem genera, ut patet in VI Mela- (e 2. 1026a, 35 ; 1.2, n. 1176). Et ideo talia entia incompleta, per se loquendo, non sunt in aliquo genere nisi per reductionem : sicut motus quantum ad suam substantiam reducitur ad illud genus in quo sunt termini motus, sicut imperfectum ad perfectum, quamvis ponatur in praedi­ camento passionis secundum quod importat ordinationem moven­ tis ad motum, ut dicit Commentator in III Phys. (text. comm. 4). 144. — Unde et virtus hæc quæ est in sacramentis reducitur ad idem3 genus in quo est virtus completa principalis agentis quæ est qualitas, vel in qua esset, si in genere esset ; quia virtus increata non est in aliquo genere. 145. — Ad secundum dicendum quod instrumento datur virtus agendi instrumentaliter dupliciter. Uno modo quasi inchoative, quando constituitur in specie instrumenti. Et ideo dicit Hugo de sancto Victore quod « continel gratiam ex sanctificatione ». 146. — Alio modo datur complete, quando actu movetur a principali agente : sicut quando carpentarius utitur serra. Et similiter complete datur virtus sacramentis in ipso usu sacra­ mentorum. Nec est inconveniens, si virtus quæ motui proportionatur, datur rei statim vel post modicum desituras. 147. — Ad tertium dicendum quod sicut virtus prædicta non potest poni in aliquo genere entis nisi per reductionem ; ita nec constitui in aliquo gradu boni, nisi per reductionem. Reducitur autem ad bona maxima, in quibus est gratia quæ quodammodo est complementum ipsius virtutis, quasi finis ejus. 148. — Ad quartum dicendum quod in re corporali non potest esse virtus spiritualis secundum esse completum ; potest tamen ibi esse per modum intentionis : sicut in instrumentis motis ab artifice est virtus artis, et sermo audibilis existens causa disci­ plinae, ut dicitur in lib. de Sensu et Sensato (c. 1. 437a, 12 ; 1. 2, 1. F. « ad ».— 2. Locum invenire non contigit.— 3. Ed. « id ». 36 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM n. 31) continet intentiones animæ ; quodammodo etiam in motu est virtus substantiæ separatæ moventis, secundum Philosophos, et semen agit in virtute animæ, ut dicitur in XVI De animal.1 [β 1. 731», 29-31 ; 735a, 4-5). 149. — Ad quintum dicendum quod sicut virtus absoluta non est complete in quolibet congregatorum ad unam actionem quam nullus per se perficere potest, sicut est de tractu navis, sed est in omnibus simul, inquantum omnes sunt loco unius agentis, et sic virtus in eis existens suam retinet unitatem ; ita est etiam de instrumentis, quando unum non sufficit. Et sic etiam est in illis2 multis quæ ad sacramentum exiguntur ; quia in omnibus est illa virtus simul acceptis complete, in singulis autem incomplete. 150. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in­ strumentum prædicto modo virtutem non recipit nisi secundum quod principali agenti continuatur, ut virtus ejus quodammodo in instrumentum transfundatur. 151. — Principale autem et per se agens ad justificationem est Deus sicut causa efficiens, et passio Christi sicut meritoria. Huic autem causæ continuatur sacramentum per fidem Ecclesiæ quæ3 instrumentum refert ad principalem causam, et signum ad signatum. Et ideo efficacia instrumentorum4 vel virtus est ex tribus : scilicet ex institutione divina sicut ex principali causa agente, ex passione Christi sicut ex causa prima meritoria, ex ftde Ecclesiæ sicut ex continuante instrumentum principali agenti. 152. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus, secundum quod homo, est causa meritoria nostræ justificationis; sed5 secundum quod Deus, est causa influens gratiam. 153. — Ad secundum dicendum quod resurrectio est causa justificationis quantum ad terminum ad quem ; sed sacramenta magis respiciunt terminum a quo, et ideo directius respiciunt passionem, quæ ad peccati deletionem principaliter quasi satis­ factio quædam ordinatur. 154. — Ad tertium dicendum quod fides dat efficaciam sacra­ mentis, inquantum causæ principali eae quodammodo continuat, ut dictum est. Et ideo fides passionis, a qua immediate et directe sacramenta efficaciam habent, sacramentis efficaciam largitur. 155. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, 1. α « XI De animal » ; Ed. « I De generat, animal., c. II ». — 2. Ed. « aliis ». — 3. Ed. ad. « et ». —■ 4. RANVP. ad. « sive sacramentorum ». — 5. β om. « sed ». — 6. P. om. « ea ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 37 quia omne agens agit sibi simile, ideo effectus agentis oportet quod aliquo modo sit in agente. In quibusdam enim est idem secundum speciem ; et ista dicuntur agentia univoca,-sicut calor est in igne calefaciente. In quibusdam vero est idem secundum proportionem sive ana­ logiam, sicut cum sol calefacit. Est enim in sole aliquid quod ita facit eum calefacientem sicut calor facit ignem calidum et secundum hoc calor dicitur esse in sole æquivoce, ut dicitur in libro de Substantia orbis (cap. 2). Ex quo patet quod illud quod est in effectu ut forma dans esse, est in agente, inquantum hujus­ modi, ut virtus activa. Et ideo sicut se habet agens ad virtutem activam, ita se habet ad continendam formam effectus. 156. — Et quia agens instrumentale non habet virtutem agendi ut1 aliquod ens completum, sed per modum intentionis, ut dictum est; et forma introducta continetur in eo per modum intentionis : sicut sunt species colorum in aere, a quibus aer non denominatur coloratus. Et2 hoc modo gratia est in sacra­ mentis sicut in instrumento, non complete, sed incomplete quantum ad quatuor. 157. — Primo, quia in instrumento non est forma effectus secundum completam rationem speciei, sicut est in effectu jam completo et in causa univoca3. 158. — Secundo, quia est in eo per modum intentionis, et non secundum completum esse in natura : sicut forma effectus est in causa principali non univoca secundum perfectum esse in natura, quamvis non secundum completam rationem illius speciei sive formæ quam inducit in effectu, ut calor est in sole4. 159. — Tertio, quia non est in eo per modum intentionis quiescentis, sicut sunt intentiones rerum in anima, sed per modum intentionis fluentis duplici fluxu : quorum unus est de potentia in actum : sicut etiam in mobili est forma quæ est ter­ minus motus, dum movetur ut fluens de potentia in actum ; et inter hæc cadit medium motus cujus virtute instrumentum agit ; alius de agente in patiens, inter quæ cadit medium instrumentum, prout unum est movens et alterum motum. 160. — Quarto, quia sacramentum etiam instrumentaliter non attingit directe ad ipsam gratiam, ut dictum est, sed dispo­ sitive. 161. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia non est in sacramentis sicut in subjecto, sed sicut in causa dispositiva instrumentalis ; sed intentio illa quæ et virtus dicitur, est in sacramento sicut in subjecto. 1. R.ANVP. « ad ». — 2. Ed. « etiam ». — 3. η om. « et in causa univoca ». — 4. β om. « quamvis non secundam completam rationem illius speciei sive formæ quam inducit in effectu, ut calor est in sole » ; η sic brevius : « Secundo, quia non est in eo sicut causa efficiens in causa non univoca, sed per modum intentionis. » 38 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 162. — Ad secundum dicendum quod pulcherrime dictum est, gratiam contineri in sacramentis sicut in vase per quamdam similitudinem. Sicut enim quod est in vase, non denominat vas, sed in eo conservatur, ut possit inde accipi cum libet ; ita gratia quæ continetur in sacramentis, non denominat ipsa, nec qualificat ea secundum aliquod esse completum, sed gratiam in eis accipere poterit qui eis uti voluerit. 163. — Ad tertium dicendum quod forma effectus quæ est in agente principali vel instrumental!, non fit eadem numero in effectu. Nec propter hoc frustra esi ; quia non ad hoc ordinatur ut ipsamet in effectum fluat, sed ut ab ea vel per eam similis fiat in effectu. Causa enim efficiens non reducitur in idem numero cum forma generati, sed in idem specie, ut patet in II Phi/s. Ιβ 7. 198», 26 ; 1. 11, n. 2). 164. — Ad quartum dicendum quod continere dicuntur, inquantum aliquo modo sunt causa ipsius. 165. —■ AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut in II1, 26 d. (a. 3, 4) dictum est, gratia gratum faciens est una, et est in essentia animæ sicut in subjecto, et ab ipsa fluunt virtutes et dona ad perficiendum potentias animæ, sicut etiam potentiæ fluunt ab essentia. Et distinguuntur istæ virtutes secun­ dum diversos actus, ad quos oportet potentias animæ perfici. 166. — Similiter etiam a gratia illa quæ est in essentia animæ, effluit aliquid ad reparandum defectus qui ex peccato inciderunt ; et hoc diversificatur secundum diversitatem defectuum. Sed quia hujusmodi defectus non sunt ita noti sicut actus ad quos virtutes perficiunt ; ideo hic effectus ad reparandum defectum non habet speciale nomen, sicut virtus, sed retinet nomen suæ causæ, et dicitur gratia sacramentalis ad quam directe sacramenta ordinantur : quæ tamen2 non potest esse sine gratia quæ respicit essentiam animæ, sicut nec virtutes3. 167. — Sed tamen gratia quæ est in essentia animæ, non potest esse sine virtutibus. Et ideo virtutes in ea habent connexionem. Potest autem esse sine gratia sacramentali. Et ideo gratiæ sacramentales connexionem non habent. 168. — Et ita patet quod gratia quam sacramentum directe continet, differt a gratia quæ est in virtutibus et donis ; quamvis etiam illam gratiam per quamdam continuationem contineant. 169. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia gratum faciens, prout est in essentia animæ est una ; sed secundum quod fluit ad defectus potentiarum tollendos et potentias perficiendas multiplicatur. 1. Ed. ad. « lib. ». — 2. Ed. « quidem ». — 3. P. « virtus fc'». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. V 39 170. —Ad secundum dicendum quod gralia virtutum opponitur peccato, secundum quod peccatum continet inordinationem actus ; sed gratia sacramentalis opponitur ei secundum quod vulnerat naturale bonum potentiarum. 171. — Ad tertium dicendum quod recessus a peccato, prout opponitur virtuti, et accessus ad perfectionem virtutis perti­ nent ad eamdem gratiam ; non autem recessus a peccato secun­ dum quod vulnerat naturam, quia requirit specialem medici­ nam, sicut in morbo corporali etiam patet. ARTICULUS V [I] [Infra, d. 18, a. 3, sol. 1, ad 1 ; I-II, q. 103, a. 2 ; III, q. 62, a. 6 ; q. 72, a. 5, ad 3 IV Cg., c. 57 ; Ver., q. 27, a. 3, ad 20 ; ,q. 28, a. 2, ad 12 ; Gal., c. 2, 1. 4.] 172. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SACRAMENTA VETERIS LEGIS GRATIAM CONFEREBANT. 1. Ut1 supra dictum est, sacramenta a sacrando dicuntur, sicut ornatus, ab ornando, et munimenta a muniendio. Sed sine gratia non potest aliquid sacrari. Ergo sacramenta veteris legis gratiam conferebant. 2. Praeterea. In canone missae fit oratio, ut sacrificium Ecclesiæ Deo sit acceptum, sicut sacrificia antiquorum accepta fuerunt ; et Dan. iii, 39, 40, petitur ut sacrificium humiliati et contriti spiritus suscipiatur a Deo, sicut holocaustum arietum et tauro­ rum. Sed sacrificium Ecclesiæ et sacrificium contriti spiritus gratiam conferunt. Ergo et sacramenta veteris legis gratiam conferebant. 3. Præterea. Hugo de Sancto Victore dicit (lib. I de Sacram., p. 8, c. 12 ; L. 176, 314) quod ex quo homo ægrotare coepit, Deus in sacramentis suis medicinam paravit. Sed medicina non potest exhiberi contra morbum peccati nisi per gratiam. Ergo sacramenta antiquorum gratiam conferebant. 4. Præterea. Homo periculosius infirmabatur in affectu per concupiscentiam quam in intellectu per ignorantiam. Sed sacra­ menta contra ignorantiam figurabant futuram salutem. Ergo multo amplius contra concupiscentiam gratiam conferebant. 5. Præterea. Impossibile est sine gratia satisfacere. Sed sacra­ menta veteris legis erant satisfactoria ; unde pro diversis peccatis diversa sacrificia injungebantur in lege, ut patet in2 Lev. (xvi et xvn). Ergo gratiam conferebant. 173. ■— SED CONTRA. Hebr. x, 4 : « Impossibile est sanguine hircorum et taurorum auferri peccata ». Sed gratia tollit peccatum. Ergo antiqua sacramenta gratiam non conferebant. 1. Ed. ad. « enim ». — 2. Ed. oni. « in ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 40 174. —■ Præterea. Per gratiam est vita animæ. Sed de præceptis veterum sacramentorum dicitur Ezech., xx, 25 : « Dedi eis præcepta non bona, et judicia in quibus non vivent. » Ergo gratiam non conferebant. [11] 175. — ULTERIUS. Videtur quod eorum usus non erat MERITORIUS. 1. Nihil enim est meritorium nisi sit Deo acceptum. Sed sacra­ menta illa non erant Deo accepta. Super illud enim Is. I, 11 : « Sanguinem hircorum nolui », dicit Glossa (L. 113, 1234) : « Prwterito utens tempore, ostendit se nunquam sacrificia Judæorum amasse. » Ergo eorum usus non erat meritorius. 2. Præterea. Nullum opus inutile est meritorium. Sed occisio tot animalium erat omnino inutilis. Ergo non erat meritorium1. 3. Præterea. Nihil efficit nisi hoc quod a Deo institutum est. Sed illa sacramenta imposuit Deus in onus, sicut in Littera (7b) dicitur. Ergo eorum exercitium meritorium non erat. 4. Præterea. Origines dicit (hom. 17 in Numer., n. 1 ; G. 12, 703) quod illa ratione permisit Deus hoc sibi fieri qua permisit libellum repudii. Sed libellus repudii semper malus fuit, et numquam meritorius. Ergo nec prædictorum sacramentorum usus. 176. — SED CONTRA. Dicit Beda (in x Mare., v. 18 ; L. 92, 231) quod sacramenta veteris legis suo tempore custodita vitam conferebant aeternam. Sed nihil perducit ad vitam aeter­ nam, nisi sit meritorium. Ergo erant meritoria. 177. — Præterea. Omnis actus virtutis formatæ est meri­ torius. Sed usus sacramentorum, veteris legis erat actus latriæ quæ in sanctis viris caritate formata erat. Ergo erat meritorius. Lin] 178. —■ ULTERIUS. Videtur quod non purgabant ab IMMUNDITIIS CARNIS. 1. Aut enim illæ immunditiæ sunt pure corporales, aut spiri­ tuales. »4 corporalibus pure non mundabant, immo magis inqui­ nare videbantur. Similiter nec a spiritualibus, quia spirituales ab anima in corpus fiunt ; quia secundum Augustinum (lib. de Continentia, c. 2 ; L. 40, 350), non inquinatur corpus, nisi prius anima inquinata fuerit. Dicta autem sacramenta animam non mundabant, cum gratiam non conferrent. Ergo neque carnem. 2. Præterea. Inter omnia sacramenta veteris legis magis erat purgativum cinis vitulæ aspersus. Sec hoc2 magis immundabat quam purgaret, quia sacerdos qui vitulum immolaverat immundus efficiebatur, ut patet Num. xix. Ergo nec alia sacra­ menta purgabant. 1. Ed. « meritoria ». — 2. Ed. « hic ». DISTINCTIO I, QUzEST. I, ART. V 41 3. Præterea. Sacramenta novæ legis sunt majoris eiïicaciæ quam sacramenta veteris legis. Sacramenta autem novæ legis non purgant ab irregularibus. Ergo nec sacramenta veteris legis ab eis purgabant, quas irregularitates Magister hic exponit immunditias carnis. 179. — SED CONTRA est quod dicitur Hebr. ix, 13 : « San­ guis hircorum, el cinis vilulæ aspersus inquinatos sanctificat ad emundationem carnis. » 180. — Præterea. Sicut sacramenta nostra dicuntur spiri­ tualia, ita et illa carnalia dicebantur ; Hebr. ix, 1 : « Habuit prius testamentum justificationes culturæ » ; Glossa : « Non veras et spirituales, sed pro modo culturæ carnalis. » Sed sacramenta novæ legis purgant ab immunditiis spiritualibus. Ergo illa pur' gabant ab immunditiis carnis. 181. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in sacramento est duo considerare : scilicet ipsum sacramentum, et usum sacramenti. Ipsum sacramentum dicitur a Quibusdam opus operatum ; usus autem sacramenti est ipsa operatio quæ a Quibusdam opus operans dicitur. Cum ergo dicitur sacramentum, per se loquendo gratiam conferre vel non conferre, justificare vel non justifi­ care, referendum est ad opus operatum. De opere autem operato in sacramentis veteris legis duplex est opinio. 182. — Quidam enim dicunt quod in illis sacramentis opus operatum erat signum sacramentorum novæ legis et passionis Christi a quo efficaciam habent. Et ideo illud opus operatum erat cum quadam protestatione fidei. Et ideo indirecte et ex consequenti habebant justificare, quasi mediantibus nostris sacramentis per ea significatis a Deo significationem habentia ut dicit Hugo de sancto Victore (lib. I de Sacram., p. 9, c. 1 et 2 ; L. 176, 343). Nostra autem sacramenta directe et immediate justificant, quia ad hoc directe sunt instituta. 183. — Sed hæc opinio non videtur convenire dicti» Sanc­ torum. Dicunt enim quod lex erat occasio mortis, inquantum ostendebat peccatum et gratiam adjutricem non conferebat. Nec differt quantum ad hoc qualitercumque vel directe vel indirecte gratiam conferrent. 184. — Et præterea. Secundum hoc nulla esset vel valde modica præeminentia sacramentorum novæ legis ad sacramenta veteris legis ; quia etiam sacramenta novæ legis a fide et significatione causandi efficaciam habent, ut dictum est. 185. — Et ideo Alii dicunt et melius quod nullo modo sacra­ menta ipsa veteris legis, idest opus operatum in eis, gratiam conferebant, excepta circumcisione de qua post dicetur. 42 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 186. — Secundum hoc ergo AD PRIMUM dicendum quod sanctificatio quandoque importat emundationem et confirma­ tionem spiritualem quæ fit per gratiam. Et sic sacramenta veteris legis non dicebantur sacramenta, nisi quasi signa sanctifican­ tium, ut dictum est. 187. — Alio modo sanctificatio importat mancipationem alicujus ad aliquod sacrum. Et sic dicebantur sacramenta et quasi sanctificantia, quia per ea fiebat quaedam idoneitas ad sacros usus et in templo et in vasis et in ministris et in populo. 188. — Et per hunc etiam modum apud gentiles dicebantur sacramenla mililaria quibus homo mancipabatur officio militari quod sacrum1 reputabant, sicut et omnia quæ ad communita­ tem pertinebant. 189. — Ad secundum dicendum quod illa comparatio2 in canone missæ non attenditur quantum ad ipsa operata, quia hoc sacrificium magis placet quam illa ; sed petitur ut devotio istius offerentis placeat, sicut illorum placuit. Et similiter etiam3 Daniel comparat sacrificium, quale tunc poterat offerre, ad devotionem illorum qui sacrificia in lege praecepta in Jerusalem cum magna devotione obtulerant. 190. — Ad tertium dicendum quod sacramenta veteris legis dicebantur medicinæ quantum ad significationem, et non quantum ad collationem gratiæ. 191. —Ad quartum dicendum quod homo tempore legis naluræ relictus est sibi quantum ad cognitionem, et per ignorantiam erravit in idolatriam lapsus. Unde ut quantum ad omnia se infirmum inveniret, oportebat ut instructus per legem et sacra­ mentorum ejus significationem, se impotentem cognosceret sine auxilio gratiæ. Et ideo congruum fuit ut illa sacramenta gratiam non conferrent, ut sic salus a solo Christo expectaretur. 192. — Ad quintum dicendum quod quamvis illa sacramenta peccata non diluerent quantum ad maculam, quia gratiam non conferebant, diminuebant tamen reatum, inquantum onerosa erant. Et ideo satisfactoria esse poterant, præsupposita gratia ex fide mediatoris eis4 collata. 193. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod de usu sacramentorum qui opus operans a quibusdam dicitur, est etiam duplex opinio. 194. — Quidam enim dixerunt quod usus ipse non erat meri­ torius, etiamsi in fide et caritate fieret5. Et hoc videtur Magister in Littera (7b) dicere. 1. PF. « sacramentum ». — 2. RANVP. «oratio ». — 3. Ed. om. « etiam ». — 4. P. « ei ». — 5. RANVP. « fierent ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. V 43 Sed hoc videtur absurdum quod labores sanctorum patrum in hujusmodi sacramentis Deo accepti non fuerint et quod opus virtutis possit esse non meritorium. 195. — Et ideo communiter tenetur quod usus eorum meri­ torius esse poterat, si ex caritate fieret. 196. — Aliqui tamen excusant Magistrum, dicentes quod ipse intellexerit ipsa opera operata non justificare quantumcumque in caritate fierent, quamvis ipsa operatio ex caritate facta possit esse meritoria in eo qui est in statu merendi. 197. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacrificia illa per se loquendo nunquam, fuerunt Deo accepta, quia gratiam non continebant, per quam aliquid est Deo acceptum ; sed per accidens erant et accepta et non accepta. Accepta quidem propter signi­ ficationem et devotionem offerentium ; sed non accepta et abo­ minabilia propter peccata et abusum offerentium, et quia eadem idolis immolabantur, et sic inquantum erant Deo accepta, poterant esse meritoria. 198. — Ad secundum dicendum quod quamvis occisio anima­ lium esset secundum se inutilis, tamen inquantum ordinabatur ad cultum Dei, ex divina institutione utilis erat et ejus utilitate ' tanguntur in Glossa1 Bom. v : « Lex data est ad domandum superbum », ut scilicet Deo offerret potius quam idolis ; « ad flagellandum durum », inquantum erat ad satisfactionem ; ad instruendum insipientem », ratione significationis ;« ad ostensionem delicii et humante infirmitatis » : et hoc respondet primis duobus i « ad manifestationem et testimonium gratiæ ei futurorum signi­ ficationem », et hoc exponit tertium. 199. — Ad tertium dicendum quod secundum Augustinum lex data est quantum ad hujusmodi sacramenta duris et superbis in flagellum et onus, ut oneratis divinis sacrificiis non liberet eis ad idololatriam declinare ; sed perfectis in signum et parvulis ■ in pædagogum ; et quantum ad hoc poterat esse eorum usus meritorius. 200. — Ad quartum dicendum quod Origenes2 loquitur de illis sacrificiis, secundum quod habebant aliquam rationem displicentiæ ex hoc quod idolis immolabaiitur ; et quantum ad hoc non habebant rationem meriti. 201. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod veteris legis intentio erat homines ad timorem et reverentiam Dei inducere, et a carnalibus ad spiritualia trahere paulatim. Et ideo instituit multa impedimenta quibus homines ab usu illo­ rum sacramentorum frequenter impedirentur, ut sic magis in 1. Cf., L. 117, 487. — 1. RANVP. « Magister ». 44 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM reverentia haberentur, quia omne rarum carum ; et sic etiam paulatim a carnalibus observantiis dissuescerent, quandoque totaliter ab eis1 abstrahendi in tempore gratiæ. Et hæc impedimenta immunditiæ carnis dicebantur, quibus homo corporaliter accedere ad sancta inidoneus efficiebatur ; et ab his carnis immunditiis sacramenta legis purgabant. 202. — AD PRIMUM ergo dicendum quod immunditiæ illæ non erant spirituales, quasi a peccato causatæ semper, sed quasi a sacramentis prohibentes. 203. — Ad secundum dicendum quod sacerdos lavabat manus et vestimenta, ne cum manibus sanguinolentis et cinerosis alia tangeret, et quia sacrorum ad communia non debet esse com­ mixtio. Unde etiam uncti chrismate manus lavant, et abstergunt. 204. — Immundus autem reputabatur propter tria. Primo ut sacerdotes essent sub onere legis2 sicut et alii. Secundo ad tol­ lendum superbiam sacerdotum de hoc quod alios sanctificabant. Tertio ad significandum quod sacerdos novi Testamenti propter maximam sanctitatem sacrificii semper debet se inidoneum reputare. 205. — Ad tertium dicendum quod in nova lege non sunt irregularitates tot sicut in veteri lege, nec sunt nisi in ministris Ecclesiæ, in quibus requiritur maxima idoneitas propter sacra­ mentorum sanctitatem ; ideo tales irregularitates non ita facile absterguntur. EXPOSITIO PRIMÆ PARTIS TEXTUS 206. — « Observantiæ cæremoniales. » (7 a) Cæremonialia dicuntur quæ secundum se non habent causam manifestam ipso­ rum factorum, quamvis possint habere causam manifestam suæ institutionis. Dicitur autem cæremonia, quasi munia Cereris quæ erat dea frugum, quia ei prius sacrificia instituta sunt, et exinde translatum est nomen ad omnem divinum cultum. Vel sicut dicit Valerius Maximus (lib. I, c. 1, n. 10) dicuntur a Cære oppido, in quo prius Romani suos ritus instituerunt. 207. — « Mundabant etiam interdum a corporali lepra ; » (7 b) id est, mundatum ostendebant, quando signa aliqua3 quæ appa­ ruerant, cessabant. 208. — « Sine medio Deum videbant ; » (8 b) idest, divinorum cognitionem non ex sensibilibus signis accipiebant, sed per infusionem. Et de hoc in II lib. d. 23 (q. 2, a. l,ad. 1) dictum est. 1. N. « ab illis » ; P. om. « ab eis ». — 2. RANVP. om. « legis ». — 3. RANVP. om « aliqua » DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. I 45 DIVISIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS ' 209. — « Fuit tamen inter illa, etc. » (11) Postquam determinavit Magister differentiam sacramento­ rum veteris et novæ legis, hic determinat de quodam sacramento veteris legis, scilicet circumcisione, quod cum sacramentis novæ legis aliquam convenientiam habet. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de circumci­ sione. In secunda movet quamdam quaestionem circa prædeterminata, ibi : « Si vero quaeritur etc. » (15). Prima in ires. In prima determinat efficaciam circumcisionis ; in secunda institutionem ipsius, ibi : « Hic dicendum est in quo instituta1, etc. » (13) ; in tertia determinat de mutatione ipsius per baptismum, ibi : « Ideo autem mutata est, etc. (14) Circa primum duo facit. Primo ostendit quam efficaciam circumcisio habeat. Secundo ostendit quod eamdem efficaciam contra originale habebant quædam remedia ante præceptum de circumcisione datum, ibi : « Quæritur autem de viris, etc. » (12) QUÆSTIO II Hic quæruntur sex. Primo, de necessitate circumcisionis. Secundo, quibus competeret. Tertio, de his quæ ad circumcisionem requirebantur. Quarto, de efficacia circumcisionis. Quinto, de mutatione ipsius. Sexto, de remedio quod circumcisionem præcessit. ARTICULUS I Μ [Supra q. 1, a. 2, sol. 4; infra, a. 2, sol 1, 2; I-II, q. 102, a. 5, ad. 1.] 210. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON FUERIT NECESSARIUM CIRCUMCISIONEM DARI. 1. Sapientis est enim facere aliquid quanto brevius potest. Sed per fidem et sacramenta legis naturæ sufficienter originale purgabatur. Ergo non oportebat in remedium originalis cir­ cumcisionem dari. 2. Praeterea. Peccato originali, quia ex alio2 contractum est, non debetur poena sensibilis, nec expiatio per satisfactionem. 1. α ad. « est ». — 2. α « aliquo ». 46 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Sed circumcisio pcenam sensibilem habebat. Ergo non erat conveniens remedium contra originale. 211. -— SED CONTRA. Circumcisio est signaculum fidei quæ est in praeputio patris nostri Abrahæ, Rom., ιν, 11. Sed conveniens fuit ifiam fidem significari, cujus oportet nos omnes imitatores existere. Ergo congruum fuit circumcisionem dari. [Π] [I-II, q. 103, a. 1, ad 3.] 212. — ULTERIUS. Videtur quod non debuerit dari ANTE LEGEM SCRIPTAM. I1. In lege naturæ non erat aliqua distinctio, cum2 communis omnibus esset. Sed « circumcisio signum distinctivum est, quia secundum Damascenum flib. IV de Fide orth., c. 25 ; G. 94, 1214), est signum determinans Israel a Gentibus ». Ergo non debebat dari ante legem scriptam. 2. Præterea. Præcepta quæ non sunt indita rationi naturali, debent ad populum per ministrorum officium tradi. Sed cir­ cumcisio non erat de dictamine legis naturalis. Ergo cum ante legem scriptam non esset ministrorum distinctio, videtur quod tunc dari non debuerit. 213. — SED CONTRA. Circumcisio, secundum Apostolum (Rom., iv, 11), est signum fidei. Sed etiam ante legem scriptam distinctio erat fidelium a non fidelibus. Ergo tunc oportebat eis dari. [III] [I-II, q. 102, a. 5, ad 1 ; III, q. 70, a. 2; Rom., c. 4, 1. 2, p. 61 ; Gal.,e. 3,1. 6, p.559».] 214. — ULTERIUS. à'idetur quod non debuerit differri AbRAHÆ. 1. Quia etiam ante ipsum erant fideles ab infidelibus distincti. Sed circumcisio est signum fidei. Ergo ante tempus Abrahæ dari debuit. 2. Præterea. Circumcisio majorem habuit3, efficaciam quam sacramenta legis naturæ ; alias postea instituta non fuisset. Sed non minor erat necessitas efficacis remedii ante Abraham quam post. Ergo etiam ante eum dari debuit. 215. — SED CONTRA. Fides quæ sacramentis efficaciam significandi dat, est fides Mediatoris, ut supra dictum est. Sed Abrahæ primo dictæ sunt repromissiones de Mediatore ex semine ejus nascendo (Galat., in, 16). Ergo ei primo signum fidei distinc­ tum dari debuit in generationis membro. USQUE AD TEMPUS ! 1. RANVP. ad. « Quia », ·— 2. RANVP. ad. « lex ». — 3. Ed. « habet ». distinctio i, guæsT. ii, art. i 47 216. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod circumcisio primo et principaliter necessaria fuit ad expressiorem significationem quam sacramenta præcedenlia fuissent. Oportuit enim quod secundum processum temporis, 'sicut expli­ catio fidei crescebat, ita cresceret distinctio signorum sacramentalium. Habet autem circumcisio expressam similitudinem ablationis originalis peccati quantum ad quatuor. Primo quantum ad mem­ brum generationis per quam originale transfunditur. Secundo quantum ad figuram circularem in qua significatur circulus, qui est in processu originalis infectionis, secundum quod persona cor­ rumpit naturam, et natura personam. Tertio quantum ad poenam quæ erat in circumcisione contra delectationem concupiscenti®, in qua præcipue viget fomitis virtus. Quarto quantum ad san­ guinis effusionem, in quo significatur passio Christi, per quam pro originali satisfaciendum erat. Et quantum ad hanc utili­ tatem definitur circumcisio, quod « est signaculum curationis ab originali ». 217. — Sed ex consequenti fuit alia utilitas circumcisionis scilicet distinctio fidelis populi ab infideli propter fidem ejus cui data fuit circumcisio. Et quantum ad hoc definit Damasce­ nus (ubi supra) circumcisionem sic : « Circumcisio est signum determinans Israel a gentibus, cum quibus conversabatur. » 218. — Habuit etiam mysticam significationem, et moralem quia erat signum castitatis servandæ, et allegoricam inquantum significabat purgationem per Christum futuram, et quasi anago­ gicam inquantum significabat depositionem corruptibilitatis et1 carnis et sanguinis in resurrectione. 219. — AD PRIMUM ergo dicendum quod has utilitates habuit circumcisio præ sacramentis legis naturæ. Et ideo post illa institui debuit. 220. — Ad secundum dicendum quod pœna illa non erat ad satisfactionem, sed tantum ad significationem. 221. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod lex scripta non debuit dari divinitus nisi populo fideli. Et ideo oportuit populum fidelem prius congregari et ab aliis distingui, quam lex divinitus ei daretur. Hoc autem non poterat fieri nisi per aliquod signum in quo fideles ad invicem convenirent et ab aliis distinguerentur : quod ad circumcisionem pertinet. Et ideo ante legislationem debuit circumcisio dari. 222. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circumcisio erat quodammodo legis naturae, inquantum tempore legis naturæ 1. RANVP. om « et ». 48 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM data fuit, el quodammodo legis scriptæ, inquantum ad ipsam præparabat. Dispositiones autem distinctionem habent penes ea ad quæ disponunt. 223. — Ad secundum dicendum quod peccatum originale a nobis non habemus, sed aliunde. Et ideo aliunde totaliter reme­ dium habet, nobis non cooperantibus, scilicet a Deo. Et propter hoc, sacramentum quod in remedium originalis erat, a Deo immediate praecipi debuit, sicut circumcisio et baptismus. Secus autem est de sacramentis legalibus quæ erant instituta ad satis­ faciendum pro actualibus. 224. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ex corruptione peccati originalis humanum genus circa tempora Abrahæ usque ad profundissima peccatorum venerat, scilicet in infidelitatem et turpissimum vitium contra naturam. Et ideo tunc temporis primo conveniebat promissionem manifestam fieri de semine nascituro, in quo omnes gentes benedicerentur et a peccatis mundarentur. Tunc etiam oportebat in significatione1 aliquod exemplum fidei hominibus proponi contra infidelitatem ; fune signa castitatis dari contra corruptissimam concupiscentiam. Et ideo Abrahæ primo data est circumcisio in signum paternitatis, ut ex quo nasciturus erat peccatorum destructor el in signum fidei et distinctionis ab infidelibus et in signum castitatis el mundiliæ. 225. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ante Abraham fere omnes fideles erant ; circa tempora enim ejus dicitur idololatria2 incepisse. 226. — Ad secundum dicendum quod quia tunc temporis corruptio magis invaluerat, ideo etiam tunc oportebat efficacius remedium dari. ARTICULUS II [I] , [Rom., c. 4, 1. 2, p. 61·.] 227. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. V IDETUR QUOD OMNIBUS POPULIS CIRCUMCISIO DARI DEBUERIT. 1. Data est enim in remedium contra originale. Sed morbus iste communis omnibus erat. Ergo et medicina debuit esse communis. 2. Præterea. Circumcisio data est in signum fidei. Sed Abrahæ fidem imitari omnes tenebantur, ac fides semper fuit de neces sitate salutis. Ergo omnibus circumcisio dari debuit. 1. Ed. « significationem ». — 2. αβ « idolatriam ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. II 49 3. Præterea. Gen., χνιι, 10, dicitur : « Hoc est pactum quod observabilis inter me et vos, el semen luurn post te. Circumcidetur in vobis omne ^masculinum ». Sed de semine Abrahæ multi populi processerunt præter filios Israel, sicut Ismaelitæ, Idumæi1. • Ergo non solum filiis Israel circumcisio competebat. 228. — SED CONTRA. Circumcisio erat signum fidei. Sed unus tantum populus erat in quo fides et cultus Dei remansit, ceteris per idolatriam depravatis. Ergo ei2 tantum circumcisio competebat. 229. — Præterea. Circumcisio significabat medicinam futu­ ram per Christum. Sed tantum ex uno populo scilicet Israel, Christus nasciturus erat. Ergo tantum illi populo circumcisio competebat. [II] [III, q. 70, a. 2, ad 4.| 230. — ULTERIUS. Videtur quod debuit hoc remedium ETIAM MULIERIBUS COMMUNITER DARI. 1. Circumcisio enim data erat in medicinam contra primam transgressionem. Sed prima transgressio incepit a femina. Ergo et feminis remedium dari debuit. 2. Præterea. Ubi eadem causa et3 idem effectus. Sed eadem . causa in viris est, ut eis circumcisio daretur et in mulieribus ; quia et ipsæ ad populum Dei pertinent, et in eis corruptio ori­ ginalis est. Ergo et4 eis remedium dari debuit. 231. — SED CONTRA est quod5 Hugo de sancto Victore dicit (lib. I de Sacram., p. 12, c. 2; L. 176, 350) « solis masculis data est circumcisio carnis, quia sacra Scriptura per masculinum sexum animam, per femininum6 vero carnem significare consuevit, ut scilicet ostenderetur quod illa circumcisio animabus sanctifi­ cationem contulit, non abstulit carni corruptionem. » [III] [III, q. 37, a. 1,; q. 40, a. 4.] 232. — ULTERIUS. Videtur quod Christo circumcidi NON COMPETEBAT. 1. Sabbati enim observatio vicinior erat præceptis moralibus inter quæ etiam computatur, quam circumcisio. Sed Christus sabbatum litteraliter non observabat. Unde dicebant de ipso, Joan., ix, 16 : « Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custo­ dit. » Ergo nec circumcisionem servare debuit. 2. Præterea. Hebr. vn, dicit Glossa quod Christus in lumbis Abrahæ decimatus non fuit, quia decima figurabat medicinam 1. Ed. ad. « etc. ». — 2. Ed. « eis. ». — 3. δ « ibi ». — 4. Ed. om. « et » .— 5. Ed. am. « est quod ». — 6. PF. « feminam ». 50 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM originalis, quod in Christo non fuit. Sed similiter circumcisio, ut dictum est, significat emundationem ab originali. Ergo . Christo non competebat. 233. — SED CONTRA1. Gal. iv, 4 : « Misit Deus Filium suum, factum2 de muliere, factum sub lege ». Sed illis qui sub lege erant, competit circumcisio. Ergo et Christo. 234. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sicut peccatum per Adam in omnes transierat, ita oportebat per Christum in omnes sanctificationem a peccato transire. Unde ad praerogativam sanctitatis ejus insinuandam oportebat quidquid ad Christum pertinebat, speciali sanctitate pollere. Et ideo in populo de3 quo Christus nasciturus erat, oportebat specialiter cultum Dei esse, et ipsum apud eos significari. Et quia circumcisio est signuih distinguens populum Dei ab aliis, ideo oportebat populo Israel specialiter circumcisionem datam esse, non solum quantum ad illos qui de stirpe Jacob erant, sed quantum ad omnes qui ad populum illum qualitercumque pertinebant. 235. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circumcisio erat remedium contra originale cum significatione sanctificationis nascituri seminis, propter quod erat in membro generationis. Et ideo hoc remedium illi tantum populo competebat ex quo Christus nasciturus erat. Apud alios autem manebant adhuc eadem remedia quæ fuerant ante circumcisionem data4, quia eis non oportebat specialia sanctitatis documenta et remedia dare. 236. — Ad secundum dicendum quod quamvis omnes tene­ rentur ad habendum fidem quam habuit Abraham, non tamen omnes tenebantur imitari Abraham in fide ; quia nec ad omnes notitia Abrahæ venerat, nec omnibus erat datus ut exemplum imitabile nisi mediante semine, in quo omnes gentes benedic- ' tionem Abrahæ consecuturæ5 erant. Et ideo circumcisio, quæ erat signum fidei Abrahæ, non omnibus populis competebat. 237. —Ad tertium dicendum quod quantum ad promissionem factam Abrahæ, separatus est per electionem Dei Isaac ab Ismaele, et Jacob ab Esau, ut patet Bom., ix, non autem aliqua segregratio facta est in filiis Israel. Et ideo omnes filii Israel per­ tinebant ad populum Dei peculiarem. Et propter hoc illis solis circumcisio competebat, quasi nunquam a familia Abrahæ separatis. Sed Ismael6 et Esau tenebantur ad circumcisionem quamdiu erant in familia parentum, non autem post recessum ab eis. 1. β ad. « dicitur ». — 2. Ed. « natum ». — 3. δ « in ». — 4. αβ « datam ». — 5. αβ « consecuturi ». — 6. Ed. « Ismael autem ». DISTINCTIO I, OUÆST. II, ART. II 51 238. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod peccatum originale, ut II lib., (d. 31, q. 1, a. 1), dictum est, quantum ad culpam et reatum descendit a patre in filios ; quantum autem1 ad pcenalitates descendit a femina, quia pater est efficiens in generatione et mater materiam ministrat. Circumcisio autem data est contra originale ad tollendum culpam, non autem ad tollendum carnis corruptionem, et ideo viris et non mulieribus data est ; et hæc est causa quæ in objec­ tione tacta est. Per hoc etiam ostenditur sacramentum imperfectum, et sua imperfectio in expectationem perfectionis ducit. 239. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis trans­ gressio a femina inceperit, tamen transfusionis originalis peccati causa non fuit femina, sed vir, quia si vir non peccasset originale transfusum non fuisset. Et2 ideo dicit Apostolus Rom., v, 12, quod : « per hominem peccatum in mundum intravit ». 240. — Ad secundum dicendum quod jam patet quod non est eadem causa de3 viris et mulieribus quantum ad hoc quod circumcisio contra originale ordinatur ; similiter etiam nec quantum ad hoc quod distinctivum est signum populi fidelis ab infideli, quia principaliter populi distinctio est ex parte virorum, quia mulieres viris subject® sunt. Et ideo etiam apud Hebræos non computabantur genealogiæ ex parte mulierum, sed ex parte virorum. 241. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christo circumcisio competebat non propter indigentiam, sed propter decentiam : cujus potest4 multiplex ratio assignari. Prima est, ut ipse se ostenderet filium Abrahæ, cui praeceptum circumcisionis erat factum et promissio nascituri feminis, et sic Dei promissionem impletam insinuaret. Secundo9, ut circumcisionem, sicut et alia legalia, suscipiens, ab onere legis nos liberaret. Tertio9, ut fratrem Judæorum se ostenderet, ne haberent justam occasionem ipsum repellendi. 242. —■ AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus in pueri­ tia in nullo ab aliis pueris segregatus fuit quantum ad exteriorem conversationem. Et ideo omnia quæ ad pueros pertinebant in veteri lege, in se impleri7 voluit. Sed quando jam ad perfectam ælatern pervenit, ostendere debuit se dominum legis esse, et legem usque ad ipsum impositam fuisse. Et ideo in quibusdam supra legem operatus est, sicut de observatione sabbati et in tactu leprosi. 243. — Ad secundum dicendum quod decimatio erat actus 1. Ed. om. « autem ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « et ». — 4. Ed. ad. « in Christo ». — 5. Ed. « Secunda ». — 6. Ed. « Tertia ». — 7. Ed « implere ». 52 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tantum figuralis quantum ad illos qui in lumbis Abrahæ deci­ mabantur, et ideo Christo non competebat, quia ab originali immunis fuit ; sed circumcisio etiam habet alias causas præter significationem in filiis qui circumciduntur. Et ideo non est similis ratio de utroque. ARTICULUS III [I-II, q. 102, a. 5, ad 1 ; III, q. 70, a. 3, ad 3 ; Roin., c. 4, 1. 2, 610.] 244. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod OCTAVUS DIES NON REQUIRERETUR1 AD CIRCUMCISIONEM. 1. Alia enim remedia contra originale data sive in lege naturæ sive in lege gratiae, tempus determinatum non habent. Ergo nec circumcisio habere debuit ad idem data. 2. Præterea. Poterat contingere quod dies octava2 erat dies sabbati. Sed in die illo praecepta erat quies ab exterioribus ope­ ribus. Ergo non erat de necessitate circumcisionis quod octavo die fieret. 3. Præterea. Illi qui vagati sunt in deserto non fuerunt octavo die circumcisi, sed -postea tempore Josue in Galgala, Jos. v ; et profuit illis circumcisio, nec illis obfuit ad transgressionem, ut videtur, qui in deserto mortui sunt incircumcisi. Ergo deter­ minatio temporis non est de necessitate circumcisionis. 4. Præterea. Sicut praetermittitur determinatum tempus, si praeveniatur, ita et si tardetur. Sed proselyti circumcidebantur post octavum3 diem, et eis valebat. Ergo pueri poterant ante octavum diem circumcidi, et eis valere. 245. —· SED CONTRA. — Circumcisio non habebat efficaciam nec obligationem nisi ex praecepto divino. Sed circumcisio fuit in praecepto secundum determinatum tempus. Gen., xvn, 12 : « Infans octo dierum circumcidetur in vobis ». Ergo et determina­ tum tempus erat de necessitate circumcisionis. 246. — Præterea. Significatio est de necessitate sacramenti. Sed octava4 dies facit ad significationem. Ergo est de necessi­ tate ipsius. [II] [Supra, a. 2, sol. 1, ad 1 ; I-II, q. 102, a. 5, ad 1 ; III ; q. 66, a. 7, ad 3 ; q. 70, a. 3. ad 1 ; Joan., c. 7, L 2, p. 217^ ; Rom., c. 4, 1. 2, p. 606, 61»,] 247. — ULTERIUS. Videtur NON QUOD DETERMINATIO MEMBRI FUERIT DE NECESSITATE CIRCUMCISIONIS. 1. In sacramentis5 signum debet respondere signato. Sed 1. F. « octo dies non requirerentur », δ « octava ». — 2. Ed. « octavus ». — 3. δ « octavam ». — 4. β « octavus ». — 5. Ed. ad. « enim ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. Ill 53 purgatio originalis quæ significatur per circumcisionem, non est secundum aliquam partem determinatam, sed secundum totum. Ergo nec circumcisio debet aliquam partem determinatam habere. 2. Præterea. Sacramenta maximam honestatem in se habere debent. Sed njembra generationis videntur esse turpia et vere­ cunda. Ergo non decuit ut in illo membro determinate aliquod sacramentum daretur. 248. — SED CONTRA est quod dicitur Gen., xvn, 11 : « Circumcidetis carnem præputii vestri etc.1. » [Hi] [Infra (343) ; III, q. 70, a. 3, ad 2 ; Rom., c. 4, I. 2, 61b.] 249. — ULTERIUS. Videtur quod cultellus lapideus SIT DE NECESSITATE CIRCUMCISIONIS. 1. Circumcisioni enim baptismus successit. Sed determi­ natum instrumentum ablutionis, scilicet aqua, est de necessitate baptismi. Ergo et determinatum instrumentum incisionis esse debuit de necessitate circumcisionis, et præcipue propter signi­ ficationem quæ in littera ponitur. Significatio enim est de ratione sacramenti. 2. Præterea. Gregorius dicit super Ezech. (hom. 10, n. 38 ; L. 76, 901) : « In sanctorum vita cognoscimus quid in Scriptura intelligere debeamus. » Sed sancti et præcipue legislatores, lapideo instrumento fecerunt circumcisionem, sicut legimus Jos. v, 25 et Exod. iv, 25 de Moyse. Ergo lapideum instrumentum erat de necessitate præcepti. 250. —■ SED CONTRA. Circumcisio non habebat vim nisi ex divina institutione. Sed in ejus institutione quæ tangitur, Gen., xvn, nulla fit mentio de instrumento lapideo. Ergo non fuit de necessitate circumcisionis. 251. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod circumcisio et erat in præcepto et erat sacramen­ tum. Octavus2 dies ergo erat de necessitate circumcisionis quantum ad obligationem præcepti, ita quod reus transgressionis erat qui illud tempus non observabat. Sed non erat de necessitate ejus quantum ad efficaciam, sacramenti ; quia etiam in alio tempore circumcisio facta suum effectum sacramentalem habebat. Sicut etiam accidit de ministrantibus nostra sacramenta, qui servant materiam et formam debitam, et omittunt aliquid de ritu ad solemnitatem sacramenti ab Ecclesia institutam3. Determinationis autem hujus temporis causa est et mystica quæ tangitur in Littera (13d), et litteralis quæ tangitur a Rabbi 1. Ed. om. « etc ». — 2. Ed. « Octava ». — 3. Ed. « instituto ». 51 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Moyse, quia puer ante octavum diem est ita tener quasi in ventre matris. Et ideo sicut animalia non offerebantur propter prædictam causam ante octavum diem, ita nec puer circum­ cidebatur. 252. — AD PRIMUM ergo dicendum quod remedium quod preccessit circumcisionem, computatur simpliciter inter sacra­ menta legis naturæ, quæ non habebant tantam determinationem secundum Hugonem de sancto Victore (I de Sacram., p. 11, c. 3 ; L. 176, 3431, quantam habent sacramenta legis scriptæ, ad quam quodammodo pertinet circumcisio. Remedium autem quod circumcisionem sequitur, scilicet bap­ tismus, est magis generale et perfectius, nec debuit ita restringi. Et ideo1 non est similis ratio de circumcisione et aliis. 253. — Ad secundum dicendum quod dies sabbati non impe­ diebat circumcisionem : non enim erat opus pure corporale, sed sacramentale ; sicut et sacrificia quæ in sabbato offerri licebat. Et ideo dicitur Joan., vii, 23 : « Circumcisionem accipit homo in sabbato et non solvitur lex Moysi ». 254. — Ad tertium dicendum quod illis qui in deserto vagabantur dispensatio præcepti facta est propter necessitatem, quæ tangitur Jos., v, 5, 6; quia scilicet nesciebant quando castra movenda essent. Et iterum quia non erat necesse eos tunc aliquod signum distinctionis habere, ut Damascenus dicit (de Fide orth., lib. IV, c. 25 ; G. 94, 1211), quando seorsum ab aliis homi­ nibus habitabant ; et tamen quantum ad aliquos qui ex negligentia vel contemptu prætermittebant, dicit Augustinus (in Jos., q. 6 ; L. 34, 777) quod inobedientiam incurrebant. Non autem constat quod aliqui de illis qui in deserto nati sunt, in deserto mortui sint. Et videtur probabile quod non, quia dicitur in Ps. (civ, 37) : « Non erat in tribubus eorum infirmus . Unde illi qui de /Egypto egressi sunt, qui circumcisi erant, mortui sunt. Et ita nullus est ibi mortuus incircumcisus. Si tamen aliqui incircumcisi ibi2 mortui sunt, idem dicendum est de eis et de illis qui ante circumcisionis institutionem morie­ bantur. 255. — Ad quartum dicendum quod Magister videtur sen­ tire in Littera (15) quod licebat imminente mortis articulo diem prævenire. Quidam vero dicunt Hugonem de sancto Victore (in lib. I de Sacram., p. 12, c. 3 ; L. 176, 350) sequentes, quod non erat · necessitas diem præveniendi ; quia illis qui ante octavum diem moriebantur, valebat ad salutem remedium quod ante circum­ cisionem fuerat, quod adhuc efficaciam habebat. Et hoc confir­ mant per Judæos qui nunc sunt, qui nunquam ante octavum diem Ï , ' j i » J ; i 1 1. a « ita. ». — 2. RANVP, om, « ibi ». 1 DISTINCTIO I, QU'EST. II, ART. Ill 5θ circumciduntur, el per Glossam Prcoer., iv, super illud1 : « Unigenitus eram coram matre mea » (L. 113, 1086),. quæ dicit q,uod alius filius Bersabee parvulus non computatur, quia ante octavum diem mortuus, nominatus non fuit, et per consequens nec circumcisus. Similiter etiam confirmant per simile ; quia nullum animal offerebatur Domino ante octavum diem. 256. — Secundum hanc ergo opinionem dicendum, quod non est simile de præveniendo et differendo ; quia praeceptum nullo modo quis transgredi debet, ut praeveniat ; sed si transgressus fuerit differendo, debet, quantum potest, illud implere in quo­ cumque tempore. 257. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod circumcisio erat in signum purgationis originalis peccati, et in signum distinctionis populi, ex quo Christus propagandus erat. et in signum castitatis seruandæ, ut dictum est (224). Et quantum ad omnia hæc decuit ut in membro generationis fieret, quia per actum generationis et originale contrahitur, et Christus ab illo populo descendit, et in illo actu castitas consistit. Et ideo membrum generationis erat de necessitate circum­ cisionis, et quantum ad efficaciam sacramenti, et quantum ad obligationem præcepli. 258. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis origi­ nale peccatum quantum ad essentiam non determinet aliquam partem corporis, neque quantum ad effectum ; tamen quantum ad causam determinat, ut dictum est. 259. — Ad secundum dicendum quod membrum generationis quod de se nobile erat, propter concupiscentiam quæ præcipue in parte illa viget, ignobile redditum est. Et ideo oportebat quod in illo membro præcipue medicina apponeretur2 ; quia « quæ inhonestiora 3 sunt nostra, majoremi habent honestatem, ut dicitur I Cor., xn, 23. 260. —AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacra­ mentum quod est signum et causa, efficit quod figurat. Et ideo illa significatio est de necessitate sacramenti quæ ad effectum sacramenti refertur, non autem illa quæ refertur ad causam prin­ cipalem effectus, sed est de bene esse ipsius. Cultellus autem lapideus non est de necessitate incisionis, per quam significat circumcisio suum effectum, scilicet purgationem originalis ; sed habet aliquam similitudinem ad causam princi­ palem meritoriam remissionis originalis, scilicet Christum. Et 1. β om. « super illud ». — 2. F. « opponeretur ».— 3. Ed. « inhonesta ».— 4. Ed. « abundantiorem ». 36 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ideo non erat de necessitate circumcisionis neque quanturq ad obligationem praecepti, neque quantum ad efficaciam sacramenti, quod fieret cultello lapideo — quod ritus Judaeorum usque hodie ostendit — sed in principalibus circumcisionibus, in quibus Christum significari oportebat, tale instrumentum adhibitum est. 261. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aqua de se habet maximam convenientiam ad ablutionem, per quam baptismus significat quod efficit, non autem lapis ad incisionem. Et ideo non est simile. 262. — Ad secundum dicendum quod hoc intelligendum est de illis quæ sancti observant quasi ex lege obligati, sic autem non est in proposito. Et ideo ratio non sequitur. ARTICULUS IV [I] [III, q. 63, a. 1, ad 3 ; q. 70, a. 4, c ; q. 72, a. 5, ad 3.] 263. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CIRCUMCISIO CHARACTEREM IMPRIMEBAT IN ANIMA. 1. In sacramentis enim effectus figuræ respondet. Sed cir­ cumcisio exterius erat signum distinctivum, non solum purga­ tivum. Ergo et interius characterem distinguentem impri­ mebat. 2. Praeterea. Omne sacramentum quod non reiteratur in nova lege, characterem imprimit. Sed circumcisio in veteri lege non reiterabatur. Ergo characterem imprimebat. 3. Praeterea. Aliquis adultus circumcisus poterat fictus acce­ dere ; et sic tunc effectum circumcisionis1 non suscipiebat ; postmodum autem deposita fictione circumcisio ei valebat, alias8 non fuisset via salutis cum iterari non posset. Ergo habe­ bat aliquem effectum manentem in anima, ratione cujus postea effectum ultimum circumcisionis consequebatur ; et hoc est character. Ergo imprimebat characterem. 264. — SED CONTRA. In sacramentis novae legis perfectis­ sima tantum sunt illa quæ characterem imprimunt. Sed cir­ cumcisio erat longe inferior sacramentis novæ legis. Ergo charac­ terem non imprimebat. 265. — Praeterea. Character nos Trinitati configurat. Sed hoc indifferenter competit viris et mulieribus. Cum ergo circum­ cisio mulieribus non competeret, videtur quod in ea character non imprimeretur. 1. β om. « circumcisionis ». — 2. Ed. ad. « enim ». Λ ί DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. IV 57 [Η] [Infra, d. 8, q. 1, a. 2, sol. 2, ad. 5 ; III, q. 33, a. 3, ad 3 ; q. 62, a. 6, ad 3 ; q, 70, a. 4 ; Ver., q. 28, a, 2, ad 12 ; Rom., c. 4, L 2, p. 61b.] 266. — ULTERIUS. Videtur QUOD CIRCUMCISIO A PECCATO NON PURGARET. ! 1. Rom., in, 20 : « Ex operibus legis non justificatur omnis caro coram illo ». Sed alia opera legis, ut sacrificia, non videntur minus honesta fuisse quam circumcisio. Ergo nec circumcisio a peccato justificabat. 2. Præterea. Si ab aliquo peccato purgabat, præcipue videtur quod ab originali. Sed ab originali non purgabat, quod patet per hoc quod Joannes circumcisus octava die, ut dicitur Lue, i, dixit ad Jesum, Ματ., hi, 14 : « Ego debeo a te baptizari » ; Glossa : « A peccato originali mundari. » (Beda I in Mal., L. 92. 17d). Ergo nullo modo a peccato1 mundabat. 3. Præterea. Nihil impedit vitæ æternæ introitum nisi pec­ catum. Sed circumcisio januam vitæ æternæ non aperiebat, ut in Littera (ll11) dicitur. Ergo neque peccata purgabat. 4. Præterea. Quidquid tollit unum peccaum, tollit omnia ; quia « impium est a Deo dimidiam sperare veniam. » {De vera et falsa Pœnil., c. 9 ; L. 40, 1121). Sed nunquam invenitur a sanctis dictum, quod circumcisio tolleret peccatum actuale. Ergo nec originale tollebat. 267. — SED IN CONTRARIUM sunt auctoritates in Littera (11) positæ. [ΠΙ] [III, q. 62, a. 6, ad 3 ; q. 70, a. 4 ; Ver., q. 28, a. 2, ad 12 ; Rom., c. 4, 1. 2, p. >61b.] 268. — ULTERIUS. Videtur QUOD CIRCUMCISIO GRATIAM NON CONFERRET. 1. Sacramentum enim non efficit nisi quod figurat. Sed cir­ cumcisio non significat gratiæ collationem, sed solum culpæ ablationem. Ergo gratiam non confert. 2. Præterea. Baptismus non amplius facit nisi quod aufert culpam et confert gratiam. Si ergo hoc ipsum circumcisio fteiebat, baptismus in nullo circumcisionem excedit 3. Præterea. Propter hoc lex vetus dicebatur occidere, quia gratiam contra concupiscentiam non conferebat. Hoc autem non esset, si circumcisio quæ erat quodammodo legis sacramen­ tum, gratiam conferret. Ergo gratiam non conferebat. 269. — SED CONTRA. In Littera (ll11) dicitur quod « idem remedium præbebat circumcisio quod baptismus, excepto quod 1. α ad. « purgabat vel ». 58 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM januam regni cæleslis non aperiebat. » Sed baptismus gratiam confert, non solum culpam aufert. Ergo et circumcisio idem facit. 270. —Praeterea. Tenebra non expellitur nisi per præsentiam lucis. Sed gratia opponitur culpae, sicut lux tenebræ. Cum ergo circumcisio expelleret culpam, videtur qiiod gratiam conferret. 271. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicen­ dum quod character spiritualis est quoddam signum distinctivum per hoc quod hominem in aliquo statu perfectionis consti­ tuit, sicut in baptismo, confirmatione et ordine1 magis infra patebit. 272. — Circumcisio autem principaliter erat signum ad pur­ gandum constitutum. Et ideo in ipsa non ponebatur homo in aliquo alio statu, et sic non competebat quod in ipsa character spiritualis conferretur. 273. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circumcisio prin­ cipaliter significat per se ablationem2, sed distinctionem ex con­ sequenti et per accidens, inquantum aliqui circumcidebantur et aliqui non. Et ideo oportebat quod responderet ei effectus quan­ tum ad principalem significationem, non autem quantum ad secundariam. 274. — Ad secundum dicendum quod circumcisio non ite­ rabatur ; quia causa ejus, scilicet originale peccatum, iterari non poterat ; et non propter hoc quod character spiritualis in ipsa imprimeretur. 275. — Ad tertium dicendum quod sicut in baptismo manet character spiritualis, ratione cujus fictus3 deposita fictione effec­ tum baptismi recipit ; ita manebat character exterior in circum­ cisione quæ hoc idem efficiebat4. 276. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod peccatum quod ex alio contrahitur, conveniens est ut per alium tollatur. Et ideo in quolibet statu post peccatum fuit aliquod remedium per quod originale peccatum ex virtute passionis. Christi tolleretur. Et iterum quia non poterat puer natus, ante­ quam haberet usum liberi arbitrii, se ad gratiam præparare, ne omnino sine remedio5 relinqueretur, oportuit aliquod remedium dari quod ex ipso opere operato peccatum aboleret ; et tale remedium fuit circumcisio. Et ideo ab omnibus conceditur quod peccatum auferebat, sicut significabat ablationem. Et in hoc cum sacramentis novæ legis quodammodo conveniebat, quod6 efficiebat hoc quod figurabat. 1, u et ed. ad. « et ». — 2. « Ut ex ipsa nominis notione manifestum est, quod aliq uod incidi seu secari circulariter significat, ut et vox græca περιτομή ». — 3. « Non qui simulat se recipere, sed qui cum peccato recipit ». — 4. RANVP. « faciebat ». — 5. RA. « religione » .— 6. Ed. « quia ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. IV 59 Operabatur autem circumcisio peccati dimissionem a posteriori. In peccato enim originali tria sunt, scilicet culpa, reatus ? , carentiæ visionis divinæ1 et fomes. Prima duo totaliter tollun­ tur, sed tertium per sacramenta3 diminuitur. Et ideo circumcisio ï ' quæ erat particularis abscissio, directe significabat et causabat I diminutionem fomitis, et per consequens auferebat reatum I ci. carentiæ3 visionis æternæ, et per consequens culpam4. j 277. ■—■ In baptismo autem e conversp5 est ; quia prius destruit g ,-c.; culpam, cujus ablationem significat ablutio exterior et etiam I causât, et per consequens destruit alia. L 278. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacrificia erant = > instituta ad satisfaciendum pro peccatis actualibus quæ homo ■ ex se perpetravit. Et ideo non oportebat quod peccata tollcrentur per sacrificia, sicut peccatum originale per circumcisionem. 279. — Ad secundum dicendum quod circumcisio quamvis a peccato originali liberaret, non tamen per eam aliquis perfecte > fructum liberationis consequi poterat, quia januam non ορο­ ί · riebat. Et secundum6 hoc Joannes circumcisus a peccato origit. nali mundari indigebat7. 280. — Ad tertium dicendum quod per circumcisionem aufe­ rebatur impedimentum quod erat ex parte personae, ablato peccato i, originali, prout erat infectio hujus personæ ; adhuc tamen maneI bat impedimentum ex parte naturæ, nondum soluto pretio. Et ideo per accidens erat quod januam regni cælestis non ape■ riebat; quia si etiam baptismus, eamdem quantiim in se est gratiam conferens quam modo confert, eo tempore fuisset, januam , non aperuisset ; et si modo circumcisio locum haberet, januam aperiret. f·,281. — Ad quartum dicendum quod circumcisio directe contra originale ordinata fuit, sed ex consequenti etiam actuale tollebat . ubi inveniebat. Sed tamen Sancti de hoc non loquuntur, quia .. ad hoc non erat circumcisio principaliter instituta. f· , 282. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc est multiplex opinio. Quidam enim dixerunt qupd circumcisio, quantum est de se, 1. RA. « reatum visionis », sed N. notat : « Id est obligationem ad pænam carentiæ vigionis divinæ ».— 2. RANVP. «sacramentum».— 3. αδ RANVP. om. «carentiæ». — 4. Hic S. Thomas innuere videtur quod circumcisio conferebat gratiam etiam ex opere operato, sed hanc sententiam postea revocavit, III, q. 62, a. 6, ad 3, ubi expresse dicit de opinione S. Doctor : « Quod de hac aliquando mihi visum est. Sed diligentius consideranti apparet hoc etiam non esse verum », et subjungit : « Et ideo melius dicendum. » Cf. etiam III, q. 70, a. 4 et Rom., 4, 1. 2, p. 61 b, — 5. Ed. « e con­ trario ». — 6. β « propter ». — 7. RANVP. ad. : « scilicet per baptismum » et N. explanat : « Hoc nimirum est quod insinuat Beda cum ait eum debuisse ab origi­ nalis peccati contagione mundari, quia ex muliere natus culpæ nœvo non carebat ; quasi non a peccato ipso, sed a sequelis tantum ejus mundari debuerit. » 60 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM culpam tollebat, sed gratiam non conferebat, innitentes cuidam Glossæ quæ habetur Rom. iv, quæ dicit : « In circumcisione peccata remittebantur, sed non gratia per eam praestabatur. » 1 (icebant enim, quod cum originale nihil aliud sit quam concu­ piscentia intensa cum carentia debitæ justitiae, circumcisio sine hoc quod gratia conferretur, poterat auferre debitum1, auferendo reatum, ut hoc quod2 homo illam justitiam non habebat, non ei imputaretur ad pcenam. Sed hoc non potest esse ; quia manente inordinatione culpæ, nullo modo potest non imputari a Deo ad poenam, cum culpæ inordinatio per poenam ordinetur. Et ideo oportet, si imputatio ad poenam tollitur, quod inordinatio tollatur : quod sine gratia fieri non potest. 283. — Et ideo Alii dicunt quod circumcisio ex sua virtute culpam tollebat, et gratia circumcisione3 conferebatur, non ex vi circumcisionis, sed ex divina liberalitate ablato gratiæ impe­ dimento. Sed hoc non potest esse ; quia quamvis ex parte recipientis prius sit expulsio contrarii quam introductio formae, tamen ex parte causæ agentis est prius introductio formæ4, quia non expellitur contrarium nisi introducendo formam. Et ideo nisi circumcisio aliquo modo gratiam conferret, nullo modo culpam tolleret. 284. — Et ideo Ani dicunt quod circumcisio conferebat gratiam quantum ad effectus privativos, qui scilicet sunt auferre culpam, sed non quantum ad effectus positivos. Sed hoc nihil est ; quia effectus ultimus gratiæ positivus, est facere dignum vita æterna : quod fiebat per circumcisionem, sicut et modo fit per baptismum. 285. —- Et ideo Alii dicunt3 probabilius ut videtur, quod dabat gratiam quantum ad effectus privativos culpæ et reatus, et quan­ tum ad quosdam effectus positivos, sicut ordinare6 animam et facere dignum vita æterna ; non tamen quantum ad omnes quos |i I ■! i 1 'I ! ! h i lili, I ll'|.l ! L j |l 1 || 111 I j |i| ili ! |ll ll1 . I II I 1. Ed. ad. « non ». — 2. Ed. « ut patet per hoc quod si ». — 3. RANVP. «gratiam circumcisio conferebat», α «circumcisio». — 4. RANVP. ad. «quam expulsio contrarii ». N. « Prius natura tantum'non tempore; alterum quidem in genere causæ formalis, alterum in genere causæ materialis ». — 5. Hic S. Thomas admittit quod circumcisio gratiam conferebat tantum quoad effectus privativos, scilicet vitæ æternæ demeritum. Sed rebus maturius perpensis postea in III, q. 62, a. 6, ad 3, et q. 70, a. 4 et Rom., c. 4, 1. 2, p. 61b, sententiam illam reprobavit, et dixit circumcisionem solum esse signum fidei justificantis. Unde rejiciendæ sunt inventiones Petri de Tarentasia qui vult S. Thomam hic loqui de circumcisione primo et per se, in Summa vero de circumcisione ex consequenti, et Petri a Bergomo qui vult S. Thomam secundum opinionem Magistri in Sententiis, secundum suam in Summa scripsisse. (Concord, dub. 342). — 6. « Quod autem hic inter effectus positivos gratiæ numeratur, animam ordinare, annon melius diceretur ornare? Sed ordinare manuscriptum etiam habet, ac explicari potest, vel ejus potentias debite disponere, vel eam ipsam ad vitam æternam dirigere. » N: , DISTINCTIO I, QUÆST. Il, ART. V · ; 61 habet gratia baptismalis ; quia illa sufficit ad totaliter concu­ piscentiam reprimendam et meritorie agendum, ad quod gratia - in circumcisione data sufficere non valebat. Et secundum hoc intelligitur Glossa inducta. 286. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in sacramento altaris est aliquid ex vi sacramenti, aliquid autem ex naturali concomitantia, ut infra dicetur ; ita circumcisio principaliter . ordinata erat ad ablationem culpæ, sed ex consequenti ad collationem gratiæ1. . 287. — Ad secundum dicendum quod in baptismo amplior gratia datur, ut dictum est. 288. — Ad tertium dicendum quod gratia circumcisionis non sufficienter reprimebat concupiscentiam, sicut facit gratia novi Testamenti. Et ideo ratio non sequitur. c, : . ' ARTICULUS V W [I-II, q. 103, a. 3 ; IV Cg., c. 57 ; Rom., c. 2, 1. 4, p. 43«> ; c. 4, 1. 2, p. 62”] 289. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur ■J Tff . , ' 1 <■./ ' quoo CIRCUMCISIO CESSARE NON DEBUERIT. 1. Gen., xvn, 13, dicitur quod circumcisio datur « in fœdus æternum ». Sed æternum est quod nullo fine clauditur. Ergo circumcisio cessare non debuit. 2. Præterea. Illud quod cum lege non incipit, cum lege ces­ sare non debet. Sed circumcisio ante legem incepit; non enim est ex lege, sed ex patribus, ut dicitur Joan.1 2 vu, 22. Ergo cum lege cessare non debuit. 3. Præterea. Figuralia quæ significant id quod semper faciendum est, non debent cessare, sicut de thurificatione3 quæ signi­ ficat devotionem, patet. Sed « circumcisio cordis, cujus laus ex Deo est », ut dicitur Rom., u, 29, semper facienda est ; et hanc significat exterior circumcisio. Ergo cessare non debuit. 1. F. ad. «et aliquem effectum positivum». — 2. « Ex verbis Christi sic loquentis : Moyses dedit vobis circumcisionem, non quia exMôyse est, sed ex Patribus. Nam licet eam præceperit Moyses, Lev., XII, 3, jam Abrahae praecepta erat, Gen.,xvn, 13».— 3. « Thus in Italia non erat antiquitus adhibitum in sacris deorum Gentilium. Quisque ad Deos ferebat quod obvium erat, mei vinum, lac, plerique vero fruges aut frugum primitias ; deinde dabant quæ ex frugibus his fiebant, farra et liba. Verum posteaquam thus ex Arabia in Græciam, atque in Italiam advectum est, quanquam magnis impensis Romam asportabatur, facile tamen tantillum inde comparabant cujusque fortunæ homines etiam tenuissimi, quod Deo libarent. Pauperes tribus digitis tria grana thuris offerebant. Sed thuris usus in cultu veri Dei antiquissimus est. Unde reprobandus est Henricus Cannegieter asserens propositiones sequentes : 1. Chris­ tiani abhorruerunt a thuris usu in sacris ; 2. Thymiamata ex thure in vetere Ecclesia nulla fuerunt. —■ (vid. Hcnric. Cannegieteri rescripta Boxhormio, cap. 15 et 16) ». 62 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM 290. — SED CONTRA. Gal. v1, 2 : « Si circumcidimini, Chrislus nihil vobis proderit. » 291. — Praeterea. Veniente perfecto frustra imperfectum remaneret ad idem ordinatum. Sed baptismus perfectius facit hoc ad quod circumcisio ordinata erat, quam circumcisio faceret. Ergo veniente baptismo circumcisio cessare debuit. [H] |j|i I Γ I ,'Ί I , II I L! jV' li; ||||! i ί| I1, h I i II I I ; J J I 1 [Ι-H, q. 103, a. 3 et loca qIae 3.] 292. — ULTERIUS. Videtur quod nec alia legalia CESSARE DEBUERINT. 1. Christus enim, ut dicitur Mat., v, non venit legem solvere, sed implere. Sed lex consistebat non tantum in moralibus, sed etiam in sacramentis legalibus. Ergo non venit ea solvere. 2. Praeterea. « Apud Deum non est transmutatio2 » (Jac., i, 17). Sed signum mutationis voluntatis est ut praeceptum quod prius datum est, postea revocetur. Cum ergo Deus hæc sacra­ menta præceperit, videtur quod cessare non debuerint3. 3. Præterea. Præceptum non potest revocari nisi per æqualem vel superiorem. Sed Deus nunquam revocasse legitur præceptum de sacramentis legalibus in nova lege. Ergo adhuc durant. 293. — SED CONTRA est quod dicitur Heb. x, 1 : « Umbrant habet lex futurorum bonorum ». Sed veniente veritate cessat figura. Ergo veniente Christo legalia cessare debuerunt. 294. — Praeterea. Hebr. vn, 12 : « Translato sacerdotio necesse est ut4 legis translatio fiat. » Sed in Christo translatum fuit sacerdotium, ut ibidem Apostolus probat. Ergo et legalia cessare debuerunt. [ΙΠ] [I-Π, q. 103, a. 4 ; q. 107, a. 2, ad Ί ; ΙΙ-ΙΙ, q. 93, a. 1 ; Rom., c. 14, 1. 1, p. 192» ; Gal., c. 2, l. 3, p. 543 ; Colos., c. 2, 1. 4, p. 134a.] Ip 295. — ULTERIUS. Videtur quod tempore gratiæ pote- ; I RANT SINE PECCATO OBSERVARI. i [ 1 1. Omnis enim Christi actio nostra est instructio. Sed Christus tempore gratiæ ea servavit5, sicut in multis patet. Ergo licitum est tempore gratiæ ea servare. 2. Præterea. Tempore Apostolorum etiam observabantur, sicut patet Aci., xvi, de Paulo qui circumcidit Timotheum, et de eodem Aci., xxi, qui purificatus per legem, templum intravit et hostias obtulit : qûod non fecisset ad vitandum scandalum si peccatum fuisset ; quia veritas vitæ non est dimittenda propter II I 'j I1 1. αβγ$ « I ». — 2, « Nec naturæ, nec voluntatis », N. — 3. F . « debuerant ». — 4. Ed. ad. « ct». — 5. Ed. « observavit ». DISTINCTIO I, QUiEST. II, ART, V 63 scandalum. Ergo sine peccato tempore gratiæ observari poterant. 3. Præterea. Omnis actus qui non est de se malus, potest sine peccato fieri, et meritorie, si recta intentione fiat. Sed sacrificare et circumcidi non sunt de se mala, alias nunquam licita fuissent. Ergo si bona intentione fiant, erunt meritoria etiam modo, nedum ut sint peccata. 296. —■ SED CONTRA est quod dicitur Gal., v, 2 : « Si eircumcidimini, Christus nihil vobis proderit ». Sed omne quod impedit profectum qui provenit ex Christi redemptione, est peccatum. Ergo circumcisio tempore gratiæ non poterat fieri sine peccato, et pari ratione nec alia sacramenta. 297. —· Præterea. Gal., iv, 9, super illud : « Quomodo con­ vertimini rursus1 ad egena et infirma elementa ? » dicit Glossa : « Ideo dicit, denuo2, ut ostendat quod non distat modo lex post Christum ab antiqua idololatria. » Sed idololatria nunquam poterat observari sine peccato. Ergo nec legalia post Christum. [IV] [Cf. loca qlae 3 et Colos., c. 2, 1. 4, p. 135a.] 298. — ULTERIUS. Videtur quod usque modo teneamur ALIQUA LEGALIA OBSERVARE. 1. Tenemur enim ad observanda præcepta novi Testamenti et statuta Ecclesiæ. Sed præceptum Apostolorum in novo Testa­ mento fuit de quibusdam legalibus observandis. Act. xv, 28 : « Visum est Spiritui sancto et nobis nihil ultra imponere vobis oneris quam ut abstineatis vos ab immolatis simulacrorum et sanguine et suffocato et fornicatione ». Ergo adhuc tenemur ad hæc legalia servanda. 2. Si3 dicatur quod fuit permissio Apostolorum pro tempore illo. Contra. Glossa4 (L. 114, 458) dicit hæc esse necessaria. Sed necessaria sunt sine quibus non est salus, et de quibus non est permissio, sed præceptum. Ergo adhuc observare tenemur. 3. Si dicatur quod per Paulum revocatum est, ut cum dicitur I Tim., iv, 4 : « Nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione percipitur ». Contra. Inferior non potest præceptum superioris revocare. Sed Paulus fuit inferior quam totum Apostolorum Concilium in Jerusalem congregatum. Ergo non potuit revocare. 299. — SED CONTRA. Petrus ibidem dicit (Act. xv) quod per gratiam Christi salvamur in lege nova sine onere legis, sicut et patres nostri3. Unde hoc jugum non est fidelibus imponendum. 1. Ed. « iterum».— 2. Ed. « iterum».— 3. RANVP. « Sed si ».—■ i. Ex Rabano Mauro desumpta.— 5. « Sed per gratiam Domini Jesu Christi credimus salvari que­ madmodum et illi. » (Act., xv. 11) Illi potius de Gentibus conversis videtur intelli- ||||)j 64 I I'· j Sed onus prædictum est observatio cæremonialium. Ergo ad ea servanda non tenemur. i I i II j 300. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod cum venit quod perfectum est, evacuari debet quod ex parte est, si ad idem ordinetur ; quia gratia non facit per duo quod per unum potest facere, sicut nec natura. 301. — Circumcisio autem imperfecta erat respectu baptismi tripliciter. Primo quantum ad significationem ; quia non ita significabat expresse emundationem totius hominis ab immunditia totius culpæ originalis, sicut ablutio baptismalis. Secundo, quantum ad efficaciam ; quia non tam abundans gratia ad operandum et reprimendum fomitem in circumcisione dabatur sicut in baptismo. Tertio, quantum ad utilitatem ; quia non erat ejus utilitas ita communis sicut baptismi, cum haberet determinatum populum, determinatum sexum et determinatum tempus : quod in baptismo non accidit. Et ideo adveniente tempore plenitudinis debuit cessare, baptismo substituto. 302. — AD PRIMUM ergo dicendum quod teternuni hic accipitur pro sasculo, quod habet quidem finem, sed non est determinatus nobis. 303. — Vel etiam1 dicendum quod circumcisio corporalis potuit esse in foedus æternum quantum ad suum significatum, et quantum ad id quod ei succedit : sicut etiam fides potest dici semper manere ratione visionis, quæ ei succedit in patria. 304. — Ad secundum dicendum quod quamvis cum lege non inceperit2 circumcisio, tamen propter legem incepit quasi legis præparatorium. Et ideo cessante lege cessare debuit. 305. — Ad tertium dicendum quod principalis significatio ad quam circumcisio instituta est, est ablatio® originalis culpæ, quia sacramentalis significatio refertur ad effectum. Hoc autem non semper faciendum erat per circumcisionem. Et ideo non oportebat quod circumcisio semper remaneret. 306. — Alia autem significatio est ex consequenti, et secundum illam non oportet accipi judicium de duratione curcumcisionis. Thurificationis autem significatio nunquam fuit ad significandum aliquid ut effectum ejus. Et ideo non est similis ratio, I hi ! i ||'| I j |l ,’B|| i |j| ffl j | |' I fI M ; |ili j! |j ji |||| |j| ■ h i lij i || ii i ί i II i |l| ' i [ili I ‘!l| I I i. ; |i|;|| ||I I IJ I Ji j '|||| |[i |l· ||l!|l iil||l ij|J |i ,!i|||j| ll JI iill[I! i SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM |J i I . ■ !I i Ι! I gendum quam de Patribus, licet id quoque suo modo verum sit. Quasi dicat : Nos qui Judæi surnus quemadmodum et illi qui sunt gentes, quia utrisque necessaria est gratia Christi ut salventur. Augustinus e contra ad antiquos Patres illi refert lib. I, Contra duas ep. Pelagianoruin (c. 21 ; L. 44, 569). — 1. a orn. « etiam ». — 2. α « in­ ceperat ». — 3. a « ablutio ». ί Λ DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. V 65 307. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod triplex erat praecipua ratio cessationis legalium. Una est quia lex instituta fuit ad significandum gratiam novi Testamenti quæ per Christum facta est. Et ideo veniente1 Christo cessare debuerunt, sicut veniente corpore cessat umbra. Et hanc causam tangit Apostolus Hebr., x, 1 : « Umbram habens lex futurorum bonorum etc.2. ». 308. — Alia ratio est ex imperfectione ; quia in legalibus gratia non conferebatur quantam oportebat in novo Testamento dari. Sicut enim virtus naturalis rei naturali proportionatur, ita virtus sacramentalis sacramento. Unde oportuit alia sacra­ menta institui, in quibus amplior gratia conferretur. Et hanc causam tangit Apostolus Heb. vii, 18 « Reprobatio quidem fit prioris3 mandati propter infirmitatem et inutilitatem ». 309. — Tertia accipitur ex parte eorum quibus lex data est qui erant parvuli. Et ideo erant paulatim a pristina consuetudine idololatriæ abstrahendi, ut sic eis concederetur eadem Deo offerre quæ prius idolis obtulerant, vel offerri viderant, sicut Rabbi Moyses dicit. Sed postmodum quando ad perfectam ætatem humanum genus pervenit, debuit ab his observantiis liberum esse. Et hanc causam tangit Apostolus Gal. in et iv, et Petrus Act. xv, ostendens illa legalia *in onus populo rudi imposita esse. , 310. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus in hoc legem implevit quod moralibus præceptis consilia apposuit et præcepta magis elucidavit ; sed figuris cæremonialium veritatem apposuit et ea in seipso suscepit4. 311. — Ad secundum dicendum quod non ex mutabilitate præcipientis, sed ex prudenti dispensatione contingit quod diversa præcepta diversis temporibus accommoda proponit, sicut est in proposito. 312. — Ad tertium dicendum quod Dominus ipso facto revo­ cavit, adimplens in se quæ in figuram præceperat observanda5. Et ideo in sua passione dixit :« Consummatum est », Joan.xix, 30. 313. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod hæc quæstio videtur habere difficultatem ex quibusdam contrarieratibus quæ super hoc inveniuntur tam in canone6, quam in dictis Sanctorum. Quandoque enim inveniuntur observata legalia tempore gratiæ, quandoque autem prohibita, et de hoc etiam Petrus a Paulo redargutus videtur, Gal. n. 1, α « adveniente ». — 2. Ed. ont. « etc. ».— 3. VPF. « praecedent.^ ». — 4. ft, ad. intra parenthesim : « (observanda) ». — 5. Ed. « Quod in figura praceperat observan· dum ». — 6. N. ad. * sive canonica scriptura ». COMMENT. IN LÏB. SENTENT. - IV. — 4 GC> SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 314. — Et ideo super hoc Hieronymus et Augustinus diversa sensisse videntur. Volebat enim Hieronymus quod legalia statim post passionem Christi quantum ad illos1 ad quos gratia novi Testamenti manifeste divulgata erat, fuerunt mortifera ; sed Apostolos quadam pia dispensatione his usos fuisse ad vi­ tandum scandalum Judæorum. Et ideo Petrus judaizans non peccavit, dispensatorie id faciens, secundum quod etiam dicitur I Cor. ix, 22 : « Omnibus omnia faclus sum ». Et similiter Paulus dispensatorie eum redarguit, ne gentiles exemplo Petri, quorum ipse Apostolus erat2, sacramenta quasi necessaria quærerent ; quia et ipse invenitur eadem pia simulatione ea3 servasse. Et sic uterque excusatur, et Petrus a culpa, et Paulus a procaci reprehensione. 315. — Sed quia non videtur conveniens quod Apostoli aliquid contra veritatem doctrinæ fecissent ad vitandum scan­ dalum Judæorum, nec iterum videtur conveniens4 quod Paulus in Epistola ad Galatas aliquid simulate diceret, ubi dicit Petrum reprehensibilem fuisse5 ; ideo Augustinus (Ep. 82 ad Hieron. n. 15 ; L. 33, 281), aliter dicit et melius, quod ante Christi passionem legalia fuerunt observanda ex necessitate divinæ jus­ sionis, et habuerunt adhuc effectum ; sed post Christi passionem ante divulgationem Euangelii observari poterant a Judæis ad fidem conversis, non spem in ipsis ponentibus, quasi alicujus virtutis essent, aut quasi sine eis gratia Christi non sufficeret ad salutem, sed ne omnino videretur lex vetus reprobanda, si statim quasi6 idololatria fugeretur. Et ideo hoc modo erat mater synagoga deducenda ad tumulum cum honore. Sed post divulgationem Evangelii non solum non sunt salutifera, sed mortifera. Medio ergo tempore Petrus et Paulus et alii Apostoli legalia observabant non simulatorie, sed vere. Petrus tamen incaute se habuit in observatione legalium, nimis condescendens Judæis illis qui legalia observanda esse dicebant, ita ut aliqui ejus exemplo inducerentur ad ea observanda quasi necessaria. Et ideo vere reprehensibilis erat, et aliquam levem incurrit culpam ; et Paulus vere et non dispensative ipsum reprehendit. 316. — Et per hoc patet solutio AD PRIMUM et secundum ; quia ante Christi passionem, quando Christus ea servavit, non erant mortua nec mortifiera, sed salutifera ; tempore vero Aposto­ lorum ante divulgationem Evangelii erant quidem mortua, quasi nullius existentia utilitatis, sed non mortifera. 1. Ed. « hos. ». — 2. Ed. « veteris legis ». — 3. Ed. om. « ea ». — 4. α om. per homot. « quod Apostoli aliquid contra veritatem doctrinæ fecissent ad vitandum scandalum Judæorum, nec iterum videtur conveniens ». — 5. a ad. quæ supra omisit : « nec iterum videtur conveniens quod Apostoli aliquid contra veritatem doctrina· fecissent ad vitandum Judeorum scandalum. Et ideo Augustinus dicit aliter et melius ». — 6. a om. « quasi ». j [ j j j j ' ' ‘ : K distinctio i, QUÆST. II, art. v 67 317, — Ad tertium dicendum quod una circumstantia mutata facit actum bonum in genere, vel malum. Et ideo legalia quæ & absque consideratione alicujus temporis sunt indifferentia, suo tempore facta fuerunt bona, tempore autem non suo observata, Èr sunt facta mala. Et ideo bona intentione1 fieri non possunt bene. E 318. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc sunt tres opiniones. Una opinio dixit quod ad litteram intelligendum est illud præceptum quod legitur in Actibus, et ejus obligatio usque nunc manet. Sed hoc manifeste contrariatur dictis Pauli qui dicit2 « nihil esse commune, idest immundum, per Christum, nisi ei qui æstimat aliquid esse commune », Rom. xiv, 14. Et iterum est contra ratio­ nem ; quia cum hoc præceptum non sit morale, quia naturalis ratio illud non dictat, oportet quod sit cæremoniale. Et ideo ejus obligatio non manet magis quam aliorum. 319. — Et ideo Alii dixerunt quod non est intelligendum ad litteram de sanguine animalis, et suffocato animali, sed de effusione sanguinis quæ fit per homicidium, et de suffocatione pauperum. Sed hoc non potest stare ; quia Hieronymus Ezech. xviii3, post illam expositionem mysticam, expositionem ponit litte­ ralem quam dicit Apostolos etiam intendisse. 320. — Et ideo Alii dicunt quod epistola Apostolorum non erat præceptoria quantum ad hoc quod abstinerent4 ab idolo­ thytis5 et sanguine et suffocato ; sed erat quædam provisio ad conservandam pacem, et communem vitam Gentilium et Judæo.rum fidelium. Et ideo fornicationem prohibuerunt quasi per se malum, quod apud Gentiles non reputabatur pro peccato. Idolothytum6 autem prohibuerunt quasi illud quod posset suspi­ cionem idolatriæ adhuc retentæ generare de Gentilibus in cor­ dibus Judæorum ; sanguinem autem suffocatum sicut quod Judæi abominabantur propter dissuetudinem, sicut etiam usque hodie ■ aliquis si socialiter vult alii convivere, oportet quod abstineat ab his quæ alter abominatur. Et per hoc patet responsio AD PRIMUM. 321. — Ad secundum dicendum quod dicuntur esse necessaria quantum ad sensum mysticum prætactum, vel quantum ad obser­ vandum communitatem vitæ inter Judæos et Gentiles. 322. — Ad tertium dicendum quod Paulus non revocavit, 1. α ad. « hujus modi ». — 2. Ed. « dixit ». — 3. Non in cap. xviii, sed potius in cap xliv, 31, ubi post interpretationem « juxta litteram », ponit Hieronymus inter­ pretationem « juxta anagogen ». (L. 25, 444f. — 4. Ed. ad. « se ». — 5. RANVP. « immolatitiis ». — 6. RANVP « Immolatitium ». 68 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sed exposuit Apostolorum intentionem, sicut qui præsens fuerat quando sententia data erat. Unde dicit1 I Cor. vm, 1 : « De his autem quæ idolis immolantur, non habemus omnes scien­ tiam » ; quia non omnes intelligebant qualiter essent prohibita. ARTICULUS VI ra [Infra, d, 4, q. 3, a. 3, sol. 2, ad 3 ; III, q. 70, a. 4, ad 2 ; Mal. q. 4, a. 8, ad 12.] 323. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ANTE CIRCUMCISIONEM NON VALEBAT AD REMISSIONEM ORIGINALIS PECCATI PRO PARVULIS SOLA FIDES. 1. Efficacior enim est caritas quam fides. Sed caritas aliena nunquam suffecit2 ad meritum. Ergo nec fides ad justificationem. 2. Præterea. Si fides aliena valebat, ergo eadem ratione et3 infidelitas nocebat ; et ita ex peccato actuali parentum puer puniretur : quod est inconveniens. 3. Præterea. Fides non magis juvat alium quam habentem. Sed illi qui habebant fidem, non semper juvabantur a fide, quia poterat esse quod haberent fidem informem. Ergo nec puero valebat fides parentum ad delendum originale peccatum. 324. — SED CONTRA est quod Gregorius dicit in Littera (12). 325. —■ Præterea. Peccatum quod ex altero contrahitur, ex altero potest habere medicinam. Sed peccatum originale parvuli ex altero contrahebatur. Ergo poterat ex fide aliena ab ipso mundari. [Π] [Infra d. 4, q. 3, a. 3, sol. 2, ad 3 ; III, q. 68, a. 1, ad 1 ; q. 70, q. 4, ad 2.] 326. — ULTERIUS. Videtur QUOD FIDES NON SUFFECERIT SINE ALIQUO EXTERIORI SIGNO. ! Il i 1. Dicit enim Augustinus contra Faustum (lib. XIX, c. 11 ; L. 42, 355) quod in nullum nomen religionis, sive verum, sive falsum, poterant homines sine aliquo signo visibili [adunari4] Sed per id5 quo originale deletur, homines in religionem veræ fidei adunantur, quia oportet hujusmodi remedium esse intran­ tium. Ergo oportebat quod fieret aliquo visibili signo. 2. Præterea. Actus mentis se potest extendere ad natos et® non natos, sed conceptos, æqualiter7. Si ergo fides sine exteriori signo sufficiebat ad deletionem originalis, videtur quod poterant 1. Ed. « dicitur ». — 2. Ed. « sufficit ». — 3. Ed. « etiam ». —- 4. αβγ8 « adjuvari », RANVP. « adunari », F. « adjurari », Augustinus « congulari ».— 5. Ed. «illud». — 6. a ad. « ad ». — 7. Intellige « se æqualiter ostendere ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ABT. VI 69 etiam nondum nati ab originali peccato per fidem mundari. 3. Præterea. Modo non valet fides ad salutem sine aliquo · signo exteriori. Si ergo tunc valuisset, videtur quod fuisset majoris efficaciæ quam modo. 327. — SED CONTRA est quia secundum hoc non esset differentia inter parvulos et adultos, quam tamen Gregorius assignat1 (12). 328. — Præterea. Omnia sacramenta illius temporis habebant ■’ totam efficaciam suam ex fide. Ergo tantum faciebat fides sine -·. exteriori signo, quantum cum eo ; et ita exteriora signa non requirebantur, ut videtur. '' [ΠΙ] p*8* f f , ( 5 ! ■· [I-II, q. 103, a. 1, ad 1 ; III, q. 68, a. 1, ad. 1.] 329. — ULTERIUS. Videtur QUOD IN ADULTIS NON REQUI­ RERETUR SACRIFICIUM VEL ALIUD HUJUSMODI. 1. Non minus enim valet alicui fides propria quam alteri fides aliena. Sed pueris sufficiebat fides aliena sine exteriori signo, ut probatum est. Ergo et adultis. 2. Præterea. Hugo de sancto Victore dicit (lib. I de Sacram., p. 11, c. 3 ; 4, 5; L. 176, 343), quod nullus obligabatur ad sacra­ menta, illius temporis, sed voto celebrabantur. Sed quod est hujusmodi, non est de necessitate salutis. Ergo absque sacri­ ficiis poterat emundari ab originali. 330. — SED CONTRA est quod Gregorius in Littera (12) dicit quod « pro parvulis sola fides, pro adultis sacrificia et oblationes2. » 331. — RESPONSIO [AD PRIMAM QUÆSTIONEM]3 dicen­ dum quod peccatum originale est peccatum naturæ. Natura autem reparari non poterat nisi per Christum. Et ideo nunquam poterat remitti peccatum originale alicujus nisi facta relatione et quadam continuatione illius qui curari debebat, ad Christum : quod per fidem fiebat. Et ideo fides Mediatoris semper fuit efficax ad curandum ab originali, in illis quidem qui usum liberi arbitrii habebant, propria ; in aliis4 aliena, ut nec eis omnino deesset divinum remedium. 332. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides est in cogni­ tione, caritas autem in affectione. Affectio autem est ejus quod est sibi bonum ; sed cognitio est ejus quod est verum simpliciter. Et ideo fides poterat magis respicere Mediatorem, prout erat causa salutis alteri, quam caritas. Et propter hoc magis justi­ ficatio quæ fit in sacramentis, attribuitur fidei quam caritati. 1. « Nempe quod pro parvulis eo tempore sola fides et pro adultis oblationes vel sacrificia valerent ». N. — 2. N. ad. « valebant ». — 3. Ed. et cod. om. « ad primam quaestionem ». — 4. Ed. ad. « vero ». 70 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 333. — Ad secundum dicendum quod fides aliena non juvabat inquantum erat actus personae, sed ex parte illa qua respiciebat objectum suum1 quod erat medicina totius naturæ ; in quo habebat quamdam similitudinem cum sacramentis nostris, inquantum justificabat ex objecto, quasi ex opere operato, non autem ex opere operante. 334. — Et per hoc patet solutio ad tertium ; quia formatio et informitas fidei sunt conditiones ejus ex parte operantis, non autem ex parte objecti. Et ideo informitas fidei in parente non impediebat effectum salutis in filio ; impediebat autem in ipso, quia informitas illa proveniebat ex aliquo quod erat con­ trarium saluti, scilicet ex peccato mortali. 335. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod non sufficiebat fides sine protes­ tatione fidei facta per aliquod exterius signum ; et erat diffe­ rentia inter parvulos et adultos quantum ad hoc tantum quod parvulis sufficiebat fides aliena cum exteriori signo ab aliis facto, sed adultis fides propria cum signo ab eis facto. 336. — Sed quia hoc non videtur consonare cum verbis Gregorii in Littera positis, ideo Alii probabilius dicunt quod parvulis sufficiebat sola fides sine omni exteriori signo ; non autem habitus fidei solum, sed motus ejus relatus ad salutem pueri in vi cujusdam intensionis2 interioris fidei, quicumque esset ille qui quoquo modo3 professionem fidei suæ ad puerum4 referret5 ; magis tamen pertinebat hoc ad parentes, qui pueri curam habere debebant, et per quos originale contraxerat. 337. — AD PRIMUM ergo dicendum6 quod illud signum7 per quod homines tempore legis naturæ in veram religionem congregabantur, non habebat virtutem nisi ex fide. Et ideo non erat necessitatis, sed pro voto celebrabatur, ut unus alii inno­ tesceret. 338. — Ad secundum dicendum quod puer adhuc in utero matris existens, quantum ad humanam cognitionem pertinet, non habet esse distinctum a matre8. Et ideo per actum hominis gratiam consequi non potest nec nunc ut mundetur ab originali per baptismum, nec tunc ut mundaretur per fidem parentum. 1. N. ad. « scilicet Christum ». — 2. « Nec certe ullo modo consonat. Nam cum non possit intelligi propria parvulorum, sed aliena offerentium fides, quomodo sola sufficere parvulis diceretur, si eam alicui signo exteriori conjunctam esse opporteret, quantumvis ab aliis non a parvulis exhibito ». N. — 3. a « quicumque esset et quo­ cumque modo ». N. « quicumque esset ille qui quocumque modo ». — 4. N. ad. » suum ». — 5. αδ « inferret ». — 6. RANVP. ad. « secundum hoc ». — 7. Ed. om. « signum ». — 8. Id est, nondum humana cogitione apprehenditur quod habeat esse distinctum a matre, immo nec certum esse potest quod habeat in eo statu esse humanum. N. DISTINCTIO I, QUÆST.. II, ART. VI 71 Sed divinitus mundari potest, sicut de sanctificatis in utero apparet. 339. — A$1 tertium dicendum quod fidei efficacia non est diminuta, cum omnia sacramenta ex fide efficaciam habeant : sed est ei aliquid adjunctum quod necesse est observari : sicut non est minoris efïicaciæ lex moris in religioso quam in saeculari ; quamvis præcepta moralia sufficiant ad salutem sæculari, sed ' in religioso requiruntur consilia, ad quæ se ex voto obligavit. F · ' 340. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod illa { ·■ sacramenta legis naturæ non erant ex præcepto divino obligantia, sed ex voto celebrabantur ; secundum quod unicuique dictabat sua mens, ut fides suam aliis exteriori signo profiteretur ad honorem Dei, secundum quod habitus caritatis inclinat1 ad exteriores actus. Et sic dicimus de caritate quod sufficit motus interior. Quando autem habet tempus operandi, requiruntur etiam exteriores actus. 341. — Ita etiam quantum ad adultos in lege naturæ sufficiebat > sola fides, cum etiam modo sufficiat ei qui non ex contemptu i sacramenta dimittit ; sed ipsa fides, quando tempus habebat2, s instigabat ut se aliquibus signis exterioribus demonstraret. ; Quando autem illa signa adhibebantur, non erat efficacia remis■ sionis culpæ ex illis exterioribus, sed ex interiori fide. Et sic ,! intelligenda sunt verba Gregorii. Et per hoc patet solutio ad objecta. F > EXPOSITIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS » ï t j i I i 342. — « In sinu Abrahæ, » (IP) sinus Abrahæ vocatur limbus patrum, in quo distincti erant sancti ab aliis. Et quia Abraham primus ab infidelibus loco et ritu se separasse legitur, ideo dicitur Abrahæ sinus. 343. — « Lapideo cultro, » (13a) intelligendum est non sem­ per, sed in quibusdam notabilibus circumcisionibus, sicut legi­ tur Exod. 4, et Jos., 5. 344. — « In carne vero præputii » (13c). Caro præputii dicitur hic pellicula contegens carnem, quia in ipsa carne, ubi concu­ piscentia magis est8, non poterat abscissio fieri sine periculo. 345. — « Tamen sub lege, ingruente etc » (15a). Magister hic loquitur secundum opinionem suam ; tamen alia opinio quæ supra posita est videtur esse magis probabilis. 1. Ed. « inclinabat » — 2. Ed. « habebatur ». — 3. N. « viget ». DISTINCTIO II De sacramentis novæ legis 1. — Jam ad sacramenta novæ legis accedamus quæ sunt : baptismus, confirmatio, panis benedictio1, idest eucharistia, pœnitentia, unctio extrema, ordo, conjugium. Quorum alia remedium contra peccatum præbent et gratiam adjutricem conferunt, ut baptismus ; alia in remedium tantum sunt, ut conjugium ; alia gratia et virtute nos fulciunt, ut eucha­ ristia et ordo. Quare mox post hominis casum non fuerint instituta 2. — Si vero quæritur quare non fuerint hæc sacramenta instituta mox post hominis lapsum, cum in his sit justitia et salus, dicimus non2 ante adventum Christi qui gratiam attulit, gratiæ sacramenta fuisse danda, quæ ex ipsius morte et passione virtutem sortita sunt. Christus autem venire noluit, antequam homo de lege naturali et scripta convinceretur quod neutra juvare posset. Quod sacramentum conjugii fuit ante peccatum 3. — « Fuit tamen conjugium ante peccatum institutum non utique prop­ ter remedium, sed ad sacramentum et ad officium? » ; post peccatum vero fuit4 remedium contra carnalis concupiscentiae corruptelam : de quo suo loco tractabimus, (d. 26.) De baptismo 4. — Nunc vero de baptismi sacramento videamus quod inter novæ gratiæ sacramenta primum est. Baptismum Christi Joannes suo baptismo praenuntiavit, qui primus baptizasse legitur, sed in aqua non in spiritu, sicut ipse ait : (Joan, i, 26). « Ego baptizo » cos in aqua, in poenitentiam5 ». Sola enim corpora abluebat, a peccatis vera non mundabat. Baptismus Joannis erat in poenitentiam, non in remissionem; baptismus vero Christi in remissionem ; quia Joannes baptizans homines ad poeni­ tentiam vocabat, et quos baptizabat, poenitere docebat, secundum illud (Marc., i, 5). << Veniebant ad Joannem in Jordanem, confidentes peccata sua. » Sed in baptismo Joannis non dabatur peccatorum remissio quæ data est in Christi baptismo. 1. Quar. « benedictionis ». — 2. N. F. om. « non », sed F. ad. ante « fuisse danda ».— 3. Hugo de S. V., 1 De Sacram., p. 8, c. 11 et 13 ; II, p. 11, c. 1 et 3 (L. 176 . 311 180, 481). — 4. Quar. ad. « in ». — 5. Cf. Sum. Sent , tract. 5, c. 1 (L. 176, 127)' DISTINCTIO II 73 Quid utilitatis habebat baptismus Joannis 5. — « Ad guid ergo utilis erat baptismus Joannis ? Quia homines usu baptizandi praeparabat ad baptismum Christi.1 » 6. — Sed quæritur2 quare dictus est baptismus Joannis, sicut Veritas dicit (Mat., xxi, 25) : « Baptismus Joannis unde est ? » Quia ibi Joannis operatio tantum visibilis erat exterius lavantis, non invisibilis gratia Dei interius operantis. Sed tamen et illa Joannis operatio a Deo erat, et baptismus ille a Deo erat, non ab homine; sed hominis dictus est, quia nihil gerebatur quod non ageret homo. 7. — Si vero quaeritur an sacramentum fuerit, satis potest concedi ex eo sensu quo legalia signa dicuntur sacramenta. Significabat’ enim bap­ tismus Joannis rem sacram, scilicet baptismum Christi, qui non tantum est pœnitentiæ, sed et remissionis peccatorum. De forma baptismi Joannis et de baptizatis ab eo 8. — Hic considerandum est, si baptizati a Joanne, iterum baptizati sint* baptismo Christi et qua forma verborum usus sit Joannes. Illi qui baptizati sunt a Joanne, nescientes Spiritum sanctum esse, ac spem ponentes in illius baptismo, postea baptizati sunt baptismo Christi. Baptismus autem Joannis in nomine venturi tradebatur. Unde Hieronymus' super Joelem (c. 2 ; L. 25, 976). « Qui dicit se in Christum credere, non credens in Spiritum sanctum, perfectæ fidei oculos non habebit5. » Unde baptizati a Joanne in nomine venturi, idest Domini Jesu, quia dixerunt (Act., xix, 2). « Sed neque si Spiritus sanctus est audi­ vimus », iterum baptizabantur6 ; immo verum baptisma accipiebant’. Illi vero qui spem non posuerunt in baptismo Joannis, et Patrem et Filium et Spiritum sanctum credebant, non post8 baptizati fuerunt, sed impositione manuum ab Apostolis super eos facta Spiritum sanctum rece­ perunt. Alii vero qui non ita credebant, baptizati sunt baptismo Christi, ut prædictum est. Unde Hieronymus ep. 69 ad Oceanum, (n. 6 ; L. 22, 660). « Qui Spiri­ tum sanctum nesciebant, cum baptismum a Joanne acceperunt9, iterum baptizati sunt baptismo Christi, ut prædictum est10, ne quis ex Judseis vel Gentibus putaret aquam sine Spiritu sancto ad salutem posse sufficere. » De hoc etiam Ambrosius (in libro I de Spiritu sancto, c. 3, n. 41 ; L. 16, 713) ait : « Quidam negaverunt se scire Spiritum sanctum, cum baptizatos se dicerent baptismo Joannis, qui in advenientis Jesu, non in suo baptizavit nomine... Isti ergo quia nec in Christi nomine, nec cum fide Spiritus sancti baptizati fuerant, non potuerunt accipere baptismi sacra­ mentum. Baptizati sunt ergo in nomine Christi ; nec iteratum est in his baptisma, sed innovatum. » (Ibid., n. 42.) DIVISIO TEXTUS 9. — « Jam ad sacramenta novæ legis, etc. » (1) Postquam determinavit Magister de sacramentis in communi, hic descendit ad sacramenta novæ legis, de quibus principaliter intendit. 1. Ibid. — 2. Quar. om. « quaeritur ». — 3. Quar. « signabat ». — 4. N. V. P. F. «sunt». — 5. Quar. « et non credit in Spiritun sanctum, nondum habet claros oculos. » — 6. F. «baptizantur».— 7. Quoad sensum ap. Hieronymum, loc. eit. — 8. Ed. om. « post ». — 9 Ed. « ceperunt ». — 10. Quar. om. « baptismo Christi, ut prædictum est ». 74 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM Et dividitur in partes duas. In prima determinat de quibus­ dam quæ præexiguntur ad sacramenta novæ legis ; in secunda prosequitur de eis, 3 d., ibi : « Post hoc videndum est etc.1 » Prima dividitur in duas. In prima determinat quædam quæ præexiguntur ad sacramenta novæ legis ordine doctrinæ. In secunda determinat de baptismo Joannis quod præexigebatur ad ea ut dispositio, sive præparatio, ibi : « Nunc autem de bapti­ smo2 etc. » (4) Circa primum duo facit. Primo ponit distinctionem sacra­ mentorum novæ legis et quantum ad numerum et quantum ad effectum. Secundo ponit eorum institutionem, ibi : « Si vero quæratur etc. » (2). Ubi primo ponit communem sacramentorum novæ legis ins­ titutionem. Secundo excipit matrimonium quantum ad aliquid, ibi : « Fuit tamen conjugium etc.3 » (3) « Nunc vero4 de baptismo etc.5 (4). Hic delerminat de bap­ tismo Joannis. Et circa hoc duo facit. Primo determinat de ipso baptismo secundum se ; secundo de eo quantum ad susci­ pientes, ibi : « Hic considerandum est etc. » (8) Circa primum duo facit. Primo ostendit differentiam bap­ tismi Joannis ad baptismum Christi. Secundo ostendit quasdam conditiones baptismi Joannis6; primo utilitatem, ibi : « Ad quid ergo etc.7 » (5) ; secundo nomen, ibi : « Sed quæritur quare dic­ tus est etc.8 » (6) ; tertio genus, ibi : « Si vero quæritur etc. » (7) Hic est duplex quæstio. Primo de sacramentis novæ legis in generali. Secundo de baptismo Joannis. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur quatuor. Primo, de distinctione9 sacramentorum quantum ad effectum. Secundo, de distinctione eorum quantum ad numerum. Tertio, de ordine ipsorum. Quarto, de institutione eorum. 1. Ed. om. '< etc. » — 2. Ed. « baptismi a. — 3. Ed. om. « etc. » — 4. Ed. « au­ tem ». — 5. Ed. « baptismi » et om. « etc. » — 6. Ed. ad. « et ». — 7. Ed. om. « etc. » — 3. Ed. om. « etc. » — 9. αβ RA?sV., contra 3 η « definitione ». DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. I 75 ARTICULUS I [I] [III, q. 65, a. 1, c. et ad 5.] 10. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON OMNIA SACRAMENTA SINT INSTITUTA IN REMEDIUM CONTRA ALIQUEM ANIMÆ DEFECTUM. 1. Sacramentum enim a sanctitate dicitur. Sed sapctitas non semper importat remedium contra defectum, sed etiam : confirmationem in bono. Ergo non omne sacramentum est •f ad remedium institutum. 2. Præterea. Omne remedium contra aliquem defectum ad purgationem pertinet. Sed Dionysius (de Eccles. Hier., c. 1, p. 1, n. 3 ; G. 3, 503) distinguit sacramenta quæ pertinent ad i. perfectionem, scilicet confirmationem et eucharistiam, ab illis quæ pertinent ad purgationem, sicut est baptismus. Ergo non omne sacramentum est ad remedium. 3. Præterea. Hoc videtur1 ex divisione2 quam Magister ponit in Littera (1). Quibusdam enim attribuit remedium con­ ferre et gratiam, sicut baptismo ; quibusdam gratiam tantum sicut confirmationi et ordini ; matrimonio autem remedii colla­ tionem tantum. Ergo non omne sacramentum est ad remedium institutum. 11. — SED CONTRA est quod Hugo de sancto Victore dicit (I de Sacram., p. 9, c. 3 ; L. 176, 319) quod sacramenta sunt vasa medicinalia. Sed omnis medicina est in remedium alicujus morbi. Ergo et omne sacramentum est in remedium alicujus defectus spiritualis. 12. — Præterea. Sacramenta, ut dictum est, habent efficaciam a passione Christi. Sed passio Christi directe ordinatur ad tollen­ dos defectus nostros. Ergo et sacramenta in remedium ordinata sunt. [Π] [Infra d. 26, q. 2, a. 3, c. et ad 4.] 13. — ULTERIUS. Videtur quod aliquod sacramentum sit tantum in remedium, scilicet matrimonium. 1. Solus enim consensus mutuus matrimonium facit. Sed consensus non potest esse causa gratiæ, quia gratia non est ex actibus nostris. Ergo in matrimonio gratia non confertur. Et sic est in remedium tantum. 1. Ed. « intelligitur ». — 2. Ed. «definitione». 76 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Secundum Hugonem (I de Sacram., p. 9, c. 2 ; L. 176, 317), sacramenta ex sanctificatione invisibilem gratiam continent. Sed sanctificatio quæ fit per ministros Ecclesiæ non est de essentia matrimonii quantum ad sacramenti necessi­ tatem, sed solum est de solemnitate ipsius. Ergo non confertur ibi gratia. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Hoc Magister expresse in Liltera (1) dicit. 14. — SED CONTRA. Definitio generis debet omnibus spe­ ciebus convenire. Sed in definitione sacramenti novæ legis ponitur : « ut causa gratiæ existai. » Ergo convenit matrimonio. Et sic non est tantum in remedium. [III] 15. — ULTERIUS. Videtur quod sacramenta non sint IN REMEDIUM CONTRA PŒNAM, SED SOLUM CONTRA CULPAM. 1. Sacramenta enim efficaciam habent ex hoc quod gratiam continent. Sed gratia non opponitur pœnæ, sed culpæ. Ergo sacramenta non ordinantur in remedium contra pœnam. 2. Præterea. Sapientis medici est per causam curare effectum. Sed causa pœnæ est culpa. Ergo cum Christus sit sapientissimus medicus, non instituit aliqua sacramenta ad curandum pœnam, nisi ea quæ curant et culpam. 16. — SED CONTRA. Extrema unctio contra infirmitatem videtur ordinari, ut patet Jac. ull., (14). Sed infirmitas poena est. Cum ergo extrema unctio sit sacramentum, aliquod sacra­ mentum ordinabitur contra pœnam, et non tantum contra1 culpam. [IV] [Infra d. 16, q. 1, a. 2, sol, 3 ,ad 1 ; d, 17, q. 3, a. 3, sol. 3, ad 2 ; III, q. 65, a. 1, ad 8 ; Mat. q. 7, a. 11, ad 14.] 17. ULTERIUS. — Videtur ORDINETUR CONTRA quod aliquod sacramentum CULPAM VENIALEM. 1. Quædam enim sacramenta sunt nociva, nisi deposito mortali accipiantur, sicut patet de eucharistia et de ordine. Sed dantur in remedium alicujus culpæ. Ergo dantur contra venialem. 2. Præterea. Medecina spiritualis magis debet apponi contra culpam quam contra pœnam. Sed peccatum veniale culpa aliqua est. Cum ergo aliqua sacramenta ordinentur contra pœnam, multo fortius videtur quod aliquod possit ordinari contra culpam venialem. 18. — SED CONTRA. Pcenitentia ordinatur contra mortale 1. α om. « contra ». DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. I 77 et veniale peccatum : quod patet ex Magistro qui infra deter­ minat de poenitentia venialium, et Augustinum in lib. de Pœnilenlia (Serm. 352, c. 2 ; L. 39, 1556). Sed pœnitentia sufficit contra mortale nec aliud sacramentum contra mortale ordinatur. Ergo multo magis sufficit contra veniale ; nec oportet aliquod sacramentum speciale contra veniale ordinari. 19. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod quandocumque ad perfectionem alicujus rei oportet aliquid apponere ultra id quod requirit ordo illius naturae secun­ dum se consideratae hoc accidit ad subveniendum alicui defectui illius rei : sicut quando ad sustentationem corporis non sufficit cibum ministrare, nisi addantur aliqua digestiva, signum est defectus in virtute digerente. Ex ordine autem humanæ naturæ nihil aliud requiritur ad ejus perfectionem spiritualem, nisi Deus influens et gratia et virtutes influxae. 20. — Unde cum aliquæ res corporales adhibentur ad hominis sanctificationem ex quibus secundum ordinem naturæ sanctifi­ catio hominis non dependet, signum est quod hoc sit ad subve­ niendum alicui defectui ipsius. Et ideo cum hoc inveniatur in omnibus sacramentis, omnia sacramenta in remedium alicujus spiritualis defectus instituta sunt. 21. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex hoc ipso quod ad sanctitatem homo perducitur per ea quæ naturæ secundum se considerate ordo non requirit, signum est quod alicui defectui remedium adhibetur. Unde quamvis sacramenta ex ratione sanctificationis non habeant quod sint in remedium, habent tamen hoc1 ex modo sanctificandi. 22. — Ad secundum dicendum quod defectus spiritualis dupli­ citer contingit, sicut et corporalis. Uno modo ex positione contrarii, sicut quando corpus est ægrum et quando in anima est peccatum. Alio modo ex subtractione ejus quod ad perfectionem neces­ sarium erat vel corporis vel animæ : sicut quando corpus est debile ad exercenda corporalia opera, et similiter quando spiritus ad exequenda spiritualia. Remedia ergo quæ dantur contra primum defectum, aliquid realiter tollunt. Et ideo purgationis rationem habent Remedia autem quæ sunt contra defectum secundum, non tollunt aliquid secundum rem, sed solum aliquid adjiciunt ad perfectionem. Et ideo talia remedia non dicuntur purgare, sed perficere. Et hæc eadem sunt quæ Magister dicit nos « gratia 1. Ed. om. « hoc ». — 78 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM et virtute fulcire » inquantum perfectiva sunt ; nihilominus tamen in remedium alicujus defectus sunt. Unde patet solutio ad tertium. 23. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc sunt duæ opiniones. Una est quod in matrimonio gratia aliqua non confertur ; sed tantummodo sit in remedium contra concupiscentiam. Hoc autem non videtur convenienter dictum ; quia aut intelligitur esse in remedium concupiscentiae, quasi concupis­ centiam reprimens : quod sine gratia esse non potest ; aut quasi concupiscentiae in parte satisfaciens : quod quidem facit ex ipsa natura actus, non intellecta etiam ratione sacramenti ; et præterea concupiscentia non reprimitur per hoc quod ei satisfit, sed magis augetur, ut Philosophus dicit in III Eth. (γ 15. 1119b, 8-10 ; 1. 22. n. 646) ; aut inquantum excusat concupiscentis actum, qui sine matrimonio deformis esset ; et hoc quidem facit per bona matrimonii qua; ei conveniunt etiam inquantum est in officium, et ratione suæ significationis1 cum qua communicat cum sacramentis veteris legis ; et ita per hoc non haberet ali­ quid præ illis, ut cum sacramentis novæ legis computari debeat. 24. — Et propter hoc Alii dicunt quod matrimonium consi­ deratur in triplici statu. Primo ante peccatum et tunc erat tantum in ollicium. Secundo sub lege, ubi ex ipsa sanctificatione sua excu­ sabilem reddebat matrimonii actum qui absque hoc turpis fuisset. Tertio sub statu gratiæ, ubi ulterius gratiam confert ad concupiscentiam reprimendam, ut scilicet « unusquisque pos­ sideat vas suum in honorem, et non in contumeliam, sicut et gentes quæ ignorant Deum », I Thes., iv, 4. Et Tob. vi, 17, dicitur quod in illis qui in timore Dei uxores accipiunt, dæmon potesta­ tem non habet. 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut res corpo­ rales quæ sunt in aliis sacramentis non habent ut propria virtute gratiam conferre possint, sed ex institutione divina, ita etiam2 est de illis quæ matrimonium causant, quæ ex ipsa institutione divina habent quod ad gratiam instrumentaliter disponant, nisi sit defectus ex parte nostra. 26. ■— Ad secundum dicendum quod quædarn sacramenta sunt ad quorum efficaciam præexigitur sanctificatio materiæ, ut patet in confirmatione vel extrema unctione ; quædarn vero non præexigunt prædictam sanctificationem, sicut patet in baptismo. Unde benedictio materiæ quæ fit a ministro non est de necessitate, sed de solemnilate sacramenti. Et similiter est etiam de matrimonio. 1. Ed. « sanctificationis ». — 2. Ed. « tam ». DISTINCTIO II, QL’ÆST. I, ART. I i ' 79 27. — Ad tertium dicendum quod unumquodque denominatur ab eo ad quod est. Gratia autem quæ in matrimonio confertur, secundum quod est sacramentum Ecclesiæ in fide Christi celebratum ordinatur directe ad reprimendum concu­ piscentiam quæ concurrit ad actum matrimonii. Et ideo Ma­ gister dicit quod matrimonium est tantum in remedium ; sed hoc est per gratiam quæ in eo confertur. 28. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex est pæna peccati. Quædarp quæ pro peccato infligitur, sicut poena inferni et flagella quibus a Deo temporaliter punimur ; quædarn ex ipso peccato consequens immediate, et per consequens ad peccatum ordinans, sicut est debilitatio naturæ ad resistendum peccato, et hujusmodi. Contra primam autem pœnam non datur sacramentum in reme­ dium directe, sed ex consequenti, ut scilicet curata causa, scilicet peccato, cesset effectus, scilicet poena ; sed contra secundam pœnam datur directe aliquod sacramentum, illa scilicet quæ in remedium sunt contra defectum contingentem ex subtractione necessarii, non ex positione contrarii. 29. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pœnæ contra quas dictum est sacramentum ordinari, etiam ad gratiam contrarietatem habent ; quia ex subtractione gratiæ contingunt et in contrarium gratiæ ordinant. 30. — Ad secundum dicendum quod sicut est in medicina cor­ porali- quod curato morbo adhuc remanent aliquæ reliquiæ morbi ex morbo causatæ, contra quas oportet specialia medi­ camenta dari ; ita etiam est in medicina spirituali ; et propter hoc contra prædictas poenas oportet esse aliqua sacramenta. 31. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt aliqua sacramenta in remedium venialis dari, sicut eucharistiam et extremam unctionem. Sed hoc non videtur convenienter dictum ; quia poenitentia purgativa est universaliter omnis peccati actualis, mortalis et venialis. Unde ad hoc non oportebat aliquod sacramentum institui. Et præterea. Etiam non existentibus venialibus, adhuc neces­ sitas illorum sacramentorum esset ad cop^ummandum in bo­ num, secundum doctrinam Dionysii. 32. — Et ideo aliter dicendum quod contra veniale non ordi­ natur aliquod sacramentum ad curationem ipsius principaliter institutum, quamvis ex consequenti multa sacramenta contra venialia valeant. 80 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Veniale enim et culpa est ei disposilio ad culpam, imperfectam tamen culpæ rationem habens, ita quod gratiam non excludit. El ideo inquantum culpa est, potest tolli per omnia sacramenta quæ contra culpam tollendam ordinantur ; inquantum vero est dispositio ad culpam, et ablata mortali culpa remanens, potest tolli etiam per sacramenta illa quæ contra pcenarn ex culpa relictam et ad culpam inclinantem ordinantur. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa sacramenta quæ gratiam in suscipiente præexigunt non ordinantur directe contra culpam ; quia non sunt ad tollendum contrarium, sed ad supplendum defectum. 34. — Ad secundum dicendum quod sacramentum quod tollit mortalem culpam, sufficit etiam ad tollendum venialem. Et ideo contra veniale non oportet aliquod sacramentum dari, sicut contra reliquias culpæ, ad quarum ablationem poenitentia non ex toto sufficit sine aliis sacramentis. ARTICULUS II [III, q 65, a. 1 ; IV Cg. c. 58 ; De Eccles. Sacram.} 35. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBEANT ESSE SEPTEM SACRAMENTA. 1. Sicut enim supra dictum est, omnia sacramenta efficaciam habent a passione Christi. Sed unum sacramentum est quod directe est repræsentativum passionis Christi et ipsum totum Christum continet, scilicet eucharistia. Ergo illud sacramentum sufficeret. 2. Præterea. Quod potest fieri per unum, non debet fieri per plura. Sed per baptismum tolluntur omnia peccata. Ergo non oportebat quod aliquod aliud sacramentum contra culpam ordinaretur. 3. Præterea. Sacramenta in remediufri contra defectum ordi­ nantur. Sed duplex est defectus, scilicet culpæ quæ est quasi contrarium, et pœnæ quæ ex defectu gratiæ accidit, ut dictum est (22). Ergo duo sacramenta sufficerent. 4. Præterea. In lege nova, ubi manifestior est veritas, mini­ mum debet esse de figuris. Sed in lege naturæ, secundum Hugonem (/ de Sacram., p; 11, c. 3 ; L. 176, 343), erant tantum tria sacramenta : scilicet oblationes, decimæ et sacrificia. Ergo non debent esse plura sacramenta in lege nova quam tria. 5. Præterea. Sacramenta legalia nostrorum sacramentorum figuræ fuerunt. Sed ipsi non habuerunt aliqua sacramenta respondentia confirmationi et extremæ unctioni. Ergo nec nos hujusmodi sacramenta habere debemus. DISTINCTIO II, QUÆST. I ART. II 81 6. Præterea. Dionysius in Eccl. Hierar., ubi de sacramentis tractat, matrimonium et poenitentiam omittit. Ergo videtur quod non sint nisi quinque sacramenta. 36. — SED CONTRA. Videtur quod sint plura. 7. Omne enim illud quod in remedium peccati datur, videtur 1 esse sacramentum. Sed aqua benedicta est hujusmodi, quia per eam venialia tolluntur. Ergo est sacramentum. j 8. Præterea. Sicut circa concupiscentiam quæ est in venereis, I contingit esse peccatum intemperantiae ; ita circa concupisceni tiam quæ est in cibis et potibus. Sed contra primam concupiscen­ tiam habemus unum sacramentum. Ergo et contra secundam habere debemus. 9. Præterea. Dionysius (De Eccl. Hier., c. 6, p. 3; G. 3, 534) inter sacramenta nominat monasticam consummationem, sive consecrationem. Sed non computatur inter septem sacramenta hic enumerata. Ergo sunt plura quam septem. 10. Præterea. Oblationes et decimæ in lege naturæ erant sacramenta, secundum Hugonem (Z de Sacram., p. 11, c. 3 ; L. 176, 343). Cum ergo modo sint oblationes et decimæ, videtur quod sint sacramenta. Et sic idem quod prius. 11. Præterea. Sacfamenta ex sanctificatione invisibilem gra­ tiam continent, secundum Hugonem (Z de Sacram., p. 9, c. 2 ; L. 176, 317). Sed multæ sunt sanctificationes per ministros Ecclesiæ factæ quæ hic non numerantur : sicut consecratio templi et altaris et sacrarum vestium et hujusmodi. Ergo sunt plura sacramenta quam septem. 37. — RESPONSIO. Dicendum quod sacramenta ex hoc quod sunt sacramenta, habent quod sint in remedium contra defec­ tum aliquem ; ex hoc autem quod sunt sacramenta Ecclesiæ, habent per ministros Ecclesiæ dispensari et in membra Eccle­ siæ transfundi. Et ideo dupliciter potest accipi numerus sacra­ mentorum proprie. Primo ex defectibus contra quos sacramenta ordinantur. Ordi­ nantur autem sacramenta, ut ex dictis patet, ad tollendum contrarium et ad supplendum defectum. Contrarium autem sanctitati est culpa : quæ quidem dupli­ citer tollitur. Uno modo, impediendo ne fiat ; et hoc modo in reme­ dium culpæ matrimonium ordinatur. Alio modo subtrahendo jam existentem ; et sic contra originalem culpam ordinatur baptismus, contra actualem poenitentia. Secundum remedium præbent supplendo quod deficit et ea quæ perfectionis sunt effectiva. Est autem duplex perfectio. Una formæ ad actum ; et hanc quidem perfectionem facit ordo quan­ tum ad executionem bonorum, quia reddit hominem idoneum ad dispensationem sacramentorum ; sed quantum ad perpessio- 82 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nem difficilium facit dictam perfectionem confirmatio quai hominem fortem reddit, ut nomen Christi propter pressuras mundi confiteri non refugiat. Alia autem perfectio est in ordine ad finem, ad quem per actus pervenitur ; et hanc quidem perfectionem quantum ad finem intra facit extrema unctio quæ est quædam delibutio præparans in gloriam resurrectionis ; quantum vero ad finem extra facit eucharistia quæ membra capiti conjungit. Et quia hic est ultimus terminus nostræ sanctificationis, ideo dicit Dionysius (De Eccl. Hier., c. 2 et 3 ; G. 3, 391 sq.), quod omnis alia sanctificatio in eucharistiam terminatur, quia et ordinati et baptizati eucharistiam sumunt. 38. — Si autem considerantur sacramenta ut sunt Ecclesiæ sacramenta, scilicet per ministros Ecclesiæ dispensanda, sic potest secundum1 doctrinam Dionysii (c. 5 Eccles. Hier., n. 3 ; Cr. 3, 503), modo numerus eorum accipi. In qualibet enim hierarchia oportet esse actionem hierarchicam, et exercentes eam, et recipientes. Recipienles autem per ipsas actiones superiorum in suis gradibus perficiuntur ; et ideo ex parte eorum non debet esse aliquod speciale sacramentum, per quod receptivi sacra­ mentorum fiant. Aelio autem hierarchica est triplex scilicet purgare, illuminare, perficere. Sed quia nullum sacramentum novæ legis purgat sine gratiæ infusione quæ illuminatio dicitur, ideo Dionysius in sacramentis conjungit purgationem illuminationi. Potest autem esse in sacramentis purgatio vel a culpa ; et sic habet purga­ tivam et illuminativam vim quantum ad originale baptismus, quantum ad actuale poenitentia ; vel a reliquiis culpæ, et sic extrema unctio purgare habet ; vel a causa culpæ quæ est con­ cupiscentia, et sic matrimonium quod eam reprimit et ordinat, vim purgativam habet. Perfectio autem est duplex, scilicet perfectio formæ, et ad hanc est confirmatio quæ hominem in seipso consistere facit, ut a contrariis non facile solvatur ; et perfectio finis, et ad hanc est eucharistia quæ nos fini conjungit. Ex parte autem exercentium actiones hierarchicas accipitur unum sacramentum, scilicet ordo per quem ministri ecclesiæ ponuntur in statu exercendi hierarchicas actiones. 38 bis. —Potest et aliter accipi numerus sacramentorum secundum conditionem eorum quibus per sacramenta subvenitur. Sunt enim sacramenta in remedium data.Xui igitur in remedium unius personæ, aut totius Ecclesiæ. Si primo modo, aut quantum ad ingressum, et sic est baptis1. aS « per ». f 1 DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. II 83 mus ; aul quantum ad egressum, et sic est extrema unctio ; aut quantum ad progressum, et hoc dupliciter : uno modo quantum ad executionem virtutis, vel ut a malis non superemur, et quani tum ad hoc est confirmatio, vel ut bonis adhæreamus, et quani tum ad hoc est eucharistia ; alio modo quantum ad reparationem i virtutis, si ipsam in pugna spirituali aliquo modo lædi contingit, et sic est poenitentia. Si in remedium lotius Ecclesiæ : aut ad1 regimen et multipli* ■ icationem ipsius spiritualem, et sic est ordo, quia principatus bonum multitudinis est secundum Philosophum in V Elh. 1 (e 3. 1130a, 2 ; 1. 2, n. 909) ; aut quantum ad multiplicationem materialem fidelium, et sic est matrimonium. 7 39. — Quidam autem accipiunt numerum sacramentorum secundum adaptationem ad virtutes, ut fidei respondeat baptismus, quod sacramentum fidei dicitur ; spei extrema unctio, per quam ; homo præparatur quodammodo ad futuram gloriam; caritati < eucharistia ; prudentiæ ordo ; justitiæ poenitentia ; temperantiæ matrimonium ; fortitudini confirmatio. i40. — Quidam vero adaptant diversis generibus culparum et pœnarum ; ut baptismus sit contra culpam originalem, poeni­ tentia contra actualem mortalem, extrema unctio contra venia­ lem, ordo contra ignorantiam, matrimonium contra concupis­ centiam, confirmatio contra infirmitatem, eucharistia contra malitiam, quia est sacramentum caritatis quæ per se opponitur malitiae. Hæc enim quatuor dicit Beda (in cap. x Lucæ) ex , peccato consecuta. 41. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis eucharistia ' sit memoriale ipsius dominicae passionis, ipsum Christum con­ tinens. non tamen quantum ad omnes effectus ejus. 42. — Vel dicendum quod propter prædictam rationem eucha­ ristia ordinatur ad ultimum effectum passionis Christi, quasi completissime ab ea eflicaciam habens. Et ideo, quantum est de se, valet contra omnes spirituales defectus. Unde et cum sin­ gulis sacramentis exhibetur, quasi consummans effectum unius­ cujusque. Sed tamen præexigit alia sacramenta, ut idoneus quis reddatur ad tanti perceptionem mysterii : sicut etiam in natu­ ralibus ultima forma non datur nisi præcedentibus omnibus dispositionibus. 43. — Ad secundum dicendum quod baptismus est sacramen­ tum intrantium, quia facit hominem primo participem redemp­ tionis Christi consepeliens eum in similitudinem mortis2 Christi. Et ideo non potest iterari, sicut nec passio Christi. Et quia peccata actualia iterantur, ideo contra culpam actua­ lem oportuit aliud remedium adhiberi, scilicet poenitentiam, quamvis etiam baptismus ipsam deleat. 1. Ed. « in ». — 2. Ed. orn. « mortis ». 84 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 44. — Ad tertium dicendum quod defectus illi sunt generales, et non habent eamdem rationem in omnibus suis partibus. Et ideo oportuit contra diversas partes eorum diversa remedia adhiberi. 45. — Ad quartum dicendum quod in lege naturæ multa signa gratiæ praecesserunt, sicut diluvium, occisio Abel et hujusmodi, quæ tamen non debent dici sacramenta; sed illa tantum quæ ad aliquod remedium exhibebantur. Ea enim significabant rem sacram, ut actu sacrantem, quod est de ratione sacramenti ut supra dictum est. Et ideo in lege naturæ Hugo tantum ponit tria sacramenta: scilicet sacrificia, oblationes et decimas ; quia per hæc, ut dicit Gregorius, remedium ante circum-, cisionem contra originale erat. Et quamvis tunc esset tempus figurarum magis quam modo, non oportebat esse signa determinata ad determinatos effectus gratiæ, sicut modo sunt. Et ideo in quadam generalitate sacra­ menta illa, nostra sacramenta, et ipsorum causam, scilicet pas­ sionem Christi, significabant : sicut quod per sacrificia signi­ ficabatur passio, per oblationes dispositio patientis ad passio­ nem, quia ipse se voluntarie obtulit ad passionem : Is., lui, per decimas autem comparatio patientis ad illos pro quibus patiebatur, qui imperfecti erant, ab ipso omnem perfectionem expectantes, sicut novem per decem complentur. Horum autem duo referuntur ad. eucharistiam : scilicet sacri­ ficium quantum ad significatum, et oblatio quantum ad mate­ riam et usum, sed decima praefigurabat baptismum, inquantum aliquid auferebatur. Matrimonium autem et pænitentia et ordo erant illo tempore, sed tamen non computantur inter sacramenta illius temporis, quia non fiebant cum aliqua consecratione. Qui­ libet enim primogenitus, secundum Hieronymum (ep. 73 ad Evangelium, n. 6 ; L. 22, 680) sacerdos erat ; nec erat aliquis modus determinatus ipsorum, nisi secundum instinctum na­ turæ, prout cuique ratio fide innata dictabat esse faciendum. 46. — Ad quintum dicendum quod tempore legis scriptae jam plura cum aliqua consecratione celebrabantur quæ nostris sacramentis quasi figuræ respondent, quia per circumcisionem nostrum baptisma figuratur ; per oblationes et sacrificia eucha­ ristia ; per diversos ritus expiationum pænitentia ; per conse­ crationes Aaron et filiorum ejus noster ordo ; et per matrimo­ nium jam ad aliquas certas personas determinatum et sub lege constitutum, nostrum matrimonium. Sed extremæ unctionis non debuit praecedere figura, quia extrema unctio est directivum et praeparatorium in gloriam, quam tunc statim post mdrtem consequi non poterant, sicut modo possunt. Similiter nec con­ firmatio, in qua complementum Spiritus sancti datur. Tempus IJÜL ; DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. Ill 85 autem illud non erat tempus plenitudinis, sicut tempus istud. 47. —■ Ad sextum dicendum quod Dionysius non intendit determinare ibi de sacramentis, sed de actionibus hierarchicis quæ consistunt in consecratione per ministros Ecclesiæ facta. Et quia matrimonium et poenitentia possunt habere suum effec­ tum sine tali consecratione, ideo de eis non determinavit. 48. — Ad septimum dicendum quod aqua benedicta non ordi­ natur directe ad remedium præstandum, sed ad removendum prohibens. Unde datur contra daemonum nequitias et venialia, et omne quod effectum sacramentorum impedire posset : propter hoc non est sacramentum, quia removens prohibens est agens per accidens ; sed est1 sacramentale, quasi dispositio quædam ad sacramenta. 49. — Ad octavum dicendum quod concupiscentia quæ est in actu generativæ, habet specialem foeditatem ab aliis concu­ piscentiis ; quia præter hoc quod est infectiva personæ, quod habet commune cum aliis, et idem remedium habens, scilicet poenitentiam, est etiam infectio naturæ. Et ideo debet habere speciale remedium, secundum quod ad purgationem naturæ ordinatur. 50. — Ad nonum dicendum quod ad quamlibet eminentiam status datur aliqua sanctificatio, cum sit ibi necessarium speciale auxilium gratiæ : sicut in consecratione regum et monachorum et monialium. Et ideo sunt actiones hierarchical et propter hoc Dionysius de eis determinat. Non tamen habent rationem sacramenti ; sed solum illa eminentia per quam homo efficitur sacrorum dispensator. 51. — Ad decimum dicendum quod oblationes et decimæ erant sacramenta2 tunc inquantum erant figurales; sed quantum ad hoc nunc non manent ; sed solum secundum quod sunt morales ad usum ministrorum Ecclesiæ et pauperum deputatae. Et ideo nunc non sunt sacramenta. 52. — Ad undecimum dicendum quod omnes illæ sanctifica­ tiones ordinantur ad sacramentum eucharistiæ. Et ideo non sunt sacramenta, sed sacramentalia quædam. ARTICULUS III [III, q. 65, a. 3.] 53. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Magistro hic ordinentur. 1. « Prius enim est quod animale est quam quod spirituale » ; sacramenta inconvenienter a 1. Ed. om, « est ». — 2. Ed. om. « sacramenta ». 86 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1 Cor., xv, 46. Sed matrimonium ad vitam animalem pertinet, omnia autem alia sacramenta ad vitam spiritualem. Ergo matri­ monium est omnibus prius. 2. Praeterea. Agens naturaliter prior est sua actione, unde et in jure prius determinatur de officiis quam de actionibus. Sed per sacramentum ordinis constituuntur dispensatores aliorum sacramentorum. Ergo ordo inter alia primo debet poni. 3. Præterea. Bonum commune est divinius quam bonum per­ sons, ut dicitur in I Eth. (a 1. 1094b, 9-10 ; 1. 2, n. 30). Sed matrimonium et ordo ordinantur in remedium commune, alia autem in remedium unius personæ, ut dictum est (38 bis). Ergo illa duo sacramenta ante alia poni debent. 4. Præterea. Eucharistia perficit nos conjungendo fini, ut dic­ tum est (38). Sed finis est ultimum in adeptione. Ergo eucharistia post omnia debet poni. 5. Præterea. Purgatio præcedit illuminationem et perfectio­ nem. Sed secundum Dionysium (De Eccles. Hier., c. 5, p. 1, n. 3; G. 3, 503), eucharistia pertinet ad perfectionem, similiter et confirmatio. Ergo poenitentia quæ maxime ad purgationem pertinet, videtur quod antea debet poni. 6. Præterea. Dionysius (ubi supra) ponit eucharistiam ante confirmationem. Cum ergo Magister contrarium faciat, videtur quod inconvenienter ordinet. 54. — RESPONSIO. Dicendum quod prius et poslerius multi­ pliciter dicitur. Sed in his quæ ad actiones pertinent, prius quoad nos est illud quod est prius in via generationis. Et ideo secundum hanc viam Magister sacramenta quæ sanctificationes quædam sunt, ordinat. Prius enim in via generationis est bonum privatum quam commune, quod consurgit ex bonis singulorum : sicut homo est prior domo, et domus civitate. Et ideo sacramenta quæ in remedium unius personæ ordinantur prius ponuntur, inter quæ primo ponitur illud quod pertinet ad intrantes, scilicet baptimus ; ultimo illud quod pertinet ad exeuntes, scilicet extrema unctio ; in medio1 illa quæ pertinent ad progredientes, quæ hoc modo ordinantur. Quia enim perfici in2 bono est essen­ tialius virtuti, et commune singulis progredientibus ad virtu­ tem ; sed resurgere a peccato accidit huic progressui ex parte subjecti quod cecidit, unde non est omnibus commune, et quan­ tum ad perfectionem ad bonum perfectio in forma præcedit in via generationis perfectionem in consecutione finis ; ideo inter sacramenta guæ ad progressum in bonum perlinent, primo ponitur confirmatio, quæ est ad perfectionem similem perfec1. αδ ad. «autem »■ — 2. Ed. om. « in ». w H *, ---------DISTINCTIO II, QUIF.ST. I, ART. Ill 87 tioni formæ ; secundo eucharistia, quæ est ad perfectionem in fine ; tertio pœnitentia quæ est ad reparationem virtutis amissæ. Inter sacramenta autem quæ ad remedium lotius Ecclesiæ deputantur, primo ponitur ordo ; quia matrimonium, inquantum ; matrimonium, per ordinem dispensatur, secundum quod est i. sacramentum. i 55. — AD PRIMUM ergo dicendum quod matrimonium secundum quod1 pertinet ad vitam animalem, non est sacramentum, sed naturæ officium : sed secundum quod habet aliquid spiritualis quantum ad signum et effectum, sic sacramentum est. Et quia minimum habet de spiritualitate, ideo ultimo inter sacramenta * ponitur. 56. — Ad secundum dicendum quod in sacramentorum actio' ' nibus ordo non constituit principalem agentem, sed ministrum, et instrumentum quoddam divinæ operationis. In judiciis autem judex secundum formam scientiæ et justitiae operatur non solum sicut instrumentum. Et ideo in jure praemittuntur ea quæ ad officia pertinent, sed in sacramentis non oportet. 57. — Ad tertium dicendum quod quamvis bonum commune sit divinius, tamen bonum singulare est prius in via genera> tionis. Et ideo etiam Philosophus monasticam politicæ praemisit. ut patet in X Eth. (k 10. 118P, 13 sq. ; 1. 16, n. 2179-80). 58. — Ad quartum dicendum quod conjunctio ad finem est duplex. Una secundum plenam participationem ipsius. Et hæc2 con­ junctio non efficitur per aliquod sacramentum, sed sacramenta ■ ad eam disponunt, et inter omnia vicinius extrema unctio. 7 Et ideo ultimo ponitur interea quæ ad remedium unius personæ . ordinantur. Alio modo secundum imperfectam qualis est fruitio viæ, et ad hanc ordinatur eucharistia. Et ideo non oportet quod ponatur ultima simpliciter, sed ultima in progressum3 ad bonum. 59. — Ad quintum dicendum quod poenitentia non dicit . . . purgationem absolute respectu cujuslibet impuritatis spiri­ tualis, hoc enim ad baptismum pertinet, sed purgationem in : casu, scilicet quando aliquis a statu virtutis cecidit, ut iterum ad bonum redeat ; et hæc est secunda tabula post naufragium, secundum Hieronymum (Ep. 120 de virginitate servanda ad Demetriadem, n. 9 ; L. 22, 1115). Et ideo pœnitentia ponitur post illa sacramenta quæ ad consummationem in bonum ordi­ nantur. 60. — Ad sextum dicendum quod Dionysius -consideravit in eis ordinem magis quantum ad dispensationem eorum quam 1. a « in quantum ». — 2. Ed. « ista ». — 3. Ed. « progressu », contra αβγδζζη. 88 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quantum ad effectum. Et1 quia eucharistia statim baptizatis datur, si sint adulti, non autem confirmatio, ideo post baptis­ mum immediate eucharistiam posuit. ARTICULUS IV ra [Supra d. 1, q 1, a 2, sol. 5; III, q. 61, a. 4; IV Cg. c. 57.] 61. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBUERINT IN NOVA LEGE ALIQUA SACRAMENTA DE NOVO INSTITUI. 1. Natura enim operatur breviori via qua potest ; et hoc ad ordinationem naturæ pertinet. Sed gratia est magis ordinata quam natura. Cum ergo brevior via esset quod sacramenta jam in veteri lege existentia2 perficerentur quam aliqua de novo instituerentur, videtur quod non debuerunt3 aliqua de novo institui. 2. Præterea. Sicut sacramenta sunt necessaria ad salutem, ita et præcepta. Sed Christus non alia præcepta moralia insti­ tuit, sed præexistentia consiliis perfecit. Ergo nec nova sacra­ menta instituere debuit. 62. — SED CONTRA. Sacramenta sunt medicinæ spirituales, ut prius dictum est. Sed non competit eadem medicina parvulo et adulto. Cum ergo status legis comparetur puerili ætati, status autem temporis gratiæ ætati perfectæ, ut patet Gal. iv, videtur quod alia sacramenta fuerunt4 tempore gratiæ instituenda. [ΐη [Supra d. 1, q. 1, a. 2, sol. 3 et 4 ; III, q. 61, a. 3.] 63. — ULTERIUS. Videtur quod hæc eadem debuerit A PRINCIPIO MUNDI POST PECCATUM INSTITUERE. 1. Quia ad crudelem medicum pertinet ut efficacem medi­ cinam non statim infirmo proponat, sed eum diu periclitari sinat. Sed a Deo omnis crudelitas relegata est. Ergo sacramenta novæ legis quæ sunt efficacissimæ medicinæ, debuerunt statim post peccatum humano generi exhiberi. 2. Præterea. Sacramenta novæ legis totam efficaciam habent ex passione Christi. Sed passio Christi operabatur etiam a prin­ cipio mundi post peccatum ad reparationem, secundum quod 1. Ed. om. « Et ». — 2. Ed. om. « via esset quod sacramenta jam in veteri lege existentia ». — 3. Ed. « debuerint ». — 4. Ed. ad. « etiam » ; η ad. « in ». DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. IV I 89 ■ erat credita, ut in III lib., d. 191 (q. 1, a. 1, sol. 2, ad 2) dictum est. Ergo et tunc sacramenta institui debuerunt. ' < 64. — SED CONTRA. Gratia perficit naturam. Sed natura procedit ex imperfectioribus ad perfectiora, sicut patet in omni motu et generatione ; et similiter etiam ars. Ergo et similiter gratia debuit prius imperfecte et postea copiose per efficacia sacramenta2 dari. J [III] [Supra, d. 1, a. 2, sol. 5 ; III, q. 61, a. 4 ; IV Cg. c. 57.] 65. — ULTERIUS. Videtur quod statim sacramenta institui debuerunt. ;t‘ Christo nato 1. Sunt enim sacramenta novæ legis gratiam continentia. Sed tempus gratiæ ex tunc incepit. Ergo tunc institui debuerunt. 2. Præterea. Sacramenta adjuvant ad implendum præcepta. • ' r' Sed præcepta moralia omnia simul data fuerunt in ipso initio legis. Ergo et sacramenta gratiæ in ipso initio gratiæ omnia - simul dari debuerunt. 66. — SED CONTRA est quia « quæ a Deo sunt, ordinata sunt », Bom. xiii, 1. Sed iste est debitus ordo, ut causa effectum præ: cedat, et ut illud quod prius est, primo tradatur. Ergo cum - passio Christi sit causa efficaciam sacramentis præbens, et unum t sacramentum sit alio prius, ut dictum est, videtur quod non ! debuerunt institui statim Christo nato. - • ; ; [IV] - - 1 [Infra, d. 7, q. 1, a. 1, sol. 1, ad 1 ; d. 13, q. 1, a. 2, sol. 6, ad 1, 3 ; d. 17, q. 3, a. 1, sol. 5 ; I-II, q. 108, a. 2 ; III, q. 64, a. 2 ; in Joan., c. 1, 1. 14.] 67. — ULTERIUS. Videtur quod sacramenta novæ legis NON SUNT OMNIA A CHRISTO INSTITUTA. ‘ L I $ 1. Quia de confirmatione et extrema unctione non legitur aliquid dixisse. Sed extrema unctio et confirmatio sunt sacra­ menta novæ legis. Ergo non omnia sacramenta novæ legis sunt instituta a Christo. 2. Præterea. Non minoris auctoritatis est mysterium sacer­ dotii novæ legis quam legis naturæ. Sed qui sacramenta dispen­ sabant in lege naturæ, scilicet sacerdotes, pro suo libitu sacra­ mentis visibilibus suam fidem profitebantur. Ergo multo fortius hoc debet esse in lege nova, quæ etiam est majoris libertatis. 68. — SED CONTRA. Sacramenta novæ legis efficiunt quod significant, sed ex institutione significant secundum Hugonem 1. Ed. om. « d. 19 ». — 2. Ed. « efficaciam sacramenti ». 90 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM <1 De Sacram., p. 9, c. 2 ; L. 176, 317). Ergo ex institutione effi­ caciam habent. Sed efficacia sacramentorum non est nisi a Deo, qui solus peccata remittit. Ergo non potuit esse a puro homine sacramentorum institutio. 69. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sacramenta signa sunt remedii ad quod ordinantur. Sunt autem signa repræsentantia effectus spirituales ex simili­ tudine sensibilium rerum quibus1 in sacramento est usu. Et ideo cum in nova lege oportuerit esse sacramenta majoris efficaciæ propter perfectionem testamenti, debuerunt etiam esse alia signa quæ expressius gratiam figurarent. Et ideo oportuit nova sacramenta institui. 70. - AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis natura brevissime operetur, tamen nihil omittit de contingentibus quibus aliquid optime fieri possit et similiter gratia. Et ideo in sacra­ mentis instituendis non solum attenditur qualiter aliquid breviter fiat, sed qualiter congruenter. 71. — Ad secundum dicendum quod præcepta moralia conse­ quuntur naturam humanam, cum sint de dictamine rationis naturalis. Et ideo permanent eadem in qualibet lege et in quo­ libet statu hominis. Et propter hoc non est simile de præceptis et sacramentis, quæ ex sola institutione efficaciam habent. 72. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacramenta novæ legis, quia gratiam continent, non sunt vacua, sed plena. Et ideo non competebat ea institui nisi tempore pleni­ tudinis, quod est tempus Incarnationis. Quare autem Christus suum adventum distulerit, et non statim post peccatum carnem assumperit, in III lib. d. I2 (q. 1, a. 4) dictum est. 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aliter est in morbo spirituali et corporali. Non enim potest aliquis a morbo spirituali congrue curari, nisi prius morbum cognoscat et medicinam desideret, si sit cognitionis capax. Et ideo oportuit ut homo sibi relinqueretur, et sic primo tempore legis naturae infirmum se cognosceret per ignorantiam, ad idololatriam declinando ; et deinde tempore legis scriptæ quæ auxilium contra ignorantiam præbebat, reco­ gnosceret se infirmum per concupiscentiam, ad peccata declinando, et sic salutem ab alio expectaret, qui et viam salutis docuit contra ignorantiam et sacramenta gratiæ dedit contra infirmi­ tatem concupiscentiæ, ut dicitur Joan, i, 17 : « Gratia et veritas per Jesum Christum facta est. » 1. Ed. « quarum ». — 2. Ed. om « d. 1 ». DISTINCTIO II, QU2EST. I, ART, IV 91 In morbo autem corporali hoc non requiritur, quia corpus non est cognitionis capax. 74. —- Ad secundum dicendum quod quamvis etiam ex tunc passio Christi efficaciam haberet, non tamen tantam efficaciam in humana natura pro qua nondum satisfactum erat, habebat, sicut post satisfactionem habuit, et post Christi Incarnationem quæ totam naturam humanam significavit, ut fieret magis ad gratiam recipiendam idonea. 75. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacra­ menta novae legis dupliciter instituta sunt. Priino ad documentum et exercitium quoddam. Et sic potue­ runt1 ante passionem Christi institui. Secundo quantum ad necessitatem et obligationem. Et sic eorum institutio non fuit ante passionem, quia adhuc legalia non fuerunt2 mortua. Unde a tempore prædicationis Christi usque ad passionem, sacramenta novæ legis simul currebant cum legalibus, et utraque ad salutem operabantur. Sic ergo quantum ad secundum modum institutionis omnia simul in passione Christi instituta sunt ; sed quantum ad primum. oportuit ut primo instituerentur illa quæ sunt majoris necessi­ tatis ; unde statim in principio prædicationis suæ pœnitentiam prædicavit, ut legitur Mat. iv, 17, et baptismum docuit ut legitur Joan. hi. Alia autem sacramenta processu temporis instituit et docuit. 76. — AD PRIMUM ergo dicendum quod tempus gratiæ dicitur quantum ad initium et quantum ad complementum. Complementum autem ejus non fuit ante passionem et resur­ rectionem Christi. Unde Joan, vu, 39, dicitur : « Nondum erat Spiritus datus, quia nondum erat Jesus glorificatus. » Principium autem ejus3 potest attendi dupliciter. Primo quan­ tum ad praesentiam gratiæ in mundo, et sic fuit in ipsa incar­ natione. Secundo quantum ad ejus diffusionem, et sic fuit in prædicatione sive baptismo Christi ; et ante non oportebat institui sacramenta. 77. — Ad secundum dicendum quod præcepta moralia homini natura dictat, et ideo statim potuerunt homini simul proponi ; non autem est ita de sacramentis. 78. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt non omnia sacramenta a Christo immediate instituta fuisse ; sed quædam ipse per se instituit, quædarn vero 1. Ed. « potuerant ». — 2. Ed. « fuerant ». — 3. Ed. om. « ejus ». 92 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Apostolis instituenda commisit : scilicet confirmationem in qua Spiritus sanctus datur ad robur, cujus institutio esse non debuit ante plenam Spiritus sancti missionem ; et extremam unctio­ nem quæ cum ad gloriam resurrectionis sit immediatum et proximum præparatorium, ante resurrectionem institui non debuit. 79. — Sed quia institutio sacramentorum videtur ad potes­ tatem plenitudinis in sacramentis pertinere quam sibi Christus reservavit in sacramentis, cum ex institutione sacramenta habeant quod significent1 ; ideo Alii probabilius dicunt2 quod sicut hominis puri non est sacramenta mutare vel a sacramentis absolvere, ita nec nova sacramenta instituere. Et ideo omnia sacramenta novæ legis ab ipso Christo institutionem habent. 80. — Secundum hoc ergo dicendum AD PRIMUM quod ipse sacramenturfi confirmationis instituit, quando pueris sibi præsentatis manus imposuit ; similiter extremam unctionem, quando Apostolos ad prædicandum mittens, oleo inungere infirmos disposuit, ut sic curarentur. 81. — Ad secundum dicendum quod sacramenta illa legis naturæ non habebant aliquam efficaciam ex opere operato, sed solum ex fide. Et ideo determinatio eorum ab homine puro habente fidem fieri poterat. Non autem ita est de sacramentis novæ legis, quæ ex opere operato gratiam conferunt. ; QUÆSTIO II Deinde quæritur de baptismo Joannis. Et circa hoc quæruntur quatuor : Primo, utrum fuerit sacramentum. Secundo, de efficacia ipsius. Tertio, quibus competebat. Quarto, utrum baptizati a Joanne essent baptismo Christi baptizandi. ARTICULUS I < ra j . 82. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod baptismus Joannis non fuerit sacramentum. 1. Joan, iii, super illud : « Erat Joannes baptizans etc. », dicit t 1 1. a ad. « et ». — 2. Ed. st η : '< aliis probabilius videtur » L DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. I J Glossa (Aug. in Joan. tr. 4, n. 13 ; L. 35, 1411) : « Quantum catechumenis nondum baptizatis prodest doctrina fidei, tantum profuit baptismus Joannis ante baptismum Christi. » Sed catechismus non est sacramentum, sed sacramentale. Ergo baptis­ mus Joannis non erat sacramentum sed sacramentale. 2. Præterea. Omne sacramentum est alicujus legis sacramen­ tum. Sed baptismus Joannis non erat sacramentum legis naturæ, neque legis veteris ; quia, sicut Augustinus dicit (tr. 5 in Joan. n. 4;L. 35, 1416), nulli præcedentium Prophetarum fuit datum baptizare, nisi soli Joanni : quod non contingit de sacra­ mentis veteris legis. Similiter nec1 est sacramentum novæ legis, quia prædicationem Christi præcessit. Ergo non erat sacramentum. 83. —■ SED CONTRA. Sacramentum est « sacræ rei signum ». Sed baptismus Joannis figurabat baptismum Christi. Ergo erat sacramentum. Î , i i»,» Μ ' (, ■ ! ? ■ [ Î 93 84. — ULTERIUS. Videtur quod non baptizaverit sub : « Ego baptizo te in nomine venturi. » 1. Christus enim in cujus nomine baptizabat, jam venerat. Ergo non competebat forma illa pro illo tempore. 2. Præterea. Eadem est fides de Christo venturo quæ erat in patribus et de Christo qui jam venit, quam nos habemus. Ergo eadem est forma baptismi in nomine venturi, et nomine Christi. Ergo eta baptismus idem. Sed Apostoli baptizaverunt in nomine Christi, ut infra dicetur. Si ergo Joannes baptizavit in nomine venturi, idem fuit baptisma Joannis et discipulorum Christi : quod falsum est. 85. — SED CONTRA est quod dicitur Aci. xix, 4 : « Baptizabai Joannes populum dicens, in eum qui venturus est. » [ΠΙ] ' hac forma [III, q. 38, a. 2 ; in Mal., c. 21.] Iφ ». 86. — ULTERIUS. Videtur quod non fuit institutus a Deo. 1. Nullum enim sacramentum a Deo institutum nominatur a ministro : non enim dicitur baptismus Petri. Sed baptismus ille dicitur baptismus Joannis. Ergo non fuit a Deo institutus. 2. Præterea. Sacramenta legis naturæ quæ ad sacramenta Christi disponebant, a Deo institutionem non habuerunt, sed ex voto celebrabantur, secundum Hugonem (/ De sacr., p. 11, 1. Ed. « non ». — 2. Ed. om. « et ». I 1 i I 94 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM c. 3 ; L. 176, 343). Sed baptismus Joannis fuit præparatorius ad sacramenta Christi. Ergo non debuit habere institutionem a Deo. 87. — SED CONTRA est quod dicitur Joan, i, 33 : « Qui misit me baptizare, ille mihi dixit etc. » I [IV] ! [ΙΠ, q. 38, a. 4 ; q. 39, a. 3, ad 4 ; in Joan, e. 3, 1. 4] 1 88. — ULTERIUS. Videtur quod debuit statim Christo BAPTIZATO CESSARE. 1 I I I I j I j ■ I I I I I »! il I fj jl j II !j ,I I I,I I I I! 1. Quia super illud Joan, i, 29 : « Vidit Joannes Jesum venien­ tem ad se », dicit Augustinus (tr. 4 in Joan., n. 14; L. 35, 1412) : « Baplizatus est Dominus baptismo Joannis, et cessavit baptismus Joannis. » 2. Præterea. Baptismus Joannis erat præparatorius ad baptismum Christi. Sed baptismus Christi incepit statim Christo baptizato, quia statim tactu mundissimæ suæ carnis vim regeneralivam contulit aquis, ut dicit Beda (in Luc. in ; L. 92, 358). Ergo statim debuit cessare. 89. — SED CONTRA est quod legitur Joan, hi, quod post baptismum Christi baptizabat Joannes, et discipuli ejus simi­ liter baptizabant. Ergo baptismus Joannis non cessavit statim Christo baptizato. 90. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod secundum Hugonem de sancto Victore (I de sacram., p. 11, c. 6; L. 176, 345), secundum processum temporis et majorem propinquitatem ad tempus gratiæ, oportuit alia et alia sacramenta institui. Unde quia in Joanne quodammodo incepit tempus gratiæ, quia « lex et Prophetae usque ad Joannem » Mat. xi, 13, non quasi ab ipso esset gratia, sed quia ad gratiam viam præparabat, ideo ejus baptismus fuit aliquod sacramentum : quod quidem erat initiatio quædam sacramentorum gratiæ, quamvis gratia in eo non conferretur. 91. — Unde Dicendum quod baptismus Joannis sacramentum erat quodammodo medium inler sacramenta veteris et novæ legis : sicut dispositio ad formam media est quodammodo inter privationem et formam. Conveniebat enim quodammodo cum saçramentis veteris legis in hoc quod erat signum tantum ; cum sacramentis autem1 legis novæ in materia, et quodammodo in forma. 92. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus Joannis habet aliquid simile cum sacramentalibus baptismi, inquantum 1. αβδ « et cum sacramentis novæ Jegis », contra ζη et ed H DISTINCTIO II, QUIEST. II, ART. I 95 erat dispositio ad baptismum Christi ; sed inquantum præcessit institutionem baptismi Christi, differt a sacramentalibus, et est sacramentum per se : sicut sacramenta veteris legis, quæ etiam suo modo, licet non tam de propinquo, ad sacramenta novæ legis disponebant. 93. — Ad secundum dicendum quod dispositio reducitur ad genus formæ ad quam disponit. Et ideo baptismus Joannis reducitur ad sacramenta novæ legis, sicut incompletum in genere illo. Et hoc patet ex ordine procedendi quem Magister(8) servat. 94. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod utilitas rei ex forma sua consequitur. Et ideo formæ sacramen­ torum ostendunt id1 ex quo sacramenta efficaciam et utilitatem habent. Et quia utilitas baptismi Joannis tota erat disponere ad Christum, ideo hæc erat sua forma competens, ut in nomine venturi baptizaret. 95. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis jam venis­ set in carne, non tamen jam venerat ad baptizandum et alia salutis nostræ opera exercendum. 96. — Ad secundum dicendum quod fides, cum sit cognitio quædam, respicit rei veritatem. Et quia diversitas temporum consignificatorum non diversificat veritatem, ideo nec fides penes hoc diversificatur. Sed sacramenta respiciunt effectum. Et quia non eodem modo se habet ad actum hoc quod jam est et hoc quod expectatur futurum, quia ad id quod expectatur futurum actus ordinantur ut disponentes, ab eo autem quod jam est effective aliquid producitur ; ideo diversificatio formæ per futurum et præsens designat diversitatem sacramenti. 97. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Joan­ nes suum baptismum instituit præcepto divino. Unde patet quod institutio ipsius fuit a Deo per auctoritatem2, ab ipso Joanne per ministerium. 98. — AD PRIMUM ergo dicendum quod propter tres rationes baptismus a Joanne nomen accepit. Primo, quia ipse fuit sui baptismi institutor aliquo modo ; Petrus autem nullo modo baptismi quo baptizabat. Secundo, quia nihil in illo baptismo efficiebatur quod Joannes non faceret. Tertio, quia sibi soli erat datum illius baptismi ministerium. 99. — Ad secundum dicendum quod fides magis determina­ batur secundum appropinquationem ad Christum. Et ideo etiam 1 Ed « illud ». — 2. Ed. ad. « et ». 96 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM sacramenta quæ quædarn fidei protestationes sunt, magis a Christo remota, minus determinata esse debuerunt. Et quia baptismus Joannis de propinquo ad Christi sacramenta dispo­ nebat, ideo debuit magis habere determinationem quam sacra­ menta legis naturæ. 100. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cessatio baptismi Joannis potest accipi dupliciter. Uno modo quando cessavit totaliter. Et hoc fuit Joanne in carcerem misso, quia ministerium illud soli Joanni concessum est. Alio modo quantum ad maximum suum posse. Et sic cessavit baptizato Christo, quia ex tunc ejus baptismus non fuit præcipuus, sed alius fuit eo dignior : sicut cessat officium legati domino suo superveniente, quamvis et aliqua exerceat. Et per hoc patet solutio ad objecta1. ARTICULUS II [III, q. 38, a. 3.] 101. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod baptismus Joannis gratiam contulerit. 1. Mat. i : « Eral Joannes baptizans el praedicans baplismum pænitentiæ in remissionem peccatorum. » Sed remissio peccato­ rum non fit sine gratia. Ergo baptismus ille gratiam contulit. 2. Praeterea. Damascenus dicit (de Fide orth., lib. IV, c. 9 ; G. 94, 1123) : « Purgat Joannes ad2 spiritum per aquam. » Sed purgatio spiritualis non fit sine gratia. Ergo ille baptismus gratiam contulit. 3. Praeterea. Augustinus dicit (lib. V contra Donalisias, c. 10 ; L. 43, 183) : « Ita credam Joannem bapiizasse in aqua in remissionem peccatorum, ut ab eo baptizatis in spe remitterentur peccata. » Sed spes de remissione peccatorum non potest esse nisi per gratiam. Ergo baptismus ille gratiam contulit. ' 4. Praeterea. Baptismus Joannis propinquior fuit baptismo Christi quam circumcisio. Sed circumcisio gratiam contulit, ut dictum est (d. 1, q. 2, a. 5, sol. 3). Ergo multo fortius baptismus Joannis. 5. Praeterea. Sacramentum non instituitur nisi ad causan­ dum gratiam vel significandum. Sed gratia sufficienter per sacramenta veteris legis erat significata. Si ergo baptismus Joannis gratiam non contulit, pro nihilo institutus fuit. 1. Ed. om. « ad objecta ». -— 2. Ed. om. « ad » DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. II 97 102. — SED CONTRA. Gratia non confertur sine Spiritu sancto. Sed in baptismo Joannis non conferebatur Spiritus sanctus, sed aqua tantum, ut patet Act. i, 5 : « Joannes quidem baptizavit aqua; vos autem baptizabimini Spiritu sancto etc.1 » Ergo in illo baptismo non erat gratia. 103. —■ Præterea. Non est idem effectus dispositionis et perfec­ tionis. Si ergo baptismus joannis ad baptismum Christi dispo­ nebat, cujus est gratiam conferre, quia « gratia et veritas per Jesum Christum facta est » ; Joan, i, 17, videtur quod baptismus Joannis gratiam non contulit. 104. — RESPONSIO. Dicendum quod hoc ab hominibus con­ ceditur quod non efficiebatur aliquid per baptismum Joannis quod non esset operatio hominis. Et quia gratia non potest ab homine dari, ideo patet quod baptismus Joannis gratiam non conferebat. 105. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa auctoritas sic exponenda est, ut referatur ad diversa baptismata hoc modo : « Erat Joannes baptizans, scilicet baptismate suo, et prædicans, scilicet baptismum Christi, qui est in remissionem peccatorum ». Si autem referatur utrumque ad baptismum Joannis, sic dicitur esse in remissionem peccatorum ; quia baptizatis imponebat dignos fructus pœnitentiæ agere, quibus peccatorum remissio­ nem consequerentur. Unde baptismus ille erat quasi quædarn protestatio et professio pœnitentiæ. 106. — Ad secundum dicendum quod baptismus ille purgare dicitur modo prædicto, vel etiam materialiter a sordibus corpo­ ralibus in signum spiritualis purgationis per Christum îuturæ ; vel a caecitate ignorantiæ per doctrinam Joannis Christum annuntiantis. 107. — Ad tertium dicendum quod spes semper ex gratia procedit, non tamen semper ex gratia habita, sed quandoque ex gratia expectàta. Et sic baptismus Joannis spem faciebat remissionis peccatorum, non conferens gratiam, sed promittens eam in hoc quod praefigurabat baptismum Christi quo gratia daretur. 108. — Ad quartum dicendum quod quamvis baptismus Joannis magis conveniret cum baptismo Christi quam circum­ cisio quantum ad materiam, non tamen conveniebat magis quantum ad causam institutionis ; quia circumcisio ad necessi­ tatem instituta erat ut remedium contra originale ; sed baptismus Joannis, ut assuefaceret ad baptismum Christi. 109. — Ad quintum dicendum quod baptismus Joannis exprès1 Ed om. « etc ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 5 98 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sius figurabat baptismum Christi quam sacramenta veteris legis propter majorem similitudinem ad ipsum. Et ideo magis de propinquo præparabat ad ipsum et1 significatione et quadam pcenitentiæ protestatione. ARTICULUS III [I] [III, q. 39, a. 1, 2 ; in Mal., c. 3.] 110. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christo non competeret baptizari baptismo Joannis. 1. Baptismus enim Joannis erat baptismus pœnitentiæ, ut dicitur Aci. xx2. Sed Christo non competit pœnitentia, sicut nec peccatum. Ergo nec baptizari baptismo Joannis. 2. Præterea. Omnis Christi actio est nostra instructio. Sed non instruimur baptizari baptismo Joannis. Ergo non debuit Christus illo baptismo baptizari. 111. — SED CONTRA est quod ipse ad baptismum Joannis vadens dixit : « Sic deed nos implere omnem /usliliam », Mat. hi, 15. [H] [III, q. 38, a. 4.] 112. — ULTERIUS. Videtur quod tismo debuerunt baptizari. nulli alii hoc bap­ 1. Hoc enim est solius Christi ut a sacramentis non accipiat, sed magis eis conferat. Sed baptismus Joannis erat tale sacra­ mentum a quo non poterat aliquid accipi. Ergo soli Christo competebat. · 2. Præterea. Sacramenta eadem ratione omnibus competunt. Sed non erat necessarium quod omnes baptismo Joannis bapti­ zarentur. Ergo nulli praeter Christum ipso baptizari debuerunt. 113. — SED CONTRA est quod dicitur Marc, i, 5 : Egre­ diebantur ad illum Israelitæ3 universi et baptizabantur ab eo. » [III] 114. — 'ULTERIUS. Videtur quod debuerunt illo bap­ tismo pueri baptizari. 1. Erat enim ille baptismus signum baptismi Christi. Sed baptismus Christi competit pueris. Ergo et ille. 1. Ed. «in». — 2. Ed. « Lue. m ». — 3. Ed. « Hierosolymitu ». DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. Ill 99 2. Præterea. Circumcisio dabatur etiam pueris, et eis princi­ paliter. Sed baptismus Joannis est medium inter circumcisionem et baptismum Christi, qui datur indifferenter magnis et parvis. Ergo et baptismus Joannis parvis dari debuit. 115. — SED CONTRA, quia baptismus ille erat ut assue­ facerent1 ad baptismum Christi. Sed hoc non poterat esse nisi ratione illorum qui discretionem habebant. Ergo pueris ille baptismus non competebat. 116. — RESPONSIO [AD PRIMAM QUÆSTIONEM2]. Dicen­ dum quod Christus pluribus de causis a Joanne baptizari voluit, quarum 1res tanguntur in Glossa Marc, i, 9 (L. 114, 181) : scilicet propter humilitatem implendam ut ipsemet dicit Mat. in, ut baptismum Joannis approbaret, et ut aquas con­ secraret suæ carnis tactu et sic baptismum suum institueret. Quartam, causam tangit Augustinus in libro de natura bonis ut scilicet ostenderet non interesse quis a quo baptizaretur. Quintam tangit in lib. Quaestionum veleris et novi Testamenti (q. 49; L. 35, 2249), scilicet ad exemplum baptismi proponen­ dum illis qui erant futuri filii Dei per fidem. Sextam tangit Chrysostomus (hom. 12, in Mal., n. 2 ; G. 57, 446), ut scilicet in baptismo miracula ostendens, evacuaret illorum errorem qui Joannem Christo majorem credebant. 117. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut dictum est, Christus a sacramentis nihil accepit. Et ideo non dicitur bap­ tismus Joannis baptismus poenitentiae quoad Christum, sed quoad alios qui ad poenitentiam per ipsum præparabantur ; et4 sicut etiam circumcisio Christi non fuit in remedium originalis peccati a quo Christus immunis erat. 118. —· Ad secundum dicendum quod actio Christi est in­ structio nostra, non -ut omnino5 eodem modo agamus sicut Christus fecit, sed ut pro modo nostro Christum imitemur. Et ideo per baptismum suum dedit nobis exemplum, ut bap­ tizaremur illo baptismo qui nobis competit, per quem sci­ licet remissionem peccatorum consequamur. 119. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dicit Augustinus in lib. de Baptismo contra Donalistas, (V, c. 9 ; L. 43,182), si Joannes solum Christum baptizasset, videretur melioris baptismi dispensator quanto melior erat qui baptizabatur. Et si omnes baptizasset, videretur quod Christi baptismus non sufficeret ad salutem. Et ideo quosdam alios baptizavit, sed non omnes. 1. Ed « assuescerent ». — 2. Ed. et cod. om. « ad primam quæstionem ». — 3. Cf. tr. 6 in Joan., n. 7 ; L. 35, 1428. — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. om. « omnino ». 100 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 120. —· AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis alii a baptismo Joannis non acciperent gratiam ; accipiebant tamen quoddam signum gratiæ suscipiendæ et servandæ pœnitentiæ. Ad secundum patet solutio ex dictis. 121. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod baptis­ mus Joannis erat baptismus pœnitentiæ. Et quia pueris non competit poenitentia, ideo non competebat eis ille baptismus. 122. —· Nec est simile de baptismo Christi et circumcisione quæ ordinantur contra originale peccatum, quod in pueris est. Et per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS IV [Infra Expos. Lit. (136) ; III, q. 38, a. 6 ; q. 66, a. 9, ad 2 ; in Mat. c. 3.] 123. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod BAPTIZATI BAPTISMO JOANNIS, NON DEBEBANT BAPTIZARI BAP­ Christi. 1. Act. enim vm, 15 et 16, dicitur quod Apostoli in Samariam venientes, illos qui baptizati erant in nomine Jesu non bapti­ zabant, sed tantum manus imponebant. Cum ergo baptismus in nomine Jesu sine collatione Spiritus sancti sit baptismus Joannis, videtur quod baptizati baptismo Joannis, non bapti­ zabantur baptismo Christi. 2. Præterea. Hieronymus super illud Joelis II, « Effundam de spiritu meo » (L. 25, 976) dicit quod hæc est causa quare quidam baptizati a Joanne, baptismo Christi iterum baptizati sunt a Paulo, Act. xix, quia fidem Trinitatis non habebant, quia neque si Spiritus sanctus est audierant. Si ergo aliqui baptizati essent a Joanne, fidem Trinitatis habentes, videtur quod iterum baptizari non debuerint baptismo Christi. 3. Præterea. In Apostolis debuit ostendi omne illud quod est necessarium ad salutem. Sed Apostolis post baptismum Joannis solus baptismus Spiritus sancti prænuntiatur, Aci. i. Ergo non erat necessarium quod baptismo Christi iterum baptizarentur. 4. Præterea. Ad baptismum requiritur aqua et Spiritus sanc­ tus. Sed per baptismum Joannis erat facta ablutio aquæ. Ergo non oportebat nisi quod suppleretur quod deerat, scilicet Spiritus sanctus. 124. — SED CONTRA est quod dicitur Joan, hi, 5 : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, etc. » Sed baptismus Joannis non regenerabat aliquo modo. Ergo necessarium erat ut iterum baptismo Christi baptizarentur. 125. — Præterea. Augustinus dicit (tr. 5 in Joan., n. 16 ; TISMO DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. IV 101 L. 35, 1422), quod baptizabat Joannes, et non est baptizatum. Sed de necessitate salutis tempore gratiæ est quod homo sit baptizatus, vel saltem propositum baptismi habuerat1. Ergo oportebat eos qui baptismum Joannis susceperant iterum bap­ tizari baptismo Christi. 126. — Præterea. Impositio manuum praecedente baptismo Joannis non imprimebat characterem baptismalem. Sed character talis est de necessitate salutis vel in actu vel in proposito. Ergo oportebat quod baptizati baptismo Joannis iterum baptiza­ rentur baptismo Christi, et non sufficiebat eis manus impositio. 127. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod baptismus Joannis erat praepa­ ratorius ad Christum suscipiendum. Et ideo si quis baptismum Joannis suscepisset in eo sistens, non referens ad Christum, baptismus in eo frustraretur a fine suo. Et ideo oportebat eum iterum baptizari baptismo Christi. Si autem non figeret spem suam in baptismo Joannis, sed ulterius referret ad Christum, sic ex gratia Christi et baptismo Joannis praeaccepto efficiebatur quasi unum quid. Et ideo non oportebat quod iterum aqua baptizaretur, sed solum quod Spiritum sanctum per manus impositionem acciperet. Et hæc videtur fuisse Magistri opinio in Littera (8). 128. — Sed quia sacramenta novæ legis ex ipso opere operato efficaciam habent, ideo videtur quod spes et fides illius qui baptis­ mum suscipit, nihil faciat ad sacramentum, quamvis posset facere ad rem sacramenti impediendam vel promovendam. Unde quantumcumque spem suam aliquis ad Christum referret bapti­ zatus baptismo Joannis, baptismum novæ legis non conseque­ batur. Et ideo si baptismus novæ legis est de necessitate salutis, oportebat quod iterum illo baptismo baptizaretur. 129. — Præterea. Hoc2 est generale in omnibus sacramentis, quod si omittatur aliquid quod est de substantia sacramenti, oportet illud2 sacramentum iterari. Unde cum non esset forma debita in baptismo Joannis, oportebat quod iteraretur baptismus. Et hoc habet communior opinio, quæ etiam ex verbis Augustini confirmatur, qui dicit super Joan. hom. V (n. 6 ; L. 35, 1416) : « Qui baptizati sunt baptismate Joannis, non eis sufficit. Bapti­ zandi enim sunt baptismate Christi. » 130. — Et ideo secundum hoc dicendum AD PRIMUM quod ibi agitur de illis qui baptizati erant a Philippo, qui4 constat 1. αβ « habeat », contra ζη et ed. — 2 Ed. om. « hoc ». — 3. Ed. « id ». — 4. Ed. de quo ». 102 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quod baptismo Christi baptizaverat. Sed non erat ibi datus Spiritus sanctus ad robur, sicut in confirmatione datur ; quia ille non fuit Philippus Apostolus, sed unus de septem diaconibus, et ideo non poterat manus imponere, quia hoc Episcoporum est. Et propter hoc missi sunt ad hoc Petrus et Joannes. 131. ■— Ad secundum dicendum quod Hieronymus non vult tangere causam rebaptizationis, sed insufficientiam fidei ipso­ rum ad salutem, ut patet ex verbis praecedentibus. Praemittit enim : « Qui dicit se credere in Christum, et non credit in Spiritum sanctum, nondum habet claros oculos. » Insufficientiam autem fidei non posset esse causa quare aliqui baptizarentur, sed quare instruendi essent, sicut et nunc fit. 132. — Ad tertium dicendum quod Apostoli creduntur baptizati fuisse baptismo Christi, quamvis scriptum non inveniatur, ut dicitur in Glossa Joan, xiii super illud : « Qui lotus est, etc. » (L. 114, 405). Ex quo enim ipsi alios baptizabant, ut habetur Joan, iit1, videtur quod et ipsi venientes ad Christum baptizati fuerunt2. Si tamen Christus qui habuit potestatem remittere, de peccato eos sine baptismo ex privilegio quodam sanctificare voluisset, et qui virtutem suam sacramentis non alligavit3, non esset ad consequentiam trahendum. Ex auctoritate autem inducta non habetur quod Apostoli tantum baptismo Joannis baptizati erant, sed comparatio quædam baptismi flaminis ad baptismum Joannis. 133. — Ad quartum dicendum quod ad baptismum requiritur aqua cum debita forma verborum4. Joannes autem non obser­ vabat formam baptismi Christi, nec iterum erat in eo efficacia sicut in baptismo Christi ; et ideo quia omittebantur ea quæ erant de necessitate sacramenti, oportebat iterum baptizari. EXPOSITIO TEXTUS 134. — « Quorum alia remedium. » (1) Sed contra. Omnia sacramenta novæ legis sunt in remedium et gratiam conferunt, ut dictum est. Ergo distinctio illa nulla videtur. Et dicendum quod ista5 distinctio sacramentorum sumitur secundum id ad quod principaliter ordinantur. Quamvis ergo omnia6 aliquo modo gratiam conferant et in remedium sint, quædam tamen principaliter ordinata sunt in remedium, con­ 1. Ed. « iv ». ·— 2. Ed. « fuerint ». — 3. Ed. « Si tamen Christus qui habuit potes­ tatem remittere et qui virtutem suam sacramentis non alligavit, de peccato eos sine baptismo ex privilegio quodam sanctificare voluisset ». — 4. Ed. om. « verborum ». — 5. Ed. « illa ». — 6. Ed. ad. « sacramenta ». DISTINCTIO II, EXPOSITIO TEXTUS 103 tra aliquem specialem morbum, ut matrimonium contra concu­ piscentiam ; quædam. vero de sui prima intentione sunt ordinata ad remedium morbi et ad gratiam: sicut baptismus qui est spiri­ tualis regeneratio, per quam vetus homo corrumpitur et novus generatur ; quædam autem, quia gratiam præsupponunt, ordi­ nantur ad gratiæ perfectionem sicut eucharistia. Et sic intelligenda sunt verba Magistri : « Non utique propter remedium, sed ad sacramentum. » Et debet accipi sacramentum large pro quo­ libet signo rei sacræ. 135. —« Baptismum Christi Joannes, etc. » (4) Ideo potius baptismus Christi quam alia sacramenta novæ legis praeparatorium habuit, quia baptismus est janua sacramen­ torum et ipse facit aliis viam ; unde alio praeparatorio sacra­ menta alia non indigebant. 136. — « Iterum baptizabantur, immo verum baptisma, etc. » Ex hoc patet quod praecedens baptismus non reputabatur aliquibus pro baptismo ; quia qui baptisma Christi accipiebant, non iterato baptizabantur, sed verum baptisma de novo acci­ piebant. Et ideo quasi corrigens quod dixerat : « iterum bapti­ zabantur », addit, « immo verum baptisma accipiebant ». Et sic Magister per verba Hieronymi suam intentionem probare non potest. iI ! DISTINCTIO III H Quid sit j ! ) i \ I j ! baptismus 1. — Post hæc videndum est quid sit baptismus, et quæ sit forma, et quando institutus, et quæ causa institutionis. Baptismus dicitur tinctio1, idest ablutio corporis exterior facta sub forma verborum præscripta. Si enim ablutio fiat sine verbo, non est ibi sacramentum ; sed accedente verbo ad elementum, fit sacramentum ; non utique ipsum elementum fit sacramentum, sed ablutio facta in elemento. Unde Augustinus (trat., 80 in Joann., n. 3 ; L. 35, 1840) : « Verbo baptisma consecratur. Detrahe verbum, et quid est aqua nisi aqua ? Accedit verbum ad elementum et fit sacramentum. Unde ista9 tanta virtus aquæ ut corpus tangat et cor abluat, nisi faciente verbo ? Non quia dicitur, sed quia creditur. Nam3 et in ipso verbo aliud est sonus transiens, aliud est virtus intus manens. » In duobus ergo consistit sacramentum baptismi, scilicet4 verbo et ele­ mento. Ergo etsi alia desint5 quæ ad decorem sacramenti instituta sunt, non ideo minus est verum sacramentum et sanctum, si verbum sit ibi et elementum. Nam et in hoc sacramento et in aliis quædam solent fieri ad decorem et honestatem sacramenti, quædam ad substantiam et cau­ sam sacramenti pertinentia. De substantia hujus sacramenti sunt verbum et elementum, cetera ad solemnitatem ejus pertinent. De forma baptismi i Î j j j I I 'i : I 2. — Sed quod est illud verbum quo accedente ad elementum, fit sacramentum ? Veritas tee docet, quæ hujus sacramenti formam tradens (Mat., xxviii, 19) ait discipulis : « Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Invocatio igitur Trinitatis verbum dicitur quo baptisma consecratur. Et hæc est forma verborum sub qua traditur baptismus. Unde Bonifacio Episcopo7 Zacharias Papa (Ivo Decret, p. 1, c. 169; I Pan., c. 63 ; L. 161, 102, 1060) ait : « Firmissime præceptum est in Synodo Anglorum uts quicumque, sine invocatione Trinitatis mersus fuisset9, sacramentum regenerationis non haberet : quod, omnino verum est. Quod si mersus in fonte baptismi quis fuerit sine invocatione Trinitatis, perfectus Christianus non est, nisi in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti fuerit baptizatus. » · , 3. — Legitur tamen in Actibus Apostolorum (cap. vin, 12). Apostolos baptizasse « in nomine Christi. » Sed in hoc nomine, ut exponit Ambrosius (lib. I de Spiritu sancto, c. 3, n. 44,; L. 16, 715) tota Trinitas intelligitur. 1. Ed. «intinctio». — 2. Quar. «Unde est h:cc». -— 3. Ed. «Namque». — 4. Ed. ad. « in ». — 5. Ed. « desunt ». — 6. Ed. om. « te ».—· 7. Quar. om. « ilonifacio Epis­ copo ». — 8. Quar. om. « ut ». — 9. Quar. ad « quod ». DISTINCTIO III f* > I : I ! 105 « Intelligitur enim, cum Christum dicis, et Pater a quo unctus est, et ipse qui unctus est et Spiritus sanctus per quem unctus est. » Unde Nicolaus Papa (ad consulta Burgarorum, n. 104; L. 119. 1014) : « A quodam Judæo multos baptizatos asseritis, et quid inde agendum sit, consulitis. Hi profecto si in nomine sanctæ Trinitatis, vel in nomine Christi, sicut in Actibus Apostolorum legimus baptizentur, baptizati sunt : unum enim idemque est, ut exponit Ambrosius. » Si in nomine Patris tantum vel Spiritus sancti possit tradi BAPTISMUS Hic quaeritur an baptismus esset verus, si diceretur in nomine Patris tantum, vel Spiritus sancti tantum, ut cum dicitur in nomine Christi. Ambrosius videtur dicere quod si fide mysterium Trinitatis tenea­ tur, et una persona tantum nominetur, plenum esse1 sacramentum ; et, e converso, si tres nominentur, et non recte de aliquo illorum sentiatur, vacuum fieri2 mysterium Trinitatis. Ait enim sic (Lib. I de Spiritu sancto c. 3, n. 42 ; L. 16, 713) : « Ubi non est plenum baptismi sacramentum, nec principium nec species aliqua baptismi æstimatur. Plenum autem est, si Patrem et Filium et Spiritum sanctum fatearis. Si unum neges, totum subrues. Et sicut si unum in sermone3 comprehendas vel Patrem vel Filium vel Spiritum sanctum, fide autem nec Patrem nec Filium ncc Spiritum sanctum abneges, plenum est fidei sacramentum ; ita etiam licet Patrem et Filium et Spiritum sanctum dicas, et Patris et Filii et Spiritus sancti minuas potestatem, vacuum est omne mysterium... Cum eninA dicitur in nomine Christi, per unitatem nominis impletum est mysterium, nec a Christi baptismate Spiritus separatur, quia Christus baptizavit in Spiritu. » (n. 43). • Qu/estio Ambrosii « Nunc consideremus utrum sicut Christi nomine legimus baptismi ple­ num esse sacramentum, ita etiam Spiritu sancto nuncupato nihil desit ad mysterii plenitudinem. Rationem sequamur5. Qui unum dixerit, Trinitatem significavit6 Si Christum dicas, et Patrem a quo unctus est Filius, et ipsum7 qui unctus est8 Filium, et Spiritum sanctum quo unctus est, designasti. Scriptum est enim [Act., x, 38). : « Hunc esse Jesum a Nazareth quem unxit Deus Spiritu sancto. » Et si Patrem dicas, Filium ejus et Spiritum oris ejus pariter indicas, si tamen id etiam corde comprehendas. Et si Spi­ ritum sanctum dicas, Deum Patrem a quo procedit, et Filium ejus cujus est Spiritus, nuncupasti. Unde, ut rationi copuletur auctoritas, Dominus dicit (Act., i, 5). « Vos autem baptizabimini in Spiritu sancto » (n. 44). Ex quo indicat nos recte posse baptizari in Spiritu sancto. » Perstringit præmissorum jntelligentiam cum DETERMINATIONE CUJUSDAM DICTI 4. — Ex his àperte intellexisti in nomine Christi verum baptisma tradi ; ubi9 nihilominus insinuari videtur, verum baptisma dari posse in nomine Patris tantum vel Spiritus sancti ; si tamen ille qui baptizat, fidem Tri­ nitatis teneat, quæ Trinitas in quolibet horum nominum intelligitur. 1. Ed. « est». — 2. Ed. « fieret ». — 3. F. « Et sicut si in unum sermonem ». ■— 4. Quar. om. » enim ». —- 5. Ed. « sequimur ». — 6. Quar. « signavit ». — 7. Ed. • Christum ». — 8. F. ad. « scilicet ». — 9. Ed. « Unde ». 106 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM Si autem aliquis perverse credens et errorem inducere intendens, unum de tribus tantum nuncupet, non implevit mysterium. Quod vero ait, « nominatis tribus vacuum esse mysterium, si baptizans minuat potestatem Patris et Filii vel Spiritus sancti », idest, si1 male sentiat de potentia alicujus horum, non credens unam potentiam trium ; intelli­ gendum est hoc super eum qui non intendit nec credit baptizare, qui non tantum caret fide, sed etiam intentionem baptizandi non habet. Qui ergo baptizat in nomine Christi, baptizat in nomine Trinitatis quæ ibi intelligitur. Tutius est tamen tres personas ibi nominare, ut2 dicatur : « In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Non in nominibus, sed in nomine, idest in invocatione vel in confessione Patris et Filii et Spiritus sancti. Invocatur enim ibi tota3 Trinitas, ut invisibiliter ibi operetur per se, sicut extra visibiliter per ministrum. Si autem dicatur, in nominibus, non est ibi sacramentum, quia non servatur forma baptismi4. De institutione baptismi 5. — De institutione baptismi, quando coeperit, variæ sunt aestimationes. Alii dicunt tunc esse institutum, cum Nicodemo Christus ait (Joan., hi, 15) ; « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu suncto ». Alii dicunt institutionem baptismi factam, cum Apostolis dixit (Mat., ult. 19) : « Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Sed hoc dixit eis post resurrectionem, præcipiens eis de vocatione gentium ; quos ante passionem binos et binos5 miserat ad prædicandum in Judæa et ad baptizandum, dicens (Mat., x, 5) : « In viam gentium ne abieritis. » Jam ergo institutus erat baptismus, quia baptizabant simul et prædicabant. De forma in qua baptizaverunt Apostoli ante passionem Christi Si vero quæritur in qua forma tunc baptizaverunt, sane dici potest : in nomine Trinitatis, scilicet in ea forma in qua baptizaverunt postea gentes : quæ ante passionem potest intelligi fuisse tradita, licet non sit scriptum. Non ergo tunc illam formam Christus prius tradidit, cum ad evangelizandum gentibus misit ; sed quam ante tradiderat, mittens eos in Judæam, post iteravit cum ad gentes misit. Commodius ergo dicitur institutio facta, quando Christus a Joanne baptizatus est in Jordane : quod dispensavit, non quia mundari voluerit8, cum sine peccato fuerit ; sed quia « contactu mundse carnis suse vim regenerativam contulit aquis'1 », ut qui postea immergeretur invocato nomine Trinitatis, a peccatis purgaretur. Tunc igitur8 institutus est baptismus Christi, in quo Trinitas cujus mysterium ibi innotuit, interius hominem9 baptizat. Quare in aqua tantum fiat 6. — Celebratur autem hoc sacramentum tantum10 in aqua, non alio liquore, ut Christus ait (Joan., hi, 5) : « Nisi quis renatus fuerit ex 1. Quar. om. « si ». — 2. F. ad « ibi ». — 3. Quar. om. « tota ». — 4. Quar. om. « baptismi ». — 5. Ed. om. « et binos ». — 6. F. « voluit ». — 7. Cf. C. Nunquam aquæ (10) De consecrat, d. 4 (L, 161, 1364).— 8. F. « Tunc ergo invocato nomine Tri­ nitatis ». — 9. F. « homines ». — 10. F. om. « tantum ». Ml DISTINCTIO III 107 aqua, etc... » Ideo uniformiter id fieri in aqua praecipitur, ut intelligatur quod « sicut aqua sordes corporis ac vestes abluit, ita baptismus maculas animæ sordesque vitiorum emundando abstergit. » [in Ep. ad. Rom., vi, 4 ; L. 17, 100). Vel ideo ut nullum inopia excusaret : quod posset fieri, si in vino et1 oleo fleret ; et ut communis materia baptizandi invenire­ tur apud omnes. Quod aqua significavit quæ de latere Christi manavit, sicut sanguis alterius sacramenti signum fuit. Non igitur2 in aliquo liquore potest consecrari baptismus, nisi in aqua. De immersione, quoties fieri debeat 7. ■— De immersione vero, si quæritur quomodo fieri debeat præeise, respondemus : vel3 semel vel tertio pro vario more Ecclesiæ. Unde Gregorius (lib. I, ep. 43 ; L. 77, 497) ; « De trina immersione baptismi nil verius responderi potest, quam quod vos ipsi sensistis ; quia in una fide nihil officit Ecclesiæ sanctæ consuetudo diversa. Quia enim in tribus subsistentiis una substantia est, reprehensibile esse nullatenus potest infantem in baptismo vel1 ter vel semel mergere, quia et in tribus mersionibus personarum Trinitas, et in una potest Divinitatis singularitas desi­ gnari. Nos vero qui tertio mergimus^, etiam triduanæ sepulturse sacramentum signamus. » Secundum hoc enim’ licet non modo ter, sed etiam semel mergere tantum. Ibi tamen dumtaxat semel mergere licet, ubi consuetudo Ecclesiæ talis existit. Si quis vero id facere incipiat, ubi consuetudo talis non est, vel semel tantum mergendum esse’ asserat, reprehensibilem se constituit. Unde Haymo [in Epist. ad Rom., xiv, 5 ; L. 117, 488) : « In suo sensu abundabat Cyprianus, cum semel mergebat in baptismo parvulos ■ qui quod intelligebat, studiose implebat, bonis operibus abundando, licet in hoc nescius delinqueret. Sed quia bonis operibus abundabat, postea correctus a Deo abundavit altiori sensu, ter illos mergendo, » Ecce habemus8 quia deliquit qui semel mersit ; sed hoc ideo quia aliter se habebat consuetudo illius Ecclesiæ, vel quia unam tantum faciendam mersionem asserebat. De trina mersione Augustinus ait [serm. ad neophytos ; L. 40, 1211). « Postquam nos credere promisimus, tertio capita in sacro fonte dimersimus : qui ordo baptizandi9 duplici mysterii significatione celebratur. Recte enim tertio mersi10 estis, qui11 accepistis baptismum in nomine Trinitatis. Recte tertio mersi12, qui13 accepisti baptismum « in nomine Christi », qui die tertia resurrexit a mortuis. Illa enim tertio repetita mersio11 typum dominicæ exprimit sepulturæ. » Constat ergo baptizandos tertio debere immergi ; et tamen si semel tantum immergantur, verum baptisma accipiunt. Et qui semel immergit tantum, non peccat, nisi Ecclesiæ consuetudo obsistat, vel hoc modo tantum debere fieri asserat. Quando circumcisio amisit vim suam 8. — Solet etiam quæri si circumcisio amisit statim vim suam ab institutione baptismi. Ad quod dicimus in Christi morte terminata esse legalia omnia. Ex 1. F. « vel ». — 2. F. « ergo ». — 3. F. « ut ». — 4. F. om. « vel ». — 5. F. « immer­ gimus ». — 6. F. om. «enim ».— 7. F. om. « esse ». — 8. Quar. « habes ».— 9. Quar. « baptismi » ; Migne. « baptismatis ». — 10. F. « immersi ». — 11. F. « quia ». — 12. F. « immersi ». — 13. F. « quia ». — 14. F. « immersio ». 108 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tunc igitur1 circumcisio perdidit vim suam ; ita quod postea non profue­ rit, sed potius obfuerit2 observatoribus suis. Sed usque ad oblationem veræ hostiæ potuit prodesse. Si enim ante passionem legalia finem habuis­ sent, non ea imminente vetus pascha cum discipulis manducasset3. De CAUSA INSTITUTIONIS 9. — Causa vero institutionis baptismi est innovatio mentis, ut homo qui per peccatum vetus fuerat, per gratiam baptismi renovetur : quod fit depositione vitiorum et collatione virtutum. Sic enim fit quisque novus homo, cum abolitis peccatis ornatur virtutibus. Abolitio peccatorum pel­ lit foeditatem, appositio virtutum affert decorem. Et hæc est res hujus sacramenti, scilicet interior munditia. Quæritur an baptismus aperuit cælum, quod non aperuit CIRCUMCISIO 10. — Si quæritur utrum baptismus aperuerit cælum, quod non ape­ ruit circumcisio, dicimus quia4 nec baptismus nec circumcisio aditum regni nobis aperuit, sed hostia Salvatoris quæ si tempore circumcisionis oblata fuisset, illius temporis homines in regnum intrassent. Res ergo hujus sacramenti justificatio est. DIVISIO TEXTUS hl 11' 1 11. — « Post hæc videndum est5, etc. » (1) Postquam determinavit Magister de his quæ præexiguntur ad sacramenta novæ legis, hic incipit determinare de singulis sacramentorum novæ legis. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de illis sacramentis quæ sunt ordinata in remedium unius personæ; in secunda de illis quæ sunt ordinata in remedium totius Ecclesiæ, 24 d. ibi : « Nunc ad considerationem sacræ ordinationis etc.® » Prima divitur in ires. In prima determinat de sacramento intrantium, scilicet baptismo ; in secunda de sacramentis pro­ gredientium 7 d., ibi : « Nunc de sacramento confirmationis etc.’ >» ; in tertia de sacramento exeuntium, scilicet extrema unctione 23 d., ibi : « Præter præmissa est aliud sacramentum, etc.8 » Prima in 1res. In prima determinat de baptismo secundum se ; in secunda de baptismo per9 comparationem ad recipientes, 4 d., ibi : « Hic dicendum est, aliquos etc. ; » in tertia secundum comparationem ad ministrantes, 5 d., ibi : « Post hæc sciendum est, sacramentum baptismi etc.10 » 1. F. « ergo ».— 2. Quar. « obfuit ». — 3. CL Mat. xxvi, 2 ; Marc., xiv, 1 ; Luc, xxii, 1 ; Joan., xiii, 1. — 4. F. « quod. ». — 5. Ed. om. « etc. ». — 6. Ed. om. · etc. ». — 7. Ed. om. « etc. ». — 8. Ed. om. « etc. ». — 9. a « secundum ». — 10. Ed. om. « etc. ». 3·· k l j 1 l j ’ ", Sj > * DISTINCTIO III, DIVISIO TEXTUS 109 Prima in duas. In prima determinat de baptismo secundum se. In secunda determinat de eo per comparationem ad circumcisionem, ibi : « Solet etiam quæri si circumcisio etc.1 » (8) Prima in duas. In prima determinat quid est baptismus ; in secunda de his quæ ad baptismum requiruntur, ibi : « Sed quod est illud verbum etc.2 » (2) Hæc pars dividitur in 1res secundum tria quæ exiguntur ad baptismum. In prima enim determinat de forma baptismi ; in secunda de materia ejus, ibi : « Celebratur autem etc3 ; » in tertia de ipso actu ablutionis vel immersionis, ibi : « De immersione vero etc.4 » (7) Prima in duas. In prima determinat de forma baptismi ; in secunda de institutione ipsius, ibi : « De institutione baptis­ mi5. » (5) Circa primum duo facit. Primo determinat formam baptismi. Secundo movet quamdam quæstionem circa formam baptismi et determinat eam, ibi : « Hic quæritur an baptismus etc.6 » Prima in duas. In prima determinat formam principalem baptismi; in secunda quamdam formam secundariam pro tempore observatam, ibi : « Legitur tamen in Actibus Apostolorum etc.7 » « Solet etiam quæri. » (8) Hic determinat de baptismo per comparationem ad circumcisionem. Et circa hoc tria facit. Primo determinat cessationem circumcisionis ; secundo institutionem baptismi, ibi : « Causa vero institutionis etc.8 » (9); tertio effectum utriusque, ibi : « Si quæritur utrum baptismus etc.10 » (10) Hic quaeruntur quinque. Primo, quid sit baptismus. Secundo, de forma ipsius. Tertio, de materia ejus. Quarto, de intentione. Quinto, de institutione. ARTICULUS I [I] [Infra, Expos, lit. ; 1Π, q. 61, a, 1.] 12. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod INCONVENIENTER SIT ASSIGNATA H7EC DEFINITIO BAPTISMI QUÆ in Littera (1) ponitur, scilicet : « Baptismus est ablutio corporis exterior, facta sub forma præscripta verborum. » 1. Manente enim definito, manet definitio. Sed transeunte 1. Ed. om. « etc. ». — 2. Ed. om. « etc. ». — 3. Ed. om. « etc. ». — 4. Ed. om. « etc. » — 5. αδ « vero, etc. ». — 6. Ed. om. « an baptismus etc. ». — 7. Ed. om. « etc.. ». — 8. Ed. om. « etc. ». — 9. Ed. om. « etc. ». 110 I j| J l! ! i' j r ;« i J i I i ' SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ablutione quæ est quædam actio vel passio, manet baptismus. Ergo baptismus non est ablutio. 2. Praeterea. Sacramentum, secundum Hugonem (IDe sacram., p. 9, c. 2 ; L. 176, 317) est materiale elementum. Ablutio autem non est materiale elementum, sed elementi usus. Ergo baptismus, cum sit sacramentum, non erit ablutio. 3. Praeterea. Sacramentum est in genere relationis, cum sit causa vel signum, sicut supra (d. 1, 24,25) dictum est. Sed baptismus est sacramentum. Ergo inconvenienter ponitur in genere actionis vel passionis. 4. Praeterea. In definitione instrumenti debet poni illud ad quod est. Sed baptismus, sicut et alia sacramenta, ut prius dictum est (d. 1,44), sunt instrumenta sanctificationis. Ergo cum in definitione ejus nulla mentio fiat de sanctificatione, videtur inconvenienter esse assignata. [II] i I I, ! I’ Hi i Ι·| H I I I !■ H j 13. — ULTERIUS. Videtur quod etiam inconvenienter definitio Hugonis (II De sacram., p. 6, c. 2 L. 176, 443) quæ talis est : « Baptismus esi aqua diluendis crimi­ nibus sanctificata per verbum Dei. » 1. Nihil enim fit in seipso. Sed baptismus fit in aqua. Ergo baptismus non est aqua. 2. Præterea. In definitione alicujus non debet poni aliquid quod non sit de essentia ejus. Sed sanctificatio materiæ non est de essentia baptismi, quia in mari vel in flumine potest fieri baptismus. Ergo sanctificatio aquæ non debet poni in defini­ tione baptismi. 3. Præterea. Definitio debet converti cum definito. Sed potest esse aqua sanctificata verbo vitæ diluendis criminibus et tamen non erit baptismus, sicut quando non fit intinctio. Ergo hæc non est competens baptismi definitio. 4. Præterea. Effectus qui potest impediri non debet poni in definitione causæ, quia tunc definitio esset in minus quam definitum. Sed potest impediri quod per baptismum diluantur crimina. Ergo non debet dilutio criminum in definitione baptismi poni. [III] assignetur 14. — ULTERIUS. Videtur QUOD ETIAM INCONVENIENTER. Dionysii, quam ponit 2 cap. Cæl. Hier. (η. 1 ; G. 3, 391), ubi dicit : « Quoddam ergo est principium sanc­ tissimorum mandatorum sacræ actionis, et ad aliorum divinorum assignetur definitio 'il II' DISTINCTIO III, ART. I 111 mandatorum1 el sacrarum actionum susceplivam opportunitatem, formans nostros animales habitus ad supercælestis quietis anagogem, nostrum iter faciens, sacræ et divinissimae noslræ regene­ rationis traditio. » 1. Principium enim reducitur ad genus principiatorum. Sed sacramentum non est in genere præcepti, sed in genere sacra­ menti. Ergo non debet dici principium sanctissimorum manda­ torum. 2. Præterea. Non dicitur esse principium sanctorum manda­ torum nisi inquantum præparat viam ad alia mandata. Ergo superfluum fuit postea addere : « Ad susceplivam opportunitatem aliorum nos formans. » 3. Præterea. Nihil formari potest ad divina eloquia nisi quod est perceptivum eorum. Sed hoc quod est animale in nobis non percipit divina eloquia, sed solum hoc quod est rationale. Ergo male dixit : « Formans animales habitus ad divina eloquia. » 4. Præterea. Forma et materia sunt de essentia rei. Sed ipse nullam mentionem facit de materia et forma baptismi. Ergo videtur quod insufficienter definiat. [IV] 15. — ULTERIUS. Videtur quod inconvenienter assi­ gnetur DEFINITIO QUAM DAMASCENUS ponit in IV lib. (De fide Orth., cap. 9 ; G. 94, 1122) sic dicens : « Baptismus est per quem primitias Spiritus sancti accipimus, et principium alterius vitæ fit nobis regeneratio2, sigillum3, custodia et illuminatio. » 1. Aliqui enim prius habent Spiritum sanctum et spiritualem vitam quam baptismum consequantur : sicut patet de Cornelio Act. x. Ergo per baptismum non semper accipimus primitias Spiritus sancti, nec est baptismus principium alterius vitæ in nobis. 2. Præterea. Idem non debet poni in definitione sui ipsius. Sed regeneratio est idem quod baptismus. Ergo non debet poni in definitione baptismi. 3. Præterea. Illuminatio fit per virtutes intellectuales. Sed baptismus non est intellectualis virtus, sed sacramentum. Ergo non debet sibi attribui illuminatio. 4. Præterea. Custodia fit in nobis per divinam providentiam, de qua dicitur in ps. (cxx, 4) : « Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. » Ergo non debet hoc baptismo attribui. 16. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO1. Ed. « eloquiorum >. — 2. Ed. ad. « et ». — 3. Ed. ad. « et ». 112 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM NEM quod secundum doctrinam Philosoghi in lib. Post, (β 10. 94», 11-14 ; 1. 8) triplex est genus definitionis. Quaedam enim sunt definitiones materiales, quas dicimus demonstrationis conclusiones. Quaedam formales quæ sunt principia demonstrationis. Quædam materiales et formales simul quæ sunt demonstra­ tiones positione differentes ; quia habent medium demonstra­ tionis in quantum continent definitionem formalem, et conclu­ sionem in quantum continent materialem, sed deest solus ordo terminorum. Quia autem omne completivum quodammodo formale est respectu ejus quod completur, ideo definitio for­ malis non dicitur quæ solum continet hoc quod est completivum1 respectu alterius. Et quia in causis est talis ordo quod materia completur per formam, et forma per efficientem, et efficiens per finem ; ideo definitio quandoque materialis dicitur quæ comprehendit tantum materiam rei, formalis autem quæ comprehendit formam : sicut : « Ira est accensio sanguinis circa cor », dicitur materialis definitio ; et « Ira est appetitus in vindictam », dicitur formalis. Quandoque autem materialis comprehendit formam et mate­ riam, sed formalis causam efficientem : sicut hæc dicitur mate­ rialis : « Tonitruum esi continuus sonus in nubibus » ; hæc autem formalis : « Tonitruum est extinctio ignis in nube. » Quandoque autem definitio materialis comprehendit materiam et formam et efficientem, formalis autem finem : sicut : « Domus est coopertorium factum ex lapidibus et lignis per talem modum et talem artem », est definitio materialis respectu hujus : « Domus est cooperimentum prohibens nos a frigoribus et caumatibus » ; et hoc præcipue accidit in instrumentis, quia in eis quasi tota ratio speciei a fine sumitur. 17. — Et quia baptismus, cum sit sacramentum, quoddam instrumentum est, ideo definitio materialis ejus erit quæ com­ prehendit materiam et formam ejus et efficientem ; et formalis quæ comprehendit finem. Et sic definitio quam Magister in Littera ponit, est materialis. Continet enim materiam in hoc quod dicit : « Ablutio exterior » ; et innuit efficientem in hoc quod dicit, « facta » ; et ponit formam in hoc quod dicit, « sub forma verborum etc. » 18. — Et sciendum quod Augustinus ponit eamdem defi­ nitionem, quamvis sub aliis verbis. Dicit enim : « Baptismus est tinctio in aqua verbo vilæ sanctificata. » 19. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in sacramento 1. In secunda ed. Vivès deficit textus genuinus a quaestiuncula IV usque hic et loco ejus habetur quaestiuncula II, et principium quæstiunculæ III, d. 11, q. II, a. 1. DISTINCTIO III, ART. I K fl. I I ,1 1 j I 3 1 Λ 1 ■.m ' ‘‘ 1 j , i i , ' 113 baptismi sunt tria. Aliquid quod esi sacramentum tantum, sicut aqua exterius fluit, et hoc1 transfluit et non manet. Et aliquid quod est sacramentum et res, et hoc semper manet, scilicet character. Et aliquid quod est res tantum, quod quandoque manet, quandoque transit, scilicet gratia. Magister ergo hic definit baptismum quantum ad id quod est sacramentum tantum, quia intendit ipsum materialiter definire. 20. — Ad secundum dicendum quod sacramentum novæ legis est signum et causa gratiæ, unde secundum hoc est sacramentum, secundum quod habet significare et causare. Aqua autem non habet significare et causare effectum baptismi, nisi secundum quod est abluens. Unde essentialiter baptismus est ipsa ablutio ; quia ad ablutionem interiorem causandam institutus est, quam significando causât ipsa exterior ablutio. Sed aqua est materia ejus remota, et ablutio ipsa est materiale baptismo; sed verbum vitae est forma completiva sacramenti. 21. — Augustinus autem et Magister definiunt baptismum per materiam proximam quæ prædicatur proprie de baptismo : sicut materia in artificialibus, ut « phiala est argentum » ; sed Hugo definivit per materiam remotam quæ non ita proprie prædicatur, nisi per causam2. 22. — Ad tertium dicendum quod baptismus, inquantum est sacramentum, est in genere signi causæ ; et in hoc genere consti­ tuitur per formam verborum, a qua habet significationem et efficaciam sacramentalem. Sicut autem artificialia non ponuntur in genere ex forma simpliciter, sed ex materia — non enim dicimus quod domus sit in genere qualitatis nisi inquantum artificiale figuratum, sed dicitur esse in genere substantiæ — ita etiam est de sacramentis. Baptismus enim simpliciter est in genere ablutionis ; sed secundum quid, scilicet inquantum est sacramen­ tum, est in genere relationis. 23. — Ad quartum dicendum quod finis ad quem est sacra­ mentum, est ultimum formale ipsius, a quo sumitur formalis definitio. Magister autem non intendit hic definire baptismum formaliter, sed materialiter ; et ideo sanctificationem praetermisit. 24. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod definitio illa Hugonis complectitur et materiam baptismi in hoc quod dicit, « Aqua », et finem in hoc quod dicit, « diluendis cri­ minibus », et formam in3 hoc quod dicit, « per verbum vilæ sanctificala ». Unde est definitio composita ex materiali et formali, quasi demonstratio positione differens ; et complete essentiam baptismi complectitur, excepto quod actus ablutionis inter1. Ed. « hæc ». — 2. Ed. ad. « remotam ». — 3. Ed. « per ». H : 114 i! h I j ( ; |j { ; j , II I |l i' i SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM mittitur qui facit materiam proximam baptismo, quamvis ex aliis quæ ponuntur, intelligi possit. 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hæc est propria prædicatio, « Baptismus fit in aqua » ; sed hæc est per causam prædicatio, « Baptismus est aqua ». 26. — Ad secundum dicendum quod ibi non tangitur sancti­ ficatio, nisi illa quæ fit per formam baptismi quæ consistit in invocatione Trinitatis. Et hæc sanctificatio est de necessitate baptismi. 27. — Ad tertium dicendum quod sacramenta non efficiunt nisi id quod figurant. Ex hoc autem ipso quod ponitur dilutio criminum, effectus baptismi potest accipi ; quia baptismus materialiter non consistit in aqua nisi secundum quod est abluens. Quandocumque autem est aqua sanctificata in actu ablutionis, est baptismus. 28. — Ad quartum dicendum quod idem numero quandoque est effectus alicujus et finis : sicut sanitas est effectus et finis medicantis ; sed effectus, secundum quod producitur per actum medici, finis autem secundum quod est intentum a medico. Medicus autem potest impediri a productione sanitatis, sed non ab intentione. Et ideo sanitas potest poni in definitione ut est finis, non autem ut est effectus. Et similiter dilutio criminum in definitione sacramenti. 29. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Dionysius ex definitione baptismi data intendit procedere ad ea quæ materialiter in baptismo requiruntur. Unde post hanc definitionem datam, ritum baptismi ponit. Et ideo ponit eam ut demonstrationis principium. Et propter hoc1 est definitio totaliter formalis. Et est sciendum quod in verbis ejusdem aliquid ponitur quasi definitum, et aliquid ponitur tamquam2 definitio. 30. — Tamquam definitum ponitur, scilicet « traditio sacræ3 et divinissimae regenerationis ». Ista enim est quædarn circumlocutio baptismi, qua ipse frequenter utitur. Et hoc patet ex hoc quod ibi baptismum non nominat, ut sit sensus : « Quoddam est principium etc. », scilicet « sacræ et divinissimæ etc. » 31. — Quasi definitio ponitur hoc quod dicit :« Principium sanctissimorum, etc. » Et ponit tria ad quæ baptismus ordinatur, quæ formaliter rationem ejus complent. Unum est quod competii ei secundum quod est janua sacramen­ torum. Et quantum ad hoc dicit quod est « principium sanctis­ simorum mandatorum sacrae actionis. » Actiones enim sacrasi 1. a « ideo ». — 2. αδ « quasi ». — 3. Ed. « sacra » DISTINCTIO III, ART. I 115 nominat actiones hierarchicas, scilicet purgare, illuminare et perficere, quæ præcipue in nostra hierarchia consistunt in dis­ pensatione sacramentorum : quæ quidem actiones nobis sub præcepto traditæ sunt, et ad eas est principium baptismus quasi-eorum janua. Aliud esi quod competii sibi inquantum esi causa, prout scilicet characterem imprimit, et gratiam confert, secundum quod homo informatur et idoneus redditur ad aliorum sacramentorum perceptionem. Et quantum ad hoc dicit quod est « formans » per characterem et gratiam « nostros animales habitus », idest, vires animæ, « ad susceptivam opportunitatem », idest ad idoneam et opportunam susceptionem « divinorum eloquiorum », quantum ad doctrinam fidei, « ei sacrarum actionum », quantum ad alia sacramenta quæ nulli non baptizato debent conferri. Tertium competit sibi inquantum est signum et figura caeles­ tium, et secundum hoc per baptismum manuducimur in cælestium contemplationem. Et quantum ad hoc dicit quod est « faciens iter nostrum », idest præparans nobis contemplationis viam ad « anagogem », idest sursum ductionem « supercaelestis quietis », quæ consistit in contemplatione spiritualium. 32. —■ Vel potest dici quod per secundum tangit finem proxi­ mum baptismi quantum ad ea quæ sunt viæ ; per tertium autem tangit finem remotum et ultimum, quantum ad ea quæ sunt patriæ, ad quam nos baptismus perducit per gratiam quam confert, quæ est res significata et non contenta. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Dionysius deter­ minat de baptismo secundum quod est actio quædarn hierarchica. Et ideo definit ipsum ut « principium mandatorum », non quorumlibet ; sed illorum quibus actiones hierarchicæ nobis traduntur. 34. — Ad secundum dicendum quod per primum tangit tan­ tum ordinem baptismi ad alia sacramenta, sed per secundum tangit effectum, quo mediante ad alia1 percipienda idonee per­ ducit, ut ex dictis patet. 35. — Ad tertium dicendum quod animales habitus hic dicuntur ab anima, et non ab animalitate, qua scilicet cum aliis animaibus communicamus ; ut ostendat quod baptismus non solum corpus exterius lavat, sed etiam animam interius format. 36. ■— Ad quartum dicendum quod hæc definitio est princi­ pium omnium quæ Dionysius de baptismo tradit ; unde in principio statim hanc definitionem ponit. Et quia in omnibus quæ sunt propter finem2, ex fine debet accipi et forma competens fini, et materia competens formæ et fini, et3 ideo in hac defi1. Ed. ad. « sacramenta ». — 2‘ Ed. ad. « et ». — 3. Ed. om. « et ». 116 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nitione non posuit formam et materiam, sed solum ea ad quæ baptismus ordinatur quasi ad finem proximum vel remotum. 37. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Damascenus1 prædictam definitionem venatur ex hoc ipso quod baptismus regeneratio dicitur. Cum enim generatio sit motus ad esse, constat quod baptismus est per quem nobis traditur spirituale esse. Et quia nullus potest agere actionem alicujus naturæ, nisi prius habeat esse in natura illa, ideo concludit2 quod baptismus est principium omnium spiritualium actionum. Et secundum hoc Damascenus baptismum definivit adhuc per priora quam Dionysius, inquantum accipit primum effectum baptismi qui est constituere in spirituali vita, ex qua habet quod regeneratio dicatur. Et ideo definit baptismum ut prin­ cipium spiritualis vitæ in hoc quod dicit « Principium alterius vitæ », scilicet spiritualis quæ est altera a naturali ; ut hæc generatio sit altera a naturali, et regeneratio dicatur; et iterum ut principium eorum quæ ad vitam primo3 consequuntur, et ideo dicit : « per quod fiunt primitive spiritus », idest primi spiritus effectus in nobis. Hi autem effectus vel consequuntur ipsam generationem, sicut filiatio, vel aliqua talis relatio, et sic per baptismum dicimur regenerari in filios Dei, et quantum ad hoc dicitur « regeneratio », vel consequuntur formam per generationem inductam ; et hoc tripliciter. Primo in ordine âd generantem, secundum quod per formam inductam genitus fit similis generanti ; et quantum ad hoc dicit4 « sigillum ». Secundo quantum ad esse ipsius geniti, quod per formam conservatur ; et quantum ad hoc dicit5 « Custodia ». Tertio quantum ad actionem ejus cujus forma est principium .; et quantum ad hoc dicit « illuminatio ». 38. — AD PRIMUM ergo dicendum quod primitiæ spiritus dantur antequam percipiatur baptismus actu, sed non ante­ quam percipiatur proposito vel6 habituali, sicut in Cornelio ; vel actuali, sicut in aliis qui baptismi fidem habent. 39. — Vel dicendum quod hic loquitur de vita spirituali, secun­ dum quod homo quantum ad exteriora reputatur membrum Ecclesiæ, quod non fit ante baptismum, quia ad actus fidelium nullus ante baptismum admittitur. 40. — Ad secundum dicendum quod regeneratio ponitur hic pro relatione consequente regenerationem, sicut est filiatio. 1. αβη « Dionysius » contra ζ et ed. — 2. Ed. « concluditur ». — 3. Ed. « prima ». — 4. Ed. «dicitur». — 5. Ed. « dicitur ». — 6. Ed. om. « vel ». DISTINCTIO III, ART. II 117 41. — Ad tertium dicendum quod etiam Dionysius (Eccle. Hierar., c. 5, n. 3 ; G. 3, 503) vim illuminativam baptismo attribuit, quod quidem ei competit inquantum est fidei sacra­ mentum. Unde et1 baptizatus jam admittitur ad inspectionem sacramentorum quasi illuminatus ; non autem ante debet admitti, ne sancta canibus tradantur secundum Dionysium. 42. — Ad quartum dicendum quod custodia conservationem importat : quæ quidem est a Deo sicut a principio efficiente, a gratia autem baptismati sicut a principio formali. ARTICULUS II [I] [IIT, q. 60, a. 8 ; q. 61, a. 5 ; q. 84, a. 3 ; ad Cor., c. 1, 1. 2.] 43. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod integritas formæ baptismalis non contineatur in his verbis : « Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » 1. Actio enim magis debet attribui principali agenti quam secundario. Sed principalis baptizans est Christus, ut patet Joan, i, 33, ubi dicitur : « Hic est qui baptizat » ; homo autem est tantum minister baptismi. Ergo magis debuit dici : « Christus te baptizat etc. » quam « Ego te baptizo ». 2. Præterea. Secundum Grammaticos in verbis primæ et secundæ personæ intelligitur nominativus certus et determinatus. Sed « baptizo », est verbum primæ personæ. Ergo non fuit neces­ sarium quod adderetur : « Ego ». 3. Præterea. Sacramenta habent a divina institutione effica­ ciam et virtutem. Sed ex forma quam Dominus tradidit Mat. ult. 19, ubi dicitur «Docete omnes gentes etc. », non potest haberi quod « Ego te baptizo » sit de forma baptismi ; quia hoc parti­ cipium « baptizantes », ponitur ibi ad designandum exercitium actus, non quasi pars formæ. Ergo videtur quod non sit de necessitate formæ. 4. Præterea. Simul Dominus præcepit actum docendi et bapti­ zandi, Mat. ult. Sed non exigitur ad docendum quod sacerdos dicat : « Ego te doceo ». Ergo similiter non exigitur ad baptismum quod dicat : « Ego te baptizo ». 5. Præterea. Verba non debent dirigi ad eum qui non est verborum sensus perceptivus. Sed quandoque baptizatus non potest percipere sensus verborum : sicut patet quando puer 1. Ed. om. « et » . 118 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM baptizatur. Ergo non debet dicere : « Baptizo te », sed : « Baptizo Joannem ». 6. Præterea. Hoc videtur ex modo loquendi quo Dominus usus est, ponens baptizandos in tertia persona dicens : « Baptizantes eos. » 7. Præterea. Materia sacramenti non minus est de essentia sacramenti quam suscipiens1 sacramentum. Sed nulla mentio fit in forma de aqua quæ est materia sacramenti. Ergo non debet fieri mentio de recipiente, ut dicatur : « Baptizo te. » 8. Præterea. Baptismus a passione Christi efficaciam habet, et figura est mortis, ut patet Horn. vi. Ergo potius debuit in baptismi forma fieri mentio de fide passionis quam de fide Trinitatis. 9. Præterea. Omne illud in quo personæ non conveniunt, debet de eis pluraliter dici. Sed personæ distinguuntur quantum ad nomen ; quia Filii nomen Patri non convenit, nec e converso. Ergo non debuit dici : « In nomine Patris, etc. » sed : « In nomi­ nibus. » [II] [Infra, Exnos. Lit. ; IIT, q. 61, a. 5 ; Alat., c 28 ; I ad Cor., c. 1, I. 2.] 44. — ULTERIUS. Videtur quod liceat ea quæ in hac FORMA PONUNTUR, MUTARE SINE PRÆJUDICI0 BAPTISMI. 1. Græci enim hanc formam baptizandi a sanctis Patribus2 habent : « Baptizetur servus Christi Nicolaus in nomine Pa­ tris etc. » Sed apud omnes est unum baptisma. Ergo et noster similiter baptismus fieri posset. 2. Præterea. Hoc quod dicit : « Ego baptizo te », ponitur in forma ad exprimendum baptismi actum. Sed actus baptismi potest effici ab uno et duobus et in unum et in duos. Ergo potest fieri mutatio formæ, ut dicatur : « Nos baptizamus vos. » 3. Præterea. Ecclesia est ejusdem potestatis nunc cujus fuit3 primitiva ecclesia quantum ad sacramentorum dispensationem. Sed primitiva Ecclesia mutavit formam baptismi, quia bapti­ zabant in nomine Christi, sicut in Act. [c. 2 et 8) legitur. Ergo et nunc ecclesia formam mutare posset. 4. Præterea. Tres personæ in forma baptismi ponuntur ad exprimendum fidem Trinitatis. Sed ita exprimitur4 fides Tri­ nitatis, si dicatur5 : « in nomine Trinitatis », sicut si dicitur : « In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Ergo potest ita mutatio fieri ut dicatur : « In nomine Trinitatis. » 1. Ed. ad. « illud ». — 2. Ed. om. « a sanctis Patribus ». — 3. Ed» « erat ». — 4. Ed. « exprimeretur ». — 5. Ed. « diceretur ». K m< R I I i 5. Præterea. Virtus sacramentalis non consistit in verbis, nisi secundum quod ad significationem referuntur. Alias non esset virtutis alicujus nisi in una lingua, quia voces non sunt eædem apud omnes. Sed idem significat Pater quod genitor, et Filius quod genitus, et Spiritus sanctus quod ab utroque procedens. Ergo potest hoc modo fieri mutatio, ut dicatur : « In nomine genitoris et geniti et procedentis ab utroque. » 6. Præterea. Qui corrumpit verba mutat litteras et syllabas, <■ct per consequens dictiones. Sed infra, d. 6, dicitur quod repu­ tatur baptismus, quamvis aliquis verba corrupte proferat. Ergo potest fieri formæ mutatio. 1 p 119 DISTINCTIO III, ART. II [mi 45. — ULTERIUS. Videtur quod non possit aliquid 1 addi vel minui. t' 1. Non enim est minor necessitas in verbis quæ pertinent ad formas sacramentorum, quam in verbis sacræ Scripturæ. Sed in verbis sacræ Scripturæ non licet addere vel minuere, ut patet Apoc. uti. Ergo nec verbis formarum in sacramentis. 2. Præterea. In formis naturalibus ita est quod differentia addita vel subtracta variat speciem. Ergo et si in formis sacra­ mentorum aliquid addatur vel subtrahatur, tolletur ratio illius sacramenti. 3. Præterea. Ariani non mutabant formam istam nisi per additionem. Dicebant enim : « In nomine Patris majoris et Fili minoris » ; et propter hoc non reputabantur baptizati. Ergo non licet addere vel diminuere. 46. — 4. SED CONTRA. In Littera (4) habetur ab Ambrosio quod si fides totius Trinitatis corde teneatur et una tantum persona nominata sit, verum baptisma est. Ergo licet aliquid de forma subtrahere. 47. — 5. Præterea. Actus1 baptizandi ponitur in forma ad excitandum attentionem2. Ergo, ut videtur, licet addere verbum intentionem significans3, ut dicatur : « Intendo te baptizare. » ' [IV] 48. — ULTERIUS. ATdetur quod non possit fieri inter­ ruptio VEL TRANSPOSITIO. 1. Quia baptismus est unus actus. Unus autem est actus qui est continuus, ut dicitur in V Phys. (e 4.228a, 20 ; 1. 7, n. 2). Sed interruptio tollit continuitatem baptismi. Ergo tollit unitatem ejus. Ergo non debet fieri aliqua interruptio. 1. Ed. « Actis ». — 2. αδ « intentionem». — 3. Ed. « signans ». 120 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Sicut ad fidem Trinitatis pertinent tres personæ, Ha et personarum ordo. Sed in transpositione variatur ordo. Ergo corrumpitur forma1. 49. — SED CONTRA est quod transposita nomina et verba idem significant. 50. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod forma completiva rei media est quodammodo inter materiam quam perficit et causam efficientem a qua producitur, ut virtus efficientis mediante forma ad materiam traducatur. Et quia medium complectitur aliquo modo utrumque extre­ morum, ideo forma baptismi continet et principale efficiens, unde baptismus efficaciam habet, et materiam baptismi proxi­ mam quæ est actus ablutionis. Et ideo ponitur : « In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti », tanquam principale efficiens a quo baptismus efficaciam habet ; et ponitur actus materialis et ea quæ 'circumstant ipsum scilicet conferens et recipiens, in hoc quod dicitur : « Ego baptizo te. » 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod principale agens significatur in invocatione Trinitatis quæ invisibiliter agit, et ideo relinquebatur ut cica actum materialem poneretur agens secundarium, scilicet minister sacramenti. 52. — Ad secundum dicendum quod formæ sacramentorum non accipiuntur ut voces significativæ tantum, sed ut effectivæ. Et quia nihil agit nisi secundum quod perfectum est, ideo de integritate formæ baptismalis est ut ponatur totum quod ad baptismum requiritur, quamvis unum ex alio intelligi possit. 53. — Ad tertium dicendum quod in verbis illis Dominus prin­ cipaliter non intendit tradere formam sacramenti, quia prius eis2 tradiderat, quando baptizabant etiam ante passionem ; sed intendit eis præcipere actum baptizandi secundum formam prius eis traditam. Et ideo ex verbis illis potest probabiliter accipi forma prædicta, quamvis non expresse ibi ponatur. 54. —■ Ad quartum dicendum quod quia baptismus est sacra­ mentum necessitatis, et in sacramento requiritur intentio, ideo oportet exprimi omnia quæ intentionem determinant ad actum illum ; non autem ita in aliis actibus, in quibus non est tantum periculum, si intentio non adsit. 55. — Vel dicendum quod alii actus habent efficaciam ex ipso sui3 exercitio tantum, sed actus baptizandi habet effica­ ciam ex forma verborum. Et quia talis efficacia est sacramentalis, idcirco oportet quod verba formæ significando efficaciam actui præbeant. Et propter hoc oportet baptizantem actum suum 1. a« ordo ». — 2. Ed. ad. « eam ». — 3. Ed. « suo ». DISTINCTIO III, ART. Il * ' |, ■,.) ? il .■ ■’ ' i i i ‘ ' 121 verbo significare, quamvis hoc in aliis actibus non reperiatur. 56. — Ad quintum dicendum quod ratio illa tenet de illis verbis quæ proferuntur causa significationis tantum, non autem de illis quæ proferuntur causa efficiendi, quæ oportet etiam ad res non intelligentes proferri, ut effectus verborum determinetur ad res illas. Unde dicitur : « Exorcizo te creatura salis ». 57. — Ad sextum dicendum quod Dominus praecipiebat actum baptismi, ut absentium, et ideo oportebat quod uteretur tertia persona ; secus autem est de illis qui exercent actum illum in præsentes. 58. —■ Ad septimum dicendum quod aqua comprehenditur in definitione baptismi ; quia baptismus nihil aliud est quam ablutio facta in aqua. Et ideo esset nugatio, si iterum poneretur. 59. — Ad octavum dicendum quod actio semper magis attribuitur principali agenti, quia efficacius imprimit ad agendum — tota enim virtus mediæ causæ est a prima, sed non convertitur — et1 quia prima causa a qua baptismus efficaciam habet, auctoritative est Trinitas, passio autem Christi causa secundaria et meritoria, ideo magis fit mentio de Trinitate quam de passione. 60. — Ad nonum dicendum quod nomen non competit voci nisi secundum quod facit notitiam de re ; nomen enim dicitur quasi notamen. Notitiam autem habemus de Trinitate per fidem. Et quia est una fides Trinitatis et una confessio fidei, quamvis sint diversæ voces significantes tres personas, ideo dicitur : « In nomine », quasi in invocatione quæ fit per confessionem exteriorem interioris fidei. 61. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quia sacramenta efficaciam habent ex institutione divina, et principalius est in sacramentis forma quam etiam materia ; ideo sicut nulli licet mutare sacramentum vel aliquod novum instituere, ita nulli licet mutare formam sacramenti quantum ad id quod est de essentia formæ absque speciali consilio Spiritus sancti qui virtutem suam illis verbis non alligavit. Et si mutatur, nihil agitur, et præter hoc culpa incurritur. Si autem aliquid pertinet ad formam ex determinatione Ecclesiæ, si illud mutatur, nihilominus est sacramentum, sed culpa incurritur. In forma autem baptismi2 essentialius est quod exprimit causam agentem a qua est tota efficacia, quam quod exprimit actum exercitum. Et ideo quantum ad omnes invocatio Trinitatis est de essentia formæ, nec aliqui quantum ad hoc formam mutare possunt. 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « baptismal! ». 122 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM f 62. — Quidam vero dicebant quod actus exercitus non est de essentia formæ, et quod in illa invocatione Trinitatis essentia formæ consistit : quos refellit Alexander Papa1 qui dicit quod non est baptismus illud lavacrum quo aliquis2 in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti nihil addendo baptizatur. 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum opinionem Græcorum, de necessitate formæ est actus baptismi quan­ tum ad significatum, sed non quantum ad consignificatum. Persona autem baptizans per ministerium non est de necessitate formæ, quia ex eo baptismus efficaciam non habet ; sed persona recipiens est de necessitate formæ, quia actus ad suscipientem terminatur. Et ideo differunt in forma a nobis quantum ad tria. 64. — Primo, quia personam ministri in forma non exprimunt. Et hoc dicunt ad removendum errorem qui fuit in primitiva Ecclesia, qui efficaciam baptismi baptizanti attribuebat, ut patet I Cor. III3. 65. — Secundo in hoc quod nonsignificant4 actum sub alia persona, scilicet tertia, et sub alio modo, scilicet subjunctivo vel optativo, ad significandum quod actus interior expectatur ab extra. 66. — Tertio quia personam baptizatam5 ponunt in nomina­ tivo casu et in tertia persona ; quia quandoque baptizatus non habet intellectum ut ad eum possit dirigi sermo. 67. — Utrum autem ipsi mutent aliquid quod sit de substantia formæ, ut sic oportet rebaptizari, quamvis Quidam hoc dicant, non tamen est determinatum, sed dubium apud Quosdam, quibus videtur quod suiliciat actum baptismi significare ad perfectionem sacramenti, et quod consignificationis determi­ natio sit ex Ecclesiæ institutione. Hoc autem certum quod forma qua nos utimur, melior est : tum quia perfectior est, ut patet ex supradictis ; tum quia magis consonat verbis Evangelii quod ministros baptizantes dicit ; tum propter auctoritatem Romanæ Ecclesiæ quæ hanc formam tradit, quæ nunquam a vera fide legitur declinasse, hanc formam ab Apostolis retinens. Et ideo non licet, præcipue Latinis, in forma Græcorum baptizare : quod si praesumerent, secundum Quosdam non esset baptismus, secundum Quosdam autem esset, sed graviter peccarent. 68. —■ Ad secundum dicendum quod unus actus qui uno agente expleri potest, non progreditur a pluribus agentibus simul, et ideo unus baptizans, cum ipse solus baptizare possit, debet significare actum suum non6 a pluribus exeuntem, sed ut a se 1. Ed. « auctoritas Alexandri Papæ »: Alexander III c ψ. Si quis, de baptismo et ejus effeci. — 2. αβδη « aliquid » contra ζ et ed. — 3. Ed. « III Cor. ». — 4. Ed. « significant ». — 5. Ed. om. « baptizatam ». — 6. Ed. ad. « ut ». » ! i i ■ : r t , j f i j ! I I ’ DISTINCTIO III, ART. II 123 solo ; et ideo non potest dici : « Nos baptizamus » ; sed secundum Quosdam dici potest : « Ego baptizo vos », si necessitas adsit. Nec est aliqua mutatio formæ, quantum ad significationem, quia plurale non est nisi singulare geminatum. Potest et alia ratio assignari, quia « Baptizo vos », idem est quod « Baptizo te et te ». Et ideo per hoc non fit mutatio formæ quantum ad sensum, sed solum quantum ad vocem. Sed « Nos baptizamus », idem est quod « ego el ille » ; non autem « ego et ego ». Unde non omnino est idem. Et ideo qui dicit : « Nos baptizamus », nihil facit. Qui autem dicit : « Baptizo vos », si simul plures baptizaret, baptizatum est ; sed peccat, nisi ex magna necessitate faciens. 69. — Ad tertium dicendum quod forma quam Dominus tradidit non fuit ab Apostolis mutata quantum ad intellectum, quia in Christi nomine tota Trinitas intelligitur, ut in Littera (3) habetur ; sed solum quantum ad vocem. Et hoc est quod Quidam dicunt quod est mutata forma sensibilis, sed non intelligibilis. Nec hoc ipsum potuissent, nisi ex familiari consilio Spiritus sancti. Ratio autem mutationis fuit ut nomen Christi amabile redde­ retur, si in ejus nomine baptismus fieret. Et hoc etiam nunc Ecclesia posset, si speciale præceptum a Spiritu sancto haberet ; non autem propria auctoritate. Et quia illius mutationis causa fuit conveniens illi tempori, ideo cessante causa, cessat effectus. Et modo non esset baptismus, si quis in Christi nomine baptizaret, ut communiter dicitur ; quamvis Quidam contrarium dicant. 69. — Ad quartum dicendum quod in nomine Trinitatis non exprimuntur ipsæ personæ, sed solum numerus personarum. Et ideo non sufficit dicere : « in nomine Trinitatis » ; nec esset baptismus, si diceretur. 70. — Ad quintum dicendum quod genitor non significat personam Patris sicut hypostasim subsistentem, ut hoc nomen « Pater », sed per modum actus. Et ideo non est eadem signi­ ficatio, si dicatur « In nomine genitoris », et « In nomine Patris » ; et similis ratio est de aliis. Quamvis autem non sit eadem vox in Græco et Latino, tamen est eadem vocis significatio ; et in qualibet lingua verba illa pertinent ad formam quæ principalius sunt instituta ad significandum1 personas illas. 71. — Ad sextum dicendum quod qui corrupte profert verba, aut hoc facit ex industria, et sic non videtur intendere quod Eccle­ sia intendit, unde non est baptismus ; aut hoc facit ex ignorantia vel defectu linguæ, et tunc dicitur quod si sit tanta corruptio quod omnino auferat sensum locutionis quod2 non est baptismus ; Ed. « signandum ». — 2. Ed.om. « quod ». 124 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM si autem sensus locutionis remaneat, tunc erit baptismus. Et hoc præcipue accidit quod sensus non mutatur, quando fit corruptio in fine ; quia ex parte finis mutatio variat consignificationem, non autem significationem, ut grammatici dicunt. Sed mutatio ex parte principii variat significationem. Unde corruptio talis, maxime si sit magna, omnino sensum locutionis auferret. 72. — Quando autem sensus locutionis aliquo modo manet, tunc quamvis mutetur forma quantum ad sonum sensibilem, non tamen mutatur quantum ad significationem ; quia quamvis oratio corrupte prolata nihil significet ex veritate impositionis, significat tamen ex accommodatione usus. I H i 73. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod de subtractione hoc certum est quod si subtrahatur aliquid quod sit de essentia formæ quod1 non est baptismus, et ille qui bap­ tizat graviter peccat. Et quia apud omnes invocatio Trinitatis est de essentia formæ, ideo hoc nullo modo subtrahi potest. 74. — Sed Quidam dicunt quod expressio actus non est de substantia formæ ; unde si subtrahatur, facta sola Trinitatis invocatione, erit baptismus, quamvis peccet baptizans. Sed contra hoc est Decretalis Alexandri Papæ tertii (ut supra), qui dicit quod si quis puerum in aqua ter merserit dicendo : « In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, » si2 non dicat : « Ego baptizo te », talis immersio non facit baptisma. Oportet enim quod per formam virtus Trinitatis invocatæ ad materiam propositam determinetur, quod fit in expressione actus. 75. — Similiter etiam expressio personæ baptizatæ est de substantia formæ, quia per eam determinatur actus ad hunc baptismus. 76. —■ Sed expressio personæ baptizantis dicitur quod non est de forma quantum ad necessitatem sacramenti, sed ex institu­ tione Ecclesiæ, ut intentio magis feratur3 ad actum illum. Et ideo si omittatur, erit baptismus, sed peccat omittens. 77. — De additione vero duo sunt observanda. Primum est ex parte addentis. Quia si adderet, intendens illud esse de forma, quasi volens per hoc novum ritum adducere, constat quod non intendit proferre formam qua utitur Ecclesia, et ita nec faceret quod Ecclesia facit : quare non esset baptismus. Secus autem est qui4 ex aliqua causa adderet, ut ex devotione quadam. Secundum est ex parte ejus quod additur : quod si est corrup­ tivum formæ, tunc non est baptismus ; si autem non, est baptis1. Ed. στη. «quo i.»— 2. Ed. orn. < si». — 3. Ed. «referatur ». — 4. Ed. « si quis ». DISTINCTIO III, ART. II y >' , ; • 125 mus secundum Quosdam, sicut si dicatur : « In nomine Patris majoris et Filii minoris », corrumpitur fides quam forma profitetur. Si autem addatur « et beatæ Mariæ », Quidam dicunt quod non est baptismus, quia non fit baptismus in virtute beatæ Mariæ ; fieret autem si diceretur : « Et beata Maria juvet puerum istum », vel aliquid1 hujusmodi. 78. — Alii autem dicunt et probabilius quod esset baptismus ■etiam primo modo additione facta. Quia secundum Magistrum : « In nomine Patris », idem est quod in invocatione. Potest autem in invocatione beatæ Mariæ fieri baptismus, cum invocatione Trinitatis ; non quasi ex virtute ejus baptismus efficaciam habeat, sicut habet ex virtute Trinitatis, sed ut ejus intercessio baptizato proficiat ad salutem. Quidam autem addunt tertium considerandum. Dicunt enim quod si fiat additio in medio vel in principio, non est baptismus ; si autem in fine, est baptismus. Sed hoc nullam videtur habere rationem. Unde secundum Alios qualitercumque flat additio non refert, dummodo non sit contraria formæ, et baptizans non intendat mutare ritum baptismi. 79. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illud dicitur contra hæreticos qui addebant Scripturæ, vel minuebant ex ea propter fidei corruptionem. Et similiter in proposito additio vel subtractio corrumpens formam tollit baptisma. 80. — Ad secundum dicendum quod hoc est verum de diffe­ rentia essentiali, non autem de accidentali. Unde si subtrahatur aliquid de essentia formæ existens, vel addatur aliquid non de essentia formæ, ac si sit de essentia formæ, non erit baptismus. 81. — Ad tertium dicendum quod additio illa corrumpebat fidem Trinitatis quam exprimit forma ; et ideo corrumpebat formam. 82. — Ad quartum dicendum quod secundum Quosdam sufficiebat quantum ad invocationem Trinitatis, ut nihil minue­ retur de forma intelligibili, quamvis minueretur de forma sen­ sibili, quia in una persona omnes intelliguntur. Ideo dicebant quod una persona nominata plenus esset baptismus, si fides interius esset plena. 83. — Sed quia fides personæ baptizantis vel infidelitas nihil prodest nec nocet ad baptismum qui fit in fide Ecclesiæ, ideo quasi communiter modo dicitur quod oportet omnes tres personas exprimi. Et ideo ad verbum Ambrosii multipliciter respondetur. 84. — Quidam enim dicunt quod cum dicit : « Plenum fit sacramentum », ponit sacramentum pro fide ; quia qui unam 1. Ed. « aliquod ». 126 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tantum personam confitetur, si alias corde teneat, plenam habet fidem. 85. — Quidam vero dicunt quod intelligitur quantum ad plenitudinem ipsius sacramenti quam habet ex fide : quod patet ex hoc quod dicit : « Plenum est fidei sacramentum. » 86. — Vel quod intelligatur secundum Quosdam in casu quando una persona nominata, puer vel sacerdos moreretur, creditur enim quod invisibilis sacerdos suppleret defectum, vel in casu simili, in quo Apostoli in nomine Christi baptizabant ; et hoc magis consonat verbis ejus. 87. —■ Ad quintum dicendum quod qui intendit aliquid facere, non est consequens quod faciat illud ; unde esset ad corrup­ tionem formæ : « Ego intendo te baptizare. » 88. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum forma verborum consistat in tribus, scilicet significatione, inte­ gritate verborum et ordine, Quidam dicunt quod quidquid horum mutetur vel varietur, non erit baptismus. 89. — Sed quia forma: sacramentorum sunt quædam fidei professiones, fidem autem non profitentur verba formæ nisi ratione suæ significationis ; ideo Alii dicunt quod dummodo servetur intellectus vel implicite vel explicite, etiam si non adsit1 vocum integritas nec ordo, idem erit baptismus. 90. — Sed quia sacramentum quantum ad formam et mate­ riam debet esse ejusdem signum, ideo Alii dicunt medio modo quod requiritur et significatio plena, et verba integra quæ sunt de essentia formæ. Si autem ordo vel aliquid circa verba mutetur quod non tollit nec significationem nec integritatem verborum, erit baptismus. 91. — Et secundum hoc AD PRIMUM dicendum quod si fiat tanta interruptio quod intercipiat intentionem baptizantis, tunc non erit una forma. Et ideo utraque per se erit imperfecta, nec sufficiet2 ad baptismum : sicut si dicatur : « In nomine Patris », et interponat longam fabulam et postea dicat, « el Filii ». 92. — Si autem ita fiat prava interruptio, vel verbi non corrumpentis formam, ut si dicatur : « In nomine Patris omni­ potentis » ; aut silentii, aut tussis, vel alicujus hujusmodi quod intentionem non discontinuet ; tunc erit ab unitate intentionis unitas formæ. Constat enim quod continuans forma ex vocibus unitatem habere non potest, cum oratio sit quantitas discreta. 93. — Ad secundum dicendum quod Quidam dicunt quod 1. Ed. « esset». — 2. Ed. « sufficit ». DISTINCTIO III, ART. Ill 127 si sit talis ordo qui mutat1 intellectum, non fit baptismus ; ut si dicats : « In nomine Patris baptizo te, et Filii et Spiritus sancti. » Si autem non mutetur intellectus, erit baptismus, ut si dicat3 : « In nomine Patris el Filii et Spiritus sancti baptizo te. » 94. — Alii vero dicunt quod qualitercumque mutetur ordo verborum, non videtur intellectus mutari ; et ideo erit baptismus, quamvis peccet transponens. 95. —■ Et secundum hoc dicendum quod ordo personarum non est qua4 una sit prior altera, sed qua5 una est ex altera ; quem ordinem ipsa nomina personarum ostendunt, quocumque ordine proferantur. APTICLLUS III [I] [Infra, E.rpos. Lii. 164; d. 5, q. -, a. 1, sol. '1, 3 : d. 17, q. 3, a. 4, sol. 3 ; IU, q. GG, q. 67, a. 3 ; q. 74, a. 1 ; IV Cg., c. 69 ; Ouodl. 1, q. 6, a. 1 ; in Joan., c. 3, ί, I.] 96. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod BAPTISMUS NON DEBEAT FIERI IN AQUA. . 1. Ex similibus enim causis similes effectus producuntur. Sed baptismus habet similem effectum cum circumcisione. Cum ergo aqua in nullo conveniat cum instrumento circumcisionis, videtur quod non congrue flat baptismus in aqua. 2. Præterea. Secundum Damascenum [de Fide orthod., lib. IV, c. 9 ; G. 94, 1122) et Dionysium [de Eccl. Hierar., c. 5, p. 1, n. 3 ; G. 3, 503), baptismus habet vim illuminativam, et in eo Spiritus sanctus datur, et homo in filium Dei regeneratur. Sed ignis inter alia elementa plus habet de luce, et per eum ratione caloris Spiritus sanctus qui est caritas significatur, et secundum Diony­ sium in fine Cæl. Hier. (cap. ult., n. 2 ; G. 3, 327), ignis maxime deiformitatem significat. Ergo baptismus debet fieri in igne6, non in aqua. 3. Præterea. Secundum Damascenum (ubi supra), baptismus est principium vitæ, et est sacramentum maximæ necessitatis. Sed aer habet maximam convenientiam cum vita, quia est calidus et humidus, et est communissimum elementum, ut nulli propter ejus penuriam posset esse periculum, sicut quandoque parvulis est periculum propter defectum aquæ. Ergo baptismus debuit in aere fleri, et non in aqua. 4. Præterea. Per baptismum configuramur sepulturæ Christi, Horn, vi, 4. Sed Christus in terra sepultus est. Ergo baptismus debet in terra fieri, et non in aqua. 1. Ed. « mutet ». — 2. Ed. « dicatur >. — 3. Ed. « dicatur ». — 4. Ed. « quo ». — 5. Ed. « quo ». — 6 Ed. ad. « et ». 128 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 5. Præterea. Oleum et vinum ablutiva sunt et lætificantia et impinguantia. Sed baptismus præter ablutionem peccatorum, pinguedinem et lætitiam spiritualem tribuit. Ergo in his liquo­ ribus fieri debet. 6. Præterea. Sacramenta de latere Christi fluxerunt. Sed sicut fluxit aqua, sic1 et sanguis. Ergo in sanguine debet fieri baptismus. 97. — SED CONTRA est quod dicitur Joan, in, 5 : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, etc. » 98. — Præterea. Reparatio debet creationi respondere. Sed in creatione mundi Spiritus Domini commemoratur primo super aquas ferri, et ex aquis primo animam viventem produxisse, ut patet Genes, i. Ergo et Spiritus sanctus in opere reparationis primo dari debet in aqua, et per illum spiritualis vita. Et sic baptismus in aqua fieri debet, quod est principium* alterius vita, et per quod primitias spiritus accepimus. [H] [III, q. 66, a. 4.] 99. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DEBEAT FIERI IN AQUA SIMPLICI. 1. Quia medicina debet esse infirmis proportionata. Sed nos quibus medicina baptismi adhibetur, habemus corpus ex elemen­ tis mixtum. Ergo aqua baptismi non debet esse elementum simplex. 2. Præterea. Sacramenta fluxerunt de latere Christi dormientis . in cruce. Sed de latere ejus non est probabile fluxisse aquam quæ sit purum elementum, cum tale quid in corporibus mixtis non inveniatur. Ergo non debet in aqua simplici baptismus fieri. 3. Præterea. Pura elementa, secundum Philosophos, non sunt in extremis, sed in mediis elementorum, quia in extremis alterant se invicem. Si ergo oporteret in aqua simplici baptismum fieri, non posset apud nos fieri. 4. Præterea. Constat quod aqua maris non est simplex aqua —■ quod ejus amaritudo et salsedo demonstrat, quæ ex terrestri mixto contingit. — Sed in aqua maris potest fieri baptismus. Ergo non requiritur aqua simplex. 5. Præterea. Aqua competit baptismo ratione ablutionis. Sed quædam aqua mixta magis abluit, sicut iexivium et hujusmodi. Ergo magis baptismo competit. 100. — SED CONTRA est quod mixtum neutrum miscibilium est. Si ergo fiat2 baptismus in aqua mixta, non fieret in aqua : quod esset contra doctrinam Evangelii. 1. α « ita ». — 2. E. I KS * I DISTINCTIO III, ART. IV 133 126. — Præterea. In baptismo beati Laurentii legitur quod Romanus ab eo baptizandus urceum aquæ attulit, in quo constat quod immergi non poterat. Ergo immersio non est de necessitate baptismi. [II] [Infra d. 23 , q. 1, a. 1, sol, 2; III, q. 66, a. 8.] 127. — ULTERIUS. Abdetur quod non debet esse trina. 1. Baptismus enim est tinctio in aqua verbo vitæ sanctificata, ut dicit Augustinus (in Joan, tract. 15, η. 4 ; L. 35, 1512). Sed unus est baptismus. Ergo debet esse una tinctio, sive immersio. 2. Præterea. Ad baptismum requiritur fides de unitate et de trinitate personarum. Sed trinitas personarum sufficienter expri­ mitur in forma. Ergo unitas essentiæ debet exprimi in unitate immersionis. 3. Præterea. Baptismus est figura passionis Christi. Sed una est passio Christi. Ergo una debet esse immersio in baptismo. 128. — SED CONTRA est quod Dionysius dicit, 2 cap. Ccel.1 Hier. (Eccles, p. 3, n. 7 ; G. 3, 403), quod debet fieri baptismus tribus immersionibus et elevationibus, ad designan­ dum quod Christus in sepulcro jacuit tribus diebus et tribus noctibus. 129. — Præterea. Chrysostomus super Joan, m, (hom. 26, n. 2 ; G. 59, 448) : « Fit immersio, ut discas quoniam virtus Patris et Filii et Spiritus sancti omnia hæc implet. » Idem dicit Hiero­ nymus super episl. ad Phil? (Ephes, ιν ; L. 26, 496). [III] [Infra d. 23, q. 1, a. 1, sol. 2 ; 111, q. 66, a. S.J 130. — ULTERIUS. Videtur QUOD TRINA IMMERSIO SIT DE NECESSITATE SACRAMENTI. 1. Legitur enim in Decretis de consecratione, d. 6 (c. 79 ; L. 187, 1825) : « Sz quis presbyter vel Episcopus semel immergat, et unam immersionem fecerit, deponatur. » Hoc autem non esset, nisi trina immersio esset de necessitate sacramenti. Ergo est de necessitate sacramenti. 2. Præterea. Sicut fidei Trinitas3 exprimitur per nomina trium personarum, ita per tres immersiones, ut ex dictis patet. Sed si non nominarentur tres personæ non esset baptismus. Ergo simi­ liter si non trina immersio fiat. λ 1. Ed. « eccles.». — 2. Ed. « Ephes. ». — 3. Ed. « fides Trinitatis», contra αβγζη. 134 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Si non trina immersio est de necessitate sacra­ menti, statim in prima immersione baptismus habet totum effec­ tum suum. Ergo aliæ immersiones frustra adderentur, et fieret1 injuria sacramento. 131. — SED CONTRA est quod ipsa immersio non est de2 necessitate sacramenti. Ergo multo minus numerus immersionis. 132. — Præterea. Auctoritas Gregorii in Littera (7) posita dicit quod utrumque potest fieri servata Ecclesiæ consuetudine. Ergo non est de necessitate sacramenti neque una neque trina immersio. 133. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod baptismus ablutionem importat. Ablutio autem per aquam potest fieri non tantum per modum immersionis, sed per modum aspersionis vel effusionis. Et ideo utroque modo potest fieri baptismus. Et videtur quod Apostoli hoc modo bap­ tizarent, cum legatur quod simul una die conversi sunt quinque millia, et alia tria millia. Act. n et ni3. 134. -— Et ideo quando consuetudo Ecclesiæ patitur, vel quando necessitas incumbit propter defectum aquae, sive propter peri­ culum pueri de cujus morte timetur, vel etiam propter imbe­ cillitatem sacerdotis non potentis sustentare infantem, potest sine immersione baptismus celebrari. 135. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etiam in effusione aquæ homo quodammodo sub aqua ponitur. Et ideo quodam­ modo Christo per baptismum consepelitur. 136. — Ad secundum dicendum quod omnes operationes ani­ males a capite principium habent, et quia baptismus format animales habitus secundum definitionem Dionysii prius (a. 1, 31) positam, non autem naturales vel vitales ; ideo si sit caput aspersum aqua, in totum corpus aspersio reputatur. Sicut etiam juriste dicunt quod ubi caput hominis jacet, repu­ tatur ac si totus homo sepultus esset ibidem. Non autem sic est de aliis partibus. 137. — Ad tertium dicendum quod quamvis originale pecca­ tum consistat præcipue in membris genitalibus quantum ad originem, tamen in operationibus animalibus consummatur quantum ad rationem culpæ. Et ideo potius oportet baptismum adhiberi circa caput, si necessitas incumbit, ut non totum corpus possit immergi. 138. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum, quod congruentissime fit trina immersio, tum ad exprimendum in 1. αβ « fit ». — 2 Ed. loco i est de », habent « inde ». — 3. Ed. « iv ». DISTINCTIO III, ART. IV ‘ » i > ; i ! f 135 factis fidem Trinitatis, turn ad significandum Christi sepulturam cui per baptismum consepelimur, ut patet ex auctoritatibus inductis. 139. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Magister exposuit tinctionem per ablutionem. Quamvis autem in trina immersione sit trina intinctio, tamen est una ablutio : sicut etiam in ablutionibus pure materialibus videmus contingere quod aliquid pluries in aquam immergitur vel aqua perfunditur, antequam ablutio una sit perfecta. 140. — Ad secundum dicendum quod in fide Trinitatis inclu­ ditur fides Unitatis. Et ideo in baptismo cum fide Trinitatis expressa datur intelligi fides Unitatis et in forma verborum per hoc quod singulariter dicitur : « In nomine », et in immersione propter similitudinem immersionum. Non autem in fide Unitatis includitur fides Trinitatis. Et ideo congruentius est ut etiam in actu baptismi fides Trinitatis exprimatur. 141. — Ad tertium dicendum, quod quamvis passio Christi sit una, tamen Christus passus triduo in sepulcro quievit. Et hoc baptismus significare debuit trina immersione. 142. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod cum trina immersio non sit ad significandum rem in sacramento contentam quam oportet per materiam et usum sacramenti significari, sed significet rem significatam et non contentam ·— quæ significatio non est principalis in sacramento — trina immersio, ut in Littera (7) dicitur, non est de necessitate sacramenti. 143. — Si tamen omittatur contra consuetudinem Ecclesiæ, graviter aliquis peccat semel tantum immergens. Et ideo per canones pœna adhibetur. Per quod patet solutio AD PRIMUM. 144. — Ad secundum dicendum quod forma principaliter debet significare illud unde est efficacia in sacramento, cum sit medium quo quasi pervenit efficacia ad materiam quæ verbo illo sanctificatur ; sed materia debet principaliter significare effectum qui immediate consequitur ex usu ejus. 145. — Ad tertium dicendum quod unitas intentionis in tribus immersionibus facit unitatem baptismi, ut dictum est. Et ideo quando aliquis intendit ter immergere, prima immersio non terminat intentionem baptizantis, et per consequens nec esse baptismi completur, nec per illam tantum habet effectum, nisi per ordinem ad alias ; unde aliæ non superfluunt. Si autem non intendit nisi unam facere, prima sola complet baptismum, terminans intentionem baptizantis. 136 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ABTICULUS V [I] [III, q. 62, a. 6, ad 3; q. 70, a. 4 ; ad Rom., c. 4, 1. 2.] 146. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON FUIT NECESSARIUM INSTITUERE BAPTISMUM POST CIRCUM­ CISIONEM. 1. « Causa enim institutionis baptismi, ut in Littera (9) dicitur, est innovatio mentis. » Sed circumcisio mentem innovabat, cum peccatum auferret et gratiam conferret, ut supra dictum est (d. 1, q. 2, a. 4, sol. 2 et 3). Ergo non fuit necessarium baptismum instituere. 2. Præterea. In sacramentis efficacia respondet significationi. Sed circumcisio expressius significat, ut videtur, ablationem originalis, et quantum ad causam ablationis quæ est effusio sanguinis Christi, et quantum ad causam traductionis quæ est generatio in membris generationis cum sanguinis effusione facta. Ergo habuit majorem efficaciam quam baptismus. Et ita non debuit post eam baptismus institui. 147. — SED CONTRA. Perfectum debet imperfecto succedere. Sed baptismus est perfectior circumcisione, quia communior est. Ergo debuit post circumcisionem institui. [Π] [III, q. 6G, a. 2; q. 73, a. 5, ad 4.] 148. — ULTERIUS. Videtur QUOD FUERIT ANTE PASSIONEM INSTITUTUS. 1. Quia Dominus tactu carnis suæ vim regenerativam contulit aquis. (5) Sed hoc fuit ante passionem in baptismo suo. Ergo ante passionem institutus fuit. 2. Præterea. Joan, hi, 5, dixit : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, etc. » Sed hoc fuit ante passionem. Ergo baptismus ante passionem fuit institutus. 149. — SED CONTRA. Causam non praecedit effectus. Sed baptismus habet efficaciam a passione Christi. Ergo non debuit ante passionem institui. 150. — Præterea. Baptismus non fuit sine forma sua. Sed forma fuit instituta post passionem, Mat. ult. 19. Ergo et bap­ tismus. i 137 S Î [HI] [IIT, q. 66, a. 2 ; q. 73, a. 5, ad 4.] ft' 151. — ULTERIUS. Videtur quod statim in sua insti­ tutione FUIT OBLIGATORIUM. 1. Quia dicitur Joan, iii, 5, quasi in principio institutionis : • I <>'’■ ‘ ’ E..*, ί ·\ pj"; : ' ■ '■r . , x ;„ . « Nisi quis renatus fuerit etc. » : quod obligationem importat1. Ergo statim obligatorium fuit. 2. Præterea. Institutio sacramentorum novæ legis est per modum præcepti. Sed præceptum statim est obligatorium. Ergo institutio baptismi statim obligabat. 152. —■ SED CONTRA. Ad idem non sunt necessaria duo remedia. Sed ante passionem, jam instituto baptismo, homines obligabantur adhuc ad circumcisionem, quæ ad idem ordinatur cum baptismo. Ergo non obligabantur ad baptismum. 153. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod secundum Hugonem de sancto Victore (II de Sacram., p. 6, c. 3 ; L. 176, 448), oportuit ut secundum processionem temporum spiritualium gratiarum signa magis ac magis evidentia darentur. Et ideo oportuit quod baptismus post circumcisionem institueretur ; quia circumcisio significabat tantum in removendo ; perfectio autem sanctificationis non est in remo­ vendo, sed in collatione gratiæ, cujus effectus aqua figurat, scilicet vitam, illuminationem et hujusmodi de quibus dictum est; et propter hoc significat ablutionem. Et iterum etiam est perfectio quantum ad usum, quia sexui utrique communis est, quod non erat de circumcisione. 154. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis circumcisio auferret culpam sicut baptismus, non tamen conferebat tantam plenitudinem gratiæ sicut baptismus, nec tantum dimi­ nuebat fomitem. Et ideo oportuit baptismum succedere. Innovatio enim non solum consistit in remotione culpæ, sed in col­ latione gratiæ. 155. — Ad secundum dicendum quod illæ significationes sunt rerum non contentarum. Et ideo de illis nihil ad propositum. 156. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod multiplex fuit baptismi institutio. Fuit enim primo institutus quantum ad materiam in baptismo Christi ; tunc enim vim regenerativam aquis contulit ; et aliquo modo fuit forma figu­ rata per præsentiam trium personarum in signo visibili, quia Pater apparuit in voce, Filius in carne, Spiritus sanctus in co1. Ed. « importe t ». 138 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM lumba ; et similiter fructus baptismi ibi præflguratus fuit, quia cceli aperti sunt super eum. 157. — Sed necessitas ejus fuit declarata Joan, iii, 5, ubi dicit : « Nisi quis renatus fuerit, etc. » 158. — Sed usus ejus1 fuit inchoatus quando misit discipulos ad prædicandum et baptizandum, ut patet Mat. x. 159. — Sed efficaciam habuit ex passione Christi, quantum ad ultimum effectum, qui est apertio januæ. 160. — Sed divulgatio ejus quantum ad omnes nationes prae­ cepta fuit Mat. ult., 19, ubi dixit : « Euntes, docete omnes gentes, etc. 161. — Et per hoc patet solutio ad objecta. Tamen sciendum quod Mat. ult., non fuit forma instituta, cum ante passionem in eadem forma baptizaverint sicut in Littera (5) dicitur, sed fuit iterata. 162. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ante passionem nullus obligabatur ad baptismum, quia tunc non erat institutus ad obligandum, sed ad'exercitandum ; sed post passionem obligatorium fuit, quando circumcisio mortua fuit quantum ad omnes ad quos institutio potuit pervenire. 163. — Et per hoc patet solutio ad objecta. Dominus enim Joan, iii, magis prædixit obligationem futuram quam narraret praesentem, nec praeceptum obligat antequam sit divulgatum. EXPOSITIO TEXTUS 164. — « Baptismus dicitur corporis tinctio etc. » (la) Sciendum est quod baptizare in græco, idem est quod lavare. A lavando autem2 duo dicuntur : scilicet lavacrum quod significat aquam in qua fit lotio humano artificio præparatam ; alio modo lolio, quæ significat usum lavacri. Baptismus ergo potest significare ipsam aquam quæ dicitur lavacrum. Unde dicitur Tit. m, 5 : « Per lavacrum regenerationis etc.3 » Et potest significare ipsam ablutionem. Marc, vii, 8 : « Tenenles baptismata hominum et urceorum » ; idest ablutiones. Et ideo Hugo de sancto Vic­ tore (II de Sacram., p. 6, c. 2 ; L 176, 443), definivit baptismum aquam quantum ad primam acceptionem ; Magister vero ablu­ tionem quantum ad secundam. Sed hæc definitio est magis propria quia aqua non significat mundationem, neque causât, nisi secundum quod est abluens. 165. ■— « Unde est hæc tanta virtus aquæ, etc.4 » (lb) Quidi i ■ Ed. om. « ejus ». «— 2. Ed. «enim». — 3. Ed. om. « etc. 4. Ed. om. « etc DISTINCTIO III, EXPOSITIO TEXTUS 139 sit ista virtus, et quando sit data, dictum est supra, d. 1 (q. 1, a. 4, sol. 2). 166. — « Unde nihilominus insinuare videtur, etc.1 ». (4a) Hoc est intelligendum in simili casu : sicut Apostoli in nomine Christi baptizabant ; alias Magister falsum diceret. 167. — « Celebratur autem hoc sacramentum etc.2 » (6) Scien­ dum quod aqua est materia baptismi ; et potest tripliciter consi­ derari. Quia secundum quod consideratur in sua natura est quasi materia remota, quia ex naturali proprietate habet aliquam convenientiam ad hoc quod sit baptismi materia ratione simi­ litudinis. Secundum autem quod est instituta ad hoc, accipiens vim regenerativarn ex tactu carnis Salvatoris, sic est materia quasi disposita. Secundum autem quod consideratur sub forma verborum, est quasi materia jam informata. 168. — « Solet autem quæri, etc.3 » (8) De hoc dictum est supra d. I4 (q. 2, a. 5, sol. 1). 169. — « Aditum nobis regni aperuit. » (10) Apertio januæ non est aliud quam remotio impedimenti quod prohibebat totum humanum genus ab introitu cceli : quod quidem ablatum est per passionem Christi, ut dictum est in III lib., d. 185 (q. 1, a. 6, sol. 3). : , , 1. Ed. om. « etc. » — 2. Ed. om. « etc. » —-3. Ed. om. < etc. » — 4. Ed. « prius ». — 5. Ed. om. 110. — Præterea. Christus sua simplici morte scilicet pcenai, duas mortes in nobis consumpsit ut dicitur in Glossa Bom. vi, 6, scilicet culpæ et pœnæ. Sed in baptismo configuratur homo morti Christi, ut ibidem (4) dicit Apostolus. Ergo absolvitur et a culpa et a pœna. [HI] [Infra, d. 46, q. 2, a. 2, sol. 1, ad 3 ; II S. d. 32, q. 1 a. 2 ; d. 44, q. 2, a. 2, ad 2, 3 ; I-Π, q. 85, a. 5, ad 2 ; q. 87, a. 7, ad 1 ; q. 109, a. 9 ; II-II, q. 104, a. 6, ad 1 ; III, q. 49, a. 3, ad 3 ; q. 52, a. 5, ad 2 ; q. 69, a. 3 ; a. 7, ad 3 ; IV Cg., c. 55 ; De Malo, q. 4, a. 6, ad 4 ; Quadi. VI, q. 9, a. 1.] 111. — ULTERIUS. Videtur quod etiam tollit4 omnem PŒNAM ORIGINALIS PECCATI. 1. Efficacius enim est donum Christi quam peccatum Adæ, 1. Ed. om. < d. 15 ». — 2. Ed. om. « nisi ». — 3. Ed. « qui ». — 4. Ed. « tollat ». ML. DISTINCTIO IV, OUÆST. II, ART. I 167 ut dicit Apostolus, Bom., v. Sed omnis pœna peccati originalis est inducta per peccatum Adæ. Ergo per donum Christi, quod maxime in baptismo operatur omnis pœna tollitur. 2. Præterea. Baptismus directius ordinatur contra peccatum originale quam contra peccatum actuale. Sed tollit omnem pœnam actualis peccati, ut Ambrosius1 dicit. Ergo et2 tollit omnem pœnam originalis. 3. Præterea. Cessante causa cessat effectus. Sed causa pœnæ est culpa. Si ergo tollit culpam originalem, et per consequens aufert pœnam. 4. Præterea. Nullus qui est debitor alicujus pœnæ, evolat statim. Sed baptizatus, si statim moriatur, evolat. Ergo non est debitor alicujus pœnæ. Et sic baptismus absolvit ab omni pœna etiam originalis3. 112. — SED CONTRA est, quia etiam in baptizatis « caro concupiscit adversus spiritum ». (Gal., v, 17.) Sed hæc pugna est ex peccato originali consecuta. Ergo non tollitur omnis pœna originalis peccati per baptismum. 113. ■— Præterea. Necessitas moriendi et incinerationis et pœnalitates hujus vitæ sunt pœnæ originalis peccati. Sed istæ adhuc manent in baptizatis. Ergo baptismus non tollit omnem pœnam originalis peccati. 114. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in generatione qualibet per introductionem formæ omnis contraria forma expellitur, et etiam dispositio ad formam contrariam, nisi quandoque relinquatur ex indispositione reci­ pientis formam. 115. — Unde cum baptismus sit regeneratio in vitam spiri­ tualem, omne quod est spirituali vitæ contrarium, quod scilicet cum gratia stare non potest, quod4 est spiritualis vitæ princi­ pium, per baptismum tollitur. Et ideo baptismus delet et originalem et actualem culpam mortalem, et quantum est de se etiam venialem quæ disponit ad privationem gratiæ ; quamvis quandoque culpa venialis rema­ neat post baptismum mortali remota propter indispositionem recipientis baptismum. 116. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus îlon requirit contritionem quasi concausam ad destructionem pec­ cati actualis quasi de se ad hoc non sufficiat, sed solum ad remo­ vendam fictionem quæ est contraria dispositio impediens effec­ tum baptismi. 117. — Ad secundum dicendum quod baptismus non ordina1. Ed. « Ambrosiaster ».— 2. Ed. om. «et».— 3. Ed. «originalis».— 4. Ed. «quæ». 168 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tur tantum contra culpam originalem — alias circumcisis in primitiva Ecclesia non fuisset necessarius baptismus — sed ordi­ natur ad destruendum omnem culpam quam inveniat et ad1 regenerandum in novam vitam destructa omni vetustate. Et ideo est sicut totum potentiale habens completam potentiam ad destruendum totaliter peccatum. Sed pcenitentia participat aliquid de potentia, quasi pars potentialis ordinata contra aha peccata, scilicet actualia, quia baptismus iterari non potest. 118. — Ad tertium dicendum quod quantum est de se. baptis­ mus, ut dictum est, tollit omnem culpam originalem et actualem non solum mortalem, sed venialem, quæ quamvis non contrarietur gratiæ simpliciter, contrariatur tamen gratiæ baptismal! quæ debet esse perfecta ratione novitatis vitæ. 119. — Sed potest impediri effectus ejus ex parte recipientis, si sit indispositus per fictionem. Sed cum fictio sit per2 peccatum, sicut peccatum mortale est peccatum simpliciter, ita facit fictum simpliciter, et totaliter effectum baptismi impedit quantum ad remissionem culpæ. Sed peccatum veniale quod in actu vel in proposito est, facit fictum secundum quid, sicut3 et est secundum quid peccatum, ut dispositio ad peccatum. Et ideo impedit effectum baptismi non simpliciter, sed quantum ad remissionem illius venialis. 120. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christus per mortem suam sufficienter satisfecit pro peccatis totius humani generis etiamsi essent multo plura. Et quia homo per baptismum in mortem Christi baptizatur et ei commoritur et consepelitur, ut dicitur Rom. vi, ideo baptismus, quantum in se est, totam efficaciam passionis in baptizatum influit. Et propter hoc absolvit non solum a culpa, sed a poena satisfactoria. 121. — AD PRIMUM ergo dicendum quod per baptismum homo incorporatur Christo et efficitur membrum ejus. Et ideo pœna quam Christus sustinuit, reputatur isti in satisfactionem ; quia si patitur imum membrum, omnia alia compatiuntur, ut dicitur I Cor. xii4, 26. Et ideo Deus in Christo peccata illa puni­ vit5, sicut dicitur Is. lui, 6, « posuit in eo iniquitatem omnium nostrum ». 122. — Ad secundum dicendum quod poena ordinat culpam dupliciter. Uno modo ut satisfaciens ; et sic culpa remanet ordinata per satisfactionem Christi. Alio modo ut medicina sanans vel resecans membrum insanabile ; 1. Ed. « ac ». — 2. Ed. om. « per ». —- 3. Ed. om. « sicut ». — 4. αβγ « xi ». — 5. a « punit ». E IFA'' I’·. · fc .g.. ; ; DISTINCTIO IX', OUÆST. II, ART. I 169 el, sic culpa in baptizatis ordinatur ut sanata per gratiam oppositam. 123. — Ad tertium dicendum quod quamvis eucharistia sit memoriale passionis Christi, non ordinatur tamen ad hoc quod per ipsam homo regeneretur in membrum Christi crucifixi, sed ut jam regeneratus ei adhæreat, et in ipso perficiatur. Et ideo non est similis ratio de baptismo et eucharistia. 124. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in peccato originali talis fuit processus quod persona corrupit naturam, et natura corrupit personam. Unde aliquid conside­ ratur in hoc peccato quod pertinet ad naturam, aliquid quod pertinet ad personam. Passio autem Christi sufficienter peccatum originale abstulit quantum ad utrumque. 125. — Sed quia sacramenta personis adhibentur, ideo bap­ tismus hoc ab homine tollit quod ex corruptione naturæ in per­ sonam redundabat. Et ideo ipsam infectionem culpae, prout afficit personam, et pceanm illam quæ actum persona? privabat, scilicet carentiam visionis divinæ, baptismus aufert ; sed non aufert actu infectionem prout afficit naturam : quod patet ex hoc quod baptizatus per actum naturæ originale transmittit in prolem, similiter nec pœnas quæ consequuntur principia naturæ destituta; gratia innocentiæ primi status, cujusmodi sunt rebellio carnis ad spiritum, mors et hujusmodi pœnalitates qua? conse­ quuntur ex hoc ipso quod homo ex contrariis compositus est et quantum ad corpus et quantum ad animam quodammodo, scilicet quantum ad appetitum sensus et intellectus. 126. — Sed per gratiam baptismalem efficitur ut hæ pœnæ remanentes non dominentur in personam, sed magis ei subji­ ciantur et in utilitatem ipsius cedant, inquantum sunt materia virtutis et occasio humilitatis et exercitii. 127. — AD PRIMUM ergo dicendum quod passio Christi sufficienter aufert et illud quod est personæ et illud quod est naturæ per causam. Sed quia omnes homines in natura commu­ nicant, ideo effectus secundum legem communem curationis naturæ non erit nisi in fine mundi, quando omnibus electis jam congregatis, simul cum eis etiam alia creatura insensibilis liberabitur a servitute corruptionis, ut dicitur Rom. vm, 21. 128. — Ad secundum dicendum quod ea qua? ad peccatum actuale pertinent, sunt tantum personæ, quia « actus indivi­ duorum sunt ». secundum Philosophum (I Met. A 1.981», 17 : 1, 1, n. 20-22). Et ideo non est simile de pcena actuali et originali1. 1. Ed. « actualis et originalis «. 170 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 129. ■— Ad tertium dicendum quod tollitur culpa originalis per baptismum inquantum est infectiva personæ, non autem inquantum est infectiva naturæ per actum generationis. Et ideo pœnæ quæ ad corruptionem naturæ pertinent, etiam non tol­ luntur. 130. — Ad quartum dicendum quod baptizatus statim evolat, quia nulla poena debetur sibi ratione personæ, sed ratione natural humanæ, quæ post mortem non manet secundum hunc statum in quo sibi poena debetur. ARTICULUS II [I] [II-II, q. 47, a. 14, ad 3,; III, q. 69, a. 6.] 131. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER BAPTISMUM NON CONFERANTUR PUERIS GRATIA ET VIRTUTES. 1. Dicit enim Augustinus in libro de Baptismo parvulorum (ep. 98, n. 10 ad Bonifacium ; L. 33, 364) : « Parvulos fideles facit non fides ea quæ consistit in credentium voluntate, sed fidei sacra­ mentum ». Sed fides quæ est virtus consistit in credentium volun­ tate, ut in III libro, d. 231 (q. 2, a. 3, sol. 1), dictum est. Ergo parvuli baptizati non habent virtutem fidei, et pari ratione nec alias virtutes quæ etiam in voluntate consistunt. 2. Præterea. Si aliquid de novo recipiatur in aliquo, oportet quod recipiens vel influens alio modo se habeant nunc quam prius. Sed anima pueri baptizati non alio modo se habet dum baptizatur quam prius, quia proprium motum non habet, carens liberi abitrii usu ; nec Deus qui est influens gratiam et virtutes. Ergo pueri in baptismo gratiam et virtutes non reci­ piunt. 3. Præterea. Damascenus dicit (de Fide orlhod., lib. II, c. 23 ; G. 94, 950) quod substantia npllo modo est sine propria operatione. Sed constat quod in puero non sunt operationes virtutum, quia non habet electionem, ut dicitur in III Eth. (γ 3.1111b, 8 ; 1. 5, n. 435), quæ in opere virtutis requiritur. Ergo non habet virtutes. 4. Præterea. Virtutes cum sint habitus, habilitant ad actum. Sed pueri non sunt habiles ad agendum quæ secundum virtutem sunt. Ergo non recipiunt virtutes in baptismo. 132. — SED CONTRA Augustinus dicit quod fides datur et nutritur in baptismo : datur quantum ad parvulos, nutritur 1. Ed. om. d. 23». DISTINCTIO IV, QUÆST. II, ART. II quantum ad adultos. Sed fides est virtus. Ergo virtutes dantur1 parvulis in baptismo, et eadem ratione aliæ virtutes. 133. — Præterea. Nullus admittitur ad gloriam nisi habeat vestem nuptialem quæ est caritas. Sed pueri baptizati, si moriantur, statim evolant. Ergo habent caritatem quæ est magistra virtutum, et per consequens alias virtutes. [II] ; f * F r ' I? . 4 ; ' [Supra, d. 3, q. 1, a. 1, sol. 3 ; infra, d. 9, a. 1, sol. 2 ; d. 18, q. 1, a. 3, sol. 1 ; III, q. 69, a. 4.] ΐ- r i s 134. — ULTERIUS. Videtur quod in ·' 171 ' adultis virtutes PER BAPTISMUM NON AUGEANTUR. 1. Augmentum enim virtutum est per meritum ; quia secundum Augustinum (ep. 186, c. 3, n. 10 ; L. 33, 819), caritas mere­ tur augeri, ut aucta mereatur et perfici. Sed in baptismo non operatur meritum baptizati quantum ad opus operatum. Ergo ex opere operato virtutes in baptismo non augentur. 2. Præterea. Cibus corporalis in eo qui jam pervenit ad quan< titatem determinatam, non facit augmentum. Sed potest esse . · quod aliquis ante baptismum perveniat ad quantitatem gratiæ ■ · baptismalis quam puer2 recipit, in qua3 nullum est impedimen­ tum. Ergo baptismus nihil supra gratiam adjiciet. 135. — SED CONTRA. Super illud Ps. xxn, 2 « Super aquam refectionis educavit me », dicit Glossa (Lombardi) : « Per aug" ‘ mentum virtutis et bonæ operationis educavit in baptismo. » Ergo ’ baptismus auget virtutes habentibus. • [III] [Supra d. 3, q. 1, a. 1, sol. 4, ad 3 ; a. 3, sol. 1 : d. 5, q. 2, a. 1, sol. 2 ; d. 8, q. 1, a. 1, sol. 1, ad 1 ; III, qi 69, a. 5.] 136. — ULTERIUS. Videtur quod baptismi effectus non sit illuminatio. 1. Quia illuminatio ad doctrinam pertinet. Sed doctrina fidei est per catechismum qui præcedit baptismum. Ergo non est effectus baptismi. 2. Præterea. Illuminatio contra ignorantiam ordinatur. Sed secundum Quosdam baptismus non ordinatur contra ignorantiam, sed magis ordo. Ergo illuminatio non est effectus baptismi, sed magis ordinis4. 137. — SED CONTRA est quod Damascenus (de Fide orthod., lib. IV, c. 9 ; G. 94, 1122) ponit inter effectus baptismi illuminationem, ut patet ex ejus definitione in praecedenti d. (15) inducta. 1. F. « fides datur », contra Ed. αβχδεη. — 2. Ed. ad. « in baptismo ». — 3. Ed. a et contra » ; η. « in quo.» — 4. F. omnia verba hujus argumenti susdeque miscuit. 172 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [IV] [Cf. <[>'“" III.] 138. - ULTERIUS. Videtur quod fecundatio non sit EFFECTUS BAPTISMI. 1. Non enim idem est quo aliquis active generat et passive generatur. Sed baptismus est regeneratio passiva baptizati. Cum ergo fecunditas importet generationem activam, videtur quod non pertineat ad baptismum. 2. Præterea. Fecunditas est proprietas consequens aliquid quantum ad perfectum statum sui ; quia, ut dicitur in IV Alet., (S3. 380a, 14-5) « perfectum unumquodque est, quando potest alte­ rum generare ». Sed baptismus non ordinatur ad perficiendum, sicut eucharistia et confirmatio, secundum Dionysium (de Eccles. Hierarch, c. 5, p. 1, n. 3 ; G. 3, 503), sed magis ad purgandum et illuminandum. Ergo baptismus non habet fecunditatem pro effectu. 139. — SED CONTRA est quod dicit Glossa (Lombardi; super illud Ps. xxn, 2, « super aquam refectionis » : « Anima peccatorum ariditate sterilis fecundatur per baptismum. >; [V] [Cf. III] 140. — ULTERIUS. Videtur quod incorporari non sit effectus baptismi. Christo 1. Aliquis enim incorporatur Christo et membris ejus per fidem formatam, ut in III lib. d. 231, dixit Magister. Sed aliquis habet fidem formatam etiam ante baptismum. Ergo incorpo­ ratio non est effectus baptismi. 2. Præterea. Incorporatio est effectus eucharistiae. Sed ad eumdem effectum non ordinantur diversa sacramenta. Ergo non est effectus baptismi. 141. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit ad Boni-, facium (ep. 98, n. 2; L. 33, 360) quod « in baptismo aliquis membrum Christi efficitur ». Sed hoc est Christo incorporari. Ergo incorporatio est effectus baptismi. [VI] [111 S. d. 18, a. 6, sol. 3, ad 2 ; III, q. 39, a. 5 ; q. 69, a. 7 ; IV Cf;., c. 69.] 142. — ULTERIUS. Videtur quod apertio sit effectus baptismi. 1. Ed. om. « d. 23 ». januæ non DISTINCTIO IV, QUIEST. II, ART. II 173 1. Quidam enim ante passionem Christi baptizati sunt. Sed tunc eis janua non est aperta ; quia si aliquis eorum tunc decessit, regnum non introivit. Ergo baptismus non aperit januam regni coelestis. 2. Præterea. Baptismus repraesentat passionem Christi, non resurrectionem, ut videtur. Sed in resurrectione est aperta janua, ut patet per collectam quæ dicitur in die Resurrectionis : « Deus qui2 hodierna die per Unigenitum tuum ælernilalis nobis aditum devida morte reserasti. » Ergo non debet iste effectus baptismo attribui. 143. — SED CONTRA est auctoritas Bedae (d. 1), supra inducta, quod in hoc differebat circumcisio a baptismo quod aditum regni coelestis non aperiebat. , 144. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod circa hoc est multiplex opinio. Quidam enim dixerunt quod pueris in baptismo nullo modo virtutes dantur, sed solum a peccato originali mundantur ; sed postea quando decedunt vel quando ad perfectam ætatem veniunt, eis virtutes conferuntur, si innocentiam servent. 145. — Sed hæc opinio non potest stare ; quia « lignum cum præcisum fuerit, ubi ceciderit, ibi stabit », Eccle. xi, 3. Et ideo si pueris ante mortem non fuissent collate virtutes et gratia operans et cooperans, nec in morte eis conferrentur, et sic non salvarentur : quod falsum est. Videtur autem hæc opinio venisse ex hoc quod virtutes actus tantum esse credebant : quod falsum est, ut in II libro, d. 272 (q· 1, a· 1). 146. — Et ideo Alii dicunt quod pueris in baptismo dantur gratia et virtutes non in seipsis, sed in radice sua, scilicet gratia quæ est radix virtutum, sicut essentia animæ potentiarum ; sed postea quando solvuntur potentiæ, perfectis organis, effluunt virtutes in ipsos ab3 essentia animæ. 147. — Sed hoc pro tanto esse non potest, quia tunc si puer in furiam verteretur antequam ad perfectam ætatem veniret, nunquam in ipso potentiæ solverentur, et ita nunquam virtutes explicite haberet. Et præterea quod potentiæ sint ligate aliquo impedimento, non impedit habitum, sed actum, quia dormientes et vinolenti habitus habent, sed ligatos. 148. —· Et ideo Alii dicunt, et melius, quod pueris in baptismo dantur gratia et virtutes ; sed habitus illi ligati sunt propter pueritiam, sicut in dormiente propter somnum. Sed pueritia 1. Ed. ad. « in ». — 2. Ed. om. « d. 27 ». — 3. Ed. « in ipsa ab ipsa a. 'ii l· ! ! j j j l/l SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM discedente inclinant ad bene operandum, nisi aliquis Spiritui sancto resistat. 149. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus loquitur de fide et voluntate actuali quæ in pueris esse non potest. 150. — Ad secundum dicendum quod quamvis agens principale sit immobile, tamen agens instrumentale non eodem modo se habet nunc et prius ad puerum ; quia nunc adhibetur sibi baptismus, non autem prius. Tamen etiam sine aliqua mutabi­ litate sui Deus alicui puero posset gratiam conferre etiam sine adhibitione sacramenti si ab æterno disposuisset se sic ei datu­ rum, sicut patet de sanctificatis in utero. 151. — Ad tertium dicendum quod duplex est actus virtutum. Unus primus qui est perficere animam et potentias ejus ; et hunc actum etiam in pueris1 habent. Alius est secundus qui est operari cum electione; et hunc actum non semper habent, quia earum’ operationes sunt voluntariæ, et voluntas non habet necesse semper agere etiam in adultis. 152. — Ad quartum dicendum quod habitus facit habilem ad actum, tollendo inhabilitatem quæ est ex imperfectione potentiae, non autem tollendo3 inhabilitatem quæ est ex parte corporis, sicut patet in dormientibus. 153. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod « per easdem causas quibus11 virtus generatur, et augetur ut dicit Philosophus in II Eih. (β 1.1103b, 7 ; 1. 1, n. 252). Et ideo, quia baptismi est conferre virtutes* et gratiam non habentibus, oportet quod in habentibus augeat. 154. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in baptismo quamvis non operetur meritum baptizati, operatur ibi tamen meritum Christi, quod est efficacius. 155. — Ad secundum dicendum quod gratia non habet aliquem determinatum terminum ad quem pertingat, vel ultra [quem]6 procedere non possit, sicut est de quantitate animalis. Et ideo non est simile. 156. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod lumen est quo dirigimur in visionem alicujus rei. Baptismus autem dirigit in visionem spiritualem exteriorem et interiorem7. Interiorem quidem inquantum baptismus dicitur sacramentum fidei quæ oculum mentis idoneum facit ad visio­ nem divinorum ; exteriorem vero, quia baptizatis conceditur inspi­ cere sacram eucharistiam, et non aliis, ut Dionysius dicit 1. Ed. « pueri », contra αβγΰςη.— 2. αβδ « eorum ».— 3. Ed. « tollit ». — 4. Ed. om. « quibus ».— 5. Ed. «virtutem».— 6. αβγδζη om. « quem ». — 7. Ed. ad. «in». DISTINCTIO IV, QUÆST. II, ART. II Ft· F 175 (Eccles. Hier. c. 3, n. 7 ; G, 3, 436). Et ideo tam Damascene quam Dionysius baptismo vim illuminativam attribuunt. 157. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides principaliter est ex infusione, et quantum ad hoc per baptismum datur ; sed quantum ad determinationem suam est ex auditu, et sic homo ad fidem per catechismura instruitur. 158. — Ad secundum dicendum quod scientia plus dicit quam illuminationem1. Importat enim comprehensionem eorum ad quorum visionem illuminatio dirigebat. Et ideo scientia ad perfectionem pertinet. Unde Dionysius doctos perfectos nomi­ nat, et doctores perfectores. Et sic contra ignorantiam ordo datur, ut scilicet ordinati sint docti et etiam doctores aliorum. 159. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod fecunditas dicitur dupliciter. Uno modo respectu fructus producendi in ipso qui dicitur fecundari, sicut operationes virtutum quidam fructus boni dicuntur. Et hoc modo fecundatur anima in baptismo, cum in eo dentur virtutes non habentibus et augeantur habentibus. 160. — Alio modo respectu fructus producendi in altero, sicut cum aliquis per doctrinam et sollicitudinem pastoralem in plebe Dei fructum facit. Et hoc modo fecundatio non pertinet ad baptismum, sed magis ad sacramentum ordinis. 161. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex eodem ex quo aliquid habet generationem in natura aliqua, habet quod faciat operationes illius naturæ. Et ideo cum per baptismum homo regeneretur in vitam spiritualem, per ipsum homo efficitur active fecundus et quasi genitor spiritualium operum. 162. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de secunda fecundatione 163. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod incor­ porari Christo contingit dupliciter, scilicet merito et numero. Merito quidem potest aliquis de Ecclesia effici, quod est Christo incorporari, etiam ante baptismum actu susceptum, sed non ante baptismi propositum vel ipsum baptismum post tempus gratiæ revelatæ. Sed numero non potest aliquis effici de Ecclesia nisi per bap­ tismum. Unde aliquis ante baptismum non admittitur ad percep­ tionem eucharistiæ et aliorum sacramentorum Ecclesiae, ut prius dictum est (156). 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod objectio illa pro­ cedit de prima incorporatione. 1. Ed. « illuminatio ». 170 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 165. — Ad secundum dicendum quod perceptio eucharistias præsupponit incorporationem absolute, quia capitis virtus non communicatur membro nisi jam unito. Sed per eucharistiam est perfecta influentia a capite in membro. Et quantum ad hanc perfectionem incorporatio est effectus eucharistiæ. 166. -- AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ape­ rire januam regni ccelestis nihil aliud est quam amovere impe­ dimentum quo aditus in regnum cæleste toti naturæ humanæ prohibebatur. Hoc ergo impedimentum absolute quantum ad omnes remotum fuit sufficienter per passionem Christi. Sed illa remotio efficienter fit quoad istum, secundum quod par­ ticeps fit passionis Christi jam factæ per baptismum. Et sic baptismus quasi causa instrumentalis aperit januam regni ccelestis quoad istum, sed passio ut causa satisfactoria quoad omnes. 167. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hæc ratio erat, quia passio Christi in cujus virtute baptismus agit, nondum facta erat, nec per eam1 aditus regni coelestis apertus. Unde ratio probat quod baptismus non habet2 hanc virtutem quasi causa principalis. 168. — Ad secundum dicendum quod aditus regni ccelestis aperitur tripliciter. Uno modo quantum ad gloriam animæ ; et sic in Passione apertus est. Unde dictum est latroni, Luc. XXIII, 43 : « Hodie mecum eris in paradiso ». Alio modo quantum ad gloriam corporis ; et sic apertus est in Resurrectione. Alio modo quantum ad locum gloriæ congruentem ; et sic est apertus in Ascensione. 169. — Et his tribus modis baptismus instrumentaliter aperit quod ad istum. Agit autem® virtute et Passionis et Resurectionis et Ascensionis, inquantum homo configuratur Christo passo per immersionem qua quodammodo Christo consepelitur, et ei resurgenti quantum ad nitorem qui resultat ex aqua, et ascendenti quantum ad elevationem baptizati de sacro fonte. Unde baptismus passioni appropriatur, quia etiam gloria anima: principalior est et causa quodammodo aliorum. Et in hujus signum baptizato Domino coeli aperti sunt super eum, Mat. hi, 16. 1. Ed. « eum ». — 2. Ed. « habeat ». — 3. Ed. < enim ». DISTINCTIO IV, QU'EST. II, ART. Ill 177 ARTICULUS III [I] [III, q. 69, a. S.] 170. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD BAPTISMUS NON ÆQUALEM EFFECTUM HABEAT IN OMNES QUANTUM AD REMOTIONEM MALI. 1. In adultis enim removet peccatum actuale et originale, sed in pueris originale tantum. Ergo plus efficit in adultis quam in pueris quantum ad mali remotionem. 2. Præterea. Mitigatio fomitis est effectus baptismi. Sed post baptismum in quibusdam invenitur fomes magis mitigatus quam in aliis. Ergo in eis efficacius baptismus se habuit in remo­ tione mali. 171. — SED CONTRA. Baptismus habet efficaciam ad remo­ vendum malum, secundum quod habet quamdam similitudinem mortis. Sed morientium unus non magis moritur quam alius. Ergo et baptismus æqualiter in omnibus mala aufert. [II] 172. — ULTERIUS. Videtur quod etiam æqualis gratia OMNIBUS IN BAPTISMO CONFERATUR, QUI NON FICTE ACCEDUNT. 1. In baptismo enim operatur passio Christi quæ habet quo­ dammodo efficaciam1 infinitam. Sed finitum infinito additum nihil majus efficit. Cum ergo devotio accedentis qua unus alium excedit sit quoddam bonum finitum, videtur quod devotio vel aliquid hujusmodi efficere non possit quin omnes in baptismo æqualem gratiam consequantur. 2. Præterea. Ad baptismi effectum capiendum non requi­ ritur alia concausa, sed solum ut impedimentum removeatur. Sed nullus recipit gratiam in baptismo nisi ab eo sit impedimentum remotum. Ergo omnes gratiam recipiunt æqualem. 173. — SED CONTRA. Damascenus dicit (IV de Fide orth., c. 9 ; G. 94,1122; quod peccatorum remissio cunctis æqualiter a Christo datur, gratia autem Spiritus sancti secundum propor- , tionem fidei et præparationem. Sed non omnes cum æquali fide nec æqualiter præparati ad baptismum accedunt. Ergo non omnes æqualiter gratiam consequuntur, 1. α « gratiam ». — 178 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM [III] 174. — ULTERIUS. Videtur quod nec etiam pueri in BAPTISMO CONSEQUANTUR ÆQUALEM GRATIAM. 1. Quia in Angelis secundum quantitatem naturalium gratia infundebatur. Sed unus puerorum habet meliora naturalia quam alius. Ergo et majorem gratiam in baptismo recipit. 2. Præterea. Quidam in baptismo recipiunt gratiam finalem, qui innocentiam baptismalem usque ad1 finem servant, quidam autem non. Ergo etiam de pueris aliqui aliis majorem gratiam consequuntur. 175. — SED CONTRA. Gratia baptismalis in pueritia non opponitur nisi peccato originali. Sed unus puer non habet plus de peccato originali quam alius. Ergo nec majorem gratiam baptismalem recipit unus alio. 176. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod baptismus universaliter aufert in eo qui non ficte accedit culpam personam inficientem quam invenit, ut dictum est ; et sic accedit ad terminum. Ea autem quæ in termino sunt, intentionem non recipiunt. 177. — Et ideo quantum ad remotionem culpæ, æqualem effectum habet baptismus in omnibus. Et similiter est de poena personali quæ respondet culpæ originali prout est inficiens personam, scilicet carentia divinæ visionis. 178. — Sed contra aliam pœnam ex principiis naturæ corruptæ consequentem, sicut est concupiscentia vel formes, reme­ dium adhibetur in baptismo, ut non dominentur per gratiam in baptismo collatam. Et ideo simile est de poena illa et de gratia. 179. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc non est de efficacia baptismi quod non tot peccata destruit in uno quot in alio, sed quia non tot invenit in uno quot in alio : in quolibet enim destruit omnia quæ invenit. 180. — Ad secundum dicendum quod illa objectio procedit de secunda pœna quæ habet reprimi per baptismum ex parte gratiæ collate. 181. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod actus activorum recipiuntur in passivis secundum suam dispo­ sitionem. 182. — Et ideo quamvis baptismus, ut2 passio Christi quæ in eo operatur, quantum est de se, æqualem respectum ad omnes 1. a « in ». — 2. a « aut », contra βγ ; Fd. « ut et ». i DISTINCTIO IV, OUÆST. II, ART. Ill 179 habeat, quia tamen quidam ad baptismum cum majori præpa\ ratione fidei et devotionis accedunt quam alii, ideo quidam aliis majorem gratiam consequuntur. Nullus enim gratiam in termino recipit, ut intendi non possit per baptismum. 183. — AD PRIMUM ergo dicendum quod devotio baptizati non addit1 quasi concausa, ut efficienter agar ad gratiæ recep­ tionem, sed additur quasi dispositio materialis. Et ideo secun­ dum diversitatem ipsius participatur baptismi effectus. 184. — Ad secundum dicendum quod quando adultus bap­ tizatur, non solum requiritur ad percipiendum baptismi effectum removens prohibens, scilicet fictionem, sed etiam requiritur dispositio quasi materialis, scilicet devotio et fides recipientis baptismum. Et secundum quod magis vel minus invenitur dispositus, effectum baptismi diversimode consequitur. 185. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in pueris baptizatis nihil ex parte eorum requiritur, sed habent quasi pro dispositione ad salutem fidem Ecclesiæ, et pro effec­ tivo salutis virtutem passionis Christi quæ operatur in baptismo. Et hæc duo æqualiter ad omnes pueros se habent. Et ideo non differunt quantum ad effectum baptismi suscipiendum, sed omnes æqualem gratiam suscipiunt. 186. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est simile de pueris et de Angelis ; quia Angeli differunt specie, secundum multorum opinionem, pueri autem non. Unde non est tanta differentia naturalium in pueris sicut in Angelis. 187. — Vel dicendum quod in Angelis secundum propor­ tionem gradus naturalium erat etiam proportio conatus qui ex parte eorum requirebatur, et ideo accipiebant gratiam secun­ dum proportionem naturalium. In pueris autem non requiritur aliquis actus ex parte eorum. Et ideo non est simile. 188. — Ad secundum dicendum quod gratia accepta in pueris, non facit eis necessitatem ad bonum, sed inclinationem tantum. Et ideo postquam ad perfectam ætatem pervenerint, possunt diversimode gratia recepta uti. Et inde est quod quidam pro­ ficiunt et perserverant, quidam vero deficiunt, non ex diversa quantitate gratiæ in baptismo perceptæ. 1. Ed. « additur ». 180 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM QUÆSTIO III Deinde quaeritur de recipientibus baptismum. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo, de pueris et aliis usu rationis carentibus, quos constat sacramentum et rem sacramenti percipere. Secundo, de fictis qui recipiunt sacramentum et non rem sacramenti. Tertio, de baptizatis baptismo flaminis et sanguinis, qui non recipiunt sacramentum, sed rem sacramenti. ARTICULUS I [I] \Jnfra d. 9, a, 5, sol. 4, ad 2; d. 18, q. 1, a. 3, sol. 1 : l-II, q. 113, a. 3, ad 1 ; III, q. 68, a. 9 ; De Malo, q. ύ, a. 1 ; Quodl. IV, q. 7, a. J ; q. 12, a. 1.] 189. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur puod PUERI BAPTISMI SACRAMENTUM SUSCIPERE NON POSSINT1. 1. .Marc, ult., 16 : « Qui crediderit et baplizatus fuerit, salvus erit»: ex quo patet quod credere præsupponitur ad baptismum. Sed pueri non possunt credere, quia non possunt aliquid « cum assensione cogitare ». Ergo pueri non possunt suscipere sacra­ mentum baptismi. 2. Præterea. In baptismo fit quædam obligatio hominis ad ea quæ sunt fidei christianæ servanda. Sed obligatio non potest fieri nisi ab eo qui est suæ voluntatis arbiter constitutus. Ergo pueri sacramentum baptismi suscipere non possunt. 3. Præterea. « Per baptismum, ut dicit Dionysius {Eccles· Hier., c. 2; G. 3, 391;, fit aliquis particeps communionis divinorum ». Sed pueris non competit sacra communicare. Ergo non competit eis sacramentum baptismi. 190. — SED CONTRA est quod Dionysius dicit, ult. cap., Eccles. Hier. (η. 11 ; G. 3, 566) quod « divini nostri duces », scilicet Apostoli^ « probaverunt infantes recipi ad baptismum ». Ergo pueri possunt sacramentum baptismi recipere. 191. — Præterea. Baptismus circumcisioni successit. Sed cir­ cumcisio pueris conferebatur. Ergo et baptismus debet pueris dari. 1. q ad. « Dicitur enim ». DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. I f i ' * f ( " , . \ 18J [II] \ \ [Infra, d. 6, q. 2, a. 1, sol. 2, ad 1 ; d. 17, q. 3, a. 1, sol. 4 ; 111, q. 39, a. 3, ad 1 ; q. 68, a. :i.] 192. — ULTERIUS. Videtur quod melius sit baptismum differri quam statim in pueritia dare, nisi necessitas MORTIS EMERGAT. 1. Quia omnis Christi actio, nostra est instructio. Sed Christus baptismum accipere voluit in trigesimo anno vitæ suæ, ut dicitur Lue, in, 23. Ergo et similiter apud nos debet usque ad tempus perfectæ ætatis differri. 2. Præterea. Medicina efficax debet sumi quando maxime potest juvare. Sed baptismus maxime juvaret in fine vita? vel saltem in perfecta ætate ; quia per ipsum omnia delicta adoles­ centi® et juventutis solverentur. Ergo usque tunc deberet differri. 3. Præterea. Magis afficitur homo ad ea quæ ex seipso acquirit quam ad ea quæ ab alio accipit, l/nde et illi qui ex propria acqui­ sitione divitias habent, non sunt ita liberales sicut qui ab aliis acceperunt, ut dicit Philosophus in IV Eih. (δ 2.1120». 10 s. : 1. 2, n. 674-5). Sed pueri qui baptizantur, quasi ab aliis baptis­ mum suscipiunt ; adulti autem ex seipsis ad baptismum acce­ dunt. Ergo magis allicerentur ad fidem christianam quæ in baptismo suscipitur, si baptizarentur adulti, quam si baptiza­ rentur infantes. 193. — SED CONTRA. Medicina debet quam citius morbo apponi. Sed baptismus est medicina contra originale peccatum quod etiam in pueris est. Ergo debet eis baptismus dari statim. 194. — Præterea. Melius est impedire malum ne fiat, quam jam factum destruere. Sed per baptismum debilitatur fomes, ne dominetur in nobis et in peccatum actuale nos præcipitet ; et sic in pueritia susceptus futura peccata impedit. Ergo melius est tunc dari baptismum quam postea ad destruendum peccata præterita. [Ill] [Zn/ra, d. 6, q. 1, a. 2, sol. 3, ad 2 ; d. 23, q. 2, a. 2, sol. 3, ad 2 ; d. 25, q. 2, a. 1, ad 2 ; d. 34, a. 4, ad 1 ; MI, q. 113, a. 3, ad 1 ; 111, q. 68, a. 12 ; De Ver., q. 28, a. 3, ad 2.] 195. — ULTERIUS. Videtur quod adultis usu rationis CARENTIBUS BAPTISMA1 DARI NON DEBEAT. 1. In adultis enim non solum per baptismum originale, sed etiam actualia peccata solvuntur. Sed contra actuale peccatum quod quis ex seipso commisit requiritur proprius motus liberi 1. Ed. « baptismus ». — 182 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM arbitrii. Ergo his adultis qui usum liberi arbitrii non habent, baptismus dari non debet. 2. Præterea. Nulli contradicenti sacramentum exhiberi opor­ tet. Sed quandoque amentes et furiosi contradicunt. Ergo eis baptismus dari non debet. 3. Præterea. Dormientes, secundum Philosophum (V De generat, animal. £1. 779, 1), vivunt vita plantæ. Sed baptismus non datur nisi viventi vita humana, quæ est secundum animam rationalem. Ergo dormienti baptismus dari non debet. 196. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit IV Con­ fess. !c. 4 ; L. 32, 696), de amico suo qui cum desperaretur, baptizatus est nesciens, et tamen in ipso baptismus efficaciam habuit : quod patet ex hoc quod postea perversæ suasioni con­ tradixit. Ergo etiam carentibus usu rationis, baptismus dari potest. 197. — Præterea. Pueri, qui nunquam habuerunt usum rationis, baptizantur. Ergo multo amplius illi qui aliquando habuerunt, quamvis nunc non habeant. 198. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod diversi status mundi comparantur diversis aetatibus unius hominis, sicut Augustinus dicit in lib. 83. Quæstionum (q. 58 ; L. 40,42). Unde sicut nullus status mundi fuit in quo esset humano generi præclusa via salutis, ita nulla ætas hominis unius est in qua sibi via salutis praecludatur. 199. — Unde cum in pueris sit peccatum originale, per quod a consecutione æternæ salutis impediuntur, oportet quod eis adhiberi possit aliquod remedium ad removendum prædictum impedimentum. Hoc autem est baptismus. Unde divinæ mise­ ricordiae contradicit qui negat baptismum parvulis posse exhi­ beri. Et propter hoc hæreticum est hoc dicere. 200. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pueri quamvis non habeant actum fidei, habent tamen habitum quem in bâptismo suscipiunt, sicut et habitus aliarum virtutum. Sed si verbum Domini intelligatur de actu fidei, tunc referendum est ad illos tantum qui per doctrinam Apostolorum instruendi1 erant, de quibus prædixerat : « Prædicale Evangelium omni crealuræ ». Nulli enim eorum quibus Evangelium prædicandum erat, baptismus dari debebat, nisi crederet. 201. — Ad secundum dicendum quod obligatio in baptismo non fit ad aliquid ad quod non omnis homo teneatur 202. — Ad tertium dicendum quod sicut ille qui adscribitur ad militiam non oportet quod statim in pugnam vadat, sed 1. Ed. « imbuendi », contra αβγδ. DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. I 183 quando opportunitas imminebit1 ; ita nec ille qui in baptismo adscribitur ad divinas actiones, oportet quod statim ad eas dimittatur, sed quando tempus opportunum fuerit. 203. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod magis laudabile est quod pueri quam citius poterint baptizentur commode, non expectata perfecta ætate, propter tres rationes. Primo, quia propter imbecillitatem naturæ de facili mori possunt et damnari ; unde ut damnationis periculum evitetur, debent baptismo præveniri. 204. — Secundo, propter infestationes dæmonum qui non habent tantam potestatem in pueris baptizatis ab originali mundatis, quantam2 in illis qui adhuc originale habent, neque quantum ad nocumenta spiritualia, neque quantum ad nocu■'ïfj menta corporalia. , 205. — Tertio, quia in pueritia facilius homo ad aliqua induk citur et firmius inhæret secundum quod dicit Philosophus in f. II Eth. Q81. 1103», 23-5 ; 1. 1, n. 254) : « Non parum differt ex juvene confeslim assuefieri, sed multum ; magis autem omne » ; >. et hanc causam assignat Dionysius in fine Ecetes. Hierar. (n. 11 ; j} G. 3,567), dicens : « Tradit autem puerum sacris symbolis », idest I · sacramentalibus signis, « summus sacerdos, ut cum eis conversetur, et neque formetur in vitam alteram, nisi divina contemplantem ' semper ». 206. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus suscepit . baptismum quasi ipsum instituens vel consecrans. Hoc autem ad doctoris vel sacerdotis officium pertinet, nuntiare viam salutis. . Et ideo ante tempus perfect® ætatis, quod competit esse in 'j· doctore vel sacerdote, baptizari non debuit. Nec est simile de 'aliis qui baptismum suscipiunt, ut ab eo juventur. H 207. — Ad secundum dicendum quod in baptismo confertur gratia ad bene vivendum, et peccata tolluntur praeterita et i ·' impediuntur futura. Et ideo quamvis baptismus in fine vitæ i susceptus plura peccata praeterita tolleret, tamen pauciora impe1 diret et ad pauciora bona promoveret, et ideo minus essetmtilis. J 208. — Præterea. Multis casibus subjacet humana vita, et j i posset contingere ut qui baptismum in fine accipere expectaret, I ; morte subita præventus expectatione sua frauderetur. ’ 209. — Ad tertium dicendum quod gratia baptismalis non ’ est per acquisitionem hominis, sed dono Dei. 210. — Præterea. Status paupertatis ante divitias acquisitas 4· non inclinat affectum ut homo paupertatem sequatur, sed magis Î y■ 1. α «imminet « quantum ». α «immineat», β « imminebat», γ «imminebit». — 2, Ed 184 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ut. paupertatem fugiat. Status autem peccati ante gratiam vel virtutem relinquit propter assuetudinem inclinationem in anima ut facilius in peccatum labatur. Et ideo non est simile de acqui­ sitione pecuniæ et1 gratiæ vel virtutis. 211. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod de amentibus distinguendum est. Quidam enim sunt qui ex nativitate amentes fuerunt et nun­ quam habent aliqua lucida intervalla. Ei de talibus videlur esse idem judicium quod de pueris. 212. — Quidam autem amentiam incurrerunt ex infirmitate vel aliquo hujusmodi, et habent aliqua lucida intervalla. Et de istis dicendum est quod si antequam amentiam incurrerunt vel dum habent lucida intervalla fuerunt in proposito baptismum suscipiendi, si necessitas sit, possunt baptizari, et baptismi sacramentum suscipiunt et rem sacramenti, etiam si tunc actu dissentiant quando baptizantur in amentia existentes. 213. — Si autem ante amentiam contradixerint, non recipiunt sacramentum neque rem sacramenti. 214. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in adulto qui habet usum rationis, disponit ad gratiam baptismalem2 suscipiendam motus liberi arbitrii quem habet dum baptizatur, ita in amente motus liberi arbitrii3 quem habebat dum same mentis erat. 215. — Ad secundum dicendum quod effectus baptismi in mente suscipitur, nec impeditur nisi ex contradictione mentis. Illi autem qui mentis usum non habent, non contradicunt mente, sed magis phantasia ducti. Et ideo talis contradictio effectus baptismi non impedit, quando mentis consensus præcessit. 216. —- Ad tertium dicendum quod dormientes baptizandi non sunt, nisi periculum mortis immineat. Et tunc similiter distinguendum est de dormientibus sicut de illis qui amentiam incurrerunt4 post statum sanæ mentis. ARTICULUS // [I] .Sujwa, q. 2, a. 1, sol. 1, ad 3 ; d. 12, q. 2, a. '1 ; sol. 3, ad 3 ; III, q. G9, a. 9 ; q. 37, a. 3, ad. 2.] 217. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur NULLA INDISPOSITIO VOLUNTATIS HUMANÆ POSSIT ouod EFFECTUM BAPTISMI IMPEDIRE. 1. a « vel ». — 2. a om. « baptismalem ». — 3. Ed. om. per homot. « quem habet dum baptizatur, ita in amente motus liberi arbitrii ». — 4. Ed. « incurrunt ». DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. II 185 ■■ 1. Ea enim quæ sunt a natura, sunt magis permanentia quam ea quæ sunt a voluntate. Sed originale peccatum1 est peccatum naturæ, quod baptismi effectum non impedit. Ergo nec aliqua indispositio voluntatis baptismum in suo effectu impedire potest. 2. Præterea. In naturalibus indispositio materiæ non impedit effectum agentis totaliter, nisi quando contraria dispositio quæ est in materia est fortior quam virtus agentis, sicut patet de aquositate lignorum per comparationem ad calorem ignis. Sed « virtus divina quæ in sacramentis secretius operatur salutem, » ut Augustinus2 dicit, est potentior qualibet indispositione nostra? voluntatis. Ergo non potest propter indispositionem voluntatis effectus baptismi totaliter tolli. 3. Præterea. Baptismus, sicut et alia sacramenta, instru­ mentum est divinæ misericordiæ operantis salutem. Sed divina misericordia operans salutem etiam voluntatem in bonum mutat per gratiam prævenientem. Ergo et baptismus indispositionem voluntatis magis tollit quam ab ea impediatur. 218. — SED CONTRA. Rom. xi, 29, super illud : « Sine pœnitentia sunt dona Dei et vocatio », dicit Ambrosius3 (L. 17,161 quod gratia Dei in baptismo non requirit nisi solam fidem et contritionem. Sed per hæc duo tollitur omnis contrarietas volun­ tatis ad gratiam. Ergo requiritur ad baptismum ut indispositio voluntatis tollatur. 219. — Præterea. Secundum Augustinum (serni. 159, c. 11 : L. 38,923) : « qui creavit te sine te, non justificabit te sine te ». Sed ille qui habet indispositam voluntatem non cooperatur’ Deo, immo magis in contrarium operatur. Ergo in baptismo non justificatur. ' [II] [Cf. qlam I] 220. — ULTERIUS. Videtur ouod hujusmodi volunta­ tis INDISPOSITIO NON DEBEAT DICI FICTIO. 1. Secundum enim unumdquoque peccati genus contingit voluntatem esse indispositam ad baptismalis gratiæ susceptio­ nem. Sed fictio est speciale peccatum, quia opponitur speciali virtuti, scilicet veritati, ut patet per Philosophum in Ιλ’2 Eth. (δ 13.1127a, 20 ; 1. 15, n. 834). Ergo non debet dici universale impedimentum baptismalis gratiæ. 2. Præterea. Augustinus dicit lib. I de Baptism, contra Donalislas (c. 12 ; L. 43,119 et lib. VII, c. 53 ; L. 43,242), quod 1. Ed. om. « peccatum ». — 2. Cf Isidor., lib. IV, Etymol. c. 19, n. 40, L. 82, 205. — 3. Ambrosi astfr .— 4. Ed. « v ». 186 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM « fidus est qui non credit ». Sed sicut in baptismo datur fides, Ha et aliæ virtutes et praecipue caritas per quam aliquis1 fit filius Dei. Ergo fictio non magis debet poni impedimentum baptismi, quam opposita aliarum virtutum. 3. Præterea. Secundum Augustinum (ubi supra) alio modo fictus est qui indevotus accedit. Sed indevotio potest esse sine peccato mortali ; talis autem non habet aliquod impedimentum baptismi. Ergo impedimentum baptismi non debet dici fictio. 4. Præterea. Secundum Augustinum (ubi supra) alio modo dicitur fictus qui aliter celebrat. Sed qui non servat formam Ecclesiae, non confert sacramentum neque suscipit. Ergo talis fictio non est impedimentum sacramenti. 5. Præterea. Alio modo fictus ab Augustino (ubi supra) dicitur qui contemnit suscipere. Sed talis non suscipit. Ergo talis fictio non impedit sacramenti effectum. [III] [Supra, d. 1, q. 2, a. 4, sol. 1, ad 3 ; d. 15, q. 1, a. 3, sol. 3, ad 2 ; III, q. 69, a. 10.] 221. — ULTERIUS. Videtur quod recedente fictione baptismus effectum non consequatur. 1. Opus enim mortuum nunquam vivificatur, ut infra, d. 14a dicetur. Sed opus mortuum dicitur quod in peccato mortali factum est. Cum ergo ficte accedens ad baptismum in peccato mortali sit, baptismus ille nunquam vivificari poterit, ut ei gratiam conferat 2. Præterea. Effectus baptismi est ab omni culpa et poena absolvere. Sed hoc non accidit recedente fictione, quia a pœna peccatorum quæ post baptismum commisit non absolvitur ; alias esset majoris efïicaciæ in ficte accedentibus quam in aliis, quibus ad deletionem sequentium peccatorum baptismus non operatur. Ergo recedente fictione baptismus non habet suum effectum. 3. Præterea. Sicut aliquis ficte accedit ad baptismum, ita etiam ad eucharistiam. Sed recedente fictione eucharistiæ effectum non percipit qui prius fictus accesserat. Ergo nec etiam recedente fictione aliquis baptismi effectum percipit. 222. — SED CONTRA. Remota causa removetur effectus. Sed causa impediens effectum baptismi erat fictio. Ergo remota fictione baptismus effectum suum habebit. 223. — Præterea. Cuilibet culpæ in statu viæ potest remedium adhiberi. Sed contra originalem culpam non est aliud remedium quam baptismus. Ergo cum ficte accedentibus originale non 1. Ed. « aliis ». — 2. Ed. om. « d. 14 ». DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. II 187 remittatur, oporteret baptismum iterari si recedente fictione baptismus effectum suum non haberet : quod est inconveniens et haereticum. 224. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod duplex est effectus baptismi. Primus qui1 est res et sacramentum, scilicet character. Et quia character non imprimitur ad præparandam2 hominis voluntatem ut aliquid bene fiat, cum non sit habitus sed potentia, ut dictum est ; ideo hunc effectum3 voluntatis indispositio non impedit, dummodo aliqualis sit voluntas sacramentum recipiendi. 225. — Alius effectus est qui est res· et non sacramentum, Scilicet gratia et virtutes4 quæ ad ipsam consequuntur, per quæ hominis voluntas praeparatur ut, bene velit et bene operetur. Et ideo ad hunc effectum percipiendum non sufficit quaelibet voluntas sacramentum recipiendi, sed requiritur voluntas talis a qua removeatur omnis indispositio5 contraria gratiæ baptismal!, quia contraria non se compatiuntur. Unde manente contraria dispositione, baptismus ultimum suum effectum habere non posset. 226. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum ori­ ginale eo ipso quod non est voluntarium voluntate hujus per­ sonæ, habet quod in voluntate in qua ultimus effectus baptismi effici debet, indispositionem aliquam non causet ; et ideo effectum baptismi impedire non potest. 227. — Ad secundum dicendum quod de ratione voluntatis est ut cogi non possit. Et ideo non est similis ratio de indispositione voluntatis et aliarum rerum naturalium quæ per violen­ tam actionem agentis dispositiones contrarias admittunt. 228. — Ad tertium dicendum quod sicut in his quæ ad esse naturæ spectant, quædam Deus operatur mediantibus rebus naturalibus, quædam autem sibi reservavit, ita etiam in his • qüæ ad gratiam pertinent, quædam operatur mediantibus sacra­ mentis, quædam autem immediate operatur ; et quandoque præter legem naturæ, sicut et miracula facit præter rationes seminales seu naturales. 229. —- Et de hujusmodi est permutatio voluntatis eorum qui gratiæ contrariam voluntatem habent non solum habitu — quod quandoque contingit in his qui non ficte accedunt se6 ad gratiam disponentibus quam in ipso momento baptismi con­ sequuntur —- sed etiam eorum qui contrariam actu voluntatem habent, sicut de Paulo accidit, Act. ix. 1. Ed. om. « qui ». — 2. Ed. « præparandum ». — 3. Ed. « affectum ». — 4. Ed. om. « virtutes ». —- 5. F. « dispositio ». — 6. Ed. « sed ». 188 SCRIPTUM SUPER LIE. IV SENTENTIARUM 230. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad hoc quod aliquis alicujus agentis effectum percipere debeat, oportet quod se habeat in debita dispositione ad causam agen­ tem et ad effectum percipiendum. Et ideo indispositio volun­ tatis quæ effectum ultimum baptismi impedit est duplex : una secundum ordinem ad ipsum sacramentum ; alia secun­ dum ordinem ad effectum sacramenti. 231. — Ad ipsum autem sacramentum contingit voluntatem esse indispositam dupliciter : uno modo per subtractionem neces­ sarii ; alio modo per positionem contrarii. Quia autem omnis actio est per contactum, ideo necessarium est quod recipiens sacramentum quodammodo contingat ipsum, el per intellectum quem quidem contactum facit fides, ei per affectum quem contactum facit devotio. Et ideo indispositus reputatur et qui non credit et qui indevotus accedit Similiter autem duplex est contrarium quod subtrahi oportet. Unum est ex parle eorum quæ exterius aguntur ; et sic indispo­ situs est qui aliter celebrat. Aliud est ex parle virtutis intrinsecæ quæ secretius operatur salutem ; et sic indispositus est qui contemnit. 232. — Similiter autem per comparationem ad effectum baptismi, oportet quod disponatur aliquis adhibendo necessa­ rium, scilicet fidem quæ cor purificat, et quod removeat contra­ rium, scilicet peccatum, per contritionem. Et ideo Ambrosius dicit quod non sunt necessaria ex hac parte nisi fides et contritio, tamen contritio etiam in devotione includitur. 233. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fictio proprie est cum aliquis aliquid ostendit dicto vel facto quod non est in rei veritate. Hoc autem contingit dupliciter. Uno modo quando ex hac intentione aliquid dicitur vel fit, ut aliud ostendatur quam rei veritas habet ; et tunc fictio est speciale peccatum, et sic non accipitur hic. 234. — Alio modo quando aliquid ostenditur quod rei veritas non habet dicto vel facto, etiam si non propter hoc dicatur vel fiat ; et sic accipitur hic fictio. Quicumque enim ad baptismum accedit, ostendit se veteri vitæ abrenuntiare et novam inchoare. Unde si voluntas ejus adhuc in vetustate vitæ remaneat, aliud ostendit quam sit in rei veritate ; et ideo est fictio. 235. — Ad secundum dicendum quod in sacramentis præcipue fides operatur, per quam sacramenta quodammodo continuantur suæ causæ principaliter agenti et etiam ipsi recipienti. Et ideo defectus fidei specialius pertinet ad fictionem quæ est in sacra­ mentis, quam defectus aliarum virtutum. 236. —· Ad tertium dicendum quod devotio hic accipitur voluntas consequendi baptismum totaliter, et quantum ad sacra- f/’ DISTINCTIO IV, QU7EST. Ill, ART. Ill ? , mentum et quantum ad rem sacramenti. Et hujus devotionis defectus non potest sine peccato mortali esse ; quamvis defectus devotionis prout importat fervorem caritatis in reverentia Dei et divinorum, possit esse sine peccato mortali. 237. — Ad quartum dicendum quod aliter celebrans quan­ doque non variat ea quæ sunt de essentia sacramenti, et tunc confertur sacramentum ; sed non consequitur aliquis rem sacra­ menti, hisi suscipiens sacramentum sit immunis a culpa aliter celebrantis. 238. — Ad quintum dicendum quod non loquimur hic dc contemptu quo aliquis abjicit sacramentum non recipiens ipsum, sed quo aliquis parvipendit non æstimans in eo esse efficaciam ad salvandum. 189 239. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in baptismo imprimitur character qui est immediata causa dispo­ nens ad gratiam. Et ideo, cum fictio characterem non auferat, recedente fictione quæ effectum characteris impediebat, cha­ racter qui est praesens in anima incipit habere effectum suum. Et ita baptismus recedente fictione, effectum suum consequitur. 240. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus non habet efficaciam solum ex opere operante sed magis ex opere operato quod est opus Dei et non hominis ; et ideo non potest esse mortuum. 241. — Ad secundum dicendum quod baptismus recedente fictione habet idum effectum quem prius habuisset, si fictio non fuisset. Et ideo peccata præcedentia baptismus remittit et quoad culpam et quoad poenam ; sed peccata sequentia remit­ tuntur virtute contritionis quæ fictionem amovet, quantum ad culpam, sed non quantum ad pœnam totaliter. 242. — Ad tertium dicendum quod in eucharistia non impri­ mitur character cujus virtute possit aliquis virtutem sacramenti percipere fictione recedente. Et ideo non est simile. ii ARTICULUS III [I] r [ΠΙ, q. 66, a. 11 ; Quodl. VI, q. 3, a. 1 ; in Joan., c. 3, 1. 1.] 243. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PR/ETER BAPTISMUM FLUMINIS NON DEBEANT ALIA BAPTISMATA ESSE. 1. In omnibus enim quæ sunt unius speciei, est unus modus generationis. Sed baptismus est regeneratio in vitam spiritualem .,b - 190 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quæ est unius rationis in omnibus generatis. Ergo debet esse regeneratio unius modi1, et ita tantum baptismus fluminis. 2. Præterea. Baptismus condividitur contra alia sacramenta novæ legis. Sed alia sacramenta non multiplicantur : non enim sunt plures confirmationes neque plura sacerdotia et sic de aliis. Ergo etiam præter baptismum fluminis non debet esse aliquod baptisma. 3. Præterea. Sacramentum est genus baptismi. Sed alia quæ dicuntur baptismata non sunt sacramenta, quia non servatur debita forma et debita materia. Ergo non sunt baptismata. 244. — SED CONTRA est quod Damascenus determinat in IV lib. (de Fide orth. c. 9 ; G. 94,1124), plura genera baptismatum. 245. ■*— Præterea. Heb. vi, 2, super : « Baptismatum docirinæ », dicit Glossa : « Plura dicit, quia est baptisma aquæ, pœnitentiæ et sanguinis. » Ergo sunt plura genera baptismatum. [II] [III, q. 66, a. 11 ; Quodl. VI, q. 3, a. 1 ; in Joan,, c. 3. 1. 1.] 246. — ULTERIUS. Videtur QUOD PŒNITENTIÆ BAPTISMUS NON SUFFICIAT AD SALUTEM. 1. Character enim baptismalis videtur esse de pertinentibus ad salutem, eo quod per ipsum distinguitur populus Dei a non populo Dei. Sed per baptismum pœnitentiæ non imprimitur character. Ergo non sufficit ad salutem. 2. Præterea. Posita causa sufficiente superfluum videtur aliam causam addere. Si ergo baptismus pœnitentiæ ad salutem sufficeret necessitate imminente, tunc aliquis necessitatis arti­ culum evadens non deberet baptismo aquæ baptizari : quod falsum est. 3. Præterea. Ætas puerilis magis est ad misericordiam incli­ nans quam ætas perfecta, ut patet per Glossam Bom. v, 7, super illud : « Vix pro justo quis moritur etc. » Sed pueris non remittitur peccatum originale pro sola fide et contritione alio­ rum, nisi baptismus aquæ eis adhibeatur. Ergo videtur quod nec adultis remittitur2 originale et actuale simul sine baptismo aquæ. 247. — SED CONTRA. Salus hominis cum sit de maximis bonis, non potest homini invito auferri. Sed in potestate hominis est impedire alium ne baptizetur baptismo aquæ. Ergo sine baptismo aquæ per solam fidem et contritionem potest esse salus. 248. — Præterea. Bom. VI, 23, dicitur : « Gratia Dei vita ælerna ». Sed contritio non est sine gratia. Ergo qui habet fidem et contritionem, etiam sine baptismo aquæ salvatur. 1. Ed. praeter F. « Ergo non debet esse regeneratio nisi unius modi », αγ habent « non », sed ad. supra « nisi ». — 2. Ed. « remittatur ». ¥ DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. Ill 191 [III] [HI, q. 66, a. 11 ; Quodl. VI, q. 3, a. 1 ; in Joan., c. 3, 1. 1.] 249. -— ULTERIUS. Videtur quod baptismus sanguinis NON SUPPLEAT VICEM BAPTISMI AQUÆ. 1. Baptismus enim aquæ habet efficaciam ex opere operato, baptismus autem sanguinis solum ex opere operante ; unde sine caritate non prodest, ut dicitur I Cor. xm. Sed in pueris nihil habet efficaciam ex opere operante, quia usum liberi arbitrii non habent. Ergo in eis baptismus sanguinis non supplet vicem baptismi aquæ. 2. Præterea. In baptismo sanguinis non est nisi pœna et causa. Sed poena quandoque non est proportionata ad tollendam tantam1 pœnam debitam pro peccatis ; nec etiam devotio ad causam passionis, cum quis pro Deo patitur, ad hoc sufficeret. Ergo baptismus sanguinis non semper totam pœnam debitam pro peccatis tollit, et ita non supplet in omnibus vicem baptismi aquæ. 3. Præterea. Alia multa sunt genera supererogationum, sicut virginitas cui etiam debetur aureola, et doctrina et hujusmodi. Sed hæc non supplent locum baptismi. Ergo nec martyrium, ut videtur. 250. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit de Cy­ priano (de unico Baptis, contra Petit., c. 13, n. 22 ; L. 43,606), quod « si quid in eo purgandum erat, passionis falce ablatum est. » Ergo baptismus sanguinis purgat universaliter et etiam supplet locum baptismi aquæ. 251. — Præterea. Baptismus aquæ efficaciam habet ex pas­ sione Christi, cui nos conformat. Sed similiter baptismus sanguinis nos passioni Christi conformat. Ergo supplet vicem baptismi. [IV] [IIT, q. 66, a. 12 ; ad Hehr. c. 6, 1. 1.] 252. — ULTERIUS. Videtur quod baptismus aquæ sit POTIOR QUAM BAPTISMUS SANGUINIS. 1. Baptismus enim sanguinis efficaciam habet ex opere ope­ rante illius qui patitur, baptismus autem aquæ ex passione Christi. Cum ergo passio Christi sit efflcacior quam opus operans alicujus puri hominis, baptismus aquæ nobilior erit quam bap­ tismus sanguinis. 2. Præterea. Per baptismum aquæ datur homini gratia per quam debetur ei aurea, sed per baptismum sanguinis debetur 1. Ed. « totam ». 192 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM homini aureola. Ergo cum aurea sit nobilior quam aureola1, et baptismus aquæ erit nobilior quam baptismus sanguinis. 253. — SED CONTRA est quod dicitur in Glossa, Judic. \ i, super illud : « Tolle vitulum etc. »2 : « Baptismus in sanguine puriores reddit quam baptismus aquæ. » 254. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod proprie loquendo, unum esi tantum baptisma quod in aqua celebratur .sub determinata forma verborum, de qua Dominus dicit Mat. ult., 19 : « Docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » 255. — Alia autem dicuntur baptismata per ordinem ad illud baptisma ; et hoc tripliciter. Primo dicitur aliquid baptisma quasi signum hujus baptismi. Et sic diluvium dicitur baptismus inquantum significat nostrum baptismum quantum ad salvationem spiritualis vitæ ex salva­ tione humani generis tunc facta in arca, ut patet I Petr. m, 20, et transitus maris rubri qui significat baptismum nostrum quan­ tum ad liberationem a servitude dæmonum, ut dicitur I Cor., x, 1, 2 ; et ablutiones quæ fiebant in lege quæ significant nostrum baptisma quantum ad purgationem peccatorum quæ in ipso fit. 256. — Alio modo dicitur baptisma quasi causa aliqua nosiri baptismi. Et sic baptismus Joannis dicitur baptisma ut disponens ad nostrum baptisma ; et baptismus3 quo Christus bapiizatus est, ut dans efficaciam nostro baptismo. 257. — At io modo dicitur aliquid baptismus secundum pro­ portionem ad eumdem effectum. Et sic dicitur baptismus pcenilentiæ et baptismus sanguinis de quibus Magister hic loquitur. Vel quantum ad effectum secundarium qui est consummatio in bono ; et sic dicitur baptismus spiritus, de quo dicitur Aci. i, 5. Et hæc novem genera baptismatum ponit Damascenus (IV, de Fide orth., c. 9 ; G. 94, 1123), sed Magister hic tangit illa tantum quæ habent convenientiam cum sacramento baptismi in principali effectu. 258. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus san­ guinis et baptismus pœnitentiæ habent vim eamdem regenerandi cum baptismo aquæ ; quia baptismus sanguinis et pœnitentiæ non valent ad regenerationem nisi ei qui habet baptismum aqua? in proposito, « quando scilicet articulus necessiiaiis, non contemptus religionis sacramentum excludit », ut in Littera (7a) dicitur ; et sic quodammodo agunt in vi baptismi aquæ. 259. — Ad secundum dicendum quod alia sacramenta non 1. Ed. om. per homot. * Ergo cum aurea sit nobilior quam aureola ». — 2. Ed. om. <( super illud : « Tolle vitulum, etc. » -— 3. Ed. « baptisma ». DISTINCTIO IV, QUÆST. Ill, ART. Ill 193 sunt tantæ necessitatis sicut baptismus ; et ideo non oportuit quod haberent aliqua supplentia cum articulus necessitatis sacramentum excludit. 260. — Ad tertium dicendum quod duo baptismata de quibus Magister facit mentionem in Littera (6), non conveniunt cum baptismi sacramento in significando, sed solum in causando ; et ideo non proprie possunt dici sacramenta. Propter quod in Littera (6) dicitur quod tales suscipiunt rem sacramenti sine sacramento. 261. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod aliquid dicitur ad salutem sufficere1 dupliciter. Uno modo simpliciter et absolute ; et sic baptismus pœnitentiæ sine baptismo aquæ non sufficit ad salutem. 262. — Alio modo secundum quid et in casu ; et sic sufficit, quando articulus necessitatis sacramentum excludit ne actu percipi possit. Tunc enim, quamvis sit poenitentia sine baptismo in actu, est tamen cum desiderio et proposito baptismi ; et volun­ tas pro facto reputatur ei qui non habet tempus operandi. 263. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eadem ratio est de charactere baptismali et de ablutione aquæ exteriori, quia utrumque simpliciter est necessarium ad salutem, sed in casu sufficit propositum, quando articulus necessitatis sacramentum excludit. 264. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procederet bene, si baptismus pœnitentiæ esset simpliciter et absolute ad salutem sufficiens. 265. — Ad tertium dicendum quod quamvis puerorum ætas sit magis miserabilis, tamen oportet si salvari debeant, quod in eis aliqua causa salutis sit. Et quia per proprium motum liberi arbitrii salvari non possunt, oportet quod per sacramentum baptismi salventur. Plus enim valet adulto fides propria, quam parvulo fides aliena. Quod enim aliquando fides aliena puero ad salutem sufficiebat cum aliqua protestatione hoc erat inquan­ tum illa protestatio habebat2 vim sacramenti quam nunc babet baptismus aquæ. 266. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod bap­ tismus aquæ efficaciam habet a passione Christi, inquantum eam sacramentaliter repraesentat. Baptismus autem sanguinis passioni Christi conformat realiter, non sacramentali representatione. Et ideo in his quæ sacramentalia sunt, baptismus san­ guinis non supplet vicem baptismi aquæ, sicut est impressio 1. Ed. om. « sufficere ». — 2. Ed. « habeat ». COMMENT, IN LIB. SENTENT, - IV. --- 8 I 194 j characteris et hujusmodi, sed in eo quod est res tantum, supplet totaliter vicem baptismi aquæ quando articulus necessitatis sacramentum excludit. Sicut enim in baptismo aquæ liberatur homo ab omni culpa præcedente et pœna, ita in baptismo i I ■ ’ I i SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sanguinis. 267. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus sanguinis non habet hoc tantum ex opere operante, neque quantum ad pœnam qua aliquis1 martyrium explet, quam contingit non esse sufficientem ad satisfaciendum pro peccato ; neque quantum ad devotionem justæ voluntatis, quia contingit quod voluntate majori caritate informata aliquis sine martyrio non potest ab omni poena liberari, sed habet hoc ex imitatione passionis Christi. Unde de martyribus dicitur Apoc. vn, 14 : « Laverunl stolas suas iu sanguine agni ». Et ideo pueri quamvis usum liberi arbitrii2 non habeant, si occidantur pro Christo, in suo sanguine baptizati salvantur. 268. — Ad secundum dicendum quod quamvis illa pœna in se considerata, non esset sufficiens ad liberandum ab omni pœna peccati, tamen relata ad causam passionis accipit effi­ caciam a passione Christi cui aliquis per talem pœnam confor­ matur et ex hoc ab omni pœna absolvere potest. 269. — Ad tertium dicendum quod in aliis supererogationis et3 perfectionis operibus aut4 statibus, non est ita expressa conformitas ad passionem Christi sicut in baptismo sanguinis, neque etiam in baptismo pœnitentiæ ; et ideo non oportet quod in eis omnis pœna dimittatur. 270. — Tamen in Vilis Patrum dicitur quod quidam Patrum vidit eamdem gratiam descendentem super eum qui habitum religionis assumit, et super eum qui baptizatur. Sed hoc non est quia talis a satisfactione absolvatur, sed quia eo ipso quod suam voluntatem etiam in servitutem redigit propter Deum, plenarie jam pro omni peccato satisfecit, quam cariorem habet omnibus rebus mundi, de quibus tantum posset dare quod elee­ mosynis omnia peccata redimeret, etiam quantum ad pœnam. 271. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod uter­ que baptismus efficaciam* habet a passione Christi, secundum quod ei conformat6. Et quia baptismus aquæ conformat7 ei sacramentali significatione, baptismus autem sanguinis realiter ; ideo quantum ad sacramentalia excedit baptismus aquæ, sicut est impressio characteris et hujusmodi ; sed quantum ad ea 1. Ed. « aliis ». — 2. Ed. « liberum arbitrium », om. « usum ». — 3. Ed. « vel ». — 4. Ed. « vel ». — 5. αβ « efficentiam », contra yS et ed. — G. aS « confor­ matur ». — 7. αδ « conformatur ». I i DISTINCTIO IV, EXPOSITIO TEXTUS 195 quæ sunt ultima res sacramenti1 excedit baptismus sanguinis, quia et gratia in baptismo sanguinis magis augetur habenti, et amplior datur non habenti, si impedimentum non adsit ; et remis­ sio peccatorum quamvis non sit plenior, quia uterque omnem pœnam et culpam tollit, tamen est in baptismo sanguinis efficacior et fructuosior, quia secundis maculis non inquinatur, ut Damascenus dicit (ubi supra). 272. — Quod enim Quidam dicunt quod in baptismo san­ guinis gratia non confertur, apparel falsum esse in pueris qui pro Christo occiduntur, et etiam in adultis quibus potest in ipso actu passionis gratia dari, sicut et in baptismo aquæ, si se ad eam disposuerint et obicem aliquam non ponant Spiritui sancto. 273. — Ei hoc palet per Augustinum2 qui ad Fortunatum loquens de comparatione horum baptismatum, ait (de Eccles. Dogm. c. 41 ; L. 58, 1220) : « Baptizalus confitetur fidem suam coram sacerdote, martyr coram persecutore ; ille post professionem Pontificis recipit Spiritum sanctum, hic templum efficitur Spiritus sancti. » Nullus autem efficitur templum Spiritus sancti nisi gratiam accipiendo. 274. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etiam baptismus sanguinis efficaciam habet a passione Christi, cui expressius conformatur quam baptismus aquæ. 275. — Ad secundum dicendum quod in baptismo sanguinis aliquis non solum aureolam meretur, sed etiam auream per gratiam tunc collatam vel augmenta tam. EXPOSITIO TEXTUS 276. — « Omnes parvuli qui in baptismo etc. » (la). Non tamen soli parvuli,.sed etiam quandoque adulti. Tamen de par­ vulis non est dubium quin recipiant ; de adultis autem est, quia per fictionem impediri possent; et ideo parvulis potius exemplificat. 277. — « Nisi pceniteat eum veteris vitæ etc. » (2a) Contra. Ergo baptismus non est primum sacramentum, sed pænitentia. Et dicendum quod loquitur de pænitentia prout est virtus, non prout est sacramentum. 278. — « Non redire dimissa etc. », (3a) hoc qualiter verum sit, infra (d. 22 (q. 1, a.l), dicetur. 279. — « Induunt homines Christum aliquando etc. » (5a). Induere Christum nihil aliud est quam Christi similitudinem 1. Ed. « res et non sacramentum ». — 2. F. Gennadium. 196 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM assumere : quod contingit exterius per sacramentalem reprae­ sentationem, et interius per realem imitationem. 280. — Nec tantum passio vicem baptismi etc. » (7) ( '.ont ritio non totaliter supplet, quia non semper a tota poena absolvit, quamvis absolvat ab omni culpa. 281. -- « Neque enim ille latro etc. » (7a) Contra est quod Hieronymus dicit (epist. ad Paulinum de institutione Monachi ; L. 22, 5801 quod « Christus homicidii pomam in illo latrone jecit esse martyrium. » Et dicendum quod habuit aliquid de martyrio, scilicet pcenam et justam voluntatem ; et aliquid defuit1 ad martyrium, scilicet causa : sicut etiam2 in innocentibus defuit justa voluntas, sed fuit poena et causa. 282. — « Quem regeneraturus eram, amisi. » (7b) Amisisse se eum dicit, quia gaudium et meritum quod de baptizatione ejus habiturus erat, amisit differens baptismum usque ad solemne tempus secundum morem Ecclesiae qui tunc erat, vel usque ad perfectam instructionem. « Ille autem gratiam baptismi non amisit », (7b) quia cum desi­ derio ejus decessit. Et hoc est verum quantum ad remissionem culpæ, sed non quantum ad remissionem omnis pœnæ. 283. — « Ubi tota sacramenta baptismi etc. » (9a). Verum est quantum ad id quod est tantum res in sacramento. 284. — « .Eterno supplicio puniendos, » (10a) supplicium im­ proprie nominat poenam damni, quam solam pueri sustinebunt, ut in II lib., d. 33 (q. 2, a. 2), dictum est. 285. — « Quia3 fidelium consortio non separantur etc. » (10b) Orationes tamen illæ, non sunt pro eis suffragia, sed gratiarum actiones.. 1. Ed. <( deficit ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. « Quia ». DISTINCTIO V Quod baptismus /eque bonus est, a bono vel a malo datus. 1. — Post hæc sciendum est sacramentum baptismi a bonis et a malis ministris dari, sicut a bonis et a malis sumitur. Nec melior est baptismus qui per meliorem datur, nec minus bonus qui per minus bonum datur, nec malus qui per malum datur. Nec majus munus datur in baptismo dato a bono, nec minus in baptismo dato a malo, sed æquale ; quia non est munus hominis, sed Dei. Quod totum subditis declaratur testimoniis. Augustinus ait [in Joan, tract. 5, η. 6 ; L. 35, 1417) : « Baptismus talis est, qualis est ille in cujus potestate datur, non qualis est ille per cujus ministerium datur. » Item (de Unie. Bapt. cont. Petii., c. 11, n. 18 ; L. 43, 604) : « Prorsus jieri potest ut aliqui verum habeant baptisma et non habeant veram fidem. » Item {III Contr. Crescon., Donat., c. 6, n. G ; L. 43, 499) : « Si inter bonos ministros, cum sit alius alio melior, non est melior baptismus qui per melio­ rem datur ; nullo modo malus est qui etiam per malum datur, quia idem bap­ tismus datur. Et ideo per ministros dispares Dei munus est æquale, quia non illorum, sed ejus est. » Idem [in Joan., tract. 6, η. 8; L. 35, 1429) : « Cum baptizat malus, illud quod datum est unum est, nec1 impar propter impares ministros, sed par et æquale propter hoc : « Hic est qui baptizat. » Item (tract. 5, n. 15 ; L. 35, 1422) : « Ego dico, et nos dicimus omnes, quia justos oportet esse per quos baptizatur, justos oportet esse tanti judicis ministros. Sint ministri justi, si volunt ; si autem noluerint esse justi qui sedent in cathedra Moysi, securum me fecit2 magister meus, scilicet Christus de quo Spiritus sanctus dicit : « Hic est qui baptizat. » Item (Ibid., n. 18) : « Quos baptizavit Judas, Chritus baptizavit. Si quos ergo baptizavit ebriosus, homicida, adulter : si Christi erat baptismus, Christus baptizavit. Non timeo adulterum, nec ebriosum, non3 homicidam, quia columbam attendo, per quam mihi dicitur : « Hic est qui baptizat. Item {Ibid., n. 19) : « Homicida dedit baptismum Christi : quod sacra­ mentum tam sanctum est ut nec homicida ministrante polluatur. » Item (De fide ad Petrum, c. 3, n. 43 ; L. 40, 767) : « Si in hæresi qua­ cumque vel schismate quisquam « in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti » baptismi sacramentum acceperit, integrum sacramentum accepit ; sed salutem quæ virtus est sacramenti non habebit, si extra Ecclesiam catholicam ipsum sacramentum habuerit. Debet igitur4 ad Ecclesiam redire, non ut sacramentum baptismi iterum accipiat — quod nemo debet in aliquo repetere — sed ut in societate catholica vitam accipiat. Baptismus enim extra Ecclesiam nequit prodesse. Ibi enim cuique prodesse potest baptismus ubi potest prodesse eleemosyna, scilicet in Ecclesia. » Item Isidorus (De Cons., d. 4, cap. « Romanus »; L. 187, 1800) : « Romanus Pontifex non hominem judicat qui baptizat, sed Spiritum Dei subministrare gratiam baptismi, licet paganus sit qui baptizat. » 1. Ed. « non ». — 2. Ed. « facit ». — 3. Ed. > Ergo nec sacramenta per malos ministros data prosunt ad effec­ tum salutis. 94. — SED CONTRA est quod in Littera (1) dicitur : « Cum baptizat malus, illud quod datum est, unum est, nec impar propter impares ministros ». Sed boni baptizando conferunt sacramentum et rem sacramenti. Ergo et mali. [III] 95. - ULTERIUS. A'iDETUR QUOD PER MELIOREM MINIS­ TRUM BAPTISMUS DATUS MAJOREM EFFECTUM HABEAT. 1. Multiplicata enim causa multiplicatur effectus. Sed bap­ tismus ex opere operato gratiam confert. Similiter etiam patet quod sancti homines ex opere operante primam gratiam alicui merentur. Ergo si opus operans baptizantis adjungatur cum efficacia baptismi, major gratia dabitur. 2. Præterea. Baptismus magis est ordinatus ad spiritualem salutem quam ad corporalem. Sed aliquis baptizatus a sancto homine, meritis et intercessione baptizantis quandoque salutem corporalem consequitur : quod non est ex opere operato, quia baptismus ad hoc efficaciam non habet : sicut patet de Constan­ tino quem Silvester baptizavit. Ergo etiam quantum ad spiri­ tualem salutem baptismus a bono ministratus potest ampliorem effectum spiritualis salutis habere. 96. — SED CONTRA est quod in Littera (1) dicitur : « Non est melior baptismus qui per meliorem ministrum datur, sed per ministros dispares Dei munus est æquale. » [IV] [Infra, d. 24, q. 1, a. 3, sol. 5 : III, q. 64, a. 6.] 97. — ULTERIUS. Videtur quod malus minister peccet BAPTIZANS. I. Quia, sicut Augustinus in Littera (1) dicit, « justos oportet esse per quos baptizatur ». Si ergo non sint justi cum baptizent, faciunt quod non oportet. Ergo peccant. 2'. Præterea. Eucharistiæ sacramentum non est majoris effi­ caciae quam baptismi. Sed peccat sacerdos indigne accedens ad 1. Ed. om. « «t ». DISTINCTIO V, QUÆST. II, ART. II 217 t t. illud sacramentum, ut patet I Cor., xi, 27. Ergo et peccat, si sit malus, baptizando. 98. — 3. SED CONTRA. Ex officio habet quod baptizet. Ergo exequendo suum ministerium non peccat. 99. —- 4. Praeterea. Ipse tenetur baptizare. Ergo si baptizando peccat, esset perplexus : quod non potest esse. ;. [vi 100. — ULTERIUS. Videtur QUOD RECIPIENS IN SE VEL IN ALIO SACRAMENTUM A MALO SACERDOTE,' PECCAT. 1. Quia consentiens peccanti ipse peccat. Sed sacerdos in aliquo casu peccat indigne baptizans. Ergo et ab eo baptismum accipiens vel exigens. 2. Præterea. Esto quod sacerdos non velit baptizare sine pretio, constat quod si datur ei pretium, simonia committitur : quod sine peccato fieri non potest. Ergo in aliquo casu peccat accipiens sacramentum baptismi a malo ministro. 101. ■— SED CONTRA est quod Augustinus in Littera (1) dicit : « Nec timeo adulterum nec homicidam ». Esset autem timen­ dus, si ab eo accipiens sacramentum peccaret. Ergo nec peccat ab eo accipiens sacramentum. z 102. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in sacramentis est aliquid quod est de substantia sacramenti, et aliquid quod est de convenientia sacramenti et solemnitate. ; Si ergo subtrahatur1 aliquid quod est de substantia sacramenti, non erit verum sacramentum ; si autem subtrahatur2 aliquid eorum quæ requiruntur ad solemnitatem vel convenientiam sacramenti, propter hoc non desinit esse sacramentum. 103. — Unde cum bonitas ministri non sit de substantia sacramenti, quia3 omnino ignorata est, ea autem quæ sunt de substantia sacramenti oportet esse certa ; patet quod sub­ tracta bonitate ministri adhuc est sacramentum, dummodo alia quæ sunt de substantia sacramenti observentur. 104. — AD PRIMUM ergo dicendum quod debitum dicitur dupliciter. Uno modo, debito4 necessitatis, et sic est debitus minister baptismi quilibet homo. 105. — Alio modo, debito convenientiæ vel5 congruitatis. Et sic oportet ministrum esse bonum, sicut oportet aquam in qua fit baptismus esse mundam ob reverentiam sacramenti. Tamen 1. Ed. « subtraheretur ». — 2. Ed. « subtraheretur ». — 3. P. « quia non omnino certa est ; sed quandoque ignorata ». — 4. Ed. « debitum ». — 5. Ed. « et ». 218 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM si sit immunda, nihilominus fit in ea baptismus ; et similiter si sit minister malus, nihilominus confert baptismum. 106. — Ad secundum dicendum quod duplex esi aclio corporis. Una est intranea, sicut sentire, vivere et hujusmodi ; et tali actione1 non participat membrum aridum ; et similiter nec homo malus actione8 virtutum quæ huic proportionatur. 107. — Alia est aclio ad extra. Et talis actio, bene potest fieri per membrum aridum : sicut percutere quod etiam omnino re inanimata fit, ut baculo ; et huic proportionaliter respondet ministratio sacramentorum. 108. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex est agens : unum principale et aliud instrumentale. Agens autem principale, cum agat sibi simile, oportet quod habeat formam quam inducit per suam actionem in agentibus univocis vel aliquam ignobiliorem’ in agentibus non univocis. Sed agens instrumentale non oportet quod habeat formam quam inducit ut disponentem ipsum, sed solum per modum intentionis, sicut de forma scamni in serra patet, ut 1 d.4 (141), dictum est. 109. — Agens aulem principale in baptizando est ipse Deus per auctoritatem, et ipse Christus secundum quod homo, cujus meritum operatur in baptismo ; et ex plenitudine divinæ boni­ tatis et gratiæ Christi pervenit gratia ad baptizatum. Sed baptizans est tantum agens instrumentale ; unde non refert ad rem sacramenti percipiendam, utrum ipse gratiam habeat, an5 non. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actio non attri­ buitur instrumento secundum Philosophum (De generat, ani­ mal., β 1. 734», 28), proprie, sed principali agenti. Unde proprie et per se loquendo iste malus minister non est qui mundat, sed Christus, de quo dictum est, Joan., i, 33 : « Hic est qui baptizat. » 111. — Ad secundum dicendum quod in oratione orans est sicut principale agens, non solum sicut instrumentale. Et ideo requiritur ad efficaciam orationis quod ex opere operante effectum sortiatur, non solum ex opere operato, sicut esi in sacramentis, Et ideo malorum orationes infructuosæ sunt, quantum ex eis. est ; sed possunt esse fructuosæ aliis pro quibus oratur, propter eorum devotionem, vel inquantum orant in persona Ecclesiæ. 112. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ali­ quid dicitur effectus alicujus per se et per accidens. 1. Ed, « talem actionem », contra αβγ^^ζη. — 2. Ed. « actionem ». — 3. Ed « nobiliorem ». — 4. Ed. om. « Id.» — 5. Ed. « vel. » DISTINCTIO .V, OUÆST. II, ART. II 219 Per se quidem effectus alicujus est quod per ipsum ad hoc ordinatum producitur, sicut domus ædificatoris. Per accidens quod conjungitur ei quod est effectus per se, sicut si inhabitatio1 domus dicatur effectus ædificatoris. 113. — Sic ergo dico quod effectus per se baptismi æqualis est a quocumque detur, vel a malo vel a bono, ceteris paribus ex parte baptizati. Sed cum effectu baptismi potest aliquid aliud baptizato conferri, sive pertineat ad salutem corporis sive animæ, ex merito baptizantis 2. Ei hoc non esi proprie effectus baptismi, quia baptismus non est causa nisi instrumentalis, et non est instrumentum agens in virtute ministri qui et ipse instrumentum est, sine3 virtute Christi et Dei. Et per hoc patet solutio ad objecta. 114. ■— AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod qui­ cumque in peccato mortali existens, exhibet se ministrum Ecclesiæ in quocumque spirituali, peccat, secundum Quorumdam opi­ nionem satis probabilem et quæ per auctoritatem Dionysii, confirmatur, ut infra (d. 24, q. 1, a. 3, sol. 1) melius ostendetur. Et ideo sacerdos baptizans cum solemnitate, quasi ministrum Ecclesiæ se exhibens, peccat mortaliter ; si autem simpliciter baptizet in articulo necessitatis, non quasi minister Ecclesiæ, sed sicut vetula baptizare posset, non peccat. 115. — AD PRIMUM ergo dicendum quod auctoritas Au­ gustini non multum cogit, quia loquitur de opportunitate congruentiæ ; et præterea loquitur de illis qui baptizant ut ministri Ecclesiæ ; unde subdit : « Justos oportet esse tanti judicis minis­ tros ». 116. — Ad secundum dicendum quod secus est de eucharistia, quia illud sacramentum nunquam nisi a ministris Ecclesiæ perfici potest. Et ideo semper aliquis celebrans illud sacramen­ tum, ministrum Ecclesiæ se exhibet. 117. — Ad tertium dicendum quod quamvis ex officio com­ petat sibi quod baptizet, tamen officium suum debet juste exercere, sicut dicitur Deut. xvi, 20 : « Juste quod justum est exequeris. » 118. — Ad quartum dicendum quod ipse non est perplexus, quia potest conteri de peccato, et tunc baptizare et conficere. 119. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod malus minister aut est praecisus ab Ecclesia aut non. Si sit præcisus ab Ecclesia, tunc peccat ab eo accipiens* sacra­ 1. Ed. «habitatio». — 2. Ed. *· baptismi ». — 3. Ed. « sed in ». — « recipiens ». 4. Ed 220 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM mentum, nisi in necessitate in qua posset etiam a Pagano vel Judæo suscipere. 120. —- SÏ autem non sit præcisus ab Ecclesia, non peccat ab eo accipiens sacramentum, nisi per accidens, scilicet si ejus peccato communicet. 121. —· AD PRIMUM ergo dicendum quod dato quod malus sacerdos peccet baptizando, non tamen oportet quod ille qui ab eo baptismum recipit vel exigit, etiam excepto casu necessi­ tatis, peccet propter duas rationes. Primo quia isti non potest esse certum quod ille sit in peccato mortali, cum in’uno instanti Spiritus operetur justificationem impii. Secundo, quia iste petit quod justum est quia a suo sacerdote debet sacramenta percipere. Nec propter hoc cogit vel inducit eum ad peccandum, quia ille potest reddere quod debet non peccando. 122. — Ad secundum dicendum quod aut ille qui est bapti­ zandus est adultus, aut non. Si est adultus, sufficit ei petere baptismum ad salutem, quia bap­ tizatur baptismo flaminis ; nec debet propter hoc simoniam committere. 123. — Si autem sit puer qui est baptizandus, tunc potius debet ipsemel puerum baptizare, quam pretium sacerdoti pro baptismo simoniace dare 124. — Et tamen licitum est ei aquam emere, si alias habere non posset, quia aqua non est sacrum quid ; et si sit sanctificata, non operatur ad baptismum de necessitate ejus existens quasi sanctificata, sed quasi aqua ; et ideo non emit aquam sanctificatam, sed aquam tantum. 125. — Quidam vero dicunt quod potest pretium dare ; quia hoc non est simoniam committere, sed redimere vexationem suam. Sed primum melius videtur. ARTICULUS III [I] [III, q. 64, a. 1.] 126. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod D.EMON IN FIGURA HOMINIS APPARENS POSSIT BAPTIZARE. 1. Dicit enim Augustinus super Joan, (tract. 5, η. 6 ; L. 35, 1417), quod « talis est baptismus qualis ille in cùjus potestate datur ». Si ergo diabolus baptizet invocando potestatem Trini­ tatis, bonus est baptismus. DISTINCTIO V, QUÆST. II, ART. Ill 221 2. Præterea. In baptizante1 non requiritur assimilatio ad Deum per gratiam, quia etiam mali possunt baptizare ; nec etiam assimilatio per characterem, quia etiam pagani bapti­ zare possunt. Ergo sufficit assimilatio per naturam. Sed hoc est in dæmonibus. Ergo possunt baptizare. 127. — SED CONTRA. Ministri baptismi ad Christum est aliqua conventio. Sed nulla est conventio Christi ad diabolum, ut patet II Cor., vi, 15. Ergo diabolus non potest conferre sacra­ mentum baptismi. [II] 128. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD BONUS ANGELUS IN FIGURA HOMINIS APPARENS, BAPTIZARE POSSIT. 1. Baptismus enim est actio hierarchica, quia est « illuminatio et purgatio », secundum Dionysium in Eccl. Hier., cap. 5 (p. 1, n. 3 ; G. 3, 503). Sed Angeli exercent in nos hierarchicas actiones, quia purgant nos, perficiunt et illuminant. Ergo pos­ sunt baptizare. 2. Præterea. In actionibus hierarchicis ita est quod quamcumque actionem potest facere inferior, potest facere superior ; sicut quidquid potest diaconus, potest sacerdos. Sed, secundum Dionysium, 12 cap. Cæl. Hier. (η. 1 ; G. 3, 292), quilibet Angelus est major summo sacerdote apud nos, qui ex eorum potestatis participatione Angelus dicitur, Malach. n, 7. Si ergo sacerdos homo potest baptizare, multo fortius Angelus. 129. — SED CONTRA. Baptismus est actio militantis Eccle­ siae. Sed Angeli non sunt neque actu neque potentia de Ecclesia militante. Ergo baptizare non possunt. 130. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod diabolus in figura sacerdotis apparens potest immer­ gere, sed non sacramentum conferre, propter duas rationes. Primo, quia dispensatio sacramentorum non est concessa2 nisi hominibus qui conveniunt cum Verbo incarnato, a quo sacramenta fluxerunt in natura assumpta ; et etiam cum sacra­ mentis in quibus est spiritualis virtus in corporeis elementis, sicut et homines ex natura spirituali et corporali compositi sunt. 131. — Secundo, quia3 si baptizare se fingeret, semper esset timendum quod non faceret intentione baptizandi quæ ad sacramentum exigitur, sed intentione decipiendi ; quia non esset probabile quod tantum bonum homini procuraret, sicut est spiritualis regeneratio. 1. αγ « ad baptismum ». — 2. Ed. « quia ». concredita », contra αβγδζη. — 3. Ed. om. 222 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 132. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ubi datur baptis­ mus, talis est qualis ille in cujus potestate datur. Sed diabolus nullo modo dare potest. 133. —■ Ad secundum dicendum quod homo peccator habet similitudinem cum Deo non solum quantum ad naturam divi­ nam per imaginem, sed etiam quantum ad naturam assumptam. 134. — EI iterum. In malis hominibus possibile est esse similitudinem per gratiam, non autem in daemonibus. 135. — Et præterea. Quod omnibus hominibus concessa est baptizandi potestas, hoc est propter necessitatem sacramenti ut omnibus possit de facili adesse baptizans. 136. — Sed diaboli conversatio non est cum hominibus. Unde non juvaret ad necessitatem sacramenti, si sibi potestas illa concederetur. 137. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Angelis bonis non est collata potestas baptizandi, propter duas rationes. Primo, quia non habent prædictam convenientiam cum sacra­ mento, et cum Christo qui est auctor sacramenti. Secundo, quia ad necessitatem baptismi non valeret potestas eis concessa, cum non sint in promptu hominibus, nec1 per eos baptizarentur2. 138. — Sed sicut Deus potentiam suam sacramentis non alligavit, ita nec potestatem consecrandi sacramenta alligavit aliquibus ministris. Unde qui dedit hanc potestatem hominibus posset dare et Angelis. Nec Angelus bonus baptizaret nisi divi­ nitus potestate sibi concessa. Unde si baptizaret, non esset rebap­ tizandus, dummodo constaret quod bonus Angelus esset : sicut et judicatum est templum quod per Angelos consecratum est, non oportere per hominem consecrari, ut legitur in historia dedicationis sancti Michaelis. 139. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Angeli actiones hierarchicas eis proportionaliter exequuntur, scilicet3 invisibi­ liter ; non autem eis est proportionale ut per corporalia elementa4 hierarchicas actiones perficiant. 140. — Ad secundum dicendum quod non oportet quod supe­ rior potestas eodem modo operetur quo inferior, sed modo altiori. Et ideo non oportet si homines sacerdotes per sacramentalia symbola actiones hierarchicas exequuntur, quod hoc Angeli possint facere, sed modo altiori. 1. Ed. « ut »—. 2. Ed. « baptizantur » contra — 3. αγ « sed ». — 4. Ed. om. « elementa ». ;N. « ut per eos baptizarentur ». DISTINCTIO V, EXPOSITIO TEXTUS 223 EXPOSITIO TEXTUS 141. —■ « Quid noverat Joannes Baptista ? etc. » (2a) Scien­ dum est quod Joannes antequam intraret eremum, Christum cognovit personaliter ex conversatione, cum fuerit ejus cogna­ tus per carnem et scivit etiam dignitatem ejus ex prophetica revelatione, sed propter longam moram amiserat vultus ejus imaginationem ; unde personaliter eum non cognoscebat. Et ideo Christo veniente ad baptismum, tria didicit, secundum diversos Sanctos ; quia, secundum Chrysostomum (hom. 17 in Joan., n. 3 ; G. 59, 378), didicit quod iste in persona erat ille quem praedicaverat venturum ; secundum Augustinum (tract. 5 in Joan., n. 6, L. 35, 1417), didicit quod haberet potestatem excellentiæ quam sibi retineret, tamen posset eam servis largiri : quod tamen in generali prius sciverat, sed tunc in speciali de hac persona cognovit; sed secundum Hieronymum (lib. IV in Ezech. xlvii, 3 ; L. 25, 469), didicit quod per baptis­ mum Christi non solum gratia conferretur mundans a culpa, sed etiam ab omni poena absolvens : quod1 habet ab3 ejus passione. 142. — « Ne tot essent3 baptismi etc. » (2b) Hoc non videtur esse inconveniens ; quia per hoc non dif­ ferrent baptismi secundum speciem, cum haberent unam for­ mam et unum effectum, sed differrent tantum secundum mate­ riam, sicut et nunc differunt. Et dicendum quod differrent secundum virtutem et secun­ dum invocationem ; et sic esset occasio schismatis in Ecclesia, ut unus diceret : Ego sum Pauli, alius : Ego sum Petri. I 1. Ed. « quot >. — 2. Ed. » ex ». — 3. Ed. « Tot essent ». DISTINCTIO VI Quibus liceat baptizare 1. — Nunc quibus liceat baptizare, addamus. De hoc Isidorus ait (lib. II de Officiis, c. 25, n. 9 ; L. 83, 822 et habetur de consecr., d. 4 « Constat» : L. 187, 1799) : « Constat baptismum solis sacer­ dotibus esse traditum, ejusque ministerium nec ipsis diaconibus implere est licitum absque Episcopo vel presbytero; nisi his procul absentibus1, ultima languoris cogat necessitas : quod et laicis fidelibus permittitur. » Item (ex Concilio Carthaginensi iv, Decr., de consecr., d. 4, c. 20 ; L. 187, 18001. « Mulier quamvis sancta, baptizare non prsesumat, nisi necessitate cogente. » 2. — De illis vero qui ab hæreticis baptizantur, utrum rebaptizandi sint, quæri solet. Ad quod breviter dicimus, quia quicumque sit qui baptizet, si servatur forma a Christo tradita, verum baptismum dat. Et ideo qui illum sumit, non debet rebaptizari. Unde Beda (hom. 12, lib. II ; L. 94, 198 ; et habetur de consecr., d. 4, cap. « Sive hæreticus. » ; L. 187, 1817) : « Sive hæreticus sive schismaticus sive facinorosus quisque in confessione sanctse Trinitatis baptizet, non valet ille qui baptizalus est a bonis catholicis rebaptizari, ne confessio et Trinitatis invocatio videatur annulari. » Item Augustinus (lib. LXV Qq. ad Orosium, q. 59 ; L. 40, 750) : « Quam­ vis unum sit baptisma et haereticorum, scilicet eorum qui in nomine Patiis et Filii et Spiritus sancti baptizant, et Ecclesiæ catholicæ, tamen qui foris Ecclesiam baptizantur, non sumunt ad salutem baptismum, sed ad perniciem, habentes formajn sacramenti, virtutem autem ejus abnegantes. Et ideo Eccle­ sia non eos rebaptizat2 qui in nomine Trinitatis baptizati sunt ; et ipsa est forma sacramenti. » Item (ep. 23, n. 2 ; L. 33, 95) : « Rebaptizare hsereticum qui hæc sancti­ ficationis2 signa perceperit, omnino peccatum est ; catholicum vero rebapti­ zare1 immanissimum scelus est. » Ex his aperte colligitur quod qui etiam ab hæreticis baptizati sunt, servato charactere Christi, rebaptizandi non sunt, sed tantum impositione manus reconciliandi, ut Spiritum sanctum accipiant, et in signum detes­ tationis hæreticorum. 3. — Sunt tamen nonnulli Doctorum, ut Cyprianus et Arii quidam qui dicere videntur, ab hæreticis non posse tradi baptismum, et eos esse rebaptizandos, cum veniunt ad Ecclesiam qui ab illis dicuntur baptizati. Sed hoc de illis verum est qui extra formam Ecclesiæ baptizare præsumunt. Cyprianus tamen ibi a veritate deviasse videtur, qui ait de hæretico, I lib. Ep. 12 ; L. 176, 135):« Quomodo sanctificare aquam potest, cum ipse immundus est, et apud quem Spiritus sanctus non est ? Cum Dominus dicat in lege (Num xix, 22) : « Quæcumque tetigerit immundus, immunda erunt ». Quis potest dare quod ipse non habet ? 1. Quar. ad. « et ». — 2. Ed. « baptizat ». — 3. Quar. « sanctitatis ». — 4. Quar. om. « rebaptizare ». DISTINCTIO VI 225 Hoc vero1 ex ignorantia eum dixisse Augustinus innuit dicens : (De unico baptismo contra Petii., c. 13, n. 22 ; L. 43, 606) : « Martyrem gloriosum Cyprianum, qui apud hæreticos vel schismaticos datum baptis­ mum nolebat agnoscere*, cum3 eos nimis detestaretur, tanta ejus merita usque ad triumphum martyrii secuta sunt, ut et caritatis qua excellebat luce obumbratio illa fugaretur, et si quid purgandum erat passionis falce tolleretur. Nec nos qui baptismi veritatem et hæreticorum iniquitatem agnos­ cimus, ideo Cypriano meliores sumus ; sicut nec Petro, quia Gentes judaizare non cogimus. » Quod nullus in materno utero baptizetur 4. — Hoc etiam sciendum est «quod licet ter immergamur propter myste­ rium Trinitatis, tamen unum baptisma reputatur » (Hieronymus in Ep. ad Ephes, c. iv, n. 5; L. 26, 496). 5. — Illud etiam ignorandum non est quod in materno utero nullus baptizari potest, etiam si mater baptizetur. a. — Unde Isidorus (lib I Serit, c. 22, n. 5 ; L. 83, 589) : « Qui in mater­ nis uteris sunt, baptizari non possunt, quia qui natus adhuc secundum Adam non est, secundum Christum non potest renasci, neque regeneratio in eumj dici potest in quem generatio non praecessit. n Item Augustinus (ad Dardarnum, ep. 187, c. 9, n. 34 ; L. 33, 944) : « Non potest quisquam renasci antequam natus sit5. » 6. — Si vero opponitur de Jeremia et de Joanne Baptista qui ab utero sanctificati leguntur, quod etiam de Jacob quidam putant, dicimus : Si sanctificatio ibi accipitur interior emundatio, in miraculis divin® poten­ ti® esse habendum, ut Augustinus ait ambigue super hoc loquens (loc. cit., n. 24, coi. 840) : « Si usque adeo, inquit, in illo puero acceleratus est usus rationis et voluntatis, ut intra materna viscera jam posset agnoscere ele credere, quod in aliis parvulis expectat’’ ætas ut possint, in miraculis habendum esset divinæ potentiæ, non ad humanæ trahèndum exemplum naturæ. Nam quando voluit Deus etiam jumentum loculum est (Num. XXII, 28). » Idem8. « De Jeremia legitur (Jerem., i, 5) : « Priusquam exires de ventre, sanctificavi te. » Illa tamen sanctificatio qua efficimur templum Dei, non nisi renatorum est. « Nisi enim quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in9 regnum Dei10» (Joan., iii, 5). Nemo autem renascitur, nisi prius nascatur. » (Ibid. n. 33). « Unde illa sanctificatio potest secundum praedestinationem accipi. » (c. 12, n. 37). Ecce dubitanter videtur loqui, qui etiam in eodem dicit (n. 23, coi. 840 ) : « Non dictum est quia credidit infans in utero, sed « exultavit » ; nec Elisa­ beth dicit : Exultavit in fide, sed « exultavit in utero meo. » Et potuit esse hæc significatio tantæ rei a majoribus cognoscendae, non a parvulo cognitæ. » Absque assertione de hac sanctificatione loquitur, non definiens qua­ liter intelligenda sit illa sanctificatio, an sit signum futuræ rei, an veritas justificationis per Spiritum factæ. Sed melius est ut dicamus illos praeter communem legem in uteris justificatos et gratia praeventos, dimissis omnibus peccatis : quod etiam multis sanctorum testimoniis edocetur. Si baptismus sit, verbis corrupte prolatis 7. — Quæri etiam solet, si corrupte verba illa proferantur, an baptis­ mus sit. 1. Ed. « ergo ». ■— 2. Quar. « cognoscere ». — 3. Quar. « dum ». — 4. Ed. « eo ». ■— 5. Ed. om. « sit ». — 6. Quar. om. « et ». -— 7. Quar. « expectatur ». ■— 8. Ed. « Tdeo ». — 9. F. « non potest intrare ». — 10. Quar. « coelorum ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 9 226 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM De hoc Zacharias Bonifacio scribit (Decr., de Consecr., d. 4, cap. « Retulerunt » ; L. 187, 1828) : « Retulerunt mihi nuntii tui, quod fuerit sacerdos in eadem provincia qui latinam linguam penitus ignorabat, et dum baptizaret, nescius latini eloquii, infringens linguam, diceret : Baptizo te in nomine Patria et Filia et Spiritus sancta ; et propter hoc considerasti rebap­ tizare. a. — Sed si ille qui baptizavit, non errorem inducens vel hieresim, sed pro sola ignorantia romance locutionis infringendo linguam baptizans dixis­ set ; non possumus consentire ut denuo baptizentur. » 8. — Præterea sciendum est quod illi « de quibus nulla extant indicia inter propinquos vel clericos1 vel vicinos3, quibus baptizati fuisse docean­ tur, agendum est ut renascantur, ne pereant, in quibus quod non ostenditur gestum, ratio non sinit ut videatur iteratum. Conferendum eis videtur quod collatum esse nescitur, quia non temeritas intervenit praesumptionis, ubi est diligentia pietatis. » (Leo Papa, ep. 167, inq. 16 et 17 ; L. 54, 1208). De illo qui pro ludo immergitur 9. — Solet etiam quæri de illo qui jocans sicut mimus, commemora­ tione tamen Trinitatis immergitur, utrum baptizatus sit. a. — Hoc autem Augustinus non definit ita inquiens (VII, de Baptis, contra Donat., c. 53, n. 102 ; L. 43, 243) : « Si totum ludicre et mimice et joculariter ageretur, utrum approbandus esset baptismus qui sic daretur, divinum judicium per alicujus revelationis miraculum oratione imploran­ dum esse censerem. » Videtur tamen sapientibus non fuisse baptisma ; ut cum aliqui in bal­ neum vel in flumen merguntur in nomine Trinitatis, non est tamen bap­ tismus, quia non intentione baptizandi illud geritur. Nam in hoc et in aliis sacramentis, sicut forma est servanda, ita et intentio illud celebrandi est habenda. » <. Illud etiam non te moveat quod quidam non ea fide parvulos ad baptis­ mum ferunt, ut per Spiritum ad vitam regenerentur æternam ; sed eos putant hoc remedio temporalem retinere vel recipere3 sanitatem. Non enim propterea illi non regenerantur, quia nec ab illis hac intentione efferuntur. » (Augustinus, ep. 98, n. 5 ; L. 33, 361.) De tempore deputato ad baptismum 10. — Agnoscendum est etiam in baptizandis electis duo tempora esse servanda, idest Pascha et Pentecosten, ut in sabbato Paschae vel Pente­ costes baptismi sacramentum celebretur. Qui vero necessitate mortis vel periculi urgentur, omni tempore debent baptizari. » (Leo Papa, ep. 16, n. 5 ; L. 54, 700). De responsione patrinorum 11. — Porro cuncti ad baptismum venientes fidem suam profiteri debent et exponere ad quid petendum4 venerint ad Ecclesiam. Unde et5 baptizando quaeritur : « Quid venisti ad Ecclesiam petere ? » Qui si adultus est, pro se respondet : « Fidem », idest sacramentum fidei et doctrinam. Ita etiam per singula interrogatus respondet se credere in 1. Ed. « domesticos ». — 2. Ed. ad. « a ». —-■ 3. Ed. « temporalem accipere ». — 4. Quar. « quid petere ». — 5. Ed. « etiam ». DISTINCTIO VI ; ’ s 227 Patrem et Filium et Spiritum sanctum1. Si autem parvulus est, non valens credere vel loqui, alius pro eo respondet. a. — Unde Isidorus, (II de Offic., c. 25, n. 7 ; L. 83, 822) : « Parvuli, alio profitente, baptizantur, quia2 adhuc loqui vel credere nesciunt, sicut etiam se eris mutis vel surdis3 alius profitetur dum baptizantur. » Sic et de pcenitentibus agendum est. « Si autem? pro eo qui respondere potest, alius respondeat, non itidem valet, sicut dictum est (Joan., ix, 21) : « Ætatem habet, ipse de se loquatur. » 12. — Si vero quæritur ex quo sensu pro parvulo dicatur : Credo vel3 fidem peto : dicimus de sacramento fidei id esse intelligendum quod res­ pondetur petere cum defertur ad Ecclesiam, et habere cum baptizatur; ut sit sensus, cum dicitur : Fidem peto, idest, sacramentum fidei prirsto sum recipere; credo, idest, sacramentum fidei suscipio; quod est : hic parvulus præsto est sacramentum fidei accipere. a. — Unde Augustinus (ep. 98, ad Bonifacium, n. 9; L. 33, 3G4) : « Nihil aliud est credere quam fidem habere ; et ideo, cum respondetur credere parvulus, qui fidei nondum affectum habet ; respondetur fidem habere propter fidei sacramentum, et convertere se ad Deum propter conversionis sacramentum. » 13. — Sed adhuc quæritur ex quo sensu pro parvulo respondeatur : « Credo in Deum Patrem et in Jesum Christum et in Spiritum sanctum. » Numquid de sacramento fidei an de fide mentis ibi agitur ? Si de sacra­ mento, cur nominatim distinguuntur personæ ? Si vero de fidei affectu, quomodo verum est, cum ab eo careat parvulus ? An illud facturus par­ vulus spondetur cum creverit ? Sicut et omnibus pompis diaboli spon­ detur abrenuntiare ; quod si non servaverit factus adultus, tenebitur ipse vel sponsor. Sane® dici potest ibi sponderi pro parvulo, quod ad majorem ætatem si venerit, et pompis diaboli renuntiabit, et sanam fidem tenebit, cujus tunc sacramentum recipit. Hac autem sponsione parvulus pro quo fit, tenebitur, non sponsor ; si tamen ut cautio impleatur quantum in se est, Operam dederit ; quia exigitur a patrino ut sit diligens circa eum pro quo spopondit’, sollicitudo. De hoc Augustinus [serm. 1 ad neophytos ; L. 40, 1209) : « Certissimam emisisti cautionem, qua renuntiare pompis diaboli spopondistis. » De catechismo et exorcismo 14. — Illa autem interrogatio et responsio fidei fit in catechumeno, cui additur exorcismus. Ante baptismum enim fit catechismus ; post catechismum sequitur exorcismus, ut ab eo qui jam fide instructus est, adver­ saria virtus pellatur. Exorcismus de græco in latinum dicitur adjuratio ; catechismus ins­ tructio ; catechizare8 est instruere, ut de Symbolo ac rudimentis fidei ; exorcizare est adjurare, ut : « Exi ab eo, immunde spiritus (Marc. 5, 8). » Symbolum est signum vel collatio ; signum, quia eo fideles ab infidelibus discernuntur ; collatio, quia ibi totius fidei sufficientia et integritas est collata. Catechismus et exorcismus neophytorum sunt, magisque sacramentalia quam sacramenta dici debent. Neophytus, novitius interpretatur vel rudis; et dicitur neophytus nuper ad fidem conversus, vel in disciplina religiosæ conversationis rudis. 1. Quar. « et Filium etc. ». — 2. Ed. « qui ». — 3. Ed. « =icut etiam ægri vel muti vel surdi quorum vice ». ■— 4. Ed. » Ergo aliqui in utero sanctificantur. 21. — Præterea. De nullo celebrat Ecclesia festum, nisi de sancto aliquo. Sed celebrat nativitatem Joannis. Ergo tunc nascens sanctus erat. Ergo in utero sanctificatus fuit. 1. Ed. « spiritale ». — 2. Ed. « eo ». — 3. Ed. om. « peccatum ». i DISTINCTIO VI, QUÆST. I ART. I 231 [III] 22. — ULTERIUS. Videtur quod sanctificati in utero NON SUNT BAPTIZANDI. 1. In sanctificatione enim in utero datur major gratia quam in baptismo ; quia sanctificationis gratia dicitur esse confirmans saltem contra mortale peccatum. Sed injuriam faceret baptismo qui baptizatum iterum baptizaret. Ergo injuriam facit sancti­ ficationi in utero qui sanctificatum iterum sanctificaret bapti­ zando. 2. Præterea. Natura non facit per plura quod per unum potest facere. Sed operatio gratiæ est ordinatior quam naturæ1. Cum ergo ad salutem sufficiat gratia sanctificationis, videtur quod frustra baptismus addatur. 3. Præterea. Divina operatio non est minus efficax in sana­ tione spirituali quam corporali. Sed illis quos curavit corporaliter, non oportebat aliquem medicum ab homine superaddi. Ergo et illis quos curat per gratiam sanctificationis interius non sunt adhibenda sacramentorum medicamenta. 23. — SED CONTRA. Baptismus circumcisioni successit. Sed Joannes sanctificatus in utero, octavo die legitur circumci­ sus, Lue. i, 59. Ergo et sanctificatus in utero esset baptizandus. 24. — Præterea. Sanctificatio in utero est baptismus fla­ minis. Sed adulti baptizati per contritionem baptismo flaminis, sunt baptizandi baptismo fluminis. Ergo et similiter sancti­ ficati in utero. 25. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod baptismus est actio hierarchica secundum Diony­ sium (c. 2 Eccl. Hier.·, G. 3, 391); unde per ministros Ecclesiæ conferendus est, vel per eos qui in necessitate vicem ministro­ rum obtinent. Puer autem quamdiu2 est in utero matris existens, non potest subjici operationi ministrorum Ecclesiæ nec est hominibus notus. Et ideo tunc baptizari non potest. 26. — Quidam autem assignant alias causas quæ non sunt magni ponderis : quarum una est quod divina justitia exigit quod peccatum quodlibet non dimittatur sine pœna aliqua, qùam puer in baptismo sentit : quod esse non posset, dum adhuc est in utero matris. 27. — Sed hoc nihil est quia baptismus, secundum Ambro­ sium (in Epist. ad Rom., xi, 29 ; L. 17, 161), non requirit pœnam exteriorem. 1. Ed. « natura ». — 2, a « qui ». 232 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 28. — Et præterea. Peccato originali non debetur pcena sensibilis inflicta. 29. — Alia est quod gratia dat esse ordinatum. Et ideo regeneratio gratiæ præsupponit generationem naturæ. Alia est quod puer quamdiu est in materno utero, adhuc conjungitur causæ originalis peccati ; et ideo non potest ab eo mundari. 30. — Sed hæ duæ causæ repugnant sanctificationi in utero, sicut et baptismo. 31. — Alia est quod in baptismo debet esse aqua et spiritus contra infectionem carnis, et animæ per originale. Et ideo oportet præexistere ad baptismum nativitatem in utero, qua infunditur anima, et nativitatem ex utero, qua nascitur1 corpus. 32. — Sed hoc nihil est ; quia nativitas neque est animæ neque corporis, sed conjuncti. Unde in nativitate in utero nas­ citur et corpus et anima. Unde primæ rationi standum est. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est ex defectu divinæ misericordiæ quod pueris2 in maternis uteris existentibus remedium non exhibetur, sed quia non sunt capaces illius remedii, per quod secundum legem communem participes passionis Christi efficiantur, a qua est remissio peccatorum ; quia non possunt subjici operationi ministrorum Ecclesiæ per quos talia remedia ministrantur. 34. — Ad secundum dicendum quod puer in materno utero existens, quamvis sit conjunctus matri secundum corpus quod ab ipsa traxit, tamen est omnino distinctus secundum animam rationalem quam ab extrinseco habet. Et ideo secundum immu­ tationem corporalem matris, immutatur corporaliter, sed non oportet quod sanctificata matre per baptismum, spiritualiter sanctificetur. 35. — Ad tertium dicendum quod expectanda est totalis egressio ex utero, nisi periculum mortis timeatur. Tunc autem egressa parte principali scilicet capite, in quo operationes animæ magis manifestantur, ut Quidam dicunt, baptizari debet ; secus autem est de aliis partibus, ut de manu et pede, quamvis non noceat etiam si tunc aspergerentur3 illæ partes baptismali aqua, quia divina misericordia non est arctanda. 36. ■— Si tamen postea plenarie nascatur non est rebapti­ zandus, secundum Quosdam. Sed nihil periculi accidit, si ad majorem cautelam baptizetur sub hac forma : « Si non es baplizalus, ego te baptizo etc. » 37. — Ad quartum dicendum quod « non sunt facienda mala, 1. α « causatur ». — 2. Ed. om. « pueris ». — 3. Ed « asperguntur ». A DISTINCTIO VI, QUÆST. I, ART. I 233 ut veniant bona », sicut dicitur Rom., m, 8. Et ideo homo potius debet dimittere perire infantem quam ipse pereat, homicidii crimen in matre committens. 38. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut Deus non alligavit virtutem suam rebus naturalibus, ut non possit præter eas operari cum voluerit : quod in miraculosis actibus facit ; ita non alligavit virtutem suam sacramentis, ut non possit sine sacramentorum ministris aliquem sanctificare. Et ideo aliquos præter legem communem quasi miraculose in maternis uteris sanctificasse legitur, illos præcipue qui imme­ diatius ordinabantur ad ejus sanctissimam conceptionem. 39. — Et ideo Mater sanctificata creditur, et Joannes Bap­ tista qui ei in utero existent! testimonium perhibuit, et Jeremias qui ipsius conceptionem vaticinio expresso prædixit : « Novum, inquit, faciet Dominus super terram. Mulier circumdabit virum », Jer., xxxi, 22. 40. — Et ideo etiam in beata Virgine fuit amplior sanctificatio, in qua fomes adeo debilitatus est vel extinctus, ut ad peccatum actuale nunquam inclinaretur ; aliis autem inclinavit ad veniale, non autem ad mortale. 41. — Et in Joanne Baptista etiam fuit expressior quam in Jeremia cujus interior sanctificatio exultatione quadam in noti­ tiam hominum prodiit, quia dictum est : « Exultavil infans, etc. » Luc. i, 41, ut secundum gradum propinquitatis ad Christum sit gradus sanctificationis. 42. — AD PRIMUM ergo dicendum quod generatio spiritualis præsupponit naturalem sibi correspondentem. Et ideo generatio spiritualis quæ fit per ministerium hominum in baptismo præ­ supponit nativitatem ex utero qua homo in notitiam et socie­ tatem hominum prodit. Sed regeneratio quæ fit divinitus non præsupponit de necessitate nisi nativitatem in utero, qua homo a Deo creatus formatus est. 43. —■ Ad secundum dicendum quod jam formato puerperio anima rationali infusa, puer non accipit1 a matre nisi nutrimen­ tum. Peccatum autem originale non contrahitur per actum nutritivæ, sed generativæ. Et ideo non est actu in contrahendo originale, nisi in ipsa infusione animæ. Et propter hoc nihil prohibet puerum in statu illo post infusionem a peccato originali mundari. 44. — Ad tertium dicendum quod ea quæ fiunt præter legem communem, non fiunt principaliter ad subveniendum uni per­ sonæ, sed ad insinuationem et commendationem gratiæ. Et ideo 1. α « habet ». 234 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quamvis non fuerit tantum periculum in sanctificatis in utero qui prodituri erant, tamen quia eligebantur divinitus ut gratiæ speciales praecones et ministri, ideo tali privilegiata sanctifi­ catione dotati sunt. 45. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sanctificatus in utero debet baptizari, propter tres rationes. Primo propter acquirendum characterem, quo annumeretur1 in populo2 Dei et quasi deputetur ad percipienda divina sacramenta. Secundo, ut per baptismi perceptionem passioni Christi etiam corporaliter conformetur. Tertio propter bonum obedientiæ ; quia præceptum de baptismo omnibus datum est et ab omnibus impleri debet, nisi articulus necessitatis sacramentum excludat. 46. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus quantum ad aliquid extensive excedit sanctificationem, quia in baptismo imprimitur character et corporaliter homo morti Christi confi­ guratur ; quamvis intensive in sanctificatione amplior gratia fortassis præbeatur. Et ideo non fit injuria sanctificationi, si sanctificatis baptismus conferatur. 47. — Ad secundum dicendum quod non totum quod facit baptismus factum est per sanctificationem, quia non imprimit characterem. Et ideo non frustra baptismus additur, in quo etiam sanctificatis gratia augetur3. 48. — Ad tertium dicendum quod per medicinam corporalem nihil addi posset ad salutem eorum quos Christus curaverat. Et ideo non est similis ratio. ARTICULUS II [I] [Infra, d. 7, q. 3, a. 1, sol. 1, ad 3 ; d. 8, q. 2, a. 4, sol. 3, ad 1; d. 30, q. 1, a. 3, ad 3 ; III, q. 60, a. 8 ; q. 64, a. 8.] 49. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod INTENTIO BAPTIZANTIS NON REQUIRATUR4 AD BAPTISMUM. 1. Intentio enim non requiritur ad opus nisi in principali agente, qui præstituit finem et per imperium suum alios movet ad finem intentum a se. Sed sacerdos baptizans non est principale agens, sed instrumentale, ut dictum est supra (d. 5, 28h Ergo non requiritur ejus intentio ad baptismum. 2. Præterea. Intentio hominis non est alicui certa nisi sibi. 1. βγ « annumeraretur ». — 2. Ed. « ad populum ». — 3. Ed. « augeretur ». 4. Ed. « requiritur », contra αβγδνη. — DISTINCTIO VI, QUÆST. I, ART. II I? ' 235 Si ergo requiratur intentio ad baptismum, non erit certum de aliquo quod sit baptizatus, nisi apud eum qui baptizavit ; et hoc est inconveniens quod homo sit in tanto dubio salutis. 3. Praeterea. Sicut dicit Augustinus (in Joan., tract. 5, η. 17 ; L. 35, 1423) : «ebriosus et furiosus baptizare possunt ». Sed isti, ut videtur, non possunt habere'intentionem, quia pri­ vantur usu rationis. Ergo intentio non requiritur ad baptismum. 4. Præterea. Intentio cogitationem1 requirit. Sed frequenter et de facili cogitatio ad alia rapitur. Ergo frequenter baptismus impediretur. 50. — SED CONTRA. Ea quæ fiunt præter intentionem, sunt casualia. Sed hoc sacramentis non competit, cum habeant determinatos effectus et2 determinatas causas. Ergo requiritur intentio in baptismo et in aliis sacramentis. 51. — Præterea. Opera quæ fiunt a voluntate, determinantur et specificantur intentione. Unde Ambrosius dicit (III, de Offic., c. 30 ; L. 16, 71) quod « affectus operi tuo nomen imponit »; et in Glossa Mat., xii, 35, dicitur : « Quantum intendis, tantum facis. » Sed baptizare est actus voluntarius3. Ergo requiritur in ipso intentio ex parte baptizantis. [II]. [Infra, Expos. Lit. ; d. 11, q. 2, a. 1, sol. 3, ad 1 ; d. 30, q. 1, a. 3, ad 3 ; III, q. 64, a. 10; q. 74, a. 2, ad 2.] 52. — ULTERIUS. Videtur QUOD REQUIRATUR INTENTIO RECTA. 1. Requiritur enim intentio faciens4 quod facit Ecclesia. Sed hoc intendere est rectæ intentionis. Ergo ad baptismum requi­ ritur recta intentio. 2. Præterea. In omnibus ad quæ requiritur intentio, ita est quod per pravam intentionem vitiantur. Sed baptismus, dum­ modo detur, non potest esse pravus8, ut in præcedenti distinc­ tione (103) dictum est. Ergo videtur quod prava intentio non possit conferre baptismum. 53. — SED CONTRA. Baptismus non impeditur ex malitia baptizantis. Sed perversa intentio pertinet ad malitiam bapti­ zantis. Ergo perversa intentio in aliis non impedit baptismi effectum. 1. Ed. « cognitionem ». — 2. α « ad ». — 3. a « voluntatis ».— 4. Ed. « faciendi » * contra αβγδεζη. — 5. a ad. in marg. » nec vitiari potest dummodo fiat ». 236 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [HI] [Infra, d. 27, q. 1, a. 2, sol. 4; III, q. 68, a. 7, q. 69, a. 9]. 54. — ULTERIUS. Videtur QUOD INTENTIO VEL VOLUNTAS NON REQUIRATUR IN BAPTIZATO. 1. Baptismus enim contra peccatum originale datur. Sed peccatum originale præter voluntatem et intentionem contrahi­ tur. Ergo intentio et voluntas non requiruntur ad baptismum in baptizando. 2. Præterea. Pueri, dormientes et amentes possunt baptizari, ut supra d. 41 (q. 3, a. 1), dictum est. Sed illi carent intentione baptismi. Ergo ad baptismum non requiritur intentio ex parte baptizandi. 3. Præterea. « Unaquaeque res per eadem corrumpitur et fit, contrarie tamen facta », ut dicitur in II Elh. (β 1. 1103b, 7 ; 1. 1, n. 252). Si ergo intentione baptizandi fieret baptismus, tunc intentione ipsius character baptismalis deleri posset : quod falsum est. 55. — SED CONTRA. In baptismo fit quoddam spirituale connubium animae ad Deum. Sed in conjugio requiritur consensus. Ergo et in baptismo. 56. — Præterea. Baptismi effectus magis impeditur ex parte baptizati quam ex parte2 baptizantis ; quia malitia baptizantis non impedit receptionem gratiæ in baptismo, quæ impediri potest per malitiam recipientis sacramentum. Sed defectus intentionis ex parte baptizantis impedit sacramentum. Ergo multo fortius defectus intentionis ex parte baptizati. 57. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod cum unius effectus una sit causa, si ex aliquibus pluribus causis unus effectus procedat, oportet quod illæ causæ sint aliquo modo -factæ unum ad invicem. Ad effectum autem sacramenti videmus multa concurrere, scilicet ministrum, formam verbo­ rum et materiam. Hæc autem non possunt3 colligari ad invicem ut sint una causa, nisi per intentionem baptizantis, qui scilicet formam ad materiam applicat, suum vero ministerium ad utrum­ que, ef totum hoc ad sacramenti collationem4. Et ideo requitur intentio baptizantis. 58. — Et similiter etiam in omnibus aliis sacramentis requi­ ritur intentio ministri cum debita materia et forma, non solum ad effectum sacramenti consequendum, sed ad sacramenti perceptionem. 1. Ed. om. « d. 4 ». — 2. Ed. om « ex parte ». — 3. Ed. « possent ». — 4. α ad. in rnarg. « quasi in unum colligat ». DISTINCTIO VI, QU7EST, I, ART. II 237 59. — AD PRIMUM ergo dicendum quod duplex est instru­ mentum, scilicet animatum, ut servus, et inanimatum ut securis, ut dicitur in VIII Eth. (Θ 13. 1161», 4 ; 1. 11, n. 1699). In instrumento igitur inanimato non requiritur intentio propria, quia ipsa inclinatio instrumenti ad effectum per motum prin­ cipalis agentis, locum intentionis supplet. 60. — Sed in instrumento animato quod non tantum agitur, sed aliquo modo agit, utpote per imperium agens et non per impulsum motus, requiritur intentio exequendi ministerium ad quod applicatum est. 61. — Ad secundum dicendum quod ad hoc dupliciter secun­ dum diversas opiniones respondetur. Quidam enim dicunt quod si desit mentalis intentio in bap­ tizante, non confert sacramentum baptismi ; tamen in adulto supplet fides et devotio effectum baptismi, ut periculum ex hoc, baptizato qui ignorat intentionem baptizantis, nullum prove­ niat. 62. — Si autem sit puer, tunc creditur pie quod summus sacer­ dos, scilicet Deus, defectum suppleat et salutem ei conferat. Si tamen non facit, non injuste facit, sicut nec in illo qui sacra­ mento non subjicitur. 63. — Alii dicunt quod in baptismo et in aliis sacramentis quæ habent in forma actum exercitum, non requiritur mentalis intentio, sed sufficit expressio intentionis per verba ab Ecclesia instituta. Et ideo si forma servatur, nec aliquid exterius dicitur quod intentionem contrariam exprimat, baptizatus est. Non enim sine causa in sacramentis necessitatis, scilicet baptismo et quibusdam aliis, actus baptizantis tam sollicite expressus est ad intentionis expressionem. 64. — Ad tertium dicendum quod quamvis actu ebrius intentionem habere non possit, tamen ebriosus potest esse non actu ebrius et intentionem baptizandi habens baptizare. 65. — Ad quartum dicendum quod quamvis minister sacra­ menti debeat niti ad custodiendum cor suum quantum potest, ut maxime in verbis sacramentalis formæ intentionem habeat actualem, quia tamen cogitatio est valde labilis, etiam si tunc non adsit actualis intentio quando verba profert, dummodo prius intenderit et contraria intentio non intervenerit, sacra­ mentum non impeditur, quia operatur tunc in vi principalis intentionis. Non enim oportet quod in opere semper intentio con­ jungatur in actu, sed sufficit quod opus ab intentione procedat. ' • 66. — AD SECUNDAM1 QUÆSTIONEM dicendum quod 1« Ed. « secundum »* 238 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM rectum est cujus medium non exit ab extremis. Sacramentum autem baptismi est quo mediante acquiritur effectus baptismi in anima baptizati. Unde tunc est recta intentio quando bapti­ zans seu baptizatus sacramentum ordinat ad effectum sacramenti qui est salus. 67. — Si ergo intentio adsit in baptizante, quia intendit sacramentum conferre, sed desit rectitudo, quia ordinat sacra­ mentum ad finem indebitum, non propter hoc in recipiente impeditur perceptio sacramenti, quia ad hoc fertur intentio baptizantis ; neque effectus sacramenti, quia mundatio interior a ministro sacramenti non est, unde ejus intentio ad hoc nihil facit. 68. — Si autem in baptizato sit intentio percipiendi sacra­ mentum, sed desit rectitudo intentionis, recipit quidem quod intendit sacramentum, sed non rem sacramenti ; quia obicem per pravam intentionem Spiritui sancto ponit. 69. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis ad sacra­ mentum requiratur intentio faciendi quod facit Ecclesia, non tamen requiritur, quasi de necessitate sacramenti existens, facere quod facit Ecclesia propter hoc propter quod Ecclesia facit ; et in hoc consistit rectitudo intentionis. 70. — Ad secundum dicendum quod baptismus non habet bonitatem ex ministro, sicut alia operatio voluntaria habet bonitatem ex operante. Et ideo non est simile. 71. — AD TERTIAM QUÆSTIONEMdicendum quod in baptismo baptizatus duo recipit, scilicet sacramentum, et rem sacramenti. Sed ad hæc duo recipienda non requiritur aliquid causans ex parte recipientis, sed solum impedimentum remo­ vens : quod quidem impedimentum nihil aliud est quam voluntas contraria alteri prædictorum. 72. — Et ideo in adultis et in habentibus usum rationis, in quibus potest esse contraria voluntas actu vel habitu, requiritur et contritio, sive devotio, ad percipiendam rem sacramenti, et intentio, vel voluntas ad recipiendum sacramentum. 73. — In pueris autem absque utroque percipitur et sacra­ mentum et res sacramenti, et similiter est in carentibus usu ratio­ nis, nisi contraria voluntas habitu insit, etsi non actu. 74. — Tamen sciendum quod non requiritur in adulto voluntas absoluta suscipiendi quod Ecclesia confert, sed sufficit voluntas conditionata, sicut est in voluntariis mixtis, ut dicitur in III Eth. (γ I. 1110a, 11 ; 1. 1, n. 390). Et ideo si sit coactio sufficiens, ita quod principium sit ex toto extra1, nil conferente vim passo, 1. αβδΐζη « intra · sed ζ cor. DISTINCTIO VI, QUÆST. I, ART. Ill c™ * ' » 239 ut cum aliquis reclamans immergitur violenter, tunc talis nec sacramentum suscipit, nec rem sacramenti. 75. — Si autem sit coactio inducens, sicut minis vel flagellis, ita quod baptizatus potius eligat baptismum suscipere quam talia pati ; tunc suscipit sacramentum, sed non rem sacramenti. 76. — AD PRIMUM ergo dicendum quod intentio vel volun­ tas in baptizato, ut dictum est (68), non requiritur quasi causans deletionem culpæ originalis, sed solum quasi removens prohibens, scilicet contrariam voluntatem. 77. — Ad secundum dicendum quod in pueris non potest esse contraria voluntas neque actu neque habitu. Et ideo non requiritur voluntas vel intentio in eis, qua prohibens removeatur. 78. — In amentibus autem et dormientibus potest esse volun­ tas contraria habitualis, quamvis non sit actualis. Et ideo si ante somnum vel furiam fuerunt contrariée voluntatis, non reci­ piunt sacramentum, quia adhuc illa voluntas habitualiter manet. Si autem habuerunt propositum recipiendi baptismum, et hoc per aliqua signa innotuit, tunc in articulo necessitatis debet eis conferri baptismus ; et suscipiunt sacramentum et rem sacra­ menti, etiam si furiosus tunc contradicat ; quia illa contradictio non procedit a voluntate rationis secundum quam est capax baptismalis gratiæ. Si autem necessitas non sii, debet in furiosis expectari lucidum intervallum, vel in dormientibus vigilia. Tamen si baptizetur in statu illo, sacramentum suscipit, quamvis peccet baptizans. 79. — Ad tertium dicendum quod voluntas vel intentio baptismum suscipiendi non requiritur ad baptismum quasi causa vel dispositio characteris, sed solum sicut removens prohibens, ideo ratio non valet. ARTICULUS III [I] Supra, d. 2, q. 2, a. 4; d. 6, q. i, a. 3, sol. 1 ; q. 2, a. 2, sol. 3; .d. 9, a. 2, sol. 2, ad 2 ; IU, q. 68, a. 8.] 80. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod IN BAPTIZATO FIDES REQUIRATUR AD HOC QUOD SACRAMENTUM SUSCIPIAT. 1. Baptismus enim sacramentum fidei dicitur. Sed nonnisi propter fidem recipientis ipsum. Ergo requiritur fides baptizandi. 2. Præterea. Marc. ult. 16, dicitur : « Qui crediderit et baplizalus fuerit ». Ergo videtur quod requiritur in adulto quod credat ad hoc quod baptizetur. 240 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Fides essentialior est sacramento quam voluntas. Sed voluntas requiritur, ut dictum est. Ergo multo amplius fides. 81. — 4. SED CONTRA. Adulti non sunt pejoris conditionis quam pueri. Sed in pueris sufficit fides Ecclesiæ ad baptismum, et non requiritur fides personæ illius. Ergo nec in adultis. 82. — 5. Præterea. Caritas propinquior est ad gratiam quam fides, quia caritas non potest esse sine gratia sicut fides. Sed non requiritur caritas in recipiente baptismum, quia sic nullus adultus de novo acciperet ibi gratiam. Ergo non requiritur fides. [II] [III, q. 64, a. 9.] 83. — ULTERIUS. Videtur QUOD REQUIRATUR FIDES IN BAPTIZANTE. 1. Requiritur enim in baptizante intentio conferendi sacra­ mentum. Sed infidelis quantum ad articulum baptismi non credit sacramentum baptismi. Ergo non potest intendere con­ ferre illud, et ita non potest baptizare. 2. Præterea. Baptismus est sacramentum Ecclesiæ. Sed fides est per quam membra Ecclesiæ primo ad invicem uniuntur. Ergo qui non habet fidem, non1 potest baptizare, cum non sit de Ecclesia. 3. Præterea. Propinquius se habet ad baptismum baptizans quam offerens puerum ad baptizandum. Sed in offerente requi­ ritur fides, quia respondet : « Credo ». Ergo multo fortius requi­ ritur in baptizante. 84. — SED CONTRA est quod in Littera (2) determinatur quod hæretici verum baptismum conferunt. Haeretici autem infideles sunt. Ergo etc. [HI] [III, q. 64, a. 9.] 85. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD RECIPIENTES BAPTISMUM AB HÆRETICIS NON CONSEQUANTUR REM SACRAMENTI. 1. Quia Augustinus (2) dicit quod « qui foris Ecclesiam baptizantur, non sumunt baptismum ad salutem, sed ad perniciem ». Sed baptizati ab haereticis sumunt baptismum extra Ecclesiam. Ergo non sumunt ad salutem ; et ita rem sacramenti non conse­ quuntur. 2. Præterea. Quicumque accipit aliquid ab aliquo qui non habet jus dandi illud, injuste accipit. Sed haereticus non habet 1. Ed. « nec ». DISTINCTIO VI, OL'/EST. I, ART. Ill 241 jus dandi baptismum, ut dicit Augustinus in lib. de Baptismo contra Donat (V, c. 15 ; L. 43, 186). « Si, inquit, hæreticus jus baptizandi non habuit, tamen Christi est quod dedit. » Ergo acci­ piens ab haeretico, injuste accipit, et ita peccat. 86. — SED CONTRA. Peccatum baptizantis non polluit baptismum, ut dictum est supra d. 5 (103). Sed infidelitas est quoddam peccatum. Ergo non impedit effectum baptismi in baptizato. 87. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod cum quæritur utrum fides requiratur vel sit1 neces­ saria ad baptismum, non intelligitur quæstio de necessitate absoluta, sed de necessitate quæ est ex conditione finis. Est autem duplex finis in baptizatis. Primus est perceptio sacramenti. Secundus est perceptio rei sacramenti. 88. — Dico ergo quod in adultis requiritur fides etiam perso­ nalis necessitate quæ est ex suppositione finis secundi ; quia nisi credat, reputatur fictus, ut supra d. 42 (231) dictum est; et ita non consequitur rem sacramenti. Non- autem requiritur ad primum finem consequendum, quia sacramentum percipit aliquis etiam si non credat. 89. — Unde Augustinus dicit (in lib. de unico Bap. contra Petit., c. 11 ; L. 43, 604) quod « prorsus fieri potest ut aliqui verum baptisma habeant, et non habeant fidem veram ». In parvulis autem sufficit fides 'Ecclesiæ ad utrumque. 90. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus dicitur fidei sacramentum, quia per eum homo ccetibus fidelium aggrega­ tur. Et ideo qui accipit baptismum ostendit se fidem habere. Et si non habet, reputatur fictus, et rem sacramenti cum sacra­ mento percepto non percipit. 91. — Ad secundum dicendum quod Dominus in verbis illis ostendit quid requiritur in baptizando ad salutem consequendam, quæ est res sacramenti ; unde subdit. « Oui crediderit et baplizatus fuerit salvus erit. » 92. — Ad tertium dicendum quod sacramentum baptismi in anima recipitur quantum ad characterem. Anima autem non potest alicui subjici invita. Et ideo voluntas seu intentio facit ad hoc quod homo se sacramento subjiciat ; sed fides facit ad hoc quod debito modo se subjiciat. Unde fides requiritur tantum ad receptionem rei sacramenti, sed intentio ad perceptionem sacramenti’ simpliciter. 93. — Et quia aliæ rationes probant quod nec quantum ad ultimum effectum fides requiratur, ideo ad quartum dicendum 1. Ed. « velut ». — 2. Ed. om. « d. 4 ». — 3. Ed. « rei », contra αβγ^ζζη. •> 242 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quod in pueris non potest esse contrarium gratiæ baptismalis ex personali voluntate ; et ideo non requiritur personalis fides, sicut requiritur in adultis ad consequendam rem sacramenti, in quibus potest esse personalis infidelitas. 94. — Ad quintum dicendum quod recta intentio requiritur ad consequendam1 rem sacramenti. Fides autem intentionem dirigit, et sine ea non potest esse, præcipue in talibus, intentio recta ; sed caritas ulterius facit intentionem meritoriam. Et ideo ad hoc quod homo præparet se ad gratiam in baptismo perci­ piendam præexigitur fides, sed non caritas; quia sufficit attritio præcedens, etsi non sit contritio. 95. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod dum haereticus vel quicumque infidelis debitam formam servet et inten­ tionem baptizandi habeat, verum sacramentum confert ; quia baptismus non habet efficaciam ex merito baptizantis, sed ex merito Christi, qui2 operatur in baptizato per fidem propriam in adultis vel per fidem Ecclesiæ in pueris. 96. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis ille qui non credit baptismum esse sacramentum aut habere aliquam spiritualem virtutem, non intendat dum baptizat conferre sacra­ mentum, tamen intendit facere quandoque quod facit Ecclesia, etsi illud reputet nihil esse. Et quia Ecclesia aliquid facit, ideo ex consequenti et implicite intendit aliquid facere, quamvis non explicite. 97. — Ad secundum dicendum quod quamvis hæreticus per fidem rectam non sit membrum Ecclesiæ, tamen inquantum servat morem Ecclesiæ in baptizando, baptismum Ecclesiæ tradit ; unde regenerat filios Christi3 et Ecclesiæ, non sibi vel hæresi suæ. Sicut enim Jacob genuit filios per liberas et ancillas (Gen. xxxx), ita Christus per catholicos et hæreticos bonos et malos, ut Augustinus dicit conlraDonat. (lib. V, c. 15 ; L.43, 186). 98. — Ad tertium dicendum quod non requiritur fides per­ sonalis offerentium puerum ad baptismum, nec alicujus personæ determinatæ, sed solum fides Ecclesiæ militantis : quam non est possibile deficere totaliter, Deo hoc ordinante, qui dixit Mat. ult., 20 : « Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem sæculi. » 99. — Si tamen deficeret, suppleret illud quod de fide remansit in Ecclesia triumphante, scilicet visio ; nec offerens puerum ad baptismum in persona sua dicit : « Credo », sed in persona pueri, ut sit sensus « « Credo », idest : sacramentum fidei præsto sum recipere. 100. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ille 1. Ed. « consequens ». — 2. Ed. « quod ». — 3. Ed. «Christo», contra αβγΒζζη. x DISTINCTIO VI, QU/EST. II, ART. I 243 qui baptizatur ab hæretico, propter peccatum hæretici non privatur gratia baptismali1, sed quandoque propter peccatum proprium. Unde si sil puer, in quem culpa actualis non cadit, si baptizatur in forma Ecclesiæ, recipit sacramentum et rem sacramenti ; similiter si sil adultus et baptizans non sit haereticus manifestus et ab Ecclesia præcisus, vel si baptizatus sit in arti­ culo neccessitatis. 101. — Si aulem sciat ipsum esse hærelicum et baptismum ab ipso, suscipiat, hoc contingit vel quia favet hæresi suæ vél in contemptum Ecclesiæ vel propter aliquod temporale commodum ; et sic ipsemet peccat ; unde proprio peccato obicem ponit Spiritui sancto, ne consequatur rem sacramenti. 102. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus loqui­ tur in casu illo quando aliquis in favorem hæresis ab hæretico baptismum suscipit. 103. — Ad secundum dicendum quod jus dandi baptisma est ex duobus : scilicet ex ordine sacerdotali, et ex jurisdictione. In hæretico ergo ab Ecclesia præciso manet jus dandi baptisma quantum ad ordinem sacerdotalem, si primo in Ecclesia sacerdos fuerit ; non tamen manet quantum ad jurisdictionem quam amittit. 104. — Nec tamen sequitur quod baptismum ab hæretico suscipiens, semper injuste accipiat, cum credit eum habere jus dandi et non esse hæreticum, vel in casu necessitatis in quo quilibet habet potestatem baptizandi. QUÆSTIO II Deinde quæritur de ritu baptismi. Et circa hoc quæruntur tria. Primo, de ritu ipsius baptismi. Secundo, de ritu catechismi. Tertio, de ritu exorcismi. ARTICULUS I [I] [Supra, d. 2, q. 1, a. 2, ad 2; d. 12, q. 3, a. 1, soi. 1, ad 2; d. 14, q. 1, a. 4, sol. 3; III, q. 66. a. 9 ; q. 80, a. 10, ad 1 ; q. 84, a. 10, ad 1, 5 ; IV Cg., c. 69, 71 ; in Joan., c. 3, L 1 ; ad Ephes., c. 4, 1. 2 ; ad Heb., c. 6, ,. 1 ] 105. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod BAPTISMUS ITERARI POSSIT. 1. Quia eucharistia est sacramentum excellentius quam bap1. Ed. « baptismatis >. 244 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tismus, quia est perfectio, secundum Dionysium {de Eccles. Hier, c. 3 ; G. 3, 423). Sed eucharistia iteratur. Ergo et baptismus iterari potest. 2. Præterea. Gratia est principalior effectus baptismi quam character. Sed gratia amittitur, quamvis character non deleatur. Ergo videtur quod ratione gratiæ recuperandæ baptismus iterari debeat. 3. Præterea. Sicut ad unitatem actionis requiritur unitas temporis, ita et unitas agentis. Sed plures possunt aliquem simul baptizare, quia unus alium non impedit; et præcipue hoc neces­ sarium est, si unus sit mutus qui verba proferre non possit, et alius mancus qui non possit immergere. Ergo et similiter potest aliquis pluries diversis temporibus baptizari. 106. — SED CONTRA est quod dicitur Ephes, iv, 5 : « Una fides, unum baptisma. » Ergo iterari non debet. 107. — Præterea. Baptismus contra originale datur. Sed originale peccatum non iteratur. Ergo nec baptismus iterari debet. [II] [III, q 66, a 10, aâ 1.] 108. — ULTERIUS. Videtur quod non debeant esse illa DUO TEMPORA DETERMINATA AD BAPTISMUM, SCILICET SABBATUM Paschæ et Pentecostes. 1. Quia periculo quantocius1 succurrendum est. Sed homo propter fragilitatem naturæ semper est in periculo vitæ suæ. Ergo non debet expectari tempus aliquod determinatum ad baptismum, sed statim baptizari. 2. Præterea. Per baptismum homo regeneratur in filium Dei ad imaginem Christi. Ergo præcipue in festo Nativitatis baptis­ mus celebrari deberet. 3. Præterea. Baptismus Christi contulit aquis vim regenerativam.Sed Christus in die Epiphaniæ baptizatus fuit. Ergo tunc præcipue deberet homo baptizari. 4. Præterea. Baptismus habet efficaciam a passione Christi. Ergo in die Passionis dominicæ magis deberet celebrari baptis­ mus, quam in sabbato Paschæ. [Ill] [III, q. 66, a. 10.] 109. — ULTERIUS. Videtur quod sacramentalia baptismi Dionysio {de Eccles. Hier., c. 2, n. 2; G. 3, 394 sq.). male ponantur a 1. Ed. « quam citius >. i DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. I 24 U 1. Ponit enim primo receptionem baptizandi ab Episcopo, quem summum sacerdotem dicit, præsente omni ecclesiæ1 ple­ nitudine. Debet enim baptizandus recipi ab eo qui est proprius baptismi minister. Talis autem est sacerdos, et non Episcopus. Ergo non oportet ponere receptionem ab Episcopo. 2. Præterea. Per manus impositionem datur Spiritus sanctus ad robur : quod ad confirmationem pertinet quæ baptismum sequitur. Ergo inconvenienter ponit quod Episcopus baptizando recepto manus ei ante baptismum imponit. 3. Præterea. Baptizandis sal in os mittitur, et aures et nares sputo liniuntur. Cum ergo de his Dionysius mentionem non faciat, videtur quod sacramentalia baptismi ponat insufficienter. 4. Præterea. Ipse ponit olei inunctionem ante baptismum, quo inungatur’Christianus quasi ad pugnam, ut ipse dicit. Sed ad pugnam spiritualem præcipue ordinatur sacramentum confir­ mationis. Ergo videtur quod talis inunctio non debeat3 in baptistismo fieri. 5. Præterea. Sacramenta sunt distincta. Ergo videtur quod non debeat simul cum baptismo connumerare eucharistiæ perceptionem et4 sacri chrismatis linitionem. Î ; j ' x 110. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod baptismus nullo modo iterari debet propter quatuor rationes. 111. ■— Prima sumitur ex morbo contra quem datur, scilicet originale peccatum quod non iteratur ; unde nec medicina iterari debet. 112. —· Secunda sumitur ex re sacramenti, quia in baptismo deletur culpa et poena totaliter. Unde si frequenter liceret homini baptismum suscipere, esset quædam provocatio ad peccandum ; quia facilitas veniæ incentivum præbet delinquendi, ut dicit Gregorius5 (Ambrosii conc. 8, in ps. 118, n. 26 ; L. 15, 1374). 113. — Tertia sumitur ex sua significatione ; quia configuratur morti Christi qui semel tantum mortuus est. 114. — Quarta sumitur ex ipso sacramento, scilicet charactere, quod indelibiliter manet. Unde fieret injuria sacramento si baptismus iteraretur, quasi prima sanctificatio non suffecisset. 115. — El iterum, quia ipsum sacramentum regeneratio quæ­ dam est : cujuslibet autem generatio est tantum semel. 116. — Quod autem nescitur esse factum, non iteratur. Unde si inveniatur pro certo aliquis defectus fuisse in baptismo eorum quæ sunt de essentia sacramenti, debet absolute iterum bapti­ 1. Ed. o/n. « ecclesiæ ». — 2. Ed. « inungitur ». — 3. Ed. « debet ». — 4, Ed. om «■ t ». — 5. F.c Ambrosius ». ♦ 246 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM zari sub hac forma : « Baptizo le, si non es baplizalus, in nomine Patris etc. » 117. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in eucharis­ tia? sacramento sanctificatur materia, ita in baptismo sanctifi­ catur recipiens characteris impressionem. Unde sicut fieret injuria eucharistiae, si hostia consecrata consecraretur iterum ; ita fit injuria baptismo, si aliquis semel baptizatus iterum baptizaretur ; quia sicut ibi sanctificatio refertur ad materiam, ita hic ad susci­ pientem sacramentum. 118. — Ad secundum dicendum quod quamvis gratia sit dignior effectus baptismi quam character et sit1 quodammodo principalior, non tamen est ita proprius effectus ejus et in hoc non ita principalis ; quia gratia amissa, per alia sacramenta recu­ perari potest. Et ideo non oportet quod ad ipsam recuperandam iteretur baptismus. 119. — Ad tertium dicendum quod si plures simul immerge­ rent, ita quod uterque diceret : « Ego te baptizo etc. », baptizatum2 esset, quamvis peccarent non servantes ritum Ecclesiæ. Nec tamen essent puniendi tamquam iterantes baptisma, nisi hoc intenderent ; quia contingit eamdem actionem et ab uno et a pluribus exerceri ; non autem contingit eamdem actionem esse quæ in diversis temporibus fit. Si autem dicant : « Nos baptizamus te, » non erit baptismus ; quia non servatur debita forma, ut supra d. 33 (61), dictum est. Similiter non erit baptismus, si unus sit mancus et alius mutus, uno proferente verba et alio immergente, quia ipsa verba forma? ostendunt quod ab eodem debet fleri immersio et verborum pronuntiatio. 120. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in baptismo duo considerantur : scilicet substantia sacramenti et solemnitas. Et quantum ad substantiam sacramenti non est aliquod tempus determinatum ad baptismum ; immo quolibet die et qualibet hora baptismus celebrari potest. 121. — Sed solemnis celebratio baptismi in Ecclesia habet tempus deputatum, scilicet duplex sabbatum de quo in Littera (10) dicitur. Cujus ratio est,quia baptismus habet efficaciam ex duobus: scilicet ex virtute Spiritus sancti, et ideo in vigilia- Pentecostes celebratur solemniter baptismus; item ex passione Christi, cujus morti aliquis configuratur per baptismum quasi consepultus 1. Ed. « sic ». — 2. N. « baptismus ». — 3. Ed. om. « d. 3 >. DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. I 247 Christo in mortem, ut dicitur, Hom. vi, 4 ; et ideo celebratur solemniter in die sepulturæ Christi, idest in vigilia Paschæ. 122. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in necessitate non oportet expectare ista duo tempora. Unde dicitur de Consecr., d. 4, (c. 15, L. 187, 1798) : «De catechumenis baptizandis id decre­ tum est ut in Paschali festivitate vel Pentecostes veniant ad baptis­ mum1 ; ceteris autem solemniialibus infirmi tantum debent bapti­ zari. » Et quia pueri quia infirmi computantur propter naturæ imbe­ cillitatem et propter periculum damnationis, a qua non possunt aliter liberari, ideo nunc ipsi pueri baptizantur, et ut in pluribus3 non expectantur hæc duo tempora, sicut in adultis expectari solebant. 123. — Ad secundum dicendum quod in festo Nativitatis recolitur nativitas Domini secundum carnem. Nos autem non efficimur fratres ejus nativitate carnis, sed spiritus. Et ideo non oportet quod tunc baptismus celebretur. 124. — Ad tertium dicendum quod per baptismum Christi est tantum materia præparata ad actum baptismi ; sed virtus agens in baptismo est meritum passionis Christi et virtus Spi­ ritus sancti. Et quia agens in omnibus est principalius quam materia, ideo potius in duobus determinatis temporibus bap­ tismus celebrari debet quam in Ephiphania. 125. — Tamen ideo specialiter non est institutum baptismum celebrari in die illa, ut excluderetur Quorumdam error, qui dicebant, nunquam baptismum posse conferri nisi4 illa die qua Dominus baptizatus est. 126. — Ad quartum dicendum quod homo in baptismo configuratur passioni Christi per modum cujusdam consepelitioniSjUt Apostolus, Rom. vi, 4, dicit. Et ideo in die sepulturae congruentius fit quam in die passionis. 127. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Dio­ prosequitur ritum baptismi qui in primitiva Ecclesia servabatur in solemni celebratione baptismi, quando adulti ad baptismum veniebant. Et ideo quatuor per ordinem ponit : quorum primum pertinet ad catechismum, secundum ad exor­ cismum, tertium ad baptismum, quartum ad baptismi comple­ mentum. 128. — Quantum ad catechismum pertinet, hæc per ordinem tanguntur8. Primo instructio de fide per prædicationem Episcopi. Secundo conversio infidelis ad fidem, et accessus ad Episco nysius 1. Ed. ad. « in ». — 2. Ed. om. « qui ». — 3. Ed. « ut in pluribus et». — 4. Ed. ad. «. in ». — 5. Ed. « Quantum ad catechismum, pertinent hæc quæ hic per ordinem tanguntur ». 248 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM pum mediante patrino, quem anadochum dicit. Terlio gratia­ rum actio et oratio ab Episcopo et clericis facta. Quarto petitio baptismi et professio observantiæ christianæ religionis. Quinio manus impositio, et signatio ejus signo crucis. Sexto conscriptio baptizandi et anadochi. 129. — Sed quantum ad exorcismum ponuntur quatuor. Primo exsufflatio versus occidentalem partem et abrenuntiatio. Secundo manuum1 ad coelum erectio, cum sacra confessione fidei et pro­ fessione christianæ religionis. Tertio oratio, benedictio et manus impositio. Quarto denudatio et unctio oleo sancto quod dicitur ad catechumenos. 130. — Sed quantum ad baptismum ponit trinam immersio­ nem cum aliis quæ ad baptismum requiruntur. Quantum vero ad perfectionem baptismi quæ consequitur, ponit tria scilicet vestis traditionem, linitionem chrismatis in vertice et eucharistiæ. perceptionem. 131. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Dionysius tradit ritum baptismi quantum ad maximam sui solemnitatem. Et ideo non ponit solum ministrum sufficientem, sed excellentem. 132. — Ad secundum dicendum quod circa baptismum ut ex prædictis patet, triplex manus impositio datur. Una in catechismo, ut homo in fide roboretur in seipso ; alia in exorcismo, ut roboretur in pugna adversus diabolum ; tertia in confirma­ tione, ut roboretur in confessione fidei contra pressuras mundi. 133. — Ad tertium dicendum quod de istis2 sacramentalibus quæ pertinent ad solemnitatem baptismi, quædam fuerunt3 in primitiva Ecclesia quæ nunc non sunt ; et quædam postea super­ addita sunt. Unde exorcismo aliquid subtractum est, ut patet per ritum quem docet Rabanus (lib. I de Institut, cleric., c. 25 ; L. 107, 311), sci­ licet conversio ad occidentalem partem et orientalem ; ei aliquid additum, scilicet salis cibatio et aurium et naris sputo linitio, ad designandum remotionem illorum quæ præcipue possunt impedire fidei doctrinam, cujus sacramentum percipiendum est. 134. — Potest enim impediri ne recipiatur. Et contra hoc adaperiuntur aures sputo ad recipiendum fidem ex auditu per verbum Dei, et nares ad quærendum doctrinam fidei per odorem bonum notitiæ suæ sparsum in conversatione et doctrina sancto­ rum ; ad similitudinem ejus quod Dominus luto ex sputo facto linivit oculos cæci nati (Joan., ix). Ideo autem oculi non liniun­ tur, quia visus inventioni servit, fides autem non est per inven­ tionem humanam. Potest etiam* impediri divulgatio fidei in confitentibus et do1. F. « manum ». — 2. Ed. « illis ». — 3. αγ « fuerant ». — 4. a « autem ». DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. II 249 centibus ipsam ; et ideo apponitur in ore sal discretionis, ut omnis sermo fidelium sit sale conditus. 135. — Ad quartum dicendum quod circa baptismum est triplex inunctio. Una ante baptismum quæ fit oleo sancto quod dicitur ad cate­ chumenos, et hoc secundum Dionysium, ubi supra (n. 7 ; G.3, 395) et Ambrosium (lib. I de Sacram., c. 2; L. 16, 437), fit in signum pugnæ contra inimicum, sicut athletæ inunguntur ; vel secun­ dum Rabanum (ubi supra), ut nullæ reliquiæ latentis inimici resideant ; quia quod emollitum est, facilius ablui ab intrinsecis sordibus potest. 136. ■—■ Secunda fit post baptismum chrismate in vertice, ut sicut per ablutionem aquæ significatur emundatio a peccatis, ita per chrismatis linitionem in vertice significetur gratia collata in mente ad bene operandum, ut odor boni exempli ad alios diffun­ datur. 137. — Tertia fit in confirmatione, de qua post dicetur (d. 7, q. 3, a. 3, sol. 2). 138. — Ad quintum dicendum quod illa linitio chrismatis non est sacramentum confirmationis, sed datur tantum in signum. sicut et vestis candida et candela accensa ; ut per vestem candi­ dam significetur novitas vitæ et puritas, per chrisma odor bonæ famæ, per candelam accensam veritas doctrinae. Eucharistiæ autem perceptio non ponitur a Dionysio quasi sacramentale baptismi, sed quia jam baptizatus est configuratus, admitti1 ad sacram2 mensam ; et iterum quia omne sacramen­ tum per eucharistiam consummatur, ut Dionysius dicit (de Eccles., Hier., c. 3, p. 1 ; G. 3, 423). ARTICULUS II [I] [III, q. 71, a. 1.] 139. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CATECHISMUS BAPTISMUM PRÆCEDERE NON DEBEAT. 1. Quia, sicut dicit Augustinus in lib. de catechizandis rudibus (c. 3 ; L. 40, 313) : « Narratio plena3 est cum quisque primoi catechizatur, ab eo quod scriptum est, « in principio creavit Deus ccelum ,et terram », usque ad prsesentia tempora Ecclesiæ. » Sed hoc non potest fieri nisi longissimo tempore. Cum ergo periculo­ sum sit tantum differri baptismum, videtur quod non debeat catechismus baptismum præcedere. 1. Ed. « admittitur ». — 2. Ed. « sacramen talem ». — 3. αγ «plena ». — 4. αγ » prius ». 250 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM 2. Præterea.. Ματ. vu, 6, dicitur : « Nolite sanctum dare canibus. » Sed sanctum ibi dicitur doctrina sacra quæ « non est committenda immundis », ut Dionysius dicit {de Eccles. Hierar., c. 1 ; G. 3, 370). Cum ergo non baptizati sint immundi, videtur quod non debeant catechizari non baptizati. 3. Præterea. Baptismus est spiritualis regeneralio per quam datur esse spirituale, ut Dionysius dicit (ibid., c. 2 ; G. 3, 391). Sed prius est accipere esse quam doctrinam. Ergo baptismus debet præcedere catechismum. 140. — SED CONTRA est quod dicitur Mat. ult., 19 : « Do­ cete omnes gentes, baptizantes eos, etc. » Ergo doctrina fidei quæ ad catechismum pertinet, debet præcedere baptismum. 141. — Præterea. Nullus digne accedit ad baptismum qui fictus accedit. Sed non credens reputatur fictus secundum Augus­ tinum. Cum ergo « fides sit ex auditu, auditus1 per verbum Christi », ut dicitur Rom. x. 17, videtur quod oporteat prius instrui aliquem per verbum Christi quam ad baptismum accedat. [II] [III, q. 71, a. 4.] 142. — ULTERIUS. Videtur quod catechizare non sit OFFICIUM SACERDOTIS. 1. Quia, secundum Dionysium in Eccles. Hier. (c. 5, p. 1, n. 6; G. 3, 507) diaconi habent officium super omnes immun­ dos,quia ipsi habent purgativam virtutem. Sed primus gradus immundorum sunt catechumeni, ut ipse dicit. Ergo ad diaconos pertinet eorum instructio. 2. Præterea. Illius videtur esse instruere baptizandum cujus est ad baptismum eum adducere. Hoc autem est anadochi, idest patrini, secundum Dionysium, et non sacerdotis. Ergo et cate­ chizare non erit sacerdotis officium. 143. — SED CONTRA est quod dicit Nicolaus Papa (in Decr., de consecr. d. 4; L. 187,1818) : « Catechismi baptizandorum a sacerdotibus uniuscujusque ecclesiæ fieri possunt. » Ergo videtur esse officium sacerdotum. [III] [III, q. 71, a. 1, ad 2.] 144. —■ ULTERIUS. Videtur quod pueri non debeant CATECHIZARI. 1. Frustra enim adhibetur instructio ei qui non est percep­ tibilis disciplinæ. Sed puer non est perceptibilis disciplinæ, quia 1. Ed. ad. « autem ». DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. II 251 non habet usum liberi arbitrii. Ergo non debet ei instructio adhiberi. 2. Præterea. In catechismo requiritur confessio fidei et pro­ fessio christianæ religionis, ut per Dionysium patet (de Eccl. Hier., c. 2, p. 2, n. 5, 6 ; G. 3, 394-5). Sed hoc per se puer facere non potest, nec aliquis pro puero, quia nullus potest ex voto alte­ rius obligari. Ergo videtur quod non debeant pueri catechizari. 3. Præterea. Si ipse pro puero confiteretur, ergo videtur quod ipse patrinus obligetur ad instruendum puerum de his quæ pertinent ad fidem Christianam ; et ita videtur quod sit valde periculosum puerum de sacro fonte levare, cum raro aliquis de pueri instructione curam gerat. 145. — SED CONTRA est quod ritus baptismi debet in omnibus similiter observari, ut ostendatur unitas baptismi. Si ergo adulti catechizantur, et similiter pueri catechizari debent. 146. — Præterea. Ad hoc est generalis Ecclesiae consuetudo. 147. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod sicut in aliis scientiis et doctrinis quædam sunt communia, quibus ignoratis necesse est artem ignorare ; quædam autem propria, quæ sine ignorantia illius doctrinæ ignorari possunt ; ita etiam in doctrina fidei quædam sunt quæ communia dicuntur fidei rudimenta, ad quæ credenda explicite omnes tenentur, sicut est fides Trinitatis et Incarnationis et Passionis et divini judicii et Providentiae Dei de factis hominum ; et talis instructio catechismus dicitur. De aliis autem debet instrui post baptismum, temporis processu. 148. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est neces­ sarium quod omnia in particulari addiscat quæ in tota Biblia continentur, sed in quadam summa, ut scilicet videat quomodo in quolibet statu mundi Deo cura fuit de hominibus1. 149. — Ad secundum dicendum quod Dominus loquitur de illis immundis qui fidei contrariantur, non de illis qui ad fidem accedere volunt unde sequitur : « ne ipsi conversi dirumpant vos ». 150. — Ad tertium dicendum quod generatio naturalis non præsupponit aliquam cognitionem, et ideo non potest præexistere aliqua instructio ; sed spiritualis regeneratio præsupponit vitam naturæ2, et ideo potest præexistere aliqua instructio. 151. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod triplex est instructio fidei. Una admonitoria qua quis ad fidem convertitur, et hæc proprie 1. Ed. « omnibus », contra αβγδζη. ■— 2. Ed. « naturalem ». 252 SCRIPTUM SUPER LIE. IV SENTENTIARUM esi sacerdotum quorum est prædicare et docere, unde et Diony­ sius (Eccl. Hier., c. 5, p. 1, n. 6, 7 ; G. 3, 506), hanc instructionem Episcopo attribuit. 152. — Alia esi instructio disciplinatis qua quis instruitur qualiter ad baptismum accedere debet et quid credere debeat ; et1 hæc pertinet ad officium diaconi et per consequens sacerdotis ; quia quidquid est diaconi, est etiam sacerdotis. 153. ■— Tertia, quæ sequitur baptismum ; et hæc pertinet ad anadochum et ad prælalos Ecclesiæ. Praelati enim Ecclesiæ habent quasi doctrinam generalem quæ per officium anadochi specialiter ad hunc vel illum adaptatur secundum quod ei com­ petit. 154. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in primitiva Ecclesia quando adulti ad baptismum veniebant, qui magna ins­ tructione indigebant, hoc per diaconos exercebatur, sacerdotibus circa majora occupatis ; et ideo Dionysius diaconibus attribuit. 155. — Ad secundum dicendum quod anadochus non instruit ante baptismum de fide, sed conversum jam recipit ad instruc­ tionem præsentans. 156. — Ad tertium dicendum quod quidquid est diaconi, licet etiam sacerdotibus facere. Unde per hoc non removetur quin catechizare sit officium diaconi. 157. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod catechismus est quasi quædam dispositio ad baptismum. Dispositiones autem debent proportionari illis ad quæ disponunt. Unde in adultis in quibus in baptismo requiritur propria fides ei propria voluntas, requiritur et quod ipse per se catechizetur et per se confiteatur et Christianam religionem profiteatur. 158. — In puero autem cujus baptismus operatur tantum ex fide Ecclesiæ et merito Christi, fit instructio mediante alio. Unde eadem quibus instruendus est, proponuntur præsente anadocho cui committitur in his instruendus ; et ipse loco ejus confessionem et professionem facit. 159. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non sit tunc actu perceptibilis disciplinæ, tamen habet hujusmodi perceptibilitatem in radice quantum ad potentiam rationis quam habet ex natura et quantum ad habitum fidei quem recipit in baptismo. 160. — Ad secundum dicendum quod quamvis puer confi­ teri non possit per se vel profiteri, tamen alius vicem ejus sup­ plet, non quidem suam propriam fidem confitens sed fidem pueri et quantum ad id quod nunc est, ut sit sensus : « Credo » ; 1. Ed. om. « et ». — DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. Ill 253 idest sacramentum fidei præsto sum accipere, in persona pueri loquens, ut Augustinus (12a) exponit ; et quantum ad id quod futurum est, ut sit sensus, « Credo » : idest quando ad perfectam ætatem veniam fidei consentiam, ut Dionysius exponit (de Eccl. Hier., c. 7, n. 11 ; G. 3, 566). Et hoc quidem confiteri potest ex proposito sollicitudinis circa ipsum adhibendæ ut alio modo possit esse sensus, « Credo » ; idest, operam dabo ad hoc quod credat ; et in hoc ipse puer obliga­ tur et anadochus ; quia de illis ad quæ omnes tenentur, non est inconveniens si unus alium obliget ; secus autem est de consiliis ad quæ non omnes tenentur. 161. — Ad tertium dicendum quod non est ibi magnum periculum quantum ad modernum tempus, quia parentes pueri sunt Christiani, et satis probabiliter potest æstimari quod eum in fide nutrient et etiam ex aliis quibus convivet, fidem addiscet. 162. —· Secus autem erat in primitiva Ecclesia, ubi pueri cum infidelibus conservabantur ; et ideo diligentior cura adhibenda erat ab anadocho vel patrino. 163. — Et similiter etiam nunc, si pueri parentes de infidelitate suspecti essent, vel si inter infideles conversaturus foret puer. ARTICULUS III [I] [Infra, sol. 2, ad 4 ; III, q. 71, a. 2.] 164. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod EXORCIMUS IN EODEM NON DEBEAT PRÆCEDERE BAPTISMUM. 1. Exorcismi enim contra energumenos instituti sunt. Sed non omnes qui accedunt ad baptismum sunt energumeni. Ergo non omnes sunt exorcizandi. 2. Præterea. Prius debet curari causa quam curetur effectus. Sed peccatum est causa quare in quibusdam diabolus potestatem habeat. Si ergo exorcismi sunt ad potestatem diaboli pellendam, videtur quod prius deberet aliquis per baptismum a peccato mundari, quam per exorcismum a potestate diaboli. 3. Præterea. Ad idem superfluum est diversa remedia ordi­ nari. Sed ad potestates dæmonis arcendas sufficit aqua benedicta. Ergo non oportet ad hoc alios exorcismos esse. 165. — SED CONTRA est quod Cælestius Papa dicit (De consec., d. 4, c. 53, L. 187, 1818) « Sive parvuli sive juvenes ad regenerationis veniant sacramentum, non fontem vitæ prius adeant quam exorcismis et exsufflationibus clericorum immundus spiritus ab eis abjiciatur. » 254 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 166. — Præterea. Alia quæ sanctificantur prius exorcizantur, sicut patet in aqua benedicta et in sale quod apponitur. Cum ergo in baptismo homo consecretur, videtur quod prius debeat exorcizari. [Π] [III, q. 71, a. 3.] 167. — ULTERIUS. Videtur quod exorcismus non habeat ALIQUEM EFFECTUM, SED SIT AII SIGNIFICANDUM TANTUM. 1. Nihil enim plus exigitur ad sacramentum novæ legis nisi quod significet et efficiat quod significat. Si ergo ea quæ sunt in exorcismo, non solum significant sed etiam efficiunt, tunc per se sacramenta sunt et non sacramentalia. 2. Præterea. Sicut exorcismus præcedit baptismum, ita et quædam alia sacramentalia consequuntur ipsum, sicut primo1 (129-130) dictum est. Sed illa consequentia sunt tantum ad significandum. Ergo et exorcismus. 3. Præterea. Si aliquis exorcizatus puer ante baptismum moriatur, constat quod hoc eum a dæmone non liberat2. Ergo ad minus in anima ejus exorcismus nullum effectum habuit. 4. Præterea. Sicut dicit Cyprianus (ep. 69 ed. Hartel, c. 15, n. 1) : « Scias diaboli nequitiam permanere usque ad aquam salu­ tarem posse ; in baptismo autem nequitiam amittere. » Sed aliquan­ do etiam post baptismum exorcismus fit in aliis quibus in arti­ culo necessitatis exorcismus omissus fuerat3, si periculum eva­ dant. Ergo non liberat a potestate dæmonis et nullum alium effec­ tum4 habere videtur. 168. — SED CONTRA. Gregorius super Ezech.5 [in Eoang. hom. 29, n. 4 ; L. 76, 1215). « Sacerdos dum per exorcismi gratiam manus credentibus imponit, et habitare malignos spiritus in eorum mente contradicit, quid aliud facit, nisi quia dæmonia6 ejicit. » Ergo habet aliquem effectum. 169. — Præterea7. Exorcismi Salomonis habebant aliquem effectum ad pellendos dæmones. Ergo multo fortius exorcismi Ecclesiæ. [Ill] [III, q. 71, a. 4.] 170. —· ULTERIUS. Videtur quod exorcizare sit offi­ cium EORUM QUI IN SACRIS ORDINIBUS CONSTITUUNTUR. 1. Quia operari in immundis, secundum Dionysium (Eccl. 1. Ed. « prius ».— 2. Ed. « liberet ». — 3. Ed. « fuerit ». — 4. Ed. om. « alium effectum ». — 5. F. om. « Ezech ». — 6. Ed. « dæmones ».— 7. Ed. « Sed contra ». DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. Ill 255 Hier., c. 5, η. 6 ; G. 3, 507), ad diaconum1 pertinet. Sed inter immundos, secundum Dionysium secundum locum tenent ener­ gumeni. Cum ergo exorcizatio sit ad eos sicut catechizatio ad catechumenos, videtur quod sit eorum qui sunt in sacris ordi­ nibus. 2. Praeterea. Catechismus præcedit exorcismum. Sed in arti­ bus operativis ita est quod operatio principalioris artis semper sequitur, sicut patet de arte quæ secat ligna et quæ compaginat navem. Cum ergo catechismus per diaconos vel sacerdotes fiat, videtur quod exorcismus non possit fieri per illos qui sunt in minoribus ordinibus. 3. Praeterea. Ad hoc est consuetudo Ecclesiæ, quia exorci­ zatio solum per sacerdotes fit : quod etiam ex auctoritate Gregorii inducta patet. 171. — SED CONTRA est quod infra d. 242 dicit Magis­ ter quod ad exorcistas pertinet exorcismos memoriter tenere, manus super energumenos imponere. Ergo cum exorcista non sit sacer ordo, videtur quod ille qui est in minoribus ordinibus constitutus possit exorcizare ex officio. 172. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod propter peccatum hominis diabolus potestatem acce­ pit in hominem et in omnia quæ in usum hominis veniunt, in ipsius nocumentum. Et ideo3 quia nulla est conventio Christi ad Belial, ideo quandocumque aliquid sanctificandum est ad cultum divinum, prius exorcizatur, ut liberatum a potestate diaboli qua illud4 in nocumentum hominis assumere poterat, Deo conse­ cretur. Et hoc patet in benedictione aquæ, in consecratione templi et in omnibus hujusmodi. 173. — Unde cum propria sanctificatio qua homo Deo consecratur sit in baptismo, oportet quod etiam homo prius exorcizetur quam baptizetur multo fortiori ratione quam alia res ; quia in ipso homine est causa quare diabolus potestatem accepit in hominem et in alia quæ sunt propter hominem, sci­ licet peccatum originale vel actuale. Et hoc6 significant ea quæ in exorcismo dicuntur,6 ut cum dicitur : « Recede ab eo Satana », et hujusmodi ; et similiter ea quæ ibi fiunt, quia ipsa exsufflatio significat dæmonis expulsionem ; benedictio autem cum manus impositione præcludit expulso viam, ne redire possit ; sal autem in os missum, et narium et aurium sputo linitio significat remo­ tionem impedimenti ipsius dæmonis respectu fidei docendæ vel addiscendæ, ut dictum est ; sed olei inunctio significat expeditio1. Ed. « diaconos » — 2. Ed. om. « d. 24 ». — 3. Ed. om. « ideo ». — 4. α « quam in» ; βγ^η « quam illud » et om. « in ». — 5. Ed. < hæc ». 6. Ed. ad. « sed ». 256 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nem hominis in pugna quam adversus diabolum suscipit, a cujus potestate exemptus est. 174. — AD PRIMUM ergo dicendum quod energumeni dicuntur interius laborantes, ab « en », quod est « in », et « ergon », quod est « labor ». Et quamvis non omnes baptizandi sint energu­ meni nec interius laborantes a diabolo vexati corporaliter, tamen interius laborant vel infirmantur propter infectionem fomitis dia­ bolo in eis potestatem habente. 175. — Ad secundum dicendum quod quando effectus con­ firmant causam, tunc prius laborandum est ad curandum effec­ tum, ut sic expeditus procedatur ad curationem causæ. Potestas autem daemonis quæ ex peccato consequitur, et tenet et con­ servat1 hominem in malitia et in peccato. Et ideo prius evacuan­ da est potestas dæmonis vel debilitanda -— quod in exorcismo fit — ne curationem causæ, idest peccati, in baptismo factam impedire possit. 176. — Ad tertium dicendum quod diabolus impugnat nos et ab exteriori et ab interiori. Aqua ergo benedicta ordinatur contra impugnationem diaboli quæ est ab exteriori, sed exorcis­ mus contra impugnationem quæ est ab interiori Unde et illi contra quos datur dicuntur energumeni, idest interius laborantes. 177. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod ea quæ in exorcismo aguntur, sunt tantum signa eorum quæ postea in baptismo complentur, in quo potestas dæmonis totaliter evacuatur, ut Cyprianus dicit in auctoritate inducta. 178. — Sed hoc est contra autoritatem Gregorii inductam, et contra ea quæ in exorcizando dicuntur : quæ frustra dicerentur, nisi aliquem effectum haberent, præcipue cum per modum impe­ rii et non solum per modum orationis dicantur in hoc quod dicitur : « Ergo, maledicte diabole, exi ab eo etc. » 179. — Et ideo dicendum secundum Alios quod non tantum significant, sed etiam efficiunt aliquid, non tantum in corpore, sed etiam in anima, quia in utroque est infectio fomitis. Effectus autem iste est debilitatio potestatis dæmonis, ne tantum possit in homine sicut ante, ne baptismum et alia bona in ipso impe­ diat ; sed potestas prædicta totaliter in baptismo aufertur. Sicut etiam Pharao prius flagellatus est populo nondum de Ægypto egresso, et postea totaliter in mari rubro, quod est figura baptismi, submersus. 180. — AD PRIMUM ergo dicendum, quod sacramenta novæ 1. Ed. « 'servat » DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. Ill 257 legis habent effectum in conferendo gratiam qua perfecte morbo subvenitur, contra quem sacramentum ordinatur ; sed sacramentalia habent effectum in removendo contrarias dispositiones vel impedimenta gratiæ ; et ideo secundum diversa impedimenta multiplicantur, nec in eis gratia confertur. 181. — Ad secundum dicendum quod non est simile de sacramentalibus quæ sequuntur et quæ præcedunt ; quia ex quo bap­ tismus plene effectum suum habet, non oportet quod impe­ dientia baptismum tollantur, quia jam impediri non potest ; tamen non est remotum quin unctio chrismatis post baptismum in vertice facta aliquem effectum ad gratiam conferendam vel conservandam habeat. 182. — Ad tertium dicendum quod Præpositinus1 dixit quod exorcizatus ante baptismum decedens minores tenebras patietur. Sed hoc nihil est ; quia tenebræ illæ in sola carentia divinæ visionis consistunt, cum non habeant aliam pœnam sensibilem ; et hoc in omnibus æqualiter erit. Et ideo dicendum aliter quod non habet effectum in colla­ tione gratiæ, sed solum in debilitatione potestatis dæmonis ; et ideo hoc valet ei tantum in .vita. 183. — Ad quartum dicendum quod ad hoc quod uniformitas baptismi observetur, oportet quod exorcismus si praetermissus fuit, post baptismum suppleatur ; et tunc tantum significat ; vel forte etiam additur aliqua cohibitio ab impugnatione diaboli. Nec hoc est2 inconveniens, cum etiam per aquam benedictam qua post baptismum aspergimur, aliqua potestas dæmonis repri­ matur. 184. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod exor­ cizare ad exorcistas pertinet ex proprio officio ordinis ; nihilo­ minus tamen est et superiorum ordinum. Tamen propter ostendendam unitatem baptismi, consuetum est in Ecclesia ut totum quod ad baptismum pertinet, expleatur ab uno, scilicet a sacerdote ; et præcipue nunc, quando non venit magna multitudo simul ad baptismum et sunt multi sacerdotes. 185. — In primitiva autem Ecclesia quandoque magna turba simul ad baptismum accedebat, et erant, pauci sacerdotes. Unde hujusmodi sacramentalia relinquebantur in minoribus ordi nibus3. 186. - AD PRIMUM ergo dicendum quod Dionysius sub ministris comprehendit omnes ordines inferiores. Et ideo mi­ nistris qui diaconi dicuntur, attribuit omnia quæ sunt inferiorum 1. E<1. « Præ osilivus ». — 2, Ed. om. « est ». — 3. Ed. ad. » constitutis ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 10 258 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ordinum ; quia forte in primitiva Ecclesia nondum erant illi ordines ita distincti propter paucitatem ministrorum. 187. — Ad secundum dicendum quod sicut exorcismus primo pertinet ad exorcistam, ita etiam primus ordo qui habet actum in catechizando est ordo lectorum, quamvis hoc postea per superiores ordines compleatur. Et ideo sicut catechismus prae­ cedit exorcismum, ita ordo lectoris praecedit ordinem exorcistae. 188. — Ad tertium dicendum quod completa potestas in exorcizando competit sacerdoti. Et ideo quando non est magna necessitas, ipse secundum consuetudinem Ecclesiæ exorcismi actum exequitur. Et secundum hanc consuetudinem loquitur, auctoritas Gregorii. EXPOSITIO TEXTUS 189. — Hoc1 etiam sciendum est quod licet ter immergatur etc. » (4) De trina immersione supra d. 3 dictum est. 190. — Acceleratus est usus rationis. » (6) Quia Augustinus super hoc ambigue loquitur, ideo diversimode Quidam de hoc senserunt. Dixerunt enim Quidam quod Joannis exultatio non fuit ali­ quis motus corporalis, sed miraculosus quasi gaudentis, ut matri innotesceret matris Salvatoris adventus. 191. — Alii autem dicunt aliter et melius quod ad illud momen­ tum datus est ei usus rationis ; nec2 est inconveniens si postea sit subtractus, sicut et gratia raptus ad momentum datur : secus autem est de gratia gratum faciente, quæ non subtrahi­ tur sine culpa. 192. — « Non errorem inducens etc. » (7a) Quia si errorem vellet inducere, intendens mutare formam Ecclesiæ, hoc ipso non intenderet facere quod Ecclesia facit ; et ideo non bapti­ zaret. De corruptione autem formæ supra d. 3, dictum est. 193. — « Divinum judicium per alicujus revelationis etc. » (9a) Videtur quod male dicat; quia divinum judicium non est hoc modo requirendum nisi in dubiis. Certum autem videtur quod si ludo fecit, intentio defuit et verus baptismus non fuit. Et dicendum quod ludus aliquando excludit intentionem, et aliquando non. Cum enim ludo fieri dicantur quæ præter intentionem alicujus utilitatis fiunt ad solam delectationem, ludus baptizantium ludo3 potest excludere intentionem respectu utriusque effectus ablutionis, scilicet sacramenti collationis, et rei sacramenti ; et tunc non intendit facere quod facit Eccle­ sia in collatione sacramenti ; et ita talis ludus evacuat intentio­ nem quæ requiritur in sacramento : vel potest excludere tan­ tum secundum utilitatem, ut scilicet velit de hoc ludum suum 1. Ed. « Hic ». — 2. Ed. « et non ». — 3» Ed. om. « ludo ». $“■ i DISTINCTIO VI, EXPOSITIO TEXTUS 259 facere ex eo quod baptismi sacramentum conferat, non propter sanctificationem baptizandi hoc faciens ; et tunc manet intentio quæ sufficit ad baptismum. Et ideo1 propter hoc dubium dixit Augustinus2 : « implorandum est divinum judicium ». Et ideo dicitur quod puer Athanasius ludendo simulans se Episcopum baptizavit quosdam, et judicatum est ab Alexandro Epis­ copo ut non rebaptizarentur ; quia inventum est quod ipse inten­ tionem baptizandi habuit : quod etiam patet ex hoc quod non baptizabat nisi catechumenos. 194. — « Cui additur exorcismus etc. » (14) Videtur quod exorcismus debeat praecedere catechismum, quia prius removendum est malum quam perficiatur aliquis in bono. Et dicendum quod verum est, si utrumque in eodem genere accipiatur. Sed catechismus ordinat ad bonum non efficiendo aliquid, sed solum instruendo ; exorcismus autem removet ma­ lum etiam3 operando ; et instructio in talibus debet operatio­ nem præcedere, ut sciat homo quid in eo fieri debeat. 1. Ed. om. « ideo ». — 2. F. om. « dixit Augustinus ». — 3. Ed. « in ». DISTINCTIO VII De Confirmatione 1. — Nunc de sacramento Confirmationis addendum est, de cujus virtute quæri solet. Forma enim aperta est, scilicet verba quæ dicit Episcopus, cum baptizatos in frontibus sacro signat chrismate. De ministro confirmationis 2. — Quod1 sacramentum « ab aliis perfici non potest nisi a summis sacerdotibus, nec tempore Apostolorum ab aliis quam ab ipsis Apostolis legitur peractum ; nec ab aliis quam ab illis qui locum eorum tenent, per­ fici potest aut debet. Nani si aliter præsumptum fuerit, irritum habetur et vacuum, nec inter ecclesiastica reputabitur sacramenta. » (Decret, de Consecrat, d. 5, c. 4 ; L. 187, 1857). 3. — Gregorius2 : ■< Licet autem presbyteris baptizatos tangere in pectore, sed non chrismate signare in fronte. » (Lib. IV Ep. 9; L. 17,677; ep. 26, coi. 696). De effectu hujus sacramenti 4. — Virtus autem3 hujus sacramenti est donatio Spiritus sancti ad robur, qui in baptismo datur4 ad remissionem. Unde Rabanes (de institutione clericorum, c. 30 ; L. 107, 314) : « A summo sacerdote per impositionem manus Paraclitus traditur baptizato, ut roboretur per Spiritum sanctum ad preedicandum aliis illud quod ipse in baptismo consecutus est. » a. — Item (Urbanus papa, Ivo Decret, p. 1, c. 260; L. 161, 121) : « Omnes fideles per manus' impositionem Episcoporum post baptismum accipere debent Spiritum sanctum, ut pleni Christiani inveniantur. » Utrum hoc sacramentum sit dignius baptismo b. — « Scitote utrumque esse magnum5 sacramentum, sed unum majori veneratione tenendum, sicut a majoribus datur. » (Melchiades papa, Decret de Consecrat, d. 5, c. 3 ; L. 187, 1856). Ecce majus dicit sacramentum confirmationis6, forte non ob majorem virtutem et’ utilitatem quam conferat, sed quia a dignioribus datur, et in digniori parte corporis fit, scilicet8 in fronte; vel forte quia majus aug­ mentum virtutum præstat, licet baptismus plus ad remissionem valeat. Quod videtur innuere Rabanus (ubi supra) dicens, « in unctione bap­ 1. Ed. « hoc ». — 2. Quar. om. « Gregorius », cf. infra (147). - 3 Quar. * vero ». — 4. Quar. « datus est ». — 5. Quar. om. « magnum ». — 6. Ed. ad. «sed », — 7. Quar. « vel » .— 8. Quar. « idest » DISTINCTIO VII 261 tismi Spiritum sanctum descendere ad habitationem Deo consecrandam ; in hoc vero ejusdem septiformem gratiam cum omni plenitudine sanctitatis et virtutis venire in hominem. » De ritu hujus sacramenti 5. — Hoc sacramentum tantum a jejunis accipi et jejunis tradi debet, sicut et baptismus, nisi aliter cogat necessitas. Nec debet iterari, sicut nec baptismus vel ordo. Nulli enim sacramento facienda est injuria : quod fieri putatur, quando non iterandum iteratur. Sed utrum aliqua vel nulla iterari possint, quæstio est. Nam de baptismo et ordine quod non debeant iterari, aperte Augus­ tinus. (Contra Ep. Parmen ; lib. Π, c. 13, η. 28 ; L. 43, 70) ait1 : « Utrumque sacramentum est, et quadam consecratione datur : illud quidem cum baptizatur, illud vero cum ordinatur. Ideoque in Ecclesia catholica utrumque non licet iterari », quia neutri facienda est injuria. Quod indubi­ tanter etiam de confirmatione tenendum est. De aliis vero utrum iterari valeant vel debeant, postea disseremus (d. 23). DIVISIO TEXTUS 6. — « Nunc de sacramento confirmationis etc. » Postquam determinavit Magister de sacramento intrantium, scilicet2 baptismo, hic intendit determinare de sacramentis quæ pertinent ad progredientes in via Dei. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de sacra­ mentis quibus progredientes in bono perficiuntur ; in secunda de sacramento quo a malo sublevantur quos cadere accidit, scilicet de poenitentia, d. 14, ibi : « Post hoc de pœnitentia agen­ dum est etc. » Prima in duas. In prima determinat de sacramento confir­ mationis qua aliquis in seipso perficitur ad modum quo forma perficit ; in secunda de eucharistia qua aliquis perficitur per conjunctionem ad finem, 8 d., ibi : « Post sacramentum baptis­ mi etc. » Prima in duas. In prima tangit ea quæ sunt intra essentiam sacramenti, scilicet materiam et formam ; (1) in secunda, ea quæ sunt extra essentiam ipsius, ibi : « Quod3 sacramentum ab aliis etc. » (2) Et circa hoc tria facit. Primo determiqat ministrum hujus sacramenti ; secundo effectum ibi : « Virtus autem hujus sacra­ menti etc. ; (4) tertio ritum, ibi : « Hoc sacramentum tantum etc. » (5) Circa primum duo facit. Primo determinat veritatem. Secundo removet quamdam objectionem, ibi : « Gregorius tantum4 etc. » 1. Ed. « dicit ». — 2. Ed. ad. « de ». — 3. Ed. « Hæc ». — ύ. N. P. « Melchiades» F... om. « Tantum etc. ». 262 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Hic est triplex quæstio Primo1 de ipso sacramento confirmationis. Secundo2 de effectu· ejus. Tertio3 de celebratione ipsius. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur tria Primo, utrum confirmatio sit sacramentum per se. Secundo de materia ejus. Terlio, de forma. ARTICULUS I [I] [Supra, d. 2, q. 1, a. 2 ; III, q. 65, a. 1 ; q. 72, a. 1 ; IV Cg„ c. 58.] 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod con­ firmatio NON SIT SACRAMENTUM. 1. Omne enim sacramentum efficaciam habet ab institutione divina. Sed confirmatio non legitur a Domino instituta. Ergo non est sacramentum. 2. Præterea. Illud cujus est usus in omnibus vel pluribus sacramentis, non videtur esse sacramentum per se. Sed, sicut dicit Dionysius (de Eccles. Hierar., c. 4, p. 3, n. 10; G. 3, 483), usus sacri unguenti, scilicet chrismatis, est in aliis sacramentis pluribus, sicut patet in baptismo in quo infunditur chrisma in aqua baptismi, et baptizatus in vertice chrismatis inungitur, et similiter pontifices chrismatis inunctione consecrantur, et altare etiam in quo eucharistia consecranda est chrismate linitur, et calix similiter. Ergo confirmatio quæ dicitur chrismatio, non est aliquod speciale sacramentum, sed magis sacramentale. 3. Præterea. Sacramenta novæ legis in veteri præfigurata fuerunt. Sed nulla figura confirmationis in lege veteri legitur præcessisse. Ergo confirmatio non est sacramentum. 8. — SED CONTRA est quod Rabanus in Littera (4b) dicit : « Scitote utrumque magnum esse sacramentum », scilicet confirma­ tionem et baptismum. 9. — Præterea. Hoc patet per definitionem sacramenti quæ competit confirmationi, quia4 habet significationem gratiæ in 1. Ed. « Prima ». — 2. Ed. « Secunda ». — 3. Ed. « Tertia ». — 4. Ed. « quæ ». DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. I 263 linitione olei, et habet efficaciam, ut in Lz7/era(4a)dicitur, in colla­ tione gratiæ ad plenitudinem sanctitatis. Ergo est sacramentum. [II] 10. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD SIT SACRAMENTUM NECES­ SITATIS. 1. Quia, ut Rabanus in Littera (4a) dicit, « omnes fideles debent post baptismum per episcopos accipere Spiritum sanctum, ut pleni Christiani inveniantur. » Sed hoc est de necessitate salutis, ut aliquis sit plenus Christianus. Ergo sacramentum confirmationis est sacramentum necessitatis. 2. Præterea. Sacramentum confirmationis contra morbum peccati ordinatur. Sed hoc est de necessitate salutis, ut quis a morbo peccati liberetur. Ergo confirmatio est sacramentum necessitatis. ■ 3. Præterea. Sicut ad justitiam exigitur recessus a malo, ita et accessus ad bonum. Sed baptismus operatur ad recessum a malo, quod ipsum ablutionis nomen ostendit ; confirmatio autem ad accessum ad bonum, quod etiam ex nomine patet. Ergo sicut baptismus est de necessitate sanctificationis, ita et confirmatio. 11. — SED CONTRA. Sine eo quod est de necessitate salutis, non est salus. Sed pueri baptizati salvantur si ante confirmatio­ nem moriantur. Ergo non est sacramentum necessitatis. 12. — Præterea. Gratia et virtus sufficiunt1 ad salutem. Sed in baptismo confertur gratia et plenitudo virtutum. Ergo baptis­ mus sufficit ad salutem ; et ita confirmatio non est sacramentum necessitatis. [III] 13. — ULTERIUS. Videtur quod baptismus sit nobilius SACRAMENTUM QUAM CONFIRMATIO. 1. Quia essentialia rei accidentalibus digniora sunt, sicut substantia accidente. Sed baptismus essentialiter se habet ad salutem, cum sit sacramentum necessitatis ; confirmatio quasi accidentaliter, cum non sit necessitatis sacramentum. Ergo baptismus est nobilius sacramentum confirmatione. 2. Præterea. Effectus proportionatur suæ causæ. Sed baptis­ mus habet majorem efficaciam in efficiendo ; quia delet omnem culpam et poenam, quod non facit confirmatio. Ergo est nobilius sacramentum. 14. — SED CONTRA. Ad nobiliorem actionem ordinatur 1. αβ « sufficit », contra €η et ed. 264 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nobilius ministerium. Sed confirmatio datur a nobiliori ministro quam baptismus. Ergo confirmatio est nobilius sacramentum baptismo. 15. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod actiones quæ sunt ordinatæ ad aliquos effectus proprios et determinatos, recipiunt distinctionem secundum proportionem ad suos effectus. Unde si ad duos effectus distinctos ordinentur, erunt duæ diversæ actiones. Si autem ordinentur ad unum effec­ tum, ita quod una disponat vel impedimentum removeat et alia perficiat et alia ornet perfectum, totum computatur pro una inte­ gra actione, sicut patet in operibus artificum. 16. — Unde cum sacramenta sint quædam actiones hierarchicæ secundum Dionysium (de Eccl. Hier'., c. 5, n. 1 ; G. 3, 499), ordi­ natæ ad aliquos effectus salutis, quando plures actiones sacramentales ordinantur ad unum effectum, una ut perficiens, alia ut disponens vel impedimentum removens vel aliquo modo or­ nans, tunc in illa quæ efficit effectum principalem consistit essen­ tialiter ratio sacramenti. Aliæ autem non dicuntur per se sacra­ menta, sed sacramentalia quædam, quasi sacramentis adjuncta, sicut patet ex his quæ dicta sunt circa baptismum in exorcismo et catechismo et aliis hujusmodi concurrere. 17. — Quando autem sunt plures actiones ordinatæ ad effec­ tus omnino distinctos, tunc sunt diversa sacramenta. Et ideo cum confirmatio habeat per se effectum distinctum ab effectu baptismi, ut patebit, non est sacramentale baptismi, sed potius per se est principale sacramentum. 18. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circa institutionem hujus sacramenti est triplex opinio. Una enim dicit quod hoc sacramentum non fuit institutum nec a Christo nec ab Apostolis, sed postea processu temporis in quodam Concilio. Et dicunt quod Dominus rem sacramenti hujus sine sacramento conferebat manus imponendo, similiter et Apostoli, eo quod ipsi confirmati fuerunt immediate a Spiritu sancto. 19. —■ Sed hoc videtur valde absonum ; quia secundum hoc Ecclesia tota die posset nova sacramenta instituere : quod falsum est, cum ipsi non sint factores legis, sed ministri, et fundamentum cujuslibet legis in sacramentis consistit. 20. — Et præterea in Littera (2) dicitur quod1 « tempore Aposto­ lorum... non ab aliis quam ab Apostolis fuit peractum ». 21. — Ideo Alii dicunt quod non fuit a Christo sed ab Apostolis institutum hoc sacramentum. 1. Ed. ad. « in ». Ίi-Μ DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. I ΐ- k ' ) , ■ i x : 1 -, * 22. — Sed hoc etiam non competit ; quia et1 ipsi Apostoli quamvis essent bases Ecclesiæ, tamen non fuerunt legislatores ; unde ad eos non pertinebat sacramenta instituere. 23. — Et ideo probabilior videtur Aliorum opinio, qui dicunt hoc sacramentum, sicut et omnia alia, a Christo fuisse instituta2 : quod patet ex hoc quod ipse etiam Dominus manus pueris imponebat, ut patet Mat. xix, 15. Nec obstat quod in Evangelio vel in Actibus Apostolorum non fit mentio de materia vel forma hujus sacramenti ; quia formæ sacramentales et alia quæ in sacramentis exiguntur, occultanda erant in primitiva Ecclesia propter irrisiones gentilium, ut Dionysius dicit ; unde etiam in fine Eccl. Hier. (c. 7, p. 3, n. 10 ; G. 3, 566^ excusat se a determinatione formarum sacramentalium. Secus autem de baptismo quod erat sacramentum necessitatis, et statim cuilibet offere­ batur in principio. 24. — Ad secundum dicendum quod quamvis materia confirmationis scilicet chrismate, utantur Ecclesiæ ministri in diver­ sis sacramentis, tamen hoc sacramentum non consistit tantum in materia, sed in forma verborum et actu, sicut et sacramentum baptismi ; et hoc non utuntur in aliis sacramentis ; et ideo est per se sacramentum. 25. — Ad tertium dicendum quod hoc sacramentum est ad perfectionem gratiæ. Et quia status legis erat status imperfectio­ nis eo quod « nihil ad perfectum adduxit lex » 'Hebr., vn, 19), ideo hoc sacramentum non habuit aliquid sibi respondens in veteri lege ; quamvis aliquo modo sit figuratum in unctione Pontificum, qua significabatur unctio Christi a quo hæc unctio derivatur. 26. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod est triplex necessitas. Una est necessitas absoluta, sicut necessarium est Deum esse vel triangulum habere tres angulos. Alia est necessitas ex causa efficiente, quæ dicitur necessitas coactionis. Tertia est necessitas ex suppositione finis ; et est duplex. Quia uno modo dicitur necessarium sine quo aliquis non potest conser­ vari in esse, sicut nutrimentum animali. Alio modo sine quo non potest haberi quod pertinet ad bene esse, sicut equus dicitur necessarius ambulare volenti, et medicina ad hoc quod homo sane vivat. 27. — Primis ergo3 duobus modis non dicitur aliquod sacra­ mentum esse necessitatis, sed tertia necessitate ; quædam quidem quantum ad primum modum, illa scilicet sine quibus non potest Ed. om. « et ». — 2 Ed. » institutum ». — 3. Ed « autem ». I 265 266 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM homo in spirituali vita vivere, sicut el1 baptismus et poenitentia ; — quædam autem sine quibus non potest consequi aiiquem effec­ tum qui est ad bene esse spiritualis vite ; et hoc modo confirma­ tio et omnia alia sunt necessaria. Verumtamen contemptus cujuslibet sacramenti est pericu­ losus. 28. 1— Objectiones autem procedunt de primo modo tertiæ necessitatis. Et ideo dicendum AD PRIMUM quod est pleni­ tudo christianæ gratiæ sufficiens ad salutem, et hæc datur in bap­ tismo ; et est plenitudo copiae gratiæ ad fortiter resistendum contra pressuras mundi, et hæc datur in confirmatione, et sine hac potest esse salus. 29. — Ad secundum dicendum quod morbus peccati dupli­ citer expellitur. Uno modo quo ad culpam originalem in baptismo et actualem in poenitentia ; et hæc expulsio sufficit ad salutem. Alio modo quo ad pænam inclinantem ad culpam ; et sic expel­ litur in confirmatione et in aliis sacramentis ; et hæc non est de necessitate salutis. 30. — Ad tertium dicendum quod in baptismo datur gratia quæ et2 a peccato mundat et ab bene operandum perficit quan­ tum ad sufficientiam salutis ; sed in confirmatione additur amplius munus gratiæ quod non est de necessitate salutis. 31. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quin­ que modis dicitur unum sacramentum esse dignius alio. Uno modo quoad rem sacramenti, sive effectum ejus ; et sic baptismus qui delet omnem culpam et aufert omnem poenam, est maximum· sacramentorum. Alio modo quantum ad id quod continetur in sacramento ; et sic eucharistia est nobilissimum, in qua continetur ipse Christus. Tertio quantum ad gradum dignitatis in quo constituit ; et sic ordo est dignissimum sacramentum. Quarto quantum ad ministrum, et sic confirmatio et etiam ordo sunt dignissima, quia nonnisi per Episcopum ministrantur. Quinto quantum ad significatum3 et non contentum ; et sic matrimonium est dignissimum, quia significat4 conjunctionem duarum naturarum in persona Christi. 32. — Si tamen has dignitates ad invicem comparemus, invenitur illa dignitas potissima quam sacramentum habet ex contento, quia est essentialior ; et ideo sacramentum eucharistiae est simpliciter dignissimum, et ad ipsum quodammodo alia sacramenta ordinantur. 33. — Dignitas autem quæ est in efficiendo, praevalet ei 1. Ed. (< est ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « signatum ». — 4. Ed. « signat ». DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. II 267 quæ est in significando ; et illa quæ est in efficiendo respectu boni, simpliciter loquendo, prævalet ei quæ est in amotione mali. Et ideo, simpliciter loquendo, post eucharistiam nobilius sacramentum est ordo per quod homo et in gratia et in gradu dignitatis ponitur ; et post hoc confirmatio per quam perfectio gratiæ confertur ; at post, baptismus per quem fit plena remissio culpæ et pcenæ ; et post, matrimonium quod habet maximam significationem. 34. — Poenitentia autem et extrema unctio ponuntur inter baptismum et matrimonium, quia ordinantur directe ad remo­ tionem mali ; quamvis in hoc pœnitenlia habeat minorem effi­ caciam quam baptismus, quia ordinatur contra culpam actualem tantum et non delet totaliter paenam ; et adhuc minorem extrema unctio quæ contra reliquias peccati ordinatur. 35. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis confir­ matio se habeat quasi accidentaliter ad vitam spiritualem sim­ pliciter acceptam, tamen ad vitam spiritualem secundum sui perfectam differentiam non habet se accidentaliter, sed essentia­ liter ; et ideo non oportet quod sit minoris dignitatis quam bap­ tismus. Sicut etiam rationale est differentia nobilior quam sensibile, quamvis animali inquantum animal accidat esse rationale, cui inquantum hujusmodi per se convenit esse sensibile. 36. — Vel dicendum, ut Quidam dicunt, quod confirmatio præsupponit baptismum ; unde dupliciter possunt comparari. Uno modo ut accipiatur confirmatio cum prsesupposilione baptismi ; et sic confirmatio simpliciter est nobilior. Sicut etiam esse subs­ tantiale perfectum per accidentalia simpliciter, nobilius est quam esse substantiale simpliciter. Alio modo cum præcisione baptismi ; et sic quodammodo baptismus est nobilior quantum ad majorem efficaciam in remo­ vendo malum. 37. — Ad secundum dicendum quod baptismus non habet majorem efficaciam simpliciter, sed solum in remotione mali, ut dictum est. ARTICULUS II [I] [III, q. 72, a. 2 ; q. 84, a. 1, ad 1 ; IV Cg. c. 60.] 38. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD SACRAMENTUM ISTUD MATERIAM NON HABEAT. 1. Sacramenta enim habent efficaciam ex divina institutione. Sed materia hujus sacramenti non legitur a Domino instituta. Ergo non habet determinatam materiam. 268 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Confirmatio datur ad plenitudinem sancti Spi­ ritus percipiendam. Sed super Apostolos in die Pentecostes des­ cendit Spiritus sancti plenitudo absque omni materia. Ergo hoc sacramentum materia non indiget. 3. Præterea. Apostoli formam nobis ecclesiastici ritus tradi­ derunt. Sed ipsi confirmabant manus imponendo sine aliqua materia, ut legitur in Aci. Apostolorum, (vm, 17).Ergo hoc sacra­ mentum materiam non habet. 39. — SED CONTRA est, quia secundum Hugonem de S. Victore (1. I de Sacramentis, p. 9, c. 2 ; L. 176, 317), « sacra­ mentum est materiale elementum. » Ergo debet omne sacramentum habere materiam. 40. — Præterea. Si omittitur1 aliquid quod non sit de sub­ stantia sacramenti, non impeditur perceptio sacramenti. Sed si omitteret Episcopus chrismatis linitionem, non conferret sacra­ mentum. Ergo materia est de essentia hujus sacramenti. [II] [III, q. 72. a. 2 ; q. 84, a. 1, ad 1 : IV Cg., c. 60.] 41. — ULTERIUS. Videtur quod chrisma non sit materia COMPETENS. 1. In sacramentis enim uniformitas observari debet. Sed in baptismo est materia simplex elementum, scilicet aqua. Ergo etiam in confirmatione aliquod elementum debet esse materia. 2. Præterea. Virtus agentis proportionatur agenti. Sed virtus agens in sacramentis est simplex. Ergo et materia debet esse simplex. Et ita materia confirmationis non debet esse commixta ex duobus liquoribus, scilicet oleo et balsamo. 3. Præterea. Materia sacramenti debet esse omnibus commu­ nis, quia omnibus sacramenta proponuntur in salutem. Sed oleum olivæ et balsamum non est apud omnes. Ergo non sunt conveniens materia alicujus sacramenti. 4. Præterea. Ex aliis etiam rebus fit oleum quam ex oliva, sicut ex nucibus et papavere. Ergo videtur quod etiam ex tali oleo posset fieri chrisma. .5. Præterea. Sacramentum confirmationis est ad roborandum2 hominem in pugna spirituali. Sed vinum facit homines bonae spei secundum Philosophum, III Eth., iyll. 1117a, 14-5; 1. 17, n. 578) quod ad fortitudinem pugnae exigitur; et similiter « panis cor hominis confirmat », ut dicitur in Ps. cm, 15. Ergo panis et vinum esset hujus sacramenti convenientior materia quam oleum et balsamum. 1. Ed. « omittatur ». — 2. Ed. « corroborandum ». DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. II i 269 6. Præterea. Materia sacramenti debet habere significatio­ nem et respectu effectus, et respectu alicujus quod in Christo praecessit a quo sacramenta profluxerunt. Sed per hujusmodi liquores nihil significateur in Christo praecedens. Ergo hujus­ modi liquores non sunt conveniens materia hujus sacramenti. [III] [Supra, d. 2, q. 1, a. 1, sol. 2, ad 2 ; d. 23, q. 1, a. 3, sol. 2, 3 ; III, q. 72, a. 3 ; de, 1-'"er. q. 27, a. 4, ad 10.] 42. — ULTERIUS. Videtur quod non exigatur materia PRIUS SANCTIFICATA. 1. Confirmatio enim ut in Littera (4b) dicitur, non est majoris virtutis quam baptismus. Sed in baptismo non requiritur materia prius sanctificata. Ergo nec in confirmatione. 2. Præterea. Secundum Augustinum, (tract. 80 in Joan., n. 3 ; L. 35, c. 1840) « accedit verbum ad elementum, ei fit sacra­ mentum ». Si ergo oporteret quod materia aliquibus verbis prius sanctificaretur, tunc etiam ipsum chrisma per se est quoddam sacramentum et non sacramenti materia. 3. Præterea. Sanctificatio non est iteranda circa idem. Sed per formam sacramenti sanctificatur materia, ut patet in baptismo, cujus materia est aqua verbo vitæ sanctificata ; quod verbum supra, d. 3, (1) dixit Magister esse formam baptismi. Ergo non debet ante prolationem formæ sacramentalis aliqua sanctificatio circa materiam confirmationis adhiberi. 43. — SED CONTRA est communis usus Ecclesiæ, et etiam determinatio Dionysii (de Eccl. Hier., c. 4, p. 2; G. 3, 474), qui ponit ritum consecrationis chrismatis. # 44. - -- RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod materia sacramenti dicitur illa res visibilis sub cujus tegu­ mento divina virtus secretius operatur salutem. Et ideo ad hoc necessaria est materia sacramenti, ut ad effectum, ad quem virtus humana nullatenus attingit neque operando neque coo­ perando, divina virtus in re visibili operans perducat. 45. — Et ideo in poenitentia et in matrimonio cujus effectus aliquo modo dependet ex operatione humana, scilicet dolore de peccatis et consensu etiam in copulam conjugalem, non requiritur talis materia. 46. — In baptismo autem, cujus effectus totaliter est ab extrinseco, nil coopérante interius baptizante, neque eo qui baptizatur, nisi ad removendum impedimentum, requiritur materia sensibitis. 47. — Cum ergo effectus confirmationis qui est plenitudo Spiritus sancti, sit omnino ab extrinseco, non per aliquam 270 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM operationem humanam, non est dubium quod in sacramento confirmationis materia exigatur. 48. — AD PRIMUM ergo dicendum quod plenitudo Spiritus sancti non erat danda ante Christi resurrectionem et ascensionem, sicut dicitur Joan, vii, 39 : « Nondum erat Spiritus datus, quia nondum erat Jesus glorificalus » ; et ideo secundum unam opinio­ nem ea quæ ad hoc sacramentum pertinent non fuerunt ante Christi ascensionem instituenda. 49. — Sed aliquo modo praefiguratum fuit hoc sacramentum in manus impositione Christi super pueros ; quamvis etiam illa manus impositio possit referri magis ad manus impositionem quæ fit super catechumenos, ut dictum est. Nec hoc differt, sive Dominus ipsemet instituit, sive Apostoli ejus speciali præcepto. 50. — Secundum vero aliam opinionem dicendum quod Do­ minus materiam hujus sacramenti per seipsum instituit, sicut et adventum Spiritus sancti promisit ; sed denuntiandam Apostolis dereliquit, quando usus sacramenti competebat, scilicet post plenam Spiritus sancti missionem. 51. — Ad secundum dicendum quod sicut sacramentum baptismi incepit in baptismo Christi, ita sacramentum confirma­ tionis incepit in adventu Spiritus sancti in Apostolos. Et quia principia rerum debent esse notissima, ideo utrobique Spiritus sanctus apparuit visibiliter; in baptismo quidem in columbæ specie, et in confirmatione Apostolorum in linguis igneis. Et propter hoc non oportuit esse materiam in qua Spiritus sanctus secretius operatur salutem, ut Augustinus dicit (Isidorus, L. VI, Elymol., c. 19, n. 40 ; L. 82, 255). 52. — Ad tertium dicendum quod Apostoli non confirmabant sine materia, nisi forte quando præter legem communem visibili­ bus signis Spiritus sanctus in eos descendebat quibus per Apos­ tolos manus impositio facta fuerat ; tunc enim illa visibilis apparitio supplebat locum elementi visibilis. 53. — Quod autem aliquando materia uterentur, patet per Dionysium in 4 cap. Eccl. Hier, in principio (n. 1 ; G. 3, 471), ubi dicitur, quod est quædam perfectiva operatio quam duces nostri quos Apostolos nominat, « chrismatis hostiam » nominant, hos­ tiam dicens communiter omnem ritum sacramenti. 54. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, hoc sacramentum initium sumpsit ab adventu Spiritus sancti in discipulos, qui quamvis prius Spiritum sanctum habuissent in munere gratiæ quo perficiebantur ad ea quæ ad singulares personas eorum pertinebant, tamen in die etiam DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. II ■271 Pentecostes acceperunt1 Spiritum sanctum2 in munere gratiæ quo perficiebantur ad promulgationem fidei in salutem aliorum. Et ideo facta est apparitio Spiritus sancti linguis igneis, « ut verbis essent proflui » ad divulgandam fidem Christi ; « et caritate fervidi », aliorum salutem quærentes. Et propter.hoc dicitur Act., ii, 4 : « Repleti sunt Spiritu sancto, et cœperunl loqui ». 55. — Igni autem nihil convenientius accipi potuit loco ejus in materia confirmationis quam oleum, tum quia lucet, tum quia maxime est nutritivum ignis. 56. — Figurae autem linguae nihil convenientius esse potuit quam balsamum propter odorem, quia propter confessionem linguæ odor bonæ notitiæ Dei diffunditur in omni loco. 57. — Et ideo sicut visibilis apparitio Spiritus sancti fuit in igne figurata figura linguæ, ita materia confirmationis est oleum balsamatum, ut oleum pertineat ad conscientiam quam oportet nitidam habere eos qui confessores divinæ fidei constituuntur ; et balsamus ad famam, quam oportet diffundere3 et verbis et factis fidei confessores. 58. —- AD PRIMUM ergo dicendum quod non debet in omnibus sacramentis observari uniformitas identitatis, sed proportionalitatis ; ut sicut materia unius sacramenti competit illi sacramento, ita materia alterius sacramenti etiam competat alii. 59. — Et quia baptismus est janua sacramentorum, quasi principium et elementum omnium aliorum, ideo sibi competit materia quæ sit simplex elementum, non autem ita aliis sacra­ mentis in quibus additur aliquid speciale. Sicut corpora mixta habent aliquas virtutes superadditas speciem consequentes. 60. — Ad secundum dicendum quod virtus hujus sacramenti quamvis sit simplex in essentia, tamen est multiplex in effectp ; quia et hominem facit ferventem in conscientia et famosum per confessionem ; et ideo materia hujus sacramenti est et una et multiplex : una in actu, sed multiplex in virtute, sicut et alia mixta. 61. —■ Ad tertium dicendum quod illa ratio procedit in sacra­ mentis necessitatis cujusmodi non est hoc sacramentum. Tamen oleum et balsamum quamvis non ubique terrarum crescant, tamen ubique de facili transportari possunt. 62. — Ad quartum dicendum quod proprietates olei perfec­ tius in oleo olivæ inveniuntur, unde antonomastice oleum di­ citur ; et præterea ipsa oliva propter vigorem perpetuum quem servat4, aliquid5 adjuvat ad significationem mysterii. 1. Ed. « susceperunt ». — 2. Ed. RANVP. « sed », F. « scilicet ».— 3. Ed. « effun­ dere ». — 4. Ed. « conservat ». — 5. Ed. om. « aliquid ». 272 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 63. — Ad quintum dicendum quod vinum, et panis roborant hominem per modum nutrimenti confortando hominem in seipso, ideo magis competunt eucharistiæ ; sed oleum facit expe­ ditum et ferventem ad ea quæ exterius sunt, et ideo etiam pugiles oleo unguntur ; et ideo competit magis oleum huic sacramento. 64. — Ad sextum dicendum quod hac unctione, ut dicit Hugo de sancto AGctore (II de Sacramentis, p. 2, c. 2; L. 176, 416), significatur illa unctio qua Christus unctus est ut rex et sacerdos oleo lætitiæ præ consortibus suis. Unde etiam a chris­ mate Christus dicitur, et a Christo Christianus. Et propter hoc etiam Dionysius (Eccles. Hier., c. 4, p. 3, n. 10; G. 3, 483; per chrisma Christum significari dicit. 65. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ma­ teria sacramenti est quasi instrumentum sanctificationis. Est autem instrumentum et principalis agentis et ministri qui mate­ ria sacramenti utitur ad significandum. Ouodlibet autem sacramentum determinat sibi principale agens quantum ad necessitatem sacramenti, quia non habet effi­ caciam aliquam nisi ex auctoritate Domini et merito Christi ; sed non quodlibet sacramentum determinat sibi ministrum quantum ad necessitatem sacramenti, sed quandoque solum quantum ad solemnitatem, sicut patet in baptismo. Et ideo ut materia sacramenti etiam principali agenti respon­ deat proportionaliter et ministro, illa sacramenta quæ ministrum sibi determinant, materiam sanctificatam exigunt, ut disposi­ tio sacramenti a ministris Ecclesiæ descendere ostendatur. Sacramentum autem quod non determinat sibi ministrum nisi quantum ad solemnitatem, non habet materiam sanctificatam quantum ad necessitatem sacramenti, sed solum quantum ad solemnitatem, in cujus materia etiam chrisma in modum crucis effunditur. 66. — Et quia sacramentum confirmationis determinat sibi ministrum, ut dicetur1, ideo materiam sanctificatam requirit ab eo qui est minister sacramenti, scilicet ab Episcopo. 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad hoc nihil facit virtus sacramenti, sed determinatio ministri, ut dictum est. Vel dicendum quod baptismus est sacramentum necessitatis, et ideo materiam communissimam habet, et propter hoc sancti­ ficatione non indiget. 68. — Ad secundum dicendum quod Quidam dicunt ipsum chrisma esse sacramentum. Sed hoc falsum apparet in hoc quod usus chrismatis in plu1. Ed. « dicitur ». > * DISTINCTIO VII, ÇU1EST. I, ART, III 273 ribus est quam sacramentum confirmationis ; sicut patet de1 baptizato qui chrismate in fronte linitur, et de Pontifice cujus caput chrismate inungitur. 69. — Ei ideo dicendum quod sacramentum confirmationis non est ipsum chrisma, sed linitio chrismatis sub forma præscripta verborum. Illa autem benedictio vocalis chrismatis non est forma sacramenti, sed magis est quædam benedictio sacramentalis, sicut benedictio aquæ vel altaris. 70. — Ad tertium dicendum quod sicut instrumentum virtu­ tem instrumentalem acquirit dupliciter, scilicet quando accipit formam instrumenti, et quando movetur a principali agente ad effectum ; ita etiam materia sacramenti duplici sanctificatione indiget : una qua instituitur materia propria sacramenti, et ad hoc est sanctificatio materiæ ; alia est quando applicatur ad effectum, quæ fit per formam sacramenti. Ei ideo non fit injuria sanctificationi, si duplex sanctificatio in talibus adhibeatur. ARTICULUS III [I] [111, q. 72, a. 4; q. 84, a. 3 ; de forma absol. c. 1.] 71. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. 1. Videtur SACRAMENTUM CONFIRMATIONIS NON HABEAT ouod FORMAM. 1. Sacramenta enim a Christo descenderunt. Sed Christus non legitur aliqua forma usus, manus imponens. Ergo cum illa manus impositio confirmationem designet, videtur quod confirmationis sacramentum non habeat aliquam formam. 2. Præterea. Apostoli etiam leguntur per manus impositio­ nem Spiritum sanctum dedisse (Act. vin. 17). Sed illa manus impositio, ut Sancti dicunt, fuit confirmatio illorum quibus manus imponebant. Ergo cum non legatur eos sub aliqua forma verborum manus imposuisse, sicut leguntur in nomine Christi baptizasse {Act. n, vm et x), videtur quod hoc sacramentum non habeat formam. 3. Præterea. Sacrâmenta quæ habent formam, sub eisdem verbis apud omnes perficiuntur. Sed sacramentum confirma­ tionis non perficitur eisdem verbis apud omnes. Quidam dicunt enim : « Consigno te signo crucis et confirmo te chrismate salutis in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. » Quidam autem dicunt : « chrismate sanctificationis ». Ergo hoc sacramentum non habet aliquam formam. 1. Ed. « in ». 274 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 72. — SED CONTRA est quod Magister dicit in 1 d.1 (9) quod duo sunt in quibus sacramenta consistunt, verbum et res. Verba autem ad formam pertinent. 73. — Præterea. Augustinus dicit (in Joan., trac. 80, η. 3; L. 35, 1840) : « Accedit verbum ad elementum et fit sacramentum. » [ΠΙ] 74. — ULTERIUS. Videtur quod illa forma verborum NON SIT COMPETENS. 1. In quolibet enim sacramento exigitur intentio. Sed ad designandum intentionem in forma baptismi exprimitur persona baptizans hoc pronomine « ego ». Ergo et in forma confirmationis hoc pronomen « ego » apponi debet. 2. Præterea. Consignatio videtur ad characteris impressionem pertinere. Sed characterem non imprimit minister magis hic quam in baptismo. Ergo cum in baptismo nulla fiat mentio de consignatione in forma, nec his fieri deberet de ipsa mentio. 3. Præterea. Per baptismum homo maxime configuratur passioni Christi. Sed in forma baptismi non fit mentio aliqua de Christi passione. Ergo nec in forma ista deberet fieri mentio de cruce. 4. Præterea. Sicut confirmatio habet formam determinatam, ita et baptismus. Sed in baptismi forma non fit mentio de ma­ teria ipsius : non enim dicitur : « Baptizo te aqua ». Ergo nec his deberet fieri mentio de chrismate. 5. Præterea. Forma1 est de essentia sacramenti ; sed res sacra­ menti non est de essentia sacramenti, quia multi accipiunt sacra­ mentum qui non accipiunt rem sacramenti. Ergo non debet res sacramenti poni in forma, sicut hic ponitur, « chrismate salutis ». [II] 75. — ULTERIUS. Videtur quod forma ista non habeat IN HOC SACRAMENTO ALIQUAM EFFICACIAM. 1. Quia, secundum Hugonem de Sancto Auctore (I de Sacramentis, p. 9, c. 2; L. 176, 317), « sacramentum ex sanctifica­ tione invisibilem gratiam continet. » Sed materia hujus sacramenti est sanctificata etiam ante formæ prolationem. Ergo formæ prolatio nullam efficaciam praebet sacramento. 2. Præterea. Sicut in eucharistia est sanctificatio hostiæ et usus ipsius, ita et hic. Sed ibi tota virtus sacramenti est in hostia sanctificata, ut patet in forma verborum quæ proferuntur, cum quis hostiam sumit cum dicitur : « Corpus Domini nostri, etc2. » 1. Ed. « dixit » et om. « in 1 d. ». — 2. Ed. om. « etc. » DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. Ill 275 Ergo et1 similiter hic virtus sacramenti non consistit in verbis præmissis, quæ in usu materiæ hujus sacramenti dicuntur. 76. — SED CONTRA est quod forma est principalior in re quam in materia. Si ergo materia aliquid efficit, multo fortius forma. 77. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QÜÆSTIONEM quod ministri sacramentorum operantur in sacramentis bene­ dicendo et sanctificando. Et ideo secundum quod ad aliquod sacra­ mentum requiritur minister, ita requiritur forma qua minister sacramentum dispensat. 78. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, .sicut dictum est, illa manus impositio quam Dominus pueris exhibebat, non erat proprie sacramentum confirmationis quod non conveniebat exhi­ beri ante ipsius glorificationem ; sed vel erat signum quoddam futuræ confirmationis, vel erat talis manus impositio qualis fit in catechismo et exorcismo. Si tamen Dominus confirmasset sine forma vel materia, non esset inconveniens ; quia ipse habebat excellentiæ potestatem in sacramentis, qui poterat effectum sacramenti sine sacramentalibus praebere : quod non est de aliis. 79. — Ad secundum dicendum quod Quidam dicunt quod Apostoli propter dignitatem et auctoritatem ipsorum confir­ mabant sine materia et forma per solam manus impositionem. Sed hoc non videtur bene dictum ; quia quantumcumque ipsi essent magnæ auctoritatis, tamen potestatem excellentiæ in sacramentis dispensandis non habebant. 80. — Et ideo dicendum est2 quod. Apostoli aliqua forma utebantur, quamvis non sit scripta. Multa enim Apostoli ser­ vabant in sacramentorum dispensatione quæ nolebant divulgari propter irisionem Gentilium evitandam, sicut patet per Aposto­ lum, qui dicit 1 Cor., ix, 34 : « Cælera, cum venero, disponam > ; et loquitur de celebratione sacramenti eucharistiæ. Et hoc est etiam quod Dionysius dicit in fine Eccl. Hier. (c. 7, n. 10 ; G. 3, 566 « Consummativas autem invocationes », idest verba quibus per­ ficiuntur sacramenta, « non est justum Scripturas interpretan­ tibus, neque mysticum earum [sensum], aut in ipsis operatas ex Deo virtutes, ex occulto ad commune adducere : sed, ut nostra sacra traditio habet, sine pompa » idest occulte, « eas edocens, etc. » Ex quibus verbis tria possumus accipere. Primo, quia Apostoli in sacramentis utebantur forma verborum certa, quia ipse alibi in eodem lib. (c. 1, n. 5; G. 3, 375) dicit, quod tradit ritum sacramentorum sicut Apostoli docebant. Secundo, quod in occulto 1. αβ om. « et », contra et ed. — 2. Ed. om. « est ». 276 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tradebantur hujusmodi sacramentalia in primitiva Ecclesia. Tertio, quod in ipsis verbis est aliqua virtus : quod Quidam negant. 81. — Ad tertium dicendum quod variatio formæ in his quæ non sunt de essentia formæ, potest tolerari secundum diver­ sas Ecclesiæ consuetudines, dummodo substantia formæ apud omnes servetur. Hoc autem quod a Quibusdam dicitur : « chris­ mate salutis », vel « sanctificationis », quasi in unum redit ; et ideo per hoc non removetur quin hoc sacramentum habeat deter­ minatam formam. 82. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut definitio indicare debet totum esse rei, si sit perfecta ; ita per formam sacramenti debet innotescere totum quod ad sacra­ mentum pertinet. Sacramentum autem et est ad aliquem finem ordinatum, et ab aliqua causa principali efficaciam habet. 83. — Et ideo tria ponuntur in forma hujus sacramenti: quorum primum pertinet ad finem ad quem institutum est hoc sacramentum, qui est confessio fidei christianæ, cujus tota summa consistit in passione Christi ; unde Apostolus I Cor., n, 2 : « Non enim judicavi me scire aliquid, inter vos, nisi Jesum Christum et hunc1 crucifixum ; iterum2 et hujus articuli confessio majo­ rem habet difficultatem ; quia, sicut dicitur in eadem Epistola, 1° cap. 23, « Nos autem prædicamus Christum crucifixum, Judæis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam » ; et ad hoc pertinet cum dicitur : « Consigno te signo crucis », ut crucis verbum non erubescat, sed publice confiteatur. Secundo ponitur ipse sacramentalis actus cum sua materia et effectu, ut sic tangatur et id quod est sacramentum tantum, in hoc quod dicitur : « Chrismate » ; et id quod est res et sacramen­ tum, in hoc quod dicit : « Confirmo », idest sacramentum confir­ mationis præbo ; et id quod est res et non sacramentum, in hoc quod dicit « Salutis ». Sed causa agens principalis, unde sacramentum effectum habet, tangitur in hoc quod dicit : « In nomine Patris etc. » 84. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus est sacramentum necessitatis. Et ideo intentio baptizantis magis arctanda est ad actum sacramenti. Vel dicendum quod baptizare potest quilibet, confirmare autem solus ille qui est in summo gradu Ecclesiæ, de quo præsumitur quod minus possit in dispensatione sacramenti deficere. Et ideo non requiritur tanta arctatio intentionis per verba in forma apposita. 85. — Ad secundum dicendum quod consignatio quæ ponitur 1. Ed. om. « Christum et hunc ». — 2. Ed. « ita ». DISTINCTIO VII, QUJEST. I, ART. Ill 277 in forma, non pertinet ad consignationem characteris, sed ad consignationem crucis quæ fit in fronte linitione chrismatis propter confessionem fidei crucis. Et talis signatio non fit in baptismo, quia baptizatus non consecratur ad aliquid speciale, sed universaliter ad spiritualem vitam ; consignatio autem importat quamdam adscriptionem vel aliquid speciale quod est in sacramento confirmationis. 86. — Ad tertium dicendum quod ille qui baptizatur, confi­ guratur passioni Christi per fidem ejus quam habere in corde debet ; et ideo non exigitur aliqua consignatio crucis exterius1, sed sufficit consignatio interior quæ est per characterem et con­ formatio2 ad passionem Christi in consepelitione aquæ. Sed confirmatio est sacramentum confessionis passionis Christi, sicut baptismus sacramentum fidei ; et ideo exterius in manifesto imprimitur crucis signaculum et in forma exprimitur. 87. — Ad quartum dicendum quod in ipso actu baptizationis intelligitur determinata materia baptismi ; non autem materia confirmationis intelligitur in ipso actu confirmandi, et ideo oportet quod materia addatur. 88. — Ad quintum dicendum quod in actu ablutionis magis expresse significatur res sacramenti in baptismo quam in lini­ tione chrismatis ; et ideo non oportet quod addatur effectus salutis ad majorem expressionem. 89. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod formæ sacramentorum sunt ad perficiendum sacramenta ; unde Diony­ sius vocat eas « consummalivas invocationes » ut dictum est. Et ideo in illo sacramento quod totum consistit in illa re sensibili sanctificata et non in usu illius rei, forma sacramenti dicitur illud quo materia sanctificatur, non autem illa verba quæ in materiae usu proferuntur, sicut patet in eucharistia. 90. — In illis autem sacramentis quæ perficiuntur in usu ma­ ted®, sicut baptismus in ipsa tinctione vel ablutione, forma sacramenti est quæ dicitur in usu materiæ, non quæ dicitur in sanctificatione materiæ, quia illa sacramentale quoddam est. 91. — Et ideo cum sacramentum confirmationis, ut dictum est, perficiatur’ in usu materiæ, constat quod illa verba quæ dicit Episcopus confirmans, sunt forma sacramenti, et habent efficaciam sicut et aliæ formæ sacramentorum. 92. — AD PRIMUM ergo dicendum quod duplex est sanc­ tificatio sacramenti, ut dictum est. Ex prima ergo sanctificatione quæ lit in benedictione materiæ, non habet ut actu conferat gratiam, sed ex secunda. 1. Loco « crucis exterius ed. « exterior ». — 2. F. « conformatis autem » ed. « et configuratio ». — 3. Ed. « perficitur ». 278 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 93. — Ad secundum dicendum quod aliter est in sacramento eucharistiæ quam in aliis sacramentis ; quia ibi totum sacramen­ tum consistit in ipsa hostia consecrata, eo quod ibi Christus realiter continetur, et non virtute tantum, sicut in aliis sacra­ mentis. Et ideo forma sacramenti illius est1 verba prolata in sanctificatione hostiæ. OUÆSTIO II Deinde quæritur de effectu confirmationis. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, de effectu qui est res et sacramentum, scilicet character. Secundo, de effectu qui est res tantum, scilicet gratia. ARTICULUS I [I] [Infra, q. 3, a. 3, sol. 3; III, q. 63, a. 6; q. 72, a. 5.] 94. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur IN CONFIRMATIONE CHARACTER NON quod IMPRIMATUR. 1. « Character enim, ut supra d. 4 (q. 1, a. 1) dictum est, est signum distinctio tim. » Sed pugna spiritualis omnibus indicitur. Cum ergo confirmationis sacramentum detur ad roborandum in pugna spirituali, videtur quod in ipsa non fiat aliqua distinc­ tio alicujus ab altero per impressionem characteris. 2. Præterea. In veteri lege erat necessaria pugna spiritualis, sicut et in nova. Sed in lege veteri non erat aliquod sacramentum characterem imprimens, ut supra dictum est. Ergo nec confir­ matio characterem imprimit. 3. Præterea. Supra (d. 4, q. 1, a. 1) dictum est, quod « cha­ racter est spiritualis potestas. » Sed potestas spiritualis passiva2, scilicet participandi3 sacramenta alia, sufficienter traditur in baptismo ; potestas autem activa, scilicet dispensandi sacramen­ ta, ad ordinem pertinet. Cum ergo confirmatus non constitua­ tur in gradu alicujus ordinis vel dignitatis, videtur quod in confir­ matione character non imprimatur. 95. — SED CONTRA. Character est signum conformans nos Trinitati. Sed sicut oportet nos conformari in sapientia et po­ tentia, ita et in bonitate. Cum ergo in baptismo imprimatur 1. Ed. « sunt ». — 2. Ed. om. « passiva ». — 3. Ed. « percipiendi ». DISTINCTIO VII, QUÆST. II, ART. I 279 character fidei conformans nos divinæ sapientiæ, et in ordine character potestatis conformans nos divinæ potentiæ, videtur quod in confirmatione imprimatur character plenitudinis Spi­ ritus' sancti conformans nos divinæ bonitati. 96. —Præterea. Per characterem quasi adscribimur ad fami­ liam Jesu Christi. Sed Christus sicut est Pater noster et sacerdos, Ha est et rex noster. Cum ergo per characterem baptismalem adscribamur ei quasi patri filii regenerati per baptismum, et per characterem ordinis quasi ministri sacerdoti summo, videtur quod simili ratione in confirmatione debeat imprimi character quo conformemur ei quasi milites regi. [II] 97. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD IDEM SIT CHARACTER CON­ FIRMATIONIS PER ESSENTIAM ET BAPTISMI. 1. Quia ad eamdem formam seu speciem non potest esse nisi una assimilatio. Sed in Trinitate, ut Hilarius dicit {de Synodis, n. 13 ; L. 10, 490), « est species indifferens ». Ergo cum character sit signum assimilans Trinitati, videtur quod character confir­ mationis non possit esse alius a charactere baptismi. 2. Præterea. In corporalibus ita est quod duo characteres non possunt esse in eadem parte. Sed characteris subjectum est universaliter1 una pars animæ, ut supra (d. 4, q. 1, a. 3, sol. 1) dictum est. Ergo post primum characterem non potest alius character superaddi. 3. Præterea. Ad ea quæ se necessario2 consequuntur, aliquis eodem charactere adscribitur ; sicut idem character est in sacer­ dote ad conficiendum3 et ad absolvendum. Sed confessio fidei cujus sacramentum est confirmatio, consequitur de necessitate ad fidem cujus sacramentum est baptismus ; quia « corde credi­ tur ad justitiam, ore confessio fit ad salutem »; Rom., x, 10. Ergo idem character est in baptismo et in confirmatione. 98. — SED CONTRA. Character est proprius effectus sacra­ menti et immediatus. Sed diversarum causarum proprii effectus sunt diversi. Cum ergo baptismus et confirmatio sint diversa sacramenta et characteres impressi erunt diversi. 99. — Præterea. Ideo baptismus iterari non potest, quia character est indelebilis. Si ergo idem esset character baptismi et confirmationis, post baptismum confirmatio non adderetur. 1. Ed. om. universaliter ». — 2. Ed. « necessaria ». — 3. Ed. « confitendum « SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 280 [ΠΙ] [III, 1. 72, a. 6] 100. — ULTERIUS. Videtur quod character confirma­ tionis NON PRAESUPPONAT CHARACTEREM BAPTISMALEM. 1. Character enim confirmationis ad hoc datur quod homo fortiter Christum confiteatur. Sed aliqui ante baptismum for­ titer Christum confessi sunt, ad martyrii palmam pervenientes. Ergo ante baptismum potest aliquis accipere characterem con­ firmationis. 2. Præterea. Character confirmationis est sacramentum et res. Sed homo etiam non baptizatus potest percipere id quod est sacramentum et res in eucharistia, scilicet corpus Domini verum, quamvis fem sacramenti non consequatur, inordinate accipiens ; nisi forte credat se baptizatum. Ergo et similiter characterem confirmationis consequi potest non baptizatus, 3. Præterea. Sicut baptismus naturaliter praecedit confirma­ tionem, ita unus ordo naturaliter praecedit alium. Sed aliquis accipit ordinis sequentis characterem qui non accipit characte­ rem praecedentis, unde non reordinatur, sed quod defuerat sup­ pletur. Ergo et characterem confirmationis potest homo acci­ pere sine charactere baptismali. 101. — SED CONTRA est quod Dionysius dicit, 2 cap. Eccl. Hier. (p. 1 ; G. 3, 391), quod nihil divinitus traditarum1 operari potest qui non est regeneratus per baptismum. Sed character confirmationis est hujusmodi ; ergo non potest aliquis characterem confirmationis percipere qui non est baptizatus. 102. — Præterea. Baptismus dicitur esse principium spiri­ tualis vitae, secundum Dionysium (Eccl. Hier., c. 2, p. 1 ; G. 3, 391) et Damascenum (IV de Fide orth., c. 9 ; G. 94, 1122). Sed remoto principio aufertur quod est post principium. Ergo qui non est baptizatus, non potest characterem confirmationis acci­ pere, 103. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod character est distinctivum signum quo quis ab aliis distinguitur ad aliquid spirituale deputatus. Sed ad spirituale potest aliquis tripliciter deputari. 104. — Uno modo, ut aliquis in se spiritualia participet ; et ad hoc2 quis deputatur in baptismo, quia jam baptizatus potest esse particeps omnis spiritualis receptionis. Unde charac­ ter baptismalis, ut supra dictum est, est quasi quædarn spiri­ tualis potentia passiva. 1. Ed. € « traditum », ed. « traditorum ». — 2. Ed. om. « hoc ». DISTINCTIO VII, QUÆST. 1.1, ART. I 281 105. — Alio modo, ut spiritualia quis in notitiam ducat per eorum fortem confessionem ; et ad hoc quis deputatur in confir­ matione. Ünde etiam tempore persecutionis eligebantur aliqui qui deberent in loco persecutionis remanere ad publice nomen Christi confitendum, aliis occulte credentibus sicut patet in legenda beati Sebastiani. 106. — Tertio modo, ut etiam spiritualia credentibus tradal ; et ad hoc deputatur aliquis per sacramentum ordinis. Et ideo sicut in baptismo confertur character et in ordine, ita et in confirmatione. 107. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pugna spiritualis qua quis pugnat contra impedientes salutem sui ipsius, omnibus indicitur ; sed ad hoc non datur sacramentum confirmationis, sed ad persistendum fortiter in pugna qua quis nomen Christi impugnat, et ut invictus confessor Christi permaneat ; et huic pugnæ non omnes exponuntur, sed solum confirmati. 108. — Ad secundum dicendum quod in veteri lege non erat tempus per stultitiam praedicationis propagandi cultum Dei, sed magis per generationem carnalem ; et ideo tunc talis pugna de confessione fidei non multum erat. 109. — Nihilominus tamen distinctio hujus characteris in veteri lege figurata est, sicut1 et aliorum. In distinctione enim filiorum Israel ab /Egyptiis, significabatur character baptismalis ; in distinctione timidorum a fortibus in bellis, character confir­ mationis ; in distinctione Levitarum a fratribus suis, character ordinis. 110. — Ad tertium dicendum quod potestas characteris hujus2 est potestas activa, non ad conferendum spiritualia, quod est ordinis, sed magis ad confitendum publice. Et ideo confirmatus non constituitur in gradu alicujus ordinis, quia nullus ei subjicitur in receptione divinorum ab ipso. 111. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quælibet potentia de sui ratione importat ordinem ad aliquid ; et ideo oportet potentiam proportionatam esse actui ad quem est, quia proprius actus non fit nisi in propria materia, secundum Philosophum in II de Anima, (β 2. 414a, 11 ; 1. 4, n. 271-2';. Et ideo oportet quod potentiæ distinguantur per distinctionem actuum ad quos ordinantur, sive sint potentiæ activæ, sive passivæ. 112. — Et quia character, ut supra (d. 4, q. 1, a. 1) dictum est, est potentia spiritualis, ideo cum character baptismalis 1. Ed. « sicuti ». — 2. α cor. in « confirmationis ». i I 282 ! non ad idem ordinetur cum charactere confirmationis, ut ex i i ! SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM dictis patet, planum esi quod non est idem uterque character. 113. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad unam speciem seu formam quam aliquid perfecte repræsentat, non potest esse nisi una assimilatio. Et ideo Patris non est nisi una perfecta imago, scilicet Filius. Sed si non sit perfecta repræsentatio, tunc possunt esse divers® assimilationes ad unum simplex. Et ideo divers® creaturae diversimode secundum suum modum divinam similitudinem habent. Et propter hoc non est inconveniens, si sint diversi characteres in anima, Trinitati secundum diversa conformantes. 114. — Ad secundum dicendum quod character corporalis attenditur secundum figuram quæ consistit in terminatione figurati. Et quia impossibile est esse diversas terminationes unius rei, ideo impossibile est ut idem corpus secundum eamdem partem diversimode figuretur aut characterizetur. 115. — Sed character spiritualis attenditur secundum aliquam spiritualem proprietatem. Non est autem inconveniens diversas ■ proprietates non oppositas eisdem inesse secundum eamdem partem. Et ideo in eadem parte animæ plures characteres esse possunt. 116. — Ad tertium dicendum quod quamvis cujuslibet bap­ tizati et credentis sit confiteri, quando confessio ab eo expectatur ; non tamen est cujuslibet se libere exponere, sed tantum confirmati. 117. —· Et hoc etiam, patet in Apostolis in quibus hoc. sacra­ mentum initium sumpsit ; quia ante adventum Spiritus sancti confirmantis eos erant clausæ fores cœnaculi propter metum Judæorum ; postea repleti Spiritu sancto coeperunt loqui cum fiducia et publice verbum Dei, ut patet in Actibus, (cap. i et n). 118. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod nihil potest participare actionem aut1 proprietatem alicujus naturæ nisi prius habeat subsistentiam in natura illa. Unde cum per baptismum qui est spiritualis regeneratio, homo acquirat subsistentiam in vita spirituali christianæ reli­ gionis, non potest non baptizatus aliquid eorum quæ ad hanc spiritualem vitam pertinent, participare ; et ideo non potest percipere confirmationis characterem. Et hanc rationem Dio­ nysius assignat2 2 cap. Eccl. Hier. (p. 1 ; G. 3, 391). 119. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad ea quæ sunt necessitatis, homo admittitur, etiam si illud3 non competat ei ex officio. Sicut patet quod etiam non habens ordinem in casu 1. Ed « vel ». — 2. Ed. ad « in ». — 3. Ed. « hoc ». T w DISTINCTIO VII, QU7EST. II, ART. II 283 necessitatis baptizare potest licite, quamvis hoc non competat sibi ex officio. 120. — Similiter etiam quia confiteri nomen Christi, ubi confessio exquiritur est necessitatis, ideo etiam non baptizatis hoc competit, quamvis hoc non habeant ex officio characteris in Sacramento confirmationis suscepti. 121. ■— Ad secundum dicendum quod in sacramento eucha­ ristiae illud quod est res et sacramentum, est extra suscipientem ; et ideo indispositio illius non impedit quin sit illud quod est res et sacramentum, scilicet corpus Christi verum. Sed hoc quod est res et sacramentum in confirmatione est aliqua forma in suscipiente recepta ; et ideo indispositio reci­ pientis impedit impressionem characteris. 122. — Ad tertium dicendum quod ordo potentiae passivae ad activam est ordo necessitatis ; quia qui non habet potentiam passivam ad aliquid recipiendum, nihil recipit nisi miraculose. Sed ordo potentiæ inferioris activæ ad superiorem est tantum ordo congruitatis1 ; et ideo carens charactere baptismal! qui est potentia passiva recipiendi spiritualia, nihil potest recipere de aliis spiritualibus ; carens autem charactere inferioris ordinis qui est potentia activa, potest recipere characterem superioris ordinis. ARTICULUS II [I] [III, q. 72, a. 7.] 123. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur , i * quod GRATIA GRATUM FACIENS IN CONFIRMATIONE NON CONFERATUR. 1. Gratia enim gratum faciens ordinatur contra culpam, et non contra poenam. Sed confirmatio ordinatur contra poenam et non contra culpam1 2, quia ille qui confirmatur jam non est impius, per baptismum justificatus. Ergo non recipit gratiam gratum facientem. 2. Præterea. Baptismus non habet minus ordinem ad gratiam gratum facientem quam confirmatio. Sed ille qui prius habuit gratiam, per baptismum non accipit gratiam gratum facientem. Ergo cum confirmatus jam habeat gratiam quam in baptismo suscepit, sicut patet in pueris, videtur quod in confirmatione gratia gratum faciens non conferatur. 3. Præterea. Ad id quod potest fieri in mortali peccato non 1. Ed. om. « ad superiorem est tantum ordo congruitatis ». 2. Ed. ont. « Sed confirmatio ordinatur contra pœnam et non contra culpam ». 284 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM requiritur gratia gratum faciens. Sed aliqui in peccato mortali existentes possunt fortiter nomen Christi confiteri. Ergo cum confirmatio sit sacramentum confessionis Christi, videtur quod non detur ibi gratia gratum faciens. 124. — SED CONTRA. Sacramentum novae legis efficit quod figurat. Sed per unctionem chrismatis significatur unctio gratiæ. Ergo in confirmatione gratia gratum faciens confertur. 125. — Praeterea. In Littera (4) dicitur quod datur ibi Spiritus sanctus. Sed in I libro dictum est (d. 16, q, 1, a. 21 quod missio Spiritus sancti non est sine gratia gratum faciente. Ergo in confirmatione datur gratia gratum faciens. [Π] 126. — ULTERIUS. Videtur quod sit eadem cum gratia BAPTISMALI. 1. Duo enim accidentia ejusdem speciei non possunt esse in eodem simplici et indivisibili. Sed subjectum gratiæ gratum facientis est essentia animæ quæ est una et simplex. Ergo in ea non possunt esse diversæ gratiæ. Et ideo cum gratia baptis­ malis sit ibi, gratia in confirmatione data erit penitus idem. 2. Præterea. Eadem est gratia quæ est in virtutibus et donis. Sed per baptismum confertur gratia cum omnibus virtutibus, ut supra dictum est (d. 1, q. 1, a. 4, sol. 5). In confirmatione autem datur gratia cum septiformi plenitudine Spiritus sancti, ut in Littera (4b) dicitur quod ad septem dona pertinet. Ergo eadem est gratia quæ datur in confirmatione et in baptismo. 3. Præterea. Major est distinctio virtutum quam gratiæ. Sed ad eamdem virtutem pertinet credere et confiteri, scilicet ad fidem. Ergo multo fortius pertinet ad eamdem gratiam. Ergo gratia baptismalis quæ perficit ad credendum et gratia confirmationis quæ perficit ad confitendum, est eadem gratia. 127. — SED CONTRA. Causæ diversæ inducunt diversos effectus. Sed aliud est sacramentum exterius in baptismo quam in confirmatione, et alius character interior, ut dictum est, quæ sunt causa gratiæ. Ergo et alia est gratia utrobique. 128. — Præterea. Contra diversos morbos datur diversa medicina. Sed contra alium morbum ordinatur confirmatio et baptismus, ut supra (d. 2, q. 1, a. 11 dictum est. Ergo alia est gratia quæ in medicinam morbi in sacramento utroque datur. [III] 129. — ULTERIUS. Videtur quod gratia confirmationis NON PERFICIAT GRATIAM BAPTISMALEM. 1. Omnis enim perfectio quæ confirmationi adscribitur, ad A DISTINCTIO VII, QUÆST. II, ART. II * ► L ■ : , 285 dona vel virtutes pertinet ; sicut fortiter confiteri et persistere, quod est fortitudinis virtutis vel doni. Sed in baptismo, ubi con­ fertur gratia, conferuntur et virtutes et dona quæ in gratia connexionem habent, ut in III lib1 (q. 36) dictum est. Ergo gratia confirmationis non perficit gratiam baptismalem. 2. Præterea. « Ex eodem, habitus generatur et perficitur », ut dicitur in II Eth. (β 1. 1103b, 7, 1. 1, n. 252). Sed gratia baptis­ malis per baptismum acquiritur. Ergo non perficitur per confir­ mationem. 3. Præterea. In augmento fit idem ex eo quod auget et quod augetur. Sed gratia baptismalis differt a gratia confirmationis. Ergo gratia confirmationis non perficit gratiam baptismalem. 130. — SED CONTRA. Secundum Dionysium (Eccl. Hier., c. 5, p. 1, n. 3; G. 3, 503) baptismus est illuminatio, chrisma autem est2 perfectio. Sed perfectio consummat illuminationem sicut illuminatio purgationem. Ergo confirmatio chrismatis consummat gratiam baptismalem. 131. — Præterea. In omnibus perfectionibus ordinatis ad invicem ita est quod secunda perficit primam. Sed confirmationis gratia superadditur ad gratiam baptismalem. Ergo gratia con­ firmationis perficit gratiam baptismalem. 132. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in quolibet sacramento est aliqua sanctificatio. Sed quædam est sanctificatio in sacramento quæ est communis omnibus sacramentis, scilicet emundatio a peccato vel a reliquis peccati ; et quædam sanctificatio quæ est specialis quibusdam sacramentis imprimentibus characterem, scilicet deputatio ad aliquid sacrum. Utraque autem sanctificatio gratiam gratum facientem requi­ rit ; quia illud quod directe contrariatur peccato, est gratia ; contraria autem contrariis curantur. Unde idem remedium adhi­ beri non potest contra peccatum et sequelas ejus, nisi per gra­ tiam gratum facientem. Et ideo in omni sacramento novæ legis gratia gratum faciens confertur, ut dictum est supra d. 23 (q. 1, a. 1, sol. 1, 2). 133. — Similiter autem accessus ad sacra non est licitus im­ mundis, nec aliquis ab immunditia liberari potest nisi per gra­ tiam, nec effici idoneus ad sacra administranda4 vel percipienda ; et ideo oportet quod in sacramentis quæ characterem imprimunt, gratia gratum faciens imprimatur. Cum ergo confirmatio sit sacramentum novæ legis characterem imprimens, ex duplici parte necessarium est quod gratiam gratum facientem conferat. 1. Ed. om. « in III lib. » — 2. Ed. om. « est ». — « ministranda ». 3. Ed. om. « d. 2 ». — 4. Ed. 286 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod confirmatio ordi­ natur contra pœnam quæ est ex culpa causata et ad culpam inclinans, et ideo ex consequenti habet repugnantiam ad gratiam ; et propter hoc contra ipsam oportet quod gratia gratum faciens detur. Et ideo si invenit aliquam culpam quæ fictum non faciat, delet1 illam, sicut patet de culpa veniali ; quamvis non princi­ paliter contra culpam ordinetur. 135. — Ad secundum dicendum quod baptismus est sacra­ mentum necessitatis. Et ideo gratia quæ confertur in baptismo ordinatur in communem statum salutis et non in aliquem spe­ cialem effectum. Et propter hoc per baptismum ei qui habuit gratiam gratum facientem, non additur alia gratia nova, sed illa quæ prius inerat, augetur. 136. — Secus autem est de confirmatione quæ non est sacramen­ tum necessitatis. Unde ejus gratia ad aliquem specialem effectum ordinatur. Et propter hoc gratia confirmationis potest addi ad gratiam quæ perficit in communi statu vitæ. 137. — Ad tertium dicendum quod quamvis aliquis possit constanter, etiamsi sit in2 mortali peccato fidem Christi confi­ teri, non tamen est idonea illa confessio, quia « non est speciosa laus in ore peccatoris » (Eccli, xv, 9) ; nec iterum est meritoria ad salutem. Sacramentum autem ordinatur non solum ad hoc quod aliquid fiat qualitercumque, sed ad hoc quod aliquid idonee fiat, nisi sit defectus ex parte recipientis sacramentum. 138. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut supra dictum est, sacramentales gratiæ ab3 invicem dis­ tinct» sunt secundum distinctionem eorum ad quæ ordinantur, sicut et virtutes, quamvis earum distinctio non ita appareat sicut distinctio virtutum, quia earum effectus non sunt ita mani­ festi sicut effectus virtutum. 139. — Ita autem* videmus in virtutibus moralibus ; quia ubi est specialis difficultas, requiritur specialis virtus ; unde alia est virtus quæ dirigit in magnis sumptibus secundum magnifi­ centiam, ab ea quæ in communibus donis et sumptibus perficit, scilicet liberalitate. 140. —■ Et quia gratia baptismatis datur ad perficiendum in his quæ pertinent ad communem statum vitæ christianæ, gratia autem confirmationis ad perficiendum in his quæ sunt difficillima in statu isto, scilicet confiteri nomen Christi contra persecutores ; ideo speciali gratia ad hoc indigetur. Et propter hoc alia est 1. Ed, « debet ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. Ed. « ad ». — 4. Ed. « etiam » DISTINCTIO VII, QUÆST. II, ART. II 287 gratia -confirmationis a gratia baptismi, et contra alium defec­ tum datur. 141. — Gratia enim baptismi datur contra defectum qui impedit communem1 statum justitiæ in vita Christiana, scilicet contra peccatum originale et actuale ; gratia autem confirma­ tionis contra defectum oppositum robori quod exigitur in confes­ soribus nominis Christi, scilicet infirmitati2. 142. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia confirma­ tionis et baptismi non sunt ejusdem speciei, ut dictum est. (140-1) Et ideo nihil prohibet quod in eodem indivisibili sint. 143. — Vel dicendum quod gratia baptismalis ex essentia animæ derivatur in intellectum quod est ad recte et perfecte credendum ; sed gratia confirmationis respicit magis irascibilem ad quam pertinet fortitudo et robur. 144. — Ad secundum dicendum quod gratia sacramentalis quæ est principalis effectus sacramenti, quamvis habeat connexio­ nem cum gratia quæ est in virtutibus et donis, tamen est alia ab ea ; quia gratia sacramentalis perficit removendo primo et principaliter defectum ex peccato consequentem ; sed gratia virtutum et donorum perficit inclinando ab bonum virtutis et doni : sicut gratia confirmationis removendo infirmitatis mor­ bum ; fortitudinis autem donum vel virtus3 inclinando ad bo­ num quod est proprium virtuti vel dono. Et ideo quamvis in baptismo dentur virtutes et dona et similiter in confirmatione, non oportet quod sit eadem gratia sacramentalis utrobique. 145. — Ad tertium dicendum quod confiteri ubi ex confes­ sione imminet mortis periculum, non est tantum fidei, sed indi­ get auxilio alterius virtutis scilicet fortitudinis ; et similiter etiam indiget alia gratia sacramentali quæ removeat effectum oppo­ situm fortitudini. 146. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, ut supra dictum est, d. I4 (q. 5, a. 4, sol. 3) sicut gratia gratum faciens quæ perficit essentiam animæ, differt a virtutibus et donis quæ ab ipsa fluunt, ita etiam differt a gratia quæ est proprius effectus sacramentorum ; tamen est ei connexa, sicut et conne­ xionem habet ad virtutes et dona. Unde in sacramentis princi­ paliter datur gratia sacramentalis quæ differt in diversis sacra­ mentis et per consequens gratia virtutum et donorum quæ est communis in omnibus sacramentis. 147. — Secundum hoc ergo dico quod5 gratia baptismalis 1. Ed. <· omnern » ; of. infra (164-5-6) . — 2. Ed. « scilicet contra infirmitatem », contra αβγ$€η. Agitur de spirituali infirmitate ut clare habetur infra q. 3, a. 3, qla 3, arg. 2 (177) et (197). — 3. Ed. om. « virtus ». — 4. Ed. om. « d. 1 ». — 5. Ed. om. « dico quod ». 288 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM potest dici dupliciter. Uno modo illa quæ est principalis et pro­ prius effectus baptismi, operans contra morbum ; alio modo gratia quæ est effectus baptismi ex consequenti et per1 quam­ dam connexionem ; et similiter distinguendum est de gratia confirmationis. 148. — Accipiendo ergo gratiam baptismalem et confirmationis primo modo, sic sunt diversæ gratiæ. Et ideo non perficit eam directe quasi cedens in eamdem essentiam cum ipsa, sed directe perficit ipsum baptizatum ad aliquid altius ; et per consequens etiam ipsa baptismalis gratia perfectius et nobilius esse habet : sicut2 anima sensibilis est perfectior adjuncta rationali et virtus adjuncta dono et liberalitas adjuncta magnificentiæ. 149. — Acbipiendo autem gratiam baptismalem et confir­ mationis secundo modo, sic directe auget eam, cadens3 in eamdem essentiam cum ipsa, sicut baptismus directe auget gratiam quam prius invenit. Et4 per hoc patet responsio ad utramque partem. QUÆSTIO III Deinde quæritur de celebratione hujus sacramenti. Et circa hoc quæruntur tria. Primo, quis possit conferre hoc sacramentum. Secundo, quis debeat recipere. Tertio, de ritu et modo recipiendi. ARTICULUS I [I] [Sapra,d. 2, q. 2, a. 4, ad 1 ; d. '13, q. 1, a. 1, sol. 2, ad 2 ; d. 25, q. 1, a. 1 ; 111, q. fio, a. 3, ad 3 : q. 72, a. 11 ; IV Cg. c. fii) ; de Eccles. Sacramentis ; Quodl. ΛΎ, q. 7.] 150. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod QUILIBET NON ORDINATUS POSSIT ALIUM CONFIRMARE. 1. Efficacia enim sacramentorum est a virtute verborum. Sed quilibet, etiam non ordinatus, potest verba proferre quæ sunt forma hujus sacramenti. Ergo non ordinatus potest con­ firmare. 2. Præterea. Unumquodque potest agere secundum formam quam habet, quia unumquodque agit secundum quod est actu. 1. Ed. om. « per ». — 2. Ed. ad. « et». — 3, Ed, « cedens », contra αβγόη. — 4. αδ ad. « sic ». DISTINCTIO VII, QUIEST. Ill, ART. I 289 Sed aliquis non ordinatus habet characterem confirmationis. Ergo potest confirmare. 3. Praeterea. Quanto aliquod sacramentum est majoris neces­ sitatis, tanto indiget majori discretione et attentione in minis­ trando. Sed baptismus est sacramentum necessitatis. Ergo cum illud quod requirit majorem discretionem debeat majoribus committi, videtur quod ex quo non ordinatus potest baptizare, etiam possit confirmare. 151. — SED CONTRA est quod Hugo de S. Victore dicit (II de Sacramentis, p. 2, c. 5; L. 176, 4181, quod administratio Ecclesiæ consistit in ordinibus ministrorum et sacramentis. Ergo sicut sine sacramento non potest' quis confirmari, ita nec sine ordine confirmantis. 152. —■ Præterea. Unctio confirmationis est dignior quam ' extremæ unctionis. Sed illa non potest fieri nisi ab ordinatis, ut patet Jacob, ult. 14. Ergo nec ista. [H] 153. - - ULTERIUS. Videtur quod sacerdos simplex, ETIAMSI NON SIT EPISCOPUS, POSSIT CONFIRMARE. 1. Baptismus enim quantum ad aliquid est majoris efficaciæ quam confirmatio. Sed sacerdos ex suo officio potest baptizare. Ergo et confirmare. 2. Præterea. Sicut confirmationis sacramentum ad perfec­ tionem pertinet, ita et eucharistiæ secundum Dionysium (Eccl. Hier., c. 5, p. 1, n. 2 ; G. 3, 503). Sed sacerdos est proprius minis­ ter sacramenti eucharistiæ. Ergo ipse potest confirmare. 3. Præterea. In sacramentis ex parte conferentis requiritur ordo et intentio. Sed Episcopus non habet aliquem ordinem vel characterem quem non habeat simplex sacerdos. Ergo sicut Episcopus, ita et sacerdos potest confirmare, si intentionem confirmandi. habeat. 154. — SED CONTRA. Soli Episcopi in locum1 Apostolorum succedunt. Sed soli Apostoli in primitiva Ecclesia manus impo­ nebant : quod erat confirmare. Ergo soli Episcopi nunc possunt confirmare. 155. — Præterea. In ordine ecclesiastic® hierarchiæ, secundum Dionysium (ubi supra, n. 5; 506), soli Episcopi sunt perfectores. Sed secundum eumdem, sicut aliquis per exorcismum purgatur et per baptismum illuminatur, ita per confirmationem chris­ matis perficitur. Ergo soli Episcopi possunt confirmare. 1. Ed. « loco » COMMENT. IN LIB. SENTENT. - iv. --- 11 290 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [III] 156. — ULTERIUS. Videtur ouod sacerdos simplex ex COMMISSIONE PAPÆ NON POSSIT CONFIRMARE. 1. Sicut enim se habet hoc quod est sacerdotis ad sacerdotem, ita quod est Episcopi ad Episcopum. Sed nullus non sacerdos potest Papæ commissione eucharistiam conficere : quod est sacerdotum. Ergo similiter ex commissione Papæ nullus potest non Episcopus confirmare : quod est Episcopi. 2. Præterea. Sicut conferre sacerdotalem ordinem est Epis­ copi, ita et confirmare. Sed nullus non Episcopus ex mandato Papæ posset aliquem in sacerdotem promovere. Ergo nullus ex Papæ mandato, qui non sit Episcopus, potest præbere confir­ mationis sacramentum. 3. Præterea. Quicumque potest ex mandato vel ex commis­ sione alicujus baptizare, si sine commissione baptizat eum qui non est sibi subditus extra casum necessitatis, baptizatus est, quamvis peccet. Sed si sacerdos sine commissione alicujus con­ firmet, non est confirmatum. Ergo non potest ex commissione Papæ confirmare. 157. — SED CONTRA est quod in Littera (3) dicitur quod Gregorius in casu permisit quod simplices sacerdotes possent confirmare. 158. — Præterea. Majus est ordinem conferre quam confir­ mare. Sed ex mandato Papæ aliqui non Episcopi conferunt quos­ dam ordines : sicut sunt Presbyteri Cardinales qui conferunt minores ordines. Ergo multo fortius ex mandato Papæ potest aliquis simplex sacerdos confirmare. 159. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod proprii dispensatores sacramentorum sunt ministri Ecclesiæ per sacramentum ordinis consecrati, ut sint medii inter Deum et plebem, divina populo tradentes. Et ideo solis eis com­ petit ex officio sacramenta ministrare, nec per alium conferri possunt excepto baptismo propter necessitatem. Unde cum confirmatio non sit sacramentum necessitatis, non poterit nisi ab ordinatis conferri. 160. — AD PRIMUM ergo dicendum quod efficacia sacra­ menti non tantum est ex verbis prolatis, sed etiam ex materia debita et persona conveniente. Et ideo, si sit defectus in persona ministri, verba prolata ab alio non possunt efficaciam sacra­ mento præbere. 161. — Ad secundum dicendum quod perfectio personalis hujus vel illius nihil facit ad collationem sacramentorum : quod DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. I 91 patet ex hoc quod sacramenta conferuntur a bonis ministris et a1 malis ; sed exigitur quod sit2 perfectio hujus inquantum est minister Ecclesiæ : sicut in naturalibus ad hoc quod forma se in alteram materiam transfundat per sui similitudinem, requi­ ritur qualitas activa. Et ideo3 quia per confirmationis sacra­ mentum non efficitur aliquis minister Ecclesiæ, quamvis quam­ dam naturalem perfectionem consequetur, ideo non oportet quod quilibet confirmatus confirmare possit. 162. —· Ad tertium dicendum quod omnia sacramenta indi­ gent æqualiter intentione ; sed illa quæ omnibus sunt conferenda, non indigent discretione qua unus repellatur et alius admittatur, . quia a sacramentis necessitatis nullus debet excludi. Et ideo cuilibet etiam sacerdoti committitur illa sacramenta conferre, non autem illa quibus aliquis ad statum perfectionis promovetur. » 163. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omnibus artibus et potentiis ordinatis vel habitibus, ita est quod ultima perfectio reservatur inducenda per supremam artem in genere illo : sicut artes quæ operantur circa materiam navis, reservant inductionem formæ arti superiori quæ navim compa­ ginat, et illa reservat ulterius finem, scilicet usum navis, arti superiori, scilicet gubernatoriæ. 164. — Unde cum Episcopi in ecclesiastica hierarchia teneant supremum locum, illud quod est ultimum in actionibus hierarchicis, eis reservandum fuit. Et quia perficere aliquem hoc modo quod sit supra communem statum aliorum, est supremum in actionibus hierarchicis, ideo sacramentum confirmationis et ordinis, quibus hoc efficitur, solis Episcopis dispensanda reser­ vantur. 165. — AD PRIMUM ergo dicendum quod baptismus, cum sit sacramentum necessitatis, communiter omnibus competit. Et ideo per ipsum non ponitur aliquis supra communem statum, sicut fit per confirmationem, ut prius (141) etiam dictum est. 166. — Ad secundum dicendum quod eucharistia, sicut con­ firmatio et ordo, est sacramentum perficiens. Sed in hoc differt ab aliis, quia in ordine et confirmatione illud quod est ibi res ct sacramentum, est aliquid in suscipiente acquisitum ; et ideo suscipientem hæc sacramenta promovent ad perfectionem quam­ dam ultra communem statum fidelium ; sed eucharistia habet illud quod est res et sacramentum, in se, non in suscipiente. 167. — Et ideo per sumptionem eucharistiæ non acquirit aliquis perfectionem ultra communem statum, cum non impri­ matur character; sed perficit unumquemque in statu suo. Et 1. Ed. om. « a ». —■ 2. Ed. om. « quod sit ». — 3. Ed. om. « ideo ». 29'2 ideo etiam secundum Dionysium (Eccles. Hier. c. 3, p. 1 ; G. 3, 424) cuilibet sacramento, eucharistiæ perceptio adjungitur. Et ideo non est simile de eucharistia et de aliis. 168. — Ad tertium dicendum quod quamvis Episcopus non habeat aliquem ordinem supra sacerdotem, secundum quod ordines distinguuntur per actus relatos ad corpus Domini, verumtamen habet aliquem ordinem supra sacerdotem, secundum quod ordines distinguuntur per actus supra corpus mysticum. Unde Dionysius in Eccles. Hier. (c. 5, p. 1, n. 5 ; G. 3, 506) ponit Episcopatum ordinem. Unde et cum quadam consecratione dignitas episcopalis confertur. Et ideo in promotione membrorum corporis mystici aliquid potest competere Episcopo quod non competit simplici sacerdoti. jl |!l ? ij' I | |i ( i j| I I I I L i ;i ji ,( Ij jl || j li1 ij Iji SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ' 169. - - AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc esi multiplex opinio. Quidam enim dicunt quod presbyter simplex non possit ex mandato Papæ confirmare. Et quod dicitur in Lillera (3) de Gregorio, exponunt quod illi presbyteri ex mandato Papæ non confe­ rebant sacramentum confirmationis, sed aliquid1 sacramentale simile illi sacramento : sicut alicui porrigitur panis benedictus loco eucharistiæ. Sed non videtur conveniens ut talem simulationem in dispensatione sacramentorum induxisset Gregorius vel sustinuisset, quia dispensatio sacramentorum pertinet ad veritatem doctrinæ quæ non est propter scandalum dimittenda. 170. — Et ideo Alii dicunt quod auctoritas Papæ tanta est quod ejus mandato quilibet potest conferre quod habet, ut confirmatus confirmare, sacerdos sacerdotium conferre, diaconus diaconatum ; non autem mandato ipsius potest aliquis conferre quod non habet, ut diaconus ordinem sacerdotalem. Sed hæc opinio videtur nimis ampla. Et ideo media eia secundum Alios lenenda est. 171. — Et ideo sciendum est quod cum Episcopatus non addat aliquid supra sacerdotium per relationem ad corpus Domini verum, sed solum per relationem ad corpus2 mysticum, Papa per hoc quod est Episcoporum summus, non dicitur habere plenitudinem potestatis per relationem ad corpus Domini verum, sed per relationem ad corpus mysticum. Et quia gratia sacra­ ' mentalis descendit in corpus mysticum a capite, ideo omnis operatio in corpus mysticum sacramentalis per quam gratia datur, dependet ab operatione sacramentali super corpus Christi3 verum. Et ideo solus sacerdos potest absolvere in foro paenitentiali, et baptizare ex officio. 1. Ed. « aliquod ». — 2. a ad. « Domini ». — 3. Ed, « Domini ». I S DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. II 293 172. — Et ideo dicendum quod promovere ad illas perfectiones quæ non respiciunt corpus Domini verum, sed solum corpus mysticum potesl, a Papa qui habet plenitudinem pontificalis potestatis, committi sacerdoti qui habet actum summum super corpus Domini verum ; non autem diacono vel alicui inferiori, qui non habet perficere corpus1 verum, sicut nec absolvere in foro pœnitentiali. 173. — Non autem potest simplici sacerdoti committere pro­ movere ad perfectionem quæ respicit aliquo modo corpus Domini verum. Et ideo simplex sacerdos ex mandato Papae non potest conferre ordinem sacerdotii ; quia ordines sacri habent actum supra corpus Domini verum vel supra materiam ejus. 174. — Potest autem concedere simplici sacerdoti quod con­ ferat minores ordines, quia isti nullum actum habent supra corpus Domini verum vel materiam ejus, nec etiam supra corpus mysti­ cum actum per quem gratia conferatur ; sed habent ex officio quosdam actus secundarios et præparatorios. 175. — Et similiter potest concedere alicui sacerdoti quod confirmet ; quia confirmatio perficit eum in actu corporis mystici, non autem habet aliquam relationem ad corpus Domini verum. Et per hoc de facili patet solutio ad objecta. ARTICULUS II [!] [III, q. 39, a. 1.] • 176. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur 0U0D Christus debuerit sacramentum confirmationis accipere. 1. Sacramentum enim confirmationis confert majorem pleni­ tudinem gratiæ quam baptismus. Sed Christus baptizari voluit, ut tactu mundissimæ suæ carnis efficaciam baptismo præberet. Ergo similiter debuit confirmationem accipere. 2. Præterea. Confirmatio ad hoc datur ut homo in confes­ sione veritatis usque ad mortem firmiter stet. Sed Christus dedit omnibus exemplum pro veritate moriendi. Ergo hoc sacramen­ tum maxime debuit accipere. 177. — SED CONTRA. Confirmatur quod infirmum est. Sed infirmitas spiritualis in Christo non fuit. Ergo nec confirmari debuit. 1. Ed. ad. « Domini », γ ad. in margine et δ habet in margine « quia ordo sacer tota­ liter habet ». 1 294 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [II] [III, q. 72, a. 8, c. et ad 2.] 178. — ULTERIUS. Videtur QUOD HOC SACRAMENTUM PUERIS NON SIT CONFERENDUM. ί" 1. Quia hoc sacramentum supra communem statum promovet, sicut et sacramentum ordinis. Sed illud sacramentum non con­ fertur pueris. Ergo nec istud. 2. Præterea. Hoc sacramentum datur ad confitendum fidem et ad pugnandum pro ipsa. Sed hoc non competit pueris. Ergo non debent hoc sacramentum suscipere. 179. — SED CONTRA. Gratia baptismalis est immediata dispositio ad gratiam confirmationis. Sed baptismus confertur pueris. Ergo confirmatio debet pueris dari. [III] [III, q. 72, a. 8.] 180. — ULTERIUS. Videtur quod non debeat dari omni­ bus ADULTIS. 1. Illud enim quod omnibus datur, non excedit communem statum1. Sed confirmatio ponit supra communem statum, ut2 (141) dictum est. Ergo non debet omnibus dari. 2. Præterea. Hoc sacramentum est ad robur in pugna spiri­ tuali. Sed pugnare non est mulierum propter imbecillitatem sexus. Ergo nec hoc sacramentum eis competit. 3. Præterea. Confirmatio est sacramentum confessionis. Sed muti non possunt confiteri. Ergo non debet eis dari hoc sacra­ mentum. 4. Præterea. Morientes a pugna hujus vitae subtrahuntur. Sed ad robur in pugna hujus vitæ datur confirmatio. Ergo non debet morientibus dari. 181. — SED CONTRA est quod dicit Hugo de S. Victore® [II de Sacram., p. 7, c. 3 ; L. 176, 460) : «omninopericulosum esset, si ab hac cita sine confirmatione migrare contingeret. » Ergo omnibus dandum est hoc sacramentum. 182. — Præterea. Ad robur in hoc sacramento datur septi­ formis gratia Spiritus sancti. Sed hæc omnibus est necessaria. Ergo et sacramentum confirmationis omnibus dari competit. 183. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod suscipere baptismum est in præceplo, cum sit sacra­ mentum necessitatis. Et ideo Dominus voluit baptizari, quamvis 1. Ed. ad. « ut dictum est ». — 2. Ed. ad. « supra ». — 3. Ed. ad. « quod ». DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. II in baptismo nihil susciperet, sed magis contulerit, ut forma obediendi mandatis omnibus præberetur per ipsum. Et propter ho' dixit ad baptismum veniens : « Sic decet nos implere omnem jus­ titiam » (Ματ., ii, 15). Justitia enim consistit in obedientia legis, ut Philosophus dicit1 V Eth. (e 2. 1129a, 33; 1.1, n. 895-6 184. —■ Sed sacramentum confirmationis non est necessitatis. sed utilitatis alicujus consequendæ causa accipitur. Et ideo cum Dominus non acceperit aliquid a sacramentis, non debuit sacramentum confirmationis accipere, sicut nec sacramentum ordinis; quia potestas excellentiæ in sacramentis et plenitudo Spiritus sancti in ipso a sui conceptione fuit, et sic non oporte­ bat nisi quod in ipso erat innotescere : quod factum est per adven­ tum columbæ super ipsum. Et per hoc patet solutio ad objecta. 185. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod perfectio quæ confertur in ordine et confirmatione in hoc dif­ ferunt quod perfectio ordinis est ad aliquid dispensandum, per­ fectio autem confirmationis est ad standum fortiter in seipso. Ad hoc autem quod dispensatio alicujus rei detur alicui reis. requiritur idoneitas aliqua praeexistens in eo qui dispensatio#nem recipit propter periculum quod potest imminere ex prava dispensatione. Et ideo perfectio ordinis non confertur pueris. 186. — Sed perfectio qua quis in seipso perficitur non præexigit aliam perfectionem, sed ipsa perfectione quis idoneuredditur, nec ex hoc aliquod periculum imminere potest. Et ideo confirmatio potest puero tradi et convenienter traditur ; quia infantilis ætas non patitur fictionem qua effectus sacramenti» impediatur. Et ideo quamvis tunc non competat ei confiteri vel pugnare, certum tamen est quod effectum sacramenti piem recipit per quem erit idoneus ad pugnam et confessionem ad perfectam ætatem veniens, nisi gratiam acceptam per peccaturo amittat. Et per hoc patet solutio ad objecta. • 187. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (186), perfectio in confirmatione collata non præexigif. aliam perfectionem, sed per eam quis in seipso perficitur, ut sit idoneus ad pugnam spiritualem. Et quia cuilibet est conveniens et bonum ut in pugna spirituali fortitudinem habeat, ideo ab hoc sacramento nullus excludi debet qui sit baptizatus. 188. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non ponit supra communem statum quantum ad dispensationem alicujus sacra1. Ed. ad. « in a. — 2. Ed. om. « rei ». — 3. Ed. ad. * irutraditione ». 296 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM menti, sed quantum ad confessionem sacramentorum ; et hæc perfectio vel excellentia omnibus membris Ecclesiæ competit per hoc sacramentum1 collata. 189. — Ad secundum dicendum quod etiam quædam mu­ lieres in pugna spirituali gloriosum reportaverunt de2 hoste triumphum, sicut patet de beata Agnete et beata Cæcilia et aliis. Unde ab hoc sacramento mulieres non sunt excludendae. 190. — Ad tertium dicendum quod quamvis muti non possint confiteri ore, possunt confiteri nutibus et possunt habere volun­ tatem et propositum confitendi ; et ideo eis non debet denegari hoc sacramentum. 191. — Ad quartum dicendum quod quamvis morientes abstrahantur a pugna, tamen vadunt ad locum præmii in quo secundum mensuram gratiæ datur mensura gloriæ ; et ideo indigent plenitudine gratiæ quæ in pugna perficit, propter finem pugnæ consequendum. ARTICULUS III [I] [III, q. 72, a. 10.] 192. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON EXIGATUR QUOD ALIQUIS TANGAT’ ALIQUEM AD CONFIRMA­ TIONEM. Ille enim qui habet immediatam relationem ad principem, sicut liberi, non oportet quod mediantibus aliquibus coram principe compareat, sicut servi comparent mediantibus dominis et filiifamilias mediantibus patribus. Sed confirmandus jam habet immediatam relationem ad principem Ecclesiæ, cum sit membrum Ecclesiæ per baptismum. Ergo quamvis baptizatus per alium debeat præsentari, tamen confirmandus nullo modo debet per alium ad confirmationem teneri, præcipue si sit adultus. 2. Piæterea. Fortitudo minus competit mulieribus quam viris. Prov. ult. 10 : « Mulierem fortem quis inveniet ? » Sed confir­ matio est sacramentum fortitudinis, quia in eo datur Spiritus sanctus ad robur. Ergo ad minus mulier non debet tenere virum ad confirmationem. 193. — SED CONTRA. Videtur etiam quod non confir­ matus possit tenere ad confirmationem. Ouia majus est sacramentum conferre quam ad sacramentum 1. Ed. ad. « confirmationis », contra αβγδεη. — 2. Ed. « ab ». — 3. Ed. «teneat», contra αβγδνη. Q’ », DISTINCTIO VII, QUIEST. Ill, ART, III 297 suscipiendum aliquem tenere. Sed non confirmatus potest sacra­ mentum baptismi conferre. Ergo multo fortius potest ad con­ firmationem tenere. [II] [III, q. 72, a. 9 , a. 11, ad 3 ; IV Cg. e. 60 , Quodl. 1'7, q. 7 ; ad Rom., c. 1, 1. 5 ; c. 10, I. 2.] 194. — ULTERIUS. Videtur ouod non debeat fieri LINITIO CHRISMATIS TANTUM IN FRONTE. 1. Quia vertex est nobilior pars corporis quam frons, quia’ ibi est organum cogitativæ, hic autem organum phantasiae. Sed sacerdos qui est inferior quam Episcopus, ungit baptizatos chris­ mate in vertice. Ergo Episcopus non debet ungere chrismate confirmando1 in fronte. 2. Præterea. Confirmatio est sacramentum confessionis. Sed confessio fit ore. Ergo unctio confirmationis magis deberet in ore fieri. 3. Præterea. Frons est locus nudus et patens. Sec hic de facili sordes contrahit. Cum ergo chrisma sit servandum ab omni inquinamento, videtur quod non congrue fiat unctio in fronte. 195. — SED CONTRA. In confirmatione datur Spiritus sanc­ tus ad robur. Sed robur in fronte significatur, ut patet Ezech., hi, 8 : « Ecce dedit2 frontem tuam durior'em frontibus eorum. » Ergo in fronte debet fieri unctio confirmationis. 196. — Præterea. Apoc. vu. 3, Angelus dicit : « Quoadusque signemus servos Dei vivi3 in frontibus eorum ». Sed Episcopi dicuntur Angeli, ut patet Apoc. m. Ergo eorum est in fronte signare. [III] [III, q. 72, a. 5.] 197. ULTERIUS. Videtur QUOD CONFIRMATIO POSSIT ITERARI. 1. Sicut enim confirmatio datur ad robur fidei, ita eucharistia ad robur caritatis. Sed eucharistia iteratur. Ergo et confirmatio. 2. Præterea. Si morbus iteratur, et medicina iterari debet. Sed morbus contra quem datur hoc sacramentum potest iterari, scilicet spiritualis infirmitas. Ergo et sacramentum debet iterari. 198. — SED CONTRA. Sicut in baptismo imprimitur cha­ racter, ita et in confirmatione. Sed baptismus non iteratur. Ergo nec confirmatio. 1. Ed. confirmandos », contra αβγδζη. — 2 Ed. « dedi ». —· 3. a « nostri ». 298 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 199. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in sacramento confirmationis datur Spiritus sanctus ad robur. Unde propter hoc aliquis ad confirmationem accedit, quia se habere robur standi non præsumit. Et ideo institutum fuit ut ab altero teneatur, ad significandum quod per se stare non posset. 200. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille qui est me­ diator in hoc sacramento, non habet officium repræsentandi quasi extraneum, sicut est in baptismo, neque suscipiendi quasi ins­ truendum, sed solum tenendi quasi infirmum. 201. — Ad secundum dicendum quod fortitudo spiritualis . est per Christum in quo « rion est masculus et femina », ut dicitur ad Galat., m, 28 ; et ita non differt utrum vir mulierem vel mulier virum teneat, quamvis Quidam contrarium dicant, scilicet quod mulier virum tenere non potest. 202. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod homo potest impediri a libera et aperta confessione nominis ( '.hristi propter duo : scilicet propter timorem mortis, et propter confusionem quæ est timor ignominiæ. Utriusque autem signum præcipue in facie manifestatur, quia « pallescunt timentes et rubent oerecundati », ut dicitur in IV Eth., (8 15. 1128b, 13-4 ; 1. 18, n. 870) et præcipue in fronte quæ est pars magis aperta, et imaginationi ex qua procedunt passiones prædictæ vicina. Et ideo cum confirmatio detur ad liberam confessionem no­ minis Christi, convenienter unguntur confirmati in fronte. 203. — AD PRIMUM ergo dicendum quod unctio quæ datur in vertice a sacerdote, significat dignitatem regalem et sacerdota­ lem in baptizato, quia incipit esse de numero illorum quibus dicitur : « Vos estis gens sancta, regale sacerdotium », I Petr., n, 9 ; et ideo in vertice fit ad significandum1 eminentiam dignitatis collatæ. Sed unctio confirmationis datur ad fortiter defendendam digni­ tatem acceptam, quod amplius est ; et ideo in loco publico dari debet. 204. — Ad secundum dicendum quod non datur hoc sacra­ mentum ad confessionem simpliciter, sed ad libertatem confes­ sionis ; et ideo debet dari ubi apparent illæ passiones quæ liberam confessionem impedire possunt. 205. — Ad tertium dicendum quod ex hoc non est periculum ; quia ligatur frons confirmati quousque desiccetur locus ; et post1. Ed. « signandum ». i DISTINCTIO VII, EXPOSITIO TEXTUS 299 modum etiam secundum Hugonem (lib. II de Sacram., p. 7, c. 6 ; L. 176, 462) debet esse sub quadam disciplina custodiendi chrisma, ne scilicet caput lavet usque ad septem dies propter septem dona Spiritus sancti, sicut etiam Ecclesia septem diebus adventum Spiritus sancti in discipulos celebrat. 206. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod sacra­ mentum quod habet effectum semper permanentem, non potest iterari sine injuria sacramenti. Et ideo quia in confirmatione imprimitur character qui est indelebilis, ideo non debet iterari. 207. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eucharistia non imprimit characterem, nec illud quod est res et sacramentum est aliqua forma recepta in recipiente sacramentum, sicut est in confirmatione. Et ideo non est similis ratio. 208. — Ad secundum dicendum quod confirmatio datur contra infirmitatem, prout est contracta per originale peccatum ; et sic non redit, quamvis infirmitas actualis peccati redeat. EXPOSITIO TEXTUS 209. —· « Donatio Spiritus sancti ad robur. » (4) Contra. « Panis cor hominis confirmat » ; (ps. cui, 15). Ergo magis pertinet ad eucharistiam quam ad confirmationem. Et dicendum quod per eucharistiam roboratur caritas, per hoc autem sacramentum fides : in his enim duabus virtutibus tota virtus spiritualis ædificii consistit. 210. — Vel dicendum quod caritas perficit et roborat ad standum in seipso per modum cibi, sed confirmatio ad pugnam quam quis ab aliis patitur in confessione nominis Christi contra adversarios audaciam præbens. 211. — « Hoc sacramentum tantum a jejunis etc. » (5) Propter eminentiam Spiritus sancti qui cum sua plenitudine in hoc sacramento datur ad1 robur. 1. Ed. « dat robur ». DISTINCTIO VIII De sacramento altaris et eucharistiæ 1. — Post sacramentum baptismi et confirmationis sequitur eucharistiæ sacramentum. Per baptismum mundamur, per eucharistiam in bono consummamur1. Baptismus æstus vitiorum extinguit, eucharistia spiritualiter reficit. Unde excellenter eucharistia dicitur, idest bona gratia, quia in hoc sacramento non modo est augmentum virtutis et gratia·, sed ille totus sumitur qui est fons et origo totius gratiæ. a. — Cujus figura præeessit, « quando2 manna pluit Deus patribus in deserto, qui quotidiano coeli pascebantur alimento ; unde (Ps., lxxvii, 25). « Panem Angelorum manducavit homo. » Sed tunc qui panem illum mnnducaveriint mortui sunt ; iste vero panis vivus qui de cœlo descendit, vitam mundo tribuit (Joan, vi). Manna illud e2 coelo, hoc super coelum. Illud scaturiebat* in diem alterum reservatum : hoc ab omnium corruptione alienum, quicumque religiose gustaverit, corruptionem non videbit. » (Ambros. de myster., c. 8, n. 47, 48 ; L. 16, 404). b. — Illud datum fuit antiquis post transitum maris rubri, ubi submer­ sis Ægyptiis liberati sunt Hebræi (JExod. xiv) ; ita hoc coeleste manna non nisi renatis præstari debet. Panis illo corporalis populum antiquum ad terram promissionis per desertum eduxit ; hæc esca coelestis fideles hujus sæculi desertum transeuntes in coelum subvehit. Unde recte viaticum appellatur, quia in via nos reficiens usque ad patriam deducit. Sicut ergo in mari rubro figura baptismi præeessit, ita in manna significatio dominici corporis. Hæc duo sacramenta demonstrata sunt, ubi de latere Christi sanguis et aqua fluxerunt5 ; quia Christus8 per sanguinem redemptionis et aquam ablutionis nos redimere a diabolo et a peccato venit, sicut Israelites per sanguinem agni paschalis ab exterminatore, et per aquam maris rubri ab Ægyptiis liberavit. Hujus etiam sacramenti ritum Melchiscdech ostendit, ubi panem et vinum Abrahæ obtulit. (Gen. xiv). 6. — Unde’, ait Ambrosius (de Sacramentis, lib. IV, c. 3, n. 10 ; L. 16, 438), intelligi datur « anteriora esse sacramenta Christianorum quam Judæorum. » De ’ institutione sacramenti 2. — Hic etiam ante alia consideranda occurrunt quatuor : scilicet sa­ cramentum, institutio, forma et res. Sacramentum Dominus instituit, quando post typicum agnum corpus et sanguinem suum discipulis in cœna porrexit. Unde ait8 Eusebius Emisenus (hom. de corpore et sanguine Christi, n. 1 ; L. 30, 272) : « Quia corpus assumptum ablaturus erat ab oculis et 1. Ed. « consummatur ». — 2. Ed. «quod ». —- 3. Ed. « de ».— 4. Ei. «scatebat vermibus ». — 5. Ed. « profluxerunt ». — 6. Ed. om. « Christus ». — 7. Ed. ad. « ut ». — 8·. Ed. om. K ait ». * DISTINCTIO VIII F'fil· ’ ; • 301 ' illaturus sideribus, necesse erat ut die Cœnæ sacramentum nobis corporis et sanguinis consecraret, ut coleretur jugiter per mysterium quod semel offerebatur in pretium. » De forma 3. — Forma vero est quam ipse ibidem edidit dicens : « Hoc est corpus meum » ; et post (Mat., xxvi, 26, 27 : « Hic est sanguis meus. » Cuni enim hæc verba proferuntur, conversio fit panis et vini in substantiam corporis et sanguinis Christi. Reliqua ad Dei laudem dicuntur. Unde Ambrosius (lib. IV de Sacramentis, c. 4, n. 14 ; L. 16, 439') : «Ser­ mone Christi hoc conficitur sacramentum, quia sermo Christi creaturam mutat ; et sic ex pane fit corpus Christi, et vinum cum aqua in calicem missum fit sanguis, consecratione verbi ccelestis. a. — Consecratio quibus fit verbis ? Attende quæ sunt verba. « Accipite1 et comedite ex eo omnes : Hoc est corpus meum » : et iterum2 : « Accipite et bibite ex hoc omnes : Hic est sanguis meus. » b. —· Per reliqua omnia quæ dicuntur, laus Deo defertur ; oratio prcemittitur pro populo, pro Regibus. » Item Augustinus2 : « Credendum est quod in illis verbis Christi sacra­ menta conficiantur. Reliqua omnia nihil aliud sunt quam laudes vel obse­ crationes fidelium et petitiones. » Ecce quæ sit institutio et forma hujus sacramenti. 4. — Ubi consideratione dignum est, quare illud sacramentum post cœnam dedit discipulis. Dominus igitur Jesus ad invisibilia patcrnæ majestatis migraturus, celebrato cum discipulis typico pascha, quoddam memoriale eis com­ mendare volens, sub specie panis et vini corpus et sanguinem suum ita4 eis tradidit, ut ostenderet legis veteris sacramenta, inter quæ præeipuum erat agni paschalis sacrificium, in morte sua terminari, ac Legis Novæ sacramento substitui, in quibus excellit mysterium eucharistiæ. Ideo etiam post alia dedit, ut hoc unum arctius memoriæ discipulorum infi­ geretur, et ab Ecclesia deinceps frequentaretur. Sed non exinde disciplinam sanxit in posterum, ut post alios cibos suma­ tur, quod potius a jejunis sumi oportet, sicut Apostolus docet (/ Cor., xi, 31), ut singulari reverentia dijudicetur5, idest discernatur ab aliis cibis : quod Dominus Apostolis disponendum reliquit. Unde Augustinus (ad .Januarium, ep. 54, c. 6, n. 7 ; L. 33, 203) : « Appa­ ret, cum primo acceperunt discipuli eucharistiam, non eos accepisse jejunos. Non ideo tamen calumniandum est universæ Ecclesiæ, quod a jejunis sem­ per sumitur. Placuit enim Spiritui sancto ut in honorem* tanti sacramenti prius in os christiani dominicum corpus intraret quam alii cibi ; ideo ubique mos iste servatur. Non enim, quia post cibos dedit Dominus, ideo pransi vel cœnati illud accipere debent, ut illi faciebant quos Apostolus (I Cor., xi, 20) redarguit. Nam Salvator quo vehementius commendaret mysterii illius altitudinem, ultimum hoc voluit infigere cordibus et memoriæ discipulorum, a quibus ad passionem digressurus erat. Quo autem ordine deinceps sume­ retur, Apostolis, per quos Ecclesias dispositurus erat, reservavit docendum. » 1. Ed. ad. « ergo ». — 2. Quar. « item ».— 3. Anud Paschasium, de corp, et sang. Domini, c. 15, n. 1 ; L. 120, 1322. — 4. Quar. om. « ita ».— 5. Ed. «adjudicetur».— 6. Quar. « honore ». 302 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM De sacramento et re 5. — Nunc quid ibi sacramentum sit, et quid res, videamus. « Sacramentum est invisibilis gratiæ visibilis forma. » (Aug., de civ. Dei, c. 5 ; L. 41, 282;. Forma ergo panis et vini quæ ibi videtur, est sacramen­ tum, idest « signum saerse rei; quia præter speciem quam ingerit sensibus, aliquid aliud facit in cogitationem1 venire. » (Aug., de doctr. chr. c. 1, n. 1 ; L. 34, 35) Tenent ergo « species vocabula rerum quæ ante fuerunt, scilicet panis et vini. » (Ivo, Decret, p. 2, c. 9 ; L. 161, 149). » Hujus autem sacramenti gemina est res, una scilicet contenta et signifi­ cata, altera significata et non contenta. Res contenta et significata est caro Christi quam de Virgine traxit, et sanguis quem pro nobis fudit. Res autem significata et non contenta, est unitas Ecclesiae in praedestinatis, vocatis, justificatis et glorificatis. » (Hier., loc.ïnfra cit.) Hæc est duplex caro Christi et sanguis. Unde Hieronymus (in cap. i ad Ephes., v. 7 ; L. 26, 451) : « Dupliciter. inquit, intelligitur caro Christi et sanguis ; vel illa quæ crucifixa est et sepulta, et sanguis qui militis lancea effusus est ; vel illa spiritualis ac divina de qua ipse ait (Joan, vi, 56) : « Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus ; et : Nisi manducaveritis carnem meam, et biberitis meum sanguinem, non habebitis vitam in vobis. » 6. — « Sunt ergo hic tria distinguenda : unum quod tantum est sacramen­ tum ; alterum quod est sacramentum et res ; et tertium quod est res et non sacramentum. Sacramentum et non res est species visibilis panis et vini. Sacramentum et res, caro Christi propria et sanguis. Res et non sacramentum, mystica ejus caro. Porro illa species visibilis sacramentum est geminæ rei, quia utramque rem significat et2 utriusque rei similitudinem gerit expressam. Nam sicut panis prae ceteris cibis corpus reficit et sustentat, et vinum hominem laeti­ ficat atque inebriat ; sic caro Christi interiorem hominem plus ceteris gratiis spiritualiter reficit et saginat. Unde (Ps., xxu, 5) : « Calix tuus inebrians quam præclarus est ! » Habet etiam similitudinem cum re mystica, quæ est unitas fidelium ; quia sicut ex multis granis conficitur unus panis, et ex plu­ ribus acinis vinum in unum confluit, sic ex multis fidelium personis uni­ tas ecclesiastica constat. » ((ex Glossa Lyrani in I Cor., xi, 23). Unde Apostolus (I Cor., x, 17) « : Unus panis, unum corpus multi sumus, etc. » Unde Augustinus (In Joan, tract. 62, η. 15 et sq. ; L. 35, 1613, sq.) : « Unus panis et unum corpus Ecclesia dicitur, pro eo quod, sicut unus panis ex multis granis et unum corpus ex multis membris componitur, sic Ecclesia ex multis fidelibus caritate copulante connectitur. » « Hoc mysterium pacis et unitatis nostræ Christus in sua mensa consecravit. Qui accipit hoc mys­ terium unitatis, et non tenet vinculum pacis, non accipit hoc mysterium pro se, sed contra se. » (Ivo, Decret, p. 2, c. 1 ; L. 161, 136). « Cujus etiam sacramentum est corpus Christi proprium de Virgine sumptum ; quia ut corpus Christi ex multis membris purissimis et immacu­ latis constat, ita societas ecclesiastica ex multis personis a criminali macula liberis consistit. In cujus rei typo facta est arca Domini de lignis Setim, quæ sunt imputribilia, et albae spinae similia. » (Lyranus in I Cor., xi, 21). 1. Ed. « cognitionem ». — 2. Ed. om. « et ». DISTINCTIO VIII 303 DIVISIO TEXTUS 6. — « Post sacramentum baptismi, etc1. » (1). Postquam determinavit Magister de baptismo et confirma­ tione, hic tertio determinat de eucharistiæ sacramento. Et dividitur in partes duas. In prima determinat ea quæ pertinent ad ipsum sacramentum. In secunda determinat de dispensantibus sacramentum 13 d., ibi : « Solet etiam quæri, utrum quicumque sacerdotes etc2. « Prima in duas. In prima determinat ea quæ requiruntur ad hoc sacramentum in generali. In secunda prosequitur de eis in speciali, d. 10, ibi : « Sunt item alii praecedentium etc3. » Prima iterum in duas. In prima determinat ea quæ requirun­ tur ad hoc sacramentum. In secunda determinat usum sacra­ menti, 9 d., ibi : « Et sicut duæ sunt res etc4. » Prima autem in 1res. In prima determinat praecedentia eucha­ ristiam® quibus hoc sacramentum figuratur. In secunda deter­ minat concomitantia quibus hoc sacramentum integratur, sci­ licet formam et institutionem ibi : « Hic etiam ante alia etc. » (2). In tertia determinat consequentia quæ in hoc sacramento eiliciuntur vel significantur, ibi : « Nunc quid sit ibi sacramen­ tum etc. « (5). Secunda pars dividitur in tres. In prima determinat institu­ tionem ; in secunda formam ibi : « Forma vero est etc. » (3). In tertia movet quamdam quæstionem et solvit, ibi : « Ubi consideratione dignum est etc. » (4). « Nunc quid ibi sit sacramentum etc. » (5). Hic determinat de sacramento eucharistiæ per comparationem ad significatum vel causatum ejus. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quid sit ibi res, et quid sacramentum. Secundo concludit eorum numerum et ordi­ nem, ibi : « Sunt igitur hic tria distinguenda etc. » (6). Hic est duplex quæstio Prima6 de ipso eucharistiæ sacramento. Secunda de forma ipsius. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur quatuor. Primo, utrum eucharistia sit sacramentum. Secundo, de significatione ejus. Tertio, de institutione. Quarto, de ordine sumendi hunc cibum respectu aliorum ciborum. 1. Ed. om. « etc. ». — 2. Ed. ont. « etc. ». — 3. Ed. om. « etc. ». — 4. Ed. om. « etc. ». — 5. αδ ad. « in ». — 6. Ed. « Primus ». 304 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [I] [IU, q. 65, a, 1 ; q. 73, a. 1 ; q. 79, a. 5, 7 ; IV Cg., c. 61 ; I ad Cor. c. 11, 1. 5.] 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod EUCHARISTIA NON SIT SACRAMENTUM. 1. Ad idem enim non debent diversa ordinari. Sed confirmatio est ad perficiendum, secundum Dionysium (de Eccl. Hier., c. 5, p. 1, n. 3 ; G. 3, 503). Cum ergo secundum ipsum eucha­ ristia etiam sit perfectio, videtur quod superfluat hoc sacramen­ tum . 2. Præterea. In omni sacramento novæ legis idem quod figuratur, efficitur per signum figurans. Sed species panis et vini qua? figurant corpus Christi verum et mysticum, non efficiunt illud. Ergo eucharistia non est sacramentum novæ legis. 3. Præterea. « Sacramentum est elementum materiale, secun­ dum Hugonem, (lib. 1 de Sacrament., p. 9, c. 2 ; L. 176, 317), exterius oculis suppositum ». Sed corpus Christi verum quod dicitur hic sacramentum et res similiter, non est oculis videntium suppositum. Ergo non est sacramentum. 4. Præterea. Omne sacramentum in ipsa sui susceptione consecratur et perficitur : sicut patet de baptismo quod1 perfi­ citur in ipsa ablutione. Sed eucharistia consecratur ante sump­ tionem. Ergo non est sacramentum. 5. Præterea. In omni alio sacramento illud quod est res et sacramentum, est aliquid effectum in suscipiente, sicut character in baptismo. Sed corpus Christi verum quod ponitur hic res et sacramentum, non est aliquid in recipiente effectum. Ergo non est sacramentum ejusdem rationis cum aliis. 8. —■ SED CONTRA est quod in collecta (pro viris et de­ functis postcom.) dicitur : > et « Tullius » sunt duo nomina, quamvis sit eadem res significata. Cum ergo in eucharistia sint plura significantia3, sicut species panis et vini, videtur quod sint plura sacramenta. 3. Præterea. Unitas rei est ex forma sua. Sed in eucharistia sunt duæ formæ, una ad consecrationem panis, alia ad consecra­ tionem sanguinis. Ergo sunt duo sacramenta. 4. Præterea. Ea quæ nec in genere nec in specie conveniunt, sunt plura simpliciter. Sed corpus Christi verum cum speciebus panis et vini sunt differentia et specie et genere. Ergo sunt plura simpliciter. Cum ergo utrumque dicatur sacramentum in eucha­ ristia, videtur quod non sit unum sacramentum. 5. Præterea. Ex duobus perfectis non fit aliquid4 unum. Sed Christus perfecte est sub utraque specie, scilicet panis et vini. Ergo ex his duobus non fit unum sacramentum. 11. — SED CONTRA est, quia si essent duo, tunc sacramenta novæ legis non essent tantum septem. 12. —■ Præterea. Quæcumque ordinantur ad idem efficiendum et significandum, pertinent ad unum sacramentum. Sed omnia quæ in Eucharistia sunt, pertinent ad idem repræsentandum scilicet mortem Domini, et idem efficiendum, scilicet gratiam per quam homo incorporatur corpori mystico. Ergo est unum tantum sacramentum. [Ill] [III, q. 73, a. 4 ; q. 79, a. 2, ad 1.] 13. — ULTERIUS. ATdetur quod non convenientibus NOMINIBUS NOMINETUR. 1. Norrien enim proprium debet alicui imponi ex eo quod sit sibi proprium. Sed bonitas gratiæ est communis omnibus sacra­ mentis. Ergo ex hoc non debet imponi nomen proprium uni sacramento, ut dicatur eucharistia. 2. Præterea. Sicut in Littera (lb) dicitur, hoc sacramentum ideo « viaticum appellatur, quia in via nos reficiens, usque ad patriam deducit ». Sed hoc est commune omnibus sacramentis, quæ nonnisi viatoribus dantur ad perveniendum ad gloriam 1. Ed. om. < quæsumus ». — 2. Ed. ad. « hæc ». — 3. Ed. « signantia ». — 4, a « aliquod ». 306 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM patriæ, quæ est res non contenta et significata in omnibus sacramentis. Ergo non convenienter viaticum appçllatur. 3. Praeterea. Causæ per effectus denominari solent. Sed adducere ad communionem fidelium est effectus baptismi, secun­ dum Dionysium (de Eccles. Hier., c. 3 ; G. 3, 391), ut ex prae­ dictis1 patet. Ergo baptismus magis debet dici communio vel synaxis quam hoc sacramentum. 4. Præterea. In quolibet sacramento fit aliquid sacrum. Sed hoc importat sacrificii nomen. Ergo sacrificium etiam non est nomen proprium hujus sacramenti. 5. Præterea. Hostia videtur idem quod sacrificium. Sed Dionysius (c. 4, Eccl. Hierar., n. 1 ; G. 3, 471), confirmatio­ nem nominat « chrismatis hostiam2 » Ergo neque hostia neque sacrificium est nomen proprium huic sacramento. 14. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod eucharistia sacramentum quoddam est, alio tamen modo ab omnibus aliis sacramentis. Sacramentum enim secundum sui nominis proprietatem sanc­ titatem active importat. Unde secundum hoc aliquid habet rationem sacramenti secundum quod habet rationem sanctifi­ cationis, qua sanctum aliquid fit. Dicitur autem aliquid sanctum dupliciter. Uno modo simpliciter et per se, sicut quod est subjectum sancti­ tatis, sicut dicitur homo sanctus. Alio modo secundario et secundum quid, ex eo quod habet ordi­ nem ad hanc sanctitatem, vel sicut habens virtutem sanctifi­ candi, sicut chrisma dicitur sanctum, vel quocumque alio modo ad aliquid sanctum deputetur, sicut altare sanctum. Et ideo ea quibus aliquid fit sanctum primo modo, dicuntur sacramenta simpliciter ; illa autem quibus fit aliquid sanctum secundo modo, non dicuntur sacramenta, sed sacramentalia magis. In aliis ergo sacramentis fit aliquid sanctum primo modo3, homo suscipiens sacramentum ; non autem elementum corpo­ rale sanctificans hominem, quia hoc est sanctum4 secundo modo. Et ideo hoc quod pertinet ad sanctificationem materiæ in omnibus sacramentis non est sacramentum, sed sacramentale ; sed hoc quod pertinet ad usum materiæ qua homo sanc­ tificatur, est sacramentum. 15. — In hoc autem sacramento illud quod est sanctificans 1. α < dictis ». — 2. α « Secundum Dionysium nominans », αβγδ&η « carismatis ». — 3. Ed. ad. « sicut », contra αβγδζη. — 4. βγη et ed. « sacramentum », sed η cor. in « sanctum », sicut ac habent. ii5 DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART. I 307 hominem, est sanctum primo modo, quasi subjectum sanctitatis, quia est ipse Christus. Et ideo ipsa1 sanctificatio.materiæ est hica sacramentum ; sed sanctificatio hominis est effectus sacra­ menti. 16. — Et ideo hoc sacramentum in se consideratum, est dignius omnibus sacramentis, quia habet absolutam sanctitatem etiam præter suscipientem ; alia autem non habent nisi in ordine ad aliud. Et ideo hoc sacramentum est perfectio aliorum sacra­ mentorum ; quia omne quod est per aliud, reducitur ad id3 quod est per se, sicut patet de accidente et substantia. 17. — AD PRIMUM ergo dicendum quod « perfectum unum­ quodque est, cum attingit propriam virtutem », ut dicitur in VII Phys. (ζ 3. 246a, 13-4; 1, 6, n. 2). « Virtus autem est ultimum in re », ut dicitur in I Cæli et mundi (a 11. 281a, 5 sq. ; 1. 25, n. 41. Et ideo perfectio rei consistit in hoc quod res ad sui ultimum perducatur. Est autem dupliciter ultimum rei : unum quod est in re, et aliud quod est extra rem : sicut in corporibus ultimum in cor­ pore est superficies corporis contenti, ultimum extra4, locus qui est superficies corporis continentis. 18. — Ultimum autem cujuslibet rei in re ipsa5 est ipsa rei operatio, propter quam res est : « forma enim est finis generationis, non ipsius generati », ut dicit Commentator in II Phys. (text, comm. 75). Unde res quæ habet formam substantialem per quam est, esse non dicitur perfecta simpliciter, sed perfecta in esse, vel perfecta perfectione prima ; et talem perfectionem quan­ tum ad esse spirituale acquirit homo in baptismo, quo® est rege­ neratio spiritualis. Et ideo Dionysius non ponit baptismum habentem vim perfectivam simpliciter, sed magis purgativam et illuminativam. Sed simpliciter perfectum dicitur quod habet operationem suæ formae. In hoc enim consistit virtus rei, secundum Philo­ sophum in II Eth. [β 1. 1109a, 25 ; 1. 1, n. 248-9) per cujus consecutionem aliquid dicitur perfectum, ut dictum est (17). Hominis autem operatio spiritualis est duplex. Una ipsius in quantum est persona privata ; et quantum ad hoc perficit confirmatio quæ facit hominem non impeditum aliquo mundano timore in confessione fidei, et aliis quæ ad Christianam religionem spectant. Alia, inquantum est persona publica, quasi membrum princi­ pale et influens aliis membris ; et quantum ad hoc perficit sacramentum ordinis. 1. Ed. « ista ·. — 2. Ed. « hoc ». — 3. Ed. om. « id ». — 4. Ed. ad. « est ». — 5 y et ed. « seipsa », contra αβδεη. — 6. Ed. « qui ». 308 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 19. — Ultimum autem cujuslibet rei extra seipsam, est prin­ cipium a quo res habet esse ; quia per conjunctionem ad ipsum res complentur et firmantur, et propter distantiam ab ipso defi­ ciunt, sicut corruptibilia propter longe distare a primo, ut dicitur in II de Gener, (β 10. 336b, 30). Et ideo primum agens habet etiam rationem ultimi finis perficientis. Fons autem christianæ vitae Christus est. Et ideo hoc modo eucharistia perficit, Christo conjungens. Et ideo hoc sacramentum est perfectio omnium perfectionum, ut dicit Dionysius (Eccles. Hierar., c. 3 ; G. 3, 423). Unde et omnes qui sacramenta alia accipiunt, hoc sacramento in fine confirmantur, ut ipse dicit. 20. — Ad secundum dicendum quod sicut ad species sensibiles aliorum sacramentorum se habet virtus quæ interius inest quæ sanctificationem acquirit, ex qua sacramentum efficit1, secundum Hugonem2 (lib. I de Sacr., p. 9, c. 2; L. 176, 317) ; ita in hoc sacramento se habet ipsum corpus Christi quod per consecratio­ nem sub speciebus illis fit. Unde sicut in aliis sacramentis mate­ riale elementum non est causa virtutis quæ in ipso est, neque alicujus spiritualis effectus in homine, nisi mediante virtute secundum quod ex elemento et virtute quasi unum efficitur ; ita in hoc sacramento species non sunt causa corporis Christi, neque alicujus effectus in anima spiritualis, nisi mediante cor­ pore Christi vero, secundum quod ex speciebus et corpore Christi fit unum sacramentum. Utrum autem species illæ secundum se habeant aliquem effectum corporalem, sicut aqua corporaliter abluit in baptismo, etiam non mediante spirituali virtute, infra (d. 12, q. 1, a. 2, sol. 5) dicetur. 21. — Ad tertium dicendum quod omne sacramentum est visibile, non tamen oportet quod quidquid est in sacramento, sit visibile. Videtur enim species sensibilis3 aquae in baptismo, sed non videtur virtus spiritualis, quæ secretius operatur salutem. Et similiter hic videntur species, sed non videtur verum corpus Christi. Vel dicendum quod est visibile non in se, sed in speciebus quæ ipsum tegunt : sicut et substantia aliorum corporum videtur mediante colore. 22. — Ad quartum dicendum quod sanctitas quæ est in materiis aliorum sacramentorum, non est forma sanctitatis abso­ lute, sed secundum ordinem ad aliud4, ut in 1 d. (23) dictum est ; et ideo non est simile de aliis sacramentis et de hoc, ut ex dictis patet (14-15). 23. — Ad quintum dicendum quod ex hoc ipso quod alia 1. a ad. «■ quod figurat ». — 2. a ad. « de S. Viet. » — 3. Ed. « visibilis ». — 4. α « aliquid », γ « illud », contra βδ?η ed. Br? η DISTINCTIO VIII, QUffiST. I, ART. I 309 sacramenta perficiuntur in acceptione vel collatione, contingit quod illud quod est in eis sacramentum et res, est aliquid acqui­ situm in suscipiente ; in hoc autem sacramento aliter est, ut ex dictis patet (14-16). 24. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod per se unum simpliciter et quod est numero unum, tribus modis dicitur. Uno: modo sicut indivisibile est unum, ut punctum et unitas, quod neque est multa actu neque potentia. Alio modo quod est unum1 continuitate, quod tamen est multa potentia, sicut linea. Tertio modo quod est unum perfectione : sicut dicitur calcea­ mentum unum, quia habet omnes partes quæ requiruntur ad calceamentum. Et hæc unitas dicitur in omnibus illis ad quorum integritatem aliqua exiguntur, sicut unus homo, una domus. 25. — Et quia ad esse sacramenti multa concurrunt, sicut forma et materia et hujusmodi, ideo ab hac unitate dicitur sacra­ mentum unum esse. Illa enim sunt de integritate alicujus instru­ menti quæ requiruntur ad operationem illam ad quam instru­ mentum deputatum est. Hoc aulem sacramentum deputatum est ex divina institutione ad cibationem spiritualem, quæ per ciba­ tionem corporalem significatur. Et quia cibatio corporalis duo requirit, scilicet aliquid per modum cibi et aliquid per modum potus, ideo ad integritatem hujus sacramenti ex divina institu­ tione est aliquid per modum cibi, scilicet corpus Christi, et aliquid per modum potus, scilicet sanguis. 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dicitur pluraliter « sacramenta » propter materialem diversitatem signorum. 27. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit quando utrumque signum habet integram significationem ; sic autem non est hic, quia cibatio spiritualis non significatur perfecte neque per panis tantum neque per vini tantum sumptionem, sed per utrumque simul, sicut est in significatione nominum composi­ torum. 28. — Ad tertium dicendum quod ratio illa procederet, si utraque forma responderet toti sacramento ; sed hoc falsum est, quia una forma respondet uni et alia alii eorum quæ ad sacra­ mentum exiguntur. 29. — Ad quartum dicendum quod quamvis non sint unum in genere vel specie naturæ, possunt tamen esse unum per rela­ tionem ad unam operationem, ex qua unitate sumitur unitas sacramenti. 1. Ed. ad. « ex ». 310 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 30. — Ad quintum dicendum quod quamvis Christus per­ fectus sit sub utraque specie, non tamen quantum ad integrum usum sacramenti est sub utroque, sed quantum ad diversos usus. [ I 31. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in quolibet sacramento est tria considerare : scilicet originem, per­ fectionem et finem ad quem est. Origo autem omnium sacramentorum est passio Christi, de cujus latere in cruce pendentis sacramenta profluxerunt, ut Sancti dicunt. Perfectio autem sacramenti est in hoc quod continet gratiam. Finis autem sacramenti est duplex : proximus, scilicet sancti­ ficatio recipientis et ultimus, scilicet vita æterna. 32. — Hæc autem per quamdam excellentiam in eucharistia inveniuntur. Quia hoc sacramentum est specialiter in memoriam dominicae passionis ; unde Mat. xxvi1 « Quotiescumque feceritis, in- mei memoriam facietis » ; et ideo quantum ad originem voca­ tur sacrificium vel hostia. 33. — Similiter etiam gratiam non per modum intentionis continet sicut alia sacramenta, sed plenitudinem gratiæ in suo fonte; et ideo antonomastice eucharistia dicitur. 34. — Similiter etiam quia « ipsa est consummatio omnium sanctificationum », ut Dionysius dicit (ubi supra), id quod est omnium, scilicet congregari ad unum, huic sacramento attribuitur ; et dicitur communio vel synaxis, quod idem est, inquantum scilicet homo congregatur ad unum et ad seipsum et ad alios, ei quod est maxime unum conjunctus. 35. — Similiter etiam quantum ad ultimum finem consequen­ dum maximam efficaciam habet, inquantum realiter continet hoc quo janua cæli nobis aperta est, scilicet sanguinem Christi ; et ideo specialiter2 viaticum appellatur. 36. — Et per hæc patet solutio ad objecta ; quia ab eo quod est commune, aliquid antonomastice denominari potest. I i ARTICULUS II i J [III, q. 61, a. 3, ad 3 ; q. 73, a. 6 ; q. 80, a. 10, ad 2.] 37. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HUIC SACRAMENTO FIGURÆ ASSIGNARI NON DEBEANT. 1. Nihil enim disponitur per aliquid sui generis ; albedinis ■ enim non est albedo, nec motus est motus. Sed sacramentum est 1. I Cor. xi et Luc. xxii. — 2. F. « spiritualiter ». 1 rt.·IΛ X. "· ' , * ; DISTINCTIO VIII. UUÆST. I, ART. Il 311 signum. Ergo sacramento non debet aptari aliqua figura, quia in infinitum iretur. 2. Præterea. Sacramenta veteris legis dicuntur sacramentis novæ legis respondere, in quantum significant ipsa. In1 sacramen­ tis autem novæ legis quæ sunt maximae perfectionis non respon­ debant aliqua sacramenta in veteri lege, ut Quidam dicunt. Cum ergo hoc sacramentum sit maximae perfectionis, videtur quod non debeant ei aliquæ figuræ assignari. 3. Præterea. Sicut eucharistia præfigurata est in agno paschali, ita et ba ptismus in transitu maris rubri, ut dicitur 1 Cor., x, 2. Cum ergo Magister non assignaverit aliquas figuras baptismi, videtur quod nec eucharistiæ figuras assignare debeat. 38. — SED CONTRA. Hoc sacramentum est specialiter memo­ riale passionis Christi. Sed passionem Christi2 præcipue oportebat præfigurari, per quam nos redemit, ut fides antiquorum ad redemptorem ferretur. Ergo præcipue competebat3 hoc sacra­ mentum figurari. • 39. — Præterea. Hoc sacramentum est dignissimum et diffi­ cillimum ad credendum. Sed talia maxime consueverunt præ­ figurari. Ergo etc. [Π] [III, q. 73, a . 6.] 40. — ULTERIUS. Videtur ouod Magister inconvenien­ ter ASSIGNET FIGURAS HUJUS SACRAMENTI. 1. Hoc enim sacramentum post baptismum datur. Sed agnus paschalis præcessit transitum maris rubri, in quo baptismus est præfiguratus. Ergo non est congrua figura hujus sacramenti. 2. Præterea. In hoc sacramento aliquid offertur Deo. Sed Melchisedech non legitur Deo obtulisse, sed homini, scilicet Abrahæ, cui obtulit panem et vinum, ut dicitur Gen. xiv, 18. Ergo illa oblatio non est conveniens figura hujus sacramenti. 3. Præterea. Idem non est signum sui ipsius. Sed sanguis qui consecratur in altari, est illemet quem Christus in cruce fudit pro nobis. Ergo ille non est signum vel figura istius. 4. Præterea. Manna habebat in se omnem saporis suavitatem, ut dicitur Sap. xvi, 20. Sed hoc sacramentum non habet in se omnem saporem spiritualem ; quia sic haberet effectus omnium sacra­ mentorum et alia sacramenta superfluerent. Ergo manna non est figura hujus sacramenti. 5. Præterea. Nobilioris rei nobilior debet esse figura. Sed eucha1. Ed. om. « In ». — 2. αβ om. « Christi », contra γ8εη et ed. — 3. Ed. et e oportebat ». 312 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ristia est nobilius sacramentum quam baptismus. Cum ergo baptismus habuerit figuram quæ præbebat remedium ex ipso opere operato contra originale, scilicet circumcisionem ; supradictæ autem figuræ non fuerunt tales ; videtur quod fuerunt incompétentes. 6. Præterea. In canone Missæ fit mentio de sacrificio Abrahæ et Abel. Et similiter omnia sacrificia legalia hujus veri sacrificii figura fuerunt1. Ergo insuificienter posuit Magister figuras hujus sacramenti. [III] 41. — ULTERIUS. λ-ÛDETUR QUOD IN LEGE MOYSI EXPRES­ SIUS FUIT FIGURATUM HOC SACRIFICIUM QUAM IN LEGE NATURÆ. 1. Ouia, secundum Hugonem [de Sacr.. lib. II, p. 6, c. 3 ; L. 176, 4471 quanto magis appropinquavit passio Salvatoris, tanto signa fuerunt evidentiora. Sed ea quæ fuerunt in lege Moysis, fuerunt propinquiora ; ergo expressiora. 2. Præterea. In sacrificiis legis Moysi fiebat sanguinis effusio. Sed oblatio Melchisedech fuit sine sanguinis effusione. Ergo lega­ lia sacrificia expressius figurabant sacramentum passionis Christi quam oblatio Melchisedech. 42. — SED CONTRA. Christus dicitur sacerdos secundum ordinem Melchisedech, non autem secundum sacerdotium legis ' Moysi, quod est sacerdotium Leviticum, ut patet Hebr. vn, 17. Ergo oblatio Melchisedech magis convenit cum sacrificio Christi quam sacrificium legis Moysi. 43. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sacramenta novæ legis tripliciter se habent ad veterem legem : Quædam enim essentialiter fuerunt in veteri lege, quamvis non ut sunt2 sacramenta novæ legis, sed magis secundum quod sunt in officium vel actum virtutis : sicut poenitentia, ordo et matri­ monium. Quædam fuerunt secundum aliquid eis respondens non essen­ tialiter, sicut baptismus et eucharistia. Quædam autem nihil respondens habuerunt in veteri lege, sicut confirmatio et extrema unctio. 44. ■— Cujus ratio est, quia prima tria sacramenta non solum sunt sacramenta ; sed poenitentia est actus virtutis, ordo autem pertinet ad officium dispensationis sacramentorum, matrimo­ nium autem ad officium naturæ ; et ideo in qualibet lege requi­ runtur. 1. Ed. « fuerint ». — 2. Ed. om. « sunt ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART. II 313 45. — Baptismus autem et eucharistia sunt sacramenta tan­ tum gratiam continentia j et ideo ante tempus gratiæ esse non debuerunt. Sed quia sunt sacramenta necessitatis, baptismus quidem quantum ad effectum, eucharistia autem quantum ad fidem ejus quod repræsentatur per ipsam ; ideo oportuit quod in lege Moysi haberent aliquid respondens. 46. — Sed confirmatio et extrema unctio sunt sacramenta gratiam continentia1 ; et ideo in veteri lege esse non debuerunt. Et quia non sunt sacramenta necessitatis, sed cujusdam superabundantis perfectionis2, ideo non oportet3 quod haberent aliquid respondens, cum non esset tempus plenitudinis gratiæ ; et ideo hæc duo non fuerunt praefiguranda aliquibus expressis figuris, similiter neque prima tria, sed tantum duo media, scilicet eucharistia et baptismus. 47. — AD PRIMUM ergo dicendum quod oppositae rela­ tiones possunt inesse eidem respectu diversorum, eo quod esse relativi est ad aliud4 se habere, non autem proprietates absolulutæ. Et ideo in relativis contingit aliquid disponi per aliquid sui generis per accidens, et non per se : sicut filii est filius, non inquantum filius, sed inquantum pater ; et similiter signi potest esse signum in quantum est signatum. In absolutis autem non contingit hoc. Unde qualitatis non est qualitas nec per se nec per accidens. 48. — Ad secundum dicendum quod una perfectio dicitur alia major5 dupliciter : aut simpliciter, aut secundum statum. Sicut præmium essentiale quod aurea dicitur, est simpliciter majus quam præmium accidentale quod dicitur aureola ; sed aureola est major quantum ad statum habentis, quia non cui­ libet datur, sed tantummodo illis qui sunt in statu perfectionis. 49. — Et similiter dico quod perfectio eucharistiæ est sim­ pliciter major quam perfectio confirmationis et extremæ unc­ tionis, sed illæ sunt majores secundum statum ; quia perfectio eucharistiæ quæ est per conjunctionem ad principium sanctita­ tis est omnibus de necessitate salutis, sed perfectio Spiritus sancti ad robur quæ est in confirmatione, vel perfectio purgationis a ’ reliquiis peccati quæ est in extrema unctione, non est omnibus necessaria. Et ideo perfectioni eucharistiæ debet aliquid respon­ dere in qualibet lege, non autem perfectioni confirmationis et extremæ unctionis nisi in lege in qua est status perfectionis, quæ est lex gratiæ. 50. — Ad tertium dicendum quod præfiguratio eucharistiæ 1. RANVP « conferentia ». — 2. γ ad. « et ■>. — 3. Ed. « oportebat ». — 4. Ed. « aliquid ». — 5. Ed. « minor. ». 314 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM erat magis necessaria quam baptismi, Ium. ratione dignitatis, turn ratione difficultatis, tum propter necessitatem fidei ejus quod figuratur in eucharistia. 51. — Tamen Magister supra (d. 1 et 2) aliquas figuras baptismi posuit, scilicet circumcisionem et baptismum Joannis. 52. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod ali­ quid potest figurari dupliciter. Uno modo per id quod est signum et causa. Et hoc modo effusio sanguinis et aquæ1 ex latere Christi fuerunt2 figura hujus sacra­ menti. 53. —■ Alio modo per id quod est signum tantum. Et sic quantum ad id quod est tantum sacramentum in eucharistia, fuit figura ejus oblatio Melchisedech ; quantum autem ad id quod est res et sacramentum, scilicet ipsum Christum passum, fuit figura agnus paschalis ; quantum autem ad id quod est res tantum, scilicet gratiam, fuit signum manna quæ reficiebat, omnem saporem suavitatis habens. 54. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio illa valeret, si baptismi et eucharistias tantum esset una figura ; sunt autem plures. Et ideo non est inconveniens quod aliquam figuram bap­ tismi praecedat aliqua figura eucharistiae, et ab aliqua praece­ datur : sicut praecedit agnus paschalis transitum maris rubri, et sequitur circumcisionem. 55. — Ad secundum dicendum quod eucharistia offertur Deo in sanctificatione hostiæ, et offertur populo in ipsius sump­ tione ; et hoc significatum fuit in oblatione Melchisedech qui obtulit Abrahæ panem et vinum et benedixit Deo excelso. 56. — Ad tertium dicendum quod nihil sub eadem specie manens est signum sui ipsius ; sed aliquid secundum quod est in una specie, potest esse signum sui secundum quod est sub alia specie. Et similiter est in proposito dicendum quod aqua fluens de latere Christi figurabat populum qui ejus sanguine redimen­ dus et reficiendus erat. Et ideo significabat aqua sanguini ad­ mixta hujus sacramenti usum. 57. — Ad quartum dicendum quod hoc3 sacramentum habet omnem suavitatem, inquantum continet fontem omnis gratiæ, quamvis non ordinetur ejus usus ad omnes effectus sacramen­ ta lis4 gratiæ. 58. —- Vel dicendum quod etiam quantum ad effectum habet omnem suavitatis effectum in reficiendo, quia hoc solum sacra­ mentum per modum refectionis operatur. 1. Ed. ad. « quæ fluxerunt ». — 2. Ed. » fuit ». — 3. Ed. om. « hoc ». — « sacramentis ». Ed· DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART. II 315 59. — Vel dicendum, secundum Dionysium (de Eccles. Hier., c. 3 ; G. 3, 4231 quod omnium sacramentorum effectus huic sa­ cramento possunt adscribi, inquantum perfectio est omnis sacra­ menti, habens quasi in capitulo et summa omnia quæ alia sacra­ menta continent singillatim. 60. — Ad quintum dicendum quod baptismus est sacramentum necessitatis quantum ad effectum, quia delet peccatum originale, quo manente non est salus. Et ideo oportebat quod in veteri lege responderet sibi aliqua figura quæ contra originale reme­ dium præberet, scilicet circumcisio. 61. — Sed eucharistia est sacramentum necessitatis quantum ad fidem ejus quod repræsentat, scilicet opus nostræ redemp­ tionis. Et ideo non oportuit quod haberet figuras remedium præbentes, sed significantes1 tantum. 62. — Ad sextum2 dicendum quod quamvis in veteri lege fuerint plures figuræ materialiter, tamen omnes ad has redu­ cuntur ; quia in omnibus sacrificiis et oblationibus antiquorum significabatur illud quod est res et sacramentum in eucharistia, quod etiam significatur per agnum paschalem, scilicet ipse Christus qui obtulit se Deo Patri pro nobis oblationem et hostiam. 63. — Vel dicendum quod istæ figuræ repræsentant corpus Christi secundum quod est in usu fidelium per esum3, quod patet de oblatione Melchisedech, qui panem et vinum edendum obtulit Abrahæ ; et similiter agnus pascalis edendus a populo occideba­ tur ; et etiam manna ad esum populi a Deo providebatur ; aqua etiam sanguini admixta in passione Christi populum significat Christi sanguini communicantem. Non autem ita est in aliis sacrificiis. Et ideo quamvis sint figuræ Christi passi, non tamen sunt propriæ figuræ hujus sacra­ menti. Fit autem in canone Missae mentio de oblatione Abrahæ et Abel, magis propter devotionem offerentium quam propter figuram rei oblatæ. 64. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod quan­ tum ad id quod est signum tantum in hoc sacramento expressior figura hujus sacramenti fuit oblatio Melchisedech quam figuræ legis Moysi ; sed quantum ad id quod est res et sacramentum, expressior fuit figura legis mosaicæ, qua expressius Christus pas­ sus significabatur4. 65. — Et quia ritus sacramenti consistit in signis exterioribus, ideo sacerdotium Christi quantum ad ritum magis convenit cum sacerdotio Melchisedech quam cum sacerdotio levitico ; et etiam 1. Ed. « signantes ». — 2. a « Ad primum ergo ». — 3. αβγ « usum », contra η et ed. — 4. « significatur ». 316 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quantum ad alias conditiones Melchisedech quas Apostolus ple­ nius prosequitur. Et per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS III [I] [HI, q. 73, a. 5, q. S3, a. 2, ad 3 ; de Ven. Sacram. All., c. 1 ; Mi., c. 26 ; I Cor. c. 11, I. 4. n. 5.] 66. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod nulla fuerit1 necessitas instituendi hoc sacramentum. 1. Veniente enim veritate debet cessare figura. Sed hoc sacra­ mentum agitur in figuram dominicæ passionis, quæ jam realiter venit. Ergo non debuit hoc sacramentum institui. 2. Praeterea. Eadem actione aliquid instituitur et a contraria dispositione removetur. Sed ad eamdem actionem non debet institui nisi unum sacramentum, sicut unum instrumentum est unius actionis. Cum ergo per baptismum mundemur a malo; videtur quod non oportuit institui aliquod sacramentum per quod « in bono confirmemur », scilicet eucharistiam, ut in Littera (1) dicitur. 3. Præterea. « Ex eisdem ex quibus sumus, et nutrimur », ut in II de Gener. !β 8. 335a, 10) dicitur. Sed per baptismum qui est spiritualis regeneratio, acquirimus esse spirituale, ut Diony­ sius dicit, Eccl. Hier. (cap. 2, p. 1 ; G. 3, 391). Ergo per gratiam reficimur baptismalem. Et ita non oportet hoc sacramentum institui ad spiritualiter reficiendum, ut in Littera (1) dicitur. 67. — SED COJNTRA. Quia2 ad perfectionem corporis exi­ gitur quod membra capiti conjungantur. Sed per hoc sacramen­ tum membra Ecclesiæ suo capiti conjunguntur; unde Joan, vi, 57, dicitur : « Qui manducat carnem meam et bibit meum sangui­ nem, in me manet et ego in eo3. » Ergo necessaria fuit hujus sacramenti institutio. 68. — Præterea. Caritas non est minus necessaria quam fides. Sed habemus unum sacramentum fidei, scilicet'baptismum. Cum ergo caritatis sacramentum sit eucharistia, unde et communio dicitur ; videtur quod ejus institutio fuerit necessaria. [Π] 69. — ULTERIUS. Videtur quod ante adventum Christi DEBUERIT INSTITUI. 1. Christus enim est caput hominum justorum qui fuerunt a 1. Ed. « fuit ». — 2. Ed. om. « Quia ». — 3. Ed. « illo ». f' p I , , DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. Ill 317 principio mundi, nt in III lib. d. 13 (q. 2, a. 2, sol. 2, ad 4) dictum est. Si ergo per hoc sacramentum membra corporis mystico suo capiti conjungantur, videtur quod debuerit a principio mundi institui. 2. Præterea. Populus Israel fuit populus a1 Deo dilectissimus ; unde dicitur Exod. vi, 22 : « Filius meus primogenitus Israel ». Sed hoc sacramentum est sacramentum caritatis, ut dictum est (68). Ergo debuit institui adhuc priore populo habente statum. 3. Præterea. Hoc sacramentum dicitur viaticum, quia ten­ dentes ad patriam in via confortat et quotidianos etiam lapsus reparat. Sed patres qui erant ante adventum Christi, ad patriam tendebant, hospites et peregrinos se vocantes super terram, ut dicitur Hebr. xi, 13 ; et etiam quotidianis peccatis impedieban­ tur. Ergo ante adventum Christi debuit hoc sacramentum institui. 70. — SED CONTRA. Hoc sacramentum continet Verbum incarnatum realiter. Ergo institui non potuit ante incarnationem Verbi. 71. —■ Præterea. Hoc sacramentum continet gratiæ pleni­ tudinem ; unde et eucharistia dicitur. Sed tempus plenitudinis incepit ab incarnatione Christi. Ergo ante incarnationem hoc sacramentum institui non potuit. [III] 72. — ULTERIUS. Videtur quod post passionem institui DEBUIT. 1. Quia hoc sacramentum est in memoriam dominicæ passio­ nis, ut patet I Cor., xi, 26. Sed memoria praeteritorum est. Ergo et praeterita passione Christi institui debuit. 2. Præterea. Eucharistia nonnisi baptizatis debet dari. Sed baptismus fuit institutus post Christi passionem, quando Dominus discipulis formam baptizandi dedit. Mat. ult, 19. Ergo et post passionem institui debuit eucharistia. 3. Præterea. In his quæ sibi invicem continue succedunt, ultimum primi debet conjungi primo secundi. Sed Dominus voluit in cœna ostendere terminationem veteris legis et conti­ nuationem novæ legis ad ipsam, ut ex Littera (4) habetur. Ergo debuit post ccenam paschalem statim instituere primum sacra­ mentum novæ legis et alia per ordinem, et sic post passionem eucharistiam quæ est ultimum. 73. — SED CONTRA. Videtur quod debuerit institui a PRINCIPIO PRÆDICATIONIS CHRISTI. 1. Ed. om. « a ». 318 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 4. Quia quæ primo capiuntur, arctius memoriæ imprimuntur, ut patet de his quæ homo a pueritia capit. Sed Dominus voluit ut hoc sacramentum arctissime memoriæ 'commendaretur. Ergo debuit a principio hoc instituere. 74. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in quolibet genere actionum in quo inveniuntur plures actiones ordinatæ diversis agentibus ordinatis distributæ, opor­ tet quod principalis illarum actionum attribuatur principali agenti, cujus virtute secundarii agentes operantur secundarias actiones : sicut patet in artibus quæ sub invicem continentur, ut militaris, equestris et frenorum factrix. 75. — Et quia invenimus diversas actiones sacramentales diversis sacramentis distributas quæ in virtute Verbi incarnati agunt, oportet ad perfectionem actionum hujus generis esse aliquam sacramentalem actionem quæ ipsimet principali agenti attribuatur, quod est Verbum incarnatum. Et ideo oportuit esse sacramentum,eucharistiæ quod ipsum Verbum incarnatum con­ tineret, ceteris sacramentis tantum1 in virtute ipsius agentibus· 76. — Et ideo convenienter in figura cibi hoc sacramentum institutum est ; quia inter alios sensus solus tactus est cui suum sensibile realiter conjungitur, similitudinibus tantum sensibi­ lium ad alios sensus per medium pervenientibus. Gustus autem tactus quidam est; et inter alia quæ ad tactum pertinent, solus cibus est qui agit per conjunctionem sui ad cibatum, quia nu­ triens et nutritum fit unum ; alia2 tangibilia agunt efficiendo ali­ quas impressiones in eo quod tangitur, sicut patet de calido, de frigido et hujusmodi. 77. — Et ideo cum omne sacramentum in figura alicujus rei sensibilis proponi debeat, convenienter sacramentum in quo ipsum Verbum incarnatum nobis conjungendum continetur, proponitur nobis in figura cibi, non quidem convertendi in nos per suam conjunctionem ad nos, sed potius sua conjunctione nos in se3 ipsum convertens, secundum quod Augustinus ex persona Verbi incarnati dicit (lib. VII Confess., c. 10 ; L. 32, 742) : « Non in me mutabis in te, sicut cibum carnis tuse ; sed tu mutaberis in me. » 78. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum Dio­ nysium nostra hierarchia est media inter cælestem et eam quæ in veteri lege erat. Tempore enim legis erat veritas promissa tantum ; sed in statu novæ legis est veritas inchoata per Jesum Christum ; in patria autem erit veritas consummata. ( Et ideo in veteri lege figuræ sine rebus proponebantur ; in nova 1. Ed. « tamen ». 1— 2. Ed. ad. « vero ». — 3. Ed. om. « se» DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART, III 319 autem proponuntur figuræ cum rebus ; in patria autem res sine figuris. Et ideo orat Ecclesia (posteam. Sabbati IV Temp. Sept. ) « ut quod nunc spe gerimus in via, rerum veritate1 capiamus in patria ». 79. — Ad secundum dicendum quod objectio illa procedit de perfectione illa qua aliquid ad formam receptam perficitur, qualis perfectio fit per baptismum, non autem de illa quæ est per conjunctionem ad principium perfectionis quæ fit per eucharis­ tiam, ut supra (14-15) dictum est. 80. — Ad tertium dicendum quod de nutrimento corporali verum est nos eisdem nutriri ex quibus sumus, quia debet2 cibus carnis nostræ in nos transmutari, et ideo oportet quod nobiscum in materia conveniat ; secus autem de cibo spirituali qui nos in seipsum transmutat. 81. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut dictum est (15), in hoc sacramento ipse Christus qui est sanc­ tificationis principale agens, realiter nobis proponitur. In veteri autem lege non exhibebatur3, sed promittebatur, incarnatione nondum facta. Et ideo in veteri lege hujus sacramenti institutio esse non potuit. 82. '—■ Unde sacramenta veteris legis habebant se ad modum sensibilium quæ per medium cognoscuntur, quæ quidem rea­ liter sentienti non conjunguntur, sed suas similitudines ad sensus a longinquo transmittunt. 83. — Sacramenta vero alia novæ legis in quibus virtus Christi operatur, cum ipsum realiter non contineant, assimilantur sensi­ bilibus tactus, quæ quidem non incorporantur sentienti, sed secundum aliquam qualitatem immutant. 84. — Hoc autem sacramentum, ut dictum est(25), quasi majoris perfectionis, similatur illi sensibili quod incorporatur sentienti, scilicet cibo ; unde magis distat a modo sacramentorum veteris legis quam alia sacramenta novæ legis. 85. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus ab initio mundi erat caput justorum, non quasi habens actu conformitatem in natura cum membris Ecclesiæ, incarnatione nondum facta, sed solum secundum fidem incarnationem expectantium. Et ideo conjunctio corporis mystici ad suum caput pro tempore illo non poterat fieri per aliquod sacramentum realiter continens ipsum caput membris conforme, sed poterat per aliqua sacra­ menta figurari. 86. — Ad secundum dicendum quod populus Israel erat dilectissimus pro tempore illo, comparatione aliorum populorum 1. F. « veritates ». — 2. Ed. « oportet cibum ». — 3. a « existebat » », € exigebatur ». 320 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM qui idolis serviebant, non autem comparatione populi novi testa­ menti de quo dicitur I Petr., n, 9 : « Vos estis gens sancta, popu­ lus acquisitionis. » 87. —-Vel dicendum, secundum Apostolum Bom., ix, 8. « Non qui sunt secundum carnem, sed qui ex promissione, hi computantur in semine ». Unde populus novi testamenti non excluditur ab illo privilegio amoris ratione cujus Israel primogenitus Dei dice­ batur. 88. — Ad tertium dicendum quod quamvis antiqui patres in via essent tendentes ad patriam, non tamen erant in statu perveniendi ante Christi incarnationem ; et ideo non compete­ bat pro tempore illo viaticum esse, quo statim ad patriam perdu­ cimur. 89. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod propter quatuor rationes hoc sacramentum in cœna institui debuit, el non ante. Prima apparet ex ipsa necessitate sacramenti assignata ; quia ad perfectionem nostram exigebatur ut caput nostrum etiam realiter nobis conjungeretur. Et ideo quamdiu sub propria specie cum hominibus conversatus est, non oportebat hoc sacramentum institui, sed quando ejus corporali præsentia destituenda1 erat Ecclesia. Et hæc ratio tangitur in Littera (2) ab Eusebio : « Quia inquit, corpus assumptum ablaturus erat, etc. » §0. — Secunda sumitur ex ejus figura. Christus enim quamdiu in mundo conversatus est, figuras legis observare voluit, « factus sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. » (Gal., iv, 5.) Et quia veniente veritate cessat figura, ideo non debuit hoc sacramentum institui nisi Christo abscedente2 per mortem, quando figuræ veteris legis terminandæ erant. 91. — Tertia ratio sumitur ab ipsa repræsenlalione hujus sacramenti. Est enim repræsentativum dominicæ passionis ; et ideo congrue jam passione imminente instituitur. 92. — Quarta ratio sumitur ex ritu quo frequentandum est hoc sacramentum, ut ultimo traditum magis memoriæ teneretur. 93. — AD PRIMUM ergo dicendum quod imminente pas­ sione corda discipulorum magis erant affecta ad passionem, quam passione jam peracta, quando jam erant immemores pressuræ passionis propter gaudium resurrectionis ; et ideo memoriale passionis magis erat eis proponendum ante quam post. Nec tunc erat memoriale, sed magis instituebatur ut in memoriam in posterum celebrandum. 94. — Ad secundum dicendum quod baptismus etiam ante 1. 1. ac « distinguenda »» — 2. Ed. « ascendente » DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART. IV 321 passionem institutus est quantum ad aliquid, ut supra (45) dic­ tum est. El præterea. Non oportet quod sit idem ordo institutionis sacra­ mentorum et perceptionis ; quia ad finem qui nobis præstituitur, ultimo pervenimus1. 95. — Eucharistia est quodammodo finis baptismi ; quia per baptismum aliquis consecratur ad eucharistiæ perceptionem, sicut per ordinem ad ejus consecrationem. Et ideo ratio non procedit. 96. — Ad tertium dicendum quod quamvis hoc sacramentum sit quasi ultimum in perceptione, est tamen primum in intentione. Institutio autem ordini intentionis respondet ; et ideo terminatis sacramentis legalibus hoc primo instituendum fuit. 97. — Ad quartum dicendum quod ratio illa procedit de illis quæ a principio quis capere potest. Apostoli autem a prin­ cipio non erant tanti capaces mysterii ; et ideo in fine hoc eis proponendum fuit. 98. — Et præterea. Ratio illa procedit de illis quæ memorise imprimuntur propter seipsa ; in illis autem quæ memoriæ impri­ mit2 affectio ad dicentem, secus est ; quia tunc firmius impri­ muntur, quando affectionis motus ad dicentem major sentitur. Quanto autem aliquis ad amicum diutius conversatur, fit major dilectio ; et quando ab amicis separamur3, sentitur motus dilec­ tionis ferventior propter dolorem separationis ; et ideo verba amicorum a nobis recedentium fmaliter dicta magis memoriæ imprimuntur. ARTICULUS IV [I] [II-II, q. 147, a. 6, ad 2 ; III, q. 80, a. 8 : I ad Cor, c. 11, 1. 4.] 99. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HOC. SACRAMENTUM A NON JEJUNIS LICITE SUMI POSSIT. 1. Hoc enim sacramentum a Domino in cœna institutum est. Sed Ecclesia observat ea quæ Dominus servavit in sacramento­ rum traditione, sicut formam et materiam. Ergo et ritum debe­ ret servare, ut jam pransis hoc sacramentum traderetur. 2. Præterea. I Cor., xiv, 33, dicitur : « Dum* convenitis ad manducandum, invicem expectale. Si quis autem esurit, domi manducet. » Loquitur autem de manducatione corporis Christi. Ergo postquam aliquis domi manducaverit potest in Ecclesia corpus Christi manducare licite. i. Ed. ad. « Sed ».— 2. Ed. «imprimi».— 3. Ed. «separatur».— 4. Ed. «Quum» COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 12 322 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. De Consecratione, d. 1 (cap. « Sacramenta » ; !.. 187, 17211 dicitur : « Sacramenta altaris nonnisi a jejunis hominibus celebrantur, excepto uno die anniversario, quo cœna Domini celebratur ». Ergo ad minus illo die potest aliquis post alios cibos corpus Christi sumere. 100. — SED CONTRA est quod dicitur de Consecr., d. 2 (cap. « Liquido apparet» ; L. 187, 1757) : « Placuit Spiritui sancio in honorem tanti sacramenti prius in os Christiani dominicum cor­ pus intrare ». 101. — Præterea. Hoc sacramentum cum magna reverentia sumendum est. Sed post cibum non est aliquis ita sobrius et modestus sicut ante. Ergo non debet post cibum sumi. [Π] 102. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD NON QUÆLIBET CIBI SUMPTIO PERCEPTIONEM HUJUS SACRAMENTI IMPEDIAT. 1. Ouia sumptio cibi et potus in parva quantitate in nullo sobrietatem diminuit, immo magis auget naturam confortando. Sed ideo oportet a jejunis sumi, ut cum reverentia sumatur et sobrietate. Ergo non quælibet sumptio cibi impedit perceptionem hujus sacramenti. 2. Præterea. Ad perceptionem hujus sacramenti exigitur quod homo sit jejunus. Sed quædam sunt quæ non frangunt jejunium, sicut aqua et medicinæ quædam. Ergo videtur quod post earum susceptionem1 homo possit hoc sacramentum perci­ pere. 3. Præterea. Corpus Christi sicut in os intrat, ita in ventrem trajicitur. Sed si aliquæ cibi reliquiæ in ore remaneant et postmodum de mane in ventrem trajiciantur, non impeditur quis a sumptione corporis Christi ; quia hoc posset sacerdoti accidere etiam dum est in ipsa celebratione sacramenti, quando non deberet a sumptione corporis Christi desistere. Ergo nec cibus in os missus debet a perceptione hùjus sacramenti impedire, in parva quantitate sumptus. 103. — SED CONTRA est quod ex hoc ipso sacramento reverentia exhibetur quod prius in os corpus Domini sumitur a Christianis. Sed quicumque cibus præponeretur, et in quacumque quantitate non esset corpus Domini prius acceptum. Ergo quæ­ libet sumptio cibi impedit a perceptione hujus sacramenti. 1. Ed. « sumptionem ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. I, ART. IV 323 [III] 104. — ULTERIUS. Videtur OUOD HOMO NON STATIM DEBET COMEDERE POST CORPORIS CHRISTI SUMPTIONEM. 1. Per hoc quod dicitur de Consecr., d. 2, (cap. « Tribus » ; L. 187, 740) : « Si mane dominica portio editur, usque ad sextam ministri jejunent qui eam1 consumpserunt, et si in tertia vel quarta hora acceperint, jejunent usque ad vesperam >>. 2. Præterea. Non minor reverentia exhibenda est sacramento jam sumpto quam sumendo. Sed ante perceptionem non est aliquis cibus sumendus. Ergo nec post, quousque in ventre rema­ neat. 105. — SED CONTRA est contraria consuetudo totius Ec­ clesiæ. 106. - -- RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod hoc sacramentum tantum a jejunis percipi debet, nisi propter necessitatem imminentis mortis, ne contingat sine viatico ex hac vita transire : quod oportet esse in reverentiam tanti sacramenti præcipue propter tria institutum esse2. 107. — Primo propter ipsam sanctitatem sacramenti ; ut os Christiani quo sumendum est, non sit alio cibo prius imbutum, sed quasi novum et purum ad perceptionem ejus reservetur. 108. — Secundo propter devotionem quæ exigitur ex parte recipientis, et attentionem quæ ex cibis acceptis impediri posset, fumis a stomacho ad caput ascendentibus. 109. — Tertio propter periculum vomitus vel alicujus hujus­ modi. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod forma et materia sunt servata a Domino instituente hoc sacramentum quasi essentialia sacramento ; et ideo oportuit quod Ecclesia hæc retineret. 111. — Sed ordinem sumendi servavit Dominus quasi conve­ nientem institutioni sacramenti ; unde non oportet quod Eccle­ sia servet, quia non oportet quod illud quod convenit principio vel generationi alicujus rei quod3 competat ei quando jam est4 in esse perfecto ; et similiter quod competit sacramento quantum ad sui institutionem, non oportet quod competat ei quantum ad suum usum. 112. — Ad secundum dicendum quod Apostolus non intendit quod fideles post cibos sumptos domi in Ecclesia corpus Christi 1. Ed. « eum ». — 2. Ed. om. « esse ». ■— 3. Ed. om. « quod ». —· 4. Ed. om. « est », 324 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sumant ; sed illos redarguit qui1 hunc cibum volebant aliis cibis commiscere, quos in Ecclesia sumebant. 113. — Ad tertium dicendum quod forte Ecclesia aliquo tempore sustinuit in die cœnæ sumi corpus Christi post alios cibos in repræsentationem dominicæ cœnæ, sed nunc abrogatum est decretum illud per communem consuetudinem ; vel loquitur quantum ad astantes qui non sumunt. 114. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (107), in reverentiam sanctitatis hujus sacramenti institutum est quod os Christiani suscipientis corpus Christi quasi novum ad ipsum sumendum accedat. Quantalibet autem cibi assumptio hanc auferret novitatem. Et ideo quælibet cibi sumptio impedimentum præbet eucharistiae sumptioni. 115. - AD PRIMUM ergo dicendum quod legis praecepta se habent ad ea quæ agenda sunt sicul universalia ad singularia, ut dicitur in V Eth., (e 14. 1137b, 13-4 ; 1. 16, n. 1083-4). Quia enim legislator non potest ad omnes eventus attendere, oportet quod ad ea quæ in pluribus accidunt [attendens2], universalem legem constituat, ut lex universalis sit. 116. —Et quia ut frequenter per cibum turbatur hominis dis­ cretio et sobrietas quæ præcipue in hoc sacramento exigitur, ideo universaliter prohibitum est post cibum corpus Christi sumi, quamvis aliqua cibi sumptio non impediat rationem ; præcipue cum nihil periculi accidat, si post cibum sumptum abstineatur a perceptione hujus sacramenti, quia in articulo necessitatis licet accipere3 post alios cibos. 117. — Ad secundum dicendum quod duplex est jejunium ; scilicet naturæ et Ecclesiæ. Jejunium naturæ est quo quis jejunus dicitur ante cibum sumptum illa die, etiam si pluries postea comesturus sit ; et quia hoc jejunium dicitur ex privatione cibi præassumpti, ideo quæ­ libet cibi sumptio hoc jejunium tollit. 118. — Jejunium autem Ecclesiæ est quo quis4 dicitur jejunans secundum modum ab Ecclesia institutum ad carnis afflictionem. Et hoc jejunium manet etiam post unicam comestionem, nec solvitur nisi per secundam sumptionem illorum quæ in cibum et refectionem de se consueverunt assumi. Et ideo ea quæ propter alios cibos accipi consueverunt, vel digerendos, sicut electuaria, vel deducendos per membra, sicut potus vini aut aquæ, hujus­ modi jejunium non solvunt quamvis etiam aliquo modo nutriant. 119. — Ad debitam ergo sumptionem dominici corporis non 1. Ed. « quia ». — 2. αβγ$€η « attendentes », sed a cor. — 3. Ed. « sumere ». — 4. Ed. om. « quis ». DISTINCTIO VIII, gUÆST. I, ART. IV 325 exigitur jejunium Ecclesiæ, quia etiam præter dies jejunii hoc sacramentum celebratur ; sed requiritur jejunium naturae propter reverentiam sacramenti. Et ideo secundum communem senten­ tiam elecluaria et vinum præassumpla impediunt a perceptione eucharistiæ. 120. — Sed de aqua, diversa est opinio. Quidam enim dicunt quod quia nullo modo nutrit, non solvit neque jejunium naturæ neque jejunium Ecclesiæ. Sed quamvis aqua in se non nutriat, tamen commixta nutrit. In stomacho autem opportet quod aliis humoribus admisceatur ; et ideo in nutrimentum cedere potest. 121. — Et propter hoc Alii probabilius et securius dicunt quod etiam post aquæ potum corpus Christi non sumendum est. 122. — Ad tertium dicendum quod jejunium naturæ dicitur per privationem actus comestionis secundum quod comestio etiam potationem1 includit. Comestio autem principaliter2 dici­ tur a sumptione exterioris cibi, quamvis terminetur ad trajec­ tionem cibi in ventrem, et ulterius ad nutritionem. Et ideo quæ interius geruntur sine exterioris cibi sumptione non videntur solvere jejunium naturæ, nec impedire eucharistiæ perceptio­ nem, sicut deglutitio salivæ ; et similiter videtur de his quæ infra3 dentes remanent, et etiam de eructationibus ; tamen potest sine periculo abstineri. 123. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod secun­ dum consuetudinem Ecclesiæ propter reverentiam tanti sacra­ menti, post ejus sumptionem homo debet in gratiarum actione persistere. Unde etiam in Missa oratio gratiarum actionis post communionem dicitur, et sacerdotes post celebrationem suas speciales orationes habent ad gratiarum actionem. 124. — Et ideo oportet esse aliquod intervallum inter sump­ tionem eucharistiæ et aliorum ciborum. Sed quia non requiritur magnum intervallum, et « quod parum deest, nihil deesse videtur », ut dicitur in II Phys. (β 5. 197a, 29-30 ; 1. 9, n. 7), ideo possemus sub hoc sensu concedere quod statim potest aliquis cibos alios sumere post eucharistiæ sumptionem. 125. —■ AD PRIMUM ergo dicendum quod illud decretum loquitur secundum consuetudinem primitivæ Ecclesiæ, quando propter paucitatem ministrorum rarius Missarum solemnia cele­ brabantur, et cum majori præparatione. Unde Dionysius narrat de Caio4 in suis epistolis (ep. 8, n. 6 ; G. 3, 1098) quod nunquam Missam celebrabat nisi aliqua divina revelatione prius percepta. Et ideo nunc per contrariam consuetudinem abrogatum est. 126. — Ad secundum dicendum quod sacramentum post 1. Ed. «potionem». — « Carpo ». 2. Ed. «principalis». — 3. Ed. «intra». — 4. Ed. 326 SCHIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sui sumptionem effectum proprium causât. Et ideo oportet actualiter in ipsa sumptione cor hominis in devotione persistere, sed post perceptionem sufficit quod habitu devotio teneatur, quia non potest semper in actu esse. Et ideo ea quæ possunt actum impedire, prohibentur magis ante sumptionem sacramenti quam post. QUÆSTIO II Deinde quæritur de forma hujus sacramenti. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, de forma qua corpus Christi consecratur. Secundo, de forma qua consecratur ipsius1 sanguis. Tertio, de virtute utriusque. Quarto, de comparatione unius ad aliam. ARTICULUS I [I] [Infra, a. 2, sol. 1 ; a. 4, sol. 3; 111, q. 78, a. 1 ; in Mat. c. 26 ; 7 ad Cor., c. 11, 1. 5.] 127. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. V IDETUR QUOD : « Hoc esi corpus meum. » 1. Sacramenta enim habent efficaciam ex institutione divina. Sed Dominus instituens hoc sacramentum non consecravit his verbis, sed post consecrationem et fractionem hæc verba pro­ tulit. Unde dicitur : Mat., xxvi, 26 : « Cœnantibus illis2 accepit Jesus panem et benedixit ac fregit deditque discipulis suis et ait : Accipite etc.3 » Ergo in prædictis verbis non consistit forma consecrationis panis. 2. Præterea. Forma baptismi consistit in verbis quæ dicuntur in ipso usu baptismi. Sed hæc verba non dicuntur in usu eucha­ ristiæ, sed magis in sanctificatione materiæ. Ergo in his verbis non consistit forma hujus sacramenti. hæc non sit forma consecrationis panis [II] , [III, q. 78, a. 1, ad. 2.] 128. — ULTERIUS. Videtur quod non tantum in his ver­ : « Hoc est corpus meum. » 1. Sicut enim dicit Eusebius Emisenus {De Consecratione bis consistat forma 1. α « ejus ». — 2. Ed. « eis ». — 3. Ed. om. « etc ». L 327 DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. I d. 2, c. 35, L. 187, 1745) : « invisibilis sacerdos visibiles creaturas in suum corpus convertit dicens : Accipite et comedite, etc. » Ergo hæc etiam est forma : « Accipite et comedite ». 2. Præterea. Illud quod non est de substantia formæ, non debet interponi inter substantialia formæ in hoc sacramento sicut nec in aliis. Sed inter hæc verba in libris Romanis interpo­ sita invenitur hæc conjunctio « enim ». Ergo hoc etiam est de forma, et non tantum verba1 prædicta. [III] [IIÏ, q. 75, a. 2 ; q. 78, a. 2 ; in Mat. c. 26 ; I ad Cor. c. 11, I. 5.] 129. - ULTERIUS. Videtur QUOD FORMA H7EC NON SIT CONVENIENS. 1. In forma enim sacramenti debet exprimi hoc quod in sacra­ mento geritur per actum convenientem materiæ, sicut in forma baptismi dicitur : « Ego te baptizo » ; et in forma confirmationis : « Confirmo te chrismate salutis ». Sed non ponitur in verbis præmissis aliquid pertinens ad transsubstantiationem quæ fit in hoc sacramento, panis scilicet in corpus Christi. Ergo non est conve­ niens forma. 2. Præterea. Hoc sacramentum dispensatur per ministros Ecclesiæ, sicut et alia sacramenta. Sed in formis aliorum sacra­ mentorum ponitur aliquid pertinens ad ministrum. Ergo cum in hac forma non ponatur actus ministri, videtur quod sit incompetensa. [IV] [III, q. 78, a. 2 ; in Mal. c. 26 ; 1 ad Cor., c. 11, L 5.] 130. —■ ULTERIUS. Videtur quod singul/e partes incon­ venienter PONANTUR. 1. Hoc enim pronomen « hoc » demonstrativum est. Aut ergo importat demonstrationem ut conceptam, aut ut exercitam. Si ut conceptam, sic sumitur ut res quædarn, et non ut habens ordinem ad rem aliam, ut si dicerem’ :«Hoc pronomen hoc». Sed sanctificatio sacramenti non fit nisi per hoc quod verba formæ or­ dinantur ad materiam ex intentione proferentis. Ergo secun­ dum hoc non posset verbis prædictis fieri consecratio aliqua cor­ poris Christi. Si autem importat demonstrationem ut exercitam·, aut facit «demonstrationem ad intellectum, aut ad sensum. Si ad intellectum ut sit sensus : « Hoc », idest significatum per 1. ae « illa » — 2. a « « inconveniens ». — 3. Ed. « diceretur ». 328 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM hoc, « esi corpus meum » ; tunc iterum significatio verborum non refertur ad hanc materiam panis. Sed sacramenta significando efficiunt ; et de formis sacramentorum Augustinus dicit : (tract. 80 in Joan., n. 3 ; L. 36, 1840) « Accédai1 verbum ad ele­ mentum, et fit sacramentum ». Ergo adhuc per verba prædicta non fit transsubstantiatio. Si autem faciat2 demonstrationem ad sensum, ergo demons­ trabit substantiam contentam sub illis speciebus sensibilibus. Sed illa substantia est panis, de quo non potest dici quod sit corpus Christi. Ergo non erit vera hæc locutio : « Hoc est corpus meum ». 2. Præterea. Quod transit in pliquid, non est illud ; quia omnis motus et factio3 est ex incontingenti, ut dicit Philosophus in I Phys. (a 15. 188a, 31 sq. ; 1. 10, n. 4). Sed verum est dicere quod hæc substantia demonstrata fit corpus Christi vel transit in corpus Christi. Ergo non vere dicitur : « Hoc est corpus meum ». 3. Præterea. Significatum4 debet respondere signo. Sed panis est corpus homogeneum. Ergo significatio ejus est rèspectu ali­ cujus partis homogeneæ corporis Christi. Non nisi carnis ; quia de ipsa dicit Dominus, Joan, vi, 56 : « Caro mea vera est cibus ». Ergo potius dici debuit : « Hæc est caro mea », quam « Hoc est corpus meum ». 4. Præterea. Sijut dictum est(130), oportet quod hoc pronomen « hoc » faciat demonstrationem exercitam, ad hoc quod flat consecratio corporis Christi ex hac materia. Sed non potest hoc esse, nisi quando demonstratio profertur ex persona loquentis ; quia si proferretur a recitante verba alterius, non faceret demons­ trationem ad istam materiam, sed quasi materialiter sumeretur. Ergo oportet quod verba prædicta proferantur quasi ex persona sacerdotis ea enuntiantis. Sed panis non convertitur in corpus sacerdotis, sed in corpus Christi. Ergo deberet dicere : « Hoc est corpus Christi » et non : « Hoc est corpus meum » ; quia hoc posset esse erroris materia. [V] [III, q. 78, a. 1.] 131. — ULTERIUS. Videtur quod verba quæ circa for­ mam dicuntur, non convenienter ponantur. 1. Sicut enim dicit Dionysius in principio de divin. Nom. (G. 3,587) « Non est audendum dicere aliquid de divinis præier ea quæ nobis ex sacris eloquiis sunt expressa ». Sed in Evangeliis® 1. Ed. « accedit ». — 2. Ed. « facit ».— 3. α « perfectio ».— 4. Ed. «Signatum», 5. α « Evangelio ». DISTINCTIO VIII, QU7EST. II, ART. I 329 non legitur quod Dominus instituens hoc sacramentum in cœna, oculos ad ccelum levaverit. Ergo inconvenienter præmittitur : « Sublevatis1 oculis in cælum ». 2. Præterea. In baptismo non licet fieri mutationem verborum etiam per verba ejusdem significationis, ut pro2 loco : « Patris », « Genitoris » poneretur. Sed in nullo Evangelio sunt hæc verba : « Accipite et manducate » ; sed Accipite et comedite. Ergo inconve­ nienter dicitur : « Manducate ». 3. Præterea. In nullo Evangeliorum3 ponitur « omnes ». Ergo videtur quod præsumptuosum fuit addere. 132. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod per formam cujuslibet sacramenti oportet quod exprimatur hoc in quo substantia sacramenti consistit : sicut in , forma baptismi ablutio exprimitur qua baptismi perficitur sacra­ mentum. Tota autem perfectio hujus sacramenti in ipsa materiæ consecratione consistit, quæ est per transsubstantiationem panis in corpus Christi ; et hanc transsubstantiationem exprimunt verba hæc : « Hoc est corpus meum ». Et ideo hæc verba sunt forma hujus sacramenti. 133. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circa hoc qua­ druplex est opinio. Quidam enim dixerunt quod Christus qui habebat potestatem excellentiæ in sacramentis, absque omni forma virtute4 divina confecit, et postea verba protulit sub quibus alii deinceps conse­ crabant5. Et hanc opinionem tangit Innocentius (lib. IV de Mysler. Missæ, c. 6 ; L. 217, 859) dicens : « Sane dici potest quod Christus virtute divina confecit, et postea formam expressit sub qua posteri benedicerent. » 134. — Sed hoc non videtur conveniens ; quia in textu Evangelii dicitur : « Benedixit », quod aliquibus verbis factum est. Innocentius autem loquitur opinionem narrando, vel tangendo ordinem quo virtus consecrationis a Christo in quo primo erat, ad verba derivata est. 135. — Et ideo Alii dicunt quod confecit quidem sub aliqua forma verborum, non autem sub his, sed sub aliis verbis ignotis. 136. — Sed hoc etiam videtur inconveniens ; quia sacerdos his verbis conficiens ea profert ut tunc a Christo prolata ; unde si tunc eis non fiebat confectio, nec modo fieret. 137. — Et ideo Alii dicunt quod confecit sub eisdem verbis, sed ea bis protulit : primo tacite, cum benedixit ; secundo aperte, cum distribuit, ut formam consecrandi aliis traderet. 1. Ed. « elevatis ». — 2. Ed. « si ». — 2. Ed. et e « Evangelio », contra αβγ&η.— 4. α « in potestate divina ». — 5. Ed. « consecrarent ». 330 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 138. — Sed hoc etiam videtur inconveniens ; quia non pro­ feruntur a sacerdote consecrante in persona Christi, ut in occulto prolata. Non enim benedixit dicens : « Hoc esi corpus meum », sed « dedit1 dicens : Accipite, etc. » 139. — Et ideo Alii dicunt et melius, quod Christus ea semel tantum protulit et eis semel prolatis consecravit et formam consecrandi dedit. Hoc enim participium « dicens » non importat concomitantiam solum ad hoc verbum « dedit », sed ad hoc cum aliis praedictis, ut sit sensus : Dum benedixit et fregit et dedit discipulis, hæc verba protulit : « Accipite etc. ». 140. — Vel, secundum Quosdam, Evangelista non observat ordinem verborum quo a Domino fuerunt2 prolata ; ordo enim fuit talis : Accepit panem et benedixit dicens : « Accipite etc. » Sed primum melius est. 141. — Ad secundum dicendum quod perfectio aliorum sacra­ mentorum consistit in usu materiæ, istius autem in materiæ consecratione. Et ideo forma etiam in aliis sacramentis est in verbis quæ dicuntur in usu sacramenti ; in hoc autem forma sa­ cramenti est in verbis quæ dicuntur in consecratione materiæ3. 142. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in hoc sacramento sicut in aliis duo sunt : scilicet consecratio mate­ riæ et usus materiæ consecratæ. Et hæc duo per verba Domini exprimuntur. In hoc enim quod dicitur : « Accipite et manducate ex hoc omnes », præcipitur usus sacramenti ; in hoc autem quod dicitur : « Hoc est corpus meum », traditur materiæ consecratio. 143. — Et quia consecratio materiæ est ad usum fidelium, ideo usus præmittitur in demonstratione4 sacramenti, quamvis sequatur in executione ; quia finis est prior in intentione et cognitione, et ultimus in operatione. 144. :— Sed quia, ut dictum est (132), usus materiæ in hoc sacra­ mento non est de essentia sacramenti, sicut in aliis, ideo illa verba quæ ad usum pertinent, non sunt de forma, sed tantum illa quæ ad consecrationem materiæ perlinent, scilicet, « Hoc est corpus meum. » ’ 145. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis usus sacra­ menti non sit de essentia sacramenti, est tamen ad completum esse ipsius inquantum pertingit ad hoc quod institutum est. Et ideo quandoque dicuntur esse de forma non solum illa quæ per­ tinent ad consecrationem sed etiam illa quæ pertinent ad usum; 1. γ « sed benedixit, fregit, dedit discipulis suis ». — 2. Ed. « fuerant ». — 3. Ed. ad. « consecratæ ». — 4. Ed. « institutione » DISTINCTIO VIII, 2U2EST. II, ART. I 331 et sic loquitur Ambrosius et Eusebius et Magister in Lit­ tera (2, 3). 146. — Ad secundum dicendum quod hæc conjunctio « enim » importat ordinem consecrationis ad usum materiæ consecratæ : et ideo sicut verba quæ pertinent ad usum non sunt de forma, ita nec prædicta conjunctio. Apponi autem1 debet secundum usum Romanæ Ecclesiæ quæ a beato Petro initium sumpsit. 147. — Nec est simile de hoc sacramento et de aliis. Verba enim formæ hujus sacramenti proferuntur a ministro in persona Christi quasi recitative ; et ideo oportet apponere continuationem ad recitationem præmissam, quam facit conjunctio « enim ». Alio­ rum autem sacramentorum formæ ex persona ministri profe­ runtur ; et ideo non oportet interponere aliquid quod non sit de forma ratione continuationis, cum absolute proferantur. 148. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod mi­ nister in sacramentis dupliciter operatur. Uno modo2 verba pronuntians ; alio modo actum aliquem exteriorem exercens, ut in baptismo patet. Et utrumque isto­ rum est sacramentalis causa ejus quod divina virtute quæ in sacramentis latet perficitur. 149. — Causa autem sacramentalis significando efficit. Unde in illis sacramentis in quibus utroque modo minister operatur, oportet quod verba prolata significent actum exercitum, et actus exterior significet interiorem effectum, ut in baptismo patet : quia ablutio exterior quam verba formæ exprimunt, significat interiorem ablutionem quam divina virtus perficit in sacramento latens. 150. — Ubi ergo minister non operatur nisi verba pronuntians, oportet quod verborum significatio immediate ad hoc quod efficitur3 referatur. 151. — In hoc autem sacramento cujus4 perfectio in ipsa mate­ riæ consecratione consistit, non habet minister actum nisi pro­ nuntiationem5 verborum, sicut nec in aliqua alia materiæ sancti­ ficatione. Unde oportet quod verba formæ significent hoc quod virtus divina in secreto facit. Hoc autem est esse corpus Christi sub speciebus illis. Et ideo hæc est conveniens forma huic6 sacra­ mento : « Hoc est corpus meum », quæ hoc quod dictum est significat. 152. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in hoc sacramento non geritur aliquid a ministro quod sit de essentia sacramenti, 1. F. om. « autem ». — 2. Ed. ad. « ut ». — 3. α « perficitur », e « reficitur 4. βγ « ejus ». — 5. Ed. « pronuntiatione ». — 6. Ed. « in ». — 332 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sicut erat in baptismo. Unde oportet quod verba significent id1 tantum quod divina virtute geritur. Omne autem faciens causât ipsam factionem in hoc quod factum est ; nec oportet esse assimilationem factionis ad facientem, sed facti ad facientem, quia ad hoc est intentio facientis. Sicut autem in operibus artis et naturæ requiritur inter faciens et factum similitudo secundum formam naturalem et artificia­ lem ; ita in causis sacramentalibus requiritur assimilatio vel repræsentatio per modum significationis ; unde verba prolata in hoc sacramento non deberent significare2 ipsam factionem vel transsubstantiationem ut in fieri, sed ut in factum esse. 153. — Unde hæc non esset conveniens forma hujus sacra­ menti : « Hoc fit corpus meum », quia per hoc non significatur aliquid esse vel non esse ; et similiter nec hæc : « Hoc mutetur » vel « transsubslantielur in corpus meum », quia non significatur esse vel non esse hoc, quod est principaliter intentum in hoc sacramento. 154. — Vel dicendum quod alia verba significant3 agere et pati, et ita motum aliquem, et quia in transsubstantiatione non est motus aliquis, cum non sit subjectum commune, nec muta­ tio. quia terminus transsubstantiationisest praeexistens actu ; ideo per nullum verbum congrue potuit tradi forma sacramenti hujus nisi per verbum substantivum. 155. — Ad secundum dicendum quod minister non habet actum exteriorem in consecratione in qua consistit essentia hujus sacramenti, quamvis habeat actum exteriorem in dispensatione quæ consequitur ad sacramentum. Et ideo actus ministri in forma quæ est essentia sacramenti poni non debuit. 156. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (152), verba formæ transsubstantiationem in suo ter­ mino significare4 debent, non secundum quod consideratur ut in fieri. Esse autem est terminus transsubstantiationis cujus extrema vel termini sunt duæ substantiæ. Et ideo in verbis formæ signifi­ cantur8 duo termini transsubstantiationis, et ipsa transsubstantiatio prout est in suo termino per verbum essendi. 157. —I n termino autem transsubstantiationis substantia quæ erat terminus a quo non manet quantum ad naturam speciei, sed solum quantum ad ejus accidentia, quibus ejus individuatio cognoscebatur, sed substantia quæ est terminus ad quem, in termino transsubstantiationis continetur in sacramento integre, et quo ad naturam speciei, et quo ad accidentia propria. 1. Ed. « illud ». — 2. Ed. « signare ». — 3. Ed. « signant ». — 4. Ed. « signaro ». — 5. Ed. « signantur ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. I 333 158. — Et ideo ex parte termini a quo, non ponitur illud quod significaret naturam speciei, sed pronomen demonstrativum quod notificat1 individuationem per accidentia, prout cadunt sub sensu. Ex parte autem termini ad quem, ponitur nomen designans natu­ ram speciei, et pronomen non demonstrativum hujus substantiæ prout est sub sacramento, sed prout est Christi in propria specie visibilis, quia sic verba formæ pronuntiavit. Unde patet quod congrue in his quatuor verbis forma consistit : « Hoc est corpus meum ». 159. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circa hoc est multiplex opinio. Quidam enim dicunt quod hoc prononem « hoc » nullam de­ monstrationem facit, quia sumitur materialiter, cum verba illa recitative a sacerdote proferantur. 160. — Sed hoc non potest stare ; quia secundum hoc verba illa nullum ordinem haberent ad materiam præsentem, et sic non fieret sacramentum. Augustinus enim dicit (tract. 80, in Joan., n. 3; L·. 35, 1840) : « Accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum. » 161. — Et præterea. Eadem difficultas remanet de verbis istis2 secundum quod fuerunt ab ipso Christo prolata. 162. — Et ideo Alii dicunt quod facit demonstrationem ad intellectum, et est sensus : « Hoc est corpus meum » ; idest, per hunc panem vel per has species significatur corpus meum, vel significatum per « hoc corpus meum3». 163. — Sed illud iterum stare non potest ; quia cum in sacra­ mentis non efficiatur nisi quod significatur virtute dictorum ver­ borum, non fieret corpus Christi in altari secundum rei4 verita­ tem, sed secundum significationem tantum : quod est hæreticum ; vel verba præmissa non essent forma hujus sacramenti. Nec potest dici quod intentio proferentis verba facit ut his verbis consecretur virtute divinitus collata ; quia virtus data sacramentis conse­ quitur significationem, et intentio ministri non potest ad alium effectum sacramenta perducere, nisi qui eis significatur. 164. — Et ideo Alii dicunt quod « hoc » facit demonstratio­ nem ad sensum, et demonstrat panem non simpliciter, sed secun­ dum quod est transsubstantiatus in corpus Christi. 165. — Sed contra hoc est, quia panis transsubstantiatus jam non est panis. Sed dum profertur hoc pronomen « hoc » non­ dum facta est tianssubstantiatio, quia jam alia verba non essent de essentia formæ. 1. Ed. et e « signat », contra αβγδη. ■— 2. Ed. « iste ». — hoc meum », e om. per homot. — 4. Ed. om. « rei ». 3. αβ « significatur 334 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 166. — CIum igitur1 non possit ad sensum demonstrari quod actu non subest sensui, non poterit prædicto modo demon­ stratio sumi, nisi dicatur, sicut Alii dicunt quod2 totus sensus locutionis et omnium partium ejus referendus est ad ultimum instans pronuntiationis verborum, quia pro illo instanti pro quo res est, habet locutio veritatem ; et est simile cum dicitur : « Nunc taceo » vel3 « Nunc bibo », si statim tacere vel bibere incipiat. 167. — Sed hoc iterum non potest stare ; quia secundum hoc significatio horum verborum præsupponeret transsubstantiationem jam factam ; ergo virtute verborum non fieret. 168. — Et præterea. Secundum hoc, sensus hujus locutionis erit : « Corpus meum est corpus meum » : quod quidem virtute horum verborum non fit. 169. — Et ideo aliter dicendum quod ea quæ sunt in voce, proportionantur his quæ sunt in anima. Conceptio autem animæ duobus modis se habet. Uno modo ut repraesentatio rei tantum, sicut est in omnibus cognitionibus acceptis a rebus ; et tunc veritas conceptionis præsupponit entitatem rei sicut propriam mensuram, ut dicitur in Meta. h, 1. 1053a, 31 ; 1. 2, n. 1956-9) et per modum hujus­ modi conceptionum se habent4 locutiones quæ causa significa­ tionis tantum proferuntur. 170. — Alio modo conceptio animæ non est repræsentativa rei, sed magis præsignativa sicut exemplar factivum, sicut patet in scientia practica qua; est causa rei ; et veritas hujus conceptio­ nis non præsupponit entitatem rei, sed præcedit ipsam natura­ liter quasi causa ejus5, etsi simul sint tempore. Et ad hunc mo­ dum se habent verba præmissa quia sunt significativa6 et factiva ejus quod significatur. Unde veritas et significatio hujus locu­ tionis præcedit naturaliter entitatem rei quam significat7, et non præsupponit ipsam, quamvis sit simul cum ipsa tempore, sicut causa propria cum proprio effectu. 171. — Sed quia significatio et veritas locutionis quæ est simul tempore cum transsubstantiatione consurgit ex consignificationibus partium successive prolatarum ; ideo oportet quod dictio ultimo prolata compleat significationem locutionis, sicut differentia specificata ; et simul cum significatione fiat entitas rei ; et per consequens significationes primarum partium praece­ dant transsubstantiationem, quæ quidem non successive fit, sed in instanti ultimo per significationem locutionis jam perfectam. 172. — Sic ergo hoc pronomen « hoc » neque demonstrat termi­ num ad quem transsubstantiationis determinate, quia jam signifi1. a« « ergo ». — 2. Ed. « quia ». — 3. Ed. om. « vel ». — 4. F. ad. α omnes ». — 5. Ed. om. < ejus ». — 6. α et ed. « significantia ». — 7. Ed. « signat ». f DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. I 335 catio locutionis præsupponeret entitatem rei significatæ et non esset causa ejus ; neque iterum demonstrat terminum a quo deter­ minate, quia ejus significatio impediret veritatem significationis totius locutionis, cum terminus a quo non remaneat in ultimo instanti locutionis. Relinquitur ergo quod demonstret hoc quod est commune utrique termino indeterminate. 173. — Sicut autem in formalibus1 mutationibus commune utrique termino est subjectum vel materia, distinguuntur autem termini per formas accidentales vel substantiales ; ita in transsubstantiatione commune est2 accidentia sensibilia quæ remanent ; diversitas autem est substantiarum. Unde sensus est : « Hoc con­ tentum sub his speciebus est corpus meum ». Et hæc est causa quare cum pronomine non ponitur aliquod nomen, ne demon­ stratio ad aliquam speciem substantial determinetur. 174. — Sicut enim in locutione quæ significat tantum alterationem per se subjectum est subjectum3 commune alterationis, ut cum dicitur : « Hoc fit album » ; ita oportet quod in locutione quæ facit transsubstantiationem, subjectum sit hoc quod est commune in transsubstantiatione. 175. —- Ad secundum dicendum quod ratio illa procederet, si demonstratio pronominis ferretur ad contentum sub speciebus, secundum quod est determinatum ad speciem panis ; quia corpus Christi non potest prædicari de pane, nisi cum verbo importante transitum. Sed sic non intelligitur demonstratio pronominis, sed sicut dictum est (172). 176. — Ad tertium dicendum quod Dominus, Joan., vi, loquebatur de hoc sacramento tantum secundum quod est activum4 refectionis ; et quia refectioni magis convenit caro quam corpus secundum similitudinem ad refectionem corpo­ ralem, ideo ibi potius dixit carnem quam corpus. 177. — Sed in forma sacramenti debet exprimi et essentia sacramenti et significatio ipsius, et ideo potius debet dici corpus quam caro ; tum quia essentialiter in hoc sacramento continetur ex vi sacramenti non solum caro, sed totum corpus Christi ; tum quia hoc sacramentum significat repræsentando Christi passio­ nem quæ erat per totum corpus. 178. —■ Significat etiam quasi rem ultimam, corpus mysticum, scilicet Ecclesiam quæ propter distinctionem officiorum habet similitudinem cum toto corpore ratione distinctionis membrorum. Panis autem non est figura rei contentae in sacramento secundum quod est corpus homogeneum, sed secundum quod ex diversis 1. a « corporalibus ».— 2. P. « communia sunt ». α ad. supra « sunt ». — 3. α om, per homot. «est subjectum», α post, manu supra restituit ; γ et F. om.« subjectum»; contra βδ et editiones præcedentes F.— 4. γ in margine « ad actum » sicut € et ed. ; δ « aptum refectioni » contra αβ. 336 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM conficitur granis ; unde sua significatio magis aptatur ad totum corpus quam ad carnem. 179. — Ad quartum dicendum quod hoc sacramentum directe repra?sentativum est dominicæ passionis, qua Christus ut sacerdos et hostia Deo se obtulit in ara crucis. 180. — Hostia autem quam sacerdos offert est una cum illa quam Christus obtulit secundum rem, quia Christum realiter continet. Minister autem offerens non est idem realiter, unde oportet quod sit idem repræsentatione. Et ideo sacerdos conse­ crans prout gerit personam Christi, profert verba consecrationis recitative ex persona Christi, ne hostia alia videatur. 181. — Et quia per ea quæ gerit respectu exterioris materiæ, Christi personam repræsentat ; ideo verba illa simul et recitative1 et significative2 tenentur respectu præsentis materiæ quæ est figura illius quam Christus præsentem habuit. Et propter hoc dicitur convenientius : « Hoc esi corpus meum » quam : « Hoc est corpus Christi ». 182. — Vel etiam propter hoc quod sacerdos non habet actum exteriorem, qui sit sacramentaliter causa consecrationis, sed in solis verbis prolatis consistit virtus consecrationis ; et ideo ex persona illius proferuntur cujus virtute fit transsubstantiatio.. 183. — AD QUINTAM QÜÆSTIONEM dicendum quod multa sunt a Domino facta vel dicta quæ Evangelistæ non scripserunt, ut patet Joan, xxi, 25, quæ tamen Ecclesia postea ab Apostolis accepta fideliter conservavit3. 184. — Et secundum hoc dicendum AD PRIMUM quod4 sicut Innocentius Papa5 dicit ilib. iv de Sacro Altaris Mys­ terio. c. 5 ; L. 217, 8586) quamvis nusquam in sacra Scriptura legatur quod Dominus ad cælum oculos sublevaverit in ccena, tamen hoc Ecclesia ex traditione Apostolorum recitat, et satis rationabiliter potest ex aliis locis Scripturæ colligi. 185. — Legitur enim Joan, xi, 41 quod in suscitatione Lazari oculos ad Patrem elevaverit; et similiter Joan., xvii, 1, ora­ tionem ad Patrem fundens. Hoc autem in arduis faciebat, gratias agens et exemplum nobis ad Deum recurrendi præbens secundum illud Ps. cxxii, 1 : « Ad te levavi oculos meos, etc. >; 186. — Et quia hoc sacramentum arduissimum est, ideo insti­ tuens hoc sacramentum probabiliter colligitur quod oculos ad Patrem levaverit, gratias agens Patri de reparatione humani gene­ ris quæ hoc sacramento figuratur, et nobis ostendens virtute divina hoc confici sacramentum. 1. Ed. « recitatione ».— 2. Ed. « significatione ».— 3. Ed. « observavit ». —4. Ed. om. « quod ». — 5. Ed. om. « Papa ». — 6. Ed. ad. « quod ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. II 337 187. — Ad secundum dicendum quod, sicut dictum est (144) hæc verba : « Accipite et manducate ex hoc omnes », non sunt de substantia formæ ; et ideo non est tanta vis facienda, ut penitus eadem observentur. 188. — Et præterea. « Comedere » et « manducare », in nullo differentem habent significationem ; r.t quamvis circa ista verba non ponatur in Evangeliis verbum manducandi, ponitur tamen parum ante, Luc., χχιι, 15 : « Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum, etc. » 189. — Ad tertium dicendum quod quamvis non exprimatur in Evangelio hæc determinatio « omnes », tamen intelligitur, quia sacramentalis manducatio est omnium, quamvis non spiritualis ; ideo autem1 exprimitur circa sumptionem sanguinis in Evangeliis praedicta dictio, quia sanguis in redemptionem effusus est ; redemptio autem est omnium quantum [ad sufficientiam, quamvis non quantum2] ad efficaciam. 190. — Vel quia ultimo traditur sumptio sanguinis, quod circa eam dicitur, circa sumptionem corporis similiter intelligendum est. ABTICULUS II [I] [Illi q. 78, a. 3 ; In Mal., c. 26 ; I ad Cor., c. 11, I. 6.] 191. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD FORMA CONSECRATIONIS SANGUINIS CONSISTAT IN HIS TAN­ TUM verbis : « Hic est calix sanguinis mei », et hoc quod • additur : « Novi et æterni testamenti, mysterium fidei qui pro vobis et pro mullis effundetur in remissionem peccatorum » non SIT DE FORMA. 1. Evangelist® enim convenire debent in his quæ sunt de substantia formæ hujus sacramenti, quia verba formæ hujus sacramenti recitative dicuntur ex persona Christi. Sed non con­ veniunt in verbis illis appositis, quia in nullo Evangelistarum leguntur, nec ab Apostolo, I Cor., χι, haberi possunt. Ergo non sunt de forma hujus sacramenti. 2. Præterea. Sicut panis transsubstantiatur in corpus Christi per consecrationem, ita vinum in Christi sanguinem. Sed conse­ cratio quæ fit his verbis : « Hoc est corpus meum », sufficit ad transsubstantiationem panis in corpus Christi. Ergo et hæc verba : « Hic est calix sanguinis mei », sufficiunt ad transsubs­ tantiationem vini in sanguinem Christi. Ergo verba quæ sequun­ tur non sunt de forma. 1. Ed. « etiam ». — 2. om. per homot. forsan « ad sufficientiam, quamvis non quantum » contra ed. Cf. Infra, a. 2, qla 3 arg. 7 et ad 7 219 · — III S d. 19, a. 2, 42 ; III, q. 78, a. 2 ; q. 79, a. 7, ad 2. ’ 338 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Proprietates naturaliter consequuntur substan­ tiam rei. Sed illud quod sequitur substantiam, non potest esse factivum transsubstantiationis. Ergo cum illa verba quæ sequun­ tur designent aliquas proprietates sanguinis in quem fit transsubstantiatio, videtur quod non sit de forma. 192. — SED CONTRA est quia Luc., xxn, 20, interponuntur prædicta verba verbis formæ ; ita enim dicitur : « Hic est calix novi testamenti in meo sanguine. » .193. — Præterea. Hoc videtur ex ritu consecrationis ; quia sacerdos non deponit calicem usque ad verba illa : « Hæc quo­ tiescumque feceritis » quæ non sunt de forma, quamvis sint Domini verba. [II] 194. — ULTERIUS. Videtur quod hæc verba inconve­ nienter ponantur1 : « Hic est calix sanguinis mei. » 1. Unius2 modi est transsubstantiatio panis in corpus Christi et vini in sanguinem. Sed in transsubstantiatione panis in corpus Christi ponitur corpus Christi in recto. Ergo in consecratione vini poni debet sanguis Christi in recto, ut dicatur, sicut Magister dicit in Littera (3) : « Hic est sanguis meus » ; sicut etiam habetur Mat., xxvi, 28. 2. Præterea. In forma transsubstantiante ex parte prædicati poni debet terminus in quem fit transsubstantiatio, ut ex dictis patet (158). Sed transsubstantiatio non fit in calicem alicujus. Ergo non debet prædicari in forma transsubstantiante. 3. Præterea. In forma sacramenti non debet poni aliquid quod non sit de substantia sacramenti. Sed calix non est de substantia sacramenti dum sit vas quoddam. Ergo* non debet poni in forma sacramenti. 195. — SED CONTRA est quod dicitur Lue., χχπ, 20 : « Hic3 calix novi Testamenti in etc. » Ad idem est etiam usus Ecclesiæ. [III] 196. — ULTERIUS. V idetur quod etiam sequuntur, inconvenienter ponantur. verba QUÆ 1. Testamentum enim videtur pertinere ad traditionem man­ datorum ; upde et tabulas continentes decem præcepta, dicuntur tabulas testamenti. Sed traditio sacramentorum est alia a tradi­ tione mandatorum. Ergo in sacramentis non debet fieri mentio de testamento. 1. Ed. « ponuntur ». — -· Ed. ad. κ enim ». — 3. αδ ad. « est ». W"--------------------- ■— W F’· f ‘ , DISTINCTIO VIII, QU.EST. II, ART. II 339 2. Præterea. Ambrosius dicit (IV de Sacram., c. 3 ; L. 16, 457) nostra sacramenta antiquiora esse sacramentis Judæorum. Sed sacramenta Judæorum non pertinent ad novum testamen­ tum, sed ad vetus. Ergo nec in sacramento isto de quo Ambro­ sius loquitur, debet apponi « Novi testamenti ». 3. Præterea. Novum et æternum videntur ad invicem contrarietatem1 habere ; quia æternum est quod caret principio, novum autem est quod quantum ad sui principium est propinquum. Ergo est oppositio in adjecto2. 4. Præterea. Illud quod potest esse juvamentum erroris, non debet apponi in forma sacramenti. Sed, sicut dicit Innocen­ tius III (lib. IV de Sacro Altaris Mysterio, c. 35 ;L. 217,8781. quod dicitur :« Hoc mysterium », quibusdam est adjuvamentum erroris, qui dicunt corpus Christi verum in altari non contineri, sed per significationem tantum. Ergo inconvenienter ponitur in forma. 5. Præterea. Hoc sacramentum, ut prius dictum est (34), præcipue videtur esse sacramentum caritatis, sicut et baptismus sacra­ mentum fidei. Ergo inconvenienter dicitur : « Mysterium fidei » ; sed magis dicendum esset : « Mysterium caritatis ». 6. Præterea. Sicut sanguis Christi pro nobis est effusus, ita corpus Christi pro nobis est traditum, ut ex verbis etiam Domini habetur, Luc. xxii, 19 : « Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur ». Cum ergo hoc non apponatur in forma corporis conse­ crandi, nec in consecratione sanguinis de effusione fieri mentio deberet. 7. Præterea. Quod dicitur : « Pro vobis et pro multis effun­ detur », aut accipitur de effusione quantum ad sufficientiam, aut quantum ad efficaciam. Si quantum ad sufficientiam, sic pro omnibus effusus est, non solum pro multis. Si autem quantum ad efficaciam quam habet solum in electis, non videtur distinguendum fuisse inter Apostolos et alios. 8. Præterea. Baptismus magis ordinatur contra amotionem mali quam eucharistia quæ maxime ordinatur ad perfectionem in bono. Sed in forma baptismi non fit mentio de remissione peccatorum. Ergo nec hic deberet dici : « In remissionem pecca­ torum3. » 197. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod circa hoc diversimode aliqui dixerunt. Quidam enim dicunt quod hoc est tantum de forma : « Hic est 1. F. « contrarietem ». — 2. F. « objecto ». — 3. a om. ner homot. « Era-o nec hic... ». 340 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM calix sanguinis mei », ut forma utriusque consecrationis sit consimilis. 198. — Sed quia conditiones1 appositæ ad subjectum vel prædicatum sunt de integritate locutionis alicujus, ideo Alii probabilius dicunt quod totum quod sequitur est de forma, cum totum hoc quod additur non sit locutio per se, sed sit determi­ natio prædicati. 199. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verba supradicta ex magna parte possunt ex diversis locis sacræ Scripturae colligi, quamvis non inveniantur alicubi simul scripta. Quod enim dici­ tur : « Hic est calix », habetur Luc. xxii, 20 et I Cor., xi, 25. Quod autem dicitur : « Novi leslamenli », ex tribus habetur, Mât. xxvi, 28 et Marc, xiv, 24 et Luc. xxn, 20. Quod autem dicitur, « ælerni » et iterum, « Mysterium fidei », ex traditione Domini habetur quæ per Apostolos ad Ecclesiam pervenit, secundum illud I Cor., xi, 23 : « Ego2 accepi a Domino quod et Iradidi vobis ». Evangelistæ enim non intendebant formas et ritus sacramen­ torum tradere, sed dicta et facta Domini enarrare. 200. — Ad secundum dicendum quod cum eucharistiæ sacra­ mentum sit memoriale dominicæ passionis, in consecratione cor­ poris Christi non repræsentatur nisi passionis subjectum8 ; sed in consecratione sanguinis repræsentatur passionis mysterium — non enim a corpore Christi sanguis ejus seorsum fuit nisi per passionem — ; et ideo conditiones dominicæ passionis exprimun­ tur per verba sequentia magis in consecratione sanguinis quam in consecratione corporis. 201. — Ad tertium dicendum quod quamvis illa quæ sequun­ tur sint ut proprietates consequentes Christi sanguinem inquan­ tum hujusmodi, sunt tamen essentiales sanguini Christi inquan­ tum est per passionem effusus. Non autem seorsum a corpore consecraretur sanguis Christi, sicut nec aliæ partes ejus, nisi pro eo quod est in passione effusus. Et ideo illa quæ sequuntur sunt essentialia sanguini, prout in hoc sacramento consecratur ; et ideo oportet quod sint de substantia formæ. 202. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod hæc locutio : « Hic esi calix sanguinis mei », figurativa est, et potest intelligi dupliciter. Uno modo ut sit metonymica locutio, ut ponatur continens pro contento, secundum quod dicere consuevimus, « Bibe calicem vini », idest vinum contentum in calice. Ideo autem talis modus locutionis congruus est huic formæ, quia sanguis de sui ratione 1. yô ad. » quæ sunt », αβ ad. n sunt » et post, manu ad. supra « quæ ». |— 2. Ed. ad. « enim ». — 3. Ed. « substantia ». DISTINCTIO VIII, ρυ/EST. II, ART. II 341 non dicit aliquid potabile, immo magis aliquid quod natura abhorret in potum. Et quia in hoc sacramento sanguis Christi consecratur ut potus, ideo oportuit aliquid addi quod ad potum pertineret, scilicet calicem. 203. — Alio modo potest intelligi, ut sit metaphorica locutio, ut per calicem passio Christi designetur. Sicut enim calix vini inebriat, ita et passio sui amaritudine quasi hominem extra se ponit : Thren., m, 15 : « Replevit me amaritudinibus, inebriavit me absynthio ». Et hoc modo loquendi usus est Dominus de sua passione loquens, ut patet Mat. xxvi, 39 : « Transeat a me calix iste » ; et hic modus loquendi etiam est conveniens in hac forma ; quia, ut dictum est, in consecratione sanguinis exprimitur directe mysterium passionis. 204. — Nec obstat quod solet objici quod locutiones figurativæ faciunt distrahere intellectum et ita sunt causæ evaga­ tionis, quia mens sacerdotis debet esse adeo fixa ad ea quæ dicit, quod non qualibet levi actione1 evagetur. 205. — AD PRIMUM ergo dicendum quod corpus de sui ratione non dicit aliquid repugnans cibo ex ipsa sui nominatione, sicut sanguis repugnat potui ; et ideo non est similis ratio. 206. — Magister autem non posuit formam quantum ad verba, sed quantum ad sensum. 207. — Ad secundum dicendum quod transsübstantiatio vini non fit in ipsum calicem, sed in contentum, scilicet sanguinem Christi, prout est potus et prout est per passionem fusus ; et ideo objectio cessat. 208. —■ Ad tertium dicendum quod quamvis vas illud non sit de substantia sacramenti, tamen contentum et significatum est de substantia sacramenti ; et secundum hoc intelligitur locutio. 209. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (200), verba illa quæ adduntur in consecratiope san­ guinis exprimunt conditiones passionis, et præcipue secundum quod operantur2 in sacramentis. Sunt autem tria in passione consideranda, secundum quod in sacramentis operatur. 210. — Primo effectus quem inducit, qui est remissio peccatorum ; et hoc tangitur in hoc quod dicit : « qui pro vobis et pro multis etc. » ' 211. — Secundo medium quo iste effectus in alios traducitur, quod est fides, qua mediante habet effectum et in his qui praeces­ serunt et in his qui sequuntur ; et quantum ad hoc dicit, « Mys1. Ed. « occasione € « levigatione ». — 2. Ed. « operatur ». « . 342 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM terium fidei » : quod quidem potest referri et1 ad ipsam passionem quæ est mysterium fidei, ut occultum quoddam latens in fide omnium Christi fidelium, et præcipue antiquorum apud quos erat in mysterio abscondita2 diversimode figurata ; et ad ipsum sanguinem prout in sacramento continetur, quod quidem latet sub speciebus et maximam habet difficultatem ad credendum ; unde antonomastice dicitur « Mysterium fidei ». 212. — Tertio finis ad quem perducit, qui est aeternorum perceptio, ad quem introducit Christus per sanguinem propriæ passionis, in quo novum testamentum confirmatur, non quidem promittens temporalia, ut prius, sed aeterna ; et quantum ad hoc dicit : « Novi et æterni testamenti ». Et quia finis prius est in intentione, ideo, fine præmisso, per medium ad effectum passionis ostendendum verba formæ per­ ducunt. 213. — AD PRIMUM ergo dicendum quod testamentum proprie est hereditatis percipiendæ institutio filiis a patre. Et ideo testamentum proprie pertinet ad promissionem honorum quæ nobis a Patre coelesti disponuntur, ad quod quidem testa­ mentum præcepta se habent sicut via ad consequendum here■ ditatem promissam ; et ita per posterius testamentum ad man­ data pertinet. 214. — Ad secundum dicendum quod antiquitas illa intelligiturquantum ad similitudinem ritus. Dicitur autem hoc testa­ mentum novum et ratione hujus sacramenti quod in renovatione mundi institutum est tempore gratiæ, et iterum ratione promis­ sionis per sanguinem Christi confirmatæ quæ vetus impedimen­ tum consequendæ hereditatis amovit ; et sic quasi quædam innovatio promissionis per mortem Christi facta est. 215. — Ad tertium dicendum quod dicitur novum et æternum diversis rationibus : novum quidem ratione jam dicta ; aeternum, vel ratione bonorum æternorum de quibus est testa­ mentum, vel ratione hujus sacramenti continentis Christum qui est persona æterna, vel ratione prædestinationis æternæ hanc gratiam præparantis. 216. — Ad quartum dicendum quod nihil prohibet id quod esi in aliquo occultatum et figuratum, secundum veritatem ibi­ dem esse. Et ideo frivolum juvamentum sui erroris accipiunt qui negant Christi sanguinem secundum veritatem in.altari esse propter hoc quod est ibi etiam secundum mysterium. 217. — Ad quintum dicendum quod eucharistia dicitur sacramentum caritatis Christi expressivum et nostræ factivum. Sed fides supponitur ad effectum hujusmodi sacramenti, quo3 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « abscondite ». — 3. Ed. « qua ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. Ill 343 mediante aliquis effectum participet. Et ideo potius ponit ut medium perducens ad effectum fidem quam caritatem. 218. — Ad sextum dicendum quod hujus solutio ex dictis patet ; quia hoc accidit propter hoc quod in consecratione corpo­ ris non significatur passio, sicut in consecratione sanguinis. 219. — Ad septimum dicendum quod sanguis Christi effusus est pro omnibus quoad sufficientiam, sed pro electis tantum quoad efficaciam ; et ne putaretur effusus pro Judæis tantum electis quibus promissio facta fuerat, ideo dicit « vobis », qui ex Judæis, et « multis », scilicet multitudine gentium. 220. —Vel per Apostolos sacerdotes significat1 quibus median­ tibus ad alios effectus passionis per dispensationem sacramen­ torum pervenit, qui etiam pro seipsis et pro aliis orant. 221. — Ad octavum dicendum quod remissio peccatorum non ponitur hic ut proprius effectus hujus sacramenti, sed ut effectus passionis quæ per consecrationem sanguinis exprimitur. De mutatione autem, additione et subtractione idem dicendum est2 hic quod supra dictum3 est de forma baptismi d. 3 (q. 1, a. 2, sol. 2, 3 et 4). ARTICULUS III [III, q. 78, a. 4 ; in Mat., c. 26.] 222. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VERBIS PRÆDICTIS NON INSIT ALIQUA VIS CREATA AD TRANSSUBSTANTIATIONEM FACIENDAM. 1. Damascenus enim dicit (IV de Fide, c. 13 ; G. 194, 1139), quod « sola virtute Spiritus sancti fit conversio panis in corpus Christi ». Sed virtus Spiritus sancti non est virtus creata. Ergo nulla virtus creata inest his verbis, per quam fiat transsubstantiatio. 2. Præterea. Opus transsubstantiationis videtur esse diffi­ cilius quam opus creationis ; quia citius ratio consentit creationi quam huic conversioni, cum quidam etiam philosophi ratione naturali ducti creationem posuerint. Sed nulla virtus creata, secundum communem opinionem, potest Deo cooperari in opere creationis. Ergo multo minus in opere hujus conversionis. 3. Præterea. Difficilius est convertere panem in substantiam corporis Christi, quam purissimos sanguines Virginis ; quia corpus Christi et sanguines Virginis habent materiam commu­ nem, quæ est subjectum conversionis : quod non potest esse in conversione panis in corpus Christi. Sed in formatione corporis 1. Ed. « designat ». — 2. Ed. om. « est ». — 3. Ed. « positum ». Ii i 344 I SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Christi ex Virgine non fuit aliqua virtus creata active operans, ut in III lib. d. 3 (q. 2, a. 2) dictum est. Ergo nec verbis prædictis inest aliqua virtus creata ad transsubstantiandum. 4. Praeterea. Nulla virtus creata potest operari aliquid supra naturam. Sed conversio panis in corpus Christi est maxime supra naturam, cum non servetur modus mutationis naturalis ; quia neque est subjectum commune, et terminus ad quem est præexistens actu. Ergo non potest per virtutem creatam verbis formæ collatam-hujusmodi conversio fieri. 5. Præterea. Virtus activa directe proportionatur ei ad quod actio terminatur ; quia hoc est intentum ab agente et ex eo denominatur actio. Sed corpus Christi ad quod terminatur con­ versio, est multo dignius qualibet pura creatura. Ergo cum agens debet1 esse nobilius facto, non potest aliqua virtute creata aliquid in corpus Christi converti. G. Præterea. Faciens et factum, causa et causatum, debent esse simul ; quia quod non est, non potCst aliquid facere vel ali­ cujus causa existere. Sed cum conversio prædicta fiat in instanti et verba formæ successive proferantur, quando fit conversio, verba illa non possunt simul esse, nisi secundum aliquid mini­ mum sui. Ergo in2 virtute aliqua quæ insit verbis, non potest fieri hujusmodi conversio. 7. Præterea. Verba ista non habent virtutem ex seipsis : hoc planum est. Si ergo habent aliquam hujusmodi virtutem, oportet quod eis sit divinitus data. Oportet autem hanc virtutem esse simplicem, cum ejus effectus sit in instanti. Simplex autem virtus non potest successive dari, et ejus subjectum oportet esse simplex. Cum ergo verba prædicta compositionem habeant et successionem, non potest ipsis talis virtus esse collata. 8. Præterea. Inconveniens videtur facere aliquid nobilissi­ mum quod statim desinat esse. Sed virtus transsubstantians est nobilissima : quod patet ex nobilitate effectus. Ergo cum verba formæ statim esse desinant, inconveniens videtur si eis3 virtus transsubstantiandi data est a Deo. 9. Præterea. Verba ista non faciunt conversionem praedictam, nisi a sacerdote dicta. Sed anima sacerdotis magis est capax virtutis alicujus divinæ quam verba prolata ab ipso. Ergo magis dicendum est quod hæc virtus in sacerdote sit quam in verbis : si tamen aliqua virtus creata ad transsubstantiationem operetur. 223. — SED CONTRA est quod Dionysius dicit in fine Eccl. Hier. (n. 10; G. 3, 566) in « ipsis », scilicet « consummativis invo­ cationibus », idest formis sacramentorum, « esse virtutes opera­ tions ex Deo ». Sed verba prædicta sunt forma dignissimi sacra1. Ed. Λ debeat ». — 2. αβ ad. « in », contra γδέζη et ed. — 3. Ed. « ei ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART. Ill 345 menti. Ergo est in ipsis aliqua virtus ad transsubstantianduni. 224·. — Præterea. Ambrosius dicit (IV de Sacram., c. 4 ; L. 16, 458) quod sermo Christi creaturas mutat, et sic ex pane fit corpus Christi consecratione coelestis verbi. Verbum autem Christi est forma prædicta a Christo instituta et ex ejus persona recitata. Ergo virtute horum verborum fit transsubstantiatio. 225. — Præterea. Sacerdos non operatur ad transsubstantiationem nisi proferendo verba. Si ergo verbis non inesset virtus ad transsubstantiandum, tunc sacerdos non haberet aliquam po­ testatem spiritualem conficiendi ; et sic non haberet ordinem, qui est quædam potestas ad hoc principaliter. 226. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod nulla virtus creata inest his verbis, qua fiat transsubstantiatio ; sed quod dicitur quadam alia1 virtute horum verborum transsubstantiationem fieri, inteliigendum est quod divina institutione firmatum est ut ad prola­ tionem horum verborum conversio prædicta fiat virtute divina tantum ; et sic etiam dicunt in omnibus aliis sacramentis, ut supra d. 1. (q. 1, a. 2, sol. 2) dictum est. 227. — Sed hæc opinio dignitati sacramentorum novæ legis derogat et dictis sanctorum obviare videtur. 228. — Et ideo dicendum est quod in verbis praedictis, sicut et in aliis formis sacramentorum, inest2 aliqua virtus ex Deo ; sed hæc virtus non est qualitas habens esse completum in natura, qualiter est virtus alicujus principalis agentis secundum formam suam, sed habet esse incompletum, sicut virtus quæ est in instrumento ex intentione principalis agentis, et sicut simili­ tudines colorum in aere, ut supra d. 1 (q. l,a.2, sol. 2) dictum est. 229. — AD PRIMUM ergo dicendum qued dictio exclusiva adjuncta principali agenti non excludit agens instrumentale. Non enim sequitur : Solus hic faber facit cultellum ; ergo martellus nihil ad hoc operatus est. Virtus enim instrumenti non est nisi quædam redundantia virtutis agentis principalis ; unde in toto actio non attribuitur instrumento, sed principali agenti, secundum Philosophum {De gener, animal, β 6. 742a, 25.) 230. — Et propter hoc ex hoc quod dicitur quod sola virtute Spiritus sancti fit hujusmodi conversio, non excluditur virtus instrumentalis quæ est in verbis præmissis. 231. — Ad secundum dicendum quod virtus creata præsupponit materiam in qua operetur : quod quidem contingit esse dupliciter. 1. Ed. « aliquando », — 2. Ed. « est ». 1 346 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Uno modo ita quod sit mutationis subjectum, sicut accidit in conversionibus naturalibus. Alio modo ita quod subsit termino a quo, non autem mutationi, sicut accidit in dicta conversione. 232. — Sed creatio neutro modo materiam præsupponit ; et ideo magis potest aliquid Deo cooperari instrumentaliter in hac conversione quam in opere creationis. 233. — Utrum autem majoris virtutis sit ista conversio vel creatio, dicetur infra d. 11.(q. 1, a. 3, sol. 4). 234. — Ad tertium dicendum quod si in conceptione unio includatur quæ simul cum ipsa facta est, major difficultas fuit in conceptione quam in transsubstantiatione ; quia illa unio est terminata ad esse divinæ personæ, hæc autem transsubstantiatio ad corpus Christi, quia panis non convertitur nisi in corpus Christi. Si autem conceptionis opus includat tantum conversionem sanguinum purissimorum Virginis in corpus Christi, sic major difficultas est in hac conversione quam in illa1, unde potuit etiam alicui creaturæ conferre quod in illa conceptione sibi cooperare­ tur ; quamvis non fuisset conveniens propter dignitatem Christi servandam, quod tunc fiebat simpliciter, prius non existens : quod’ hic non accidit. Et ideo nihil deperit dignitati corporis ( hristi, si aliqua creatura accipiat instrumentalem virtutem ope­ randi in id quod in corpus Christi transsubstantiatur. 235. — Ad quartum dicendum quod nulla creatura potest agere ea quæ sunt supra naturam quasi principale agens, potest tamen agere quasi agens instrumentale a virtute increata motum ; quia sicut creaturæ inest obedientiæ potentia ut in ea fiat quid­ quid Creator disposuerit, ita2 ut ea mediante fiat : quod est ratio instrumenti. 236. — Ad quintum dicendum quod virtus agentis principalis respicit principaliter terminum ad quem; sed virtus causæ instrumentalis quandoque non attingit ad terminum ad quem, sed habet operationem suam in his quæ sunt circa terminum : sicut qualitates activæ dementares non attingunt ad animæ rationalis introductionem. 237. — Et similiter hic contingit ; quia virtus illa instrumentalis quæ inest verbis, habet operationem supra substantiam panis, quia « verbum ad elementum accedit », secundum Augusti­ num (160), non est autem aliquo modo causa eorum quæ in termino ad quem sunt, sicut quod sint accidentia sine subjecto, vel alicujus hujusmodi ; et ideo objectio cessat. 238. — Ad sextum dicendum quod virtus hæc conversiva quæ est in his verbis, cum sit sacramentalis, sequitur significa1. Ed. ad, « conceptione ». — 2. Ed. ad. « etiam ». DISTINCTIO VIII, OUÆST. II, ART. Ill 347 tionem, ut dictum est (226-7). Significatio autem existentis con­ versionis, cum importet ordinem unius ad alterum, non potest fieri per dictionem, sed oportet quod per orationem fiat ; cujus partes quamvis successive proterantur, tamen significatio est tota simul, quod tunc complet ultima orationis particula ad modum difïerentiæ ultimæ in definitionibus ; et hac significatione existente, in ultimo prolationis instanti fit transsubstantiatio. 239. — Ad septimum dicendum quod significatio orationis, quamvis relata ad partes quibus fit significatio videatur compo­ sita, tamen relata ad rem significatam simplex est, inquantum significat unum quid1, scilicet compositionem hujus cum hoc : sicut etiam Philosophius dicit in V Mela, (δ 14. 1020b, 7-8; 1. 16, n. 990) quod substantia senarii non est bis tria, sed semel sex quam ibi qualitatem nominat. Unde sicut ad hanc qualitatem senarii se habent partes ejus ut dispositiones materiales, non ut qualitates partium, sicut partes unius qualitatis totius ; ita significationes partium sunt dispo­ sitiones ad significationem totius orationis quæ consurgit ex signi­ ficatione ultimæ partis in ordine ad omnes præcedentes ; quia virtus conversiva sequitur significationem, ut dictum est (238). Et ideo in ipso complemento significationis datur illa virtus orationi toti, ita quod singulæ partes se habent materialiter tan­ tum ad illam virtutem. 240. —· Ad octavum dicendum quod valde conveniens est quod omne quod2 est propter aliquid, esse desinat perfecto hoc ad quod erat. Et quia virtus illa non erat ad perfectionem ejus cui dabatur, sed magis ad faciendum conversionem de qua loqui­ mur, cum sit tantum instrumentalis virtus, ut dictum est (229), ideo non est inconveniens, si statim conversione facta, et verba et virtus verborum esse desinant. 241. — Ad nonum dicendum quod quando aliquod opus perficitur pluribus instrumentis, virtus instrumentalis non est complete in uno, sed incomplete in utroque, sicut manu et penna scribitur. 242. — Ei similiter contingit in proposito ; quia virtus instru­ mentalis ad faciendam prædictam conversionem non tantum est in verbo sed3 in sacerdote ; sed in utroque incomplete, quia nec sacerdos sine verbo, nec verbum sine sacerdote conficere potest. 243. — Et quia sacerdos est similior principali agenti quam verbum, quia gerit ejus figuram, ideo, simpliciter loquendo, sua virtus instrumentalis est major et dignior, unde etiam permanet et ad multos hujusmodi effectus se habet, virtus autem verbi 1. Ed. om. « quid ». — 2. Ed. om. « omne quod ». — 3. Ed. « vel ». 348 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM transit et ad semel tantum est ; sed secundum quid est potentior virtus verbi, inquantum effectui1 proprinquior, quasi2 signum ipsius : sicut etiam penna est scripturæ propinquior, sed manus scribenti. ARTICULUS IV [I] [Infra, d. 11, q. 2, a. .1, sol, 1, ad 4 ; Ill, q. 78, a. 6 ; In Mat., c. 26 ; I ad Cor., c. 11,1, 6.) 244. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FORMÆ EXPECTENT SE IN OPERANDO. 1. Sicut enim se habet res ad rem, ita se habet forma ad for­ mam. Sed res corporis non est sine re sanguinis, quia non conse­ cratur corpus Christi signe sanguine. Ergo nec forma corporis operatur sine forma sanguinis. 2. Præterea. Hoc sacramentum est unum. Sed propter uni­ tatem sacramenti species duae, scilicet panis et vini, se habent in ratione unius signi, ut dictum est (25). Ergo similiterduæ formæ se habent in ratione unius formæ. Sed in una forma partes se expectant invicem ad agendum, ut dictum est (28). Ergo et forma corporis expectat formam sanguinis. 3. Præterea. In baptismo tres immersiones se expectant in agendo. Ergo et similiter hæ duæ prolationes verborum. 245. — SED CONTRA. Si statim verbis prolatis, quando est orationis significatio, non esset ibi verum corpus Christi, hæc esset falsa : « Hoc esi corpus meum. » Sed in sacramento veritatis non contingit aliquid3 esse falsum. Ergo forma prima non ex­ pectat secundam in operando. 246. — Præterea. Hostia non est adoranda ante consecra­ tionem. Sed secundum communem morem4 Ecclesiæ, statim dictis primis verbis forihæ super panem, ante formam sanguinis elevatur hostia a5 populo adoranda. Ergo ante formam sanguinis hostia est consecrata. [II] [III, q. 83, a. 6, ad 1.] 247. — ULTERIUS. Videtur quod deficiente sacerdote Christi consecrationem non debet alius post corporis PROCEDERE AD CONSECRATIONEM SANGUINIS. I. αβ om. « effectui ». red ad. -upra ; contra yS et ed. — 2. α « quam », β '« quod », δ « quia » contra γςη et ed. — 3. Ed. « aliquod. » — 4. Ed. « modum ». — 5. Ed. ont. « a ». DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART, IV 349 1. Quia unius sacramenti unus debet esset minister. Sed consecratio utraque ad unum sacerdotem pertinet. Ergo ab una ministro fieri debet. 2. Præterea. Sacerdos consecrans gerit figuram Christi, ex cujus persona verba proferuntur. Sed Christus non est divisus, ut dicitur I Cor., i, 13. Ergo nec verba dividi debent ut a diversis proferantur. 248. — SED CONTRA. Ad perfectionem hujus sacramenti utraque consecratio requiritur. Si ergo consecrato corpore non consecratur sanguis, sacramentum remanet imperfectum : quod est inconveniens. [III] 249. — ULTERIUS. Videtur quod hæc verba sine aliis QUÆ IN CANONE MlSSÆ DICUNTUR, NON HABEANT VIM CONFI­ CIENDI. 1. Quia in hoc sacramento requiritur intentio faciendi quod facit Ecclesia, et sic intentio debet esse secundum statuta Ecclesiæ regulata. Sed proferens hæc verba tantum, non servat Eccle,siæ statuta. Ergo non conficit. 2. Præterea. Verba quibus fit consecratio, per se prolata, ad personam dicentis referuntur. Sed conversio panis et vini non fit in corpus et sanguinem dicentis, sed in corpus et sanguinem Christi. Ergo sine verbis præmissis quibus verba formæ determi­ nantur ad personam Christi, scilicet : « Qui pridie quam pate­ retur etc. » non potest fieri conversio. 3. Præterea. Si verbis prædictis tantum posset fieri conse­ cratio, tunc aliquis in periculo mortis existens, posset licite sine verbis præcedentibus conficere : sicut aliquis in necessitate potest baptizare omissis illis quæ sunt ad decorem sacramenti. Sed hoc nunquam licet. Ergo sine verbis aliis ista non habent vim convertendi. 250. — SED CONTRA est quod Ambrosius dicit (IV de Sacr., c. 4 ; L. 16, 458) : « Sacramentum istud quod accipis, sermone Domini conficitur » ; et loquitur de verbis prædictis. Ergo sine aliis ista prolata habent vim conficiendi. 251. —■ Præterea. Virtus conversiva sequitur significationem verborum, ut dictum est (239). Sed verba formæ absque præce­ dentibus sufficienter significant hoc quod in sacramento hoc faciendum est. Ergo sine aliis habent vim conversivam. 252. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod Quidam dixerunt cfuod prima forma non habet effec­ tum suum nisi prolata forma secunda ; nec secunda haberet effectum, nisi prima prius prolata ; nec tamen periculose ado­ 350 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ratur hostia ante consecrationem sanguinis, quia non adoratur quod est, sed quod erit. 253. — Sed illud1 non potest stare ; quia forma materiæ proportionari debet ; unde sicut materiæ distinctæ sunt nec ad invicem commixtæ, ita formæ divisim operantur : quod patet ex hoc quod utraque per se completam significationem habet. 254. — Et ideo dicendum cum Aliis quod formæ prædictæ non expectant se mutuo in operando. 255. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in hoc sacra­ mento dupliciter aliquid continetur: scilicet ex vi sacramenti et ex naturali concomitantia. Et quia sacramentum est institutum in usum fidelium, ideo ex vi sacramenti continetur in hoc sacra­ mento quod in usum fidelium venit. Et quia in pane consecrato non continetur sanguis Christi secundum quod est in usum potus fidelium, ideo non continetur ibi .ex vi sacramenti, sed ex naturali concomitantia qua convenit ut corpus Christi non sit sine sanguine ; et e contrario est de vino consecrato. Unde panis non convertitur per vim primorum verborum in corpus exsangue2, sed in corpus sine sanguine veniente in usum potus fidelium. 256. — Causa autem quare divisim sanguis a corpore conse­ cratur, cum nunc non sit divisus, potest sumi ex usu ad quem est sacramentum, quia manducatio in cibo et potu consistit ; et ex eo quod per sacramentum repræsentatur, quia in passione san­ guis Christi a corpore divisus fuit. 257. — Ad secundum dicendum quod duæ formæ in hoc sacramento non pertinent ad unum sacramentum quasi unam formam constituant, sicut ex diversis dictionibus constituitur una forma ; sed pertinent ad unum sacramentum mediantibus diversis partibus hujus sacramenti ; et ideo utraque habet seor­ sum effectum suum supra partem ad quam ordinatur. 258. — Ad tertium dicendum quod tres immersiones refe­ runtur ad unum characterem qui est res et sacramentum in baptismo, sed diversæ formæ referuntur ad diversa quæ sunt res et sacramentum hic ; et ideo non est simile. 259. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum statutum concilii Toletani [Decret, c. 7, q. 1, c. « Nihil contra », L. 187, 572) si sacerdos impeditur ut cœptum Missarum officium explere non possit, alius sacerdos debet explere quod ille inchoavit, ita quod incipiat sequens sacerdos ubi primus dimisit, si sciatur ; si autem nesciatur, debet a capite incipere, Non enim dicitur iteratum quod nescitur esse factum. 1. αδ « istud ». — 2. δ « cum sanguine », P « et sanguinem », F. « ex sanguine », contra αβγ, quamvis postea βγ cor. in « et sanguinem ». Jv. i DISTINCTIO VIII, QUÆST. II, ART, IV 351 260. — Nec aliquid per hoc derogatur unitati sacramenti ; quia omnes unum sumus in Christo propter fidei unitatem. 261. — Secundum tamen Innocentium tertium {De sacro altaris mysterio, lib. IV, c. 22 ; L. 217, 872) consultius est ut illa hostia jam consecrata seorsum posita, super aliam deinceps totum officium iteretur. Et per hoc patet solutio ad objecta. 262. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dixerunt quod ista verba in quibus forma consistit (132), ut dictum est, si per se dicantur sine aliis, non faciunt conversionem ad minus sine illis quæ sunt in canone Missæ. 263. — Sed hoc non videtur probabile ; quia secundum Augustinum (in Joan., tract. 80, η. 3 ; L. 35, 1840' « accedit verbum ad elementum et fit sacramentum ». Verbum autem quo accedente ad elementum1 fit sacramentum, a Sanctis dicitur esse verbum Salvatoris ; unde alia sunt de solemnitate sacra­ menti, non de necessitate. 264. — Et ideo cum Aliis dicendum est quod in his verbis sine aliis potest confici corpus Christi, quamvis graviter peccaret qui hoc faceret. 265. — Et quod hæc opinio sit verior, patet ex hoc quod non sit idem canon Missæ apud omnes et secundum diversa tempora, diversa sunt in canone Missæ superaddita. 266. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad sacramentum requiritur intentio faciendi quod facit Ecclesia in essentialibus sacramento, non autem in his quæ pertinent ad decorem vel solemnitatem sacramenti, sicut in baptismo patet. 267. — Ad secundum dicendum quod ex ipsa intentione pro­ ferentis possunt verba formæ ad personam Christi referri, etiam verbis aliis non præmissis, si sacerdos verba prædicta in persona Christi dicere intenderet2. 268. ■— Ad tertium dicendum quod baptismus est sacramen­ tum necessitatis ; et ideo concessum est ut imminente necessi­ tatis articulo possit aliquis baptizare sine solemnitate ab Ecclesia instituta. 269. — Secus autem est de hoc sacramento ; quia alicui in necessitate constituto sufficeret spiritualiter manducare, si sacramentaliter manducare non posset; et ideo in nullo casu a peccato excusaretur. dam 1. αβ ad. « et » sed β expungit. ■— 2. α « intenderit », 352 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM EXPOSITIO TEXTUS [Injra d. 13, Expos. Lit. ; d. 15, q. 4, a. 3, sui. 1 ; III, q. 83, a. 4 ; 1 ad Tim. c. 2. I. 1.] 270. —■ « Post sacramentum baptismi et confirmationis etc. i^Videtur quod male crdinet. Quia quod est per essentiam, prius est quam id quod est per participationem. In hoc autem sacra­ mento continetur Christus per essentiam, in aliis vero per parti­ cipationem suæ virtutis. Ergo hoc sacramentum ante omnia alia determinare debuit. 271. — Præterea. Dionysius (De eccles. Hier. ; G. 3, 391 sq.) aliter ordinat. Prius enim de baptismo, et postea de eucharistia, et postea de chrismate determinat. Ergo videtur quod Magis­ ter hic ordinem pervertat. 272. — Et dicendum ad primum quod sacramenta sunt ordi­ nata ad usum fidelium. Unde ordo sacramentorum non attenditur secundum contentorum ordinem, sed secundum quod veniunt in usum fidelium. Et ideo baptismus ante eucharistiam ab omnibus ponitur. 273. — Ad secundum dicendum quod Dionysius determinat de sacramentis secundum quod sunt actiones hierarchicæ, ut supra d. 2 (q. 1, a. 2, c.) dictum est ; et ideo ordinem sacramento­ rum attendit, secundum quod per ea distinguuntur personæ, ut in hierarchia et ordine. 274. — Et quia eucharistia non importat aliquam distinctionem supra baptismum, cum ex hoc ipso quod baptizatur aliquis ad eucharistiæ perceptionem deputetur, confirmatio autem addit ; ideo praemittit eucharistiam confirmationi, sicut commune ad proprium. 275. — Magister autem determinat de sacramentis secundum quod sacramenta sunt medicinæ quædam sanctificantes ; et ideo secundum ordinem sanctificationum ordinat sacramenta ; et quia amplioris sanctificationis est eucharistia quam confirmatio, ideo postremo de ea determinat. 276. — « Intelligi datur antiquiora esse etc. » (Ie). Videtur hoc esse falsum ; quia hoc sacramentum quoad rem fuit ante adventum Christi, quoad speciem autem et ritum fuerunt sacrificia quæ erant sacramenta Judæorum, etiam ante Melchisedech. Et dicendum quod loquitur quantum ad figuram hujus sacra­ menti per similitudinem speciei et ritus. Sacramenta autem quæ in lege naturæ fiebant, non erant figuræ sacramentorum veteris legis, sed magis passionis Christi. 277. — « Consecratio quibus fit verbis ? » (3a). Videtur falsum esse quod dicit ; quia non dicitur : « Accipite et edite, sed manducate » ; et præterea hoc non est de forma, ut dictum est supra (144). Item non dicitur : « Hic esi sanguis meus », sed : « Hic est calix sanguinis mei. » I DISTINCTIO VIII, EXPOSITIO TEXTUS 353 Et dicendum quod Magister non intendit hic definite ponere verba quibus fit consecratio, sed explanare quod verbis Domini I fit ; non tamen in omnibus verbis quæ ipse ponit, nec eisdem numero, sed eisdem quoad sensum. ( ■ 278. — « Reliqua1 autem omnia quæ dicuntur, etc. » (3b). Sciendum quod eorum quæ in officio Missæ dicuntur, quædam dicuntur per sacerdotem, quædam per ministros, quædam a toto choro. Ea quidem quibus populus immediate ordinatur ad Deum, per sacerdotes tantum dicuntur qui sunt mediatores inter popu­ lum et Deum : quorum quædam dicuntur publice, spectantia ad totum populum in cujus persona ipse solus ea Deo proponit, sicut orationes et gratiarum actiones ; quædam pricatim, quæ ad officium ipsius tantum spectant, ut consecrationes et hujusmodi orationes quas ipse pro populo facit, non2 tamen in persona populi orans ; et in omnibus præmittit : « Dominus vobiscum », ut mens populi Deo conjungatur ad ipsum per intentionem erecti. Et quia populus in his quæ ad Deum sunt, sacerdotem ducem habet, ideo in fine cujuslibet orationis populus consentit respondens : « Arnen ». Unde et omnis sacerdotis oratio alte terminatur, etiam si privatim fiat. 279. — Ad ea vero quæ per minjsterium aliorum divinitus sunt tradita, per ministros altaris populus ordinatur. 280. — Ea vero quæ ad dispositionem populi perlinent, chorus prosequitur : quorum quædam a sacerdote inchoantur, quæ ad ea pertinent quæ rationem humanam excedunt, quasi divinitus accepta ; quædam chorus per seipsum, quibus illa declarantur quæ rationi sunt consona. Item quædam pertinent ad populum ut præparatoria ad divina percipienda ; et hæc a choro præmittuntur his quæ a ministris et sacerdote dicuntur ; quædam vero ex perceptione divinorum in populo causata et hæc sequuntur. 281. — His ergo visis, sciendum est quod quia omnis nostra operatio a Deo inchoata, circulariter in ipsum terminari debet, ideo Missæ officium incipit ab oratione et terminatur in gratia­ rum actione. Unde tres habet partes principales : scilicet prin­ cipium orationis quod durat usque ad epistolam ; medium, celebrationem ipsam quæ durat usque ad postcommunionem ; et finem gratiarum actionis exinde usque in finem. 282. — Prima pars duo continet : scilicet populi præparationem ad orationem et ipsam orationem3. Præparatur autem populus ad orationem tripliciter. Primo per devotionem quæ excitatur in introitu ; unde et sumitur ex aliquo pertinente ad solemnitatem in cujus devotio­ nem populus congregatur, et psalmus etiam adjungitur. Secundo per humiliationem quæ fit per « Kyrie eleison », quia misericordiam petentes miseriam profitentur, et dicitur novies 1. Ed. « per reliqua ». — 2. Ed. om. « non ». — 3. αβ$€η om. per homot. « et ipsam orationem ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 13 354 I i i i i I I I I I i ! I I i j SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM propter novem ordines Angelorum vel propter fidem Trinitatis, secundum quod quaelibet persona1 in se consideratur et in or­ dine ad alias duas2. Tertio per rectam intentionem quae ad caelestem patriam et gloriam dirigenda est , quæ omnem rationem humanam excedit ; et hoc fit per « Gloria in excelsis », quam2 chorus prosequitur sacerdote inchoante ; et ideo non dicitur nisi in solemnitatibus quæ nobis cælestem solemnitatem repræsentant ; in officiis vero luctus omnino intermittitur. Deinde sequitur oratio ad Deum pro populo fusa quam sacerdos publice proponit præmisso « Dominus vobiscum », quod sumitur de Ruth, ii, 4. Pontifex autem dicit : « Pax vobis » gerens typum Christi qui his verbis discipulos post resurrectionem allocutus est, Joan, xx, 19, 21. 283. — Secunda autem pars principalis tres partes continet. Prima est populi instructio usque ad offertorium ; secunda, mate­ riae oblatio usque ad præfationem ; tertia, sacramenti consum­ matio usque ad postcommunionem. Instructio autem populi fit per verbum Dei, quod quidem a Deo per ministros suos ad populum pervenit. Et ideo ea quæ ad instructionem plebis pertinent non dicuntur a sacerdote, sed a ministris. Ministerium autem verbi Dei esi triplex. Primum auctoritatis, quod competit Christo qui dicitur minister, Rom., xv, 8, de quo dicitur Mat., vii, 29 : « Erat autenP in potestate docens ». Secundum manifeslæ veritatis quæ competit prædicatoribus novi testamenti, de quo dicitur II Cor., m, 6 : « Qui et idoneos nos fecit ministros, etc. » Tertium figurationis quod competit prædicatoribus veteris testamenti. Et ideo doctrinam Christi proponit diaconus. Et quia Christus non solum est homo, sed Deus ; ideo diaconus præmittit : « Do­ minus vobiscum », ut ad Christum quasi ad Deum homines atten­ tos faciat. Doctrina vero prædicatorum novi testamenti proponitur per subdiaconos. Nec obstat quod aliquando ab eis legitur loco Epistolæ aliquid de veteri Testamento, quia prædicatores novi testa­ menti etiam vetus prædicant. Doctrina vero prædicatorum veteris testamenti per inferiores ministros legitur non semper, sed illis diebus quibus præcipue configuratio novi et veteris testamenti designatur, ut in jejuniis quatuor temporum, et quando aliqua celebrantur quæ in veteri lege figurata sunt, sicut passio, nativitas, baptismus et aliquid5 hujusmodi. Et quia utraque doctrina ordinat ad Christum, et eorum qui præibant, et eorum qui sequebantur ; ideo doctrina Christi postponitur quasi finis. 1. βγ ad. « et ». — 2. Ed. om. « duas ». — 3. αδ « quem », ed. « quod », contra βγνη. — lt. β « enim ». — 5. Ed. « aliquod ». DISTINCTIO VIII, EXPOSITIO TEXTUS 355 Ex doctrina autem ordinante ad Christum duplex effectus in1 populo provenit, quibus etiam homo præparatur ad doctrinam Christi : scilicet profectus virtutum qui per graduale insinuatur — dicitur enim a gradu quo ascenditur de virtute in virtutem, vel a gradibus altaris ante quos dicitur, — et exultatio habita de aeter­ norum spe, quod insinuat « Alleluia » ; unde et replicatur propter stolam animæ et corporis. In diebus vero et officiis lucius intermit­ titur, et loco ejus tractus ponitur qui asperitate vocum et proli­ xitate verborum præsentis miseriæ incolatum insinuat. Tempore autem Resurrectionis duplex « Alleluia » dicitur propter gaudium resurrectionis capitis et membrorum. Effectus autem evangelicæ doctrinae est fidei confessio ; quæ, quia supra rationem est, a sacerdote inchoatur symbolum fidei et chorus prosequitur, nec dicitur nisi in illis solemnitatibus de quibus fit mentio in symbolo, sicut de nativitate, resurrectione, de Apostolis qui fidei fundatores extiterunt, ut dicitur2 I Cor., m, 10 : « Ut sapiens architectus fundamentum posui. » 284. — Deinde sequitur secunda pars partis secundæ princi­ palis quæ perlinet ad maleriæ consecrandae oblationem ; et hic3 tria , continentur4. Praemittitur enim offerentium exultatio, quasi præparatoria, in offertorio, quia « hilarem datorem diligit Deus », 11 Cor., ix, 7 ; exprimitur ipsa oblatio dum dicitur : « Suscipe sancta Trinitas » ; petitur oblationis acceptatio5 per orationes secreto dictas, quia hoc sacerdotis tantum est Deum oblationibus placare, ad quam orationem sacerdos per humilitationem6 se præparat dicens « In spiritu humilitatis etc7. » Et quia hæc tria prædicta exigunt mentis erectionem ad Deum, ideo omnibus tribus præmittitur : « Dominus vobiscum », loco cujus quando oratio secreta facienda est, dicitur : « Orate fratres. » 285. ■—■ Tertia pars secundæ principalis partis quæ ad sacra­ menti perceptionem pertinet, tria continet : Primo præparationem ; secundo sacramenti perfectionem, ibi : « Te igitur etc. ; » tertio sacramenti sumptionem8, ibi : « Oremus. Præceptis etc9. » Praeparatio autem populi et ministrorum et sacerdotis ad tantum sacramentum fit per devotam Dei laudem ; unde in præfatione, in qua fit dicta præparatio tria continentur. Primo populi excitatio ad laudem, ubi sacerdos præmisso « Dominus vobiscum » quod ad totam hanc tertiam partem refe­ rendum est, inducit ad mentis erectionem, dicens : « Sursum corda », et ad gratiarum actionem, dicens : « Gratias agamus etc10.» Secundo Deum implorat ad laudem suscipiendum, ostendens laudis debitum, dicens : « Vere dignum », ratione dominii, unde subdit : « Domine sancte » ; « justum » ratione paternitatis, unde subdit : « Paler omnipotens » ; « æquum », ratione Deitatis, unde subdit : « Ælerne Deus » ; « salutare » ratione redemptionis, unde subdit : « Per Christum Dominum nostrum ». Quandoque vero 1. Ed. om. «■ in ». — 2. Ed. om. « dicitur ». — 3. Ed. « hæc ». — 4. Ed. « conti­ net ». — 5. Ed. & acceptio ».— 6. Ed. « humilitatem ». — 7. Ed. om. « etc. ». — 8. Ed. « susceptionem ». — 9. Ed. om. « etc. ». — 10. Ed. om. « etc. » et sæpe hic. 356 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM adjungitur aliqua alia laudis materia secundum congruentiam solemnitatis, sicut : « Et te in Assumptione etc. » ; etiam propo­ nens1 laudis exemplum : « Per quem majestatem etc. » Tertio populus laudes exsolvit et Divinitatis, assumens Ange­ lorum verba : « Sanctus, sanctus, sanctus etc. » Is., vi, 3 ; et huma­ nitatis Christi, assumens verba puerorum : « Benedictus qui venit, etc. » Mat., xxi, 9. 286. — Illa aytem pars quæ perfectionem sacramenti conti­ net, in 1res dividitur, secundum tria quæ sunt de integritate hujus sacramehti : scilicet aliquid quod est sacramentum tantum ; aliquid quod est res et sacramentum ; aliquid quod est res tantum. In prima ergo2 parte continetur benedictio oblatæ materiæ quæ est tantum sacramentum ; in secunda corporis et sanguinis Christi consecratio, quod est res et sacramentum, ibi : « Quam oblationem » ; in tertia, effectus sacramenti postulatio quod est res tantum, ibi : « Supra quæ propitio etc. » Circa primum duo facit sacerdos. Primo petit oblationis bene­ dictionem quæ dicitur donum a Deo nobis datum, munus Deo a nobis oblatum, sacrificium ad nostram salutem a Deo sancti­ ficat um. Secundo petit offerentibus sive pro quibus offertur salu­ tem. ibi : « in primis quæ tibi etc. » Ubi tria facit. Primo commemorat eos pro quorum utilitate offertur hostia tam quantum ad generalem statum Ecclesiæ, quam quantum ad speciales personas, ibi : « Memento. » Secundo commemorat eos in quorum offertur reverentia, ibi : « Communi­ cantes » ; et ponitur Virgo quæ Christum in templo obtulit, Apos­ toli qui ritum offerendi nobis tradiderunt, et Martyres qui seipsos Deo obtulerunt, non autem Confessores, quia de eis3 antiquitus non solemnizabat Ecclesia, vel quia non sunt passi sicut Christus, cujus passionis memoriale est hoc sacramentum. Tertio conclu­ ditur expresse quid per oblationem hostiæ impetrandum petatur, ibi : « Hanc igitur oblationem etc. » 287. — « Quam oblationem ». Hæc pars ad consecrationem pertinet, quæ tria continet. Primo imploratur consecrantis vir­ tus. Secundo perficitur consecratio, ibi : « Qui pridie. » Tertio exponitur rei consecratæ commemoratio, ibi : « Unde et memo­ res etc. » Verba autem illa quæ ibi dicuntur : « Benedictam, adscriptam, etc. » possunt referri uno modo ad hoc quod est res contenta in hoc sacramento, scilicet Christum qui est hostia « benedicta » ab omni macula peccati immunis ; « adscripta », idest præfigurata figuris veteris testamenti et prædestinatione divina præordinata ; « rata », quia non transitoria ; « rationa­ bilis », propter congruitatem ad placandum ; « acceptabilis », propter efficaciam. Alio modo possunt referri ad ipsam hostiam, quæ est sacra1. Ed. « proponitur ». — 2. Ed. « igitur. » — 3. Ed. « iis ». distinctio vin, expositio textus . ' ' * , ‘ ί • > ‘ 357 mentum tantum ; quam petit fieri : « benedictam », ut Deus eam consecret ; sed1 ut confirmet quantum ad memoriam : « adscriplam » ; quantum ad propositum immobile : « ratam » ; ut eam2 acceptet : « rationabilem », quantum ad judicium rationis; «acceplabilem », quantum ad beneplacitum voluntatis. Tertio modo possunt referri ad effectum. Unde dicit : « Benedic­ lam », per quam benedicimur ; « adscriplam », per quam in coelis adscribamur ; « rufam», per quam in membris Christi censeamur; « rationabilem », per quam a bestiali sensu eruamur ; « acceplabilem », per quam Deo accepti simus. 288, — « Supra quæ propitio etc.3 ». Hic petit sacerdos sacra­ menti effectum : et primo effectum gratiæ ; secundo effectum gloriæ, ibi : « Memento etiam Domine etc. » Circa primum duo facit. Primo petit acceptari sacramentum, quod est gratiæ causa. Secundo petit dari gratiæ donum, ibi : « Supplices te rogamus » ; cujus expositio infra, 13 d. ponetur. Effectum autem gloriæ primo petit jam mortuis, ibi « Memen­ to » ; secundo adhuc vivis, ibi : « Nobis quoque, etc. » Completur autem canon Missæ more orationum aliarum in Christo ibi : « Per Christum Dominum nostrum etc. » per quem hoc sacramentum originem habet et quantum ad substantiam ; unde dicit, « creas », propter esse naturæ, « sanctificas », propter esse sacramenti ; et quantum ad virtutem; unde dicit, « Vivificas », propter effectum gratiæ quæ est vita animæ ; « benedicis », propter gratiæ augmentum ; el quantum ad operationem sive usum ; unde dicit : « Et præstas nobis ». 289. — « Oremus. Praeceptis salutaribus, etc. » Hic ponitur sacramenti perceptio, ad quam præmittitur præparatio communis et specialis. Communis triplex : primo enim ponitur sacramenti petitio in oratione dominica, in qua dicitur : « Panem nostrum etc. » ; secundo percipientium expiatio per orationem sacerdotis : « Libera nos » ; tertio pacis adimpletio, ibi : « Pax Domini. » Hoc enim sacramentum est sanctitatis et pacis ; et quia pax Christi exsu­ perat omnem sensum, ideo pacis petitio a sacerdote inchoatur, cum dicit « Pax Domini », et a choro completur, cum dicitur : « Agnus Dei » ; et sic tria a sacerdote incepta prosequitur, scilicet, « Gloria in excelsis », quod pertinet ad spem ; « Credo in unum Deum », quod pertinet ad fidem ; « Pax Domini », quod pertinet ad caritatem. Petit autem populus misericordiam quantum ad amotionem mali contra miseriam culpæ et pœnæ, et pacem quantum ad consecutionem omnis boni ; unde ter « Agnus Dei » dicitur. Præparatio autem specialis sacerdotis sumentis fit per orationes quas privatim dicit : « Domine Jesu Christe », et si quæ aliæ sunt. 290. — Tertia pars principalis est gratiarum actionis, et con­ tinet duo : rememorationem accepti beneficii in cantu antiphonæ 1. Ed. « et ». — 2. Ed. « ante ». — 3. Ed. om t « etc. » et multipliciter postea. Γ 358 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM post communionem, et gratiarum actionem in oratione quam sacerdos prosequitur, ut conformiter finis Missæ principio res­ pondeat. 291. — Sciendum autem quod in officio Missæ, ubi passio repræsentatur, quædam continentur verba græca, sicut « Kyrie eleison », idest Domine miserere ; quædam hebraica, sicut « Alle­ luia », idest laudate Deum, « Sabaoth », idest exercituum, « Ho­ sanna », salva obsecro, « Arnen », idest vere vel fiat ; quædam latina quæ patent ; quia his tribus linguis scriptus est titulus crucis Christi, Joan., xix, 20. I i DISTINCTIO IX De duobus modis manducandi 1. — Et sicut duæ sunt res illius sacramenti, ita etiam1 duo modi mancandi : Unus sacramentalis, scilicet2 quo boni et mali edunt ; alter spiri­ tualis, quo soli boni manducant. »(Glossa Lyrani ad I Cor., xi, 29.) Unde Augustinus (serm. 71, c. 11, n. 7 ; L. 38, 453) « Quid est Chris­ tum manducare ? Non est hoc solum in sacramento corpus ejus accipere — multi enim indigne accipiunt ■— sed in ipso manere, et habere ipsum in se manentem. Spiritualiter enim manducat qui in unitate Christi et Ecclesiæ quam sacramentum significat manet. » « Nam qui discordat a Christo nec carnem Christi manducat, nec sanguinem bibit, etsi tantæ rei sacramen­ tum ad judicium sui quotidie accipiat. » (lib. Sent. Prosp. n. 341 ; L. 45, 1890.) a. ■— Spiritualem manducationem Augustinus distinguens a sacramentali (in Joan., tr. 25, n. 12 ; L. 35, 1602) : « Ut quid paras ventrem et dentem ? Crede et manducasti. » « Credere enim in eum, hoc est manducare3 panem et vinum*. Qui credit in eum, manducat eum.. » (Ibid., tr. 26, n. 1) Item (ibid., n. 18 ; L. 35, 1614) : « Quomodo manducandus est Christus ? Quomodo ipse dicit (Joan., vi, 57) : « Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. » Si in me manet et ego in eo, tunc bibit : qui vero in me non manet, nec ego in illo, etsi accipit sacramentum, acquirit magnum tormentum. » • b. — Item (Beda in I Cor., x, 16) : « Nulli ambigendum est, tunc quemquam3 corporis et sanguinis6 Domini participem fieri, quando Christi mem­ brum efficitur, nec alienari ab illius panis calicisque consortio, etiamsi antequam illum panem edat et calicem bibat, de hoc sseculo in unitate cor­ poris Christi constitutus abscedat; quia illius sacramenti beneficio non pri­ vatur, quando ille habere1 hoc quod illud sacramentum significat3, inveni­ tur. » In illo enim sacramento corpus et sanguinem suum nobis commen­ davit, quod et fecit nos ipsos. Nam et nos corpus ipsius facti sumus. Item (Sent. Prosp., n. 341 ; L. 45, 1890). « Qui discordat a Christo, non manducat carnem ejus, nec bibit sanguinem, etsi tantæ rei sacramentum ad judicium sibi quotidie accipit. » De errore quorumdam qui dicunt a bonis Christi sumi tantum corpus 2. — Hæc verba et alia hujusmodi, ubi de spirituali manducatione agitur, Quidam obtuso corde legentes, erroris caligine involuti sunt, adeo ut præsumpserint dicere, corpus et sanguinem Christi a bonis tantum sumi, et non a malis. 3. — Sed indubitanter tenendum est a bonis sumi non modo sacramentaliter, sed et spiritualiter ; a malis vero tantum sacramentaliter ; idest sub sacramento, scilicet sub specie visibili carnem Christi de Virgine 1. Quar. ad. « et ». — 2. Quar. om. « scilicet ». — 3. Ed. » comedere ». — 4. Ed . « verum ». — 5. Quar. « quemque ».— 6. Quar. «sanguinisque». — 7. Quar. «in.». —: 8. Ed. « signat ». 360 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sumptam, et sanguinem pro nobis fusum sumi, sed non mysticam, quæ tantum bonorum est. Quod subditis probatur testimoniis. Gregorius1 (tie Corp, et Sang. Dom. c. 20 ; L. 150, 436) : « Est quidem in peccatoribus et indigne sumentibus vera Christi caro et verus sanguis, sed essentia, non salubri efficientia. » a. — Item Augustinus (in Joan., tr. 6, n. 15 et tr. 62, n. 1 ; L. 35, 1432, 1801) : « Multi indigne accipiunt corpus Domini, de quibus ait Apos­ tolus (I Cor., xi, 29) : « Qui manducat panem et bibit calicem Domini indigne, judicium sibi manducat et bibit. » Per quod docemur quam sit cavendum male accipere bonum. Ecce enim jactum est2 malum, dum male accipitur bonum ; sicut e contra3 Apostolo factum est bonum, cum bene accipitur malum, scilicet dum stimulus satanse patienter portatur. Ergo et mala prosunt bonis, sicut angelus satanse Paulo, et sancta obsunt malis ; bonis sunt ad salutem, malis ad judicium. Unde qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit; non quia res illa mala est. sed quia malus male accipit quod bonum est. » Idem (lib. V de Bapt. cont. Donat, c. 8, n. 9 ; L. 43, 181) : « Indigne quis sumens corpus Christi, non efficit ut, quia malus est, malum sit quod acci­ pit ; vel quia non ad salutem accipit, nihil accipiat. Corpus enim et sanguis Domini nihilominus erat in illis quibus ait Apostolus. : « Qui manducat indigne etc. » His aliisque pluribus aperte ostenditur quod etiam a4 malis verum corpus Christi et sanguis sumitur, sed sacramentaliter, non spiritualiter. De intelligentia quorumdam verborum 4. — Secundum hos duos modos sumendi intelligentia quorumdam verborum ambigue dictorum distinguenda est. Ait enim Augustinus (Glossa ad I Cor., xi, 24) : « Bonus accipit sacramentum et rem sacramenti ; malus vero sacramentum et non rem. » Sacramentum hic dicit corpus Christi proprium de Virgine natum5 ; rem vero spiritualem Christi carnem. Bonus ergo utramque Christi carnem accipit ; malus vero tantum sacramentum, idest corpus Christi sub sacramento, et non rem spiritualem. Item (in Glossa) : « Non manducans manducat, et manducans non manducat ; quia non manducans sacramentaliter aliquando manducat spi­ ritualiter », et e converso. a. — Et qui manducant spiritualiter, veritatem carnis et sanguinis dicuntur sumere, « quia ipsam efficientiam habent, idest remissionem pec­ catorum », (Lanfrancus de corp, et sang. Dom. c. 20; L. 150, 436) pro quo videtur orari, cum dicitur : « Perficiant in nobis, Domine, quæsumus, tua sacramenta quod continent, ut quod nunc specie gerimus, rerum veritate capiamus. (Postcom. in sabbato IV Temp, septembris) » Rerum veritatem dicit ipsam efficientiam ; quasi dicat· : Per hæc sacramenta præsta ut sicut sacramentaliter carnem Christi sumimus, ita spiritualiter sumamus. « Vel petit sacerdos ut Christus, qui nunc specie panis et vini sumitur, manifesta visione, sicut in essentia Divinitatis est, quandoque capiatur. » Constat ergo7 a bonis et a malis sumi corpus Christi ; sed a bonis ad salutem, a malis ad perniciem. 1. Lanfbancls. — 2. Ed. om. « est ». — 3. Ed. « contra ». —- 4. Ed. om. · a ».— 5. Quar. « ductum ». ·— 6. Quar. om. « dicat ». —· 7. Quar. « igitur ». DISTINCTIO IX, ART. I 361 DIVISIO TEXTUS 5. —■ « Et sicut sunt duæ res, etc1 » (1). Postquam determinavit Magister de sacramento eucharistiæ secundum se, hic determinat de usu ipsius. Et dividitur in partes tres. In prima distinguit duos modos manducandi corpus Christi. In secunda excludit ex determinatis quemdam errorem, ibi : « Hæc verba et alia hujusmodi etc. » (2). In tertia manifestat quædam dubia ex prædeterminatis, ibi : « Secundum hos duos modos etc. (4). » Secunda dividitur in duas. In prima ponit errorem. In secunda excludit ipsum, ibi : « Sed indubitanter tenendum etc. » (3). Hic quaeruntur quinque : Primo, de ipsa manducatione corporis Christi. Secundo, qui possint manducare. Tertio, utrum peccatoribus liceat corpus Christi manducare. Quarto, utrum corporaliter pollutis. .Quinto, quibus sit dandum ad manducandum. ARTICULUS I [I] 6. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Cor­ Christi non debeat sumi per modum manducationis. 1. Quia quod manducatur per os intrat. « Omne autem quod per os intrat, in ventrem vadit et per secessum emittitur », ut dicitur Mat. xv, 17 : quod dignitati corporis Christi non competit. Ergo non debet per modum manducationis sumi. 2. Præterea. Quod manducatur, ad manducantem trahitur. Sed, dicut dicit Dionysius, 4 cap. de Div. Nom. (G. 3, 693) nos non trahimus Deum ad nos, sed magis nos in Deum. Ergo non debemus2 Deo conjungi per modum manducationis.· 3. Præterea. Hoc sacramentum ordinatur ad refectionem mentis. Sed refectio mentis quæ erit in patria, erit per visionem. Ergo corpus Christi deberet dari videndum, non manducandum. 7. — SED CONTRA est quod dicitur Joan., vi, 56 : « Caro mea vere est cibus ». Sed usus cibi non est ut videatur, sed ut manducetur. Ergo non debet videri tantum corpus Christi, sed manducari. 8. — Præterea. Oportet membra capiti realiter conjungi, ad pus 1. Ed. cm. « etc » et sir deinceps. — 2. Ed. ad. « nos ». ·. 362 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM hoc quod vivificentur. Sed per visum non conjungitur nobis aliquid realiter, sed secundum similitudinem tantum. Ergo non per visum, sed per manducationem corpus Christi sumi debet. |j!ii i’| i j! ! i1 i ! j i I ! j ! j l i ». i i) J, I I 9. — ULTERIUS. Videtur quod manducatio corporis Christi sit de necessitate salutis. 1. Sicut enim dicitur de baptismo, Joan., hi, δ : « Nisi guis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in reanum cœlorum1 »;7 φita dictumφ est Joan., 'vi t , ’ 54 : « Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis ejus sanguinem non habebitis vitam in vobis. » Sed propter verba prædicta dicitur baptismus sacramentum necessitatis. Ergo eadem ratione manducatio corporis Christi est de necessitate salutis. 2. Præterea. Innocentius III dicit (de sacro Altaris mysterio lib. IV, c. 42; L. 217, 883) quod « manducandus est agnus, ut a vastante Angelo prolega mur. » Sed protegi a vastante Angelo est de necessitate salutis. Ergo et prædicta manducatio. 3. Præterea. Per istam manducationem Christo incorporamur. Sed hoc est de necessitate salutis, sicut et a peccato mundari. Ergo prædicta manducatio est de necessitate salutis, sicut et poenitentia' et baptismus quibus a peccatis mundamur. 10. — SED CONTRA. Pueri baptizati salutem consequuntur, cum gratia in baptismo detur. Sed eis non datur corpus Christi manducandum. Ergo manducatio prædicta non est de necessi­ tate salutis. 11. — Præterea. Baptismi ministerium propter hoc quod est de necessitate salutis, omnibus est concessum in casu necessitatis. Sed hoc sacramentum per solos sacerdotes perfici potest. Ergo non est sacramentum necessitatis. [III] [III, q. 80, a. 1 ; De Ven. Sacram. Altar., serm. 17 : in Joan., c. 6, 1. 6, 7 ; I ad Cor., c. 11, 1. 7.] ! 12. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD MALE DISTINGUANTUR Littera (1). 1. Corpus2 Christi est cibus spiritualis. Sed cibi corporalis manducatio semper est corporalis. Ergo et hujus cibi mandu­ catio semper est spiritualis ; et ita non sunt duo modi mandu­ cationis. 2. Præterea. In aliis sacramentis non attenditur aliqua dis­ tinctio nisi ex parte recipientis tantum, sicut quod quidam duo modi manducationis in 1. Ed. « Dei », — 2. Ed. ad. « enim ». DISTINCTIO IX, ART. I 363 accedunt ficti, quidam non. Sed hæc distinctio videtur esse ex parte ipsius sacramenti. Ergo inconvenienter ponitur. 3. Præterea. Ubi unum propter alterum, ibi unum tantum. Sed manducatio sacramentalis est propter spiritualem. Ergo una non debet contra alteram1 distingui. 13. — SED CONTRA. Videtur QUOD SINT PLURES MODI. 4. Quia usus hujus sacramenti dicitur manducatio. Sed in hoc sacramento sunt tria : scilicet id quod est sacramentum tan­ tum, eta id quod est res et sacramentum, et id quod est res tan­ tum. Ergo debent esse tres modi manducationis. 14. —■ Præterea. In baptismo etiam fit trimembris divisio suscipientium : quidam enim suscipiunt rem et sacramentum ; quidam sacramentum et non rem ; quidam rem et non sacra­ mentum. Sed susceptio hujus sacramenti dicitur manducatio. Ergo hic etiam debet distingui triplex modus manducandi. 15. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut supra3 (d. 8, 16) dictum est, ad perfectionem sacra­ mentorum novæ legis exigitur quod sit aliquod sacramentum in quo Christus nobis realiter conjungatur et uniatur, non solum per participationem virtutis ejus sicut est in aliis sacramentis. Et quia sacramentum est sensibile signum, ideo oportet quod alicui sensui usus sacramenti approprietur. 16. —■ In sensibilibus autem est triplex differentia. Quædam enim sentientibus neque conjunguntur neque uniun­ tur, sicut ea quæ sentiuntur per medium extrinsecum ut in visu praecipue accidit et auditu et olfactu, sed solum similitudines sensibilium ad sensum referuntur. Quædam autem sensibilia conjunguntur quidem, sed non uniuntur realiter, sed secundum assimiliationem qualitatis4 tan­ tum, sicut accidit in tactu ; quia qualitates tangibilium immu­ tant tactum nec tamen ex tangente et tacto fit unum nisi secun­ dum quid. Quædam autem et conjunguntur et uniuntur, sicut accidit in cibis et potibus. 17. — Et ideo sumptio hujus sacramenti congrue per modum manducationis fit. Alia vero sacramenta novæ legis quibus per virtutem eis inditam Christo similamur5, fmnt in tangendo tan­ tum, ut baptismus. Figurae autem veteris testamenti quæ solam similitudinem Christi venturi habebant, significabant per modum visionis. Competit etiam manducatio passioni Christi in hoc sacra­ 1. Ed. « aliam ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. om. « supra ». — 4. γ « quan­ titatis ». — 5. Ed. « assimilamur ». 364 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM mento repraesentatae, per quam corpus Christi vulneratum fuit ; convenit etiam effectui, qui est robur animæ. 18. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio illa procedit de cibo qui ordinatur ad refectionem corporis quem oportet digeri, et sic impuro separato in membra converti ; sed cibus iste ordinatur ad refectionem mentis ; et propter hoc ratio non sequitur. 19. — Ad secundum dicendum quod de ratione manduca­ tionis est quod aliquid per os introrsum sumatur ; sed esse in aliter in spiritualibus et1 corporalibus sumitur ; quia in corpo­ ralibus quod est in, continetur sicut locatum in loco ; in spiri­ tualibus autem quod est in, continet sicut anima corpus. Et ideo convenienter cibus corporis trahitur ad corpus ut contentum ad continens ; cibus autem mentis trahit ad se mentem, ut conti­ nens contentum : propter quod Augustinus (VII, Conf., c. 10; L. 32, 742) dicit sibi dictum : « Non tu me mutabis in te sicut cibum carnis tuæ ; sed tu mutaberis in me. » 20. — Ad tertium dicendum quod res visa beatificans per essentiam suam videnti conjungetur in patria : quod quidem non accidit in visione corporali. Et quia oportebat hanc conjunctio­ nem significari per aliquod sensibile signum, oportuit illud sensi­ bile ad hoc assumi quod realiter conjungatur et uniatur. 21. ■— In patria autem signis sacramentalibus opus non erit ; nihilominus propter similitudinem ad ea quæ nunc geruntur, fre­ quenter illis beata visio nobis per figuram manducationis in Scriptura exprimitur. 22. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod gratia est sufficiens causa gloriæ ; unde omne illud sine quo potest haberi gratia, non est de necessitate salutis. Hoc autem sacramentum gratiam præsupponit, quia præsupponit baptis­ mum in quo gratia datur ; nec debet peccato præveniri quod gratiam privet ; et ideo quantum est de se, non est de necessitate salutis. 23. — Sed de ordinatione Ecclesiæ homines obligantur secun­ dum Ecclesiæ statutum corpus Christi semel in ànno sumere. 24. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Dominus loquitur de manducatione spirituali sine qua non potest esse salus. 25. — Ad secundum dicendum quod Innocentius loquitur quantum ad institutionem Ecclesiæ, vel etiam quantum ad manducationem spiritualem. 26. — Ad tertium dicendum quod incorporatio spiritualis ad 1. Ed. ad. « aliter in ». DISTINCTIO IX, ART. I 365 Christum potest esse sine manducatione sacramentali. Et ideo non oportet quod sit sacramenti susceptio de necessitate salutis. 27. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod divisio formalis alicujus sumitur penes id quod competit ei per se et non per accidens. Usus autem alicujus rei per se et non per accidens, est quando utitur quis re aliqua ad hoc ad quod instituta est. 28. — Unde cum manducatio dicat usum hujus sacramenti, quod quidem ad hoc institutum est ut quis re sacramenti potiatur, distinguetur manducatio secundum duas res hujus sacramenti : ut manducatio sacramentalis1 respondeat ei quod est res et sacra­ mentum ; manducatio vero spiritualis12 ei quod est res lanium. 29. — AD PRIMUM ergo dicendum quod manducatio cibi corporalis non præsupponit aliam manducationem quæ sit ejus causa, sicut manducatio spiritualis præsupponit sacramentalem quasi causam. Unde in his qui sacramentaliter manducant, potest ex defectu manducantium impediri effectus sacramenti qui est spiritualis manducatio. Et ideo possunt hæ manducationes ab invicem separari, et propter hoc oportet eas distinguere. 30. —■ Ad secundum dicendum quod perfectio aliorum sacra­ mentorum in ipso usu consistit, et ideo eorum distinctio non potest nisi ex parte recipientium sumi ; sed perfectio hujus sacramenti in ipsa materiæ consecratione consistit, et ideo potest esse hic dis­ tinctio ex parte ipsius sacramenti. 31. — Ad tertium dicendum quod verbum illud intelligitur in his quæ hoc modo ad se invicem ordinantur quod ab invicem separari non possunt : sicut quando talis effectus nunquam potest esse sine tali causa, nec e converso ; et tunc etiam non exclu­ ditur diversitas rerum inter causam et causatum, sed ponitur necessitas ordinis. 32. —· Ad quartum dicendum quod id quod est hic res et sacramentum, nunquam separatur ab eo quod est sacramentum tantum ; et si separaretur usus ejus quod est sacramentum tantum, esset accidentalis3 usus ; et ideo penes hoc non debet sumi aliquis modus manducationis specialis. 33. — Ad quintum dicendum quod hic etiam posset talis fleri distinctio4. Quibusdam enim conjunguntur duæ manduca­ tiones, et hi suscipiunt rem et sacramentum ; et in quibusdam 1. αβη « spiritualis », γ « corporalis », e « ut manducatio sacramentalis respondeat ei quod est sacramentum, et ut spiritualis, manducatio respondeat ei quod est res tantum. » — 2. a « sacramentalis ». — 3. α « actualis », γ « accidentaliter ». — 4, Ed. ad. * in ». 36G SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM separantur, et hi suscipiunt vel rem tantum vel sacramentum tantum. Sed quia hæc divisio magis se tenet ex parte suscipientium quam ex parte sacramenti, ideo non est propria huic sacramento sicut baptismo. ARTICULUS II [I] [III. q. 80, a. 3; I ad Cor., c. 11, I. 7.] 34. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod PECCATOR NON MANDUCET CORPUS CHRISTI SACRAMENTALITER. ί I ί ■ I 1. Ouia, ut dicitur Sap., i, 4 : « In malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis ». Sed Christus qui est res contenta in hoc sacramento, est Dei sapientia, ut habetur I Cor., i, 24. Ergo a peccatore sumi non potest. 2. Præterea. Cibus iste non vadit in ventrem, sed in mentem. Non autem vadit in mentem peccatoris. Ergo nullo modo corpus Christi sumit. 3. Præterea. Nihil indecens debet fieri a sapiente. Sed hoc est valde indecens quod corpus tam pretiosum in immundo corpore ponatur. Ergo cum corpus peccatoris sit immundum, non recipiet verum corpus Christi. 35. — SED CONTRA. Majus videtur consecrare corpus Christi quam sumere. Sed peccator potest consecrare. Ergo et sumere. 36. — Præterea. Christi corpus non est magis nobile sub sacramento quam in specie propria. Sed in specie propria per­ misit se a peccatoribus tractari. Ergo et sub specie sacramenti a peccatoribus manducari potest.[II] [II] [III, q. 80, a. 3 ; / ad Cor., e. 11, I. 7.] 37. — ULTERIUS. Videtur quod infideles sacramenta- LITER COMEDUNT1. i i 1. Ouia, sicut dicit Hugo de S. Victore (II de Sacram., p. 8, c. 13 ; L·. 176, 471), quamdiu sensus corporalis afficitur, prae­ sentia carnis non tollitur. Sed sensus corporalis infidelis affi­ citur. Ergo præsentiam corporalem carnis Christi non amittit. 2. Præterea. Infidelis potest recipere characterem qui est 1. Ed. * comedant ». l f DISTINCTIO IX, ART, II 367 res et sacramentum, in baptismo. Sed fides operatur in baptismo sicut in eucharistia. Ergo et corpus Christi sacramentaliter potest manducare. 3. Præterea1. Plus est conficere corpus Christi quam sumere. Sed haereticus habens ordinem potest conficere, ut infra dicetur (d. 13, q. l,a. 1, sol. 3). Ergo etpotestsacramentaliter manducare. 38. — SED CONTRA. In forma hujus sacramenti ponitur « Mysterium fidei ». Ergo hi qui fide carent, sacramentaliter manducare non possunt. 39. — Præterea. De ratione sacramenti est quod significet et efficiat. Sed in eo qui non habet fidem non efficit aliquid, nec aliquid ei significat. Ergo sacramentaliter non manducat. [III] [III, q. 80, a. 3.] 40. — ULTERIUS. Videtur quod creatura irrationalis non sumat aliqualiter corpus Christi. Primo per hoc quod Magister infra dicit, quod hoc quod a brutis sumitur, non est corpus Christi. 2. Præterea. Hoc sacramentum est majoris perfectionis quam baptismus. Sed quantumcumque brutum animal aqua abluatur, non dicitur baptismi sacramentum percipere aliquo modo. Ergo neque sacramentum corporis Christi poterit aliquo modo perci­ pere. 3. Præterea. Constat quod non percipit spiritualiter, quia non credit ; neque sacramentaliter, quia sacramenta creaturæ rationali sunt tradita. Si ergo aliquo modo sumat, erit tertius modus manducandi preeter duos in Littera (1) assignatos. 41. — SED CONTRA. Deus magis abominatur peccatorem quam creaturam irrationalem2, in qua non est nisi quod Deus in ea fecit, qui solus culpam non fecit. Sed, sicut in Littera (3) determinatur, corpus Christi verum a peccatoribus sumitur. Ergo et a brutis. 42. — Præterea. Si corpus Christi per negligentiam vel quo­ cumque modo in aliquem locum immundum projiciatur, non dicitur quod desinat esse sub speciebus corpus Christi. Ergo non oportet dici quod sub speciebus a brutis comestis desinat esse corpus Christi. Sed species possunt a brutis manducari. Ergo et corpus Christi. '1. Hoc argumentum om. βγ, sed restituunt post primum Sed conlra. — « rationalem ». 2. Ed. 368 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [IV] [III, q. 80, a. 2.] 43. — ULTERIUS. Videtur OUOD QUI NON MANDUCAT SACRA- MENTALITER, NON MANDUCET SPIRITUALITER. 1. Sacramentalis enim manducatio est propter spiritualem. Si ergo spiritualis sine corporali haberi possit, frustra aliquis sacramentali uteretur. 2. Præterea. Spiritualis manducatio est per fidem et carita­ tem per quæ aliquis Christo incorporatur. Sed antiqui patres fidem et caritatem habuerunt. Ergo si spiritualis manducatio esse posset sine sacramentali, ipsi spiritualiter manducassent : quod non potest esse, quia usus sacramenti non potest esse ante ejus institutionem. 44. — SED CONTRA. Aliquis potest percipere rem baptismi sine sacramento, ut supra d. 4 (q. 3, a. 3) dictum est. Sed baptismi sacramentum est majoris necessitatis quam hoc. Ergo potest etiam spiritualiter manducare quis sine sacramenti manducatione. [V] [III, q. 80, a. 2.] 45. — ULTERIUS. Videtur quod etiam Angelus corpus Christi possit manducare spiritualiter. 1. Quia super illud Ps., [lxxvii, 25], « Panem Angelorum manducavit homo », dicit Glossa (L. 113, 969) : « Idest corpus Christi qui est vere cibus Angelorum. 2. Præterea. Quicumque potest manducare sacramentaliter, potest etiam manducare spiritualiter. Sed Angelus in carne assumpta potest manducare sacramentaliter. Ergo etiam sine corpore assumpto potest manducare spiritualiter. 46. — SED CONTRA. Manducare est usus sacramenti. Sed sacramenta non sunt data Angelis ad usum, sed hominibus. Ergo Angeli non possunt spiritualiter manducare. 47. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Quidam dixerunt corpus Christi secundum rei veritatem a peccatoribus non sumi; quia quam cito labiis peccatoris tan­ gebatur, desinebat sub speciebus esse corpus Christi : inlantum dignitati sacramenti deferentes quod derogabant veritati. 48. — Si enim vere corpus Christi sub speciebus erat per con­ versionem panis et vini in substantiam corporis Christi, speciebus remanentibus, non poterit esse quod desinat esse ibi corpus Christi, nisi per aliquam contrariam mutationem ejus quod prius convertebatur in corpus Christi. i distinctio ix, art. ii 369 Et quia de illo non manent1 nisi species solæ, quæ ad utram­ que substantiam communiter se habent, sicut subjectum in natu­ ralibus mutationibus duabus formis, ideo quamdiu species non mutantur, nullo modo desinit ibi esse corpus Christi : sicut nec in mutationibus formalibus forma introducta desinit esse in subjecto, donec subjectum ad formam aliam transmutetur. 49. — Speciebus autem in aliquid transmutari non competit nisi secundum quod habent aliquam proprietatem substantiæ in hoc quod sunt sine subjecto ; unde nihil potest eas transmutare ad aliam substantiam, nisi quod transmutaret substantiam panis et vini, si ibi esset : quod solus2 tactus labiorum, vel divisio quæ est per dentes, vel trajectio in ventrem non faceret, sed sola digestio quæ est a calore naturali convertente cibum. 50. — Unde patet quod veritati sacramenti derogat qui dicit, quod ad solum tactum labiorum desinit esse corpus Christi a peccatore sumptum. EI ideo hac opinione lanquam hærelica de medio sublata, ejus contrarium ab omnibus tenetur. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod auctoritas illa ' loquitur de spirituali inhabitatione, et non de sacramentali vel corporali ; quia Christus etiam peccatoribus corpus suum trac·. tandum exhibuit. '·. 52. — Ad secundum dicendum quod cum dicitur, « cibus iste non transit in ventrem, sed in mentem », hæc præpositio in rçon denotat terminum motus localis, sed finem sumptionis ; vhdit enim quasi localiter quocumque species vadunt ; sed non sumitur propter ventris repletionem, sicut corporales cibi, sed prppter mentis refectionem, in qua ejus effectus recipitur, non3 ipsa materia corporis, quia mentem inhabitare per essentiam sola Divinitas potest. 53. —- Ad tertium dicendum quod ex hoc quod corpus Christi sumitur a peccatoribus, nullo modo corpus Christi aliquam im­ munditiam contrahit; quia labia peccatoris non tangunt nisi species, sub quibus secundum veritatem4 est corpus Christi ; et præterea in hoc dat exemplum mansuetudinis et humilitatis. i < ·* » 54. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod manducatio est actus transiens a manducante in manducatum. ‘ Unde « sacramentaliter manducare » potest intelligi dupliciter. Uno modo ut adverbium determinet manducationem ex parte manducati ; et sic quicumque sumit species, sacramentaliter manducat idest sumit5 hoc quod est sacramentum in eucharistia, idest verum corpus Christi. u w» , £ U 'i;. , l! ■ JI κ » 1. Ed. < remanent ». — 2. F. om. « solus ». — 3. Ed. ad « in ». — 4. α « vere ». — 5. αγ » accipit ». 370 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 55. — Alio modo ut determinet manducationem e.r parle manducantis ; et sic solus ille sacramentaliter manducat qui utitur cibo illo visibili ut sacramento. 56. —■ Infidelis autem circa id quod est significatum in hoc sacramento1 errans, non utitur speciebus illis ut sacramento, cum non credat in Christum secundum quod sub hoc sacramento continetur ; unde talis non sacramentaliter manducat. Et quia actio est magis propinqua agenti quam patienti, ideo sensus secundus est magis proprius; et ideo secundum hunc sensum dicendum quod infidelis non credens rem hujus sacramenti, non manducat sacramentaliter. 57. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa objectio pro­ cedit secundum primum sensum. 58. — Ad secundum dicendum quod percipiens baptismum se habet tantum ut patiens. Unde ad hoc quod, aliquis recipiat sacramentaliter baptismum, non exigitur nisi quod subjiciat se actioni Ecclesiæ, ut scilicet intendat recipere quidquid illa facit, quamvis quandoque credat illam2 nihil facere ; sed percipiens eucharistiam non solum se habet ut recipiens seu patiens, sed etiam ut agens, inquantum manducat ; ideo ad hoc quod3 sacra­ mentaliter manducet, oportet quod ipsemet utatur sacramento ut sacramento. 59. — Ad tertium dicendum quod consecrare eucharistiam non est uti sacramento, sed quodammodo efficere ipsum ; sed manducare est uti sacramento. Actio autem utentis recipi6 modum ab eo quo quis utitur, sed actio efficientis non recipi modum ab eo quod4 quis efficit, sed ' a virtute activa. Un‘e aliquis dicitur conficere sacramentum, et non conficere sacr1" mentaliter ; dicitur autem manducare et sacramentum, et sacd~ mentaliter. Et ideo non est mirum, si aliquid requiritur ad hoc quod aliqui manducet sacramentaliter quod non requiritur ad hoc quo conficiat sacramentum. 60. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod circ> hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod corpus Christi non manducatur a brutis ita quod in ventrem trajiciatur, eo quod corpus Christi non est sub speciebus illis nisi prout est ordinabile ad usum hu­ manum. Ex quo autem in ventrem muris descendunt species, non possunt ordinari ad usum humanum ; et ideo desinit esse corpus Christi. 1. Ed. « non utitur speciebus illis ut sacramento, sive non credit in Christum... », η « sive non credat. » — 2. Ed. « illa ». — 3. Ed. « ut ». — 4. Ed. « quo ». DISTINCTIO IX, ART. II i I: . j I 1 K 371 61. — Sed hæc ratio non valet propter duo. Primo, quia supponit falsum. Cum enim non statim species in ventrem trajectæ esse desinant, vel in aliud convertantur, pos­ sent1 adhuc de ventre animalis extrahi et in usum venire. Secundo, quia quamvis aliquid ordinetur ad usum aliquem, non tamen oportet quod esse desinat, quando quis eo uti non potest. 62. — Et ideo secundum Alios dicendum quod verum corpus Christi manet adhuc sub speciebus a brutis ore acceptis, et in ventrem trajectis. . 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod nulla ordinatio bruti est ad corpus Christi, secundum quam possit Christo incor­ porari.; et ideo non sumunt corpus Christi nisi per accidens, inquantum sumunt illud sub quo est corpus Christi. Et sic Magister intellexit quod non sumitur corpus Christi2 a brutisL vel loquitur secundum aliam opinionem. 64. ■— Ad secundum dicendum quod illud quod est sacramentum in baptismo, est aliquis effectus inductus in recipiente, cujus creatura irrationalis capax esse non potest ; et ideo Sacra­ mentum baptismi creatura irrationalis neque per se neque per accidens recipit. 65. —■ Sed sacramentum eucharistiæ consistit in ipsa materiæ consecratione ; et ideo potest creatura irrationalis ipsum acci­ pere non per se, sed per accidens. 66. — Ad tertium dicendum quod creatura irrationalis nullo modo spiritualiter manducat, neque sacramentaliter ; quia neque utitur manducato ut sacramento, neque manducat sacramentum secundum rationem sacramenti, sicut neque3 sacramentaliter dicitur4 manducare5 infidelis qui intendit recipere hoc quod recipit Ecclesia, quamvis hoc credat nihil esse. 67. — Et similiter etiam ille qui manducaret hostiam conse­ cratam, nesciens eam consecratam esse, non manducaret sacra­ mentaliter aliquo modo, quia non manducaret6 sacramentum nisi per accidens ; nisi quod7 plus accederet ad sacramentalem manducationem, inquantum est aptus natus sacramentum ut sacramentum manducare : quod bruto non competit. Nec tamen oportet quod sit alius modus manducationis ter­ tius a duobus prædictis ; quia hoc quod est per accidens, in divisionem non cadit. 68. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Chri1. Ed. « possunt ». — 2. γ om. per homol. « Et sic Magister... corpus Christi ». —· 3. Ed. « nec ».— 4. Ed. om. « dicitur ». — 5. Ed. « manducat ». — 6. Ed. om. per homot. « sacramentaliter aliquo modo, quia non manducaret ». — 7. F. « tamen » loco « nisi quod. » 372 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM stus est spiritualis electorum cibus, non quidem in alios conver­ sus, sed ad se convertens eos quos reficit. Unde spiritualiier Christum manducare est Christo incorporari : quod per fidem et caritatem contingit. Et quia Christus in seipso est spiritualis cibus, ideo in sacramentali cibo significatur et continetur. Prius ergo naturaliter est Christum esse cibum spiritualem quam esse cibum spiritualem sub sacramento contentum ; quia prius est aliquid naturaliter proprietatem aliquam habens, quam similitudinem proprietatis illius ei significatio aliqua adhibeat. Unde non quicumque manducat Christum spiritualiier mandu­ cat hoc sacramentum spiritu a liter. 69. — Utroque tamen modo convenit spiritualiter manducare non manducantem sacramentaliter. Manducat enim spiritualiter Christum qui fidem et caritatem ad ipsum habet sine ordine ad hoc sacramentum ; non tamen manducat talis spiritualiter hoc sacramentum, sed solum ille qui habet fidem et caritatem ad Christum cum devotione et proposito sumendi hoc sacramentum, etiamsi sacramentaliter non manducet. 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod1 baptizatus bap­ tismo flaminis, emundationem consecutus est propter proposi­ tum baptimi sacramentalis, et accipiens sacramentum ampliorem gratiam consequitur ; ita etiam qui spiritualiter manducavit, in proposito et devotione habuit manducationem sacramentalem, ad quam accedens ex ipsa vi sacramenti2 majorem gratiam consequitur unde non sequitur quod sacramentalis manduca­ tio superfluat. 71. — Ad secundum dicendum quod antiqui patres non' manducaverunt spiritualiter hoc sacramentum quia nondum erat institutum, nec consecratio præcesserat ; manducaverunt tamen spiritualiter Christum ; et secundum hoc dicitur I Cor., x, 3, quod « omnes eamdem escam manducaverunt spiritualem. » 72. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod man­ ducare hoc sacramentum spiritualiter non competit Angelis ; quia eis Christus sub sacramento non proponitur, sed in nuda veritate. Christum tamen quodammodo spiritualiier manducant, et quo­ dammodo non. Cum enim spiritualiier manducare sit Christo incorporari, secundum hoc aliquis Christum manducare potest secundum quod ejus membrum effici potest et Christus esse caput ejus. Est autem Christus caput Angelorum quodammodo, quia secundum rationem influentias, et secundum conformita1. Ed. ad. « sicut ». — 2. y < sacramenti manducation* ». IK 373 DISTINCTIO IX, ART. Ill tern naturæ in genere ; ei quodammodo non, quia non secundum conformitatem in specie, ut in III lib. d. 13 (q. 1, a. 2, sol. 1, c.) dictum est . Et ideo uno modo spiritualiter manducant Christum, et alio modo non. 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus dicitur esca Angelorum ei1 secundum Divinitatem, inquantum Angelos reficit; ei secundum humanitatem, secundum quod in ipsum « desi­ derant Angeli prospicere », I Pelr. i, 13 ; non tamen secundum conformitatem naturæ in specie. 74. — Ad secundum dicendum quod si Angelus assumpto corpore species manducaret, non tamen manducaret sacramen­ taliter ; quia non manducaret sacramentum secundum rationem sacramenti, cum non habeat fidem, sed manifestam visionem ; ' neque habet conformitatem naturæ ; et ideo non manducaret sacramentum nisi per accidens. ARTICULUS III [I] [HI, q. 80, a. 4 ; q. 79, a. 3 ; 1 ad Cor., c. 11, ]. 7.) 75. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod . NON PECCET QUIS CUM CONSCIENTIA PECCATI MORTALIS CORPUS Christi manducans. 1. Quia secundum Augustinum (lib. II de lib. Arb., c. 19; L. 32,1267) maximis bonis nullus male utitur. Sed corpus Christi de maximis bonis est. Ergo nullus potest ipso utendo peccare. 2. Præterea. Infirmi non minus egent medicina quam medico. Sed Christus in propria specie veniens ut medicus, non refugit peccatorum consortium ; quia, sicut ipse dicit, Lue. v2, 31, « non egeni qui sani sunt medico, sed qui male habent. » Ergo cum Chri­ stus sub sacramento proponatur ut medicina, non debet pecca­ toribus subtrahi. 3. Præterea. Nullus peccat faciendo3 quod tenetur. Sed iste peccator tenetur ex præcepto Ecclesiæ semel in anno corpus Christi sumere. Ergo quamvis sit in proposito peccandi, non peccat corpus Christi sumendo. 76. — SED CONTRA. I Cor., xi, 29 : « Qui manducat indigne, judicium sibi manducat. » Sed qui cum conscientia peccati mor­ talis manducat, indigne manducat. Ergo etc. 77. —■ Præterea. Deus magis horret sordes spirituales quæ 1, Ed. om. « et ». — 2. αβγ « tx ». — 2. αβδ ad. » ad ». contra et Ed. 371 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sunt peccata, quam sordes corporales. Sed peccaret qui corpus Christi in lutum projiceret. Ergo peccat qui Christum in corpus suum peccato infectum intromittit. [H] [III, q. 79, a. 3 ; q. 80, a. 4 ; 1 ad Cor, c. 11, 1. 7.] 78. — ULTERIUS. Videtur quod etiam ille qui non habet CONSCIENTIAM PECCATI MORTALIS, IN PECCATO MORTALI EXISTENS Christi sumendo. 1. Peccatum enim facit hominem indigne accedere ad corpus Christi. Sed ignorantia peccati cui homo subjacet, non tollit peccatum, immo gravissime peccat qui ignorat, secundum Am­ brosium. Ergo cum indigne accedens peccet mortaliter, videtur quod habens peccatum cujus non est conscius, accedens peccet. 2. Præterea. In meliori statu est justus habens conscientiam peccati mortalis cui non subjacet, quam peccator subjacens peccato cujus non est conscius, quia hoc videtur esse præsumptionis, primum autem humilitatis, quia secundum Gregorium (ep. 64, lib. 11; L. 77, 11951, « bonarum mentium est ibi culpam agnoscere ubi culpa non est. » Sed justus carens peccato peccat, si cum conscientia peccati mortalis accedat. Ergo multo fortius peccator qui peccati sui sibi non est conscius. 3. Præterea. Ubicumque requiritur examinatio, ibi est neces­ saria rei veritas et non opinio tantum. Sed ad hoc quod aliquis digne accedat ad corpus Christi, requiritur diligens examinatio sui ipsius, ut patet I Cor., χι, 28 : « Probel seipsum homo, el sic. de pane illo edat, » Ergo neccessarium est quod sit puritas a pec­ cato secundum veritatem, et non solum secundum æstimationem. 79. — SED CONTRA. Eccl. ix1, 1, dicitur : « Nemo scii utrum odio vel amore dignus sil ». Si ergo habens peccatum cujus non est conscius, peccaret corpus Christi sumendo ; qui­ cumque sumit, exponeret se periculo peccati mortalis ; et ita nullus sumere deberet. 80. — Præterea. Ignorantia facti excusat. Sed ignorantia peccati est hujusmodi. Ergo excusat. peccet corpus [III] [III, q. 80, a. 5 ; I ad Cor., e. 11, J. 7.] 81. — ULTERIUS. Videtur quod manducans, indigne corpus Christi, magis peccat2 quam quodcumque aliud pec­ catum committat3. 1. αβ & xi ». — 2, Ed « peccet ». — 3. Ed. « comittens ». 375 DISTINCTIO IX, ART. Ill 1. Super illud Marc, xiv, 21 : « Væ homini illi etc. », dicit Glossa (L. 114, 231). « Væ homini illi qui ad mensam Domini accedit indigne; isle enim in exemplum Judæ Filium hominis tradit » ; et in I Cor., xi, 27, dicit1 quod est «reus... sanguinis Domini. » Sed Judas et illi qui sanguinem Domini fuderunt gra­ vissime peccaverunt. Ergo et hoc peccatum est ceteris gravius. 2. Præterea. Plus peccaret qui corpus Christi projiceret in lutum quam qui aliquod aliud peccatum committeret, puta fornicationem vel aliquid2 hujusmodi. Sed Deus plus horret sordes peccati quam sordes luti. Ergo peccator sumens corpus Christi gravius peccat quam quodlibet aliud peccatum commit­ tens. 82. — 3. SED CONTRA. Quod est per se malum, est majus malum quam quod est per accidens malum. Sed alia peccata sunt per se mala, ut fornicatio3. Manducare autem corpus Christi est per se bonum et per accidens malum. Ergo est minus malum. [IV] 83. - - ULTERIUS. Videtur quod minus peccat hæ.reticus MANDUCANS CORPUS CHRISTI QUAM FIDELIS PECCATOR. 1. Quia pejus est contemnere Christum quam contemnere sacramentum Christi. Sed fidelis peccator manducans contemnit Christum quem sub sacramento vere esse credit ; infidelis autem contemnit sacramentum in hoc quod sub eo Christum esse non credit. Ergo infidelis minus peccat. 2. Præterea. Quanto aliquod peccatum est magis dissonum a ratione, tanto est gravius. Sed peccatum fidelis indigne sumen­ tis est contra rationem naturalem manifeste ; non autem illius qui non credit sub hoc sacramento Christum secundum veritatem esse, quia hoc supra rationem est et supra sensum. Ergo infidelis minus peccat. 84. — 3. SED CONTRA. Quanto aliquis magis elongatur a Christo realiter, tanto magis debet elongari sacramentaliter. Sed infidelis magis elongatur realiter ; quia prima unio ad Chri­ stum est per fidem qua ille caret. Ergo magis peccat accedendo ad Christum sacramentaliter. [V] 85. — ULTERIUS. Videtur quod subjacens peccato car­ nis, MAGIS PECCAT ACCEDENS AD HOC SACRAMENTUM QUAM SUB­ JACENS PECCATO SPIRITUALI. 1. Ed. « dicitur ». — 2. Ed. « aliud ». — 3. Ed. ad. « sed » et om. « autem ». 376 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Quia peccatum manducantium corpus Christi in peccato carnis existentium comparatur peccato Judæ ; unde Hierony­ mus1 (ep. ad Oceanum, n. 2 ; L. 22, 288) : « Quid libi cum feminis qui ad altare cum Deo fabularis ? » « Dic sacerdos, dic clerice, qualiter eisdem labiis Filium Dei oscularis, quibus osculatus es filiam meretricis ? 0 Juda, osculo Filium hominis tradis. » Sed peccatum Judæ fuit gravissimum. Ergo talis gravius peccat. 2. Præterea. In peccato carnis est immunditia mentis et corporis. Ergo magis facit contumeliam sacramento qui cum peccato carnis corpus Christi manducat, quam qui manducat cum peccato spirituali, ubi est immunditia mentis tantum. 86. — SED CONTRA. Gregorius dicit (XXXI Morat., c. 45 ; L. 76, 620) quod « peccata spiritualia sunt majoris culpae » : cujus ratio est quia peccata carnis magis ex infirmitate accidunt. Sed ex hoc est aliquis indignus corporis et sanguinis Domini quod culpæ subjacet. Ergo minus peccat accedens cum peccato carnis quam cum peccato spirituali. [VI] 87. — ULTERIUS. Videtur QUOD PECCATOR PECCAT VIDENDO Christi. 1. Quia corpus Christi est dignius quam arca Testamenti. Sed Bethsamitæ videntes arcam Domini, quia peccatores erant, percussi sunt, ut dicitur I Reg. vi, 19. Ergo multo fortius peccator videns corpus Christi peccat. 2. Præterea. Publicanus laudatur, Lue. xvm, 13, de hoc quod oculos non levabat ad coelum. Sed corpus Christi est dignius c:elo. Ergo debent peccatores ab aspectu corporis Christi absti­ nere. 88. - - SED CONTRA est consuetudo Ecclesiæ, secundum quam elevatur corpus Christi ab omnibus aspiciendum sine aliqua discretione videntium. Ergo non peccat peccator videns. corpus 89. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod qui­ libet cum conscientia peccati mortalis manducans corpus Christi, peccat mortaliter, quia abutitur sacramento ; et quanto sacra­ mentum est dignius, tanto abusus est periculosior. Ratio autem hujus ex tribus potest sumi. 90. — Primo ex eo quod est sacramentum lanium, ex quo apparet quod hoc sacramentum in modum cibi proponitur ; cibus autem non competit nisi viventi. Unde si carens vita spiri­ tuali per peccatum mortale accipiat hoc sacramentum, abutitur ipso. 1. F. om. < Hieronymus ». DISTINCTIO IX, ART. Ill , 1 377 91. — Secundo ex eo quod esi ibi res et sacramentum, quod est ipse Christus qui est sanctus sanctorum ; unde receptaculum ejus debet esse sanctum. Et ideo si aliquis cum contrario sancti­ tatis corpus Christi sumat, sacramento abutitur. 92. — Tertio ex eo quod est res tantum, quod est corpus Christi mysticum ; quia ex hoc ipso quod aliquis ad hoc sacramentum accedit, significat se ad unitatem corporis mystici tendere. Unde si peccatum in conscientia teneat, per quod a corpore mystico separatur, fictionis culpam incurrit et ita abutitur sacramento. 93. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Augus­ tini intelligendum est de eo quo utitur quis sicut eliciente actum usus ; sic enim « virtutibus, quas maxima bona dicit, nullus male utitur. » Sed non est intelligendum de eo quo quis utitur quasi objecto usus ; sic enim etiam virtutibus aliquis1 male utitur qui de virtutibus gloriatur et superbit ; et ita etiam aliquis potest corpore Christi male uti sicut objecto usus. 94. — Ad secundum dicendum quod duplex est medicina. Una2 removens morbum ; et talis infirmis debetur ; et huic comparatur baptismus et poenitentia. Alia est promovens in perfectam sanitatem ; et talis non debetur infirmis, sed jam sanis ; et huic comparatur hæc medicina. Utraque autem medicina per medicum datur. Unde non sequi­ tur, si medicus non fugit infirmi consortium, quod quælibet ejus medicina infirmis dari debeat. 95. — Ad tertium dicendum quod habens conscientiam mor­ talis quod dimittere non proponit, peccat accedens ad sumendum corpus Christi, quia indigne accedit. Peccat etiam non accedendo tempore ab Ecclesia constituto, quia inobediens est. Non tamen est perplexus, quia potest se ab hoc dubio eripere, peccati propositum dimittendo. 96. — Nihilominus tamen manente tali proposito minus peccat non sumendo quam sumendo ; quia illud quod est malum secundum se, est majus malum quam illud quod est malum quia prohibitum ; unde prius se debet dimittere excommunicari, quam cum proposito peccati corpus Christi sumat. 97. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ignorantia circumstantiæ a peccato excusat, adhibita debita3 diligentia, præcipue quando est talis circumstantia cujus certi­ tudo plene haberi non potest. Quod autem aliquis sit omnino a peccato immunis, per certitudinem sciri non potest ; I Cor., iv, 4 : « Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum. » 1. αγ « quis ». — 2. Ed. ad. « est » — 3. Ed. om. « debito ». 378 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 98. — Potest tamen de hoc haberi aliqua conjectura, præcipue per quatuor signa, sicut Bernardus dicit (in I serm. Sepluag.', !.. 183, 163). Primo, cum quis devote verba Dei audit ; quia « qui est ex Deo, verba Dei audit » ; Joan., viii, 47. Secundo, cum quis se promptum ad bene operandum invenit ; quia « probatio dilectionis exhibitio est operis », ut dicit Gregorius {homit. 30 in Evang., η. 1 ; L. 76, 1120). Tertio, cum quis a peccatis absti­ nendi in futurum propositum habet. Quarto, cum de præteritis dolet ; quia in his vera pcenitentia, secundum Gregorium (lib. XI Epist., indict. 4, ep. 45 ; L. 77, 1163) consistit. 99. — Unde si aliquis, per hujusmodi signa, facta diligenti discus­ sione suæ conscientiæ, quamvis forte non sufficienti, ad corpus i hristi devote accedat, aliquo peccato mortali in ipso remanente1 quod ejus cognitionem praeterfugiat, non peccat, immo magis ex vi sacramenti peccati remissionem consequitur. 100. ■— Unde Augustinus dicit in quodam sermone {De Consecr., d. 2, cap. « Invitat » ; L. 187, 1766) quod « quando corpus Christi manducatur, vivificat mortuos ». 101. — AD PRIMUM ergo dicendum quod duplex est igno­ rantia peccati. Una qua ignoratur an aliquid peccatum sit. Et hæc quidem ignorantia si sit in sola cognitione consistens, quandoque excusat peccatum, sicut cum ignoratur circumstantia quæ peccatum facit : sicut cum quis commiscetur alienæ quam credit suam ; et hic non habet locum auctoritas Ambrosii. 102. — Quandoque autem non excusat, sicut cum est ignoran­ tia universalis juris, immo ignorantia grave peccatum est ; et videtur in his quæ per se mala sunt, ad infidelitatem perlinere ; in his autem quæ sunt mala quia prohibita, ad negligenliam ; et hic habet aliquo modo locum verbum Ambrosii propter ignorantiæ periculum ; quia medicina non quæritur cum morbus ignoratur ; et etiam propter infidelitatem quæ est et gravissi­ mum peccatum. 103. — Si autem sil talis ignorantia in cognitione simul el affectione consistens, sicut ignorantia electionis, quando quis in illicitum improhibite fertur ac si esset licitum, sicut dicit2 Philo­ sophus {Eih. η 9. 1151a, 10-20; 1. 8, n. 1430-2) de his qui ex habitu alicujus vitii operantur ut intemperati, tunc gravissime peccat qui ignorat, quia hæc ignorantia provenit ex contemptu. 104. — Alia ignorantia peccati est, qua illud3 quod scitur esse peccatum, jam non creditur esse, sed sibi dimissum esse ; et talis ignorantia non excusat nec aggravat illud peccatum cujus ignorantia dicitur ; sed potest excusare respectu sequentis pec­ 1. Ed. « manente ». — 2. Ed. « dixit ». — 3. Ed. « id ». DISTINCTIO IX, ART. Ill 379 cati, respectu cujus peccatum præcedens quod ignoratum est, sé habet ut1 circumstantia quæ peccatum in actu sequenti indu­ ceret, si sciretur. Et ita esi in proposito. 105. — Unde quamvis sit indignus ratione præcedentis pec­ cati, non tamen indigne accedit, quia ignorantia excusat a peccato illum accessum, ut dictum est (99). 106. — Ad secundum dicendum quod sicut ignorantia cir­ cumstantis quæ causât peccatum, excusat a peccato, ita error circumstantiæ talis causât peccatum, ut patet in eo qui accedit ad suam quam credit non esse suam. Et similiter est in proposito ; quia justus credens se peccato­ rem, errat in hac circumstantia. 107. — Unde si tali opinione manente corpus Christi mandu­ caret, constat quod eligeret se peccatorem corpus Christi man­ ducare, et ita electio esset prava et peccaret. Sed electio non est prava2 in eo qui peccatum habet quod nescii. Et ideo quamvis justus sit simpliciter melius dispositus, tamen est pejus dispositus quantum ad hoc. 108. — Ad tertium dicendum quod examinatio requiritur, ne ignorantia ex negligentia procedat ; quia talis ignorantia non excusaret. 109. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut meritum præcipue consistit penes caritatem, ita3 demeritum præcipue consistit penes contemptum Dei. Unde secundum quod aliquis Deum per actum peccati magis contemnit, secundum hoc majorem reatum incurrit. Et ideo ilia peccata quæ in actuali contemptu consistunt, sunt graviora illis in quibus non est contemptus nisi ex consequenti et quasi interpretatus : sicut accidit in fruitione creaturæ, per quam aliquis delectationi intendit, ex cujus intentione a præceptis Dei discedit, et sic per consequens percipientem contemnit. Peccatum autem blasphemiæ in contemptu principaliter con­ sistit. Et similiter peccatum accedentis indigne ad corpus Christi, irreverentia quædam et contemptus essentialiter est. 110. —■ Sciendum autem quod contemptus ex duplici parte mensurari potest. Uno modo ex parte contemnentis ;-et sic non potest fieri compa­ ratio unius generis peccati ad aliud genus, sed unius particu­ laris peccati ad aliud, quia contingit in uno veniali peccato ex genere esse majorem contemptum actualem quam in uno gravis­ simo peccato mortali ex genere. 111. — Alio modo ex parte ejus quod contemnitur ; et sic est 1. α · sicut ». — 2. a om. per homot. « et peccaret... prava ».— 3. Ed. « item». j i! ii Ii I i I j I i j I ! I I i I 380 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM talis ordo peccatorum quod illud in quo ipse Deus in.seipso etiam contemnitur, est peccatum gravissimum, sicut peccatum infidelitatis et blasphemiæ ; et post hoc illud peccatum in quo contemnitur Deus in sacramento, et inter alia præcipue in isto in quo essentialiter Christus Deus et homo continetur, non tamen contemptus iste est circa Christum, ut est Deus et homo, sed prout est in sacramento ; et post, peccatum illud in quo contem­ nitur Deus in membris suis ; et post, peccatum in quo contem­ nitur1 Deus in præceptis suis, quod commune est omni peccato mortali. 112. — Et secundum hoc patet quod peccatum de quo nunc agitur, neque est omnium gravissimum neque est omnium minimnm, sed est medium inter peccata quæ committuntur in Deum . et alia peccata quæ committuntur in proximum vel in seipsum. Unde ad utraque argumenta oportet respondere. 113. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum indigne corpus Christi manducantium comparatur peccato Christum occidentium, inquantum utrumque peccatum in ipsum Christum committitur ; sed tamen peccatum Christum occidentium majus est, quia illud peccatum12 commissum est in ipsam Christi per­ sonam, hoc autem peccatum committitur in ipsum secundum quod est sub sacramento. 114. — Ad secundum dicendum quod ille qui corpus Christi in lutum projiceret, magis peccaret quam manducans peccator ; quia magis abutitur sacramento secundum quod longius a debito usu sacramenti recedit quo3 ab homine justo sumendum est. 115. — Ad tertium dicendum quod quamvis corpus Christi manducare non sit malum nisi per accidens, tamen manducare corpus Christi indigne est malum per se. Nullum enim peccatum dicitur malum per se nisi propter corruptionem alicujus circumstantiæ. ■ 116. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod in indigne manducante est duo peccata considerare : scilicet pecca­ tum quo indignus redditur ad manducandum, et peccatum quo indigne manducat. Ouia ergo peccatum infidelitatis est gravius4 aliis peccatis, ideo infidelis manducans indignior est ad manducandum. Sed quia non credit illud quod sumit5 esse tantæ dignitatis quantæ est, ideo non tantum peccat in abusu ; quia ignorantia infidelitatis quam­ vis non excuset sequens peccatum a toto, excusat tamen a tanto, ut patet de peccato occidentium Christum ; quia, « si cognovis1. aj8 om. per homot. . Deus in membris suis... contemnitur », sed β ad. in margine. — 2. α « quam illud peccatum quod ». — 3. Ed. « quod ». —· 4. Ed. ad. « ceteris ». — 5. Ed. « sumitur ». I DISTINCTIO IX, ART, III 381 sent, nunquam Dominum1 gloriæ crucifixissent », I Cor., π, 8; et per hanc ignorantiam eorum peccatum alleviatum est, ut Anselmus dicit ; et similiter2 Paulus de seipso dicit, I Tim., i, 13 : « Misericordiam consecuius sum quia ignorans feci in incredulitate mea3. » Et ideo infidelis indignior manducat, sed peccator fidelis magis indigne. 117. — AD PRIMUM ergo dicendum quod infidelis quantum ad peccatum infidelitatis contemnit Christum in sua persona, quia ejus doctrinæ repugnat ; quantum autem ad manducatio­ nem contemnit quidem non expresse sed interpretative, inquan­ tum illa ignorantia qua Christum sub sacramento esse non credit, non est invincibilis ; unde quia potest facere ut credat, perinde , · reputatur ac si credat, in genere peccati ; quamvis actualis et A expressus contemptus aggravet quantitatem istius peccati ; et ' sic quantum ad ipsam manducationem magis fidelis peccator peccat. 118. — Ad secundum dicendum quod quamvis ea quæ sunt fidei et præcipue circa hoc sacramentum, non sint ita rationi humanæ consona secundum se considerata, tamen ut dicta a Deo et prodigiis approbata, sunt maxime rationi consona. Nihil enim est a Deo rationi consonum, sicut quod Deo sit credendum in omnibus quæ dicit et contestatur. Doctrina autem fidei « cum ■accepisset principium enarrandi a Domino, contestante Deo signis ei prodigiis et variis Spiritus sancti distributionibus, per eos qui audierunt, in nos confirmata est », Hebr., u, 3. Et ideo peccatum infidelitatis est gravius etiam4 quam peccatum indigne mandu. cantis5. 119. — Tertium autem argumentum concludit quod infi­ delis indignior sit ; et hoc concedendum est. ' ' ■ ■? 120. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad hoc quod aliquis digne corpus Christi manducet, duo requiruntur : scilicet ut sit in statu gratiæ per quam capiti Christo tmitur, et quod in actu mens ejus feratur ad divina ; unde et sacerdos monet populum sursum corda ad Deum habere. 121. — Peccatum autem quanto est gravius, tanto magis a gratia elongat. Unde cum peccata spiritualia secundum genus sint graviora carnalibus, ut per Gregorium (loc. cit.J, patet — quamvis aliquod carnale aliquo spirituali sit gravius, loquendo in genere — per peccatum spirituale aliquis efficitur magis indignus manducationis corporis Christi quam per peccatum carnale 1. y « Deum ». — 2. γ om. « et similiter ». — 3. Ed. om. « mea ».— 4. Ed. om. « etiam ». — 5. a « manducantium ». 382 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quantum ad primum quod requirebatur ad digne manducandum. 122. — Sed quia per peccatum carnale, per luxuriam præci­ pue, mens humana deprimitur ut ad superna ferri non possit, quia etiam « in aclu matrimoniali Spiritus sanctus corda Prophe­ tarum non tangit », ut Hieronymus dicit (lib. adv..Jovin., n. 36; L. 23, 255) et secundum Philosophum in VII Elh. [η 5. 1147a, 15 ; 1. 3, n. 1342) impossibile est hominem aliquid intelligere in ipsa delectatione carnali ; ideo1 per peccatum carnale homo magis indignus accedit quantum ad secundum quod exigebatur ad digne manducandum. 123. — Sed quia multo gravius est habitum gratiæ tollere quam actum virtutis impedire, cum illud pertineat ad peccatum mor­ tale semper, hoc autem interdum ad veniale , major indignitas relinquitur ex defectu primi quam ex defectu secundi. Et ideo, simpliciter loquendo, plus peccat qui peccato majori irretitus accedit, nisi per ignorantiam excusetur. 124. — Certius autem cognosci potest peccatum mortale in peccatis carnis, præcipue luxuria, quam in peccatis spiritualibus. Et ideo quantum ad hoc per accidens peccat plus accedens cum carnali peccato ; quamvis simpliciter et per se loquendo peccet plus accedens cum spirituali, si spirituale carnali sit gravius. 125. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc idem qilod de2 peccato luxuriæ dicit Hieronymus, de quolibet peccato mor­ tali dici potest; quia qui manducat indigne, reus est corporis et sanguinis Domini aliquo modo, ut dictum est (81). 126. — Ad secundum dicendum quod illa immunditia cor­ poris procedit ex immunditia mentis ; quia non inquinatur cor­ pus nisi de consensu mentis, ut dicit Lucia. Unde magis pen­ satur indignitas ex mente quam ex carne. 127. — AD SEXTAM QÜÆSTIONEM dicendum quod ea quæ in sacramentis geruntur exterius, debent respondere3 his quæ interius geruntur. Unde secundum quod homo ad Christum accedit interius mente, ita ad ejus sacramentum debet accedere corpore. 128. —· Quidam autem non accedunt neque fide neque caritate; unde tales arcendi sunt ab inspectione sacramenti et assump­ tione. 129. — Quidam autem accedunt fide sine caritate ; et tales possunt videre, sed non sumere ; quia per caritatem aliquis Christo incorporatur, sed per fidem accedens, adhuc longius stat. 130. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc non erat μ β « igitur », γ om, — 2. a « ex >. — 3. αγ « repsonderi », sed γ cor DISTINCTIO IX, ART. IV 383 propter dignitatem arcæ quod prohibita erat videri, sed propter figuram : « omnia enim in figura contingebant illis », I Cor., x, 11 : quia non licet nisi majoribus et perfectis secreta fidei quæ per arcam significantur, curiose scrutari ; quia « qui perscrutator est majestatis, opprimetur a gloria » ; [Prov.1 xxv, 27.] 131. — Ad secundum dicendum quod humilitas alicujus commendatur in hoc etiam quod a licitis abstinet. Et ideo non sequitur, si aliquis peccator abstinens ab hoc ad tempus laudatur, quod propter hoc non abstinens peccet. ARTICULUS IV [I] [III, q. 80, a. 7.] • 132. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NOCTURNA POLLUTIO 0UÆ IN SOMNIS ACCIDIT SIT PECCATUM. 1. Meritum enim et demeritum, cum sint contraria, nata sunt fieri circa idem. Sed homo in somnis mereri potest, sicut patet de Salomone qui dormiens a Domino sapientiæ donum impetravit : II Paralip., i. Ergo et potest aliquis tentari. Ergo si in somnis in aliquod peccatum consentiat, peccatum est : quod in nocturna pollutione frequenter accidit. 2. Præterea. Quicumque non habet mentem ligatam non excusatur a peccato, si aliquod turpe committere consentiat. Sed mens dormientis non videtur esse ligata, cum non sit actus corporis ex cujus passione somnus accidit ; immo videtur quod debeat esse magis libera, quia immobilitatis exterioribus sensi­ bus, interiores, a quibus immediate mens accipit, confortantur ; et quædam quandoque de futuris mente dormiens percipit quæ vigilans percipere non potest. Ergo non excusatur a peccato, si in aliquod turpe consentiat. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Quicumque potest deliberare et ratiocinari, videtur usum liberi arbitrii habere, quod inquirendo eligit. Sed dormiens, ut experimento scitur, interdum argumentatur et argumenta solvit et legit. Ergo habet usum liberi arbitrii. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Quicumque potest consentire et dissentire alicui turpi, reus esse videtur si consentiat, quia talis videtur esse dominus sui actus. Sed dormiens aliquando dissentit turpitu­ dini præsentatæ, aliquando autem consentit. Ergo quando con­ sentit, videtur esse reus peccati. 1, αβγ « Ecclesiastici xv ». i 384 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 5. Præterea. Actiones et motus ex terminis judicantur. Sed nocturna pollutio frequenter vigilia finitur quamvis in somno inchoetur. Ergo est judicanda ac si in vigilia fieret ; et ita est peccatum. 133. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit XII super Genes, ad litteram (c. 15, L. 34, 466) : « Ipsa phantasia quæ fit in cogitatione sermocinantis, cum expressa fuerit in visione som­ niantis, ut inter illam et veram conjunctionem corporum non discer­ natur, continue movetur caro et sequitur quod eum motum sequi solet ; cum hoc tamen1 sine peccato fiat quod2 sine peccato a vigilan­ tibus dicitur, quod ut diceretur sine dubio cogitatum est. » 134. —Præterea. Philosophus dicit in I Eth., (a 13, 1102b, 5; 1. 20, n. 234-5) quod « secundum dimidium vilæ, scilicet somnum, non differt felix a misero neque vitiosus a studioso ». Sed secundum peccatum differunt. Ergo peccatum non potest in somnis acci­ dere. [II] 135. — ULTERIUS. Videtur quod non impediat a sump­ Christi. 1. Veniale enim peccatum magis displicet Deo quam quælibet immunditia corporalis quæ fit sine peccato. Sed nocturna pollutio non est peccatum, ut ex auctoritate Augustini inducta (133) patet. Ergo cum veniale peccatum non impediret a sumptione corporis Christi, multo minus nocturna pollutio impedit. 2. Præterea. Non est dubium quin peccatum mortale plus impedit quam nocturna pollutio. Sed aliquis post peccatum mortale confessum, potest corpus Christi manducare. Ergo multo fortius qui pollutionem nocturnam confessus est, potest eade die manducare corpus Christi. 3. Præterea. Homo debet impedire peccatum alterius mortale, quantumcumque potest. Sed si aliquis in peccato mortali existens celebret Missam, constat quod peccat mortaliter. Ergo si aliquis non habens conscientiam peccati mortalis possit hoc impedire celebrando loco ejus, videtur quod debeat celebrare, etiamsi sit pollutus nocturna pollutione. 4. Præterea. Turpis cogitatio aliquando sine peccato accidit, ut ex verbis Augustini inductis (133) patet ; crapulatio autem sine peccato accidere non potest. Sed secundum Gregorium (lib. IX Epist., indict. 4, ep. 64 ; L. 77, 1198) pollutio quæ ex crapula accidit, a communione non impedit, si necessitas incumbat. Ergo nec illa quæ ex turpi cogitatione præcedente in vigilia tione corporis 1. Ed. « tam ». — 2. Ed. « quam ». DISTINCTIO IX, ART. IV 385 procedit, nec illa quæ ex infirmitate naturæ, ut Gregorius dicit. Ergo nulla pollutio impedit. 136. — SED CONTRA est quod dicitur Levit, xv, 16 : « l’/r a quo egreditur semen coitus immundus erit usque ad vesperum. » Sed immundis non licet sancta tangere. Ergo multo minus corpus Christi manducare. 137. — Præterea. Isidores dicit (lib. Ill Seni., c. 6, n. 14 ; L. 83, 671) et habetur in Decr., d. 6 (cap. « Non est peccatum », L. 187, 42) : « Qui nocturna illusione1 polluitur, quamvis extra memoriam turpium cogitationum se sentiat inquinatum, tamen hoc2 ut lentaretur suæ culpæ tribuat, et suam immunditiam statim fletibus tergat3. >■ Sed ille qui purgatione indiget, debet a percep­ tione hujus sacramenti abstinere. Ergo pollutus nocturna pollu­ tione impeditur a perceptione corporis Christi. [III] 138. -- ULTERIUS, λ IDETUR QUOD PROPTER IMMUNDITIAM PURE CORPORALEM ALIQUIS A PERCEPTIONE HUJUS SACRAMENTI IMPEDIATUR. 1. Deui., XXIII, 12: « Habebitis4 locum extra castra λ, dicit Glossa (L. 113, 478) : « Corporalem munditiam diligit Deus ». Ergo corporalem immunditiam odit. Et ita propter corporalem immunditiam debet homo ab hoc sacramento abstinere. 2. Præterea. Major est dignitas hujus sacramenti -quam omnium sacramentorum veteris testamenti. Sed in veteri lege et mulieres post partum, et patientes fluxum menstrui, et seminiflui immundi reputabantur respectu sacramentorum veteris testamenti. Ergo multo fortius debent abstinere a perceptione hujus sacramenti. 3. Præterea. Sacerdoti leproso interdicitur facultas celebrandi, ut patet Extra, de clerico ægrotanle5 vel debilitato3, « Tua nos ». Ergo eadem ratione propter lepram debet laicus a perceptione hujus sacramenti abstinere. 139. — SED CONTRA. Poena non debetur pœnæ, sed culpæ ; alioquin consurgeret duplex tribulatio, quod est contra id quod dicitur Nahum i, 9. Sed omnes prædictæ immunditiæ corporales pœnæ quædam sunt. Ergo propter eas non debet aliquis a sacra­ mento altaris impediri, quod est maxima poena. 140. — Præterea7. Naturalibus non meremur neque [deme­ remur. Sed omnes prædictæ immunditiæ ex causis naturalibus accidunt. Ergo propter eas non meretur aliquis a participatione hujus sacramenti impediri. 1. Ed. « pollutione ». — ‘2. Ed. « hic ». — 3. γ « tangat ». — 5. Ed. « ægro ». — 6. Ed. « debili ». — 7. α ad. « in ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 14 4. Ed « habebis ». — 386 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 141. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod omne peccatum, secundum Augustinum (de lih. Arb., lib. III, c. 17 ; !.. 32, 1294 ; et lib. de duab. Animali.. c. 10 ; L. 42, 103'; est in voluntate. Motus autem voluntatis præsupponit judicium rationis, eo quod est apparentis boni vel vere vel falso. Unde ubi non potest esse judicium rationis, non potest esse bona· voluntatis motus. 142. — In somnis autem judicium rationis impeditur. Judi­ cium enim perfectum haberi non potest de aliqua cognitione, nisi per resolutionem ad principium unde cognitio ortum habet : sicut patet quod cognitio conclusionum ortum habet a principiis ; unde judicium rectum de conclusione haberi non potest nisi resol­ vendo ad principia [indemonstrabilia1]. (Ium ergo omnis cognitio intellectus nostri a sensu oriatur, non potest esse judicium rectum nisi reducatur ad sensum. Et ideo Philosophus dicit inVIEZ/i. (ζ 12. 1143a, 36 sq. ; 1. 9, n. 1247-50), quod sicut prin­ cipia indemonstrabilia quorum est intellectus, sunt extrema, scilicet resolutionis, ita et singularia quorum est sensus. In somno autem sensue ligati sunt. Et ideo nullum judicium animæ est liberum, neque rationis neque sensus communis. Et ideo neque motus appetitivæ partis est liber. Et propter hoc in somno non potest aliquis peccare neque mereri. 143. — Sed tamen potest in somno accidere signum peccati vel meriti, inquantum somnia habent causas imaginationes vigilantium. Ende dicit Philosophus in I Eth. (a 13. 1102b, 10 ; 1. 20, n. 235), quod « inquantum paulaiim perlranseunt quidam motuum, scilicet, a vigilantibus ad dormientes, meliora fiunt2 phantasmata studiosorum quam quorumlibet»; et Augustinus, XII super Genes. 'p·. 15; E. 34, 466), quod « propter affectionem animæ bonam etiam in somnis quædam ejus merita clarent. » 144. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum quod Augustinus ibidem dicit, Salomonis petitio in somnis facta pla­ cuisse Deo et remunerationem invenisse dicitur pro bono desi­ derio prius habito, quod in somno3 per signum sanctæ petitionis claruit, non quod tunc in somno intellexit4. 145. — Ad secundum dicendum quod mens humana habet duos respectus : unum ad superiora a5 quibus illustratur ; alium ad corpus a quo recipit et quod regit. Ex parte ergo illa qua anima a supernis accipit, per somnum non ligatur, immo magis libera redditur quanto fit a corporalibus curis magis absoluta. El ideo etiam ex influentia superni luminis aliqua de futuris percipere potest dormiens quæ vigilans scire non posset. 1. αβγάζη r' demonstrabilia », F. « demonstrativa », contra P. ANVP. — 2. Ed. « sunt». — 3. Ed. « somnis ». — 4. RANVP « meruerit ». — 5. Ed. om. « a ». distinctio rx, art. iv 387 146. — Ex parte autem illa qua a corpore recipit, oportet quod ligetur quantum ad ultimum judicium et completum, ligatis sensibus a quibus ejus cognitio initium sumit ; quamvis etiam imaginatio ejus non ligetur, quæ immediate ei species rerum subministrat. 147. — Ad tertium dicendum quod actus liberi arbitrii esi eligere, secundum quod patet ex Augustini definitione in II lib., d. 24, (q. 1, a. 1) posita. Electio autem est quasi conclusio con­ silii, ut dicitur in III Eth. (y 5. 1113a, 4 ; 1. 9, n. 484). Unde ad judicium pertinet vel judicium præsupponit. Et ideo quamvis aliquem usum rationis homo dormiens habere possit secundum quod sensus minus ligantur, tamen usum liberi arbitrii in eli­ gendo habere non potest. 148. — Ad quartum dicendum quod secundum quod sensus magis vel minus ligatur a passione somni, secundum hoc etiam judicium rationis magis vel minus impeditur. Unde quandoque homo dormiens considerat hæc quæ apparent somnia esse. Sed quia in dormiendo nunquam sunt sensus soluti ex toto, ideo etiam rationis judicium non est ex toto liberum ; unde semper cum aliqua falsitate judicium rationis est. etiam si quan­ tum ad aliquid sit verum. Et inde contingit quod aliquis in somno aliquando consentit turpitudini, aliquando non. Quia tamen judicium rationis non est omnino liberum, et per consequens nec liberi arbitrii usus ; ideo nec talis consensus vel dissensus potest esse meritorius vel demerilorius in se. 149. — Ad quintum dicendum quod corporales motus non pertinent ad meritum vel demeritum, nisi secundum quod a voluntate quasi a principio causantur. Et ideo nocturna pollu­ tio magis judicatur quantum ad rationem meriti vel demeriti, secundum principium quod est in dormiendo, quam secundum terminum qui est in vigilando ; quia ex quo in dormiente exci­ tatus est motus carnis, non subjacet voluntati vigilantis ulterius motus ille, nec reputatur evigilasse, quousque perfecte usum liberi arbitrii recuperavit. 150. — Potest tamen contingere quod in ipsa evigilatione peccatum oriatur, si quidem pollutio propter delectationem pla­ ceat : quod quidem erit veniale peccatum, si sit ex surreptione talis placentia ; mortale autem, si sit cum deliberante consensu et præcipue cum appetitu futuri. Ista autem placentia non facit præteritam pollutionem peccatum, quia ipsius causa non est. sed ipsa in se peccatum est. 151. — Si autem placeat ut naluræ exoneratio vel allevialio, peccatum non creditur. 152. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad 388 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM hoc quod homo digne ad sacramentum eucharistiæ accedat, tria requiruntur. Primo munditia conscientiae, quæ nonnisi per peccatum tol­ litur. Secundo erectio mentis ad Deum per actualem devotionem ; et hæc per mentis hebetudinem vel occupationem aut evaga­ tionem interdum sine peccato amittitur. Tertio etiam1 munditia corporalis. Unde et celebrantes, vel tractaturi aliquod sacramentum, propter reverentiam manus lavant. Unde primo et principaliter peccatum impedit, secundo inde­ votio sive hebetudo mentis, tertio corporalis immunditia. Et hæc tria quandoque concurrunt in aliqua pollutione nocturna, quandoque duo ex his, quandoque unum tantum. Et secundum hoc homo magis vel minus impeditur. Et ideo distinguendæ sunt pollutionum materies.' 153. — Distinguitur autem dupliciter pollutio nocturna. Primo quantum ad causam. Eorum enim quæ in somnis appa­ rent, triplex est causa. Una extrinseca spiritualis, sicut in his quæ per spirituales sub­ stantias nobis revelantur. Alia intrinseca spiritualis, sicut2 quando phantasmata quæ ap­ parent dormientibus, sunt reliquiæ praecedentium cogitationum. Tertia est corporalis intrinseca, sicut quando phlegma dulce ad linguam decurrit, somniat homo comedere dulcia. Unde medici ex somniis, corporis dispositionem conjiciunt. Pollutio ergo quandoque ex illusione accidit, quando phantas­ mata per causam extrinsecam spiritualem, scilicet dæmones, commoventur ; quandoque ex reliquiis3 præteritarum cogitatio­ num, quod est causa spiritualis intrinseca ; quandoque ex causa intrinseca naturali : quæ quidem causa vel fuit voluntati subjecta, sicut4 est quando ex superfluitate cibi aut potus præcedente pollutio accidit ; vel non fuit voluntati subjecta, sive accidat ex debilitate natura? impotentis retinere semen, sive ex ejus virtute superflua expellentis, sive quocumque alio modo in idem redit. 154. — Secundo distinguitur pollutio quantum ad modum ; quia quandoque accidit sine imaginatione, quandoque cum ima­ ginatione ; et hoc dupliciter : quia quandoque in ipsa somni ima­ ginatione homo turpitudini consentit, quandoque dissentit, et tamen pollutio accidit. Quando igitur5 sine imaginatione pollutio accidit, signum est quod pollutio ex causa sit corporali intrinseca. 1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. om. « sicut ». — 3. Ed. « reliquis ». — «et ». — 5. Ed. « ergo ». 4. Ed. DISTINCTIO IX, ART. IV 389 Sed quando cum imaginatione, potest sic vel sic esse. In omnibus igitur prædictis pollutionibus corporalis immun­ ditia est communis ; sed quædam mentis hebetatio non est nisi in illis pollutionibus quæ cum imaginatione accidunt ; quia in illis quæ sine imaginatione accidunt, anima nihil participare videtur. Nulla autem dictarum est peccatum ut ex dictis patet; sed potest esse effectus peccati significans præcedens peccatum veniale vel mortale. 155. — Peccatum autem mortale ex necessitate præcepti a perceptione eucharistiæ impedit, quia mortaliter peccat qui cum conscientia peccati mortatis accedit. Hebetudo autem mentis et immunditia corporalis ex quadam indecentia honestatis ; quia indevotio quædam videtur sic accedere, nisi necessitas urgeat. 156. — F.t ideo considerandum est, utrum in causa pollutionis possit inveniri peccatum præcedens ; quia cogitatio turpium quandoque est sine peccato, sicut cum in cogitatione1 tantum manet, ut cum quis disputans de talibus, oportet quod loquens cogitet ; aliquando etiam cum peccato veniali, quando ad affec­ tionem cogitatio pertingens in sola delectatione finitur ; quan­ doque autem eliam mortale2, quando consensus adjungitur. Et quia cogitationi tali de propinquo est delectatio, et delec­ tationi consensus, unde3 in dubium potest verti utrum sequens pollutio ex peccato acciderit vel non, et aut veniali aut mortali ; satis tamen probabiliter potest conjici non præcessisse con­ sensus4, quando in ipsa somni imaginatione5 anima dissentit ; non tamen oportet quod, si consentiat, quod6 consensus in vigi­ lando præcessit ; quia hoc potest accidere propter ligamen judicii rationis, quod quandoque magis quandoque minus est liberum in somno. Unde in tali pollutione si ad causam recurrens dubitet de consensu, omnino abstinere debet. Si autem expresse inveniat consensum non præcessisse, et necessitas urgeat, aut aliqua causa potior reformet pactum7, potest accedere, aut etiam celebrare non obstante corporis immunditia, aut hebetatione mentis ; alias si necessitas non incumbat, videtur non exhibere debitam reverentiam sacramento. Non tamen si celebrat, mor­ taliter peccat, sed venialiler : sicut cum quis quandoque mentis evagationem patitur. 157. — Quando autem ex illusione accidit, si illusionis causa in nobis præcessit, puta cum quis indevotus ad dormiendum 1. αβ « cognitione ». — 2. Ed. « quandoque etiam cuni mortali ». — 3. Ed. « inde etiam ». — 4. Ed. « consensum ». — 5. Ed. « animatione ». — 6. Ed. om. « quod » et habent « præcesseril ».— 7. βγ€η et aliquæ cd. « pactum » ; α « peractum » ; PF. « actum ». 390 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM accesserit ; idem est judicium et1 de pollutione quæ ex cogita­ tione præcedenti causatur. 158. — Si autem in nobis causa non præcesserii, immo magis causa contraria, et hoc frequenter accidat, et præcipue in diebus quibus quis communicare debet, signum est quod diabolus homini fructum eucharistiæ percipiendæ auferre conatur. Unde in tali casu consultum fuit cuidam monacho, ut in collationibus Patrum legitur (coi. xxn, c. 6; L. 49, 1227), quod communicaret; et sic diabolus videns se non posse consequi intentum, ab illusione cessavit. 159. — Si autem ex cibo præcedenti aut potu acciderit, idem est judicium et2 de pollutione quæ ex turpi cogitatione processit ; nisi intantum quod non ita de facili accidit peccare mortaliter in sumptione cibi sicut in cogitatione turpi, et quod aliquando hæc pollutio sine imaginatione accidit, illa vero numquam. 160. — Illa autem3 quæ ex naturæ dispositione accidit, non est signum alicujus peccati, sed potest hebetationem mentis inducere, si cum imaginatione contingat, immunditiam autem corporalem habet. Et4 ideo si necessitas immineat vel devotio exposcat, talis non impeditur, et præcipue quando non5 cum imaginatione accidit. Tamen si propter reverentiam abstineat, laudandus est, quando infirmitas non est perpetua. 161. — Et quia non ita de facili potest percipi ex qua causa contingat, ideo tutius est abstinere, nisi necessitas incumbat. Debet autem abstinere, ut dicunt, usque ad viginti quatuor horas ; quia in tali spatio natura deordinata per corporalem immunditiam et mentis hebetationem, reordinatur. 162. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis pecca­ tum quodlibet veniale magis ad impuritatem pertineat mentis secundum se quam pollutio nocturna, et secundum hoc magis Deo displiceat ; tamen peccatum veniale non ita hebetat animam et corpus inquinat, nec ita de facili est signum peccati mortalis, sicut pollutio. Et ideo ratio non sequitur. 163. — Ad secundum dicendum quod non esset consulendum alicui quod statim post peccatum mortale etiam contritus et con­ fessus, ad eucharistiam accederet ; sed deberet, nisi magna neces­ sitas urgeret, per aliquod tempus propter reverentiam abstinere. Et præterea. Confessio purgat maculam mentis, non autem immunditiam corporalem et hebetudinem quæ contingit in mente ex depressione ipsius ad carnem. 164. — Ad tertium dicendum quod Quidam dicunt quod homo debet peccare venialiter, ut alium a peccato mortali impediat. 1. Ed. « ac. ».— 2. Ed. « ac ».— 3. αβ « vero » contra y et ed.— 4. Ed. om. « et » — 5. αβγεη om. sed y expungit « cum » et ad. « sine » in margine, et ctj superad. DISTINCTIO IX, ART. IV 391 Sed hoc dictum contradictionem implicat ; quia ex hoc ipso quod dicitur peccatum, ponitur indebitum fieri. Unde si aliquid fit quod nullo modo possit non esse peccatum, non debet fieri, nec etiam bonum est fieri, nec licitum, ut alius a peccato mortali liberetur ; quamvis ad hoc ex quadam pietate animi etiam multi boni inclinarentur1. 165. —' Sed potest hoc contingere ut aliquid quod alias esset2 peccatum veniale, ex tali causa factum desineret esse pecca­ tum : sicut dicere aliquod verbum otiosum quod non esset otio­ sum3 si diceretur causa piæ utilitatis. Unde si talis pollutio sit quæ in casu necessitatis non impediat, deberet pollutus in casu proposito celebrare ; alias non. 166. — Ad quartum dicendum quod turpis cogitatio dicitur non solum quæ de turpibus est, quia de eis potest esse honesta cogitatio ; sed quæ turpitudinem habet propter delectationem vel consensum adjunctum. Et hæc quidem turpitudo, magis horrenda est quam illa quæ in cibo accidit ; tum quia magis vitari potest, cum dillicillimum sit4 in cibo modum tenere ; tum quia est magis propinqua ad mortale peccatum. 167. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum iste cibus non sit corporis sed mentis cibus, magis in ejus sump­ tione consideranda est dispositio mentis quam corporis. Et ideo distinguendum est in immunditia corporali tantum ; quia aut est perpetua, sicut lepra, aut diuturna ; vel est temporalis et cito purgabilis. 168. — Si quidem sii perpetua vel diulurna tunc nullo modo propter hoc quis abstinere debet, ne propter immunditiam cor­ poris perdatur fructus mentis : sicut accidit in leprosis et patien­ tibus fluxum sanguinis vel seminis. 169. — Si autem sil temporalis et facile expurgabitis, tunc si aliquis in mente sit bene dispositus, sumere non prohibetur ; quamvis etiam possit ad tempus laudabiliter abstinere propter reverentiam tanti sacramenti. 170. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Deus5 diligit corporalem munditiam et immunditiam odit, secundum quod pertinet ad reverentiam vel irreverentiam sacramenti. Et ideo si ex devotione mentis, non propter irreverentiam, aliquis cum immunditia corporali accedat, Deus acceptat. 171. — Ad secundum dicendum quod prohibilio immundorum in lege a sanctis magis erat propter significationem quam prop­ 1. Ed. « inclinentur ». — 2. Ed. « est ». — 3. a om. per homot. « quod non esset otiosum ». — 4. α ad. « cogitando de turpi magis quam ». — 5. a « Dominus ». 392 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ter ipsas res. Ei ideo non oportet quod similiter fiat in novo tes­ tamento, ubi veniente veritate figuræ cessaverunt. 172. — Ad tertium dicendum quod interdicitur sacerdoti leproso ne celebret publice coram populo propter horrorem ; tamen secreto bene potest ex devotione celebrare, nisi sit adeo corruptus quod ministerium sine periculo explere non possit. Leprosus tamen ad sacerdotium promoveri non debet. ARTICULUS V [I] [/n/ra, d. 11, 292-3 ; III, q. 80, a. 6 ; q. 81, a. 2 ; Quodl. V, q. 6, a. 2,] 173. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SACERDOS DARE NON DEBEAT CORPUS C.HRISTI PETENTI, SI SCIAT IPSUM ESSE PECCATOREM. 1. Medicus enim non debet dare infirmo medicinam quam scit1 ei esse mortiferam. Sed sacerdos scit peccatori corpus Christi esse mortis2 causam. Ergo non debet ei dare. 2. Præterea. Contra veritatem vitæ non est faciendum aliquid propter vitandum scandalum. Sed dare corpus Christi peccatori est contra veritatem vitæ, cum sit contra præceptum Domini, Mat., vii, 6 : « Nolite sanctum dare canibus ». Ergo quantumcumque possit sequi scandalum, nullo modo est ei dandum : sicut nec pro aliquo scandalo vitando deberet dari cani, aut in lutum projici. 3. Præterea. De duobus malis minus malum eligendum est. Sed peccatori minus est malum si infametur, quam si corpus Christi manducet indigne. Ergo magis sacerdos debet ei negare in publico, etiamsi crimen ipsius in notitiam venire debeat, quam ei dare. 4. Præterea. Si dat ei hostiam non consecratam, nullum scan­ dalum erit. Ergo videtur quod hoc debeat’ magis facere. 174. — SED CONTRA. Omnis Christi actio nostra est in­ structio. Sed Christus dedit corpus suum in cœna Judæ, ut habe­ tur Joan.,xiii, 26, et Dionysius dicit: (de Eccles. Hier., c. 3, p. 3, n. 1 ; G. 3, 427) « quamvis sciret eum peccatorem ». Ergo et sacer­ dos peccatori petenti denegare non debet. 175. — Præterea. Augustinus (Glossa, L. 113, 875) dicit : « Non prohibeat dispensator pingues terrae, idest peccatores, ad mensam Domini manducare ». 1, Ed. « sit » — 2. Ed. « mortiferam ». — 3. Ed. « debet ». DISTINCTIO IX, ART. V 393 [II] 176. — ULTERIUS. Videtur quod suspectis de crimine ETIAM DARI DEBEAT. 1. Suspicio enim dubium importat. Sed dubia in meliorem partem interpretanda sunt. Ergo videtur quod debeat ei dari ac si esset justus. ‘i. Præterea. Experimentum non sumitur de aliquo crimine, nisi de quo suspicio praecessit. Sed corpus Christi dandum est aliquando alicui ad experimentum de peccato sumendum sub his verbis : « Corpus Domini sit tibi ad probationem hodie » ; ut dicitur in Decr., d. 2, q. 5, (c. 23 : L. 187, 615k Ergo dari debet suspectis. 177. — SED CONTRA. Si suspectis de crimine daretur corpus Christi, esset scandalum populo videnti et scienti. Sed scandalum vitandum est. Ergo non oportet eis dari corpus Christi. [III] [Infra, d. 23, q. 2, a. 2, sol. 3, 4 ; III, q. 80, a. 8 ; in Joan. c. 6, 1. 7.] * 178. — ULTERIUS. A?idetur quod amentibus corpus Christi dari non debeat. 1. Quia ad hoc quod aliquis corpus Christi sumat, requiritur diligens examinatio, ut patet 1 Cor., xi, 28 : « Probet autem seipsum homo, etc1. » Sed hoc non potest in amente procedere. Ergo non debet2 ei eucharistia dari. 2. Præterea. Inter amentes etiam energumeni computantur ; sed secundum Dionysium, 3° c. Eccl. Hier., (G. 3, 423) energu­ meni etiam ab inspectione divinorum arcentur ; unde statim post Evangelium in primitiva Ecclesia per vocem diaconi cum catechumenis excludebantur. Ergo non debet eis dari eucha­ ristia. 179. — SED CONTRA. Cassianus dicit (coli, vu, c. 30 ; L. 49, 709-10) : « Eis qui ab incommodis vexantur spiritibus, communionem sacrosanctam a senioribus nostris nunquam meminimus interdictam. >< Ergo cum tales sint amentes, amentibus debet dari. 180. —Præterea. In Decret. 26 c., q. 6 (cap. « Qui recedunt » ; L. 187, 1359) dicitur : « Amentibus etiam quæcumque pietatis sunt, conferenda sunt » ; et loquitur de reconciliatione et sacra communione. 1. Ed. om. « etc ». — 2. Ed. « potest ! SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 394 [IV] [Infra, d. 23, q. 2, a. 2, sol. 3 et 4 ; HI, q. 80, a. 8 ; in Joan. c. 6, 1. 7.] 181. — ULTERIUS. Videtur quod etiam pueris dandum Christi. 1. Quia per baptismum aliquis adscribitur ad corporis Christi sumptionem ; unde et baptizato conferendum est, ut Dionysius dicit (de Eccl. Hier., c. 2, p. 2, n. 7 ; G. 3, 895). Sed pueri bapti­ zati sunt. Ergo et eis corpus Christi debet dari. 2. Præterea. Vita spiritualis sicut est per baptismum, ila est per eucharistiam, quia dicitur Joan, vi, 58 : « Qui manducat me, vivit propter me ». Sed pueris datur baptismus ut habeant spiri­ tualem vitam. Ergo et similiter debet dari eis eucharistia. 182. — SED CONTRA est quod iste « cibus est grandium », ut patet per Augustinum in lib. Confes. (VII, c. 10 ; L. 32, 742). Sed pueri nondum sunt grandes in fide. Ergo non debet eis dari. > sit corpus 183. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod si sacerdos sciat peccatum alicujus qui eucharistiam petit per confessionem vel alio quolibet modo, distinguendum est ; quia aut peccatum est occultum, aut manifestum. Si esi occultum, aut exigit in occulto, aut in manifesto. Si in occulto, debet ei denegare et monere ne in publico petat. 184. — Si autem in manifesto petit, debet ei dare. Primo, quia pro peccato occulto pænam inferens publicam, est confessionis revelator aut proditor criminis. Secundo, quia quilibet Christia­ nus habet jus in perceptione eucharistiæ, nisi illud per peccatum mortale amittat. Unde cum in facie Ecclesiæ non constet istum1 amisisse jus suum, non debet2 ei in facie Ecclesiæ denegari ; alias daretur facultas malis sacerdotibus pro suo libito punire maxima pæna quos vellent. Tertio propter incertitudinem sta­ tus sumentis ; quia « spiritus ubi vult, spirat » (Joan., hi, 8). Unde subito potest3 esse compunctus et divinitus a peccato purgatus, et divina inspiratione ad sacramentum accedere. Quarto, quia esset scandalum, si denegaretur. 185. — Si vero peccatum est manifestum, debet ei denegare4 sive in occulto sive in manifesto petat. 186. — AD PRIMUM ergo dicendum quod potius eligeret medicus medicinam esse mortiferam infirmo quam sibi, si alte­ rum5 oporteret. Et similiter sacerdos potius deberet eligere quod peccalor assumat ad perditionem suam, quam ipse deneget in perditionem pro­ priam, scandalizando et peccatum occultum revelando. 1. a « ilium ». — 2. Ed. « oportet ». ■—■ 3. Ed. « potuit ». — 4. Ed. « denegari », contra αβγδε ; η om. 185. — 5. Ed. « alterutrum ». ' DISTINCTIO IX, ART. V 395 187. — El præterea. Non est certum utrum sit ei mortifera, quia subito homo spiritu Dei mutatur, et iterum1 in ipsa peti­ tione peccabit mortaliter in mortale peccatum consentiens. 188. — Ad secundum dicendum quod non dimittitur tantum propter scandalum, sed propter alias causas quæ faciunt ; nec2 esset contra veritatem vitæ, si negaret. Dominus ergo non prohibuit simpliciter dare, sed voluntatem dandi dicens : « Nolite sanctam etc. » Sacerdos autem in casu proposito non dat propria, sponte, sed magis coactus. Nec est similis ratio de animalibus brutis et de projectione in lutum, quia causæ prædictæ non sunt ibi. 189. — Ad tertium dicendum quod secundum Innocen­ tium (IV de sacro Altaris mysterio, c. 13 ; L.217, 865) « cum nemo debeat unum3 mortale committere ut proximus aliud noncommittal, eligendum est potius sacerdoti non prodere peccatorem, quam ut ille non peccet; sed peccator debet potius eligere ut abstinendo reddatur suspectus quam communicando manducet indignus. » 190. — Ad quartum dicendum quod nullo modo debet dari hostia non consecrata pro consecrata ; tum quia in sacramento veritatis non debet esse aliqua fictio ; tum quia cum manducans adoret quod manducat, ut dicit Augustinus {in Ps. xvm, n. 9 ; L. 36, 1264) daret sacerdos ei occasionem idolatrandi. Unde Decretalis dicit in casu consimili (extra, de celebr. Miss., cap. « De homine »,) quod « falsa sunt abjicienda remedia quæ sunt veris periculis graviora. >> RATIONES QUÆ SUNT AD OPPOSITUM procedunt4, quando peccator occultus publice petit. 191. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod triplex est suspicio. Quædam violenta ad cujus contrarium non admittitur probatio : sicut si inveniatur solus cum sola nudus5 in lecto, loco secreto et tempore apto ad commixtionem. Alia esi probabilis : sicut si inveniatur solus cum sola colloquens in locis suspectis et frequenter. Tertia est præsumptuosa quæ ex levi conjectura ortum habet. 192. — Hæc autem ultima deponenda est ; in secunda non debet denegari, quia pcena non infligitur ubi culpa ignoratur ; sed de prima est idem judicium quod de peccato. Unde si sit suspicio procedens ex fama publica, non debet ei dari neque in occulto neque in manifesto ; si autem sit singularis ipsius sacerdotis, sic debet dari in publico, sed non in occulto. 193. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non habeatur in prima suspicione certitudo sensibilis vel per demon1. Ed. « utrum », contra αβγδ&η. — 2. RANVP « ne ». — 3. α ad * peccatum » . — 4 Ed. ad « solum ». — 5. γ ad. « cum nuda ». 396 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM strationem, tamen habetur talis certitudo quæ sufficit ad proba­ tionem juris. Non enim in omnibus est similiter certitudo requi­ renda, ut dicitur I Elh. (a 1. 1094», 13 ; 1. 3, n. 32). 194. — Ad secundum dicendum quod decretum illud abro­ gatum est ; quia facere tales probationes est lentare Deum. Vel dicendum quod intentio illius decreti non est ut talis pur­ gatio fiat, sed ut propter timorem talis purgationis a furtis absti­ neant1. 195. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod de amentibus distinguendum est. Quidam enim dicuntur large amentes, quia debilem mentem habent, sicut dicitur invisibile quod male videtur ; et tamen sunt aliquo modo docibiles eorum quæ ad fidem et devotionem sacramenti pertineant2 ; et talibus non oportet corpus Christi denegari. 196. - Qu idam vero sunt omnino carentes judicio rationis. Et isti vel fuerunt tales a nativitate, et tunc eis non debet dari, quia non possunt ad devotionem induci quæ requiritur ad hoc sacramentum quamvis Quidam contrarium dicant ; vel incide­ runt in amentiam post fidem et devotionem sacramenti, et tunc debet eis dari, nisi timeatur periculum vel de vomitu vel de exspuitione aut aliquo hujusmodi. 197. — Et hoc patet per hoc quod habetur in Decret., c. 26, q. 6 (cap. « Is qui » ; L. 187, 1359) : « Si is qui infirmitate poeni­ tentiam petit el dum sacerdos invitatus ad eum venit; vertatur in phrenesim, accepto testimonio ab astantibus qui petitionem, audierunt, et reconcilietur ei eucharistia ejus ori infundatur. » 198. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in isto casu præcedens devotio computatur ei ad dignam manducationem. 199. ·— Ad secundum dicendum quod dæmoniacis non est deneganda communio, nisi forte certum sit quod pro aliquo crimine a3 diabolo torqueantur. Et de talibus loquitur Diony­ sius. 200. — Vel dicendum, et melius, quod ipse vocat energumenos illos in quibus adhuc viget virtus daemonis propter peccatum originale nondum extirpalum eo quod nondum baptismi gratiam consecuti sunt, quibus adhibetur exorcismus post catechismum ante baptismum. Unde ipse ponit eos secundo loco post cate­ chumenos. I I I ! 201. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod pueris carentibus usu rationis qui non possunt distinguere inter cibum spiritualem et corporalem, non debet eucharistia dari ; quamvis Quidam Græci contrarium teneant, irrationabiliter 1. Ed. « abstineat ». — 2. Ed. « pertinent ». ■— 3. Ed. om. « a ». Π i1 DISTINCTIO IX, ART. V 397 autem ; quia ad eucharistiæ sumptionem exigitur actualis devo­ tio, quam tales pueri habere non possunt. 202. — Pueris autem jam incipientibus habere discretionem, etiam ante perfectam aetatem, puta cum sint decem vel undecim annorum, aut circa hoc, postet dari, si in eis signa discretionis appareant et devotionis. 203. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pueri baptizati acquirunt jus percipiendi corpus Christi, non tamen statim, sed tempore competenti : sicut et jus percipiendae hereditatis, habent, quamvis eam statim non possideant. Dionysius autem assignat ritum baptismi quoad adultos, ut patet inspicienti verba ejus. 204. — Ad secundum dicendum quod per baptismum datur primus actus vitæ spiritualis, unde est de necessitate salutis, et ideo pueris baptismus dandus est ; sed per eucharistiam datur complementum spiritualis vitæ, et ideo illis qui perfectionis secundæ quæ est per actualem devotionem possunt esse capaces, debet dari, prout habetur de Consecr., d. 41, « In ecclesia », (L. 187, 1845), ubi dicitur : « Non cogitent2 vitam habere posse qui sunt expertes corporis et sanguinis Domini » ; et loquitur de pueris. Intelligendum est3 quantum ad rem sacramenti quæ est unitas Ecclesiæ extra quam non est salus neque4 vita, et non quantum ad sacramentalem manducationem. > EXPOSITIO TEXTUS 205. — « Crede, et manducasti. » (la). Intelligendum est de manducatione spirituali et fide formata. Ideo autem potius fidem commemorat, quia ipsa est quæ maxime in sacramentis operatur. 206. — « Nos corpus Christi facti5 sumus » (Ib). Ergo spiritualiter manducamus nosipsos. Et dicendum quod nos non sumus corpus ipsius nisi ratione unionis quam manducando spiritualiter acquirimus. 207. — « Ecce factum est malum. » (3a). Contrarium dicit supra eodem capite : « Indigne quis sumens corpus Christi, non efficit ut malum sit quod accipit. » Et dicendum quod non sit malum in se, sed sit malum, idest nocivum, isti4. 208. — « Ita spiritualiter sumamus » (4a). Contra ; quia in patria nullus usus sacramenti erit; ergo nec spiritualis sumptio. Et dicendum quod dicitur spiritualis sumptio consecutio «rei sacramenti, quam sacramentum statim non efficit, sed tantum significat, scilicet fruitio Divinitatis, quam etiam significat sacra­ mentalis manducatio. 1. αβγ « d. 14 ». — 2. Ed. « cogitetis ». — 3. Ed. ad. « autem r. — 4. Ed. 5· Ed. om. « facti ». ·— 6. Ed. « si ». nec \ — i ! i i DISTINCTIO X De hteresi illorum oui dicunt corpus Christi non esse in ALTARI NISI IN SIGNO 1. — Sunt item Ai.n, praecedentium insaniam transcendentes, qui Dei virtutem juxta modum naturalium rerum metientes, audacius ac peri­ culosius veritati contradicunt, asserentes in altari non esse corpus Christi vel sanguinem, nec substantiam panis vel vini in substantiam carnis et sanguinis converti ; sed ita Christum dixisse : « Hoc esi corpus meum », sicut Apostolus dicit (I Cor., x, 4) : « Petra autem erat Christus. » Dicunt enim ibi esse corpus Christi tantum in sacramento, idest in signo et tantum in signo1 manducari a bonis. Qui errandi occasionem sumunt, a verbis Veritatis, unde2 « prima hæresis facta est in discipulis Christi. Cum enim diceret (Joan., vi, 54) : « Nisi quis manducaverit, carnem meam et biberit sanguinem meum, non habebit vitam æternam », illi non intelligentes dixerunt (vers. 61) : « Durus est hic sermo et quis potest eum audire? et abierunt retro. » Illis discedentibus instruxit duodecim qui remanserant : « Spiritus est, inquit, qui vivificat : caro nihil prodest. Verba quæ locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. > intellexisti spiritualiter ? Spiritus et vita sunt : intel­ lexisti carnaliter ? Jilitiin sic spiritus et vita sunt. sed tibi non sunt. Spiriualiter intelligite? quæ locutus sum. a. — Non hoc corpus quod videtis manducaturi estis, et bibituri illum sanguinem quem fusuri sunt qui me crucifigent. Sacramentum aliquod vobis commendavi ; spiritualiter intellectum vivificabit vos ■ caro autem non prodest quidquam. » Sunt etiam et4 alia illorum insania fomitem ministrantia. Ait enim Augustinus {in Joan. tr. 30, n. 1 ; L. 36, 1632) : ». Donec sseculum finiatur, sursum est Dominus ; sed tamen etiam hic nobiscum est Veri­ tas, Dominus*. Corpus enim in quo resurrexit*, uno loco esse oportet ; veritas autem ejus ubique diffusa est. » Item (ad Dardan. ep. 187, c. 3, n. 10 ; L. 33, 836) : « Una persona est7 Deus et homo, ubique per id quod est Deus, in coelo per id quod homo est. » Christus etiam dicit (Mat.,’ xxvi, 11) : « Pauperes semper habebitis vobiscum, me autem non semper habebitis. » His aliisque utuntur præfati haeretici ins assertionem sui erroris. Determinatio praemissorum > 2. — Quæ ex eadem ratione omnia accipienda sunt. Non enim verbis9 his negatur, verum corpus Christi a fidelibus sumi, vel in altari esse ; sed in1-0 his Veritas Apostolos et 4n eis nos instruxit, quod ipsius corpus 1. Ed. om. per homol. α et tantum in signo ». — 2. Ex Aug. in ps. 54, n. 23 ; L. 36, 643 t verbotenus autem legitur in Ai.gero I de Sacr. c. 11 ; L. 180, 772. — 3. Ed. « intellige ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « Domini ». — 6. Ed. ad. « in ». — 7. Ed. om. « est ». — 8. Ed. « assertione ». — 9. Ed. om. « verbis ». — 10. Quar. om. un ». V DISTINCTIO X 399 non in partes discerptum, ut putaverunt illi discipuli qui retro ierunt sed integrum ; nec visibiliter in forma humana, sed invisibiliter sub forma panis et vini, corpus et sanguinem nobis traderet. a. -— Quem sensum Augustinus1 confirmat dicens : « Ipsum quidem et non ipsum corpus quod videbatur manducatur : ipsum quidem invisi­ biliter, non ipsum visibiliter ». Item (in ps. 98, n. 9 ; L. .37, 12G4) « Etsi necesse est illud visibiliter cele­ brari, necesse est tamen invisibiliter intelligi ». Ita etiam intelligendum est corpus Christi esse in uno loco, scilicet visibiliter in forma humana ; veritas tamen ejus, idest Divinitas, ubique est ; veritas etiam ejus, idest verum corpus, in omni altari est, ubicumque celebratur. Sic etiam illud intelligendum est : « Pauperes semper habebitis vobiscuni, me autem non semper habebitis » ; secundum corporalem præsentiam sci­ licet, qua cum eis conversabatur. Similiter per id quod homo est, in coelo est visibiliter1 2 ; invisibiliter autem est in altari, quia non in forma humana apparet, sed forma panis et vini operitur. Unde et invisibilis caro ejus dicitur quæ vere est in altari, sed quia non in specie sua apparet, invisibilis dicitur. b. — Ait, enim Augustinus3 : « Hoc est quod dicimus, quod modis omni­ bus approbare contendimus, sacrificium Ecclesiæ duobus confici, duobus constare, visibili elementorum specie et invisibili Domini nostri Jesu Christi carne et sanguine : sacramento, et re sacramenti, idest corpore Christi, sicut Christi persona constat, et conficitur ex Deo et homine, cum Christus sit verus Deus et homo : quia omnis res illarum rerum naturam et veritatem in se continet ex quibus conficitur. Conficitur autem sacrificium Ecclesiæ duo­ bus : sacramento et re sacramenti, idest corpore Christi. Est ergo4 sacramen­ tum et res sacramenti, idem5 corpus Christi. » Ecce invisibilem dixit carnem Christi, quia forma panis operta sumitur et tractatur. Idemque corpus Christi dixit esse sacramentum et rem : ex quo confirmatur quod supra (d. 8, c. 7) diximus. 3. —Deinde addit quod magis movet lectorem : « Caro, inquit, ejus est quam sub* forma panis opertam in sacramento accipimus ; et sanguis ejus, quem sub vini specie ac sapore potamus. Caro videlicet carnis, et sanguis sacramentum est sanguinis : carne et sanguine, utroque invisibili, intelligibili ef spirituali, significatur corpus Christi visibile et palpabile, plenum gratia et divina majestate. » Quæ SIT INTELLIGENTIA PRÆMISSORUM 4. ■— Attende his dilisenter, quia tropo quodam utitur hic Augustinus, quo solent res significantes rerum sortiri vocabula quas significant. Hic enim visibilis species panis vocatur nomine carnis et visibilis species vini,nomine sanguinis. Invisibilis vero et intelligibilis dicitur caro Christi; quia secundum illam speciem non videtur caro, sed intelligitur ; ita et sanguis. Caro ergo invisibilis dicitur esse sacramentum carnis visibilis quia species panis, secundum quam illa non videtur caro, est sacramentum carnis visibilis, quia carne invisibili, idest specie, secundum quam caro Christi non videtur caro, significatur corpus Christi quod est visibile et palpabile, ubi in sua forma apparet. Ita et de sanguine accipi debet. Quem sensum confirmat Augustinus8, aperiens qualiter prædicta intel1. Cf. Ivo, Decret., p. 2, c. 9; II Pan. e. 134 ; L. 161, 156, 1075 et invenitur apud IIlgonem ; L. 176, 146 ; et Algerum loc. cit. n. 9. — 2. Quar. ad. « scilicet ». — 3. Lanfrancus, de corp, et sang. Dom., e. 10 -, L. 150, 421. —4. Quar. « igitur ». — 5. Ed. « id est ». — 6. Quar. om. « sub ». — 7. Quar. om. » et ». — 7. Cf. Hlgoxem, Algerum (L. 180, 753) et Lanfrancum, loc. eit., c. 14. * 400 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ligenda sint, quia obscure dixerat, consequenter dicens, ita panem vocari corpus Christi, cum vere sit sacramentum corporis Christi quod in cruce positum est ; sicut ipsa immolatio quæ fit manibus sacerdotis, vocatur Christi passio non rei veritate sed significante mysterio, et sicut « sacra­ mentum fidei dicitur fides »*. a. — Satis responsum est hæreticis objectionibus eorum qui negant verum corpus Christi in altari esse, et panem in corpus vel vinum in san­ guinem mystica consecratione converti dicentes : Quis audeat manducare Dominum suum ? Quis etiam audeat dicere quotidie formari corpus Christi de materia vel substantia, quæ non fuit caro Virginis ? verum corpus Christi esse in altari, et in id panem converti Auctoritatibus probat 5. — Hæc et his similia objiciunt illi, in divino mysterio legem naturæ sectantes : quorum perfidiam subdita convincunt testimonia. a. — Ait enim Veritas (Mat., xxvi, 26) : « Accipite : hoc est corpus meum ». Item Ambrosius (de Mysteriis, c. 9, n. 52 ; L. 16, 406) : « Si tantum valuit sermo Eliæ ut ignem de coelo deponeret, non valebit tantum sermo Christi, ut substantias mutet?De totius mundi operibus legitur (Ps. cxivni, 5). « Quia ipse dixit, et facta sunt etc ». Sermo igitur, idest Filius2, qui potuit ex nihilo jacere quod non erat, non potest ea quae sunt, in id mutare quod non erant ? Non enim minus est causare quam mutare novas naturas rebus. » b. — Item (ibid., 53) : « Si ordinem quærimus, viro mixta jemina generare consueverat. Liquet ergo3 quod prxter naturæ ordinem Virgo generavit; et hoc quod conficimus corpus, ex Virgine est. Quid ergo hic quseris naturæ ordinem in Christi corpore, cum præter naturam sit ipse partus ex Virgine ? Item (ibid., 54) : « Ante benedictionem alia species nominatur ; post con­ secrationem corpus significatur. Ante consecrationem aliud dicitur ; post consecrationem sanguis nuncupatur. Tu dicis, Arnen, idest1*4, verum est· Quod sermo sonat, affectus sentiat.· » Item Augustinus* : « In specie panis et vini quam videmus, res invisi­ biles, idest carnem et sanguinem, honoramus ; nec similiter pendimus has duas species sicut ante consecrationem pendebamus, cum fideliter fateamur ante consecrationem panem esse et vinum, quod natura formavit ; post conse­ crationem vero carnem Christi et sanguinem, quod benedictio consecravit. » Item Ambrosius (lib. IV de Sacram., c. 4, n. 14 ; L. 16, 439) : « Panis est in altari usitatus ante verba sacra ; ubi accessit consecratio, de pane fit Christi caro. Quomodo autem potest quod panis est, esse corpus Christi ? Consecratione quæ fit sermone Christi. » c. — Item (ibid., 15, col. 460) : « Si tanta vis est in sermone Domini, ut incipiant6 esse quæ non erant ; quanto magis operatorius est, ut sint quæ erant et in aliud commutentur ? Et sic quod erat, panis ante consecrationem, jam corpus Christi est post consecrationem, quia sermo Christi creaturam mutat ; et sic ex pane fit corpus Christi, et vinum cum aqua in calice missum fit sanguis consecratione. verbi collestis. » Item Augustinus7 : « Sicut per Spiritum sanctum3 vera Christi caro sine coitu creatur, ita per eumdem ex substantia panis et vini idem corpus Christi et sanguis consecratur. Corpus Christi3 et veritas est et figura : veritas, dum 1. Ar c. ep. 98, n. 9 ; L. 83, 364. — 2. Quar. om. « idest Filius ». — 3. Quar. « igitur ». — 4. Quar. » lior est ». — 5. Iva Decret, p. 2, c. 9 ; I Pan. c. 123 ; L. 161, 153, 1071. — 6. Quar. « inciperent ». — 7. Paschasii .«, in lib. de corp, et sang. Dom., c. 4, n. 1; L. 120, 1278. — 8. Quar, om. « sanctum ». — 9 Quar. om. per bomot. « et sanguis consecratur. Corpus chrfcti ». DISTINCTIO X 401 corpus Christi et sanguis virtute Spiritus ex panis vinique substantia effici­ tur ; figura vero est id quod exterius sentitur. » Item Eusebius Emisenus (Decr. Prima in 1res. In prima ponit errorem quorumdam negantium veritatem quam asserere intendit, et probationes illorum1. In secunda solvit probationes ipsorum, ibi : « Quæ ex eadem ratione etc. » (2). In tertia inducit auctoritates ad veritatem pro­ bandam, ibi : « Hæc et his similia objiciunt etc. » (5). Secunda pars dividitur in partes 1res. In prima exponit aucto­ ritates quas illi errantes pro se inducunt, et expositionem prædictam Sanctorum confirmat. In secunda ostendit dubitationem esse de quadam auctoritate Augustini inducta pro se, ibi : « Deinde addit quod magis movet etc. » (3). In tertia exponit eam ibi : « Attende his diligenter etc. >> (4). Hic quatuor quæruntuv. Primo, utrum2 corpus Christi contineatur in hoc. sacramento. Secundo, utrum totus Christus contineatur in sacramento sub speciebus quæ manent. Tertio, qualiter sit ibi. Quarto, quomodo possit agnosci corpus Christi secundum quod est sub sacramento. 1. Ed. « eorum ». — 2. RANVP. ad. « verum ». 402 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [III, q. 75, a. 1 ; IV Cg. c. 61 sq ; De Ven. Sacram. Altar, eerm. 11 ; in Mal., c. 26: in Joan., c. 6, 1. 6 ; I ad Cor., c. 11, 1. 5.] 7. —AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in SACRAMENTO ALTARIS NON CONTINEATUR VERUM CORPUS CHRISTI. 1. In his enim quæ ad pietatem et reverentiam pertinent divinam, nihil debet esse quod incrudelitatem vel irreverentiam sonet. Sed manducare carnes hominis sonat in quamdam bestialem crudelitatem1 et irreverentiam manducati. Ergo et in sacrameiito pietatis quod ad manducationis usum ordinatur, non debet esse verum corpus Christi quod manducatur. 2. Præterea. Sacramenta ordinantur ad utilitatem nostram. Sed Joan., vi, 64, dicitur : « Caro non prodest quidquam ». Ergo corpus Christi sive ejus caro, non debet esse in hoc sacramento, sed solum ejus spiritualis virtus. 3. Præterea. Gregorius dicit in homil. de regulo (n. 1 ; L. 76, 1211) : « Corporalem præsentiam Domini quærebat, qui per spiri­ tum nunquam2 deerat. Minus itaque in illum credidit, quem non putabat posse salutem dare, nisi praesens esset in corpore. » Sed non ponimus quod corpus Christi sit in altari, nisi ut nobis sit causa salutis. Ergo videtur quod ex infirmitate fidei procedat. 4. Præterea. Nihil potest esse nunc ubi prius non fuit, loco præexistente, nisi ipsum mutetur. Sed corpus Christi ante conse­ crationem non erat in altari. Si ergo post consecrationem sit ibi secundum veritatem, oportet quod aliquo modo sit mutatum : quod non potest dici. Ergo non est ibi verum corpus Christi. 5. Præterea. Nullum corpus potest esse simul in diversis'locis. Sed corpus Christi vere est in cœlo quo ascendit. Ergo impossibile est quod sit in altari. Probatio primæ. Nihil continetur extra suos terminos, si terminos habeat ; sed termini cujuslibet corporis locati sunt simul cum terminis3 corporis locantis. Ergo nullum corpus locatum in uno loco, potest esse extra terminos illius loci. Et ita non potest esse in duobus locis simul. 6. Præterea. Eadem ratione potest poni corpus Christi esse in diversis locis et esse ubique, sicut ponentes Angelum esse in diversis locis dicunt quod est etiam ubique4 si velit. Sed ponere quod corpus Christi ubique possit esse, est hæreticum, quia hoc solius Divinitatis est. Ergo non potest esse in diversis locis simul. 7. Præterea. Angelus est simplicior quam corpus Christi. 1. RANVP. ad « manducantis ». — 2. Ed. « nusquam ». — 3. Ed. « termino ». — 4. RANVP. « est ubicumque ». ? I j »· i, * DISTINCTIO X, ART. I 403 Sed Angelus non potest esse simul in pluribus locis. Ergo neque corpus Christi. Et sic idem quod prius. 8. Præterea. Corpus Christi, in quantum corpus, non habet quod sit in pluribus locis, quia sic cuilibet corpori conveniret ; neque inquantum gloriosum, quia multo fortius spiritui glori­ ficato conveniret : neque inquantum Divinitati unitum, quia unio non ponit ipsum extra limites corporis. Ergo nullo modo sibi1 competit. 8. — SED CONTRA. I Cor., xi, 29 : « Qui manducat et bibit indigne judicium sibi manducat et bibit, non dijiidimns corpus Domini ». Sed si esset corpus Christi ibi secundum solam signi­ ficationem, non oporteret dijudicare hunc cibum ab aliis ; quia quilibet panis eadem ratione significat corpus Christi. Ergo oportet ponere quod sit ibi verum corpus Christi. 9. — Praeterea. Veritas in novo testamento debet respondere figuris veteris testamenti. Sed in veteri testamento ipse agnus qui figurabat2 Christum, sumebatur in cibum, ut patet Exod. xn. 8. Ergo in nova lege ipsum verum corpus Christi quod per agnum significatur, debet manducari. 10. — Præterea. Deui, xxxn, 4 dicitur : « Dei perfecta sunt opera. » Sed non perfecte conjungeremur Deo per sacramenta quæ nobis tradidit, nisi sub aliquo eorum ipse vere contineretur. Ergo in hoc sacramento verum corpus Christi continetur ; quia non est aliud assignare sacramentum in quo Christus realiter contineatur. 11. — Ad hoc etiam sunt multæ auctoritates in Littera (5) positæ. 12. — RESPONSIO. Dicendum quod sub sacramento altaris continetur verum corpus Christi quod de Virgine traxit ; et contrarium dicere est hæresis, quia derogatur2 veritati Scriptura' qua Dominus dicit, Mat., xxvi, 26, et alibi : « Hoc est corpus meum ».. Ratio autem quare oportet quod in hoc sacramento ipse Christus contineatur, in principio hujus tractatus (d. 8, 15' dicta est ; quia scilicet non ita perfecte nobis Christus conjun­ geretur, si sola sacramenta illa haberemus in quibus conjun­ gitur nobis Christus per virtutem suam in sacramentis illis participatam. Et ideo oportet esse aliquod sacramentum in quo Christus non participative, sed per suam essentiam contineatur, ut sit perfecta conjunctio capitis ad membra. 13. — Consequuntur3 etiam et aliæ utilitates, sicut ostensio maximæ caritatis in hoc quod seipsum dat nobis in cibum, 1. η « ei ». — -· γ r‘ significabat ». — 3. Ed. « derogal ». -— 4. γ et P. « consequenter ». 404 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sublevatio spei ex tam familiari conjunctione ad ipsum, et maxi­ mum meritum fidei in hoc quod creduntur multa in hoc sacra­ mento quæ non solum præter rationem sunt, sed etiam contra sensum, ut videtur ; et multæ aliæ utilitates quæ explicari suffi­ cienter non possunt. 14. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in crudelitatem sonaret et maximam irreverentiam, si corpus Christi ad modum cibi corporalis manducaretur, ut scilicet ipsum verum corpus Christi dilaniaretur et dentibus attereretur. Hoc autem non contingit in sacramentali manducatione ; quia ipsum per mandu­ cationem non laceratur, sed manducantes integros facit, specie­ bus sub quibus latet divisis, ut infra dicetur (84). 15. — Ad secundum dicendum quod nihil prodesset caro Christi corporaliter manducata, ut dictum est (14); multum autem prodest sacramentaliter manducata. Unde Augustinus dicit (tr. 27 in Joan., n. 5 ; L. 35, 1617) : « Caro non prodest quidquam, sed quomodo illi intellexerunt ; sic enim intellexerunt carnem quomodo in cadavere venditur1, aut in macello dilaniatur. 16. — Ad tertium dicendum quod non dicimus verum corpus Christi esse in altari, eo quod aliter non posset salutem conferre, sicut regulus credebat ; sed quia iste esi convenienlissimus modus salvandi, sicut et convenientissimus modus2 reparationis humanæ fuit per hoc quod « Verbum caro factum est et habitavit in nobis », (Joann., i, 14) quamvis etiam alius modus reparationis fuit possibilis. 17. — Ad quartum dicendum quod non oportet semper illud quod est nunc ubi prius non fuit localiter, mutatum esse ; quia potest aliquid esse conversum in ipsum, sicut cum aer in ignem convertitur. Sed tamen ignis mutatur mutatione generationis ; et hoc accidit quia ignis in illa conversione non est terminus generationis, sed compositum ex subjecto generationis, scilicet materia, et termino, scilicet forma. Unde forma ipsa quæ est terminus, per se non generatur, ut in λΠΙ Mela, (ζ 6. 1033b, 5-6 ; 1. 7, n. 1419-20) probatur ; generatur autem per accidens, quia non est per se subsistens, sed in alio, quo mutato mutari dicitur. 18. — Corpus ergo3 Christi est in altari cum prius non fuerit, quia panis conversus est in ipsum, ita quod ipsum totum corpus est terminus per se conversionis, sicut ibi erat forma ; non tamen est ens4 in alio sicut forma, sed per se subsistens. Et ita5 non 1. Ed. « in cadavere vertitur », contra αβγ$€η. Migne habet : « quomodo in cada­ vere laniatur, aut in macello venditur ». — 2. αγ om. per homot. « salvandi, sicut et convenientissimus modus », sed a tor. — 3. Ed. « autem ». — 4. Ed. om. « ens ». — 5. Ed. « ideo ». DISTINCTIO X, ART. I 405 oported quod sit localiter molum neque generatum per se, neque per accidens. 19. — Ad quintum dicendum quod nullum corpus compara­ tur ad locum nisi mediantibus dimensionibus quantitatis. Et ideo ibi est corpus aliquod ut in loco, ubi commensurantur dimensiones ejus dimensionibus loci. Et secundum hoc corpus Christi non est nisi in uno loco tantum, scilicet in ccelo. Sed quia conversa est in corpus Christi substantia panis, qui prius erat in hoc loco determinate mediantibus dimensionibus suis quæ manent transsubstantiatione facta, ideo manet locus, non qui­ dem immediate habens ordinem ad corpus Christi secundum proprias dimensiones, sed secundum dimensiones panis rema­ nentes, sub quibus succedit corpus Christi substantiæ panis. Et ideo non est hic ut in loco per se loquendo, sed ut in sacra­ mento, non solum significante, sed continente ipsum ex vi con­ versionis faclæ. 20. — Et sic patet quod corpus Christi non est extra terminos loci sui1 per quem modum competit ei esse alicubi vel esse extra aliquid ex dimensionibus propriis. Esse autem alicubi per commensurationem propriarum dimensionum est per se alicubi esse. Et similiter esse extra aliquid secundum situm propriarum dimensionum est per se extra aliquid esse. 21. — Sed corpus Christi est extra terminos loci sui qui com­ petit ei secundum proprias dimensiones, quasi2 per accidens, et hoc modo est sub sacramento quo competit ei esse alicubi ratione illarum dimensionum quæ remanserunt8 ex illo corpore quod conversum est in corpus Christi. 22. — Ad sextum dicendum quod sicut ex dictis patet, (21) corpus Christi non dicitur esse alicubi nisi ratione dimensionum propriarum, et illius corporis quod in ipsum conversum est. Non est autem possibile quod dimensiones propriæ ejus sint ubique, neque quod corpus in ipsum convertendum ubique sit. Et ideo quamvis corpus Christi sil in pluribus locis aliquo modo, non tamen potest esse ubique. 23. — Ad septimum dicendum quod ratio illa bene seque­ retur, si ratione propriorum terminorum esset in pluribus locis, 1; η « Et sic patet quod corpus Christi non est extra terminos loci sui secundum quod ei competit esse alicubi vel extra esse, sed est extra terminos illius loci quasi per accidens, secundum quod competit ei esse alicubi ratione illarum dimensionum quæ remanserunt ex illo corpore quod conversum est in corpus Christi. » — κ et ed. præter F. contra αβγδςζθί « secundum quod ei competit esse alicubi intus vel extra ex dimensionibus propriis, quod est per se alicubi esse intus vel extra ; sed est extra termi­ nos loci quasi per accidens, secundum quod compotit, ei esse alicubi ratione illarum dimensionum qua? remanent ex illo corpore quod conversum est in corpus Christi. » K om. « quod est alicubi vel extra esse » et habet « remanserunt » loco « remanent ». — 2. Ed. om. « secundum proprias dimensiones » et loco « quasi », habent « quodsi ». — 3. Ed. « remanent ». 406 scriptum super lib. iv sententiarum quod multo fortius Angelo conveniret ; sed convenit ei inquan­ tum aliquod corpus convertitur in corpus Christi, non autem in Angelum. 24. — Ad octavum dicendum quod hoc non competit corpori Christi neque inquantum est corpus, neque inquantum est glorificatum, neque inquantum Divinitati unitum, sed inquantum est terminus conversionis. Unde similiter accideret de corpore lapidis, si Deus simili modo panis substantiam in lapidem converteret : quod non est dubium eum posse. ARTICULUS II [ί] [III, q. 76, a. 1, 2 ; IV C"., c. 64 : Quodl. VII, q. 4, a. 1 ; in Mal. c. 26 ; in Joan., c. 6, 1. 6 ; I ad Cor., c. 11, L 6.] 25. - AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non contineatur sub sacramento quantum ad ANIMAM. 1. Quia Christo non competit esse in altari, ut dictum est, (21) nisi secundum quod panis in ipsum convertitur. Sed constat quod panis non convertitur in animam Christi. Ergo anima Christi non est ibi. 2. Praeterea. Christus est in sacramento altaris, ut cibus fidelium. Sed non est cibus secundum animam, sed secundum corpus ; quia dicit, Joan., vi, 56 : « Caro mea vere est cibus >·. Ergo non est ibi secundum animam. 3. Præterea. Forma sacramenti debet respondere sacramento. Sed in forma non fit mentio de anima, sed solum de corpore ; quia dicitur : « Hoc est corpus meum ». Ergo non est ibi secundum animam. 26. — SED CONTRA. Quæcumque non separantur secundum esse, ubicumque est unum, et aliud. Sed unum est esse anima; Christi et corporis, sicut1 materiæ et formæ. Ergo cum corpus Christi sit in altari, erit ibi anima. 27. — Præterea. Corpus Christi non est in sacramento inani­ matum. Sed corpus sine anima est inanimatum. Ergo Christus non est ibi secundum corpus tantum, sed etiam secundum animam. 1. α ad. « esse > i [HI, q. 76, a. 2, IV Cg. c. 64; in Joan., c. 6, 1. 6 ; I ad Cor, c. 11, I. 6,] 28. — ULTERIUS. Videtur quod sub specie panis Christus NON CONTINEATUR NISI QUANTUM AD CARNEM ANIMATAM. 1.- Quia, ut dictum est (25, 2.), corpus Christi est ibi secundum quod: cibus. Sed esse cibum non convenit nisi carni; unde Joan., vi, 56 : « Caro mea vere esi cibus ». Ergo non est ibi aliqua pars corporis, nisi caro. 2. Praeterea. Quod jam est, non oportet fieri. Si ergo in pane consecrato sunt omnes partes corporis Christi, erit ibi sanguis ; ergo non oporteret quod per consecrationem vini iterum ibi fieret. 3. Præterea. Deus in revelationibus veritatem ostendit ; alias revelatio esset causa erroris, quod est inconveniens. Sed species panis ostensa est aliquando ut caro tantum, sicut legitur in vita beati Gregarii (lib. II, n. 41 ; L. 75, 103). Ergo non est sub specie panis aliquid de corpore Christi nisi caro, et non sanguis vel os vel aliquid1 hujusmodi. 29. — SED CONTRA. Sicul corpus Christi significatur in sacramento, ita continetur ibi. Sed significatur secundum quod est ; alias significatio esset falsa. Ergo est ibi secundum quod est. Sed caro non est sine sanguine et aliis partibus corporis. Ergo est ibi non solum caro, sed etiam aliæ partes corporis. 30. — Præterea. In specie panis significatur totum id quod est res tantum sine sacramento, scilicet unitas corporis mystici, et similiter in vino, ut ex dictis, 8 d., (6) patet. Sed sicut signi­ ficatur id quod est res tantum, ita significatur et continetur id quod est res et sacramentum. Ergo et totus Christus qui est res et sacramentum, continetur sub utra que specie.[III] [III] [III, q. 76, a. 3 : IV Cg. e. '67 ; Quodl. VII, q. 4, a. 1 ; In Mal., c. 26 ; / ad Cor. c. 11,1. 5.] 31. — ULTERIUS. Videtur quod non sit ibi corpus sti SECUNDUM PROPRIAM QUANTITATEM. Chri­ 1. Nihil enim quod manet convertitur in alterum. Sed quan­ titas panis manet. Ergo non convertitur in quantitatem corporis Christi. Sed corpus Christi non est in altari, ut dictum est (21), nisi ut est terminus conversionis. Ergo non est ibi secundum propriam quantitatem. 2. Præterea. Secundum Philosophum in IV2 Phys. (S 1. 209a, 4-6 ; 1. 2, n. 2), corpus naturale non potest esse simul cum dimen1, Ed. « aliud ». — 2. Ed. « III ». 408 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sionibus separatis ; quia tunc duæ dimensiones essent simul, si1 dimensiones panis manent. Ergo sub eisdem dimensionibus non potest esse corpus Christi cum dimensionibus propriæ quantitatis. 3. Præterea. Accidens plus dependet a substantia quam subsstantia ab accidente. Sed ex parte ejus quod est sacramentum tantum, invenitur accidens sine substantia. Ergo multo magis potest poni ex parte ejus quod est res et sacramentum, quod sit substantia sine accidente ; et ita corpus Christi sine quanti­ tate. 4. Præterea. Sicut dictum est supra (19), ubicumque est •corpus aliquod secundum proprias dimensiones, est ibi ut in loco. Sed corpus Christi non est sub sacramento ut in loco, quia jam esset extra terminos loci proprii. Ergo impossibile est quod sit ibi secundum dimensiones proprias. 32. — SED CONTRA. Subjectum nunquam separatur a pro­ pria passione. Sed substantiæ corporalis propria passio est quan­ titas dimensiva. Ergo cum substantia corporis Christi sil sub sacramento, eta quantitas ejus dimensiva erit. 33. — Præterea. De ratione corporis vivi est organisatio, ut patet in II de Anima (β 1. 412a, 27-412b, 6; 1. 1, n. 230-2). Sed organisatio requirit diversum situm partium ; situs autem præsupponit quantitatem. Ergo oportet, cum corpus Christi sit vivum sub sacramento, quod sit ibi sub propria quantitate. [IV] [III, q. 76, a. 4 IV Cg, c. 63, 64, 67 ; Quadi. VII, q. 4, a. 1.] 34. — ULTERIUS. Videtur (ouod non sit ibi secundum TOTAM QUANTITATEM SUAM. 1. Constat enim quod quantitas corporis Christi non inve­ nitur extra corpus Christi, ut corpus Christi sit sine propria quantitate. Sed constat quod corpus Christi non est ultra dimen­ siones panis, neque aliqua pars dimensionis est sub3 qua non sit Corpus Christi. Ergo si est ibi quantitas tota corporis Christi, neque excedit dimensiones panis, neque exceditur. Sed commu­ nis animi conceptio est quod duæ quantitates, quarum una alteri superposita neque excedit neque exceditur, sunt æquaïes, ut patet in principio Euclidis. Ergo quantitas corporis Christi tota æquatur quantitati panis : quod est falsum ; quia contingit esse etiam4 majorem et minorem. 2. Præterea. Nullum corpus secundum totam suam quanti­ tatem potest contineri indifferenter a5 magna et parva quanti1. e et ed. « Sed ». — 2. Ed. « etiam ». — 3. Ed. « in ». — 4. Ed. om. « etiam »' — 5. Ed. om. « a » ; η « sub ΐ DISTINCTIO X, ART. II 400 tate extrinseca. Sed corpus Christi continetur indifferenter sub parva parte vel magna panis consecrati. Ergo non est ibi secun­ dum totam suam quantitatem. 3. Praeterea. Quandocumque sub aliqua quantitate extrinseea continetur corpus aliquod habens partes distinctas secun­ dum suam intrinsecam quantitatem totam, contingit assignare sub qua parte illius quantitatis singulæ partes contineantur. Sed corpus Christi, cum sit organicum, habet partes distinctas. Si ergo secundum totam suam quantitatem continetur sub di­ mensionibus, erit assignare ubi sit caput ejus et manus et pes : quod est impossibile, quia parvitas quantitatis non sufficit ad talem distantiam, et praecipue cum partes habeant distantias determinatas, propter multa intermedia quæ habent quantitates determinatas. 35. — SED CONTRA. Totalitas1 corporis attenditur secundum totalitatem quantitatis ejus; quia secundum quantitatem divi­ ditur et partes habet. Sed secundum Augustinum (De Consecr., dist. 2, cap. « Oui manducat » ; L. 187, 17721. « Christus totus manducatur in sacramento ». Ergo est ibi secundum totam suam quantitatem. 36. — Præterea. Impossibile est aliquid esse alicubi secun­ dum partem quantitatis et non secundum totam, nisi divisa quantitate ipsius. Sed quantitas corporis Christi non dividitur actu, quia corpus illud est impassibile2. Ergo cum in sacramento contineatur aliquid quantitatis corporis ejus, impossibile est dicere quod non contineatur in toto. 37. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in sacramento altaris continetur aliquid dupliciter : uno modo ex vi sacramenti, alio modo ex naturali concomitantia. Ex vi quidem sacramenti continetur ibi illud ad quod conversio terminatur. Ad quid autem terminatur conversio, sciri potest ex tribus. Primo ex eo quod convertebatur ; non enim convertitur materia sacramenti nisi in id ad quod habet similitudinem secundum proprietatem naturæ suæ, sicut vinum in sanguinem. Secundo ex significatione jorrme cujus virtute fit conversio. Unde in illud conversio terminatur quod est significatum per formam. Tertio ex usu sacramenti ; quia quod pertinet ad cibum conti­ netur sub specie panis ex vi sacramenti : quod pertinet ad potum, sub specie vini. 38. — Ex naturali autem concomitantia, et quasi per accidens, continetur sub sacramento illud quod per se non est terminus conversionis, sed sine quo terminus conversionis esse non potest. i î! F* 1. RANVP. « Formalitas ». — 2. RANVP. « dividi est impossibile ». 410 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Secundum hoc ergo patet quod cum anima Christi non habeat similitudinem cum substantia panis, nec in forma sacramenti de anima fiat mentio, nec anima conveniat ad usum sacramenti qui est manducare et bibere ; ad animam non terminatur con­ versio panis nec vini, sed ad corpus et sanguinem Christi, quæ ab anima nunc separata non sunt. Et ideo anima non continetur ibi ex vi sacramenti, sed tamen continetur ibi ex naturali conco­ mitantia ad corpus quod vivificat. 39. — Unde si fuisset facta conversio panis in corpus Christi quando erat mortuum, anima non fuisset sub sacramento. Et quod dictum esi de anima, debet inlelligi de Divinitate ; nisi quod Divinitas ejus, etiam printer sacramentum est ubique. Et per hoc patet responsio ad objecta. 40. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex est usus sacramenti, scilicet manducare et bibere. Man­ ducare autem est usus cibi sicci ; sed bibere est usus cibi humidi, qui potus dicitur. Et ideo sub specie panis qui ad usum mandu­ cationis ordinatur, continetur ex vi sacramenti non solum caro Christi, sed os et omnes hujusmodi partes ; non autem sanguis, quia continetur ex vi sacramenti sub specie vini qui 'ad usum potus ordinatur ; quamvis ex naturali concomitantia et sanguis sii sub specie panis, et caro sub specie vini. 41. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ponitur i bi pars pro toto, scilicet caro pro toto corpore ; et hanc partem specia­ liter posuit ut per similitudinem corporalis manducationis, cui praecipue caro apta est, manuduceret ad.sacramentalem, quamvis etiam ossa et aliæ hujusmodi partes manducationi aliquo modo competant, cum secundum Avicennam quædam animalia ipsis nutriantur. 42. — Ad secundum dicendum quod illud quod jam est, non fit eo modo quo est, sed alio modo potest fieri ; quia quod est potentia, fit actu. Et ideo sanguis Christi, qui est sub sacramento hostia consecrata non ex vi sacramenti, fit ibi per consecrationem vini ex vi sacramenti existens : sicut etiam quod est in uno loco per accidens fit ibi per se quandoque. 43. — Ad tertium dicendum quod visus corporalis, ut dicetur (107-9), non potest videre corpus Christi secundum quod est sub sacramento. Quid autem illud sit quod quandoque in hoc sacra­ mento in specie carnis aut sanguinis apparet, infra dicetur (118). 44. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod subsstantia panis quæ convertitur in corpus Christi, non habet ali­ quam proportionem similitudinis ad quantitatem vel alia acci­ DISTINCTIO X, ART. II 411 dentia Christi, sed tantummodo ad substantiam ejus corporis. Et. ideo, cum nihil convertatur in corpus Christi de pane nisi substantia panis, quia accidentia manent1, constat quod con­ versio illa terminatur directe ad substantiam, non autem ad accidentia, quia accidentia2 panis remanent. Et ideo quantitas et alia accidentia propria corporis Christi non sunt ibi ex vi sacra­ menti ; sunt tamen ibi secundum rei veritatem ex naturali conco­ mitantia accidentis ad subjectum, ut de anima dictum est (37-39). 45. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio illa probat quod non sit ibi ex vi sacramenti ; et hoc concedo. 46. —■ Ad secundum dicendum quod quia dimensiones cor­ poris Christi non sunt ibi ex vi sacramenti, sed solum ex eo quod concomitantur inseparabiliter substantiam, constat quod con­ trario ordine sunt ibi dimensiones propriæ corporis Christi, et dimensiones locati corporis in loco. Corporis enim locati substantia non habet ordinem ad locum nisi mediantibus dimensionibus. Et ideo, quia dimensiones cor• poris locati non possunt esse simul cum aliis dimensionibus, sequitur ex consequenti quod substantia corporis locati non possit esse simul cum aliis dimensionibus neque separatis, neque in alio corpore existentibus. 47. — Sed hic e contrario substantia corporis Christi per se immediate ordinatur ad hoc quod sit sub sacramento ; et dimen­ siones ejus propriae ex consequenti et per accidens. Substantia autem ex hoc quod est substantia non prohibetur esse simul cum dimensionibus quibuscumque, sive conjunctis sibi, sive separatis, aut existentibus in alio subjecto : sicut substantia Angeli potest esse simul ubi est aliud corpus. Et ideo etiam corpus Christi sub propria quantitate potest esse sub dimensionibus panis. 48. — Ad tertium dicendum quod non potest fieri sine muta­ tione panis quod ejus accidentia sine substantia remaneant. Et similiter non posset fieri quod substantia corporis Christi esset sine accidentibus sine sua mutatione. Posset autem Deus hoc facere ut sine accidentibus propriis esset, ad minus3 aliquibus, sine mutatione4 intrinseca5, et quia non est inconveniens panem mutari, esset autem inconveniens Christum mutari in muta­ tione ; ideo non est simile quod inducit ratio. 49. — Ad quartum dicendum quod quamvis corpus Christi cum quantitate propria sit sub sacramento, non est tamen ibi mediante sua quantitate. Et ideo non est ibi ut in loco. '1. η om. « quia accidentia manent ». — 2. y om. per homot. « quia accidentia » ; "q « non autem ad accidentia quæ remanent ». — 3. γ ad « ab ».—4. afieq et FP. orti. «sine mutatione ». 5. — κ om. «intrinseca», sed P. ad. « absque transsubstantia­ tion? » ; δ « ad minus aliquibus intrinsecis... esset autem inconveniens Christum mutari intrinseca mutatione ». 412 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 50. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod qua ratione ponitur ibi pars quantitatis, eadem ratione poni debet ibi esse tota quantitas1 ; quia sicut corpus Christi non separatur a propria quantitate, ita una pars quantitatis non separatur ab alia : utrumque enim sine mutatione intrinseca corporis Christi non posset evenire. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in superpositione directe quantitas applicatur quantitati. Et quia quantitas Christi non directe applicatur quantitati panis, quia non. mediante ipsa corpus Christi sub dimensione panis est ; ideo non est ibi aliqua superpositio quantitatis ad quantitatem, nec aliqua commensuratio quantitatum. Ei ideo non sequiturquod sint æquales. 52. — Ad secundum dicendum quod sicut illa quæ non habent quantitatem possunt esse indifferenter sub magna et parva quantitate : sicut patet de anima quæ est indifferenter in magno et parvo corpore ; ita illud quod non ratione suæ quantitatis continetur sub aliqua quantitate, potest esse indifferenter in magna et parva quantitate, sicut2 est in proposito.· 53. —■ Ad iertium dicendum quod situs, sicut objectio tangit, quantitatem præsupponit. Et quia quantitas Clhristi nullam habi­ tudinem’ habet ad dimensiones panis, ideo etiam nec situs par­ tium corporis Christi. Et ideo quamvis corpus Christi, prout est sub sacramento, habeat partes distinctas et situatas situ natu­ rali, non est tamen assignare in partibus dimensionum panis, ubi singulae partes corporis Christi jaceant. 54. —· Nec tamen sequitur quod dicamus corpus Christi con­ fusum, quia ordinem habent partes in se ; sed secundum ordi­ nem illum non comparantur ad dimensiones exteriores. ARTICULUS III [I] [Supra, 19-21 ; III, q. 75. a. 1, ad 3 ; q. 76, a. 5 ; IV Cg. c- 62, 64, 67 ; De 36 ari., a. 33.] 55. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christi contineatur sub sacramento circumscrip­ corpus tive. 1. Omne enim corpus quod est in loco, circumscribitur. Sed corpus Christi est sub sacramento sicut in loco : quod patet, quia non est alium modum assignare de modis « essendi in » quos 1. Ed. « eadem ratione ibi poni debet etiam tota quantitas ». — 2. Ed. « et sic», contra αβγ$€η.— 3. Ed. » similitudinem ». DISTINCTIO X, ART. Ill assignat Philosophus in IV Phys, (δ 3. 210s, 14 sq. ; 1. 4, η. 1, sq.) Ergo corpus Christi est in loco circumscriptive. 2. Præterea. In Sex principiis (Gilberti Porretani ; ed. Heysse, n. 25, p. 27), dicitur quod « proprium est positionis primo loco substanliæ inhærere». Sed corporis Christi substantia non denudatur aliis proprietatibus, prout est sub sacramento. Ergo neque positione. Ergo secundum quod est sub sacramento, est in loco ; quia positio ordinem partium in loco dicit. 3. Præterea. Omne corpus quod continetur superficie alte­ rius corporis, ita quod non excedit neque exceditur, circumscribitur illa superficie sicut loco. Sed corpus Christi totum, ut dictum est, (50) continetur sub ultima superficie dimensionum panis quæ manent, et nec excedit nec exceditur. Ergo est sicut in loco circumscriptive. 4. Præterea. Omne quod .replet locum' circumscribitur loco. Sed corpus Christi replet locum dimensivum, alias esset vacuum. Ergo corpus Christi circumscribitur speciebus illis. 56. — SED CONTRA. Omne corpus quod circumscribitur loco, commensuratur loco circumscribenti ; quia locus et locatum sunt æqualia, ut dicitur in IV Phys., (δ 4. 211a, 1-2 ; l. 5, n. 2). Sed corpus Christi non commensuratur quantitati dimensionum, ut dictum est (41). Ergo non est ibi sicut in loco circumscriptive. 57. — Præterea. Omne corpus quod circumscribitur loco aliquo, partes ejus habent situm determinatum in loco illo. Sed hoc, ut dictum est (47), non convenit corpori Christi ratione dimensionum illarum. Ergo non continetur eis circumscriptive. , ' ’ • t 1 i.. i. ! I' ■ [Cf. . 1] 58. — ULTERIUS. Videtur quod contineatur sub eis SALTEM DEFINITIVE. 1. Quia plus distat a natura loci Angelus quam corpus Christi. Sed Angelus non potest esse in loco quin loco defi­ niatur, ut communiter dicitur. Ergo multo fortius corpus Christi est definitive sub speciebus illis. 2. Præterea. Omne corporale individuum est determinatum ad hic et nunc. Sed corpus Christi est hujusmodi. Ergo determinatur ad hic1. Ergo est definitive sub speciebus. 3. Præterea. Omne finitum existens alicubi, definitive est ibi. Sed corpus Christi est hujusmodi. Ergo etc. ».. » : " f 1· RANVP. ad. « el nunc ». i 413 'd 414 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 59. — SED CONTRA. Omne quod est definitive alicubi, ita est ibi quod non alibi. Sed corpus Christi non ita est sub spe­ ciebus quod non alibi. Ergo non est definitive sub eis. 60. — Præterea. Omne quod potest sine sua1 mutatione alibi esse quam hic, non est hic definitive. Propter hoc enim ponimus Angelos moveri, quia loco definiuntur. Sed corpus Christi potest alicubi2 esse quam sub speciebus istis3 sine omni mutatione vel sua vel specierum : puta, si alicubi corpus Christi consecratur. Ergo non erat hic definitive. [III] [III, q. 76, a. 3 ; IV Cg. c. 67 ; Quodl. VII, q. 4, a. 1 ; in Mat. c. 26 ; I ad Cor., c. 11 ,1. 5.] % 61. — ULTERIUS. Videtur quod corpus Christi non POSSIT ESSE TOTUM SUB QUALIBET PARTE SPECIERUM. 1. Dimensiones enim panis remanentes possunt in infinitum dividi. Si ergo in qualibet parte dimensionum illarum esset corpus Christi totum, esset infinities sub eisdem dimensionibus : quod est impossibile. 2. Præterea. Quæcumque uni et eidem sunt simul, sibi invi­ cem sunt simul. Sed si in qualibet parte dimensionum est totum corpus Christi, ubicumque est pars corporis Christi, esset totum corpus Christi. Ergo ubi esset una pars, esset alia, et4 hoc repugnat distinctioni partium quæ requiritur in corpore organico. Ergo non est possibile quod totum corpus Christi sub qualibet parte specierum sit. 3. Præterea. Augustinus dicit (ep. 166, n. 4 ; L. 33, 721), quod proprium est spiritus quod possit simul in diversis partibus totius esse. Sed corpus Christi non ponitur neque per unionem neque per gloriam extra limites corporis, ut possit percipere proprietatem spiritus. Ergo corpus Christi non est totum in qualibet parte specierum. 62. — SED CONTRA est quod Hilarius dicit (de Consecr., d. 2, cap. « Ubi » ; L·. 187, 1773) « ubi pars est corporis, el totum » ; et loquitur de corpore Domini in sacramento. Sed in qualibet parte dimensionum est aliqua pars corporis Domini. Ergo in qualibet parte dimensionum est totum. 63. — Præterea. Panis consecratus est quoddam totum homogeneum, idest unius rationis in toto et in partibus. Sed sub toto est totum corpus. Ergo sub qualibet parte corporis est totum. 1. Ed. « sui ». — 2. ε et ed. hic et infra « alibi ». —1 3. Ed. « illis ». — 4. Ed« sed. ». DISTINCTIO X, ART. Ill 415 [IV] [III, q. 76, a. 6 ; de 36 Art., art. 34.] 64. — ULTERIUS. Videtur quod corpus Christi movetur ad motum hostite. 1. Omne enim quod desinit esse ubi prius erat, et incipit esse mbi prius non erat, movetur vel per se vel per accidens: Sed cor­ pus Christi translata hostia desinit esse ubi prius erat, scilicet in altari ; et incipit esse ubi prius non erat, scilicet in pixide vel in ore. Ergo corpus Christi movetur ad motum hostiae, vel per se vel per accidens. 2. Praeterea. Secundum Philosophum in II Top., Q3 7. 113», '29, 30) « moventibus nobis, moventur ea quæ in nobis sunt ». Sed ■corpus Christi vere continetur sub speciebus illis. Ergo speciebus 'translatis, et ipsum transfertur. 3. Praeterea. Anima vel Angelus magis recedit a natura»’oci •quam corpus Christi. Sed anima vel Angelus movetur per acci­ dens, moto corpore unito vel assumpto. Ergo multo fortius ■corpus Christi. 65. — 4. SED CONTRA. Nullum quietum manens1 in eodem loco movetur per se vel per accidens. Sed corpus Christi ëst hujusmodi. Ergo etc. 66. — 5. Præterea. Quod movetur per accidens ad motum alterius, definitive est in illo. Unde Deus non movetur ad motum alicujus, nec anima ad motum manus. Sed corpus Christi non est definitive sub speciebus illis. Ergo non movetur ad motum illarum. 67. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod locus dicitur circumscribere locatum ex eo quod in cir­ cuitu describit figuram locati ; quia loci proprii et locati oportet •esse unam figuram ; figura autem est qualitas circa quantitatem. 68. — Et quia corpus Christi non habet ordinem ad species sub quibus continetur mediante quantitate, sed e converso, ut •dictum est (47) ; ideo neque figura corporis Christi respondet figura' specierum, sicut patet ad sensum. 69. — Et ideo patet quod non est sub speciebus circumscrip­ tive, et per consequens nec est in eis sicut in loco ; quia nihil per se, proprie loquendo, est in loco ut in loco, nisi quod loco circumscribitur. 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod comparatio corporis Christi ad species sub quibus est, non est similis alicui compara­ 1. > Corpus autem Christi, si ibi esset localiter, dispareret postquam apparuisset, sicut accidit dis­ cipulis euntibus in Emmaus ; nullo autem modo reservaretur inclusum. 118. — Et ideo securius videtur dicere quod sicut quando videbatur corpus Christi in specie panis, erant quædam dimen­ siones subsistentes, et in illis alia sensibilia4 accidentia funda­ bantur ; ita illæ eædem dimensiones manent, et eis alia accidentia sensibilia4 superducuntur divina virtute, quæ speciem carnis prætendunt, sicut et accidentia quæ prius erant, praetendebant speciem panis. Et potest esse quod postea6 eadem virtute, illis accidentibus recedentibus, iterum accidentia panis reducantur, cum etiam naturali actione quandoque aliquod illorum acci­ dentium immutari posset, dimensionibus maftentibus, sicut odor vini vel sapor, si diu conservaretur. 119. — AD PRIMUM ergo dicendum quod adhuc species panis manent quantum ad dimensiones quæ prius subsistebant et principales erant in sacramento, quamvis color et alia hujus­ modi non maneant6, divina virtute hoc faciente. Et ideo sub illis dimensionibus adhuc manel corpus Christi. 120. — Ad secundum dicendum quod in hoc aedificatur fides et7 excitatur devotio quia illa accidentia sunt similia omnino accidentibus carnis Christi veræ, quod non erat de accidentibus panis ; quamvis non sint ipsamel accidentia corporis Christi. 121. — Ad tertium dicendum quod quamvis illa accidentia carnis ibi prius non essent, tamen sunt superinducta ad fidei instructionem divina virtute. 1. Ed. « tangit ». — 2. Ed. « si ».— 3. γ et P. quia ».— 4. Ed. om. « sensibilia». — 5 Ed. om. « postea ». — 6. α « remaneant ». — 7. α « vel ». DISTINCTIO X, ART. IV » 425 122. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod usus sacramenti debet materiæ sacramenti competere, sicut ablutio aquæ in baptismo. Et quia corpus Christi in hoc sacramento sub specie panis nobis proponitur, ideo usus sacramenti est per man­ ducationem,‘ut supra dictum est (40). Cum ergo in specie propria, vel in specie carnis cruentatæ apparens, vel in simili specie, non habeat rationem cibi, non debet assumi ab eo cui sic apparet, sed ab alio cui sub specie panis apparet. Si autem omnibus sub specie carnis appareret, tunc deberet cum reliquiis poni. 123. — AD PRIMUM ergo dicendum quod devotio non exci­ tatur hic ad manducandum, quia non in specie cibi proponitur, sed ad venerandum. 124. — Ad secundum dicendum quod in tali casu sacerdos debet iterum celebrare, ut Quidam dicunt, et corpus Christi sumere ; et si secundo hoc accideret, iterum tertio. 125. — Quidam autem dicunt quod in tali casu sufficit spiri­ tualis manducatio, nec propter hoc efficitur transgressor consti­ tutionis Ecclesiæ ; quia ad ea quæ frequentius accidunt, leges aptantur. 126. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Ange­ lus nihil videt corporali visione ; quia etsi corpus assumat, non tamen conceditur quod videat per corpus assumptum. Unde relinquitur quod in ipso non est nisi visus intellectualis, qui qui­ dem non est recipiendo a sensibilibus, ut in II lib. d. 3 (q. 2, a. 1, ad 2) dictum est, sed vel per species innatas, quantum ad ea quæ naturali cognitione intelligunt, vel per Acerbum quod vident, quantum ad ea quæ supra naturalem cognitionem ipsorum sunt. 127. — Et quia Angeli sunt beati, oportet quod habeant plenam visionem eorum omnium de quibus est fides quantum ad visionem gloriosam quæ fidei succedit. Et ideo sicut fides credit corpus Christi esse sub sacramento, ita in visione beata Angeli vident. 128. — Credo autem quod omnia quæ sunt fidei, sunt supra naturalem cognitionem Angelorum, sicut supra naturalem ratio­ nem hominum. Et ideo mysteria fidei dicuntur esse « abscondita a saeculis in Deo », ut dicitur Eph., m, 9. Unde naturali cogni­ tione non vident Angeli corpus Christi sub sacramento, sed solum beata. 129. — Dæmones vero nullo modo vident plenarie, sed « cre­ dunt et contremiscunt ». (Jac., ii, 19.) 130. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod beati visione intel 426 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM lectuali gloriae vident corpus Christi sub sacramento, quamvis non corporali, in qua cum Angelis non communicant. 131. — Ad secundum dicendum quod de se secundum quod est sub sacramento, non est visibile corpus Christi visu corporali ; est tamen visibile visu intellectuali. 132. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut in III lib. dictum est d. 24 (49), illa tantum intellectus noster videre dicitur, proprie loquendo, quorum essentiæ ei reprae­ sentantur sive lumine naturali, sive lumine gratiæ aut gloriæ. Et ideo per consequens videre dicitur illa a principio quæ statim cognitis terminis, quasi visis essentiis terminorum, cognoscuntur, et per consequens tantum illa quæ reducuntur in illa principia sicut conclusiones scientiarum. Quæ vero nullo modo ordinem habent ad principia naturaliter cognita, nec ad sensus percep­ tionem, non potest in statu viæ videre. 133. — Et quia corpus Christi esse sub sacramento nullum ordinem habet ad principia naturaliter cognita, quæ sunt prin­ cipia scientiarum, nec etiam sensu a nobis apprehendi potest, ideo intellectus viatoris nullo modo hoc videre potest et multo minus comprehendere ; quia aliquid videtur quod non com­ prehenditur, sicut essentia divina in patria; nisi « videre » largo modo dicto, secundum quod dicimur ea quæ sunt fidei, videre in speculo et ænigmate, I Cor., xm, 12. 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut imperfecte videmus, ita etiam et deficienter loquimur. 135. — Ad secundum dicendum quod nullus lenptur videre in praesenti, sed tenetur credere. Fides autem de non visis est. Credere autem1 est possibile. EXPOSITIO TEXTUS 136. — « Non hoc corpus quod videtis, etc.2» (la). Intelligendum est per se, idest secundum quod videtur in forma sua. 137. — « Ipsum quidem et non ipsum corpus. » (2a). Videtur esse contradictio. Et dicendum quod non est ; quia ipsum corpus Christi in pro­ pria specie non manducatur ; et hoc dicit « visibiliter » Augus­ tinus, quia in propria specie corpus Christi videri potest ; sed sub specie panis manducatur; et hoc dicit « invisibiliter »,quia in propria specie videri non potest. 138. — « Sacrificium Ecclesiæ duobus confici. » (2b). Non quod ex eis fiat unum in essentia, sed quia ex eis fit unum sacramentum, 1. F. ad. « non ». — 2. Ed. om. hic et sæpius infra « etc. ». DISTINCTIO X, EXPOSITIO TEXTUS 427 Qualiter autem persona Christi dicatur composita ex duabus naturis, dictum est in III lib. d. 6. 139 . —«Caro carnis,et sanguis sacramentum est sanguinis. »(3). Videtur hoc esse falsum ; quia nihil est signum sui ipsius. Et dicendum quod carnem quæ significat, nominat ipsas spe­ cies quæ sunt signum carnis ; et hoc tropice, ut Magister dicit. Et ipsæ species cum carne contenta dicuntur caro invisibilis, quia sub specie illa caro Christi non videtur. Carnem autem signifi­ catam nominat ipsam carnem Christi, secundum quod sub pro­ pria forma videtur ; unde et « visibiliter » dicitur. 140. — « Quis audeat manducare etc. » (4a). Ad primam harum rationum responsum est in primo articulo hujus distinctionis. Ad secundam patebit solutio ex his quæ dicentur in sequenti distinctione1 (4). 141. — « Si tantum valuit sermo Eliæ (5a). » Locus est a mi­ nori. Unde intelligendum est quod plus valeat sermo Christi, et in persona Christi prolatus ; quia sermo Eliæ non habebat in seipso virtutem aliquam, sed operabatur per modum interces­ sionis ; sermo autem Christi, scilicet2 forma hujus sacramenti, habet virtutem intraneam, de qua d. 8 (288) supra dictum est. 142. — « Quid ergo hic quaeris naturæ ordinem ? etc. » (5b). Ergo videtur quod non licet disputare per rationes de hoc sacra­ mento. Et dicendum quod loquitur contra illos qui nihil in hoc sacra­ mento et in3 aliis quæ sunt fidei, volunt credere, nisi* quod per naturalem rationem probari potest ; non autem contra illos qui ex principiis fidei disputant, et qui ex principiis naturalibus non volunt probare quæ sunt fidei, sed sustinere ; quia quæ sunt fidei, quamvis sint supra rationem, non tamen sunt contra rationem : alias Deus esset sibi contrarius, si alia posuisset in ratione quam réi veritas habet. 143. — « Si tanta vis est in sermone Domini (5b). Videtur quod hæc probatio non valeat ; quia sermo quo omnia facta sunt ex nihilo, est Verbum increatum ; nunc autem loqui debuit de verbo creato, scilicet forma sacramenti. Et dicendum quod auctoritas hujus virtutis residet in Verbo increato, sed in verbo creato est instrumentaliter tantum, ut dictum est. 144. — « Sicut per Spiritum sanctum etc. » (5d). Videtur quod ista transsubstantiatio non debeat appropriari Spiritui sancto, sed magis Filio. Et dicendum est quod appropriatur Filio sicut operanti, quia ipse est sacerdos et hostia ; Spiritui autem sancto sicut quo ope­ ratur, quia ipse est virtus de illo exiens ad sanandum, Lue. vi, 19. 1. Ed. om. « in sequenti distinctione ». — 2. Ed. « sub. »— 3. αβοηι. «in».— 4. Ed. ad. « hoc », contra αβγ. DISTINCTIO XI De modo conversionis 1. — Si autem quæritur qualis sit illa conversio, an formalis, an subs­ tantialis vel alterius generis, definire non sufficio. 2. — Formalem tamen non esse cognosco, quia species rerum quæ ante fuerant, remanent, et sapor et pondus. 3. — Quibusdam esse videtur substantialis, dicentibus sic substantiam converti in substantiam, ut hæc essentialiter fiat illa : cui sensui præmissæ auctoritates consentire videntur. Oppositio 4. — Sed huic sententiæ sic opponitur ab Aliis. Si substantia panis, inquiunt, vel vini convertitur substantialiter in corpus vel in1 sanguinem Christi, quotidie fit aliqua substantia corpus vel sanguis Christi, quæ ante non erat ; et hodie est aliquid corpus Christi quod heri non erat ; et quotidie augetur corpus Christi atque formatur de materia de qua in conceptione non fuit factum. Quibus hoc modo responderi potest : quia non ea ratione dicitur corpus Christi confici verbo cælesti, quod ipsum corpus in conceptu Virginis formatum deinceps formetur, sed quia2 substantia panis vel vini quæ ante non fuerat corpus Christi vel sanguis, verbo cælesti fit corpus et san­ guis. Et ideo sacerdotes dicuntur conficere corpus Christi et sanguinem, quia eorum ministerio substantia panis fit caro et substantia3 vini fit sanguis Christi. Nec tamen aliquid additur corpori vel sanguini, nee auge­ tur corpus Christi vel sanguis. Quomodo dicitur corpus Christi CONFICI DE SUBSTANTIA PANIS . a. — « Si vero quæris modum quo id fieri possit, breviter respondeo. Mysterium fidei credi salubriter potest ; investigari salubriter non potest* ». Quod ergo corpus Christi panis mutatione in id non augmentatur, nec sanguis ex vini conversione, ejus voluntati et potenti» adseribatur qui idem corpus de Virgine eduxit. Fit ergo substantia illa ista sine ejus5 augmento. 5. — Nec tamen concedunt Quidam quod substantia panis, aliquando sit6 caro Christi, etsi fiat caro Christi : sicut farina facta est panis, et aqua facta est vinum, nec tamen dicitur : farina est panis et aqua est vinum. Alii vero concedunt illud quod era* panis vel vinum post consecra­ tionem esse corpus et sanguinem ; non’ tamen sequitur : Panis est caro Christi, vel vinum est sanguis, quia substantia panis vel vini, postquam 1. Quar. om. « in ». — 2. Ed. om. « quia ». — 3. Quar. om. per homot. « panis iit caro et substantia ». — 7. Cfr. Alger., I de Sacram, e. 9, L. ISO ; 767. — 5. Quar. « hujus ». — 6. Ed. *< Iit ». — 7. Quar. « ncc ». ,ή 429 DISTINCTIO XI facta est caro Christi vel sanguis, non est substantia panis vel vini, séd caro et sanguis. Ideo distinguendum videtur, cum dicitur : Substantia panis, vel id quod erat panis, modo est corpus Christi. Manens enim panis non est corpus Christi ; sed mutata in1 id quod facta est, est corpus Christi. Nec dicimus substantiam panis vel vini materiam esse corporis vel sanguinis, quia non de ea ut de materia formatur eorpus ; sed ipsa formatur in illud et efficitur illud. > Unde Augustinus in libro de Trin. (III, c. 4, n. 10 ; L. 4’2, 874) : « Cor­ pus Christi dicimus illud quod ex fructibus terræ acceptum et prece mystica consecratum, sumimus in memoriam dominicæ passionis. Quod cum per manus hominis ad illam visibilem speciem perducatur, non sanctificatur, ut sit tam dignum sacramentum, nisi operante invisibiliter Spiritu Dei. » Asserunt dictum panem transire in corpus Christi 6. — Quidam vero sic dicunt conversionem illam esse intelligendam, ut sub illis accidentibus sub quibus erat prius substantia panis et vini, post consecrationem sit substantia corporis et sanguinis, sic tamen ut non eis afficiatur. Et sic asserunt dictum panem transire in corpus Christi, quia ubi erat panis, nunc est corpus Christi. Quod si est, quid ergo fit de substantia panis et vini ? Illi dicunt, vel in praejacentem materiam resolvi, vel in nihilum redigi. 7. — Alii vero putaverunt ibi substantiam panis et vini remanere, et ibidem corpus Christi esse et sanguinem ; et hac ratione dici illam substan­ tiam fieri istam, quia ubi est hæc, est et illa — quod mirum est —■ et ipsam substantiam panis vel vini dicunt esse sacramentum. Sed quod non sit ibi substantia nisi corpus Christi et sanguis, ex prædictis et2 subditis aperte ostenditur. * Ait enim3 Ambrosius (de Consec., d. 2, cap. : « Omnia » : L. 187, 1771) : « Panem istum quem sumimus in mysterio, illum intelligo utique qui manu sancti Spiritus formatus est in utero Virginis, et igne passionis decoctus in ara crucis. Panis enim Angelorum factus est cibus hominum. Unde Veritas* ait (Joan., vi, 41) : « Ego sum panis vivus qui de coelo descendi » ; et ite­ rum, (ibid. 52) : « Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita ». Ex his namque duabus sententiis aperte datur intelligi, quia panis ille et iste, non duo sed unus panis et una caro procul dubio unum efficitur corpus, illud vere, illud sane, quod sumptum est de Virgine, quod resurrexit et in coelum ascendit. » a. — Item Gregorius (lib. IV Dial., c. 58 ; L. 77, 425) : « Quis fidelium habere dubium possit in ipsa immolationis hora ad sacerdotis vocem ccelos aperiri, in illo Christi mysterio, Angelorum choros adesse, summa et ima sociari5, unum quid ex invisibilibus atque visibilibus fieri. » Idem (De Consec., d. 2, cap. « Quid sit sanguis» ; L. 187,1769) : « Eodem momento et in cœlum rapitur ministerio Angelorum consociandum corpori Christi, et ante oculos sacerdotis in altari videtur. Sicut Divinitas Verbi f totum implet mundum, ita multis locis illud corpus consecratur. Nec sunt tamen multa corpora Christi sed unum corpus et unus sanguis. Ideoque sive plus sive minus quis inde percipiat, omnes sequaliter corpus Christi integer­ rime sumunt. » Post consecrationem ergo6 non est ibi substantia panis vel vini, licet species remaneant. Est enim ibi species panis et vini, sicut et sapor ; unde aliud videtur, aliud intelligitur. 1. Quar. « id est ». — 2. Quar. ad. « ex ». — 3. Quar. om. « enim ». —4. Quar. om. « Veritas ». — 5. Ed. ad. « et idem ». — 6. Quar. « igitur ». 430 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quare I I sub alia specie sumatur 8. — Sub alia autem specie tribus de causis carnem et sanguinem tra­ didit Christus, et deinceps sumendum instituit, ut fides scilicet haberet meritum, quæ est de his quæ non videntur ; quia « fides non habet meritum, cui1 humana ratio præbet experimentum » (Gregorius, hom. '26, n. 1 ; L. 76, 1197). Et ideo etiam ne abhorreret animus quod cerneret oculus ; quia non habemus in usu carnem crudam et sanguinem comedere. Quia ergo Christum vorari dentibus fas non est, in mysterio carnem et sanguinem nobis commendavit. Et etiam ideo ne ab incredulis religioni2 insultaretur. Unde Augustinus3 : « Nihil rationabilius quam ut sanguinis similitu­ dinem sumamus, ut ito el veritas non desit, et ridiculum nullum fiat a* paga­ nis, quod cruorem occisi hominis bibamus. » Ne. ergo5 hoc fieret, « et ne veluti quidam horror esset crtioris, in similitudinem accipimus* sacramen­ tum7. » Ex præmissis jam liquet quare non sub alia specie, et quare sub ista hoc sacramentum Dominus celebraverit, et celebrari a nobis instituerit. Quare sub duplici specie 9. — Sed quare sub duplici specie sumitur, cum sub alterutra lotus sil. Christus ? a. — » Ut ostenderetur lotam humanam naturam assumpsisse, ut totam redimeret. Panis enim ad carnem refertur, vinum ad animam; quia vinum operatur sanguinem, in quo sedes animæ a Physicis esse dicitur. Ideo ergo in duabus speciebus celebratur, ut animæ et carnis susceptio in Christo, et ulriusque liberatio in nobis significetur*. » b. — Valet enim, ut ait Ambrosius (in I ad Cor., xi, 26, L. 17, 243). « ad tuitionem corporis et animæ quod percipimus ; quia caro Christi pro salute corporis, sanguis vero pro anima nostra offertur, sicut prsefiguravit Moyses. « Caro, inquit (Lev. xvii, 2), pro corpore vestro9 offertur, sanguis10 pro anima ». Sed tamen « sub utraque specie sumitur, quod ad utrumque valet ; quia sub utraque sumitur ipse11 totus Christus. Sed si in altera tan­ tum sumeretur, ad alterius tantum, idest animæ vel corporis, non ad ulriusque pariter tuitionem valere significaretur. Sub utraque specie tamen totus sumi­ tur Christus; nec plus sub utraque, nec minus sub altera tantum sumitur12. » « Eadem enim ratio est, ut ait Hilarius, (De Consec., d. 2. « Ubi pars » ; L. 187, 1773), in corpore Christi quæ in manna præcessit, de quo dicitur (Exod. 16, 18) : « Qui plus collegerat, non habuit amplius ; nec qui minus paraverat, habuit minus. » c. — Et licet sub utraque specie sumatur totus Christus, tamen non lit conversio panis nisi in carnem, nec vini nisi in sanguinem. Nec debent dici duo sacramenta, sed unum, quia sub utraque specie idem sumitur ; neque debet iterari sacramentum, quia benedictio non repetitur super speciem eamdem ; neque aliæ substantiæ in sacrificium veritatis offerri debent, quia de aliis non potest consecrari corpus Christi vel sanguis. 1. Ed. « ubi ». — 2. Ed. ad. « christianæ ». — 3. Paschasivs de corp, et sang. Dorn. c. 13 ; L- 120, 1315. — 4. Ed. om. « a »., ■— 5. Quar. « igitur ». — 6. Quar. « accipis «.— 7. Ambros. IV de sacram., e. 4, n. 20 ; L. 16, 443. — 8. Glossa Lyrani ad I Cor. xi, 26. — 9. Quar. « nostro ». — 10. Quar. ad. « vero ». — 11. Quar. om. « ipse ». — 12. Sum. Sent., tr. 6, c. 6 ; L. 176, 142. » DISTINCTIO XI Quare ’ 431 aqua admisceatur 10. — Aqua vero admiscenda est vino, quia aqua populum significat qui per Christi passionem redemptus est. a. — « Calix ergo dominicus juxta canonum præceptum {De Consec.. d. 2 c. 1 et 2 ; c. 83 ; L. 187, 1731, 1776), aqua et vino mixtus debet offerri ; quia videmus in aqua populum intelligi, in vino ostendi sanguinem Christi. Cum ergo1 in calice vino aqua miscetur, Christo populus adunatur, et cre­ dentium plebs ei quem credit copulatur : quæ copulatio aquæ et vini sic miscetur in calice Christi, ut mixtio illa non possit separari. Nam si vinum quis tantum offerat, sanguis Christi incipit esse sine nobis. » Si vero quaeritur, an irritum sit quod geritur, si aqua praetermittatur, audi quod sequitur in eodem canone : « Non potest, inquit, calix Domini esse aqua sola aut vinum solum, nisi utrumque misceatur. » Item Cyprianus {ep. 63, n. 13 ; L. 4, 384) : « Calix Domini non est aqua sola aut vinum solum, nisi utrumque misceatur : sicut nec corpus Domini potest esse farina sola nec aqua sola, nisi utrumque fuerit adunatum, et panis unius compage solidatum. » Si quis tamen non intendens introducere hæresim, oblivione vel ignorantia aquam praetermiserit, non videtur esse irritum sacramentum : sed ille graviter est corripiendus. Nam et Græco­ rum Ecclesia non apponere aquam dicitur. b. — Quod etiam ex dictis Cypriani videtur posse coliigi. Ait enim (ibid n. 17) : » Si quis de antecessoribus nostris vel ignoranter vel simpliciter hoc non servaverit quod nos Dominus facere et exemplo et magisterio docuit ; potest simplicitati ejus2 indulgentia Domini venia concedi. Nobis vero non potest ignosci, qui nunc a Domino instructi sumus, ut calicem Domini cum vino mixtum, secundum quod Dominus obtulit, offeramus. » Ex hoc videtur quod si quis simpliciter vel ignoranter vinum offerat sine aqua, sacramentum conficiat. C. — Aqua vero nullatenus sine vino potest offerri in sacrificium ; nec panis nisi de frumento ; nec granum frumenti, nisi redactum fuerit in panem, quia Christus et panem se dicit, (Joan., vi, 41,51) et grano frumenti se comparat (xn, 24). Quod ergo supra (a) dictum est, non posse vinum solum offerri, determinari oportet ; recipit enim exceptionem. Non potest, nisi simpliciter vel ignoranter fiat ; vel non potest, idest non debet. Qui­ busdam tamen videtur hoc generaliter verum. 11. — Colligitur etiam ex prædictis quod Christus vinum aqua mixtum dedit discipulis. Corpus vero tale dedit quale tunc habuit, idest mortale et pàssibile. Nunc vero sumitur a nobis immortale et impassibile ; nec tamen majorem habet efficaciam5. 12. — Eucharistia quoque intincta non debet dari populo pro supple­ mento communionis, quia non legitur Christus alicui discipulorum prae­ buisse panem intinctum, nisi Judæ. Tunc vero non accepit Judas corpus Christi, sed tantum panem. Corpus vero et sanguinem Christi ante cum aliis discipulis perceperat. DIVISIO TEXTUS 13. ·— « Si autem quæritur qualis sit illa conversio etc.4 » (1). Postquam determinavit Magister de re contenta in hoc sacramento, ostendens quod verum corpus ibi continetur, hic 1. Quar. « igitur ». — 2. Ed. ad « de >». — 3. Quar. « efficientiam ». — 4. Ed. om. « qualis sit illa conversio, etc. ». 432 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM intendit determinare de conversione panis in corpus Christi, ex qua contingit ut sub sacramento corpus Christi verum1 con­ tineatur. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de prædicta conversione panis in corpus Christi. In secunda ostendit qualiter species remaneant substantiali conversione facta, ibi : « Sub alia autem specie etc. » (7). Circa primum tria facit. Primo inquirit qualis sit prædicta conversio. Secundo determinat hanc quæstionem quantum ad id in quo omnes conveniunt, ibi : « Formalem tamen etc. » (2). Tertio determinat eam quantum ad id in quo diversi diversa opinantur, ibi : « Quibusdam videtur, etc. » (3). Et hæc dividitur in partes tres secundum tres opiniones quas ponit ; secunda pars incipit ibi : « Quidam vero sic dicunt etc. (6) ; tertia ibi : « Alii vero putaverunt etc. » (7). Circa primum tria facit. Primo ponit opinionem. Secundo obji­ cit in contrarium et solvit, ibi : « Sed huic sententiæ, etc. » (4). Tertio ostendit quæ locutiones sint concedendæ vel negandæ secundum hanc opinionem ibi : « Nec tamen concedunt qui­ dam etc. » (5). « Sub alia autem specie etc. » (8). Hic ostendit qualiter species remaneant substantiali conversione facta. Et dividitur in partes duas. In prima ostendit quare sub alia specie corpus Christi verum in sacramento exhibeatur. In secunda determinat de usu sive dis­ tributione dictarum specierum, ibi : « Colligitur etiam εκ prædictis etc. » (11). Circa primum tria facit. Primo ostendit quare sub alia specie corpus Christi proponatur in sacramento ; secundo quare sub duplici, ibi : « Sed quare sub duplici etc. » ; (9) ; tertio de admix­ tione tertii elementi, scilicet aquæ, ibi : « Aqua vero admiscenda etc. « (10). « Colligitur etiam etc. » (11). Hic determinat de distributione specierum ; et primo quomodo Christus distribuerit ; secundo quomodo nunc distribuendum sit, ibi : « Eucharistia quoque etc. » (12). Hic est triplex quæstio. Prima de conversione panis in corpus Christi et vini in san­ guinem. Secunda de materia hujus sacramenti cujus species post con­ versionem remanent. Tertia de usu sacramenti istius in ipsa2 sui prima institu­ tione, qua Christus ipsum discipulis dedit. 1. Ed. om. « verum ». — 2. Ed. om. « ipsa ». ; i * DISTINCTIO XI, QUÆST. I, ART. I 433 QUÆSTIO I , Circa primum quæruntur quatuor. Primo, utrum post consecrationem remaneat ibi panis. Secundo, utrum annihiletur. Terlio, utrum convertatur in corpus Christi. Quarto, de locutionibus quæ in hac materia concedendae sunt. ARTICULUS I [ÎJ [III, q. 75, a. - ; ΖΓ Cg. c. 63 ; in Mat. c. '26; I ad Cor. c. I I, 1. 4.] 14. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SUBSTANTIA PANIS REMANEAT POST CONSECRATIONEM, UT DICIT TERTIA OPINIO. 1. Damascenus enim dicit (IV de Fid. orlh., c. 13 ; G. 94, 1144; « Quia consuetudo est hominibus comedere panem et vinum, conju­ gavit eis Divinitatem, et fecit ea corpus et sanguinem suum. » Sed conjunctio requirit utrurnque conjunctorum existere actu. Ergo panis remanet cum corpore Christi. 2. Præterea. Illud quod de pane remanet in hoc sacramento post consecrationem, cum sit sacramentum tantum, debet verum corpus Christi et etiam mysticum significare. Sed signi­ ficatio talis non competit pani nisi ratione substantiæ suæ secun­ dum quam ex diversis granis conficitur, secundum quam etiam reficere et nutrire habet. Ergo oportet quod remaneat in sub­ stantia panis. 3. Præterea. Illud ad quod pauciora difficilia sequuntur est magis eligendum. Sed ad hanc positionem sequuntur pauciora difficilia, cum nihil aliud sequatur nisi quod duo corpora sint in eodem loco : quod non est inconveniens de corpore glorioso ratione suæ subtilitatis. Ergo hæc opinio est alii praeeligenda. 15. — SED CONTRA. Hoc pronomen hoc, cum sit demon­ strativum ad sensum, demonstrat substantiam sub speciebus im­ mediate latentem. Sed si substantia panis ibi remaneret, ipsa1 immediate accidentibus subesset, quia eis afficeretur. Ergo ad ipsam ferretur demonstratio hujus pronominis hoc, cum dicitur : « Hoc est Corpus meum » ; et sic locutio esset falsa : quod est inconveniens et hæreticum, quia est in doctrina religionis pro­ posita. Ergo et prædicta positio est hæretic.a. 1. Ed. ad. « sola ». 434 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 16. — Præterea. Si substantia panis ibi remaneret, tunc sumens hoc sacramentum non solum sumeret spiritualem cibum, sed etiam1 corporalem. Sed corporalis cibi sumptio impedit a sacramento ulterius eadem die percipiendo, ut supra d. 8 (114) dictum est. Ergo qui semel sumpsisset corpus Christi, non posset iterato sumere : quod est contra ritum hujus sacramenti. [Π] [Infra, d. 12, 28-31 ; III, q. 75, a. 5 ; IV Cg. c. 62, 63, 65 ; Contra. Græc. Armen, c. 8 I ad Cor. c. 11, L 5.] 17. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DEBEANT SPECIES PANIS REMANERE. 1. Quia in sacramento veritatis non debet esse aliqua decep­ tio. Sed cum accidentia ducant in cognitionem ejus quod quid est, secundum Philosophum in 1 de Anima (a 1. 402b, 21 ; 1. 1, n. 15), deceptio videtur ostendere illius accidentia cujus substantia non manet. Ergo ex quo substantia panis non manet, non debe­ rent accidentia ejus remanere2. 2. Præterea. Causæ in Littera (8) assignatae non videntur con­ venientes. Fides enim quamvis experimentum rationis effugiat, tamen rationis contradictionem non requirit ; quia ea quæ sunt fidei non sunt contra rationem, sed supra. Sed quod sub alia specie videatur, hoc non solum contra rationem, sed etiam contra sensum apparet. Ergo non deberet sub alia specie apparere propter meritum fidei. 3. Præterea. Supposita fide hujus sacramenti per quam corpus Christi sine sui detrimento manducari creditur, non esset horri­ dum illud3 sumere in quacumque specie apparet. Sed fides neces­ saria est ad sumendum. Ergo secunda causa quam assignat nulla est. 4. Præterea. Illud quod aliquando fit ad confirmationem fidei, si semper fieret, non esset irrisio, sed major confirmatio. Sed aliquando ad confirmationem fidei alicujus dubitantis de hoc sacramento ostenditur corpus Christi sub specie carnis, sicut legitur in vita beati Gregorii (lib. II, n. 41 ; L. 75, 103) et in vitisi patrum. Ergo non esset ad irrisionem, si semper in specie propria ostenderetur. 18. — SED CONTRA. Sacramentum est sensibile signum, ut in la d. (25) dictum est. Sed panis est corporis Christi veri sacramen­ tum. Ergo debet remanere quantum ad sensibilia accidentia. 19. — Præterea. Usus hujus5 sacramenti est manducatio., ut 1. Ed. om. « etiam ». ■— 2. Ed. « manere ». — 3.’ Ed. « istud ».— 4. αβγη «vitas» contra c et ed. — 5. Ed. om. « hujus ». I DISTINCTIO XI, QUÆST. I, ART. I , , J i supra d. 9 (49) dictum est. Sed manducatio requirit divisionem cibi quæ fit per masticationem. Ergo cum divisio non possit fieri in vero corpore Christi quod est gloriosum, oportuit quod essent ibi species saltem aliæ, quarum fractio esset. p [IH] 43t> [III, q. 75, a. 6 ; I ad Cor., c. II, i. 4.J 20. — ULTERIUS. Videtur QUOD ETIAM FORMA SUBSTAN­ TIALIS PANIS DEBEAT REMANERE. 1. Operatio enim substantialis non potest fieri sine forma sub­ stantiali. Sed nutrire est operatio formæ substantialis ; quia « nutrii inquantum quid cibus », ut dicitur in II de Anima, (β 4. 416b, 13 ; 1. 9, n, 343). Ergo cum species quæ in sacramento remanent, etiam corporaliter nutriant, ut a Quibusdam dicitur, videtur quod forma substantialis panis remaneat. 2. Præterea. Illud quod non mutatur in aliquid corporis ? ‘ Christi oportet quod post consecrationem maneat. Sed forma substantialis panis non convertitur in aliquid corporis Christi ; quia si converteretur, oporteret quod converteretur in animam quæ est forma substantialis corporis Christi, in quam non con­ vertitur aliquid, ut ex præcedenti dist. (38) patet. Ergo forma substantialis panis manet sicut et1 accidentia. 3. Præterea. Panis est quoddam artificiale. Sed formæ arti­ ficialium sunt accidentia, ut patet in II Phys. (β 1. 192b, 27-32 ; 1. 1, n. 5). Cum ergo accidentia maneant, videtur quod forma panis secundum quam est panis maneat. 4. Præterea. Secundum Averroem in lib. de substantia Orbis, (c, 1) et in I Phys. (text. 63), oportet in materia præintelligere dimensiones ante formas substantiales aliquo modo in generabilibus et corruptibilibus, alias non possent2 esse diversæ formæ in diversis partibus materiæ, cum divisio non fiat nisi secundum quantitatem. Sed dimensiones manent. Ergo et forma substan­ tialis manet. 21. — SED CONTRA. Remotis accidentibus et forma sub­ stantiali, nihil manet nisi subjectum commune. Sed illud quod est commune, non potest converti in aliquid. Ergo non posset intelligi aliqua conversio fieri si forma substantialis remaneret . 22. — Præterea. Species panis et vini sensibiles sunt sacramentum tantum in eucharistia. Ergo debent ducere in illud cujus sunt sacramentum, scilicet in corpus Christi. Sed si rema­ neret ibi forma substantialis panis, ducerent3 in ipsam magis quam in corpus Christi, quia sunt ei propinquiora4 secundum 1. Ed.om. « et ».*— 2. Ed. «possunt ».— 3. αβγε« duceret ».— 4. Ed. «propinquiores>·. 436 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM naturam. Ergo videtur quod non remaneat forma substantialis panis. 23. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod hæc positio quæ ponit substantiam panis ibi remanere post consecrationem simul cum vero corpore incompetens est huic sacramento et1 impossibilis et hæretica. 24. — Incompetens quidem, quia impediret venerationem debitam huic sacramento. Esset enim idololatriae occasio, si hostiæ veneratio latriæ exhiberetur, substantia panis ibi remanente. Esset etiam contra significationem sacramenti ; quia species non ducerent in verum corpus Christi per modum signi, sed magis in substantiam panis. Esset etiam contra usum sacramenti ; quia jam cibus iste non esset pure spiritualis sed etiam corporalis. 25. — Sed quod sit impossibilis2 patet ex hoc quod impossi­ bile est aliquid esse nunc cum prius non fuerit nisi ipso mutato vel aliquo in ipsum ; nec posset etiam per miraculum fieri, si­ cut quod nec esset animal rationale mortale, et non esset homo ; aliter enim se habere nunc et prius est idem quod moveri vel transmutari. Si ergo corpus Christi verum esset sub sacramento nunc et non prius, oporteret aliquem motum vel mutationem intervenisse. Sed nulla mutatio est ex parte panis facta secundum hanc positionem. Ergo oportet quod corpus Christi sit mutatum saltem localiter, ut dicatur quod corpus Christi est hic, quia per motum localiter huc venit : quod omnino esse non potest; quia cum simul et semel in diversis locis corpus Christi consecretur, oporteret quod simul et semel ad diversa loca unum numero corpus moveretur : quod est impossibile ; quia contingeret simul contrarios motus inesse eidem, vel saltem diversos ejusdem speciei. 26. — Quod autem sit hæretica, patet ex hoc quod contra­ dicit veritati Scripturæ ; non enim esset verum dicere : « Hoc est corpus meum », sed : « Hic est corpus meum3. » 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Damasceni intelligendum est quantum ad species quibus corpus Christi Divinitati unitum modo ineffabili conjungitur. 28. — Ad secundum dicendum quod species sic remanentes repraesentant aliquo modo substantiam quam prius afficiebant, et per consequens proprietates ejus; et ita habent rationem significandi per quamdam similitudinem corpus Christi verum et mysticum. 29. — Ad tertium dicendum quod ad hanc positionem sequitur 1. ,Ed. om. « et ». — 2. Ed. et e cor. « impossibile ». — 3. Ed. om. « meum »?. DISTINCTIO XI, gUÆST. I, ART. I 437 gravius inconveniens scilicet quod contradictoria sint simul vera ; quia ponit definitionem, scilicet aliter nunc quam prius, et non potest ponere definitum, scilicet motum neque in corpore Domini neque in substantia panis. 30. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod acci­ dentia panis eadem numero remanent ibi. Quomodo autem ibi sint, utrum sine subjecto vel alio modo, in sequenti distinctione (q. 1, a. 1) dicetur. 31. — Sed ratio quare remaneant, assignatur in Littera (8) ex parte usus sacramenti, et quantum ad manducationem spiri­ tualem, quæ est per fidem, ut scilicet fides esset majoris meriti, ei quantum ad manducationem sacramenialem, ne scilicet esset nobis horrori, si in propria specie sumeretur, et infidelibus irrisioni. 32. — Potest1 assignari et alia causa ex parte ipsius sacra­ menti ; quia spiritualia in sacramentis per signa corporalia consueverunt ostendi ; et quia corpus Christi verum non est cibus corporalis, sed spiritualis, ideo oportuit quod per similitu­ dines sensibiles cibus corporalis significaretur et2 eis contineretur. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in hoc sacramento non est aliqua deceptio neque fictio. Non enim sensus decipitur, quia non habet judicare nisi de sensibilibus speciebus, quæ quidem ibi vere sunt sicut et sensui ostenduntur ; neque etiam intellectus, qui habet judicium de substantiis rerum per fidem juvatus3. 34. ■— Ad secundum dicendum quod jam palet ex dictis quod non est contra* sensum, sed supra ; quia sensus non potest per­ tingere ad illius substantiæ cognitionem. 35. — Ad tertium dicendum quod supposita fide, in sump­ tione corporis Christi in specie propria apparentis non esset horror ex abominatione proveniens, esset tamen horror ex devo­ tione procedens ; quia homo non solum refugit immunda tangere ex abominatione, sed etiam sancta ex devotione. 36'.' — Ad quartum dicendum quod quantum ad ostensionem tahs speciei fides potest ædificari ; sed si in hac specie sumeretur, magis esset in fidei destructionem ; quia corpus Christi quod est gloriosum, passibile ostenderetur, si masticationi subesset. 37. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod forma substantialis panis non remanet post consecrationem ; et hoc propter tres rationes. Primo, quia in qualibet transmutatione vel conversione 1er1- αβι. ad « etiam », sed β expungit ; ζθ ad «et » ; κ « potest et alia causa assignari » — 2. κ N. ad « in ». — 3. γ adjutus ». — 4. α « extra ». 438 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM minus a quo est ejusdem generis cum termino ad quem. Illud autem ad quod terminatur conversio, non est forma tantum neque materia tantum, sed substantia existens in actu ; et hoc decla­ rant verba substantiva quæ hoc faciunt quod significant. Unde cum in eis exprimatur per hoc pronomen hoc substantia in actu composita, oportet quod illud quod1 convertitur in corpus Christi, sit etiam2 substantia composita, non materia panis tantum ; et ita forma panis non manet. 38. — Secundo, quia frustra remaneret. Accidentia enim ma­ nent ut sint signa, quia ad hoc sunt ut per ea de substantia sub­ jacente cognitionem accipiamus, cum sint sensibilia, et ita ad cognitionem intelligibilium via. Sed forma substantialis non est quid sensibile, sed est ordinata ad esse substantiale. Unde cum substantia- panis non remaneat, frustra forma substantialis ibi esset. 39. — Tertio, quia accidentia non immediate ducerent in corpus Christi, sed in formam substantialem panis remanentem ; et ita3 deperiret aliquid significationi sacramenti. 40. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hæc ratio movit Quosdam ad ponendum formam substantialem ibi4 remanere ; sed patet quod ratione ista5 magis ponendum esset quod materia panis remaneat quam quod forma. Panis enim non nutrit nec aliquis cibus, nisi secundum quod convertitur in illud quod nutritur. Quod autem naturali conversione convertitur in alte­ rum, non manet quantum ad formam sed quantum ad mate­ riam. Unde forma substantialis panis, si remaneret, nutrire non posset magis quam accidentia. Utrum autem species illæ possint nutrire in sequenti distinctione6 (108-113) dicetur. 41. — Ad secundum dicendum quod anima non est forma quæ perficiat uniformiter suum perfectibile in toto et in omnibus partibus. Unde singulas partes ex anima consequuntur perfec­ tionem eis proportionalem. Unde quamvis in animam Christi secundum quod est perfectio totius non convertatur aliquid, tamen transsubstantiatur substantia panis tota, et quantum ad formam et quantum ad materiam, in ipsum corpus Christi lotum, secundum quod intelligitur accepisse congruentes perfectiones in singulis partibus, quia sic est organicum et propria animæ materia. 42. — Ad tertium dicendum quod quamvis ars non possit introducere formam substantialem per seipsam, potest tamen'in­ troducere virtute natura? qua utitur in sua operatione sicut ins1. Ed. om. « illud quod ». — 2. α om. « etiam ». — 3. Ed. « ideo ». — 4. Ed. om« « ibi ». — 5. ltd. « illa ». — 6. Ed. om. « in sequenti distinctione ». DISTINCTIO XI, QU7EST. I, ART. Il 439 trumento : sicut patet in hoc quod aquam in vaporem convertit et aerem in ignem igne mediante. 43. — Et similiter cum occiditur animal recedente anima, alia forma substantialis succedit, sicut generatio unius est corruptio alterius. 44. — Ita etiam per commixtionem farinæ et aquæ et ustionem1 ignis potest consequi forma aliqua substantialis quæ sit forma substantialis per quam panis est panis. 45. — Si autem non esset forma substantialis quæ est per artem inducta per quam panis est panis, substernitur forma substan­ tialis2 accidentali, scilicet forma farinæ ; triticum enim jam a sua specie est corruptum ; quia non manet ejus operatio ut possit sibi simile generare. 46. — Ad quartum dicendum quod dimensio quæ præintelligitur ante formam substantialem in materia, non habet esse completum, quia non est dimensio terminata; terminatio enim dimensionis est per formam. Sed dimensiones quæ manent post consecrationem, sunt dimensiones terminalæ, quia3 habent cer­ tam mensuram et figuram. AilTlCt Ll S II ' [III, q. 75, a. 3 ; ZI' Cg. c. 63 ·, Quodl. Γ, q. 6, a. 1 ; in Mai., c. 26 ; l ad Cor., c. 11, 1. 5.] « 47. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PANIS FACTA CONVERSIONE ANNIHILETUR. 1. In qualibet enim mutatione4 quæ est secundum aliquid intraneum rei, terminus' a quo non manet nisi in potentia prae­ jacenti : sicut quando nigrum fit album, nigredo non remanet nisi in potentia subjecti; et quando ex aere fit ignis, forma aeris quæ est terminus a quo, non manet nisi in potentia materiæ communis quæ subjicitur mutationi. Sed in conversione de qua loquimur, est terminus a quo tota substantia panis. Ergo cum non sit accipere aliquid praejacens ad totam substantiam panis, quia, non est in subjecto sicut accidens, neque in materia sicut forma, videtur quod omnino annihiletur. 2. Præterea. Respectu ejusdem est aliquid natum esse ter­ minus a quo et terminus ad quem : sicut ex albo fit nigrum et ex, nigro album. Sed mutationis cujus terminus ad quem5 est tota>substantia rei, terminus a quo6 est simpliciter nihil, sicut patet in creatione. Ergo similiter cum in conversione de qua loquimur, terminus a quo sit tota substantia panis, terminus ad 1. γ « combustionem ». — 2. Ed. ad « formæ ». — 3. Ed. « quæ ». — 4. αβγζθι « comt mutatione ». — 5. Ed. « a quo ». — 6, Ed. ad quem ». 440 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quem erit simpliciter nihil. Ergo substantia panis annihilatur. 3. Praeterea. Si unum contradictorium est falsum, reliquum de necessitate erit verum. Sed facta conversione, hæc est falsa : « Panis est aliquid », vel « De pane est aliquid ». Ergo hæc est vera : « Nihil de pane est ». Ergo panis est annihilatus. 4. Praeterea. Illud annihilari dicitur quod neque in se neque in alio manet. Sed panis substantia non manet in se facta conver­ sione, ut dictum est (24) ; neque manet in corpore Christi, quia sic corpus Christi augeretur. Ergo penitus annihilatur. 5. Præterea. Sicut se habet conversio formalis ad formam, ita substantialis ad substantiam. Sed in conversione formali annihilatur forma : sicut patet cum ex aere fit ignis. Ergo in con­ versione substantiali, qualis hæc esse dicitur, annihilatur sub­ stantia panis. 48. — SED CONTRA. Augustinus dicit· in lib. LXXXIII Qq. (q. 21 ; L. 40, 16) quod1 : « Ille ad quem non esse non per­ linet, non est causa tendendi ad non esse. » Sed Deus est hujus­ modi. Ergo ipse nihil in nihilum reducit. Sed conversio prædicta fit divina virtute. Ergo non reducitur substantia panis in nihil. 49. — Præterea. Illud quod in aliud2 convertitur, non annihi­ latur. Sed panis in corpus Christi convertitur, ut per aucto­ ritates in Littera (6) positas ostendi potest. Ergo non annihilatur. 50. — Præterea. Defectus perfectioni repugnat. Sed hoc sacra­ mentum est maximæ perfectionis, ut supra (d. 8, 49) dictum est. Ergo cum annihilatio sit via ad defectum non competit huic sacramento. 51. — RESPONSIO. Dicendum3 quod hire opinio duo ponit sub disjunctione, scilicet quod substantia panis resolvitur in pr i jacenlem materiam, vel quod annihilatur ; et quantum ad utrumque est falsa. Si enim in praejacentem materiam resolveretur, hoc non potest intelligi nisi dupliciter. 52. — Uno modo quod esset in materia sine forma omni, quod quidem nec per miraculum esse potest, quia hæc positio implicat4 contradictionem. Materia enim per essentiam suam est ens* potentia, et forma est actus ejus6. Si ergo ponatur materia sine forma esse actu, ponetur actu materia7 esse et non esse. 53. — Alio modo potest intelligi ita quod resolvatur in mate­ rialia elementa. Et hoc iterum non potest esse ; quia illa mate­ rialia elementa aut remanerent in eodem loco, et oporteret quod 1. Ed. ont. « quod ». — 2. Ed. « aJiquid ».— 3. α ad. « ad primam qua-stionem ». — 4. Ed. ad. « in se ». — 5. Ed. ad. « in ». ■— 6. αβ « entis », contra et ed. — 7. αβεζηλ « actum materiæ », γκ « actus materiæ ». DISTINCTIO XI, QUÆTS. I, ART. II 441 sub illis speciebus esset aliud corpus quam corpus Christi, et quod illud materiale corpus esset simul cum dimensionibus panis, et multa hujusmodi inconvenientia sequerentur; vel non essent in eodem loco, et sic esset motus localis illius elementi materialis : quod non potest esse, quia sentiretur talis mutatio si esset. 54. — Præterea. Cum motus localis necessario sit successivus, oporteret1 quod illud materiale elementum prius relinqueret unam partem hostiæ quam aliam. Transsubstantiatio autem fit in instanti, ut dicetur (83). Unde sequeretur alterum duorum : vel quod aliquando sub aliqua parte specierum non esset neque corpus Christi, neque substantia panis, neque materiale ele­ mentum quod jam abscessit ab illa parte ; vel quod aliquando sub eadem parte hostiæ esset corpus Christi et materiale ele­ mentum : quod est impossibile Et ideo non potest dici quod resolvatur in praejacentem materiam. 55. — Similiter non potest dici quod annihiletur, eo quod omnis motus denominaturi. 2 a termino ad quem, sicut motus qui est ad albedinem dicitur dealbatio. Unde illa transmutatio tantum posset dici annihilatio, cujus terminus ad quem esset nihil. Hoc autem non potest esse in ista3 conversione, quia oportet hanc conversionem terminari ad corpus Christi ; quia nihil potest incipere hic esse cum prius hic4 non fuerit, nisi per motum aut mutationem propriam vel alterius terminatam ad ipsum aliquo modo. Unde si conversio prædicta ad corpus Christi non termi­ naretur, oporteret quod corpus Christi esset hic in altari facta consecratione, ubi prius non erat, per motum proprium : quod supra est improbatum (25). Unde patet quod opinio illa falsa est quæ ponebat substantiam panis annihilari. 56. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in mutationibus naturalibus terminus a quo est forma aliqua, quæ quidem non convertitur in terminum ad quem ; et ideo non annihilatur, nisi quatenus manet in potentia in suo subjecto. Sed illud quod con­ vertitur ad terminum ad quem, est subjectum mutationis, non quidem ut sit illud, sed ut sit sub illo. Unde subjectum annihilari non dicitur inquantum in aliud convertitur. Unde cum in hac conversione id quod est terminus a quo, scilicet substantia panis, convertatur secundum se totum in terminum ad quem, scilicet corpus Christi, non quidem ut sit sub ipso, sed ut sit ipsummet, palet quod non est annihilatio substantiae panis. 57. —Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit in muta­ tionibus oppositis ; quia illud quod est terminus a quo in una, i. Ed. « oportet ». — 2. γ « determinatur ». — 3. Ed. « illa ». — 4. Ed. om. hic ». ί I I i i i iI i i 442 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM est1 terminus ad quem in alia : non autem in mutationibus quarum una ordinatur ad aliam sicut perfectum ad imperfectum, sicut mutatio qua acquiritur perfectio prima ordinatur ad illam qua acquiritur perfectio2 secunda. Conversio aulem panis in corpus Christi non est mutatio opposita creationi sed quodam­ modo perficiens ipsam, inquantum substantia3 panis nobilius esse per hanc conversionem ^consequitur. Et ideo non oportet quod sit in hac conversione terminus ad quem, quod in creatione erat terminus a quo. 58. — Ad tertium dicendum quod quamvis panis non sit ali­ quid, tamen illud in quod conversus est panis, est aliquid, con­ versione facta. Et ideo non sequitur quod panis sit annihilatus. 59. — Ad quartum dicendum quod quamvis non manet4 panis neque in se, neque in alio ; manet tamen corpus Christi in quod conversus est panis. Et ideo non sequitur quod sit annihi­ latus. Ad quintum dicendum sicut ad primum. AUT ICC Ll S III [ΙΠ, q. ~i>, a. 4 ; /i Cg. c. G'3 ; Quodl i , cf. (», a. 1 ; Contra Græc. Armen., c. 8 ; I ad Cor., c. 11 1. 4, 3.] 60. - AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PANIS NON POSSIT CONVERTI IN CORPUS CHRISTI. 1. Conversio enim mutatio quædam est. Sed nulla specie transmutationis in corpus Christi panis convertitur ; non enim est ibi generatio et corruptio, quia materia panis non manet ; nec est alteratio, quia non manet aliqua substantia ejus actu ; nec est augmentum, quia non additur aliquid ad corpus Christi, neque motus localis, non enim ipsum corpus Christi de cado descendit, ut Damascenus dicit [de Fide orth. lib. IV, c. 13 : G. 94, 1143). Ergo videtur quod nullo modo panis in corpus Christi convertatur. 2. Præterea. In omni conversione oportet esse aliquid quod mutetur. Mutatur autem quod dissimiliter se habet nunc et prius. Si ergo panis in corpus Christi convertatur, oportet aliquid esse idem numero quod prius fuerit de substantia panis et nunc sit de substantia corporis Christi : quod non ponitur. Ergo panis in corpus Christi non convertitur. 1. γ « fit ». — 2. Ed. om. per fiomot. « prima ordinatur ad illam qua acquiritur periectio ». — 3. F. « substantiam ». — 4. Ed. « maneat ». DISTINCTIO XI, OUÆST. I, ART. Ill 443 3. Præterea. Conversio accidens quoddam1 est ; omne eninr2 accidens est in subjecto, Von autem potest dici quod subjectum ejus sit panis neque corpus Christi ; quia non est idem subjectum mutationis et terminus a quo vel ad quem. Ergo panis nullo modo convertitur in corpus Christi. 4. Præterea.' Omne quod fit aliquid, acquirit hoc quod fieri dicitur. Sed omne singulare est incommutabile3. Ergo impossibile est quod aliquod singulare fiat aliud singulare, quamvis possit ei adjungi, et sic esse ejus percipere sicut pars. Sed corpus Christi est quoddam singulare demonstratum. Ergo non potest esse quod aliquid convertatur in ipsum ita quod fiat ipsummet, sed solum quod adjungatur ei. 61. — SED CONTRA est quod Damascenus dicit (ubi supra) : « Fecil Christus panem el vinum corpus et sanguinem suum, non quoniam ipsum corpus Christi de ccelo descendit, sed quoniam panis et vinum transii in corpus el sanguinem Christi. » 62. — Præterea. Illud quod nec in se manet nec annihilatur, oportet quod in aliud convertatur. Sed panis non manet in se, sicut in primo articulo dictum est ; nec etiam annihilatur, ut patuit ex3 secundo articulo. Ergo oportet quod in aliud conver­ tatur. [II] [[II, q. 75, a. 7 ; Quodl. VII, q. 4, a. 2.] 63. — ULTERIUS. Videtur quod ista conversio sit suc­ cessiva. 1. Fit enim hæc conversio virtute verborum. Sed verba non possunt aliquid facere nisi dum sunt. Ergo cum habeant esse in successione, videtur quod successive conversio prædicta fiat. 2. Præterea. Impossibile est in eodem instanti esse aliquid corpus Christi et panem. Ergo non est idem instans in quo primo est corpus Christi, et in quo ultimo est panis. Sed inter quaslibet duo instantia est tempus medium, ut probatur in IV Pht/s., (ζ 3. 234a, 5-10; 1. 5, n. 5). Ergo conversio panis in corpus Christi est successiva. 3. Præterea. In omni conversione requiritur ut sit aliquid aliter nunc et prius, cum conversio mutatio quædam sit. Sed ubicumque est nunc et prius, successio est. Ergo in omni conver­ sione et mutatione oportet esse successionem. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. In omni factione est fieri et factum esse. Sed fieri et factum esse non sunt simul ; quia quod fit, non est; quod 1. Ed. « quodammodo ». — Ed. « autem ». — 3. N « iucommumeabile ». — 4. α « io »~ 444 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM autem factum est, jam est. Ergo est ibi prius et posterius. Et sic idem quod prius. ! 64. — SED CONTRA est, quia virtus infinita operatur subito. Sed hæc conversio fit virtute divina quæ est infinita. Ergo fit subito. 65. — Præterea. In omni successiva mutatione prius aliquid est in medio quam in termino. Sed in hac conversione non est invenire aliquid medium inter substantiam panis et corpus Christi. Ergo non est ibi successiva conversio. [ΠΙ] 66. — ULTERIUS. Videtur quod h.ec conversio sit mira- CULOSIOR OMNI ALIA MUTATIONE. 1. Quia quanto alicui magis de facili consentit ratio nostra, minus habet de miraculo. Sed non est aliqua miraculosa conver­ sio cui ratio non magis consentiat quam huic ; quia creationem etiam Quidam philosophi posuerunt ratione naturali ducti, et etiam quod materia obedit substantiis separatis, et maxime Deo, ad omnem formationem. Ergo ista conversio est miraculosior omnibus mutationibus. 2. Præterea. Ubi est plus de resistentia, ibi est major diffi­ cultas in convertendo, et per consequens majus miraculum. Sed in hac conversione est maxima resistentia, cum oporteat totum converti in totum. Ergo ista conversio est maximæ difficultatis. Ergo est maxime miraculosa. 3. Præterea. Quanto minus est de potentia ex parte creaturæ in qua fit miraculum, tanto est majus miraculum quod iit per potentiam divinam. Sed in hac conversione minimum est de potentia in creatura ; quia in quibusdam conversionibus miraculosis est potentia naturalis, sicut quod aqua conversa fuit in vinum ; in quibusdam autem potentia obedientiæ tantum, sicut quando costa formata est in mulierem. Creatione autem etsi non præcedat aliqua potentia, tamen non est aliqua repugnantia. Ergo cum in hac conversione sit repugnantia, et nulla potentia ex parte creaturæ, quia non potest esse aliquid in potentia res­ pectu totius compositi, videtur quod hæc conversio sit miraculosior omni alia mutatione. 67. — SED CONTRA. Quanto aliqua sunt magis distantia, tanto difficilius in invicem mutantur. Sed magis distat non ens simpliciter ab ente, quam hoc ens ab hoc ente. Ergo difficilius est ex non ente simpliciter facere ens aliquod, quam ex ente hoc facere illud ; et ita1 creatio est majoris virtutis indicative quam transsubstantiatio· 1. Ed. « ideo ». DISTINCTIO XI, QUÆST. I, ART. HI 445 68. — Præterea. Quanto terminus mutationis est altior, tanto mutatio est majoris virtutis : sicut majoris virtutis est facere hominem quam animal. Sed assumptio humanæ naturæ quæ est mutatio quædam, terminatur ad personam Filii Dei quæ est dignius quid quam corpus Christi ad quod terminatur transsubstantiatio. Ergo magis est miraculosa illa mutatio quam ista conversio. 69. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in mutationibus naturalibus invenitur aliqua1 mutatio secundum quam nihil variatur de eo quod est intraneum rei, sed solum hoc quod est extra, sicut patet in motu locali ; aliqua vera mutatio in qua variatur illud quod inest rei accidentaliter, scilicet quantitas vel qualitas, sicut2 patet in motu augmenti et alterationis ; aliqua vero mutatio est quæ pertingit usque ad for­ mam substantialem, sicut generatio et corruptio. 76. — Sed naturalis mutatio non potest pertingere usque ad variationem materiæ ; quia operatur ex supposita materia, sicut quodlibet secundum agens operatur suppositis his quæ sibi data sunt a primo agente ; et hæc principia oportet manere in opera­ tione naturæ, ut I Phys., (a 7. 190a, 17 sq. ; 1. 12, n. 8) dicitur. Sicut autem esse compositi quod ex suppositione materiæ. natura producit, operationi naturæ subjicitur ; ita ipsa materia quam præsupponit natura, subjicitur actioni primi agentis, scilicet Dei, a quo hoc ipsum imperfectum esse, scilicet in potentia, quod habet, accepit. Unde divina operatio pertingere potest ad varia­ tionem materiæ, ut scilicet sicut natura facit hoc totum esse hoc totum, ut ex toto aere totam aquam ; ila Deus faciat ex hac materia signata illam3. 71. — Et quia materia signata est individuationis principium, ideo solius Dei operatione hoc fieri potest, ut hoc individuum demonstratum fiat illud individuum demonstratum. Et talis modus conversionis est in hoc sacramento, qua ex hoc pane fit hoc corpus Christi. 72. — Ex quo palet quod ista conversio differt ab omnibus natu­ ralibus conversionibus in quatuor. Primo in hoc quod usque ad materiam pertingit, quod in illis non invenitur. 73. — Et quia materia est primum subjectum, et ipsius non est aliud subjectum, ideo secundo differt in hoc quod hæc con­ versio non habet subjectum sicut illæ habent. 74. — Tertio, quod4 in naturalibus conversionibus convertitur totum5, non autem partes essentiales in partes ; totus enim aer 1. Ed. om. « aliqua ». — 2. Ed. « ut ». — 3. y « hanc materiam signatam ». — ■4. y « quia ». — 5. RANVP ad « in totum ». 446 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM convertitur in aquam, sed materia aeris non convertitur in ali­ quid, quia est eadem; forma etiam non convertitur, quia abscedit alia1 et alia introducitur. Sed hic et totum convertitur in totum quia panis fit corpus Christi ; ei paries etiam convertuntur, quia materia panis fit materia corporis Christi ; ct forma substantialis similiter fit illa forma quæ est corporis Christi. 75. — Quarto, quia in naturalibus conversionibus transmu­ tantur et id quod convertitur et illud2 in quod convertitur. Illud quidem quod in alterum convertitur, semper transmutatur corruptione ; sed illud in quod aliquid naturaliter convertitur, si quidem sit simplex conversio, transmutatur per generationem, sicut cum aqua generatur ex aere. Si autem sit conversio cum additione ad alterum præexistens, illud cui additur transmutatur secundum augmentum, vel saltem per restaurationem deperditi,, sicut accidit in nutrimento. 76. — Sed hic, illud in quod fit conversio erat præexistens, et non ei additur, quia, ut dictum est, (74) illud quod convertitur, convertitur in ipsum, et secundum totum et secundum omnes par­ tes ejus. Unde hoc in quod terminatur conversio, nullo modo trans­ mutatur, scilicet corpus Christi, sed solum panis qui convertitur. 77. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hæc conversio sub nulla naturalium mutationum continetur, sed ab omnibus differt, ut ex prædictis3 patet ; habet tamen aliquam convenientiam cum transmutatione nutrimenti, inquantum utraque conversio fit in aliquid præexistens ; differt tamen ab ea, inquantum hic non fit aliqua additio sicut ibi. 18. — Ad secundum dicendum quod in hac transmutatione, seu conversione, est aliquid quod transmutatur, scilicet panis,. non quidem ad4 modum aliarum mutationum naturalium, ut aliquid ipsius maneat, sed secundum totum et omnes partes ejus, ut dictum est (74). 79. — Ad tertium dicendum quod transmutatio naturalis panis ponit actum imperfectum, ut patet in III Phys. (γ 1. 201a, 10 sq. ; 1. 21 n. 3-4). Et quia idem est subjectum actus per­ fecti et imperfecti, ideo oportet quod subjectum transmutationis naturalis sit id quod est subjectum postmodum actus perfecti, scilicet formæ ad quem tendit motus, et non ipsum jam perfec­ tum. Sed transmutatio hujus conversionis non ponit aliquem actum imperfectum, sed solum successionem quamdam perfec­ torum non solum actuum, sed rerum subsistentium. Successio autem est in succedentibus sibi, sicut et ordo in ordinatis. Sed secundum regulam in I lib. d. 26 (q. 2, a. 3, ad 1 ct 2), de relativis datam, erit ista retalio ordinis hujus successionis secundum rem 1. RANVP. «< illa ». — 2. Ed. « id ». — 3. Ed. « dictis ». -—- 4. α « per ». 447 i DISTINCTIO XI, QU2EST. I, ART. Ill ' quidem in ipso pane qui mutatur, non autem in corpore Christi vero, nisi secundum rationem, quia ipsum immutatum per­ manet1. 80. —■ Ad quartum dicendum quod commutatio2 importat quamdam collationem, et ideo exigit aliquid recipiens id quod confertur seu datur. Unde non habet locum nisi in formalibus conversionibus in quibus mutatio non attingit nisi usque ad formam. Et ideo cum in hac conversione nihil maneat cui possit aliquid conferri, non habet locum commutatio2. 81. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod causa quare aliqua mutatio non est in instanti, est distantia ejus quod movetur a termino motus. Distantiam autem dico non solum secundum dimensionem loci aut quantitatis, sed secundum repugnantiam formæ vel naturæ. Et ideo ubi nihil est repugnans formæ introducenda?, forma ibi recipitur in instanti, præsente agente : sicut patet de illuminatione diaphani, cum in eo non sit aliquid contrarium vel repugnans luci ; et similiter in forma subito introducenda quando materia est necessitans, contrariis dispositionibus ab ea exclusis. ■ Sicut autem aer subjacet soli ad recipiendum ab eo formam luminis non existente aliquo interposito ; ita tota natura creata subditur divino nutui, ut statim fiat omne quod Deus vult ; quia quidquid est in creatura est materiale3 et non contrarium dispositioni divinæ. Et ideo ea quæ per seipsum facit, potest, cum voluerit, facere in instanti. 82. — Quandoque autem successive facit, ut in nobis secun­ dum modum nostrum operetur. Hoc tamen contingit quando hoc quod transmutatur, potest magis vel minus distare a termino transmutationis, quia secundum hoc fit successio in motu. 83. — Cum autem conversio de qua loquimur, ad ipsam mate­ riæ essentiam pertingat, ut dictum est, (72) secundum quam separatis per intellectum formis et dispositionibus, una res non magis convenit cum una quam cum alia, non potest accipi major et minor distantia a termino ; quia hoc singulare demonstra­ tum, quantum ad hoc quod convertitur in corpus Christi, tan­ tum distat ab alio singulari suæ speciei quantum a singulari alterius speciei. Et ideo conversio prædicta fit in instanti. 84. — AD ί RIMUM ergo dicendum quod verba formæ habent sacramfentalem virtutem, unde non efficiunt nisi quod signifi­ cant. Ei ideo, cum significatio illius formae non sit perfecta nisi in ultimo instanti, tunc habet efficaciam suam. 1. Ed. « manet ». — 2. « communicatio » ζ cor. et Ed. — 3. F. « naturale». 448 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 85. — Ad secundum dicendum quod ad hoc argumentum multipliciter respondetur a diversis. Quidam concedunt quod est signare ultimum instans in quo est panis, sicut et primum in quo est corpus Christi, propter hoc quod in toto quodam tempore fuit panis, et ita in quolibet instanti illius temporis. Unde Quidam istorum dicunt quod unum est instans secundum rem in quo est panis et corpus Christi, sed differt secundum rationem ; quia inquantum illud instans est finis præteriti temporis, est in eo panis ; inquantum autem est principium futuri, est in eo corpus Christi. 86. — Sed hoc non potest stare, quia contradictoria simul esse secundum rem est impossibile ; simul autem secundum rem maxime sunt quæ sunt in eodem instanti secundum rem. Unde impossibile est duo contradictoria esse in instanti quod est unum secundum rem, quantumcumque sit differens ratione ; quia ex illa ratione non habet ordinem ad mensuratum et1 tempus cujus est terminus, sed ad animam. Et quia si ponamus simul esse corpus Christi et panem, sequitur'2 duo contradictoria simul esse-—quia dum est panis non est corpus Christi — ideo impossibile est quod sit unum instans secundum rem in quo nunc ultimo est panis et nunc primo corpus Christi. 87. — Ideo Alii dicunt quod istud « nunc n est quodammodo unum realiter et quodammodo diversum ; et ponunt exemplum de duabus lineis se tangentibus, de quibus constat quod habent duo puncta et tamen illa puncta conjunguntur in uno puncto lineæ continentis ; contigua enim sunt quorum termini sunt simul. 88.· — Ei similiter dicunt quod esse panem et esse corpus Christi in altari, contignantur. Unde est unum instans extra mensurans in quo primo est corpus Christi et ultimo panis ; sed tamen sunt duo instantia si accipiamus ut duorum temporum quibus mensuratur esse panis in altari et esse corporis Christi. Et sic inter duo instantia quasi contiguata non est necesse esse tempus medium, sicut nec inter duo puncta contiguata lineam. 89. —■ Sed illud non potest stare ; quia cum punctum sit ter­ minus lineæ quæ potest esse mensura et intranea et extranea, possibile est puncta, assignare et intrinseca et extrinseca ; sed instans est terminus temporis quod nunquam est nisi mensura extrinseca. Unde non est accipere instans nisi quod se habet per modum extra jacentis puncti. Et ideo hire positio redit in idem impossibile cum prima. 90. —-Et propter hoc3 Alii dicunt quod sicut probatur IV Phys. (δ 11.21915, 10 sq. ; 1. 18, n. 2-31, in toto tempore non est accipere 1. Ed. ad. « ad —- 2. Ed, « sequuntur ». — 3. Ed deo » DISTINCTIO XI. OUÆST. I. ART. Ill ■149 nisi urium « nunc ■> secundum substantiam ; el quod nume­ rentur’1 duo instantia, hoc est secundum ordinem temporis ad motum, ct actionem quam mensurant, prout scilicet tempus excedens mensurat aliquam actionem ; et ita principium ei. finis illitis actionis est in tempore ; et secundum hoc in tempore numerantur duo instantia. Et ideo ordo et habitudo duorum instantium ad invicem est consideranda secundum actiones et motus qui mensurantur. Unde si accipiantur duo instantia respecta eiusdem molas. prout'tempus mensurat principium et finem illius motus, sic oportet quod inter duo instantia sit tempus medium, sicut inter principium motus et finem est motus medius. Si autem accipiantur duo instantia per comparationem ad diversos motus secundum quod mensurant principium unius ct finem alterius, sic inter duo instantia non est tempus medium, sicut nec motus est medius inter principium unius motus et finem alterius. Et ideo cum quies mensuretur tempore sicut et motus, duo instantia· sunt se invicem consequentia, quorum unum mensu­ rat finem quietis2 quo erat panis, et alterum principium quietis in quo est corpus Christi. 91. —’ Sed hoc iterum non potest stare ; quia instantia temporis distinguuntur per comparationem ad illum motum a quo tem­ pus potest habere unitatem vel multitudinem, ad quam compa­ rantur non solum sicut mensura ad mensuratum sed sicut acci­ dens 'àd subjectum, scilicet motum cœli, quia est continuus et interruptionem non patitur secundum naturam. Unde qua­ litercumque signes duo instantia in tempore, semper est acci­ pere tempus medium, quia est accipere inter quaelibet momenta motus cœli motum medium. Et ideo in aliis motibus non dif­ ferret3, sive comparentur diversa instantia ad eumdem motum, sive ad diversos. 92. — Patet etiam quod hæc positio contradicit dicto Philoso­ phi in VIII Phys. [Θ 8.264υ, 28 sq. ; 1.19, n. 4-5), ubi probat quod inter quoslibet motus contrarios est quies media : quod non oporteret, si duo instantia modo prædicto possent se invicem consequi. 93. ■— Et ideo Alii dicunt quod ista conversio, cum sit supra naturam, non hebet ordinem ad motum cœli ; unde non mensu­ ratur tempore, sed instanti quod est mensura motus cœli. Et propter hoc non est inconveniens, si duo instantia succedunt sibi sine tempore medio, sicut in I lib. d. 37 (q. 4, a. 3) dictum est de motu Angeli. 1. Ed. « numerantur ». — 2. JEd. . — 2. Ed, « extendit ».. — 3. Ed. « vel ». — 4. Ed. « existente ». distinctio xi, guæsT. i, art. iv 453 112. — Ad secundum dicendum quod in aliqua actione potest esse resistentia dupliciter. Uno modo ex parte agentis, quando scilicet ex conti irio agente virtus ipsius debilitatur ; alio modo ex parte ipsius effec­ tus, quando ex contraria dispositione impeditur effectus. 113. — In omni autem1 actione ubi agens non patitur, prini i resistentia non habet locum, sed solum secunda. Unde in ope­ rationibus divinis non attenditur difficultas secundum r»-;;tentiam ad agentem, sed secundum impedimentum effec ; . Magis autem impeditur effectus per subtractionem po! .·ί'·ν recipientis quam per rationem contrariæ dispositionis ; q.iia contraria dispositio non impedit effectum nisi inquantm i facit potentiam indispositam. Et ideo major difficultas esi in crea­ tione, ubi omnino materia non praeexistit, quam ubi praeexis­ tente2 materia est aliquid quod effectui, contrariando repugnat. 114. — Ad tertium dicendum quod sicut se habet potentia naturalis ad mutationes naturales, ita se habet potentia obedientiæ ad conversiones miraculosas. Unde secundum modum miraculosæ conversionis est etiam3 modus obedientialis polenliæ in creatura in aliud convertendo4. Sicut ergo in conversionibus formalibus inest potentia obedientiæ ad recipiendum talem formam, ita in hac substantiali conversione inest potentia obedientiæ ut hæc substantia conver­ tatur in illam. Unde majoris virtutis ostensiva est creatio, in qua nulla potentia obedientiæ praeexistit, quam hæc conversio. ARTICULUS IV [I] [III, q. 75, a. 8.] 115. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD PRÆDICTA CONVERSIO POSSIT EXPRIMI PER VERBUM SUB­ STANTIVUM ALTERIUS TEMPORIS QUAM PR/ESENTIS, UT DICATUR·; « Quod est panis, erit corpus Christi, » vel : « Quod est corpus Christi, fuit panis. » 1. Ambrosius enim dicit in lib. de Sacramentis (lib. IV, c. 4, n. 15 ; L. 16, 460) : « quod erat panis ante consecrationem jam est corpus Christi post consecrationem. » 2. Præterea. Major est convenientia, quanto perfectior est conversio. Sed hæc conversio est perfectior omnibus aliis, quia in hac convertitur totum in totum et partes in partes, 1. Ed. om. « autem ». — 2, Ed. α in praeexistenti ». — 3. Ed. om. « est etiam ». — 4. Ed. « convertenda ». 454 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM sicut ex prædictis patet. Cum ergo in aliis conversionibus uta­ mur tali modo loquendi, scilicet, quod erat aqua est vinum, vel quod erat aer est ignis, videtur multo fortius hic quod possit dici : « quod est corpus Christi erat panis. » 116. — SED CONTRA. « Quod est relativum suppositi ejus­ dem. Sed non est accipere aliquod suppositum quod sit quan­ doque panis, quandoque corpus Christi, ut ex prædictis patet. Ergo non est dicendum : « Quod est corpus Christi fuit panis. » [II] 117. — ULTERIUS. Videtur quod h uc sit vera : « t anis fit corpus Christi. » 1. Ad omne enim « facere » sequitur « fieri ». Sed Christus fecit ea, scilicet panem et vinum, corpus1 suum, ut Damasce­ nus dicit (de Fide Orth., lib. IV, c. 13 ; G. 94, 1146). Ergo panis fit corpus Christi. 2. Præterea. Omne quod convertitur in alterum, fit illud. Sed panis convertitur in corpus Christi. Ergo fit corpus Christi. 118. — SED CONTRA. Omne « fieri » terminatur ad « factum esse ». Sed hæc nunquam erit vera : « Panis est factus corpus Christi », quia quod factum est, est ; panis autem nunquam est corpus Christi. Ergo et ha?c est falsa : « Panis fit corpus Christi. » [III] 119. — ULTERIUS. ATdetur quod hæc sit falsa : « De pane fit corpus Christi. » 1. Ex eodem enim fit aliquid et factum est. Sed hæc est falsa : « Corpus Christi facium est de pane », vel « ex pane ». Ergo et hæc : « Corpus Christi fit de pane. » 2. Præterea. « De » notat consubstantialitatem, ut Magi­ ster dicit in I, d. 36. Sed nulla consubstantialitas est panis ad corpus Christi. Ergo non potest dici quod corpus Christi fit de pane vel ex pane. 120. — SED CONTRA. Ambrosius dicit lib. IV de Sacram., (c. 4, n. 14 ; L. 16, 458) : « Ubi accessit consecratio, de pane fit corpus Christi. » [IV] 121. — ULTERIUS. Videtur quod hæc sit vera : « Panis potest esse corpus Christi. » 1. Motus enim est « actus existentis in potentia ». Sed panis 1. Ed. ad. « et sanguinem ». DISTINCTIO XI, OU7EST. I, ART. IV 455 mutatur in corpus Christi. Ergo panis est potentia corpus Christi ; ergo potest esse corpus Christi. 2. Præterea. Ambrosius dicit (ubi supra) quod « partis potest esse corpus Christi consecratione, quæ fit Christi sermone. » 122. — SED CONTRA. Quod potest esse aliquid, nihil prohibet si ponatur illud, quia possibili posito, secundum Philosophum, (IX Mela. Θ4. 1047b, 11 ; 1. 3, η. 1807) non sequitur inconve­ niens. Sed inconveniens sequitur, si dicatur : « Panis est corpus Christi », vel : « id quod est aut fuit panis est corpus Christi. » Ergo hæc est falsa : « Panis potest esse corpus Christi. » 123. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod hæc conversio in hoc differt ab omnibus aliis muta­ tionibus, quod in omnibus aliis mutationibus est aliquod sub­ jectum commune ; in hac autem non, sed solum est accipere duos terminos conversionis. Et ideo omnes locutiones exprimentes mutationem per quam importatur ordo termini ad terminum, sunt concedendæ in hac materia, sicut hæc : « Panis convertitur in cor­ pus Christi ; » locutiones vero quæ exprimunt identitatem subjecti, non sunt concedendæ, proprie loquendo. 124. — Sed quia in hac conversione est aliquid simile identi­ tati subjecti, scilicet communitas specierum quæ manent hinc inde, quamvis illæ species non sint mutationis subjectum ; ideo etiam tales locutiones aliquando a Sanctis positæ inve­ niuntur, ut identitas importata non referatur ad subjectum, sed ad species easdem. 125. — Unde tales locutiones non sunt extendendae, quia sunt impropriæ. Et quia hæc locutio quæ est : « Hoc fuit illud, » vel : « quod esi hoc erit illud, » expresse importat identitatem subjecti mutationis propter naturam relationis, ideo non est simpliciter concedenda. 126. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Ambro­ sii est exponendum : « Quod erat panis est corpus Christi ; » idest, quod est sub speciebus panis, primo fuit panis, et postea corpus Christi. 127. — Ad secundum dicendum quod secundum Philoso­ phum in II de Anima Q34. 416b, 3 ; 1. 9, n. 339), « passum1 in principio esi dissimile, sed in fine est simile ». Unde perfecta conversio requirit perfectam distantiam in principio et perfec­ tam unitatem in fine. Sed hoc nomen « panis » importat quod erat in principio, quia importat terminum a quo, ideo quanto perfectior est conversio tanto minus potest corpus Christi de pane prædicari. 1. αδ « passio » ; β posteriori manu « passibile » ; est dissimile, in fine vero simile ». γ « quod nutrimentum in principio 456 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 128. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum'dicitur : « Hoc fil illud » ex vi locutionis in li « hoc » impor­ tatur subjectum factionis. Unde hæc est per se : « Homo fit albus » ; sed hæc est per accidens : « Nigrum fit album. » Sub­ jectum autem factionis est commune utrique termino. Unde patet quod prædicla locutio imperial communitatem subjecti, et proprie non est concedenda. 129. — AD PRIMUM ergo dicendum quod exponendum est verbum Damasceni sicut expositum est verbum Ambrosii, ut relatio importata in li « ea » designet unitatem specierum et non subjecti unitatem. 130. — Ad secundum dicendum quod in hac locutione : « Panis convertitur in corpus Christi », importatur tantum ordo unius termini ad alterum ; in hac autem : « Panis fit corpus Christi », importatur unitas subjecti. Et ideo non est similis ratio de ulraque. 131. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut patet in I Phy. (a 7.190a, 21sq. ; 1. 12, n. 9), « Hoc fit hoc », dici­ mus in permanentibus, per se, sed in non permanentibus, per accidens. Sed « Ex hoc fit hoc », dicitur proprie in non permanen­ tibus. Dicimus enim : « Ex non albo fit album ». 132. — Et si aliquando dicatur aliquid fieri ex permanente, hoc est inquantum intelligitur cum permanente aliquid non permanens, sicut cum dicitur : « Ex sere fit statua », intelligitur ex ære infigurato. Et sic patet quod hæc locutio : « Hoc fit hoc », exprimit identitatem subjecti. Hæc autem locutio : « Ex hoc fit hoc », principaliter exprimit ordinem terminorum ad invi­ cem, et sic per consequens quandoque unitatem subjecti. Unde quandoque importat tantum ordinem sine hoc quod importet subjectum, ut cum dicitur : « Ex mane fit meridies », idest post, ut dicitur in II Meta, (a 2. 994b, 1 ; 1. 3, n. 311) ; et secundum hoc erit incongrua : « Panis fit corpus Christi » ; sed hæc erit concedenda : « Ex pane fit corpus Christi », si li « ex » non deno­ tet subjectum et quasi causam materialem, sed tantum ordinem terminorum conversionis ad invicem. 133. — Sed hæc : « De pane fit corpus Christi », est minus propria, quia hæc præpositio « de » denotat consubstantiali­ tatem, ut Ambrosius tangit ; tamen quandoque ponitur « de » pro « ex », et sic potest concedi hæc : « de pane fit corpus Christi » sicut ex pane. 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod cum dicitur : « De pane facium est corpus Christi », li « de » potest importare ordinem in essendo, quia quod significatur in « facium esse », significatur jam esse. Et sic non conceditur quod de pane sil DISTINCTIO XI, QUIEST. II, ART. I 457 factum corpus Christi, quia significaretur quod panis haberet ordinem ad corpus Christi in essendo : quod falsum est, quia non est materia ejus. 135. — Potest etiam importare ordinem in « fieri », quod prae­ cessit « factum esse » ; et sic sicut conceditur hæc : « De pane fit corpus Christi » ; ita potest concedi ista : « Ex pane facium est corpus Christi ». 136. — Ad secundum patet solutio ex dictis. AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum poten­ tia pertineat ad subjectum, non est dubium quod cum dicitur ; « Panis potest esse corpus Christi », importatur unitas subjecti. Et ideo non est concedenda, quia nihil panis unquam erit ali­ quid corporis Christi. Sed sicut conceditur ista : « Panis conver­ titur in corpus Christi », ita potest concedi ista : « Panis potest converti » ; quia « cujus est potentia, ejus est actus », ut dicitur in lib. de Somno et Vigilia, (c. 1. 454a, 8 ; 1. 1). 137. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ista definitio non habet locum in ista conversione, ut ex praedictis patet. 138. — Ad secundum dicendum quod illud verbum Ambrosii exponendum est, sicut prius dictum est (133). QUÆSTIO II Deinde quæritur de materia hujus sacramenti. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, utrum panis et vinum sint materia hujus sacramenti. Secundo, qualis panis. Tertio, quale vinum hujus sacramenti materia esse possit. Quarto, de aquæ admixtione. ARTICULUS I [I] [III, q. 74, a. 1 ; IV Cg. c. 61 ; De Sacram. Ali. c. 9, 29 ; I ad Cor., c. 11, 1. 5.] 139. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBEAT ESSE DUPLEX MATERIA HUJUS SACRAMENTI. 1. Quanto enim aliquid est simplicius, tanto nobilius. Unde et simplicissima sunt nobilissima. Sed hoc sacramentum est nobilius aliis. Ergo debet esse simplicius. Cum ergo alia sacra­ menta unam tantum materiam habeant, sicut baptismus aquam, 458 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM confirmatio chrisma, videtur quod non debeat esse duplex materia hujus sacramenti. 2. Præterea. Materia sacramenti debet repondere ei quod est sacramentum et res in sacramento, quia est signum ejus. Sed totum illud quod est res et sacramentum, continetur sub specie panis, scilicet totus Christus. Ergo panis est tota materia hujus sacramenti. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Hoc sacramentum ordinatur ad usum fidelium. Sed tantum sub una specie populo hoc sacramentum ininisstratur, scilicet sub specie panis. Ergo tantum una ejus1 debet esse materia. 4. Præterea. Posset contingere quod in aliqua terra haberetur triticum et non vinum vel2 e converso. Ergo in tali casu liceret3 in una specie tantum conficere. 140. — SED CONTRA. Sacramentum Eucharistiae a Christo initium sumpsit. Sed Christus discipulis duo in ccena dedit, scilicet panem et vinum. Ergo debent hæc1 esse materia hujus sacramenti. 141. — Præterea. Materia sacramenti debet respondere usui sacramenti. Sed manducatio quæ est usus hujus sacramenti, ut supra d. 9 (q. 1, a. 1) dictum est, requirit cibum et potum. Ergo hujus sacramenti materia debet esse duplex, una quæ competat in cibum et alia quæ competat in potum. rnj (Cl. qIa“ I] 142. — ULTERIUS. Videtur quod non debeat esse mate­ ria HUJUS SACRAMENTI PANIS ET VINUM. 1. Sacramenta enim legis raosaicæ propinquiora fuerunt sacramentis legis novæ quam sacramenta legis naturæ. Sed in lege mosaica secundum modum sacramenti manducabantur carnes animalium. Ergo hoc magis debet esse, materia hujus sacramenti quam panis et vinum quæ sumebantur in lege naturæ per modum sacramenti. 2. Præterea. Materia sacramenti debet competere usui sacra­ menti et significationi. Sed expressius significaret caro ani­ malis alicujus carnem Christi quam panis, quia majorem habet convenientiam ad ipsam et iterum magis reficit. Ergo magis debet caro esse materia hujus sacramenti quam panis. 3. Præterea. Sacramenta infirmis ministrari debent, quia medicinæ sunt. Sed vinum non datur infirmis. Ergo non debet esse materia hujus sacramenti. l.-Ed. « ejusdem » — 2. a < et ». — 3. Ed ad. « et ». — k. Ed. om. « hæc 4' DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. I 459 4. Præterea. Illud sacramentum non solum præfiguratum fuit in oblatione Melchisedech, qui obtulit panem et vinum, ut dicitur Gen. xiv, 18, sed etiam in favo mellis, quem sumpsit Jonathas, ut dicitur I Beg. xiv1, 27. Ergo etiam mei deberet esse materia hujus sacramenti, et præcipue propter suavitatem. 5. Præterea. In hoc sacramento continetur Christus ut cibus parvulorum. Sed parvulis datur in cibum lac. Ergo lac deberet esse materia hujus sacramenti. [IIIJ [III, q. 74, a. 2.] 143. — ULTERIUS. Videtur quoo panis et vinum non POSSINT ESSE MATERIA HUJUS SACRAMENTI NISI SUB DETERMI­ NATA QUANTITATE. 1. In sacramentis enim intentio requiritur conformis inten­ tioni Ecclesiæ. Sed si aliquis vellet consecrare totum panem qui est in foro, et totum vinum quod est in cellario, intentio ejus non esset concors intentioni Ecclesiæ quæ intendit consecrare ad usum fidelium : quod etiam verba instituentis ostendunt : « Accipite », inquit, « et manducate etc. » Ergo requiritur deter­ minata quantitas panis. 2. Præterea. Virtus data verbis et ministro, datur ad venera­ tionem sacramenti, non ad irrisionem. Sed si immoderata quan­ titas panis et vini consecraretur, verteretur in irrisionem. Ergo non potest consecrari nisi sub determinata quantitate. 3. Præterea. Si aliquis in mari hominem baptizet2, illa tantum aqua verbo vitæ sanctificatur quæ ad usum ablutionis cedit et non totum mare. Ergo a simili et hic, tantum de pane et vino consecrari potest quantum potest venire in usum fidelium. 144. — SED CONTRA. Secundum Philosophum, II Etlfl. [β 8. 1108b, 9-12 ; 1. 10, n. 358), omne determinatum est medium duorum extremorum determinatorum. Sed quantitas panis qui consecrari potest non est medium duorum extremorum deter­ minatorum, quia nunquam est ita parva quantitas panis4 quin possit consecrari. Ergo non est determinata quantitas etiam secundum magnitudinem. 145. — Præterea. Constat quod sacerdos habens paucos parochianos potest tantum de pane consecrare quantum habens multos, quamvis non debeat. Sed non potest accipi tanta quan­ titas panis quæ non possit venire in usum multorum parochianorum, et præcipue cum unus homo possit et multum et parum 1. αβγ « xiii ». — 2. ay « baptizaret ». — 3. αβγ « in ix Eth. » ; ed. « lib. iv de Coelo, text. 35 ». — 4. Ed. om. « panis ». 460 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM in quantitate sumere. Ergo non potest esse tanta materia panis quin possit consecrari etiam a quocumque sacerdote. 146. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod materia sacramenti debet competere et significationi sacramenti et usui. Et utroque modo exigitur duplex materia in hoc sacramento. 147. - Usus enim hujus sacramenti est manducatio quæ ad sui integritatem et cibum et potum exigit. Et ideo hujus sacra­ menti etiam1 debet esse duplex materia : una quæ in cibum sumitur, et alia quæ in potum. 148. — Significatio autem sacramenti est duplex. Una secun­ dum quod repræsentat praeteritum. Et sic in hoc sacramento significatur passio Christi in qua separatus fuit ejus sanguis a corpore. Et ideo scparatim in hoc sacramento offerri debet signum corporis et signum sanguinis, duplici materia existente. 149. — Alia significatio sacramenti est de effectu per sacra­ mentum inducendo, quia sacramenta efficiunt quod figurant. Et sic, cum hoc sacramentum ad salutem corporis et animæ sumatur, oportet quod sub specie panis ad significandam salu­ tem corporis, et sub specie vini ad significandam salutem ani­ mæ, hoc sacramentum perficiatur, ut in Littera (9) Magister dicit. 150. — AD PRIMUM ergo dicendum quod simplicitas per se non est causa nobilitatis, sed perfectio. Unde ubi perfecta boni­ tas in uno simplici invenitur, simplex est nobilius quam compo­ situm. Quando autem e converso2 simplex est imperfectum, compositum vero perfectum, tunc compositum est nobilius quam simplex, sicut homo est mobilior terra. Et ideo hoc sacra­ mentum quamvis sit magis compositum ratione materiæ, est tamen nobilius, quia est magis perfectum. Quod autem ad per­ fectionem ejus hæc compositio exigatur, patet ex dictis. 151. — Ad secundum dicendum quod quamvis totus Christus sit sub specie panis secundum rei veritatem, non tamen est ibi ex vi sacramenti nisi corpus ejus, ut ex dictis (d. 8, 255) patet, et secundum quod venit in usum fidelium. 152. — Ad tertium dicendum quod populo non datur sanguis propter periculum, quia facilius3 una gutta sanguinis laberetur quam aliqua particula corporis. Unde ministris altaris secundum consuetudinem aliquorum datur participatio sanguinis, de quibus præsumitur quod in talibus magis sint cauti. In lege etiam4 veteri de libaminibus nihil habebant offerentes, 1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. « contrario ». — 3. RANVP. « citius ». — « autem ». . Ed. S *- j DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. I 461 sed soli'sacerdotes, per quæ significabatur potus hujus sacramenti ; de sacrificiis autem habebant, quibus significabatur cibus hujus sacramenti. 153. — Ad quartum dicendum quod quamvis consecratio panis non dependeat a consecratione vini, quod Quidam posue­ runt, iit supra d. 8 (252) dictum1 est, tamen potius deberet desistere qui non haberet utrumque quam conficere præter2 morem Ecclesiæ in una tantum specie ; quamvis etiam si in una tantum specie cônsecraret, consecratum esset. Peccaret autem graviter, nisi post consecrationem corporis ante consecrationem san­ guinis occideretur, vel alias præter culpam suam impediretur. 154. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod causa quare panis et vinum sunt materia hujus sacramenti inter alios cibos et potus, est institutio divina. Causa autem institu­ tionis multipliciter· potest assignari. Prima ex parte usus sacramenli, quia hæc duo communius in cibum et potum veniunt.. Unde convenientius per hæc in cibum et potum spiritualem manuducimur. 155. — Secunda ex effectu sacramenti, quia, ut dicitur in Glossa I Cor. xi, panis præ ceteris cibis sustentat corpus et vinum lætificat cor. Et similiter hoc sacramentum magis sustentat et laetificat caritate inebriatos quam alia sacramenta. 156. — Tertia ex ritu celebrationis, quia mundius tractantur quam alia quæ in cibum et potum veniunt. 157. — Quarta ex significatione duplicis rei hujus sacramenli ; quia panis ex multis granis conficitur, et vinum ex multis aci­ nis confluit : quod competit ad significandum corpus Ghristi verum et mysticum, ut supra d. 8 (6) dictum est. 158. — Quinta ex repræseniaiione ejus quod præcessiP. Grana in area conculcantur, et panis in fornace decoquitur, et vinum in torculari exprimitur : quæ omnia competunt ad repraesen­ tandum passionem Christi. 159. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc sacramentum non debuit in specie alicujus sacramenti legis mosaicæ institui, ut ostenderetur cessatio legalium quorum sacerdotium est im­ perfectius sacerdotio Christi. EI ideo convenienter ad illas species in novo testamento redituP quibus ostenditur sacerdotium novi testamenti5 præeminere sacerdotio levilico scilicet oblationi6 Melchisedech, ut Apostolus probat Hebr. vu. 160. — Ad secundum dicendum quod caro de ratione sui non dicit aliquid ordinatum in cibum, sed quamdam rem naturæ. Et ideo non ita competenter significaret caro animalis carnem 1. γ « positum ». — 2. y « contra ».■— 3. Ed. ad. « nam».— 4. Ed. «reducitur». — 5. Ed. ad. « sic ». —- .6. Ed. « ad oblationem ». 462 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Christi, ul est cibus fidelium, secundum quod in hoc sacramento continetur, sicut panis ; quia ad hoc confectus est ut sit cibus. 161. — Ad tertium dicendum quod vinum quamvis non. detur infirmis qui morbo febrili subjacent, datur tamen debilibus ut confortentur. Et similiter hoc sacramentum non est dandum his qui sunt in febre peccati, sed ad confortationem1 debilium qui a peccato liberati sunt. 162. — Ad quartum dicendum quod met quamvis habeat suavitatem, est tamen inflativum ; et ideo magis congrue signi­ ficat suavitatem temporalem quæ inflat quam caritatis'1' quæ ædifical ; unde et in sacrificiis veteris legis apponi prohibebatur. Et ideo etiam non competit huic sacramento. 163. — Ad quintum dicendum quod quamvis cibus iste sit parvulorum per humilitatem, est tamen grandium in fide. Ende Augustinus (λ'ΙΙ Confess., c. 10 ; L. 32, 742) : « Cibus sum gran­ dium ». Et ideo non convenit ut sub specie lactis sumatur. 164. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Ouidam dicunt quod virtus non est data ministro et verbis ad consecrandum panem et vinum sub quacumque quantitate, sed sub tanta quantitate quanta potest competere ad usum fide­ lium ; sic enim conformabitur intentio consecrantis intentioni Ecclesiæ. 165. — Sed hoc non videtur verum. Non enim potest dici quod quantitas materiæ sit determinata secundum usum qui in praesenti occurrit, quia sic sacerdos in deserto existons’ non pos­ set conficere tot hostias quot sacerdos alicujus civitatis habentis multos parochianos : quod falsum est ; sed secundum usum qui nunquam occurrere potest. Tantum ergo de pane et vino potest consecrari4, quantum est sumibile ab hominibus. Ad hoc autem non est quantitas determinata, præeipuc cum unus homo possit sumere in magna5 et parva quantitate. Unde quantitas parva vel magna ad hoc nihil facit. 166. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacramenta ad aliquid ordinantur. Unde in sacramentis est duple.r intentio. Una quæ ordinatur ad perfectionem sacramenti, et hæc est essen­ tialis sacramento. Unde ea prætermissa non est sacramentum. .Alia quæ ordinatur ad finem sacramenti. Et hæc consequitur sacramentum. Unde8 ea posita vel remota, nihilominus perfi­ citur7 sacramentum. Sicut si aliquis intendat baptizare aliquem ut lucrum temporale consequatur, sacramentum baptismi verum 1. Ed. « conformationem ».— 2. Ed. « caritatem ». — 3. Ed. om. « existens ».— 4. Ed. « consecrare ». — 5. Ed. ad. « quantitate ». — 6. Ed. « ut. » — 7. Ed. « perficitur ». DISTINCTIO XI, QVÆST. II, ART. II 463 est, quia secundum primam intentionem conformatur inten­ tioni Ecclesiæ, quamvis non quantum ad secundam. 167. — Et similiter in hoc sacramento si1 sacerdos intenderet consecrare non ad sumendum, sed ut in veneficiis uteretur, verum corpus Christi esset. Unde etsi aliquis sacerdos intenderet consecrare magnam quantitatem panis et vini non ad usum fidelium, sed in irrisionem, consecratum esset. 168. — Non tamen dico quod posset consecrare totum panem qui est in una civitate simul vel qui est in foro; quia ipsa forma pronomine demonstrativo utens, ostendit quod materia conse­ cranda debet esse coram sacerdote. Unde sacerdos existens in domo sua non posset consecrare panem qui est in altari : quod2 non potest de toto pane qui est in foro neque de toto vino quod est in cellario. Sed quantacumque sit quantitas panis el vini quæ coram sacerdote proponitur, credo quod possit consecrari ab ipso. 169. — Ad secundum dicendum quod « potestas omnis a Deo est », ut dicitur Horn, xiii, 1, et quantum est de intentione dantis potestatem, ad bonum est ordinata ; nihil tamen prohibet quin potestate accepta abutatur. Unde sicut prælati Ecclesiæ habent potestatem in aedificatio­ nem et non in destructionem, tamen multa possunt facere quæ sunt in destructionem : ita virtus consecrandi data est verbo et ministris ad Dei honorem ; tamen potest aliquid abuti, ut ad irrisionem vel ad lucrum vel ad aliquid hujusmodi faciat. 170. — Ad tertium dicendum quod perfectio sacramenti in baptismo consistit in ipso usu materiæ. Et ideo illud tantum aquæ consecratur verbo vitæ quod in usum venit. Sed perfectio hujus sacramenti consistit in ipsa materiæ conse­ cratione, et usus est consequens ad hoc sacramentum. Unde perfectio hujus sacramenti non dependet ab usu, sicut est in baptismo. ARTICULUS II [Infra, d. 19, 60; III q. 74, a. 3; IV Cg, c. 69; De Sacram. Alt. c. 10.] 171. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod NON OPORTET QUOD SIT PANIS TRITICEUS. 1. Hoc enim sacramentum est memoriale dominicæ passio­ nis. Sed magis competeret ad significandum passionem panis hordei3 quod est durum et hispidum, quam granum tritici 1. Ed. ad aliquis ». — 2. Ed. ad. « etiam ». ·— 3. α loco « panis hordei », « hor­ deum panem hordeum » ; γ « panis hordeaceum ». 464 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quod est delicatum. Ergo ex alio frumento panis confectus potest esse materia hujus sacramenti. 2. Praeterea. In omni aqua potest perfici sacramentum, bap­ tismi, ut nullus propter defectum materiæ a sacramenti percep­ tione fraudetur. Ergo et similiter omnis panis debet esse materia hujus sacramenti, ut nullum, inopia excuset. 3. Præterea. Figura in naturalibus est signum speciei. Sed quædam frumenta sunt quæ habent similem figuram grano tritici, sicut de farre et spelta. Ergo sunt ejusdem speciei- cum grano tritici. Ei ita panis ex illis frumentis confectus1 poterit esse materia hujus sacramenti. 4. Præterea. Panis materia hujus sacramenti est, quia e.x multis granis confectus unitatem corporis mystici designat, ut supra d. 8 (6) dictum est. Sed hoc etiam invenitur in pane de aliis frumentis confecto. Ergo ille panis potest esse materia hujus sacramenti. 172. — SED CONTRA est usus Ecclesiæ et hoc quod Domi­ nus se grano frumenti comparavit Joan, χιι, 24, et non aliis leguminibus. [Π] [Cfr. q*»· I] 173. — ULTERIUS. \^idetur quod, si grano tritici admi­ sceatur aliud frumentum quod2 possit panis exinde con­ fectus esse materia hujus sacramenti. 1. Quia in siccis commixtio non tollit speciem. Sed granum tritici et alia hujusmodi sunt sicca. Ergo si commisceantur, adhuc manet species tritici, et ita potest inde confici corpus Christi. 2. Præterea. Vix invenitur farina ex solis granis tritici, nisi studiose fiat. Si ergo cx farina commixta ex diversis granis non posset confici panis qui sit materia hujus sacramenti, rarissime hoc sacramentum perficeretur : quod est absurdum. 3. Præterea. Per corruptionem magis receditur a specie quam per commixtionem3. Sed de pane corrupto potest fleri hoc sa­ cramentum, cum videamus hostias diutissime a quibusdam conservari. Ergo multo magis de pane ex granis commixtis confecto potest perfici hoc sacramentum. 174. - SED CONTRA. Medium neutrum extremorum est. Sed panis commixtus ex diversis granis est medius inter panem 1- Ed. omt « confectus ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. eq ed. « mixtionem ». DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. II 465 tritici et aliorum granorum. Ergo non est panis triticeus. Ergo de eo non potest perfici hoc sacramentum. 175. — Præterea. De amido, ut Quidam dicunt, non potest perfici hoc sacramentum. Sed amidum est farina triticea pura. Ergo multo minus potest perfici hoc sacramentum de pane alte­ rius farinæ (cf. 193-4). [III] [III, q. 74, a. 4; IV Cg. e. 69 ; Contra errores Græc. c. 32, n. 1, 37 ; in Joan., c. 13, 1. 1.] 176. — ULTERIUS. Videtur quod non debeamus confi­ cere IN AZYMO, SED IN FERMENTATO. 1. Nos enim debemus conficere secundum quod Christus confecit. Sed Christus confecit in fermentato, non in azymo. Ergo nec nos debemus in azymo conficere. Probatio mediæ. Ante pascha Judiei azymis non utebantur. Sed cæna Domini in qua hoc sacramentum inchoavit, fuit ante pascha celebratum, ut patet Joan, χιπ, 1 : « Ante diem festum paschæ, etc. » Ergo ipse in fermentato, non in azymis confecit. 2. Præterea. Veritas debet respondere figuræ. Sed agnus typicus immolabatur luna decimaquarta, ut habetur Exod. xn, 18. Ergo Christus immolatus fuit luna decimaquarta. Sed in die praecedenti corpus suum dedit discipulis manducandum. Er­ go hoc fuit luna decimatertia. Sed pascha incipiebat luna deci­ maquarta. Ergo ante pascha fuit ccena Domini. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Joan, xviii, 28, dicitur quod in die passionis Domini Judaei non intraverunt praetorium Pilati, ut non con­ taminarentur, sed ut manducarent pascha. Ergo illa die a Judaeo manducabatur pascha, et sic ccena Domini fuit ante pascha. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Eue. [χχιιι1, 55], dicitur quod mulieres viso monumento iverunt et paraverunt aromata. Sed hoc non licuis­ set prima die de septem quibus azyma comedebant, quia dies illa erat eis celeberrima, quæ quidem dies erat luna decima quinta. Ergo Christus passus est luna decimaquarta. Et sic idem quod prius. 5. Præterea. Joan, [xix2, 31], dicitur quod dies sepulturæ dominicæ erat « magnus dies sabbati ». Sed in solemnitate azymo­ rum sola prima dies erat celeberrima et vocabatur magna. Ergo 1 ·αβγ « xxii ». — 2. αβγ&ίζη et ed. « xx ». 466 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM dies sabbati fuit prima dies solemnitatis, quod est luna decimaquinta ; et sic dies veneris fuit luna decimaquarta. Et sic idem quod prius. 6. Præterea. ’Άρτος1 secundum Græcos significat panem fer­ mentatum. Sed hoc nomen invenitur apud Græcos, ubi nos habe­ mus, « Accepit Jesus panes2 ». Ergo de fermentato confecit. Et sic idem quod prius. •7. Præterea. Sacramenta veteris legis tempore revelatæ gra­ tiæ observata ad litteram, sunt mortifera, quia « littera occi­ dit » ; II Cor. m, 6. Sed hoc erat unum de legalibus comedere in azymis. Ergo videtur esse mortiferum in azymis conficere. 8. Præterea. Hoc sacramentum est3 specialiter sacramen­ tum caritatis. Sed fermentum caritatem significat, ut patet in Glossa Ματ. xiii, super illud : « Simile esi regnum coelorum fer­ mento etc. » (L. 114, 133). Ergo maxime debet confici de, fer­ mentato. 9. Præterea. Sicut album et rubeum sunt accidentia vini, ita azymum et fermentatum sunt accidentia panis. Sed in­ differenter conficitur de vino albo et rubeo. Ergo non magis debet attendi de pane an sit azymus vel fermentatus, quam de vino an sit album vel rubeum. 177. — SED CONTRA. Prima die azymorum nihil fermen­ tatum esse debebat in domibus Judæorum, ut patet Exod. xn, 15. Sed Dominus confecit prima die azymorum, ut patet Mat. xxvi, 17, Marc, xiv, 12, Luc. χχιι, 7. Ergo ipse confecit de azymo. Ergo et nos debemus de azymo conficere. 178. — Præterea. Christus non venit legem solvere, sed implere, Ut dicitur Mat. v, 17. Sed secundum legem agnus paschalis cum azymis comedebatur, ut patet Exod. xn, 8. Ergo Christus agnum paschalem cum azymis comedit. Ergo de azymo confecit. 179. — Præterea. Materia debet convenire sacramento. Sed panis azymus magis competit huic sacramento quam fermentatus propter puritatem. I Cor. v, 8 : « Epulemur non in fermento veteri etc. » Ergo debet de azymo pane fieri sacramentum. 180. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod non potest confici nisi de pane triticeo, cujus causa est divina institutio, quia ipse hoc pane confecit. Ratio autem ins­ titutionis potest triplex assignari. 181. — Prima ex.effectu ; quia talis panis melius nutrimen­ tum praestat, unde competit ad significandum excellentiam gra­ tiæ quæ in hoc sacramento confertur. 182. — Secunda ex usu sacramenti ; quia panis triticeus est 1. αβγ « arthos ». — 2. Ed. « panem » contra αβγδίη. — 3. Ed. « et » DISTINCTIO XI, βϋ/EST. II, ART. II 467 qui communius in usum cibi venit, alii autem panes non fiunt nisi propter defectum tritici. Unde et panis simpliciter dictus1 intelligitur de tritico, sicut et oleum de olivis. Unde competit huic sacramento cujus usus est in manducando, ut supra (147) dictum est. 183. — Tertia ex re contenta qua; est Christus, qui se grano frumenti comparavit dicens :« Nisi granum frumenti cadens in terram etc. » Joan, xii, 24. 184. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in passione Christi non fuit aliqua duritia ex parte Christi qui patiebatur, sed summa benignitas. Et quia hostia panis significat et continet ipsum Christum, ideo non ita competit huic sacramento panis hor­ deaceus vel alterius modi, sicut panis triticeus qui est delicatior et suavior. 185. — Ad secundum dicendum quod omnis aqua omni aquæ2 est eadem specie, secundum Philosophum V Mela. (8 6. 1016a, 20 ; 1. 7, n. 860) ; et ideo non differt in quacumque aqua baptis­ mus fiat. Sed non omnia grana ex quibus panis consuevit con­ fici sunt ejusdem speciei. Et ideo non est similis ratio utrobique. Et præterea. Sacramentum istud non est tanlæ necessitatis sicut sacramentum baptismi, ut prius' d. 9 (22) dictum est. 186. — Ad tertium dicendum quod Quidam dicunt quod de spelta potest confici corpus Christi propter similitudinem quam habet ad triticum. Sed, sicut patet intuenti, quantum ad figu­ ram plus appropinquat hordeum ad similitudinem tritici quam spelta, amoto3 cortice ab utroque, quamvis in colore plus spelta conveniat ; sed inter omnia alia hujusmodi plus convenit, maxime in figura, far cum tritico, et similiter in colore. Unde ex identitate figuræ non potest haberi quod aliquod istorum sit ejusdem spe­ ciei cum grano tritici ; sed identitatis speciei potest ex alio expe­ rimentum accipi. Generans enim et genitum conveniunt de neces­ sitate in specie, sed non de necessitate in accidentibus, quin­ immo accidentia variantur ex causis extrinsecis. Unde cum ex grano tritici, ubicumque seminetur, nunquam nascatur spelta vel far aut hordeum vel aliquid hujusmodi, constat quod omnino ista differunt specie a tritico. 187. — Ad quartum dicendum quod illud quod objectio tangit, est causa quare ex pane fit hoc sacramentum, non autem quare ex tali pane ; sed hanc oportet superaddere sicut proprium ad commune. 188. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod 1. Ed. om. < dictus ». — 2. Ed. om. « omni aquæ ». — 3. Ed. » remoto ». 468 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM admixtio extranei dupliciter1 potest esse : uno modo ita quod extraneum adjunctum solvat speciem ejus cui adjungitur, vel trahendo ad speciem suam, sicut si amphoræ aquæ adderetur phiala vini, vel faciendo mediam speciem, sicut quando utrum­ que2 æqualiter ponitur, ut æqualitas non accipiatur tantum secundum quantitatem, sed secundum proportionem virtutis. Alio modo ita quod additum non solvat speciem, sed ipsum assumatur ad speciem ejus cui additur : sicut si gutta aquæ amphoræ vini apponatur. 189. — Si ergo fiat tanta admixtio extranei quod solvatur species panis triticei, non poterit confici ex pane illo ; si autem adeo sit parva admixtio quod species panis triticei maneat, et illud quod additur ad naturam tritici convertatur, potest exinde confici sacramentum. 190. — Hujus3 autem signum accipi potest ex accidentibus, scilicet colore, sapore et hujusmodi ; quia accidentia maximam partem conferunt ad cognoscendum quod quid est, secundum Philosophum in I de An. ia 1. 402b, 21 ; I. 1, n. 15'i. 191. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis sicca, quando4 integra manent, non amittant speciem ex permixtione, tamen quando dividuntur et conficiuntur, sicut in pane accidit, possunt speciem amittere. Ad secundum patet solutio ex distinctione prædicta. 192. — Ad tertium dicendum quod si sil tanta corruptio quod species panis non maneat, tunc non potest ex eo confici ; si autem specie manente sit aliqua dispositio ad corruptionem, potest exinde confici ; quamvis graviter peccet conficiens ex tali scien­ ter, propter irreverentiam sacramenti. Et quod maneat species, potest ex hoc cognosci quod conti­ nuitas non est soluta, nec alia accidentia omnino ablata. 193. — Et quia amidum fit de farina triticea quæ quidem per attritionem et excolationem et vaporis admixtionem vide­ tur speciem farinæ amisisse, vel ad corruptionem omnino esse disposita ; ideo ex ea non debet confici, nec potest, secundum OUOSDAM. 194. — 0 uidam autem dicunt quod amidum cum sit cru­ dum, non potest esse materia hujus sacramenti, sicut nec pasta. Sed si coquatur, poterit exinde confici, quia amidum fit ex farina maxime depurata. 195. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in hoc videtur esse diversitas inter Græcos et Latinos : Græci enim de fermentato, Latini de azymo conficiunt. 1. Ed. « duplex ». — 2. Ed. « utraque ». — 3. Ed. « hujusmodi ». — 4. Ed. « cum > I DISTINCTIO XI, 2UÆST. II, ART. II 469 Causa autem hujus1 diversitatis est, quia Dominus in azymo confecit, ut ex tribus Evangelistis manifeste habetur ; et ita Apostoli in primitiva Ecclesia celebrabant : quem morem Romana Ecclesia ab Apostolis qui ipsam fundaverunt, accepit, ut Innocentius III dicit (lib. IV de Sacro AH. Mysi., c. 4 ; L. 217, 857-8). Sed postea, ut dicit Leo Papa (ix, epist. ad Michaelem Imper. Conslantinop.), imminente hæresi Ebionitarum qui dicebant simul cum Evangelio legalia observanda, Sancti Patres, ne eis consentire viderentur, voluerunt ad tempus instinctu Spiritus sancti ex fermentato confici sacramentum ; postea cessante illa hæresi, Ecclesia Romana ad pristinum morem rediit. 196. — Græci autem servare voluerunt morem ad tempus a patribus introductum, ulterius addentes non .posse confici nisi de fermentato. Et ad hoc probandum asserere voluerunt Dominum in fermentato confecisse. 197. — Et quia tres Evangelistic concorditer dicunt prima die azymorum Dominum instituisse hoc sacramentum, in tantam infamiam Quidam ex eis proruperunt, ut dicerent Evangelistas illos falsum scripsisse, et a Joanne fuisse correptos, qui ante diem paschæ dicit Dominum cœnasse cum discipulis. 198. — Sed quod hoc non contradicat, ostendetur. Supposito autem quod Dominus decima tertia luna, ut dicunt, ccenam celebrasset, adhuc evidenter ostenditur quod2 azymo confecit ; quia, sicut dicit Chrysostomus super Mal. (c. 26 ; G. 56, 730) : « Apertissime Dominus demonstravit, quia a principio circumci­ sionis suæ usque ad diem paschie extremum, non erat contrarius divinarum legum, in quibus praecipiebatur ut cum azymis pas­ chalis agnus comederetur. > Et ideo dicendum est quod Dominus in azymo confecit, et in azymo conficiendum est, quamvis etiam fermentato confici possit ; quamvis peccaret conficiens, Eccle­ siæ morem non servans. 199. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum illud Joan­ nis Græci hoc modo intelligunt, sicut objectio3 procedit. Sed hic intellectus stare non potest, quia esi contrarius aliis Evangelistis, quod non est fas in sacra Scriptura dicere. 200. —■ Præterea. Non invenitur in lege quod aliquo casu liceret anticipare lunam quartam decimam, sicut dicunt Domi­ num fecisse prævidens passionem. 201. — Unde Quidam dixerunt quod cœna qua Dominus lavit discipulorum pedes et qua corpus suum consecravit, non fuit eadem, sed una aliam præcessit ; et de prima loquitur Joannes, de secunda alii Evangelistæ. 1. Ed. « hujusmodi ». — 2. Ed. ad. « de ». — 3. Ed. « in objecto». 470 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 202. — Sed hoc est contra usum Ecclesiæ quæ die Jovis ablu­ tionem pedum celebrat, et etiam contra textum Evangelii ; quia sicut ex serie Evangelii Joannis (xih) apparet, eodem sero quo pedes lavit, a Juda post buccellam recedente traditus est. 203. — Et ideo dicendum est quod dies festus paschæ voca­ batur prima dies de septem quæ erat celeberrima, et hæc erat decimaquinta luna, et in vespere praecedenti immolabatur et comedebatur agnus, luna decimaquarta, cum azymis ; et tunc Dominus ccenam fecit cum discipulis suis ; ct hanc diem dicunt alii Evangelista primani diem azymorum et Joannes « ante diem festum paschæ. » 204. — Ad secundum dicendum quod non oportet quod veritas respondeat figuræ quantum ad omnia ; alioquin oportebit1 nos dicere quod J)ominus ad vesperam passus sit, quia tunc immola­ batur agnus, quod est contra omnes Evangelistas. Sed quan­ tum ad aliquid veritas figuræ respondet ; quia quamvis ante Christi resurrectionem dies a mane in mane computaretur, sicut in II lib. d. 13, dictum est, tamen hoc erat speciale in solcmnitatibus legis quod computatur2 dies a vespera in vespe­ ram. Unde vespera quartædecimæ diei computabatur quantum ad solemnitatem in numero dierum cum quintadecima in qua Dominus passus est ; et etiam immolatio ejus vespere quartæ­ decimæ diei quodammodo inchoavit, quia tunc traditus fuit et tunc factus est sudor ejus sanguineus, ut dicitur Lue. xxn, 44. 205. — Ad tertium dicendum quod pascha accipitur ibi pro cibis paschalibus, scilicet azymis, qui per omnes septem dies comedebantur. Chrysostomus tamen dicit super Joan. (hom. 83, n. 3 ; G. 69, 367) quod intelligitur de agno paschali quem in alia die ab ea quam lex instituit comederunt, et legem solverunt, ut animi sui adimplerent· desiderium in morte Christi. Christus autem non praeteriit tempus paschæ, diem scilicet Jovis, sed in ipso pascha comedit. 206. — Ad quartum dicendum quod nulla dies erat adeo celebris quantum ad vacationem3 ab operibus, sicut dies sabbati. Unde in prima die solemnitatis licebat coquere cibos et alia hujusmodi facere quod non licebat facere sabbatis. Et ideo mulieres feria sexta paraverunt aromata, videntes quod non sufficerent quæ per Nicodemum parata erant ; et sabbato secun­ dum legem quieverunt ; et transeunte sabbato emerunt aromata, idest empta paraverunt, vel etiam alia superemerunt, videntes non sufficere quæ prius feria sexta paraverant, et venerunt ad monumentum. 1. α oporteret >, βγς < oportebat », contra η ct ed. — 2. Ed. « computabatur», contra αβγ^€η. —- 3. F. « vocationem ». DISTINCTIO XI, OUffiST. II, ART. Ill 471 207. — Vel secundum Quosdam, opera misericordiæ non reputantur inter opera servilia. Unde in die solemni licebat aromata ad sepulturam praeparare, quia hoc erat opus mise­ ricordiæ. 208. — Ad quintum dicendum quod quocumque die de sep­ tem diebus azymorum sabbatum veniret, dicebatur magnus dies sabbati propter geminatam solemnitatem, scilicet sabbati et paschæ. 209. — Ad sextum dicendum quod apros apud Graecos quandoque etiam pro azymo pane ponitur. Et ideo Exod. xn1, 15, dicitur in graeco aprons ubi nos habemus panes azymos. 210. — Ad septimum dicendum quod facere aliquid quod in lege fiebat, ut dicit Anselm us (in libro de Eerrnenlato et Azymo, c. 4 ; L. 158, 544) non est judaizare : alioquin et ipsi2 judaizant conficientes ex fermentato, quia in lege præceptum erat ut panes primitiarum fermentatos offerrent. Sed facere aliquid hac intentione ut legalia observentur, est judaizare. 211. — Nos autem non ob hoc ex azymo conficimus ut legem servemus, sed ut Christo conformemur, servantes hoc quod huic competit sacramento ab eo instituto. Significatur enim in azymo puritas vitæ quæ semper servanda est, sicut et in thurificatione devotio orationis. Unde utrumque in lege nova retinetur. 212. — Ad octavum dicendum quod in hoc sacramento conti­ netur Christus ut hostia : et quia puritas præcipue in hostia etiam secundum legem exigebatur, ideo magis competii huic sacramento ut significetur Christi puritas per panem azymum, quam quod significetur fervor caritatis per fermentum. 213. — Ad nonum.dicendum quod album et rubeum non ita faciunt differentiam in significatione sacramenti circa vinum, sicut azymum et fermentatum circa panem. Et ideo non est similis ratio de utroque. ARTICULUS III [Ill, q. 74, a. 5 ; IV Cg. e. 69.J 214. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON SOLUM DE VINO VITIS DEBEAT SANGUIS CHRISTI CONSECRARI. 1. Baptismus enim in qualibet aqua fieri potest. Sed vinum est materia hujus sacramenti, sicut aqua, baptismi. Ergo et de quolibet vino potest hoc sacramentum fieri, sicut de vino ma­ lorum granatorum vel mororum vel hujusmodi. 1. a « 23 » ; βη <· 28 » ; ye « 18 ». — 2. Ed. om. « et ipsi ». 1.1 I,. 1 ι,ίΛιΛΜΙΑΜΙίπ 472 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. In aliquibus terris non sunt vites, nec ad eas de facili vinum portari potest. Ergo debuit a divina sapientia provideri ut aliquis alius liquor in1 loco vini de vite possit in sacramento assumi. 215. — SED CONTRA. Sicut Dominus se comparavit grano frumenti, Joan, xii, 24 ; ita comparavit se viti, Joan, xv, 1. Ergo sicut non debet in hoc sacramento assumi nisi panis de tritico, ita nec vinum nisi de vite. ΠΙ] 216. — ULTERIUS. Videtur quod possit etiam confici DE ACETO. 1. Quia secundum Isidorum (lib. XX Etymolog., c. 3, n. 9 ; L. 82, 712), acetum est species vini. Sed de2 vino vitis potest confici hoc sacramentum. Ergo et de aceto. 2. Præterea. Si vinum consecratum in acetum converteretur, non desineret ibi esse Christi sanguis. Ergo eadem ratione si ante consecrationem sit acetum, potest exinde sanguis Christi consecrari. 217. — SED CONTRA. Innocentius dicit (lib. IV de sacro Altaris Mysi. c. 3 ; L. 217, 854) quod « vinum huic sacramento competit,quia cor bibentis et dilatat et exhilarat.» Sed hoc non facit acetum. Ergo ex aceto non potest consecrari sanguis Christi. [ΙΠ] 218. — ULTERIUS. Videtur quod ,de agresta possit Christi consecrari. 1. Sicut enim agresta non habet perfectam speciem vini, ita nec mustum. Sed de musto dulci potest confici sanguis Christi ; dicitur enim de Consecr., d. 2 (cap. « Cum omne » ; L. 187, 1733). « Si necesse fuerit, botrus in calice prematur. » Ergo et eadem ratione de agresta. 2. Præterea. Agresta non differt a vino nisi quia immatura est. Sed maturitas et immaturitas sunt accidentia. Ergo non differunt secundum speciem. Et ita videtur quod ex agresta sicut ex vino indifferenter sanguis Christi consecrari possit. 219. — SED CONTRA. Quod fit, non est, secundum Philo­ sophum, V Phys. (e 1.225a, 27 ; 1. 2, n. 8). Sed agresta est in via generationis respectu vini. Ergo nondum est vinum. Ergo ex ea non potest sanguis Christi consecrari.i. sanguis i. Ed. om. « in ». — 2. Ed. « cum ». DISTINCTIO XI, QUÆ’.ST. II, ART. Ill 473 220. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QÜÆSTIONEM quod non potest confici sanguis Christi nisi de vino vitis, quia hoc proprie vinum esi. Alia vero dicuntur vina per similitudinem hujus vini. Hoc etiam vinum communius sumitur in polum, sicut et panis tritici in cibum ; et habet proprietates magis convenientes ad effectum sacramenti, inquantum calefacit et laetificat. Et ideo Dominus de vino vitis confecit, ut patet per hoc quod dicitur Mat.1 xxvi, 29 : « Amodo non bibam de hoc genimine vilis. » 221. — AD PRIMUM ergo dicendum quod omnis aqua est ejusdem speciei, sed non sic est de vino. 222. — Ad secundum dicendum quod non est aliqua terra ad quam non possit tantum de vino portari quantum sufficeret ad celebrandum. Unde illa ratio non cogit. 223. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod secundum Philosophum, in VIII Aleta, (η 5.1044b, 34-1045a, 6; 1. 4, n. 1750-4', hoc modo fit ex vino acetum quo ex vivo fit mortuum. Unde sicut animal vivum et mortuum non sunt ejusdem speciei, ita nec vinum et acetum. Et hoc ostendunt contrariæ proprietates ; quia vinum est calidum, acetum autem frigidum ; et non fit reditus de aceto in vinum, sicut nec de mortuo ad vivum. 224. — Et ideo dicendum quod si vinum omnino factum* sii acetum, de eo non potest confici ; sed si sit acidum quasi in via acescendi, est idem judicium quod de pane qui in via est ad corruptionem. Unde sicut de pane illo potest confici, peccat tamen conficiens propter irreverentiam ; ita et hic. 225. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ipse largo modo accipit vinum pro omni liquore qui ex uvis ortum habet. 226. — Ad secundum dicendum quod si vinum consecratum, reservatum omnino acetum fieret, esset idem judicium quod de pane omnino corrupto. Unde sicut non remanet ibi corpus Christi, ita nec hic sanguis. Secus autem est de pane qui est in via ad corruptionem, et de vino quod est in via ad acescendum. 227. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod nihil recipit speciem nisi in termino generationis ; agresta autem adhuc est in via generationis ad vinum, sicut sanguis quando coagulari incipit3, in via generationis ad animal. Unde sicut ille sanguis 1. a « Luc. >ι ; « est » ad. β « Luc. 22 » ; γ « Luc. 12 ». — 2. Ed. om. « lactum ». — 3. Ed. 474 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM non est animal, ita agresta non est vinum. Et propter hoc de ipsa non potest confici sanguis Christi. 228. — AD PRIMUM ergo dicendum quod mustum jam ad completam speciem vini venit ; dulcedo enim ipsius attestatur maturationem quæ est digestionis species ; digestio autem est completio a naturali calore, ut patet in IVMeteor.’- (δ 2.379b, 18'. Et ideo ex musto confici potest, sed non decet, propter impuratitem ipsius, ut ex ipso conficiatur, nisi necessitas emergat. 229. — Ad secundum dicendum quod maturatio est naturalis digestio per quam digestum ad ultimam perfectionem natura­ lem perducitur, ut etiam possit alterum generare sibi simile, ut dicitur in IV Meteor., (δ 3.380a, 14-15). Unde maturum et acer­ bum differunt sicut completum et incompletum : quæ quidem differentia non est tantum accidentalis. ARTICULUS IV LIJ [III, q. 74, a. 6 ; in Niat. c. ‘26 ; I ad Cor. c. 11, 1. 6.] 230. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod AQUA VINO ADMISCENDA NON SIT. 1. De latere enim Domini in cruce pendentis effluxit sanguis et aqua, ut dicitur Joan. xix. 34 ; per quæ duo sacramenta præcipue intelliguntur, ut dicit Innocentius (extra, de Bapt., c. « Cum Marthæ. ■>) Sed aqua competit sacramento regenera­ tionis, scilicet baptismo. Ergo sanguis tantum competit sacra­ mento redemptionis eucharistiæ ; et ita vinum sine aqua. 2. Præterea. Vinum et aqua sunt alterius speciei. Si ergo aqua admiscetur vino, erit triplex materia hujus sacramenti et non solum duplex, ut dictum est (147). 3. Præterea. Hoc sacramentum sub specie panis et vini cele­ bratur, ut in Littera (9) dicitur. Sed ad speciem panis nihil addi­ tur. Ergo nec vino aliquid addi debet. 231. — SED CONTRA est quod dicit Alexander Papa (De Consecr. d. 2, cap. « In sacramentorum » ; E. 187, 1731) : « In sacramentorum oblationibus panis tantum et vinum aqua permixtum offerantur. » Ergo debet admisceri aqua. 232. — Præterea. Materia sacramenti debet competere rei signifleatæ. Sed populus significatur per aquam, qui ad corpus mysticum pertinet, quod est res ultima hujus sacramenti. Ergo aqua debet apponi. I. αβ « Meta DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. IV 475 [H] [111, q. 74, a. 7 ; 1 ad Cor. c. 11, I. 6.] 233. — ULTERIUS. Videtur quod absque ea non possit SANGUIS CONSECRARI. 1. Cyprianus enim dicit (10 a). « Calix Domini non potest esse aqua sola et vinum solum nisi ulrumque misceatur, quo modo1 nec corpus Domini farina esse potest, nisi utrumque, scilicet farina et aqua, adunatum fuerit. » Sed constat quod ex farina sine aqua nullo modo potest corpus Christi consecrari. Ergo nec ex vino sine aqua. 2. Præterea. Significatio est de essentia sacramenti. Sed aqua significat aliquid quod est principale in sacramento, scilicet uqionem corporis mystici ad caput. Ergo aqua est de necessitate hujus sacramenti, ut sine ea confici non possit. 3. Præterea. Hoc sacramentum est memoriale dominicæ pas­ sionis. Sed ex latere Homini patientis non solum fluxit sanguis sed aqua. Ergo ex vino sine aqua sacramentum hoc confici non potest. - 234. — SED CONTRA. Graeci non apponunt aquam, ut Magister (10 a) dicit, sed tamen conficiunt. Ergo sine aquae admixtione confici potest hoc2 sacramentum. 235. — Præterea. Nihil est de substantia sacramenti quod non manet in sacramento. Sed aqua non manet in propria specie in sacramento. Ergo non est de substantia sacramenti. [Ill] [III, q. 74, a. 7 ; I ad Cur., c. 11, I, 6.] 236. — ULTERIUS. Videtur QUOD DEBEAT AQUA ARTI­ FICIALIS APPONI. 1. Quia sacramentum dicitur esse uniforme. Sed ex parte corporis est aliquid artificiale, scilicet panis. Ergo et3 ex parte sanguinis debet esse aqua artificialis. r I* 2. Præterea. Si panis ex aqua artificiali, ut rosacea, confi­ ceretur, posset ex eo corpus Christi consecrari. Ergo similiter potest apponi in vino aqua artificialis. 237. — SED CONTRA. Baptismus est sacramentum majoris necessitatis quam eucharistia. Sed in baptismo non potest accipi nisi aqua naturalis, ut supra (d. 3, 112) dictum est. Ergo nec in eucharistia. 1. Ed. · quoniam ». — 2. η et ed. om. « hoc » contra αβγδί. — 3. Ed. om. « et ». 476 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [IVj [III, q. 74, a. 8 ; I ad Cor., c. 11, I. 6.] 238. — ULTERIUS. Videtur quod debeat in magna QUANTITATE APPONI. 1. Quia quod non est, non potest aliquid significare. Sed quod corruptum est, non est. Cum ergo aqua ponatur ad signi­ ficandum1, videtur quod debeat tantum apponi quod non cor­ rumpatur ; et ita tantum quantum2 de vino vel plus, quia vinum est magis activum. 2. Præterea. De latere Christi sicut sanguis, ita et aqua sen­ sibiliter fluxit. Sed si parum de aqua poneretur, non posset sentiri. Ergo debet in majori quantitate apponi. , 3. Præterea. Si sufficit in parva quantitate aquam apponi, eadem ratione sufficeret ad sacramentum, si gutta aquæ in totum dolium projiceretur. Sed hoc videtur ridiculum. Ergo non sufficit quod parva quantitas ponatur. 4. Præterea. Quorumdam consuetudo esse dicitur in terris ubi non crescit vinum quod pannum vino rubeo intinctum et siccatum aqua lavent ; de qua cum ruborem vini acceperit, sanguinem Christi conficiunt. Ergo videtur quod aqua in magna quantitate possit apponi. 239. — SED CONTRA. « Illud3 quod est ex duobus, neutrum illorum esi », ut Damascenus dicit, in Tertio4 (de Fide Orlh., c. 3 ; G. 94, 987). Sed si magna quantitas aquæ apponeretur, esset quædarn mixtio. Ergo non esset vinum. Et ita non posset inde sanguis Christi confici. 240. — Præterea. Oportet quod aqua consumatur a vino ad hoc quod ex parte sanguinis sit tantum una species, sicut ex parte corporis. Sed non posset consumi, si aqua in magna quan­ titate poneretur. Ergo non debet in magna quantitate poni. 241. RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod aqua debet apponi vino propter institutionem ; quia Domi­ nus apposuisse probabiliter creditur ex more illius palriæ ; quia vinum ibi nunquam sine aqua bibitur propter vini fortitudinem quamvis de aqua in Evangelio mentio non fiat, quia non est principalis materia in hoc sacramento. 1. Ed. ad. « ut dicitur », β « dicitur ». —-2. a « et ita quantum de aqua tantum de vino vel plus quia vinum est magis acutum ; β « et ita quantum tantum de vino vel plus quia vinum est magis activum » ; δ « et ita tantum de aqua debet apponi quan­ tum de vino vel plus quia vinum est magis activum » ; € « et ita tantum quantum de vino vel plus quia vinum est magis activum » : ζιη >< et ita quantum tantum de vino... » sed η expungit « tantum » εζικ « acturum », loco « activum ». — 3. α « id ». — 4. Ed. om. « in tertio ». DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. IV 477 I 242. — Sed ejus appositio competit huic sacramento et quanIlum ad repreesentalionem passionis Christi el quantum ad signi­ ficationem rei hujus sacramenti, quæ est corpus mysticum per aquam significatum, quia « aquæ multæ populi multi », Apocal. XVII, 15. 243. — Et sic appositio aquæ ad vinum significat unionem membrorum ad caput ratione ipsius conjunctionis ; et amorem capitis ^patientis pro membris ad ipsa, ex hoc quod ex duobus conjunctis unum efficitur ; et processum redemptionis a capite ad membra, ex ipsa transformatione aquæ in vinum. 244. — Unde dicit Glossa Marc, xiv, 22, super illud : «Accepit Jesus panem etc. » (L. 114,231) : « Neque aqua solum neque vinum i ‘J solum cuilibet licet ofjerre, ne videatur caput a membris secernere, vel Christum sine nostræ redemptionis amore pati potuisse, vel nos sine illius passione salvari. » 245. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut dicit Gregorius in Moral, (lib. V, c. 21; L. 75,701), « quia natura uniuscujusque ex diversitate componitur, in sacro eloquio per rem quamlibet recte diversa significantur. » Aqua ergo1 secundum quod habet vim abluendi, significatio ■ejus competit baptismo ; secundum autem quod continue in terram decurrit, habet significare populum : II Reg., xiv, 14 : * ·« Omnes morimur, et quasi aquæ dilabimur;·» et sic ejus significatio competit huic sacramento. 246. — Ad secundum dicendum quod de aqua apposita esi duplex opinio. Quidam enim dicunt quod aqua manet in sua natura et solum vinum transsubstantiatur. Unde aqua non apponitur ibi nisi ad significationem. 247. — Alii vero dicunt quod aqua apposita in vinum convertitur, et sic totum in sanguinem Christi transsubstan­ tiatur. 248. — Quæcumque autem harum opinionum sil vera, aqua non erit materia hujus sacramenti ; quia secundum primam non •convertitur in corpus vel sanguinem Christi ; secundum secundam non manet in propria specie sed vini. 249. — Secunda tamen opinio2 verior apparet, et secundum rationem naturalem, quia modica aqua vino admixta, quod est magis activum, a vino corrumpitur et in speciem vini transit ; et quantum ad ritum sacramenti, quia si aqua in propria natura Γ remaneret, sic calix consecratus non esset tantum potus spiriI tualis sed etiam corporalis ; et ita non liceret post primam sump­ tionem sanguinis iterum sumere.i i 1. α « vero ».— 2. Ed. om. « opinio ». 478 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 250. — Ad tertium dicendum quod aqua apponitur pani m ipsa sua confectione; et ideo non est necesse ut postea apponatur1. Vel dicendum quod effectus redemptionis a capite pervenit àd membra per sanguinis effusionem. El ideo magis apponitur aliquid ad significandum populi unionem ad sanguinem quam ad corpus. 251. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod materia proportionatur sacramento ; unde secundum aliquid est de essentia sacramenti. Dictum est autem supra (d. 8, 15) quod perfectio hujus sacra­ menti consistit in ipsa consecratione corporis et sanguinis Christi, et non in usu materiae consecratae, sicut est in baptismo et confirmatione. 252. — Et ideo ex parte materia? illud tantum est de neces­ sitate sacramenti quod significat2 corpus et sanguinem Christi, scilicet panis et vinum ; illud autem quod significat usum el efjec- ’ tum hujus sacramenti, scilicet aqua, non est de necessitate hujus sacramenti. Unde vinum sine aqua potest consecrari, sed con­ secrans peccat. 253. — AD PRIMUM ergo dicendum quod exponendum est verbum Cypriani : « Non potest :>, idest non debet ; quia illud possumus quod de jure possumus. Et ideo quantum ad id quod quantum ad id quod fieri potest, quia aqua est de substantia, panis, non aulem de substantia vini. 254. — Ad secundum dicendum quod non significat aqua ali­ quid quod sit de substantia hujus sacramenti, ut dictum est, (252) sed effectum vel usum consequentem. 255. — Ad tertium dicendum quod effusio sanguinis in pas­ sione Christi directe pertinebat ad ipsam passionem, sed ema­ natio aquæ magis pertinebat ad effectum ablutionis a peccatis. 256. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum sine aqua possit sanguis consecrari, quantum ad id quod fieri potest, non referi quæcumque aqua apponatur, dummodo sit talis aqua quæ in vinum converti possit. Sed quantum ad id quod fieri debet, non debet apponi nisi aqua naturalis, quia illæ aqua? non sunt ejusdem speciei et dicuntur aquæ tequivoce, sicut etiam de vino et de pane dictum est (a. 2, 3). 257. — AD PRIMUM ergo dicendum quod panis artificialiter3 factus est ejusdem speciei cum illo pane4 de quo confecit Christus ; 1. α ad. «■ illud ». — 2. γ ad. « el ». — 3. ar/ « artiiicialis z. — 4. γ ont. « pane » DISTINCTIO XI, QUÆST. II, ART. IV 479 non autem aqua artificialis cum aqua1. Et ideo non est similis ratio. 258. — Ad secundum dicendum quod Quidam dicunt quod similiter est ex parte panis, quod de pane confecto ex aqua rosacea potest confici corpus Christi, quamvis peccaret scienter ex tali pane conficiens. 259. — Sed probabilius12 videtur quod non3 possit confici ; quia panis est principalis materia hujus sacramenti de cujus substantia et compositione est aqua. Et ideo diversificatio aquæ secundum speciem, facit diversitatem speciei4 in materia sacramenti. Sed aqua non esi de substantia vini, quæ est principalis materia in hoc sacramento. . 260. — Patet etiam responsio AD ID QUOD IN OPPOSITUM OBJICITUR ; quia aqua in baptismo est principalis materia. Ei ideo si aqua alterius speciei apponatur, non servatur debita materia5, et propter hoc non est sacramentum : sed hic est aliter, ut dictum est (256). 261. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, (249) aqua apposita vino in vinum convertitur, et sic totum convertitur in sanguinem. Unde non tantum de aqua debet apponi quod vinum in aquam convertatur, vel in aliquod medium per mixtionem. Et ideo semper tutius est appo­ nere parum ; quia quantumcumque apponatur parum, signi­ ficatio servatur. 262. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex hoc ipso quod in vinum convertitur aqua, habet suam significationem ; quia nos in Christum mutamur, non ipse in nos. 263. —■ Ad secundum dicendum quod hoc sacramentum repræsentat Christi passionem quantum ad redemptionem quæ facta est per effusionem sanguinis ; sed baptismus quantum ad ablutionem. Et ideo in baptismo oportet sensibiliter quod aqua maneat, sicut et vinum quod hic sanguini respondet ; aqua autem hic apposita a vino absorbetur, sicut nostra mortalitas per virtutem passionis Christi. 264. — Ad tertium dicendum quod si apponeretur aqua in dolio, non significaret aliquid ; et ideo hoc6 non sulficeret ; sed oportet ut imminente oblatione7 apponatur ad sacramentum perfi­ ciendum. 1. η P. ad. « quæ e’ïluxit cum sanguine de corpore Christi est vadem specie ». — 2. Ed. » probabiliter ». — 3. Ed. odi. « non ». — 4. Ed. « specie ». — 5. γ loco « non servatur debita materia », habet « debita est materia ». — 6. α om. « hoc ». — 7. αβγη « ablutione » contra € et ed. 480 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 265. — - Ad quartum dicendum quod cum illud sit magis aqua rubea quam vinum, non potest exinde sanguis Christi con­ secrari. Unde illa consuetudo1 damnatur in canone de Consecr. d. 2 (cap. 7 « (Ium omne » ; L. 187, 1733). QU ESTIO III Deinde quamitur quomodo Christus hoc sacramento usus sit in ipsa prima sui institutione. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, utrum ipse corpus suum manducaverit. Secundo, utrum Judæ dederit. Tertio, utrum dederit corpus suum passibile vel impassibile. Quarto, utrum si in pixide reservatum fuisset corpus Christi, ibi moreretur. Sub qua autem forma consecravit, supra d. 8 dictum est. ARTICULUS I [III, q. 81, a. 1 ; q. 84, a. 7, ad 4.] 266. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non manducaverit. 1. Quia de his quæ Dominus fecit2, non sunt alia asserenda, nisi quæ nobis in Evangelio narrantur. Sed in Evangelio con­ tinetur quod Christus accepit panem in manibus et dedit disci­ pulis suis manducandum. Ergo non debemus asserere quod ipse manducaverit. 2. Præterea. Omne quod manducatur in cibum assumitur Sed « assumens non est assumptum », ut in III lib. d. 5, (32) dictum est. Ergo Christus corpus suum manducare non potuit. 3. Præterea. Hoc sacramentum ordinatur ad spiritualem re­ fectionem. Sed ipse spirituali refectione non indigebat. Ergo hoc sacramentum non sumpsit, quia in vacuum3 accepisset. 4. Præterea. Ut supra d. 9(28) dictum est, duplex est modus manducandi, scilicet spiritualis et sacramentalis. Sed Christo non competebat sacramentaliter manducare, cum esset verus comprehensor, et sine velamine figurarum ad rem sacramenti pertingeret ; nec iterum spiritualiter, quia in ipso gratia non augebatur. Ergo ipse non manducavit. ipse 1. γ « unde nulla est consuetudo et ». — 2. οβγδέζηθι, 3. Ed. « vanum », contra αβγδνη. facit », contra κ et ed..—- DISTINCTIO XI, QUÆST. Ill, ART. I 481 267. — SED CONTRA. Hieronymus dicit (ep. 120, c. 2 ; L. 22, 986) et habetur De Consecr. d. 2 (cap. « Nec Moyses » ; L. 187, 1778) : « Dominus Jesus ipse cum Apostolis conviva ei convivium ; ipse comedens et qui comeditur. » Ergo ipse corpus suum manducavit. 268. —■ Præterea. Sicut Christus instituit baptismum, ita et hoc sacramentum. Sed ipse baptizatus fuit. Ergo similiter debuit hoc sacramentum assumere. 269. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod Christus corpus suum in coena non manducavit, sed tantum manibus accepit ; et nituntur sol­ vere auctoritates Sanctorum qui contrarium dicunt, quod ipse manducavit et bibit in coena ante consecrationem, sed non corpus suum consecratum. 270. — Sed expresse habetur Ruth, m, 7, in Glossa super illud : « Cumque comedisset et bibisset etc.1 », quod Christus comedit et bibit in coena, cum corporis et sanguinis sui sacramentum discipulis tradidit. Unde quia « pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse participavit eisdem » (Hebr. ii, 14). 271. — Et propter hoc communius tenetur quod manducaverit, secundum quod Sancti expresse dicere videntur. Unde et ab antiquis versus est factus : Rex sedet in ccena, turba cinctus duodena : Se tenet in manibus, se cibat ipse cibus. Non autem manducavit ut aliquem effectum consequeretur a sacramento, sed ut aliis manducandi exemplum daret. 272. —■ AD PRIMUM ergo dicendum quod in acceptione panis potest utrumque intelligi : scilicet et acceptio in manibus et man­ ducatio. 273. — Ad secundum dicendum quod Christus sub specie propria quodammodo distat a seipso sub specie sacramenti. Unde nunc in specie propria3 est in ccelo, sed sub specie sacra­ menti est in altari. Et secundnm hunc modum non est incon­ veniens quod seipsum assumat. 274. — Ad tertium dicendum quod illa manducatio non effi• ciebat in ipso spiritualem refectionem, sed significabat ; nullus enim adeo perfecte in ipso reficitur, sicut ipsemet. 275. — Ad quartum dicendum quod Christus manducavit, ut videtur3, et sacramentaliler et spiritualiter. 1. NP. Lue. ΧΧΠ in Glo. super illud, « Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum etc. ». — 2. γ om. per hotnol. « quodammodo distat... in specie propria ». — 3. Ed. « dicitur ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 17 482 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Sacramentaliter quidem, quia verum- corpus suum sub sacra­ mento sumpsit. Poterat enim in sacramento rem sacramenti inspicere non ex sacramento, ut etiam Deus videt in effectibus causas, sed non ex effectibus. 276. — Spiritualiter autem, inquantum in re sacramenti spiritualiter delectaretur. Non tamen hæc spiritualis refectio ex sacra­ mento causabatur, nec augmentabatur. Unde nec spiritualis manducatio erat in eo sicut in aliis, nec sacramentalis. 277. — Et ideo Quidam dixerunt quod neque sacramenta­ liter neque spiritualiter manducavit. 278. — Quidam quod sacramentaliter, sed non spiritualiter. ARTICULUS II [I] [III, q 81, a. 2 ; in Mat. c. 26 ; in Joan. c. 13, I. 3, 4.] 279. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus corpus suum Judæ non dederit. 1. Ipse enim implevit quod mandavit. Sed mandaverat sanctum non esse canibus dandum. Mat. vii, 6. Ergo ipse non dedit Judæ corpus suum sanctissimum. 2. Præterea. Secundum Augustinum (lib. 83. Qq. (cfr. p. 505 q. 3 ; L. 40, 11), Deus non est causa alicui quod deterior fiat. Sed si Judas corpus Christi sumpsisset, ex hoc factus fuisset deterior, quia sumendo peccasset. Ergo Christus corpus suum ei manducandum non dedit. 3. Præterea. Sicut supra d. 91 (181) dictum est, ideo sacerdos debet peccatori dare, quia non est dominus sed dispensator, et reddit quod suum est exigenti. Sed Christus erat dominus sacramenti, nec Judas ibi jus habere poterat, nisi quod Christus sibi2 daret. Ergo non debuit Judæ corpus tradere. 4. Præterea. Dominus dixit quod discipuli bibentes bibituri essent secum illud novum in regno Patris sui, et quod erat eis in remissionem peccatorum (Mat., xxvi, 29, 28). Sed neu­ trum Judæ competit. Ergo ipse non sumpsit. Et hæc est ratio Hilarii [in Mat., c. 30 ; L. 9,1065). 280. — SED CONTRA est quod Dionysius dicit, 3 cap. Eccl. Hier. (p. 3, n. 1 ; G. 3,427) : « Symbolorum conditor partitur sanctissima non unimode ei sacre3 concœnanti », scilicet Judæ. Sanctissima autem dicit corpus et sanguinem suum, ut ibidem patet. Ergo Judæ dedit corpus suum. 281. — Præterea. Sine exceptione dicitur Mat. xxvi : « Acci­ pite omnes et comedite ». Ergo etiam Judæ dedit. 1. αβγ « d. 10 ». — 2. N. « ipsi ». ·— 3. Ed. « sacra ». DISTINCTIO XI, QUÆST. Ill, ART. II 483 [II] 282. — ULTERIUS. Videtur QUOD SUB BUCCELLA CORPUS SUUM EI DEDIT. 1. Dicit enim Augustinus (tr. 6 in Joan. n. 15 ; L. 35,1432 ; De Consecr. d. 2, cap. « Et sancta malis » ; L. 187, 1763) : « Non mala erat buccella quæ data est1 Judæ a Domino. Salutem medicus dedit; sed ille, quia2 indignus erat, accepit ad perniciem3. » Non autem fuisset indignus, si buccella illa tantum panis fuisset. Ergo illa buccella erat corpus Christi. 2. Præterea. Diabolum intrare in hominem est effectus pec­ cati. Sed Joan, xiii, 27, dicitur quod « post buccellam introivit in eum Satanas ». Ergo accipiendo buccellam, peccavit. Ergo buccella erat corpus Christi. 283. —■ SED CONTRA est quod habetur in Glossa Joan, xiii, 26, super illud : « Cui intinctum panem porrexit11, etc. » (L. 114, 406). 284. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod secundum Augustinum5, Christus corpus suum in cœna cum aliis discipulis Judæ dedit, ut nobis exemplum daret quod peccatoribus occultis non essent sacramenta deneganda, et ut omnem occasionem ei auferret male faciendi, quam assumere potuisset, si in aliquo ab aliis discipulis ante apertam malitiam fuisset discretus. 285. —· Hilarius tamen contrarium dicere videtur. Sed primum communius tenetur. 286. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis Judas in rei veritate canis esset, tamen non in manifesto. Et ideo noluit eum detegere coram aliis discipulis, ne desperationem incurreret et sic liberius peccaret. 287. — Ad secundum dicendum quod Christus non dedit causam nec occasionem Judæ peccandi, sed peccatum evitandi ex mansuetudinis suæ ostensione ad ipsum ; sed ipse ex vitali medicina sumpsit periculum mortis. 288. — Ad tertium dicendum quod illa non est sola causa, sed etiam ne peccatorem occultum prodat. 289. — Ad quartum dicendum quod Judas bibit cum aliis sacramentaliter, sed non spiritualiter. Unde nec remissionem peccatorum consecutus est, nec in regno Patris6 secum7 bibit, quia potus ille tantum spiritualiter bibentibus debetur. 1. a « erat ». — 2. α « qui ». — 3. aeq « pernitionem ». — 4. Ed. « porrexero », β etiam sic correxit. — 5. N. dicit elici posse ex ep. 4A, c. 5 ; L. 33, 178 ; et ex tr. 62 in Joan., n. 3 ; L. 34 1802. — 6 α ad. « sui ». — 7. « cum ipsis ». 1 484 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 290. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christus primo Judæ dedit corpus suum cum aliis discipulis ; sed postea buccella intincta in ostensionem proditionis ejus ei porrecta, purus panis fuit, sicut patet ex Glossa inducta. 291. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus loquitur non de buccella intincta, sed de eo quod prius cum aliis discipulis acceperat. 292. —-Vel dicendum quod dicitur ad perniciem1 assumpsisse, quia quod Christus ad salutem suam fecerat porrigendo buc­ cellam, ut videns se deprehensum, ab iniquo proposito desisteret, sed2 ille ex hoc magis exasperatus fuit. 293: — Ad secundum dicendum quod in comestione buccellæ inlinclæ, peccatum Judæ augmentatum fuit vel ex hoc quod exasperatus est magis, vel propter præsumptionem qua cum Magistro in catinum manum mittebat, ut audacia bonam cons­ cientiam mentiretur, ut dicitur [Mat. xxvi3, 23], super illud : « Qui intingit manum mecunJ etc. ». Et ratione hujus augmenti dicitur diabolus post buccellam in eum intrasse ; jam enim præmissum erat in Evangelio quod diabolus immiserat in cor5 Simonis Scariothis6, ut traderet eum. ARTICULUS III [III, q. 81, a. 3.] 294. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus in cœna discipulis suis corpus impassibile dedit. 1. Quia super illud Mat. xvii, 2. « Transfiguratus est ante eos », dicit Glossa (L. 114,143) : « Illud corpus quod habuit per naturam, dedit discipulis in cœna, non mortale et corruptibile. » 2. Præterea. Lev. n, 57, super illud : « Si oblatio tua fuerit de sartagine etc. », dicit Glossa. « Crux super omnia fortis carnem Christi quæ ante passionem non videbatur esui apta, post aptam fecit. » Sed Christus in cœna dedit carnem suam ut aptam ad manducandum. Ergo dedit eam talem8 qualis fuit post passio­ nem. Sed post passionem suam fuit impassibilis. Ergo dedit corpus suum impassibile. . 3. Præterea. Passibile trahitur ad naturam agentis. Sed9 Christus in cœna dedit corpus suum in cibum, non qui in alios mutaretur, sed qui alios in se mutaret. Ergo non dedit corpus suum passibile. 4. Præterea. Omne corpus passibile ex contactu patitur. Se;. — 3. Ed. « sunt ». — 4. N. om. « subjecto » 502 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Unde si subjectum sit unum, sequitur illa accidentia esse plura et non plura. Constat etiam quod aer non est susceptivus talium accidentium, scilicet duritiei; figuras determinatae, et aliorum1 hujusmodi quæ ibi apparent. 43. — Et ideo dicendum est quod accidentia sunt ibi sine sub­ jecto ; non enim potest dici quod sint in corpore Christi sicut in subjecto2. 44. — Sciendum autem quod substantia corporalis habet quod sit subjectum accidentium ex materia sua, cui primo inest subjici alteri. Prima autem dispositio materiæ est quantitas ; quia secun­ dum ipsan? attenditur divisio ejus et indivisio, et ita unitas et multitudo quæ sunt prima consequentia ens ; et propter hoc sunt dispositiones totius materiæ, non hujus aut illius tantum. Unde omnia alia accidentia mediante quantitate in substantia fundantur, et quantitas est prior eis naturaliter. Et ideo non claudit materiam sensibilem in ratione sua, quamvis claudat materiam intelligibilem, ut dicitur in VII3 Meta, (ζ 10. 1036a, 8-9 ; 1. 10, n. 1496-7). 45. — Unde ex hoc Quidam decepti fuerunt, ut crederent dimensiones esse substantiam rerum sensibilium ; quia remotis qualitatibus nihil sensibile remanere videbant nisi quantitatem, quæ tamen secundum esse suum dependet a substantia4, sicut et alia accidentia. 46. — Virtute autem divina confertur dimensionibus quæ fuerunt panis, ut sine subjecto subsistant in hoc sacramento, quod est prima proprietas substantiæ ; et per consequens6 datur eis ut sustineant alia accidentia, sicut et sustinebant quando substantia eis suberat. Et sic alia accidentia sunt in dimensionibus sicut in subjecto, ipsæ vero dimensiones non sunt in subjecto. 47. — AD PRIMUM ergo dicendum quod prima accidentia consequentia substantiam sunt quantitas et qualitas. Et hæc duo proportionantur duobus principiis essentialibus substantiæ, scilicet formæ et materiæ, quia quantitas respondet materiæ —· unde magnum et parvum Plato posuit differentias materiæ —■ sed qualitas ex parte formæ. Et quia materia est subjectum primum quod non est in alio, forma autem est in alio, scilicet materia6 ; ideo magis appropinquat ad hoc quod est non esse in alio quantitas quam qualitas, et per consequens quam alia accidentia. 1. F. « aliarum ». enim potest dici... », substantia », βεη « ad quam in materia », β « in alio, materia ». — 2. αβ « sine subjecto » contra εη, γ om. per homol. « non sed cor. * sicut in subjecto ». — 3. F. « VI ». — 4. α « in substantiam » — 5. α « et perfectio sequens ».— 6. α « in alio om. « scilicet », y « in alia materia », e « scilicet in materia », -q DISTINCTIO XII, QUffiST. I, ART. I 503 48. — Ad secundum dicendum quod quantitas dimensiva secundum suam rationem non dependet a materia sensibili, quamvis dependeat secundum suum esse ; ideo in prædicando et subjiciendo accipit modum substantiæ et modum1 accidentis ; unde lineam dicimus et quantitatem et quantam, et magnitu­ dinem et magnam. Et ideo cum sint ibi dimensiones sine sub­ stantia, non tantum videt sensus quantitatem, sed etiam quan­ tum. De aliis autem accidentibus planum est quod est ibi aliquid album, quia albebo est ibi in subjecto. 49. — Ad tertium dicendum quod de. ratione individui duo sunt : scilicet quod sil ens actu vel in se vel in alio ; et quod sit divisum ab aliis quæ sunt vel possunt esse in eadem specie, in se indivisum exisiens. Et ideo primum individuationis principium est materia, qua acquiritur esse in actu cuilibet tali formæ sive substantiali sive accidentali. Et secundarium principium individualionis est dimensio, quia ex ipsa habet materia quod divi­ datur. Unde in carentibus dimensione impossibile est aliam esse divisionem2 nisi per formam, quæ facit diversitatem speciei. Et propter hoc in angelis sunt tot species quot individua ; quia cum sint forma; sive quidditates subsistentes ex seipsis habent esse in actu et distinctionem. Et ideo non indigent ad sui individuationem neque materia neque dimensione. 50. -— Si ergo quantitas sine materia haberet esse actu’, per se haberet individuationem, quia per se habet4 divisionem illam secundum quam dividitur materia ; et sic una pars differret ab alia non specie, sed numero, secundum ordinem qui attenditur in situ partium ; et similiter una linea ab alia differret numero, dummodo acciperetur in diverso situ. Quia ergo in hoc sacramento ponimus dimensiones per se sub­ sistere, constat quod ex seipsis individuantur, et per ea alia acci­ dentia quæ in eis fundantur. 51. — Ad quartum dicendum quod illud quod est intellectus vel intellectum in actu, secundum Philosophos, oportet esse separatum non solum a materia, sed etiam a conditionibus materiæ individuantibus. El hoc non est in proposito, ut ex dictis patet. 52. — Ad quintum dicendum quod cum ista accidentia habeant esse et essentias proprias, et5 eorum essentia non sit eorum esse, constat quod aliud est in eis esse et quod est. Et ita habent compositionem illam quæ in angelis invenitur, et 1. Ed. om. « modum».— 2. Ed. « aliauam esse distinctionem »; γ « aliam dimen sionem aut individuationem esse nisi per formam ». — 3. y « actum ». — 4. Ed. < haberet ». — 5. α « cum ». 504 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ulterius compositionem ex partibus quantitatis quæ in angelis non invenitur. Et sic magis recedunt a divina simplicitate. 53. — Ad sextum dicendum quod sicut subjectum quod ponitur in definitione aliorum1 accidentium, non est de essentia accidentis ; ita etiam materia quæ ponitur in definitione raritatis et densitatis, non est de essentia eorum ; non enim est densitas materia multa existens sub parvis dimensionibus, sed proprietas quædam consequens ex hoc quod materia sic se habet. Unde talem proprietatem Deus potest facere, etiamsi materia non esset. ARTICULUS II [I] [III, q. 77, a. 3 ; Resp. 35 ad Lector. Venetum] 54. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ACCIDENTIA QUÆ REMANENT IN HOC SACRAMENTO, NON POSSUNT IMMUTARE ALIQUID EXTRINSECUM. 1. Illa enim agunt et patiuntur ad invicem quæ communicant in materia, ut dicitur in I De gener, (a 6.322b,13). Sed accidentia illa non communicant in materia cum corporibus exterioribus. Ergo non possunt ea immutare. 2. Præterea. Actio naturalis requirit contactum naturalem, ut patet in I De gener, (a 6.322b,22). Sed mathematicis, idest dimensionibus separatis, non convenit tactus physicus, sed mathematicus tantum, sicut et locus, ut ibidem dicitur. Ergo cum in hoc sacramento sint dimensiones separatæ in quibus alia accidentia fundantur, ut dictum est (46), videtur quod non possint agere in aliquid extrinsecum. 3. Præterea. Passum, quamvis in principio1 sit contrarium, tamen in fine est simile. Sed si corpora exteriora immutarentur, ipsa jam immutata’ non essent formæ tantum, sed formæ in materia. Ergo non possunt immutari a dimensionibus quæ sunt formæ tantum. 55. — SED CONTRA. Nihil sentitur nisi quod immutat sen­ sum. Sed hujusmodi accidentia sentiuntur. Ergo immutant. 56. — Præterea. Omne quod habet esse, habet agere aliquo modo, quia nulla res destituitur propria operatione. Sed hujus­ modi accidentia habent esse. Ergo possunt agere. 1. γ om, < aliorum » — 2. α om. « in principio ». — 3. α « mutata ». DISTINCTIO XII, QUÆST. I, ART. II 505 [II] [III, q. 77 a. 3 ; Resp. 35 ad Lector. Venetum] 57. — ULTERIUS. Videtur quod non possint aliquid EXTRINSECUM IMMUTARE SUBSTANTIALITER. 1. Generans enim debet esse simile generato. Sed omne gene­ ratum est compositum ex materia et forma. Cum ergo accidentia illa sint formæ tantum, non possunt immutare generatum aliquid extra se. Et hac ratione utitur Philosophus in VII1 Mela, (ζ 8. 1033b, 20 sq. ; 1. 7, n. 1427 sq.) contra Platonem qui ponebat formas separatas esse causas generationis sensibilium. 2. Præterea. Nihil agit ultra suam speciem, sed citra quan­ doque, quia effectus non est nobilior causa. Sed substantia est nobilior omni accidente. Ergo illa accidentia non possunt aliquam substantiam generare. 58. — SED CONTRA. Species istæ habent eamdem virtutem quam habebant ante transsusbtantiationem, quia nihil est eis ablatum, sed additum. Sed ante transsubstantiationem poterant aliquid substantialiter immutare. Ergo et post. [III] [III, q. 77, a. 4 ; IV Cg. c. 66 ; resp. 35 ad Led. Venet.] 59. — ULTERIUS. Videtur quod ista accidentia nullo MODO POSSINT CORRUMPI. 1. Quia ista accidentia sunt formæ tantum. Sed forma est « invariabili essentia consistens », ut dicitur in Sex principiis. (Gilberti Porretani, c. 1,1. 4 ; ed. Heysse, p. 8). Ergo hujus­ modi species non corrumpuntur. 2. Præterea. Omnis res per se subsistens sine materia est incorruptibilis, quia materia est corruptionis principium, sicut patet in angelis et animabus. Sed hujusmodi species sunt formæ sine materia subsistentes. Ergo sunt incorruptibiles. 3. Præterea. Si corrumpuntur : aut corruptio ista est2 natu­ ralis, aut miraculosa. Naturalis non, quia sicut nihil generatur naturaliter nisi compositum, ita nihil corrumpitur nisi compositum naturaliter. Similiter neque miraculosa, quia sic sola Dei virtute fieret ; Deus autem, secundum Augustinum (in libro 83 Qq. q. 21 ; L. 40,16), non est causa tendendi in non esse. Ergo nullo modo corrumpuntur. 60. — SED CONTRA. Quamdiu sunt accidentia sensibilia sen1. αβγ < VI ». — 2. α « fit ». 506 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tiri possunt. Sed quandoque desinunt posse sentiri hujusmodi accidentia. Ergo desinunt esse. 61. — Præterea. Quamdiu species manent, et corpus Christi manet sub sacramento. Sed corpus Christi quandoque des mit esse sub sacramento. Ergo quandoque desinunt esse species illæ. [IV] [III, q. 77, a. 5 ; IV Cg. c. 66 ; Quodl. IX, a. 5, ad 3 ; I ad Cor. c. 11, 1. 4] 62. — ULTERIUS. Videtur QUOD EX EIS NON POSSIT ALIQUID GENERARI. 1. Corruptio enim generationi vel factioni opponitur. Sed omne quod non habet materiam partem sui, si fit1, oportet quod ex nihilo fiat. Ergo si corrumpitur, oportet quod2 in nihilum tendat et nihil ex eo fiat. 2. Præterea. Substantia et accidens magis differunt quam corpus et spiritus. Sed ex corpore non potest fieri spiritus, ut patet in lib. Boetii De duabus naturis (c. 6 ; L. 64,1349). Ergo ex speciebus illis quæ sunt accidentia tantum non potest substan­ tia aliqua generari. 3. Præterea. Impossibile est ex uno ■ simul et semel multa fieri. Sed si aliquid generatur, in illo est invenire substantiam et accidens. Ergo non potest generari ex accidente tantum. 4. Præterea. Si aliquid generatur : aut illa generatio est natu­ ralis, aut miraculosa. Naturalis non, quia generatum et id ex quo generatur natu­ raliter conveniunt in materia, ut patet in omnibus generatio­ nibus naturalibus : quod hic non potest inveniri. Similiter nec miraculosa, quia quod vermes inde aliquando generentur vel in cinerem resolvantur, hoc est in irreverentiam tanti sacramenti : quod a Deo non est. Ergo nullo modo aliquid ex hujusmodi speciebus generari potest. 63. — SED CONTRA est quod sensibiliter apparet, si diu reserventur, paulatim in aliud mutari. 64. — Præterea. Innocentius dicit (IV de Sacro Alt. Mysi. c. 16 ; L. 217,867) : « In quo similitudo deficeret, in eo sacramentum non esset, sed ibi se proderet et locum fidei3 auferret. » Ergo oportet esse omnimodam similitudinem specierum ad substantiam panis. Sed ex substantia panis aliquid poterat generari. Ergo et ex speciebus ibi remanentibus. 1. α *ζηκ « sit » contra βγδκ. — 2. Ed. om. « quod ». — 3. a ad. « augmentum ». [ΙΠ, q. 77, a. 6 ; IV Cg. c. 66 ; 7 ad Cor., c. 11, 1. 4.] 65. — ULTERIUS. Videtur quod non possint nutrire. 1. Quia omnis cibus qui nutrit in corpus transit, et super­ fluitates ex eo resolvuntur. Sed cibus iste non vadit in corpus, ut Ambrosius1 in Lillera (8a) dicit. Ergo non nutrit. 2. Præterea. « Ex eisdem nutrimur ex quibus sumus », ut dici­ tur in II De gener, [β 8. 385a, 10). Sed non sumus ex accidenti­ bus. Ergo ex eis non nutrimur. 3. Præterea. Omne quod nutrit quocumque modo, solvit jeju­ nium. Si ergo species istæ nutrirent, solverent2 jejunium. Et sic post sumptionem corporis Christi non posset aliquis commu­ nicare : quod falsum est. 66. — SED CONTRA est quod dicitur in Glossa, I Cor., xi, 21 super illud : « Alius quidem esurit, alius3 ebrius est », (L. 114,539), quod aliqui sunt inebriati ex usu specierum hujus sacramenti. 67. — Præterea. Nihil aufert sitim vel famem, nisi quod nutrit. Sed sensibiliter reperiri potest quod ex potu illo sitis tollitur, præcipue si in multa quantitate sumatur. Ergo nutriunt species illæ. [VI] ' [III, g. 77, a. 8 ; Quodl. X, q. 1, a. 3.] 68. — ULTERIUS. Videtur QUOD NULLUS LIQUOR POSSIT SPECIEBUS ILLIS PERMISCERI. 1. Quia, ut in I De gener, (a 10.327», 20-23), probat Philoso­ accidens non permiscetur substantiæ. Sed quilibet liquor substantia quædam est. Cum ergo illæ species sint tantum accidentia, videtur quod nihil possit eis permisceri. 2. Præterea. Sicut hoc sacramentum sub certa forma verbo­ rum consecratur, ita et aqua benedicta. Sed si aqua permiscetur aquæ benedictæ, totum fit benedictum. Si ergo aliquis liquor4 permisceri posset vino consecrato, esset totum consecratum, et sic liquor ille transiret in sanguinem Christi sine forma verbo­ rum : quod falsum est. 3. Præterea. Humidorum permixtorum efficitur superficies una. Si ergo illis speciebus aliquis liquor admisceatur, efficitur una superficies liquoris advenientis et specierum præexisten• tium. Sed superficies liquoris est in subjecto5, superficies autem phus, 1. F. « Ambrosiaster. ». — 2. Ed. « nutriunt, solvunt ». — 3. Ed. ad. « autem ». — 4. Ed. « liquorum ». — 5. αβγη « substantia » contra e et ed. sed β cor. 508 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM specierum non est in subjecto. Ergo eadem superficies erit in subjecto et non in subjecto : quod est impossibile. 4. Praeterea. Corpus Christi non est sub sacramento ex quo sub speciebus illis est alia substantia. Sed si aliquis liquor subtilis, puta vinum vel aqua, admisceatur illis speciebus, cum non contineatur propriis terminis, oportet quod diffluat ad terminos dimensionum sub quibus erat corpus Christi. Ergo desinit esse ibi corpus Christi. Sed quamdiu sunt species illæ, non desinit ibi esse corpus Christi1. Ergo desinunt ibi esse species. Ergo corrumpuntur et non permiscentur. 5. Præterea. Sicut album et nigrum sunt differentiæ coloris ; ita magnum et parvum sunt differentiæ quantitatis, vel circa quantitatem. Sed idem color non est albus et niger. Ergo neque eædem dimensiones sunt magnæ et parvæ. Sed addito aliquo liquore2 dimensiones illæ efficiuntur magnæ. Ergo non sunt eædem quæ prius. Ergo non permiscentur. 69. — SED CONTRA. Secundum Philosophum in I De gener. (a 10.328a, 35 sq.), ea quæ sunt divisibilia in minima, sunt bene permiscibilia. Sed ita est de speciebus illis. Ergo etc. 70. — Præterea. Majus est corrumpi quam permisceri. Sed species illæ3 possunt corrumpi. Ergo possunt permisceri. 71. — RESPONSIO.. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod agere non est nisi rei per se subsistentis. Et ideo neque materia agit neque forma, sed compositum : quod tamen non agit ratione materiæ, sed ratione formæ quæ est actus et actionis principium. Et quia quantitas se tenet ex parte materiæ et qualitas ex parte formæ, ideo quantitas non agit nisi mediante qualitate quæ est per se actionis principium. Unde qualitates sunt sensibiles primo, quantitates secundo. 72. — Quia ergo in sacramento quantitates retinent eumdem modum essendi quem habebant substantia panis existente, ideo habent eumdem modum agendi, ut immutent et agant naturaliter sicut prius. Quantitatis enim quæ alium modum essendi habet, quia non est in subjecto, non est agere nisi mediante qualitate. 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod materia accidentis est proximum subjectum ejus ; proximum autem subjectum qualitatis corporalis est quantitas, ut4 superficies, coloris. El ideo qualitas quæ esi actionis principium, communicat quodam­ modo in materia cum his quæ sunt extra, quia quantitas hinc inde subesse invenitur. 1. Ed. om. per homoi. « Ergo desinit esse ibi corpus Christi. Sed quamdiu sunt species illæ, non desinit ibi esse corpus Christi ». — 2. Ed. om. « liquore ». — 3. Ed. om. « illæ ». — 4. αγ om. « quantitas, ut », contra βεη et ed. sed γ ad. in margine. DISTINCTIO XII, QUffiST. I, ART. II 509 74. — Ad secundum dicendum quod mathematici non solum abstrahunt a materia, sed a sensibilibus accidentibus. Et quia dimensiones in hoc sacramento non sunt separate ab accidentibus sensibilibus, ideo non solum habent tactum metaphoricum1 sicut mathematica, sed etiam physicum ; quia ratione illorum accidentium possunt immutare el immutari. 75. — Ad tertium dicendum quod quantum ad immutatio­ nem accidentalem satis simile invenitur hinc inde ; quia sicut in sacramento non est albedo separata, sed album quod agit, ita exterius per immutationem non fit albedo, sed aliquod album. Et ita, inquantum hujusmodi, passum in fine est simile. 76. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in actionibus naturalibus formæ substantiales non sunt immedia­ tum et proximum actionis principium, sed agunt mediantibus qualitatibus activis et passivis, sicut propriis instrumentis, ut dicitur in II De an. (β 4. 416b, 25-30 ; 1. 9, n. 348-9), quod calor naturalis est quo anima agit. Et ideo qualitates non solum agunt in virtute propria, sed etiam in virtute formæ substantialis. Unde actio earum non solum terminatur ad formam acciden­ talem, sed etiam ad formam substantialem ; et propter hoc gene­ ratio est terminus alterationis. Hujusmodi autem virtutem instrumentalem recipiunt eo ipso quo a principiis essentialibus causantur. Unde sicut remotis substantiis remanet accidentibus idem esse secundum speciem virtute divina, ita etiam remanet eis eadem virtus quæ et prius. Et ideo, sicut ante poterant immutare ad formam substantialem, Ha et nunc. 77. — AD PRIMUM ergo dicendum quod nos non ponimus omnino hujusmodi qualitates separatas, sicut Plato ponebat formas naturales, cum ponamus pro subjecto id quod erat proxi­ mum subjectum eorum primo. Et ideo non est similis ratio hinc inde. Tamen hic etiam generans non est omnino simile generato ; quia generatum est substantia, generans autem non. Sed hoc ideo contingit, quia, ut dictum est (76), hujusmodi qualitates habent instrumentalem virtutem generandi. Generatum autem non oportet quod assimiletur instrumento, sed principali gene­ ranti, ut dicit Commentator in XI Mela. (text. 13) ; quia instru­ mentum non agit virtute sua sed alterius, et2 illi assimilât, non sibi. Unde generatum3 hic assimilatur subslanliæ quæ prius erat. 1. Ed. « mathematicum ». — 2. Ed. « ut ». — 3. a « generatur » et superaddit « quod » j9 « quod generatur »,ed. «generatio ». 510 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Plato autem formas separatas non ponebat instrumentalia generantia, sed primas causas generationis et principales. 78. — Ad secundum dicendum quod propria virtute nihil agit ultra suam speciem, sed virtute alterius cujus est instrumen­ tum, potest agere ultra speciem suam : sicut serra agit ad formam scamni. 79. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod unaquæque res habet proprium esse suae speciei. Non enim esse in omnibus est unius speciei, sicut nec animalitas est unius speciei in omnibus animalibus, nec humanitas eadem numero in omni­ bus hominibus, sicut et unaquaeque res habet propriam actionem. Unde sicut in qualitatibus quæ remanent in sacramento, remanet actio conformis actioni substantiæ prius existentis1; ita etiam esse subsistens quod convenit dimensionibus remanen­ tibus, est conforme illi esse quod prius substantia panis habebat. Unde sicut qualitas facit eamdem actionem quam prius faciebat, substantia panis et vini existente ; ita esse in quo dimensiones subsistunt, tollitur eisdem passionibus quibus antea tolleretur, eadem substantia existente. Et propter hoc eodem modo cor­ rumpuntur accidentia remanentia, sicut et prius corrumpi poterant. Prius autem corrumpi poterant dupliciter. 80. — Uno modo manente substantia subjecti, per aliquam accidentalem mutationem : sicut ex parte qualitatum secundum aliquam alterationem vinum saporem vel colorem mutare pote­ rat ; et ita color qui prius erat, aut sapor, corrumpebatur. Sed quantitas prædicto modo non poterat corrumpi per motum in quantitate, scilicet augmentum, quia vinum et panis non sunt corpora animata quæ possunt esse subjectum augmenti et diminutionis, sed per additionem vel divisionem ; quia secun­ dum Philosophum in III Meta, (β 5. 1002b,l; 1. 13, n. 511), in additione quantitatis ad quantitatem una quantitas esse incipit duabus esse desinentibus, et e contrario est in divisione. 81. — Alio modo per corruptionem substantiæ, quæ quidem contingit ex transmutatione accidentium et ex parte qualitatum ; quia sicut generatio, ita et corruptio est terminus alterationis ; et ex parte quantitatis ; quia cum unaquæque res naturalis habeat quantitatem determinatam, intantum poterit divisio fieri quod species non remanebit. 82. — Unde etiam2 in hoc sacramento aliquando aliqua alteralione facta in qualitatibus, adhuc manet esse illud dimensio­ num conforme substantiæ præcedenti. Et tunc ratione ipsius 1. α ad. « et ». — 2. αβγδεζηθίλ « enim », contra κ et ed. ζη cor. DISTINCTIO XII, QUffiST. I, ART. II 511 corruptionis accidentium non desinit esse corpus Christi sub sacramento. Aliquando autem alleralio ad terminum venit, et tunc esse prædictum tollitur, et sic desinit esse sacramentum. 83. — Et similiter ex parte quantitatis ; quia si fiat divisio in partes lantæ quantitatis quæ sufficiat ad speciem panis vel vini, sunt quidem aliæ dimensiones, quia partes continui quæ erant potentia, fiunt actu ; sed esse conforme substantiæ prae­ existenti manet, et ideo adhuc est sacramentum. Si autem quantitas partium ad hoc non sufficiat, utrumque esse desinet, et dimensio et esse prædictum. Et ideo corpus Christi desinit esse sub sacramento. 84. — AD PRIMUM ergo dicendum quod forma dicitur esse invariabilis, quia non est variationis subjectum ; tamen per ■variationem tollitur, sicut patet in alteratione et augmento. Et .ita largo modo dicuntur corrumpi, prout omne quod esse desinit •dicitur corrumpi. 85. — Ad secundum dicendum quod dimensiones quæ sunt proximæ dispositiones materiæ, retinent in hoc sacramento vicem materiæ. Et ideo se habent ad esse in quo subsistunt sicut materia ad formam substantialem, et ipsæ subsunt sicut subjec­ tum accidentibus. Et1 hoc modo corruptionis principium esse possunt, sicut et materia esset2. Ipsæ etiam partes dimensio­ num, cum sint in potentia, habent quamdam rationem materiæ ratione totius dimensionis. Et ideo ex parte earum accidit cor­ ruptio aliqua in tota dimensione per divisionem. 86. — Ad tertium dicendum quod species sic remanere miraculosum est ; sed quod sic remanentes corrumpantur, est natu­ rale : sicut miraculosum est quod cæcus visum recipiat ; sed quod jam visu recepto videat, est naturale. Remanet enim quidam compositionis modus in accidentibus istis, dum quantitas retinet rationem materiæ et qualitas rationem formæ, ut dictum est (82-3). 87. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dicunt quod quamvis illæ species possint corrumpi et putrefieri, tamen ex tali putrefactione vel corruptione non generantur vermes vel aliquid hujusmodi. 88. — Sed hoc nihil est. Constat enim quod accidentia quando corrumpuntur, non hoc modo desinunt ut dispareant omnino, ac si totaliter annihilarentur ; sed succedit illis accidentibus aliquid sensibile ; et hoc oportet esse de novo generatum. Nec est differentia, quidquid sit illud, utrum sit vermis vel cinis vel aliquid hujusmodi, quia similis difficultas est de omnibus. dam 1. a om. « et ». — 2. Ed. « esse ». 512 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 89. — Et ideo Alii dixerunt quod substantia panis ibi rema­ net, ex qua materialiter aliqua generari possunt. Sed hæc opinio supra (d. 11, 23-7), improbata est. 90. — Et ideo Alii dixerunt quod ex mutua actione acci­ dentium sacramenti ad corpora circumstantia generantur vermes ex aere continente. 91. — Sed hoc non videtur esse verum ; quia accidentia illa non habent ibi aliam actionem quam haberent si substantia remansisset ; sed quando substantia erat, non poterant vermes ex aere generari vel cinis, per talem actionem ; unde nec nunc1. 92. — Et præterea. Sensibiliter apparet quod in illo loco ubi fuit corpus Christi, est illud quod generatur, et ibidem alteratio præcedens apparet. Aer autem ante ultimum instans corrup­ tionis specierum non erat in loco illo2, quia sic subintrasset dimensiones sub quibus erat corpus Christi : quod est impossi­ bile. Nec etiam movebatur ad locum illum, quia quietus forte manebat. Unde sequitur quod totus motus localis aeris et alte­ ratio ipsius et corruptio et generatio vermium aut cineris, sit in eodem instanti : quod est impossibile 93. — Et præterea. Idem accideret, si corpus Christi conser­ varetur inter aliqua corpora solida quæ non subintraret aer, et non appareret aliqua mutatio facta in corporibus solidis circumstantibus. 94. — Et præterea. Si corpus Christi in magna quantitate consecratum esset, idem posset accidere ; et tanta inspissatio aeris non posset de facili accidere sine sensibili ipsius immuta­ tione. 95. — Et ideo Alii dicunt quod peracto sacramento, redit substantia panis sub speciebus quæ3 prius suberat, et ex illa generantur vermes vel aliquid hujusmodi. 96. — Sed hoc non potest esse. Quamdiu enim est ibi corpus Christi, non redit substantia panis ; quia sic esset corpus Christi sub speciebus cum substantia panis : quod est tertia opinio quæ non sustinetur. Quamdiu autem sunt ibi species, manet sub speciebus corpus Christi. Unde quamdiu manent species, substantia panis non redit ; remotis autem speciebus illis, jam non est ibi substantia panis, sed vermium vel cineris vel alicujus hujusmodi. Nunquam enim est substantia panis sine speciebus panis. Unde substantia panis4 non potest redire5. 97. — Nisi forte dicatur redire quoad materiam tantum, quia illa eadem materia quæ prius erat sub forma panis, postmo1. Ed. om. « nunc ». — 2. γ om. « illo ». — 3. y N. « quibus ». — 4. γ om. « panis ». — 5. N. « non rediret ». I j j ’ 1 I j ; i * r DISTINCTIO XII, QUÆST. I, ART. Il 513 dum fit sub forma cineris vel alicujus hujusmodi ; et hoc posset1 stare cum secunda opinione prius tacta quantum ad hoc quod ponebat substantiam panis in praejacentem materiam resolvi, Quod stare non potest, ut supra (d. 11, 51-4) probatum est. 98. — Sed quantum ad aliam partem quæ ponebatur2, quod annihilaretur, non potest stare ; quia quod in nihilum redactum est, non potest iterum idem numero sumi. 99. — Sed quantum ad primam opinionem quæ communiter sustinetur, omnino stare non potest ; quia quod conversum est in alterum, non potest redire, nisi alterum in ipsum convertatur. Substantia autem panis conversa est in corpus Christi ; et hæc substantia, scilicet panis, facta est illa scilicet corporis Christi, ut ex prædictis3 (d. 11, 56) patet. Unde non potest esse quodsubstantia panis redeat neque quantum ad totum neque quantum ad partem, nisi corpus Christi e converso convertatur in substantiam panis ; quod est impossibile. Et ideo impossibile est dicere quod substantia panis redeat neque secundum totum neque secundum partem ; si redire proprie sumatur, ut sit idem numero quod redit. 100. — Si autem materia panis redire dicatur, non quia eadem numero redeat, sed alia ejusdem rationis ; tunc oportebit dicere, quod illa alia materia de novo creetur4. Et forte hoc intellexerunt qui dixerunt substantiam panis redire. Unde satis probabiliter per hunc modum opinio sustineri potest, ut dicatur quod ad hoc Deus materiam creat, ne sacramentum deprehendatur, et sic fides meritum perdat. 101. — Nec tamen materia corporalis in principio creata auge­ tur ; quia quantum de materia conversum fuit in substantiam corporis Christi, tantum de materia creatur nunc de novo. 102. —- Potest tamen et aliter dici quod illae species sicul habent ex hoc quod subsistunt quod possunt agere quidquid poterant substantiis panis et vini existentibus ; ita habent ut possint converti in quidquid converti poterant substantiæ præexistentes : quod sic intelligi potest. Sicut enim Commentator dicit in I Phys. (text. 63), et in lib. De substantia orbis (cap. i), in materia generabilium et cor­ ruptibilium oportet intelligere dimensiones interminatas ante adventum formæ substantialis ; alias non posset intelligi divisio materiæ, ut in diversis partibus materiæ diversæ formæ substantiales essent. Hujusmodi autem dimensiones post adventum formæ sub­ stantialis accipiunt esse terminatum et completum. Quidquid autem intelligitur in materia ante adventum formæ substan1. γ « potest ». — 2. Ed. « ponebat, contra αβ ». — 3. a « dictis ». — 4. Ed « creatur ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - 18 514 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tialis, hoc manet idem numero in generato et in eo ex quo gene­ ratur, quia remoto posteriori oportet remanere prius. Dimen­ siones autem illæ interminate se habent ad genus quantitatis sicut materia ad genus substantis. Unde sicut in quolibet completo in genere substantis est accipere materiam quæ est ens incompletum in genere illo ; ita in dimensionibus completis quæ sunt in hoc sacramento, est accipere dimensiones incompletas ; et his mediantibus materia panis formam reciperet ejus quod ex pane generaretur, pane non converso in corpus Christi. Unde sicut dimensionibus illis est datum ut subsistant1 et subsint et illi esse quod est conforme esse priori substantiae et determinationi2 quantitatis, et omnibus aliis accidentibus ; ita etiam datur eis ut possint subesse alteri formæ naturali et aliis accidentibus ; quia3 de natura sua non habent ut subsint tantum accidenti, sed etiam formæ substantiali, ut dictum est. Et tunc vel ex consequenti adveniet4 etiam materia propter concomitantiam naturalem formæ ad materiam, sicut propter concomitantiam naturalem animæ Christi ad corpus, erat anima sub sacramento — et hoc quodammodo redit in primum dictum, ut scilicet materia de novo fiat ; — vel ipsi dimensioni virtute divina dabitur natura materiæ propter propinquitatem ad ipsam, ut sic illud generatum sit compositum ex materia et forma. 103. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum penul­ timam opinionem species illæ penitus cedunt in nihil ; sed ea:5 substantia prædiclo modo redeunle generatur illud quod succedit. Nec dicitur generari ex speciebus secundum quod li « ex » dicit causam materialem, sed solum secundum quod dicit ordinem, ut ex mane fit meridies, id est post. 104. — Sed secundum aliam opinionem illud totum demon­ stratum sensibile in sacramento habebat aliquid, scilicet partem sui, simile materiæ, scilicet dimensiones interminatas. Et illud non cedit in nihil, sed remanet6 sicut et remaneret, si substantia panis esset. 105. — Ad secundum dicendum quod hoc non est remotum quin Deus possit mutare corpus in spiritum. Et lamen quantum ad aliquid dimensiones interminalæ magis sunt propinquae mate­ riæ corporali quam corpus spiritui. 106. — Ad tertium dicendum quod sicut quando aer conver­ titur in ignem, non dicitur quod materia aeris fiat duo, scilicet materia ignis et forma ignis ; sed unum tantum quod fit scilicet7 1. Ed. « substent ». — 2. Ed. « terminationi ». — 3. γ « illis accidentibus quæ ». — 4. a « advenit ». — 5. Ed. om. « ex ». — 6. αγ transpositis verbis : « et illud non cedit in nihil, sed remanet, scilicet dimensiones interminatas, sicut et remaneret, etc. » — 7. Ed. om. « scilicet ». DISTINCTIO XII, QUæST. I, ART. II 515 ignis ; ita etiam dimensiones illæ non dicuntur fieri duo, sed unum lanium, scilicet materia sic dimensionala ; et hoc fit divina virtute. 107. — Ad quartum dicendum quod secundum quamlibet positionem oportet ponere aliquid in hac generatione esse miraculosum, et aliquid naturale editus enim substantiæ, vel creatio materiæ, vel conversio dimensionum in materia1, est miraculosum ; sed quod materia jam existens recipiat talem formam, cujus dispositiones praecesserunt in dimensionibus, hoc est natu­ rale. 108. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam dixerunt quod species illæ non nutriunt, sed reficiunt et inebriant ex sola immutatione accidentali, sicut aliqui inebriantur odore vini, et reficiuntur et famem amittunt ex sapore et odore. Sed hoc non potest esse ; quia talis immutatio quamvis ad horam reficiat, tamen sustentare non potest : quod tamen face­ rent species illæ, si in magna quantitate sumerentur. 109. — Et ideo Alii dixerunt quod remanet forma sub­ stantialis panis, et illa habet eamdem operationem quam habebat panis, et ideo nutrit sicut panis nutriret. Sed hoc non potest esse ; quia operatio formæ non est pati, sed agere. Nutrimentum autem non nutrit, nisi secundum2 quod convertitur in substantiam nutriti. Et ideo nutrit secun­ dum quod patitur et secundum quod3 ex eo aliquid generatur : quod non potest dici de forma. 110. — Et ideo dicendum est quod cum generari aliquid ex illis speciebus possit per modum praedictum, eodem modo et nutrire possunt. 111. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc quod dicitur quod4 non transit in corpus, intelligendum est quantum ad rem contentam sub sacramento, scilicet verum corpus Christi, quod non mutatur in manducantem, sed ipsum in se mutat spiritua­ liter. Sed species in corpus comedentis convertuntur, sicut et5 in aliquod6 aliud corpus converti possunt, ut dictum est (88). 112. — Ad secundum dicendum quod accidentia manentia in suo esse accidentali non nutriunt, sed eo7 modo quo in aliud convertuntur, vel aliud sub eis creatur vel redit. 113. — Ad tertium dicendum quod illa nutritio non est omnino secundum ordinem naturæ, ut dictum est. Et ideo talis mandu­ catio jejunium non solvit. 1. α N. « materiam » ; N. om. » dimensionum >·. — 2. Ed. « ex hoc ». — 3. Ed. om. per homot. « patitur et secundum quod ». — 4. Ed. ad. « cibus iste ». — 5. α « et sic ». — 6. ay « aliquid ». — 7. y « eodem ». I 516 'i f [I ! j |l I, I J i I I I i1 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM .114. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidicunt quod quicumque liquor addatur speciebus vini in quantacumque1 quantitate, statim desinit ibi esse corpus Christi ; quia dimensiones illæ2 non manent eædem, et iterum liquor additus per totum diffunditur. Unde cum corpus Christi non sit sub speciebus cum alio corpore, oportet quod in toto desinat esse corpus Christi. 115. — Sed hæc positio non potest stare. Constat enim quod corpus Christi manet quamdiu illa accidentia manent. Illa autem accidentia non corrumpuntur aliter quam’ corrumpe­ retur substantia panis et vini. Constat autem quod ex parvo liquore addito non destrueretur vinum, et ideo nec species vini remanentes. 116. — Rationes enim prædictæ non cogunt. Primo, quia non quaelibet dimensionum destructio4 tollit sacramentum : sicut enim additio, ita et divisio facit aliam dimensionem, ut ex dictis (80) patet per Philosophum. Divisio autem non tollit veritatem sacramenti, ut patet in pane qui frangitur ; unde nec additio ; quia illa varietas dimensionum quam facit talis additio et divisio, est quantum ad determinationem ipsarum, non quantum ad indeterminatum esse earum, secundum quod competit eis subsistere ; neque quantum ad esse quo subsistunt conformes substantiae praecedenti. 117. — Similiter etiam parvus liquor constat quod non potest diffundi per omnes dimensiones ; nisi rarafieret et transmuta­ retur in aliam speciem. Unde non oportet quod occupet omnes dimensiones. 118. — Et ideo aliter dicendum quod hoc modo admiscetur liquor quicumque speciebus illis, sicut admisceretur substantiæ vini. Liquor autem8 additus si esset æqualis quantitatis vel majoris, pertingeret ad omnes dimensiones vini ; et sic si esset alterius speciei, faceret aliam speciem liquoris mediam ; si autem esset ejusdem speciei vinum, faceret aliud vinum secundum numerum, maxime quantum ad accidentia. 119. — Si autem liquor additus esset minoris quantitatis, non posset pertingere ad omnes dimensiones totius vini, sed ad aliquas, et illas immutaret altero dictorum modorum ; et forte immutaretur secundum speciem, si esset alterius speciei. Constat autem quod in hoc sacramento non manet corpus Christi nisi quamdiu illæ species manent eædem numero. Et ideo si apponatur6 parvus liquor, corrumpet partem specierum, et sub illa parte desihii esse corpus Christi ; non enim est probabile quod una gutta aquæ per totum scyphum diffundatur. dam 1. α « quacumque ». — 2. y om. « illæ ». — 3. Ed. ad. « ut ». — 4. Ed. «distine tio ». — 5. γ « enim ». — 6. α « ponatur » DISTINCTIO XII, QU7EST. I, ART. Ill 517 120. — Si autem addatur in magna quantitate, sic corrumpet species secundum totum ; et ita totaliter desinit ibi esse corpus Christi. 121. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Philosophus intelligit d» accidente cujus subjectum est substantia, quod ei non permiscetur ; sic autem non est in proposito. 122. — Ad secundum dicendum quod in aqua benedicta non fit aliqua mutatio substantialis ipsius aquæ, sicut est in hoc sacramento, sed acquiritur ei virtus aliqua ex benedictione ; ideo illa virtus potest pervenire ad aquam additam. 123. — Sed in hoc sacramento vinum convertitur substantia­ liter in aliud virtute verborum. Et ideo non oportet quod vinum additum substantialiter etiam convertatur in sacramentum ; sed potest esse quod convertatur in vinum1 virtute accidentium vini quæ remanent, ut dictum est (118-9). 124. — Ad tertium dicendum quod non est inconveniens unam dimensionem secundum unam partem sui esse in hoc sacramento non in subjecto et aliam esse in subjecto*. Quia plures partes dimensionis quamvis sint una dimensio in actu, sunt tamen plures in potentia. Ad quartum patet solutio ex dictis. 125. — Ad quintum dicendum quod magnum et parvum consequuntur quantitatem secundum quod ad certam mensuram determinatur. In sacramento autem altaris non oportet remanere dimen­ siones easdem secundum terminationem eamdem ; quia sic divisis speciebus non remanerent eædem dimensiones, nec per consequens idem sacramentum ; sed sufficit ad subsistentiam3 sacramenti quod remaneant dimensiones eædem secundum quod indeterminatae inlelliguntur ARTICULUS III [I] [III, q. 77, a. 7 ; IV Cg. c. 67 ; I ad Cor., c. 11, 1. 5.] 126. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod IPSUM VERUM CORPUS CHRISTI FRANGATUR IN SACRAMENTO. 1. Omne enim quod manducatur, masticatur et frangitur. Sed verum corpus Christi manducatur : Joan., vi, 57 : « Qui manducat carnem meam, etc. » Ergo et frangitur. 2. Præterea. Hoc sacramentum est memoriale dominicæ pas1. F. « unum », et ad. inconsulte : « Non stolide ut in Parm. : « vinum ». Quomodo enim vinum converteretur in vinum ?» — 2. Ed. « esse in hoc sacramento sine subjecto ». — 3. N. « substantiam ». -—4. V. « interminate », RA. « indeterminate », N . « interminatæ ». 518 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sionis. Sed in passione ipsum corpus Christi est perforatum clavis et lancea. Ergo1 in sacramento ipsum corpus Christi frangitur. 3. Præterea. Sicut corpus Christi est totum in qualibet parte specierum, ita forma substantialis. Sed forma substantialis mate­ rialis dividitur per accidens per divisionem specierum. Ergo et corpus Christi. 127. — SED CONTRA. Quod frangitur, non manet integrum. Sed corpus Christi manet integrum, ut in Littera (7) dicitur. Ergo non frangitur. 128. — Præterea. Omne corpus frangibile est passibile. Sed corpus Christi est impassibile, cum sit gloriosum. Ergo non fran­ gitur. [II] 129. — ULTERIUS. Videtur quod nec etiam species FRANGANTUR. 1. Signum enim debet respondere signato. Sed species sunt signum corporis Christi. Cum ergo verum corpus Christi non frangatur, nec ipsæ species frangentur. 2. Præterea. Secundum Philosophum in IV Meteor. (89. 386a, 14 sq.), corpora dicuntur frangibilia et comminuibilia secundum determinatam dispositionem pororum. Sed species illae non habent poros ; quia sub omnibus partibus specierum est æqualiter corpus Christi, et sub nulla aliquid aliud. Ergo species illæ neque frangi neque comminui possunt. 3. Præterea. In omni fractione, ea perfecta, aliud est quod continetur sub diversis partibus. Sed omnino est idem quod continetur sub diversis partibus specierum, qualitercumque disponantur. Ergo non proprie dicuntur frangi. 130. — SED CONTRA. Ματ., xxvi, 26, dicitur quod « Domi­ nus benedixit et fregit ». Sed verba Evangelii non possunt esse falsa. Ergo fuit ibi fractio vera. Sed non in corpore Christi, ut probatum est (127-8, 134). Ergo in speciebus fuit. 131. — Præterea. Magis competit quantitati dividi quam corrumpi vel in aliud converti. Sed hoc contingit dimensionibus ibi remanentibus, ut ex dictis (79) patet. Ergo et frangi sive dividi. [ΠΙ] 132. — ULTERIUS. Videtur quod inconvenienter assi­ Littera (8) significatio partium fractionis, 1. Quia partes fractionis fractioni respondent. Sed fractio gnetur in 1. α ad. « et ». DISTINCTIO XII, QUÆST. I, ART. Ill 519 significat passionem Christi, ut in Liliera (8) dicitur. Ergo partes fractionis debent significare partes veri corporis Christi, in quas per passionem divisum est corpus ejus. 2. Præterea. Hoc sacramentum est maxime sacramentum unionis. Sed distinctio partium unioni opponitur. Ergo non competit in hoc sacramento significari partes distinctas corporis mystici. 3. Præterea. Hoc non videtur servari secundum communem morem Ecclesiæ quod aliqua pars usque in finem Missæ reser­ vetur. Ergo secundum hoc non debet accipi significatio alicujus partis. 4. Præterea. Innocentius (lib. VI de sacro Altaris Mysi., c. 3; L. 217, 907) et Hugo de S. Victore, (lib. II De sacr., p. 8, c. 10 ; L. 176,468) dicunt quod pars extra calicem servata signi­ ficat beatos ; et ita1 videtur male dicere quod significat illos qui sunt in sepulcris. 5. Præterea. Beati remedio non indigent. Sed sacramenta Ecclesiæ in remedium ordinantur. Ergo non debet esse aliqua pars quæ beatos significet. 6. Præterea. Sicut est diversitas inter mortuos, ita etiam • inter vivos. Sed pro mortuis ponuntur duæ partes. Ergo et pro vivis duæ poni debent ad minus. 7. Præterea. Sicut membra distinguuntur ab invicem, ita caput distinguitur a membris. Ergo cum sint tres partes ad significandum diversitatem membrorum corporis mystici, deberet addi et quarta ad significandum ipsum caput. 133. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod, sicut supra dictum est (46), corpus Christi non compa­ ratur ad species sub quibus continetur, mediantibus suis dimen­ sionibus ; immo dimensiones ejus sunt ibi quasi ex consequenti. Ideo quidquid convenit corpori Christi mediantibus dimen­ sionibus suis, hoc non convenit ei secundum quod est sub sacra­ mento. 134. — Cum ergo divisio quantitativa ei convenire non possit nisi mediante dimensione propria, constat quod fractione specierum ipsum corpus ejus non dividitur neque frangitur, etiam si passibile esset, sicut in cœna fuit. 135. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in manduca­ tione sunt multa, et fractio sive masticatio, et trajectio in ven­ trem sive nutritio. Primum autem convenit ipsis speciebus tantum ; sed secundum et speciebus continentibus et corpori contento, quia ubi sunt species,, est verum corpus Christi. Sed 1. a om. » ita «. 520 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tertium, si loquamur spiritualiter, convenit corpori Christi ; si autem corporaliter, speciebus, ut dictum est. Et ideo manducatio aliquo modo competit corpori Christi, sed non fractio, seu1 divisio. 136. — Ad secundum dicendum quod quia hoc sacramentum est signum passionis Christi et non ipsa passio, ideo oportet quod fractio quæ significat passionem non sit in corpore Christi, sed in speciebus quæ sunt signum ejus. 137. — Ad tertium dicendum quod forma substantialis mate­ rialis aliquo modo habet ordinem ad dimensiones, cum dimen­ siones interminate præintelligantur in materia ante formam substantialem, ut dictum est (125) ; sed corpus Christi nequa­ quam. Et ideo non est simile de corpore Christi et illis formis. 138. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam dixerunt quod fractio secundum rei veritatem non erat in hoc sacramento. Sed hoc non potest esse ; quia fractio importat passionem, sive motum quemdam, et multitudinem ad quam terminatur motus ; et utrumque horum est sensibile per se. Sunt enim sensi­ bilia communia quæ contra sensibilia per accidens dividuntur in II De anima (J36. 418a, 7 sq. ; 1. 13) ; et ita judicium de his pertinet ad sensitivam partem. Unde cum sensus judicet frac­ tionem, si non esset fractio, esset falsum judicium : quod non competit in sacramento veritatis. 139. — Et ideo Alii dixerunt quod est ibi fractio sine subjecto. Sed hoc non potest dici ; quia fractio cum sit quidam motus, secundum rationem suæ speciei requirit terminum a quo et in quem. Et ideo oportet ibi esse unum quod in multa dividitur ; et hoc est subjectum fractionis. 140. — Et præterea. Actio vel passio habet magis debile esse quam qualitas. Unde cum qualitates in hoc sacramento ponamus in subjecto, multo fortius passionem. 141. — Et ideo, cum fractio non possit esse in corpore Christi sicut in subjecto, ut dictum est (134), oportet quod sit in spe­ ciebus. 142. — AD PRIMUM ergo dicendum quod signum respondet signato quantum ad id quod fuit, sed non quantum ad id2 quod est. Est enim hoc sacramentum signum rememoralivum respectu dominicae passionis. 143. — Ad secundum dicendum quod sicut densitas manet in hoc sacramento, ita durities quæ est ejus effectus. Et propter hoc etiam species illæ sonum facere nate sunt, et sic etiam est ibi porositatem invenire. 1. Ed. « sive ». — 2. Non erronee ut in Parm. : « respondet signato quantum ad id quod est ». DISTINCTIO XII, QUIEST. I, ART. Ill 521 144. — Ad tertium dicendum quod illud de speciebus quod est in una portione, non est in alia, quia species sunt quæ fran­ guntur. Corpus autem Christi non frangitur, quia totum remanet sub qualibet parte. Et ratio hujus dicta est supra d. 10 (84). 145. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut in hoc Sacramento est duplex res sacramenti, scilicet corpus Christi verum et mysticum ; ita etiam fractio duo significat, scilicet ipsam divisionem corporis veri quæ facta est in passione, et hæc significatio tangitur in Littera (8) ; el distributionem virtutis redemptionis Christi per diversa membra Ecclesiæ, et hanc significationem tangit Dionysius in 3 cap. Eccl. Hier. (p. 3, n. 13 ; G. 3,443). Et secundum hoc accipitur significatio partium secundum diversum membrorum statum. 146. — Quia quidam sunt adhuc vivi, et hi significantur per partem quæ comeditur ; quia ipsi atteruntur diversis pœnalitatibus et sunt in ipso motu, ut incorporentur Christo. 147. — Quidam autem sunt mortui ; et hi sunt in duplici statu. Quia quidam in plena participatione beaiitudinis ; et hoc est corpus Christi quod jam surrexit, sicut ipse Christus et beata Virgo ; el hi significantur per pariem in calice missam, quia illi « inebriantur ab ubertate domus Dei » (Ps. xxxv, 9). 148. — Quidam autem1 sunt in expectalione plenae beaiitudinis, qui vel stolam animæ tantum habent, vel neutram, ut hi qui sunt in purgatorio ; el hi significantur per tertiam pariem quæ reservatur usque in finem, quia hi perfectam gloriam consequun­ tur2 in fine mundi et interim in sepulchris quiescunt. 149. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ipsum corpus Christi verum significat corpus Christi mysticum. Unde3 paries corporis veri significant partes corporis mystici. 150. — Ad secundum dicendum quod ista unio facta est per passionem Christi. Et ideo oportet quod sil in hoc sacramento fractio quæ passionem significet. 151. — Ad tertium dicendum quod talis mos fuit in primi­ tiva Ecclesia qui tamen modo cessavit propter periculum ; nihilominus remanet eadem significatio partium. 152. — Ad quartum dicendum quod non esi inconveniens per idem diversa significari secundum suas proprietates diversas. Unde et calix passionem significat inquantum inebriat. Et sic procedit significatio quam ponit Innocentius ; quia pars extra calicem significat eos qui sunt extra passionem præsentis miseriæ, 1. y « enim ». — 2. α « persequuntur ». — 3. γη ad. « et » contra α/tôc et ed. 522 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM et pars in calice missa eos qui prædictis passionibus opprimuntur. Sed inquantum potus calicis delectat, significat gaudium aeter­ nitatis. Et ita procedit significatio in Littera (8) posita quæ continetur sub his versibus : Hostia dividitur in partes. Tincta beatos Plene, sicca notat vivos, servata sepultos. 153. — Ad quintum dicendum quod hoc sacramentum non solum est in remedium, sed etiam in gratiarum actionem. Et ideo, quamvis beati non consequantur aliquod remedium ex1 isto sacramento, quia tamen est in gratiarum actionem pro eorum gloria, conveniens fuit ut et ipsi in hoc sacramento signi­ ficarentur. 154. — Ad sextum dicendum quod omnes vivi indigent hoc sacramento ad remedium, sed non omnes mortui. Et ideo pro mortuis ponuntur duæ partes, sed pro vivis una tantum. 155. — Vel dicendum quod duæ ponuntur pro vivis : una pro vivis in hoc saeculo, et alia pro vivis in gloria, qui resurrexe­ runt ; et pro omnibus qui adhuc non resurrexerunt, una tantum. 156. — Ad septimum dicendum quod resurrectio membrorum est conformis resurrectioni capitis; quia « reformabit corpus humi­ litatis nostræ configuratum corpori claritaris suæ » ; Philip, m, 21. Et ideo eadem parte significatur et caput et membra ei perfecte configurata. QUÆSTIO II Deinde quæritur de effectu hujus sacramenti. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo, de effectu ejus quantum ad consecutionem boni. Secundo, de effectu ejus quantum ad remotionem mali. ARTICULUS I m [Infra, 195; III, q. 79, a. 1.] 157. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER HOC SACRAMENTUM NON AUGEANTUR VIRTUTES. 1. Quia diversarum causarum diversi sunt effectus. Sed aug­ mentum virtutis est effectus baptismi et etiam confirmationis, ut supra dictum est (d. 4, q. 2, a. 2 ; d. 7, q. 2, a. 2). Ergo non est effectus eucharistiæ. DISTINCTIO XII, QUÆST. II, ART. I 523 2. Præterea. Per augmentum caritatis ad perfectionem cari­ tatis venitur. Si ergo per hoc sacramentum caritas et aliæ vir­ tutes augerentur, toties posset sumi quod homo in hac vita ad perfectam caritatem veniret, et ad summum gradum ipsius : quod non est nisi in patria, ut Augustinus dicit [De perfectione juslit., c. 3 ; L. 44,295). 3. Præterea. Omnes virtutes simul augentur. Si ergo augmen• tum virtutum esset effectus hujus sacramenti, non magis deberet poni effectus augmentum caritatis quam aliarum virtutum. 158. — SED CONTRA. Nihil spiritualiter perficitur nisi per augmentum virtutum. Sed secundum Dionysium (De Eccles. Hier., c. 3 ; G. 3,423), eucharistia habet virtutem perfectivam. Ergo effectus1 ejus est2 virtutis augmentum. 159. — Præterea. Effectus hujus sacramenti est plenitudo gratiæ, ut patet in oratione canonis : « Quotquot ex hac altaris participatione sumpserimus, omni benedictione caelesti et gratia repleamur. » Sed ad plenitudinem gratiæ per augmentum vir­ tutis pervenitur. Ergo idem quod prius. [Π] 160. — ULTERIUS. Videtur quod hoc sacramentum pro­ sit ETIAM BEATIS AD AUGMENTUM GLORIÆ. 1. In collecta enim beati Leonis Papæ, ut Dinocentius dicit (extra, de celebratione Miss., cap. « Cum Martha ;>), ita dicitur : « Annue nobis Domine, ut animæ famuli tui Leonis hæc prosit oblatio. » Sed constat beatum Leonem in gloria esse. Ergo prodest beatis ad gloriæ augmentum. 2. Præterea. Hoc sacramentum offertur etiam pro parvulis decedentibus in innocentia baptismali. Sed constat quod tales ad gloriam transeunt. Ergo prodest etiam hoc sacramentum ad augmentum gloriæ. 161. — SED CONTRA. Sacramenta Ecclesiæ non prosunt alicui qui non sit in statu proficiendi. Sed sancti in patria exis­ tantes non sunt in statu proficiendi, cum sint in termino profectus. Ergo eis eucharistia non prodest. [III] [Infra 195 ; III, q. 79, a. 8.] 162. — ULTERIUS. Videtur quod effectus hujus sacra­ menti NON POSSIT IMPEDIRI NISI PER PECCATUM MORTALE. 1. Quia, sicut Ambrosius in Littera (8a) dicit, « spiritualiter 1. α om. « effectue ·. — 2. a om. < est ». 524 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM manducat qui innocentiam ad altare portai ». Sed quicumque sine peccato mortali accedit, portat innocentiam ad altare ; quia venialia peccata innocentiam non tollunt. Cum ergo spiritualiter manducans effectum sacramenti percipiat1, videtur quod effectus sacramenti non possit impediri nisi per peccatum mortale. 2. Praeterea. Baptismus non est nobilius sacramentum quam eucharistia2. Sed nihil impedit effectum baptismi nisi peccatum mortale. Ergo nec effectum hujus sacramenti. 3. Præterea. Peccatum veniale non facit fictum. Sed sola fictio impedit sacramentorum effectum. Ergo solum peccatum mortale impedit sacramenti effectum. 163. — SED CONTRA. Nullus percipit effectum hujus sacramenti nisi qui. accedit sicut accedendum est. Sed aliquis debet accedere ad hoc sacramentum cum diligenti conscientiæ suæ examinatione, ut patet I Cor., xi, 28. Cum ergo sine pec­ cato mortali possit hoc praetermitti, videtur quod sine peccato mortali possit effectus hujus sacramenti impediri. 164. — Præterea. Ad hoc quod aliquis adultus gratiam reci­ piat, oportet quod se ad gratiam habendam praeparaverit. Sed hanc praeparationem contingit sine peccato mortali impediri. Ergo sine peccato mortali contingit impediri effectum hujus sacramenti. 165. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod proprius effectus cujuslibet sacramenti debet assumi ex similitudine ad materiam illius sacramenti : sicut expurgatio veteris vitæ est effectus baptismi per ablutionem aquæ signi­ ficata. Et ideo cum materiale in hoc sacramento sit cibus, oportet quod effectus proprius hujus sacramenti accipiatur secundum similitudinem ad effectum cibi. Cibus autem corporalis primo in cibatum convertitur, et3 ex tali conversione, deperdita restaurat et quantitatem auget ; sed spiritualis cibus non convertitur in manducantem, sed eum ad se convertit. 166. — Unde proprius effectus hujus sacramenti est conversio hominis in Christum, ut dicat cum Apostolo : « Vivo ego, jam non ego ; vivit vero in me Christus » Galal., ii, 20. Et ad hoc sequuntur duo effectus : augmentum spiritualis quantitatis in augmento virtutum, et restauratio deperditorum in remissione venialium vel reparatione cujuscumque defectus præcedeniis. 167. — AD PRIMUM ergo dicendum quod augmentum dicitur dupliciter. Uno modo communiter, prout invenitur in viventibus et non viventibus, secundum quod quælibet additio augmentum facit. 1, y « participat». — 2. y N. P « istud ». ·— 3. ayei/ om. « et », sed γ ad. in margine. \ DISTINCTIO XII, QUÆST. II, ART. I 525 Et hoc modo virtutes augentur per omnia sacramenta quæ gratiam inveniunt in subjecto, ex eo1 quod ipsa de se nata sunt gratiam causare. 168. — Alio modo augmentum dicitur proprie, prout est in viventibus ex conjunctione nutrimenti. Et talis modus augmenti virtutum est proprius huic sacramento. 169. ---- Ad secundum dicendum quod duplex est perfectio caritatis, scilicet viæ et patriæ. Et quamvis non possit hoc sacra­ mentum existenles in via perducere ad perfectionem patriæ propter diversum statum, potest tamen perducere ad perfec­ tionem vise. Per augmentum enim caritatis ad perfectionem patriæ in via pervenire non possumus. 170. — Ad tertium dicendum quod caritatis proprium est transformare amantem in amatum, quia ipsa est quæ extasim facit, ut Dionysius dicit (De div. nom., c. 4, n. 13 ; G. 3,711). Et quia augmentum virtutum in hoc sacramento fit per conver­ sionem manducantis in spiritualem cibum, ideo magis attribuitur huic sacramento caritatis augmentum quam aliarum virtutum. i > 171. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod gloria comprehendit sanctorum præmium, quod quidem est duplex : scilicet essentiale gaudium quod de Divinitate habent, et accidentale, idest gaudium quod habent de quocumque bono creato. 172. — Quanlum aulem ad præmium essentiale, secundum probabiliorem opinionem, eorum gloria augeri non potest. Sed quantum ad præmium accidentale usque ad diem judicii augeri potest; alioquin tunc non "augeretur gaudium2 de gloria corporis. Unde de omnibus beneficiis3 eis gloria accrescit ; quia « gaudium est angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente » ; Luc., xv, 10. Et ita etiam de omnibus quæ in Dei honorem fiunt, gaudent, et maxime de his in quibus de eorum gloria Deo gratias agimus. 173. — Unde simpliciter loquendo, hoc est quanlum ad essen­ tiam gloriæ, hoc sacramentum non auget in beatis gloriam ; sed secundum quid, scilicet quantum ad accidentale præmium, auget. 174. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Innocentius solvit, ubicumque4 talis loquendi modus invenitur, ita debet intelligi, ut ad hoc prosit ut a fidelibus magis ac magis glorificetur in terris. 1. γ<η « hoc ». — 2. γ?η om. « gaudium ». ■— 3. Ed. » benefactis ». ■— 4. αγοη < quicumque ». i 526 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 175. —■ Ad secundum dicendum quod pro pueris baptizatis Missarum solemnia celebrantur, non quia eis juventur quantum ad remissionem alicujus culpæ vel quantum ad augmentum gloriæ, sed propter alias rationes : tum propter solatium vivorum ; tum ad ostendendum parvulos ad unitatem corporis mystici pertinere, dum idem modus exequiarum servatur in ipsis et in aliis ; tum ad commendandum redemptionis mysterium quod in hoc sacramento commemoratur, per quod parvuli sine proprio merito salutem consequuntur aeternam. 176. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod omnis perfectio acquirenda impeditur per remotionem propriae dispo­ sitionis. Sicut autem dispositiones materiales se habent ad per­ fectionem formæ, ita actus se habent ad perfectionem finis. 177. — Unde cum hoc sacramentdm perficiat conjungendo fini, ut supra dictum est (166), ad hoc quod1 effectum suum plene habeat in sumente, oportet quod adsit actualis devotio. Et quia interdum absque mortali peccato actualis devotio impediri potest, cum distractiones variæ ipsam impediant et peccata venialia virtutum actum tollant, absque peccato mor­ tali potest effectus hujus sacramenti impediri, ita2 quod aliquis augmentum gratiæ non consequatur. Nec tamen reatum peccati mortalis incurret3, sed forte reatum venialis peccati, ex hoc quod imparatus accedit. 178. — AD PRIMUM ergo dicendum quod innocentiam portans spiritualiter manducat habitu, sed non semper actu ; Et ad hoc quod effectum sacramenti percipiat, oportet quod actu spiritualiter manducet. 179. — Ad secundum dicendum quod in baptismo datur primum esse spirituale. Et ideo effectus ejus non impeditur nisi per propositum peccati mortalis committendi, quod directe vitæ spirituali oponitur. 180. — Sed in hoc sacramento fit conjunctio ad finem, quæ debet esse per debitam operationem. Et ideo defectus talis opera­ tionis impedit effectum hujus sacramenli. 181. — Ad tertium dicendum quod quamvis peccatum veniale non faciat fictum simpliciter, facit tamen fictum quo ad aliquid. Nec4 tamen dicendum quod omne peccatum veniale impediat effectum hujus sacramenli, sed solum illud quod tollit actualem devotionem quæ exigitur in hoc sacramento. 1 α « ut ». — 2. α ad. « quidem ». — 3. a « incurrit ». — 4. α < Non ». f ’■ [ I ARTICULUS II [I] ί [Supra, 166; III, q. 79, a. 4 ; q. 87, a 3.]. ’ 527 DISTINCTIO XII, QUÆST. II, A^T. II 'l 182. — AD QUOD VIRTUTE SECUNDUM HUJUS SIC PROCEDITUR. SACRAMENTI VENIALIA Videtur PECCATA NON DIMITTANTUR. 1. Qua enim ratione dimittitur unum, et aliud. Sed omnia non dimittuntur ; quia sic aliquis esset frequenter absque omni veniali peccato : quod est contra illud quod dicitur I Joan., i, 8 : « Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, nosipsos seducimus. » Ergo non delet aliquod peccatum veniale. 2. Præterea. Peccatum non deletur nisi per id quod habet oppositionem ad ipsum. Sed veniale peccatum non habet oppo­ sitionem ad gratiam, quam hoc sacramentum confert. Ergo virtute hujus sacramenti venialia non dimittuntur. 3. Præterea. Baptismus, quia dimittit omnia peccata mortalia et venialia, non requirit luctum exteriorem. Si ergo in hoc sacra­ mento venialia peccata dimittantur, non requiritur1 quod post i sumptionem hujus sacramenti aliquis faceret poenitentiam de peccatis venialibus : quod falsum est. 183. — SED CONTRA. Innocentius dicit (lib. IV de sacro Altaris Mysi. c. 44 ; L. 217, 885), quod hoc sacramentum venialia delet, et cavet mortalia. 184. — Præterea. Ut ex verbis Ambrosii in Littera (9b) positis accipi potest, hoc sacramentum datur in remedium quotidianæ infirmitatis. Sed quotidiana peccata dicuntur venialia. Ergo hoc sacramentum tollit venialia peccata2. A [H] [Supra, d. 9, 99 ; III, q. 79, a. 3.] 185. — ULTERIUS. Videtur quod etiam virtute hujus SACRAMENTI DIMITTANTUR MORTALIA. , i> 1. Dicitur enim in collecta illa : « Purificent nos, quæsumus, Domine, sacramenta quæ sumpsimus », et mox : « Præsia ut hoc tuum sacramentum sit ablutio scelerum3. » Sed scelera dicuntur mortalia peccata. Ergo delet peccata mortalia. 2. Præterea. Hoc sacramentum expressius passionem Christi repræsentat quam baptismus. Sed baptismus virtute passionis in eo operantis delet peccata mortalia. Ergo et hoc sacramentum. 1. α « requiretur ». — 2. Ed. om. « peccata ». — 3. α « Purificent nos, quæsumus, Domine, etc... » ; « sit ablutio scelerum » in Postcom. pro vivis et defunctis. 528 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Minima gratia sufficit ad delendum omnia mortalia. Sed hoc sacramentum gratiam confert. Ergo mortalia delet. 4. Præterea. Hoc sacramentum magis operatur in sumente quam in alio ; alias frustra quis assumeret. Sed offertur sacri­ ficium Ecclesiæ pro aliquibus impiis ut convertantur, et non frustra. Ergo et in ipso qui sumit, mortalia peccata delet. 186. — SED CONTRA. Augustinus Ad Renatum (lib. I De origine animæ, c. 9 ; L. 44,480) : « Quis offerat corpus Christi nisi pro his qui sunt membra Christi ? » Sed illi qui sunt membra Christi, non habent peccatum mortale. Ergo virtute hujus sacramenti non delentur mortalia. 187. — Præterea. Hoc sacramentum non habet effectum aliquem in indigne accedentibus. Sed quicumque accedit cum mortali, indigne accedit. Ergo non percipit effectum hujus sacramenti ; et ita non delet mortalia. [III] [Supra, d. 4, 123 ; III, q. 79, a. 5.] 188. — ULTERIUS. Videtur quod remittat pœnam pec­ cati MORTALIS. 1. Deus enim pronior est ad miserendum quam ad puniendum, ut dicit Glossa in principio Jerem.1. Sed indigne accedens incur­ rit reatum pœnæ mortalis peccati. Ergo digne accedens ab eo absolvitur. 2. Præterea. Hoc sacramentum non minus valet vivis quam mortuis. Sed mortuis valet ad remissionem pœnæ, quia ad hoc pro eis offertur. Ergo multo magis vivis. 3. Præterea. Veritas est majoris efficaciæ quam figura. Sed sacrificia veteris testamenti in satisfactionem pro peccatis mor­ talibus offerebantur. Ergo multo fortius et hoc, cujus sunt illa figura ; et sic remittit mortalium pœnam. 189. — SED CONTRA. Quicumque non est debitor pœnæ, statim moriens evolat. Si ergo hoc sacramento pœna mortalis peccati dimitteretur, quilibet munitus hoc sacramento ex hac vita decedens2 evolaret : quod falsum est. 190. — Præterea. Satisfactio non exigitur nisi ad dimissionem pœnæ. Si ergo hoc sacramento dimitteretur pœna, omnis alia satisfactio tolleretur : quod est inconveniens. 191. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTI0»NEM quod virtute hujus sacramenti fit quædam transformatio 1. Ex Origenes, hom. I, G. 13, 225. — 2. αβ « descendens », contra ycq et ed. . ' \ 1 DISTINCTIO XII, gUÆST. II, ART. II 529 hominis ad Christum per amorem, ut dictum est (166) ; et hic1 est proprius ejus effectus. 192. — Et quia ex fervore caritatis peccata venialia dimittuntur, propter hoc quod dicto fervori contrariantur, ideo ex consequenti, virtute hujus sacramenti, venialia delentur. 193. — AD PRIMUM ergo dicendum quod tantus potest esse devotionis fervor quod omnia venialia peccata deleat. Nec2 est inconveniens quod aliqua hora homo sit absque omni peccato veniali, quamvis hoc diu durare non possit propter difficultatem vitandi peccata venialia. 194. — Nec tamen oportet quod semper omnia peccata venialia deleat, sed secundum mensuram devotionis ; quia non est proxi­ mus effectus ejus deletio venialium, sed ex consequenti, ut ex dictis (166) patet. 195. — Ad secundum dicendum quod in hoc sacramento non solum confertur gratia habitualis, sed excitatur fervor actualis devotionis. Et ideo gratiæ hujus sacramenti non solum mortalia, sed etiam venialia opponuntur. 196. — Ad tertium dicendum quod baptismus habet pro prin­ cipali effectu delere peccatum, et ideo quando non impeditur, delet omnia ; sed non est ita in hoc sacramento. Et ideo ratio non sequitur. 197. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod effectus sacramenti, ut dictum est (165), respondet his quæ exterius in sacramento geruntur. Exterius autem usus hujus sacramenti est per manducationem quæ non debetur nisi rei viventi. Et ideo effectus hujus sacra­ menti præsupponit vitam in sumente. 198. — Et quia peccatum mortale vitam spiritualem tollit, ideo hoc sacramentum non est ad abluenda3 peccata mortalia in sumentibus, sed illos solum defectus qui cum vita esse possunt. 199. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Inno­ centius dicit, hujusmodi locutiones sunt impropriæ. Dicitur enim hoc sacramentum scelera vel crimina abluere vel tollere, inquantum ea impedit, contra ipsa robur ministrando. 200. — Vel dicendum quod in aliquo potest esse peccatum mortale, qui ejus conscientiam non habet ; et talis si devote accedit, veniam consequitur, ut supra d. 9 (99) dictum est 201. — Ad secundum dicendum quod baptismus non solum, exprimit passionem Christi, sed etiam facit baplizalum Christo commori. Et quia corruptio unius est generatio alterius, generatio 1. Ed. « hoc ». — 2. Ed. « Neque ». — 3. α « sublevanda », 530 SCRIPTUM SUPER LIB, IV. SENTENTIARUM autem est motus in vitam, et non præsupponit vitam, sed pri­ vationem ejus ; ideo per baptismum possunt peccata mortalia dimitti virtute passionis. Non enim1 per eucharistiam, per cujus sumptionem homo non significatur commori Christo, sed fructu mortis Christi refici, quod vitam præsupponit. 202. — Ad tertium dicendum quod gratia quam eucharistia confert, quantum est de se, habet virtutem mortalia delendi. Sed ratione ordinis quem habet ad vitam quam præsupponit, mortalia invenire non potest, et ideo nec ea delere. Si autem inveniat in subjecto, non in conscientia, nihilominus ea delet. 203. — Ad quartum dicendum quod eucharistia non solum est sacramentum, sed etiam est sacrificium. Inquantum autem est sacramentum, habet effectum in omni vivente, in quo requirit vitam præexistere. 204. — Sed2 inquantum est sacrificium, habet effectum etiam in aliis pro quibus offertur, in quibus non præexigit vitam spiri­ tualem in actu, sed in potentia tantum. Et ideo, si eos dispositos inveniat, eis gratiam obtinet virtute illius veri sacrificii a quo omnis gratia in nos defluxit ; et per consequens peccata mortalia in eis delet, non sicut causa proxima, sed inquantum gratiam contritionis eis impetrat. 205. — Et quod in contrarium dicitur, (186), quod non offertur nisi pro membris Christi, intelligendum est pro membris Christi offerri, quando offertur pro aliquibus ut sint membra. 206. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod eucha­ ristia, inquantum est sacramentum, habet ut dictum est (166), pro principali effectu unionem hominis ad Christum. Et ideo per modum sacramenti non aufert nisi ea quæ in habente vitam huic unioni opposita3 invenit. 207. — Poena autem peccato mortali debita, quod jam dele­ tum est, non est hujusmodi. Ideo inquantum est sacramentum, non habet effectum pœnæ mortalis dimissionem ; sed inquantum est sacrificium, accipit rationem satisfactionis ; et secundum hoc in parte vel in toto poenam tollit, sicut et aliæ satisfactiones secundum mensuram pœnæ debitæ pro peccato et devotionis qua sacramentum offertur. Nec tamen semper virtute hujus sacramenti tota pœna tollitur. 208. — AD PRIMUM ergo dicendum quod indigne accedens 1. β et ed. «autem», contra aySerç.— 2. a ad. « etiam ». — 3. aye?? « oppositam s sed q cor. DISTINCTIO XII, QUÆST, III, ART. I 531 cum conscientia mortalis peccati, mortaliter peccat ; et ideo reatum pœnæ debitæ mortali peccato incurrit. 209. — Digne autem accedens meretur vitam ælernam, ad quam meritum ordinatur, sicut mortale peccatum ad pœnam. Non autem ordinatur meritum directe1 principaliter ad remis­ sionem pœnæ. Et ideo ratio non procedit. 210. —■ Ad secundum dicendum quod non totaliter semper aufertur pœna per hoc sacrificium illis qui sunt in purgatorio, nec auferebatur in veteri lege per antiqua sacrificia. Unde patet solutio ad tertium. QUÆSTIO III Deinde quæritur de frequentatione hujus sacramenti. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo, de frequentatione. Secundo, de cessatione. ARTICULUS I [I] ’ [III, q. 80, a. 10 ; I ad Cor., c. 11, 1. 7] : χ I ' , · j ·. » ** ’ 'i 211. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBEAT HOMO FREQUENTARE HOC SACRAMENTUM, SED SEMEL TANTUM IN VITA SUA SUMERE. 1. Injuriam enim facit sacramento qui sacramentum iterat, Sed rei digniori minus facienda est injuria. Cum ergo hoc sacra­ mentum sit dignius aliis quibusdam quæ non iterantur, videtur quod non nisi semel accipi debeat. 2. Praeterea. Apostolus probat, Hebr. x, ex unitate hostiæ vel passionis Christi, unitatem baptismi. Sed hoc sacramentum magis convenit cum passione Christi, inquantum est hostia, quam baptismus. Ergo cum baptismus semel tantum percipiatur, et hoc sacramentum semel tantum debet percipi2. 212. — SED CONTRA. « Cum frequentatione mysterii crescit nostræ salutis effectus », ut in Collecta (postcom. dominicæ infra octavam Corporis Christi) dicitur. Sed ad hoc debemus niti3 ut effectus salutis in nobis crescat. Ergo debemus frequenter sumere. 1. γ ad. « et ». — 2. α « accipi ». — 3. γ < uti ». 532 I SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [II] j 213. — ULTERIUS. Videtur quod qualibet die. 1. Ambrosius enim dicit (lib. V De sacram., c. 4, n. 25 ; L. 16,471) : « Isle panis quotidianus est ; accipe quotidie quod1 tibi prosit. » 2. Præterea. Isto sacramento excitatur fervor caritatis, qua homo Christo unitur. Sed hoc expedit ut quotidie fiat. Ergo quotidie communicandum est. 214. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit in lib. De eccl. dogmat. (c. 53 ; L. 58,994) : « Quotidie eucharistiam su­ mere nec laudo nec vitupero. » Ergo non est quotidie communi­ candum. ' | ■ [III] 215. — ULTERIUS. Videtur quod sit semel in anno COMMUNICANDUM TANTUM. 1. Quia agnus paschalis signum fuit hujus sacramenti. Sed sumebatur tantum semel in anno. Ergo et hoc sacramentum debet semel in anno tantum percipi. 2. Præterea. Hoc sacramentum est memoriale dominicæ passionis. Sed passionem Domini commemorat Ecclesia semel in anno. Ergo tunc tantum debet esse tempus communicandi. 216. — SED CONTRA est quod dicit Fabianus Papa (De consecr., d. 2, cap. « Et si » ; L. 187,1738). « Et si non pluries, ter saltem in anno communicent homines, scilicet in Pascha, Pente­ coste et Nalati Domini. » [IV] j * 217. — ULTERIUS. Videtur quod homo possit una die PLURIES COMMUNICARE. 1. Quia majus est celebrare quam communicare. Sed sacerdos potest una die celebrare pluries, si necesse sit. Ergo et alius fidelis potest pluries communicare. 2. Præterea. Quotiescumque ægritudo corporalis iteratur, extrema unctio potest iterari. Sed eucharistia ordinatur contra ægritudinem peccatorum venialium, quæ uno die pluries iterantur. Ergo una die potest homo pluries communicare. 218. — SED CONTRA est quod dicitur De consecr., d. 1, (cap. « Sufficit » ; L. 187,1723) : « Sufficiat3 sacerdoti semel in die Missam celebrare ; quia Christus semel passus est, et totum mun- » * 1. Ed, ad. « quotidie ». — 2. Ed. « Stfflicit ». « DISTINCTIO XII, QUÆST. in, art. i 533 dum redemit. » Ergo etiam1 semel tantum2 in die debet quis communicare. 219. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod ea quæ in hoc sacramento geruntur, habent simili­ tudinem cum his quæ accidunt in corporali nutrimento. Quia enim fit quasi continua deperditio naturalis humiditatis per actionem caloris naturalis et exercitium laboris, ideo oportet frequenter corporalem cibum assumere ad restaurationem deper­ diti, ne deperditio continua mortem inducat. 220. — Similiter autem’ ex concupiscentia innata et occu­ patione circa exteriora fit deperditio devotionis et fervoris, secundum quæ homo in Deum colligitur. Unde oportet quod * pluries deperdita restaurentur, ne homo totaliter alienetur a Deo. 221. — AD PRIMUM ergo dicendum quod perfectio hujus sacramenti, ut dictum est (d. 8, 16), consistit in consecratione materiæ, non in usu ipsius. Et ideo consecratio non repetitur super eamdem materiam propter reverentiam sacramenti, sed usus potest repeti. 222. — Ad secundum dicendum quod baptismus reprsesentat illam hostiam, secundum quod facit in nobis spiritualem vitam. Et quia generatio uniuscujusque non est nisi semel, et4 ideo baptismus, non repetitur. 223. — Sed eucharistia repræsental illam hostiam secundum quod reficit. Et ideo oportet quod frequenter sumatur. 224. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in hoc sacramento duo requiruntur ex parte recipientis : scilicet desiderium conjunctionis ad Christum, quod facit amor ; et reverentia sacramenti, quæ ad donum timoris pertinet. Primum autem incitat ad frequentationem hujus sacramenti quotidianam, sed secundum retrahit. 225. — Unde si aliquis experimenlaliter cognosceret ex quoti­ diana sumptione fervorem amoris augeri et reverentiam non minui, talis deberet quotidie communicare ; si autem sentiret per quotidianam frequentationem reverentiam minui et fervo­ rem non multum augeri, talis deberet interdum abstinere ut cum majori reverentia et devotione postmodum accederet. 226. — Unde quantum ad hoc unusquisque relinquendus est judicio suo ; et hoc est quod Augustinus dicit (ep. 65, c. 3 ; L. 33,201) : « Dixit5 quispiam, non quotidie accipiendam esse 1. €η « et ». — 2. y om. « tantum ». — 3. Ed. « etiam ». — 4. Ed. om. « et ». — &. Ed. « Si dixerit ». · '<> . WJIi I 534 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM eucharistiam, alius affirmet quotidie sumendam ; faciat unusquisque quod secundum fidem suam pie credit esse faciendum ». Et probat per exemplum Zacchæi et Centurionis : quorum unus recipit1 Dominum gaudens, (Luc. xix, 6), alius dicit (Mat., vm, 8) : « Non sum dignus ut intres sub tectum meum » ; et uterque misericor­ diam consecutus est. Et per hoc patet solutio ad objecta. 227. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum diversos status fidei diversus mos de hoc inolevit. Nam in primitiva Ecclesia, quando vigebat devotio major ex propinquitate passionis Christi, et erat major2 impugnatio ab infidelibus, quia hæc mensa adversus tribulationes Ecclesiæ præparatur, quotidie communicandum fidelibus indicebatur. Unde Anacletus Papa dicit (De consecr., d. 2, c. 10 ; L. 187,1735) : « Peracta consecratione omnes communicent, qui nolunt ecclesiasticis carere liminibus. Sic enim Apostoli statuerunt. » 228. — Postmodum indicium fuit ut saltem ter in anno commu­ nicarent, ut dictum est (216), propter solemnitatem illorum dierum. 229. — Sed postmodum arctatum est, ut saltem semel in anno, scilicet in Pascha, communicent ; et ad hoc etiam multi idonei non inveniuntur. 230. — Et quamvis statutum Ecclesiæ non liceat præterire, tamen licet pluries communicare. Unde Augustinus (ubi supra) laudat omnibus diebus dominicis communicandum esse. Et ita pluries in anno potest communicare quis3. 231. — AD PRIMUM ergo dicendum quod agnus paschalis fuit figura hujus sacramenti ratione passionis Christi quæ semel tantum facta est, et ideo semel tantum in anno sumebatur ; sed manna quod4 fuit figura hujus sacramenti, inquantum hoc sacramentum est cibus fidelium, quolibet die sumebatur. 232. — Ad secundum dicendum quod Ecclesia tempore passionis recolit ipsam passionem secundum se, et ideo semel in anno tantum recolit ; sed in hoc sacramento recolitur passio secundum quod per · ipsam reficimur ; et quia tali refectione pluries indigemus, ideo pluries hoc modo recolitur dominica passio. 233. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod homo non debet pluries in una die communicare, ut saltem quantum ad unam diem repræsentetur unitas dominicæ passio­ nis, et ut quantum ad aliquid reverentia sacramento exhibeatur semel tantum6 sumendo. 1. α « recepit ». — 2. a om. pei&iomot. « ex propinquitate passionis Christi, et erat major ». — 3. a œ aliquis ». — 4. α a quæ ». 5. Ed. om. « tantum ». , i DISTINCTIO XII, QUÆST. Ill, ART. II 535 234. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacerdos est quasi persona publica, et ideo oportet quod non solum pro se, sed etiam pro aliis celebret. Ei ideo necessitate cogente potest pluries celebrare in die. Sed non est eadem ratio de illis qui non sumunt nisi ratione sui. 235. — Ad secundum dicendum quod sunt alia remedia qui­ bus peccatum veniale expiari potest. Unde non oportet ut ad ea expianda homo pluries in die communicet. ARTICULUS II [I] [HI, q. 80, a. 11 ; in Joan., c. 6, 1. 7.] 236. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD LICEAT OMNINO A COMMUNIONE CESSARE. 1. Quia nullus tenetur nisi ad ea quæ sunt necessitatis. Sed hoc sacramentum, ut supra 9 d. (22) dictum est, non est neces­ sitatis. Ergo aliquis potest omnino a sacramenti sumptione cessare. 2. Praeterea. Quod fit ad reverentiam Dei, non est peccatum. Sed aliquis potest ex reverentia sacramenti omnino cessare. Ergo si omnino cesset, non est peccatum. 3. Præterea. Augustinus dicit (ep. 54, c. 3 ; L. 33,201) quod « de sumptione hujus sacramenti debet quilibet facere quod pie credit faciendum esse. » Ergo .non peccat, si omnino cesset et putat hoc esse faciendum. 237. — SED CONTRA est quod Innocentius dicit (lib. IV de sacro Alt. mysl., c. 42 ; L. 217,882) : « Cavendum esi ne si nimium hufus sacramenti sumptio differatur, mortis periculum incurratur. » Ergo si omnino cessatur, est mortiferum. 238. — Præterea. Statutum est Ecclesiæ, ut saltem semel in anno fideles communicent. Ergo qui omnino cessat, peccat. [Π] 239. — ULTERIUS. Videtur QUOD ILLE QUI CONSECRAT, POSSIT A COMMUNIONE CESSARE. 1. Quia ubi est major necessitas, ibi secundum ordinem debi­ tum1 caritatis est magis subveniendum. Sed potest contingere quod postquam sacerdos consecraverit, aliquis infirmetur ad mortem et instanter petat corpus Christi in ultima necessitate 1. a om. « debitum ». T, 536 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM constitutus. Ergo cum hoc sit sacramentum caritatis, debet sacerdos ipse a communione desistere et infirmo dare. 2. Præterea. Gravius est peccatum peccato superaddere quam unum simplex peccatum committere. Sed habens conscientiam peccati mortalis peccat consecrando, peccat etiam communi­ cando. Ergo ex quo consecravit, debet saltem a sumptione cessare. 3. Præterea. Communicatio corporis Domini et sanguinis æqualiter debetur omnibus membris Christi. Sed aliis datur corpus Christi sine sanguine. Ergo sacerdos saltem a sumptione sanguinis abstinere potest. 240. — SED CONTRA est quod dicitur De Consecr., d. 2 cap. « Revelatum » (L. 187,1735), ubi reprobatur eorum error qui volebant consecrare corpus Christi et non sumere. 241. — Præterea. Hoc idem videtur ex verbis Domini, quibus dixit hoc sacramentum instituens : « Accipite et comedite » ; (Mat., xxvi, 26.) [HI] 242. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD LAUDABILIUS SIT ABSTI­ NERE AB HOC SACRAMENTO QUAM ACCEDERE. 1. Quia ad Deum maxime per humilitatem appropinquamus. Sed quod homo ex reverentia sacramenti a communione1 desistit, humilitatis est. Ergo2 videtur magis meritorium et fructuosum, quam etiam sumere. 2. Præterea. Caritatis veræ est magis Dei gloriam quam commodum proprium quaerere. Sed iste qui abstinet, videtur propter gloriam Dei facere quam reveretur ; qui autem sumit, propter proprium commodum facere, quia fructum sacrum3 quaerit. Ergo illud est perfectioris caritatis, et ita magis meri­ torium. 243. — SED CONTRA. In aliis sacramentis ei cui licet sacra­ mentum accipere, melius est accipere quam desistere. Sed hoc sacramentum dignius est aliis. Ergo multo melius est homini parato accipere quam ex reverentia desistere. 244. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod nulli licet a communione omnino cessare ; quia Ecclesia statuit tempus in quo fideles communicare debeant. Unde qui omnino desistunt, efficiuntur rei transgressionis præcepti. 245. —- Institutio autem Ecclesiæ fuit necessaria. Quia enim in quotidiana pugna sumus, vita spiritualis in nobis evanesceret, nisi aliquando cibum vitæ sumeremus. 1. α « communicatione ». — 2. α ad. « hoc ». — 3. F « sacramenti ». DISTINCTIO XII, gUÆST. Ill, ART. II 537 246. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc sacramentum de sui institutione prima, quamvis non sit de necessitate salutis, tamen ex institutione Ecclesiæ necessarium efficitur. 247. — Et sine hoc etiam necessarium esset non simpliciter, ut sine quo non esset salus, sed ex suppositione finis, si scilicet homo in vita spirituali firmus persistere vellet. 248. — Ad secundum dicendum quod reverentia debita Deo in hoc exhibetur quod homo non se nimis divinis1 ingerat supra suum modum ; sed quod homo omnino se subtrahat, hoc est con­ temptus et pusillanimitatis. 249. — Ad tertium dicendum quod verbum Augustini refe­ rendum est ad hoc quod quotidie sumatur vel non, non autem ad hoc quod omnino quis desistat. 250. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod semper ille qui consecrat, debet sumere corpus et sanguinem Ghristi, nisi impediatur vel per violentiam vel per mortem vel per infirmitatem aut2 aliquid hujusmodi. 251. — Cujus ratio potest sumi ex parte ipsius sacramenti, quod in ipsa sumptione complementum suæ significationis accipit ; quia, ut dicit Augustinus3 (in lib.De corp, et sang. Dom., c. 13 ; L. 150,423) « dum sanguis in ore fidelium de calice funditur, sanguinis effusio de latere Christi designatur » ; ei etiam comple­ mentum suæ efficaciae, quia ultimum effectum proprium habet in hoc quod sumitur. Ut ergo sacramentum sit perfectum, opor­ tet illum qui sacramentum celebravit, communicare. 252. — Potest etiam sumi ratio ex parte ipsius consecrantis ; quia cum ipse sit aliis dispensator divinorum, debet primo in participatione divinorum fieri, ut Dionysius dicit4 3 cap. Eccles. Hier. (p. 3, η. 14 ; G. 3, 443). 253. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in tali casu non oportet quod sacerdos communionem intermittat, sed potest dare infirmo petenti partem hosliæ consecratæ. 254. — Ad secundum dicendum quod magis peccaret non sumendo, quia sacrilegium committeret pervertens ritum sacra­ mentorum. Nec tamen est perplexus, quia potest ad Deum converti et conteri ; et tunc sine periculo in tali articulo sumet. 255. — Ad tertium dicendum quod perfectio sacramenti hujus in utroque consistit, ut ex supra dictis (251) patet. Et ideo sacerdos celebrans qui alterum tantum sumeret, imperfecte 1. Ed. om. «divinis».— 2. Ed. «vel».— 3. Cf. Decret, de consecr.d. II, c. «Quum frangitur », L. 187, 1748. Sed appendix Decr. notat hæc Lanfranco esse restituenda in lib. De Corp, et Sang. Dom., c. 13 ; L. 150, 423. — 4. Ed. ad. « in ». 538 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sacramentum perageret; unde reus sacrilegii secundum canones judicatur, De Consecr., d. 2. c. « Comperimus » ; (L. 187,173e)1. 256. — Secus est autem de aliis qui non perficiunt sacramen­ tum ; quia eis subtrahitur sanguis propter effusionis periculum. Unde et sacerdos in Parasceve quando non consecrat, corpus sine sanguine sumit. 257. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in his quæ sunt ex genere suo bona, peccatum non accidit, nisi ex aliquo accidente, dum inordinate explentur. Et ideo ea2 perficere per se bonum est ; sed abstinere ab eis non est bonum nisi ratione accidentis alicujus3. 258. — Unde cum eucharistiam accipere sit bonum ex genere, assumere eam est bonum per se, abstinere est bonum per acci­ dens, inquantum scilicet timetur ne inordinate sumatur. Et quia quod est per se, præjudicat ei quod est per accidens ; ideo sim­ pliciter loquendo, melius est eucharistiam sumere quam ab ea abstinere ; sed in casu aliquo nihil prohibet esse melius abstinere, quando aliquis probabiliter præsumit ex sumptione reverentiam minui. 259. — Si autem hæc duo4 comparemus, adhuc invenitur prae­ valere sumptio sacramenti abstinentias a sacramento, tum ratione effectus sacramenti, tum5 ratione præparationis, quantulacumque sit ; tum etiam ratione virtutis elicientis actum, quia sumere videtur esse caritatis in qua radix meriti consistit, abstinere autem autem timoris : amor autem timori prævalet. 260. — AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas est quæ Deo directe nos conjungit ; sed humilitas ad hanc unionem dispo­ nit, inquantum hominem Deo subdit. Unde meritum magis consistit in caritate quam in humilitate. 261. — Ad secundum dicendum quod in hoc maxime est gloria Dei et bonitas quod se creaturis pro captu earum commu­ nicat. Unde magis videtur ad Dei gloriam perlinere quod aliquis ad communionem accedat quam quod abstineat. 1. N. ad. : « Ubi statuit Gelasius Papa contra quosdam qui post sacri corporis por­ tionem, nescio qua superstitione obstricti, a calice sacri cruoris abstinebant, quod vel integra sumant sacramenta, vel ab integris arceantur; quia « divisio unius ejusdemque mysterii sine grandi sacrilegio non potest provenire ». — 2. α « in eis ». — 3. α « illius », — 4. Ed. ad. « ad invicem ». — 5. α ad. « etiam ». DISTINCTIO XII, EXPOSITIO TEXTUS 539 EXPOSITIO TEXTUS 262. — « Sicut et Christus se ostendit, etc. » (3a). Contra veritatem non decet aliqua fictio. Ergo non debuit eis aliud ostendere quam quod in ipso erat. Et ideo dicendum quod Christus eis speciem suam naturalem ostendit, et sensus exterior per eam movebatur ; sed propter dubitationem resurrectionis, sensus interioris judicium impedie­ batur ; unde « eum talem inspiciebant exterius, ut Gregorius dicit {Horn. 23, in Evang. ; L. 76, 1182), qualis erat apud eos inte­ rius. » Et ita non erat aliqua deceptio ex parte Christi, sicut non est aliqua deceptio in sacra Scriptura ex hoc quod finguntur figuræ angelis et ipsi Deo ; non enim ad hoc fit ut in eis intellectus remaneat, sed ut ex his in significata eorum surgat. Et ita etiam per speciem illam in qua eis apparuit, voluit eis Dominus interio­ rem eorum dispositionem significare.. 263. — « Qui confessus est coram1 Nicolao Papa, etc. » (5a). Videtur ex hoc quod hæc opinio omnino sit tenenda, quia in principio confessionis hujus dicitur. « Consentio Romanæ Ecclesiæ et Aposlolicæ Sedi. » Ergo nulli licet aliter tenere. ' Et dicendum quod quia Berengarius negaverat verum cor­ pus Christi in altari esse, coactus fuit hanc confessionem facere. Unde non intendit dicere quod ipsum corpus Christi frangatur, sed quod sub speciebus in quibus est fractio, verum corpus Christi sit, et in hoc se dicit consentire Apostolicæ Sedi, a contrario errore reversus. 264. — « Manet integer in corde tuo2. » (7a). Inlelligendum est quantum ad effectum, non quod corpus ejus menti illabatur, quia hoc solius Dei est. 265. — « Ubi est pars corporis etc. » (7b). De hoc dictum est supra, d. 10 (a. 3, sol. 3). 266. —■ « Indignus est qui aliter celebrat. » (8a). Aliter celebrare dicitur qui non servat materiam vel formam aut ritum debitum ab Ecclesia institutum. Et debet talis, si ex contemptu faciat, gradus sui periculo subjacere. 267. — « Et si Christus quotidie immoletur etc. » (9). Sciendum est quod omnia illa verba quæ important comparationem Judæorum ad Christum et poenam Christi, non dicuntur fieri quotidie. Non enim dicimus quod Christus quotidie crucifigatur et3 occi­ datur ; quia actus Judæorum et poena Christi transit. Illa autem quæ important comparationem Christi ad Deum Patrem, dicun­ tur quotidie fieri, sicut offerre, sacrificare et hujusmodi, eo quod hostia illa perpetua est. Et hoc modo est semel oblata per Chris­ tum, quod quotidie etiam per membra ipsius offerri possit. 268. — « In sacramento recordatio illius fit quod factum est 1. Ed. < eorum ». — 2. Ed. ad « Et ». — 3. αγ om. « et » 540 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM semel. » (9a). Sacerdos enim non solum verbis, sed etiam factis Christi passionem repræsentat. Unde et in principio canonis 1res cruces facit super illud : « Hæc dona, hæc munera etc. » ad significandum trinam traditio­ nem Christi, scilicet a Deo, Juda et Judæis. Secundo autem super illud : « Benedictam, adscriptam, etc. » facit tres communiter super utrumque, ad ostendendum quod tribus Christus est venditus, scilicet sacerdotibus, scribis et pharisæis. Duas autem facit divisim super corpus et sanguinem, ad ostendendum venditorem et venditum. Tertio facit duas super illud : « Benedixit et fregit » : unam super corpus, aliam super sanguinem, ad ostendendum quod hoc sacramentum valet ad salutem corporis et animæ. 269. — Et quia Dominus hoc sacramentum in mortis suæ me­ moriam exercendum mandavit, ideo statim post consecrationem brachiorum extensione crucis effigiem repræsentat. Unde etiam, ut Innocentius dicit (lib. V de sacro Alt. Myst. c. 2 ; L. 217, 888) verba consecrationis, quæ in fine ponenda essent quasi complementum totius, in medio ponuntur ad historiæ ordinem observandum ; quia verba canonis ad cdnsecrationem1 et effec­ tum ipsius impetrandum2 pertinent, sed signa ad historiam recolendam. Quarto facit quinque cruces super illud : « Hostiam puram, etc. » ad repræsentandum quinque plagas. Quinto facit duas super illud : « Sacrosanctum Filii tui cor­ pus, etc. », ad significandum3 vincula et flagella Christi ; et addi­ tur tertia qua sacerdos seipsum signat super illud : « Omni benedictione » ; quia Christi vulnera, nostra sunt medicamenta. Vel per has tres cruces significatur triplex oratio qua Christus orasse legitur Mat., xxvi, passione imminente. Sexto facit tres super illud : « Sanctificas, vivificas, etc. », ad repræsentandum quod Judaei ter dixerunt : « Crucifige », verbo crucifigentes Christum, quod fuit tertia hora. Septimo iterum facit tres super illud : « Per ipsum et in ipso, etc. » ad repræsentandam secundam crucifixionem, qua a militibus hora sexta post trium horarum spatium crucifixus est ; vel ad repræsentandum tres ejus cruciatus, scilicet passionis, propassionis4, compassionis. Deinde facit duas extra calicem super illud : « Esi libi Deo Patri, etc. », ad repræsentandum separationem animæ a corpore, quæ facta est hora nona ; vel propter sanguinem et aquam® quæ de latere Christi profluxerunt. 270. — Inclinationes etiam6 factæ a sacerdote significant7 Christi obedientiam ad Patrem ex qua mortem sustinuit. 271. — Tacita etiam locutio exprimit consilium Judæorum 1. Ed. « ad eucharistiam consecrandam ». — 2. Ed. ad. « principaliter ». — 3. Ed. « signandum ». — 4. α ad. « et », γ ad. « vel ». — 5. α om. « et aquam ». — 6. y « autem ». — 7. Ed. « signant ». DISTINCTIO XII, EXPOSITIO TEXTUS 541 mortem Christi machinantium, vel discipulorum qui palam Christum confiteri non audebant. 272. — Quid autem fractio significet, dictum est (q. 1, 145-8). 273. — Quia autem commixtio corporis et sanguinis unionem animæ et corporis significat, ideo illa crucis signatio quæ fit super illa verba : « Pax Domini », magis pertinet ad resurrectionem quæ virtute Trinitatis et tertio die facta est. 274. — Quod autem quinquies se sacerdos ad populum convertit significat quod Dominus die resurrectionis quinquies se manifes­ tavit. Primo Mariæ Magdalenæ, Joan., xx, 14. Secundo Petro, Luc., ull., 34. Tertio mulieribus, Mat., ult., 9. Quarto discipulis in Emmaus, Lucæ, ull., 15. Quinto discipulis congregatis in unum, Joan., ult., 1. 275. — Salutat autem populum septies ad septiformem gra­ tiam Spiritus Sancti ostendendam. 276. — « Sine quibus mortalis vita duci non potest » (10b), quia etsi possumus vitare singula, non tamen omnia. DISTINCTIO XIII Si Hæretici et excommunicati hoc sacramentum conficiant 1. — Solet etiam quæri utrum pravi sacerdotes hoc sacramentum confi­ cere queant. a. — Ad quod dici potest quod aliqui, licet sint pravi, consecrant vere, scilicet qui intus sunt nomine et1 sacramento etsi non vita ; quia non in merito consecrantis, sed in verbo efficitur Creatoris. Unde Augustinus2 : « Intra catholicam Ecclesiam in mysterio corporis et sanguinis Domini nihil a bono majus, nihil a malo minus perficitur sacer­ dote, quia non in merito consecrantis, sed. in verbo conficitur* Creatoris et virtute Spiritus sancti. Credendum est enim quod in verbis Christi sacra­ menta conficiantur. Sicut ipse est qui baptizat, ita ipse est qui per Spiritum sanctum suam efficit carnem et sanguinem. » Item Gregorius4 (Decr., c. i, q. 1, cap. « Multi saecularium » ; L. 187, 516) : « Putant quidam communionem corporis minus esse sanctificatum, si illorum fiat officio quorum vita eorum oculis videtur ignobilis. Heu quam in magnum laqueum incidunt, ut divina et occulta mysteria plus ab aliis sanctificata posse fieri credant, cum unus idemque Spiritus Sanctus in tota Ecclesia invisibiliter ea mysteria et operando sanctificet, et sanctificando benedicat ! Mysterium ideo dicitur, quod secretam et reconditam habeat dis­ pensationem. Sacrificium vero quasi sacrum factum, quia prece mystica con­ secratur pro nobis in memoriam dominicae passionis. Sacramentum est in aliqua celebratione, cum res ita fit ut aliquid significatae rei accipiamus. Sacramenta sunt : baptisma, chrisma, corpus : quæ ideo sacramenta dicuntur, quia sub tegumento visibilium rerum divina virtus secretius salutem eorumdem sacramentorum operatur. Unde a secretis virtutibus vel sacris, sacra­ menta dicuntur. Panis et calicis sacramentum græce eucharistia dicitur, latine bona gratia interpretatur. Et quid melius corpore et sanguine Christi ? b. — Sive ergo per bonos, sive per malos ministros intra Ecclesiam dispen­ setur, sacrum tamen est, quia Spiritus sanctus vivificat; nec bonorum dispen­ satorum meritis ampliatur, nec malorum attenuatur. Hoc de corpore Domini,, hoc et* de baptismate et chrismate sciendum est* et tenendum; quia virtus divina secretius operatur in eis, et divina solummodo est hæc virtus sive: potestas, non humanæ efficaciae. » 2. — Illi vero qui excommunicati sunt, vel de hæresi manifeste notati, non videntur hoc sacramentum posse conficere, licet sacerdotes sint ; quia nemo dicit in ipsa consecratione : Offero, sed Offerimus, quasi ex persona Ecclesiæ. Et ideo cum alia sacramenta extra Ecclesiam possint celebrari, de hoc non videtur. a. — Quod etiam Augustinus tradere videtur, dicens : « Recolite nomen et advertite veritatem l Missa enim dicitur, eo quod caelestis missus ad conse­ crandum vivificum corpus adveniat, juxta dictum sacerdotis dicentis : « Om­ nipotens Deus, jube hæc perferri per manus sancti angeli tui in sublime altare tuum, etc. » Idcirco, nisi angelus venerit, Missa nequaquam jure vocari potest. τ 1. Quar. om. « et ». —· 2. Paschasius, / de corp, et sang. Dom., c. 12 ; L. 150, 1310 ; cf. etiam Decret, caus. 1, q. i, can. « Intra catholicam » ; L. 187, 513. — 3. Quar. « perfi­ citur ». — 4. Ex Isidoro, VI Etymol ., c. 19. n. 38 ; L. 82, 255. — 5. Quar. « etiam ». — 6. Ed. om. « est :. i DISTINCTIO XIII 543 b. — Numquid enim si hoc mysterium hæreticus ausus fuerit usurpare, angelum de cælis mittit Deus oblationem ejus consecrare ; maxime cum eisdem per Prophetam comminatus sit, dicens (Malach., ii, 2) : « Maledicam benedictionibus vestris » ? Quod si benedictionibus eorum se asserit male­ dicturum Veritas, quid erit de hostia ? Ergo dicemus illam posse benedici ab illo quem scimus a Deo fore maledictum cum sua benedictione ? Si enim Deus maledixerit benedictionibus hæreticorum1, et simoniacus benedixerit, quis eorum prævalebit ? Numquid benedictio maledicti ad nihilum poterit redigere verba verissima comminantis Dei ? » Gregorius (ubi supra ad finem). « Maledicam benedictionibus vestris » id est quæ meis2 benedictionibus possidetis vel quicquid a vobis benedicetur vel quoniam non benedicunt sanctis ex vero corde, vel quia quæ inique agunt3 benedicuntur ab eis adulanturque peccatoribus, dummodo divites sint. » Hieronymus (in Mal. n, 2 ; L. 25, 1553) : « Maledicam benedicen­ tibus vos4 », id est quicquid a vobis benedicetur per me erit maledictum3, et in expositione sacri eloquii ut auditoribus placeat aliquid fingit, sua verba Icquitur, non Dei. Qui autem in verbis Dominicis aliter quam is qui pro­ tulit senserit, etsi sub alio intellectu, tamen aedificationem charitats tendit, Domini sunt verba quæ dicit. » Ex his colligitur quod hæreticus a catholica unitate® præcisus nequeat hoc sacramentum conficere, quia sancti angeli qui hujus mysiterii cele­ brationi assistunt, tunc non adsunt quando hæreticus et simorniacus hoc mysterium temerarie celebrare præsumit. Non enim dubitari licet ubi corporis Domini7 et sanguinis mysteria geruntur, supernoum civium adesse conventus. 3. — In hujus autem mysterii expletione sicut formam servari, ita ordi­ nem haberi, scilicet ut sit sacerdos, et intentionem adhiberi oportet, ut illud facere intendat. Si® non credit de illo mysterio, sicut veritas habet, numquid potest intendere illud conficere ? Et si non intendit, numquid conficit ? Aliqui dicunt, etiam non recte de illo mysterio sentientem posse inten­ dere, non quidem illud conficere, quod jam esset recte crederè sed id agere quod geritur ab aliis dum conficitur, et sic adhibetur intentio ; et si inten­ tio dicatur deesse conficiendi illud mysterium, tamen ex quo intendit ea dicere et agere quæ ab aliis geruntur, impletur mysterium. 4. — Illud etiam sane dici potest quod a brutis animalibus corpus Christi non sumitur etsi videatur. Quid ergo sumit mus, vel9 quid manducat ? Deus novit hoc10. 5. — De hoc cælesti mysterio aliqua perstrinximus a catholicis fideliter tenenda. Qui enim his contradicit, hæreticus judicatur. Quid faciat hæreticum et quid sit hæreticus 6. — Ne autem ignores quid faciat hæreticum vel quid sit hæreticus, audi breviter quid inde sancti Doctores tradant. Hilarius ait (lib. II De Trinit., n. 3 ; L. 10, 51) : « Extiterunt plures qui caelestium verborum simplicitatem non veritatis ipsius absolutionem susce­ perunt11, aliter interpretantes quam dictorum virtus postularet. De intelligentia enim hæresis, non de scriptura est ; et sensus, non sermo fit crimen. » Idem in VIII (lib. n. 38 ; L. 10, 231) : « Intelligentiæ sensus in crimine est. » 1. Quar. om. « benedictionibus hæreticorum ». — 2. Ed. « in eis ». — 3. Ed. « aguntur »' — 4. Quar. « benedictionibus vestris ». — 5. Quæ sequuntur om. Quar. — 6. Ed. « fide »· — 7. Quar. » dominici ». — 8. Quar. « Sed si ». — 9. Quar. om. « vel ». — 10. Quar om. « boc ». — 11. Quar. « susciperent ». 544 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Hieronymus1 dicit quod « ex verbis inordinate prolatis incurritur hæresis. » Augustinus (De utilitate credendi, c. 1, η. 1 ; L. 42, 65) definiens quid sit hæreticus, ait : « Hæreticus est qui2 alicujus temporalis commodi, et maxime gloriæ principatiisque sui gratia, falsas ac3 novas opiniones gignit vel sequitur. » DIVISIO TEXTUS 7. — « Solet etiam quæri utrum pravi sacerdotes etc.4 » (1). Postquam determinavit Magister de sacramento eucharistiæ, hic determinat de ministris hujus sacramenti. Et dividitur in partes duas. In prima determinat proposi­ tum. In secunda epilogat, ibi : » De hoc cælesti mysterio, etc. » (5). Prima in duas. In prima ostendit quis possit consecrare et dispensare hujusmodi sacramentum ; in secunda quis possit sumere, ibi : « Illud etiam sane dici potest etc. » (4). Prima in duas. In prima inquirit utrum potestas consecrandi per peccatum a ministro tollatur. In secunda ostendit quæ requiruntur in ministro ad hoc quod sacramentum consecrare, possit, ibi : « In hujus autem mysterii etc. » (3). Prima in duas. In prima inquirit utrum malus sacerdos possit consecrare ; in secunda, utrum ab Ecclesia præcisi, ibi : « Illi vero qui excommunicati sunt, etc. » (2). « De hoc cælesti mysterio etc. » (5). Hic epilogat. Et circa hoc duo fait. Primo ponit epilogum. Secundo ex inci­ denti determinat quid faciat hæreticum, ibi : « Ne autem ignores, quid faciat etc. * (6). Hic est duplex quæstio. Prima de ministro consecrante. Secunda de hæresi. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur tria. Primo,' quis possit consecrare. Secundo, de ritu consecrandi. Tertio, de dispensatione sacramenti. 1. Lyhanus, in Os. II, 16.— 2. Ed. ad. « pro ». — 3. Ed. « aui». — 4. Ed. om. « utrum pravi sacerdotes, etc. ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. I 545 ARTICULUS I [III q. 72, a. 2 ; q. 82, a. 1.] 8. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ETIAM LAICUS POSSIT CONSECRARE. 1. Consecrare enim sacerdotis est. Sed omnis laicus, si sit bonus, sacerdos est ; quia, ut dicit Chrysostomus (in Mai. op. imperf. hom. 43 ; G. 56,876), « omnis sancias, sacerdos esi * ; et omnibus fidelibus dictum est, I Petr., n, 9 : « Vos eslis ggnus electum, regale sacerdotium ». Ergo bonus laicus potest consecrare. 2. Præterea. Homo non potest consecrare virtute propria, sed virtute Dei. Sed bonus laicus magis est particeps diVinæ virtutis quam malus sacerdos. Ergo magis potest bonus laicus consecrare quam malus sacerdos. 3. Præterea. Magis est sumere sacramentum quam conlieere, quia hoc ad illud ordinatur. Sed bonus laicus potest sumere sacramentum. Ergo et consecrare. 9. — SED CONTRA. Hoc sacramentum offertur ad reconci­ liandum nos Deo, quod est officium mediatoris. Cum ergo sacer­ dotis tantum sit medium esse inter Deum et populum, soli sacerdotes hoc sacramentum conficere possunt. 10. — Præterea. Bonitas virtutis non est manifesta, quia» nemo scit utrum sit dignus odio vel amore », Eccle., ix, 1 ; et præcipue alteri nota esse non potest. Si ergo potestas consecrandi sequatur bonitatem personæ, non poterit esse notum quando consecra­ tum sit vere, et quando non ; et ita erit deceptio in sacramentis. [II] [III, q. 72, a. 2 ; q. 82, a. 1.] 11. — ULTERIUS. Videtur quod solus Episcopus possit CONSECRARE. 1. Quia in qualibet republica principi debetur actus nobilis­ simus, sicut etiam Commentator dicit in XI Meta. Sed suminus in nostra hierarchia est Episcopus, ut Dionysius dicit [De Eccles. Hier., c. 5, p. 1, n. 5 ; G. 3,506). Ergo cum consecrare sit summus actus nostræ hierarchiæ, hic actus sibi soli debebitur1. 2. Præterea. Secundum Dionysium (loco cit., n. 6), perficere est tantum Episcopi. Sed secundum ipsum, eucharistia est 1. Ed. « debetur » ; e « soli Episcopo debetur », contra αβγ&η. COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 19 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 546 perfectivam virtutem habens. Ergo solus Episcopus potest consecrare. 3. Præterea. Majus est consecrare corpus Christi quam con­ secrare altare vel benedicere virgines. Sed illa reservantur solis episcopis. Ergo multo fortius consecratio corporis Domini. 12. — SED CONTRA est communis usus Ecclesiæ et cano­ num institutio qui docent potestatem consecrandi et baptizandi Episcopis et sacerdotibus esse communem. [III] [Infra, Expos. Lil. ; d. 19, 60; III, q. 74, a. 9, ad 2 ; q. 82, a. 5; Quodl. XII, q. 11, a. 1.] 13. — ULTERIUS. Videtur QUOD HÆRETICI ET SCHISMATICI ET EXCOMMUNICATI CONSECRARE NON POSSINT. 1. Quia, sicut dicit canon, c. 24, q. i, cap. « Audivimus » (L. 187,1265) « quicumque ab unitate Ecclesiæ fuerit alienus, execrare potest, consecrare non valet. » Augustinus (L. II contra Crescon. c. 12 et 13 ; L. 43,474) etiam dicit quod extra Eccle­ siam non est locus veri sacrificii. Sed omnes prædicti sunt extra Ecclesiam. Ergo non possunt consecrare. 2. Præterea. Hoc sacramentum pollui non potest. Sed secun­ dum Hieronymum {In Aggæum, c. 2 ; L. 25,1409), hæretici panem pollutum comedunt. Ergo verum sacrificium non habent. Ergo non consecrant. 3. Præterea. Hoc sacramentum est unionis Ecclesiæ, unde et communio dicitur. Sed omnes prædicti hac unione carent. Ergo consecrare non possunt. 14. — SED CONTRA. Sacerdos habet potestatem conse­ crandi ex ipso charactere. Sed character manet in ipso hæretico, schismatico et excommunicato. Ergo possunt consecrare. 15. — Præterea. Qualitas personæ non exigitur nisi ad actum proprium personae. Sed consecratio non est actus personalis ipsius sacerdotis, sed Dei cujus verbis consecrat. Ergo non impeditur propter propriam qualitatem. [IV] [III, q. 82, a. 8 ; Quodl. XII, q. 11, a. l.J 16. — ULTERIUS. Videtur QUOD DEGRADATUS NON POSSIT CONSECRARE. 1. Nullus enim consecrare potest qui non habet potestatem consecrandi. Sed degradatus non habet potestatem consecrandi, DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. I 547 quamvis habeat potestatem baptizandi, ut dicit canon, i, q. i, cap. « Quidam1 » (L. 187,525). Ergo non potest consecrare. 2. Præterea. « Ex eisdem, fit res el corrumpitur » secundum Philosophum in II Elh. (/?1. 1104b, 7 ; 1. 1, n. 252). Sed aliquis ex potestate episcopi accipit posse consecrare. Ergo quando ab ipso degradatur, videtur quod hoc posse amittat. 3. Praeterea; Habens ordinem sacerdotalem non relinquitur puniendus judicio saeculari. Sed degradatus relinquitur. Ergo non habet ordinem. Ergo non potest consecrare. 17. — SED CONTRA. Si degradatus reconciliatur, non iterum ordinatur. Ergo ordinem non amisit. Ergo consecrare potuit. 18. — Præterea. Hoc idem probatur per indelebilitatem cha­ racteris, ut supra. 19. — Utrum autem malus sacerdos vel Angelus possit consecrare, eadem ratio est quæ et de baptizatione, et2 ideo quæratur supra, d. 53. [V] [ΙΙΙ, q. 82, a. 6.] 20. — ULTERIUS. Videtur quod Missa mali sacerdotis NON MINUS VALEAT QUAM BONI. 1. Quia, sicut dicit Augustinus4 (in lib. De corpore Christi, c. 12 ; L. 150,1310) : « In mysterio corporis et sanguinis Domini ' nihil a bono majus, nihil a malo minus perficitur sacerdote. » 2. Præterea. Baptismus datus a bono ministro nihil melius valet quam datus a malo. Ergo nec Missa a bono sacerdote vel malo dicta. 21. — SED CONTRA. Melius est quod est fructuosius. Sed Missa boni sacerdotis est fructuosior, quia ejus oratio magis exauditur. Ergo est melior. 22. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ordo Ecclesiæ derivatus est ab ordine cælestis hierarchiæ. Unde sicut in angelis diversis ordinibus diversi actus debentur, ita et in Ecclesia militante ad diversos actus diversi ordines applicantur, sicut etiam et in corpore diversa membra diversa habent officia, cui corpus mysticum similatur, ut patet I Cor.,Jiii. , 23. — Ordines autem Ecclesiæ distingui non possunt per diversitatem interioris bonitatis, quia ignota est et indeterminati sunt gradus ejus. 1. Ed. « Quod quidam ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. β « d. 6 ». — 4. Paschasius. 54» SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 24. — Et quia bonitas vel virtus alicujus non ordinatur ad hoc quod aliquis aliquid possit, sed ad hoc quod bene faciat illud quod potest ; habitus enim virtutum non sunt potentiæ, sicut1 Philosophus (II Eth. β4. 1106a,6 ; 1. 5, n. 303), probat2; ideo quod unus possit actum quem alius non potest, non con­ tingit ex diversitate bonitatis vel malitiæ, sed ex potestate suscepta3 quam habet unus et non alius4 ; ideo, quia laicus potestatem consecrandi non accipit, sua bonitas quaniacumque sit\ non juvat eum ad hoc quod consecrare possit. 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod omnis bonus homo dicitur esse sacerdos mystice ; quia scilicet mysticum sacrificium5 Deo offert seipsum, scilicet « hostiam viventem Deo », Rom., xn, 1. 26. — Ad secundum dicendum quod laicus bonus fit particeps dominicæ virtutis ad bene agendum hoc quod poterat prius ali­ quo- modo facere, non autem ad hoc quod possit hoc per virtu­ tem quod® prius non poterat. 27. — Ad tertium dicendum quod, quamvis acceptio sacra­ menti sit major in fructu, tamen consecratio est major in potesstate. Unde non oportet quod qui potest accipere, possit consecrare. 28. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod potestas consecrandi non solum Episcopis, sed etiam sacerdo­ tibus collata est ; quia ordo sacerdotis est medius inter Episco­ pum7 et populum. Unde sicut in angelica hierarchia illumina­ tiones ad inferiorem ordinem mediante superiore perveniunt, ita omnia sacramenta quæ communiter toti populo dispensantur, per sacerdotes conferuntur ; et hujusmodi sunt omnia quæ non collocant in aliquo statu vel gradu super alios. 29. — Et quia eucharistia est hujusmodi, ideo non solum per Episcopos, sed etiam per sacerdotes dispensatur et consecratur. Est etiam alia ratio, ut sit frequentior memoria dominicæ passionis et magis subveniatur vivis et mortuis ex majori fre­ quentia sacramenti. 30. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, licet iste actus sit matrimus in se, non tamen est maximus quantum ad consti­ tuendum in ordine Ecclesiæ ; quia per sumptionem hujus sacra­ menti non constituitur aliquis in gradu vel statu altiori inter membra Ecclesiæ, sicut fit per ordinem. Et ideo non oportet quod ille actus solis Episcopis reservetur. 31. — Ad secundum dicendum quod « in rebus ordinatis, ita est quod semper inferior participat aliquid de perfectione superioris», 1. aeq < ut ». — 2. αη ad. « et ». — 3. a« accepta ». —4. α N. ad. «et». — 5. a «sa­ cerdotium >. — 6. a « quam ». — 7. y « Episcopos. ». DISTINCTIO XIII, QUZEST. I, ART. t t Ï j 549 ut Dionysius dicit (De Eccl. Hier., c. 6, p. 3 ; G. 3, 534) ; et hoc modo est in connexione caelestis hierarchise, ut in II lib. d. 9 (q. 1, a. 6) dictum est. 32. — Et ideo, quia ordo sacerdotis continuus est ordini Episcopi, participat etiam aliquid de perfectiva virtute quantum ad illam perfectionem qua quis in seipso perficitur ; non autem quantum ad1 perfectionem qua aliquis in eminentiori gradu constituitur, sicut est in ordine ; vel altiori officio, sicut est in confirmatione. Et ideo sacerdos participat ab Episcopo potesta­ tem consecrandi, non autem confirmandi vel ordinandi. 33. — Et quod ipsam habeat quasi* participative3, Diony­ sius dicit (De Eccles. Hier., c. 5, p. 1, n. 5 ; G. 3,506) : quod patet4 ex hoc quod sacerdos consecrat super altare ab Episcopo conse­ crato5, et in vasis consecratis per Episcopum, ipse etiam conse­ cratus per Episcopum'* 34. — Ad tertium dicendum quod illae benedictiones non veniunt in usum totius populi, sed aliquarum excellentium perso­ narum. Et ideo solis Episcopis reservantur. 35. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dixerunt quod haeretici ab Ecclesia praecisi, et6 similiter excommunicati et schismatici, quia sunt extra unitatem Eccle­ siæ, non possunt consecrare. Et hujus opinionis videtur fuisse Magister in Littera (2). 36. — Sed quia omne illud quod per consecrationem datur est perpetuum, ideo, sicut baptismus qui per consecrationem datur, nunquam amittitur, quantumcumque aliquis in hæresim labatur7 vel schisma vel excommunicationem ; ita neo sacerdo­ talis ordo aliquo modo amitti potest, ut Augustinus dicit Ad Parmenianum (lib. II, c. 13 ; L. 43,69). z 37. — Et quia potestas consecrandi ordinem sacerdotalem consequitur, ut dictum est ; ideo haeretici8, schismatici et excom­ municati consecrant, quamvis ad suam perniciem, dummodo servetur debita forma et materia et intentio quæ etiam in infi­ delibus esse possunt, ut supra d. 5 (q. 2, a. 2) de Baptismo dictum est. 38. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum canonis intelligendum est quantum ad illos qui debitam formam non servant, vel quantum ad execuiionem quam amittunt ; non enim jus consecrandi habent ; et hoc solum posse dicimur in jure, quod juste possumus. dam > 1. Ed. ad. « illam». — 2. Ed. om. « quasi ». — 3. y « participatione ». ·— 4. γ ad. « etiam ». — 5. F. « consecratum ». — 6. y om. « et ». ·— 7» ayc-rç « labitur ». — 8. Ed. ad. « et ». 550 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 39. — Vel loquitur de consecratione qua ordines conferuntur ; quia ad damnationem potius quam ad sanctificationem reci­ pientium cedit. 40. —■ Et similiter quod Augustinus dicit, quod extra Eccle­ siam non est locus veri sacrificii, intelligendum est quantum ad effectum.; vel extra Ecclesiam, idest extra formam Ecclesiæ. 41. — Ad secundum dicendum quod dicitur panis pollutus non in se, sed quia ipsi et seipsos polluunt consecrando et sumendo, et alios qui ab eis sacramenta scienter accipiunt. 42. — Ad tertium dicendum quod inquantum ordinem habet, ad unitatem Ecclesiæ perlinet, quamvis quantum ad aliud1 pos­ sit ab Ecclesia esse praecisus. 43. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod degradalus, quia ordinem non amittit, potestatem consecrandi retinet ; sed jus consecrandi sibi aufertur. Et ideo si consecrat, peccat, tamen consecratum est:. 44. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille canon non loquitur asserendo, sed quasi opponendo, ut ex circumstantia litteræ apparet. 45. — Ad secundum dicendum quod Episcopus non dedit ordinem, sed Deus per ministerium Episcopi ; et Deus posset auferre, sed2 non Episcopus ; quia non est constitutus minister auferendi ordinem, sicut conferendi ; quia propter efficaciam consecrationis debet esse ordo perpetuus. 46. — Ad tertium dicendum quod non est essentiale ôrdini sacerdotali quod judicio sæculari relinqui non possit, sed3 ex privilegio indultum. Et ideo manente ordine, degradatus sua culpa hoc privilegium amittit. 47. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod de Missa possumus loqui dupliciter : aut quantum ad id quod est essentiale in ea, scilicet corpus Christi. El sic a quocumque dica­ tur, æqualiter bona est, quia opus operatum æqualiter4 bonum est et virtuosum. Vel quantum ad id quod est annexum sacra­ mento et quasi secundarium. Et sic Missa boni sacerdotis melior est, quia non solum habet efficaciam ex opere operato, sed ex opere operante. Et ideo ceteris paribus melius est audire Missam boni sacerdotis quam mali. Et per hoc patet solutio ad utramque partem. 1. Ed. « aliquid ». — 2. Ed. om. α sed ». — 3. Ed. « seu » — 4. Ed. om. « æqua­ liter ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. II 551 ARTICULUS II [I] [III, q. 82, a. 10.] 48. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod LICEAT SACERDOTI OMNINO A CONSECRATIONE ABSTINERE. 1. Quia de beato Marco narrat Hieronymus1 quod sibi pol­ licem amputaverit, ut sacerdotio reprobus haberetur. Nec hoc fecit nisi indignum se reputans tali sacramento. Ergo videtur quod si omnino a celebratione abstineat ex reverentia dominici corporis et propriæ infirmitatis consideratione aliquis sacerdos, non peccet12. 2. Præterea. Sicut sacerdotis officium est consecrare, ita et ligare et solvere. Sed non exigitur ut liget et solvat, nisi habeat curam animarum. Ergo etiam a sacerdote qui non habet popu­ lum cui teneatur, non exigitur quod consecret ; et ita non peccat omnino abstinendo. 49. — SED CONTRA est quod Ambrosius dicit : « Grave est quod ad mensam tuam mundo corde et manibus innocentibus non venimus ; sed gravius est, si dums peccatum metuimus, etiam sacrificium non reddamus. » Sed primum est peccatum mortale. Ergo et secundum. [Π] [III, q. 82, a. 2.] 50. ■— ULTERIUS. Videtur quod non possint plures SIMUL EAMDEM HOSTIAM CONSECRARE. 1. Quia plurium agentium sunt plures actiones, maxime quando unusquisque sufficit ad agendum. Sed unus sacerdos tantum potest consecrare. Ergo si plures simul consecrent, sunt plures consecrationes super eamdem hostiam ; et ita fit injuria sacramento. 2. Præterea. Unus dicens verba, virtute verborum consecrat. Sed quod factum est, fieri non potest ; quia quod est, non fit. Ergo alii nihil faciunt. Ergo superfluum est quod dicunt verba4. 51. — SED CONTRA est consuetudo quarumdam Ecclesia­ rum, in quibus novi sacerdotes simul Episcopo concelebrant. 1. Sic in veteri prologo Super Marcum, Hieronymo ex «rrore adscripto. — 2. Ed. « peccat ». — 3. a ad. « non ». — 4. Ed. om. « verba ». 552 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [HI] [III, q. 83, a. 2.] 52. — ULTERIUS. Videtur quod non debeat quotidie Missa in Ecclesia celebrari. 1. Quia in Missa recolitur dominica passio. Sed Ecclesia celebrat memoriam dominicæ passionis semel in anno. Ergo non pluries debet in Ecclesia Missa dici. 2. Præterea. In die Parasceves agitur memoria dominicæ passionis, nec tamen tunc consecratio fit. Ergo multo minus deberet fieri in aliis diebus. 3. Praeterea. Aliquibus diebus celebratur hoc sacramentum pluries una die solemniter in Ecclesia, sicut patet in festo Nati­ vitatis et multis aliis diebus. Ergo videtur quod aliquando deberet prætermitti. 53. — SED CONTRA. Sacramenta Ecclesiæ debent magis assiduari quam sacramenta veteris legis1. Sed quotidie in veteri lege offerebatur sacrificium. Ergo multo fortius debet in nova lege fieri. 54. —■ Præterea. Panis hujus sacramenti dicitur quotidianus. Sed non nisi quia quotidie consecratur. Ergo quotidie consecrari debet. [IV] [III, q. ?3, a. 2.] 55. — ULTERIUS. Videtur quod hora vespertina de­ Missa celebrari. 1. Quia « Christi actio nostra est instructio » (d. 15, 556). Sed ipse Christus hoc sacramentum fecit in cœna hora serotina. Ergo et tali hora deberet fieri. 2. Præterea. Secundum canones ordines sunt celebrandi circa vespertinam horam. Sed ordines sacri non celebrantur sine Mis­ sarum solemniis. Ergo debet Missa vespertina hora celebrari. beat1 I 56. — Item. Videtur quod post mediam noctem. 3. Quia tunc dies secundum Ecclesiæ computum incipit. 57. — Item. Videtur quod tantum in hora sexta. 4. Quia in8 illa hora Dominus passus est, cujus passionis hoc sacramentum est memoriale. 1. Ed. « Sacramentum Ecclesiæ deberet magis assiduari quam sacramentum veteris legis ». — 2. Ed. « deberet ». — 3. a N. om. « in ». DISTINCTIO XIII, QU7EST. I, ART. 1Ï 553 [V] [Infra, d. 24, q. 2, a. 2, ad 9 ; III, q. 83, a. 3.] ► 58. — ULTERIUS. Videtur quod non oporteat in loco SACRO CELEBRARI. ; : f 1. Quia sicut hoc sacramentum non est necessitatis, ita nec confirmatio. Sed confirmatio potest conferri in loco non sacro. Ergo et hoc sacramentum non oportet quod in loco sacro conficiatur. 59. — Item. Videtur quod non oporteat esse altare de LAPIDE. ; » > 2. Quia sacrificia veteris legis fuerunt sacrificii hujus figura. Sed ad veteris legis sacrificia altare fiebat de lignis sethim, ut patet Exod., xxv, 10 ; et iterum de auro, ut patet III Reg., vu, 48 ; et iterum de terra, ut patet Exod., xxvi. Ergo et in nova lege non solum de lapide oportet quod fiat. 60. — Item. Videtur quod in pannis âERicis debeat consecrari. 3. Quia panni illi sunt pretiosiores. Ergo ad reverentiam sacra­ menti magis eis debemus uti. 61. — Item. Videtur quod in calice dr petra possit celebrari. 4. Quia calix significat sepulcrum Christi. Sed illud sepulcrum fuit de petra. Ergo et calix de petra debet fieri. De indumentis autem sacerdotalibus dicetur in trac­ tatu de ordine (d. 24, q. 1, a. 3). [VI] [III, q. 83, a. 3.] 62. — ULTERIUS. Videtur quod aliquù prædictorum omisso non sit consecratio. 1. Quia, sicut dicit Dionysius, 3 cap. Cæl. Hitf. (η. 2; G. 3, 166) « operationes hierarchicæ ordinantur secundum divinas leges ». Sed ille qui praetermittit ritum ab Ecclesia institutum, non sequitur divinas leges quæ per patres nobis positæ sunt. Ergo ,talis non consecrat, cum consecrare sit actus hj«rarchicus, quia est actus ordinis. 2. Præterea. Totus ritus sacramenti suam hebet significatio­ nem. Sed significatio est de essentia sacramenti.. Ergo et ritus consecrandi. Et ita, si prætermittatur, non erit vera consecratio. 3. Præterea. Actiones spirituales magis sunt ordinatæ quam sæculares. Sed si aliqua actio in rebus sæcularibùs, puta venditio vel emptio vel aliquid hujusmodi, contra statuta Principum 554 SCRIPTUM SUPER LIB IV SENTENTIARUM fiat, pro nulla haberetur. Ergo et si aliquis consecraret contra statutum Ecclesiæ, consecratio nulla est. 63. — SED CONTRA. Ea quæ sunt de essentia sacramenti, sunt eadem apud omnes. Sed ritus sacramenti non est idem apud omnes, nec secundum omne tempus. Ergo non est de essentia sacramenti. Ergo sine hoc potest fieri consecratio. 64. — Præterea. In baptismo sunt quædam quæ si omittan­ tur, non reputatur sacramentum irritum, quia sunt ad solemnitatem sacramenti. Ergo et hic si omittantur illa quæ pertinent ad solemnitatem consecrationis, vere1 consecratio erit. 65. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod secundum Quosdam non peccat qui dimittit celebrationem, nisi populum habeat commissum, vel ex obedientia teneatur celebrare. 66. — Sed quia secundum Gregorium (Homil. 9 in Evang. ; L. 76,1106) « cum crescunt dona, rationes crescunt donorum » ; cum sacerdoti sit data potestas nobilissima, reus negligentiæ erit, nisi illa utatur ad honorem Dei et salutem suam et aliorum vivorum et mortuorum, secundum illud I Pelr., vi, 10 : « Unus­ quisque gratiam quam accepit, in alterutrum illam adminis­ trantes etc. » 67. — Nisi forte aliquis ex familiari Spiritus Sancti instinctu dimittat2, sicut legitur de quodam sancto patre in Vitis Patrum (lib. IX, c. 19; L. 74, 80), qui ordinatus nunquam postea cele­ bravit. 68. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille qui non habet ordinem, potest ordinem refugere. Sed ille qui habet, tenetur ipsum exsequi. 69. — Ad secundum dicendum quod secundum omnes, alios actus ordinum debet homo non soli Deo, sed etiam proximis, quia actus inferiorum sunt ad ministerium sacerdotis. Alii3 autem actus sacerdotis, ut ligare et solvere, respiciunt corpus mysticum ; similiter etiam docere et baptizare. Et ideo qui non tenetur aliis vel subjectione vel prælalione, potest ab illis actibus sine peccato cessare. 70. — Sed consecratio est actus dignior et ordinatus ad corpus Christi verum, nec respicit corpus Christi mysticum nisi ex consequenti. Et ideo etiam si nulli homini teneatur, tamen tenetur Deo, ut reddat eo sacrificium acceptum ; sacerdotibus enim præceptum est : « Hoc facite in meam commemorationem. » (Luc. xxii, 19) 71. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod 1. γ « vera », α etiam cor. « vere » in « vera », — 2. a «dimittit». — 3. F. « al’a > 555 DISTINCTIO XIII, guÆST. I, ART. tt secundum morem quarumdam Ecclesiarum plures sacerdotes Episcopo concelebrant, quando ordinantur ; ad repræsentandum quod quando Dominus hoc sacramentum instituit et potesta­ tem consecrandi discipulis dedit, eis conccenavit, sicut Episcopus simul cum ordinatis presbyteris celebrat. 72. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quia intentio requiritur ad perfectionem sacramentorum, ideo, cum omnes habeant intentionem unam consecrationem faciendi, non esi ibi nisi una tantum consecratio. 73. — Ad secundum dicendum quod sicut Innocentius dicit (lib. IV de sacro Alt. Myst., c. 25 ; L. 217, 873), omnes concele­ brantes debent intentionem referre ad illud instans in quo Epi­ scopus verba profert; et sic Episcopi intentio non defraudatur, nec aliquis ibi facit quod factum est. 74. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod secun­ dum Innocentium, quinque de causis quotidie Missa in Ecclesia celebratur. Primo, quia oportet semper esse paratam medicinam contra quotidiana peccata. Secundo, ut lignum vitæ semper sit in medio paradisi. Tertio, ut nobis quotidie Christus uniatur sacramentaliter et nos ei spiritualiter. Quarto, ut sit apud nos vigil2 memoria passionis. Quinto, ut vero agno loco typici quotidie utamur ad vesperam quem3 Judæi ad vesperam convertendi esurient, secundum illud ps. (lviii, 15) : « Convertentur ad vesperam, etc. » 75. — AD PRIMUM ergo dicendum quod passio Christi prout in capite contingit, semel tantum in anno repræsentatur in Ecclesia ; sed prout in nos ejus effectus provenit, quotidie debet repræsenlari, quia ejus effectus in nobis continuus est, et sic repræsentatur in hoc sacramento. 76. — Ad secundum dicendum quod Ecclesia volens popu­ lum christianum circa ipsam dominicam passionem prout in capite nostro fuit, mente occupari, statuit ut illa die non conse­ craretur corpus Christi. Ne tamen Ecclesia omnino sine corpore Christi esset, corpus Christi præcedenti die consecratum el reservatum sumitur; sanguis autem non reservatur propter effusionis periculum. 77. — Nec est verum quod Quidam dicunt quod vinum ex immissione partis hostiæ in calicem consecratur, quia transsubstantiatio non fit sine debita forma verborum ; unde post potum illum non liceret eadem die communicare. 1. Ed. « celebrantes ». — 2. α N. « jugis ». — 3. Ed. « quoniam». — 4. α ad. « et ». 556 SCRIPTUM SUPER LIB. iv sententiarum 78. — Ad tertium dicendum quod omnis nostra actio per Christum perfici debet. Et ideo, quando in una die occurrunt vel diversa Dei beneficia commemoranda, de1 quibus sunt gratiæ Deo reddendæ, vel etiam plura a Deo impetranda pro salute vivorum et2 mortuorum, oportet quod pluries Missa in Ecclesia celebretur, si adsit facultas ; nec ex hoc sequitur quod aliquando debeat intermitti. 79. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod com­ muniter loquendo Missa debet dici in die et non in nocte ; quia hoc sacramentum ad tempus gratiæ pertinet, quod per diem significatur. Rom., xm, 12 : « Nox præcessit, dies autem appro­ pinquavit. » Dies autem judicatur non solum ab ortu solis, sed ex quo incipiunt orituri solis3 signa manifestari per aliquam aeris illustrationem. 80. — Tamen in duabus noctibus Missa decantatur propter privilegium illarum noctium, scilicet in nocte Nativitatis, quando Christus natus est, ei in nocte Resurrectionis circa principium, ut patet ex oratione, « Deus qui hanc sacratissimam noctem etc. » ; quamvis hoc non oporteat semper observari. 81. —■ Solemnis autem Missæ celebratio tribus horis instituta est fieri : scilicet in tertia diebus festis, in sexta diebus profestis, in nona diebus jejuniorum ; quia in Missa recolitur mors Christi, qui quidem hora tertia crucifixus est linguis Judæorum, hora sexta manibus militum, hora nona expiravit. 82. — Sed quando fiunt ordines, potest Missa cantari etiam post nonam, et præcipue in sabbato sancto, quia ordines perti­ nent ad diem dominicam ; vel etiam ut diligentior fiat præparatio, differtur quantum differri potest ante prandium. Et ideo quando non est dies jejunii, celebratur inter tertiam et sextam, qua hora comeditur communiter ; sed in diebus jejunii in nona. 83. — Privatæ autem Missæ dici possunt a mane usque ad tertiam, vel etiam usque ad nonam in diebus jejuniorum. 84. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eadem ratio est quare Christus hora vespertina consecravit et quare post ccenam. Unde sicut non oportet quod imitemur eum in secundo, ita nec in primo. 85. — Ad secundum dicendum quod hoc singulariter est in diebus ordinum ratione jam dicta (82). 86. — Ad tertium dicendum quod in medio noctis secundum Ecclesiam incipit dies naturalis, non autem dies artificialis in qua solum licet celebrare. 1. αγνή « vel » N. ad. — 2. a « vel ». — 3. y om. per homot. « sed ex quo incipiunt orituri solis ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. II 557 87. — Ad quartum dicendum quod quamvis Christus hora sexta fuerit in cruce positus, tamen sacramentum passionis suæ peractum est in aliis horis. Et ideo non oportet quod tunc tantum Missa celebretur. 88. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod in hoc sacramento continetur ille qui est totius sanctitatis causa. Et ideo omnia quæ ad consecrationem hujus sacramenti per­ tinent, etiam consecrata sunt : sicut ipsi sacerdotes consecrantes et ministri et vestes et vasa et omnia hujusmodi. Et ideo etiam debet in altari et in domo consecrata celebrari hoc sacramentiim. 89. — Si autem necessitas adsit, vel propter destructionem Ecclesiarum in aliqua terra, vel in itinere constitutis, licet etiam in locis non consecratis celebrare, dummodo habeant altare portatile1 consecratum et alia hujusmodi quæ ad consecrationem hujus mysterii requiruntur ; alias non licet, nisi Episcopo con­ cedente. 90. — AD PRIMUM ergo dicendum quod confirmationis sacramentum non continet ipsum Christum. Et ideo non requi­ ritur loci sanctificatio, sicut in hoc sacramento. 91. — Ad secundum dicendum quod beatus Silvester instituit quod altare de cetero nonnisi lapideum esset. Quia enim altare consecrari debet, oportet esse aliquam rem fortem et non fra­ gilem, sicut est lignum vel terra, de qua fiat altare. 92. — Item quia debet esse in Ecclesia copia altarium, ut frequentetur hoc mysterium, ideo debet esse materia communis, non autem aurunj vel argentum vel aliquid hujusmodi, quod non de facili possit haberi. In veteri autem lege erat tantum unum altare ad unum tantum effectum deputatum ; et ideo nihil oberat, si de auro fieret. 93. — Competit etiam lapis ad significationem altaris, quod Christum significat, qui etiam per petram significatur ; I Cor., x, 4 : « Petra autem erat Christus ». Sed ante tempus Silvestri, propter persecutionem non erat fidelibus certus locus ad manendum. Et ideo habebant altare ligneum quod facile transferretur. 94. — Ad tertium dicendum quod panni in quibus Christi corpus consecratur, repræsentant sindonem mundam qua corpus Christi involutum est. Et ideo sicut illa linea fuit, ita non licet nisi in pannis lineis corpus Christi consecrare. Linum etiam competit huic sacramento et propter puritatem, quia ex eo panni candidissimi et facile mundabiles fiunt ; et propter multiplicem tunsionem lini qua paratur ad hoc ut ex 1. α « portabile ». 558- SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM eo flat pannus candidus, quæ competit ad significandum passio­ nem. Christi. Unde non decet1 de pannis sericis corporale et pallas altaris esse, quamvis sint pretiosiores ; neque de panno lineo tincto, quamvis sit pulchrior. 95. — Ad quartum dicendum quod secundum statutum Ecclesiæ calix debet esse tantum de auro vel argento vel stagno2 ; non- autem de ære vel aurichalco, quia ex fortitudine vini rubiginem generaret et nauseam provocaret ; neque ex vitro vel ex crystallo propter fragilitatem ; neque ex ligno propter porositatem, quia imbibit liquorem immissum ; neque ex lapide, propter ineptitudinem ; non enim oportet quod quantum ad omnia, signa signatis respondeant. 96. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod remotis his- quæ non sunt de essentia rei, res nihilominus manet. Unde cum. hujusmodi ritus quantum ad determinationem horæ vel loci, vel indumentorum, non sint3 de essentia sacramenti, sed de solemnitate, si omittantur, nihilominus consecratum est sacri­ ficium, dummodo adsint ea quæ sunt de essentia sacramenti, scilicet ordo et intentio ex parte consecrantis, et materia et forma ex parte consecrati. 97. — Tamen graviter peccat qui aliter facit et4 degradandus esset. 98. — AD PRIMUM ergo dicendum quod leges divinæ quæ pertinent ad essentialem institutionem sacramenti, si mutentur, nihil fit, ut si alia materia esset vel forma ; secus autem est de legibus quæ pertinent ad solemnitalem sacramenti. 99. — Ad secundum dicendum quod significatio rei sacramentalis est de essentia sacramenti ; et hoc sufficienter habetur per. materiam. Et ideo significatio quæ superadditur in alio5 ritu, est de solemnitate, non de essentia sacramenti. 100. — Ad tertium dicendum quod sacramenta originem habent ex institutione divina. Et ideo omissio alicujus quod sit ab Ecclesia institutum, non potest impedire quin verum sacra­ mentum fiat. Impediret autem, si sacramenta ex institutione Ecclesiæ efficaciam haberent, sicut actiones sæculares ex statutis6 ratificantur. 1. Ed. « deceret ». — 2. Ed. < stanno ». —- 3. α « sunt ». — 4. ay om, « et », sed γ suppleti € om. « et degradandus esset », contra β8η et ed. — 5. Ed. « aliquo ». — 6. RANVP. ad. « Principum ». 559 DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. Ill ARTICULUS III [I] [III, q. 82, a. 3.] 101. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod LAICUS POTEST1 DISPENSARE CORPUS CHRISTI. 1. Perfectio enim hujus sacramenti in materiæ consecratione consistit, ut supra dictum est (d. 8, 15), non2 in usu sacramenti. Sed ordinati sunt ministri sacramentorum. Ergo etsi consecratio materiæ ad solos sacerdotes pertineat, tamen dispensatio debet ad omnes ■ pertinere. 2. Præterea. Ab illis debet dispensari sacramentum qui cum reverentia ipsum tractant. Sed quidam laici sunt majoris reverentiæ ad sacramentum quam etiam sacerdotes et etiam mulieres interdum. Ergo per eos3 potest hoc sacramentum dispensari. 3. Praeterea. Sicut sacerdotis est dispensare corpus Christi, ita et tangere. Sed in aliquo casu licet laico tangere corpus Christi : puta si videret ipsum in terra jacere4 et non esset sacerdos qui tolleret. Ergo et in aliquo casu liceret ei dispensare. 102. — SED CONTRA est quod dicitur De Consecr., d. 2 (cap. : « Pervenit ad notitiam » ; L. 187, 1743), ubi inhibetur ne etiam infirmis per laicos sacerdotes hoc sacramentum trans­ mittant. 103. — Praeterea. Ad eosdem pertinet esse ministros Ecclesiæ, et dispensatores mysteriorum Dei, I Cor., iv, 1 : «Sic nos existimet homo etc. » Sed laici non sunt ministri Ecclesiæ. Ergo non debent esse dispensatores sacramentorum. [II] [III, q. 82, a. 3, c. et ad 1.] 104. — ULTERIUS. Videtur quod diaconus possit dis­ pensare. 1. Quia beatus Laurentius diaconus fuit. Sibi autem commissa fuit dispensatio dominici sanguinis, ut patet in legenda sua. Ergo diaconus potest dispensare. 2. Præterea. Dispensatio hujus sacramenti ad populi cura1. ae « possit » contra et ed. — 2. α « nihil ». -— 3. αβγ « eas », contra Sci] et ed. ■— 4. ae « cadere », γ « cadentem » et ed. in margine «vel in luto jacere » contra j3Se») et ed. 560- SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tionem1 pertinet. Sed diaconus potest habere curam animarum. Ergo et ipse est dispensator hujus sacramenti. 105. — SED CONTRA est quod dicit canon, dist. 232 : « Non oportet diaconum panem dare », id est corpus Christi. [III] [Infra, Λ 24, q. i, a. 3, sol. 5, ad 3, 4 ; III, q. 64, a. 9, ad 3 ; q. 82, ad. 9 ; Quodl. XV q. 8, a. 1, 2.] 106. — ULTERIUS. Videtur QUOD ALIQUIS POSSIT LICITE RECtPERE DISPENSATIONEM SACRAMENTI A FORNICARIO VEL EX­ COMMUNICATO VEL HÆBETICO SACERDOTE. 1. Augustinus enim dicit (III Coni, litter. Petiliani, c. 9 ; L. 43,353) : « Neque in homine bono, neque in homine malo aliquis saepimenta Dei fugiaP. » Ergo potest a quolibet sacerdote hoc4 sacramentum recipere. •2. Præterea. Virtus divina prævalet malitiæ humanae. Sed sacramentum virtute divina continet gratiam et causât. Ergo quajitumcumque sit malus ille qui dederit vel haereticus, conse­ quitur gratiam qui ab eo sacramentum recipit5. 3. Præterea. Iniquitas sacerdotis non potest ipsum corpus Christi inquinare. Sed hoc sacramentum ex ipso opere operato quod est corpus Christi, gratiam confert. Ergo etiam si aliquis sit expommunicatus vel haereticus, sacramentum ab eo perceptum gratiam confert. 107. — SED CONTRA est quod dicit canon 33 (« cap. Nullus Mistam » ; L. 187,177) : « Missam non audias sacerdotis quem scis* concubinam indubitanter habere. » Ergo peccat qui recipit sacramentum a concubinario sacerdote. 108. — Præterea. Nullus debet recipere sacramentum præter institutionem Ecclesiæ, quia indignus accederet. Sed aliqui secundum institutionem Ecclesiæ sunt suspensi. Ergo non licet ab eis sacramenta recipere. 109. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod sicul in corpore naturali sunt quædarn membra principalia per quæ virtutes et operationes vitæ a principio vitae ad cetera membra decurrunt ; ita et in Ecclesia sacerdotes et alii ministri sunt quasi membra principalia quibus mediantibus sacramenta vitæ populo dispensari debent. Et ita’ laicis, quanI * 1.1’.« animarum curam ». — 2. Ed. 93. — 3. Sic in Vecr., c. i, q. i, c. 35 ; L. 187, 498 ; sed paulo aliter in Aug. textu : « Nemo glori&tur nec in homine bono ; nemo bona Dei fugfat, nec in homine malo a. — 4. γ om. « hoc ». — 5. αβ&ι «recepit».— 6. Ed. « Nullus missam audiat sacerdotis quem scit... » — 7. €η et ed. « ideo ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. I, ART. HI 561 tumcumque sanctis, sicut nec consecratio, ita nec dispensatio hujus sacramenti competit. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis in essentia sua sacramentum sit perfectum sine usu sacramenti, tamen per­ fectionem quantum ad effectum sine usu non habet. Et ideo etiam usus sacramenti hujus ad dispensationem ministrorum Ecclesin' pertinet. ,111. — Ad secundum dicendum quod in hoc sacramento ad reverentiam ipsius non solum exigitur sanctificatio morum, sed etiam sacramentalis sanctificatio ; quia et ipse calix in quo sanc­ titas morum esse non potest, consecratur propter reverentiam sacramenti. Et similiter in dispensante hoc sacramentum debet esse utraque sanctificatio. Unde et manus sacerdotis unctione sanctificantur, sicut et calix. Et ideo1 quia laicus hanc sanctitatem non habet, ideo non potest hoc sacramentum dispensare. 112. — Ad tertium dicendum quod sicut baptismum conferre competit sacerdoti ex officio, tamen laicus in casu necessitatis non peccat baptizans ; ita tangere corpus Christi ex officio soli sacerdoti competit ; sed in casu necessitatis potest et debeti. 2 cor­ pus Christi tangere, etiam si sit peccator, ut si in aliquo loco immundo jaceret. · 113. — Sed non est simile de dispensatione sacramenti, quia receptio hujus sacramenti non est necessitatis. Unde ei qui non; potest sacramentaliter manducare, dicendum est : « Crede et manducasti. » (August., in Joan. tr. 26, 1 ; L. 35, 1607). 114. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod dispensatio hujus sacramenti proprie ad sacerdotem pertinet, eo quod ipse repræsentat Christum qui fuit mediator Dei et hominum. Unde cum hoc sacramentum sit ad reconciliandum nos Deo, debet3 per sacerdotem qui est mediator inter Deum et populum, dispensari. 115. — Sed sicut sacerdos, ut dictum est (32), participat ali­ quid de virtute perfective quæ est Episcopi ; ita diaconus par­ ticipat aliquid de dispensatione hujus sacramenti. Competii enim ei ex officio sanguinem Domini dispensare, sed non corpus ; quia dispensator corporis oportet quod4 ipsum corpus tangat, non autem dispensator sanguinis. 116. — Diacono autem non licet corpus Christi tangere, cum non habeat manus consecratas5. Et ideo non debet corpus disi. Ed. om. t ideo ». — 2. β et ed. ad. « laicus », contra αγδιη. — 3. Ed .«oportel ». — 4. α « ut ». — 5. Ed. « sacratas ». 562 SCRIPTUM SUPRE LIB. IV SENTENTIARUM pensare nisi de mandato presbyteri vel Episcopi, vel presbytero longe posito in casu necessitatis. 117. — Vel ideo dispensat sanguinem et non corpus, quia per sanguinem significatur redemptionis mysterium quod a capite Christo1 in membra diffunditur officio ministrorum — unde et sanguini aqua quæ populum significat admiscetur ; ■—■ sed incar­ natio quam corpus Christi significat, non est humano ministerio facta. 118. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis2 fuerit dispensator sanguinis, non tamen legitur fuisse dispensator corporis. Unde et adhuc hodie in quibusdam Ecclesiis sanguis, per diaconum ministris altaris dispensatur. 119. — Ad secundum dicendum quod diaconus potest habere curam animarum quantum ad ea quæ jurisdictionis sunt, sed non quantum ad ea quæ sunt ordinis. Dispensatio autem sacra­ mentorum ad ordinem pertinet. 120. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod si aliquis cum peccato ad hoc sacramentum accedit, magis cedit ei in nocumentum quam in profectum. Quicumque autem contra ordinationem Ecclesiæ accedit, per inobedientiam peccat. 121. — Simoniaci autem et schismatici et excommunicati ex statuto Ecclesiæ a dispensatione hujus sacramenti sunt sus­ pensi, quia sunt extra unitatem Ecclesiæ, in qua sacramenta conferuntur. 122. — Et similiter interdictum est concubinariis sacerdotibus propter spiritualitatem maximam quæ in hoc sacramento requi­ ritur. Unde si aliquis ab aliquo prædiclorum sacramentum susci­ piat, peccat, et sic gratiam non consequitur. 123. — Tamen differt de fornicariis et aliis prædictis ; quia aliis non debet homo communicare in divinis scienter, quantumcumque sit occultum ; sed concubinarii sacerdotes non sunt vitandi, nisi sint notorii. Et dicuntur notorii tribus modis : vel3 propter sententiam, quia convicti sunt ; vel per confessionem in jure factam ; vel per rei evidentiam, sicut quando est ita manifestum quod nulla tergiversatione potest celari. 124. — Ab aliis autem peccatoribus licet4 sacramenta recipere. 125. — AD PRIMUM ergo dicendum quod inquantum est malus, non fugitur, sed propter Ecclesiæ prohibitionem. Vel dicendum quod Augustinus dicit quod sacramenta non sunt fugienda, quia cognoscendum est etiam ab eis verum perfici sacramentum. 1. Ed. « Christi ». — 2. y ad, « beatus Laurentius. — 3. y «scilicet».— 4. α « li citum est ». W' DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. I 563 126. ■— Ad secundum dicendum quod quamvis sacramentum virtutem suam non amittat, tamen in eo qui indigne accedit \ contra obedientiam Ecclesiæ faciens, effectum non habet. \ Et similiter dicendum ad tertium. QUÆSTIO II Deinde quæritur de hæresi. Et circa hoc quæruntur tria. Primo, quid faciat hæreticum. Secundo,- utrum hæresis sit majus peccatum aliis. Tertio, utrum hæretici sint tolerandi. ARTICULUS I [II-II, q. 10, a. 5 ; q. 11, a. 12 ; q. 104, a. 1, ad 1.] 127. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HÆRESIS NON DICAT PERVERSITATEM FIDEI. ί1 1. « Hæresis enim, ut dicit Isidorus (1. VIII Etymol., c. 3 ; L. 82, 296), idem est quod divisio ». Divisio autem unioni ορρο­ nitur. Unio autem fit per caritatem, quia « amor est unitiva virtus », ut dicit Dionysius (De div. nomin., c. 4, n. 15 ; G. 3,714). Ergo hæresis non pertinet ad perversitatem fidei, sed magis ad perver­ sitatem odii. 2. Præterea. Schisma divisionem importat, et ita videntur schismatici hæretici esse. Sed schismatici non semper habent perversitatem fidei. Ergo hæresis non consistit in perversitate fidei. 3. Præterea. Simoniaci non errant in fide. Sed tamen simo­ niaci sunt hæretici ; quia, dicit Gregorius in Regislro1 (lib. IX, ep. 106 ; L. 77,1029) : « Qui per pecuniam ordinatur, haereticus promovetur. » Ergo hæresis non importat errorem in fide. 4. Præterea. Superstitio religioni opponitur, non fidei. Sed hæresis superstitio dicitur. Ergo non pertinet ad fidei perver­ sitatem, sed magis ad perversitatem religionis. 5. Præterea. Hieronymus (6) dicit quod « ex verbis inordi­ nate prolatis incurritur hæresis. » Sed fides non consistit in verbis oris, sed in assensu cordis. Ergo hæresis non dicit per­ versitatem fidei. 6. Præterea. Multa sunt de his quæ ad fidem pertinent in quibus sunt contrariæ opiniones ; et sic oportet alteram earum 1. Decr., c. i, q i, c 4 et 5 ; L. 187, 480. 564 SCRIPTUM SUPER LIB. IV sententiarum esse falsam ; nec tamen aliqua judicatur hæretica. Ergo tota ratio hæresis non consistit in fidei perversitate. 7. Præterea. Judæi habent perversam fidem, nec tamen haeretici dicuntur. Ergo omnis hæresis non consistit in perversi­ tate fidei. 8. Præterea. Multi habent perversam fidem qui non habent novam opinionem, sicut Manichæi. Sed habere novam opinio­ nem est de essentia hæresis, sicut patet per definitionem Augus­ tini (6). Ergo, etc. 9. Præterea. Multi habent perversam opinionem in iis quæ sunt fidei, qui ex hoc nullum commodum temporale sperant. Sed hoc est de essentia hæresis, ut per Augustinum patet. Ergo, etc. 128. — SED CONTRA. Hæresis est peccatum. Ergo alicui virtuti opponitur. Sed nulla cognitio inter virtutes computatur nisi fides. Ergo cum hæresis ad cognitionem pertineat, ut ex definitione Augustini patet (6), videtur quod hæresis sit per­ versitas fidei. 129. — Præterea. Hoc patet ex communi usu loquendi. 130. — RESPONSIO. Dicendum quod nomen hæresis græcum est, et divisionem1 importat secundum Isidorum (lib. VIII Etym., c. 3 ; L. 82,266). Unde et hæretica divisiva dicuntur. Et quia in electione fit divisio unius ab altero, electio prohæresis dicitur in I Elh.2 (al. 1094a, 2 ; 1. 1, n. 1). Divisio autem contingit alicui parti per recessum a toto. 131. — Prima autem congregatio quæ est in hominibus, est per viam cognitionis, quia ex hac omnes aliæ oriuntur. Unde et hæresis consistit in singulari opinione præter communem opi­ nionem. Unde et Philosophi qui quasdam positiones habebant præter communem sententiam aliorum, sectas vel hæreses proprias constituebant. 132. — Sed quia nullus denominatur ab eo quod inest sibi imperfecte, sed solum quando confirmatur in illo : sicut non dicitur iracundus cui inest passio iræ, sed qui passibilis est de facili ab ea ; neque qui habet dispositionem3 dicitur sanus ; ideo neque hæreiicus nominatur nisi qui in singulari opinione firmam habel stabilitatem. Unde etiam competit ei nomen hære­ sis, secundum quod in electionem sonat ; quia quod in elec­ tione4 fit, quasi ex habitu firmato procedit. Competit ei etiam nomen « hæresis », secundum quod latinum est, ab hærendo dictum ; quia suæ opinioni vehementer inhæret. 133. — Et quia congregatio corporis mystici per unitatem 1. Ed. «electionem». — 2. Ed. «ut patet IXMetaph». — 3. α ad. «ad sanitatem». — 4. N. « per electionem ». r/ > I I U i' \ DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. I 565 \ veræ fidei primo constituitur, ideo hæreiicus secundum nos dici\ tur qui a communi fide, quæ catholica dicitur, discedit, contrariæ \opinioni vehementer inhærens per electionem. 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod amor facit completam unionem ; sed principium unionis est ex cognitione. Et ideo divisio quae est in fide hæresim constituit. 135. — Ad secundum dicendum quod schisma importat divi­ sionem oppositam caritatis unioni. Dicuntur enim schismatici qui concordiam non servant in Ecclesiae observantiis, ut Eccle­ siæ prælatis obediant, volentes per se Ecclesiam constituere singularem. Et1 isti in principio perversum dogma non habent, sed ab Ecclesiæ fundamento recedentes in vaniloquium vertuntur, et perversum dogma2 aliquod confingunt, et sic in fine in hæresim labuntur. Unde Hieronymus dicit (in Exposil., Episl. ad Tit., c. 3, 10 ; L. 26,598), quod hæresis et schisma differunt, sicut genus et species. 136. — Ad tertium dicendum quod simoniaci quandoque dicuntur per similitudinem hæretici ; quia sicut hæreticus contra fidem sentit, ita simoniacus operatur ac si contra fidem sentiret, dum pretio sacra vult adipisci vel dare, ac si æstimaret donum Spiritus Sancti pecunia possideri. 137. — Ad quartum dicendum quod fides est primum eorum quæ ad religionem requiruntur, quia omnis3 religio, sive cultus Dei, est quædam fidei protestatio. Et ideo veritas fidei dicitur veritas quæ secundum pietatem est, Tit., i. Ideo etiam ea quæ hæresis sunt, ad superstitionem pertinent. 138. — Ad quintum dicendum quod fides principaliter con­ sistit in corde et primo, sed secundario in ore ; quia « corde credi­ tur ad justitiam, ore confessio fit ad salutem » ; Rom., x, 10. Et similiter hæresis principaliter consistit in corde, secundum quod Hilarius dicit4 : « Intellectivæ sensus in animo est sed secundario in ore ». Unde Hieronymus dicit (6) quod « ex verbis inordinate prolatis incurritur hæresis >>, non quia hæresis per se in his consistat, sed quia sunt occasio et causa erroris. 139. — Ad sextum dicendum quod in fide sunt aliqua ad quæ explicite cognoscenda omnis homo tenetur. Unde si in his aliquis errat, infidelis reputatur, et hæreticus, si pertinaciam adjungat. Si autem sunt aliqua ad quæ explicite credenda homo non tenetur, non efficietur hæreticus in hisb errans : ut si aliquis simplex credat Jacob patrem fuisse Abrahæ, quod est contra veritatem Scripturae quam fides profitetur, quousque sibi hoc 1. γ « sed ». — 2. Ed. om. « dogma ». — 3. αβχδ « omnis enim », contra (ζη .— 4. Locum invenire non contigit. Ed. lib. VIII indicant. — 5. α om. « in his ». 566 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM innotescat quod fides Ecclesiæ contrarium habet ; quia non discedit per se loquendo a fide Ecclesiæ nisi qui ille scit hoc a quo recedit, de fide Ecclesiæ esse. Et quia quædam sunt quæ in fide Ecclesiæ implicite conti­ nentur, ut conclusiones in principiis, ideo in his diversæ opi­ niones sustinentur, quousque per Ecclesiam determinatur quod aliquid eorum contra fidem Ecclesiæ est, quia ex eo sequitur aliquid contrarium fidei directe. 140. — Ad septimum dicendum quod dividi non convenit nisi parti. Et ideo illi qui nunquam fuerunt de fide Ecclesiæ non reputantur hæretici si perversam fidem habeant, ut Judæi vel Pagani, quia nunquam fuerunt partes hujus totius quod est Ecclesia. 141. — Ad octavum dicendum quod omnis opinio quæ non habei initium a doctrina Christi quæ est fundamentum, nova reputatur, quantumcumque secundum tempus sit antiqua. 142. — Vel dicendum quod Augustinus loquitur quantum ad primos hæresum inventores. 143. — Ad nonum dicendum quod illi qui hæresim confingunt de novo, constat quod aliquod commodum exspectanti saltem principatum : volunt enim habere sequaces. Hoc etiam in omnibus ex superbia procedit quæ est amor propriæ excellentiæ, quod a communi via discedunt animi levitate aut perversitate. ARTICULUS II [II-II, q. 10, a. 3 ; q. 20, a. 3 ; q. 34, a. 2, ad 2 ; q. 39, a. 2, ad 3 ; III, q. 80, a. 5 ; De Malo, q. 2, a. 10 ; I Tim., c. 5, 1. 1.] 144. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HÆRESIS NON SIT MAXIMUM PECCATUM. 1. Maxima enim peccata videntur esse principalia peccata ; quia illud est maximum in unoquoque genere quod est princi­ pale. Sed hæresis non est principale vitium. Ergo non est maxi­ mum. 2. Præterea. Secundum Philosophum in VIII Elh. (012. 1160b, 9; 1. 10, n. 1677), pessimum opponitur optimo. Sed fides cui opponitur hæresis, non est optima virtutum. Ergo nec hære­ sis est maximum peccatum. 3. Præterea. Illud quod excusat, non est maximum pecca­ torum. Sed hæresis vel infidelitas excusat; I Tim., i, 13 : « Sed misericordiam consecuius sum, quia ignorans feci in increduli­ tate mea1. » Ergo hæresis non est maximum peccatum. 1. Ed. om. « mea ». a DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. II 567 4. Præterea. Secundum mensuram peccati est mensura pœnæ. Sed secundum Hieronymum1 peccatum schismatis est magis punitum quam aliquod aliud peccatum, quia absorpti sunt a terra, ut patet Numer., xvi. Ergo hæresis non est maximum peccatum. 5. Præterea. Peccatum in Spiritum Sanctum est gravius ceteris peccatis. Sed hæresis non est hujusmodi. Ergo non est gravissimum. 145. ■— SED CONTRA. In Epistola Clementis (n. 7 ; G. 2, 42), dicitur quod primum locum in poenis habent qui aberrant a Deo. Sed tales sunt hæretici. Ergo, etc. 146. — Præterea. Ambrosius dicit : « Gravissime peccas, si ignoras2. » Sed hæretici ignorantiam Dei habent3. Ergo gra­ vissime peccant. 147. — Præterea. Dionysius dicit, 3 cap. Eccles. Hier. (G. 3, 423) quod « ille qui habet participationem quamdam sacratissi­ marum consummationum, non est sequatis universaliter indocto*, et non participanti aliquam divinarum celatarum » id est sacra­ mentorum. Sed tales sunt hæretici. Ergo alii peccatores non sunt eis æquandi in malo. 148. — RESPONSIO. Dicendum quod unumquodque dicitur malum quia5 nocet. Unde cum hæresis plus noceat quam aliquod aliud peccatum, quia subvertit fundamentum omnium bonorum sine quo nihil boni remanet, ideo hæresis est ex genere suo maximum peccatorum, quamvis ex accidenti aliquod peccatum possit esse gravius : sicut si multum cresceret contemptus Dei in aliquo quod etiam ex genere suo esset veniale. Sed « de eo quod est secundum accidens, non est curandum in arte », ut Philosophus dicit in V Elh. (el5. 1138b, 1-2 ; 1. 17, n. 1105). 149. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut secundum Philosophum in VII6 Elh. (ηβ. 1148b, 35 sq. ; 1. 5, n. 1377), bestialitas ponitur extra numerum aliarum humanarum mali­ tiarum, quia humanum modum transcendit ; ita a Sanctis ponitur hæresis extra numerum peccatorum quæ in fidelibus inveniuntur, quasi gravius eis. Et ideo non computatur inter vitia capitalia nec inter eorum filias, quia vitia capitalia, secun­ dum Isidorum in Glossa, Deuter., vu (L. 113, 459), signantur 1. Hieronymus ex antiquis Decret, exemplaribus ; sed in novis correctum est et Augustino restitutum, ut c. 24, q. 1, c. « Non afferamus », L. 187, 264, patet ; II de bapt. contra Donat, c. 6, n. 9 ; L. 43, 132. — 2. Addit Nicolai : « Vel sic potius Glossa, quæ super illud ad Rom., II : Ignoras quod benegnitas Dei ad pœnitentiam te adducit ? tres peccatorum gradus notat : quorum primus est dum quis sibi impuni­ tatem pollicetur ; secundus, et gravior, quia contemnit donum Dei ; tertius, et gra­ vissimus, quia ignorat se contemnere : quod sine ignorantia Dei esse non potest ». — 3. α « dicuntur habere ». — 4. ay « in toto ». — 5. a « quod ». — 6. a « VI ». 568 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM per septem populos qui in terra promissionis non remanserunt. Tamen si ad aliquod de septem capitalibus reduci debeat, poterit ad superbiam reduci, ut per definitionem Augustini in Littera (6) positam patet. 150. — Ad secundum dicendum quod verbum Philosophi intelligendum est in his quæ non sunt ordinata ad invicem, in quibus destructo uno non destruitur alterum. Sed in ordinatis ad invicem destructio prioris semper est pejor, sive illud sit melius, sive non ; quia eo remoto conse­ quentia removentur: sicut ægritudo est pejor quam cachexia1, quamvis evexia sit melior quam sanitas. 151. — Ad tertium dicendum quod sicut fides habet aliquid manifestum, ita et hæresis. Et quamvis ex illa parte qua habet ignorantiam in intellectu, aliquo modo excusare2 possit, tamen secundum quod habet duritiam in affectu ad non obediendum primæ veritati, nihil prohibet eam esse maximum peccatorum. 152. — Ad quartum dicendum quod quamvis schisma gra­ vius fuerit punitum quantum ad novitatem pœnæ, quia3 expe­ diebat ut praelati Ecclesiæ non contemnerentur, tamen infi­ delitas est magis punita quantum ad multitudinem punitorum, ut patet Exod., xxn, 35. 153. — Ad quintum dicendum quod hæresis, secundum quod pertinaciam importat, species est peccati in Spiritum Sanctum quia est impugnatio veritatis agnitæ. ARTICULUS III [II-II, q. 10, a. 8, ad 1 ; q. 11, a. 3 ; Quodl. X, q. 7, a. 1 ; tn Mat., c. 13.] 154. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur HÆRETICI SINT SUSTINENDI. quod * 1. Nihil enim debet impugnari, nisi quod est contra amici­ tiam. Sed diversitas opinionum non est contra concordiam amicitiæ, ut Philosophus in IX4 Eih. (Θ 6. 1167a, 24 ; 1. 6, 1830), dicit5. Ergo non sunt impugnandi. 2. Præterea. Illud6 quod est necessarium, non est impedien­ dum7. Sed hæresis est necessaria Ecclesiæ, I Cor., xi, 19 . « Necesse est hæreses esse, ut qui probati sunt, manifesti fiant. » Ergo non sunt impugnandi. 3. Præterea. Mat., χιπ, 30, Dominus præcepit8 ut zizania per­ mitterentur crescere usque ad messem. Messis autem est finis 1. Ed. < cacechia », et infra « enoxia ». — 2. α ' excusari ». —* 3. Ed. « quod ». — 4. Ed. «!>.*— 5. Ed. « innuit ». — 6. Ed. om. · Illud ». — 7. ay « impedimentum >, ged y cor. sicut F. — 8. Ed. « præcipit ». .1.3 a' ) I ? * DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. ni 569 sæculi. Cum ergo hæretici sint zizania, videtur quod debeant permitti crescere usque ad finem mundi. 4. Præterea. Nullus sapiens debet niti ad hoc quod consequi non potest. Sed, sicut dicit quædam Glossa Isai., vii (Hieron. L. 24, 105), « quamdiu stabit mundus, sapiens, saecularis el heræticus sermo dominabuntur. » Ergo non debet Ecclesia niti ad hæresum impugnationem. 5. Præterea. Nullus credit non volens, ut dicit Augustinus (In Joan., tr. 26, n. 2 ; L. 35, 1607). Sed hæretici in fide errant. Ergo non sunt cogendi. 155. — SED CONTRA. I Cor., v, 6-7, Apostolus præcepit esse exstirpandum vetus fermentum, quia totam massam cor­ rumpit. Sed hæretici Ecclesiam maxime corrumpunt. Ergo sunt ab Ecclesia exstirpandi1. 156. — Præterea. Lupi sunt ab ovibus arcendi pastorum officio, ut patet Joan., x, 12. Sed hæretici sunt lupi, ut patet Act., xx2, 29. Ergo debent exstirpari. 157. — Præterea. Vita spiritualis est melior quam corporalis. Sed homicidæ exstirpantur, quia auferunt hominibus corpo­ ralem vitam. Ergo multo amplius hæretici, qui auferunt homini­ bus spiritualem vitam. 158. — RESPONSIO. Dicendum quod hæresis est infectivum vitium. Unde II Tim., n, 16, dicitur quod « multum proficiunt ad impietatem et sermo eorum ut cancer serpit ». Et ideo Ecclesia eos a consortio fidelium ezcludit, et praecipue illos qui alios corrumpunt. Et simplices qui de facili corrumpi possunt, ab eis sunt segre­ gati non solum mente, sed etiam corporaliter ; unde per Eccle­ siam incarcerantur3 et expelluntur. 159. — Si autem alios non4 corrumperent, possent etiam celari5. Sed illi qui sunt firmi in fide, possunt cum eis corpore conver­ sari, ut eos convertant ; non tamen in divinis, quia excommunicati sunt. 160. — Sed judicio sæculari possunt licite occidi et a6 bonis suis spoliari, etsi alios non corrumpant ; quia7 sunt blasphemi in Deum, cum fidem falsam observant. Unde magis possunt puniri juste8 quam illi qui sunt rei criminis læsæ majestatis et illi qui falsam monetam cudunt. 161. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Philosophus loquitur de opinionibus speculativis tantum. Sed consensus in 1. α om. « exstirpandi ». — 2. ay « XV ». — 3. Ed. « carcerantur ». — 4. α om. « non ». — 5. y « tollerari ». — 6. Ed. om. « a ». — 7. Ed. « qui ». — 8. Ed. « isti ». 570 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM unitate1 fidei est principium communionis in caritate. Et ideo dissensus in fide excludit amicitiam familiaritatis. 162. — Ad secundum dicendum quod hæresis dicitur2 neces­ saria non per se loquendo, sed per accidens, inquantum ex quo­ libet malo Deus elicit aliquod bonum ; quia secundum Augusti­ num (VII Confes., c. 19 ; L. 32, 746), Ecclesia utitur haereticis ad probationem doctrinæ suæ, dum scilicet eorum falsa dogmata impugnat. 163. — Ad tertium dicendum quod Dominus ideo praecepit ut zizania non eradicarentur, ne forte simul3 cum ipsis eradi­ caretur et triticum. Et ideo hoc locum habet in illis de quibus non constat utrum sint hæretici vel non. 164. — Ad quartum dicendum quod quamvis Ecclesia non possit facere quin sint aliqui haeretici, tamen potest singula­ riter hunc vel illum coercere : sicut etiam omnia peccata venia­ lia vitare non possumus, tamen singula vitare nitimur. 165. — Ad quintum dicendum quod Ecclesia non persequitur eos ut per violentiam inducantur ad credendum, sed ne alios corrumpant, et ne tantum peccatum inultum remaneat. EXPOSITIO TEXTUS 166. — « Qui intus sunt4 nomine etc. » (la). Dicit8 propter schismaticos et haereticos qui secundum ipsum non possunt con­ secrare. 167. — « Et quid majus corpore et sanguine Christi ?6 »(lb). Videtur quod7 corpus mysticum quod8 significatur per ipsum. Et dicendum quod in his quæ sunt tantum ad significandum, verum est quod signatum prævalet signo, non autem in9 aliis quæ ex consequenti significant. 168. — Et ideo dicendum quod corpus Christi mysticum, si accipiatur cum ipso capite, est melius quam corpus Christi verum, si tamen corpus Christi verum accipiatur sine divinitate cui est unitum ; alias non, quia Deus et omnes creaturæ non sunt aliquid melius quam Deus tantum. 169. — Si autem accipiatur corpus Christi mysticum absque capite, sic corpus Christi verum est nobilius. 170. — « Illi vero qui excommunicati sunt, etc. » (2). Sciendum quod in hoc opinio Magistri discordat a communi opinione, et ideo contrariæ opinioni adhærendum est. 171. — « Missa enim dicitur etc. » (2a). 1. aey « unitatem » — 2. αβγδ « est», contra eq et ed. — 3. αβ om. « simul», contra €η et ed. — 4. α « sub ». — 5. Ed. ad. « Hoc ». — 6. Ed. om. « Christi ». — 7. Ed. om. « quod ». N. « Videtur majus esse ». — 8. Ed. « quia ». ·— 9. ay « ex ». DISTINCTIO XIII, EXPOSITIO TEXTUS 571 Præter hanc rationem nominis assignat Hugo (De sacram., lib. II, p. 8, c. 14 ; L. 176, 472.) 1res alias rationes. Primo, quia « Missa dicitur quasi transmissa, eo quod populus fidelis per ministerium sacerdotis qui mediatoris vice fungitur inter Deum et hominem, preces, vola et oblationes Deo transmittit. » 172. — Secundo « ipsa hostia sacra Missa vocari potest; quia transmissa est prius a Patre nobis, ut scilicet nobiscum esset1, postea a nobis Patri, ut apud Patrem pro nobis esset. » 173. — Tertio Missa ab emittendo dicitur, ut Quidam dicunt ; quia ut sacerdos hostiam consecrare incipit, per manum diaconi et ostiarii catechumenos et non communicantes foras Ecclesiam niittit, Quarta causa ponitur in Littera (2a). 174. — « Jube ergo hæc perferri per manus etc. » (2a). Angelus sacris mysteriis interesse credendus est, non ut con­ secret, quia hujusmodi potestatem non habet, sed ut orationes sacerdotis et populi Deo repræsentet, secundum illud Apoc., vm, 4 : « Ascendit fumus aromatum in conspectu Domini de manu angeli, quæ sunt orationes sanctorum. » Petit ergo sacerdos ut « hæc », id est significata per hæc, scilicet corpus mysticum, « per manus angeli », id est ministerio angelorum, perferantur « in altare sublime », id est in Ecclesiam triumphantem, vel in participatio­ nem divinitatis plenam ; quia Deus ipse altare sublime dicitur ; « Exod., xx, 26 » : « Non ascendes in2 altare per gradus : id est, in Trinitate non facies gradus. Vel per angelum ipse Christus intelligitur, qui est magni con­ silii angelus (Isai., ix, 6, juxta 70), qui corpus suum mysticum Deo Patri conjungit, et Ecclesiæ triumphanti, 175. — « Oblationem ejus consecrare » (2b), id est consecratam Deo repræsentare, ut accepta sit in conspectu3 Dei quantum ad illos qui offerunt ; quia quantum ad id quod continetur, semper est Deo accepta. 176. — « Non maledicam benedictionibus vestris » (2b). Hostiæ4 benedictio non est principaliter a sacerdote, sed a Deo. Unde hæc auctoritas non est ad propositum. 177. — « Et intentionem adhiberi oportet. » (3). De intentione idem dicendum est quod supra de Baptismo d. 6 (66-70). 178. — « Illud etiam sane dici potest, etc. » (4). Quomodo hoc sit verum, supra d. 10 (d. 9, 61-2) dictum est. Debet autem6 ille cujus negligentia® accidit quod mus species comedat7, secundum canones, quadraginta diebus pœnitere ; et mus si capi potest, comburi, et cinis in sacrarium projici. 179. — Si autem amissa fuerit hostia, vel pars ejus, ut inveniri non possit, debet viginti8 diebus pænitere. 1. a ad. « et ». — 2. ei; et ed. « ad ». — 3. αγζθι « respectu » sed γ cor. — ί. αβζθι om. « hostiæ ». — 5. α « etiam ». — 6. Ed. ad. « hoc ». — 7. αγζθικ « comedit ».__ 8. N. « triginta ». Ed. ad « duobus ». 572 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 180. — Si autem per negligentiam aliquid de sanguine stilla­ verit in tabulam quæ terræ adhæret, lingua lambetur, et tabula radetur. 181. — Si vero non fuerit tabula, terra radetur1 et igni comburetur et cinis in altari condetur et sacerdos quadraginta diebus pœniteat. 182. — Si autem super altare stillaverit calix, sorbeat minister stillam et tribus diebus pœniteat. 183. — Si super linteum altaris et ad aliud stilla pervenerit2, quatuor diebus pœniteat. Si usque ad tertium linteum, octo diebus pœniteat3. Si usque ad quartum, viginti diebus pæniteat, et linteamina quæ stilla tetigit, tribus vicibus lavet minister calice subtus posito ; et aqua ablutionis sumatur, et juxta altare condatur. Tutum est etiam ut pars illa lintei abscindatur et comburatur ; et cinis in altari condatur. 184. — Si autem aliquis per ebrietatem vel voracitatem4 eucha­ ristiam vomuerit, quadraginta diebus pœniteat ; clerici, vel monachi, sexaginta ; Episcopus nonaginta. 185. — Si autem infirmitatis causa vomuerit, septem diebus pæniteat. Dicunt autem Quidam, quod pœna irrogata fuit ad cautelam, ut negligentia magis caveretur ; et ideo circumstan­ tiis pensatis potest minui vel addi ad pœnam prædictam. 186. — Sed tutius est ut prædictam peragat. Debet autem secundum Quosdam illis diebus jejunare, et a communione cessare. 187. — Alii vero dicunt quod his diebus injungenda est pcenitentia arbitraria pensatis conditionibus personæ et negotii. Et hoc probabilius videtur. Et hæc de eucharistia dicta sufficiant. 1. αγ om. per homoi. « Si vero non fuerit tabula, terra radetur ». — 2. αγ « pervenit » — 3. a om. paragrap'hum per homot. N. « novem ». — 4. N. om. « vel voricitatem » | ’ DISTINCTIO XIV De pœnitentia 1. — Post hæc de pænitentia agendum est. Pœnitentia longe positis a Deo1 necessaria est, ut appropinquent. Est enim, ut ait Hieronymus (Ep. 130, n. 9 ; L. 22, 1115) « secunda tabula post naufragium » ; quia, si quis vestem innocentiæ in baptismo perceptam peccando corruperit, pœnitentiæ remedio reparare potest. Prima tabula est baptismus, ubi deponitur vetus homo, et induitur novus. Secunda, pœnitentia, qua post lapsum resurgimus, dum vetustas reversa repellitur et novitas perdita resumitur. Post baptismum prolapsi per poenitentiam renovari valent, sed non per baptismum. Licet homini sæpius poenitere, sed non baptizari. 2. — Baptismus tantum est sacramentum, sed pœnitentia dicitur et sacramentum et virtus mentis. Est enim pœnitentia interior et est2 pœni­ tentia exterior. Exterior, sacramentum est ; interior, virtus mentis est ; et utraque causa salutis est et justificationis. Utrum vero omnis exterior pænitentia sit sacramentum, vel si non omnis, quæ hoc nomine censenda sit, consequenter investigabimus. 3. — A pænitentia coepit Joannis prædicatio dicentis (Mat., iii, 2) : « Poenitentiam agite ; appropinquavit enim regnum cælorum. » Quod autem præco docuit, illud3 post Veritas prædicavit, exordium sumens sermonis a pænitentia. 4. — Pœnitentia dicitur a puniendo, qua quis punit illicita quæ commisit. 5. — Pœnitentiæ virtus timore concipitur. Unde Isaias, xxvi, 17 : « A timore tuo Domine concepimus et peperimus spiritum salutis. » « Est autem poenitentia, ut ait Ambrosius (in Serm. 25, n. 1 ; L. 17, 655) mala præterita plangere, et plangenda iterum non committere. » Item Gregorius (Hom. 34, in Evang. η. 15 ; L. 76, 1256) « Poenitere est anteacta peccata deflere, et flenda non committere. Nam qui sic alia deplorat, ut alia tamen committat, adhuc poenitentiam agere aut ignorat aut dissimulat. Quid enim prodest, si peccata luxuriæ quis defleat, et adhuc •avaritiæ aestibus anhelat ? » 6. — His verbis Quidam vehementius inhærentes, contendunt vere pœnitentem ultra non posse peccare damnabiliter ; et si graviter pecca­ verit, veram non præ cessisse1 poenitentiam. 7. — Quod etiam aliis muniunt testimoniis. 8. — Ait einm Isidohus (II Sent. c. 16 ; L. 83, 619) : « Irrisor est et non pœnitens, qui adhuc agit quod pœnitet. Nec videtur Deum poscere subditus, sed subsannare superbus. « Canis reversus ad vomitum (Prov. 26, 11) » est pœnitens reversus ad peccatum6. Multi autem lacrymas indesinenter fun­ dunt, et peccare non desinunt. Quosdam accipere lacrymas ad poenitentiam cerno, et affectum pœnitentiæ non habere ; quia inconstantia mentis nunc recordatione peccati lacrymas fundunt, nunc reviviscente usu, ea quæ fleve­ runt iterando committunt. Isaias (i, 16)6 peccatoribus dicit : « Lavamini, mundi estote. » Lavatur et mundus est qui præterita plangit, et flenda iterum 1. Quar. om. « a Deo ». — 2. Quare om. « est. ». — 3. Quar. « idem ». — 4. Ed. «per" ■cepisse ». — 5. Quar. « et pœnitens ad peccatum ». — 6. Quar. ad « de ». 574 I I I I' i i I I SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM non committit1. Lavatur et non est mundus, qui plangit quæ gessit, nec dese­ rit ; et post lacrymas ea quæ defleverat, repetit. » 9. — Item Augustinus2 : « Inanis est poenitentia quam sequens culpa coinquinat. Nihil prosunt lamenta, si replicantur peccata. Nihil valet veniam a malis poscere, et mala denuo iterare. » 10. — Item Gregorius {Pastor, p. 3, n. 30, L. 77,110) : «Qui commissa3 plangit, nec tamen deserit, pœnæ graviori se subjicit. » 11. — Item Ambrosius (lib. II De pœnit., c. 10, n. 95 ; L. 16, 520) : « Reperiuntur qui sæpius agendam poenitentiam putant, quia luxuriantur in Christo. Nam si vere poenitentiam in Christo agerent, iterandam postea non putarent ; quia sicut unum baptisma, ita est una poenitentia. » His aliisque pluribus utuntur in assertione suæ opinionis. 12. — Sed Ambrosius (in II ad Cor., II, 7 ; L. 17, 282) dicit : « Hæc vera poenitentia est, cessare a peccato.''» Et Idem4 {Serm. 22, in ps. 118, n. 3 ; L. 15, 1512) : « Magni profectus est renuntiasse errori... Imbutos enim vitiis animos exuere atque emendare, virtutis est perjectæ et cælestis gratiæ. » a. — Et ideo sane ita definiri potest : Pænitentia est virtus vel gratia5 qua commissa mala cum emendationis proposito plangimus et odimus, et plangenda ulterius committere nolumus ; quia poenitentia vera est in animo dolere et odire vitia. 13. — Unde illa verba praemissa : « Poenitere est anteacta deflere et deflenda non committere », recte sic accipi possunt, ut non ad diversa tempora, sed ad idem referantur ; ut scilicet tempore quo deflet commissa mala, non committat, voluntate vel opere, flenda : quod innuitur ex verbis conse­ quentibus : « Nam qui sic alia deplorat, etc. » Hinc Augustinus ait [Enchirid., c. 70 ; L. 40, 265) : « Cavendum est ne quis existimet infanda illa crimina qualia qui agunt, « regnum Dei non possidebunt » (I Cor., vi, 9 et 10) quotidie perpetranda et eleemosynis quo­ tidie redimenda. In melius est enim vita mutanda, et per eleemosynas de pec­ catis præteritis propitiandus est Deus ; non ad hoc emendus quodammodo, ut ea semper liceat impune committere. Nemini enim dedit laxamentum pec­ candi (Eccli., xv, 21), etsi miserando deleat commissa peccata, si non satis­ factio congrua negligatur ». Item Pius Papa [Decr., de pœnit., d. 3, cap. « Nihil prodest » ; L. 187, 1598) : « Nihil prodest homini jejunare et orare et alia religionis opera agere, nisi mens ab iniquitate revocetur. » Qui ergo a malis sic mentem revocat ut commissa plangat, et plangenda committere non velit, nec satisfacere negligat6, vere pœnitet. Nec ideo non est vera pænitentia, quia forte non de proposito, sed casu vel infirmitate peccabit. 14. — Ille autem irrisor est et non pœnitens, qui sic commissa plangit ut plangenda voluntate vel opere committere non desinat. Ille etiam qui post lacrymas repetit quæ flevit, lavatur ad tempus, sed mundus non est, id est, illa7 munditia non est ei sufficiens ad salutem, quia est momen­ tanea, non perseverans. 15. — Item illud : « Inanis est pænitentia quam sequens culpa coinqui­ nat », sic intelligendum est. Inanis est, scilicet carens fructu illius pœnitentiæ quam sequens culpa non inquinat8. Illius enim fructus est vitatio gehennæ et adeptio gloriæ. Mortificatur enim illa pænitentia et alia 1. Quar. « admittit ». —· 2. Sic Codic. et Decr., de pœnit., d. 3, c. « Inanis », L. 187, 1596 ; sed Isidoro restituendum est, apud quem legitur in lib. I Synon., n. 77 ; L. 82, 845. — 3. Quar. « admissa ». ■— 4. Ed. « iterum ». Quar. « item ». — 5. Ed. om. „ vel gratia ». ·— 6- Ed. « negligit ». — 7. F. « ista ». — 8. Ed. « coinquinat ». DISTINCTIO XIV 575 anteacta bona per sequens peccatum, ut non sortiantur mercedem quam meruerunt cum flerent, et quam haberent, si peccatum non succederet. Sed etsi de peccato succedenti pænitentia agatur, et pænitentia quæ præcessit, et alia anteacta bona reviviscunt ; sed illa tantum quæ ex caritate prodierunt. Illa enim sola viva sunt, quæ in caritate fiunt. Ideoque si per sequentia peccata mortificantur, per subsequentem poeniten­ tiam reviviscere possunt. Quæ vero sine caritate fiunt, mortua et inania generantur ; et ideo per poenitentiam reviviscere non valent. Similiter intelligendum est illud : « Nihil prosunt lamenta, etc. » et illud : « Nihil valet, etc. » Si enim replicantur peccata, nihil valet ad salutem vel ad veniam in fine præcedens lamentum, quia nihil relinquitur de vitæ munditia ; quia aut peccata dimissa redeunt, ut Quibusdam placet, cum replicantur ; vel si non redeunt, eis tamen deletis, propter ingratitudinem ita reus et immundus constituitur, cum adhuc in expiandis implicatur, ut si jam deleta redirent. De hoc tamen, scilicet an peccata redeant, post plenius agemus1. Similiter nihil valet ad salutem obtinendam vel ad munditiam vitæ habendam, veniam de male factis poscere, et male facta denuo iterare. 16. —■ Ita etiam intelligendum est illud quod idem Augustinus alibi ait (De vera et falsa pœnit., c. 8, n. 22 ; L. 40, 1120) : « Pænitentia est quæ­ dam dolentis vindicta semper1 puniens in se quod dolet commisisse?. » Et infra (c. 19. n. 35 ; L. 40,1128} : « Quotidie* dolendum est de peccato ; quod declarat ipsa dictionis virtus. Poenitere enim est poenam tenere, ut semper puniat in se ulciscendo quod commisit peccando. Ille poenam tenet qui semper vindicat quod commisisse dolet. Poenitentia ergo5 est vindicta semper puniens in se quod dolet commisisse. ». « Quid restat nobis nisi dolere in vita ? Ubi enim dolor finitur, deficit et pænitentia. Si vero pænitentia finitur, quid relinquitur de venia ? Tamdiu gaudeant et sperent de gratia, quamdiu sus­ tentatur a pænitentia, Dicit enim Dominus (Joan., viii, 11) : « Vade, et amplius noli peccare ». Non dixit : Ne pecces, sed nec voluntas peccandi in te oriatur. Quod quomodo servabitur, nisi dolor in pænitentia continue custo­ diatur* ? Semper doleat, et de dolore gaudeat ; et non sit satis quod doleat, sed ex fide doleat, et non semper doluisse doleat. » (Ibid. d. 13, n. 28 ; L. 40, 1124). Determinatio intelligent!® dictorum 17. — De poenitentia perfectorum vel ad salutem sufficienti, intelligen­ dum est quod supra dixit, scilicet : « Pænitentia est vindicta semper puniens quod commisit », et alia hujusmodi. Illud vero : « Si pænitentia finitur, nihil de venia relinquitur », dupliciter •accipi potest. Si enim juxta Quorumdam intelligentiam, peccata dimissa redeunt, facile est intelligere nihil de venia relinqui, quia peccata dimissa iterum replicantur. Sicut enim ille qui ex servitute in libertatem manumittitur, iterum vere, liber est, et tamen propter offensam in servitutem postea revocatur ; sic et pœnitenti peccata vere dimittuntur, et tamen propter offensam quæ replicatur, iterum redeunt. Si vero non redire dicantur, sane potest dici etiam sic nihil de venia relinqui ; non quod dimissa peccata iterum imputentur ; sed quia propter Ingratitudinem ita reus7 et immundus constituitur ac si illa redirent. 1. D. 22.— 2. Quar. om. « semper ».— 3. Quar. « admisisse ».— 4. Quare « Con­ tinue ». — 5. Quar. « igitur ». — 6. Quar. ad. « Hic ». — 7. Quar. ad « est ». 576 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM De solemni et unica pœnitentia 18. — Illud autem quod Ambrosius ait : « Reperiuntur etc1. Sicut unum baptisma, ita et una pœnitentia », non secundum generalem, sed secundum specialem morem Ecclesiæ de solemni poenitentia dictum intelligitur, quæ apud Quosdam semel celebrata, non iteratur. Item illud aliud Ambrosii (lib. II De pœnit., c. 11, n. 104 ; L. 16, 522) : « Pœnitentia semel usurpata nec vere celebrata et fructum prioris aufert, et usum sequentis amittit » ; de solemni intelligitur. Solemnis vero2 pænitentia, ut Ambrosius in eodem (lib. c. 3 et 10) ait, est quæ fit extra Ecclesiam in manifesto, in cinere et cilicio, quæ pro gra­ vioribus horrendisque ac manifestis delictis tantum imponitur. Et illa non est iteranda pro reverentia sacramenti, et ne vilescat et contempti­ bilis fiat hominibus. Unde Augustinus (Ad Macedonium, ep. 153, c. 3, n. 7 ; L. 23, 656) : « Quamvis caute et salubriter provisum sit ut locus illius humillimee pcenitentise semel in Ecclesia concedatur, ne medicina vilis minus utilis esset ægrotis, quæ tanto magis salubris est, quanto minus contemptibilis fuerit ; quis tamen audeat Deo dicere : Quare huic homini, qui post poenitentiam pri­ mam rursus se laqueis iniquitatis obstringit, adhuc iterum parcis ? » a. —· Origenes quoque (In Levit., homil. 15, n. 2 ; G. 12, 560) de hac solemni pœnitentia quæ pro gravioribus criminibus injungitur, ait : « Si nos3 aliqua culpa mortalis invenerit, quæ non in crimine morali vel* in biasphemia fidei, sed in sermonis vel in morum vitio consistat, hæc culpa semper reparari potest ; nec interdicitur aliquando de hujusmodi pœnitentia agere. Sed non ita de gravioribus criminibus. In gravioribus enim criminibus semel tantum poenitentiae conceditur locus. Communia quæ frequenter incurrimus, semper poenitentiam recipiunt, et semper redimuntur. » Communia dicit venialia peccata, et forte mortalia quædam aliis minus gravia, quæ sicut sæpe committuntur, ita frequenter per pænitentiam redi­ muntur. b. — Sed de gravioribus criminibus semel tantum agitur pænitentia, scilicet solemnis ; nam et de illis si iterentur, iteratur pænitentia, sed non solemnis. Quod tamen in quibusdam Ecclesiis non servatur. Quod peccata sjepe dimittantur per pœnitentiam 19. — Quod vero pœnitentia non semel tantum agatur, sed frequenter iteretur, et per eam frequenter iterum venia præstetur, pluribus Sancto­ rum testimoniis probatur. Ait enim Augustinus (De vera et falsa pœnitentia, c. 5, n. 11 ; L. 40, 1116) scribens contra quosdam hæreticos, qui peccantibus post baptismum semel tantum dicebant utilem esse pœnitentiam ita5 : « Adhuc instant perfidi, qui3 sapiunt plus quam oportet (Rom., xn, 3), non sobrii, sed exce­ dentes mensuram. Dicunt enim1 : Etsi semel peccantibus post baptismum valeat pœnitentia, non tamen sæpe peccantibus proderit iterata ; alioquin remissio, ad peccandum3 esset incitatio. Dicunt enim : Quis non semper pec­ caret, si semper posset redire ? Dicunt enim Dominum incitatorem mali, si semper peccantibus3 subvenit, et ei peccata placere, quibus semper præsto est gratia. Errant autem. Constat enim ei multum13 peccata displicere qui semper præsto est ea destruere. Si ea amaret, non semper ea destrueret. » 1. Ed. om. « Reperiuntur » etc. — 2. Ed. « ergo ». — 3. Quar. « non ». — 4. Quar. « non ». — 5. Ed. om. « ita ». — 6. Quar. « quoniam ». — 7. Quar. om. « enim ». — 8. Quar. « pcecatum ». — 9. Quar. « pcenitentibus ». — 10. Ed. om. « multum ». DISTINCTIO XIV, DIVISIO TEXTUS 577 a. — Idem Ad Macedonium (ep. 153, n. 7 ; L. 33, 655) : « In tantum hominum iniquitas aliquando progreditur ut etiam post peractam1 pœnitentiam, post altaris reconciliationem, vel similia vel graviora committant. El tamen Deus facit etiam super tales « oriri solem suum » (Mat., v, 45), nec minus tribuit quam ante tribuerat largissima munera vitæ et? salutis. Et quamvis eis in Ecclesia locus ille pœnitentiæ non concedatur, Deus tamen super eos suæ pœnitentiæ non obliviscitur. Ex quorum numero si quis nobis dicat Dicite mihi utrum aliquid prosit ad vitam juturam, si in ista vita illecebrosissimæ voluptatis blandimenta contempsero, si me pœnitendo vehementius quam prius excruciavero, si uberius flevero, si melius vixero, si pauperes largius sustentavero, si caritate ardentius flagravero ; quis vestrum ita desipit ut huic homini dicat : Nihil tibi ista in posterum proderunt. Vade, saltem hujus vitæ suavitate fruere ! Avertat Deus tam immanem sacrilegamque demen­ tiam ! » b. — Item Joannes Chrysostomus De reparatione lapsi (Exhort. I ad Theodor., n. 6 ; L. 47, 284) : « Talis, mihi crede, talis est erga homines pietas Dei. Nunquam spernit pœnitentiam, si ei sincere et simpliciter offeratur. Etiam si ad summum quis perveniat malorum et inde tamen velit reverti ad virtutis viam, suscipit libenter et3 amplectitur et3 jacit omnia quatenus ad priorem revocet statum. Quodque est adhuc præstantius et eminentius, etiamsi non potuerit quis explere omnem satisfaciendi ordinem, quantulamcumque tamen et quamlibet brevi tempore gestam non respuit pœnitentiam ; suscipit etiam ipsam, nec patitur quamvis exiguæ conversionis perdere mercedem. » Exemplis4 etiam hoc idem astrui potest. c. — David enim per pœnitentiam adulterii simul et homicidii veniam impetravit6 (II Heg., xu), graviter tamen postea deliquit in populi enume­ ratione, quod populi multitudo prostrata ostendit. « Illud autem mirabile est, quod angelo ferienti plebem, se obtulit dicens : « Grex iste quid fecit? Fiat manus tua in me, et in domum patris mei. » Quo facto statim sacri­ ficio dignus judicatus est3 qui absolutione æstimabatur indignus. Nec mirum si tali sua oblatione pro populo peccati sui adeptus est veniam cum Moyses offerendo se pro plebis errore peccata diluerit. (Ambros. de Apol. David, c. 7, n. 38 ; L. 14, 865) ». His aliisque testimoniis evidenter ostenditur per pœnitentiam non semel tantum, sed sæpius, nos a peccatis surgere, et veram pœnitentiam sæpius agi. « Voluntarie1 enim peccantibus nobis, ut ait Apostolus (Hebr., x, 26) non relinquitur hostia pro peccatis » secunda scilicet, quia semel tantum Christum oportuit pati ; nec relinquitur secundus baptismus ; relinquitur vero secunda pœnitentia et tertia, et deinceps, ut Joannes Chrysostomus ait8 (Horn., 20, n. 1 ; G. 63,143) : « Sciendum, inquit, quod hic quidam exsurgunt, horum verborum occasione pœnitentiam auferentes, quasi per pœnitentiam non valeat peccator post lapsum resurgere secundo et ter­ tio et deinceps. Verum etiam in hoc pœnitentiam non excludit, nec propi­ tiationem quæ sæpe fit per pœnitentiam, sed secundum baptismum et hostiam. » DIVISIO TEXTUS 20. — « Post hæc de pœnitentia etc. » (1). Postquam determinavit Magister9 de confirmatione et eucha­ ristia quæ sunt sacramenta procedentium, ordinata ad perfec1. Quar. « actam ». — 2. Quar. « ac ». — 3. Quar. om. « et ». — 4. Quar. « Exemplo ». —* 5-' Quar. ad. « et ». — 6. Ed. « judicatur ». — 7. Ed. « voluntate ». — 8. Ed. « super hunc locum ait ». ■— 9. γ. om. « Magister ». COMMENT. IN LIB. SENT ENT. - IV. — 20 578 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tionem in bono, hic incipit determinare de poenitentia quæ ordi­ natur ad amotionem mali, quod per actum procedentium in vita ista provenit. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de his quæ pertinent ad essentiam sacramenti. In secunda determinat quæ­ dam accidentia sacramenti hujus1, sicut tempus et hujusmodi ; 20 d. ibi : « Sciendum est etiam quod tempus pœnitentiæ etc. » Prima in duas. In prima determinat de sacramento pænitentiæ ; in secunda de ministro hujus sacramenti, 18 d., ibi : « Hic quæri solet, si peccatum omnino dimissum etc. » Prima in duas. In prima determinat de poenitentia communi­ ter ; in secunda descendendo ad partes ejus, 16 d., ibi : « In perfectione autem pœnitentiæ etc. » Prima in duas. In prima determinat quid sit de ratione pœnitentiæ et excludit errorem quorumdam addentium ad rationem veræ pœnitentiæ quod non est de ratione ipsius. In secunda deter­ minat de integritate ipsius, d. 15, ibi : « Et sicut prædictis auctoritatibus etc. » Prima in duas. In prima ostendit quid sit de ratione pœniten­ tiæ secundum veritatem. In secunda excludit errorem, ibi : « His verbis quidam2 vehementius etc. » (6). Circa primum duo facit. Primo ostendit necessitatem pœni­ tentiæ. Secundo inquirit quid sit poenitentia, ibi : « Baptismus tantum etc. » (2). Circa quod duo facit. Primo ponit ea ex quibus poenitentia definiri potest. Secundo ponit definitionem ibi : « Poenitentia est, ut Ambrosius ait, etc. » Circa primum duo facit. Primo ponit genus. Secundo tangit actum, ibi : « Poenitentia dicitur etc. » (4). Circa primum duo facit. Primo ponit poenitentiam in genere virtutis et sacramenti. Secundo, quia virtus indiget doctrina hortante et sacramentum doctrina instruente, ponit doctrinam de poenitentia, ibi : « A poenitentia incœpit3 etc. » (3). « Pœnitentia autem4 a pœnitendo etc. » (4). Hic tangit pœni­ tentiæ actum. Et circa hoc duo facit. Primo accipit actum ex nominis interpretatione. Secundo ostendit actus originem, ibi : « Pœnitentiæ virtus etc. » (5). « His verbis quidam5 vehementius etc. » (6). Hic excludit erro­ rem addentium ad rationem pœnitentiæ perseverantiam usque in finem. Et dividitur in partes duas. In prima ponit errorem. In secunda excludit ipsum, ibi : « Sed Ambrosius dicit etc. > (12). Circa primum duo facit. Primo ponit dictum errorem habere occasionem ex prædicta definitione. Secundo ostendit confirma­ tionem ipsius secundum alias auctoritates, ibi : « Quod etiam aliis etc. » (7). Et ponit quatuor auctoritates : prima est Isidori (8); secunda 1. γ « determinat quæ poenitentiam consequuntur ». — 3. Ed. « coepit. » — 4. Ed. « dicitur ». — 5. αγ « quidem ». 2. αγ « quidem ». — DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. I 579 Augustini, ibi : « Item Augustinus » (9); tertia Gregorii, ibi : « Item Gregorius » (10) ; quarta Ambrosii, ibi : « Item Ambro­ sius ». (11). « Sed Ambrosius dicit, etc. » (12). Hic excludit prædictum errorem. Et circa hoc duo facit. Primo excludit errorem per auctoritatem1. Secundo solvit ad2 auctoritates positas, ibi : « Unde verba illa etc. » (13). Et hic circa hoc quatuor facit. Primo solvit ad definitionem primo positam ex qua praedictus error sequi videbatur ; secundo ad auctoritatem Isidori, ibi : « Ille autem irrisor etc. » (14); tertio ad auctoritatem Augustini, ibi : « Item illud, inanis est etc. » (15) ; quarto ad auctoritatem Ambrosii, ibi : « Illud autem quod Ambrosius » (18). Auctoritas autem Gregorii habet simi­ lem solutionem aliis. Circa tertium horum tria facit. Primo solvit auctoritatem Augustini prius inductam. Secundo inducit aliam ad idem, ibi : « Ita etiam intelligendum etc. » (16) ; tertio solvit eam, ibi : « De poenitentia autem3 perfectorum etc. » (17). Circa quartum duo facit. Primo solvit auctoritatem Ambrosii. Secundo probat auctoritate et exemplis quod poenitentia possit iterari : cujus contrarium auctoritas Ambrosii dicere videbatur, ibi : « Quod vero4 pcenitentia non semel tantum etc. » (19). Hic est duplex quæstio Prima de ipsa pcenitentia. Secunda de effectu ipsius. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur quinque Primo, quid sit poenitentia. Secundo, de comparatione ipsius ad alia. Tertio, de subjecto ipsius. Quarto, de continuatione. Quinto, de solemnitate ejus. ARTICULUS I [I] [Infra, d. 22, q. 2. a. 1 ; III, q. 65, a. 1 ; q. 84, a. 1.] 21. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur puor PCENITENTIA NON SIT SACRAMENTUM. 1. In omni enim sacramento novæ legis est aliquod mate1. N « Augustinum ». — 2. Ed. om. « ad ». — 3. Ed. om. « autem ». — 4. Ed. « autem ». 580 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM riale quod est causa gratiæ, ut patet ex definitione Hugonis de sacramento supra d. 1 (20) posita. Sed nihil tale est in poeni­ tentia. Ergo non est sacramentum novæ legis. 2. Præterea. Sicut Magister dixit in 1 d., (9) « omnia sacra­ menta novæ legis consistunt in rebus et verbis ». Sed in poenitentia non sunt aliqua verba determinata quæ sint de essentia sacra­ menti. Ergo non est sacramentum. 3. Præterea. Omne sacramentum a ministris Ecclesiæ exhi­ betur. Poenitentia autem non ; immo ab intrinseco oritur, qui timore concipitur, ut in Littera (5) habetur. Ergo non est sacra­ mentum. 4. Præterea. Omnia sacramenta nostra sunt actiones quædam nostræ1 hierarchic®. Sed Dionysius (De Eccles. Hierar.) non determinat de poenitentia inter alias hierarchicas actiones. Ergo non est sacramentum. 22. — SED CONTRA est quod2 septem sunt sacramenta novæ legis, ut prædictum est (d. 2, a. 2) : quod non esset poenitentia amota. Ergo poenitentia est sacramentum. 23. — Præterea. Sacramenta, secundum Hugonem (lib. De sacram., p. 9, c. 5 ; L. 176, 323), sunt quædam medicinæ quæ peccatorum vulneribus adhibentur. Sed peccatum præci­ pue poenitentia sanatur. Ergo poenitentia est sacramentum. [II] [III, q. 85, a. 1] 24. — ULTERIUS. Videtur quod poenitentia non sit VIRTUS. 1. Ouia gratiæ sacramentales differunt a virtutibus, ut supra d. 1 (168) dictum est. Unde nec baptismus nec aliquod aliorum sacramentorum ponitur virtus. Sed poenitentia est sacramen­ tum. Ergo non est virtus. 2. Præterea. Ut in II lib. d. 26 (q; 1, a. 4) dictum est, gratia et virtus differunt per essentiam. Sed poenitentia est gratia, ut ex Littera (12a) habetur. Ergo non est virtus. 3. Præterea. Nulla passio est virtus, neque virtus cum pas­ sione est, ut quidam philosophus dixit3. Sed poenitentia est passio, quia est dolor. Ergo non est virtus. 4. Præterea. Omnis virtus est per ordinem4 ad bonum. Sed poenitentia dicitur per ordinem ad malum. Ergo non est virtus. 5. Præterea. « Omnis virtus est dispositio perfecti », ut patet in VII Phys., (ζ 3; 246a, 13 ; 1. 6, n. 2). Sed poenitentia non est dispositio perfecti, sed imperfecti5, sicut et verecundia; quia 1. Ed. om. « nostræ ». — 2. Ed. « quia ». — 3. Ed. « dicit ». Cfr. I-II, q. 59, a. 2, c. — 4. α hic et infra « ordinationem ». — 5. a om. sed imperfecti ». 1 DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART .1 581 utra que præsupponit malum in eo cui insunt. Ergo poenitentia non est virtus, sicut nec verecundia, ut dicit Philosophus in IV Eth. (δ 15. 1128», 10 ; 1. 17, n. 867). 25. — SED CONTRA. Legis præcepta non debent esse nisi de actibus virtutum ; quia hoc intendit legislator, ut dicitur in II Elh. (β 1. 1103», 3; 1. 1, n. 251). Sed poenitere cadit sub præcepto legis, ut patet in Littera (1). Ergo poenitentia est virtus. 26. — Præterea. Non meremur nisi actibus virtutum. Sed poenitere est meritorium, ut per se patet. Ergo poenitentia est virtus. [III] [III, q. 85, a. 2.] 27. — ULTERIUS. Videtur quod sit virtus generalis. 1. Contrarium enim non expellitur nisi a suo contrario. Sed poenitentia expellit omne peccatum. Ergo contrariatur omni peccato. Ergo est generalis virtus. 2. Præterea. Omnis virtus specialis habet speciale objectum. Sed poenitentia non habet, quia operatur in materia omnium virtutum et vitiorum. Ergo non est virtus specialis. 3. Præterea. Pcenitere de malis peractis consequitur ex hoc quod homo habet rectam electionem. Unde incontinens est pœnitibilis, non autem intemperatus, quia habet malam elec­ tionem. Sed « quælibet virtus facit rectam electionem », ut dicitur in X1 Eth., (y 4. 1111», 5; 1. 5, n. 432). Ergo poenitere est actus virtutis cujuslibet. Ergo poenitentia non est specialis virtus. 4. Præterea. Omnis virtus specialis vel est cardinalis, vel pars ejus, si sit moralis. Sed poenitentia, si sit virtus, non potest esse nisi moralis, quia habet passionem annexam. Non autem est cardinalis, neque continetur inter partes alicujus cardinalis virtutis a philosophis enumeratas, quia de virtute pcenitentiæ nullam mentionem fecerunt. Ergo non est specialis virtus. 28. — SED CONTRA. Sicut habitus distinguitur eX objectis, ita et passiones. Sed poenitentia est passio distincta ab aliis pas­ sionibus. Ergo poenitentia est virtus distincta ab aliis virtu­ tibus. 29. — Præterea. Omne quod perficit liberum arbitrium ad actum determinatum, est virtus specialis. Sed detestari pec­ catum spe veniæ, ad quod perficit poenitentia, est virtus2 spe­ cialis reducibilis ad aliam virtutem. Ergo poenitentia est spe­ cialis virtus. 1. Ed. « III ». — 2. Ed. « actus » 582 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [III, q. 85, a. 3, c. et ad 1.] 30. — ULTERIUS. Abdetur quod sit virtus theologica. 1. Omnis enim virtus quæ habet Deum pro objecto, est virtus theologica. Sed pœnitentia est1 hujusmodi, quia Deo recon­ ciliat. Ergo est3 theologica. 2. Præterea. Contrariorum contrariæ sunt causæ. Sed concu­ piscentia quæ opponitur caritati, est radix omnium malorum (/ Tim., vi, 10). Ergo caritas est causa destructionis peccato­ rum, quod est pœnitentiæ. Ergo pœnitentia est caritas. 3. Præterea. Justificare3 est fidei, ut patet Rom., in, 28. Sed justificatio est effectus pœnitentiæ. Ergo est idem quod fides. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Omnis virtus moralis consistit in medio circa suam materiam. Sed pœnitentia non consistit in medio suæ materiæ, quia omne peccatum commissum detestatur. Ergo non est moralis virtus. Ergo est theologica. 31. — SED CONTRA. Objectum virtutis theologicæ est Deus. Non autem pœnitentiæ ; sed magis peccatum commissum. Ergo, etc. 32. — Præterea. Pœnitentia habet passionem adjunctam. Non autem virtus theologica. Ergo, etc. [V] [III, q. 85, a. 3.] 33. — ULTERIUS. Videtur quod4 non reducatur ad justitiam. 1. Quia justitia est æqualitas quædam, secundum Philoso­ (V Eth. e 1. 1129a, 34; 1. 1, 895-6). Sed pœnitens non potest æqualem recompensationem reddere pro offensa Dei. Ergo non est justitia. 2. Præterea. Luc., νι, 21, super illud : « Beati qui nunc fletis », dicit Glossa : « Ecce prudentia qua ostenditur quam hic6 terrena sint misera, et quam beata cælestia. » Sed lugere est actus pœni­ tentiæ ut ex5 Littera (5) dicitur. Ergo pœnitentia est pruden­ tia ; non ergo justitia. 3. Præterea. Isidorus dicit (lib. II Sent., c. 12; L. 83, 613) : « Illa est perfecta compunctio quæ omnes carnalium desiderio­ rum affectus repellit. » Compunctio autem est pars pœnitentiæ, ut dicetur infra7 d. 16 (1). Cum ergo reprimere carnalia desideria phum. 1. Ed. « et ». — 2. Ed. ad. « virtus ». — 3. Ed. a Justificari ». — 4. α ad. « virtus » et « y « pœnitentia » in margine. — 5. Ed. « hæc ». — 6. Ed. « in ». — 7. F. « in Littera ». ! DISTINCTIO XIV, QUffiST. I, ART. I 583 sit temperantiae, videtur quod pœnitentia ad temperantiam debeat reduci, non ad justitiam. 4. Præterea. Virtutes distinguuntur penes objecta. Sed idem est objectum pœnitentiæ et verecundiæ, scilicet1 peccatum. Ergo sunt idem. Cum ergo verecundia ad temperantiam redu­ catur, videtur quod similiter pœnitentia, et non ad justitiam. 5. Præterea. Chrysostomus dicit (Decr., de pœnil., d. 1, c. 40 ; L. 187, 1532), quod « pœnitentia cogit pœnilentem omnia sustinere libenter ». Sed hoc est actus patientiæ. Cum ergo patien­ tia ad fortitudinem reducatur, videtur quod similiter pœni­ tentia, et non ad justitiam. 34. — SED CONTRA2. Augustinus dicit in Littera3 (16) quod « pœnitentia est quædam vindicta ». Sed vindicatio per Tullium ponitur pars justitiæ. Ergo pœnitentia virtus ad justitiam reducetur. 35. — Præterea. Isidorus dicit (II Sent., c. 13, n. 3 ; L. 83, 615) : « Tunc judicium quilibet de se sumit, quando per dignam poenitentiam sua prava facta condemnat. » Sed judicium ad justi­ tiam pertinet. Ergo et pœnitentia. ivi) [III, q. 84, a. 10, ad 4 ; q. 85, a. 1, ad 2.] 36. — ULTERIUS. Videtur quod sit incompetens defi­ nitio PŒNITENTIÆ QUAM GREGORIUS ET AMBROSIUS PONUNT : « Pœnitentia est mala praeterita plangere et plangenda iterum non committere. » 1. Virtutes enim non sunt actus, sed habitus, ut in II lib. (d. 27) dictum est. Sed plangere est actus. Ergo non debet poni ut genus pœnitentiæ quod est virtus. 2. Præterea. Quod pertinet ad corporalem immutationem non est de essentia virtutis. Unde Philosophus dicit in IV Eth., (δ 15. 1128b, 10 ; L 17, n. 867) quod « verecundia non est virtus, quia verecundati rubescunt* ». Sed plangere dicit corporalem immutationem. Ergo non est de essentia pœnitentiæ quæ est virtus. Et ita non debet poni in definitione ejus. 3. Præterea. Stultum est dolere de eo quod non potest non esse. Sed præteritum non potest non esse5. Ergo stultum est dolere vel plangere de peccatis præteritis. Sed nullus virtuosus est stultus, ut patet in IV Eth. (δ 7. 1123b, 3-4; 1. 8, n. 737). Ergo « plangere praeterita » non debet pom in definitione virtutis. 4. Præterea. In definitione non debet poni aliquid quod non 1. aq « sicut ». — 2. α « Sed contra est quod ». — 3. y N. om. « in Littera». — 4. Ed. « erubescunt ». — 5. Ed. om. « Sed præteritum non potest non esse ». 584 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM pertineat ad rationem definiti. Sed poenitentia secundum ratio­ nem propriam respicit praeteritum. Ergo non debet poni in definitione ejus : « plangenda non committere », quod ad futurum pertineat1. 5. Præterea. In lib. De ecclesiasticis dogmatibus (c. 25 ; L. 58, 1218) definitur sic poenitentia : « Pænitenlia vera est poeni­ tenda non admittere et admissa deflere2. » Ergo videtur quod in praemissa definitione male ordinantur partes definitionis. 6. Præterea. Quaeritur3 de aliis definitionibus quomodo poenitentiæ conveniant, cum unius una debeat4 esse definitio. 37. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut supra d. 1 (21) dictum est, sacramentum importat sanctitatem active per modum qui nobis sanctificandis competit, ut scilicet adjungatur significatio sanctificationis invisibilis per visibilia signa, prout nunc de sacramentis loquimur. 38. — Unde ubicumque fit aliqua sanctificatio significata aliquibus sensibilibus signis, ibi est sacramentum. Et ideo, cum hoc sit in poenitentia, constat quod poenitentia est sacra­ mentum. 39. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in corpora­ libus medicinis quædam sunt quæ consistunt in sola passione vel receptione curati, ut sectio vulneris vel appositio emplastri ; quædam vero quæ consistunt in actu laborantis, sicut curationes et hujusmodi ; ita etiam in sacramentis quædam non requirunt actum ejus qui sanctificatur quantum ad substantiam sacra­ menti, nisi per accidens, sicut removens prohibens : sicut patet in baptismo et confirmatione et hujusmodi ; quædam autem requirunt essentialiter et per se actum ejus qui sacramentum recipit, ad essentiam sacramenli : ut5 patet in poenitentia et matrimonio. 40. — In illis ergo sacramentis quæ sine actu nostro complen­ tur, est materia quæ causât et significat, quasi medicina exterius apposita. In illis autem sacramentis quæ actum nostrum requirunt, non est talis materia ; sed ipsi actus apparentes hoc idem faciunt quod materia in aliis sacramentis. Quomodo autem ea quæ exterius geruntur, sint8 causa sanc­ tificationis in poenitentia, ex sequentibus patebit7. 41. — Verum in definitione hac oportet quod materiale ele­ mentum accipiatur communiter pro causa sensibili, sive sit materia aliqua corporalis, sive sit actus aliquis sensibilis. 1. Ed. «pertinet».— 2. e « definitur sic : « Poenitentia vero est poenitenda... » : δ «definitur poenitentia sic : « Poenitentia vera est... — 3. ζη « quæratur ». — 4. Ed. « debet ». — 5. Ed. « sicut ». — 6. ay « sunt ». — 7. Ed. « apparebit ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. I 585 42. — Ad secundum dicendum quod in hoc sacramento sunt aliquæ res, scilicet ipsi exteriores actus et aliqua verba, scilicet sacerdotis absolventis, quæ sunt forma hujus sacramenti, qui­ bus exprimitur absolutionis actus. Sed non requiritur tanta determinatio verborum sicut in baptismo et in1 eucharistia ; quia non est2 aliqua materia sanc­ tificanda verbo vitae, sicut in illis sacramentis. 43. ■— Ad tertium dicendum quod etiam pœnilentiæ sacra­ mentum a ministris Ecclesiæ exhibetur; quia sacerdotes absol­ vunt confitentes et satisfactionem injungunt. Sed quod habeant aliquod principium in nobis, hoc est ex parte illa qua in hoc sacramento exigitur actus noster, ut dictum est (39). 44. — Ad quartum dicendum quod intentio Dionysii non fuit in Ecclesiastica Hierarchia tradere notitiam sacramentorum — unde quædam determinat quæ non sunt sacramenta, sicut consummationes monasticas et exequias mortuorum — sed monstrare3 quod exteriores ritus significant spirituales actus. Et quia in poenitentia et matrimonio non est aliquis determi­ natus ritus, eo quod non habeant materiam sicut alia sacra­ menta, ut dictum est ; ideo de istis4 duobus non determinavit ; nec sequitur quod non sint sacramenta. 45. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in poenitentia se habet homo et ut recipiens et ut agens. Recipit quidem a Deo veniam et reconciliationem per Ecclesiæ ministros, et secundum hoc5 habet rationem sacramenti. 46. — Sed ex parte actus sunt de ipsa6 diversæ opiniones. Quidam enim dicunt quod est actus tantum virtutis, et non est virtus. Sed hoc non potest esse ; quia cum actus virtutum non sint in dormiente, dormiens non posset dici pœnitens : quod falsum est. 47. — Et ideo Aliqui dixerunt quod ex parte ista poenitentia est virtus ; sed non proprie loquendo, sed communiter, prout omnia laudabilia virtutes dicuntur, etiam si sint passiones. Sed hoc non est verum; quia secundum Philosophum in VIII7 Eth., (β 6. 1106»», 36 sq. ; 1. 7, n. 322; γ 4. 1111 b, 5-6; 1. 5, n. 432), « principale in virtute morali est electio ». Unde omnis habitus qui facit rectam electionem, potest dici proprie loquendo virtus. 48. — Unde cum actus pœnitentiæ non causetur tantum ex 1. Ed. om. « in ». — 2. η et ed. ad « hic ». — 3. α R. « ministrare » ; ed. om. — 4. Ed. « his ». — 5. γ « secundum quod ». — 6. γη κ ipso ». — 7. Ed. « vi ». 586 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM passione, sed magis ex electione, etiam si nulla sit passio, constat quod pænitentia proprie loquendo est virtus, et non improprie sicut verecundia et aliquid1 hujusmodi. 49. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non secundum idem pænitentia est virtus et sacramentum ; sed inquantum. per poenitentiam recipit gratiam curantem peccati vulnus pœnitens2, potest esse sacram.entum ; inquantum autem per habitum infu­ sum ordinatur ad actum rectum, sic est virtus. Et quia aliquis actus rectus non est de essentia baptismi, ideo baptismus nullo modo dicitur virtus, nec etiam confirmatio eadem ratione. 50. — Ad secundum dicendum quod pænitentia non est idem quod gratia per essentiam ; sed dicitur gratia, quia con­ venit cum gratia in proprio effectu. Effectus enim proprius gratiæ est justificare et Deo gratum reddere. Et hoc etiam est effectus pœnitentiæ ut infra dicetur (234). 51. — Ad tertium dicendum quod poenitentia passio non est virtus, nec actus virtutis, sed potest esse virtuti annexum ; quia « virtutes non sunt quietes vel immobilitates », ut Quidam dixerunt, ut dicit Philosophus in II Elh. {β 2. 110413, 24; 1. 3, n. 272) ; sed habent et gaudium et tristitiam adjunctam, prout sunt passiones quædam. Actus enim pœnitentiæ, prout est vir­ tus, non est ex passione proveniens, sed ex debita electione. 52. — Ad quartum dicendum quod bonum illud ad quod virtus immediate ordinat, est actus perfectus ipsius. Et ideo aliquæ virtutes sunt quæ principalem actum habent in retra­ hendo ab aliquo, sicut dictum est in III lib. d. 23 de tempe­ rantia et modestia et hujusmodi. Et similiter actus perfectus pænitenliæ est in retrahendo ab aliquo malo ; nec propter hoc sequitur quod non sit virtus. 53. — Ad quintum dicendum quod verecundia est timor de turpi ; timor autem futuri est ; futurum autem non timetur nisi secundum quod habet propinquam dispositionem in causa sua. Et ideo verecundia ponit propinquam dispositionem in eo qui verecundatur ad turpe committendum, prout Philosophus de verecundia loquitur, et ideo de necessitate ponit imperfec­ tionem in eo cui inest ; sed pænitentia respicit turpe in præterito, cui potest succedere perfectio3 in præsenti ; et ideo non esi actus imperfecti de necessitate. 54. —AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam dixerunt quod poenitere non est actus alicujus specialis virtutis, sed omnis virtutis communiter. 1. € om. « aliquid », i « vel aliquid », N. « aliud», F. « alia ». — 2. Θ «pænitentia », K « curantem peccati vulnera », ed. ad. « pænitentia ». — 3. N « cum potest succedere perfecto », DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. I 587 Sed hoc non potest esse, quia aliquid1 est de ratione pœni­ tentiæ prout nunc de ipsa loquimur, quod non est de ratione virtutis communiter, scilicet de peccato commisso satisfacere. 55. — Et ideo Alii dicunt quod pænitentia est specialis virtus et specificatur ex hoc quod detestatur peccatum commissum a se. Sed hoc non potest specificare virtutem ; quia cum virtus sit contrarium peccato, maxime repugnat ei prout est in eodem subjecto. Unde hoc est omni virtuti commune quod vitium repellit a subjecto suo. 56. — Et ideo Alii dicunt quod specificatur ex hoc quod detestatur peccatum a se commissum sub spe veniæ. Sed hoc non potest esse ; quia nulla virtus recipit speciem ex hoc quod imperatur ab alia2 virtute. Quod autem dicitur : « Ex spe veniæ », nihil aliud dicit quam imperium spei. Unde ex hoc non haberet quod esset specialis virtus : sicut nec actus castitatis, propter hoc quod a caritate imperatur, speciem recipit virtutis specialis. 57. ■— Et ideo aliter dicendum quod pænitentia accipit spe­ cialem rationem objecti ex hoc quod respicit peccatum a se com­ missum ut expiabile per pœnitentis actum. Et ita actus pœni­ tentiæ non esi detestari peccatum absolute, quia hoc est cujuslibet virtutis ; sed detestari ad expiationem3 ejus et quantum ad culpam et quantum ad reatum ; hoc enim nulla alia virtus facit. 58. — AD PRIMUM ergo dicendum quod omnis virtus expellit peccatum oppositum formaliter quantum ad suum actum pri­ mum, qui est informare subjectum ; sed actus secundus in aliis virtutibus qui est operatio, non ordinatur principaliter ad repellendum peccatum, sicut est in pænitentia. Et ideo poeni­ tentia non formaliter, sed quasi effective peccatum expellit; habec enim peccatum expellendum pro materia, et operatur contra ipsum ut expellatur. Unde non opponitur omni peccato formaliter, sed alicui tantum quod est impoenitentia. Et propter hoc non oportet quod sit generalis virtus. 59. — Ad secundum dicendum quod quamvis pænitentia habeat actum suum circa materiam omnium vitiorum, et per . consequens omnium virtutum ; tamen considerat specialem rationem objecti in materia circa quam operatur, ut dictum est (57) : sicut etiam magnanimitas habet quodammodo pro objecto et materia actus omnium aliarum virtutum in ratione 1. Ed. « aliud >. — 2. γ « illa ». — 3. a ed. « aliquid ex purgatione », cf. ad 3 ; sed α cor. in marg. « aliquid ut expiabile actione » ; N. « ut expiabile per actionem ». 588 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM magni ; quia « operatur magna in omnibus virtutibus », ut dicitur in IV1, Eih. (â 7. 1123è, 30 ; 1. 8, η. 746-9). Et ideo sicut magna­ nimitas est specialis virtus ita et poenitentia. 60. — Ad tertium dicendum quod quamvis detestari absolute mala peracta consequatur omnem virtutem, secundum quod habet electionem rectam ; tamen ad expiationem detestari, est proprium specialis virtutis. 61. — Ad quartum dicendum quod hæc virtus reducitur ad aliquam cardinalium virtutum, ut dicetur (71). Tamen Philosophi de hac virtute ideo mentionem non fece­ runt, quia remissio peccati, sive expiatio, pertinet ad provi­ dentiam Dei de humanis actibus, inquantum « culpa offenditur et poenitentia placatur3 ». Philosophi autem non consideraverunt virtutes dirigentes in actibus humanis prout ordinantur ad Dei providentiam, sed prout ordinantur ad bonum humanum. Et ideo de poenitentia mentionem non fecerunt. Sed ex simili­ tudine illarum4 quas determinaverunt, possumus nos istam5 accipere. Sicut enim est alicujus virtutis ut homo placet eum quem peccando offendit ; ita etiam est alicujus virtutis, ut homo Deum placet quem peccando offendit. 62. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtus theologica habet idem pro objecto et pro fine. Hoc autem non est in poenitentia ; quia objectum ejus est peccatum commissum quod intendit expiare, finis autem est Deus cui intendit recon­ ciliari. Et ideo non est virtus theologica, sed inter morales virtutes numeranda est. 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in hoc quod dicit quod poenitentia reconciliat Deo, non tangitur relatio pcenilentiæ ad objectum suum, sed magis ad finem ; sed ordo ejus ad objectum tangitur in hoc quod dicitur « peccata commissa flere. Et ideo ratio non sequitur. 64. — Ad secundum dicendum quod virtutes infusæ tripliciter se habent ad Deum. Quædam enim habent Deum pro objecto et fine, sicut theologicæ. Quædam non pro objecto in quod transeat earum actus, sed pro fine proximo : sicut patet de latria quæ aliquas servitutis protestationes quasi materiam habet, quas immediate ordinat * in Deum quasi in finem. Et tales virtutes propinquissimae sunt theologicis, unde et actus harum virtutum attribuuntur virtu­ tibus theologicis, sicut proximis imperantibus. Unde dicitur ab6 Augustino iEnchirid. c. 3 ; L. 40, 232), quod « fide, spe ei caritate colitur Deus. » 1. ay « III ». — 2. F. om. « ita ». — 3. a dh F. « culpa ostenditur et poenitentia ploratur » € cer. « culpa ostenditur et poenitentia imploratur ». Ex oratione fer. v post Cineres. — 4. Ed. « aliarum ». — 5. Ed. « etiam ». — 6. βγ ed. « in », κ « unde dicit Augustinus ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. I 589 65. ·— Quædam autem non habent Deum pro objecto, neque pro fine proximo, sed pro ultimo : sicut temperantia quæ habet passiones pro materia et quietem animi pro fine proximo1, sed hanc ulterius ordinat ad Deum. ' , Poenitentia autem quamvis non habeat Deum pro objecto, habet tamen Deum pro fine proximo ; quia ad hoc in peccata commissa destruenda movetur ut Deo reconcilietur. El ideo actus ejus scilicet peccatum expellere vel justificare, quandoque fidei, quandoque caritati adscribilur. Unde patet solutio ad tertium. 66. — Ad quartum dicendum quod medium in justitia non eodem modo accipitur et in aliis virtutibus moralibus, ut in III lib. d. 33 (99) dictum est. Accipitur enim justitiæ medium per adæquationem rei ad rem. Hæc autem adæquatio fit in justitia commutativa, quando ab eo qui plus habuit, aliquid subtrahitur ; et ei qui minus habuit, additur. Ille autem qui alterum offendit vel laesit, plus habuit. Et qui læsus est, habuit minus ; inquantum huic subtractum est quod ei debebatur, et ille usus est propria voluntate in hoc quod non debuit. Et ideo vindicativa justitia ab eo qui offensam fecit, quantum habuit plus debito, tantum subtrahit ei, et dat illi qui est læsus, dum ad honorem et in satisfactionem ejus alium punit. 67. — Sic ergo vindicativa justitia constituit medium in offensis quæ sunt ejus materia, non quidem tenendo medium in offensis,12 ut quasdam retineat et quasdam abjiciat : sicut temperantia ponit medium in delectationibus ; sed omni ofïensæ proportionando pœnam debitam. 68. — Et similiter poenitentia pro quolibet peccato commisso pœnam infert sibi ipsi debitam, non autem ita quod aliquod peccatum dimittat et aliquod retineat3. 69. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod quia justitia æqualitas quædam est ; ideo non potest esse vera adæ­ quatio ubi non est perfecta ratio justitiæ, sed aliquis justitiæ modus : sicut dicit Philosophus in V Eth. (e 10. 1134», 9 sq.; 1. 11, n. 1012 sq.) quod domini ad servum non est simpliciter justum, sed dominalivum justum. Cum ergo inter hominem et Deum sit maxima distantia, non poterit ibi esse dicta proprie justitia hominis ad Deum, sed aliquis justitiæ modus quasi per similitudinem. 1. Ed. om. « sed pro ultimo, sicut temperantia quæ habet passiones pro materia et quietem animi pro fine proximo », γ etiam om. sed restituit in calce. — 2. γ om. per homot. « quæ sunt ejus materia, non quidem tenendo medium in offensis ». — 3. ayrç N. « abjiciat ». 590 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 70. — Homo autem efficitur debitor alteri homini dupliciter. Uno modo per hoc quod1 ab eo sibi est datum : sicut in volun­ tariis communicationibus, puta in emptionibus et venditio­ nibus. Alio modo per hoc quod1 ei subtraxit, sicut est in involuntariis communicationibus, ut est furtum, percussio et hujusmodi. Et similiter aliquis efficitur Deo debitor per hoc quod ab eo aliquid2 recipit. Et hac ratione Deo reddit debitum honorem latria sive religio. 71. — Alio modo ex hoc quod contra Deum peccavit. Et sic reddit Deo debitum pœniientia. Unde sicut religio ponitur pars justitiæ a Tullio, non quidem quasi species, sed quasi pars potentialis, inquantum aliquem modum justitiæ participat ; ita etiam pœnitentia pars justitiæ debet poni. 72. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut dicit Phi­ losophus in VIII Eih.3 (Θ 16. 1163b, 15 ; 1. 14, n. 1752) virtus non requirit semper æquale, sed sufficit quod possibile est, ut in honoribus ad parentes et deos. Unde sicut1 latria est pars justitiæ, quamvis non reddat æqualem honorem beneficiis acceptis ; ita et pœniientia, quamvis non possit æquale aliquid reddere offensæ præcedenti. 73. — Ad secundum dicendum quod sicut1 actus prudentiæ conjungitur actibus aliarum virtutum moralium, ita etiam con­ jungitur actui pœnitentiæ ; et secundum hoc procedit objectio. Vel dicendum quod Glossa non loquitur de luctu pœnitentiæ, sed de luctu quo spretis terrenis ad cælestia suspiramus. 74. — Ad tertium dicendum quod pœniientia utitur tempe­ rantia ad finem suum ; et secundum hoc intelligenda est aucto­ ritas Gregorii et5 Isidori ; non quod repellere carnalia desi­ deria sit actus elicitus a poenitentia. 75. — Ad quartum dicendum quod verecundia est in alio genere quam poenitentia ; quia « verecundia est timor », ut Philo­ sophus dicit (IV Eth., δ 15. 1128&, 10 sq. 1. 17, n. 868-9) ; sed pœniientia esi dolor. Et ideo non sunt idem, quamvis objectum utriusque sit turpe actum. 76. — Ad quintum dicendum quod pœnitentiæ est sufferre difficilia voluntarie assumpta ; sed patientia est proprie in sustinendo difficilia ab aliis illata. Et ideo non sunt idem. 77. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod poeni­ tentia el vindication justitia circa idem aliquo modo sunt, scilicet circa punitionem offensæ ; sed differunt in duobus. 1. N. ad. < aliquid ». — 2. Ed. « aliquie ». ■— 3. Ed. « in Ethicis ». — 4. N. « si ». ·— .5Ed. om. <* Gregorii et >, α om. < et ». Primo, quia vindication proprie inest in judice poenam infli­ gente, quam reus quandoque invite sustinet ; sed pœniientia est in ipso reo qui voluntarius poenam sustinet pro culpa com­ missa. Secundo, quia vindicaliva respicit offensam communiter ; sed pœnitentiæ virtus respicit offensam1 Dei. Unde oportet quod poenitentia consistat in emendatione offensæ voluntarie assumpta, et talis qualis Deo competit. Sicut autem hominibus qui vident ea quæ foris parent, fit offensæ recompensatio per aliqua exteriora ; ita Deo qui intuetur cor, oportet quod incipiat recompensatio fieri in ipso cordis affectu. 78. — Fit autem bene recompensatio præcedentis offensæ exterius in duobus. Primo in hoc quod aliquis exterius poenam subit pro offensa quam fecit ; secundo in hoc quod cavet in futurum ne similis offensa ab eo fiat. Et hæc duo oportet quod homo in corde exhibeat per poenitentiam : primo dolorem cordis pro malis quæ fecit ; secundo propositum de cetero talia non committendi. Et hæc duo prædicta1 2 definitio comprehendit3, quamvis non in forma definitio proponatur. 79. — Unde Magister ad formam debitam eam reducens, tria ponit : scilicet genus, in hoc quod dicit quod « est virtus »; dolorem de praeteritis, in hoc quod dicit : « qua commissa mala plangimus » ; et propositum de futura emendatione, in hoc quod dicit : « cum emendationis proposito ». Alia vero quæ dicuntur ad idem pertinent, ut in Expositione litlerie (317) patebit. 80. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quia habitus per actus cognoscuntur, ideo consuetum est apud Auctores ut habi­ tus per actus definiant, ponentes actus loco habituum : sicut etiam differentiæ accidentales interdum in definitionibus ponun­ tur pro essentialibus propter earum latentiam, ut dicitur in4 VII Meta, (ζ 12. 1038, 9 sq. ; 1. 12, n. 1552). 81. — Ad secundum dicendum quod illud quod perlinet ad corporalem immutationem, non pertinet ad virtutem quasi essentialis actus ejus ; sed potest perlinere ad virtutem sicut materiale circa quod operatur virtus, quia etiam passiones cor­ porales sunt materia virtutum. 82. — Et secundum hoc dicendum quod ipsius virtutis pœni­ tentiæ sensibilis dolor vel corporalis fletus potest esse quoddam materiale, inquantum hæc Deo reddit pœnitens quasi debitum pro offensa commissa. Et ideo si per planctum significatur actus 1. γ om. pet homot. « communitor ; sed pœnitentiæ virtus respicit offensam ». — 2. γ ad. « continet ». — 3. a λ complectitur », γ om. — Ed. « ut dicit Philo­ sophus ». 592 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM pœnitentiæ, tunc nihil aliud dicit quam detestationem ; si autem dicat materiale poenitentiae, sic potest etiam sensibilem vel corporalem fletum dicere. 83. — Ad tertium dicendum quod quamvis peccatum sit praeteritum quantum ad actum, manet tamen quantum ad effectum vel reatus vel maculæ vel offensæ divinæ ; et sic potest aliquis de peccato dolere inquantum est praesens ; dolor enim de praesenti est. 84. — Vel dicendum et melius, quod quamvis voluntas com­ pleta non sit de impossibili, est tamen de ipso velleitas quæ­ dam, idest voluntas conditionata ; vellemus enim, si esset possi­ bile, quod hoc non fuisset. Et secundum hoc etiam accipiunt ex conditione prædicta1 quamdam rationem præsentis, ut de eis2 possit esse dolor, qui non est nisi de præsentibus. 85. — Ad quartum dicendum quod quamvis ad poenitentiam inquantum est pœnitenlia, non pertineat respectus ad futurum, tamen in quantum est emendatoria offensæ commissæ in Deum, exigit respectum in futurum, scilicet propositum de cetero cavendi. Et hoc propositum intelligitur in hoc quod dicit : « Flenda iterum non committere » ; idest, habere propositum non committendi. 86. — Vel intelligitur quantum ad perfectam pœnilenliam, ut quod additur non sit de essentia pœnitentiæ, sed de perfec­ tione, quia sine hoc non consequitur ultimum fructum suum ; vel ut referatur ad idem tempus, ut Magister dicit. 87. —Ad quintum dicendum quod Ambrosius ordinat partes definitionis secundum ordinem ad poenitentiam ; quia illud3 quod est magis essentiale pœnitentiæ primo ponit. 88. — Sed Augustinus ordinat per ordinem ad pcenitentem ; quia hoc prius occurrit ut a proposito peccandi desistat, quasi removens pœnitentiæ impedimentum. 89. — Ad sextum dicendum quod non est inconveniens de eodem dari diversas definitiones secundum diversa quæ in rebus inveniuntur. Definitio igitur4 præmissa Gregorii et Ambrosii quam Magister ad formam definitionis reducit, completissima est, quia tangit et genus et actum et objectum, et utrumque illorum quæ ad emendationem Deo exhibendam requiruntur. 90. — Et in idem redit definitio Augustini posita un Littera (16) scilicet : « Pœnitenlia est quædam vindicia dolentis, etc. » ; nisi quod magis exprimit proximum genus ipsius ; quia ponit ipsam non solum in genere virtutis, sed in genere justitiæ, in hoc quod dicit eam vindictam ; et differentias etiam magisi. i. N « ex conditione peccata præterita ». — 2. Ed. «iis ». — 3. α « id. ». — 4. α « autem ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. II 593 proximas ad propriam speciem ponit, in hoc quod addit ratio­ nem punitionis ad dolorem. 91. — Et in idem redit definitio Ambrosii alia1 quam ponit (in Serm., 25, n. 1 ; L. 17, 655), quod « pœnitenlia est dolor cordis el amaritudo animae pro malis quæ quisque commisit » ; nisi quod non ponit nisi2 unum eorum quæ continent prædictæ definitiones, scilicet detestationem peccati commissi. Alia autem notificatio qua dicitur quod « poenitentia esi res optima quæ omnes defectus revocat ad perfectum », datur per effectum pœnitentiæ, et dicitur esse optima res non simpliciter, sed in genere declinationis a malo post peccatum commissum. 92. — Et similiter etiam illa Damasceni definitio. « Pœni­ tenlia est remotio ab eo quod est contra naturam, in id quod est3 secundum naturam », datur per effectum ; et quasi in idem redeunt ; quia peccatum quod in prima descriptione dicitur defectus, in secunda dicitur contra naturam esse ; status autem gratiæ vel virtutis quæ in prima definitione dicitur perfectio, in secunda dicitur secundum naturam esse, quia ad hoc natura est ordinata. & ARTICULUS II [I] [III, q. 85, a. 5.] 93. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur VIRTUS PŒNITENTIÆ TIMORE NON quod CONCIPIATUR. 1. Quod enim est ex infusione non habet causam in subjecto. Sed poenitentia cum sit virtus, de qua Augustinus dicit (1. II De lib. arbitr., c. 19 ; L. 32, 1267) quod Deus eam in nobis sine nobis facit, est ex infusione. Ergo non habet causam in suo subjecto. Et ita timore non concipitur. 2. Præterea. Illud quod in esse perfectum prodit, non tantum4 concipitur, sed etiam perfecte generatur. Sed poenitentia in esse perfectum prodit, quia etiam defectus ad perfectum revocat. Ergo ejus generatio non debet conceptioni assimilari ut dicatur® timore concipi. 3. Præterea. Plus provocatur homo ad poenitentiam ex expectatione gloriæ quam ex communicatione pœnæ. Unde Joannes poenitentiam prædicans dixit : « Poenitentiam agite; appropinquavit enim regnum cælorumv, Mat., iii, 2. Sed expec1. N. ad. « per. ». — 2. N. om. « nisi ». — 3. F. om. « est ». — 4. F. « tamen » ; om. per homot. « non tantum concipitur... in esse perfecturn prodit ». — 5. Ed. om . « conceptioni assimilari ut dicatur ». 594 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tatio gloriæ pertinet ad spem vel ad1 caritatem quam excitat ; pœnæ autem comminatio ad timorem. Ergo magis dicendum fuit quod oriatur ex spe vel amore quam ex timore. 4. Præterea. Si concipiatur timore : aut timore initiali aut servili aut mundano aut casto. Non mundano, quia ille magis ad peccatum trahit ; similiter etiam nec servili, quia ille non est simul cum pœnitentia — generans autem et generatum, sive concipiens et conceptum, oportet esse simul — ; similiter nec initialis aut castus aut fdialis, quia isti non præcedunt poenitentiam ; oportet autem quod concipiens præcedat conceptum. Ergo nullo modo pœnitentiæ virtus timore concipitur. 94. — SED CONTRA. Secundum Augustinum {Serm. 348; L. 39, 1526), timor introducit ad caritatem. Sed introductio caritatis et aliarum virtutum est per poenitentiam. Ergo pœni­ tentia a timore initium sumit. 95. — Præterea. Contrariorum contraria sunt principia. Sed delectatio peccati ad peccatum attraxit2. Ergo et acerbitas pœnæ a peccato revocat. Revocatio autem fit per poenitentiam. Ergo timor qui pœnam respicit, est pœnitentiæ principium. [Π] [III, q. 85, a. 6.] 96. — ULTERIUS. Videtur quod pœnitentia sit prima virtutum. 1. Mat., hi, 2, super illud, « Pœnitenliam agite », dicit Glossa, (L. 114, 79) : « Prima virtus est per pœnitenliam punire3 veterem hominem et vilia odire. » 2. Præterea4. Causa præcedit effectum. Sed pœnitentia est causa justificationis, in qua omnes virtutes infunduntur. Ergo prior est aliis virtutibus. 3. Præterea. In quolibet motu prius est recedere a termino quam ad terminum pervenire. Sed pœnitentia ordinatur ad recessum a malo, omnes autem aliæ virtutes ad consecutionem boni. Ergo pœnitentia præcedit omnes alias virtutes. 97. — 4. SED CONTRA. Fides est causa timoris. Sed timor præcedit poenitentiam sicut causa ejus. Ergo et fides. Non ergo pœnitentia est prima virtus. 98. — 5. Præterea. Pœnitentia ex recta electione procedit, ut supra dictum est (48). Sed recta electio procedit ex qualibet virtute. Ergo pœnitentia est posterior omnibus virtutibus. 1. Ed. om. « ad ». — 2. y « contraxit ». N. « attrahit ». — 3. Ed. « perimere ». — 4. α ad « Omnis ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. II 595 [HI] 99. —■ ULTERIUS. Videtur quod pœnitentia non sit FUNDAMENTUM. 1. Illud enim quod sequitur ad fundamentum, non debet dici fundamentum, sed superædificatio. Sed fides quæ est fundamen­ tum, ut habetur Hebr., xi, 1, præcedit poenitentiam, ut dictum est (113). Ergo pœnitentia non est fundamentum aliarum virtutum. 2. Præterea. Eccl., xxv1, 13, super illud :« Quam magnus qui invenit sapientiam, etc. », dicit Glossa : « Timor Domini sanctus permanet in sæculum ; ipse est fidei fundamentum et caritatis origo. » Sed pœnitentia sequitur timorem. Ergo ipsa non est fundamentum aliarum virtutum. 3. Præterea. Fundamenti non est fundamentum ; quia sic iretur in infinitum. Sed quædam aliæ virtutes sunt fundamentum, sicut fortitudo, ut dicit Glossa. Luc., xii2, 4, super illud : « Ne terreamini ab his qui occidunt corpus » (L. 114, 294) ; et iterum, ut dicit Bernardus in lib. (V) De consider, (c. 14, n. 32 ; L. 182, 806) : « humilitas est quoddam fundamentum stabile virtutum ». Ergo pænitentia non est fundamentum aliarum virtutum. 100. — SED CONTRA est quod dicitur Hebr., vi, 1 : « Non rursus facientes fundamentum pœnitentiæ ab operibus mortuis. » 101. — Præterea. Fundamentum est prima pars ædificii. Sed primum quod est in ædificatione spirituali, est ædificium Satanæ destruere : quod pœnitentia facit. Ergo pœnitentia est fundamentum. [IV] [III, q. 84, a. 6.] 102. — ULTERIUS. Videtur quod non sit secunda tabula. 1. Secundum enim non dicitur nisi respectu primi. Sed prima tabula in Littera (1) dicitur baptismus, respectu cujus pœnitentia non est secunda, quia non est secundum sacramentum, sed quarto loco Magister ipsum determinat. Ergo pœnitentia non est secunda tabula. 2. Præterea. Act., π, 37, dicit Petrus : « Pœnitenliam agile, et baptizetur unusquisque vestrum. » Ergo pœnitentia non est secunda tabula3 post baptismum, sed e converso. 3. Præterea. Is., ni4, 9, super illud : « Peccatum suum quasi Sodoma praedicaverunt », dicit Glossa : « Secunda tabula post 1. α « xv ». — 2. αγ « xv ». — 3. α om. per homot. secundum argumentum usque ad hæc verba « post baptismum ». -— 4. ay < secundo ». 596 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM naufragium, est peccata abscondere x1 (Hieron. ep. 120, n. 9 ; L. 22, 1185). Sed poenitentia non abscondit peccata, sed magis revelat. Ergo pcenitentia2 non est secunda tabula. 103. — SED CONTRA est quod Hieronymus in Littera (1) dicit : « Prima tabula dicituP propter liberationem ai naufragio. » Sed baptismus liberat a peccato originali quod est primum nau­ fragium, pcenitentia ab actuali quod est secundum. Ergo baptis­ mus est prima tabula ; et poenitentia, secunda. 104. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod virtutem pœnitentiæ Deus nobis infundit ; sed dispo­ sitio aliqua ex parte nostra procedit, et secundum hoc habet aliquam originem in nobis. 105. — Sed quia humani actus non procedunt ex necessi­ tate, sed ex libero arbitrio ; ideo non potest assignari causa ex parte nostra alicujus actus nostri, ex quo semper procedat, sed ex quo ut in pluribus contingit propter dispositionem existentem in nobis ad hoc, quæ tamen non necessario inclinat. Unde omnes sermones morales sunt tales, ut Philosophus in I Eth. (a 1. 1094», 13 ; 1. 3, n. 32 sq.) dicit, quod ut in pluribus oportet eos intelligere. 106. — Cum autem « poenitentia sit revocatio a peccato » ut Damascenus dicit (De fide orth., lib. II, c. 30 ; G. 94, 975), oportet originem ejus in nobis accipi secundum dispositionem existentis in peccato. Ille autem qui in peccato est, non habet gustum sanum, ut ex dulcedine divinæ bonitatis a peccato revo­ cetur ; sed habet affectum infectum amore sui inordinato. Et ideo per poenas quæ naturæ suæ contrariantur et voluntati, a peccato revocatur, ut Philosophus in X Eth. dicit de talibus quod « proprias delectationes prosequuntur et fugiunt oppositas tristitias (k 1. 1172a, 25, 1. 1, n. 1957); boni autem et vere delec­ tabilis neque intellectum habent, neque guslalivi exislentes5 (k 6. 11761», 19 sq. ; 1. 9, n. 2074-5) ». Et ideo in eis ut in pluribus ex timore pcenitentia initium sumit ; quamvis etiam in aliquibus ex amore poenitentia inchoetur. 107. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non habeat causam in subjecto, habet tamen dispositionem in ipso ; et secundum hoc origo pœnitentiæ hic assignatur. 108. — Ad secundum dicendum quod conceptio dicitur proprie generatio alicujus intra uterum. Et quia primum esse pœnitentiæ est in corde, postea autem prodit exterius per confes1. Ed. « Secunda tabula post naufragium poenitentia est ; et consolatio miseria­ rum impietatem suam abscondere ». — 2. Ed. om. « pcenitentia ». — 3. Ed. om. « dicitur ». — 4. Ed. ad. « primo ». — 5. Ed. « existunt ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. II 597 sionem et satisfactionem, ideo, al primam ejus originem desi­ gnaret, dixit1 quod concipitur timore. 109. — Ad tertium dicendum quod bonitas Dei et gloria, quantum est de se, magis nata sunt revocare a peccato ; sed non quantum est ex parte eorum qui in peccato siunt, qui prae­ dictorum gustum non habent. 110. — Ad quartum dicendum quod poenitentia timore ser­ vili concipitur, qui pœnam respicit. Nec oportet quod timor servilis et poenitentia sint simul ; quia timor servilis non est causa esse ipsius pœnitentiæ, sed quasi generationis ejus : sicut etiam sumptio medicinæ est causa sanitatis, non tamen sunt simul. 111. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtutes omnes simul infunduntur quantum ad habitus ; sed quod una dicatur prior altera, est quantum ad ordinem considera­ tum in earum actibus. Cum autem per virtutum actus homo tendat in Deum, oportet ordinem actuum considerari secundum ordinem eorum quæ in motu sunt. Motum autem voluntatis, cujusmodi est motus virtutum moralium, præcedit motus cogni­ tionis ; quia appetibile imaginatum vel intellectum movet appe­ titum, ut dicitur in III De anima [γ 10. 438a, 9 sq.; 1. 15, 818-9) ; et iterum æstimatio possibilitatis, quia electio quæ est principalis motus virtutis, non fit de impossibili æstimato. 112. — Motus autem appetitus in duobus consistit : scilicet in fuga mali, et in prosecutione boni. Et hæc duo diversimode ordinantur. Quandoque enim aliquis fugit malum propter deside­ rium boni, quandoque autem e converso ; et hic motus est ut frequentius in reversione peccatoris ad Deum per pcenitentiam, Ut dictum est (106). 113. — Et ideo motum pœnitentiæ præcedit motus fidei2 ; quia « accedentem ad Deum oportet credere » ; Hebr., xi, 6 ; et iterum motus spei conjunctus motui timoris per quem fit æsti­ matio de possibilitate veniæ consequendae. Et ideo dicit Gre­ gorius (lib. XXXIII Morat., c. 12, n. 24; L. 76, 687) quod « pœnilens movetur inter spem et timorem. » Deinde ut in pluribus sequitur motus pœnitentiæ, et deinde motus caritatis et aliarum virtutum per ordinem. 114. — Quandoque etiam motus amoris motum pœnitentiæ præcedit, ut dictum est (106); sed ille amor non est caritatis, quia caritas amissa non recuperatur nisi per contritionem de peccatis præcedentibus quæ est motus pœnitentiæ3 virtutis. 1. Ed. « dicit ». — 2. αβη · Et ideo motus pœnitentiæ præcedit motum fidei ». — 3. γ ad. « et ». 598 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 115. — Et secundum hoc dicendum quod poenitentia est prior1 quibusdam, scilicet caritate et sequentibus ipsam ; et pos­ terior aliis, scilicet fide et spe. 116. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides et spes non habent rationem perfectæ virtutis, nisi secundum quod sunt informatæ caritate, et secundum hoc poenitentiam sequuntur. Et sic aliquo modo verum est quod est prima inter omnes2 virtutes. 117. — Ad secundum dicendum quod fides informis et spes etiam sine gratia habentur, et ideo eas in justificatione non oportet superaddi ; et sic poenitentia earum causa non est. 118. — Ad tertium dicendum quod finis qui est prior in inten­ tione est ultimus in executione. Et ideo, quamvis in motu cor­ porali prius recedatur a termino quam ad terminum perveniatur, tamen in motu voluntatis est e converso3 ; quia propter bonum aliquod consequendum voluntas recedit a contrario vel ab impeditivo ejus. 119. — Quartum concedimus secundum hoc tamen quod fides non est virtus. 120. — Ad quintum dicendum quod poenitentia de malo commisso, quamvis ex electione boni possit provenire, tamen etiam ex alia causa quandoque contingit, scilicet ex fuga mali pœnæ, ut dictum est (112). Et quando etiam ex electione boni contingit, primus pœnitentiæ motus non provenit ex electione boni formata per aliquem habitum alterius virtutis, sed per naturalem quemdam appetitum vel etiam ex ipso habitu pœni­ tentiæ virtutis bono. Et ideo primus motus pœnitentiæ praecedit motus aliarum virtutum. 121. — Sed non est inconveniens ut motus aliarum virtutum quandoque causent aliquos motus pœnitentiæ : sicut aliquis ex amore temperantiæ, de luxuria præcedente pœnitentiæ motum habet ; quia etiam interdum ex virtute sequente motus præcedentis virtutis oritur : sicut quis movetur in amorem Dei qui castitatem præcipit, ex hoc quod castitas ei placet. 122. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod fun­ damentum dicitur in spiritualibus ad similitudinem corporalis fundamenti, quod4 duas habet proprietates. Prima est quod ipsum est prima pars ædificii ; alia est quod fundamento totum ædificium sustentatur. Et ideo in spiritualibus fundamentum dicitur aliquid vel ratione prioritatis5, vel ratione conservationis et sustentationis aliorum, aut etiam ratione utriusque. 1. N. ad. « virtutibus ». — 2. F. ad. « alias ». —3. Ed. « contrario ».— 4. γ « corporate fundamentum », a N om. « quod » sed α ad. in margine «fundamentum autem corporale ». — 5. N. om. * vel ratione prioritatis ». I i . ! I j i 1 DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. II 599 123. — Prioritas autem potest attendi1 dupliciter. Uno modo quantum ad disciplinam spiritualium. Et sic ilia quæ primo occurrunt edocenda in Christiana religione, fundamentum dicun­ tur, Heb., vi, 1. Alio modo quantum ad vitam spiritualem. Et sic fides dicitur simpliciter fundamentum primum ; sed timor et poenitentia in genere eorum quæ ad effectum pertinent quantum ad fugam mali ; caritas autem quantum ad prosecutionem boni, prout dicitur Ephes., in2, 17 : « In caritate radicati et fundati. » Sed ratione sustentationis, in prosperis dicitur humilitas funda­ mentum, in adversis autem fortitudo. 124. — Pcenilentia autem et timor in recedendo a malo, diver­ simode sunt fundamenta ; quia timor est primum in isto toto genere quod est recedere a malo ; sed pcenilentia quantum ad hanc speciem quæ est recedere a malo commisso. Et ideo etiam timor præcedit poenitentiam : sicut principia generis præcedunt principia speciei. Et per hoc patet solutio ad objecta. 125. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod locutio Hieronymi est metaphorica. Illi enim qui prospero iti­ nere mare navigant, prima tabula sustentantur, scilicet ipsa navi integra ; sed naufragium passi, alicujus tabulæ navis fractæ auxilio ad portum salutis ducuntur. Et hæc secunda tabula dicitur3 quæ est post naufragium ; non quod sit secunda post naufragium ; sed quia existens post naufragium, est secunda a prima quæ erat ante naufragium. 126. — Unde consuetudo sua est, ut patet ejus dicta legenti, ut omne illud quod præstat remedium post aliquod periculum eveniens, secundam tabulam post naufragium vocet. 127. — Gratia autem baptismalis, per quam in Ecclesia col­ locamur, cujus figura4 fuit arca Noe, dicitur prima tabula ante naufragium. 128. — Sed quia per peccatum mortale naufragium passis et a gratia innocentiæ cadentibus non restat aliquod remedium nisi poenitentia, ideo poenitentia secunda tabula dicitur. 129. — AD PRIMUM ergo dicendum quod alia sacramenta non subveniunt naufragium passis per peccatum mortale sine poenitentia ; et ideo non possunt dici secunda tabula sicut poeni­ tentia quæ post lapsum subvenit. Unde quamvis non sit secun­ dum sacramentum, est tamen secunda tabula. 130. — Ad secundum dicendum quod Petrus non loquitur 1. Ed. « attenditur ». — 2. αγ « iv ». — quæ ». — 4. αη « gratia ». 3. Ed. « Et hæc est secunda tabula 600 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ibi de pænitentia sacramento, sed de pænitentia quæ requiritur in baptismo quæ ad primam tabulam pertinet. 131. — Ad tertium dicendum quod illa absconsio peccati de qua Hieronymus ibi loquitur, non contrariatur illi manifes­ tationi quæ fit in poenitentia, sed illi quam faciunt illi qui effrontes in peccatis existentes gloriantur cum male fecerint et se de peccatis jactant. Et hæc absconsio ad verecundiam pertinet. 132. — Et secundum eamdem similitudinem dicitur secunda tabula1, quia prima tabula prosperæ navigationis est ut homo peccatum non committat ; secunda, ut de peccato commisso erubescat. 133. — Sed per hanc tabulam non datur sufficiens remedium nisi quatenus ad emendationem peccati et2 poenitentiam ducit ; et ita non ita3 proprie dicitur secunda tabula sicut pænitentia ; tamen secunda tabula dici potest, quia tabula secunda in nau­ fragio corporali non semper a periculo liberat, etsi periculum, quantum est de se, aliquo modo impediat. ARTICULUS Ill [I] [III, q. 85, a. 4.J 134. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod POENITENTIA SIT IN QUALIBET VI. 1. Nihil enim agit ubi non est. Sed poenitentia expellit pecca­ tum a qualibet vi. Ergo est in qualibet vi. 135. — Item. Videtur quod sit in concupiscibili. 2. Quia pænitentia est dolor. Sed dolor est in concupiscibili, sicut et gaudium. Ergo pænitentia est in concupiscibili. 136. — Item. Videtur quod sit in irascibili. 3. Quia poenitentia est quædam vindicta dolentis. Sed vindicta pertinet ad irascibilem, quia « ira est appetitus vindictæ ». (II Reihor; β2. 1378a, 31) Ergo poenitentia est in irascibili. 137. — Item. Videtur quod sit in memoria. 4. Quia sicut timor est de futuro et gaudium de præsenti, ita memoria de præterito. Sed pænitentia est de malo commisso quod est præteritum. Ergo est in memoria. 138. — Item. Videtur quod sit in ratione. 5. Quia poenitentia est pars justitiæ. Sed justitia est in ratione. Ergo et poenitentia. 1. Ed. om. « tabula ». — 2. y « ad », N. ad. » ad ». — 3. Ed. om. « ita ». 601 DISTINCTIO XIV, QU7EST. I, ART. Ill [II] (I, q. 110, a. 3.] 139. — ULTERIUS. Videtur * ' ; ’ > ■»» quod in innocentibus pœni- TENTIA ESSE NON POSSIT. 1. Quia pœnitere est « commissa mala plangere ». Sed inno­ centes nullum malum commiserunt. Ergo in eis pænitentia non est. 2. Præterea. Pænitentia ex suo nomine importat poenam. Sed innocentibus non debetur poena. Ergo non est in eis poeni­ tentia. 3. Præterea. Pænitentia in idem coincidit cum vindicativa justitia, ut supra dictum est (77). Sed omnibus existentibus innocentibus, vindicativa justitia locum non haberet. Ergo nec pænitentia. Et ita non est in innocentibus. 140. — SED CONTRA. Omnes virtutes simul infunduntur· Sed poenitentia est virtus. Cum ergo innocentibus in baptismo infundantur aliæ virtutes, infunditur etiam et1 poenitentia. 141. — Præterea. Ille qui nunquam fuit infirmus corporaliter, dicitur sanabilis. Ergo et similiter qui nunquam fuit infirmus spiritualiter. Sed sicut sanatio in actu a vulnere peccati non est nisi per actum poenitentiae, ita nec sanabilitas nisi per2 habitum. Ergo ille qui nunquam habuit infirmitatem peccati, habet habi­ tum poenitentiae. [III] [Infra, 173.] 142. — ULTERIUS. Videtur quod sancti homines qui SUNT IN GLORIA NON HABEANT POENITENTIAM. 1. Quia, sicut dicit Gregorius in Moralibus (lib. IV, cap. 36, n. 72 ; L. 75, 678) : « Beati peccatorum, recordantur, sicut nos sani sine dolore dolorum memoramur. » Sed poenitentia est « dolor cordis », ut dictum est (91). Ergo sancti in patria non habent poenitentiam. 2. Præterea. Sancti in patria sunt Christo conformes. Sed in Christo non fuit poenitentia, quia nec fides quæ est principium pœnitentiæ. Ergo nec in sanctis in patria erit poenitentia. 3. Præterea. Frustra est habitus qui ad actum non reducitur. Sed sancti in patria non poenitebunt actu, quia sic esset eis aliquid contra votum. Ergo non erit in eis habitus pœnitentiæ. 143. — 4. SED CONTRA. Pænitentia est pars justitiæ. Sed L1. Ed. om. « et ». — 2. γ ad. « pœnitentiæ ». 602 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM « justitia esi perpetua el immortalis », (Sap. i, 15) et in patria remanebit. Ergo et pœnitentia. 144. — 5. Præterea. In vitis Patrum legitur a quodam patre dictum quod etiam Abraham pœnitebit de hoc quod non plura bona fecit. Sed magis debet aliquis poenitere de malo commisso quam de bono omisso ad quod non tenebatur, quia de tali bono loquitur. Ergo erit ibi pœnitentia de malis commissis. [IV] [II S„ d. 7, q. 1, a. 2 ; I, q. 64, a. 2 ; De Malo, q. 16, a. 5.] 145. — ULTERIUS. Videtur SEU MALUS SIT SUSCEPTIVUS quod etiam angelus bonus PŒNITENTIÆ. 1. Quia timor est initium pœnitentiæ. Sed in eis est timor, Jac., n, 19 : « Dæmones credunt el contremiscunt ». Ergo in eis potest esse pœnitentia. 2. Præterea. Philosophus dicit in IX1 Eth., (i 4. 1166t>, 24-5 ,’ 1. 4, n. 1818), quod « pœniludine replentur mali », et hæc est maxima2 pcena eis. Sed dæmones maxime sunt pravi, nec aliqua poena eis deest. Ergo dæmones possunt poenitere. 3. Præterea. Facilius movetur aliquid in id quod est secun­ dum naturam quam in id quod est contra naturam : sicut aqua quæ per violentiam est calefacta, etiam per seipsam ad natura­ lem proprietatem redit. Sed angelus potest mutari in peccatum quod est contra omnem3 naturam eorum. Ergo multo fortius possunt5 revocari in id quod est secundum naturam. Et hoc facit pœnitentia. Ergo sunt susceptibiles pœnitentiæ. 4. Præterea. Idem judicium est secundum Damascenum (lib. II De fide orth., c. 12 ; G. 94, 926) de angelis et de animabus separatis. Sed in animabus separatis potest esse pœnitentia, ut Quidam dicunt, sicut in animabus beatis quæ sunt in patria. Ergo et in angelis potest esse pœnitentia. 146. — SED CONTRA. Per pœnitentiam homo reparatur ad vitam, peccato dimisso. Sed hoc est impossibile in angelis, ut in II lib. (d. 7, q. 1, a. 2) dictum est. Ergo non sunt suscep­ tibiles pœnitentiæ. 147. —■ Præterea. Damascenus (De fide orth., lib. II, c. 3 ; G. 94, 867) dicit quod « homo fungitur pœnitentia propter corpo­ ris infirmitatem. » Sed angeli sunt incorporei. Ergo in eis non potest esse pœnitentia. 148. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO1. αγ « x ». — 2. γ « magna ». — 3. α « communem ». — 4. Ed. « potest » DISTINCTIO Xiv, 2UÆST. I, ART. Ill 603 NEM quod Quidam dicunt subjectum omnis virtutis esse libe­ rum arbitrium. Sed hoc non potest esse ; quia omnis actus humanus ordinatus elicitive procedit ab aliqua virtute humana ; quælibet autem potentia humana habet aliquem actum ordinatum, et dico potentiam humanam rationem vel quæ rationi obediat. Et ideo in omni tali potentia potest esse virtus quæ eliciat ordinatum actum illius potentiae. Et de hoc in III lib. d. 33 (218-219), plura dicta sunt. 149. — Et ideo Quidam dicunt quod pœnitentia est in omnibus viribus. Sed hoc non potest esse ; quia unus habitus non potest esse nisi unius potentiæ, sicut una forma1 nisi unius materiæ, et unum accidens nonnisi unius subjecti. 150. — Et ideo Alii dicunt quod est in irascibili ; quia, ut dicit Augustinus in Littera (16), « est vindicta quædam » quam appetit ira. Sed hoc non potest esse ; quia vindictam expetere de altero, quod arduitatem habet, ad irascibilem pertinet ; sed vindictam pati non videtur esse irascibilis. 151. — Et ideo Quidam dicunt quod pœnitentia est dolor, et propter hoc est in concupiscibili. Sed hoc etiam non valet ; quia ille dolor qui est in concu­ piscibili, est passio ; dolor autem qui est actus pœnitentiæ, non est passio. 152. — Ef ideo dicendum cum Alus, quod pœnitentia est pars justitiæ. Et ideo, cum justitia sit in ratione, non quidem quantum ad partem cognitivam, sed quantum ad affectivam, '' et2 pœnitentia in ratione est, inquantum est virtus. Sed pœnitentia quæ est passio est in concupiscibili sicut in subjecto, quia est dolor quidam. Sed hæc passio est quasi materiale in pœnitentia virtute, quia pœnitentia virtus hunc dolorem récompensât pro peccatis commissis : sicut et poena quam patitur reus est materiale in vindicativa justitia. 153. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pœnitentia non expellit omne peccatum formaliter, sed quasi effective3. Unde non oportet quod sit sicut4 in subjecto, in qualibet vi ubi potest esse peccatum ; sed quod ea quæ sunt in illis viribus5 subjician­ tur ei quasi materialia. Et hoc pœnitentia habet, inquantum est in ratione, cui omnes aliæ vires subduntur quasi ab ipsa motæ et regulatæ. 154. —· Ad secundum dicendum quod dolor qui est in concu­ 1. γ ad. « non potest esse ». — 2. N. cm. « et ». — 3. N. « active ». — 4. F. « ut », N· om. — 5. Ed. « virtutibus ». 604 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM piscibili, non est actus pœnitentiæ virtutis, sed materiale, ut dictum est (151). Sed dolor qui est deleslalio culpæ commisses est actus ejus ; et hic1 est voluntatis, in qua est justitia, cujus actus est detes­ tari inæqualitatem præexistentem et eam ad æqualitatem redu­ cere. 155. — Ad tertium dicendum quod exhibitio vindictes est materialis in pœnitentia, sicut etiam in justitia vindicativa ; non enim exhibet vindictam ex appetitu vindicte sed ad æqua­ litatem restituendam. 156. — Ad quartum dicendum quod pœnitentia quamvis sit de præterito, sicut memoria, tamen respicit affectum. Memoria autem est potentia pure cognoscitiva ; et ideo in ea non potest esse pœnitentia. Quintum concedimus. 157. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod habitus medius est inter potentiam et actum. Et quia remoto priori, removetur posterius, non autem e converso ; ideo remota potentia ad actum, removetur habitus, non autem remoto actu. 158. — Et quia subtractio materiæ tollit actum, propter hoc quod actus non potest esse sine materia in quam transit ; ideo habitus alicujus virtutis competit alicui cui non suppetit materia, propter hoc quod suppetere potest, et ita in actum exire : sicut pauper homo potest habere habitum magnificentiæ, sed non actum, quia non habet magnitudinem divitiarum quæ sunt materia magnificentiæ, sed potest habere. 159. — Et ideo cum innocentes in statu innocentiæ non ha­ beant peccata commissa quæ sunt materia pœnitentiæ, sed possint habere ; actus pœnitentiæ in eis esse non potest; sed habitus potest ; et hoc, si gratiam habeant, cum qua omnes virtutes infunduntur. 160. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non commiserint2, possunt tamen committere; et ideo eis habitum pœnitentiæ habere competit. Sed tamen habitus iste nunquam in actum exire potest, nisi forte respectu venialium peccatorum, quia peccata mor­ talia tollunt ipsum. Nec tamen est frustra, quia est perfectio potentiæ naturalis. 161. — Ad secundum dicendum quod quamvis non sit eis debita pœna in actu, tamen in eis est possibile esse aliquid pro quo eis pœna debeatur. 162. — Ad tertium dicendum quod remanente potentia ad 1. Ed. « hoc ». — 2. ay « commiserunt ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. Ill 605 peccandum, adhuc haberet locum vindicativa justitia secundum habilum, quamvis non secundum actum, si peccata actu non essent. ' : ' 163. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtutes cardinales in patria remanebunt, sed secundum actus quos habent in fine suo, ut in III lib. d. 33 (120) dictum est. Et ideo cum pœnitentia virtus sit pars justitiæ quæ est habitus cardi­ nalis, quicumque habet habitum pœnitentiæ in hac vita, habe­ bit in futura. Sed non habebit eumdem actu quem nunc habet, sed alium, scilicet gratias agere Deo pro misericordia relaxante peccata. 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa auctoritas probat quod non habent eumdem actum quem hic habet poeni­ tentia. Et hoc concedimus. 165. — Ad secundum dicendum quod Christus non potuit peccare, ut in III lib. d. 12 (32-36) dictum est. Et ideo materia hujus virtutis non competit sibi nec actu nec potentia. Et propter hoc non est simile de ipso et de aliis. 166. — Ad tertium dicendum quod poenitere, proprie loquendo, prout dicit actum pœnitentiæ qui nunc est, non erit in patria. Nec tamen habitus frustra erit, quia alium actum habebit. Quartum1 concedimus. 167. — Sed quia quinta ratio probat quod etiam idem actus pœnitentiæ erit in patria qui modo est ; ideo dicendum ad quintum, quod voluntas nostra in patria erit omnino conformis voluntati Dei. Unde sicut Deus voluntate antecedente vult omnia esse bona et per consequens nihil esse mali, non autem voluntate consequente ; ita etiam est de beatis. Et talis voluntas improprie dicitur ab illo sancio Patre pœnitentia. 168. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod poe­ nitentia in nobis dupliciter accipitur. Uno modo secundum quod est passio ; sic enim nihil aliud est quam dolor vel tristitia de malo commisso. Et quamvis secundum quod est passio non sit nisi in concupiscibili, tamen aliquis voluntatis actus similitudinarie pœnitentia dicitur quo quidem2 detestatur quod facit : sicut etiam amor3 et aliæ passiones dantur4 in intellectivo appetitu, ut in III lib. d. 26 (70-73) dictum est. 169. — Alio modo accipitur secundum quod est virtus. Et hoc modo detestari malum commissum cum emendationis proposito ί | . 1. α « Quartam », ad. in m. « rationem ». « timor ». — 4. NPL. « dicuntur ». t È — 2. Ed. « quis ». — 3. Ed. i I I ] i j I j I I 606 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM el intentione expiandi vel Deum placandi de offensa commissa, est actus ejus. Detestatio autem mali competit alicui secundum quod habet ordinem naturalem ad bonum. Et quia in nulla creatura talis inclinatio totaliter tollitur, ideo etiam in damnatis talis detestatio manet et per consequens poenitentia passio vel similis ei, ut dicitur Sap., v, 3 : a. Intra se gementes et poenitentiam agentes. » 170. — Et hæc quidem poenitentia, cum non sit habitus sed passio vel actus, nullo modo in beatis angelis esse potest, in quibus peccata commissa non præcesserunt ; sed in malis angelis est, cum sit eadem ratio de ipsis et de animabus damnatorum ; quia secundum Damascenum {De fide orlh., lib. II, c. 4 ; G. 94, 878), « quod est homini mors, hoc est angelis casus ». Sed pec­ catum angeli est irremissibile, ut in II lib. (d. 7, q. 1, a. 2) dictum est. Et quia peccatum, ut est remissibile vel expiabile, est propria materia istius virtutis quæ poenitentia dicitur ; ideo cum materia non possit eis1 competere, non adest eis potentia exeundi in actum ; et ideo nec habitus eis2 conve­ nit. Et ideo angeli subjectum3 pœnitentiæ virtutis esse non possunt. 171. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex timore in eis generatur aliquis pœnitentiæ motus, sed non quæ sit virtus. Et similiter dicendum ad secundum. 172. — Ad tertium dicendum quod quidquid in eis est natu­ rale, totum est bonum et ad bonum inclinans ; sed liberum arbitrium in eis est in malitia obstinatum. Et quia motus virtutis et vitii non consequitur inclinationem naturæ sed magis motum liberi arbitrii ; ideo non oportet quod quamvis naturaliter inclinentur ad bonum, quodl· motus virtutis in eis sil vel esse possit. 173. — Ad quartum dicendum quod non est eadem ratio de angelis sanctis et animabus sanctis ; quia in animabus sanctis præcessil vel præcedere potuit peccatum remissibile, non autem in angelis. Et ita, quamvis sint similes quantum ad statum præsentem, non tamen quantum ad statum præteritum quem pœnitentia respicit directe. 1. αγ « ei ». quod c. 2. ay « ei ». 3. Ed. « susceptivi ». 4. Ed. om. DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ABT. IV 607 ABTICULUS IV I [I] [Infra, d. 17, 304-5 ; III, q. 84, a. 8 ; a. 9, ad 1.] 174. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD DE RATIONE VERÆ PŒNITENTIÆ SIT QUOD USQUE IN FINEM VITÆ CONTINUETUR. fïè'· i I tg I! 1. Poenitentia enim est quasi quædam recompensatio Deo facta pro offensa commissa. Sed offensa fuit infinita. Unde aeterna poena debetur pro peccato mortali. Ergo et poenitentia delens hanc culpam, ad hoc quod sit vera oportet quod usque in finem duret. 2. Præterea. Nihil destruitur nisi a fortiori se. Sed poenitentia est fortius quam peccatum, quia expellit ipsum. Cum ergo vera poenitentia non possit discontinuari nisi per peccatum, videtur quod si fuerit vera, nullo modo a statu pœnitentiæ quis cadere possit. 3. Præterea. Facilius est peccatum impedire ne fiat, quam peccatum factum destruere. Sed poenitentia destruit peccatum factum. Ergo multo fortius impedit ne aliquod peccatum committatur. Et sic idem quod prius. 175. — SED CONTRA. Baptismus est efficacius sacramentum quam poenitentia, quia1 etiam totaliter pœnam tollit. Sed gratia baptismalis tollitur per peccatum sequens. Ergo multo fortius poenitentia. 176. — Præterea. Nulla virtus potest remanere sine caritate ; et ea habita, omnes habentur. Sed caritatem semel habitam contingit amitti, ut in III lib. d. 33 {q. 1, a. 1) dictum est. Ergo et poenitentiam. [II] JR ’Wf 177. — ULTERIUS. Videtur quod necesse sit dolorem pœnitentiæ per gaudium interrumpi. , j __ ! ' f ■ i I ■ j r "u· · Wf 1ii». gS' K" MB 1· Gaudium enim et dolor sunt affectiones contrariæ. Sed contraria non sunt nata2 esse in eodem. Ergo, cum oporteat pœnitentem aliquando de sua poenitentia gaudere, ut in Littera (16) dicitur, oportet quod dolor per illud gaudium interrumpatur. 2. Præterea. Sicut mali dolent de suo gaudio, ita boni gaudent de suo dolore. Sed Philosophus in IX Eth. (i 4. 1166b, 19-25 ; 1. 4, n. 1817-8) dicit quod « mali de hoc quod delectati sunt, 1. Ed. « qui ». — 2. γ ad. « simul ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 608 poslmodum dolent » : quod non potest esse simul dum delec­ tantur. Ergo nec boni simul cum1 dolent, possunt gaudere de hoc quod dolent. 3. Præterea. Si dicatur quod dolor est causa gaudii, et sic possunt esse simul. Contra. Contrarium non est causa sui contrarii. Sed dolor est contrarium gaudio2. Ergo non potest esse causa ipsius. 178. — SED CONTRA. Gal., v, 22, super illud : « Fructus autem Spiritus », dicit Glossa quod « virtutes fructus dicuntur, quia suos possessores sancta delectatione delectant. » Sed pænitentia est virtus. Ergo in suo actu qui est dolere, habet delectationem. 179. — Præterea. Secundum Philosophum in II Elh. {β 2. 1104b, 4 ; 1. 3, n. 265-7), « signum generati habitus oportet accipere flentem in opere delectationem. » Sed poenitentia est habitus quidam. Ergo actus ejus habet delectationem. Ergo non inter­ rumpitur per gaudium. [III] [III, q. 84, a. 10 ; ad Heb., c. 6, 1. 1.] 180. — ULTERIUS. Videtur quod poenitentia iterari non POSSIT. 1. Sicut enim baptismus efficaciam habet a passione Christi, ita pænitentia et omnia alia sacramenta. Sed quia passio Christi est una, ideo baptismus iterari non potest. Ergo nec poenitentia potest iterari. 2. Præterea. Sicut dicit Gregorius3 (Serm. 8 in ps. 118, n. 26 ; L. 15, 1374) : « facilitas veniæ incentivum preebel delin­ quendi. » Sed Deus non debet alicui dare peccandi occasionem. Ergo non debet dare locum poenitentiam iterandi. 3. Præterea. Spiritualis curatio quæ per poenitentiam fit, significatur per corporales curationes quas Dominus miraculose fecit. Sed in illis curationibus non legitur quod aliquem bis sanaverit. Ergo nec per poenitentiam aliquis bis potest spiritualiter curari. 181. — SED CONTRA est quod dicitur Eccli., ii, 23 : « Secundum magnitudinem ejus, sic et misericordia illius cum eo est ». Sed magnitudo ejus est infinita4. Ergo et misericordia. Non ergo coarctatur per unam poenitentiam, ut postmodum ad se conversis non parcat. 182. — Præterea. Ματ., χπ, 32, dicitur : « Qui peccat in Patrem vel Filium, remittetur ei.. » Sed contingit quod post peractam 1. α « dum ». —- 2. Ed. « gaudii ». — 3. F. « Ambrosius »· — 4. F. ont. « Sed magnitudo ejus est infinita ». ! ' > ! | | I 1 DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. IV I 609 poenitentiam aliquis peccet per infirmitatem, quod est in Patrem peccare; et per ignorantiam, quod est in Filium peccare1. Ergo tale peccatum remittetur. Ergo pænitentia potest iterari. ! i ! I ■ ' i L ' * 183. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod opinio ista quæ posuil quod nullus homo a vera pcenitentia possii excidere, est erronea, et conformis illi quæ in III lib. d. 31 (q. 1, a. 1) posita est, quod caritas semel habita non possit amitti. Sed tamen de caritate videbantur magis moveri, considerantes efficaciam ejus, ex qua apparebat quod non posset per aliquod peccatum vinci. Sed de pænitentia videbantur moveri, quia ad integritatem pœnitentiæ requiritur continuatio usque in finem vitæ. 184. — Sed utrumque frivolum est. Primo, quia quantumcumque aliqua virtus efficaciam habeat, flexibilitatem a libero arbitrio non tollit, dum est in statu viæ. 185. — Similiter illud quod futurum est, non potest esse de substantia vel de integritate alicujus virtutis, nisi secundum quod est præsens in apprehensione vel in voluntate ; quia virtus quantum ad habitum non exspectat aliquid in futurum. Habitus enim virtutis est de rebus permanentibus, non de successivis, Unde totam perfectionem suam habet simul in instanti; quæ tota simul in unum actum potest effluere, quia « actus2 sunt similes habitibus », ut dicitur in II3 Eih. (β 1. 11031», 21 ; 1. 1, n. 254). Et sic quod futurum est non est de integritate vel essentia ipsius 186. — Unde cum pænitentia sit virtus, et secundum4 quod est sacramentum non se extendat ultra actum virtutis, non erit5 de integritate pœnitentiæ essentiali futuri continuatio, nisi ut sit in proposito. Et ideo potest esse verà pænitentia, et ■ tamen ab ea postmodum aliquis excidet. 187. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut offensa habuit infinitatem, it etiam et unus contritionis actus habet quamdam infinitatem, tum ex virtute gratiæ quæ dat operibus infinitum valorem, ut scilicet per ea homo infinitum bonum mereatur; tum ex merito Christi, quod operatur in omnibus sacramentis et in omnibus meritis nostris. 188. — Ad secundum dicendum quod nec pænitentia nec aliqua virtus agit de necessitate, sed ex libertate arbitrii. Et ideo quamvis pænitentia sit fortior quam peccatum et per hoc possit peccatum expellere, tamen homo pœnitentiæ virtutem habens potest sponte se peccalo subjicere. 1. α om. per homot. « et per ignorantiam, quod est in Filium peccare ». — 2. N. ad. n ipsi ». — 3. Ed. « III ». — 4. F. ad. « hoc ». — 5. F. « est ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. · IV. --- 21 610 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 189. — Ad tertium dicendum quod aliquando homo vincitur a debiliori qui fortiorem vincit, quia non tantam curam adhibet. Et similiter pœnilens1 propter negligentiam a peccato nondum commisso vincitur, qui per poenitentiam a peccato commisso liberatus fuit. 190. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod gau­ dium et tristitia secundum genus sunt contraria ; non tamen quodlibet gaudium cuilibet tristitiæ opponitur, sed ei quæ est de eodem. Si autem de contrariis sunt vel de diversis, unum potest esse causa alterius, vel materiale ad ipsum. Oui enim de præsentia gaudet, eo ipso sequitur quod de absentia tristatur. Similiter etiam quando de aliquo tristari est nobis utile vel decens, tristitia potest esse materia gaudii. Si ergo gaudium et tristitia directe contraria accipiantur, sic non possunt simul esse in eodem secundum idem ; si autem sint de diversis vel contrariis, sic quidem quantum ad causam suam possunt simul esse, quia potest esse voluntas de uno et voluntas de altero ; et similiter si unum sit ratio alterius. Sed quantum ad sensum qui requiritur in utroque, quia gaudium non est sine perceptione convenientis, neque tristitia sine per­ ceptione nocivi, impossibile est quod utrumque simul intense insit ; quia anima quando intense occupatur circa unum, retrahi­ tur ab altero ; sed imperfecte possunt esse simul, ita tamen quod unum nunc sit perfectius et aliud postmodum. 191. — Dolor autem qui est in poenitentia, est de peccato commisso. Unde simul cum hoc non potest esse gaudium de eodem ; sed potest esse gaudium de spe veniae quam per dolorem concipit ; vel etiam de2 hoc ipso quod in exhibendo dolorem pro peccatis commissis facit quod debet. Et ideo detestatio peccati commissi quæ est causa doloris, et voluntas detestandi quæ est causa gaudii, sunt simul ; volens enim detestatur. Et quia unum est ratio alterius, ideo anima ad utrumque converti potest simul, inquantum ex eis quodammodo fit unum. 192. — Quando autem ex aliquibus duobus fit unum, unum est ut materiale, et alterum ut formale. Et ideo anima ad unum illorum convertitur per prius, et ad alterum per posterius. Et propter hoc non potest inesse utrumque secundum sui comple­ tam rationem, sed quandoque unum, quandoque alterum. 193. — Quando3 enim plene convertitur ad spem veniæ vel ad decentiam doloris, tunc gaudium est principaliter, et dolor de peccato ex consequenti. Quando autem principaliter convertitur ad peccatum commissum, tunc est e contrario. 1. α « negligens ». — 2. Ed. om. « de ». — 3. ay « quandoque ». I i 1 j DISTINCTIO XIV, QUÆST. I, ART. IV 611 194. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dolor de peccato et gaudium de dolore non sunt affectiones conlrariæ, ut dictum est (191). 195. — Ad secundum dicendum quod objectum gaudii est aliquid conveniens ; sed objectum tristitiæ est contrarium noci­ vum. Unde dolor de quo quis gaudet, non est contrarius gau­ denti, sed conveniens. Sed gaudium de quo quis dolet, est contra­ rium dolenti. Et ideo simul cum quis gaudet, non potest esse dolor de gaudio secundum idem ; sed simul cum quis dolet, potest esse gaudium de illo. Ad tertium dicendum sicut ad primum. 196. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod erro­ neum est dicere quod poenitentia non possit iterari, et misericordiae divinæ contrarium. Causa autem quare iteratur cum baptismus non iteretur, est quadruplex. 197. — Prima est, quia pœnitentia non imprimit characterem sicut baptismus ; character enim indelebilis est. 198. — Secunda, quia baptismus est contra morbum non iterabilem, scilicet originale peccatum ; pœniientia autem contra actuale peccatum quod iteratur. 199. — Tertia causa est, quia baptismus habet totam effica­ ciam a passione Christi sine actu nostro. Et ideo, quia passio est una tantum et baptismus1 unus, sed pœnitenlia etiam requirit actum nostrum, ut prius dictum est (39) ; et ideo ratione ejus iterationem suscipit. 200. — Quarta, quia baptismus est generatio spiritualis, sed pœniientia est quædarn sanatio spiritualis ; semel autem aliquid generatur, sed pluries curari sive sanari potest, quamdiu in hac vita vivit. Et sic patet solutio AD PRIMUM. 201. — Ad secundum dicendum quod sicut justus Dominus summe justitiam diligit, ita summe peccatum odit. Et ita, quan­ tum ex ipso est, paratus est ipsum destruere semper, dummodo ex parte hominis non remaneat, qui poenitentiam negligit vel contemnit. Nec obstat quod quidam ex hoc sumunt occasionem delin­ quendi ; quia ex contrario sumerent occasionem desperandi : quod esset gravius. 202. — Ad tertium dicendum quod quamvis non sit scriptum quod idem infirmus frequentius a Domino sit curatus, tamen nec etiam simpliciter2 factum negatur. Et præterea. Hoc oculata fide videmus, quod frequenter homines infirmantur, et divina virtute quæ omnia restaurat, curantur. 1. N. ad. « est ». — 2. γ δςζηθι,κ om. « simpliciter » . 612 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS V [I] 203. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBEAT ALIQUA PŒNITENTIA PUBLICARI VEL SOLEMNIZARI. 1. Quia non licet sacerdoti, etiam metu, peccatum alicujus confiteri, quantumcumque publicum. Sed per poenitentiam solemnem publicatur peccatum. Ergo non debet solemnizari. 2. Præterea. Judicium debet esse secundum conditionem fori. Sed poenitentia est quoddam judicium quod in foro occulto agitur. Ergo non debet publicari, sive solemnizari. 3. Præterea. « Pœnitenlia omnes defectus revocat ad perfectum », ut Ambrosius1 dicit. Sed solemnizatio facit contrarium, quia pœnitentem2 multis defectibus innectit : non enim laicus potest post3 solemnem poenitentiam ad clericatum promoveri, nec clericus ad superiorem ordinem. Ergo poenitentia non est solemnizanda. 204. — SED CONTRA. Poenitentia est quoddam sacramen­ tum. Sed in quolibet sacramento quædam solemnitas adhibetur. Ergo et in poenitentia adhiberi debet. 205. — Præterea. Medicina debet respondere morbo. Sed peccatum quandoque est publicum, quod multos ad exemplum peccandi trahit. Ergo et poenitentia quæ est medicina ejus, esse debet solemnis et publica qua multi ædificentur. [Π] [Infra, 321 ; III, q. 64, a. 10, ad 2.] 206. — ULTERIUS. Videtur quod solemnis pœnitentia ITERARI POSSIT. 1. Sacramenta enim quæ characterem non imprimunt, cum sua solemnitate iterantur, sicut eucharistia et extrema unctio et hujusmodi. Sed poenitentia non imprimit characterem. Ergo cum sua solemnitate debet iterari. 2. Præterea. Poenitentia solemnizatur propter gravitatem et manifestationem peccati. Sed post peractam poenitentiam con­ tingit similia peccata committere, vel etiam graviora. Ergo solemnis pœnitentia iterum debet adhiberi. 207. — SED CONTRA. Pœnitentia solemnis significat ejec­ tionem primi hominis de paradiso. Sed hæc tantum semel est facta. Ergo et pœnitentia solemnis tantum semel debet fieri. 1. Cfr. Hypognoslicum, L III, c. 9, n. 17 ; L. 45, 1631, — 2. Ed. ad. « in ».— 3. γ ad. in margine « peractam ». Et videtur quod mulieribus non sit IMPONENDA. DISTINCTIO XIV, QUZEST. I, ART. V 613 [ΠΙ] 208. — ULTERIUS. Quæritur de TENTIÆ. Ι ritu solemnis pceni- 614 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM peractam poenitentiam de fornicatione, non velantur, quia digni­ tatem virginitatis non recuperant. 215. — El simililer post publicam pœniieniiam peccator non redit ad hanc dignitatem ut possit ad clericatum assumi. Et Episcopus talem ordinans, potestate ordinandi privari debet, nisi forte necessitas Ecclesiæ exposcat aut consuetudo ; tunc enim dispensative recipitur ad minores ordines, non autem ad sacros ordines. Primo propter dignitatem ordinum istorum. Secundo propter timorem recidivi. Tertio propter scandalum vitandum, quod posset in populo oriri ex memoria præcedentium peccatorum. Quarto, quia non haberet frontem alios corri­ gendi, cum peccatum ejus fuerit publicum. 216. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod solemnis pœnitentia iterari non debet, propter tria. Primo ne ex iteratione vilescat. Secundo propter significationem ; quia est figura expulsionis hominis de paradiso quæ est semel tantum facta. Tertio, quia solemnizatio est quasi quædam professio perpetuo poenitentiam conservandi. Et ideo iteratio solemnitati resistit. Si tamen postmodum peccaverit, non clauditur ei locus pœnitentiæ ; sed poenitentia solemnis iterum ei injungenda non est. 217. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in illis sacramentis in quibus solemnitas iteratur, iteratio solemnitati non repugnat, ut est in proposito. Et ideo non est simile. 218. — Ad secundum dicendum quod quamvis ratione cri­ minis deberetur sibi eadem pœnitentia, tamen solemnitatis ite­ ratio non competit propter prædictas causas. 219. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod omnis solemnis pœnitentia est publica, sed non convertitur. Pœni­ tentia enim solemnis1 hoc modo fit (Decr., d. 50, c. 64; L. 187, 284) : « In capite quadragesimae tales pænitentes pressentant se cum presbyteris suis Episcopo civitatis ante fores Ecclesiae, sacco induti, nudis pedibus, vultibus demissis, coma deposita ; el eis in Ecclesia introductis, Episcopus cum omni clero septem psalmos pcenitenliales dicit, el postmodum eis manum imponit, aquam benedictam spargit el cinerem capitibus imponit, cilicio colla eorum operil et denuntiat eis lacrymabiliter quod sicut Adam ejectus est a paradiso, ita ipsi de Ecclesia ejiciuntur ; el jubet ministris ul eos ab Ecclesia pellant, clero eos sequente cum hoc responsorio : « In sudore vultus tui etc. »2 In Cœna autem Domini quolibet anno a suis presbyteris in Ecclesiam reducuntur, et erunt ibi usque ad 1, α « Solemnis autem pœnitentia ». — 2. N. ad « Ut videntes sanctam. Ecclesiam pro suis facinoribus tremefactam atque commotam, non parvipendant pœnitentiam quam peragunt ». DISTINCTIO XIV, QOÆST. II 615 octavas paschæ ; ita tamen quod non communicabunt, nec pacem accipient; el sic fiat quolibet anno quousque aditus Ecclesiæ est eis interdictus. Ultima autem reconciliatio Episcopo reservatur ad quem solum spectat solemnis pœnilenliæ impositio. » 220. — Potest autem imponi viris ei mulieribus, sed non cle­ ricis propter scandalum. Non autem talis pœnitentia debet imponi nisi pro peccato quod totam commoverit urbem. 221. — Publica autem est1 et non solemnis, quæ in facie Ecclesiæ fit, sed2 non cum solemnitate prædicta, sicut peregri­ natio per mundum cum baculo cubitali ;'et hæc potest iterari, et a simplici sacerdote injungi ; et potest etiam clerico imponi. 222. — Quandoque tamen solemnis ponitur pro publica ; et secundum hoc auctoritates quædam varie loquuntur de solemni. 223. — AD PRIMUM ergo dicendum quod mulier habet comam in signum subjectionis, non autem vir. Et ideo non competii ul in poenitentia mulieri coma deponatur, sicut viro. 224. — Ad secundum dicendum quod quamvis3 in eodem genere peccati clericus plus peccet quam laicus, tamen non injungitur ei pœnitentia solemnis, ne ordo veniat in contemptum ; unde non defertur personae, sed ordini. 225. — Ad tertium dicendum quod magna peccata indigent majori cautela ad sui curationem ; et ideo injunctio pœnilenliæ solemnis quæ non nisi pro gravissimis peccatis fit, soli Episcopo reservatur. QUÆSTIO II Deinde quæritur de effectu pœnitentiæ Et circa hoc quæruntur quinque Primo, utrum pœnitentia peccata tollat. Secundo, utrum virtutes restituat. Tertio, utrum opera præcedentia vivificet. Quarto, utrum prædicti effectus sint pœnitentiæ inquantum est virtus, vel inquantum es. sacramentum. Quinio, utrum sine poenitentia possit pervenire aliquis peccator ad salutem. 3. α om. « est ». — 2. y « et ». —- 3. Ed. « licet ». 616 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [I] [II-II, q. 14, a. 3 ; III, q. 86, a. 1, sol. 1 ; III Cg., c. 156.] 226. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur PER PCENITENTIAM NON SEMPER PECCATA quod TOLLANTUR. 1. Hebr., x, 26 : « Voluntarie enim peccantibus nobis post acceptam notitiam veritatis, jam non relinquitur hostia pro pec­ cato. » Sed in pœnitentia homo se offert hostiam Deo. Ps. (l, 19) : « Sacrificium Deo spiritus contribulatus. » Ergo pœnitentia peccata « eorum qui prolapsi sunt post notitiam veritatis, non delet. 2. Præterea. Hebr., xm1, 17, super illud : « Non invenit pœni­ tentiæ locum », dicit2 Glossa : « idest, veniæ locum et benedictionis per poenitentiam. » Ergo pœnitentia non semper tollit præterita peccata. 3. Præterea. II Mach., xia, 13, dicitur de Antiocho : « Orabat scelestus Deum, a quo non esset misericordiam consecuturus. » Ergo cum ipse pœniteret de malis commissis, videtur quod non semper pœnitentia peccata præcedentia deleat. 4. Præterea. Peccatum commissum est quodammodo infi­ nitum, inquantum est offensa Dei. Sed actus nostri sunt finiti. Gum ergo finitum non possit in infinitum, videtur quod pœnitententia non possit delere peccatum commissum. 227. — SED CONTRA. Lucæ, v, 32 : « Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam. » Sed inutilis esset ista vocatio pœnitentibus, nisi veniam de peccato largiretur. Ergo pœni­ tentia peccata4 delet. 228. — Præterea. Major est misericordia Dei quam iniquitas hominis. Unde reprehenditur ille qui dixit, Gen., iv, 13 : « Major est iniquitas mea quam ut veniam merear. » Sed pœnitentia misericordiæ Dei innititur. Ergo omnia peccata, quantacumque sint, delet. j [Π] [I-II, q. 87, a. 6 ; III, q. 86, a. 4 ; III Cg. c. 158 ; ad Rom., c. 11, 1. 4.] 229. — ULTERIUS. Videtur quod tum etiam totaliter rea­ TOLLAT. 1. Bonum enim est efficacius ad agendum quam malum, quia malum non agit nisi in virtute boni, ut Dionysius dicit {De divin, nomin., c. 4, n. 31, 32 ; G. 3, 731). Sed per unum actum 1. ay N. « xii ». — 2. Ed. « inquit ». — 3. ay N. « ix ». — 4. y om. « peccata » 1 p ί DISTINCTIO XIV, QUÆST. II, ART. I 617 peccati homo et culpam et reatum incurrit. Ergo et per actum contritionis et a culpa et a1 reatu absolvitur. 2. Præteera. Deus non plus exigit in pœna quam fuit2 in culpa. Sed major dolor est in contritione de peccato quam fuerit in peccando delectatio ; quia quantitas doloris de peccato est3 secundum quantitatem amoris Dei qui est major quam omnis cupiditas rei temporalis, ut dicit Glossa super illud ps. (cxvin, 127) : « Dilexi mandata tua super aurum etc. » Ergo non exigit pro peccato aliam pœnam quam illam quæ est in contritione. Et sic pœnitentia a toto reatu absolvit. 3. Praeterea. Magis valet ad removendum4 poena propria adjuncta alienæ, quam aliena pœna tantum. Sed in baptismo non est aliqua pœna propria, sed tantum virtute pœnæ Christi omnia peccata delet et quantum ad culpam et quantum ad reatum. Ergo et pœnitentia, in qua cum pœna Christi adjungitur pœna propria, totus reatus auferri debet. 230. — SED CONTRA. Pœna non injungitur nisi ei qui est debitor pœnæ. Sed pœnitenti injungitur pœna aliqua satisfactoria. Ergo adhuc est debitor pœnæ ; et sic non est a toto reatu per poenitentiam liberatus. 4 231. — Præterea. Per poenitentiam non aufertur illud quod est5 expedimentum ad profectum. Sed pœna remanens satisfactoria est ad profectum virtutum. Ergo per poenitentiam non tollitur. 1 1 i ί ) 1 [III] [II S. d. 32, q. 1, a. 1 ; III, q- 86, a. 5 ; q. 89, a. 1, ad.3.] 232. — ULTERIUS. Videtur quod per pœnitentiam etiam RELIQUIÆ PECCATI ACTUALIS TOLLANTUR, SICUT PRONITAS AD MALUM, HEBETUDO ET HUJUSMODI. t « 1. Quia in generatione naturali non solum tollitur forma contraria, sed etiam dispositiones ad formam illam. Sed gratia quæ per pœnitentiam datur, est potentior quam forma naturalis. Ergo non solum tollit culpam, sed etiam hujusmodi reliquias quæ sunt dispositio ad culpam. 2. Præterea. Sicut gratia est in essentia animæ, ita virtus in potentia. Sed pœnitentia restituit gratiam et virtutes, ut dicitur. Ergo sicut per gratiam aufert culpam ab anima ipsa, ita et per virtutes aufert reliquias a potentiis. 233. — SED CONTRA. Baptismus est efficacior ad remo- 1. γ om. « a >. <— 2. Ed. « erat ». — 3. αγ om. « est ». — 4. Ed. ad « pecca­ tum ». — 5. ζ F. < quod est ad expedimentum et ad profectum ». 618 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM vendum peccatum quam poenitentia. Sed baptismus non remo­ vet1 peccati reliquias. Ergo nec pænitentia. 234. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pænitentia potest considerari inquantum est sacra­ mentum, et inquantum est virtus ; et utroque modo ad remissio­ nem peccatorum aliquo modo operatur. Secundum enim quod est novæ legis sacramentum, gratia in ea datur ad defectum illum sanandum contra quem inducta est, scilicet ad dimissionem culpæ actualis. 235. — Operatur etiam ad dimissionem peccati, inquantum est virtus, speciali modo præ aliis virtutibus. Ouia secundum omnem virtutem formatam ex parte habitus peccata dimittuntur ratione gratiæ quæ cum ea infunditur — sed hoc est formaliter remittere — sed pænitentia ex ratione sui actus habet quod per eum peccata dimittantur, secundum quod peccata commissa sunt materia actus ejus. Cum enim peccatum ex hoc remitti dicatur vel reti­ neri quod habet rationem offensæ, illud quod offensam aufert, peccatum tollit. Cum autem offensa, inquantum hujusmodi, sit inæqualitas quædam qua unus alii subtraxit quod debitum erat, actu illius virtutis peccatum remittitur quæ inæqualitatem prædictam ad æqualitatem reducit. Hoc autem facit poenitentia, ut ex dictis patet (226), quæ in recompensationem2 divinæ offensæ spiritum Deo contribulatum offert. Et ideo pœnitentiæ etiam ex parte actus sui competit peccatum tollere ; et hoc est efficienter et non solum formaliter per poenitentiam peccata dimitti. 236. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Apostolus loquitur ibi de hostia quæ universaliter pro peccatis totius mundi oblata est, scilicet Christo, quæ est unica et singularis ; nec iterum pro peccatis delendis offertur, sed unica sua oblatione valet ad hoc quod per pœnilentiam et alia sacramenta omnia peccata possint dimitti. 237. — Ad secundum dicendum quod ideo Esau de quo Apostolus loquitur (Heôr.,xn, 17), locum veniæ non vere invenit, quia non vere pœniiuil, etsi lacrymas exterius emiserit : quod patet ex hoc quod dixit, Gen., xxxvn, 41 : « Venient dies luc­ tus patris mei, et occidam Jacob fratrem meum. » 238. — Et similiter dicendum ad tertium de Antiocho qui vere non pcenituit interius, quamvis exterius verba pœnitentiæ proferret magis propter infirmitatem corporis quam propter offensam Dei vitandam. 239. — Ad quartum dicendum quod offensa infinita est ex parte aversionis, sed non ex parte conversionis. 1, α « delet ». — 2. F. « recompensatione ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. II, ART. I 619 El similiter eliam actus pœnitentiæ habet infinitatem ex parte gratiæ quæ est Dei similitudo, et in virtute divinæ misericordiae operans quæ infinita est, quamvis ex parte actus nostri sit finita. Habet etiam efficaciam ex virtute passionis Christi quæ infi­ niti valoris quodammodo est, inquantum fuit passio Dei et hominis. 240. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod secundum Philosophum in VIII1 Eth. (e 1. 1129a, 34 ; 1. 1, n. 896 ; 6. 1157b, 36 ; 1. 5, n. 1605) tam justitia quam amicitia in æqualitale quadam consistit. Qui ergo aliquem offendit, pec­ cat contra aequalitatem amicitiae, inquantum affectum debitum non impendit ; et contra æqualitatem justitiæ, inquantum rem debitam subtrahit. Et sicut hæc duo in offensa quandoque dividuntur, ita etiam in recompensatione separantur : sicut quando poena per violen­ tiam offendenti infertur, fit recompensatio quantum ad justitiam, sed non quantum2 ad amicitiam. Similiter quando offendens offensum verbis placat, nondum re subtracta restituta, fit recom­ pensatio amicitiæ, sed non justitiæ. 241. — Peccator ergo per affectum peccati amicitiam Dei violavit et per inobedientiam divinæ legis honorem debitum Deo subtraxit ; et ex primo amittit gratiam et incurrit offensam ; ex secundo meretur pœnam, ut ab eo qui per inobedientiam subtraxit, subtrahatur per poenam ; et hoc meritum pœnæ reatus dicitur. 242. — Et ideo3 per poenitentiam qua homo se Deo supponit, peccata præterita detestando cum emendationis proposito, remittitur quidem peccatum quantum ad offensam, sed non oportet quod remittatur quantum ad totum reatum nisi pœna jam soluta. Et sic per poenitentiam non simul cum culpæ dimis­ sione totus etiam reatus dimittitur. 243. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut quod est perfectum, est efficacius ad agendum quam imperfectum ; ita quod est perfectum, est difficilius ad flendum. Unde sicut bonum est efficacius ad agendum quam malum, ita difficilius est ad constituendum quam malum. In hoc ergo efficacior apparet actio boni quam actio mali, quia1 actio mali nunquam termi­ natur ad malum quod non habeat admixtum bonum ; sed actio boni terminatur ad bonum quandoque cui non admiscetur malum. Non tamen oportet quod, si aliquod malum per unum actum 1. Ed. « v ». ■— 2. a om. per homot. « ad justitiam sed non quantum ». — 3. ayi) ad. « cum » quod expungit a. — 'i. N contra F. « quod ». 620 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM malum incurritur1 quod2 per unum actum bonum opposita bona reparentur. 244---- Ad secundum dicendum quod secundum Philosophum in V Eth. (e 8. 1132^, 23 sq. ; 1. 8, n. 967 sq.) in recompensatione injuriæ justitia commutativa non semper æqualem quantitatem absolute in poena infert ei qui in culpa fuit ; non enim si aliquis percussit Principem, oportet ipsum solum repercuti, sed etiam gravius puniri. Infert tamen æqualem poenam habita prius com­ paratione ad personam in quam culpa commissa fuit. Et ideo, cum per poenitentiam homo de seipso justitiam Deo faciat non sufficit tantus dolor in poenitentia quanta fuit delectatio in3 culpa ; quia illa delectatio in injuriam Dei fuit, inquantum Deo prætermisso homo delectationi se subdidit ad peccandum. 245. — Ad tertium dicendum quod baptismus est spiritualis regeneratio. Et quia non potest esse generatio unius nisi per corruptionem alterius, ideo oportet quod in baptismo quidquid ad praecedentem vitam pertinebat, totum aboleatur, scilicet ct culpa et reatus, nisi sit defectus ex parte recipientis. Sed pcenitentia non est regeneratio, sed magis reparatio vitæ prius habitæ. Et ideo non est similis ratio. 246. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut poenitentia non tollit totaliter reatum per quemlibet parvum4 actum, sed tunc tollit quando ad perfectum perducitur secundum omnes pœnitentiæ partes ; ita etiam non oportet quod per primum pœnitentiæ actum omnes defectus ex peccato actuali consecuti5 qui dicuntur reliquiæ, reparentur ; sed poenitentia jam perfecta quantum ad omnes sui partes6, reliquiæ etiam tolluntur peccati actualis. 247. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pcenilentia non comparatur generationi, sed magis sanationi ; quia per poeni­ tentiam homini non datur nova vita, sed in pristinam vitam reparatur. In sanatione autem hoc videmus7 accidere quod sanitate res­ tituta adhuc reliquiæ aliquæ8 morbi manent ante perfects sani­ tatis restitutionem ; ita etiam ante, completam poenitentiam reliquiæ actualis peccati manent. 248. — Ad secundum dicendum quod peccatum per actum potentiarum commissum est. Et ideo in ipsis potentiis præter privationem virtutum alii etiam defectus ex peccato causantur, sed non in essentia animæ, p.ræter defectum gratiæ. Et ideo non 1. Ed. « incurrit ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. a om. « in ». — 4. Ed. « primum ». — 5. αγη « consecutos ». — 6. a ad. « et ». — 7. a « videtur ». — S. F. om. « aliquæ ». ’ { ' I' DISTINCTIO XIV, QU7EST. II, ART. II 621 oporlei quod si per adventum gratiæ ad essentiam animæ, macula, quæ nihil aliud erat quam gratiæ privatio, tollitur, quod1 etiam a potentiis omnes alii defectus tollantur. ARTICULUS II [IMI, q. 152, a. 3, ad 3 ; III, q. 89, a. 1.] 249. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER POENITENTIAM VIRTUTES NON RESTITUANTUR. 1. Virtutes enim de quibus loquimur non causantur ex actibus nostris ; quia secundum Augustinum (lib. II De lib. arb., c. 18, 19 ; L. 32, 1266), Deus eas in nobis sine nobis operatur. Sed pœnitentia in actu nostro consistit. Ergo per poenitentiam vir­ tutes non restituuntur. 2. Præterea. Nihil restituit virtutem nisi quod est causa virtutum3, sicut restituentia sanitatem sunt causa sanitatis. Sed poenitentia non est causa omnium aliarum virtutum ; alias esset nobilior aliis virtutibus, quia causa præeminet effectui. Ergo poenitentia non restituit virtutes. 3. Præterea. Quod non est, non potest aliquid restituere ; et quod habetur non potest restitui, sicut neque quod est, fieri. Sed pœnitentia non prius est quam omnes virtutes habeantur, quia omnes virtutes simul infunduntur. Ergo non potest pœnitentia virtutes restituere. 4. Præterea. Habitus virtutis non manet cum habitu vitii ; quia contraria non sunt simul in eodem. Sed post contritionem adhuc manet habitus vitii : quod patet ex inclinatione ad pris­ tinos actus. Ergo pœnitentia non statim omnes virtutes resti­ tuit. 5. Præterea. Nullus habet virtutem nisi qui sine difficultate et cum delectatione operatur ea quæ sunt virtutis. Sed post primam contritionem etiamsi sit vera, adhuc remanet difficultas ad opera virtutis agenda. Ergo virtutes per primum actum pœnitentiæ non restituuntur. 250. — SED CONTRA est quod Ambrosius3 dicit quod « pœnitentia res optima est, quæ omnes defectus revocat ad perfec­ tum. » Sed hoc non esset, nisi virtutes amissas restitueret. Ergo per poenitentiam virtutes restituuntur. 251. — Præterea. Effectus pœnitentiæ est justificatio, ut infra dicetur (253). Sed justitia generalis ex qua aliquis justificari dicitur, omnes virtutes includit, ut dicit Glossa super illud 1. Ed. om. « quod ». — 2. Ed. « virtutis ». — 3. Auctor Hypognost. lib. III, c. 9, n. 17 ; L. 46, 1631. 622 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ps. (cvxm, 121) : « Feci judicium et justitiam ». Ergo omnes virtutes1 per poenitentiam restaurantur. 252. — Praeterea. Non remittitur peccatum sine gratia. Sed per poenitentiam peccatum dimittitur. Ergo gratia restituitur. Sed simul cum gratia omnes virtutes infunduntur. Ergo poeni­ tentia omnes virtutes restituit. 253. — RESPONSIO. Dicendum quod gratia et virtutes in anima causantur ex influentia divini luminis, quæ quidem influentia impeditur per peccatum quod animam a Deo avertit : sicut nubes interposita inter nos et solem, radium ejus a nobis prohibet. Unde dicitur Is., lix, 2 : « Peccata nostra diviserunt inter nos et Deum nostrum. » Et quia per pœnilentiam peccata dimittuntur, ut dictum est (235), in primo pœnitentiæ actu quantum ad ojfensam ; ideo sicut ventus auferens nubem nobis lumen solis restituit, ita poenitentia tamquam removens prohibens, gratiam gratum facientem et omnes virtutes nobis restituit. 254. — AD PRIMUM ergo dicendum quod solus Deus est per se causa gratiæ et virtutum infusarum in nobis. Sed nihil prohibet etiam actus nostros esse causas per accidens, sicut removens prohibens, sicut etiam sunt causæ1 gratiæ baptismalis, inquantum prohibent fictionem. Et hoc modo per poenitentiam virtutes restituuntur. 255. — Ad secundum dicendum quod causa per accidens non oportet quod sit nobilior effectu, sed solum causa per se. Pœnilentiam autem causa per accidens posuimus virtutum, per hoc quod est removens prohibens, scilicet peccata. 256. — Ad tertium dicendum quod sicut in eodem instanti in quo obstaculum luminis primo remotum est, lumen conse­ quitur et tamen remotio obstaculi est causa illuminationis ; ita in eodem instanti in quo est actus pœnitentiæ, peccatum aufer­ tur et virtus restituitur, et tamen nihil prohibet per poenitentiam virtutes restitui. 257. — Ad quartum dicendum quod, sicut in III lib. d. 33 (74-75) dictum est, virtus infusa et acquisita non sunt ejusdem spéciei. Unde cum habitus ex frequentia operum peccati gene­ ratus virtuti acquisitæ contrarius sit, non contrariatur directe virtuti infusæ quæ habet oppositionem ad peccatum ex parte illa qua est offensa Dei. Unde non oportet quod statim virtutibus infusis restitutis, habitus viliorum totaliter tollantur3, quamvis impediantur et etiam diminuantur. 1. Ed. om. < virtutes ». — 2. Ed. ad. «. etiam ». — 3. Ed. « tolluntur ». DISTINCTIO XIV, QUÆST. II, ART. Ill 623 258. ■—■ Ad quintum dicendum quod facilitas operandi opera virtutum potest esse ex duobus : Scilicet ex consuetudine praece­ dente ; et hanc facilitatem non tribuit virtus infusa statim in sui principio ; et iterum ex forti inhæsione ad objectum virtutis ; et hanc est invenire in virtute infusa statim in sui principio. ARTICULUS III [I] [Infra, d. 15, q. 1, a. 3, soi. 3, 4, 5 ; III, q. 89, a. 6.] 259. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER PŒNITENTIAM ETIAM BONA OPERA PRIUS IN STATU PECCATI MORTALIS FACTA AD VITAM REPUTENTUR. 1. Dicit enim Adamantius 1 supra Josue (hom. 10; G. 12, 880) : « Sunt in Ecclesia credentes quidam et acquiescentes divinis prae­ ceptis, erga servos Dei religiosi et officiosi et ad ornatum Ecclesiae vel ministerium satis prompti ; sed in conversatione propria obsccenis vitiis involuti, nec omnino deponentes veterem hominem cum actibus suis, nihil adhibent emendationis morum et innovationis. In istis ergo Christus salutem concedit ; sed quamdam insaniae notam non evadent. » Sed magis videtur quod eis qui per poeniten­ tiam emendationem adhibent, illa opera bona valeant ad salu­ tem. Ergo poenitentia etiam2 opera sine caritate facta vivificat ad salutem. 2. Præterea. Plus appropinquat caritati et gratiæ bonum ex genere et bonum virtutis moralis, quam bonum naturale. Sed gratia sequens per poenitentiam restituta, naturalia perficit, et secundum Quosdam ipsa naturalia fiunt gratuita. Ergo multo fortius bona ex genere vel ex circumstantia, aut etiam actus virtutis acquisitæ sine caritate facta, per poenitentiam vivifican­ tur, ut prosint ad vitam. 3. Præterea. Remota causa, removetur effectus. Sed causa quare illa opera non valeant ad vitam erat caritatis defectus et gratiæ. Ergo cum poenitentia caritatem et gratiam et omnes vir­ tutes restituat, etiam opera bona sine caritate facta vivificabit. 260. — SED CONTRA. A non vivo non generatur aliquid vivum vel habens potentiam ad vitam. Sed homo sine caritate non vivit spirituali vita. Ergo non potest aliquod opus facere spiritualiter vivum ; sed est mortuum, non habens potentiam ad vitam ; et ita non est vivificabile. 261. —■ Præterea. — Omnia vivificabilia sunt aliquo modo meritoria, quia ad minus in potentia. Si ergo opera extra cari­ tatem facta possent aliquo modo vivificari, aliquis sine caritate posset aliquo modo mereri vitam æternam : quod falsum est. 1. Origexes. — 2. Ed. om. « etiam ». 624 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [II] [Infra, d. 21, q. 1, a. 1, sol. 1, ad 3 ; d. 22, q. 1, a. 1, ad 6 ; III S. d. III, q. 89, 4 ; ad Heb. c. 6, 1. 1.] 262. — ULTERIUS. Videtur 36 70 ; J quod opera in caritate facta PER PECCATUM SEQUENS MORTIFICARI NON POSSINT. 1. Quia quod non est, non potest mortificari. Sed opera quæ in caritate facta fuerant, transeunt, et post peccatum sequens1 non sunt. Ergo non possunt mortificari. 2. Præterea. Pœna non debet excedere culpam. Sed in aliquo qui multa bona facit ex maxima caritate, pœna culpam exce­ deret, si per unum peccatum mortale parvum, forte ex sub­ reptione factum, omnia bona præcedentia perderet. Ergo pec­ catum sequens non mortificat omnia bona prius in caritate facta. 2. Præterea. Illud quod est mortuum, non potest actum vitæ habere respectu alicujus. Sed opera in caritate facta etiam post peccatum facientis, actum vitæ habent in aliis sanctis. Unde dicitur Apoc., u, 11, unus alterius coronam accipere. Ergo peccatum sequens bona præcedentia non mortificat. 263. — SED CONTRA est quod dicitur Ezech., xviii, 24 ; « Si averterit2 se justus a justitia sua, omnium, quæ operatus est non recordabor amplius. » 264. — Præterea. Vita operum ex vita operantis dependet. Sed per peccatum mortale ille qui prius opera fecerat in caritate, mortificatur. Ergo et opera ab ipso facta mortificantur.[III] ! , | j j [III] [Infra, d. 22, q. 1, ad 6 ; III, q. 89, a. 5 ; ad Thes., c. 3, L 1 ; ad Heb., c. 6, 1.1, 3.] 265. — ULTERIUS. Videtur QUOD OPERA MORTIFICATA PER PECCATUM, PER PŒNITENTIAM NON VIVIFICENTUR. 1. Hugo de Sancto Victore dicit (lib. II De sacram., p. 14, c. 4 ; L. 176, 558) quod « nemo debet in spe correctionis peccare » ; quia quod semel amittitur, ipsum amplius non recuperatur. Sed opera in caritate facta sunt per peccatum amissa, ut dictum est (259,3). Ergo non possunt amplius per poenitentiam recuperari. 2. Præterea. Nihil vivificatur nisi quod natum est habere vitam. Sed vita non est operum, sed opera facientis. Ergo opera non possunt vivificari3. 3. Præterea. Quod non est, non potest vivificari. Sed opera mortificata, non sunt. Ergo non possunt vivificari per pcenitentiam. 4. Præterea. Illud quod moritur, non solum cadit a vita, 1. y « factum ». — 2. Ed. < avertit ». — 3. Ed. ad. « per poenitentiam ». ! ' j j i j f i I · j i DISTINCTIO XIV, ÇUÆST. II, ART. Ill 625 sed etiam a potentia vitæ ; quia principia vitæ corrumpuntur, sine quibus non est potentia ad vitam. Sed opera præcedentia in caritate facta, sunt per peccatum sequens mortificata. Ergo non manet in eis potentia ad vitam. Et sic non possunt iterum vivificari. 266. — SED CONTRA, Joel., ii, 25, super illud : « Reddam vobis·», dicit Glossa (Hieron. L. 25, 972) : «.Non patiar perire ubertatem quam cum perturbationibus animi amisistis. » Sed ubertas1 illa fuit multitudo bonorum operum. Ergo illa per poenitentiam restituuntur. 267. — Præterea. « Pœnitentia revocat omnes defectus ad per­ fectum », ut dictum est (91). Sed hoc non esset, nisi opera morti­ ficata restitueret ad vitam. Ergo per poenitentiam vivificantur. 268. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pœnitentia de ratione sui ordinatur ad remotionem mali, Unde quod aliqua bona per poenitentiam restituuntur, hoc non est nisi per accidens, inquantum removet prohibens, ut dictum est (253). Causa autem quæ est removens prohibens, exigit causam per se aliquam respectu effectus2 : ipsa est causa per accidens. 269. — Vivificationis autem operum extra caritatem factorum non potest poni aliqua causa per se ; quia vita operum ex vita operantis dependet. Et ideo a gratia vel caritate habent opera quod vivant. 270. — Gratia autem vel caritas quam pœnitentia restituit, non potest operibus præcedentibus vitam conferre ; quia habitus non format actum nisi qui ab eo procedit. Et ita patet quod per poenitentiam opera extra caritatem facta vivificari non possunt. 271. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Isidores verba Adamantii ibidem exponere videtur, per salutem intelligitur signum salutis quod etiam peccatores in sacramentis suscipiunt. Vel dicendum quod concedit eis salutem in spe, sed non in re. 272. — Ad secundum dicendum quod potentiæ naturales sunt magis propinquæ caritati et gratiæ quantum ad rem, quam actus virtutum acquisitarum, inquantum sunt subjectum gra­ tiæ et caritatis ; sed quantum ad similitudinem speciei manifes­ tum est quod est e converso3. 273. — Et præterea. Potentiæ naturales manent, non autem actus peccati4·. Unde illi qui dicebant naturalia fieri gratuita, non intelligebant quantum ad actus qui transeunt sed quoad potentias et habitus qui manent. 274. — Ad tertium dicendum quod causa quare opera illa sunt 1. aq « nobilitas ». — 2. RANVP ad. « cujus », α ad. in m. « quia ». —■ 3. Ed. « contrario ». — 4. Ed. α virtutum acquisitarum». 626 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM mortua est quia non sunt a caritate elicita. El ideo causa mortis ab eis non tollitur per pœnitentiam, ut dictum est (270). 275. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod illud proprie vivere apparet quod ex se aliquem motum habet. Et inde vitæ nomen proprie ad illa omnia trahitur quæ ex se habent operationem aliquam sine aliquo principio extra, sicut quæ intelligunt et sentiunt vel moventur vel appetunt vel nu­ triuntur. Et inde est quod nomen vitæ transumitur ad omnia illa quæ habent debitam operationem vel effectum ; et illa quæ privantur hac, dicuntur mortua : sicut dicimus aquam vivam quæ est in impetu refrigerandi. 276. — Proprius autem effectus humanorum operum est quod per ea homo ad ultimum finem humanae vitæ perveniat, scilicet bealitudinem. Et ideo illa opera hominis propriæ viva dicuntur quæ hominem ad vitam æternam perducere possunt ; illa autem mortua, quæ hoc faciendi potestatem non habent ; illa autem mortificata quæ hanc potestatem amiserunt, cum prius eam habuerint. 277. — Et ideo opera bona ex caritate facta, in eo qui gratiam habet viva sunt ; in eo autem qui gratia caret, opera non ex caritate facta mortua sunt. Opera autem prius ex caritate facta, in eo qui gratiam amittit1, per peccatum mortificata sunt ; quia peccatum sequens impedit quod homo per illa opera non possit ad vitam introduci. 278. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut opera peccati transeunt actu, sed manent reatu ; ita opera bona in caritate facta, quamvis actu transeant, tamen manent in merendo ; et secundum hoc possunt mortificari. 279. — Ad secundum dicendum quod per ingratitudinem meretur homo accepta beneficia amittere. Et ideo per quantumcumque parvum peccatum mortale quo homo Deo ingratus de beneficiis acceptis'1· fit, omnia bona praecedentia perdit, quantumcumque fuerint ad fructum vitæ æternæ, nec propter hoc poena culpam excedit. 280. — Ad tertium dicendum quod illud quod in se est mortuum, non potest respectu alterius actum vitæ habere. Sed accipiendo vivum metaphorice, ut dictum est (275), nihil prohibet quod in se vivum est, respectu unius esse vivum et respectu alterius esse3 mortuum ; quia respectu unius habet effectum suum, sed respectu alterius non habet, propter dispositionem ipsius : sicut « oculis ægris odiosa est lux quæ puris4 est amabilis. » (Augustinus, VII Confes., c. 16; L. 32, 744). 1. Ed. « dimittit ». ■— 2. « Ed. perceptis ». — 3. α om. « esse ». e pueris », α « sanis ». ' | ) i I ! j j| — 4. Ed. i DISTINCTIO XIV, QUÆST. II, ART. IV 627 281. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod opera in caritate facta, ut dictum est (278), etsi transeant actu, manent tamen quantum ad meritum in Dei acceptatione. Et secundum quod sic manent, habent efficaciam, quantum in ipsis est, inducendi facientem ad vitam æternam. Et1 sic dicuntur viva manere. Sed quod hunc effectum in peccatore non habeant, est per accidens, propter peccatum quod facit peccatorem indispositum ad percipiendum effectum praecedentium meritorum, non autem quod ab ipsis operibus aliquid dematur, cum in suo fieri effi­ caciam prædictam obtinuerint hoc ipso quod ex caritate sunt elicita, quod eis sequens peccatum auferre non potest. 282. — Et ideo remota indispositione a peccatore per poeni­ tentiam, opera illa praecedentia effectum suum in ipso iterum habere incipiunt ; et secundum hoc vivificari dicuntur. 283. — Quidam autem dicunt quod non vivificantur per pœ­ nitentiam sequentem, quia non manent, ut vivificari possint. Sed eadem ratione posset dici quod nec ei qui in justitia per­ severat2, ad vitam praecedentia opera valeant ; quia quod non est, non potest aliquid valere. 284. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Hugonis est intelligendum quantum ad bona amissa quæ nunquam recu­ perantur, quia tempus amissum non recuperatur ; et ideo ejus jactura est gravissima, ut Seneca dicit (Ep. lib. I, ep. 1 ad Lucilium) ; non autem loquitur de bonis mortificatis. 285. — Ad secundum dicendum quod opus dicitur vivum metaphorice, inquantum habet effectum debitum, ut dictum est (275). 286. — Ad tertium dicendum quod quamvis non maneant actu, manent tamen merito in divina acceptatione : sicut peccata transeunt actu et manent reatu (278). 287. — Ad quartum dicendum quod, sicut dictum est (276), opera prius viva non moriuntur in se, sed moriuntur per acci­ dens quoad istum3. Et ideo remoto illo accidente vivificari dicuntur. ARTICULUS IV [Supra, 235 ; III, q. 86, a. 6 ; Ver. q. 28, a. 8, ad 2 ; Quodl. IV, a. 7, a. 1.] 288. - AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur PRÆDICTI EFFECTUS NON SINT PŒNITENTIÆ QUOD INQUANTUM EST VIRTUS. 1. Diversorum enim diversi sunt effectus. Sed virtus et gra1. αγ om. « et », sed γ ad. supra.— 2. Ed. « eis qui injustitia perseverant».— 3. P. « justum >. À 628 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM tia differunt, ut in II lib. d. 26 (q. 1, a. 4) dictum est. Ergo cum remittere peccatum, et alia prædicta quæ pœnitentiæ attri­ buuntur, sint effectus gratiæ, non erunt effectus pœnitentiæ inquantum est virtus. 2. Præterea. Quod convenit pœnitentiæ inquantum est virtus, convenit cuilibet virtuti. Sed remittere peccatum non convenit cuilibet virtuti ; quia ad minus virtutibus acquisitis non convenit. Ergo nec pœnitentiæ convenit inquantum est virtus. 3. Præterea. Pænitentia, secundum quod est virtus, contra udem dividitur. Sed remissio peccatorum est per virtutem fidei : Aci·, xv, 9 : « h ide purificans corda eorum. » Ergo non est per poenitentiam inquantum est virtus. 4. Præterea. Pænitentia alia et alia ratione est virtus et sacramentum. Sed remittere peccatum convenit ei inquan­ tum est sacramentum ; quia sic est medicina contra morbum peccati ordinata. Ergo non competit ei secundum quod est virtus. 5. Præterea. Pænitentia, inquantum delet peccatum, dicitur vel est « secunda tabula » respectu baptismi. Sed baptismus libe­ rat a peccato inquantum est sacramentum. Ergo et pænitentia inquantum est sacramentum et1 non inquantum est virtus. 289. — SED CONTRA. Pænitentia ex actu proprio habet quod a peccato liberat2, ut dictum est (235). Sed ad actum pro­ prium comparatur inquantum est virtus. Ergo inquantum est virtus, peccatum remittit. 290. — Præterea. Oppositum tollitur per suum oppositum. Sed inquantum est virtus, opponitur peccato. Ergo inquantum est virtus, tollit peccatum. 291. — Præterea. Omne peccatum ex voluntate committitur ; quia « si non3 sil voluntarium, non esi peccalum », ut Augustinus dicit (De vera relig., c. 14 ; L. 34, 133). Sed « ex eisdem causis aliquid generatur et corrumpitur », ut in II F.th. !β 1. 110313, 7 ; 1. 1, n. 262) dicitur. Ergo oportet quod per voluntatem remit­ tatur. Sed pænitentia habet rationem voluntarii4 inquantum est virtus. Ergo per eam, inquantum est virtus, peccata remit­ tuntur. 292. — RESPONSIO. Dicendum quod in peccato duo possunt considerari : scilicet ipsa inordinatio quæ in actu est, et macula quæ ex actu inordinato consequitur in anima. Et secundum hoc peccatum dupliciter remittitur. Quia enim ex ipsa actus inordinatione homo, quantum in se erat, injuriam Deo faciebat ; ideo ex parte illa peccalum remitlitur, secundum quod inaequalitas praedicta injuriae ad aequalitatem 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « liberet ». — 3. Ed. « nisi ». — 4. Ed. « volun­ tatis ». i i ‘ *. Ί À 1 DISTJNCTIO XIV, QUÆST. II, ART. IV 629 juslitiæ reducitur : quod facit pænitentia, inquantum est vir­ tus quædam, per suum actum, ut prius (235) dictum est. 293. — Sed ex parte maculae peccatum remittitur per gratiam quæ formaliter maculam tollit, sicut albedo nigredinem ; et per consequens per alias virtutes gratia formatas’. Et quia poeni­ tentia est talis virtus, ideo etiam ipsa formaliter peccatum remittit ex parte habitus. Et hoc est quod Quidam dicunt quod remittit peccatum inquantum est gratia. Non enim potest dici gratia njsi inquantum est gratia informata vel propter simili­ tudinem effectus, ut prius dictum est (235). 294. — Sed2 ex parte ista effective peccatum tollit, quia gratiam tribuit, sicut inducens albedinem aufert nigredinem. Et secundum hoc pænitentia, inquantum est sacramentum, pec­ catum dimittit, quia sacramentum novæ legis est causa instrurnentalis gratiæ, ut in 1 d.s (127) dictum est. 295. — Deus autem remittit sicut causa gratiæ efficiens, et Christus homo sicut causa meritoria gratiæ, et sacerdos sicut minister Dei et sacramentorum dispensator. Et quia omnes alii effectus consequuntur ex poenitentia inquantum peccata remit­ tit, ut dictum est (253), ideo similis est ratio de omnibus illis effectibus pœnitentiæ. 296. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non eodem modo est effectus gratiæ et virtutis4, ut dictum est (293-4). 297. — Ad secundum dicendum quod non quælibet virtus est gratia informata, nec quælibet virtus habet actum ordinatum ad prædictam æqualitatem inter Deum et hominem restituendam, ut dictum est (293). Et ideo non oportet quod quælibet virtus peccata remittat. Hoc enim pœnitentiæ convenit non inquantum est virtus sim­ pliciter, sed inquantum est virtus quædam. 298. — Ad tertium dicendum quod fides dicitur purificare cor, eo quod5 primus motus ad justificationem est fidei, et est etiam pœnitentiæ principium. Unde quod est pœnitentiæ, etiam fidei attribui potest. 299. — Ad quartum dicendum quod sicut alia ratione poeni­ tentia est virtus et sacramentum ; ita et prædictus effectus alio modo competit sibi inquantum est sacramentum, et inquantum est virtus, ut dictum est (293-4). 300. — Ad quintum dicendum quod baptismus remittit pec­ calum tantum uno modo, quia est tantum sacramentum ; sed pænitentia pluribus, quia est virtus et sacramentum. R 1. yN « informatas ». — 2. Ed « Et » ; N. ad « ut est sacramentum ». — 3. α « in primo libro ». — 4. α « sacramenti et gratiæ » ; y « gratiæ et sacramenti ». — 5. y « quia ». 630 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTEN.TIARUM ARTICULUS V [III, q. 86, a. 2; q. 87, a. 1.] 301. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod1 SINE POENITENTIA PECCATORUM REMISSIONEM QUIS CONSEQUI POSSIT, ET PRÆDICTOS EFFECTUS OMNES ; ET ITA NON ERIT NECES­ SARIA AD SALUTEM. 1. Super illud ps. (cxxv, 5) : « Qui seminant in lacrymis », dicit Glossa : « Noli esse tristis, si adsit tibi bona voluntas, unde metitur pax. » Sed aliquis potest habere bonam voluntatem sine dolore pœnitentiæ, vel sine actuali consideratione pecca­ torum suorum præteritorum. Ergo poenitentia non est peccatori necessaria ad salutem. 2. Præterea. Luc., vu, 47 super illud : « Dimissa sunt ei peccata multa », dicit Glossa (L. 114, 272) : « Ardor caritatis rubiginem peccatorum in ea consumpsit. » Sed aliquis potest converti in Deum ardenter per caritatem sine hoc quod convertatur ad pec­ cata præterita per poenitentiam. Ergo sine poenitentia potest salutem consequi post peccatum. 3. Præterea. Sicut se habet aversio a Deo ad damnationem, ita conversio ad Deum ad salutem. Sed aversio a Deo sine omni delectatione potest esse causa damnationis. Ergo conversio ad Deum sine omni dolore pœnitentiæ potest esse causa salutis. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Motus fidei qui præcedit poenitentiam, posset intantum intendi quod sufficienter disponeret ad gratiam haben­ dam. Sed gratia sufficit etiam ad salutem etiam2 sine operibus. Ergo sine opere pœnitentiæ peccator posset salutem consequi. 5. Præterea. In ultimo instanti vitæ posset infundi gratia. Sed post ultimum instans non remaneret aliquod instans vitæ præsentis, in quo tantum poenitentia potest esse fructifera. Ergo sine omni actu pœnitentiæ potest homo salutem per gratiam consequi. 302. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit in libro, de Poenitentia3 (serm. 351, c. 2; L. 30, 1537) : « Nemo suæ volun­ tatis arbiter constitutus potest inchoare novam vitam, nisi pœniteai eum veteris vitæ. » Sed nullus potest consequi salutem nisi in novitate vitæ inveniatur. Ergo sine poenitentia nullus salutem consequi potest. 303. — Præterea. Sicut baptismus ordinatur contra originale peccatum, ita poenitentia contra actuale. Sed nemo potest ab originali mundari nisi per baptismum vel susceptum actu vel proposito saltem. Ergo nec ab actuali sine poenitentia. 1. N. ad « aliquis » et om. « quis » infra. — 2. N. P. om. « etiam ». — 3. Ed. om. « in libro de Pcenitentia ». i DISTINCTIO XIV, EXPOSITIO TEXTUS -'f v is»· 631 304. — Præterea. Ab omnibus dicitur quod poenitentia est sacramentum necessitatis. Sed hoc non esset, si sine ea posset esse salus. Ergo, etc. 305. — RESPONSIO. Dicendum quod manente causa, manet effectus. Causa autem quare aliquis privalur gratia per pecca­ tum, est inæqualilas peccatoris qua Deum offendit. Unde quamdiu ista inæqualitas ad æqualitatem non reducitur, non potest privatio gratiæ cessare. Hoc autem1 facit poenitentia per suum actum, ut dictum est supra (235). Unde sine actu pœnitentiæ peccatori salus esse non potest. 306. ■ — AD PRIMUM ergo dicendum quod bona voluntas quæ ad pacem merendam sufficiat, sine pœniientia esse non potest, quia non est ad æqualitatem reducta. Et ideo ratio ex falsis procedit. 307. — Ad secundum dicendum quod sicut inter homines non restituitur amicitia post offensam nisi per aliquem de offensa dolorem ; ita nec caritas post peccatum, nisi per poenitentiam. 308. — Ad tertium dicendum quod in aversione a Deo sèmper est conversio ad bonum commutabile ; et illa quamvis non habeat delectationem sensibilem, semper tamen habet quam­ dam placentiam voluntatis. Et similiter oportet quod conversioni ad Deum adjungatur displicentia; et hoc2 dolor pœnitentiæ3 dicitur. 309. — Ad quartum dicendum quod motus fidei nunquam potest tantum intendi quod gratiæ continuetur, nisi poenitentia mediante. 310. — Ad quintum dicendum quod forte non est accipere ultimum instans vitæ sed est accipere primum instans mortis ; alias inter penultimum4 instans vitæ et primum instans mor­ tis, cum sit aliud et aliud instans, esset medium tempus. Sed supposito quod sit ultimum instans vitæ, tunc in illo eodem ins­ tanti et gratia infundetur et motum pœnitentiæ homo habebit. Et talis pœniientia sufficit ad salutem, ut dicit Augustinus in lib. De ecclesiasticis dogmatibus (c. 47 ; L. 58, 1220). EXPOSITIO TEXTUS 311. — « Post hæc de poenitentia etc. » (1) Videtur quod de poenitentia ante confirmationem et eucha­ ristiam debuerit tractari ; quia prius est5 recedere a malo quod pertinet ad poenitentiam, quam perfici in bono quod pertinet ad illa duo sacramenta. Et dicendum quod confirmatio et eucharistia sunt de prima 1. N. « enim ». — 2. Ed. « hic ». —- 3. Ed. « poenitentia ». — 4. γ « ultimum », P. « pri­ mum ». — 5. F. om. « est ». 632 ‘4 ‘ 'I ,, p) pi ? ()( I' i) j: * (■ ) ; ' ’ p ! ; « SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM intentione sanctificationis ; sed pœnitentia est de secunda intentione ; quia si homo nunquam a gratia baptismali caderet, non indigeret pœnitentia ; indigeret tamen confirmatione et eucharistia. 312. — « Est enim pœnitentia interior, etc. » (2) Secundum hoc etiam videtur quod baptismus sit virtus ; quia etiam est baptismus interior, scilicet baptismus flaminis. Et dicendum quod interior baptismus non dicitur baptismus nisi metaphorice ; sed interior pœnitentia dicitur pœnitentia vere. 313. — Et præterea. Interior actus non est de necessitate baptismi, alias pueri non possent baptizari ; sed interior actus est de necessitate pœnitentiæ. 314. — « Nihil prosunt lamenta, etc. » (9) Hoc intelligendum est de illis qui voluntate habituali replicant. Vel intelligendum quod nihil prosint ad vitam consequendam ; quia « qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit » (Mat., xxiv, 13). Baptismus tamen ratione characteris quem imprimit, aliquid valet, etiam si homo fictus accedat. 315.,— « Pœnæ graviori se subjicit. » (10) Hoc intelligendum est de illis qui1 exterius per pœnitentiam hypocrisim praetendunt ; quia « simulata æquilas est duplex . iniquitas », ut Augustinus dicit (in ps. 63, n. 11 ; L. 37, 765). Vel hoc dicitur quia tollitur excusatio de ignorantia vel subreptione in eo quod peccatum advertit, de eo pœnitens. 316. — « Vera pœnitentia est cessare a peccato. » (12) Sciendum quod « cessare a peccato », non dicit simplicem nega­ tionem peccati ; quia qui intermittit actum peccati, non dicitur a peccato cessare ; sed cessare a peccato proprie dicitur, cui peccatum displicet et peccatum dimittere intendit ; et hæc est vera pœnitentia. 317. — « Cum emendationis proposito, etc. » (12a) Sed contra. Unius habitus unus est actus ; hic autem ponuntur quatuor actus pœnitentiæ : scilicet propositum emendationis, plangere peccata præterita et odire et iterum nolle ulterius committere. Et dicendum quod ista quatuor se consequuntur in pœnitentia, et ideo quasi pro uno actu computantur; quia sicut amor delectationem parit in consideratione amati, ita odium peccati tristitiam de ipso parit, et tristitia ad destructionem ipsius movet. Et ideo inter quatuor prædicta primum est odire peccata ; secundo2 ea plangere, tertio3 ea destruere, quantum ad præ­ terita cum proposito emendationis, et quantum ad futurum per hoc quod homo plangenda committere nolit, quod est quartum. 318. — « Semper puniens in se » : (16) habitu vel proposito, sed non semper actu ; quia quandoque etiam motibus aliarum virtutum debet commoveri. 1. Ed. om. « qui ». —· 2. Ed. γ « locundum ». — 3. Ed. « tertium ». I DISTINCTIO XIV, EXPOSITIO TEXTUS 633 319. —· « De pœnitentia perfectorum, etc. » (17) Perfectos hic vocat qui in pœnitentia sunt perfecti, eam usque ad finem vitæ continuantes. 320. — « Si nos aliqua culpa mortalis etc. » (18a) Sciendum quod culpa mortalis est quæ gratiam tollit, per quam est vita animæ ; et sic omnis culpa mortalis est contra gratiam. Sed quædam est contra rationem, ut perjurium ; quædam etiam contra naturam, ut sodomia ; quædam autem1 est crimen, quæ est digna accusatione in judicio ; quædam autem est blasphemia quæ est impositio alicujus falsi in Deum vel ei subtrahen­ do quod inest vel attribuendo quod non inest. 321. — « Quod tamen in quibusdam Ecclesiis non servatur. » (18a) Hoc intelligitur de pœnitentia publica ; sed solemnis, ut Quidam dicunt, nunquarti iteratur. 322. — « Nec minus tribuit etc. » (19a) verum est2 quantum in ipso est, dummodo æqualiter se homo ad gratiam habendam præparet. Non tamen oportet quod semper in æquali caritate resurgat, ut in III lib. (d. 31, 81) dictum est. 323. — « Etiam si ad summum perveniat malorum etc. » (19a). Hoc intelligendum est quantum ad actum, non quantum ad potentiam ; quia aliquis est ita malus quod nullus alius est pejor, non autem ita quod alius possit esse pejor. 324. — « Et tamen graviter postea deliquit. » (19a) Sed contra. Moyses etiam numeravit (Numer., i), nec tamen dicitur peccasse. Et dicendum quod Moyses numeravit ex præcepto Domini, sed David ut in populo gloriaretur. Ideo autem eo peccante populus percussus est propter ostendendam habitudinem populi ad Principem, sicut Augustinus dicit in Josue vi (L. 34, 7781 de Acham. Ostenditur enim in ipsa pœna Acham quantum sit bonum in populo ipsa unitas, ut non in seipsis singula, sed in toto partes æstimentur. 325. — Vel sicut Gregorius dicit (lib. ΧΧλ?. Moral., c. 16, n. 35 ; L. 76, 344) super illud Job, xxxiv, 30 : « Qui regnare facit hypocritam, etc., « pro qualitatibus subditorum disponuntur data regentium, nec sæpe per merita gregis3 etiam vere boni delin­ quat vita pastoris ; et David populum numerando peccavit, el tamen vindictam populus de peccato suscepit. » 326. — Vel dicendum quod quia de populi elatione peccavit, ideo in populi occisione punitus fuit, sicut aliquis dominus in amissione possessionis. Nec tamen populus injuste passus est, quia hoc meruerat, Absalon sequendo. 1. γ om. « autem a. - 2, α γόεζηθι. « unde » sed γ cor. in « verum est », sicut habet k, ed. « videlicet ». ■— 3. y « nec semper », ed. « ut sjrpe propter demerita gregis » DISTINCTIO XV Quod pluribus irretitus peccatis non potest pœnitere DE UNO VERE, NISI DE OMNIBUS PŒNITEAT I I 1. — Et sicut de1 prædictis auctoritatibus illorum error convincitur qui pœnitentiam sæpius agendam non putant2, et per eam a lapsu peccantes frequenter surgere diffitentur, ita eisdem illorum opinio eliditur qui pluribus irretitum peccatis asserunt de uno vere pœnitere ejusdemque veniam a Domino consequi posse sine al t'erius pœnitentia. Quod etiam auctoritatibus adstruere conantur. Ait enim Propheta (Nahum, i, 9) : « Non judicabit Deus bis in idipsum », vel, ut alii transtulerunt : « non consurget duplex tribulatio. » Si ergo, inquiunt illi, aliquis sacerdoti fuerit confessus unum de ^uobus vel plu­ ribus peccatis, et de illo injunctam sibi a sacerdote satisfactionem3 exple­ verit, ceteris tacitis, non pro illo peccato amplius judicandus est, de quo satisfecit ad arbitrium sacerdotis qui vicem Christi in Ecclesia gerit. Idcoque si de eo iterum judicetur, bis in idipsum judicat Deus, et con­ surget duplex tribulatio. 2. — Sed -'de his tantum oportet illud intelligi qui praesentibus suppliciis commutantur in bonum et sic perseverant, super quos non consurget duplex tribulatio. Qui vero inter flagella duriores et deteriores fiunt, ut P/iaraof praesentibus æterna connectant, ut temporale supplicium sit eis æternæ pœnæ initium. Unde Augustinus3 : « Ignis succensus est etc. — id est, vindicta hic incipiet — et ardebit usque ad extremam damnationem. » Hoc contra illos notandum est, qui dicunt illud, scilicet : Non judicabit Deus bis in idipsum, ad omnia pertinere flagella, quia quidam his flagellis emendantur, alii hic et in aeternum puniuntur. » a. — Quinque enim modis flagella contingunt : vel ut justis per patien­ tiam merita augeantur, ut Job (i, 12), vel ad custodiam virtutum, ne superbia tentet, ut Paulo3 ; vel ad corrigenda peccata, ut Mariæ lepra’; vel ad gloriam Dei, ut de cæco nato8; vel ad judicium9 pœnæ, ut Herodi (Act., XII, 23), quatenus hic videatur, quid in inferno sequatur, secundum illud (Jer., xvii, 18) : « Duplici contritione contere eos Domine ». « Illa ergo auctoritas Nahum non cogit nos sentire omnia quæ temporaliter puniun­ tur, non ulterius a Deo punienda » (Beda, in Mat., ix, 4 ; L. 32, 46). Nam etsi supra eumdem locum Hieronymus dicat Ægyptios et Israe­ lites a Deo temporaliter punitos, ne in æternum punirentur, non est tamen de omnibus generaliter intelligendum. Ait enim sic (In I Nahum, 9 ; L. 25, 1238 : « Si vobis videtur crudelis et rigidus, quia™ genus humanum diluvio, Sodomitas igne, Ægyptios mari, et Israelitas in eremo perdidit, scitote ideo temporaliter pro peccatis punisse, ne in æternum puniret » : quia non « judicabit Deus bis in idipsum ». Qui ergo puniti sunt, postea non punientur11, alioquin mentitur Scriptura : quod nefas est dicere. 1. Quar. om. « de ». — 2. Quar. om. « non putant ». — 3. Ed. « injunctam sib, pœnitentiam a sacerdote satisfactione ». — 4. Cfr. Exod., vn sq. — 5. Gregorius! xviii, Moral., c. 22, n. 35 ; L. 76, 56. — 6. II Cor., xn, 7. — 7. Quar. « ut ». Num., xn, 10. — 8. Joan., ix. — 9. Quar. « initium ». — 10. Quar. om. « Si vobis videtur crudelis et rigidus », et habet « quod ». — 11. Ed. « puniuntur ». DISTINCTIO XV 635 Quæ SIT INTELLIGENTIA PRÆMISSORUM 3. — Attende lector his verbis, et cave ne de omnibus generaliter intelligas, « sed de his tantum qui inter ipsa flagella pœnitentiam egerunt, creden­ tes in Deum Hebræorum ; quam etsi brevem et momentaneam, tamen non respuit Deus » (ubi supra). Quod1 autem qui per temporale flagellum non corriguntur, post aeter­ naliter puniantur, ibidem ostendit agens de fideli deprehenso in adulterio, qui decollatur ; ubi ostendit2 levia peccata brevi et temporali supplicio purgari, magna vero diuturnis æternisque suppliciis reservari, ita inquiens : « Quserat hic aliquis, si fidelis deprehensus in adulterio decolletur, quid de eo postea fiat ? Aut enim punietur, et falsum est quod dicitur : « Non judica­ bit Deus bis in idipsum » ; aut non punietur, et optandum est adulteris ut hic brevi pœna puniantur, ut frustrentur in3 cruciatus xternos. a. — Ad quod respondemus, Deum ut omnium rerum, ita suppliciorum quoque scire mensuras, et non præveniri sententiam judicis, nec illi in pec­ catorem exercendæ dehinc pœnæ auferri potestatem ; et magnum peccatum magnis diuturnisque lui cruciatibus. Si quis vero punitus sit temporaliter1, ut ille qui Israelites maledixerat (Levit., xxiv, 14) et qui in sabbato ligna collegerat (Num., xv, 36) tales postea non puniri, quia culpa levis prsesenti supplicio compensata sit ». Levis enim culpa levi supplicio compensatur5. His satis innuit Hieronymus gravia peccata et hic puniri gravi sup­ plicio, et in futuro punienda aeternaliter, de quibus pœnitentia non agi­ tur inter flagella ; levia vero quæ hic puniuntur, levi poena compensatio­ nem recipere : quod in bonis fieri non ambigimus, et in malis forte etiam fit ita. Satis jam apparet quod illi de prophetia induxerunt non facere pro eis qui dicunt, ei qui crimen sibi reservat, de alio veniam præstari per pœni­ tentiam. 4. — Alias quoque auctoritates inducunt. 5. — Ait enim Gregorius (In Ezech., lib. I, hom. 10, n. 23 ; L. 76, 895) : « Pluit Dominus super unam civitatem, et super alteram non pluit ; et eamdem civitatem ex parte compluit, et ex parte aridam relinquit. Cum ille qui proximum odit, ab aliis vitiis se corrigit, una eademque civitas ex parte compluitur*, et ex parte arida remanet ; quia sunt quidam qui cum quædam vitia resecent, in aliis graviter perdurant. » 6. —■ Item Ambrosius (Serm., 18 in psal. cxvm, n. 3 ; L. 15, 1453) : « Prima consolatio est, quia « non obliviscitur misereri Deus. » Secunda per punitionem, ubi etsi fides desit, pœna satisfacit et relevat. » 7. — Ratione quoque utuntur dicentes : Si is qui’ unum peccatum confiteretur8, altero tacito, et satisfactionem a sacerdote injunctam expleverit, numquid si et peccatum tacitum conversus fuerit confessus, pro utroque ei pœnitentia imponetur ? Longe hoc videtur a ratione et Ecclesiæ consuetudine, quæ pro eodem peccato, nisi9 reiteretur, nulli bis pœnitentiam imponit. Fuit ergo illa peccati condigna satisfactio, unde et peccatum deletum videtur. Quomodo accipienda sunt priemissa 8. — His responderi potest sic. Illud Gregorii : « Pluit Dominus, etc.», non ad criminis veniam, sed ad operis peccati desertionem referendum 1. Ed. « Quia ».— 2. Ed. om. per homot. « agens de fideli deprehenso in adul­ terio qui decollatur ; ubi ostendit — 3. Ed. « ibi ». — 4. Quar. om. «■ tempo­ raliter ». — 5. Ed. om. per homot. « compensata sit. Levis enim culpa levi supplicio ». — 6. Quar. « compluit », cfr. 8. — 7. Ed. « Si quis ». — 8. Quar. « confitetur ». — 9. Ed. « ne ». 636 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM est ; ut ideo pars civitatis dicatur complui, quia ab actu et delectatione peccati, cui ante serviebat, modo cessat ; non quod ejus veniam habeat. Vocaturque pluvia illa talis continentia qua ab opere peccati revocatur, quia ex fonte gratiæ Dei id cordi instillatur, ut vel sic paulatim ad poeni­ tentiam veniat, vel eo minus a Deo puniatur quod diuturniori delecta­ tione et actu peccati majus sibi accumulasse! tormentum. Si vero ad indulgentiam reatus pluvia referatur, evangelicæ sententiæ contraire videbitur (Mat. xviii, 32). a. — Si enim propter immisericordiam1, qua quis proximo suo2 non miseretur, etiam quæ sunt dimissa replicantur ad pœnam, multo magis quæ nondum sunt dimissa, propter odium fraternum ad pœnam reservari probantur. Et si ille « qui arbiter suæ voluntatis constitutus est, non potest inchoare novam vitam, ut ait Augustinus (Serm. 351, c. 2, n. 2 ; L. 39, 1537), nisi pœniteat eum veteris vitæ, quomodo ad novitatem indulgentias perveniet qui odii vetustatem non deposuit » ? 9. — Illud etiam quod Ambrosius ait : « Etsi fides desit, pœna satis­ facit etc. » non de fide intelligitur qua creditur in Deum, sed de conscien­ tia delicti. Deest enim fides, cum conscientia peccati non subest. Nam cum omnia delicta nemo intelligat (Ps. xvin, 13), est aliquando in homine peccatum cujus non habet conscientiam. Unde Apostolus (I Cor., iv, 4) : « Nihil mihi conscius sum; sed non in hoc justificatus sum. » Cum ergo3 quis flagellatur pro peccato cujus non est conscius, si patienter fert pœnam et humiliter amplectitur, cogitans se forte peccatum habere quod non intelligit, et pro eo puniri a Deo, pœna illa satisfacit et relevat gravatum. 10. — Ad hoc autem quod objicitur de satisfactione illa : Si satis­ factio non fuit, iterum imponenda est ; si vero iterum imponenda non est, satisfactio fuit ; et si satisfactio fuit, veniam impetravit : responderi potest, satisfactionem ideo non fuisse, quia ille « dignos fructus pœniten­ tiæ » non fecit (Mat., iii, 8). « Est enim satisfactio pœnitentiæ, ut ait Augustinus (De eccles. dogm., c. 54 ; U· 58, 994), peccatorum causas excidere, nec suggestionibus earum aditum indulgere. » Idem4 (Enchirid., c. 75 ; L. 40, 267) : « Sane qui scelerate vivunt, nec curant talem vitam moresque corrigere, et inter ipsa facinora sua eleemo­ synas frequentare non cessant, frustra ideo sibi blandiuntur, quia Dominus ait (Lue., i, 41) : « Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. » Hoc enim quam late pateat, non intelligunt. » « Multa enim sunt genera eleemosynarum, quæ cum facimus, adjuvamur. Non solum qui dat esurienti cibum, sitienti potum et hujusmodi ; sed etiam qui dat veniam petenti, eleemosynam dat, et qui emendat verbere in quem potestas datur, vel coercet aliqua disciplina, vel orat ut ei peccatum dimit­ tatur, eleemosynam dat, quia misericordiam præstat » (c. 72). « Multa enim bona præstantur invitis, quando eorum consulitur utilitati, non voluntati » (ibid.). « Sed ea major est qua ex corde dimittimus quod in nobis5 quisque peccavit. Minus enim magnum est erga eum esse benevolum qui tibi nihil mali fecit ; illud multo grandius, ut tuum etiam, inimicum diligas, et ei qui tibi malum vult, et si potest, facit, tu semper bonum velis faciasque quod possis ». Quod ergo Dominus ait : « Date eleemosynam, et omnia munda sunt vobis » : itane intellecturi sumus ut non credentibus in Christum munda sint omnia, si eleemosynas istas dederint ? (c. 75). « Qui vult ordinale elemosynam dare, a se debet primum incipere, et eam primum sibi dare » (c. 76). 1. Ed. « misericordiam ». — 2. Quar. om. « suo ». — 3. Quar. « igitur ». — 4. Ed. « Item Augustinus ». — 5. Èd. « nos ·. DISTINCTIO XV 637 Est enim eleemosyna opus misericordiæ, verissimeque dictum est (Eccli., xxx, 24) : « Miserere animæ tuæ placens Deo. » a. — « Non ergo se fallant qui per eleemosynas largissimas fructuum suo­ rum vel pectiniæ impunitatem se emere æstimant, in peccatis permanentes, quæ ita diligunt ut in eis optent versari. « Qui vero diligit iniquitatem, odit animam suam » (Ps. x, 6), et qui odit animam suam, non est misericors ei, sed crudelis. Diligendo quippe eam secundum sæculum, odit eam secun­ dum Deum. Si ergo vult ei dare eleemosynam suam1 per quam fit munda, odiat eam secundum sæculum, et diligat eam secundum Deum » (c. 77). Hac eleemosyna quam sibi homo primitus debet, mundantur interiora. b. — Ad quod hortans Christus ait (Ματ., xxiii, 26) : « Mundate quæ intus sunt. » Immundis enim nihil est mundum; sed inquinatae2 sunt eorum et3 mens et conscientia, ut ait Apostolus (ad Tit., i, 15). Immundi vero sunt omnes quos non mundat fides qua creditur in Christum, de qua scriptum est (Act., xv, 9) : « Mundans fide corda eorum. » « Sed ne istas eleemosynas quæ fiunt de fructibus terræ, respuere Christus videretur : Hæc, inquit (Mat., xxxiii, 23), oportuit facere, scilicet judicium et cari­ tatem Dei ; et illa non omittere, id est eleemosynas fructuum terrenorum » C. — Ex his datur intelligi quod in peccato mortali permanentes, etsi eleemosynas largas faciant, non tamen per eas satisfaciunt, quia inor­ dinate agunt, dum a se non incipiunt. Nec proprie dicitur eleemosyna tale opus, dum sibi ipsis crudeles existunt non placentes Deo. Non ergo4 dicenda est illa peccati satisfactio quam quis agit pro uno peccato, dum perdurat in altero ; quia « nihil prodest jejunare et orare et alia bona agere, nisi mens revocetur a peccato » : et si aliquando conversus tacitum pecca­ tum sacerdoti fuerit confessus, de utroque imponenda est ei satisfactio ; quia de primo condigne non satisfecit. Secundum quosdam fuit satisfactio 11. — Quibusdam tamen videtur fuisse satisfactio, sed infructuosa, dum in peccato altero persistit ; percipietur tamen* fructus ejus, incipietque’ proficere, cum peccati alterius pœnituerit. Tunc enim utrumque dimittitur peccatum, et satisfactio præcedens vivificatur, quæ fuerat mortua : sicut baptismus illi qui ficte accepit, tunc primitus valet, cum fictio a mente recedit per poenitentiam. Et in hujus opinionis munimentum auctoritates inducunt. Ait enim Augustinus (lib. De vera et falsa pœnitentia c. 14, n. 29 ; L. 40, 1125) : « Pium est credere, et nostra fides’’ expostulat, ut cum gratia Christi in homine destruxerit mala, priora etiam remuneret bona ; et cum destruxerit* quod suum non invenit, diligat11 bonum quod in peccante plantavit. » Item Hieronymus (In Aggceum i, 6 ; L. 25, 1394) : « Si quando vide­ ris inter multa peccata quemquam facere aliqua justa opera, non est tam injustus Deus ut propter multa mala obliviscatur paucorum honorum : sed jaciet eum metere et in horrea congregare quæ bona in terra seminavit. » 12. — Sed hæc dicta intelligimus de illo qui in caritate quodam tem­ pore bona facit et bonus est ; alio vero tempore malus est et. multa pec­ cata facit. Non ergo intelligendum est eum inter multa peccata justa opera fecisse, quasi simul eodemque tempore peccata fecerit et justa opera ; sed diversis temporibus utraque fecisse. Nisi enim bonus foret quando bona fecit, non seminasse diceretur in terra bona. Destructis 1. Quar. om. « suam ». — 2. Quar. « polluta ». — 3. Quar. om. « et ». — 4. Quar. » igitur — 5. Quar. « autem ». — 6. Quar. « incipientque ». — 7. Quar. ad. « hoc ». — 8. Quar. « destruxit ». — 9. Quar. « diligit ». 638 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ergo malis post opera bona commissis, priora bona, in caritate scilicet facta, quæ sequentia mala mortificaverant, pœnitentia de illis malis habita vivificantur et remunerantur. Unde Apostolus (Heb., vi, i) : « Jacientes, fundamentum pœnitentiæ ab operibus mortuis » ; opera mortua nominans, priora bona significat1, quæ per sequens peccatum erant mortua, quia hi peccando priora bona irrita fecerunt. Hæc sicut peccando fiunt irrita, ita per poenitentiam revi­ viscunt et ad meritum æternitatis prodesse incipiunt. Similiter et illud bonum amat Deus quod plantavit in peccante, in illo scilicet qui post illud bonum peccavit, non simul peccans et bonum2 operans exstitit ; quia talis hominis opus non diligeret Deus ad remunerationem. 13. — Potest etiam accipi de operibus bonis quæ ab aliquo fiunt dum malus est et in peccato mortali persistit vel ad tempus vel usque in finem, quæ dicuntur3 a Deo remunerari et non dari oblivioni, non quia proficiant ad vitam æternam obtinendam, sed ad tolerabilius extremi judicii sup­ plicium sentiendum ; sicut de fide et ceteris quæ sine caritate habentur, Augustinus ait (lib. De patientia, c. 26, n. 23 ; L. 40, 623) : « Si quis non habens caritatem quæ pertinet ad unitatem spiritus et vinculum pacis quo Ecclesia connectitur, in aliquo schismate constitutus, ne Christum neget, patitur tribulationes, famem, persecutionem vel flammas vel bestias vel ipsam crucem timore gehennæ, nullo modo ista culpanda sunt, imo et hæc* laudanda est patientia. Non enim dicere poterimus melius ei fuisse ut Chri­ stum negando nihil horum pateretur quæ passus est confitendo ; sed aesti­ mandum est fortasse tolerabilius ei esse futurum judicium, quam si Christum negando nihil horum pateretur, ut illud quod ait Apostolus (I Cor. xm, 3) : « Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest »; nihil prodesse intelligatur ad regnum obtinendum, etsi ad extremi judicii tolerabilius subeundum suppli­ cium. » Et infra (August, ibid. c. 23, n. 20) : « Hæc propter caritatem dicta sunt, sine qua in nobis non potest esse vera patientia, quoniam in bonis caritas Dei est quæ tolerat omnia. » Perstringit dictorum summam, ut alia addat Ex his ostenditur bona quæ sine caritate fiunt, prodesse quidem ad tolerabiliorem poenam sentiendam, sed non ad vitam obtinendam. 14. — Illa etiam quæ in caritate quis facit, si postea prolapsus fuerit nec exsurrexerit, non esse in memoria Dei. Unde Ezechiel ixvui, 24) dicit3 : « Si averterit se justus a justitia et fecerit iniquitatem, numquid vivet ? Omnes justitiæ ejus quas fecerat, non recordabuntur, (Et cap. in, 20) : In peccato suo morietur, et non erunt in memoria justitiæ quas fecit. » In cujus loci expositione Gregorius ait {Horn. 11, n. 21 ; L. 76, 914) : « Hoc nobis maxime considerandum est, quia cum mala committimus, sine causa ad memoriam transacta bona revocamus ; quoniam in perpetratione malorum nulla debet esse fiducia bonorum praeteritorum. » Intelligendum est hic6, ad vitam percipiendam bona præterita non dare fiduciam, etsi ad mitiorem pœnam ; alioquin præmissæ auctoritati Augus­ tini obviaret. Et bona ergo7 sine caritate facta, et bona in caritate facta8, quæ concomitatur9 mortalis culpa, quam non delet sequens pœnitentia, ad, sensum mitioris pœnæ proficiunt, non ad vitæ fructum. 1. Ed. « signat ». — 2. Quar. « bene ». — 3. Ed. « debent ». — 4. Quar. « hic ». — 5. Ed. « dicitur ». — 6. Ed. « hoc ». — 7. Quar. « igitur ». — 8. Quar. om. per homot. « et bona in caritate facta ». — 9. Quar. « comitatur ». DISTINCTIO XV 639 I Auctoritates alias inducit contra eos qui dicunt de uno PECCATO PŒNITENTIAM AGI, ALTERO TACITO ’ 15. — Satis arbitror illis esse responsum qui asserunt, de uno crimine 'jf . ' . ! I ' Î ; ; l /, poenitentiam agi et veniam præstari, alio in delectatione retento, vel per confessionem non exposito. Qui non modo praemissis auctoritatibus confutantur, sed etiam subditis. Ait enim Augustinus [De vera et falsa pcenit., c. 9, n. 24 ; L. 40, 1121) : « Sunt plures quos pœnitet peccasse, sed non1 omnino, reservantes sibi quæ­ dam in quibus delectentur, non animadvertentes Dominum simul mutum et surdum a daemonio liberasse (Marc., vii), per hoc docens2 nos numquam nisi de omnibus sanari. Si enim vellet peccata ex parte reservari, habenti2 septem dæmonia proficere5 potuit sex expulsis. Expulit autem septem, ut omnia crimina simul ejicienda doceret. Legionem vero daemonum ab alio ejiciens (Luc. vin, 30) nullum reliquit de omnibus qui liberatum possideret, osten­ dens quod si etiam peccata sint mille, oportet de omnibus pœnitere. a. — Nunquam aliquem sanavit Dominus quem non omnino liberavit. Totum enim hominem sanavit in sabbato (Luc., vin, 30), quia et corpus ab omni infirmitate, et animam ab omni contagione ; indicans pernitentem oportere simul dolere de omni crimine. Scio enim Dominum inimicum essi5 omni criminoso. Quomodo ergo qui crimen reservat, de alio reciperet veniam ? Sine amore Dei consequeretur veniam, sine quo nemo unquam invenit gra­ tiam. IJostis enim Dei est dum ofjendit perseveranter. b. — Quædam enim impietas infidelitatis est, ab illo qui justus et justitia est, dimidiam sperare veniam, jam enim sine vera poenitentia inveniret gratiam. c. — Pœnitentia enim vera ad baptismi puritatem conatur ducere. Recte enim pœnitens quidquid sordis post purificationem baptismi5 contraxit, oportet ut abluat saltem lacrymis mentis. Sed satis durus est cujus mentis dolorem oculi non declarant. Sed sciat se culpabiliter durum qui deflet damna temporis vel mortem amici, et dolorem peccati non ostendit in lacrymis. Quem ergo pœnitet, omnino pœniteat. » Idem (in Serrn. 393, n. 1 ; L. 39, 1713) : « Pœnitentes, si vere estis pcenitentes, et non estis irridentes, mutate vitam, reconciliamini Deo. Pœnitentiam agis, genua figis, et rides : subsannans'' Dei patientiam. Si poeni­ tentiam agis, pœniteat te : si non pœnitet, non es pœnitens. Si ergo pœnitet, cur facis quæ male fecisti ? Si fecisse pœnitet, noli facere. Si adhuc facis, certe non es pœnitens. » Item Innocentius II [Decret, de Pœnit. d. 5 ; L. 187, 1242) : « Admo­ nemus fratres nostros ne falsis poenitentiis laicorum animas decipi et in infernum pertrahi patiantur. Falsam autem poenitentiam esse constat, cum spretis pluribus, de uno solo pœnitentia agitur : vel cum sic agitur de uno ut non discedatur ab alio. » Repetit de vera pœnitentia, ut addat 16.— Ex præmissis perspicua fit notitia pœnitentiæ et8 satisfactionis. } Illa enim vera est poenitentia quæ peccatum abolet : quod illa sola facit quæ scelus corrigit ; illa vero scelus corrigit quæ odium commissi criminis et committendi cum desiderio satisfaciendi affert. Judas enim poenituisse legitur sine assecutione veniæ, quia tali pœni­ tentia non correxit crimen. 1. Quar. ad « tamen ». — 2. Quar. « docet », et ed. om. « nos ». — 3. Quar. « haben­ tem ». — 4. Quar. « perficere ». — 5. Quar. om. « esse ». — 6. Quar. om. « baptismi ». — 7. Ed. « subsannas ». — 8. Ed. « vel ». 640 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM a. — Unde Hieronymus (Lib. IV in Mat., xxvix, 5 ; L. 26, 204) : « Nihil Judæ profuit egisse poenitentiam, per quam scelus corrigere non potuit. Si quando frater sic1 peccat in fratrem ut emendare non1 valeat quod pec­ cavit, potest ei dimitti. Si autem permanent opera, frustra voce assumitur pænitentia. Hoc est quod de eo dicitur (Ps. cvm, 7) : « Et oratio ejus fiat in peccatum » ; ut non solum emendare nequiverit proditionis nefas, sed proprii homicidii scelus addiderit. « Cave qualiter intelligas illud : « Ut emendare non valeat quod peccavit, etc. » Non enim emendatio hic3 intelligenda est rei demptæ recompensatio, sed delicti exprobratio et abominatio cum satisfactionis desiderio. Demit enim injuste quis alicui quod restituere non valet, ut oculum vel vitam et hujusmodi ; et tamen si pœnituerit peccati cum amore condignæ satisfactionis, veniam habet. Nec ideo quisquam putet qui rem alienam injuste abstulerit*, quam reddere potest, de illo peccato poenitere ac veniam consequi, nisi restituat ablatum. « Quamdiu enim res propter quam peccatum est, non redditur, si reddi potest, non agitur poenitentia, sed fin­ gitur. » (August, ep. 153, c. 5, n. 20 ; L. 33, 662.) DIVISIO TEXTUS 17. — « Et sicut de prædictis auctoritatibus5 etc. » (1). Postquam determinavit Magister de pænitentia quantum ad sui veritatem, ostendens quid sit pænitentia secundum sui veram rationem, et removens errorem Quorumdam qui ad rationem pœnitentiæ addere volebant futuram perseverantiam, hic intendit determinare de pænitentia quantum ad sui integri­ tatem, quorumdam errorem removens, qui falso opinabantur posse de uno peccato poenitentiam agi, et non de alio : quod est contra integritatem pœnitentiæ. Et dividitur in partes duas. In prima solvit6 rationes quæ sunt causa erroris. In secunda improbat ipsum errorem, ibi : « Satis arbitror illis esse, etc. » (15). Prima in duas, secundum quod error prædictus duos habuit modos positionis. In prima enim parte reprobat rationes eorum qui dicebant quod de uno peccato sine alio poterat pænitentia agi, et fructuose quantum ad præsens ; in secunda illorum qui ponebant quod hoc non erat fructuosum quantum ad præsens, sed quantum ad futurum, quando de peccatis aliis poenitentiam aget, ibi : « Quibusdam tamen videtur, etc. » (11). Prima in duas. In prima excludit probationem eorum quæ ex auctoritatibus Canonis procedebat ; in secunda probationes ex auctoritatibus Sanctorum et rationes sumptas, ibi : « Alias quoque auctoritates inducunt, etc. » (4). Circa primum tria facit. Primo ponit objectionem. Secundo solvit eam, ibi : « Sed de his ergo7 oportet, etc...» (2). Tertio excludit quamdam dubitationem ex praecedenti solutione ortam, ibi : « Attende lector, etc. » (3). 1. Ed. om. « sic ». — 2. Ed. om. « non ». — 3. Ed. « hæc ». — 4. Quar. « abstulit ». — 5. Ed. om. « auctoritatibus, etc. ». — 6. Ed. « ponit ». — 7. Ed. om. « ergo ». U DISTINCTIO XV, DIVISIO TEXTUS 641 « Alias quoque auctoritates inducunt etc. » (4). Circa hanc partem duo facit. Primo ponit probationes illorum quorum prima est ex auctoritate Gregorii (5) ; secunda ex auctoritate Ambrosii (6) ; tertia ex ratione sumpta, ut per se patet (7). Secundo solvit eas : et primo ad auctoritatem Gregorii, ibi : « His responderi potest, etc. » (8) ; secundo ad auctoritatem Ambrosii, ibi : « Dicit etiam Ambrosius, etc.1 » (9); tertio ad rationem, ibi : « Ad hoc autem quod objicitur, etc. » (10). « Quibusdam tamen videtur, etc. » (11). Hic destruit proba­ tiones alterius positionis. Et circa hoc duo facit. Primo ponit eas. Secundo solvit, ibi : « Sed hæc prædicta2 intelligimus,etc.»(12). Et ponit duas solutiones, quarum secunda incipit ibi : « Potest etiam accipi de operibus bonis, etc. » (13). Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quod bona extra cari­ tatem facta, etsi valeant ad tolerabilius judicium sustinendum, non tamen valent ad vitam consequendam. Secundo ostendit idem de operibus in caritate factis, quæ postea per peccatum mortificantur, ibi : « Illa etiam quæ in caritate, etc. » (14). « Satis arbitror, etc. » (15). Hic improbat ipsum errorem. Et circa hoc duo facit. Primo improbat errorem. Secundo con­ cludit veritatem, scilicet quæ sit vera et sufficiens poenitentia ibi : « Ex praemissis perspicue3 fit, etc. » (16). Hic est quaerendum de satisfactione et de partibus ejus. Unde quatuor hic quaeruntur. Primo de ipsa satisfactione. Secundo de eleemosyna. Tertio de jejunio. Quarto de oratione. His enim tribus homo satisfacit. QUÆSTIO I Circa primum4 quaeruntur quinque. Primo, quid sit satisfactio. Secundo, utrum possibile sit a nobis Deo satisfieri. Tertio, qualiter homo satisfacere possit. Quarto, per quæ. Quinto, utrum resti! utio sit pars satisfactionis. 1. Ed. « Illud autem quod Ambrosius ait, etc. ». — 2. Ed. » dicta ». — 3. Ed. u perspicua ». — 4. Ed. « hoc ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ί V. — 22 642 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [I] 18. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SATISFACTIO NON SIT NEQUE VIRTUS NEQUE VIRTUTIS ACTUS. 1. Omnis enim virtutis actus est meritorius. Sed satisfactio non est meritoria, ut videtur ; quia meritum gratuitum est. Sed satisfactio debitum attendit. Ergo satisfactio non est actus virtutis. 2. Præterea. Omnis actus virtutis est voluntarius. Sed ali­ quando fit alicui satisfactio de aliquo eo invito : ut quando aliquis pro offensa in alterum commissa a judice punitur. Ergo satisfactio non est virtutis actus. 3. Præterea. Secundum Philosophum IIP Eih. (γ 4. 1111b, 5 ; 1. 5, n. 432), « in virtute moris principale esi electio. » Sed satisfactio non fit per electionem, sed respicit principaliter exteriora opera. Ergo non est virtutis actus. 19. — SED CONTRA. Satisfactio ad poenitentiam pertinet. Sed pœnitentia est virtus, ut prius (d. 14, 48) dictum est. Ergo satisfactio est actus virtutis. 20. — Præterea. Nullus actus operatur ad deletionem peccati nisi sit actus virtutis, quia contrarium destruitur per suum con­ trarium. Sed per satisfactionem peccatum totaliter annihilatur. Ergo satisfactio est virtutis actus. [II] [III, q. 85, a. 3 ; q. 90, a. 2.1 21. — ULTERIUS. Videtur quod non sit actus justitiæ. 1. Quia satisfactio fit ad hoc quod reconcilietur ei quem offen­ dit. Sed reconciliatio, cum sit amoris, ad caritatem pertinet. Ergo satisfactio est actus caritatis et non justitiæ. 2. Præterea. Causæ peccatorum in nobis sunt passiones animæ, quibus ad malum incitamur. Sed justitia, secundum Phi­ losophum {Eth. e 1. 1129a, 1 ; 1. 1, n. 886), non est circa passiones sed circa operationes. Cum ergo ad satisfactionem pertineat « peccatorum causas excidere », ut in Littera (10) dicitur, videtur quod non sit actus justitiæ. 3. Præterea. Cavere in futurum non est actus justitiæ, sed magis prudentiæ, cujus pars ponitur cautela, ut in III lib d. 33 (274, 280) dictum est. Sed hoc pertinet ad satisfactionem ; quia 1. αζη « vi n ». 643 DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. I ipsius est « suggestionibus peccatorum aditum non indulgere. » (10) Ergo satisfactio non est actus justitiæ. 22. — SED CONTRA. Nulla virtus attendit rationem debiti nisi justitia. Sed « satisfactio honorem debitum Deo impendit », ut Anselmus dicit (in I lib. « Cur Deus homo » c. 11 ; L. 159, 377). Ergo satisfactio est justitiæ actus. 23. — Præterea. Nulla virtus habet rerum exteriorum edæquationem perficere nisi justitia. Sed hoc fit per satisfactionem ; quia1 constituitur æqualitas emendæ ad offensam præcedentem. Ergo satisfactio est justitiæ actus. 1ΠΙ] t 24. — ULTERIUS. Videtur quod definitio satisfactionis Littera (10) inconvenienter ponatur ab Augustino. Dicit enim quod satisfactio est « peccatorum causas excidere, et êorurn suggestionibus, aditum non indulgere. » 1. Causa enim actualis peccati fomes est. Sed in hac vita non possumus fomitem excidere. Ergo satisfacere non est « causas peccatorum excidere ». 2. Præterea. Causa peccati est fortior quam peccatum. Sed homo per se non potest peccatum excidere. Ergo multo minus causa peccati. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Satisfactio, cum sit pars pœnitentiæ, præteritum respicit, non futurum. Sed « non indulgere aditum “Sug­ gestionibus peccatorum » respicit futurum. Ergo non debet poni in definitione satisfactionis. 4. Præterea. Satisfactio dicitur respectu offensæ præteritæ. Sed de offensa præcedenti nulla fit mentio. Ergo inconvenien­ ter assignatur definitio satisfactionis. 5. Præterea. Anselmus ponit aliam definitionem in lib. « Cur Deus homo » (I, c. 11 ; L. 158, 377), scilicet : « Satisfactio est honorem debitum Deo impendere ; » in qua nulla fit mentio horum quæ Augustinus hic ponit. Ergo altera earum videtur esse incompetens. 6. Præterea. Honorem debitum Deo potest innocens impen­ dere. Sed satisfacere non competit innocenti. Ergo definitio Anselmi est male assignata. in 25. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod aliquis actus dicitur esse actus virtutis dupliciter2. Uno modo materialiter. Et sic quilibet actus qui malitiam non habet implicitam vel defectum debitæ circumstantiae, actus 1. N. L. « qua ». — 2. α om. « dupliciter». 644 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM virtutis dici potest ; quia quolibet tali actu potest uti virtus in suum finem, sicut est ambulare, loqui et hujusmodi. Alio modo dicitur aliquis actus esse actus virtutis formaliter ; quia1 ipso suo nomine formam et rationem virtutis implicitam habet : sicut fortiter sustinere dicitur actus fortitudinis. 26. — Formale autem cujuslibet virtutis moralis est ratio medii. Unde omnis actus qui rationem medii importat, actus virtutis formaliter est. Et quia æqualitas medium est, quod suo nomine satisfactio importat, cum non2 dicitur aliquid satisfac­ tum nisi secundum proportionem æqualitatis ad aliquid, constat quod satisfactio etiam formaliter est actus virtutis. 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis satisfa­ cere3 in se sit debitum, tamen inquantum satisfaciens voluntarie hoc opus exequitur, rationem gratuiti accipit ex parte operantis. EI sic operans facit de necessitate virluiem. Ex hoc enim debi­ tum dimittere4 habet meritum quod necessitatem importat, quæ voluntati contrariatur. Unde si voluntas necessitati assenliai3, non tolletur ratio meriti. 28. — Ad secundum dicendum quod actus virtutis non requi­ rit voluntarium in eo qui patitur, sed in eo qui facit, quia illius actus est. Et ideo, cum ille in quem judex vindictam exercet, se habeat ut patiens ad satisfactionem, non ut agens6 ; non opor­ tet quod in eo voluntaria sit satisfactio, sed in judice faciente. 29. — Ad tertium dicendum quod principale in virtute potest accipi dupliciter. Uno modo principale in ipsa, inquantum est virtus. Et sic ea quæ ad rationem pertinent, vel magis ei propinqua sunt, prin­ cipaliora sunt in virtute. Et sic electio et interiores actus in virtute inquantum est virtus7, principaliores sunt. 30. — Alio modo potest accipi principale in virtute, inquantum est talis virtus. Et sic principalius in ipsa est ex quo determina­ tionem recipit. Actus8 interiores in aliquibus virtutibus deter­ minantur per exteriores ; quia electio quæ est communis omnibus virtutibus, ex hoc quod est electio talis actus, efficitur propria hujus virtutis. Et sic actus exteriores in aliquibus virtutibus sunt principaliores. Et ita etiam est in satisfactione. 31. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum Philosophum in λ' Eth. (e 6. 1131 % 15; 1. 4, n. 934 ; 29, n. 938) medium justitiæ accipitur secundum adæquationem rei ad rem in proportionalitaie aliqua. Unde cum talem adæ­ quationem ipsum nomen satisfactionis importat9, quia hoc 1. Ed. ad « in » ; αη « ipse », contra γζ. — 2. Ed, « non enim ». —3. γη « facere ». — 4. Ed. « diminuere ». — 5. Ed. « necessitate consentiat ». — 6. N. om. « non ut agens ». 7. Ed. a hujusmodi ». — 8. Ed. ad « autem ». —■ 9. Ed. « importet ». DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. I 645 adverbium « salis » æqualitatem proportionis designat, constat quod satisfactio formaliter justitiæ actus est. 32. — Sed justitiæ actus, secundum Philosophum (e 9. 1134a, 3 ; 1. 10, n. 994-995), est vel sui ad alterum, ut quando aliquis reddit alteri quod ei debet ; vel alterius ad allerum, sicut quando judex facit justitiam inter duos. Quando autem actus justitiæ est sui ad alterum, æqualitas in ipso faciente constituitur. Quando autem alterius ad alterum, æqualitas constituitur in justum passo. Et quia satisfactio æqualitatem in ipso faciente exprimit, dicit actum justitiæ qui est sui ad alterum proprie loquendo. 33. — Sed sui ad alterum potest aliquis facere justitiam vel in actionibus et passionibus, vel in rebus exterioribus : sicut etiam injuria fit alteri vel subtrahendo res, vel per1 aliquam actionem lædendo. Et quia usus rerum exteriorum est dare, ideo actum2 justitiæ, secundum quod æqualitatem in rebus exte­ rioribus constituit, proprie dicit3 hoc quod est reddere. Sed satisfacere manifeste4 æqualitatem in actionibus demonstrat, quamvis quandoque unum pro altero ponatur. 34. — Et quia adæquatio non est nisi inæqualium, ideo satisfactio inæqualitatem actionum præsupponit, quæ quidem offensam constituit; et ideo habet respectum ad offensam præcedentem. Nulla autem pars justitiæ respicit offensam præcedentem nisi vindicativa justitia quæ æqualitatem constituit in eo qui justum® patitur indifferenter ; sive sit patiens idem quod agens, ut quando aliquis sibi ipsi pœnam infert ; sive non sit idem6, ut quando judex alium punit ; ad utrumque vindicativa justitia se habente. 35. — Similiter et pcenitentia quæ æqualitatem tantum in faciente importat, quia ipsemet pœnam tenet ; ut sic quo­ dammodo poenitentia vindicativæ justitiæ species sit. 36. — Et propter7 hoc constat quod satisfactio quæ æquali­ tatem respectu offensæ præcedentis in faciente importat, opus justitiæ est quantum ad illam partem quæ pcenitentia dicitur. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod satisfactio ut ex dictis (23) patet, est quædam injuriæ illalæ3 recompensatio. Unde sicut injuria illata immediate ad inæqualitatem justitiæ pertingebat, et per consequens ad inæqualitatem amicitiæ oppo­ sitam ; ita et satisfactio directe ad æqualitatem justitiæ per­ ducit, et ad æqualitatem amicitiæ ex consequenti. 38. — Et quia actus aliquis elicitive ab illo habitu procedit 1. Ed. « sub ». — 2. Ed. « actus ». ■— 3. Éd. « dicitur ». — 4. F. om. « ma­ nifeste ». — 5. α « injustum ». — 6. L. ad « quod agens ». — 7· L. « per ». —. 8. N' om. « illatæ ». — 9. γ « etiam ». 646 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ad cujus finem immediate ordinatur, imperative autem ab illo ad cujus finem ulterius tendit, ideo satisfactio elicitive est a justitia, sed imperative a caritate. 39. — Ad secundum dicendum quod quamvis justitia sit principaliter1 circa operationes, tamen etiam ex consequenti est circa passiones, inquantum sunt operationum causæ. Sed2 jus­ titia cohibet iram ne alteri læsionem injuste inferat, et concu­ piscentiam ne ad aliorum torum accedat. Ets sic etiam satisfac­ tio potest « peccatorum causas excidere » (10). 40. — Ad tertium dicendum quod quælibel virtus moralis participat actus prudentia;, eo quod formaliter ipsa complet in eis rationem virtutis, cum secundum eam medium accipiatur in singulis virtutibus moralibus, ut patet per definitionem vir­ tutis positam in II Eth. β 5. 1106b, 24-28 ; 1. 6, n. 317). 41. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod justitia non ad hoc tantum tendit ut inæqualitem praecedentem auferat puniendo culpam praeteritam, sed ut in futurum aequalitatem custodiat ; quia secundum Philosophum in II Eth. [β 2. 1104b, 17 ; 1. 3, n. 270), « pœnæ medicinæ sunt ». Unde et satisfactio quæ est justitiæ actus pœnam inferentis, est medicina, curans pec­ cata praeterita et præservans a futuris. Et ideo quando homo homini satisfacit, et præterita récompensât et de futuris cavet. 42. — Et secundum hoc dupliciter potest satisfactio definiri. Uno modo respectu culpæ præleritæ, quam recompensando curat. Et sic dicitur quod satisfactio’est « injuria; illatæ recompensatio secundum justitiæ æqualitatem ». Et in idem dicitur redire defi­ nitio Anselmi, qui dicit quod satisfacere est « Deo debitum honorem impendere », ut consideretur debitum ratione culpæ commissæ. 43. — Alio modo potest definiri secundum quod præseroal a culpa futura. Et sic definit eam hic Augustinus. Præservatio autem a morbo corporali fit per ablationem causarum ex quibus morbus consequi potest : eis enim ablatis non potest morbus sequi. Sed in morbo spirituali non est ita, quia liberum arbitrium non cogitur ; unde causis præcedentibus potest vitari, quam­ vis difficulter ; causis amotis potest incurri. 44. — Et ideo in satisfactionis definitione duo ponit : scilicet abscissionem causarum quantum ad primum, et renitentiam liberi arbitrii ad ipsum peccatum* quantum ad secundum. 45. — AD PRIMUM ergo dicendum quod accipiendæ sunt 1. L. « principalior ». — 2. Ed. ad. « sicut ». — a peccato ». 3. Ed. om. « et ». — 4. Ed . DISTINCTIO XV, ÇUÆST. I, ART. I 647 causæ proximo peccati actualis quæ dicuntur duo ; scilicet libido ex consuetudine vel actu peccati relicta, et aliquæ reliquiæ peccati præteriti ; et exteriores occasiones ad peccandum, ut locus, societas mala et hujusmodi. Et tales causæ in hac vita per satisfactionem tolluntur ; quamvis fomes qui est causa remota peccati actualis, non tollatur totaliter in hac vita per satisfactionem, etsi debilitetur. 46. — Ad secundum dicendum quod quia causa mali vel privationis, eo modo quo causam habet, non est nisi bonum defi­ ciens ; bonum autem facilius tollitur quam construatur1 ; ideo facilius est causas privationis et mali abscindere, quam ipsum malum removere, quod non removetur nisi per constructionem boni : quod patet in caecitate et causis ejus. Et tamen causæ peccati prædictæ non sunt causæ sufficientes, cum ex eis non de necessitate sequatur peccatum, sed sunt occa­ siones quædam. Nec iterum satisfactio sine Dei auxilio fit, quia sine caritate esse non potest, ut dicetur (98). 47. — Ad tertium dicendum quod quamvis pœnitentia ex prima sui intentione respiciat præteritum, tamen etiam ex conse­ quenti futurum respicit, inquantum est medicina praeservans. Et sic etiam satisfactio. 48. — Ad quartum dicendum quod Augustinus definit satis­ factionem secundum quod fit Deo, cui secundum rei veritatem nihil subtrahi potest, quamvis peccator, quantum in se est, aliquid subtrahat. Et ideo in satisfactione tali principalius requi­ ritur emendatio in futurum quam recompensatio præteritorum. Et propter hoc ex parte ista Augustinus satisfactionem defi­ nivit2. 49. — Nihilominus tamen ex cautela futurorum cognosci potest recompensatio præteritorum, quia fit circa eadem con­ verso modo. In præterita enim respicientes, causas peccatorum propter peccata detestamur, a peccatis incipientes detesta­ tionis motum ; sed in cautela a causis incipimus, ut causis sub­ tractis facilius peccata vitemus. 50. — Ad quintum dicendum quod non est inconveniens quod de eodem dentur diversæ assignationes secundum diversa quæ in ipso3 inveniuntur. Et sic est in proposito, ut ex dictis (42-43) patet. 51. — Ad sextum dicendum quod intelligitur debitum quod debemus Deo ratione culpæ commisses ; quia debitum4 pœni­ tentia respicit, ut prius dictum est (22). 1. ay L. « constituatur » contra ζη et ed.— 2. α « definit ».—- 3. a « peccato». — 4. N. « quale debitum ». 648 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS II [III, q. 1, a. 2, ad 2 ; q. 85, a. 3, ad 2.] 52. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DeO SATISFACERE. 1. Satisfactio enim debet æquari offensae, ut ex dictis (36) patet. Sed offensa in Deum commissa est infinita, quia quan­ titatem recipit ab eo in quem committitur ; cum plus offendat qui Principem percutit quam alium quemcumque. Cum ergo actio hominis non possit esse infinita, videtur quod homo Deo satisfacere non possit. 2. Præterea. Servus, quia totum quod habet, domini est, non potest aliquid domino recompensare. Sed nos servi Dei sumus1, quidquid nos2 boni habemus, ab ipso habentes3. Cum ergo satisfactio sit recompensatio offensæ præteritæ, videtur quod Deo satisfacere non possimus. 3. Præterea. Ille cujus totum quod habet non sufficit ad unum debitum exsolvendum, non potest pro alio debito satis­ facere. Sed quidquid homo est et potest et habet, non sufficit ad solvendum debitum pro beneficio conditionis. Unde Is. cap. XL, 16, dicitur quod « ligna Libani non sufficient ad holocaus­ tum. » Ergo nullo modo potest satisfacere4 pro debito offensæ commissae. 4. Præterea. Homo totum tempus suum debet in Dei servi­ tium expendere. Sed tempus amissum non potest recuperari : propter quod est gravis5 jactura temporis, ut Seneca dicit (Ep. lib. I, ep. 1 ad Lucilium). Ergo non potest homo recompensa­ tionem Deo facere. Et sic idem quod prius. 5. Præterea. Peccatum actuale mortale est gravius quam originale. Sed pro originali nullus satisfacere potuit, nisi esset6 Deus et homo. Ergo neque pro actuali. 53. — SED CONTRA. Sicut Hieronymus7 dicit : « qui dicit Deum aliquid impossibile homini præcepisse, anathema sii ! » Sed satisfactio est in præcepto, Luc. m, 8 : « Facile dignos fruc­ tus pœnitentiæ ». Ergo possibile est Deo satisfacere. 54. — Præterea. Deus est magis misericors quam aliquis homo. Sed homini possibile est satisfacere. Ergo et Deo. 55. — Præterea. Debita satisfactio est cum pœna culpæ HOMO NON POSSIT 1. Ed. ad « et ». — 2. L. om. « nos ». — 3. Ed. « habemus ». — 4. L. « sa­ tisfactio esse ». — 5. N. « uravior ». — 6. L. om. « csset ”. — 7. Pelagius Etplanif. Symbol, ad Damasurn. DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. II 649 æquatur ; quia « justitia est idem quod contrapassum », ut Pytha­ dixerunt {Eth. e 8. 1132b, 21 ; 1. 8, 965). Sed contingit æqualem pœnam sumere delectationi quæ fuit in peccando. Ergo contingit Deo satisfacere. 56. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut supra (42) dictum est, dupliciter homo Deo debitor efficitur : Uno modo ratione beneficii accepti ; alio modo ratione peccati commissi. Et sicut gratiarum actio vel latria vel si quid est hujusmodi, respicit debitum accepti beneficii ; ita satisfactio respicit debi­ tum peccati commissi. 57. — « In his autem honoribus qui sunt ad parentes et deos », etiam secundum Philosophum {Eth. Θ 16. 1163b, 15 ; 1. 14, 1752), impossibile est irquivalens reddere secundum quantitatem; sed sufficit ut homo reddat quod potest ; quia amicitia non exi­ git æquivalens nisi secundum quod possibile est. Et hoc etiam est æquale aliqualiter, scilicet secundum proporlionalitatem ; quia sicut se habet hoc quod Deo esset debitum ad ipsum Deum, ita hoc quod iste potest reddere, ad eum. Et sic aliquo modo forma justitiæ conservatur. 58. — Et similiter est ex parte satisfactionis. Unde non potest homo satisfacere, si li « salis » aequalitatem quantitatis importet : contingit autem, si importet æqualitatem proportionis, ut dictum est (31). Et hoc sicut sufficit ad rationem justitiæ, ita sufficit ad rationem satisfactionis. 59. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut offensa habuit quamdam infinitatem ex infinitate divinæ majestatis, ita et satisfactio accipit quamdam infinitatem ex infinitate diuinæ mise­ ricordiae, prout est gratia informata, per quam acceptum red­ ditur quod homo reddere potest. 60. - Q ludam tamen dicunt quod habet infinitatem ex parte aversionis, et sic gratis dimittitur ; sed ex parte conversionis finita est, et sic pro ea satisfieri potest. 61. — Sed hoc nihil est ; quia satisfactio non respondet pec­ cato nisi secundum quod est offensa Dei : quod non habet ex parte conversionis, sed solum ex parte aversionis. 62. — Alii vero dicunt quod etiam quantum ad aversionem pro peccato satisfieri potest virtute meriti Christi, quod quo­ dammodo infinitum fuit, ut in III lib. d. 18 (117-8) dictum est. 63. — Et hoc in idem redit quod prius dictum est (59) ; quia per fidem mediatoris gratia data est credentibus. 64. — Si tamen alio modo gratiam daret, sufficeret satisfactio per modum prædictum. gorici 1. Ed. om. « homo ». 650 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 65. — Ad secundum dicendum quod homo qui ad imaginem Dei faclus esi, aliquid libertatis participat inquantum est domi­ nus suorum actuum per liberum arbitrium. Et ideo ex hoc quod per liberum arbitrium agit, Deo satisfacere potest ; quia quamvis Dei sit prout a Deo est sibi concessum, tamen libere traditum est, ut ejus dominus sit : quod servo non competit. 66. — Ad tertium dicendum quod ratio illa concludit quod Deo æquivalens satisfactio fieri non possit ; non autem quod non possit sibi sufficiens fieri. 67. — Quamvis enim homo totum suum posse Deo debeat1, non tamen ab eo exigitur de necessitate ut totum quod possit, faciat ; quia hoc est impossibile secundum statum præsenlis t'itæ, ut totum posse suum in2 aliquid unum expendat, cum oporteat eum circa mulla sollicitum esse. Sed est quædam mensura homini adhibita quæ ab eo requiritur, scilicet impletio mandatorum Dei. Et super ea potest aliquid erogare ut satisfaciat. 68. — Ad quartum dicendum quod quamvis homo non possit tempus præteritum recuperare, potest tamen in futuro recompensare illud quod in præierilo facere debuisset ; quia non debuit debito praecepti totum quod potuit, ut dictum est (67). 69. — Ad quintum dicendum quod originale peccalum, etsi minus habeat de ratione peccati quam actuale, tamen est gra­ vius malum3 ; quia est ipsius humanx naturæ infectio. Et4 ideo per unius hominis puri satisfactionem expiari non potuit, sicut actuale. ARTICULUS III W [III, q. 86, a. 3.] 70. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HOMO POSSIT DE UNO PECCATO SINE ALIO SATISFACERE. 1. Eorum enim quæ non habent connexionem ad invicem, unum potest auferri sine alio. Sed peccata non habent ad invicem connexionem ; alias qui haberet unum, haberet omnia. Ergo unum potest expiari sine alio per satisfactionem. 2. Præterea. Deus est magis misericors quam homo. Sed homo recipit solutionem unius debiti sine alio. Ergo et Deus satisfac­ tionem unius peccati sine alio. 1. L. « Quamvis enim posse suum totum homo debeat ». — 2. Ed. » ad ». — 3. Ed. om. « malum ». — 4. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. Ill 651 3. Præterea. « Satisfactio, ut in Littera (10) dicitur, » est pecca­ torum causas abscidere1, nec suggestionibus aditum indulgere. » Sed contingit hoc2 de uno peccato sine alio, ut scilicet3 luxuriam refrenet et avaritiæ insistat. Ergo de uno peccato potest fieri satisfactio sine alio. 71. — SED CONTRA. Is., lviii, 4, 5, dicitur quod jejunium eorum qui « ad contentiones et lites jejunabant », Deo acceptum non erat ; licet jejunium sit satisfactionis opus. Sed non potest fieri satisfactio nisi per opus Deo acceptum. Ergo non potest qui habet aliquod peccatum, Deo satisfacere. 72. — Præterea. « Satisfactio est medicina curans peccata praeterita et præservans a futuris », ut dictum est (42-44). Sed peccata non possunt sine gratia curari. Ergo, cum quodlibet pec­ catum gratiam auferat, non potest de uno peccato fieri satis­ factio sine alio. [II] [Infra, d. 22, q. 1, a. 1, ad 5.] 73. _ ULTERIUS. Videtur BUS CONTRITUS QUOD QUI DE PECCATIS OMNI­ FUERIT PRIUS, ET POSTEA IN PECCATUM INCI­ DIT, DE ALIIS PECCATIS QUÆ SIBI PER CONTRITIONEM DIMISSA FUERANT4 SATISFACERE POSSIT EXTRA CARITATEM EXISTENS. 1. Dixit enim Daniel Nabuchodonosori, Dan. vi, 245 : « Pec­ cata tua eleemosynis redime ». Sed ipse adhuc peccator erat : quod sequens poena demonstrat. Ergo potest existens in peccato ' satisfacere. 2. Præterea. « Nemo scit utrum6 sit dignus odio vel amore », Eccl., ix, 1. Si ergo non posset7 fieri satisfactio nisi ab eo qui est in caritate, nullus sciret se satisfacere. Et hoc est inconveniens. 3. Præterea. Ex intentione quam homo habet in principio actus, totus actus informatur. Sed pcenitens quando poeniten­ tiam inchoavit, in caritate erat. Ergo tota satisfactio sequens ex illa caritate intentionem ejus informante efficaciam habebit. 4. Præterea. Satisfactio consistit in quadam adæquatione pœnæ ad culpam. Sed talis adæquatio pœnæ8 potest etiam9 fieri in eo qui caritatem non habet. Ergo etc. 74. — SED CONTRA. Prov., x, 12 : « Universa delicia operit caritas ». Sed satisfactionis virtus est delere delicta. Ergo sine caritate non habet suam virtutem. 75. — Præterea. Præcipuum opus in satisfaciendo est eleemo1. Ed. « excidere ». — 2. Ed. ad « fieri ». — 3, Ed. « si aliquis ». — 4. L. « fuerunt ». — 5. Ed. om. « Dan. vi ». — 6. Ed. « an ». — 7. L. (( possit ». — 8. Ed. om. « pœnæ ». — 9. Ed. om. « etiam ». 652 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM syna. Sed eleemosyna extra caritatem facta non valet, ut patet 1 Cor., xiii, 3 : « Si distribuero in cibos pauperum, etc. » Ergo nec satisfactio aliqua est. [III] [III, q. 89, a. 6, ad 3.] 76. — ULTERIUS. Videtur QUOD POSTQUAM HOMO CARITA­ TEM HABUERIT, VALERE INCIPIAT SATISFACTIO PRÆCEDENS. 1. Super illud [Lea.1] xxv, 25 : « Si attenuatus fuerit frater tuus », etc., dicit Glossa quod « fructus bonee conversationis debet2 computari ex eo tempore quo peccavit ». Sed non computarentur, nisi aliquam efficaciam acciperent ex caritate sequente. Ergo post caritatem recuperatam valere incipiunt. 2. Praeterea. Sicut efficacia satisfactionis impeditur per pec­ catum, ita efficacia baptismi impeditur per fictionem. Sed bap­ tismus incipit valere recedente fictione. Ergo et satisfactio rece­ dente peccato. 3. Præterea. Si alicui pro peccatis commissis injuncta fuerint multa jejunia, et in peccatum cadens ea perfecerit, non injungi­ tur, cum iterum confitetur3, ut jejunia illa iteret. Injungeretur autem4, si per ea satisfactio non impleretur. Ergo per poeni­ tentiam sequentem opera praecedentia satisfaciendi efficaciam accipiunt. 77. — SED CONTRA. Opera extra caritatem facta ideo non erant satisfactoria, quia fuerunt mortua. Sed per poenitentiam non vivificantur. Ergo nec incipiunt esse satisfactoria. 78. — Præterea. Caritas non informat actum nisi qui5 ab ipsa aliqualiter procedit. Sed opera non possunt esse Deo accepta ac per hoc nec satisfactoria, nisi sint caritate informata. Ergo cum opera facta extra caritatem nullo modo ex caritate proces­ serint, vel de cetero procedere possint, nullo modo poterunt in satisfactionem computari. [IV] [II S. d. 27, a. 4 ; III, q. 89, a. 6, ad 3 ; Pol. q. 6, a. 9 ; Mal. q. 2, a. 5, ad 79. — ULTERIUS. Videtur quod opera extra caritatem FACTA SINT ALICUJUS BONI MERITORIA, SALTEM TEMPORALIS. 1. Quia sicut se habet poena ad malum actum, ita se habet praemium ad bonum. Sed nullum malum6 factum apud Deum 1. Cod. « Numer. ». — 2. Ed. « debent ». — 3. L. « ei ». — 5. γ « quia ». — G. Ed. orti. « malum ». « confiteatur ». — 4. L. ad. ■■ Hf1". W W' », Jjfes Wg Si, £ W v A 1 1 1 f ' DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. Ill 653 justum judicem est impunitum. Ergo nec aliquod bonum irremuneratum. Et sic per illud bonum aliquid meretur. 2. Præterea. Merces non datur nisi merito. Sed operibus extra caritatem factis merces datur, ut dicitur Mat., vi, 2, 5, 16, de illis qui propter-gloriam humanam opera bona faciunt, quod « receperunt mercedem suam ». Ergo opera illa fuerunt alicujus boni meritoria. 3. Præterea. Duo existentes in peccato quorum unus multa bona facit ex genere et circumstantia, alius autem nulla, non æqualiter propinque se habent ad accipiendum bona a Deo ; alias non esset ei consulendum ut aliquid boni faceret. Sed qui magis appropinquat Deo, magis de bonis ejus1 percipit. Ergo iste per bona opera quæ facit, aliquid boni a Deo meretur. 80. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit quod « pec­ cator non est dignus pane quo vescitur ». Ergo non potest aliquid a Deo mereri. 81. — Præterea. Qui nihil est, non potest2 mereri. Sed peccator non habens caritatem « nihil est » secundum esse spirituale, ut patet I Cor., xm, 2. Ergo non potest aliquid mereri. [V] [III, q. 89, a. 6, ad 3.] 82. — ULTERIUS. Videtur quod opera prædicta non VALEANT AD PŒNÆ INFERNALIS MITIGATIONEM. 1. Quia secundum quantitatem culpæ erit quantitas pœnæ in inferno. Sed opera extra caritatem facta non minuunt quan­ titatem peccati. Ergo nec infernalis pœnæ. 2. Præterea. Pœna infernalis, quamvis sit duratione infinita, tamen intensione finita est. Sed quodlibet finitum consumitur aliqua finita subtractione facta. Si ergo opera extra caritatem facta aliquid subtraherent de pœna debita pro peccatis, contin­ geret tantum multiplicari illa opera quod totaliter tolleretur3 pœna inferni : quod falsum est. 3. Præterea. Suffragia Ecclesiæ sunt magis efficacia quam opera extra caritatem facta. Sed, sicut4 Augustinus in Enchir. (c. 110; L. 40, 283) dicit, damnatis in inferno non prosunt suffragia Ecclesiæ5. Ergo multo minus opera extra caritatem facta. 83. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit in Enchir. (c. 110; L. 40, 283) : « Ouia6 ad hoc prosunt ut sit plena remissio, vel ut tolerabilior fiat damnatio. » 1. Ed. om. « ejus ». — 2. L. ad « aliquid ». — 3. Ed. ad. « a ». — 4. L. « si­ cut ait Augustinus » om. « dicit >·. — 5. αβγζζηι ad. « pene », θκ et ed. om. L. « Pœnæ ergo mullo minus per opera extra caritatem lacta mitigantur » ; Ed. om. « pænæ », et « mitigantur ». — 6. Ed. om. « Quia ». 654 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 84. — Præterea. Majus est facere bonum quam dimittere malum. Sed dimittere malum semper vitat pœnam, etiam in eo qui caritate1 caret. Ergo multo fortius facere bonum. 85. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAI® QUÆSTIONEM quod Quidam dixerunt quod potest de uno peccato satisfieri sine alio, ut Magister in Littera (1) dicit. 86. — Sed hoc non potest esse. Cum enim per satisfactionem tolli debeat offensa praecedens, oportet quod talis sit modus satisfactionis qui competat ad tollendam2 offensam. Offensæ autem ablatio est amicitiae restitutio. Et ideo si aliquid sit quod amicitiae restitutionem impediat, etiam apud homines satisfac­ tio ésse non potest. 87. — Cum ergo quodlibet peccatum amicitiam caritatis impe­ diat, quæ est hominis ad Deum, impossibile est quod3 homo de uno peccato satisfaciat alio retento : sicut nec homo satisfaceret qui pro alapa sibi data, se ei prosterneret et aliam simul daret. 88. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quia peccata non habent connexionem ad invicem in aliquo uno, unum potest quis incurrere sine alio ; sed unum et idem est secundum quod omnia peccata remittuntur. Et ideo remissiones diversorum peccatorum connexæ sunt, et de uno sine alio satisfactio fieri non potest. 89. — Ad secundum dicendum quod in obligatione debiti non est nisi inæqualitas justitiæ opposita, quia unus rem alterius habet. Et ideo ad restitutionem non exigitur nisi quod restituatur æqualitas justitiæ : quod quidem potest fieri de uno debito et5 non de alio. Sed ubi est offensa, ibi est inæqualitas non tantum justitiæ opposita, sed etiam amicitiæ. Et ideo ad hoc quod per satisfac­ tionem offensa tollatur, non solum oportet quod æqualitas jus­ titiæ restituatur per recompensationem æqualis pœnæ, sed etiam quod restituatur· amicitiæ æqualitas : quod non potest fieri, dum aliquid est quod amicitiam impediat. 90. — Ad tertium dicendum quod « unum peccatum suo pondere ad aliud trahit », ut Gregorius dicit (lib. XXV Morat., c. 9 ; L. 76, 334). Ele ideo qui unum peccatum retinet, non sufficien­ ter causas alterius peccati excidit. 91. —* AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam dixerunt quod postquam omnia peccata per pœni1. Ed. om. « caritate ». — 2. L. « tollendum ». — « ideo ». — 5. Ed. om. « et ». — 6. L. om. « Et » 3. Ed. « ut ». — 4. L. DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. Ill 655 tentiam et1 contritionem remissa sunt, si aliquis ante satisfac­ tionem peractam in peccatum decidat et in peccato existens satisfaciat, quod2 satisfactio talis3 ei valeat; ita quod si in pec­ cato illo moreretur, in inferno de illis peccatis non puniretur. 92. — Sed hoc non potest esse ; quia in satisfactione oportet quod etiam4 amicitia restituta justitiæ æqualitas restituatur, cujus contrarium amicitiam solvit5, ut Philosophus in IX Eth. (i. 1. 1163», 32 sq. ; 1. 1, n. 1758 sq. Θ 5. 1157% 15 ; 1. 4, n. 1590), dicit. Æqualitas autem in satisfactione ad Deum non est secun­ dum æquivalentiam, sed magis secundum acceptionem6 ipsius, ut dictum est (59). Et ideo oportet quod etsi jam offensa sit dimissa per praecedentem contritionem, quod7 opera satisfactoria sint Deo accepta : quod dat eis caritas. Et ideo sine caritate opera facta8 non sunt satisfactoria. 93. — AD PRIMUM ergo dicendum quod consilium Danielis intelligitur quod a peccato cessaret et pceniteret, et sic per eleemo­ synas satisfaceret. 94. — Ad secundum dicendum quod sicut homo nescit pro certo utrum caritatem habuerit in satisfaciendo vel habeat, ita etiam nescit pro certo utrum plene satisfecerit. Et ideo dicitur Eccl.9 v, 5 : « De propitiatu peccatorum, noli esse sine metu.» Non tamen exigitur quod propter hunc metum homo satisfactionem expletam iteret, si conscientiam peccati mortalis non habet. Quamvis enim pœnam non expiet per hujusmodi satisfac­ tionem, tamen non incurrit reatum omissionis ex satisfactione neglecta : sicut nec ille qui accedit ad eucharistiam sine cons­ cientia peccati mortalis cui subjacet, reatum indignæ sumptionis incurrit. 95. — Ad tertium dicendum quod illa intentio interrupta est per peccatum sequens. Et ideo non dat vim aliquam operibus post peccatum factis. 96. — Ad quartum dicendum quod non potest fieri adtequalio sufficiens nec secundum divinam acceptationem nec secundum æquivalentiam. Et ideo ratio non sequitur. 97. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dixerunt quod opera in caritate facta, quæ viva dicuntur, sunt meritoria vitæ æternæ et satisfactoria respectu pœnæ dimittendæ ; et quod per caritatem sequentem opera extra caritatem facta vivificantur quantum ad hoc quod sunt satisfactoria, sed non quantum ad hoc quod sunt meritoria vitæ æternæ. dam » 1. L. « per praecedentem ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. Ed. om. « talis ». — 4. Ed. om. « etiam ». — 5. L. « toliit ». — 6. Ed. « acceptationem ». ■— 7. Ed. om. « quod ». — 8. η ft ed. om. « facta ».— 9. Ed. « dicit Ecclesiasticus ». 656 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 98. — Sed hoc non potest esse ; quia utrumque habent ex eadem ratione opera ex caritate facta : scilicet ex hoc quod sunt Deo grata. Unde sicut caritas adveniens non potest ea gratifi­ care quantum ad unum, ita nec quantum ad aliud. 99. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non debet inlelligi quod fructus computetur a tempore quo primo in peccato fuit ; ' sed a tempore in quo peccare cessavit. quo scilicet ultimo in peccato fuit. 100. — Vel intelligitur quando statim post peccatum contritus fuit, et fecit multa bona antequam confiteretur. 101. — Ved dicendum quod quanto est major contritio, tanto magis diminuit de pœna. Et quanto aliquis plura bona facit in peccato existens, magis se ad gratiam contritionis disposuit1. Et ideo probabile est quod minoris pœnæ sit debitor. Et propter hoc deberet a sacerdote discrete computari, ut ei minorem pœni­ tentiam2 injungat, in quantum invenit eum melius dispositum. 102. — Ad secundum dicendum quod baptismus imprimit characterem in animam, non autem satisfactio. Et ideo adveniens caritas quæ fictionem tollit et peccatum, facit quod baptismus effectum suum habeat ; non autem facit hoc de satisfactione. 103. — Et præterea. Baptismus ex ipso opere operato justificat : quod non est hominis, sed Dei. Et ideo non eodem modo morti­ ficatur sicut satisfactio quæ est opus hominis. 104. — Ad tertium dicendum quod aliquæ satisfactiones sunt ex quibus manet aliquis effectus in satisfacientibus, etiam post­ quam actus satisfactionis transiit : sicut ex jejunio manet corpo­ ris debilitatio, ex eleemosynis largitis3 diminutio substantiæ, et sic de similibus. Et tales satisfactiones in peccatis factæ non opor­ tet quod iterentur; quia tantum ad id4 quod de eis manet, per pœnitentiam Deo acceptæ sunt. 105. — Satisfactiones auiem quæ non relinquunt aliquem effectum in satisfaciente, postquam actus transit, oportet quod iterentur : sicut est de oratione et similibus. Actus autem interior, quia totaliter transii, nullo modo vivi­ ficatur, sed oportet quod iteretur. 106. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut in III d. 18 (29-30) dictum est, meritum proprie dicitur actio qua efficitur ut ei qui agit sit justum aliquid dari. Sed justitia dupliciter dicitur. Uno modo proprie quæ scilicet respicit debitum ex parte recipientis. 1. N. P et L. « disponit ». — 2. Ed. et L. « pænam ». — 3. L. « eleemosynarum argitione ». — 4. L. « hoc ». ^*1' DISTINCTIO XV, QUffiST. I, ART. Ill * *· 657 Alio modo quasi similitudinarie. quæ respicil debitum ex parte dantis. Aliquid enim decet dantem dare, quod tamen non habet recipiens debitum recipiendi. Et sic justitia dicitur « decenlia1 divinæ bonitatis », sicut Anselmus dicit (in Proslog., c. 10 ; L. 158, 233) quod « Deus justus est cum peccatoribus parcit, quia eum decet ». 107. — Et secundum hoc etiam meritum dicitur dupliciter. Uno modo actus per quem efficitur ut ipse agens habeat debitum recipiendi. Et hoc vocatur meritum condigni. Alio modo per quem efficitur ut sit debitum dandi in dante secundum decentiam ipsius. Et ideo hoc meritum dicitur meri­ tum congrui. 108. — Cum autem in omnibus illis quæ gratis dantur, prima ratio dandi sit amor, impossibile est quod aliquid2 tale sibi debi­ tum faciat qui amicitia caret. Et ideo cum omnia bona et tempo­ ralia et æterna ex divina liberalitate nobis donentur, nullus acqui­ rere potest debitum recipiendi aliquod illorum, nisi per carita­ tem ad Deum. El ideo opera extra caritatem facta, non sunl meritoria ex condigno neque æterni neque temporalis alicujus boni apud Deum. 109. — Sed quia divinam bonitatem decet ut ubicumque dis­ positionem invenit, perfectionem adjiciat ; ideo ex merito congrui dicitur aliquis mereri aliquod bonum per opera extra caritatem facta. Et secundum hoc opera ista ad triplex bonum valent : scilicet ad temporalium consecutionem, ad dispositionem ad gratiam, et ad assuetudinem bonorum operum. 110. — Quia tamen hoc meritum non proprie meritum dici­ tur, ideo magis concedendum est quod hujusmodi opera non sint alicujus meritoria, quam quod sint. 111. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Philoso­ phus dicit in VIII3 Elh., (β 16. 1163b, 15-7 ; 1. 14, n. 1752), quia filius per omnia quæ facere potest, nihil æquale patri red­ dere potest his quæ a patre recipit, ideo nunquam paler debitor filii efficitur. Et multo minus homo potest propter æqu i valentiam operis Deum4 sibi constituere debitorem. Et ideo nullum opus nostrum ex quantitate suæ bonitatis habet quod aliquid merea­ tur ; sed ex vi caritatis quæ facit ea quæ sunt amicorum esse communia. Unde quantumcumque sit opus bonum extra cari­ tatem factum, non facit, proprie loquendo, quod aliquid reci­ piendi a Deo faciens debitum habeat. Sed opus malum ex quantitate suæ malitiæ secundum æquivalentiam pœnam mere­ tur ; quia ex parte Dei non sunt nobis aliqua mala facta sicut 1. Ed. « est de essentia ». — 2. Ed. « aliquis ». — 3. Ed. « ix ».— 4. L. « Do­ minum ». 658 SCRIPTUM SUPER LIV. IV SENTENTIARUM bona. Et ideo quamvis opus malum mereatur ex condigno pœnam, non tamen opus bonum sine caritate meretur ex condigno præmium. 112. — Ad secundum et tertium dicendum quod procedunt de merito congrui. ALIÆ AUTEM RATIONES procedunt de merito condigni. 113. — AD QUINTAM QÜÆSTIONEM dicendum quod dimi­ nuere pœnam infernalem potest intelligi dupliciter. Uno modo ita quod quis liberetur a pcena quam jam meruit. Et sic, cum nullus liberetur a poena nisi sit absolutus a culpa, quia effectus non diminuuntur neque tolluntur nisi diminuta vel ablata causa ; per opera extra caritatem facta, quæ neque culpam tollere neque diminuere possunt, pœna inferni mitigari non potest. 114. — Alio modo ita2 quod meritum pœnæ impediatur. Et sic hujusmodi opera diminuunt pœnam inferni. Primo, quia homo reatum omissionis evadit, qui3 hujusmodi opera perficit. Secundo, quia hujusmodi opera aliquo modo ad bonum dis­ ponunt, ut homo ex minori contemptu etiam peccata faciat, ut4 etiam a multis peccatis per hujusmodi opera retrahatur. Sed diminutionem vel dilationem temporalis pœnæ merentur hujusmodi opera, sicut de Achab, III Regum, xxi, 27, dicitur, eodem modo sicut et bonorum temporalium consecutionem. 115. — Quidam autem dicunt quod diminuunt5 pœnam inferni, non subtrahendo aliquid de ipsa quantum ad substantiam, sed fortificando subjectum, ut melius sustinere possit. 116. — Sed hoc non potest esse ; quia fortificatio non est nisi ex ablatione passibilitatis. Passibilitas autem est secundum mensuram culpæ. Et ideo si culpa non diminuitur, nec sub­ jectum fortificari potest. 117. — Quidam etiam dicunt quod diminuitur pcena quantum ad vermem conscientiæ, licet non quantum ad ignem. 1-18. — Sed hoc etiam nihil est ; quia sicut pœna ignis æquatur culpæ, ita et pœna remorsionis conscientiæ. Unde similis ratio est de utroque. Et per boc patet solutio ad objecta. 1. L. om. « itu ». — 2. L. om. « ita ». — .3. Ed. « cum » præter N. « quæ ». — 4. L. « \ t*l ■>. — 5. J'.d. » minuunt ». DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. IV 659 ABTICULUS IV [I] [III Cg. c. 158.] 119. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SATISFACTIONEM NON OPORTEAT FIERI PER OPERA PŒNALIA. 1. Quia per satisfactionem oportet fieri recompensationem ad divinam offensam. Sed nulla recompensatio videtur fieri per opera poenalia ; quia « Deus non delectatur in pcenis nostris » (Toe., hi, 22). Ergo non oportet satisfactionem per opera poena­ lia fieri. 2. Præterea. Quanto aliquod opus ex majori caritate pro­ cedit, tanto minus est poenale ; quia « caritas pœnam non habet », I Joan., iv, 18. Si ergo oportet opera satisfactoria esse poenalia, quanto1 magis sunt ex caritate facta, minus erunt satisfacto­ ria : quod falsum est. 3. Præterea. Satisfacere, ut dicit, Anselmus (lib. I « Cur Deus homo », c. 11 ; L. 377) est « honorem debitum Deo impendere ». Sed hoc etiam aliis quam2 operibus poenalibus fieri potest. Ergo satisfactionem non oportet poenalibus operibus fieri. 120. — SED CONTRA est quod Gregorius dicit (Hom. 20 in Evangel, n. 8 ; L. 76, 1164) : « Justum est ut peccator tanto majora sibi inferat lamenta per poenitentiam, quanto majora intulit damna per culpam. » 121. — Præterea. Per satisfactionem oportet peccati vulnus sanari perfecte. Sed peccatorum « medicinae sunt pœnæ », ut Phi­ losophus dicit in II Eth. (β 2. 110413, 17 ; 1. 3, 270). Ergo oportet quod per poenalia opera satisfactio fiat. [II] 122. — ULTERIUS. Videtur QUOD FLAGELLA QUIBUS A Deo in hac vita punimur, non possint satisfactoria esse. 1. Nihil enim potest esse satisfactorium nisi quod est merito­ rium, ut ex dictis (98) patet. Sed non meremur nisi per ea quæ in nobis sunt. Cum ergo flagella quibus a Deo punimur, non sint in nobis, videtur quod satisfactoria esse non possint3. 2. Præterea. Satisfactio tantum bonorum est. Sed hujusmodi flagella in4 malis inducuntur, et præcipue eis debentur. Ergo non possunt esse satisfactoria. 3. Præterea. Satisfactio respicit peccata præterita. Sed ali1. Ed. « quando ». —■ 2. Ed. om. « quam ». — 3. L. « possunt ». — 4. Ed. or?i. « in ». 660 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quando ista flagella infliguntur illis qui peccata non habent, sicut de Job (c. 1 et 2) patet. Ergo videtur quod non sint satisfactoria. 123. — SED CONTRA est quod dicitur Rom., v, 3, 4 : « Tri­ bulatio patientiam operatur, patientia autem probationem », « et a peccato purgationem », ut Glossa ibidem dicit. Ergo fla­ gella peccata purgant. Et sic sunt satisfactoria. 124. — Præterea. Ambrosius dicit in Littera (6) : « Etsi fides », id est peccati conscientia, « desit, pcena satisfacit ». Ergo hujus­ modi flagella sunt satisfactoria. [III] [Infra 216 ; 408 ; q. 4, a. 7, sol. 1.] 125. — ULTERIUS. Videtur QUOD INCONVENIENTER ENU­ MERENTUR OPERA SATISFACTORIA, CUM DICITUR QUOD SUNT TRIA : ELEEMOSYNA, JEJUNIUM ET ORATIO. 1. Quia opus satisfactorium debet esse pcenale. Sed oratio poenam non habet — sed est1 contra pœnæ tristitiam medicina — sed delectationem. Unde dicitur Jac., v, 13 : « Tristatur ali­ quis in vobis ? Oret et psallat. » Ergo non debet computari inter opera satisfactoria. 2. Præterea. Omne peccatum vel est carnale vel spirituale. Sed, sicut dicit Hieronymus (Super Marcum, c. 9 ; L. 30, 616), « jejunio sanantur pestes corporis, oratione pestes mentis ». Ergo non debet esse2 aliud opus satisfactorium. 3. Præterea. Satisfactio necessaria est ad emundationem peccatorum. Sed eleemosyna ab omnibus peccatis emundat, Luc. xi, 41 : « Date eleemosynam et omnia munda sunt vobis. » Ergo alia duo sunt superflua. 126. — SED CONTRA. Videtur quod debeant esse plura. 4. Quia contraria contrariis curantur. Sed multo plura sunt peccatorum genera quam tria. Ergo debent plura satisfactionis opera computari. 127. — 5. Præterea. Peregrinationes etiam injunguntur pro satisfactione, et disciplinae sive flagellationes quæ non compu­ tantur sub aliquo horum. Ergo insufficienter numerantur. 128. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod satisfactio, ut dictum est (42-44), respectum habet ad pneterilam offensam pro qua recompensatio fit per satisfactionem ; et etiam ad futuram culpam, a qua per eam præservamur. 1. Ed. et L. « cum sit ». — 2. Ed. et L. ad. « aliquod ». DISTINCTIO XV, gUÆST. I, ART. IV 661 129. — Et quantum ad utrumque exigitur quod satisfactio per opera poenalia fiat. Recompensatio enim offensæ importai adæquationem quam oportet esse ejus qui offendit ad eum in quem offensa com­ missa est. Adæquatio autem in humana justitia attenditur per subtractionem ab uno qui plus habuit justo, et additionem ad alterum cui subtractum est aliquid. Deo autem quamvis quan­ tum ex parte sua1 est, nihil subtrahi possit, tamen peccator, quantum in ipso est, aliquid ei subtraxit peccando, ut dictum est. (48) Unde oportet ad hoc quod recompensatio fiat, quod aliquid subtrahatur a peccante per satisfactionem quod in hono­ rem Dei cedat. Opus autem bonum, ex hoc quod est hujusmodi, non subtrahit aliquid ab operante2, sed magis perficit ipsum. Unde subtractio non potest fieri per opus bonum, nisi pcenale sit. Et ideo, ad hoc quod aliquod opus sit satisfactorium, oportet quod sit bonum, ut in honorem Dei sit ; et pcenale, ut aliquid peccatori subtrahatur. 130. — Similiter etiam poena a culpa jutura præserval ; quia non facile homo ad peccata redit ex quo pœnam expertus est. Unde secundum Philosophum, (II Eth. β 2. 1104b, 17 ; 1. 3, n. 270), « pamæ medicinæ sunt ». 131. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis Deus non delectetur3 in panis ut sunt pœnæ, delectatur tamen in eis ut sunt justæ. Et sic satisfaeloria? esse possunt. 132. — Ad secundum dicendum quod, sicut in satisfactione consideratur pœnalitas, ita in merito consideratur difficultas. Diminutio autem difficultatis ex parte ipsius actus diminuit meritum ceteris paribus ; sed diminutio difficultatis ex promptiiudine voluntatis non diminuit meritum, sed auget. 133. — Et similiter diminutio panalilalis ex promptitudine voluntatis, quod facit caritas, non diminuit efficaciam satisfac­ tionis, sed auget. 134. — Ad tertium dicendum quod debitum pro peccato est recompensalio offensas quæ sine pœna peccantis non fit. Et de tali debito Anselmvs intelligit. 135. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod recompensatio offensæ præteritæ potest fieri et ab eo qui offendit, et ab alio. Quando autem fit ab alio, talis recompensatio vindica­ tionis magis quam satisfactionis rationem habet. Quando autem fit ab ipso qui offendit, etiam rationem satisfactionis habet. 136. — Unde si flagella quæ pro peccatis a Deo infliguntur, fiant aliquo modo ipsius patientis, rationem satisfactionis acci1. Ed. « sui ». — 2. Ed. om. « ab operante ». — 3. Ed. « delectatur ». 66’2 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM piunt. Fiunt autem ipsius, inquantum ea acceptat ad purgationem peccatorum, eis utens patienter. Si autem omnino1 eis per impa­ tientiam dissentiat, tunc non efficiuntur aliquo modo ipsius. Et ideo non habent rationem satisfactionis, sed vindicationis tantum. 137. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis illa fla­ gella non sint omnino in potestate nostra, tamen quantum ad aliquid sunt, ut2 scilicet eis patienter utamur3. Et sic homo facit de necessitate virtutem. Unde et meritoria et satisfactoria esse possunt. 138. — Ad secundum dicendum quod sicut « exi eodem igne, ut Gregorius dicit (1. I De civ. Dei, c. 8 ; E. 41, 21). aurum ruti­ lat el palea fumat » ; ita eisdem flagellis et boni purgantur et mali magis inficiuntur per impatientiam. Et ideo quamvis fla­ gella sint communia, tamen satisfactio est tantum bonorum. 139. — Ad tertium dicendum quod flagella respectum habent ad culpam praeteritam semper ; sed non semper ad culpam per­ sonæ, sed ad culpam naturæ. Si enim in natura humana nulla culpa præcessisset, nulla pœna fuisset. Sed quia culpa in natura praecessit, personæ alicui divinitus pœna infertur sine culpa personæ, ad meritum virtutis et cautelam peccati sequentis. Et hæc etiam duo necessaria sunt in satisfactione. Oportet enim esse opus meritorium, ut honor Deo exhibeatur ; et oportet esse viriatum custodiam, ut a futuris peccatis praeservemur. 140. — AD TERTIAM QUÆS'i IONEM dicendum quod salisfa'clio, ut dictum est (129), debet esse talis per quam aliquid nobis subtrahamus ad honorem Dei. Nos autem non habemus nisi tria bona : scilicet bona animæ et5 bona corporis et bona fortunæ, scilicet exteriora. Ex bonis quidem fortunæ subtrahimus aliquid nobis per eleemosynam ; sed ex bonis corporalibus per jejunium. Ex bonis autem animæ non oportet quod aliquid subtraha­ mus nobis quantum ad essentiam vel quantum ad diminutionem ipsorum, quia per ea efficimur Deo accepti ; sed per hoc quod ea submittamus6 Deo totaliter. Et hoc fit per orationem. 141. — Competit etiam iste numerus ex parte illa qua satis­ factio peccatorum causas excidit ; quia radices peccatorum tres ponuntur I Joan., ii, 16 : scilicet7 « concupiscentia carnis6, concupiscentia oculorum el superbia vitæ. » Et contra concu­ piscentiam carnis ordinatur jejunium ; contra concupiscentiam 1. Ed. « ratio ». — 2. Ed. om. « ut », N. ad « cum ». — 3. Ed « utimur ». — 4. N. « sub ». — 5. Ed. om. « et ». — 6. Ed. et L. « submittimus ». — 7. Ed. om. « scilicet ». — 8. L. ad « ci ». f I * 1 * ( , i DISTINCTIO XV, gUÆST. I, ART. IV 663 oculorum1, eleemosyna; contra superbiam vitæ2, oratio, ut Augustinus dicit Super MalA. 142. — Competit etiam quantum ad hoc quod satisfactionis4 est « peccatorum, suggestionibus aditum non indulgere » ; quia omne peccatum vel in Deum committimus, et contra hoc ordi­ natur oratio; vel in proximum, et contra hoc eleemosyna, vel in nos ipsos, et contra hoc ordinatur jejunium. 143. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum Quos­ dam duplex est oratio. Quædam quæ est contemplativorum, quorum « conversatio in cælis est » (Philipp. m, 20). Et talis, quia totaliter est delec­ tabilis, non est satisfactoria. Aha est quæ pro peccatis gemitus fundit. Et talis habet pœnam, et est satisfactionis pars. 144. — Vel dicendum5 melius· quod quælibel8 oratio habet rationem satisfactionis ; quia quamvis habeat suavitatem spi­ ritus, tamen habet afflictionem carnis ; quia, ut dicit Grego­ rius Super Ezech. (lib. II, h-orn. 2, n. 13; L. 76, 955), « dum crescit in nobis fortitudo amoris intimi, infirmamur1 procul dubio forti­ tudine8 carnis ». Unde et nervus femoris Jacob ex lucta Angeli emarcuisse legitur9 Gen. (xxxn, 24, 25). 145. — Ad secundum dicendum qued peccatum carnale dicitur dupliciter. Lno modo quod in ipsa delectatione carnis comple­ tur, ut gula et luxuria. Alio modo quod completur in his quæ ad carnem ordinantur, quamvis non in delectatione carnis, sed in delectatione animæ magis, ut avaritia. Unde talia peccata sunt quasi media inter spiritualia et carnalia. Et ideo oportet quod eis etiam respondeat aliqua satisfactio propria, scilicet eleemosyna. 146. — Ad tertium dicendum quod quamvis singula istorum per quamdam convenientiam singulis peccatis approprientur, quia congruum est ut « in quo quis peccavit, in hoc puniatur », (Sap. xi, 17), et quod peccati commissi per satisfactionem radix abscindatur ; tamen quodlibet horum pro quolibet peccato satisfacere potest. Unde ei qui non potest unum ex eis perficere, injungatur aliud. Et præcipue eleemosyna aliorum vices sup­ plere potest, inquantum alia satisfactionis opera per eleemo­ synam quisque sibi mercatur quodammodo in illis quibus elee­ mosynam tribuit. Unde non oportet quod si eleemosyna omnia mundat peccata, propter hoc aliæ satisfactiones superfluant. 147. — Ad quartum dicendum quod quamvis sint multa 1. L. ad. « ordinatur ». — 2, L. ad. « ordinatur ». — 3. Locum invenire non contigit. L. notat « Enare, in ps. xi.ii, in fine » ; L. 36, 482, sed non ad rem.— 4. ζ et L. « satisfactio ». — 5. Ed. ad. « est ». — 6. Sic ed. et L. contra codices « quædam ». — —* 7. Ed. « infirmatur ». — 8. Ed. « fortitudo ». — 9. Ed. ad. « in ». 664 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM peccata in specie, tamen omnia ad illas 1res radices vel ad illa tria peccatorum genera quibus diximus dictas satisfactiones respondere, reducuntur. 148. — Ad quintum dicendum quod quidquid ad afflictionem oorporis pertinet, totum ad jejunium refertur ; et quidquid in1 proximi utilitatem2 expenditur, totum eleemosynæ rationem habet ; et similiter quæcumque latria exhibeatur Deo, orationis accipit rationem. Et ideo etiam unum opus potest habere plures rationes satisfaciendi. ARTICULUS V [I] 149. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod RESTITUTIO SIT SATISFACTIONIS PARS. 1. Quia satisfactio reconciliat Deo et proximo. Sed per res­ titutionem homo reconciliatur proximo. Ergo restitutio est satis­ factionis pars. 2. Praeterea. Satisfactio fit per contrarium peccati : sicut per jejunium satisfacimus de gula. Sed contrarium peccati malæ ablationis est restitutio. Εί-go restitutio est quædam satisfac­ tionis pars. 3. Praeterea. Ambrosius dicit (In II ad Cor. n, 7; L·. 17, 282) quod « vera pœnitentia est a peccato cessare. » Sed qui restituit, a peccato cessat ; quia quamdiu quis alienum eo invito detinet, peccat. Ergo restitutio est pars pœnitentiæ. Sed non nisi ratione satisfactionis. Ergo est pars satisfactionis. 150. — SED CONTRA. Satisfactio fît Deo, ut patet per defi­ nitionem Anselmi supra (120) positam. Sed restitutio fit proximo. Ergo satisfactionis non est restitutio pars. 151. — Præterea. Satisfactio ponitur in arbitrio sacerdotis pœnitentiam injungentis ; non autem restitutio. Ergo restitutio non est satisfactionis pars. [II] [IMI, q. 62, a. 2, 3, 4 ; q. 79, a. 3, ad 2 ; Quodl. XII, q. 16, a. 3.] 152. — ULTERIUS. Atdetur quod ablatum non semper DEBEAT3 RESTITUI. 1. Fama enim restitui non potest. Sed fama aufertur. Ergo non de omni ablato potest fieri restitutio. 2. Præterea. Damna in personarii illata, sunt maxima. Sed 1. Ed. præter L. « ad ». — 2. L. « utilitate ». — 3. Ed. « debet ». ·# ; ί DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. V 665 hujusmodi damna non possunt restitui, ut ablatio virginitatis, abscissio membri alicujus. Ergo non omne ablatum potest restitui. 3. Præterea. Qui impedit aliquem a consecutione alicujus, videtur hoc sibi auferre. Sed hoc non debet ei restituere vel recompensare : sicut si quis impedit aliquem ne praebendam conse­ quatur. Ergo videtur quod non omne ablatum debeat restitui. 4 Præterea. Qui occasionem damni dat, damnum dedisse videtur. Sed ille qui subvertit semina in campo projecta, dat occasionem damni de toto fructu qui inde sequi posset1. Et simi­ liter de illo qui detinet pecuniam creditoris ultra terminum præfi.xum, ex qua ille poterat lucrari, de toto lucro quod accidere potuisset ; nec tamen videtur quod teneatur ad restitutionem totius lucri quod accidere potuisset, vel fructus qui percipiendus foret2. Ergo non oportet quod semper fiat ablatorum restitutio. 153. — SED CONTRA. Videtur quod homo debet plus RESTITUERE QUAM ABSTULERIT. 5. Quia præceptum legis veteris est, ut patet in3 Exod., xxn, 1. quod ovis reddatur in quadruplum, et bos in quintuplum ; et hoc præceptum, cum sit de moribus, videtur esse morale. Ergo adhuc manet. Ergo tenetur homo in quintuplum vel quadru­ plum restituere. 154. — 6. Præterea. Ea quæ in Scriptura ponuntur, nobis in exemplum dantur. Sed Luc. (xix, 8] dicitur quod Zachæus se obtulit ad restitutionem in quadruplum eorum quæ acceperat per fraudem. Ergo et talis debet esse apud nos restitutionis modus. [III] [IJ-II, q. 62, a. 6, 7.] 155. — ULTERIUS. Videtur quod solus ille qui accipit, AD RESTITUTIONEM TENEATUR. 1. Quia non exigitur plus in restitutione quam illatum est in damno. Si ergo unus solus damnum intulit, ille solus ad res­ titutionem tenetur ; alias multo plura reciperet damnificatus quam ea quæ amisit, si a quolibet consentiente deberet sibi in solidum restitutio fieri. 2. Præterea. Nulli debetur restitutio nisi ei qui damnum passus est. Sed contingit quod aliquis priecipiat damnificari aliquem, vel consulat, aut consentiat ; et tamen ille non damni­ ficatur. Ergo tales non semper ad restitutionem tenentur. 3. Præterea. Nullus tenetur4 damnum personæ incurrere pro evitando damno pecuniæ alterius, quia caritas debet esse 1. Ed. « potest ». ·—■ 2. Ed. « esset ».— 3. Ed. om. « in ». — 4. Ed. « debet». 666 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ordinata. Sed quandoque si aliquis raptorem manifestaret, incurreret suæ personæ periculum. Ergo non est verum quod teneatur ille qui non manifestat, ad restitutionem, ut Quidam dicunt. 4. Præterea. Multi etiam boni viri non reprehendunt eos quos vident injuste accipere aliena ; tamen1 durum esset dicere quod tenerentur ad restitutionem omnium. Ergo etiam ille qui non re­ prehendit, non tenetur, ut a Quibusdam dicitur, restituere. Similiter etiam potest objici de illis qui non obstant et tamen obstare possunt. [IV] [II-II, q. 62, a. 5.] 156. — ULTERIUS. Videtur quod non sit semper resti­ tutio FACIENDA EI QUI DAMNUM PASSUS EST. 1. Nullus enim potest restituere ei quem non cognoscit. Sed quandoque fur nescit cujus sit res quem furto accepit·. Ergo videtur quod non teneatur ei restituere. 2. Præterea. Ille qui accepit, non tenetur nisi ad restitutionem. Sed aliquando ad eum cui debetur2 fieri restitutio, non posset pervenire sine magno damno, forte etiam cum majori quam sit pretium rei restituendae. Ergo videtur quod in tali casu non teneatur ei restituere. 3. Præterea. Aliquis in deprædatione civitatum injusta3accipit aliqua. Sed non potest ei cujus fuit, restituere ; quia vel nescit eum vel mortuus est. Ergo videtur quod non teneatur restituere. 4. Præterea. Aliquis praelatus Ecclesiæ injuste aliquas res Ecclesiæ concedit4. Sed iste non tenetur reddere Ecclesiæ, ut videtur ; quia venirent ad manus illius prælati qui non est dignus ea recipere. Ergo videtur quod non semper ei qui damnum passus est sit restitutio facienda. 157. — SED CONTRA est, quia per restitutionem integratur æqualitas justitiæ. Sed æqualitas justitiæ est ut quod aufertur a lucro, apponatur ad damnum, ut dicitur in V Elh. (e 7. 1132a, 9-10 ; 1. 6, n. 952). Ergo videtur quod restitutio sit semper fa­ cienda ei qui damnum passus est. 158. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod inæqualitas justitiæ opposita duobus modis contingit. Uno modo in rebus exterioribus, ut quando unus rem alienam detinet. Alio modo in actionibus et passionibus, sicut cum quis 1. y N. /' unde ». ed. « sed a — 2. Ed. « debet ». contra αγηζ. — 3. RANVP. « iniuste ». •— 4. Ed. ad. (' alicui ». DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. V 667 alium per violentiam verberat. Et hæc duo aliquando separata s unt, ut per se patet ; aliquando autem conjunguntur, ut cum quis per violentiam accepit, in quo ei a quo accepit, injuriam et contumeliam infert. 159. — Et secundum hoc reparatio æqualitatis justitiæ dupli­ citer significatur. Reparatio enim inæqualilatis existenlis in rebus, restitutio dicitur. Reparatio autem inæqualilatis existenlis in actionibus et passionibus, satisfactio nominatur. Et ideo quandoque est satisfactio sine restitutione aliqua, ut cum quis se proximo humiliat de aliquibus contumeliis ei1 dictis ; aliquando autem restitutio sine satisfactione, ut cum quis mutuum reddit. Ali­ quando autem utrumque exigitur, ut cum quis alicui per violen­ tiam rem suam subtraxit. Et sic loquimur hic de restitutione rei male ablatæ, in quo homo proximum et Deum offendit. 160. — Quidam ergo dicunt quod talis restitutio non est pars satisfactionis, quia non debetur tantum Deo ; nec est ad arbi­ trium sacerdotis, sed est ad satisfactionem præambulum. 161. — Sed hoc nihil est ; quia omne peccatum quod in proxi. mum committitur, etiam in Deum commissum est : sicut et in dilectione proximi dilectio Dei includitur. Unde et satisfactio proximi conjunctam habet satisfactionem Dei. Nec obstat quod non esi ad arbitrium sacerdotis ; quia sacerdos non est ibi vicarius proximi, sicut est vicarius Dei. Et ideo satis­ factio quæ est Deo facienda, dependet ex arbitrio ejus. Sed satisfactio quæ est proximo et Deo simul facienda, non. 162. — Et ideo Alii dicunt quod est satisfactionis pars. 163. — Sed hoc etiam2 verum non est ; quia satisfactio offen­ sam removet et a pœna liberat. Nullus autem ex hoc ipso quod offendere desistit, consequitur hoc quod de offensa præcedenti reconciliationem inveniat, vel pœnam pro [illa3] debitam evadat; sed hoc solum consequitur quod majorem offensam et pœnæ non cumulat, et sic cessare ab offensa nulla pars satisfactionis est, sed est præambulum ad satisfactionem. 164. — Et ideo, cum restitutio nihil aliud sit quam ab offensa cessare — quia ex hoc ipso quod rem alienam detinet eo invito, offendit — constat quod non est pars satisfactionis proprie accep­ te, sed est præambulum ad satisfactionem ; non tamen propter rationem prius assignatam ; quia bene concedimus quod satis­ factio proximo facta, est pars satisfactionis Deo facte ; sed res­ titutio non est pars satisfactionis neque Deo4 neque proximo factæ. 165. — AD PRIMUM ergo dicendum quod de offensa homo 1. Ed. « et ». — « neque Deo ». 2. Ed. om. « etiam ». — 3. αγζη « illo ». — 4. E4. om 668 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM proximo non reconciliatur per hoc quod sua ei restituit, sed per hoc quod supra hoc aliquid humilitatis ei exhibet. Et ita non sequitur quod restitutio sit satisfactionis pars. 166. —Ad secundum dicendum quod restitutio non est contra­ rium ad acceptionem vel detentionem injustam ; sed magis est negatio vel privatio ipsius. Et ideo non oportet quod hoc sufficiat ad satisfactionem, sicut nec est satisfactorium pro gula ut quis non immoderate comedat, sed ut etiam a moderatis abstineat. 167. — Ad tertium dicendum quod cessare a peccato dicitur esse pcenitenliæ, non quidem desistendo a peccato praeterito nisi2 sicut præambulum ad poenitentiam, sed procidendo causas futurorum peccatorum, ut dictum est prius (48-49). 168. - - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod per satisfactionem oportet quod homo sicut Deo, ita proximo reconcilietur. Reconciliatio autem nihil aliud est quam amicitiæ reparatio. Manente autem causa dissolutionis amicitiæ, amicitia reparari non potest : quæ quidem causa fuit inæqualitas ex ' injusta acceptione vel detentione causata. Et ideo ille satisfacere non potest, nec Deo reconciliari, qui rem male ablatam vel male detentam, non restituit. 169. — Sed sciendum quod « amicitia, ut Philosophus dicit in VIII Elh. (Θ 16. 1163b, 15; 1. 14, n. 1752), non requirit semper æquale, sed quod possibile ». Et ideo si aliqua sunt ablata quæ omnino restitui non possunt, sufficit voluntas restituendi cum tanta restitutione quanta possibilis est secundum conditionem ulriusque ad arbitrium bonorum. 170. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille qui malilam alicujus manifestat ei3 qui habet corrigere, vel etiam, si sit incorrigibilis, in conspectu Ecclesiæ, ut confusus a peccato desistat, vel saltem4 alii ab ejus consortio corruptivo discedant, servato ordine caritatis fraternae, non injuste famam aufert. Unde non tenetur ad famæ restitutionem. 171. — Si autem intentione diffamandi id3 fecerit, injuste aufert, etiam si verum sit quod dicit. Et tunc tenetur ad famæ restitutionem vel dicendo se falsum dixisse, si falsum dixit ; vel quocumque alio modo, non mentiendo, si verum dixit, sine hoc tamen quod se verum dixisse dicat ; quia non debet alterius famam cum mendacio restituere. 172. — Ad secundum dicendum quod restitutio principaliter inventa est in damnis quæ inferuntur in rebus forlunæ quæ 1. Ed. ad. « pars ». — 2. Ed. « om. « nisi ». — 3. Ed. « et ». «ut ». — j. Ed. « hoc ». — 4. Ed. ad . DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. V 669 restitui possunt. In his autem quæ objectio tangit quæ non possunt ad simile bonum restitui, debet fieri restitutio qualis possibilis est, scilicet ad arbitrium bonorum (169). 173. — Ad tertium dicendum quod ille qui impedit aliquem ne præbendam consequatur, si hoc jaciat quia indignus est, vel ut de alio melius provideatur, non injuste facit ; unde non tenetur ad restitutionem. 174. — Si autem animo lædendi ipsum, tenetur ad restitutionem, non quidem tanti quantum valebat præbenda, quia ipse eam nondum1 erat consecutus ; sed pensatis conditionibus utriusque secundum arbitrium honorum (169). 175. ;— Ad quartum dicendum quod ille qui suffodit semina, non tenetur ad tantum quantum agri fructus valituri erant, sed quantum ager sic seminatus valere consuevit ; quia multis de causis potest impediri agrorum fructus. 176. — Et similiter dicendum est de eo cui debitum non resti­ tuitur suo tempore ; quia non tenetur restituere tantum quan­ tum lucrari potuisset ; sed secundum æstimationem lucri quod accidere consuevit, pensato labore et infortuniis etiam quæ in lucro accidere alias possent ; quia lucrum non causatur tantum ex pecunia, sed ex industria et labore. 177. —r Ad quintum dicendum quod illud præceptum legis quamvis sit de moribus, non tamen est morale, sed judiciale. 'Talia enim præcepta pro loco et tempore populo illi dabantur. Unde nunc non obligant, nisi de novo statuerentur ad aliquod ab eo qui statuendi haberet potestatem. 178. — Nihilominus tamen inquantum habebant aliquid signi­ ficationis per Christum, impleta sunt hujusmodi præcepta, sicut •et cæremonialia. 179. —Ad sextum dicendum quod Zachæus non dixit hoc quasi necessarium, sed ex abundanti. 180. —AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quidam versus dantur de illis qui tenentur ad restitutionem, tales : Jussio, consilium, consensus, palpo, recursus, Participans, mutus, non obstans, non manifestans. Sed tantum quinque istorum sunt quæ ad restitutionem semper obligant : quorum primum est « jussio », quando aliquis jubet aliquem deprædari ; alias tyranni non tenerentur ad restitutio­ nem. Secundus est « consensus » ad rapinam perpetrandam in eo sine quo rapina fieri2 non poterat. Tertium est « recursus », quando scilicet aliquis receptator latronum est et eis patroci1. Ed. « non bene ». — 2. Ed. «geri ». 670 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nium præstat. Quartum est « participatio », quando aliquis latro­ ni se sociat ad spoliandum et partem spoliorum accipit. Quin­ tum est « non obstans », cum scilicet ex officio obstare tenetur, ut Principes terrae qui justitiam conservare1 debent, si non obstant cum obstare possint, ad restitutionem tenentur. 181. — In aliis autem causis enumeratis non obligatur semper quis ad restitutionem, nisi in certis casibus : sicut2 quando pro­ babiliter credit quod consilium suum fuit efficax, et quod alias injusta ablatio commissa non fuisset. 182. — Similiter etiam non omnis « palpo », idest adulator, tenetur ad restitutionem ; sed ille qui adulando ad auferendum incitat, dicens hoc signum strenuitatis esse. 183. — Similiter etiam « mutus » dicitur, qui ex officio reclamare tenetur et non reclamat ; nec tunc semper tenetur ad restitutio­ nem, nisi operetur ut fiat injusta ablatio ; sed debet inducere eum qui abstulit, ut reddat. 184. — Similiter etiam non omnis qui non manifestat, tenetur ad restitutionem; sed ille qui pro latrocinio zelat3 et particeps est lucri. 185. — In omnibus autem his, si principalis restituit, alii deobligantur a debito restitutionis. Et per hoc patet solutio ad objecta. 186. - - AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod resti­ tuere est iterato statuere aliquem in suæ rei possessionem. Et ideo patet quod illi qui privatus est re sua, debet fieri restitutio. 187. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quando incertus est dominus rerum ablatarum pauperes sunt heredes. Et ideo non deobligatur a debito restitutionis, nisi det pauperibus pro anima illius cui restitutio debebatur, adhibita tamen prius diligentia debita. 188. — Ad secundum dicendum quod si sit res magni valoris, debet sibi transmittere, si potest commode. Nec obstat si dam­ num de remissione patitur, quia ipse sibi causa fuit injuste aufe­ rendo. 189. — Si autem transmittere non possit, vel res sit non magni valoris, potest eam dare propinquis illius si habet, vel alicui coenobio, si non habel propinquos, cum protestatione tali quod ei reddere teneantur, si requisiverit vel unquam comparuerit. 190. — Ad tertium dicendum quod ille qui illo modo accipit, debet pauperibus illius villæ restituere, ve] in alios usus commu­ nitatis illius civitatis expendere secundum arbitrium Episcopi, vel illorum ad quos pertinet cura illius civitatis. 1. Ed. « servare ». — 2. Ed. om. « sicut ». — 3. κ et cd. « celat », contra αβγδέζηθιλ sed ecA cor. in « celat ». w j DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. I I i 191. — Ad quartum dicendum quod debet fieri restitutio Ecclesiæ, ut res illæ deveniant ad successorem illius prælati ; quia ipse eas recipere quamvis non mereatur, Ecclesia tamen perdere eas non debet. I QUÆSTIO II J Deinde quæritur de eleemosyna. ! Et circa hoc quæruntur sex. J i • ; . 671 Primo, quid sit. Secundo, de effectu sive fructu ejus. Tertio, de partibus ejus. Quarto, de quo sit danda eleemosyna. Quinio, quis possit eam dare. Sexto, cui debeat dari. ARTICULUS 1 [I] ■ > 7 192. - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hæc1 definitio eleemosynæ, quam Quidam (Alexand. Hales. IV Sum. q. 29, membro 11 assignant, scilicet : « Eleemosyna est opus in quo datur aliquid indigenti ex compassione propter Deum », sit inconvenienter assignata. 1. Visitare enim infirmos ponitur2 species eleemosynæ. Sed in hoc opere non datur aliquid. Ergo datio non debet poni in defi. nitione eleemosynæ. 2. Præterea. Ipsum datum eleemosyna dicitur, quia dicimur eleemosynam dare. Sed ipsum datum non est opus, sed res quædam. Ergo eleemosyna non est opus. 3. Præterea. In eleemosynis aliquid datur quandoque clericis præbendatis qui tamen non indigent, sed divites sunt. Ergo non est de ratione eleemosynæ quod indigenti detur. 4. Præterea. Opus quod fit ex electione, est magis laudabile quam opus quod fit ex passione ; quia est Deo conformius qui nihil ex passione operatur. Sed compassio est passio quædam ; quia nullus compatitur nisi patiatur. Ergo non est ex necessitate eleemosynæ quod ex compassione detur. 5. Præterea. Actus non recipit3 speciem a fine ultimo, sed a proximo ; alias omnes actus virtutum essent unius speciei. Sed 1. Ed. om. « hæc ». 2. Ed. « est ». — 3. Ed. « respicit ». 672 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ultimum quod ponitur in definitione debet esse differentia spe­ cifica. Cum ergo Deus sit ultimus finis omnium actionum nos­ trarum, videtur quod non debeat poni in definitione eleemosynæ quasi finalis differentia. [II] [Supra, 140-142 Infra, 220.] 193. — ULTERIUS. Videtur quod eleemosyna non sit SATISFACTIONIS PARS. 1. Non enim est necessarium satisfacere nisi ei1 qui peccavit. Sed si nunquam homo peccasset, necesse haberet eleemosynas dare. Ergo non est satisfactionis pars. 2. Præterea. Totum non potest esse perfectum, si pars ei subtrahatur. Sed potest aliquis perfecte satisfacere de aliquo peccato, etiam si nullam eleemosynam det. Ergo satisfactionis pars non est eleemosyna. 3. Præterea. Nihil potest esse pars totius nisi differat ab aliis ejus partibus. Sed eleemosyna non differt a jejunio et oratione secundum quod ad poenitentiam pertinet, quia hoc eis omnibus competit inquantum sunt poenalia, ut ex dictis patet (146). Ergo eleemosyna non est satisfactionis pars. 4. Præterea. In sacramentis necessitatis, sicut patet2 in bap­ tismo, adhibetur remedium quod nulli possit deesse, sicut aqua. Sed poenitentia est sacramentum necessitatis, ut ex præmissis (d. 14, 305) patet. Ergo cum dare eleemosynam non possit cuilibet competere qui peccare potest, quia non est nisi possidentium aliquid, videtur quod non debeat poni pœnitentiæ et satisfac­ tionis pars. 194. — SED CONTRA. Lue. in, 8, super illud : « Facite fructus dignos pœnitentiæ », dicit Glossa (Beda L. 92, 354) quod dare eleemosynam sit pars pœnitentiæ. Sed non nisi ratione satis­ factionis. Ergo est pars satisfactionis. 195. — Præterea. In foro sæculari non solum punitur aliquis per corporis læsionem, sed etiam per honorum subtractionem. Sed satisfactio in foro pœnitentiæ fit per opera pœnalia. Ergo debet non solum jejunium quo affligitur corpus, sed eleemosyna etiam in qua subtrahuntur res temporales, pars pœnitentiæ esse. [III] [ΙΙ-Π, q. 32, a. 1.] 196. — ULTERIUS. Videtur quod eleemosyna non sit ACTUS VIRTUTIS. 1. Quia I Tim., iv, 8, ubi dicitur quod « pietas ad omnia 1. Ed. om. « ei ». — 2. Ed. « ut » om. « patet ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. I 673 valet », exponitur pro eleemosynarum largitione. Sed pietas non est virtus, sed donum. Ergo eleemosyna non est actus virtutis. 2. Præterea. Nulla passio est virtus, ut Philosophus probat in II Eth. {β 2. 1104b, 4 sq ; 1. 3). Sed eleemosyna ex miseri­ cordia procedit quæ passio est, ut patet per Glossam (Gassiodor. L. 70, 265) super illud ps. (xxxvi, 27) : « Tota die misere­ tur » : « Eleemosyna a misericordia incipit ». Ergo non est actus virtutis. 3. Præterea. Nihil est in genere quod non sit in aliqua ejus specie. Sed non potest reduci, ut videtur, ad aliquam speciem virtutis ; quia tantum tres virtutes inveniuntur circa exteriora bona operari, in quibus1 est eleemosyna : scilicet justitia, liberalitas, magnificentia. Eleemosyna autem non est actus justitiæ, quia non reddit alienum, sed dat suum ; similiter nec actus liberalitatis, quia liberalitas non attendit indigentiam, quam attendit eleemosyna ; similiter nec magnificentiæ, quia potest esse in parvis et in magnis. Ergo non est actus virtutis. 197. — 4. SED CONTRA est quod2 subvenire miseris est actus justitiæ, ut patet per Augustinum et habitum est in 111 lib. d. 33 (193-6). Sed subvenire miseris pertinet ad eleemosynam. Ergo eleemosyna est actus justitiæ, et sic est3 actus virtutis. 198. — 5. Præterea. Nihil est meritorium nisi actus virtutis ; quia « felicitas est virtutis præmium » ut etiam Philosophus dicit {Eth. α 10.1099b, 16-18 ; 1. 14, n. 169). Sed eleemosyna est maxime meritoria. Ergo est actus virtutis. [IV] [Infra 274; II-II, q. 32, a. 5 ; q. 66, a. 7 ; q. 87, a. 1, ad 4 ; q. 108, a. 4, ad 2 ; Quodl. VI, q. 7, a. 1, 2 ; VIII, q, 6, a. 2.] 199. — Ulterius. Videtur quod eleemosyna non cadat in præcepto. 1. Luc., ni, 15, super illud : « Interrogaverunt* eum turbse », dicit Glossa : « Ex verbis Joannis terrore percussi consilium quærunt. » Sed Joannes respondit quod intenderent eleemosy­ nis. Ergo dare eleemosynas est consilium et non præceptum. 2. Præterea. Quilibet potest licite sua retinere. Sed retinendo sua non dat aliquis eleemosynam. Ergo dare eleemosynam non est in præcepto. 3. Præterea. Si cadit eleemosyna sub præcepto non cadit nisi sub præcepto negativo ; quia Ambrosius dicit {Decr., d. 86, c. « Pasce », L. 187, 412) : « Pasce fame morienlem ; si non pavisti, 1. Ed. ad. « non ». — 2. Ed. om. « quod », a « quia ». — 3. Ed. om. «est ». — 4. Ed. « Interrogabant ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 23 674 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM occidisti ». Non occidere autem est præceptum negativum. Sed non cadit sub præcepto negativo ; alioquin homo teneretur semper eleemosynam dare, quia præcepta negativa obligant sem­ per et ad semper. Ergo dare eleemosynam non cadit sub aliquo præcepto. 4. Præterea. Omne quod cadit sub præcepto, aliquo1 tempore obligat transgressores ad peccatum mortale. Sed hoc non est de eleemosyna ; quia semper potest probabilis opinio alicui remanere, quod si ipse non subvenit, alius subvenire possit ; non enim unus posset omnibus subvenire. Ergo dare eleemosy­ nam non cadit sub præcepto. 200. — SED CONTRA est quod dicit Glossa Mat., vi, 3 : «Te autem faciente eleemosynam » : « Conscientiae facienti eleemo­ synam pro præcepto adimplendo miscet se laudis appetitio2 ». Ergo dare eleemosynam cadit sub præcepto. 201. — Præterea. Illud sine quo caritas esse non potest, cadit sub præcepto. Sed sine eleemosynarum largitione in aliquo casu caritas esse non potest ut patet I Joan., iii, 17 : « Qui habuerit substantiam hujus mundi, et viderit fratrem suum necessitatem patientem et clauserit viscera sua ab eo, quomodo caritas Patris manet in ipso ? » quasi dicat, nullo modo. Ergo dare eleemosynam cadit sub præcepto. 202. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod eleemosyna nomen græcum est, et dicitur ab eleos, quod est miseratio vel misericordia3 quæ miseriam alienam suam facit. Unde sicut homo miseriam a se expellit quantum potest, ita misericors miseriam alienam expellit ei subveniendo. Quæ qui­ dem subventio fit per hoc quod ei sua bona communicat. Unde ipsa communicatio bonorum propriorum ad miserum, nomen eleemosynæ accepit. 203. ■— Hæc autem communicatio non potest esse meritoria et virtuosa, nisi quando propter Deum fit. Et ideo in definitione prædicta tanguntur omnia quæ ad perfectionem eleemosynæ concurrunt, secundum quod est meritoria. 204. — Ipsa enim miseria aliena quæ est misericordiæ prin­ cipium, tangitur in hoc quod dicit « indigenti » ; misericordia autem quæ ex miseria aliena nascitur in nobis, tangitur in hoc quod dicit « ex compassione » ; sed misericordiæ effectus in rele­ vando alienam miseriam quasi suam, tangitur in hoc quod dici­ tur « opus in quo aliquid datur », hoc enim est essentiale ipsi eleemosynæ ; sed intentio directa in Deum quæ dat ei rationem merendi, tangitur in hoc quod dicitur « propter Deum ». 1. Ed. « aliquod ». — 2. Ed. « appetitus ». — 3. αγζη « miseria vel misericor· dia » ; ed. « seu ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. I 675 205. — AD PRIMUM ergo dicendum quod1 secundum Philo­ in III Elh., (e 8. 1133a, 19-20 ; 1. 9, 979 sq.), quod omnia ilia quorum pretium numismate potest comparari vel consuevit, potest in ratione dati et accepti venire. Et ideo illi actus qui in subventione alienæ miseriæ exhibentur, etiam quasi dona acci­ piuntur, cum sine pretio impenduntur. 206. — Ad secundum dicendum quod quia habitus distin­ guuntur ex actibus, et actus ex objectis ; ideo quandoque nomina æquivocantur ad habitus, actus et objecta : sicut patet de fide, quæ potest significare vel habitum fidei vel actum ejus aut ipsam rem creditam. Et similiter eleemosynæ nomen aliquando significat ipsam rem datam, et sic non definitur hic ; aliquando ipsam dationem, et sic accipitur praedicta definitio. 207. — Ad tertium dicendum quod clericis, etiam si ipsi non indigeant, eleemosynæ dantur, ut ministris pauperum et dispensatoribus eleemosynarum. Et ideo quod eis in eleemo­ synam datur, per eos pauperibus transmittitur. 208. — Ad quartum dicendum quod sicut in III d. 26 (72) dictum est, nomina passionum sensibilium aliquando per quam­ dam similitudinem transferuntur ad actus voluntatis, qui sine passione sunt. Et sic compassio quæ proprie importat passio­ nem tristitiæ de aliena miseria, dicitur quandoque de ipso actu voluntatis quo alicui displicet aliena miseria. Et sine tali com­ passione nunquam eleemosyna danda est ; quia non subveniret aliquis miseriæ alienæ, nisi vellet eum non esse miserum. Et talis compassio etiam in Deo est, quia ei mala nostra ex volun­ tate antecedente displicent et quandoque etiam ex consequente. 209. — Sed in nobis etiam quandoque adjungitur compassio proprie dicta, quia appetitus superior natus est appetitum infe­ riorem movere. Unde si sit fortis impressio in superiori, erit etiam in inferiori, nisi aliquid repugnet. Et secundum hoc miseri­ cordia et verecundia et quædam aliæ passiones laudabiles sunt, inquantum ex debita electione boni procedunt. 210. — Ad quintum dicendum quod quamvis esse propter Deum non det speciem eleemosynæ quantum ad esse suum pri­ mum, tamen dat sibi ultimum complementum, secundum quod est meritoria2. Et ideo ultimo in definitione ipsius ponitur. sophum 211. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod a peccato desistere non est de essentia satisfactionis, ut ex prae­ dictis patet (167); sed est ad satisfactionem præambulum, sicut fundamentum ipsius. Unde cum aliquis peccet hoc ipso quod 1. Ed. om, « quod ». — 2. Ed. « misericordia ». 676 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM non facit hoc ad1 quod facere tenetur, constat quod id quod quis alias facere tenetur, non est de essentia satisfactionis, sed præambulum ad ipsam. 212. — Unde cum ad eleemosynarum largitionem quandoque aliquis teneatur, quandoque non, ut postea patebit, (a. 4, sol. 1) constat quod illarum eleemosynarum largitio ad quas2 quis tenetur, non est pars satisfactionis, sed præambulum ad ipsam. 213. — Illæ vero eleemosynæ ad quas alias non tenetur, possunt satisfactoriæ esse, cum sint opera bona et poenalia, quod exige­ batur ad opus satisfactorium. Punitur enim quis non solum ex3 afflictione corporis4, sed cx subtractione rerum. 214. — Et per hoc patet solutio AD PRIMUM. Quidam tamen dicunt quod etiam primæ satisfactoriæ sunt ex largitione divinæ misericordiae. 215. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de parte integrali. Eleemosyna autem non est talis pars satisfactio­ nis. sed magis subjectiva. Et ideo etiam sine ipsa satisfactio completam suam rationem habet in qualibet suarum partium per se, sicut animal in qualibet suarum specierum. 216. — Ad tertium dicendum quod pœna dicitur malum inquan­ tum subtrahit aliquod bonum, quia sic naturæ nocet. Unde sicut est diversa ratio boni in divitiis quas appetit concupiscen­ tia oculorum et deliciis quas appetit concupiscentia carnis et honoribus in quos tendit superbia vitæ ; ita est diversa ratio pans in eleemosyna quæ subtrahit divitias, et in jejunio quod subtrahit delicias, el in oratione quæ altitudinem superbi spiritus deprimit per humilitatem. Et propter hoc sunt diversæ satis­ factionis partes. 217. — Nec differt de prædictis bonis utrum sint simpliciter bona vel æstimata bona, quantum ad rationem pœnæ, sicut neque quantum ad rationem appetitus ; pœna enim voluntati contrariatur, ut Anselmus dicit. 218. — Ad quartum dicendum quod eleemosyna non tantum consistit in collatione pecuniæ, sed etiam in aliis obsequiis prop­ ter Deum proximis factis, ut dictum est (148). Unde etsi alicui pecunia desit, non tamen facultas dandi eleemosynam deest. Et si deesset omnino facultas respectu eleemosynarum corporalium propter penuriam rerum et corporis debilitatem, non tamen deesset facultas respectu eleemosynarum spiritualium, quia posset alteri vel consulere, vel5 saltem oraro. Et si etiam. facultas omnino deesset, voluntas completa sufficeret. 1. Ed. om. « ad ». — 2. Ed. « quam ». — 3. Ed. om. « ex ». ad. « facta ». ·— 5. N. ed. " pro illo », — 4. ηζ et ed. DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. I 677 219. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum virtus sit habitus quo dirigimur ad bene operandum, oportet quod omnis actus quod de se rectitudinem importat, ad ali­ quam virtutem reducatur, quamvis etiam in sui ratione non exprimat omne illud quod ad perfectionem virtutis requiritur : sicut dare quando dandum est, dicitur esse actus liberalitatis, quamvis in hoc non exprimatur omnis debita circumstantia quæ ad actum liberalitatis exigitur. 220. — Cum ergo eleemosyna, secundum quod dictum est (202) importet quamdam rectitudinem ; quia significat dationem ordi­ natam ad subventionem miseriæ, quod ipsum nomen declarat, cum eleemosyna ab eleos, quod est misericordia1 dicatur, patet quod eleemosyna de se dicit virtutis actum, quamvis non exprimat omnes conditiones quæ ad actum virtutis requiruntur. 221. — Dationes autem et acceptiones ordinat liberalitas. Unde oportet quod eleemosyna sit aliquo modo actus liberali­ tatis, cujus misericordia pars ponitur a Quibusdam, ut in III d. 33 (403) dictum est ; eo quod liberalitas conjectat bonum communiter in dationibus ; sed misericordia conjectat in eis aliquod speciale bonum, quod est relevatio miseriæ aliorum. Unde eleemosyna est actus misericordiae, et per consequens liberalitatis. 222. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pietas, secundum Augustinum, X De civit. Dei (c. 1 ; L. 41, 276), more vulgi dicitur ipsa misericordia. Et sic ad pietatem pertinere dicitur eleemosyna, et non secundum quod est donum. Qualiter autem pietas donum a misericordia differat, in lib. III d. 33 (379-380) dictum est. 223. — Ad secundum dicendum quod misericordia secundum quod importat compassionem tantum ad miseriam alterius, non est virtus, sed passio. Secundum autem quod importat electio­ nem compotientis, secundum hoc virtus est. 224. — Ad tertium dicendum quod, ut patet,, eleemosyna reducitur ad aliquam virtutem etiam a Philosophis assignatam ; quia ad misericordiam immediate et ad liberalitatem mediate. Quamvis enim liberalitas communiter non attendat indigen­ tiam, nihil tamen prohibet aliquam liberalitatis speciem indi­ gentiam attendere. 225. — Ad quartum dicendum quod subvenire miseris, ut ibidem (III lib. d. 33, 172) dictum est, non est actus justitiee ratione sui, sed ratione suæ partis, secundum quod liberalitas etiam ad justitiam reducitur sicut pars. Quintum concedimus. 1. y « miseratio ». i 678 I SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 226. — AD QUARTAM QÜÆSTIONEM dicendum quod cum eleemosyna sit actus virtutis, oportet quod aliquo modo cadat sub præcepto, quia præcepta legislatoris ad virtutem ducere intendunt, ut dicitur II Eth. {β 1. 1103b, 3; 1. 1, 251). Reducitur autem ad hoc praeceptum : « Honora parentes ». Honor autem1 ille, secundum Augustinum, ad reverentiam et subventionem in necessariis pertinet ; et nomine parentum omnis proximus intel­ ligitur. 227. — Sed præcepta affirmativa non obligant ad semper, quamvis semper obligent ; sed obligant pro loco et tempore, et secundum alias determinatas conditiones. Cum autem usus divitiarum sit ordinatus ad subveniendum necessitatibus præsentis vîtæ, quæ quidem subventio debet esse ordinata ; patet quod qui divitiis non alitur ad subveniendum præsentis vitæ necessitatibus, vel inordinate utitur, a virtute recedit. 228. — Ordo autem subventionis talis debet attendi quantum ad duo. [Primo]2 ex parte eorum quibus subvenitur, ut primo sibi, postea sibi conjunctis subveniat, et deinde extraneis. Secundo ex parte necessitatis talis debet esse ordo, ut prius absolutæ necessitati subveniatur quam alicui necessitati conditio­ nal», quæ est cum quis indiget aliquo ad sui status decentem conservationem. Et ideo praeceptum legis ad hoc obligat, ut illud quod superest alicui post subventionem perfectam sibi et sibi conjunctis, puta familiæ quam gubernare debet, respectu utriusque necessitatis, in eleemosynas expendat ad subvenien­ dum aliis respectu utriusque dictarum necessitatum : sicut etiam natura illud quod sibi de alimento superfluit ab actu nutritivæ, in quo attenditur quasi necessitas absoluta, et actu augmentativæ, in quo attenditur quasi necessitas conditionata, præparat ad conservationem speciei, generativæ virtuti sub­ ministrans. 229. — Et similiter praeceptum legis obligat, quod etiam neces­ sitati extraneorum absolutæ primo subveniatur quam neces­ sitati propriæ vel propinquorum conditionatæ. Et ideo dicitur communiter quod dare eleemoysnam de superfluo, cadit in præcepto ; et similiter etiam dare eleemosynam ei qui est in extrema necessitate ; dare autem de eo quod est necessarium secunda necessitate, non autem de eo quod est necessarium neces­ sitate prima, quia hoc esset contra ordinem caritatis. 230. — AD PRIMUM ergo dicendum quod facere aliquid boni, ad quod ex legis præcepto non tenemur, ad supererogationem pertinet, de qua consilia dantur. Et ideo, cum dare ali1. Ed. « enim ». Quid simile habetur Contra Adimant, c. 6 ; L. 42, 136 ; et tr. 119 in Joan. n. 2 ; L. 35, 1950. — 2. Ed. ad. « Primo », contra αγζη. DISTINCTIO XV, O'J.TST. II, ART. I 679 quid de superfluo respeclu primse necessitatis, sed necessario secunda necessitate, ad subveniendum majori necessitati, etsi non sit necessitas absoluta, est1 bonum, ad quod ex præcepto non obligamur ; ideo est supererogat io n is, et propter hoc de hoc est consilium. Et sic intelligitur Glossa ilia. 231. — Ad secundum dicendum quod sicut est accipere super­ fluum et diminutum in datione, ita et2 in retentione et accep­ tione, ut Philosophus dicit in IV3 Eth. (δ 3. 1121a, 10; 1. 3, n. 685;. Et ideo aliquis, retinendo sua, contra virtutem facit quandoque, ei per consequens contra legem Dei quæ ad omnem virtutis actum sufficienter ordinat, quamvis non faciat contra legem svecularis fori, quæ non potest perfecte ad omnes virtutes ordinare. 232. — Et praeterea. Quando alius est in statu extrema? necessi­ tatis, efficiuntur sibi omnia communia. Unde etiamsi4 per vio­ lentiam vel furtum acciperet, non peccaret. 233. — Ad tertium dicendum quod sicut dictum est, (226) elee­ mosyna reducitur ad praeceptum affirmativum quod est « Honora parentes ». Sed cum omne præceptum affirmativum pro tempore ad quod obligat, peccatum omissionis inducat, omne autem peccatum sub prohibitione cadat, præcepta5 affirmativa habent prohibitiones, sicut præcepta negativa annexa pro illo tempore ad quod obligant : sicut etiam quælibet affirmatio habet negatio­ nem conjunctam. Ete secundum quod illud peccatum omissionis potest esse causa vel occasio alterius peccati, secundum hoc intel­ ligitur quod Ambrosius [Decret, d. 86, c. 21 ; L. 187, 412) dicit : « Pasce ; si non paveris, occidisti ». 234. — Ad quartum dicendum quod tempus ad quod obligat præceptum de eleemosynis faciendis, accipitur ex parte accipientis, et ex parte dantis. Ex parte autem accipientis, quando apparent signa probabilia extremes necessitatis futuræ, nisi ei subveniatur. Et cum aliquis videt alios impotentes vel pigros ad subveniendum, et pau­ perem indigentem cibo et potu et aliis vitæ necessariis, nec sibi satisfacere posse ; non enim exspectanda est ultima neces­ sitas, quia tunc forte non posset juvari natura jam fame vel siti consumpta. Dicit enim Chrysostomus Super Joannem (hom. 77, n. 4 ; G. 59, 304) : « Non oportet pauperem ululantem decep­ torem vocare. Quid dicis, o homo ? Propter unum panem deceptio­ nem quis complicat ? Utique, dicis. Quocirca maxime misericor­ diam consequatur, ut maximæ necessitati eripiatur. » 1. Ed. « sit ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « v » et quid simile habetur € 9.1134a, 5 ; 1. 10, n. 996, sed melius in iv. — 4. Ed. « etsi »; ζ « si ». — 5. αη ad. autem », ζ « etiam », ij « enim ». — 6. N. « sic. ». 680 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 235. — Ex parle autem dantis, quando habet homo multa quibus non indiget neque ad sustentationem vitæ sui et suorum, neque ad decentem status sui conservationem ; etsi pauperes extremæ necessitatis non comparcant. Neque oportet occasionem futuræ necessitatis praetendere ultra probabilia signa futuræ necessi­ tatis ; quia hæc est superflua sollicitudo, quam Dominus prohibet Mat., vi, 31 : « Nolite solliciti esse, etc. » ARTICULUS II [I] 236. —AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ELEEMOSYNA DECEDENTEM IN PECCATO MORTALI A PŒNA INFER­ NALI liberet. Tobiæ, IV, 11, dicitur : « Eleemosyna ab omni peccato1 liberat, ei non patietur animas ire in tenebras. » Sed in hoc nulla esset eleemosynae commendatio, si illos a tenebris eriperet qui tenebrarum debitores non erant. Ergo et decedentes in peccato mortali, qui tenebrarum debitores sunt, a tenebris inferni liberat. 2. Præterea. Ambrosius dicit, I Tim., iv, 8, super illud « Pietas ad omnia valet2 » ; (L. 17, 500) « Pietatem autem sequens, si lubricum carnis patiatur, vapulabit quidem, sed non peribit. » Non autem potest intelligi de lubrico veniali, de quo quis pcenitet ; quia etiam sine eleemosynis per illud non periret. Ergo in peccato mortali decedentes, per eleemosynam liberantur a perditione inferni. 237. — SED CONTRA. Nullus liberatur a pœna inferni nisi per gratiam Dei : « gratia enim Dei vita æterna est » : Rom., vi, 23. Sed ille qui decedit in peccato mortali, caret gratia. Ergo nec per eleemosynas a pœna inferni liberari potest. [II] 238. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD ELEEMOSYNA SIT SATIS­ FACTORIA MINUS QUAM ALIA OPERA SATISFACTIONIS. 1. Ματ., xvii, 20, dicitur : « Hoc genus daemoniorum in nullo e/icitur nisi in jejunio et oratione »; nec fit aliqua mentio de elee­ mosyna. Ergo jejunium et oratio sunt efficaciora ad delendum peccatum quam eleemosyna. 2. Præterea. Satisfactionis opus oportet esse poenale et Deo acceptum. Sed jejunium est magis poenale quam eleemosyna, et oratio est opus magis Deo acceptum quam eleemosyna, inquan1. Ed. ad. ·« et a morte ». — 2. Ed. om. « super illud Pietas ad.omnia valet ». Ι/' -i/ DISTINCTIO XV, ÇUÆST. II, ART. II ’* 681 tum majorem familiaritatem cum Deo conquirit. Ergo eleemo­ syna est minus satisfactoria quam jejunium et oratio. 239. — SED CONTRA est quod dicit Glossa (L. 17, 500), I Tim., iv, 8, super illud : « Pietas ad omnia valet1 » : « Omnis summa disciplinae christianæ est in misericordia et pietate. » Sed in illo consistit summa rei quod est in re præcipuum. Ergo prae­ cipuum inter alia satisfactionis opera est eleemosyna. [III] [II-II, <[. 32, a. 3.] 240. — ULTERIUS. Videtur quod virtus eleemosynæ MAGIS CONSISTAT IN DATO EXTERIORI QUAM IN AFFECTU INTERIORI. >« 1. Quia, ut dicitur communiter in suffragiis mortuorum, citius liberantur pro quibus dantur plura, etiam si pro alio bona volun­ tas impendatur. Ergo efficacia eleemosynae magis consistit in dato quam in affectu. 2. Præterea. Efficacia eleemosynæ est in expiando peccatum. Sed ubi est majus datum, majus peccatum expiatur ; quia pro majori peccato major summa pecuniæ in eleemosynas2 dandæ injungitur. Ergo efficacia eleemosynæ præcipue consistit in dato. 241. — SED CONTRA. Super illud ps. cxxv, 5 : « Qui semi­ nant in lacryniis etc. », dicit Glossa (August. Enarr. in ps. n. 11 ; L. 37, 1664} : « Magna voluntas mullum dedit, multum seminavit ; in hac voluntate illa vidua quæ duo minuta misit, non parum semi­ navit. » Ergo efficacia eleemosynæ magis pensatur ex magnitu­ dine voluntatis quam ex magnitudine dati. 242. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod causa pœnæ infernalis est culpa mortalis. Manente autem causa, manet effectus. Unde, cum ab eo qui in peccato mortali moritur, non possit ulterius culpa mortalis tolli, sicut nec a dæmonibus ; quia, ut dicit Damascenus (lib. II De fide orihod., c. 4; G. 94, 878), « quod est hominibus mors, est dæmonibus casus » ; patet quod neque eleemosyna ab eo prius facta, neque post mortem ejus facta ab alio, potest eum qui in peccato mortali decedit, a pœna inferni liberare. 243. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eo modo quo aliquis liberatur a peccato mortali per eleemosynam, liberatur ab infernalibus tenebris. Liberat autem eleemosyna a peccato mortali hominem adhuc in statu viæ existentem, dupliciter : vel impediendo futurum peccatum, sicut et alia opera meritoria 1. Ed. « utilis est ». — 2. Ed. « eleemosynis ». 682 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quæ hominem in gratia confirmant ; vel a prælerito liberando, inquantum disponunt1 eum qui jam2 in peccatum incidit, ad gratiam recuperandam, sicut et alia opera de genere bonorum recta intentione facta. 244. — Ad secundum dicendum quod inlelligilur de lubrico mortali. Quod autem dicitur : « Non peribit », non esi secundum necessitatem intelligendum, sed secundum quamdam disposi­ tionem ; quia per hoc quod operibus pietatis aliquis vacat in peccato mortali existens, disponit se ad gratiam, ut non facile permittatur in perditionem ire. 245. — Vel si inlelligatur de veniali, efficacia eleemosynæ in hoc ostenditur, quod pœna vapulalionis diminuitur per eam ; vel ipsum3 veniale impeditur, ne in mortale trahere possit: 246. — AD SÉCUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod efficacia satisfactionis invenitur in tribus satisfactionis par­ tibus, sicut virtus totius potentialis in partibus ejus, quæ quidem complete in una invenitur, et in aliis diminute. Sicut tota virtus animæ invenitur in rationali, sed in sensibili anima invenitur diminute, et adhuc magis diminute in vegetabili, quia anima sensibilis includit in se virtutem animæ vegetabilis, et non conver­ titur. 247. — Eleemosyna enim includit in se virtutem orationis et jejunii duplici ratione. Primo, quia eleemosyna eum cui datur constituit debitorem ad orandum et jejunandum, et alia bona quæ potest facien­ dum pro eo qui dedit. Secundo, quia eleemosyna propter Deum data, est quasi quæ­ dam oblatio Deo facta. Unde Philosophus etiam dicit in IV4 Eth. (δ 5. 1123a, 5 ; 1. 7, n. 727), quod « dona habent aliquid simile Deo sacratis » ; oblatio autem ipsa5 Deo facta vim orationis habet. 248. — EI similiter inquantum bona exteriora ad corporis conservationem ordinantur, subtractio exteriorum bonorum per eleemosynam quasi virtute continet jejunium, quo maceratur corpus. 249. — Similiter etiam oratio virtute continet jejunium, quia extensio intellectus ad Deum debilitatem corporis parit, ut dic­ tum est (144). 250. — Unde eleemosyna completius habet vim satisfactionis quam oratio, et oratio quam jejunium. Et ideo dicitur I Tim., iv, 7 : « Corporalis exercitatio ad modicum utilis esi. » Et propter hoc eleemosyna magis indicitur ut universalis medicina peccati, 1. Ed. « disponit ». — 2. F. om. « jam ». — 3. Ed. « per ipsam ». — 4. « n ». — 5. N. « ipsi », F. « ipso ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. II 683 quam alia1, sicut Luc., χι, 41 : « Date eleemosynam, et omnia munda sunt vobis » ; et Dan., vi, 24 : « Peccata tua eleemosynis redime », et Tobiæ, iv, 11 : « Eleemosyna ab omni peccato liberat » ; et I Tim., iv, 8 : « Pietas ad omnia valet2. » 251. — AD PRIMUM ergo dicendum quod satisfactio est medicina et præservans a peccato futuro et expians a praeterito. Et quamvis eleemosyna habeat vim expiandi quodcumque pec­ catum praeteritum, non tamen habet omnem vim praeservandi a futuro peccato ; quia oratio et jejunium praeservant a quibusdam peccatis non solum per modum meriti, quod etiam eleemosyna facit, sed per modum contrariae assuetudinis. Et sic ibidem dicit Glossa quod « jejunio sanantur pestes corporis, sed oratione pestes mentis » ; et secundum hoc intelligitur quod aliqua peccata tantum oratione vel jejunio sanantur. 252. — Ad secundum dicendum quod quamvis poena in satis­ factione requiratur, tamen principalius est in ea bonitas actus quam pœnalitas. Et quia eleemosyna plus habet de ratione boni quam jejunium, inquantum immediatius se ad caritatem habet et inquantum non est singulare bonum facientis, sed commune facienti et patienti ; eleemosyna plus erit satisfactoria quam jejunium ; similiter etiam3 oratio, quamvis hominem magis familiarem Deo reddat quam eleemosyna, sicut contempla­ tiva plus quam activa ; tamen intercessorum per eleemosynam multiplicatio plus valet ad impetrandum peccatorum remis­ sionem quam singularis unius hominis oratio. 253. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod elee­ mosyna, ut ex dictis patet (234-35), habet efficaciam et ex ipso faciente, inquantum est quoddam opus meritorium, et ex reci­ piente, inquantum obligatur ad orandum pro illo qui eleemosynam dedit. 254. -— Si ergo consideretur4 eleemosynæ efficacia ex parte recipientis, sic major efficacia in majori dato consistit, inquantum per hoc plures et magis debitores efficiuntur. 255. — Ex parte autem dantis sic respectu prœmii essentialis, efficacia [eleemosynæ5] magis pensatur ex affectu quam ex dato ; sed respectu præmii accidentalis, ut puta remissionis pœnæ vel alicujus hujusmodi, magnificatur efficacia eleemosynæ ex magnitudine dati, nisi ex parte altera intentio voluntatis magni­ tudini exterioris dati præponderet. 256. — Potest enim tam intensa esse voluntas quod etiam omnem pcenam absorbeat et reatum, sicut de contritione dicitur. Et per hoc patet responsio ab objecta. 1. N. « oratio ». — 2. Ed. « utilis est ». — 3. Ed. « et quam ». — 4. Ed. « consideratur ». — 5. αβγ&ςζηθικ « orationis » sed €ζηθ cor. 684 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS III [I] [II-II, q. 32, a. 2 ; in Mat. c. 25.] 257. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur SUPERFLUE ASSIGNENTUR ELEEMOSYNÆ CORPORALES quod SEPTEM, QUÆ HOC VERSU CONTINENTUR : Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo. « Visito », scilicet infirmum ; « polo », scilicet sitientem ; « cibo », scilicet esurientem ; « redimo », scilicet incarceratum ; « lego k, id est vestio nudum ; « colligo », id est recolligo hospitem ; « condo », id est sepelio mortuum. 1. Omnis enim eleemosyna ad utilitatem ejus cui datur, debet ordinari. Sed sepultura non est ad utilitatem mortui, ut Seneca dicit (lib. De benific., c. 20). Ergo non fit eleemosyna in hoc quod mortuus sepelitur. 2. Præterea. Dominus, Mat., xxv, 35-46, misericordis1 opera commemorat quibus homo a damnatione liberatur et regnum meretur. Sed ibi non computatur mortui sepultura. Ergo non est in hoca aliqua eleemosyna. 3. Præterea. Eleemosyna datur ad subveniendum necessi­ tatibus aliorum. Sed quædam vestes non sunt ad necessitatem, sed ad3 ornatum. Et4 quidam cibi et potus non sum ad necessi­ tatem, sed ad delectationem. Ergo non videtur quod semper ves­ tire nudum et cibare esurientum sit pars eleemosynæ. 258. — 4. SED CONTRA. Multæ aliæ sunt necessitates humanæ vitæ quam prædictæ, sicut cæcus indiget ductore, claudus vec­ tore. Cum ergo eleemosyna ad omnes necessitates ordinetur, videtur quod insufficienter eleemosynæ prædictæ numerentur. 259. — 5. Præterea. Inter omnes necessitates principalis est paupertas. Sed de hac non fit aliqua mentio. Ergo insufficienter5 numerantur. [Π] [II-II, q. 32, a. 2 ; in Mat. c. 25.] 260. ■ ■ ULTERIUS. A^idetur quod etiam eleemosynæ SPIRITUALES INCONVENIENTER NUMERENTUR, QUÆ HOC VERSU CONTINENTUR Consule, castiga, solare, remitte, fer, ora. 1. Ed. « maxime ». — 2. Ed. om. « in hoc ». — 4. αζη « sed ». — 5. Ed. ad. « eleemosynæ prædictæ ». 3. Ed. om. « ad ·>. — DISTINCTIO XV, QU2EST. II, ART. Ill 685 « Consule », idest doce ignorantem et dirige dubitantem. Intel­ ligitur enim in hoc duplex eleemosyna spiritualis : scilicet doc­ trina et consilium. « Castiga » delinquentem ; « solare », id est consolare tristem ; « remitte » delinquentibus in te ; « fer », id est porta infirmitates aliorum et gravamina ; « ora » pro omnibus. 1. Eleemosyna enim1 cadit sub praecepto, et obligat ad tem­ pus determinatum, ut prædictum est (226-36). Sed non est tempus docendi nisi quando aliquis ignorans occurrit. Si ergo eleemosynæ pars sit doctrina, videtur quod homo quandocumque videat aliquem ignorantem, quod2 debeat eum docere. 2. Præterea. Quicumque determinat aliquam quæstionem, docet quærentem. Sed ille qui dat consilium, quæstionem deter­ minat ; quia « consilium quæstio est », ut dicitur in III Eth., (γ 5. 1112b, 23 ; 1. 8, n. 476). Ergo non debet alia eleemosyna poni consilium quam doctrina. 3. Præterea. Eleemosyna ad liberalitatem reducitur, ut dictum est (225). Sed severitas contra liberalitatem dividitur, ut in III lib. d. 33 (402-3) dictum est de partibus justitiæ. Ergo cum castigare delinquentem pertineat ad severitatem, non videtur quod debeat inter eleemosynas poni. 4. Præterea. Eleemosyna non computatur inter partes cari­ tatis, sed inter partes justitiæ, cum sit opus satisfactoriüm. Cum ergo remittere delinquenti et ferre molestias aliorum sit caritatis perfectæ, videtur quod non sint partes eleemosynæ, quæ est actus misericordiæ. [ΙΠ] [II-II, q. 32, a. 3.] 261. — ULTERIUS. Videtur quod eleemosynæ corpora­ les PRÆEMINEANT SPIRITUALIBUS. 1. Eleemosyna enim ordinatur ad subveniendum indigentiae. Sed magis indiget corpus quam spiritus. Ergo potior est eleemo­ syna corporalis quam spiritualis. 2. Præterea. Quanto minus recompensatur eleemosyna danti, tanto eleemosyna est acceptior. Unde dicitur Mat., vi, 5, quod3 « receperunt mercedem suam » qui laudem pro eleemosynis4 quærunt. Sed in corporalibus eleemosynis minor fit recompensatio, quia bona spiritualia aliis communicata in possidente crescunt. Ergo eleemosynæ corporales sunt potiores. 3. Præterea. Quanto eleemosyna magis satisfacit desiderio pauperis, tanto gratior est. Sed magis satisfit desiderio recipien­ tis per eleemosynas corporales quam per5 spirituales ; quia defec1. Ed. om. « enim ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. Ed. « quia ». — 4. Ed. « suam per eleemosynas ». — 5. Ed. om. < per ». 686 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tus corporales magis sentiuntur. Ergo eleemosyna corporalis potior est. 262. — SED CONTRA est quia per eleemosynas spirituales subvenitur spiritui, per corporales autem corpori. Sed spiritus præeminet corpori. Ergo et eleemosyna spiritualis corporali. 263. — Praeterea. Quanto est nobilius datum, tanto est melior1 eleemosyna, sicut etiam in eleemosynis corporalibus patet. Sed bonum spirituale quod in eleemosynis spiritualibus datur, est melius quam corporale quod datur in corporalibus2. Ergo eleemosynæ spirituales sunt potiores corporalibus. 264. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod eleemosyna corporalis ordinatur ad subveniendum neces­ sitati corporis : quæ quidem est duplex, scilicet communis et specialis ratione alicujus accidentis. 265. — Communis quidem necessitas corporis est duplex : una ex hoc quod jam mortem incurrit, et ad hoc ordinatur sepultura mortui. Alia secundum quod est nobis necessarium aliquid præservans a morte, ne eam aliquis3 incurrat ; et hoc dupliciter. Uno modo prohibens corruptivum interius, quod est defectio nutrimenti ; et contra hoc ordinatur cibatio esurientis et potatio sitientis, secundum quod his duobus indigetur ad nutrimentum. Alio modo prohibens corruptivum exterius ; et ad hoc etiam ordinatur duplex eleemosyna, scilicet tegere nudum et colligere hospitem in domo, quia his4 duobus contra aeris intemperiem indigemus, scilicet veste et domo. 266. — Similiter etiam necessitas specialis potest esse duplex : vÿ ex causa intrinseca, sicut infirmitas, et contra hanc ordinatur visitatio infirmorum ; vel ex causa exlrinseca, sicut detentio incarceratorum, et contra hoc ordinatur redemptio captivorum. 267. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis sepultura non prosit mortuo, secundum se corporaliter, prodest tamen ei secundum quod in memoriis hominum remanet ; tum quia in confusionem mortui reputatur quod insepultus jacet ; tum quia ex ipso tumulo magis in memoria manet, et aliqui ad orandum pro ipso excitantur. Unde monumentum dicitur a memoria, ut Augustinus dicit in Libro5 De cura pro mortuis agenda (c. 4 ; L. 40, 596). 268. — Ad secundum dicendum quod Dominus enumeravit illas eleemosynas in quibus major indigentia apparet, ut evidentior appareat justitia judicantis, dum hos pro eleemosynis 1. N. « nobilior ». — 2. N. « in eleemosynis corporalibus » ; F. « corporibus ». — 3. F. « aliquid ». — 4. F. « hic ». — 5. F. « Littera ». DISTINCTIO XV, QU'ÆST. II, ART. Ill I ) * * 687 remunerat, et illos pro omissione condemnat. Et tamen in aliis Scripturæ locis talis eleemosyna commendatur, sicut patet de Tobia (Ton., i et iv) et1 Simone Machabæo (I Mach., χπι) qui parentibus et fratribus suis sepulcra solemnia ædificavit2, et etiam de Joseph qui corpus Domini sepelivit, et ex hoc laudatur (Mat., xxvii, 57-59). 269. — Ad tertium dicendum quod aliquando illud quod est ad delectationem vel ornatum, in necessitatem vertitur. Et hoc dupliciter : vel propter infirmitatem, quia infirmi sustentandi sunt delicatis cibis et vestibus mollioribus3, ne natura grave­ tur ; vel propter pristinam consuetudinem, aut etiam dignitatis statum, in quo aliquis, etiam pauper, sine confusione non potest aliis uti. Et ideo etiam Augustinus in regula (L. 32, 1380) his duobus generibus hominum praecipit uberius subveniendum. 270. — Ad quartum dicendum quod omnes aliæ necessitates ad aliquam istarum reducuntur. Quidquid enim ad subventionem morbi pertinet, hoc totum sub visitatione infirmi continetur. 271. — Ad quintum dicendum quod sicut nummus, eo quod est mensura quædam, ut dicit Philosophus in4 V Eth. (e 8. 1133a, 20 ; 1. 9, 979), continet omnia necessaria vitæ virtute ; ita etiam paupertas continet omnes necessitates. Et ideo sub­ venire pauperi non est specialis eleemosyna ab aliis distincta, sed generaliter5 omnes includit. 272. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod eleemosynæ spirituales dicuntur quibus homo6 defectibus proximi spiritualibus subvenir : quod quidem fit dupliciter. Uno modo quando aliquis impetrat proximo subventionem a Deo, et hoc facit oratio. Alio modo quando aliquis subvenit proximo per seipsum, et hoc vel contra defectum pœnæ vel contra defectum culpæ. Si primo modo, hoc est dupliciter ; quia pcena spiritualis vel est in intellectu scilicet8 ignorantia, et contra hunc defectum est doctrina respeclu intellectus speculativi, et consilium respectu intellectus practici ; vel est in affectu, scilicet tristitia, et contra hunc defectum est consolatio. Si autem secundo modo, scilicet contra defectum culpæ ; hoc dupliciter. Uno modo ex parte ipsius peccantis, cujus inordinationi subvenit castigatio ; alio modo ex parte alterius qui ex culpa peccantis læditur ; et sic contra culpam est duplex remedium : scilicet remissio ex parte ejus in quem directe culpa committi­ tur, et supportatio ex parte ejus cui peccantis societas est onerosa. 1. Ed. ad. « de ». — 2. Ed. « ædificaverunt ». — 3. F. « mobilioribus ». 4. Ed. om. « in ». — 5. Ed. « generalis quæ ».— 6. Ed. om. « homo ». —7. Ed. « subvenitur ». — 8. Ed. « intellectum secundum ignorantiam. » 688 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 273. — Vel aliter. Defectus cui subvenitur per eleemosynas spirituales, aut est defectus pœnæ in intellectu practice vel specu­ lativo ; et sic est doctrina et consilium, ut dictum est (272) ; vel in affectu, et sic est consolatio ; aut est defectus culpse, et sic vel in seipso1 cum spe emendationis, et sic est castigatio; aut sine spe emendationis, et sic non restat nisi per orationem divinum subsidium implorare ; vel in proximum, et sic quantum ad cul­ pam indiget remissione ; quantum ad pœnam quam infert, supportatione. 274. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut dare eleemo­ synam corporalem non cadit sub præcepto obligante nisi ad tempus necessitatis, et ut alicui in necessariis vitæ subveniatur; ita ad doctrinam alterius non obligatur homo præter debitum officium nisi in his quæ sunt de necessitate salutis, et quando non esset qui instrueret, vel quando aliquis alium errantem videret : nisi esset alius qui ex officio id facere teneretur ; alias autem docere est consilium, et supererogatio quædam, sicut et de eleemo­ synis corporalibus dictum est (230). 275. _— Ad secundum dicendum quod non omnis quæslio esi consilium, sed quæ est de rebus agendis a nobis. Et quia dubi­ tatio sive ignorantia talis habet specialem rationem defectus, inquantum deficit scientia quæ debet esse regitiva in opere, ideo specialis eleemosyna ponitur consilium præter doctrinam. 276. — Ad tertium dicendum quod pœnam castigando infli­ gere contingit dupliciter : aul inquantum est afflicliva illius cui infertur ; et sic ad severitatem pertinet, quæ aequalitatem justi­ tiæ servat, secundum quod pœnam culpæ récompensât. Aut secundum quod cedit in bonum ejus in quem poena infertur ; et sic largo modo ad liberalitatem reducitur, prout omne beneficium impensum quodammodo liberalitatis2 est. 277. — Ad quartum dicendum quod caritas est mater omnium virtutum. Et ideo non est inconveniens si actus qui sunt aliarum virtutum quasi elicientium, sint etiam caritatis quasi imperantis. 278. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod eleemo­ syna habet efficaciam, ut dictum est (253-6), et ex parte dantis et ex parte recipientis. Ex parte autem dantis efficacia eleemosynæ pensatur per conditionem ipsius actus quo subsidium proximo infertur3. Et sic, simpliciter loquendo, eleemosyna spiritualis dignior esi, quia actus spirituales digniores sunt corporalibus donis. 279. — Ex parte autem recipientis potest mensurari eleemo­ syna dupliciter ; vel ratione boni quod confertur. Et sic adhuc 1. Ed. « seipsum ». — 2. F. « liberaiitas ». — 3. Ed. « confertur ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. IV 689 eleemosyna spiritualis præeminet. Vel ratione necessarii. Et sic quædam spirituales sunt quibusdam corporalibus potiores : scili­ cet quæ contra culpam ordinantur, quibuscumque eleemosynis corporalibus ; quia homo magis debet vitare culpam quam ali­ quem defectum corporalem, etiam mortem. Quædam vero corporales quæ1 scilicet sunt ad sustentationem vilæ, quibusdam eleemosynis spiritualibus magis necessariæ sunt quæ scilicet sunt ad bene esse ; sed illæ quæ sunt ad bene esse spirituale, sunt magis necessariæ illis quæ sunt ad bene esse corporale. 280. — Sic ergo patet quod omnibus corporalibus eleemosynis aliquæ spirituales potiores sunt, et similiter in genere, loquendo de utrisque. 281. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis corpus habeat plures indigentias quam spiritus, tamen indigentiae spi. ritus sunt magis fugiendae quam indigent iæ corporis : sicut eligibiliores sunt spirituales quam corporales divitiæ. 282. — Ad secundum dicendum quod recompensatio non diminuit efficaciam eleemosynæ. sed intentio recompensationis. Unde quamvis aliquis docendo ipse etiam addiscat, non tamen quandoque propter hoc facit, sed solum ut alteri subveniat. 283. — Et præterea. Intentio acquirendi aliquod spirituale bonum non minuit rationem meriti ; quia per ipsum Deo con­ jungimur, ut frequenter contingit. 284. — Ad tertium dicendum quod si2 minus sentiat aliquis defectus spirituales, hoc esi propter defectum ejus. Non autem mensuratur eleemosyna per hoc quod acceptat qui recipit, sed secundum quod acceptare debet. Alias meritum dantis ex reci­ pientis penderet arbitrio : quod falsum est. ARTICULUS IV [I] [II-II, q. 32, a. 6 ; q. 107, a. 1, ad 2J 285. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DE NECESSITATE3 NON SIT DANDA ELEEMOSYNA. 1. Quia, ut dicit Augustinus, « peccat qui praepostere agil ». Sed ordo caritatis hoc exigit ut magis homo sibi quam alteri subveniat. Ergo peccat subtrahendo sibi necessarium, ut alteri conferat. 2. Præterea. Philosophus dicit in IV Elh. (S 1. 1120a, 1 sq. 1. F. n quia ». — 2. NVP. « etsi ». — 3. Ed. » necessario ». 690 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. 1, η. 656-7), quod « qui dissipat substantiam suam, id est divitias, destruit seipsum ». Et hoc præcipue verum est quantum ad necessaria. Sed peccat qui seipsum occidit. Ergo etiam peccat qui de necessariis sibi eleemosynam facit. 286. — SED CONTRA est1. Qui omnia dat, nihil sibi retinet de necessariis. Sed Dominus consulit Ματ., xix, 21 : « Vende omnia quæ habes, et da pauperibus. » Ergo sine peccato potest homo de necessariis sibi eleemosynam facere. [II] [ΙΙ-Π, q. 31, a. 3, ad 3 ; q. 32, a. 7 ; Quodl. XII, q. 18, a. 3.] 287. — ULTERIUS. Videtur quod etiam de male2 acqui­ sito et possesso possit eleemosyna fieri. 1. Luc., xvi, 9, super illud : « Facite robis amicos de mammona iniquitatis », dicit Glossa(L. 114, 315) : « Iniquitas bene dispen­ sata in justitiam vertitur. » Ergo videtur quod liceat de inique possessis eleemosynam facere. 2. Præterea. Ei qui est in ultima necessitate constitutus, omnibus modis subveniendum est. Sed contingit aliquem qui nihil habet nisi de injusto acquisito et detento, aliquem3 in extrema necessitate videre. Ergo debet ei eleemosynam facere. Et sic de malo acquisito et detento potest eleemosyna fieri. 288. — SED CONTRA est quod Gregorius dicit (lib. IX Epist., 106 ; L. 77, 1030) : « Non est computanda eleemosyna, si pauperibus dispensetur quod ex illicitis rebus acquiritur. » [III] [II-II, q. 32, a. 7, ad 2.] 289. — ULTERIUS. Videtur quod de turpi lucro non pos­ sit FIERI ELEEMOSYNA, SICUT DE MERETRICIO ET ALEATO ET QUOD PER SIMONIAM ACQUIRITUR. 1. Quia secundum Philosophum, IV Elh. (δ 5. 1123a ; 1. 7, 727) « dona habent aliquid simile Deo sacralis ». Sed ex hujusmodi non licet sacrificium vel oblationem Deo offerre ; Deuler., xxm, 18 : « Non offeres mercedem prostibuli nec pretium canis in domum Dei lui. » Ergo nec eleemosynæ ex hujusmodi fieri debent. 2. Præterea. Aleatorum lucrum est turpe lucrum. Accep­ tiones enim eorum illiberales sunt, ut Philosophus dicit in IV Elh. (γ 3. 1122a, 7 ; 1. 5, n. 704). Sed ex aleato non potest fieri eleemosyna, ut videtur, quia tenetur ad restitutionem ejus. Ergo non potest fieri eleemosyna de turpi lucro. 1. Ed. ad. « quod ». — 2. Ed. « malo ». — 3. N. om. a aliquem », F. « alium ». Ii 1 ; i ' DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. IV 691 290. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit (Serm. 113, c. 3 ; L. 38, 649) : « Qui habetis aliquid de malo, facite inde bonum. » Ergo qui acquisivit aliquid de turpi lucro, potest illud in bonum usum eleemosynæ expendere. 291. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod de rebus exterioribus dicitur nobis aliquid necessarium dupliciter. Uno modo, sine quo non potest aliquis esse et vivere. 292. — Alio modo dicitur nobis necessarium quo indigemus ad honeste vivendum, vel decenter secundum statum nostrum. Sed talis decentia non consistit in aliquo indivisibili, quia multis additis homo non excedit status sui conditionem. Multis etiam subtractis conditio sui status decenter conservatur. Sed tantum posset addi quod esset ultra conditionem status sui ; et tantum diminui quod non servaretur honestas, vel ultra1 sui status decen­ tiam. Et hoc quidem sermone determinari non potest, quia de singularibus non est judicium ; sed statur in hoc prudentiæ arbitrio, et unctionis2 quæ docet de omnibus. 293. — Utroque autem dictorum modorum potest aliquid esse alicui necessarium dupliciter : vel ratione sui ipsius, et hoc dicitur a quibusdam necessarium individui ; vel ratione eorum quorum curam gerere debet, et hoc dicitur necessarium personæ, inquantum persona ad dignitatem pertinet secundum quam ali­ cui competit aliorum curam gerere. 294. — Illud ergo sine quo non potest esse vel vivere aliquis, vel ipse, vel illi quorum curam habet, non debet in eleemosynas expendi : hoc enim dicitur necessarium simpliciter quasi neces­ sitate absoluta, nisi forte possit3, antequam4 necessitas incum­ bat, per alium modum resarciri ; quia jam excideret ab hujus­ modi necessitatis ratione. 295. — Similiter etiam illud quo substracto non potest servari decentia status aliquo modo sui vel suorum, non debet aliquis in eleemosynas expendere, nisi de facili5 resarciri possit, aut nisi aliquis statum mutare vellet ; quia nullus debet indecenter in aliquo statu manere ; vel nisi necessitas alia præponderet, vel alicujus personæ specialis in necessitate ultima existentis vel Ecclesiæ vel Reipublicæ : quia « bonum gentis est divinius quam bonum unius ». (I Eth. a 1. 1094», 10 ; 1. 2, n. 10.) 296. — Illud autem quo posito vel subtracto nihilominus6 decentia status manet, potest in eleemosynam dari. Et de hoc est consilium, non præceplum. 1. Ed. om. « ultra » et habet « decentia ». — 2. N. « discretionis ». — 3. Ed. « posset ». — 4. Ed. ad. « talis ». — 5. F. « de facile ». — 6. F. « nihil minus ». 692 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 297. — Illud autem quod necessarium reputatur ad aliquid quod est ultra decentiam status, debet in eleemosynam dispensari. Et hoc cadit sub præcepto. 298. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si aliquis necessa­ rium, sine quo nullo modo esse vel decenter vivere posset1, sibi subtraheret, et alii daret, ordinem caritatis perverteret in bene­ ficiis observandis ; non autem si de aliis, sine quibus prædicta esse possunt, vel alteri quam sibi tribuat ; quia virtuosi est de talibus bonis corporalibus plus aliis quam sibi tribuere, ut Philo­ sophus in IX Eth. dicit (<. 8. 1169% 20-28 ; 1. 9, n. 1878-82). 299. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de eo quod esi necessarium secundum primum modum. 300. — Ad tertium dicendum quod illi qui omnia dimittunt propter Deum, statum vivendi mutant : cujus status decentia potest conservari per ea quæ a fidelibus et devotis vel quotidie ministrantur, vel jam ministrata sunt in possessionibus et reditibus. 301. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod illud dicitur licitum quod nulla lege prohibetur. Unde illicite acquisitum dicitur quod contra prohibitionem legis acquiritur. Sed hoc potest esse dupliciter ; quia aut lex prohibuit ipsum lucrum, vel causam lucri tantum. 302. — Si ipsum lucrum est prohibitum, tunc impossibile est quod juste detineatur. Ex hoc enim ipso efficitur aliquis injusti tituli et malæ fidei possessor, quod contra legem aliquid habet. 303. — Sed in talibus distinguendum est. Quia aut non trans­ fertur dominium, sicut in rapina et furto. Et tunc omnino resti­ tuere tenetur. Et ideo ex hoc non potest eleemosyna fieri. 304. — Aut transfertur dominiupi. Et tunc vel competit repetitio ei a quo quis lucratus est secundum aliquod jus, sicut in usura accidit, in qua, ut Quidam dicunt, dominium transfertur. Et tunc de hoc etiam non potest eleemosyna fieri. 305. — Aut non competit repetitio propter turpitudinem sceleris ex parte dantis, sicut in simonia accidit. Et tunc tale2 acquisitum non potest juste retineri, sed debet in eleemosynas3 erogari. 306. — Si autem lex prohibuit actum ex quo quis lucratur, sed non lucrum supposito actu, tunc quamvis acquirendo tali actu contra legem fecerit, tamen tenendo non facit contra legem : sicut cum quis de lenocinio vel meretricio lucratur. Et ideo hæc retineri possunt et de eis eleemosyna fieri potest. 307. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illud intelligendum 1. Ed. « possit ». ■— 2. α « male ». — 3. Ed. « eleemosyna ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. IV 693 est de illis quæ per illicitum actum acquisita sunt, et tamen juste possidentur. i 308. — Vel aliter dicendum quod mammona iniquitatis dicun­ tur divitiae etiam licite acquisitæ et possess®, vel inquantum eas sola iniquitas divitias esse reputat, ut Augustinus exponit XXI \ De civitate Dei (c. 27, n. 5 ; L. 41, 749), vel inquantum sunt ini1 quitatis occasio ; vel « iniquitatis », idest inæqualitatis, quia non 1 æqualiter sunt hominibus distributae, bono aliquando egente, et malo superabundante. 309. — Ad secundum dicendum quod in tali casu, si sine periculo pauperis esse potest, debet ille qui alienum habet, signi­ ficare ei cui debet ; et sive ille licentiam dederit, sive non, debet pauperi in ultima necessitate existenti providere. 310. — Nec providet sibi de alieno, quia necessitas talis omnia facit communia. Inde non tenetur ad restitutionem, nisi ille cui debet, in simili necessitate esset ; quia etiam tunc teneretur sibi providere, si nihil ab eo habuisset. 1 • 1 311. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quando lucrum ipsum est lege prohibitum, ut rapina, usura1 et simonia, non solum dicitur turpe lucrum, sed iniquum. Et de hoc dictum est qualiter ellemosyna fieri possit vel non possit. 312. — Sed quando actus quo quis lucratus est, lege esi prohibitus, non autem ipsum lucrum, tunc vocatur turpe lucrum sicut est in meretricio vel in similibus. Et tunc de tali eleemosyna fieri potest, quia non tenetur ad restitutionem. 313. — AD PRIMUM ergo dicendum quod de tali lucro non debet fieri oblatio ad altare, præcipue manifeste, propter scan­ dalum et reverentiam sacrorum, vel sceleris abominationem. Sed hæ causæ non prohibent quin ex tali eleemosyna fieri posset. 314. — Ad secundum dicendum quod ipsum lucrum aleatorum est lege prohibitum. Sed in hoc distinguendum est ; quia aliquid circa ludum istum est prohibitum lege naturali aut divina, ut quod aliquis lucretur ab his qui rem sjem alienare non possunt, sicut sunt minores et furiosi et simWs ; et iterum quod aliquis alterum trahat ex cupiditate lucrandi ; sed secundum fus positivum, omne tale lucrum est interdictum. 315. — Quia autem jus positivum per dissuetudinem abrogatur, non autem jus divinum, ideo dicendum videtur quod si lucratus est ab eo qui non habuit potestatem alienandi, tenetur ad resti­ tutionem ei, et sic non potest facere inde eleemosynam. 1. Ed. ont. « usura ». 694 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 316. — Si autem lusit cum eo qui habuit1 potestatem alienandi quæ sua sunt, si tractus lusit et amisit, potest repetere ; si lucra­ tus est, non tenetur restituere ; quia ille qui amisit, non est dignus recipere, nec potest licite retinere ; nisi jus positivum per contrariam consuetudinem esset alicubi abrogatum. 317. — Si aulem alium traxerit, si amisit, non competit ei repetitio ; si autem lucratus est, tenetur ad restituendum illi a quo lucratus est, et non potest inde facere eleemosynam. ARTICULUS V [I] [II-II, q. 32, a. 8, ad. 2 ; Quodl. III, q. 6, a. 1.] 318. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod UXOR POSSIT DE REBUS MARITI FACERE ELEEMOSYNAM. 1. Quia, sicut dicit Augustinus (De bono congugali, c. 1 ; L. 40, 373), uxor in societatem matrimonii assumitur, propter quod non de capite neque de pedibus femina2 formata est, sed de latere. Si ergo vir potest facere eleemosynas de rebus domus quæ sunt ei communes ratione prædictæ societatis, et uxor poterit facere. 2. Præterea. De Lucia legitur quod dabat eleemosynas igno­ rante sponso ; nec ex hoc reprehenditur, sed laudatur. Ergo uxor potest sine consilio mariti eleemosynas dare. 319. — SED CONTRA. I Cor., xi, 3 : « Vir caput est mulieris. » Sed membrum non potest aliquid sine capite facere. Ergo nec uxor potest sine viro eleemosynas dare. [H] [II-II, q· 32, a. 8, ad 3.] 320. — ULTERIUS. Videtur quod filius familias pos­ sit etiam dare. 1. Quia quilibet quod suum est, potest Jfteri dare. Sed res paternæ sunt filii familias, quia ipse est heres. Ergo potest de his eleemosynam facere. 2. Præterea. Usus divitiarum laudabilior est, si ad bonum spirituale quis3 eis utatur quam ad bonum corporale. Sed ad usum corporis sui potest filius familias rebus patrimonii sui uti. Ergo multo fortius ad bonum spirituale, quod est per eleemo­ synas. 1. Ed. « habet ». — 2. α « mulier ». ·— 3. Ed. præter N. ad. c magis >. DISTINCTIO XV, QU2EST. II, ART. V I I . * 695 321. — SED CONTRA. Nullus potest aliquid dare quod non est in potestate ejus. Sed patrimonium non est in potestate filii familias. Ergo non potest de eo dare eleemosynam. [ΠΙ] [II-II, q. 32, a. 8, ad 4.] 322. — ULTERIUS. Videtur quod I i 7 servus vel ancilla POSSUNT FACERE ELEEMOSYNAM DE REBUS DOMINORUM. 1. Et videtur quod sic, quia de quolibet præsumendum est bonum, nisi probetur contrarium. Sed facere eleemosynam est bonum. Ergo debet præsumi quod domino suo placeat. Et ita sub spe ratihabitionis poterit eleemosynam facere. 2. Præterea. Eleemosynæ etiam a famulis factæ valere ad salutem dominorum possunt, sicut patet in mortuorum suffra­ giis. Sed servus debet procurare bonum domini sui non solum corporale, sed spirituale magis. Ergo potest de rebus domini eleemosynam1 facere. 323. — SED CONTRA. Nullus debet facere eleemosynam de2 alieno. Sed res dominorum non sunt servorum. Ergo servi de eis eleemosynas facere non possunt3. [IV] [II-II, q. 32, a. 8, ad 1.] 324. — ULTERIUS. Videtur QUOD MONACHI POSSINT ELEE­ MOSYNAS FACERE SINE LICENTIA ABBATIS. 1. Unum enim bonum non præjudicat alteri. Sed religio est bonum quoddam. Ergo non præjudicat eleemosynæ quæ etiam bonum quoddam est, quin eam dare possit. 2. Præterea. Eleemosyna4 maxime in Scriptura commen­ datur5. Si ergo monachi non possunt eleemosynam4 dare, tunc sunt pejoris conditionis quam alii. 325. — SED CONTRA. Eleemosyna non est danda nisi de proprio. Sed monachus non habet proprium, prohibente pauper­ tatis voto. Ergo monachus non potest eleemosynam dare. > 326. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in extrema necessitate existenti quæ facit omnia communia, quilibet prædictorum potest eleemosynam facere ; quia debet præsumere quod suo superiori placeat, cum ipse dare teneretur, si praesens esset. 1. Ed. « eleemosynas ». — 2. Ed. « in ». — 3. Ed. « debent ». — 4. Ed. « Eleemosynæ ». — 5. Ed. « commendantur ». — 6. Ed. « eleemosynas ». 696 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 327. — EI si eliam prohiberetur, idem dicendum videtur sicut de illicito lucro dictum est prius (303), ad cujus restitutionem aliquis tenetur. 328. — Alias autem de uxore distinguendum est ; quia si habet alias res præter dolem rei est lucrosa, tunc potest tales eleemo­ synas dare quæ virum non depauperent, etiam non requisito assensu viri, dummodo non prohibeat. 329. — Ei si etiam prohiberet verbo, posset probabiliter cre­ dere quod non intenderet eam simpliciter ab eleemosynis coer­ cere, sed a superfluitate eleemosynarum, nisi aperte pateret ei contrarium. 330. — Si autem prædicla duo defuerint, non debet dare elee­ mosynas sine1 consensu viri, nisi aliquas eleemosynas communes et modicas, de quibus satis ei constare potest quod viro placeret, si necessitatem pauperis inspiceret. 331. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis uxor ad societatem assumatur et in ipso actu matrimonii sit æqualis, tamen in his quæ ad dispensationem2 domus perlinent, rir caput est mulieris. Et ideo non est similis ratio de utroque. 332. — Ad secundum dicendum quod beata Lucia erat adhuc sponsa tantum, nec erat matrimonium consummatum aut ratificatum. Et ideo de consensu matris, sub cujus cura erat, poterat eleemosynam facere. 333. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod filius familias non potest dare eleemosynam sine consensu paren­ tum, nisi panem et hujusmodi quæ non inferunt sensibile dam­ num, de quibus satis constare potest quod parentibus placeat. 334. — AD'PRIMUM ergo dicendum quod filius familias quamvis sit heres, non tamen adhuc est dominus rerum. Et ideo dare non potest. 335. — Ad secundum dicendum quod ad victum corporalem tenentur ei parentes, nisi ex culpa sua remaneat. Ideo potest uti rebus parentum ad necessitatem suam, non autem aliis dare. 336. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod simi­ liter dicendum est de servis et ancillis, et etiam de famulis quamvis sint liberæ conditionis, quod non possunt eleemosynas dare de rebus dominorum sine eorum consensu, nisi panem et hujusmodi quæ, ut dictum est (333), non inferunt sensibile nocumentum ; quia si etiam3 sit dispensator rerum, non tamen ponitur dispensator quasi potestatem aliquam in re domini habens, sed quasi trac­ tans eam ad utilitatem domini. 1. α « nisi de ». — 2. Ed. « dispositionem ». — 3. Ed. « etsi ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. VI * ( 697 De pretio autem sui servitii constat quod posset elemosynam dare. 337. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non oportet quod praesumamus de quolibet quodlibet bonum, sed illud ad quod tenetur quo praetermisso peccat ; quia nullum debemus credere malum, nisi constet nobis de malitia ejus. Et ideo non oportet quod famulus credat quod domino placeat, nisi in illa necessitate pauperis in qua dominus de necessitate tenetur. 338. — Ad secundum dicendum quod suffragia non prosunt mortuis per alios facta, nisi inquantum meruerunt ut eis prodes­ sent, dum adhuc viverent, ut Augustinus dicit (in Enchir., c. 110 ; L. 40, 283). Et ideo sunt aliquo modo eorum illæ elee­ mosynae quæ pro eis fiunt. 339. — Et similiter oportet quod eleemosynæ quæ pro viven­ tibus fiunt, si debeant eis prodesse, debeant esse eorum : quod non potest esse si eis displiceat. Et ideo non debet facere elee­ mosynam pro domino famulus de rebus domini, nisi constet sibi quod ei placeat. 340. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod monachus, si habet dispensationem rerum monasterii, potest et debet facere eleemosynam de superfluis nomine capituli. 341. — Si autem non habet dispensationem, tunc in monasterio existens non debet dare sine licentia, nisi in extrema necessitate vel absente Abbate aliquid modicum sub spe ratihabitionis. 342. — Extra monasterium vero existens, puta in studio, potest eleemosynam facere ; quia cum dantur ei expensæ, committitur ei earum dispensatio. 343. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est inconveniens bonum perfectum bono imperfecto repugnare ; non quidem prop­ ter contrarietatem ad ipsum, quia bonum inquantum est bonum, non est bono contrarium ; sed propter contrarietatem ad ejus imperfectionem. 344. — Ad secundum dicendum quod monachus non est factus ex hoc pejoris conditionis ; quia multo magis est accepta Deo universalis rerum abdicatio quam particularis distributio quæ fit per eleemosynas. ARTICULUS VI [II-II, q, 32, a. 9, ad 3 ; Mat. c. 25; Rom. c. 12, 1. 2.] 345. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ALIQUIS NON POSSIT SIBI ELEEMOSYNAM FACERE. 1. Eleemosyna enim ■ est-actus liberalitatis vel justitiæ. Sed 698 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM hæ virtutes propter hoc quod in communione consistunt, non sunt nisi ad alterum, ut de justitia dicitur in V Elh. (e 3. 1129b, 32 ; 1. 2, n. 908). Ergo eleemosyna non potest esse ad seipsum. 2. Præterea. Nullus dat nisi quod habet ; nec aliquis recipit nisi id quod non habet. Sed nullus potest aliquid simul habere et non habere. Ergo non potest sibi dare eleemosynam. 346. — SED CONTRA. Homo debet diligere proximum sicut seipsum. Sed proximum ita debet diligere affectu, quod etiam effectu1 ei benefaciat. Ergo et sibi debet benefacere et eleemo­ synas dare. [II-II, q. 32, a. 9, ad 1.] 347. — ULTERIUS. Videtur quod malis non sit eleemo­ syna DANDA. 1. Per id quod dicitur Eccli., xu, 4 : « Da misericordi, el non suscipias peccatorem » ; et item2 : « Benefac humili, et non des impio. » 2. Præterea. Proditor domini sui reputaretur qui de rebus sibi a domino concessis hostem3 domini sui nutriret. Sed omnis peccator est hostis Domini. Ergo non debet ei eleemosyna de rebus a Deo nobis concessis dari. 348. — SED CONTRA. Mat., v, 44 : « Estote filii Patris vestri qui in cælis est, qui solem suum facit oriri super bonos el malos. » Sed hoc non dicitur nisi propter imitationem. Ergo debemus et bonis et malis dare. [III] [II-II, q. 32, a. 10 ; q. 107, a. 1, ad 2 ; II Cor., c. 8, 1. 1.] 349. — ULTERIUS. Abdetur quod meliori sit magis SUBVENIENDUM SEMPER. 1. Quia eleemosyna datur propter Deum, ut ex ipsius defini­ tione patet (204). Sed bonus est Deo propinquior quam malus. Ergo meliori semper magis eleemosyna est danda. 2. Præterea. Eleemosyna habet efficaciam ex parte etiam recipientis qui obligatur ad orandum pro eleemosynam dante. Sed opus boni est efficax ad merendum magis. Ergo magis semper debet dari eleemosyna magis bono. 350. — SED CONTRA. Eleemosyna, cum sit actus miseri­ cordi®, miseriam intuetur. Sed maius est magis miser quam bonus. Ergo magis est eleemosyna malis danda quam bonis. 1. F. « affectu ». — 2. Ed. « iterum ». -— 3. Ed. « hostes ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. VI 699 351. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod eleemosyna potest dupliciter fieri, ut ex prædictis (218, 272-3) patet : scilicet per collationem alicujus rei temporalis, et hoc modo nullus sibi ipsi eleemosynam facere potest ; vel per exercitium alicujus actus spiritualis, i>el corporalis. 352. — Et quia homo ratione diversarum partium in seipsum agere potest : sicut anima movet corpus et una pars animæ aliam, et similiter1 una pars corporis aliam2 ; ideo talem eleemo­ synam aliquis potest facere sibi3. 353. — Sed ad subveniendum sibi in corporalibus natura salis inclinat^; ideo de hoc non oportuit dari præceptum, sed solum de subveniendo animæ, ad quam non ita multi inclinantur. Unde dicitur Eccli., xxx, 44 : « Miserere animæ luæ, placens Deo. » 354. —AD PRIMUM ergo dicendum quod liberalitas5, secundum quod consistit in dationibus, non potest esse ad seipsum ; sed secundum quod consistit in sumptibus6, potest esse ad seipsum, sicut et illiberalitas. Sunt enim aliqui illiberales ad seipsos, qui propter cupiditatem rerum sibi necessaria subtrahunt. Sed justitia nullo modo potest esse ad seipsum, quia habet rationem æqualitatis quæ semper ad alterum esse debet. Ad secundum patet solutio ex dictis. 355. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum Augustinum (Prosp. Sent. c. 3 ; L. 51, 1859) « sic diligendi sunt homines, ut eorum non diligantur errores. » Et quia exhibitio beneficii dilectioni correspondet, ideo peccatori ad sustentationem naturæ debet homo7 eleemosynam facere, si indigeat, cum præcipiatur nobis benefacere etiam inimicis ; sed ad fovendam8 eorum malitiam non debemus eis aliquid dare. Unde9 si constaret quod de eo quod eis datur, in peccatum abuterentur, non deberet eis dari aliquid, nisi necessitas extrema exposceret. Et hoc modo intelligenda est auctoritas inducta. Unde patet solutio AD PRIMUM. 356. — Ad secundum dicendum quod peccator, etsi sit inimicus Dei quantum ad culpam non tamen quantum ad natu­ ram ; quia « Deus nihil odit eorum quæ fecit » ; Sap., xi, 25. 357. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cui magis benefaciendum sit, ut dicit Philosophus in10 IX Elh. (i 2. 1165a, 2 sq. ; 1. 2, n. 1777 sq.), non est facile determinare propter multas diversitates boni et necessarii. 1. ζ et ed. om. « similiter ». — 2. Ed. ad. « et ». — 3. α,η om. « sibi ». — 4. Ed. ad. « et ». — 5. N. ad. « quidem ». — 6. RANVP. « sumptionibus ». — 7. N. om. •homo » ; F. « debemus ». — 8. Ed. « fovendum ». — 9. Ed. « vel ». — 10. Ed. om. « in » . 700 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Tamen hoc est tenendum quod semper magis reddendum est debitum quam beneficium impendendum, ut ipse dicit ibidem, nisi ex parte altera adsit major bonitas vel necessitas. Et ideo parentibus et propinquis et benefactoribus, et eis a quibus spiritualia accipit, magis debet eleemosynam facere, si indigeant, et ceteris paribus, melioribus magis, et magis etiam indigentibus magis. Et sic secundum has tres conditiones debet gradus in eleemosynis constitui, scilicet secundum honestum1, necessarium et debitum. 358. — Assignare autem in singulis quando unum alteri eorum præferatur, est impossibile ; quia singulares3 conditiones quæ attendendæ sunt, sunt infinitæ et non cadunt sub arte. De his autem unctio3 docet et prudentiæ consilium. 359. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis sit Deo propinquior semper melior, non tamen semper debet ei magis ■ dari ; quia eleemosynarum largitio ad necessitatem proximi suble­ vandam divinitus instituta est. Unde si indigentia ex parte altera nimis excedat, magis servabitur intentio instituentis eleemosynam quam si meliori daretur. 360. — Ad secundum dicendum quod principalius conside­ ratur efficacia eleemosynæ ex parte dantis quam ex parte reci­ pientis. Et ideo ex parte dantis debet esse ordinata datio quæ eleemosynæ efficaciam auget. 361. — Ad tertium dicendum quod quamvis peccator sit magis miser in spiritualibus non tamen in corporalibus. Et ideo non est sibi semper magis providendum per corporales eleemosynas· QUÆSTIO III Deinde quæritur de jejunio. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, quid sit jejunium. Secundo, quis teneatur ad jejunium. Tertio, de tempore jejunii. Quarto, de solventibus ipsum. 1. Ed. ad. « et n. — 2. Ed. ad. « eorum ». — 3. Ed 11 ratio » DISTINCTIO XV, QWEST. Ill, ART. I 701 ARTICULUS I I * t [I] 362. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Isidores inconvenienter definiat jejunium, dicens (lib. λ'Ι Elymol., c. 19, η. 65 ; L. 82, 258) : « Jejunium est parsimonia vicius, absiineniiaque ciborum. 1. Parsimonia enim, ut ipse dicit, idem est quod « parva samonia ». Samos idem est quod cibus1. Ergo idem videtur esse parsi­ monia victus et abstinentia ciborum ; et sic alterum superfluit. 2. Fræterea. Mat.2 xvii, 20, super illud « Hoc genus dæmoniorum etc. » dicit Hieronymus (Beda, L. 92, 223) : « Jejunium est non solum ab escis, sed a cunctis illecebris abstinere. » Cum ergo Isidorus definiat jejunium tantum per abstinentiam ab escis, vide­ tur quod incompetens sit assignatio. 3. Præterea. Ad observationem jejunii videtur non solumpertinere abstinere a cibis, sed etiam lugere et unguento non uti, ut patet Dan., x, 2 : « In diebus illis lugebam ego Daniel, etc.» Sed de his non fit mentio in prædicta assignatione. Ergo insuf­ ficiens est. 4. Præterea. Mulli servant parsimoniam in victu et absti­ nentiam in cibis, qui tamen pluries in die manducant. Sed tales non dicuntur jejunantes. Ergo definitio prædicta non converti­ tur cum jejunio. 5. Præterea. Nullus est jejunus nisi jejunio, sicut nec albus nisi albedine. Sed aliquis etiam immoderate cibis utens, est quandoque jejunus antequam comedat. Ergo tali non competit definitio assignata jejunii. Ergo est incompetens. [II] [II-II, q. 88, a. 2, ad 3 ; q. 147, a. 1 ; De Perfeci. Vit. Spir. c. 9 ; Quodl. Vt q. 9, a. 2.] 363. — ULTERIUS. Videtur OUOD JEJUNIUM ΝΟΝ SIT ACTUS VIRTUTIS. 1. Virtus enim sicut abundanti, ita et diminuto corrumpitur. Sed jejunium importat diminutionem a cibo, in quo conservari3 potest medium virtutis. Ergo jejunium non est virtutis actus. 2. Præterea. Omnis virtutis actus est in aliquid operando. Sed jejunium dicit cessationem ab actu. Ergo non est virtutis ■actus. 1. N. « Parsimonia enim a parfti pratcrito hujus verbi parco, venit. Est enim parcere inter ;}ir, clîp Ium d signifcata, idem quod abstinere ». — 2. F. « Mare, ix, 28 ». — •3. î\. cd. « non ». 702 ! SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Jejunium consistit non solum in abstinendo a superfluis cibis, quia hoc est de neccessitate virtutis, sed etiam a necessariis. Sed qui subtrahit necessarium cibum, dat sibi occasionem mortis ; « non autem, ut Hieronymus dicit, differt utrum magno vel parvo tempore te interimas. » Ergo cum nulli liceat seipsum occidere, videtur quod nulli liceat jejunare. Et sic jejunium non erit actus virtutis. 4. Præterea. Sicut dicit Augustinus1 X Confess., (c. 31 ; L. 32, 797) « alimentum sic sumi debet ut famis medicamentum ». Sed magis infirmo minus est medicina subtrahenda. Cum ergo in primo statu Adam peccasset si a2 cibo abstinuisset donec praeoccuparetur fame, ut in II lib. d. 19 (q. 1, a. 2, ad 3) dictum est ; videtur quod etiam nunc jejunando peccat homo, cum natura humana sit infirmior. Et sic jejunium non erit virtutis actus. 364. — SED CONTRA est quod Hieronymus dicit ( Ad Deme­ triadem3 ep. 130, n. 11 ; L. 22, 1116) : « Jejunium non est perfecta virtus et1 ceterarum virtutum fundamentum. » 365. — Præterea. Isidorus dicit jejunium esse abstinentiam, ut ex definitione praemissa apparet (362). Sed abstinentia est virtus. Ergo jejunium est actus virtutis. [III] [II-II, q. 3, a. 1 ; q. 147, a. 3.] 366. — ULTERIUS. Videtur quod jejunium non sit actus TEMPERANTIÆ. 1. Quia canon dicit De consecr., d. 5 (cap. « Quadragesima » ; L. 187, 1860) ; « Jejunium quadragesimale est decima totius anni. » Sed dare decimas5 est actus justitiæ. Ergo et jejunare ; non igi­ tur temperantiæ. 2. Præterea. Ad fortitudinem pertinet molestias perferre. Sed hoc accidit in jejunio. Ergo jejunium est actus fortitudinis ; non ergo temperantiæ. 3. Præterea. Prudentiæ pars est cautela, ut in III lib. d. 33 (275-6) dictum est. Sed jejunium ad cautelam peccatorum car­ nis inductum est. Ergo est actus prudentiæ. 367. — SED CONTRA. Materia propria temperantiæ sunt delectabilia tactus, ut dicitur in III Eth. (γ 13. 1118a, 23-6; 1. 19, n. 612). Sed circa hujusmodi est jejunium, quia est circa cibos. Ergo jejunium est actus temperantiæ. 1. Ed. ad. « in ». — 2. Ed. om. « a ».— 3. Cfr. etiam Regul. Monachor. c. 13 ; L. 30, 351. —- 4. Ed. « sed ». — 5. Ed. « decimam », I DISTINCTIO XV, QWEST. Ill, ART. I 703 368. — Præterea. Abstinentia est species temperantiæ. Sed jejunium est abstinentia. Ergo est temperantiæ actus1. > [IV] [II-II, q. 147, a. 3.] 369. — ULTERIUS. Videtur quod jejunium non cadit1 2 IN PRÆCEPTO. i ί 1. Nam super illud ps. (xliv, 14) :« Omnis gloria ejus filiæ Regis ab intus » etc.3, dicit Glossa quod gloria Ecclesia? in inierio■ ribus virtutibus consistit, sicut fides, spes, caritas. Sed omne præceptum Ecclesiæ ad gloriam Ecclesiæ ordinatur. Ergo de jejunio exteriori non potest esse præceptum. 2. Præterea. Ea quæ sunt supererogationis, ad consilium pertinent, ad quod nullus obligatur nisi ex voto. Sed jejunium est hujusmodi. Ergo non obligatur ad ipsum aliquis ex præcepto. 3. Præterea. Quicumque transgreditur præceptum, peccat mortaliter. Si ergo jejunium institutum ab Ecclesia cadit sub præcepto, tunc si aliquis unum diem tantum frangeret quadra­ gesimae, mortaliter peccaret : quod videtur grave dicere. 370. — SED CONTRA. Statutum Ecclesiæ obligat per modum præcepti, sicut præceptum Dei ; quia Dominus discipulis suis dixit, Luc., x, 16 : « Qui vos audit, me audit. » Sed ad illud jeju­ nium obligamur ex statuto Ecclesiæ. Ergo cadit sub præcepto. 371. — Præterea. Majoris perfectionis est lex nova quam vetus, et magis a carnalibus desideriis abstrahens. Sed in lege veteri erat jejunium in præcepto. Ergo multo fortius in lege nova. [V] [Supra, q. 1, a. 4, sol. 3.] 372. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD JEJUNIUM NON SIT SATIS­ FACTORIUM. I 1. Quia satisfactio est justitiæ actus, ut prius dictum est (36). Sed jejunium est actus temperantiæ. Ergo non est satisfactorium. 2. Præterea. Illud ad quod ex præcepto adstringimur, non est satisfactorium, sed satisfactionem præcedit, sicut de eleemosyna dictum est (211). Sed quoddam jejunium cadit sub præcepto, ut dictum est (370). Ergo ad minus illud non est satisfactorium. 3. Præterea. Satisfactio debet fieri ab eo qui peccavit. Sed 1. F. om. per homot. « Sed jejunium est abstinentiae. Ergo est temperanti®. » — 2. Ed. « cadat ». — 3. Ed. om. « etc. ». 704 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM anima est quæ peccat ; jejunium autem non est animæ, sed corporis. Ergo non est satisfactorium pro peccato. 4. Præterea. Sicut contingit peccare ex superfluitate cibi, ita ex subtractione. Sed contra subtractionem cibi non datur ut satisfactio, cibi abundantia. Ergo nec contra abundantiam dari debet ut satisfactorium, cibi subtractio per jejunium. 5. Præterea. I Tim., ιν, 8 : « Corporalis exercitatio ad modicum utilis est. » Sed jejunium est hujusmodi. Ergo non est satisfac­ torium pro peccato. 373. — SED CONTRA. Opera satisfactoria oportet esse poena­ lia. Sed jejunium habet magis rationem pœnæ quam eleemo­ syna. Cum ergo eleemosyna sit satisfactoria, ut ex dictis patet (211), et jejunium debet esse satisfactorium. 374. — Præterea. Satisfacere est « peccatorum causas excidere ». Sed jejunio aliquis abscidit1 peccatorum causas ; quia maxime jejunio reprimitur caro quæ ad peccata incitat. Ergo, etc. 375. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod jejunium dupliciter dicitur : scilicet jejunium naturæ, et jejunium Ecclesiæ. A primo jejunio dicitur aliquis quolibet die jejunus ante­ quam cibum sumat. A secundo autem dicitur jejunans, quasi ordinatam ab Ecclesia propter peccatorum satisfactionem abstinentiam servans. In satisfactionem autem peccatorum non solum oportet quod ab illis quibus salva virtute uti possemus ; quia « qui illicita com­ misit oportet etiam a licitis abslinere », ut dicit Augustinus (De vera el falsa pœnitentia, c. 15; L. 40, 1125). Unde jejunium ab Ecclesia institutum præsupponit2 abstinentiam illam quæ ad virtutem exigitur, et addit abstinentiam quamdam ab illis quæ medium virtutis non corrumpunt. 376. — Et ideo Isidores hæc duo in prædicta definitione jejunii comprehendit : scilicet abstinentiam ab illis quæ virtu­ tem corrumpunt, in hoc quod dicit, « parcimonia victus » ; et ab illis quibus salva virtute alias uti liceret, in hoc quod dicit, « abstinentiaque ciborum. » AD PRIMUM ergo patet ex dictis solutio. 377. — Ad secundum dicendum quod definitio illa Hieronymi intelligitur de jejunio spirituali et non de jejunio corporali. 378. — Ad tertium dicendum quod jejunium ex suo nomine directe importat abstinentiam in cibis. Unde illæ observationes quæ a jejunantibus patribus observatæ leguntur, non sunt de 1. Ed. « abscindit ». — 2. F. « supponit ». DISTINCTIO XV, QUÆST. Ill, ART. I 705 essentia jejunii, sed ad modum jejunandi pertinent. Et propter hoc non oportuit1 quod in definitione jejunii de eis mentio fieret. 379. — Ad quartum dicendum quod intelligenda est in prae­ dicta definitione talis abstinentia a cibis alias licitis, qualem. Ecclesia jejunantibus determinat ; et sic objectio cessat. 380. — Ad quintum dicendum quod prædicta definitio non datur de jejunio quo aliquis dicitur jejunus, sed de jejunio Ecclesiæ, ut dictum est (375). 381. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut supra dictum est (219), omnis actus qui in sua ratione includit aliquid quod ad modum virtutis pertineat, actus virtutis dici potest, quantum est de se ; quamvis possit et bene et male fieri ob hoc quod forte non includit in sui ratione omne illud quod ad virtutem exigitur. 382. — Quia autem virtus infirmitati naturæ subvenit quæ ad malum de facili inclinatur, ideo omnium virtutum circa delec­ tationes corporales existentium, ex quarum superabundantia præcipue peccatum contingit propter connaturalitatem nostri ad eas, modus est in retrahendo ab eis : sicut patet in tempe­ rantia et in omnibus partibus ei assignatis. 383. — Quia ergo nomine jejunii actus nobis quidam expri­ mitur quo quis a delectationibus tactus, scilicet cibis, se abstrahit, constat quod in ratione sua modum virtutis importat. Et ideo actus virtutis dici debet. 384. — AD PRIMUM ergo dicendum quod medium virtutis non est medium secundum æquidistantiam ab extremis, sed acci­ pitur secundum rationem rectam. Et ideo contingit id quod est parum uni, esse satis alteri : sicut quod est partira sano in cibis, esse satis infirmo qui per abstinentiam ciirari debet. 385. — Curatio autem spiritualis morbi affinior est virtuti quam curatio morbi corporalis. Unde et illud quod alias esset modicum, vel minus debito, tamen volenti vulnus peccati curare, satis est. Et sic jejunium medium virtutis non corrumpit. 386. — Tamen sciendum quod medium virtutis non consistit in indivisibili, sed habet aliquam latitudinem in qua virtus salvatur, quamvis termini illius latitudinis, quos praetergredi salva virtute non licet, non possunt sermone determinari. Et ideo qui dimittit aliquid quo licite posset uti, non oportet quod stalim a medio virtutis discedat. 387. — Ad secundum dicendum quod jejunium a quo quis jejunus dicitur non nominat aliquem actum, sed privationem 1. Ed. « oportet ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. IV. 24 706 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM praecedentis cibi. Et ideo secundum ipsum non dicitur aliquis jejunare. 388. — Sed jejunium Ecclesiæ nominal actum quemdam, secun­ dum quem in cibis sumendis se regulat aliquis secundum Eccle­ siæ statutum. Et secundum hoc jejunium dicitur aliquis jeju­ nare. Et ideo hoc jejunium potest esse actus virtutis. 389. — Ad tertium dicendum quod necessarium dupliciter accipitur in cibis. Irimo ad conversationem vitæ. EI tale necessarium subtrahere per jejunium non licet, sicut nec interimere seipsum. Sed hoc necessarium est valde modicum, quia modicis natura contenta est. 390. — Alio modo dicitur necessarium ad conservandam vale­ tudinem corporis : quæ quidem accipitur in duplici statu. Primo secundum sufficientiam habito respectu ad ea quæ in­ cumbunt ex officio, vel ex societate eorum ad quos convivit, necessario agenda. Et tale etiam necessarium subtrahi non debet. Hoc enim esset de rapina hostiam jejunii offerre, si aliquis prop­ ter jejunium impediretur ab aliis operibus ad quæ alias obliga­ tur. Unde Hieronymus dicit (Decr., de consec., d. 5, cap. « Non mediocriter » ; L. 187, 1862} : « De rapina holocaustum offert qui vel ciborum nimia egestate, vel manducandi vel somni penuria immoderate corpus affligit. » S/ etiam sit tanta abstinentia quod homo ab operibus utilio­ ribus impediatur, quamvis ad ea ex1 necessitate non teneatur, indiscretum est jejunium, etsi non sit illicitum. Unde Hierony­ mus dicit (ubi supra) : « Rationalis homo dignitatem amittit, qui jejunium caritati, vel vigilias sensus integritati praefert. » 391. — Secundo accipitur valetudo corporis secundum opti­ mam corporis dispositionem. Et quia caro in suo robore consis­ tens, difficilius spiritui subditur, ideo necessarium ad valetu­ dinem sic acceptam etsi licite accipi possit, tamen laudabiliter subtrahi potest. Et talis subtractio non multum mortem accelerat, cum corpus humanum inveniatur frequentius ex superfluitate quam ex defectu mortales ægritudines incurrere. Unde etiam Galenus dicit quod « summa medicina est abstinentia ». 392. — Inveniuntur etiam ad sensum abstinentes, ut frequen­ ter, diutius vivere. Et ideo prædicta subtractio non potest dici mortis occasio, cum se habeat ad utrumque, scilicet ad prolon­ gandum et breviandum vitam. Subtractio autem ejus quod non est necessarium, nec hoc nec illo modo esi de necessitate virtutis lemperantiæ. 1. Ed. « de ». DISTINCTIO XV, OUÆST. Ill, ART. I 707 393. — Ad quartum dicendum quod quamvis homo post statum peccati magis infirmetur quantum ad possibilitatem corporis, ex qua fames causatur cui per alimentum subvenitur ; tamen ex altera parte est gravior infirmitas et periculosior, cui jejunium subvenit : scilicet concupiscentiæ morbus qui in statu innocentiæ non erat. EI ideo ad hunc morbum extirpandum magis intendere oportet, sicut etiam medici periculosiori morbo sollicitius subveniunt. 394. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quam­ vis aliquis actus a pluribus virtutibus possit procedere, sicut ab imperantibus ipsum vel dirigentibus ad eum vel quocumque modo ad ipsum1 juvantibus ; tamen illius virtutis proprie actus dicitur quæ elicit ipsum, a qua scilicet procedit formaliter quasi in similitudinem speciei sicut calefactio a calore. 395. — Sed tam virtutes quam actus virtutum penes objecta distinguuntur. Et ideo actus ab illa virtute elicitur quæ secuin convenit in propria ratione objecti. Et quia jejunium in objecto cum temperantia convenit quantum ad illam temperantiae partem quæ abstinentia dicitur, ideo ejus actus proprie jejunium est, quamvis ab aliis virtutibus procedere per dictos modos etiam possit. 396. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actus justitiæ est reddere debitum. Non autem est debitum dare1 decimam de tempore, sed de rebus possessis aliquo modo. Dicitur autem jejunium decima totius anni per quamdam adaptationem. Et ideo non oportet quod sit actus justitiæ. 397. — Ad secundum dicendum quod fortitudinis est perferre molestias ab exteriori illatas. Hoc autem non est in jejunio. 398. — Ad tertium dicendum quod in omnibus virtutibus moralibus dirigit2 prudentia, ut in III lib. d. 33 (q. 2, a. 5) dictum est. Et sic actus aliarum virtutum sunt etiam prudentiæ. ■> 399. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod du­ plex est præceptum : scilicet juris naturalis et juris positivi. Praecepto3 juris naturalis prohibentur ea quæ sunt secundum se mala. Sed praeceptis juris positivi prohibentur ea quæ possunt esse occasiones malorum ; vel præcipiuntur aliqua ordinantia ad vir­ tutem, quam legis positor inducere intendit. Et propter hoc, t jus positivum, ut dicit Tullius (lib. II De inveni., n. 65). est a naturali derivatum ». Unde » ad legem positivam perlinet, ut dicit Philosophus in X Eth. (k 10. 1179b, 30-5 ; 1. 14, n. 2148-49), ordinare nutritiones juvenum et adinventiones » virorum, idest 1. Ed. « facere ». — 2. Ed. « actus dirigitur ». —■ 3. N. ad. « quidem ». 708 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM opera et studia, ut arceantur a malis et perducantur ad bona. 400. — In jejunio ergo est aliquid quod ad præceptum juris naturalis pertinet : scilicet tantam abstinentiam carni exhibere1 ne spiritui rebellet. Temperantia enim, ut dicit Philosophus in III Elh. (γ 14. 1119a. 16 ; 1. 21, n. 633-4';, mensuram accipit ex conservatione salutis corporalis. Unde multo magis ex conser­ vatione salutis spiritualis. Medium autem lemperanliæ non excedere, ad jus naturale per'inel. Sed determinatίσ talis abstinenliæ secundum determi­ natum tempus et determinata cibaria, ad jus positivum perti­ net quod moderatur hominum actus. Et hoc modo jejunium sub praecepto Ecclesiae cadit. 401. — AD PRIMUM ergo dicendum quod decor Ecclesia? principaliter in interioribus consislil. Sed etiam exteriores actus ad eumdem decorem perlinent, inqcautum ab interiori progre­ diuntur et inquantum interiorem decorem conservant. Ei sic jejunium ad decorem Ecclesiæ ordinatur. 402. — Ad secundum dicendum quod duplex est genus supererogationis. Quoddam quod totaliter excedit necessitatem salutis. Et hoc non potest cadere sub praecepto, sed sub consilio ; I Cor., vn, 25 : « De virginibus autem p>ræceplum Domini non habeo, consilium aulem do. » 403. — Aliud genus supererogationis est quod aliquo modo ad necessitatem salutis perlinet, quamvis non secundum hunc vel illum modum, sicut de jejunio ex dictis (399) patet. Et ide > determinatio modi in talibus potest cadere sub præcepto Eccle­ siæ vel cujuscumque legislatoris. 404. — Ad tertium dicendum quod præcepta juris positivi magis obligant ex intentione legislatoris quam ex ipsis verbis. Et ideo transgressor talis praecepti magis est reputandus qui obviat intentioni legislatoris quam qui deviat in aliquo a legis ordina­ tione. Intentioni autem legislatoris obviat qui ex contemptu vel sine aliqua rationabili causa ordinationem non servat. Si autem in aliquo casu ordinationem2 non servat in quo probabiliter credi potest, si legislator adesset, eum obligare non velle, talis non est reputandus3 præcepti transgressor. 405. — Et ideo non est necessarium quod quicumque aliquem diem ab Ecclesia institutum jejunare omittit, mortaliter peccet. Potest enim hoc aliquando omnino sine peccato contingere, aliquando sine mortali cum veniali, aliquando etiam3 cum mor­ tali. Et hoc secundum diversas occasiones quibus homo inducitur ad jejunium frangendum. 1. Ed. « adhibere ».— 2. Ed. om. « ordinationem ». — 3. α ad. « legis vel ».— 4. F. « autem ». DISTINCTIO XV, QUZEST. Ill, ART. Π 709 406. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod jeju­ nium actus satisfactorius est ; quia et pro libidine peccati prae­ teriti subtractionem delectationis récompensât, afflictionem etiam addens ; et futura peccata impedit, concupiscentiam debilitans. 407. — AD PRIMUiil ergo dicendum quod jejunium quamvis clicitive sit actus temperantiæ, tamen a justitia imperari potest, et sic erit salisjaciorium : sicut etiam adulterium intemperantiam admixtam injustitiae habet. 408. — Ad secundum dicendum quod praeceptum legis naturae non est nisi de eo quod est necessarium ad salutem. Et ideo quod sub tali praecepto cadit, non est satisfactorium, sed ad satis­ factionem exigitur. Et sic est de eleemosyna, secundum quod cadit sub praecepto. Sed praeceptum Ecclesiæ potest ad idem ordinari ad quod ordinatur satisfactio. Et ideo jejunium quod sub præcepto Ecclesiæ cadit, satisfactorium esse potest. 409. — Ad tertium dicendum quod neque corpus peccat neque anima, proprie loquendo, sed homo. Et ideo ipse qui peccat, punitur, sive sit pœna corporalis sive spiritualis. Tamen etiam pœna corporalis in animam redundat quæ ipsam sentit, sicut et per corpus delectatione illicita fruebatur in peccato. 410. — Ad quartum dicendum quod superabundantia cibi non habet pœnam, et est inordinata. Et ideo non potest esse satisfactoria, sicut jejunium. 411. — Ad quintum dicendum quod intelligitur ad modicum valere corporalis exercitatio in comparatione ad pietatem, vel quia ad unum tantum valet : scilicet ad concupiscentiam do­ mandam. k , 1 1 • ARTICULUS II [II-II, q. 147, a. 4.] 412. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod AD JEJUNIUM AB ECCLESIA INSTITUTUM OMNES TENEANTUR ABSQUE DISPENSATIONE. ' . 1. Præcepta enim Ecclesiæ obligant sicut præcepta Dei. Unde Apostolis dicitur (Luc., x, 16) : « Qui vos audit, me audit. » Sed ad præcepta Dei omnes tenentur absque dispensatione. Ergo et ad præcepta Ecclesiæ. 2. Præterea. Illud quod utiliter statutum est, non potest sine nocumento relaxari. Sed non sine utilitate statutum est Ecclesiæ jejunium. Ergo non potest per dispensationem sine nocumento relaxari. 710 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Secundum Bernardum in lib. De dispensatione et præcepto c. 2, n. 3 ; (L. 182, 862) in præcepto superioris non potest inferior dispensare. Sed quaelibet singularis persona est inferior quam Ecclesia quæ jejunium sub præcepto statuit, nisi forte ille qui est caput totius Ecclesiæ, vel loco capitis scilicet Papa. Ergo nullus alius potest in jejunio dispensare nisi Papa. 413. — SED CONTRA. Innocentius III in quadam decre­ tali (extra. De obsero. jejun., cap. « Consilium »), loquens de mate­ ria ista, dicit quod non subjacet legi necessitas. Ergo necessitate imminente potest aliquis sine peccato jejunium ab Ecclesia institutum prætermittere per dispensationem. 414. — Præterea. Praecepta legis naturalis non possunt per aliquod statutum immutari. Sed præceptum legis naturalis est ut homo ad necessitatem cibum sumat. Ergo si necessitas expos­ ceret, posset jejunii abstinentiam non servare. [II] [II-II, q. 147, a. 4, ad 5.] 415. — ULTERIUS. Videtur quod justi non teneantur ad Ecclesiæ. 1. I Cor., m, 17 : « Ubi spiritus Domini1, ibi libertas. » Sed justi spiritu Dei sunt imbuti. Ergo liberi sunt ab onere statuto­ rum Ecclesiæ. Et sic non obligantur ad jejunium ab Ecclesia institutum. 2. Præterea. Mat., ix, 15, Dominus dicit : « Non possunt filii, quamdiu cum eis est sponsus, lugere. » Jejunium autem ad luctum pertinet. Sed cum justis sponsus Ecclesiæ Christus sem­ per spiritualiter est ; Eph., m, 17 : « Habitare Christum per fidem in cordibus oestris. » Ergo cum spiritualis præsentia cor­ porali præemineat, videtur quod non teneantur viri justi2 ad jejunium. 3. Præterea. Nullus tenetur satisfacere qui non peccavit. Sed jejunium est quædam satisfactionis pars. Ergo si sunt aliqui justi qui nunquam peccaverunt, videtur quod tales ad jejunium non tenentur. 416. — SED CONTRA. Apostolus perfecte justus fuit. Sed ipse corpus suum castigavit per jejunia et alia corporalia exer­ citia, ut dicitur / Cor., ix, 27 : « ne jorle reprobus efficiatur3. » Ergo et alii justi debent jejunare. 417. — Præ e?. Justitia hominis ordinem Ecclesiæ non subvertit, sed perficit. Sed quamdiu manet ordo, manet obedientia inferioris ad superiorum4 præcepta ; quia hoc eis est debijejunium 1. F. « Domine ». — 2. Ed. om. α viri justi ». — 3. Ed. « efficiar. » — 4. F. « superiorem ». DISTINCTIO XV, QUÆST. Ill, ART. II 711 turn. Ergo per justitiam homo non absolvitur quin teneatur jeju­ nare, et alia præcepta Ecclesiæ et1 Dei2 servare. [HI] , ■ [ΙΙ-Π, q. 147, a. 4, ad 2.] 418. — ULTERIUS. Videtur quod etiam pueri teneantur AD JEJUNIUM3. • :) ; ' 1. Joel., ii, 15, dicitur : « Sanctificate jejunium » ; et postea sequitur, 16 : « congregate parvulos el sugentes ubera. >> Ergo parvuli ad jejunium tenentur. 2. Piæterea. Magis propinquus est praecepto puer quam bestia. Sed Jonæ, n, 7, dicitur : « Homines et jumenta non gustent quid­ quam nec aquam bibant. » Ergo multo magis pueri ad jejunium tenentur. 3. Præterea. Pueri plus possunt jejunare, ut videtur, quam provecti, quia habent plus de humido. Sed qui plus habet, magis tenetur. Ergo pueri magis tenentur ad jejunium quam provecti. 419. — SED CONTRA. Præceptum Ecclesiæ necessitatem cibi subtrahere non debet. Sed pueri indigent frequenti cibo ; quia non possunt simul4 tantum sine læsione alimentum acci­ pere quod eis ad totum6 diem sufficiat, propter debilitatem naturæ. Ergo ad jejunium non tenentur. 420. — Præterea. Jejunium est ordinatum ad satisfaciendum et concupiscentiam comprimendum. Sed satisfactio pro peccatis præteritis non competit pueris ; quia innocenti vita degunt, et a puritate pueri dicuntur. Similiter nec est in eis concupiscentia actualiter impugnans, etsi habitus eis insit, ut Augustinus dicit (De peccatorum mer. et remiss., lib. I, c. 26 ; L. 44, 131], Ergo non tenentur ad jejunium. [IV] [II-II, q. 147, a. 4, ad 3.] 421. — ULTERIUS. Videtur quod provecti et sani non excusentur a jejunio propter peregrinationem. * 1. Est enim dimittendum illud quod non est necessitatis, ut servetur id quod est necessitatis. Sed peregrinatio non est neces­ sitatis. Cum ergo jejunium ab Ecclesia institutum sit necessitatis, quia cadit sub præcepto, videtur quod non debeat propter peregrinationem aut iter jejunium intermitti. 1. Ed. om. « et ». 2. Ed. ad. « debeat ». — 3. N. ad. « Quia ». — 4. α om. « simul » ; F. « semel ». — 5. Ed. « totam ». 712 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [II-II, q. 147, a. 4, ad 4.] Præterea. Videtur quod nec ratione paupertatis. 2. Quia paupertas de se inducit ad jejunandum. Ergo non est causa quare aliquis jejunare non debeat. [II-II, q. 147, a. 4, ad 4.] Præterea. Videtur quod nec ratione operis alicujus ser­ vilis1 a jejunio excusetur. 3. Quia lucrum spirituale debet praeponderare lucro corporali. Sed hujusmodi opera ad lucrum temporale2 ordinantur, jeju­ nium autem ad spirituale. Ergo non est jejunium propter hujus­ modi opera intermittendum. 422. — SED CONTRA. Afflicto non est addenda afflictio3. Sed omnia praedicta de se4 habent afflictionem. Ergo aliquo modo excusantur ab afflictione jejunii. 423. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod per præcepta juris positivi, ut dictum est (227), remo­ ventur aliqua quæ non sunt de se mala et semper. Unde in ali­ quo casu possunt esse bona et necessaria quæ talibus prohibentur præceptis. Et ideo non fuit intentio legislatoris ut semper obser­ varetur praeceptum suum, nisi in illis casibus in quibus bonum virtutis potest conservari. 424. — RESPONSIO5. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM6 quod jus positivum a jure naturali procedere dicitur, inquantum per jus positivum modus observandi jus naturale determinatur ; quia inleniio cujuslibet legislatoris est inducere homines ad virtutes, ut dicitur in II Elh. {β 1.1103υ, 3 ; 1. 1, η. 251), quæ pertinent ad jus naturale. 425. — Modus autem observandi ea quae sunt de lege naturali non potest esse uniformis in omnibus propter diversitates quæ in singularibus contingunt sicut nec idem modus curationis potest adhiberi omnibus laborantibus eadem aegritudine. Et ideo legis­ lator non potest aliquod praeceptum ponere quod non oporteat in casu aliquo praetermitti. 426. — Tamen considerans quod frequentius accidit, legem ponit in illis casibus in quibus modus determinatus per legem non competit, judicium reservans aliquibus qui hoc habeant definire. Et hæc est dispensatio prælatis commissa in jejunio 1. Ed. ad. « quis ». — 2. Ed. «corporale». — 3. Ed. « Afflictio non est addenda afflicto ». — 4. ζ « se habent ad afflictionem » om. « de se ». — ζ « Afflictio non est addenda afflictioni ». — 5. Ed. « Et ideo ». — 6. Ed. ad. « de jure naturali et positivo ». DISTINCTIO XV, OC.T.ST. Ill, ART. II 713 ab Ecclesia instituto, et in aliis hujusmodi Ecclesiæ præceptis. 427. — AD PRIMUM ergo dicendum quod præcepta Dei sunt de eo quod est de necessitate salutis secundum se. Et ideo in quolibet casu observari1 illa oportet. Sed præcepta Ecclesiæ quamvis vim obligandi habeant ex actu praecipientium, non tamen semper obligant propter mate­ riam in qua proponuntur. 428. — Ad; secundum dicendum quod secundum2 utilitatem quæ ut frequentius accidit, utiliter hujusmodi praecepta insti­ tuta sunt ; sed propter necessitatem in aliquo casu emergentem etiam3 utiliter dimittuntur. 429. — Ad tertium dicendum quod inferior potest dispensare in præcepto superioris, quando dispensatio sibi a superiori relinquitur. » i i i ’ r > ~ 430. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod præceptum a legislatore positum, tunc solum ad observandum non obligat, quando observatio intentionem legislatoris evacuat vel impedit, qua intendit homines inducere ad virtutem, vel bo­ num statum eorum quibus legem proponit. 431. — Cum autem justitia profectum jejunii quem legislator intendit non impediat, sed augeat, quia efficitur magis meritorium ex hoc quod aliquis est justus, non absolvitur a jejuniorum4 observatione. 432. — AD PRIMUM ergo dicendum quod libertas quam spiritus Dei inducit, est libertas justitiæ quæ opponitur servituti peccati. Sed conjungitur servituti5 Dei, et ita ad obedientiam mandatorum ejus et eorum qui vicem Dei gerunt in terris. 433. — Ad secundum dicendum quod duplex est jejunium : scilicet jejunium® luctus et exultationis. Et dicitur jejunium luctus, quod quidem cum amaritudine peccatorum vel præsentis miseriæ geritur ; jejunium vero exultationis, cum ex spirituali jucunditate a carnalibus se abstrahit ; quia gustato spiritu, desipit omnis caro. Justis ergo semper habitu spiritualiter sponsus præsens est, sed non® semper actu. 434. — Imo quandoque est eis præsens ut judex, cum sua pec­ cata recogitant, vel quæ fecerunt, vel in quæ cadere possunt, nisi carnem cohibeant. Et tunc eis competit jejunium mæroris. 435. — Aliquando autem est eis præsens actu, ut sponsus, quando ejus dulcedine perfruuntur. Et tunc competit eis exultationis jejunium, et non mæroris. 1. F. « observare ». — 2. α « propter ». — 3. η « et ». — 4. a « jejunii ». — 5. F. om. per homot. « peccati ; sed conjungitur servituti ». — 6. Ed. om. « scili­ cet jejunium ». — 7. F. ad. « est ». 714 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 436. — Ad tertium dicendum quod jejunium non tantum inducitur pro peccatis praeteritis, sed etiam ad præseruandum a futuris. Et ideo in his qui1 non peccaverunt, competit ut medi­ cina praeservans2. 437. — Tamen praesens vita sine peccato omnino agi non potest quamvis a criminibus aliquis abstineat, ut Augustinus in lib. De poenitentia (serm. 393 ; L. 39, 1713) dicit. Et ideo sicut omni­ bus in hac vita existentibus competit pœnitentia, ita et jejunium. 438. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod pueri indigent multo cibo, eo quod cibus in eis non solum exigitur ad actum nutritivæ, sed etiam ad actum augmentativæ virtutis, quia de residuo nutrimenti fit augmentum. Et quia virtus naturæ in eis nondum valuit3, non possunt simul multum de cibo assumere, quia naturalis virtus illud convertere non posset. Et ideo indigent frequenti cibi sumptione. Et propter hoc eis non competit jejunium, dum sunt in augmento. Tempus enim augmenti, secundum Philosophum, (de animat, histor. a 582a, 27) est usque ad finem tertii septennii ut in pluribus, quia res naturales non currunt semper eodem modo, sed ut frequenter. Et ideo ante hoc tempus non arctantur pueri ad omnia jejunia Ecclesiæ servanda. 439. — Sed quia quanto ad terminum prædictum appro­ pinquant, tanto virtus naturæ magis roboratur et augmentum tardius procedit, cum in primis quinque annis perveniat puer ad medietatem totius augmenti, ut Philosophus dicit (VII, Polit, η 17. 1336% 23-26; 1. 7, ee), ideo secundum quod magis appropinquant ad prædictum terminum, sunt eis magis jejunia commensuranda. 440. — AD PRIMUM ergo dicendum quod loquitur in casu quando magna tribulatione imminente major afflictio ad pla­ candum Deum superaddenda est. Et similiter dicendum ad secundum. 441. — Ad tertium dicendum quod quamvis pueri plus habeant de humido quam provecti ; quia tamen illud est minus inspis­ satum, citius potest a calore consumi. Et ideo frequentiori refectione indigent. 442. —AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut dictum est (424), intentio legislatoris est conservare homines et inducere ad bonum statum virtutis : qui quidem consistit in conservatione vitæ, et valetudine sufficienti ad opera quæ quis facere debet. Nec tamen suo præcepto exigit ab homine totum quod potest, cum non intendat ordinare statum hominis 1. F. « quæ », N. om. « in ». — 2. N. ad. « Et ». — 3. EJ. « convaluit ». DISTINCTIO XV, JUÆST, III, ART. II 715 quantum ad unum diem vel ad parvum tempus, sed ad totam vitam : a quo deficeret, si semel homo totum quod posset, faceret. 443. — Et ideo sive ægritudine imminente, sive labore viæ, sive quocumque alio, cum quo simul el jejunio prædictus status converservari non potest, non tenetur ex prcecepto jejunare ; sed secundum dispensationem superioris, ut supra dictum est (426), jejunium solvere potest. 444. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si sit talis pere­ grinatio quæ possit sine incommodo differri, debet peregrina­ tionem differre, si simul cum ea non potest jejunare. Si autem peregrinatio commode differri non potest, vel quia tempus jejunii hominem in via præoccupat, vel quia dies festus alicui imminet, ad quem ex devotione homo pergere cupit, vel quia mora in poenitentia periculum habet vel spirituale vel corporale, potest secundum dispensationem1 sui superioris omnia praedicta pensantis peregrinari et jejunium solvere. Hoc tamen intelligitur de his qui labore itineris adeo affliguntur, quod simul cum jejunio itinerari non possunt. 445. — Nec obstat quod praeceptum debet præponi consilio ; quia intentio praeceptum hujusmodi dantis non est alias pias et magis necessarias causas excludere. Secus autem est de præceptis legis naturæ, quæ hoc prohi­ bent quod secundum se et semper malum est. 446. — Ad secundum dicendum quod paupertas non semper excusat a jejunio, sed in illo casu quando simul habere non potest tantum hora comestionis quod ad victum lotius diei sufficiat, sicut frequenter egenis contingit, qui frustatim eleemosynas quaerunt ; vel etiam quando ex præcedenli inedia tantum debi­ litati sunt quod jejunium sufferre non possunt. 447. — Ad tertium dicendum quod de operariis distinguen­ dum videtur ; quia si jejunando possunt competenter vicium pro persona sua habere el pro familia cujus cura eis incumbit, sive quia alias divites sunt, sive quia de eo quod minori labore, qui secum jejunium compatiatur, lucrari sufficientia possunt, a jejunio non excusantur. 448. — Si autem alias non possunl tantum laborare quod vic­ tum sufficientem acquirant, nisi jejunium frangendo ; possunt secundum dispensationem sacerdotis sui jejunium solvere et laborare. 449. — Ex quo patet quod intentio majoris lucri non neces­ sarii eos a peccato non excusat, si jejunium frangant. Nec ite­ rum illi a peccato immunes sunt qui operarios conducere nolunt nisi tali pacto ut jejunium solvant, nisi forte sit causa neces­ saria quæ festinationem operis pro quo laboratur exposcat. 1. Ed. < cum dispensatione ». 716 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS III [I] [II-II, q. 147, a. 5.] 450. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON DEBEANT HUJUSMODI TEMPORA ESSE AD JEJUNIUM DETER­ Ecclesia instituit. 1. Quia sicut jejunium est satisfactionis pars, ita eleemosyna. Sed eleemosynarum tempus non est determinatum. Ergo nec jejunii. 2. Præterea. Sicut legislator novi testamenti, scilicet Christus, quadragesimam jejunavit ; ita et legis veteris lator, scilicet Moyses. Sed populo veteris testamenti non indicebatur quadragesimale jejunium. Ergo nec populo novi testamenti indici debet. 3. Præterea. Christus statim post baptismum legitur, Mat., iv, jejunium in deserto incjioasse. Si ergo nos in actibus nostris Christo conformari debemus, statim post Epiphaniam, quando baptismus Christi celebratur, debemus quadragesimale jejunium inchoare. t 4. Præterea. In veteri testamento habebant jejunium quarti mensis et quinti et septimi et decimi, quæ non erant distincta per quatuor anni tempora. Ergo videtur quod nec nos per qua­ tuor anni tempora nostra jejunia distinguere debeamus. 5. Præterea. Temporibus lætitiæ jejunium non competit. Unde etiam et1 tempore paschali intermittitur jejunium vigiliæ Apostolorum Philippi et Jacobi, et tempore Nativitatis, jejunium vigiliæ beati Joannis Evangelistæ. Sed infra octavas Pentecostes adhuc durat gaudium paschalis festivitatis. Ergo tunc jejunium non erit2 observandum. 6. Præterea. In sanctorum solemniis eorum gloriam recolimus, ad quam translati sunt. Sed jejunium statui gloriæ non competit, quia « non esurient neque sitient amplius » (Apoc., vn, 16). Ergo in vigiliis solemnitatum jejunium non competit. MINATA, sicut [II] [II-II, q. 147, a. 5, ad 2.] 451. — ULTERIUS. Videtur quod in3 aliquo tempore JEJUNIUM SIT INTERDICTUM. 1. Secundum quod Gregorius in II Dialogorum (cap. i), 1. ζ om. « et » ; ed. om. « etiam et ». — 2. F. « erat ». — 3. αζ om. « in ». DISTINCTIO XV, QUÆST. Ill, ART. Ill 717 narrat quemdam sacerdotem divinitus missum beato Benedicto dixisse : « Dies resurrectionis esi ; non licet libi hodie abstinere. » Ergo videtur quod in solemnitatibus illicitum est jejunare. 2. Præterea. In Esdra (lib. II, vm, 9), dicitur : « Sanctus dies Domini est, nolite contristari » ; et additur, 10 : « comedite pin­ guia, etc. » Ergo videtur quod in diebus solemnibus jejunare non liceat. 452. ·— SED CONTRA est quod Honorius III in quadam decretali (extra. De obser. jejun., cap. « Explicari »), dicit quod die Natalis sexta feria venienti non sunt prohibendi qui propter devotionem voluerint jejunare. [III] [II-II, q. 147, a. 7.] 453. - ULTERIUS. Videtur quod hora nona1 non debeat esse tempus determinatum ad manducandum in diebus JEJUNII. 1. Quia circumstantiae secundum conditionem personarum sunt determinandæ. Sed non sunt ejusdem conditionis quantum ad potentiam abstinendi omnes quibus jejunium indicitur. Ergo non esset eis omnibus una hora determinanda2. 2. Præterea. Status novi testamenti est perfectior quam status veteris. Sed in veteri testamento jejunabant usque ad vesperam. Ergo et usque ad vesperam homo debet comestionem nunc differre in diebus jejunii. 454. — SED CONTRA est consuetudo. 455. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO NEM quod ad legislatorem pertinent ea quæ sunt ad vitam humanam necessaria, lege ordinare qualiter congruentius fieri possunt. Ideo cum aliquod tempus sit alio magis jejunio con­ gruum, convenienter ab Ecclesia determinatum tempus est ad jejunia institutum. 456. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eleemosynæ ordinantur ad subveniendum defectibus aliorum. Et ideo non potest eleemosynis tempus determinari, sicut nec defectibus quibus subvenire oportet. 457. — Sed jejunium est institutum ad comprimendum concu­ piscentiam carnis et satisfaciendum pro peccatis praeteritis. Et quia jejunium concupiscentiam comprimit, etiam postquam 1. Ed. om. « nona ». minari ». — 2. α . « Ergo non debet eis omnibus una hora deter 718 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM factum est, secundum quod1 effectus manet in jejunante, ideo potest jejunio tempus praefigi. 458. — Ad secundum dicendum quod Moyses fuit legislator non tamquam dominus legis, sed tanquam famulus; Christus autem tamquam dominus. Et ideo non inducebat lex vetus ad conformitatem Moysi, sicut nova lex inducit ad conformitatem ( hristi ; quia etiam angelorum intentio, quia non sunt domini sed servi, non est ut alios in seipsos reducant, sed in Deum, ut Dionysius dicit [De cæl. hier., c. 4 ; G. 3, 178). 459. — Ad tertium dicendum quod Christus non jejunavit quasi ipse jejunio indigeret, sed ut ad gratiam ejus suscipiendam exemplo sui jejunii nos præpararet. Et ideo post baptismum suum in quo plenitudo gratiæ ipsius declarata est testimonio Patris et Spiritus Sancti, et etiam Joannis, decebat ut exemplum jeju­ nii sui nobis proponeret. 460. — Nobis autem competit jejunium, ut præparemur ad suscipiendam gratiam ipsius. Et2 quia sacramenta gratiæ ejus præcipue proponuntur circa festum Paschae, ideo immediate ante solemnitatem paschalem quadragesimale jejunium impletur ; et etiam quia tempus veris quod tunc incipit, maxime est concupiscenti® aptum ; et quia significatur quod ad gloriam resurrectionis per tribulationes prae­ sentis vitæ pervenimus, sicut et Christus per passionnem. 461. — Ad quartum dicendum quod secundum Hieronymum (In Zach., vm, 21 ; L. 25, 1476), Judæi habebant speciales causas quare illa jejunia observabant. In Julio enim qui est quartus mensis ab Aprili, quem ipsi primum habent, jejunabant ; quia illo mense septima die mensis Moyses descendens de monte legis tabulas confregit propter peccatum vituli conflatilis, et eodem mense muri Jerusalem a Nabuchodonosor destructi sunt. 462. — In quinto autem mense, id est3 Augusto, propter pec­ catum murmuris ex verbis exploratorum [orti4] illo mense ; ets quia6 eodem mense templum incensum est a Nabuchodo­ nosor, et postea etiam a Tito. 463. — In septimo autem mense propter interfectionem Godoliæ7, sub quo reliquiæ populi conservabantur, ut patet Jerem.,xli. 464. —- In decimo autem mense in memoriam mortuorum quos Dominus in deserto percusserat. 465. ·— Nos8 autem præter jejunium quadragesimale in quo omnium dierum quasi decimam solvimus, in singulis quadris 1. Ed. ad. « ejus ». — 2. N « Unde ». —- 3. Ed. ad . « in ». — ί. αηζ « ortis », propter tractum calami forsan etiam S. Doctor, sicut sæpe. — 5. Ed. « etiam ». —- 6. Ed. ad. « illo ». — 7. α « Goliæ ». — 8. N. « Nobis ». DISTINCTIO XV, QUEST. Ill, ART. Ill , I i - '! 719 anni1, très dies jejunii instituti sunt, qui quasi in primitias com­ putentur, et etiam2 ad expiandum peccata singularum quarta­ rum. 466. — Ad quintum dicendum, quod sicut dicit Leo Papa (in Serm. i de jejun. Pentecostes, c. 3 ; L. 54, 417) : « Post sanctæ lætitiæ dies quos in honorem Domini resurgentis et in cselum ascen­ dentis exegimus, et post acceptum Spiritus Sancti donum, salu­ briter et necessario consuetudo ordinata est jejunii, ut si quis forte inter ipsa festivitatis gaudia negligens libertate et licentia immode­ rata aliqua præsumpsit, hoc abstinentia censura castiget. » 467. — Tamen etiam est jejunium exultalionis, quod illis qui Spiritum Sanctum acceperunt, competit. Cum gaudio enim spirituali etiam afflictio corporalis se compatitur. Unde non fit genuflexio et alleluia cantatur : quod in aliis jejuniis non observatur. 468. — Ad sextum dicendum quod in solemnitatibus præcipuis vigilias jejunamus, ut paratiores ad devotionem festi simus, et ut gaudium æternum quod per solemnitates temporales signi­ ficatur, ad tribulationes præsentis vitæ quas sancti passi sunt, subsequi demonstretur. 469. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod jejunium, quantum est de se, nullo tempore est prohibitum. Unde, sicut dicit Isidorus (1. IDe Eccles, offtc., c. 43 ; L. 8, 775), sancti Patres in deserto tempore paschali jejunabant, excepto die dominicæ resurrectionis, in quo non videtur conveniens jejunare, eo quod tota Ecclesia lætitiæ festum agit. 470. — Unde non est conveniens quod aliquis illo die operibus afflictionis intendat, quia turpis est omnis pars quæ suo toti non congruit, ut dicit Augustinus in lib. Confess., (Ill c. 8 ; L. 32, 689). Sed per accidens posseP esse jejunium alicujus in die jeslo illicitum, si adeo pertinaciter jejunium teneret quod non cre­ deret per devotionem festi utilitatem jejunii compensari posse. 471. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dies resurrec­ tionis, ut dictum est (469), totus est lætitiæ ; unde et cantatur : « Hæc dies quam fecit Dominus, etc.4 ». Et ideo in illa præ aliis non congruit tristitiae signa ostendere. Et quia in singulis domi­ nicis memoria resurrectionis agitur, ideo in diebus dominicis secundum communem consuetudinem Ecclesiæ jejunia inter­ mittuntur. 472. — Ad secundum dicendum quod quia illi in magna 1. F. « annis ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3· Ed. « exultemus et lætemur in ea ». « potest ». ■— 4. Ed. 720 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tristitia demersi erant propter tribulationes undique immi­ nentes, ideo ab his quæ tristitiam ingerere possunt, abstrahe­ bantur, ut in spe divini auxilii gauderent. 473. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod competens hora comedendi in diebus jejunii est hora nona. Et hæc est ab Ecclesia instituta et communiter observata ; quia secundum communem cursum comedendi est hora sexta ; quia cibus non debet apponi quousque natura circa cibum praeceden­ tem occupata est. Occupatur autem in cibo assumpto dupliciter. 474. — Primo digerendo ipsum, et quia1 digestio fit per calorem, ideo illud tempus digestioni est congruum in quo calor naturalis ad interiora revocatur, scilicet nox2 propter3 subtrac­ tionem radiorum solis, et propter somnum in quo intenduntur virtutes naturales. 475. — Secundo cibum jam decoctum deducendo per membra, quibus debet assimilari. Et ad hoc requiritur quod calor nutri­ mentum deducens usque ad extremas partes corporis evocetur. Calor autem solis calorem naturalem ad exteriora evocat. Et ideo quando completur solis ascensus, quod fit hora sexta, quia tunc est circa medium, tunc ejus opus completum est. Et ideo tunc est tempus communiter sumendi cibum. 476. — Et quia jejunium Ecclesiæ debet esse poenale et satisfactorium, ideo supra hoc aliquid additur ; non autem tantum quod penitus humor cibi assumpti exsiccetur, aut virtus natu­ ralis debilitetur. Unde partito residuo tempore, hora nona occurrit, in qua cibus secundum Ecclesiæ statutum in diebus jejunii sumendus est. 477. — AD PRIMUM ergo dicendum quod legislator ponens legem communem, attendit ea quæ in pluribus accidunt; sed adaptationem ad singulos relinquit illis qui constituuntur legis dispensatores. 478. — Ad secundum dicendum quod nos nostro jejunio conformamur novo homini qui per passionem suam nos a vetus­ tate et tenebris revocavit. Et ideo illo tempore jejunium pri­ mum solvimus, quando Christus passionem suam finivit, scili­ cet hora nona. 479. — Sed ante hanc renovationem competebat vespertinum tempus jejunantium comestioni, ad significandum quod per cibum veteris hominis in tenebris4 peccati et mortis dejecti erant, a quibus non eruebantur, etiam post tribulationes praesentis vitæ ; quia in morte ad limbum descendebant qui erat tenebro­ sus locus. 1. F. « quoniam ». — 2. Ed. om. « nox ».— 3. α « per ». —4. Ed. « tenebras »* DISTINCTIO XV, QUÆST. Ill, ART. IV \ 721 ARTICULUS IV m \ \ [Supra, d. 8, q. 1, a. 4, sol. 2, ad 2 ; II-II, q. 147, a. 6.] W — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod POST UNAM1 COMESTIONEM JEJUNIUM NON SOLVATUR. Quia jejunium est determinatum ad subtractionem nutri­ ment. Sed non solum nutrimur cibo, sed etiam potu. Cum ergo potus assumptus praeter comestionem statutum ab Ecclesia jejunium non solvat, videtur quod nec etiam cibi bina assumptio. 2. ïræterea. Aqua potata impedit sumptionem eucharistiae, sicut Vt sumptio alterius cibi, quia solvit jejunium naturæ quod iequiritur in eucharistiam sumentibus, sicut et alii cibi. Si ergo aqua potata non solvit jejunium Ecclesiæ, videtur quod nec alius cibus assumptus. 3. Præterea. Electuaria etiam cibi quidam sunt. Sed eorum assumptio jejunium non solvit : quod patet ex communi con­ suetudine multorum, qui etiam diebus jejunii absque conscientia fractionis jejunii electuaria in magna quantitate manducant. Ergo nec ciborum aliorum iterata assumptio jejunium solvit. 4. Præterea. Odor jejunium non solvit. Sed odore aliqui reficiuntur, sicut et cibo. Ergo nec cibus. 481. — SED CONTRA est, quia in hoc distinguuntur jeju­ nantes a non jejunantibus, quia semel manducant. Si ergo bina comestio jejunium non solveret, non esset differentia inter jeju­ nantes et non jejunantes. [Π] [II-II, q. 147, a. 8.] 482. — ULTERIUS, Videtur quod esus carnium jeju­ nium NON SOLVAT. 1. Quia jejunium est institutum ad comprimendum concu­ piscentiam. Sed vinum magis inflammat concupiscentiam quam carnes. Cum ergo potus vini non solvat jejunium, nec esus carnium solvet. 2. Præterea. Legumina inflativa sunt et sic ad luxuriam provocant. Sed esus eorum non solvit jejunium. Ergo nec esus carnium. 3. Præterea. Pisces aliqui ita delectabiliter comeduntur sicut carnes aliorum animalium. Sed nulla caro piscium comesta jeju­ nium solvit. Ergo nec carnes avium aut2 quadrupedum. 1. RANVP. « per binam >». — 2. α « nec ». 722 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 4. Præterea. Sicut in diebus quadragesimæ1 abstinetur a carnibus, ita ab2 ovis et lacticiniis. Sed in diebus jejunii quida/n lacticiniis et ovis utuntur. Ergo et carnibus uti possunt side hoc quod jejunium solvatur. 483. — SED CONTRA est generalis consuetudo Ecclesiæ, quæ jejunantibus usum carnium interdicit. [III] [II-II, q. 147, a. 7, ad 3.J 484. — ULTERIUS. Videtur quod anticipatio temporis JEJUNIUM NON SOLVAT. 1. Sicut enim non servat tempus ab Ecclesia statutum3 qui tardat comestionem, ita nec ille qui anticipat. Sed ille fui tar­ dat, non solvit jejunium ab Ecclesia institutum. Ergo nec ille qui anticipat. 2. Præterea. Jejunium est actus abstinentiæ. Sed abstinentia impeditur non solum per anticipationem horae comestionis, sed etiam per alias conditiones, quæ hoc versu continental : Præpropere, laute, nimis, ardenter, studiose. Ergo cum « nimis» comedere quantum ad quantitatem non solvat jejunium, nec « ardenter », quantum ad aviditatem comedendi, nec « laute », quantum ad pretiosa quæ in cibum queruntur, nec « studiose », quantum ad exquisitum modum cibaria praepa­ randi, alias mortaliter peccarent qui hæc in diebus jejuniorum facerent4, quasi trânsgressores præcepti Ecclesiæ: quod durum est dicere ; videtur quod nec « præpropere » comedere, quod est tempus anticipare, jejunium solvat. 485. — SED CONTRA est quod dicit Concilium Cabillonense5 (Decret, de consec., d. 1, c. 15 ; L. 187, 1721) : « In quadra­ gesima nullatenus credendi sunt jejunare qui ante manducaverunt quam vespertinum celebretur officium. » Ergo anticipatio temporis solvit jejunium. 486. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod jejunium dupliciter solvitur: Uno modo quantum ad meritum, ita quod homo vel non meretur, vel minus meretur, et de hac solutione jejunii non intendimus ad præsens ; quia conditiones quæ meritum alicujus actus augent vel minuunt, indeterminatæ sunt, eo quod quandoque accidentaliter se habent ad actum meritorium. 487. — Alio modo solvitur jejunium, secundum quod est ab 1. Ed. « quadrag-esimalibus ». —. 2. F. om. « ab ». — 3. a « institutum ». — 4. Ed. « qui in diebus jejuniorum hoc facerent ». — 5. αηζ « Sabiloneum ». \ t I l ! > I , > . j ' DISTINCTIO XV, gUÆST. Ill, ART. IV 723 Ecclesia institutum, ex qua solutione homo efficitur1 transgres­ sor statuti Ecclesiæ de jejunio servando, vel saltem non obser­ vator, si2 ex dispensatione vel causa legitima dimittat. Et de ha\ solutione jejunii nunc quaerimus. 488. — Ad hoc autem præcipue valet considerare intentionem statuentis. Intendit autem Ecclesia certum modum statuere manducandi, ut scilicet semel in die jejunans manducet. Et ideo\si aliquorum sumptio, secundum quæ manducatio solet compleri, iteretur, jejunium prædicto modo acceptum solvitur. 48SL — Si autem aliqua sumantur quæ ad manducandum de se ordinata non sunt, sed ad alium usum, qui usus communiter manducatio non vocatur3, talis cibi vel potus sumptio præter manducationem unam ante vel post, non facit esse binam man­ ducationem. Et ideo talis sumptio jejunium non solvit. 490. +- AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis aliquis potus aliquo modo nutriat, tamen de se non ordinatur ad nutrien­ dum, sed magis ad dispositionem bonam eorum quæ nutriunt, ut scilicet per membra deducantur, et in stomachum4 non combu­ rantur. Unde sumptio potus manducatio non dicitur. Et ideo ille qui petat extra horam unicæ comestionis, non dicitur bis manducare. Et propter hoc nec statutum Ecclesiæ frangit, nisi fraudem faciat ; quia legem violat qui in fraudem legis aliquid facit. 491. — Ad secundum dicendum quod aqua etsi solvat jeju­ nium naturæ, quia aliquo modo nutrit, non tamen solvit jeju­ nium Ecclesiæ ; quia Ecclesia non attendit in statuendo id quod quocumque modo nutrire potest, sed id quod principaliter ad nutriendum ordinatum est. 492. — Ad tertium dicendum quod Quidam dicunt quod si electuaria comedantur ad delectationem, quod5 solvunt jeju­ nium ; si autem causa medicinæ sumantur, non solvitur jeju­ nium. 493. — Sed statutum positivæ legis non attendit intentionem observantis, sed ipsum actum ; eo quod motus virtutis non cadit in præcepto, sed est finis præcepti ; sed ex intentione potest ali­ quis mereri vel demereri. 494. — Et ideo dicendum quod electuaria, etsi aliquo modo nutriant, non tamen hic est principalis usus eorum. Unde nec loco manducationis sumi consueverunt. Et ideo talis sumptio jejunium Ecclesiæ non solvit, quamvis homo possit totaliter vel in parte ex hoc meritum jejunii perdere ; vel etiam mortaliter peccare, si sit immoderata libido. 1. α « fit ». — 2. Ed. « nisi ». — 3. α ad. « etiam ». — 4. Ed. « stomacho ».— 5. Ed. om. « quod >. 724 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 495. — Non tamen est transgressor praecepti Ecclesiæ nisi in fraudem sumeret, aut si eis quasi aliis cibis uteretur ad famem exstinguendam. 496. — Ad quartum dicendum quod odor non nutrit, ut patet, per Philosophum in libro De sensu el sensato (c. 5. 445a, 16 sq. ; 1. 14, n. 203-5), sed aliquo modo confortat. Unde non solvit neque jejunium naturæ neque jejunium Ecclesiæ. 497. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ille dicitur jejunium Ecclesiæ solvere qui statutum modum abstinendi ab Ecclesia non servat. Cum autem jejunium Eccle­ sia instituerit ad satisfaciendum et concupiscentiam reprimen­ dum, sicut determinavit1 abstinentiam jejunii quantum ad nume­ rum, ut scilicet semel tantum jejunans comederet ad afflic­ tionem carnis propter satisfactionem ; ita taxavit2 ut a carni­ bus abstineretur, quia hoc genere cibi praecipue concupiscentia fovetur et roboratur. Unde comestio carnium jejunium solvit ab Ecclesia institutum. 498. — AD PRIMUM ergo dicendum quod vinum concu­ piscentiam incitat inflammando per modum alterantis. Et quia tales alterationes non diu manent, ideo potus vini non adeo efficaciter operatur ad concupiscentiae fomentum, sicut esus carnium quo præcipue materia concupiscentiæ ministratur, et calor naturalis confortatur radicitus magis. Et ex alia parte subtractio vini nimis naturam debilitaret propter digestionis impedimentum. 499. — Et similiter dicendum ad secundum de inflatione leguminum, quod est accidentalis causa concupiscentiam pro­ vocans et cito transit. 500. — Ad tertium dicendum quod pisces frigidiores sunt naturaliter quam carnes, nec alimentum ita conveniens corpori præstant sicut alia» carnes. Unde non fuit tanta necessitas prohibendi pisces, sicut carnes. 501. — Ad quartum dicendum quod quadragesimale jeju­ nium arctius observatur quam alia jejunia, quia3 eo Christi jeju­ nium secundum modum nostrum imitamur. Et ideo, quamvis usus casei et ovorum in quadragesima sit generaliter interdictus, tamen in illis jejuniis apud diversos in his est diversus abstinentiae modus. 502. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut, dictum est(487),ille jejunium solvit qui Ecclesiæ determinationem non servat. Unde cum Ecclesia instituerit4 certum tempus come1. Ed. ad. « ad ». — 2. α « statuit ». — 3. N. ad. « in ». — 4. F. « instituit ». DISTINCTIO XV, gUJEST. IV, ART. I 725 dendi jejunantibus, qui nimis notabiliter anticipat, jejunium solvit. 503. — Non enim Ecclesia arctare intendit ad subtilem temporis inspectionem ; nec oportet astrolabium accipere ad horàm comestionis cognoscendam. 504. — Unde sufficit si circa horam illam quam Ecclesia instituit, jejunans sumat cibum, etiam si aliquantulum propter aliquam necessitatem anticiparet1. 509, — AD PRIMUM ergo dicendum quod omittere præcep­ tum Ecclesiæ non licet, sed supererogare licet. Et ideo cum tar­ datio Jioræ ad pœnalitatem jejunii faciat, licet tardare post horam,! sed non anticipare. 506. — Ad secundum dicendum quod ea in quibus non potest accipi certa mensura, non cadunt sub determinatione legislato­ ris. Et quia non potest accipi certa mensura in quantitate cibi vel aliis conditionibus numeratis, sicut in tempore accipi potest, ideo conditiones aliæ quatuor non cadunt sub determinatione præcepti Ecclesiæ. Et ideo quamvis per inordinationem circa illas circumstantias peccet et meritum jejunii amittat vel in toto vel in parte, non tamen Ecclesiæ statutum transgreditur. Et ideo jejunium non soluit. QUÆSTIO IV Deinde quæritur de oratione. Et circa hoc quaeruntur septem. Primo, quid sit oratio. Secundo, de modo orandi. Tertio, de speciebus orationis. Quarto, quid sit in oratione petendum. Quinto, quis possit orari. Sexto, cui competit orare. Septimo, de efficacia orationis. 1. Ed. « anticipet ». 726 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [I] [II-II, q. 83, a. 1.] 507. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ORATIO SIT QUIDAM AFFECTIVÆ PARTIS ACTUS. 1° Per Augustinum, qui sic definit orationem (lib. De spi­ ritu et anima, c. 50 ; L. 40, 8161 : « Oratio est pius affectus mentis in Deum directus. » 2. Præterea. Hugo de 8. Victore (in libro De modo orandi, c. 1 ; L. 176, 979) dicit quod oratio est « devotio quædarn ex com­ punctione procedens. » Sed devotio ad allectum pertinet. Ergo et oratio. 3. Præterea. Imperium et oratio non differunt nisi secundum relationem ad superiorem et ad inferiorem, secundum quod imperatur inferiori, sed oratur superior. Sed voluntas est quai imperat aliis viribus. Ergo ipsa etiam est cujus est orare et petere. 4. Præterea. Oratio exterior interius desiderium insinuat orantis. Sed oratio interior est quæ per exteriorem innotescit. Ergo oratio interior nihil aliud est quam interius-desiderium ; et sic ad affectivam pertinet. 508. — SED CONTRA. Super illud ps. (lxiii, 2) : « Exaudi Deus orationem meam, etc. », dicit Glossa quod « oratio est quando vota nostra Deo pandimus. » Sed pandere, sive demonstrare, est actus rationis. Ergo et orare. 509. — Præterea. Secundum Damascenum (lib. III De fide orthod., c. 24 ; G. 94, 10901, « oratio est petitio decentium a Deo. » Sed decentia importat ordinem alicujus ad alterum. Cum ergo ordinare sit rationis, et oratio1 rationis erit. [Π] 510. — ULTERIUS. Videtur quod sit actus doni et non VIRTUTIS. 1. Quia, secundum Hugonem de S. à'ictore (507) oratio est contemplationis pars. Sed contemplatio ad sapientiam perti­ net ; quia ea perficitur superior pars rationis, quæ contemplan­ dis æternis inhærel, ut Augustinus dicit (lib. XII De Trin.. c. 3 ; L. 42, 999). Ergo oratio est actus sapientiæ. 2. Præterea. Ut dicit Damascenus (509), « oratio est ascen1. F. « ratio ». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. I 727 sus intellectus inDeum1. »Sed ascendere in Deum ad donum intel­ lectus pertinet. Unde sexta beatitudo qua dicitur : « Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt », intellectus dono attri­ buitur, ut patet in Glossa Mat., v, 8. Ergo oratio est actus intellectus doni. 3. Praeterea. Gregorius dicit quod2 (1. XXXIII Morat., c. 23, n. 43 ; L. 76, 701] : « Orare est amaros gemitus in compunc­ tione resonare. » Sed gemere est actus scientiæ doni ; quia tertia beatitudo qua dicitur : « Beati qui lugent », ad donum scientiæ reducitur ; Mat., v, 5, in Glossa, et ab Augustino3, II lib. De doclr. christ., (c. 7, n. 10 ; L. 34, 39). Ergo oratio est actus doni. 511. —· SED CONTRA, à’idetur quod sit actus virtutis. Jac., i, 6 : « Postulet autem in fide nihil hæsitans ». Sed fides est virtus. Ergo oratio quæ est postulatio, est actus virtutis. 512. — Præterea. Augustinus dicit (Ep. 130 c. 8 ; L. 33, 499) : « Eides credit, spes et caritas orant et orando impetrant. » Sed spes et caritas sunt virtutes. Ergo oratio est actus virtutis. [Illj [II-II, q. 83, a. 2 ; III Cg. c. 95, 96 ; Compend. Theol. p. 2, c. 2 ; Mai. c. 6] 513. — ULTERIUS. Videtur quod oratio non sit actus CADENS IN PRÆCEPTO. 1. Quod enim voluntatis est, non est necessitatis. Sed ora­ tio maxime est voluntatis, quia est quædarn volitorum petitio. Ergo non est4 necessitatis. Et ita non cadit sub præcepto. 2. Præterea. Petitio non videtur aliquid aliud esse, nisi ut nostrum desiderium alteri innotescat. Sed superfluum est alicui exponere5 quod ipse scit. Ergo cum christiana religio non conti­ neat aliqua superflua præcepta, alias superstitio esset, videtur quod non cadat sub præcepto orare Deum, cui omnia desideria nostra sunt nota. 3. Præterea. Deus liberalissime sua dona6 dat. Sed liberalius datur quod sine precibus datur ; quia sicut Seneca dicit (lib. II De beneficiis, c. 1), « nulla res carius emitur quam quæ precibus empta est. » Ergo non debet per præceptum exigere preces de eo quod vult dare ; nec iterum de eo quod non vult dare ; quia quod Deus non vult, nos non debemus velle, ut sic sit conformitas nostræ voluntatis ad Deum ; et quod non debemus velle, non debemus petere. Ergo nullo modo oratio cadit sub præcepto. 514. — SED CONTRA. Super illud Lue., xviu, 1 : « Oportet 1. F. om. « in Deum ». —- 2. Ed. om. « quod ». — 3. « Nam ista scientia honæ spei hominem non se jactantem, sed lamentantem fecit. » Cfr. I de Sermone Do­ mini in monte, c. 4, n. 11 ; L. 34, 1234. — 4. Ed. om. «est ». —· 5. N. « expetere ». — 6. Ed. « bona ». 728 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM semper orare >', dicit Chrysostomus : «Dum dicit: Oportet, neces­ sitatem dicit. » Sed necessitas talis non potest esse nisi ex præcepto. Ergo oratio cadit sub præcepto. 515. — Præterea. Oratio contra jejunium et eleemosynam dividitur. Sed utraque illarum est in præcepto. Ergo et oratio. 516. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod, sicut dicit Cassiodorus (In ps. lxxxv ; L. 70, 610), oratio dicilur quasi oris ratio. Unde ex suo nomine oratio significat expressionem alicujus accus rationis per effectum1 oris. Habet autem ratio duos actus, etiam secundum quod est speculativa. Primus est componere et dividere. Et iste actus rationis expri­ mitur ore per orationem, quam Philosophus in I Periherm., (c. 4. 16b, 26 ; 1. 6) describit. Secundus actus rationis est discurrere de uno in aliud innotes­ cendi causa. Et secundum hoc syllogismus oratio quædam dicitur. 517. — Et quia sermones rhetorici qui conciones dicuntur, continent argumentationes ad persuadendum accommodatas, inde est etiam quod orationes dicuntur, et rhetores oratores. Et quia orationes istae, praecipue quantum ad genus causarum quod judiciale dicitur, ordinantur ad hoc quod aliquid a judice petamus — unde et in jure advocationes postulationes dicuntur — ideo translatum est ulterius hoc nomen ad significandum peti­ tionem quam Deo aliquis facit velut judici qui habet curam nostrorum actuum. Et sic definit Damascenus orationem : « Oratio est petitio decentium a Deo r ; sic enim loquimur2 hic de oratione. Et ideo cujus actus est petitio, ejus actus est oratio. 518. — Sciendum est ergo quod homo ab aliis animalibus dif­ fert quantum ad virtutem motivam pertinet3, in duobus. Primo quantum ad votitum vel concupitum : quod quidem aliis animalibus ex natura determinatum est, homini autem non. Secundo quan­ tum ad prosecutionem votiti sive concupiti ; quia alia animalia habent determinatas vias et instrumenta quibus sua desideria expleant. Et ideo quam cito in eis fit desiderii motus, tam cito membra ad actum applicant, nisi sit aliquid prohibens per vio­ lentiam. Homo autem non habet vias et instrumenta determi­ nata. Et ideo ratio homini4 subvenit in his duobus ; quia et inquirit proprium et determinatum bonum quod desiderari oporteat, et instrumenta ad opus determinat in prosecutione desiderati. 1. F. « affectum ». — 2. Ed. « loquitur ». — 3. N « ad virtutem et motivam partem ». ■— 4. E « hujusmodi ». j DISTINCTIO XV, QU7EST. IV, ART. I ! R ’ , ,μ, , * 729 519. — Et ideo in nobis actus rationis et1 præcedit et sequi­ tur actus voluntatis. Præcedit quidem, inveniens per consilium quid per voluntatem eligi oporteat ; sequitur autem per imperium, ordinando unicuique instrumento quid2 ei oporteat facere ; et hunc rationis actum imperativus modus exprimit in verbis. 520. — Instrumenta autem quæ ratio applicat per imperium ad prosecutionem vel consecutionem desiderati, non solum sunt vires animæ et membra corporis, sed etiam exteriores homines ; quia « quæ per amicos fiunt, aliqualiter per nos fiunt >·, ut Philo­ sophus dicit in III Eth. (γ 5. 1112b, 27-8; 1. 8, n. 477). Sed3 exteriores amici non sunt in potestate nostra, sicut sunt mem­ bra corporis et vires animæ. Et ideo applicatio prædicta4, ad consecutionem desiderati eorum quæ extra nos sunt quandoque3 dicitur imperium vel præceptum, quando scilicet illi sunt in potestate nostra. Quandoque autem dicitur petitio, quando non sunt in potestate nostra quasi nobis subjecti ; vel etiam depreca­ tio, si supra nos sunt. Unde sicut imperium est actus rationis, ita et6 petitio et deprecatio. Et hoc patet per Philosophum in I Eth. (a 13. 1102b, 15 ; 1. 20, n. 237), qui dicit quod « ratio ad optima deprecatur7. » 521. — Unde8 per consequens oratio esi actus rationis, applicantis desiderium voluntatis ad eum qui non est sub potestate nostra sed supra nos,scilicet Deum. Unde definitio Damasceni : « Oratio est petitio decentium a Deo », verissime essentiam ora­ tionis declarat. 522. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dirigere affectum mentis in Deum contingit dupliciter. Uno modo sicut in objectum. Et hoc modo affectus in Deum directus, est amor Dei. Et sic non loquitur hic Augustinus. 523. — Alio modo affectus in Deum dirigitur, ut in illum quo affectus mentis desiderantis explendus est. Et hanc direc­ tionem affectus in Deum facit ratio prædicto modo, applicando ad ipsum illud quod desiderat affectus. EI ipsa directio affectus in Deum oratio est. Unde definitio illa materialis est, secundum quod per rem directam significatur ipsa directio : sicut etiam quandoque per fidem significatur res credita. Et similis modus loquendi est cum dicitur quod « ratio est desiderium » boni, in Glossa I Thess., v, quia ipsum desiderium est res orata expleri. 524. — Ad secundum dicendum quod sicut in petitione exte­ riori dicitur aliquid esse petitio dupliciter : scilicet secundum oeritalem, ut cum dicimus : « Da mihi hoc », et secundum inlerpre1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « quod ». —· 3. Ed. ad. « etiam ». 4. Ed. ad* sed om. infra præter F. « eorum qui extra nos sunt ». — 5. Ed. om. « quandoque ». — 6. Ed. om. « et ». — 7. η « dedicatur », ζ quod ad optima adducatur » ; ed. « app icatur ». — 8. Ed. ad. « et >. 730 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM talionem quamdam, ut cum aliquis manum porrigit vel neces­ sitatem exponit; ita etiam interior oratio quæ fit ad Deum est quidem secundum rei veritatem actus rationis, ut dictum est1 (521), quodammodo Deum pulsantis. Sed recogitatio necessitatum propriarum et erectio spei ad Deum vel indicatio sui desiderii, vel etiam humiliatio spiritus ad Deum sunt quædam orationes per quamdam interpretationem. Et sic etiam « devotio oratio dicitur » ab Hugone de S. Victore (507). 525. — Ad tertium dicendum quod ille qui petit aut imperat aut deprecatur, advocat aliquid ad consecutionem finis vel prosecutionem intenti. Hoc autem non est voluntatis, quia ipsa simpliciter et absolute fertur in suum objectum, quod est finis ; sed est rationis, cujus est ordinare unum ad aliud. Et ideo pro­ prie accipiendo, imperium non est voluntatis. 526. — Sed dupliciter dicitur voluntas imperare. Uno modo per quamdam interpretationem, sive æquivalentiam ; quia enim imperans per imperium suum movet, ideo actus animæ ad quem motus statim sequitur, imperium dicitur. Et quia ad actum appetitivæ, si sit completus statim sequitur motus in corporalibus organis, ideo appetitivæ virtutes dicuntur imperantes motum. 527. — -Alio modo inquantum principium imperii in voluntate est. Advocare enim aliquem ad finem suum : quod ad imperium pertinet, præsupponit appetitum finis et est quædam prosecutio illius. Et propter hoc potential, vel artes operativæ seu habitus qui sunt circa finem, dicuntur imperare istis quæ sunt2 ad finem. Et secundum hoc voluntas quæ habet finem pro objecto, dicitur imperare, inquantum imperium, quod est actus rationis, in volun­ tate incipit, ad quam pertinet desiderium finis. 528. — Ad quartum dicendum quod verbum exterius pro­ latum est signum alicujus dupliciter. Uno modo immediate, illius scilicet ad quod significandum principaliter institutum est : sicut hoc nomen ignis significat elementum quoddam. Alio modo mediate, scilicet quando ipsa res quæ primo signi­ ficatur, accipitur ut signum alterius rei : sicut ignis significat caritatem propter aptitudinem quam habet illa res ad signifi­ candam caritatem ex similitudine quadam. 529. — Oratio igitur exterior vocalis significat immediate actum rationis deprecantis, si etiam oratio exterior per modum rationis proponatur ut cum dicitur (Sap., ix, 4) : « Da mihi sedium tuarum assistricem sapientiam. » 530. — Sed mediata significatione ipsum desiderium exprimit, 1. α ad. « et ». ·— 2. N. ad. « circa ea quæ sunt ». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. I 731 sicut principium a quo procedit, ut ex dictis patet (521). Et secun­ dum hoc intelligenda est praemissa descriptio orationis, quod « oratio est quando vota nostra Deo pandimus ». y ’’ . j ; j I i I ; I f v { I ; i '■» i I 531. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod oratio actus quidam est. Dicimus autem actum aliquem esse virtutis actum, si in sui ratione1 aliquid claudat quod ad ordinem virtutis pertineat, etiam si non omnia quæ ad virtutem requiruntur, in suai2 ratione contineat. Et ideo oportet quod illius virtutis actus ponatur ad quam pertinet illa conditio quæ sibi ordinem virtutis tribuit. 532. — Oratio autem3 ex genere actus non importat aliquam rationem virtutis : — quod genus est petitio — ; sed absolute actum potentiæ demonstrat, nulla circumstantia4 in bonum vel malum, vestitum. Adduntur autem a Damasceno (ubi supra) duæ differentiæ quæ ordinem virtutis demonstrant : scilicet « decentium » et « a Deo » : quod est petere5 quod oportet et a quo oportet. 533. — Sed prima conditio non complet rationem orationis, quia si ab homine decentia petamus, talis petitio oratio non dici­ tur ; nec etiam est de essentia orationis, quia si etiam quis indecentia petat a Deo, orat quidem, sed carnaliter orat. Unde illa conditio magis pertinet ad bene esse orationis quam ad rationem suæ speciei. 534. — Relinquitur ergo quod ex hoc oratio speciem trahit et ad rationem virtutis trahitur, quod est a Deo petitio. Cum autem petitio sive deprecatio quæ ad superiorem fit, reverentiam habeat adjunctam ex qua impetrare nititur quod intendit ; constat quod oratio ex hoc efficaciam habet ad impetrandum illud pro quo oratur, quod Deo reverentiam exhibet. Unde cum reverentiam Deo exhibere sit actus latriæ, ut in III lib. d. 96 (23) dictum est, oratio actus latriæ erit elicitive. 535. — Nec obstat quod latria in voluntate est, non in ratione, cujus actus est oratio ; quia justitia, cujus pars est latria, mate­ rialiter utitur actibus omnium virium, ut ex eis reddat cuilibet quod suum est. Unde cohibet actum concupiscibilis, ne quis7 mcechetur ; et actum irascibilis, ne quis occidat ; et similiter utitur actu rationis, ut ex eo Deo reverentiam exhibeat . 536. — Et quia latria est virtus, et non donum, ut dictum est in III lib., d. 348 (q. 1, a. 1) ; ideo oratio erit actus virtutis, et non doni. 537. — AD PRIMUM ergo dicendum quod contemplatio 1. Ed. « rationem ». — 2, Ed. « sui ». — 3. ηζ ad. «est». -— 4. Ed. ad. «vel» — 5. N. om. « quod est petere ». — 6. Ed .om. « d. 9 ». — 7. Ed. « aliquis ». — 8. Cfr. m s. d. 9 (24). 732 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM aliquando sumitur1 stride pro actu intellectus divina meditantis. Et sic contemplatio est sapientiæ actus. Alio modo communiter pro omni actu quo quis a negotiis exterioribus sequestratus soli Deo vacat : quod quidem con­ tingit dupliciter : vel inquantum homo Deum loquenlem in Scripturis audit, quod fit per lectionem ; vel inquantum Deo loquitur, quod fit per orationem. 538. — Meditatio autem ad utrumque se habet quasi medium inter ea ; quia ex hoc quod nobis loquitur in Scripturis, ei per meditationem intellectu et affectu præsentamur : et sic præsentati ei, vel præsentem eum habentes, ei loqui possumus per orationem. Et ideo posuit Hugo2 1res contemplationis partes : primam lectionem, secundam meditationem, tertiam orationem. Nec tamen oportet quod sit oratio sapientiæ actus ab ea elicitus, quamvis sapientia per meditationem viam orationi paret3. 539. — Ad secundum dicendum quod ascensus intellectus in Deum est duplex. Dnus quo ascendit in ipsum cognoscendum. Et talis ascensus pertinet ad donum intellectus. Sed de hoc non loquitur Damas­ cenus. 540. — Alius est ascensus in Deum ut in quo auxilium quærit, sicut4 in ps. (cxxu, 1), dicitur : « Ad te levavi oculos meos qui habitas in cælis. » Et talis ascensus est oratio. L'nde non sequi­ tur quod sit actus doni intellectus ; sed potest ipsum præsupponere, sicut secundus ascensus præsupponit primum. 541. — Ad tertium dicendum quod gemitus sive fletus nec5 est oratio per essentiam, sed est quasi fundamentum orationis. Superflua enim videtur petitio, ubi necessitas deest. Et ideo recognitio suæ miseriæ qua indigentem se aliquis videt et sibi subvenire non posse6, quæ gemitum in affectu facit, quasi oratio reputatur a Deo. Et propter hoc Augustinus dicit (Ep. 130 de orando Deum, c. 10 ; E. 33, 5011 quod7 « orationis negotium plus gemitibus quam verbis agitur, plus fletu quam affatu. » 542. — AD EA QUÆ IN CONTRARIUM OBJICIUNTUR, dicendum est8 quod fides, spes et caritas prresupponuntur ad latriam, ut in III lib. d. 99 (33) dictum est ; et sic etiam10 actus orationis eis attribuitur. Tamen etiam ad orationem secundum propriæ sepeiei ratio­ nem habent aliquam convenientiam, et præexiguntur ad eam. Petitio enim frustra ad aliquem dirigitur, nisi credatur quod 1. Ed. « capitur ». — 2. a « Hic ». — 3. Ed. « præparet ». — 4. Ed. « ut ».— 5. Ed. « non ». — 6. Ed. « potest ». — 7. Ed. « quia ». — 8. Ed. om. « est ».— 9. Ed. om. « d. 9 ». — 10. Ed. om. « etiam ». DISTINCT ΙΟ XV, OUÆST. IV, ART. I 1 . ; I r i i i J ζ i ' 733 petitum præstare possit, et speretur quod velit. Et est præsumptuosa petitio, nisi ei fiat qui aliquo modo petenti unitus sit. Unionem autem caritas facit. 543. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod oratio cadit sub præcepto et determinate et indeterminate. Determinate quidem ad aliquas orationes ex præcepto tenentur illi qui ex ollicio sunt medii inter Deum et populum constituti, sicut1 sunt2 ministri Ecclesiæ. Unde ex ofiicio eis incumbit preces ad Deum in persona totius Ecclesiæ fundere. Et ideo ex statuto Ecclesiæ tenentur ad horas canonicas dicendas. 544. — Sed indeterminate ad orationem quilibet tenetur ex hoc ipso quod tenetur ad bona spiritualia, sibi procuranda, quæ non nisi divinitus dantur. Unde alio modo procurari non pos­ sunt, nisi ut ab ipso petantur. Et etiam ex hoc ipso quod caritatis præcepto tenetur proximum sicut seipsum diligere, tenetur ei in necessitate beneficus esse, non solum per corporales eleemosynas, sed etiam per spirituales : quarum una est oratio, ut prius dictum est (218). 545. — Sed omnibus etiam qui Ecclesiæ ministerio non fun­ guntur, videtur ab Ecclesia determinatum tempus orandi sta­ tutum esse, cum ex canonum statuto teneantur diebus festis divinis officiis intéressé, ut ministris pro populo orantibus suam intentionem conforment. 546. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex hoc ipso quod aliquid est voluntatis, excluditur necessitas absoluta vel etiam coactionis, non autem necessitas ex suppositione finis ; quia amor qui maxime voluntarius est, necessarius est si quis velit ad salutis finem pervenire. Et hoc modo etiam oratio necessaria est, et sub præcepto cadens respectu eorum quorum voluntas sub necessitate praedi­ cta cadit. 547. — Ad secundum dicendum quod per orationem præcipimur vota nostra Deo pandere, non ut eum doceamus quid desideremus, sed ut affectum et intellectum nostrum dirigamus in illum. 548. — Ad tertium dicendum quod Deus orationem acceptat et de eo quod dare vult, et interdum de eo quod dare non vult. [De eo quod dare vult3] ut idonei simus ab ipso accipere : quod non esset, si ab eo non speraremus quod desideramus. 549. — Nec esse durum homini debet se Deo per orationem subjicere, sicut homini per preces ; quia in hoc totum bonum 1. ζ « sicuti », η om. — 2. Ed. om ·« sunt ». — 3. Cod. om. « de eo quod dare vult ». 734 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nostrum consistit quod Deo subditi simus, non [autem in hoc quod homini subdamur. 550. — De eo autem quod dare non vult ; quia ipse vult1 pie velle quod ipse juste non vult, sicut in fine primi libri dictum est (d.48, a. 4). ARTICULUS II [I] [III Seni., d. 9, 103 ; II-II, q. 83, a. 12.] 551. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod ORATIO NON DEBEAT ESSE VOCALIS, SED MENTALIS TANTUM. 1. Oratio enim debet esse occulta, et ad Deum tantum ; quia est petitio decentium a Deo (509). Unde dicitur Ματ., vi, 6 : « Tu autem, cum oraveris, intra in cubiculum », etc2. Sed oratio vocalis non est occulta, nec ad Deum tantum esse videtur ; quia Deus ad cor respicit, non ad voces. Ergo oratio sine voce esse debet. 2. Præterea. Oratio est pars contemplationis. Sed contem­ platio non existit in aliquo exteriori actu, sed tantum in inte­ riori. Ergo oratio non debet voce exteriori fieri. 3. Præterea. Per orationem debet intellectus in Deum ascen­ dere, secundum Damascenum (in lib. III De fide orth. c. 24 ; G. 94, 1090) et affectus in ipsum2 dirigi, secundum Augustinum (507, 1). Sed occupatio animæ circa corporales actus retrahit ascensum intellectus et affectus ad divina ; quia anima non potest intense circa diversa occupari. Ergo oratio debet esse sine voce tantum in corde. 552. — SED CONTRA est quod dicitur in ps. (cxli, 2) : « Voce mea ad Dominum clamavi. » 553. — Præterea. Oratio est actus latriæ, ut dictum est (534). Sed actus latriæ non solum in interioribus actibus, sed etiam in exterioribus consistit. Ergo oratio non solum debet esse in corde, sed etiam in voce. [II] [II-II, q. 83, a. 14; III Cg. c. 96 ; Rom. c. 1, ]. 5 ; Coloss. c. 1, 1, 2, I Thessa, c. 5, I. 2.] 554. — ULTERIUS. Videtur quod oratio non debeat4 ESSE DIUTURNA. 1. Mat., vi, 7 : « Orantes aulem nolite multum loqui. » Sed qui diu vocaliter orat, multum loquitur. Ergo oratio vocalis ad minus non debet esse diuturna. 1. Ed. ad, «nos».— 2. Ed. om. « etc. ».— 3. Ed. «Deum».— 4. Ed. «debet». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. II 735 2. Præterea. Divinum praeceptum non est praetergrediendum. Sed Dominus praecepit orantes sic orare : « Pater noster n, etc. Ergo videtur quod non oportet alias orationes addere. 3. Præterea. Oratio ad Deum fusa debet esse cum fiducia Jac., i, 6 : « Postulet autem in fide nihil hæsitans. » Sed proli­ xitas petitionis est signum diffidentiae in petitionibus quæ ad homines diriguntur. Unde verba multiplicantur ad hoc quod animus ejus ad quem petitio dirigitur flectatur. Ergo oratio ad Deum non debet esse diuturna. 555. — SED CONTRA est I Tim., v, 5 : « Quæ vere dissoluta est vidua1... vacet orationibus die ac nocte. » Ergo oratio debet' esse diuturna. 556. — Præterea. « Omnis Christi actio nostra est instructio » (d. 13, 55). Sed Christus legitur diutius orasse, ut patet Luca» xxii, 43. Ergo oratio nostra debet esse diuturna. [III] [Cfr. 553] 557. — ULTERIUS. \’idetur quod nunquam debeat ali­ quis AB ORATIONE2 CESSARE. 1. Lucæ, xviii, 1 : « Dicebat autem ad eoss similitudinem, quo­ niam oportet semper orare, el nunquam deficere. » 2. Et*præterea. I Thess., ult., 17 : « Sine intermissione orate. » 3. Præterea. Oratio est quædam annuntiatio desiderii ad eum per quem explendum exspectatur. Sed homo semper debet desiderare ea quæ oranda sunt, scilicet bona spiritualia. Ergo oratio debet esse semper. 558. — SED CONTRA. Quando homo orat, non potest ope­ ribus misericordiæ vacare. Sed quandoque tenetur eis vacare. Ergo orare non semper homo debet5. 559. — Præterea. Oratio, secundum Hugonem (507), est pars contemplationis. Sed homo non semper debet vacare contemplationi, sed quandoque ad actionem se extendere. Ergo non debet semper orare. [IV] [II-II, q. 83, a. 13 ; Z Cor., c. 14, 1. 3.] 560. — ULTERIUS. Videtur QUOD ACTUALIS ATTENTIO SIT DE NECESSITATE ORATIONIS. 1. Quia, sicut dicit Gregorius (Hugo in reg. S. Aug. c. 3 ; 1. Ed. « vere vidua est ct desolata... ». — 2. η om. «àb oratione».— 3. Ed. «illos » — 4. F. om. « Et ». — 5. Ed. < homo non semper debet orare ». 736 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM L. 176, 891) : « Illam orationem Deus non audit, cui ille qui oral non intendit. » Sed ad hoc fit oratio ut a Deo exaudiatur. Ergo supervacua est oratio, si sit sine attentione. 2. Præterea. Hugo de Sancto Victore dicit (507) : «Si cum orationem fundimus, aliud quodlibet in corde versamus, etiam si illud bonum sit, a culpa liberi non sumus. » Sed oratio quæ habet culpam adjunctam non habet suam efficaciam. Ergo requiritur ad orationem actualis attentio. 3. Præterea. « Oratio est ascensus intellectus in1 Deum », secun­ dum Damascenum (508). Sed quando deest attentio, intellectus non ascendit in Deum. Ergo non est oratio. 4. Præterea. Omne opus virtutis debet ex electione procedere. Sed oratio est opus virtutis. Ergo debet esse cum attentione, sine qua non est electio. 561. — SED CONTRA est quod nullus tenetur ad impossibile. Sed impossibile est mentem diu attentam teneri ad aliquid quin ad alia subito rapiatur. Ergo non est de necessitate orationis quod semper comitetur ipsam attentio. 562. — Præterea. In aliis operibus meritoriis non requiritur quod semper adsit actualis attentio : sicut non oportet quod ille qui peregrinatur, semper de peregrinatione sua cogitet. Ergo videtur quod nec in oratione sit necessarium. [V] [II-II, q. 83, a. 13.] 563. — ULTERIUS. Videtur ouod attentio orationi NOCEAT. 1. Quia, ut dicit Hugo de Sancto Victore (lib. De modo orandi, c. 2 ; L. 176, 980), « pura esi oratio, quando ex abundantia devotionis mens ita accenditur ut cum se postulatura ad Deum con­ verterit, etiam suæ petitionis obliviscatur. » Sed qui obliviscitur suæ petitionis, non videtur attendere orationi. Ergo cum ora­ tio maxime debeat esse pura, videtur quod impediatur oratio per attentionem. 2. Præterea. Sicut intentio orationem dirigit, ita etiam alios exteriores actus. Sed in aliis exterioribus actibus plurimum noceret, si actualis intentio semper adesset ; quia optimus citharædus pessimus redderetur, ut Avicenna dicit. Ergo nocet atten­ tio, si continue adsit orationi. 3. Præterea. Non potest mens humana ad plura simul intenta esse. Sed aliquando oportet orantem esse attentum ad finem quem intendit, vel ad cogitandum de Deo cui orationem fundit : 1. Ed. « ad ». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. II 737 quod omittere orationi nocet. Ergo nocivum est oranti, si sem­ per ad orationem quam facit attentionem habeat. 564. — SED CONTRA. Augustinus dicit (in Regula, n. 3 ; L. 32, 1379) : « Psalmis et hymnis cum oratis Deum, hoc versetur in corde quod profertur in ore. » 565. — Præterea. Joan., iv, 24 : « Spiritus est Deus ; et eos qui adorant eum, oportet in spiritu et veritate adorare. » Ergo attentio quæ facit spiritu orare, orationi non nocet. 566. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod est duplex oratio : scilicet privata quam quisque pro se facit ; et publica quæ facienda incumbit ministris Ecclesiæ, ut dictum est (543). Et quia hæc publica oratio non fit ab orante solum pro se, sed pro aliis ; ideo non debet solum esse mentalis, sed etiam vocalis, ut per orationem voce expressam etiam alii ad devotionem excitentur, et ad continuandum intentionem suam orantibus. Et propter hoc etiam cantus ab Ecclesia instituti sunt. Unde Augustinus dicit de seipso (lib. IX Confess., c. 7 ; L. 32, 769) quod flebat uberrime in hymnis et canticis suave cantantis Ecclesiæ, et quod voces illse influebant auribus ejus, et eliquabatur veritas in cor ejus. 567. ·— Oratio autem privata est quam quis pro seipso facit. Et hæc quidem potest et voce et sine voce fieri, secundum quod magis orantis animo suppetit. 568. — Sed tamen vox orationi adjungitur propter quatuor. Primo ut homo excitet seipsum verbis ad devote orandum. Secundo ut intentionem custodiat ne evageiur ; magis enim tenetur ad unum, si verba etiam orantis affectui conjungantur1. Tertio ex vehementia devotionis in orante vox sequitur : quia motus superiorum virium, si sit fortis, etiam ad inferiores redun­ dat. Unde et cum mens orantis per devotionem accenditur, in fletus et suspiria et jubilos et voces inconsiderate prorumpit. Quarto propter debitum justitiæ ; quia Deo cui reverentia exhibetur, non solum mente, sed etiam corpore serviendum est. 569. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut dicit Gre­ gorius (Hom. 11 in Evang., η. 1 ; L. 76, 1115), « bonum opus sic debet agi in publico, ad ædificationem scilicet2, ut semper inten­ tio maneat in occulto ». Unde ille qui publice orat, si exterius non gloriam hominum, sed solius Dei quærit, in occulto manet inten­ tio, et soli Deo orat per intentionem ; etsi etiam proximo inno­ tescat oratio ad ædificationem. 570. — Ad secundum dicendum quod actus immediate ad Deum directi, etiamsi exteriores sint, ad vitam contemplativam 1. Ed. ‘conjunguntur ». — 2. α « ita ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. 25 738 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM pertinent, et sunt contemplationis partes, secundum quod large accipitur ; quamvis non sint, secundum quod stricte sumitur pro ipsa meditatione sapientiae, ut dictum est (.537). Unde etiam lectio quæ immediate ad meditationem divinorum ordinatur, pars contemplationis ponitur quæ fit voce quandoque. 571. — Ad tertium dicendum quod quando duæ vires ordi­ natae sunt ad idem, una non impedit aliam in suo actu, sed magis juvat, sicut sensus imaginationem, quando ad idem ordinantur. Sed1 intentio expressa per vocem non impedit ascensum intel­ lectus ad Deum, nisi nimia cura in verbis proferendis fiat, sicut illi qui verba composita in oratione proferre nituntur. 572. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in oratione praecipue attenditur orantis devotio. Et ideo tantum . debet oratio protendi, quantum devotio orantis conservari potest. Et ideo si diu possit devotio conservari, debet oratio esse diu­ turna et prolixa. Si autem prolixitas fastidium vel tædium pariat, oratio non est diutius protrahenda. 573. — Unde Augustinus in lib. De orando Deum (c. 10, n. 20 ; L. 33, 501) : « Dicuntur fratres in Ægypto crebras quidem habere orationes, sed eas tamen brevissimas el raptim quodammodo jacu­ latas, ne illa vigilanter erecta, quæ oranti plurimum necessaria est, per productiores2 moras evanescat atque hebetetur intentio ; ac per hoc ipsi satis ostendunt hanc intentionem sicut non esse obtundendam si durare non potest, ita si perduraverit, non esse rumpendam. » 574. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum Augu­ stinum ibidem, « absit ab oratione mulla locutio, sed non desit multa precatio, si fervens perseveret intentio. Nams multum loqui est in orando rem necessariam superfluis verbis agere. Multum autem precari est ad eum quem precamur, diuturna et pia cordis exercitatione pulsare. » 575. — Ad secundum dicendum quod sicut Augustinus in eodem libro (c. 12, n. 22 ; L. 33, 503) dicit : « liberum est aliis atque aliis verbis », scilicet ab his quæ in oratione dominica petuntur, « eadem tamen » secundum rem « in eodetrd dicere ; sed non debet esse liberum alia secundum rem dicere. » Et ideo præcepto dominico non obligamur ad verba illa, sed solum ad res illas petendas a Deo ; quia, ut in eodem libro (et cap. 12, n. 22, coi. 502) dicit. « quælibel alia verba dicamus quæ affectus orantis vel præcedendo format ut clareat, vel consequendo 1. F. « Sic ». —- 2. Ed. « diuturniores ». — 3. α om. « pam » ; ζ « non ». — 4. Ed. et Migne « crando ». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. II i 739 accendii1 ul crescal, nihil aliud dicimus quam quod in oratione dominica positum est, si recte ei congruenter oramus. » 576. — Ad tertium dicendum quod petitio fit homini ad hoc quod desiderium petentis ei innotescat ad flectendum ipsum verbis. Sed orationem ad Deum fundimus, ut desiderium nos­ trum exerceamus. El ideo utile est diu orare, si diuturna exerci­ tatione desiderium crescat. 577. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod aliquis actus dicitur durare dupliciter : aut secundum essentiam ; aut secundum virtutem, sive effectum suum : sicut motio ejus qui lapidem projicit, durat per essentiam actus dum manum lapidi movendo apponit ; sed virtus motionis manet dum lapis ex vi impulsionis primæ movetur. 578. — Similiter etiam dico quod orationis duratio potest dupliciter considerari. Vel secundum essentiam actus. Et sic non debet aliquis continue orare vel semper, quia opertet etiam inter­ dum circa alia occupari. Vel secundum virtutem. Et sic ejus virtus præcipue quantum ad sui initium manet in omnibus operibus aliis quæ facimus ordinate, quia omnia ad vitam æternam habendam ordinare debemus. Et ideo desiderium vitæ æternæ quod est orationis principium, manet in omnibus operibus bonis secundum vir­ tutem. Et propter hoc dicitur in Glossa I Thess. (uti. 17) (L. 114, 620) : « Non cessat orare qui non cessat bene agere. » 579. — Et sicut virtus motionis primæ continue debilitatur, ut quandoque lapis impulsus quiescat, vel contrario modo’ moveatur, nisi iterum impellatur ; ita, ut dicit Augustinus (ibid. c. 9 ; L. 33, 501), « a curis vitæ desiderium quodammodo tepescit. Et ideo certis horis ad negotium orandi mentem revoca­ mus, ne desiderium quod tepescere inceperat, omnino frigescat. » 580. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Dominus per hoc quod dixit quod oportet semper orare, non intendit quod ora­ tionis actus nunquam interrumpatur, sed quod non interrum­ patur quasi nunquam resumpturus3 : quod quidem4 faciunt qui si statim non exaudiuntur, ab oratione cessant ; quia orationis diuturnitate impetratur quod petitur, sicut per exemplum Domi­ nus probat. 581. — Ad secundum dicendum quod sicut Augustinus dicit (ubi supra) » sine intermissione orare, nihil aliud est quam beatam vitam sine intermissione desiderare. » 582. — Vel dicendum quod sine intermissione orare ibi accipit Apostolus, ut ab oratione statutis horis non desistamus ; 1. Migne « attendit ». — 2. a « motu ». — 3. N. F. « resumendus ». — 4. α « quidam ». 740 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM vel ut per beneficia pauperibus exhibita eorum orationes nostras faciamus, etiam quando nos ab oratione desistimus, ut in Vilis Patrum quidam sanctus exponit (lib. III, n. 212 ; et lib. V, libell. 12, n. 9 ; L. 73, 807, 942). Ad tertium patet solutio ex dictis. 583. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod attentio actualis requiritur ad orationem aliquo modo, vel ad evitandam1 transgressionem quæ est in illa oratione quæ est in præcepto, vel ad meritum in illa quæ non est in præcepto ; sed non omnibus modis. Sicut enim dictum est (577), aliquis actus manet per essentiam et virtutem quandoque ; sed quandoque transit actu et manet virtute, sicut in exemplo de projectione lapidis patuit. Et sic manere actum in virtute est quidam medius modus inter ipsum esse in habitu et in actu ; quia quod in habitu est, neque virtute neque per essentiam actus est. 584. — Secundum hoc ergo dico quod attentio in oratione manere debet semper secundum virtutem, sed non requiritur quod semper maneat per essentiam actus. Manet autem secun­ dum virtutem, quando aliquis ad orationem accedit cum inten­ tione aliquid impetrandi, vel Deo debitum obsequium reddendi, etiam si in prosecutione orationis mens ad alia rapiatur ; nisi tanta fiat evagatio, quod omnino depereat vis primæ intentionis. Et ideo oportet quod frequenter homo cor revocet ad seipsum. 585. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Gregorii intelligendum est, quando attentio nullo modo orationi conjungitur. Ad secundum dicendum quod verbum Hugonis intelligen­ dum est quando aliquis ex proposito mentem ad alia distrahit in orando ; tunc enim sine culpa non est, præcipue si in aliis sponte se occupat quæ mentem distrahunt, sicut sunt exteriora opera. Et si ad contrarium mens evagetur, etiam culpa mortalis erit. Si autem sine hoc quod percipiamus, mens ad alia evagetur, vel culpa caret, vel parvissima culpa est, nisi præcedens cogita-· tio ex qua contingit evagatio talis, in culpa esse dicatur. 586. — Ad tertium dicendum quod ascendit intellectus in Deum, quando orationem ad Deum ordinavit, et virtus illius ascensus in tota oratione manet. 587. — Ad quartum dicendum quod in operibus virtutis non oportet quod semper actualis electio adsit, sicut non oportet quod ille qui eleemosynam dat, semper de eleemosyna cogitet ; sed sufficit semel cogitasse, dum eleemosynam dare disposuit ; nisi contraria cogitatione præcedens intentio interrumpatur. 1. Ed. « vitandum ». — J i i H DISTINCTIO XV, QWEST. IV, ART. Ill 741 588. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod at­ tentio in oratione potest esse triplex1 : primo enim est attentio ad verba quibus petimus ; deinde ad petitionem ipsam ; et ad ea quæ petitionem ipsam circumstant, sicut est necessitas pro qua petitur, Deus qui rogatur et alia hujusmodi. Et quæcumque harum attentionum adsit, non est reputanda inattenta oratio. Unde etiam illi qui non intelligunt petitionis verba, ad ' orationem attenti esse possunt. Sed tamen ultima attentio est laudabilior quam secunda, et secunda quam prima. 589. — Et quia anima non potest vehementer attenta esse ad diversa, ideo prima attentio potest nocere, ut minor sit orationis fructus, si secundam evacuat ; vel secunda, si tertiam omnino tollat ; sed non e contrario. 590. — Tamen attentio, communiter accipiendo, non nocet, sed multum prodest, ut ex verbis Augustini inductis apparet. 591. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quando mens per dilectionem in Deum ita rapitur, ut petitionis suæ immemor sit, tunc2 attentio orationi adest, ut dictum est (589) ; quamvis non secunda vel prima, sed tertia. 592. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de prima attentione : quæ, si sit nimia, ineptam interruptionem faciet, scilicet si in singulis verbis homo cogitare velit qualiter formanda sint’ ; quandoque etiam faciet errorem, quia sic cogi­ tanti minus verba occurrent. Talis autem attentio sufficit ut sit tanta quanta sufficit ad integram verborum pronuntiationem. 593. — Ad tertium dicendum quod ea quæ habent ordina­ tionem ad invicem, possunt simul intelligi inquantum hujusmodi ; quia inquantum ad invicem* ordinata accipiuntur, sic intellectus eorum ordinem comprehendendo, ea unum facit. Et ideo simul potest intellectus ferri et ad orationem et ad orationis finem. Tamen in quocumque4 feratur, orationi debita attentio non • deest. ARTICULUS III [I] [II-II, q. 83, a. 17 ; Philip., c. 4, 1. 1 ; Z Tim. ; c. 2, 1. l.J 594. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur INCONVENIENTER SPECIES ORATIONIS quod DISTINGUANTUR. 1. I Tim., ii, 1 : « Obsecro, inquit5, primor> omnium obsecrationes 1. Ed. « duplex ». — 2. F. om. « tunc ». — 3. Ed. « sunt ». — 4. Ed. « quod•umque ». — 5. Ed. « igitur ». — 6. F. < primum ». 742 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM fieri, orationes, postulationes, gratiarum actiones. » Obsecrationes enim sunt adjurationes pro rebus difficilibus, ut dicit Glossa ibidem. Adjuratio autem quasi quamdam coactionem importat. Et sic reverentiam minuit quæ orationi debetur. Ergo obse­ cratio non est orationis species. 2. Praeterea. Non potest esse idem totum et pars. Sed oratio est cui hæ partes assignantur. Ergo non debet oratio etiam inter has partes assignari. 3. Præterea. Postulatio est idem quod petitio. Petitio autem est orationis genus, ut dictum est (520). Ergo postulatio non debet poni orationis pars. 4. Præterea. « Oratio omnis est petitio decentium a Deo », secundum Damascenum (lib. III De fide orth., c. 24 ; G. 94, 1090). Sed gratiarum actio non est petitio, quia est de jam acceptis. Ergo non est orationis species. [II] [Cfr. 593] 595. — ULTERIUS. Videtur quod etiam distinctio par­ tium orationis quam ponit Ambrosius (in lib. VI De sacram., c. 5 ; L. 16, 479), sit incompetens. 1. Dicit enim orationem dividi « in Dei laudem, supplicatio­ nem el postulationem et gratiarum actionem. » Non enim laudatur aliquid nisi quod ad alterum ordinatur, ut patet in I Elh. (all. 1101b, 21-23; 1. 18, n. 219). Sed Deus non est ad aliquid ordi­ nandus, sed ad ipsum omnia alia. Ergo non est laudandus, sed magis honorandus. Et ita laus Dei non est pars orationis. 2. Præterea. Laus, proprie, enuntiando aliquid de aliquo fit. Oratio autem non per modum indicativum quo enuntiatio completur, habet fieri, sed magis per modum imperativum. Ergo laus non est orationis pars. 3. Præterea. Supplicatio omnis est postulatio quædam. Ergo non debet unum contra alterum dividi. [III] [Cfr. 593] 596. — ULTERIUS. Videtur quod etiam partes quas Hugo de Sancto Victore assignat (lib. De modo orandi Deum, c. 2 ; L. 176, 970), sint inconvenienter positæ. 1. Dicit enim quod orationis partes sunt tres, scilicet « sup­ plicatio, postulatio, insinuatio ». « Insinuatio enim, ut dicit Tul­ lius in I Rhetoric., (n. 11) est quidam modus exordii. » Sed ad DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. Ill 743 Deum accedentes non indigemus exordio ; quia non est verbis flectendus. Ergo insinuatio1 non est orationis pars. 2. Præterea. Exordium præcedit omnes alias partes orationis rhetoricæ. Si ergo orationi ad Deum partes assignantur per similitudinem ad illam, videtur quod insinuatio sit prima pars orationis et non ultima. 3. Præterea. Supplicatio addere videtur supra postulationem modum quemdam humilitatis in postulando. Sed quod se habet ex additione ad aliud, est posterius. Ergo post postulationem supplicationem ponere debuit. 4. Præterea. Mat., vu, 7, Dominus videtur tres orationis partes ponere, dicens : « Petile et accipietis, quærile et invenietis, pulsate et aperietur vobis2. » Cum ergo hæ' partes in omnibus prædictis divisionibus omittantur, videtur quod omnes sint insufficientes. 597. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod partes orationis dupliciter accipi possunt : scilicet per modum partium integralium, et per modum partium sub­ jectivarum. Paries autem integrates orationis distinguuntur per ea quæ ad completam orationem requiruntur. 598. — Paries autem subjectivæ distinguuntur vel secundum diversitatem eorum quæ petuntur, vel secundum diversum modum petendi. 599. — Partes ergo orationis quas Apostolus assignat, utram­ que distinctionem habent adjunctam. Ouia enim ea quæ a Deo petimus, non ex nostris meritis impetrare præsumimus, et viam impetrationi3 claudit qui non de acceptis gratiam agit ; ideo ad complementum orationis primo requiritur sacrorum comme­ moratio quorum virtute difficilia quæcumque impetrantur ; et hoc fit per « obsecrationem » ; unde dicit Glossa quod de diffi­ cilibus est, sicut de conversione impii. 600. — Secundo ipsa petitio, quæ est vel de his quæ ad id quod principaliter petimus, ordinantur ; et sic est « oratio » quæ dici­ tur respectu bonorum viæ ; vel de his quæ principaliter peti­ mus, sicut sunt bona patriæ ; et respectu horum sunt « postu­ lationes ». 601. — Sequitur autem gratiarum actio, in qua oratio consum­ matur, ut sequenti orationi aditus pateat. 602. — Et secundum hoc etiam ut Glossa ibidem dicit (L. 114, 627) et4 partes Missæ distinguuntur ; quia ea quæ ante conse1. Ed. om. « insinuatio ». — 2. ζ et ed. om. tionis ». ■— 4. Ed. om. « et ». « vobis ». — 3. F. < impetra· 744 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM orationem dicuntur, sunt quasi quædam « obsecrationes)) ; eo quod fit commemoratio Christi et doctrinæ ipsius et sanctorum ejus. 603. — Ea autem quæ in consecratione dicuntur « orationes », quia sacramentum quod illis verbis conficitur, in via nos adju­ vat ; unde et viaticum dicitur. 604. — Quæ vero postea adduntur sunt postulationes, quia bona æterna postulantur et mortuis et vivis. 605. — Quæ autem post communionem dicuntur, « gratiarum actiones » sunt. x 606. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in jura­ mento assumitur divina veritas quasi firmior in testimonium veritatis a nobis dictæ ; ita in adjuratione semper assumitur potentior virtus ad impetrandum quod nos ex nostra infirmitate non possumus impetrare. Unde semper adjurans in se defectum profitetur. 607. — Sed quandoque illud quod adjuramus, assumitur ad inclinandum per violentiam : sicut cum sancti dæmones adjurant, ut de obsessis corporibus exeant. 608. — Quandoque autem assumitur ad inclinandum per bene­ volentiam, et sic Deum adjuramus per Filium suum, vel per sanctos suos, qui ei accepti supra nos fuerunt. Ei ideo reverentia per obsecrationem non minuitur. 609. — Ad secundum dicendum quod consuetum est quod nomen commune ad illam speciem trahatur quæ nihil addit dignitatis, vel minus quam aliæ species, supra commune. Sicut nomen Angeli, quod omnibus ordinibus commune est, infimo ordini attribuitur. Et similiter nomen orationis ad illam speciem trahitur secundum quamdam appropriationem, quæ minus habet de dignitate, scilicet qua petitur viæ bonum. 610. — Ad tertium dicendum quod postulatio importat quamdam protensionem desiderii in id quod petitur. Et quia illud quod principaliter et per se desideratur, est finis ; ideo pos­ tulatio proprie addit supra petitionem communiter dictam deter­ minatum petitum, scilicet finem. 611. — Ad quartum dicendum quod gratiarum actio non ponitur pars orationis quasi species ejus. Et ideo non oportet quod definitio orationis ei conveniat. 612. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut oratio rhetorica habet exordium partem sui, ita et oratio ad Deum fusa. Unde et introitus in Missa cantatur. Sed hoc interest, quia in oratione rhetorica exordium ponitur propter illos ad quos oratio fit, ut benevoli, dociles, vel attenti reddantur. Sed in oratione de qua loquimur, exordium requiritur quandoque ad excitandum orantis desiderium ad devote pe- · tendum. DISTINCTIO XV, ÇIUÆST. IV, ART. Ill 745 613. — In exordio autem quod ad benevolentiam captandam inducitur, quatuor modis secundum Tullium (lib. I Hhei., fere in prine.), proceditur. Quia vel captatur benevolentia ex persona judicis, dum laudatur ; vel ex negotio, dum ejus dignitas ostenditur ; vel ex persona petentis, sicut dum ostenditur1 meritum ejus in eos quos alloquitur ; vel ex persona adversariorum, dum contra eos audientium animos concitant2. 614. — In oratione autem quam ad Deum fundimus, pro nobis tantum intercedimus, non ut alii offensam incurrant. Nego­ tium etiam pro quo oramus, ipse Deus est, ad quem sunt omnia desideria nostra ordinanda. 615. — Unde dupliciter orantis affectus ad devotionem quasi quodam exordio excitatur : scilicet ex parte Dei, dum ipsum laudamus ; et ex parte nostra, dum nostram infirmitatem recogi­ tamus. Et quantum ad primum ponit Ambrosius laudem Dei orationis partem ; quantum autem ad secundum supplicationem quæ est humilis et devota precatio, in quo3 etiam potest includi negotium pro quo oramus, inquantum ex necessitate quæ nos ad orandum impellit, spiritus noster humiliatur. 616. — Postulatio autem ad progressum orationis pertinet ; sed gratiarum actio ad terminum, ut prius dictum est (605). 617. — AD PRIMUM ergo dicendum quod laus largo modo accipitur secundum quod se habet communiter ad laudem et honorem. 618. — Vel dicendum quod quamvis Deus non ordinetur ad aliud4, tamen ipse omnia directe in se ordinat ; et per hoc sibi laudis ratio competit. 619. — Ad secundum dicendum quod laus non ponitur pars subjectiva, sed integralis, et quasi ad complementum esse ora­ tionis pertinet. 620. —■ Ad tertium dicendum quod supplicatio non ponitur hic quantum ad hoc quod includit postulationem vel petitionem, sed quantum ad modum petendi quem importat. Potest etiam dici quod partes Ambrosii reducuntur ad partes Apostoli, ut laus Dei dicatur ideo [obsecratio5] quia per ea quæ ad laudem ipsius pertinent, ipsum adjuramus ; supplicatio autem idem8 quod oratio, quia utrumque quamdam reverentiam im­ portat ; alia autem etiam secundum nomen sunt idem. 621. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod partes 1. Ed. «ostendit».— 2. Ed. «concitantur».— 3. Ed. «qua».·—4. Ed.«aliquid» — 5. Cod. et RAP. « ideo » quod om. aliæ ed. ; N « obsecratio (vel adjuratio) ; VPF « adjuratio » ; sed intuenti, restituendum videtur sine dubio « obsecratio », ut pars Ambrosii « laus » (595) ad partem Apostoli « obsecratio » (594 et 627) reducatur, secun­ dum intentione m S. Doctoris. —■ 6. Ed. ad. « est ». j !|ii it I ·ί|;' i|jj Ijl' Jj.) If!1! I jllli j jl||’ ! [i||! !|J jjf I, I Ι'ί I L lin j il| [ h i ijj i ? I ; ii [i I i (j |i|. |i ji (i I j|!| j|l i) ['i, !( | ί|1 Ιί 746 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ab Hugone positæ sunt partes subjectivae, et distinguuntur secundum diversos modos ; quia omnis petitio per narrationem determinatur, et ipsa narratio est quædam interpretative oratio. 622. — Sic ergo1 utrumque concurrere potest2 ad orationem, et sic dicitur « postulatio » ; unde ipse dicit quod « postulatio est delerminatæ petitioni inserta narratio » : vel alterum tantum ; et sic vel petitio indeterminata sine narratione ; et sic est « supplicatio » ; unde ipse dicit quod « supplicatio est sine delerminatione petitionis, humilis et devota precatio » ; aut narratio sine petitione, et sic est insinuatio quæ secundum ipsum est « sine petitione per solam voluntatis narrationem facta significatio. 623. — AD PRIMUM ergo patet solutio ex dictis in secunda quæstione. 624. — Ad secundum dicendum quod insinuatio per TulL1UM (596), in hoc differt ab exordio quod exordium expresse benevolentiam captat, vel docilitatem, vel attentionem facit; sed insinuatio facit idem occulte et per quosdam circuitus. Et ideo insinuatio est proprie quando aliud dicitur, et aliud inten­ ditur. Et ideo3 Hugo istum orationis modum quo narratio proponitur et petitio intenditur, insinuationem nominavit. Et ideo non ponitur pro exordio, sed pro illo modo petitionis qui cum quodam exordii genere similitudinem habet. 625.—Ad tertium dicendum quod sicut ex dictis patet (616), pos medium est inter insinuationem et supplicationem ; et ideo media secundum ordinem ab ipso ponitur. 626. — Ad quartum dicendum quod secundum Augustinum (in lib. II De serm. Dom., c. 19 ; L. 34, 1252), illa tria distinguuntur secundum ea quæ sunt necessaria viatori. Primo ut sit4 virtus ad ambulandum per sanitatem. Et quantum ad hoc dicitur : « Petite et accipietis. » Secundo ut adsit scientia ad dirigendum, ne via ignoretur. Et quantum ad hoc dicitur : « Quærite et invenietis. » Tertio ut adsit facultas ad perveniendum. Et quantum ad hoc dicitur : « Pulsate et aperietur vobis. » 627. — Et sic patet quod hic distinguuntur orationis subjectivæ partes diversæ secundum diversitatem eorum quæ petuntur. Et ideo5 « oratio » quæ in definitione6 Apostoli posita est, includit petitionem et quæstionem ; sed « postulatio » pulsationem ; « gratiarum autem actio » et « obsecratio » non sunt hoc modo subjectivas partes secundum diversitatem petitorum distinctæ. 1. a ad. « oportet » ; ζ sec. manu « potest ». — 2. αηζ om. « potest ». — 3. N. « Uncle y. 4. Ed. « adsit >:. — 5. F. om. « ideo >·. — 6. Ed. ·< distinctione ». DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. IV 747 ARTICULUS IV [I] [II-II, q. 83, a. 5.] 628. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HOMO NON DEBEAT ALIQUID DETERMINATE PETERE IN ORATIONE. 1. Quia periculosum est petere quod petere non oportet. Sed « quid oremus sicut oportet, nescimus » ; Rom., vm, 16. Ergo non debemus aliquid determinate petere. 2. Praeterea. In oratione debet homo spem suam jactare in Deum, sicut dicitur in ps. (liv, 23) : « Jacta super Dominum curam tuam, etc1. » Sed ille qui aliquid in oratione determinat, non videtur super Dominum curam suam jactare, totaliter. Ergo talis oratio est reprehensibilis. 3. Praeterea. Determinatio petitionis non fit nisi ad inno­ tescendum desideratum. Sed Deus quem oramus, melius scit desideria nostra quam nos’ipsi. Ergo non debemus in oratione aliquid determinate petere. 629. — SED CONTRA. Dominus congruam formam orandi tribuit. Sed in oratione dominica determinata petitiones conti­ nentur. Ergo oportet aliquid determinate petere. 630. — Praeterea. Postulatio est orationis pars. Sed habet determinatam petitionem, ut Hugo dicit (622). Ergo determinate aliquid petendum est. [H] [II-II, q. 83, a. 6 ; Mai. c. 6.] 631. — ULTERIUS. Videtur quod in oratione non sint TEMPORALIA PETENDA. 1. Mat., vi, 33, super illud : « Primum quærite regnum Dei, et hæc omnia, etc. » [Glossa] interlinearis2 (L. 114, 107), « non quod post regnum illa quæranlur. » Ergo nullo modo licet temporalia orando petere. 2. Praeterea. Quicumque orat pro aliquo, sollicitus est pro illo. Sed pro temporalibus etiam necessariis solliciti esse non debemus, ut patet Mat., vi, 25 : « Nolite solliciti esse quid mandu­ cetis. » Ergo temporalia non sunt petenda in oratione. 3. Præterea. Non debemus orando petere nisi quod est bonum nostrum. Sed temporalia non sunt bona nostra, ut patet per 1. Ed. om. < etc. ». — 2. Omnes codices om. « Glossa » ; ζ vacat postea ·, loco interlinearis *, ed. < intelligendum >. 748 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Augustinum in Glossa super illud Mat., vi, 33 : « Quærite primum regnumDei», (L. 114, 207). Ergo temporalia non sunt in oration epetenda. 632. — SED CONTRA est quod in oratione dominica conti­ netur : « Panem nostrum quotidianum da nobis hodie» : in qua non solum spiritualis, sed etiam corporalis panis petitur, ut patet per Glossam Lucæ, xi. Ergo licet pro temporalibus orare. 633. — Præterea. Bernardus dicit (Serm. v de Quadrag., n. 9 ; L. 183, 181) : « Petenda sunt temporalia quantum necessitas petit. » [III] 634. — ULTERIUS. Videtur quod homo non debeat pro alieno bono orare. 1. Primo per hoc quod dicitur Jerem., vii, 16 : « Tu ergo noli orare pro populo hoc. » 2. Præterea. Præsumptuosum est ut homo se ad ea quæ supra se sunt, ingerat. Sed redundantia gratiæ ex uno in alium pertinet ad excellentiam plenitudinis quæ fuit in Christo secun­ dum quod est caput nostrum. Ergo non debet sibi aliquis usur­ pare ut pro alio oret. 635. — SED CONTRA est quod dicitur Mat. v, 44 : « Orate pro persequentibus et calumnianlibus vos. » * 636. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod determinatio ejus quod in oratione petendum est, ad tria valet. 637. — Primo ad hoc quod attentio orantis determinetur ad aliquid quæ plurimum in oratione est necessaria. 638. — Secundo ut nobis innotescat desiderium nostrum, et quantum in ipso profecerimus. 639. — Tertio ut ferventius petamus ; quia bona quanto particularius inspiciuntur, tanto ferventius1 concupiscuntur, sicut de delectabilibus corporalibus Philosophus dicit in2 III Eth. (7 15. 1119% 31-2; 1. 22, n. 641). Unde Augustinus in lib. De orando Deum (c. 9 ; L. 33, 501), dicit : « Ideo per certa intervalla ipsum etiam verbis determinatis oramus Deum, ut illis rerum signis nos ipsos admoneamus », quantum ad primum ; « et quantum in ipso desiderio profece­ rimus, nobis innotescamus », quantum ad secundum ; « et ad hoc augendum3 nos ipsos acrius excitamus4 », quantum ad tertium. 640. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Augusti1. α « frequentius ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. Ed. « agendum ». — 4. Ed. « excitemus κ DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. IV 749 nus ibidem solvit, Apostolus hoc dicit propter tribulationes temporales quæ ad profectum nostrum plerumque immittuntur, et tamen ab eis omnibus liberari petimus, quia in se malæ sunt, quamvis secundum quid sint bonæ. Sed de quibusdam bene scimus quod ea petere oportet, sicut et quod desiderare. 641. — Ad secundum dicendum quod in dubiis debet homo quantum ad hoc curam suam jactare in Deum, ut si aliter expe­ diat quam petatur, divino arbitrio relinquatur : quam formam orandi DomiiNus exemplo suo tradidit, cum dixit (Mat., xxvi, 39) : « Non sicut ego volo, sed sicut tu. » 642. — Sed in illis quæ Deus nos vult velle, oportet quantum ad hoc curam nostram in ipsum projicere ut eorum impetra­ tionem ejus auxilio exspectemus. Ad tertium patet solutio ex dictis. ! ! ' 643. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod oratio est quædam desiderii executio. Et ideo illud quod licet desiderare, licet orando petere eo modo quo licet illud desiderare. 644. — Sed in illis quæ desiderantur, est duplex distinctio attendenda : prima est quia quædam desiderantur propier seipsa, quædam propier aliud. Secunda est, quia quædam non habent superfluitatem desiderii, sicut virtutes ; quædam autem habent, sicut voluptates, divitiæ et hujusmodi. 645. — Bona autem temporalia et propter aliud desideranda sunt, et cum quadam mensura, scilicet secundum quod sunt necessaria ad vitam præsentem agendam ; et ideo hoc etiam modo orari pro eis potest1. 646. — AD PRIMUM ergo dicendum quod nec primo nec secundo debent quaeri lemporalia, quasi principaliter intenta ; possunt autem quæri ut propter aliud desiderata : quod quidem desiderium est electionis, non voluntatis proprie, quia voluntas est finis. 647. — Ad secundum dicendum quod superflua sollicitudo prohibetur illis verbis, non autem necessaria. 648. — Ad tertium dicendum quod lemporalia non sunt bona nostra secundum se, sed secundum quod ordinantur ad alia. Et sic accipiunt rationem boni utilis. Et sic pro eis orari 1. η ad. « Unde iterum Augustinus lib. de orando Deum c. 6 (L. 33, 498-9) ·. ■< Suffi­ cientiam rerum necessariarum... non indecenter vult quisquis vult nec amplius vult » « Pro hac orabat qui dicebat » [Prov., xxx, 8). « Divitias et paupertatem ne dederis mihi ; constitue autem mihi quæ sunt necessaria sufficienter etc. ». Et inferius addit quod sufficientia illa (quæ non propter seipsam appetitur si decenter quæritur) « pro æternæ vitæ adeptione abjicienda est », quamdiu temporalis tantum est ; quia non e in tempore utiliter vivitur, nisi ad comparandum meritum quo in aeternitate viva­ tur » etc. ». ■—- 750 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM polesl1, ut Philosophus dicit in V Elh. (e 2. 1129b, 5-6; 1. 1, n. 897) : « Oportet non hæc » scilicet temporalia bona, « orare, sed quod homo eis bene utatur. » 649. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum præcepto caritatis homo debeat proximum sicut seipsum dili­ gere, eadem ei debet optare quæ sibi. Et ideo etiam eadem pro eis potest orare quæ etiam2 pro se orat. 650. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Dominus loquitur quantum ad hoc quod in illo populo erant impedimenta, quare oratio Prophète exaudiri non poterat, scilicet incorreptus3 error illorum4, et finalis impoenitentia, ut Glossa ibidem dicit5. (Hieron. L. 24, 732). 651. — Ad secundum dicendum quod ille qui prat, non pro­ pria virtute nititur obtinere quod petit, sed virtute ejus quem orat. Et ideo quando aliquis pro alio orat, non sibi usurpat gratiam plenitudinis, sed ei attribuit quem orat, a quo gratiam proximo dandam petit. ARTICULUS V [I] [II-II, q. 83, a. 4.] 652. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deus debeat orari6. 1. Per definitionem orationis, quia Damascenus dicit (509) quod « oratio est ascensus intellectus in Deum. » 2. Præterea. Oratio est actus latriæ, ut dictum est (534). Sed latria soli Deo debetur. Ergo et oratio. 3. Præterea. Virtus orationis plus in affectu consistit quam in voce ; quia « hoc negotium, ut Augustinus dicit (Epist. 130, de orando Deo, c. 10 ; L. 33, 501), plus gemitibus quam vocibus agitur ». Sed solius Dei est cogitationes cordium et affectiones percipere. Ergo ei soli fit oratio. 653. — 4. SED CONTRA est quod dicitur Job, v, 1 : « Voca ergo1 si est qui tibi respondeat ,el ad aliquem sandorum. convertere. » Ergo oratio potest fieri ad sanctos Dei, non solum ad Deum. 654. — 5. Præterea. Orationis species est supplicatio. Sed supplicatio homini fieri potest. Ergo et oratio. solus 1. i ad. « unde ». — 2. μ « et ». — 3. Ed. « incorrectus ». - — 4. μ om. « illorum ». <>. μ « docet ». — 6. μ ad. « primo », om. infra. — 7. Sic μ. DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. V 751 [II] [II-II, q. 83, a. 4, ad 3.] 555. — ULTERIUS. Videtur quod possit oratio dirigi ETIAM AD SANCTOS NON IN PATRIA EXISTENTES. I 1. Non enim ad sanctos orationem fundimus, nisi inquantum sunt Deo viciniores nobis; quia Deus per ea quæ sunt sibi1 magis propinqua in distantia, magis2 radios suæ bonitatis emittit, ut Diomysius dicit (De divin, nom., c. 4, n. 1 ; G. 3, 693'. Sed sancti etiam in hoc mundo existentes sunt nobis superiores. Ergo debemus eos orare. 2. Præterea. Illi qui sunt in purgatorio jam3 sunt certi de sua salute. Ergo sunt in meliori statu quam nos sumus. Ergo possumus eos orare. 3. Præterea. In Dialogis11 (Gregorii, lib. IV, c.40; L. 77, 396) egitur quod Paschasius qui etiam miraculum post mortem fecit, revelatus est beato Germano Capuano episcopo in purga­ torio esse. Ergo videtur quod pari ratione5 ad eos qui non sunt in patria, possit oratio dirigi. 656. — SED CONTRA. Quia non est ejusdem orari et quod pro eis6 oretur. Sed pro omnibus sanctis qui sunt vel7 in mundo, vel in8 purgatorio, oratur. Ergo non debent ipsi orari. 657. — Præterea. Sancti non orantur nisi inquantum sunt in plena Divinitatis participatione. Sed non participant plene Divinitatem nisi inquantum participant beatitudinem, ut Boetius probat in III De consolatione (prosa 10 ; L. 63, 767). Ergo sancti qui sunt in beatitudine tantum orandi sunt. [III] 658. - ULTERIUS. Videtur quod oratio non fiat ad Deum ratione essentiæ, sed magis ratione personæ. 1. Quia hoc modo debemus orare sicut9 Christus nos docuit. Sed ipse docuit nos ad Patris personam orationem10 dirigere ; Joan., xvi, 23 : «Si quid petieritis Palrem, etc.11. » Ergo oratio fit ad Deum ratione personæ. 2. Præterea. Illud quod attribuitur Deo ratione divinæ naturæ, toti Trinitati competit et singulis personis. Sed Ecclesia non dirigit aliquam orationem ad Spiritum Sanctum. Ergo non oratur Deus ratione naturæ, sed ratione personæ. 1. μ « ei ». — 2. Sic μ. — 3. Sic μ. — k. μ « Dialogo. » — 5. Ed. et codices præterμ om. « pari ratione ». — 6. F. « eo ». ■— 7. Ed. et codices præteri om. * vol. ». •— 8. Ed. om. « in ». — 9. μ « ut ». — 10. μ om. « orationem ». —· 11. F. om. « etc. ». 752 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 659. — SED CONTRA. Secundum hoc aliquis oratur quod hona sua communicare potest. Sed communicare seipsum Deo competit inquantum est bonus. Cum ergo bonitas sit attributum essentiale, videtur quod oratio dirigatur ad Deum ratione naturæ. 660. - RESPONSIO1. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod illud quod orando pelimus esf beala vita, ut Augus­ tinus dicit, (lib. De orando Deum, c. 4, n. 9 ; L. 33, 497) quia omnia alia quæ pelimus, non petimus nisi secundum quod ad hanc ordinantur. Beatam autem vitam directe dat solus Deus. Sed tamen etiam sancti cooperantur nobis ad hoc quod beatam vitam obtineamus. Et ideo oratio directe et proprie fit ad Deum, sicut a quo exspectamus quod orando petimus. Sed tamen oranlis intentio ad sanctos convertitur, ut quorum auxilio a Deo impetrat quod exspectat. Et ideo dicit Cassiodorus2 (in ps. 60, 1 ; L. 70, 424) quod oratio proprie fil ad Deum, sed deprecatio ad sanctos. 661. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in definitione debent poni ea quæ per se sunt. Quamvis autem aliquo modo ad sanctos oratio fieri possit, sicut ad intercessores pro nobis, tamen proprie et per se oratio in Deum fertur. 662. — Ad secundum dicendum quod oratio est actus lalriæ. Nec tamen cum sancti orantur, eis latria exhibetur ; sed illi a quo petitio orantis explenda speratur. 663. — Ad tertium dicendum quod sancti cognoscunt3 in Verbo omnia quæ ad eorum gloriam pertinent. Et quia ad magnam eorum gloriam est quod alios juvare possunt, quasi Dei cooperatores existentes ; ideo stalim in Verbo vident vola eorum qui eos interpellant. 664. — Ad quartum dicendum quod ad aliquem sanctorum nos converlendumi esse docet, ut ad mediatorem orationis, non ad quem principaliter oratio dirigatur. 665. — Ad quintum dicendum quod oratio hic accipitur ad similitudinem rhetoricæ orationis, ut ex dictis patet (612). Et ideo sicut illa soli judici fit, quamvis etiam aliis superioribus supplicationes fieri possint5, vel aliquæ petitiones ; ita etiam oratio ad solum Deum directe dirigitur, sed supplicatio etiam directe ad alios dirigi potest. 666. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod nihil petitur ab aliquo qui6 non habet illud7. Unde cum beala vita sil quæ in orando petitur, ad illos solos sanctos8 dirigi aliquo 1. μ « Solutio ». — 2. Ed. « Cassianus », ubi simile quid habetur in collât, iv, c. 12 et 13; L. 49, ,783-85. — 3. Ed. et cod. præter μ « agnoscunt ». — 4. Ed. « con­ vertendos ». — 5. Ed. et cod. præter μ « possent ». — 6. a ad. « id ». ■— 7.μ solum habet « illud ». — 8. μ solum habet « sanctos ». » DISTINCTIO XV, pUÆST. IV, ART. V / ’ > ’ ' 753 modo oratio1 potest qui beatam vitam habent, non autem ad illos qui in mundo sunt neque ad illos qui in purgatorio sunt ; ' quamvis illis qui in mundo sunt supplicatio vel petitio aliqua fieri possit. 667. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis sancti in mundo existentes sint nobis superiores et possint pro nobis orare ; non tamen adhuc ad illum gradum superioritatis2 perve­ nerunt, ut scilicet beatitudinem quam nos non habemus, illi habeant. 668. — Ad secundum dicendum quod quamvis illi qui sunl in purgatorio sint in majori securitate quam nos, tamen sunt in majori afflictione ; et iterum non sunt in statu merendi. Et ideo3 magis indigeni quod pro eis oretur, quam quod ipsi brentuP. 669. — Ad tertium dicendum quod in miraculis præcipue 1 attenditur fides et devotio orantis. Unde etiam Dominus mulieri quam sanavit, dixit, Mat., ix, 22 : « Fides tua te salvam fecit. » Et quia ille propter excellentiam meritorum credebatur in patria esse, ideo orabatur. Et talis oratio propter fidem orantium exau­ diebatur tunc, et5 ut vita illius approbaretur, non quod ille pro aliis in purgatorio existens oraret. 670. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Deus præcipue oratur, inquantum est beatus et aliis beatitudinem largiens. Et quia hoc convenit ei ratione essentiæ, ideo ratione essentialium attributorum oratur. 671. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ea quæ sunt essen­ tiæ a Patre sunt in aliis personis. Et ideo fit quædam reductio ab aliis personis in Patrem, ut patet per Hilarium (lib. VIII De Trin., n. 20 ; L. 10, 250). Et propter hoc etiam dicitur Pater principium totius Deitatis. Et sic nos in partem, sicut in princi­ pium non de principio, reducens Christus, nos ad Patrem ora­ tionem dirigere per Filium docuit. 672. — Ad secundum dicendum quod Spiritus sanctus ex personali proprietate habet quod sii donum. El ideo magis com­ petit quod ipse petatur quam quod ab eo aliquid petatur ; quam­ vis etiam ad Spiritum sanctum Ecclesia orationes aliquas dirigat et hymnos qui loco orationum in Ecclesia recitantur ; sicut patet : « Nunc sancte nobis Spiritus », et « Veni creator Spiritus », et hujusmodi. 1. /x sol. « aliquo modo oratio ». — 2. Ed. et cod. præter i « superiorem ». — 3. μ sol. ad. « illi qui sunt in purgatorio ». — 4. Ed. et cod. præter μ « orent ». — 5. Ed. om. « et ». 754 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ARTICULUS VI [I] £11-11, q. 83, a. 10.] 673. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quoi> DIVINÆ PERSONÆ SIT ORARE. 1. Ejus enim est orare cujus est accipere. Sed personae Dei est accipere ab alio, sicut Filii et Spiritus sancti. Ergo ejus est orare. 2. Praeterea. Joan., xiv, 16 : « Ego rogabo Patrem, ei alium paracletum dabit vobis, etc.1 ; et sunt Filii verba. Ergo Filii est orare. 3. Præterea. Rom., vin, 26, dicitur : «Spiritus postulat gemi­ tibus inenarrabilibus, etc.2. » Sed Spiritus sanctus est tertia in Trinitate persona. Ergo personas divinæ est orare. 674. — SED CONTRA. Orare importat defectum virtutis in orante. Sed hoc divinæ personæ non competit. Ergo oratio3 non est divinæ personæ. 675. — Præterea. Oratio est actus latriæ quæ dicitur1 ser­ vitus Dei. Sed servire non competit divinæ personæ. Ergo nec orare. [Ill [Infra, d. 4S, q. 3, a. 3 ; II-II, q. 83, a. 11.] 676. — ULTERIUS. Videtur quod nec sanctis qui sunt in patria competit5 orare. 1. Quia sancti qui sunt in patria, sunt Christo6 conformes, inquantum est homo. Sed Christo, inquantum est homo, non competit orare ; alias diceremus : « Christe, ora pro nobis. » Ergo nec aliis sanctis competit orare. 2. Præterea. Sancti in patria æquales sunt angelis Dei, Mat., xxii, 30. Sed angelis non competit orare, quia oratio, ut dictum est (516), est actus rationis qui in angelis non est, cum in umbra7 intelligent!® oriatur, ut Isaac dicit. Ergo nec aliis sanctis qui sunt in patria, oratio competit. 3. Præterea. Quicumque orat pro alio, alteri meretur. Sed sancti qui sunt in patria, non sunt in statu merendi. Ergo nec in statu orandi. 1. F. om. « etc. ». 2. F. om. « etc. ». — 4. F. « ratio ». — 3. Ed. « est 5. Ed. « comp tat ». — 6. a « Deo » ; ζ « Dei ». ·— 7· N. « verbo ». DISTINCTIO XV, ÇUÆST. IV, ART. VI » 755 677. — SED CONTRA est quod dicimus : « Sancte Petre, ■ora pro nobis. » 678. — Præterea. Sancti in patria magis fervent caritate •quam in via. Sed caritas facit ut sancti in via pro aliis orent. Ergo multo magis in patria pro nobis orant. [III] [ΙΙΊΙ, q· 83, a. 10, ad 3.] 679. — ULTERIUS. Videtur quod etiam brutorum ani­ malium sit orare. 1. Quia in ps. (cxlvi, ' 9), dicitur : « Qui dat jumentis escam ipsorum, et pullis corvorum qui invocant1 eum. » Sed invocare Deum est ipsum orare. Ergo etiam animalia irrationalia orant. 2. Præterea. Oratio est denuntiativus appetitus. Sed animalia bruta appetunt bonum divinum suo modo. Ergo orant. 680. —· SED CONTRA. Oratio non fit nisi ad Deum. Sed Deus non potest cognosci nisi intellectu, quo bruta carent. Ergo orare non competit eis. 681. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod oratio requirit distinctionem2 orantis ad eum qui oratur, quia nullus a seipso aliquid petit. Oratio autem fit ad Deum oratione attributorum essentialium in quibus personæ non distinguuntur. Et ideo uni personæ competit aliam orare. 682. — AD PRIMUM ergo dicendum quod acceptio3 illa qua una persona accipit ab alia, est per naturalem fecunditatem, et non per gratuitam collationem, pro qua impetranda oratio funditur. 683. — Ad secundum dicendum quod hoc Filius dicit de seipso, non ratione personæ, sed ratione naturæ assumptae. 684. — Ad tertium dicendum quod Spiritus dicitur postulare, inquantum nos postulare facit. i 685. —- AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam hæretici dixerunt quod sancti non possunt nos juvare orando pro nobis, quia unusquisque recipit secundum ea quæ gerit. 686. — Sed hoc est contra articulum fidei, qui est « Sanclorum communio » quæ per caritatem fit. Et ideo cum etiam in sanctis qui sunt in patria, sit perfectis1. Ed. « invocantibus ». — 2. αηζ < diffinitionem ». — 3. my « acceptatio ». — 756 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sima caritas, competit eis pro nobis orare ; non autem pro se, quia omnia eis ad votum succedunt. 687. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus, inquan­ tum homo, orat pro nobis. Sed1 ideo non dicimus : « Christe ora pro nobis », quia Christus supponit suppositum æternum, cujus non est orare, sed adjuvare. Et ideo dicimus : « Christe, audi nos », vel « miserere nostri ». Et in hoc etiam evitamus hæresim Arii et Nestorii. 688. — Ad secundum dicendum quod illud quod est rationis2, est etiam multo nobilius intellectus3 ; quia quod4 potest virtus inferior, potest superior. Et ideo angeli orare possunt, in quibus intellectus est. 689. — Ad tertium dicendum quod Quidam dicunt quod non sunt in statu merendi quantum ad præmium essentiale, sed quantum ad præmium accidentale ; et ideo etiam aliis mereri possunt. Sed quia meritum tantum viatorum est ; ideo dicendum quod aliud est impetrare et aliud mereri, ut dicetur. (711-3721) El ideo sancti si non possint mereri, possunt tamen nobis suis orationibus aliquid impetrare. 690. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod brutis nullo modo competit orare : tum quia non sunt participes beatæ vitæ, quæ principaliter in oratione petitur ; turn quia etiam Deum cui oratio offertur, non apprehendunt ; tum etiam quia etiam5 petere est actus rationis, cum importet6 ordinationem quamdam, ut ex dictis patet (525). 691. — AD PRIMUM ergo dicendum, quod sicut animalia bruta, secundum Augustinum, XII7 Super Gen. ad litteram, dicuntur jussis Dei obedire non quasi percipientes mandatum, sed inquantum naturali instinctu ab ipso moventur ; ita etiam dicuntur Deum invocare improprie, inquantum aliquid naturali desiderio desiderant, quod a Deo obtinent. 692. — Ad secundum dicendum quod appetitus, ut dictum est (525), importat simplicem motum in appetibile ; sed oratio, sive petitio, ordinem quemdam qui est rationis. Et ideo appe­ titus potest brutis competere non autem petitio, vel oratio. 1. a« Et ».—■ 2. N. « communis ». -— 3. N. P. « nobilius in intellectu >. — 4. Ed. ad. < non » 5. F. om. « etiam ». — 6. F. « importat ». — 7. Ed. < x » ; — cfr. ix, c. 14, n. 24, 25 ; L. 34, 402. DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. VII 757 ARTICULUS VII [I] [Supra, d. 15, q. 1, a. 4, sol. 3, 140 s.] 693. — AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ORATIO NON SIT SATISFACTORIA. 1. Quia omnis oratio vel est vocalis, vel mentalis. Sed mentalis non est sati sf actori a, quia non habet pœnam, sed jucunditatem ; nec iterum vocalis, quia, sicut Isidores dicit (libro III De sum­ mo bono, c. 7 ; L. 83, 571), « reconciliat Deo non sonus vocis, sed pura et simplex mentis intentio. » Ergo oratio non est satisfac­ tionis pars. 2. Praeterea. Latria, ut in praeced. d.1 (71) dictum est, contra pœnitentiæ virtutem dividitur. Sed satisfactio est actus pœni­ tentiæ virtutis, oratio autem latriæ. Ergo oratio non est satisfactoria. 3. Præterea. Satisfactio fit ad reconciliandum eum qui offen­ sus est. Sed oratio reconciliationem sequitur ; quia præsumptuosum esse videtur petere in eo quem offendimus. Ergo oratio non est satisfactoria. 694. — SED CONTRA est quod Hieronymus (in Mare., ix, 28 ; L. 30, 616) dicit : « Oratione sanantur pestes mentis, sicut el jejunio pestes corporis. » (125, 2) Sed jejunium est satisfactorium. Ergo et oratio. 695. — Præterea. Oratione petimus nobis debita relaxari, nec frustra, cum2 a Domino sit institutum. Sed relaxatio debi­ torum per pœnitentiam fit. Ergo oratio ad aliquam partem pœni­ tentiæ pertinet. Non nisi ad satisfationem. Ergo oratio est satisfactoria. [iij [IMI, q. 83, a. 7, ad 2 ; a. 15] 696. — ULTERIUS. Videtur QUOD ORATIO NON SIT MERI­ TORIA. 1. Opus enim meritorium solum in Deum intentionem dirigit ; quia mercenaria intentio virtutem meriti evacuat. Sed orans non solum ad Deum habet oculum, sed ad proprias indigentias, quibus petit subveniri. Ergo non est opus meritorium. 2. Præterea. Si est meritoria, nullius magis quam ejus quod postulat. Sed ejus quod postulat, non est meritoria ; quia quan1. Ed. om. « in praecedenti d, ». — 2. F. ad. « hoe ». 758 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM deque non exauditur, etiamsi ab eo qui in caritate est, offe­ ratur. Ergo oratio non est meritoria. 3. Præterea. Natura non facit per duo quod potest facere per unum ; quia non invenitur aliquid vanum in operibus natu­ ræ, et multo minus in operibus gratiæ. Sed ad merendum suf­ ficienter ordinantur opera. Ergo videtur quod oratio non sit meritoria. 697. — SED CONTRA. Omne opus virtutis potest esse meri­ torium. Sed oratio est opus virtutis, ut dictum est (536). Ergo est meritoria. 698. — Præterea. In ps. (xxxiv, 13), dicitur : « Oratio mea in sinu meo convertetur ». Ergo ex oratione aliquid oranti accres­ cit ; et ita illius videtur esse meritoria. [III] [II-II, q. 83, a. 15.] 699. — ULTERIUS. Videtur quod gnentur CONDITIONES QUÆ PRÆSTANT inconvenienter assi­ EFFICACIAM ORATIONI. 1. Dicitur enim in Glossa Lucæ, xi, 5, super illam parabolam : « Quis vescum habebit amicum ? etc. », quod quatueor conditiones exiguntur ad hoc quod oratio sit efficax : scilicet ut petatur pie et pro se et perseveranter et ad salutem. Qui enim est in peccato, pietatis virtutem non habet. Sed peccatorum oratio aliquando exauditur ; quia etiam per peccatores mirabilia fieri possunt. Ergo non oportet quod pie petatur, ad hoc quod ora­ tio sit efficax. 2. Præterea. Oratio quæ ex caritate fit, semper efficaciam habet ; Joan., xv, 7 : « Si manseritis in me et verba mea in vobis manserint ; quodeumque volueritis, petetis, ei fiet vobis. » In Deo autem manere facit caritas, ut patet I Joan., iv. Omnis autem oratio quæ fit pie, ex caritate procedit. Ergo habet efficaciam. Non ergo oportet addere alias conditiones. 3. Præterea. Quanto caritas est amplior, tanto majorem habet efficaciam merendi. Sed caritas tanto est amplior, quanto ad plures se extendit. Ergo videtur quod magis sit efficax oratio ex caritate procedens quæ fit pro aliis, quam illa quæ fit pro ipso orante. Et ita non requiritur pro se fieri. 4. Præterea. Ab eodem habet oratio efficaciam merendi et opus, scilicet a caritate. Sed opus ex caritate procedens est meri­ torium, etiam si non perseveranter fit. Ergo ad orationis effica­ ciam non requiritur quod perseveranter fiat, 5. Præterea. Ea quæ ad salutem pertinent desiderata vel petita, iram Dei non provocant. Sed aliquando Deus orantibus concedit aliqua de quorum petitione irascitur : sicut filiis Israel Regem petentibus quibus in indignatione Regem dedit (Os., xm, DISTINCTIO XV, QUÆST. IV, ART. VII 759 11). Ergo non oportet ad hoc quod oratio sit efficax quod petan­ tur ea quæ sunt ad salutem. 700. — Præterea. Videtur quod multæ aliæ conditiones REQUIRANTUR. 6. Videlicet quod fideliter et confidenter petatur ; Jac., i, 6 : « Postulet autem in fide nihil hæsilans ». Et quod oratio sit humilis ; ps. (ci, 18) : « Respexit in orationem humilium, et non sprevit precem eorum ». Paupertas etiam petentis ad efficaciam orationis facit ; ps. (ix, 38) : « iJesiderium pauperum exaudivit Dominus f. Fervor etiam devotionis ; unde etiam Augustinus dicit, De orando Deum ad [Probam1] (c. 9 ; L. 33, 501) : « Dignior sequitur effectus, quando fervenlior præcedit affectus. » Ergo insufficienter illæ quatuor conditiones enumerantur. 701. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod satisfactio respicit et culpam præterilam pro cujus offensa recompensationem facit, et culpam futuram contra quam est medicina salvans. 702. '— Et hæc duo orationi2 competunt. Initium enim pec­ cati et radix superbia est (Eccl.. x. 15). Et ideo per quod homo spiritum suum humiliter Deo subdit in oratione, et pro superbia præcedentis offensæ recompensationem facit, et aditum futuræ culpæ aufert, radicem ei amputans. Et ita3 oratio plene habet satisfaciendi rationem. 703. — AD PRIMUM ergo dicendum quod oratio mentalis et vocalis satisfactoria est, si in caritate fiat. Vocalis quidem, quia habet exteriorem laborem, et sic pœnam quamdam. Et inquantum in ea manet virtus præcedentis inten­ tionis, habet etiam rationem boni meritorii : quæ duo ad opus satisfactorium requiruntur. Et sic patet quomodo responden­ dum sit ad auctoritatem Isidori ; quia sonus vocis non recon­ ciliai Deo inquantum hujusmodi, sed inquantum manet in ipsa purse intentionis efficacia. 704i. — Similiter etiam oratio mentalis tantum est satisfactoria ; quia quamvis habeat jucunditatem, habet tamen et pœnam admixtam ; quia dicit Gregorius (lib. XXXIII Moral., c. 23, n. 43 ; L. 76, 701) : « Orare est amaros gemitus in compunctione resonare », vel pro peccatis, vel pro’ dilatione patriæ. Ei præterea. Ipsa mentis elevatio est carnis afflictio, ut supra (144) dictum est. Et afflictio carnis redundat in mentem, in quantum ei unita est, et etiam in superbientem spiritum, cujus vulnus oratio sanat4. Sine pcena oratio humilis esse non potest. 1, Cod. « Probum >. ■— 2. F. < rationi ». — 3. Ed. « ideo ». — 4. RANVP. arf. •t idcirco ». 760 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 705. — Ad secundum dicendum quod non est inconveniens actum unius virtutis imperari a virtute quæ contra ipsum divi­ ditur, sicut actum temperantiæ interdum fortitudo imperat. Et sic etiam aciam lalriæ poiesi pœnitentia imperare, et sic erit salisfactorius : sicut etiam sacrificia pro peccatis in veteri lege fiebant, et nunc fiunt. 706. — Ad tertium dicendum quod ex hoc ipso quod aliquis ab homine veniam petit humiliter, animum offensi hominis placat et multo fortius misericordis Dei. 707. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ratio meriti in omnibus actibus nostris est ex caritate. Unde, cum contingat aliquando ex caritate orationem fieri, constat quod potest esse meritoria eadem ratione qua et alia opera ex caritate facta meritoria sunt. 708. — AD PRIMUM ergo dicendum quod habere oculum ad aliud quam ad Deum, sicut ad principalem finem, evacuat rationem meriti ; non autem si respiciat aliud sicut quo ad Deum sit perveniendum. Et hoc modo oratio relevationem propria­ rum indigentiarum respicit. 709. ■— Ad secundum dicendum quod meritum in actibus aliarum virtutum est ex vi caritatis. Et quia caritas habet pro objecto quod aliæ habent pro fine ; ideo meritum in actibus alia­ rum virtutum non est solum illius actus, sed finis. Hoc autem quod petitur non est finis orantis, sed objectum actus. Et ideo non oportet quod meritum attendatur ratione illius. 710. — Ad tertium dicendum quod opera nostra non sunt sufficientia a seipsis ad obtinendum omne illud quod indigemus. Et ideo oportet quod illud quod nobis deest, ex divina miseri­ cordia suppleatur ; et hanc oratio pulsat. Et ideo orationis meri­ tum exigitur ad supplendum defectus omnium aliorum nostrorum meritorum. Unde Gregorius in Moralibus, (lib. XVIII, c. 5 ; E. 76, 42) dicit : « Multum utique apud Deum hæc1 sine necessario con­ gruunt, ut et oratione operatio, et operatione fulciatur oratio. » 711. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod oratio ad duo ordinatur ; scilicet ad objectum proprium, et ad finem. Et secundum hoc habet duplicem efficaciam : scilicet efficaciam merendi ratione finis qui est vita æterna, ad quam omnia merita ordinantur ; et efficaciam impetrandi ejus quod petitum est : quod est orationis objectum. 712. — Et inter hæc duo hæc2 differentia est quod meritum importat ordinem justitiæ ad præmium, quia ad justitiam perti1. Ed. < summe sibi ». ■— 2. Ed. om. « hæe ». DISTINCTIO XV, QWEST. IV, ART. VU 761 net retribuentis ut merenti praemium reddat ; sed impetratio importat ordinem misericordiae vel liberalitatis ex parte donantis. Et ideo meritum ex seipso habet unde perveniatur ad prae­ mium ; sed oratio impetrare volentis non habet ex seipsa unde impetret, sed ex proposito vel liberalitate dantis. 713. — Unde patet quod oratio ex caritate semper habet efficaciam merendi, sed non semper habet efficaciam impetrandi ; quia aliquid est quod repugnat impetrationi in providentia Dei, ad quem oratur. 714. — Et ad hæc impedimenta tollenda ponuntur quatuor conditiones præmissæ, quibus positis semper habet oratio effi­ caciam impetrationis1. Potest ergo impedimentum orationis esse vel ex parte orantis, si orationem inordinate emittat ; et quantum ad hoc removendum dicitur « pie » in quo importatur modus latriæ quæ alio nomine pietas dicitur, secundum quam oratio modificari debet ; vel ex eo quod petitur, quia quandoque etiam petenti non expedit, et sic dicitur quod sit « ad salutem » ; vel ex parte ejus pro quo petitur ; et hoc impedimentum vel est tunc quando oratio fit : quod non potest esse quando oratio fit ab aliquo pro seipso, si pie petat, sed quando fit pro alio ; et ideo additur alia conditio, quod fiat « pro se » ; vel potest esse post intermedium inter orationem el consecutionem petiti ; et hoc exclu­ ditur per hoc quod dicit « perseveranter ». 715. — AD PRIMUM ergo dicendum quod istæ conditiones non hoc modo requiruntur ad efficaciam impetrandi, quasi nihil impetretur si aliqua desit ; quia etiam quandoque aliquis pro alio orans auditur ; sed quia his positis semper oratio efficaciam impetrandi habet, quia impetrationis virtus magis est ex propo­ sito ejus cui oratur quam ex orantis merito. Et ideo etiam2 quandoque peccatores orantes audiuntur, quando eorum oratio divino proposito concordat. 716. — Tamen sciendum est quod aliquando3 aliquis pie petit, qui pietatis virtutem non habet : sicut aliquis aliquando justa facit qui justitiæ habitum non habet. Et sic etiam pecca­ tores aliquando possunt pie orare. 717. — Ad secundum dicendum quod voluntas magis est de fine quam de illo quod propter finem petitur. Et ideo quando Deus videt non concordare quod petitur, cum fine pro quo pie orans petit, magis audit ejus desiderium non faciens quod peti­ tur, quam si faceret. 718. — Et ideo signanter accipiendum est hoc quod dicit : « Quodcumque volueritis1 » etc. Finis autem petitionis est salus nostra et Dei gloria. Hoc autem esset contra Dei gloriam, si 1. Ed. * impetrandi ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. « quia quandoque ». — 4. Ed. ad. «petetis». 762 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM peccatorem impoenitentem salvaret ; et esset contra salutem petentis, si aliquid contrarium suæ saluti sibi daretur. 719. — Ei ita exauditur desiderium, et tamen petitum non impetratur, quando aliquis imperseveranter, vel pro alio petii, vel contraria saluti. 720. — Ad tertium dicendum quod oratio quæ fit ex cari­ tate pro alio, semper habet efficaciam merendi ei qui orat ; sed nunc loquimur de efficacia impetrandi. 721. — Ad quartum dicendum quod impetratio importat consecutionem ejus quod petitur ; sed meritum non importat consecutionem, sed ordinem justitiæ ad consecutionem. Et ideo impedimentum interveniens per instabilitatem tollit rationem impetrationis, quia tollit consecutionem ; sed non tollit ordinem ad consecutionem, et ideo non tollit meritum. Unde meretur etiam qui non perseveraverit ; sed non impetrat nisi perseverans. 722. — Ad quintum dicendum quod omnes homines habent beatitudinem sui desiderii finem quem maxime desiderant. Et ideo magis audit illos quibus non dat quod petunt, si sit impe­ diens a beatitudine, quam eos quibus dat. Unde talis impletio orationis quæ fit cum Dei indignatione, non dicitur impetratio, proprie loquendo. 723. — Ad sextum dicendum quod omnes illæ conditiones quæ requiruntur ex parte orantis inquantum est orans, inclu­ duntur in hoc quod dicit « pie », quod includit omnes circums­ tantias virtutis quibus ordinantur actus ex parle agentis. EXPOSITIO TEXTUS 724. — « Non consurget duplex tribulatio. » (1). Contra. Jerem., xvii, 18 : « Duplici contritione contere eos. » Et dicendum quod tribulatio, si accipiatur ut1 commensurata peccato, duplex non consurgit, quia Deus non punit ultra condignum. Sed si accipiatur pro poena absolute, tunc duplex poena debetur, vel secundum duas paries peccantis, poena corporis et animæ ; vel secundum duo quæ sunt in peccato, scilicet aversio et conversio, poena sensus et damni ; vel secundum duas radices peccati quæ sunt amor et timor, ignis et frigus ; vel secundum duos status, præsens poena et futura. Utraque enim est citra condignum ; et præcipue si accipiantur divisim. Tamen præsens pœna et futura in eo qui non corrigitur, unam pœnam consti­ tuunt2. Unde Gregorius in Moralib- (lib. XVIII, c. 22 ; L. 76, 57), dicit : « Eorum percussio hic cœpta, illic perficitur, ui incor­ rectis unum flagellum sit quod hic temporaliter incipit, sed in æternis suppliciis consummatur. » 1. Ed. om, « ut ». — 2. Ed, « consistunt » DISTINCTIO XV, EXPOSITIO TEXTUS 763 725. —« Quinque enim modis flagella contingunt etc.1. » (2a). 1. Sed contra. Hieronymus dicit : « Quidquid patimur, peccata nostra meruerunt.» Ergo omnia sunt ad punitionem. 2. Præterea. Augustinus dicit : « Quidquid permiserit Deus pali, scias esse flagellum correctionis. » Ergo omnes alii modi superfluunt. 3. Præterea. Impium videtur alteri nocere, ut cessans a nocu­ mento aliquis gloriam habeat, et daemonium operibus simile, ut patet ex vita B. Bartholomaei. 4. Præterea. Ad multa alia flagella ordinari in Scriptura leguntur, sicut ad probationem, ad exemplum justi judicii Dei et hujusmodi. 726. — Et dicendum quod isti quinque modi distinguuntur penes bona quæ ex poenis a Deo inflictis in præsenti consequun­ tur, quæ sunt a Deo intenta. Hoc autem bonum aut est in altero, et sic est quartus modus ; aut in eo qui punitur, et sic vel·2 est ordo justitiæ, qui semper divino flagello adjunctus est, quia omnis pœna justa ; et hoc cum praecisione aliorum est in quinio modo ; aut est utilitas quam ipse flagellatus consequitur ; quæ quidem _ potest esse vel quantum ad recessum a malo, et sic est modus tertius ; vel in ordine ad bonum aut conservandum, et sic est secundus modus ; aut augendum, et sic est primus. 727. — Ad primum ergo dicendum quod pœnam semper præcedit peccatum in natura, sed non semper in persona puniti. 728. — Ad secundum dicendum quod flagellum quantum est de se, semper est corrigens ; sed ex defectu recipientis quandoque ad hunc effectum non pervenit. 729. — Ad tertium dicendum quod impium esset, si pœna justa non esset. Nec tamen Deus tunc vult gloriam suam divul­ gari propter suam utilitatem, sed nostram. 730. — Ad quartum dicendum quod omnia alia possunt ad ista reduci ; quia probatio est ad augmentum meriti, et exemplum justi judicii Dei ad gloriam Dei, et sic de aliis. -*■ 731. — « Non præveniet3 sententiam judicis » ; (3a) quia etsi sententia hominis præcedit non concordans sententiæ Dei, adhuc sententia Dei restat ; si autem concordat, est sententia Dei. . 732. — « Levis enim culpa levi (3a) etc.4 ». Supplicium enim mortis præsentis leve dicitur in comparatione ad futurum sup­ plicium. Culpæ etiam prænominatæ leves dicuntur in comparatione ad culpas majores, quæ quandoque minoribus pœnis temporalibus puniuntur. 733. — « Ex fonte gratiæ Dei etc. »5 (8). Non loquitur hic de gratia gratum faciente, quia hæc non datur ante perfectam 1. Ed. om. < etc. ». — 2. N. om. « ve] ». — 3. Ed. < praevenit ». — 4. Ed. om· etc. ». — 5. Ed. om. < etc. ». 764 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM poenitentiam ; sed de gratuitis donis, sicut fides informis et timor servilis et hujusmodi. 734. — « Si enim propter immisericordiam1 qua quis etc.2 »(8a). Hoc3 dicit secundum quamdam opinionem de qua infra habe­ bitur, d. 214 (78-84). 735. — « Qui diligit iniquitatem odit animam suam » (10a), non affectu, sed effectu. 736. — « Immundis nihil est mundum » (10b) ; quia ipsi ex his quæ in se munda sunt, sicut sacramenta, munditiam non consequuntur. 737. — « Nihil prodest jejunare et orare, etc.5» (10c) scilicet ad vitam aeternam consequendam. 738. — « Nunquam aliquem sanavit. » (15a). Contra. Joan., ix, 7, dicit Glossa (L. 114, 395) : « Quæritur quomodo sine fide aliquando* illuminaverit Chrislus. » Ergo ille fidem non habuit, et sic non totum curavit. 739. —· Et dicendum quod Christus quemcumque curavit, totaliter curavit, et mente et corpore quantum ad omnes infir­ mitates corporales. Et ille totus fidem recepit primo, sed7 indis­ tinctam. Glossa tamen aliter solvit, quod scilicet hoc intelligitur de illis qui pro peccato morbum incurrerunt. 740. — « Quædam impietas infidelitatis etc.8. » ; (15b) quia sequeretur quod vel Deus non omnia sciret peccata, vel non omnia horreret, vel non omnia remittere posset. 741. — « Ad baptismi puritatem » (15c) ; quantum ad remo­ tionem omnium culparum. 742. ■— « Abluat lacrymis mentis » (15c), idest interiori dolore quem lacrymæ exteriores significant. Et est locutio metaphorica. 743. — « Sciant, se culpabiliter durum etc.9 » (15c) ; si scilicet contingat exteriorum lacrymarum defectus ex defectu doloris, ut homo minus doleat de peccato quam de damno temporali. Sed quandoque abundantia doloris lacrymas exsiccat propter calorem10 concitatum ; quandoque autem homo se continet, ut coram solo Deo doleat ; quandoque etiam ex duritia complexionis est quod homo non potest flere corporaliter pro peccatis, etsi fleat pro morte amici, quia dolor ille est magis sensibilis, et ideo magis vicinus ad resolvendum corpus in lacrymas. 744. — « Emendare11 nequiverit » (16a) ; scilicet in statu tali manens ; alias non esset ei imputandum. 1. Ed.« misericordiam d. — 2. Ed. om. « etc. ». — 3. Ed. « Hic ». — 4. Ed. om. « d. 21 ». — 5. Ed. om. « etc. ». — 6. Ed. « aliquem ». — 7. Ed. « et ». — 8. Ed. om. « etc. ». — 9. F. om. « etc. ». — 10. Ed. « dolorem ». — 11. F. « emundare ». DISTINCTIO XVI De tribus quæ in pœnitentia consideranda sunt i i j I j ' i f ' I . > «*. • i j 1. — In perfectione autem pœnitentiæ tria observanda sunt : scilicta compunctio cordis, confessio oris, satisfactio operis. a. — Unde Joannes Chbysostomvs1 (Decret, de Pœn., d. 1, c. 40; L. 187, 1532 ; d. 3, c. 8 ; coi. 1595) : « Perfecta pænitentia cogit peccatorem omnia libenter ferre : in corde ejus contritio, in ore confessio, in opere toto2 humilitas. Hæc est fructifera pænitentia, » ut, sicut tribus modis Deum offendimus, scilicet corde, ore, opere3 ; ita tribus satisfaciamus. b. — « Sunt enim tres peccati differentiae, ut ait Augustinus (De serm. Domini in monte, lib. I, c. 12, n. 35 ; L. 34, 1247), et in corde et in facto et in consuetudine, vel verbo, tamquam tres mortes. Vna quasi in domo, scilicet cum in corde consentitur libidini ; altera jam prolata quasi* extra portam, cum in factum procedit assensio ; tertia, eum vi2 malæ consuetudinis tamquam mole premitur animus, vel noxiæ defensionis clypeo armatur, quasi in sepulcro jam. fcetens0. Hæc sunt tria genera mortuorum quæ Deus legitur suscitasse. » Huic ergo7 triplici morti triplici8 remedio occurritur : contritione, confessione, satisfactione. 2. — Compunctio nobis commendatur ibi (Joel, ii, 13) : « Scindite corda vestra, et non vestimenta vestra. » Confessio ibi (Prov., xviii, 17) : >< Justus in principio sermonis accusa­ tor est sui » ; vere enim confitetur qui se accusat, qui execrando malum sibi imputat ; et ibi (ps. lxi, 9) : « Effundite coram illo corda vestra » ; et item9 (Jac., v, 16) : « Confitemini alterutrum peccata vestra. » a. — Satisfactio a Joanne præcipitur, ubi ait (Luc., ni, 8) : « Facite fructus dignos pœnitentiæ », scilicet ut secundum qualitatem et quantita­ tem culpæ sit qualitas et quantitas pcenæ. « Non enim par debet esse fruc­ tus boni operis ejus qui nihil vel minus peccavit, et ejus qui gravius cecidit». (Gregor., I Homil. in Ev., hom. 20, n. 8 ; L. 76, 1163). 3. — Ideo discretio pœnitenti valde necessaria est, ut illa gerat quæ Augustinus (De vera et falsa poenit, e. 14, n. 29 ; L. 40,1124) tradit dicens : « Consideret10 qualitatem criminis in loco, in tempore, in perseverantia, in varietate personae, et quali hoc fecerit tentatione, et in ipsius vitii multi­ plici exeeutione. Oportet enim poenitere fornicantem secundum excellentiam sui status vel officii, vel secundum modum meretricis, et secundum modum11 operis sui, et qualiter turpitudinem egerit ; si in loco sacrato, si in tempore orationi constituto, ut sunt festivitates sanctorum12 et tempora jejunii. Consideret quantum perseveraverit, et defleat quod perseveranter peccaverit, et quanta victus fuerit impugnatione — siint enim qui non solum non vincuntur, sed ultro se peccato offerunt ; nec expectant tentationem, sed præve1. Quar. « Os aureum ».— 2. Quar. « tota ».— 3. Quar. « manu ». — 4. Quar. « quasi prolata jam extra portam ». — 5. Quar. om. » vi ». — 6. Quar. « putens ».— 7. Quar. « igitur ». — 8. Ed. om. per hornot. « morti triplici ». — 9. Ed. « iterum ». — 10. Ed. « considerat ». — 11. Quar. « ct in modo ». — 12. Quar. om « sanctorum». 766 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM niunt voluptatem — et pertractet1 secum quam multiplici actione vitii delec­ tabiliter peccavit2. Omnis ista varietas confitenda est et deflenda, ut cum cognoverit quod peccatum est multum*, cito inveniat Deum propitium. In cognoscendo augmentum peccati ircveniat etiam cujus ætalis fuerit, cujus sapientiæ et ordinis. Immoretur in singulis istis et sentiat modum criminis, purgans lacrymis omnem qualitatem vitii. Defleat et virtutem qua interim caruit : dolendum est enim non solum quod peccavit, sed quia se virtute privavit. Defleat etiam quoniam «.offendens in uno, factus est omnium4 reus » (Jacob, ii, 10.) Ingratus enim extitit qui plenus virtutibus Deum omnino non timuit. In hoc enim quisque peccator fit culpabilior, quo est Deo acceptior·. Ideo enim Adam plus peccavit, quia omni bono abundavit. Alio etiam modo « offendens in uno factus est omnium reus », quia omnis virtus patitur detrimentum ab uno vitio. a. — « Ponat se omnino in judicio et potestate sacerdotis, nihil sui reser­ vans sibi, ut omnia eo jubente paratus sit facere pro recipienda vita animæ quæ faceret5 pro evitanda corporis morte ; et hoc cum desiderio, quia vitam recuperat infinitam. Cum gaudio enim facere debet immortalis futurus, quæ faceret pro differenda morte moriturus. Semper deprecetur Deum, semper offerat Deo mentem et cordis contritionem ; deinde et quod potest, det de possessione ; et° tunc quod offert1, securus offerat. « Respexit Domi­ nus ad Abel, et ad munera ejus », (Genes., iv, 4). Prius dicit ad Abel quam ad munera ejus. In judicio ergo* cordis consideranda* est eleemosyna tribuen­ tis. Nec considerandum est quantum, sed qua mente, qua affectione dat quod potest. Qui ergo10 sua peccata redimere vult temporalium oblatione, prius offerat mentem. 4. — Caveat ne ductus verecundia dividat apud se confessionem, ut diversa diversis velit sacerdotibus manifestare. Quidam enim uni celant quod alteri manifestandum11 conservant : quod est se laudare et ad hypocrisim tendere et semper venia carere, ad quam per frusta putant pervenire. 5. — Caveat12 etiam ne prius ad dominicum corpus accedat quam con­ fortet se10 bona conscientia. ; et doleat quod nondum audeat sumere quem multum desiderat cibum salutarem. Cohibeat etiam se a ludis et a specta­ culis sacculi qui perfectam vult consequi remissionis gratiam. Isti sunt digni fructus pœnitentiæ animam captivam elaqueantes, et in libertate servantes » (c. 15, .n. 30, 31, coi. 1126). Et infra (ibid.) : « Quærat anima dignos fructus, etsi non dignos pcenitentiæ. Sunt enim digni fructus, virtutum fructus11, qui non sufficiunt pænitentibus. Pœnitentia enim graviores postulat, ut sic pacetur Ecclesia, ut pacata10 dolore et gemitibus mortuis10 impetret vitam. » Ex his ostenditur qui sint digni fructus pœnitentiæ, quibus vera satis­ factio expletur ; et quod non omnes digni fructus sunt digni fructus pœni­ tentiæ : quod de illa pœnitentia intelligitur quæ majorum est crimi­ num. Non enim sufficiunt graviter delinquentibus quæ sufficiunt minus, vel parum peccantibus. 1. Ed. « pertractant ». — 2. Ed. « peccent ». — 3. Quar. om. « multum ». — 4. Ed. ad. « per ingratitudinem >. — 5. Ed. om. per homot. « pro recipienda vita animæ quæ faceret ». — 6. Quar. om. « et ». — 7. Quar. « offerat ». — 8. Quar. « igitur ». — 9. Quar. « conferenda ». — 10. Quar. « igitur ». — 11. Quar. « quæ... manifestan­ da ». — 12. Quar. « Paveat ». — 13. Quar. om. « se ». — 14. Quar. om. « fruc­ tus ». — 15. Quar. om. « sic pacetur'Ecclesia, ut pacata ». — 16. Quar. « mor­ tuus ». DISTINCTIO XVI Quæ f I ’ 767 sit falsa satisfactio 6. — Et sicut sunt digni fructus pœnitentiæ ac vera satisfactio ; ita -et indigni fructus, et falsa satisfactio, idest falsa pœnitentia. a. — Unde Gregorius (VII, Decret, de pœnit., d. 5, c. 6 ; L. 187, 1636) : « Falsas poenitentias dicimus quæ non secundum auctoritates Sanctorum pro qualitate criminum imponuntur. Ideoque miles vel negotiator, vel alicui officio deditus quod sine peccato exerceri non possit, si culpis gravioribus irretitus ad pœnitentiam venerit, vel qui bona alterius injuste detinet, vel qui odium in corde gerit, recognoscat se veram pœnitentiam non posse pera­ gere, nisi negotium relinquat, vel officium deserat, et odium ex corde dimittat, et bona quæ injuste abstulit, restituat. Ne1 tamen desperet; interim quidquid boni facere potest, hortamur ut faciat, ut Deus cor illius illustret ad pœni­ tentiam. » Cum sit pœnitentia interior et exterior2, de utraque per præmissa satis apparet quæ sit vera, et quæ sit falsa. De tribus actionibus pœnitentiæ 7. — Prædictis vero adjiciendum est3 quod tribus modis agitur pœni­ tentia ; ante baptismum scilicet de prioribus peccatis ; post baptismum de gravioribus quæ post committuntur ; est etiam pænitentia venialium quotidiana, quæ etiam humilium est et perfectorum. Unde Augustinus (Serm. 351, c. 2, n. 2 ; L. 39, 1537) : « Tres sunt actiones pœnitentiæ quas mecum eruditio vestra recognoscit. Una est quæ novum hominem parturit, donec per baptismum omnium præteritorum ablutio* fiat peccatorum; quia nullus suæ voluntatis arbiter, nisi poeniteat eum veteris vitæ, novam inchoare potest. A qua parvuli sunt immunes, cum baptizantur, quia nondum possunt uti libero arbitrio, quibus tamen ad remissionem originalis peccati prodest eorum fides a quibus offeruntur ». a. — « Altera est actio pœnitentiæ post baptismum, quæ fit pro illis pec­ catis quæ Legis decalogus continet » (ibid. c. 4, n. 7). « Agunt ergo homines pœnitentiam ante baptismum de peccatis prioribus, ita tamen ut etiam baptizentur, sicut Petbus ait (Act., n, 38) : « Pœnitentiam agite, et bapti­ zetur unusquisque vestrum in nomine Domini, etc. » Agunt etiam pœni­ tentiam, si post baptismum ita peccaverint ut excommunicari et reconciliari postea* mereantur » (ep. 265, n. 7 ; L. 33, 1088). « Est etiam pœnitentia bonorum et humilium fidelium pene quotidiana, in qua pectora tundimus, dicentes : « Dimitte nobis debita nostra, etc. » Neque ea nobis dimitti volumus quæ dimissa nobis in baptismo non dubita­ mus ; sed illa quæ humanæ fragilitati, quamvis parva, tamen crebra subre­ punt : quæ si collecta contra nos fuerint, ita nos gravabunt et oppriment, sicut unum aliquod grande peccatum. Quid enim interest ad naufragium, an uno grandi fluctu navis operiatur et obruatur, an paulalim subrepens aqua in sentinam per negligentium culpam impleat navem*, et submergat7. Ideo jejunium et eleemosynae et orationes invigilent : in quibus cum dicimus : « Dimitte nobis debita nostra, etc., » manifestamus nos habere quod nobis dimittatur ; et in his verbis humiliantes animas nostras quotidianam agere pœnitentiam non cessamus » (ibid. n. 8). 1. Quar. « Nec ». — 2. Ed. om. « et exterior ». — 3. Ed. om. n est ». 4. Quar. « abolitio ». — 5. Quar. « post ». — 6. Quar. « navim ». — 7, Quar. ■« submergatur » — 768 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM De SATISFACTIONE VENIALIUM 8. — Quæ autem pro venialibus sit satisfactio sufficiens, Augustinus insinuat, ita inquiens in Enchir. (c. 71 ; L. 40, 265) : « De quotidianis et brevibus levibusque peccatis, sine quibus hæc vita non ducitur, quotidiana oratio fidelium satisfacit. Eorum enim est dicere : » Pater noster qui es in cælis, etc. » Delet omnino hæc oratio minima et1 quotidiana peccata ; delet et illa a quibus vita fidelium etiam scelerate gesta, sed poenitendo in melius commutata discedit, si ut veraciter dicitur : « Dimitte nobis debita nostra » ; ita veraciter dicatur : « Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris » ; idest, sic2 fiat quod dicitur ; quia et ipsa eleemosyna est veniam petentibus omnino ignoscere. » Ex his aliisque præmissis jam facile est intelligere quæ pro venialibus sit exhibenda satisfactio. Sufficit enim dominica oratio cum jejunio aliquo et eleemosynis ; sic tamen ut præcedat contritio aliquantula, et addatur confessio, si adsit facultas : de qua confessione post (d. 17) tractabitur. Pro gravioribus vero peccatis hæc etiam in satisfatione adhibenda sunt, sed multo vehementius atque districtius ; quia, ut ait Augustinus (Serm. 351, c. 5, n. 2 ; L. 39, 1549), ad agendum3 poenitentiam « non sufficit mores in melius commutare et a malis factis recedere, nisi etiam1 de his quæ facta sunt, satisfiat Domino per pœnitentiæ dolorem, per humilitatis gemitum, per contriti cordis sacrificium, cooperantibus eleemosynis. » DIVISIO TEXTUS 9. — « In perfectione autem pœnitentiæ etc. » Postquam determinavit Magister de poenitentia generaliter, hic ad partes pœnitentiæ descendit. Et dividitur in partes duas. In prima distinguit pœnitentiæ partes. In secunda movet quasdam quæstiones circa compara­ tionem partium pœnitentiæ ad invicem, 17 d., ibi : « Hic oritur quæstio multiplex etc. » Prima in duas. In prima distinguit partes quasi poenitentiam integrantes, scilicet contritionem, confessionem et satisfactio­ nem. In secunda distinguit partes quasi subjectivas, ibi : « Præ­ dictis vero adijciendum est, etc. » (7). Prima in duas. In prima distinguit pœnitentiæ partes. In secunda docet poenitendi modum secundum partes illas, ibi ; « Ideo discretio pœnitenti etc. (3). Circa primum duo facit. Primo ostendit numerum partium. Secundo singulas partes prosequitur, ibi : « Compunctio nobis etc. » (2). « Ideo discretio pœnitenti etc. » (3). Hic ostendit modum poenitendi. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit modum dignæ pœnitentiæ ; secundo modum falsæ, ibi : « Et sicut sunt digni fructus etc. » (6). 1. Quar. om. « et », — 2. Quar. « si ». — 3. Quar. « agendum ». — 4. Quar. DISTINCTIO XVI, DIVISIO TEXTUS 769 Circa primum tria facit. Primo assignat ex verbis Augustini, naodum poenitendi quantum ad contritionem cordis ; secundo quantum ad confessionem oris, ibi : « Caveat ne ductus verecundiaetc. »(4); tertio quantum ad satisfactionem operis in absti­ nendo a sacris et ab illicitis, ibi : « Caveat etiam ne prius etc. » (5). « Prædictis vero adjiciendum videtur1, etc. » (7). Hic assignat alias pœnitentiæ partes'quasi subjectivas. Et circa hoc duo facit. Primo distinguit eas. Secundo prosequitur de altera earum8, scilicet poenitentia venialium quæ habet specialem dubitationem, ibi : « Quæ autem pro venialibus etc. » (8). Hic quæruntur quatuor Primo de partibus pœnitentiæ. Secundo de remissione venialium in hac vita, quæ ad unam partem pœnitentiæ pertinet. Tertio de circumstantiis peccati, secundum quas formari debet pœnitentiæ modus. Quarto de impedimentis veræ pœnitentiæ. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur duo Primo, de partibus pœnitentiæ quasi integralibus. Secundo, de partibus secundo assignatis. ARTICULUS I [IJ [III, q. 90, a. 1.] 10. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod poenitentia partes non habeat. 1. Nullum enim simplex habet partem. Secundum autem3 Ambrosium « omne sacramentum est simplex ». Ergo poenitentia, cum sit sacramentum, non habet partes. 2. Præterea. Baptismus multiplicior est virtute quam poeni­ tentia ; quia originale et actuale quantum ad culpam et pœnam totaliter tollit : quod de poenitentia non est verum. Ergo cum baptismo non assignentur partes, nec pœnitentiæ partes assi­ gnari debent. f. η et c « est», sed η expungit et ad. « videtur».— 2. F. ad. « et».— 3. Ed, « Sed secundum ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. iv. — 2β Ί~0 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Medicina debet proportionari morbo. Sed pec­ catum quod est morbus spiritualis, cujus pœnitentia est medi­ cina, non habet hujusmodi partes. Ergo nec pœnitentiæ partes assignandae sunt. 11. — SED CONTRA. Pœnitens pcenam sibi infert pro peccato debitam. Sed pro peccato in Deum commisso non solum debetur pœna interior, sed exterior, ut patet in inferno. Ergo ad perfec­ tionem pœnitentiæ utraque pœna requiritur. Ergo pœnitentia habet partes. 12. — Præterea. Morbus spiritualis majori diligentia est curandus quam corporalis. Sed curatio quæ fit contra morbum corporalem secundum aliquas partes distinguitur, quia primo tollitur morbus et postea morbi reliquia1. Ergo et pœnitentia quæ est spiritualis morbi curatio, partes habere debet. [II] [Infra, d. 17, q. 3, a. 3, sol. 4 ; d. 22, 113 ; III, q. 90, a. 2 ; IV Cg., c. 72 ; de Eccles. Sacram.] 13. — ULTERIUS. Videtur quod inconvenienter assi­ gnentur ET HÆ TRES PARTES : SCILICET CONTRITIO, CONFESSIO ET SATISFACTIO. 1. Sacramentum enim a ministris Ecclesiæ confertur secun­ dum omnem sui partem. Sed contritionem non confert pœnitenti aliquis Ecclesiæ minister. Ergo non est pars pœnitentiæ sacramenti. 2. Præterea. Per pœnitentiæ sacramentum peccatum dimit­ titur. Sed ante confessionem quandoque peccatum dimittitur, ut infra (d. seq.) Magister ostendit. Ergo non est pars pœni­ tentiæ. 3. Præterea. In sacramento novæ legis gratia suscipienti confertur. Sed in satisfactione non confertur aliqua gratia. Ergo non est sacramenti pars. 4. Præterea. Non est idem fructus reiet pars. Sed « saiisfaclio dicitur in Littera (2a) pœnitentiæ fructus ». Ergo satisfactio non est pœnitentiæ pars.[III] [III] [III, q. 90, a. 3.] 14. -- ULTERIUS. Videtur quod sint partes subjectiv.e 1. Quia ista? partes pœnitentiæ, ut in Littera (1) patet, sumun­ tur secundum peccatum cordis, oris et operis. Sed hæ sunt partes subjectiva? peccati. Ergo et partes pœnitentiæ assignatæ, sunt partes subjectiva? ipsius. DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO I, ART. I 771 2. Præterea. Totum intégrale non sequitur ad suam partem. Non enim sequitur : Si paries est, domus est. Sed pœnitentia sequitur quamlibet partium assignatarum. Sequitur enim : Con­ teritur, ergo pœnitet ; et similiter de aliis. Ergo non sunt partes intégrales, sed subjectivæ. 3. Præterea. Partes intégrales alicujus totius quod habet esse permanens, sunt simul. Sed pœnitentia habet esse, permanens, sicut et alia sacramenta. Ergo cum pœnitentiæ partes non sint simul, non erunt partes intégrales, sed subjectivæ. 15. — SED CONTRA. Partes subjectivæ non requiruntur ad perfectionem totius universalis ; quia in qualibet parte perfecta ratio totius invenitur, sicut perfecta ratio animalis in homine. Sed partes pœnitentiæ assignatae, ad ejus perfectionem requi­ runtur, ut in Liltera (1) dicitur. Ergo non sunt partes subjec­ tivæ. 16. — Præterea. Nihil unum aliquid habet partes subjec­ tivas, sicut unum animal non habet partes subjectivas. Sed unius pœnitentiæ partes sunt assignatæ partes : quod patet ex hoc quod de uno peccato non agitur nisi una pœnitentia, inquantum prædicta tria inveniuntur. Ergo non sunt partes subjectivæ. [IV] [III, q. 90, a. 1, 2.] 17. — ULTERIUS. Videtur quod sint partes etiam pœni­ tentiæ. virtutis. 1. Sicut1 dicitur in X Eth. (k 8. 1178a, 34-5 ; 1. 12, n. 2119), ad perfectionem virtutis moralis requiritur actus interior et exterior. Sed poenitentia est virtus moralis, cum sit pars jus­ titiæ. Ergo de perfectione ejus est contritio interior, et confessio, et satisfactio exterior ; et sic sunt partes ejus sicut pœnitentiæ sacramenti. 2. Præterea. Satisfactio est actus alicujus virtutis, nec alterius quam pœnitentiæ ; et similiter de aliis. Ergo sunt partes pœni­ tentiæ virtutis, non solum sacramenti. 3. Præterea. Justitia exigit ut per quæ quis peccat, per hæc puniatur. Sed hæc tria quæ assignantur pœnitentiæ partes, sunt quædam pœnæ respondentes illis quibus peccamus. Ergo ad perfectionem justitiæ exiguntur. Sed nonnisi quantum ad par­ tem illam qua? pœnitentia dicitur. Ergo sunt partes pœnitentiæ virtutis. 18. — SED CONTRA. Actus non est pars habitus. Sed pceni1. Ed. ad. « enim ». — 772 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tentia virtus est habitus. Hæc autem tria sunt actus quidam. Ergo non sunt partes pœnitentiæ virtutis1. 19. — Præterea. Subjectum virtutis est mens, secundum Augustinum (lib. IV De cio. Dei, c. 4; L. 41, 258), sed confessio, non est in mente sicut in subjecto, similiter nec satisfactio. Ergo non sunt pœnitentiæ virtutis partes. 20. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in pœnitentia non est pro materia aliqua exterior res, sicut in baptismo aqua ; sed ipse actus humanus loco materiæ in hoc sacramento se habet, qui per quamdam recompensatio­ nem offensam culpæ præcedentis tollit. 21. — In actibus autem humanis est gradus quidam ad per­ fectionem pertingendi propter diversas partes hominis, quarum una aliam movet. Et ideo oportet quod diversa secundum ordinem ad perfectionem pœnitentiæ considerentur. Et hæc dicuntur pœnitentiæ partes. 22. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dubitatur de illa auctoritate, utrum sit Ambrosii. Si tamen concedatur, intelligendum quod sacramentum est simplex ratione effectus principalis, et virtutis simplicis qua2 operatur. Sed materiale in sacramento potest esse compositum : sicut patet in confirmatione et eucharistia. El sic etiam ex parte actus nostri qui est quasi materialis in pœnilentia, paries ei assignantur. 23. — Ad secundum dicendum quod partes non assignantur pœnitentiæ ex parte virtutis sacramentalis, sed ex parte ejus quod esi materiale in ipsa. 24. — In baptismo autem est materiale res exterior, in qua non est accipere nisi unum esse. Et ideo baptismo partes non assignantur ; quia etsi sit aliquis actus noster in baptismo, ille non est de essentia baptismi, sed dispositio ad baptismum. 25. — Ad tertium dicendum quod « bonum, secundum Dio­ nysium (De dio. nomin., c. 4, n. 30 ; G. 3, 730) causatur ex una eta integra causa » ; sed ex singulis defectibus consurgit malum. Et ideo ad integritatem peccati sufficit in quocumque gradu humani actus defectus inveniatur. Et propter hoc peccato partes quasi intégrales non assignantur, sicut pœnitentiæ quæ boni­ tatem amissam reparat. 26. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (20), pœnitentia offensam culpæ præcedentis abolet per modum recompensationis cujusdam. Hæc autem 1. F. om. totum argumentum per homoV — 2. F. « quam ». — 3. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO I, ART. I 773 recompensatio differt a recompensatione vindicativæ justitiæ in duobus. Primo quia in vindicativa justitia ille qui peccavit, se habet ad recompensationem ut patiens tantum, inquantum pœna per . quam fit culpæ recompensatio, est ab alio inflicta. Et ideo non præsupponitur ad recompensationem dolor de peccato, sed ex pœna recompensante dolor infligitur. In pœnitentia autem ille qui peccavit, se habet ad recompensationem etiam ut agens ; quia ipse sponte sua ad pœnam recompensantem accedit. Et ideo displicentia culpæ præexigitur. 27. — Secundo differt, quia in vindicativa justitia taxatur pœna recompensans secundum arbitrium judicis, non ejus in quem commissum est ; quia talis recompensatio fit ad reconci­ liandum animum offensi : quæ reconciliatio esse non potest, nisi pœna recompensantis voluntati ejus sufficiat. Et ideo oportet (n pœnitentia quod modus pœnæ satisfactoriæ secundum arbi­ trium sacerdotis qui vicem Dei obtinet, servetur. 28. — Utrique ergo recompensationi hoc commune est quod non fiat recompensatio secundum arbitrium ejus qui peccavit, sed alterius hominis. Arbitrium autem rectum requirit cogni­ tionem culpæ : quæ quidem si ei qui debet pœnam taxare, per eum qui peccavit fiat, confessio dicitur ; si autem alias, dicitur convictio1. Quia in pœnitentia sponte qui peccavit, ad recom­ pensationem faciendam accedit, requiritur confessio2. 29. — El sic recompensatio tribus gradibus perficitur. Quorum primus est displicentia culpæ præteritæ : alias non sponte ad recompensationem accederet ; et hic per contritionem perficitur. Secundus est ut culpam suam notificet Deo per sacerdotem : alias non se ad recompensationem secundum arbitrium ejus in quem peccavit, offerret ; et quantum ad hoc est confessio. Tertius est ut compenset secundum arbitrium sacerdotis ; et quantum ad hoc est satisfactio. 30. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in sacramentis quæ habent pro materia aliquam rem corporalem, est duplex actus ministri Ecclesiæ ; scilicet sanctificatio materiæ per verbum Dei, et applicatio materiæ ad eum qui sacramentum suscipit. 31. — Sed in hoc sacramento quod habet pro materia ipsum humanum actum, non potest ex ministerio sacerdotis materia applicari ad eum qui sacramentum suscipit, quia actus non sunt' ab exteriori. Et ideo ad ministerium ipsius pertinet ipsorum actuum consummatio secundum absolutionem et pœnæ injunc­ tionem : quod est quasi quædam sanctificatio. 1. F. « contritio » et ed. ad. « Et ». — 2. Ed. « satisfactio ». ΊΊ\. SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 32. — Ad secundum dicendum quod quamvis peccatum dimittatur ante actualem confessionem, nunquam tamen dimit­ titur ante confessionem in proposito existentem : sicut etiam ante baptismum actualiter susceptum aliquis rem baptismi conse­ quitur ex proposito suscipiendi baptismum. 33. — Ad tertium dicendum quod ex proposito satisfaciendi gratia confertur, quamvis satisfactio actualis gratiam præsupponat. 34. — Vel dicendum quod per satisfactionem consequitur pœnitens perfectum effectum gratiæ peccatum abolentis, quia liberatur totaliter a reatu peccati. 35. — Ad quartum dicendum quod ultimum in quo consum­ matur res, dicitur finis rei, sicut forma habet rationem finis. Et quia satisfactio est ultima pars in qua pœnitentia consum­ matur, ideo dicitur fructus quod1 in rationem finis sonat. 36. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dicunt quod sunt partes subjectivae, uno modo poenitentiam considerando secundum quod habet tantum rationem pœnæ ; quia quælibet harum partium est punitio quædam. 37. — Sed hoc non potest esse ; quia totum universale non prædicatur in singulari de suis partibus pluralibus simul acceptis, sive sit genus, sive species : tres enim homines non sunt animal, sed animalia. Unde cum tres partes pœnitentiæ non sint tres pœnitentiæ, sed una, non potest esse quod sint partes subjectivae. 38. — Præterea. Pœna quam pœnitens patitur, tota in ratio­ nem satisfactionis cadit. Non enim sola exteriori pœna homo satisfacit, sed etiam interiori ; alias oratio mentalis non esset satisfactoria. Unde et pœna quæ est in contritione et quæ est in confessione, in partem satisfactionis cadit. Et quia satisfactio est ultima pars, fotum sacramentum a pœna denominatur, sicut res denominatur ab ultimo sui. 39. — Et ideo Alii dicunt quod sunt partes potentiates. Sed hoc iterum non potest esse ; quia in partibus potentialibus totum adest secundum essentiæ suæ rationem cuilibet parti complete, sicut essentia animæ2 cuilibet potentiæ ; sed tota ratio pœnitentiæ secundum speciem non est in quolibet horum. 40. — Præterea. Unum eorum non includit in se vim omnium aliorum : quod requiritur in partibus potentialibus ; sed unum­ quodque ad suum officium servit. 41. —- Ideo dicendum est cumzaliis, quod sunt partes intégrales. Sed sciendum quod partes intégrales sunt duplices. Quædam dam 1. ζηθίκ ad. « est », sed ζ expungit ; F. « qui ». — 2. ζηθικ « essentiale ». DISTINCTIO XVI, OUÆSTIO I, ART. I 775 sunt partes quantitatis : quæ sunt quandoque unius rationis, ut in totis homogeneis ; quandoque vero diversarum rationum, ut in totis heterogeneis. Quædam vero sunt partes essenliæ, sicut materia et forma, non quantitatis. Et hæ semper sunt diver­ sarum rationum, et habent ordinem naturæ ad invicem, et quandoque etiam ordinem temporis in his quorum esse non est simul. Et hujusmodi partes sunt hæ de quibus loquimur ; quia pœnitentiæ sacramentum secundum rationem suæ speciei ex his tribus integratur. Et una est prior altera secundum naturam, et quandoque etiam secundum tempus ; eo quod actuum huma­ norum, qui sunt in pœnitentia materiales, non est totum esse, simul, sed succedunt sibi invicem ; sed quandoque plures eorum quorum unus est alterio prior per naturam, sunt simul tempore. 42. — AD PRIMUM ergo dicendum quod partes pœnitentiæ non respondent illis peccati partibus singula singulis secundum veritatem ; quia pro quolibet illorum peccatorum oportet esse pœnitentiæ tres partes ; sed per adaptationem quamdam, con­ siderata similitudine medicinæ ad morbum quantum ad idem instrumentum. 43. — Quidam enim dicunt quod in quolibet peccato est invenire illa tria ; quia os est interius et exterius ; et actus inte­ rior et exterior. Et sic etiam ista tria erunt partes subjectivæ peccati. 44. — Sed patet hoc non esse secundum intentionem Litteræ (la), quæ de ore exteriori et opere loquitur. 45. — Ad secundum dicendum quod in partibus successi­ vorum ex qualibet parte potest concludi totum, sicut : Hora tertia est, ergo dies ; non tamen totum de una parte prædicatur : non enim dicimus quod hora sit dies. Sed tamen de omnibus partibus simul acceptis aliquo modo invenitur prædicari totum, licet improprie. EI sic etiam de qualibet parte pœnitentiæ poeni­ tentia concluditur, eo quod pœnitentia non habet totum esse suum simul. Non tamen totum de partibus prædicatur neque divisim neque conjunctim proprie loquendo. 46. — Ad tertium dicendum quod illud quod est materiale in pœnitentia, esi actus nostri; et quia actus non habent esse permanens, ideo nec pœnitentia. Et sic objectio ex falso procedit. 47. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ab eo quod sequitur rem, non accidit aliqua compositio in re, quia componentia sunt priora componentibus. Unde cum actus nostri sint posteriores virtutibus a quibus eliciuntur, diversi actus qui secundum ordinem a virtute aliqua progrediuntur, non faciunt compositionem aliquam in virtute. Et ideo prædicta tria non sunt partes pœnitentiæ virtutis, sed pœnitentiæ sacramenti ; 776 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTETNIARUM quia ipsi actus sunt quasi materia sacramenti, et penes divisio­ nem materiæ partes rei sumuntur quandoque. 48. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actus exteriores requiruntur ad perfectionem secundam virtutum moralium ; partes autem intégrales oportet quod sint de perfectione prima. 49. ■— Ad secundum dicendum quod quamvis tria prædicta sint actus pœnitentiæ virtutis, non tamen sequitur quod sint partes ejus ; quia in quolibet dictorum actuum inveniuntur omnes circumstantiæ quibus integratur medium virtutis. 50. — Ad tertium dicendum quod ad poenitentiam virtutem requiruntur ista tria, sed non ut partes, sed1 ut actus, ut dictum est (47). ARTICULUS II [I] [III, q. 90, a. i.] 51. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PCENITENTIA ANTE BAPTISMUM NON DEBEAT PONI PARS PŒNITENTIÆ. 1. Baptismus enim janua sacramentorum est, et poenitentia dicitur secunda tabula respectu baptismi. Sed secundum non est ante primum. Ergo poenitentia non est aliqua ante baptis­ mum. 2. Præterea. Ei qui non est generatus in aliqua natura, non competit actio illius naturæ. Sed baptismus est quædam gene­ ratio in spiritualem vitam. Ergo ei qui non est baptizatus, non convenit aliqua actio spiritualis vitæ. Sed poenitentia est hujus­ modi, cum sit quoddam sacramentum. Ergo non potest alicui competere ante baptismum. 3. Præterea. Poenitentia non ordinatur nisi contra culpam2. Sed culpa actualis sufficienter in baptismo deletur. Ergo non oportet quod poenitentia baptismum præcedat. 52. — SED COS'! RA. Mat., iii, 5, super illud : « Exibant autem multi3, etc. » dicit Glossa (L. 114, 79) : « Jam tunc exemplum baptizandis dabatur confitendi peccata et promittendi meliora. » Sed hoc pertinet ad poenitentiam. Ergo ante baptismum debet esse pcenitentia. 53. — Præterea. Super illud ps. (iv, 5 : « In cubilibus ves­ tris, etc. ») dicit Glossa (L. 113, 849) : « Ut exii neto veteri homine per poenitentiam, sacrificium justitiæ per regenerationem novi hominis offeramus Deo. » Sed regeneratio ad baptismum per­ tinet. Ergo poenitentia aliqua est ante baptismum. 1. Ed. om. per homot. « ut partes, sed ». 2. N. ad. « actualem ». — 3. Ed. « Tunc exibat ad eum ». DISTINCTIO XVI, QU-æSTIO I, ART. II 777 [II] 54. — ULTERIUS. Videtur mum NON SOLUM Augustinus in2 quod pœnitentia ante baptis­ SIT DE ACTUALI, SED ET DE ORIGINALI PECCATO1. lib. De pœnitentia [serm. 351, c. 2; L. 39, 1537), dicit loquens de pœnitentia ante baptismum : « Exceptis parvulis, nullus ad Christum transit, nisi incipiat esse quod non eral, nisi pœnileal eum fuisse quod eral. » Sed erat infectus non solum actuali, sed etiam originali peccato. Nisi enim de hac infectione loqueretur, parvulos non exciperet qui aliam infectionem non habent. Ergo de peccato originali debet esse pœnitentia ante baptismum. 2. Præterea. Pœnitens infert sibi pœnam, ut evadat illam quæ a Deo sibi infligenda erat. Sed pro peccato originali poena a Deo infligitur. Ergo pro eo debet hanc poenitentiam agere. 3. Præterea. Secundum hoc de peccato actuali poenitentiam agimus quod ipsum nobis displicet. Sed peccatum originale debet nobis displicere3. Ergo de eo debemus poenitentiam agere. 55. — SED CONTRA. Pœnitentia est respectu4 voliti. Sed peccatum originale contrahimus nolentes. Ergo de ipso non est pœnitentia. 56. — Præterea. Medicina debet respondere morbo. Sed peccatum originale non contrahitur per aliquam delectationem ejus qui ipsum contrahit. Ergo videtur quod non sit ejus curatio per aliquam pœnam ; et ita non per poenitentiam quæ suo nomine pœnam exprimit. [III] [IU, q. 90, a. 4.] 57. — ULTERIUS. Videtur quod non debeat post baptis­ mum aliqua poenitentia venialium distingui. 1. Quia superfluum est facere per multa quod per unum potest fieri. Sed veniale peccatum curatur per eucharistiam. Ergo superfluum est quod ad ipsum curandum pœnitentia ordi­ netur. 2. Præterea. De eo quod non est in potestate nostra, non requiritur pœnitentia. Sed peccata venialia vitare non est in potestate nostra ; quia nullus potest omnia peccata venialia vitare. Ergo de venialibus non est pœnitentia. 3. Præterea. Diversorum morborum diversæ sunt medicinæ ; quia secundum Hieronymum [in Mare., ix, 28; L. 30, 616), « non 1. Ed. ad. « Nam ». — 2. Ed. om. « in ». ·— 3. F. om. per homot. « Sed| pec­ catum originale debet nobis displicere ». — 4. ζηθικ « idem », sed ζήι cor. 778 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sanat oculum quod sanat calcaneum. » Sed pœnitentia est reme­ dium contra mortale. Cum ergo veniale a mortali in infinitum differat, ut pœna ostendit, videtur quod contra veniale pœni­ tentia non ordinetur, sed contra mortale. 58. — SED CONTRA. Quod potest majus, potest et minus. Sed pœnitentia destruit mortale, quod est difficilius. Ergo et veniale. 59. — Præterea. Secundum Augustinum (lib. De vera el falsa pœnitentia, c. 8 ; L. 40, 1120), « pcenitenlia est vindicia puniens in se quod dolet commisisse. » Sed aliquis debet dolere de hoc quod commisit veniale, et hoc in se punire. Ergo pœnitentia quædam est de venialibus. [IV] [III, q. 90. a. 4.] 60. — ULTERIUS. Videtur QUOD TENEAMUR AD PŒNITEN- TIAM VENIALIUM. 1. Quia sicut tenetur homo tendere ad gloriam, ita tenetur impedimentum gloriæ removere. Sed homo non potest ad glo­ riam pervenire nisi dimissis venialibus peccatis. Ergo cum non remittantur sine pœnitentia, videtur quod ad poenitentiam agen­ dam de venialibus homo teneatur. 2. Præterea. Quoddam veniale peccatum per consensum fit mortale ; quia consensus in delectationem mortalis peccati est mortale peccatum. Sed homo tenetur vitare mortale pecca­ tum1. Ergo tenetur dissentire2 veniali peccato aliquando. Sed dissensus ad peccatum3 est pœnitentiæ4. Ergo tenetur homo de peccato veniali aliquando poenitere. 61. — SED CONTRA. Nullus tenetur abolere jam factum, quod non tenetur vitare antequam fiat. Sed homo non tenetur vitare veniale peccatum antequam faciat; alias peccaret morta­ liter faciens ipsum. Ergo multo minus tenetur poenitere de eo. [V] [III, q. 90, a. 3.] 62. — ULTERIUS. AAdetur quod partes istæ tres non SINT SUFFICIENTES. 1. Quia sicut post baptismum peccatur venialiter et morta­ liter ; ita ante baptismum. Sed post baptismum distinguitur 1. ζη om. per homol. « Sed homo tenetur vitare mortale peccatum ». — 2. Ed. ad. « a ». — 3. Ed. « a peccato ». —-4. Ed. « poenitentia ». — 5. N. om. « et ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO I, ART. II 779 pœnitentia venialis et mortalis peccati. Ergo et5 ante baptis­ mum ; et sic sunt quatuor. 2. Præterea. Plus distat pœna a culpa quam veniale a mortali. Sed de pœnis præsentis miseriæ oportet pœnitere, ut Augustinus dicit in lib. De pœnitentia (serm. 351 ; L. 39, 1537). Ergo cum distinguatur pœnitentia venialium a pœnitentia mortalium, debet etiam distingui pœnitentia qua pœnitemus1 de pœnis peregrinationis, a pœnitentia venialium. 3. Præterea. Pœnitentia solemnis est quidam pœnitentiæ modus, ut supra (d. 14, q. 1, a. 5) dictum est. Ergo cum de ipsa mentionem non faciat, videtur insufficienter partes pœnitentiæ ponere. 63. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pœnitentia potest accipi dupliciter : scilicet ut est virtus, et ut est sacramentum. 64. — Secundum autem quod est virtus, importat detesta­ tionem peccati cum proposito abolendi ipsum secundum condi­ tionem status peccantis. Et quia quicumque non detestatur peccatum, adhuc voluntatem in peccato fixam habet, cum volun­ tas semel ad aliquid fixa, ab illo non divellatur quin actu vel habitu in eo maneat, nisi per actualem dissensum ad illud2, vel in speciali, vel saltem in genere. Voluntas autem in peccato fixa manens, non est susceptiva gratiæ baptismalis. Ideo requi­ ritur ante baptismum, quasi removens prohibens, peccati com­ missi detestatio et destructionis ejus propositum : quod3 qui­ dem est per baptismum. Et ideo patet quod ante baptismum requiritur pœnitentia secundum quod est virtutis actus4, quæ. sit prior baptismo tempore vel saltem natura. 65. — Sed pœnitentia, secundum quod est sacramentum, con­ sistit in dispensatione ministrorum. Ecclesiæ. Et quia Ecclesiæ sacramenta non dispensantur nisi illis qui sunt .de Ecclesia, ergo5 ante baptismum sacramentum pœnitentiæ non competit, cum per baptismum homo de Ecclesia fiat. Et per hoc patet solutio ad objecta, præter tertium. 66. — Ad tertium dicendum quod pœnitentia non requiritur ante baptismum propter baptismi insufficientiam, sed propter impedimentum removendum gratiæ baptismalis. ut baptismus suum effectum habere possit. 67. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod pœnitentia6 potest sumi large et proprie. Proprie quidem pœni1. Ed. « nos pcenitet ». — 2. Ed. « ab illo — 3. F. « » ; λ. om. « quod quidem est per baptismum ». — 4. N. ad. « vel ». — 5. Ed. '< ideo ». —- 6. Ed* ad. « quidem ». 780 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tenlia importat dolorem de peccato commisso in præterito. Et sic nullo modo potest esse pœnitentia de originali peccato, quia non est commissum. 68. — Large autem potest dici pœnitentia omnis displicentia mali præteriti. Et sic in eo qui liberum arbitrium habet, debet esse pœnitentia de originali ; quia ex hoc ipso quod alicui placet aliquid, displicet ei quod ad illud impedimentum præstitit. Peccatum autem originale impedimentum gloriæ fuit, ad quam quilibet desiderio tendere debet. Non tamen de eo debet esse confessio, quæ non est nisi factorum ; nec satisfactio, quia pro peccato originali non debetur nisi pœna damni, pœnitentia autem importat pœnam sensus. Et per hoc patet solutio ad objecta. 69. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod veniale peccatum ex nostro actu incurrimus, et ei pœna sensibilis debetur. Et ideo ad peccati venialis dimissionem pœnitentia operatur quantum ad contritionem, confessionem et satisfac­ tionem ; non solum pœnitentia secundum quod est virtus, sed etiam secundum quod est sacramentum, quia post baptismu m aliquis venialiter peccat, quando est susceptivus sacramen­ torum Ecclesiæ. 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad eumdem effec­ tum principaliter inducendum, superfluum est plura inducere, si quodlibet sit sufficiens. Sed nullum sacramentum inducitur ad peccati venialis dimissionem, sicut ad principalem effectum, ut supra in 2 d1 (31-2) dictum est. Et ideo non est inconveniens si ex multis sacramentis peccati venialis dimissio consequitur. 71. — Ad secundum dicendum quod quamvis non sit in potestate nostra vitare omnia venialia, esi tamen in potestate nostra vitare singula. 72. — Ad tertium dicendum quod veniale et mortale quamvis sint diversi morbi, tamen conveniunt in una ratione actualis peccati. Et ideo contra utrumque pœnitentia medicina est. 73. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum dicitur aliquis ad aliquid teneri, quædam necessitas importatur ad illud. Necessitas autem est duplex. Una est absoluta. Et secundum hanc homo tenetur facere illa sine quibus non est salus. Et sic non tenetur ad peccati venialis pœnitentiam, quia mortem ex hoc non incurrit ; nisi forte de contemptu dimittat. 1. Ed. om. « in 2 d. ». •I ' DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO I, ART. II i' 781 74. — Alia est ex suppositione alicujus finis : sicut dicitur I . f μ aliquid esse necessarium sine quo non possumus finem intentum consequi. Et hoc modo necessarium est quod homo de venialibus pceniteat, si ei remitti debeant in hac vita. 75. — Sed secundum hoc non proprie dicitur teneri aliquis ad aliquid ; et ideo dicendum, quod homo non tenetur ad pcenitentiam venialium, nisi large sumendo. 76. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si nunquam de venialibus pceniteat, potest ad vitam pervenire ; quia etiam post hanc vitam venialia remittuntur, ut infra (127) dicetur. 77. — Ad secundum dicendum quod dissensus dicit renitentiam ad peccatum futurum ; sed pœnitentia dicit displicen­ tiam peccati prælerili. Et ideo non oportet quod dissensus ad poenitentiam pertineat. 78. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod istæ1 partes pœnitentiæ distinguuntur secundum diversos modos qui­ bus pœnitentia agitur. Unde sunt paries subjectivae pœnitentiæ2 virtutis, non pœnitentiæ3 sacramenti, quia una pars non per­ tinet ad pœnitentiæ sacramentum, quamvis aliæ duæ ad poeni­ tentiam secundum quod est sacramentum, pertinere possint. 79. — Et accipiuntur isti modi secundum diversum statum pœnitentis ; quia aut est extra Ecclesiam etiam numero, et sic est prima pœnitentia quæ est ante baptismum ; aut est extra merito, sed non numero, et sic est secunda quæ est de morta­ libus ; aut omnino est intra Ecclesiam, et sic competit ei tertia quæ est de venialibus. 80. — AD PRIMUM ergo dicendum quod status hominis etiam1 ante baptismum non diversificalur4 *6 per veniale et mortale quantum ad hoc quod est esse de Ecclesia vel non esse ; sed diversificatur6 post, quia per mortale post baptismum commissum efficitur aliquis extra Ecclesiam merito, sed non per veniale. Et ideo non est similis ratio. 81. — Ad secundum dicendum quod de poenis dicitur esse pœnitentia ab Augustino, secundum quod inclinat ad culpam, large etiam pcenilenliam pro displicentia sumendo. 82. — Ad tertium dicendum quod pœnitentia solemnis non diversificat statum pœnitentis quantum ad id quod dictum est. Et ideo de ea non fit hic mentio. 4. ηθ « illæ », contra ζικ ct ed. — 2. F. om. « pœnitentiæ ». — 3. F. om. per homol. « sacramenti... pœnitentiæ ». — 4. Ed. om. < etiam ». — 5. F. « diversificantur ». — 6. F. ad. « per veniale et mortale ». 782 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM QUÆSTIO II Deinde quaeritur de remissione venialium. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, de modo remissionis. Secundo, de causa remissionis. ARTICULUS I [I] [III, q. 87, a. 1.] 83. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. ADdetur PECCATUM VENIALE quod POSSIT DIMITTI VOLUNTATE MANENTE AD ILLUD. 1. Voluntas enim peccati venialis gratiam non excludit. Sed nullum peccatum veniale est quod gratia remittere1 non possit, cum remittatur per virtutem gratiæ mortale, quod multo dif­ ficilius est. Ergo veniale dimitti potest adhuc manente voluntate ad illud. 2. Præterea. Sicut peccatum mortale caritati opponitur, ita veniale fervori caritatis. Sed illud quod secum compatitur caritas non impedit dimissionem peccati mortalis. Ergo cum voluntatem permanentem in peccato veniali compatiatur fervor caritatis, videtur quod veniale remitti possit in eo qui adhuc habet voluntatem adhaerentem veniali. 3. Præterea. Sicut dictum est (54), voluntas ad hoc quod remo­ veatur ab eo in quo semel fuit fixa, requiritur actualis displi­ centia. Sed aliquando veniale peccatum dimittitur ei qui non habet displicentiam de veniali peccato : sicut patet in Marty­ ribus qui statim evolant, quamvis forte de peccatis venialibus non cogitent, nec actualem displicentiam habeant. Ergo videtur quod veniale peccatum dimitti possit adhuc manente voluntate2 in illo. 84. — SED CONTRA. Manente causa non potest tolli effectus. Sed adhaerentia voluntatis inordinata ad aliquid erit causa venialis peccati. Ergo manente voluntate fixa in illo, non potest remitti ipsum peccatum. 85. — Præterea. Affectus3 ad opus habet rationem peccati, sicut et ipsum opus peccati. Sed ipsum opus venialis4 peccati, dum manet, non permittit peccatum veniale dimitti. Ergo nec affectus ad ipsum manens5. 1. Ed. « remitti ». — 2. N. « manenti » om. « voluntate ». — 3. F. et btus ». — 4. N. om. « venialis ». — 5. F. « manet ». « effe- DISTINCTIO XVI, OUÆSTIO II, ART. I 783 [H] [III, q. 87, a. 3, ad 2.] 86. — ULTERIUS. Videtur quod unum peccatum veniale non possit dimitti sine alio. 1. Quia, sicut in præcedenti dist. dictum est (739), Dominus nullum sanavit quem non omnino liberaret. Sed non potest alicui veniale peccatum dimitti, nisi Domino ipsum sanante. Ergo si absolvitur ab uno veniali, absolvitur ab omnibus. 2. Præterea. Peccatum veniale est majoris adhærentiæ quam mortale Unde remisso mortali adhuc manet veniale. Sed unum mortale non potest remitti nisi omnia alia dimittantur. Ergo nec unum veniale nisi aliis remissis. 3. Præterea. Ei qui displicet Deo, peccatum non remittitur. Sed veniale displicet Deo. Ergo quamdiu manet unum, aliud non remittitur. 87. — SED CONTRA. Majoris gratiæ est remissio mortalis peccati quam venialis. Sed unum peccatum veniale manens fixum in corde, non impedit remissionem mortalis peccati. Ergo multo minus impedit remissionem alterius venialis. [III] [III, q. 87, a. 4.] 88. — ULTERIUS. Videtur quod veniale peccatum possit remitti sine mortali. 1. Joan., viii, 7, super illud : « Qui sine peccato est vestrum, etc. », dicit Augustinus (De vera et falsa pcen., c. 20 ; L. 40, 1129) quod « omnes illi erant in peccato mortali : venialia enim eis dimittebantur per caeremonias. » Ergo veniale potest dimitti non dimisso mortali. 2. Præterea. Mortale et veniale contrario1 dividuntur. Sed mortale potest dimitti sine veniali. Ergo veniale potest dimitti sine mortali. 3. Præterea. Peccato quod sufficienter punitum est, non debetur alia pœna, quia non vindicat bis Deus in idipsum-. Sed. peccatum veniale potest aliquis, in mortali existens, suffi­ cienter in seipso punire, cum debeatur ei pœna finita. Ergo non reservabitur ulterius ad pœnam. Sed nunquam aliquis absolvitur a reatu pœnæ, nisi prius absolvatur a culpa ; alias culpa inor­ dinata remaneret sine pœna. Ergo manente peccato mortali, potest veniale remitti. 1. Ed. « contrarie ». — -· Ex Nahum i, 9 juxta 70 cfr. <1. 15, 1. 784 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 89. — SED CONTRA. Gregorius (IV Moral, in job. in. 5, 9 ; L. 75, 642, 652) dicit quod veniale peccatum obscurat men­ tem, sed mortale obtenebrat. Sed obscuritas non removetur nisi per lucem ; lux autem spiritualis est gratia, quæ etiam mortale delet. Ergo non potest dimitti veniale sine dimissione mortalis. 90. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod peccatum quodlibel debet remitti quantum ad duo : scilicet quantum ad culpam, et quantum ad reatum. Non autem1 potest esse secunda remissio sine prima ; quia quamdiu manet2 culpa, manet debitum pœnæ. Culpa autem in deordinatione voluntatis consistit. Unde non potest culpa tolli nisi reordinetur voluntas : quod esse non potest quamdiu in ipsa deordinatione manet, alias essent duo opposita simul vera. Et ideo nullo modo veniale dimitti potest, quamdiu voluntas ad illud manet. 91. —AD PRIMUM ergo dicendum quod non est ex defectu gratiæ quin illud veniale in quod adhuc voluntas manet, remitti non possit ; sed ex defectu ejus cui remittendum est, in quo impedimentum remissionis invenitur. 92. — Ad secundum dicendum quod quodlibet peccatum mortale opponitur cuilibet quantumque parvas caritati. Non autem quodlibet veniale opponitur cuicumque fervori caritatis. Dicitur enim fervor caritatis per similitudinem, secundum quod ad exteriora quodammodo ebulliendo refunditur. Ex illa autem parte qua veniale committitur3, caritatis fervor non apparet, sed aliquid præter caritatem. Unde quamvis sit fervor caritatis quantum ad aliqua, potest tamen esse tepiditas quantum ad alia. Et sic non quilibet fervor opponitur cuilibet veniali. Unde non est similis comparatio peccati mortalis ad caritatem, et venialis ad fervorem caritatis. 93. — Ad tertium dicendum quod voluntas quæ fuit fixa in aliquo, non removetur inde nisi per actualem assensum4, si illud memoriæ occurrat, alias sufficit habitualis5 : sicut etiam de mortalibus contingit quod oblita remittuntur. 94. — AD SECUNDAM QÜÆSTIONEM dicendum quod ea quæ non habent connexionem ad invicem, unum potest auferri sine altero ; sed quæ habent aliquo modo connexionem, unum non potest sine alio auferri. 95. — Peccata autem mortalia, quamvis non habeant con­ nexionem ex parte conversionis, habent tamen connexionem e£ 1. Ed. « et non ». — 2. F. ad. « et ». — 3. F. « committit ». —- 4. Ed. « dis­ sensum ». — 5. ίη III, q. 87, a. 1 dicit S. Doctor quod « ad remissionem veniaI ium habitualis displicentia non sufficit ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO II, ART. I 785 sparte aversionis, quia ab uno incommutabili bono avertunt. Et ideo unum sine alio remitti non potest, cum remissio culpæ magis respiciat per oppositum aversionem quam conversionem ; quia culpa remittitur secundum restitutionem ad illud a quo culpa separavit. 96. — Venialia autem non habent connexionem neque quantum ad conversionem neque quantum ad aversionem, quia in eis nulla est aversio a fine, etsi sit aliquis defectus in actu eorum quæ expediunt ad finem. Et ideo potest unum veniale sine alio dimitti. 97. — AD PRIMUM ergo dicendum quod remissio venialis non comparatur, proprie loquendo, sanationi ; quia infirmitas quæ per sanationem curatur, destitutionem virtutis importat. Non autem esi aliqua destitutio vel debilitatio virtutis spiri­ tualis in culpa veniali, sed solum dispositio ad virtutis destitu­ tionem. Et ideo ratio illa non est ad propositum. 98. — Ad secundum dicendum quod peccatum veniale non dicitur esse majoris adhærentiæ quam mortale quasi ex parte sua firmius in anima maneat ; sed ex parte nostra, quia peccata venralia non ita facile devitamus sicut mortalia, ad quæ dimittenda ex necessitate obligamur. 99. — Ad tertium dicendum quod peccatum mortale ita Deo displicet, quod etiam facit ipsum peccantem Deo displicentem, inquantum pulchritudinem gratiæ quam Deus in ipso amat, aufert. 100. —■ Sed peccatum veniale quamvis Deo displiceat, quia inordinatum est, non tamen facit peccantem Deo displicentem ; quia non privatur claritas1 gratiæ, sed quodammodo obnubilatur, inquantum ejus processus ad exteriora impeditur. Et ideo Gre­ gorius dicit quod peccatum veniale obscurat, sed mortale obte­ nebrat. Et propter hoc unum peccatum veniale non impedit quin aliud remilti possit, quamvis mortale unum impediat dimissio­ nem alterius. 101. — AD TERTIAM QÜÆSTIONEM dicendum quod remoto priori removetur posterius, nec posterius restituitur nisi priori restituto. Fervor autem caritatis, cui veniale opponitur, est posterior ipsa caritate. Unde quamdiu caritas non restituitur nec fervor caritatis reparari potest : in qua reparatione consistit venialis peccati dimissio, sicut etiam in reparatione caritatis dimissio mortalis. Et ideo non potest veniale dimitti ei cui mortale non dimittitur. 1. F. « aufertur caritas », lk « caritas », N. « aufertur per illud claritas ». 786 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 102. — Polesl etiam ex parte remittentis ratio assignari ; quia a Deo qui solus peccata dimittit, peccatum mortale separat. Et ideo effectum ejus in remissione peccati venialis habens peccatum mortale non percipit. 103. — Similiter et1 ex parte ejus quo fit remissio, scilicet « caritatis, quæ universa delicia operit » Prov., x, 12, quam pec­ catum mortale tollit. 104. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus nominat ibi venialia irregularitates quas secundum legem contrahebant. 105. — Ad secundum dicendum quod veniale non avertit a Deo, neque caritatem tollit, sicut mortale. Et ideo non impedit dimissionem mortalis sicut e converso2. 106. — Ad tertium dicendum quod pœna, etiam hominis offensam non tollit nisi ab eo in quem peccatum commissum est, acceptetur; nec acceptari potest quamdiu inimicitia ad ipsum manet. Et ideo manente inimicitia hominis ad Deum per peccalum mortale, pana quantacumque veniale non purgat. Unde Is., Lvm, 3, dicit Dominus non esse sibi3 accepta jejunia eorum qui ad lites et contentiones4 jejunabant. ARTICULUS 11 [I] [Infra, d. 21, q. 2, a. 1 ; III, q. 87, a. 2 ; a. 4, ad 2 ; Mal. q. 7, a. 11.] 107. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD VENIALE PECCATUM DIMITTI NON POSSIT SINE GRATIÆ NOVÆ INFUSIONE. 1. Peccatum enim veniale transiens actu, in anima manet reatu. Sed reatus fundatur super maculam. Cum ergo macula non possit ab anima abstergi nisi per gratiam, sicut nec tenebra nisi per lucem, videtur quod veniale dimitti non possit sine gratiæ infusione. 2. Praeterea. Veniale peccatum consistit in hoc quod minus amatur Deus quam debet. Sed minoratio ista non potest tolli nisi caritate augmentata, secundum cujus augmentum nova missio Spiritus sancti attenditur, ut in I lib d. 155 (q. 5, a. 1, soL 2, c.) dictum est, et per consequens nova gratia. Ergo pec­ catum veniale sine gratiæ infusione remitti non potest. 108. — SED CONTRA. Novæ gratiæ additio gratiam præexistentem auget, si eam inveniat. Sed cum peccatum veniale 1. Ed. « sicut assignata est ratio ». — 2. Ed. « contrario ». — 3. Ed. om. « si­ bi ». — 4. Ed. « contentionem ». — 5. Ed. oni. « d. 15 ». Γ .* ' DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO II, ART. II 787 gratiam non auferat ; si sine gratiæ infusione dimitti non posset, oporteret quod quandocumque dimittitur veniale, gratiæ gra­ tia adderetur. Ergo semper homo post veniale rediret in majorem gratiam : quod falsum est; quia tunc frequens iteratio venialium non disponeret ad mortale. [H] ί [III, q. 87, a. 3.] I 109. — ULTERIUS. Videtur quod gratia sine contri­ tione POSSIT PECCATUM VENIALE REMITTERE. 1. Quia, sicut dicit Gregorius (XVI Moral., c. 67 ; L. 75, [ ; , 1160) « quod esi aqua ad caminum, hoc est veniale ad fervorem caritatis. Sed fervor caritatis potest esse sine contritione. Potest enim aliquis in Deum ferventer converti, et tamen de peccato non dolere, quod est çonteri. Ergo peccatum veniale potest dimitti sine contritione. 2. Præterea. Contritio non solum importat dolorem de prae­ terito peccato, sed etiam propositum non peccandi de cetero. Sed alicui dimittitur veniale peccatum, qui non habet tale pro­ positum ; quia scit se sine peccato veniali præsentem vitam agere non posse. Ergo sine contritione peccatum veniale dimitti potest. 3. Præterea. Aliquis in peccato veniali existens, potest dor­ miens mori, et taliter quod statim evolat1 : puta si propter fidem prius confessam constanter occidatur. Sed dum dormit, conteri non potest. Ergo cum ei peccatum veniale dimittatur, videtur quod possit sine contritione peccatum veniale dimitti. 110. — SED CONTRA. Si gratia sirfe aliquo adjuncto pecca­ tum veniale remittere posset, gratia secum veniale non compateretur. Sed compatitur secum veniale. Ergo oportet aliquem motum contritionis advenire ad peccati venialis dimissionem.[III] [III] [Intra, 218 ; d. 17, 443. ] 111. — ULTERIUS. Videtur quod de peccato veniali TENEATUR HOMO ETIAM CONFITERI. j > 1. Jacob., v, 16 : « Confitemini alterutrum peccata vestra » in quo præceptum confessionis datur, ut in Littera (2) dicitur. Sed secundum Glossam (Bedæ ; L. 13, 40) loquitur de confessione venialium et mortalium ; quia dicit quod « majora solis sacerdotibus, sed leviora sociis confiteri possumus. » Ergo tenemur confiteri venialia. 1. Ed. « evolet ». 788 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. De venialibus tenetur homo satisfacere ; quia satisfacere est actus justitiæ ; ad justitiæ autem actum tene­ mur. Sed satisfactio debet esse secundum arbitrium sacerdotis qui vicem Dei obtinet : quod esse non potest nisi confessione præcedente. Ergo de venialibus homo confiteri tenetur. 3. Præterea. Præceptum Ecclesiæ est (extra. De pœnil. et remiss., cap. « Omnis utriusque sexus ») ut « homo semel in anno saltem confiteatur ». Sed aliquis est qui non habet nisi venialia. Ergo tenetur illa confiteri. 112. — SED CONTRA. Nullus tenetur ad impossibile. Sed confiteri omnia venialia est impossibile, cum cognitionem nostram effugiant. Ergo non tenemur illa confiteri. [IV] [III, q. 87, a. 3 ; Mal. q. 7, a. 12.] 113. -- ULTERIUS. Videtur EPISCOPALEM, AQUAM BENEDICTAM VENIALE REMITTI NON POSSIT. quod ET per benedictionem HUJUSMODI PECCATUM 1. Quia « ex eisdem causis aliquid fit et corrumpitur », ut dici­ tur in II Eth. (β 1. 1103b, 7 ; 1. 1, n. 252). Sed peccatum veniale causatur ex actu nostro. Ergo oportet quod aliquid in nobis sit per quod dimittatur ; et ita cum ista sint extra, per ea pec­ catum veniale dimitti non potest. 2. Præterea. Peccatum veniale, ut dictum est (110), non dimittitur sine contritione. Sed ipsa contritio per se sufficit ad dimissionem. Ergo prædicta nihil operantur ad dimissionem. 3. Præterea. Prædicta omnia æqualem habent habitudinem ad omnia peccata venialia. Si ergo per ea aliquod veniale dimit­ titur, omnia dimittuntur ; et sic frequentissime homo esset sine veniali : quod non videtur verum. 114. — SED CONTRA est quod communiter dicitur quod multa sunt remedia contra venialia peccata ; scilicet tunsio pectoris, aspersio aquæ benedictæ, unctio extrema et omnis sacramentalis unctio ; benedictio Episcopi, panis benedictus, generalis confessio, tunsio pectoris1, compassio, alieni delicti dimissio, eucharistia, oratio dominica et alia quæcumque levis poenitentia. 115. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod homo in peccato mortali a Deo avertitur, sibi alium finem constituens. Et ideo lumen gratiæ amittit, sicut et lumen solis qui visum a sole avertit. Et propter hoc non potest peccatum mortale remitti nisi per gratiæ infusionem. 1. Ed. om. « tunsio pectoris ». I ' I i ! DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO II, ART. II 789 116. — Sed homo per peccatum veniale non adhæret com­ mutabili bono quasi fini. Et ideo non avertitur a fine : quod est incommutabile bonum. Unde per veniale homo gratiam non amittit. Et ideo non oporlet quod ad hoc quod remittatur veniale, quod1 gratia aliqua infundatur de novo ; sed sufficit quod gratia quæ jam habetur, in actum prodeat ; quia ipsum veniale non tollebat habitum, sed solummodo impediebat virtutis actum. 117. — AD PRIMUM ergo dicendum quod macula potest esse dupliciter. Uno modo per privationem pulchritudinis. Et sic in veniali non manet aliqua macula, quia gratiam non tollit, quæ est ani mæ decor. 118. — Alio modo per hoc quod pulchritudo quæ est2 impeditur ne exterius appareat : sicut per pulverem pulchritudo faciei foedatur. Et talis macula est in veniali, quia impeditur depor gratiæ ne in actibus exterius ostendatur. Unde non oporlet quod talis macula per infusionem gratiæ tollatur, sed per actum qui gratiæ impedimentum tollat. 119. —■ Ad secundum dicendum quod veniale peccatum non consistit in hoc quod homo minus amet Deum in habitu ; quia veniale non diminuit caritatem — alias quandoque eam totaliter tolleret — ; sed in hoc quod amor Dei non ostenditur in omnibus actibus hominis, aliqua deordinatione in eis existente. 120. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod peccatum veniale non dimittitur, ut dictum est (90), quamdiu voluntas manet in illo. Ipsam autem recedere voluntatem ab eo quod quis prius volebat, est displicere ei quod voluit. Talis autem displicentia dolor contritionis dicitur, quando est gratia informata. Et ideo peccatum veniale sine contritione non dimittitur. 121. — Sed sciendum quod contritio potest accipi tripliciter : vel actu, vel habitu, vel medio modo. Habitu quidem contritio existens non sufficit ad peccati venialis dimissionem ; quia tunc quicumque haberet pœnitentiæ virtutis habitum, cujus actus est quælibet contritio, consecutus esset peccati venialis dimis­ sionem ; et sic peccatum veniale cum gratia esse non posset. 122. — Nec iterum requiritur quod semper sit actualis contri­ tio ; quia sequeretur quod peccatum quod quis in memoria vel in cognitione non habet, remitti non posset. 123. — Et ideo dicendum quod requiritur contritio medio modo, quando3 scilicet etsi actu peccatum non displiceat expli­ cite, displicet tamen implicite ; quia ex virtute actus quem agit, sequeretur displicentia explicita peccati venialis, si cogitatio ad illud ferretur. 1. Ed. om. « quod ». — 2. Ed. ad. «■ gratiæ ». — 3. N.« qua », F. « quia ». 790 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 124. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis fervor caritatis possit esse dum homo in Deum fertur motu caritatis, sine hoc quod actu de peccato veniali cogitet explicite ; tamen in illo motu implicite continetur displicentia venialis peccati, vel unius vel omnium ; quia1 si ferventer in Deum fertur, displicet ei omne quod a Deo retardat. Unde potest esse tam fervens motus caritatis in Deum quod omnia peccata venialia consumat etiam sine actuali cognitione ipsorum. 125. —· Ad secundum dicendum quod peccata mortalia sunt in potestate nostra, ut vitentur non solum singula, sed etiam omnia. Venialia autem, etsi singula vitari possint, non tamen omnia : quod ex infirmitate naturæ contingit. Et ideo in con­ tritione de venialibus non exigitur propositum non peccandi veniaiiter, sicut in contritione de mortali exigebatur ; sed quod displiceat ei el peccatum præleritum et infirmitas qua ad pec­ catum veniale inclinatur, quamvis ab eo omnino immunis esse non possit. 126. — Ad tertium dicendum quod passio pro Christo sus­ cepta vim baptismi oblinet, ut supra d. 4 (266) dictum est. El ideo purgat ab omni veniali et mortali nisi actualiter volun­ tatem renitentem invenerit. Et propter hoc illud peccatum veniale quod forte etiam post confessionem ferventem2 incurrit, non retardat3 ipsum quin evolet, et præcipue cum ipsa pœna martyrii habeat vim purgandi. 127. — De aliis autem qui moriuntur dormientes, dicendum quod dimittitur eis illud veniale etiam quantum ad culpam post mortem. 128. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod con­ fessio ad hoc necessaria est ut pcenitens satisfactionem accipiat secundum modum delicti. Peccato autem veniali non debetur poena satisfactoria taxata, quia poena illa esset proportionata pœnæ peccati mortalis, a quo peccatum veniale in infinitum distat. Unde per solam contritionem interiorem peccatum veniale remitti potest. Et quod aliqua satisfactio exterius injungitur, hoc est magis ad devotionem excitandum vel contritionem, quam ad satisfaciendum. Et ideo ad confessionem venialium non tenemur neque necessitate absoluta; quia sic nec de eis pœnitere, nec ea vitare tenemur; nec etiam necessitate quæ est ex suppo­ sitione finis, scilicet remissionis eorum; quia etiam sine confes­ sione vel actu vel proposito existente possunt venialia remitti ; tamen perfectionis est ea confiteri. 1. ηθι.κ « quod », contra ζ ed. — 2. Ed. « frequenter >». — 3. Ed. « tardat ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO II, ART. II 791 129. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum illud Jacobi quantum ad peccata mortalia est præceptum ; sed quan­ tum ad venialia est consilium. 130. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit ex falsa suppositione, ut ex dictis (128) patet. 131. — Ad tertium dicendum quod in casu illo, propter præceptum Ecclesiæ, dicunt Aliqui quod tenetur homo venialia confiteri. 132. — Alii vero dicunt quod sufficit quod se repræsentet sacerdoti, et se immunem a peccato mortali ostendat, ut ad communionem admitti possit. Præceptum enim Ecclesiæ est ad obligandum illos qui habent aliqua quæ confiteri debeant. Cadit enim sub praecepto magis taxatio temporis quam ipse confessionis actus. Unde si alicui per gratiam collatum esset ut a peccato veniali immunis esset, sicut beatæ Virgini est colla­ tum, non teneretur ad illud præceptum. 133. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est (101), veniale peccatum dimittitur per fervo­ rem caritatis qui implicite vel explicite contritionem contineat. Et ideo illa quæ nata sunt de se excitare fervorem caritatis, peccata venialia dimittere dicuntur1. Hujusmodi autem sunt quæ gratiam conferunt, sicut omnia sacramenta, et quibus impedimenta fervoris et gratiæ auferuntur, sicut aqua benedicta quæ virtutem inimici reprimit, et episcopalis benedictio, vel etiam exercitium humilitatis ex parte nostra, sicut tunsio pec­ toris et oratio dominicalis et hujusmodi. * 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actus noster requiritur ad dimissionem venialis ; sed ista dicuntur peccatum veniale remittere, inquantum in actu nostro fervorem excitant. 135. — Ad secundum dicendum quod ista sine contritione non delent peccatum veniale ; sed dicuntur delere inquantum contritionem causant. 136. — Ad tertium dicendum quod secundum quantitatem fervoris est quantitas remissionis. Et ideo secundum quod per ista major vel minor concitatur, qui de pluribus vel pauciori­ bus, implicite ad minus, contritionem contineat, secundum hoc plura vel pauciora venialia dimittuntur et non omnia semper. 1. ζηθ « dicantur ». 792 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM QUÆSTIO III Deinde quæritur de circumstantiis peccati. Et circa hoc quaeruntur duo : Primo, de ipsis circumstantiis secundum se. Secundo, qualiter se habeant ad peccatum. ARTICULUS I [Ij (I-Π, q. 7, a. 1 ; q, 18, a. 3.] 137. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CIRCUMSTANTIA NON SIT PROPRIETAS MORALIS ACTUS, SIVE EJUS CONDITIO. 1. Dicit enim Boetius in IV. Topic. (L. 64, 1212) quod « circumstantiae sunt quæ convenienter1 substantiam rhetoricæ quæstionis efficiunt. » Sed quæstio rhetorica non pertinet ad genus morale, sed magis ad genus Philosophiæ rationalis. Ergo circumstantia non est conditio moralis actus. 2. Praeterea. Illud quod est circa aliquid non est in eo. Sed conditio vel proprietas2 actus moralis in ipso est. Ergo non potest talis circumstantia dici. 3. Præterea. Ipsi actus morales sunt circumstantiæ quædam a quibus confirmatur oratio rhetoris. « Est enim circumstantia, secundum Tullium (De Invent. Relhor. lib. I), per quam recipit argumentatio fidem3 et auctoritatem, et firmamentum adjungit ora­ tio ». Sed circumstantiæ non est circumstantia, sicut nec acci­ dentis accidens ; alias in infinitum iretur. Ergo circumstantia non est conditio vel proprietas moralis actus. 138. — SED CONTRA. Ignorantia circumstantiæ excusat moralem actum a peccato. Sed hoc non esset, nisi essent moralis actus conditiones. Ergo sunt conditiones vel proprietates moralis actus. 139. — Præterea. Medium virtutis ad morale genus pertinet. Sed medium in virtutibus accipitur secundum circumstan­ tiarum debitam limitationem, ut quando oportet, et ubi et4 quomodo, sicut Philosophus in5 III Elh., (γ 3. 1111a, 3-5 ; 1. 3, n. 414-416), docet. Ergo sunt conditiones moralis actus6. 1. Ed. « convenientes ». — 2. N. om. « ve) proprietas ». — 3. N. « per quam argumentando fidem ». — 4. F.om. « et ». — 5. Ed. om. « in ». — 6. N. « mo rales ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. I 793 [II] [I-II, q. 7, a. 2 ; Mai. q. 2, a. 6 ; III Elh., I. 3.] 140. — ULTERIUS. Videtur quod inconvenienter enu­ merentur circumstantiæ in hoc versu : « Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando. » 1. Illud enim quod est causa rei, non potest esse circumstan­ tia ejus, cum causa sit prior, circumstantia posterior quasi pro­ prietas. Sed persona agens quæ notatur cum dicitur « quis », est causa moralis actus. Ergo non debet poni circumstantia. 2. Præterea. Non potest idem esse circumstantia sui ipsius. Sed « quid » importat substantiam actus moralis, cujus circum­ stantiæ quæruntur. Ergo non debet inter circumstantias com­ putari. 3. Præterea. Non est idem circumstantia rei et quod dat rei speciem, quia illud est rei intraneum. Sed moralia recipiunt speciem a fine. Unde Ambrosius (lib. I de Officiis, c. 30, n. 147 ; L. 16, 71) : « Intentio operi luo nomen imponit. » Ergo « cur », quod finem importat, non debet dici circumstantia. 4. Præterea. Illud quod continet alia, non debet aliis con­ numerari. Sed in modo comprehenduntur omnes aliæ circum­ stantiæ. Ergo non debet poni « quomodo » inter alias circum­ stantias. 141. —■ SED CONTRA. Videtur quod sint plures circum­ stantiæ. 5. Philosophus enim in III Eth. (γ 3. 111a, 4-5 ; 1.3, n. 415-6), ponit « circa quid » et « quo instrumento ». Hæc autem hoc versu non continentur. Ergo videtur quod insufficienter enumeratæ sint. 142. — 6. Præterea. Circumstantiæ propter hoc vocantur, quia secundum eas variatur medium virtutis. Sed secundum « quantum » et « quoties », variatur medium virtutis. Ergo sunt circumstantia;. Cum ergo non contineantur prædicto versu, videtur quod insufficienter enumerentur. [ΠΙ] [I-II, q. 7, a. 2 ; Mal. q. 2, a. 6.] 143. — ULTERIUS. Videtur quod circumstantiæ quæ (3) ab Augustino dicuntur, inconvenienter in Littera ponantur. 1. Circumstantia enim, ut dictum est (137, 2), est conditio moralis actus. Sed quod diu aliquis in peccato perseveret, magis respicit peccantis statum. Ergo non debet circumstantia dici. 794 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Impugnatio vel tentatio praecedens quandoque non est in potestate nostra, quando scilicet tentatio est ab hoste. Sed circumstantiae, cum sint conditiones moralis actus, sunt in potestate nostra,.ut videtur. Ergo non debet inter circumstan­ tias poni, quanta tentalione aliquis ceciderit. 3. Præterea. Pœna consequens peccatum1 non est circumstan­ tia peccati. Sed amissio virtutum est pœna damni ex peccato consequentis. Ergo non debet poni inter circumstantias. 4. Præterea. Unum peccatum non est circumstantia alterius. Sed ingratitudo est per se peccatum. Ergo non debet poni ut circumstantia peccati. 5. Præterea. Illæ circumstantiæ nec a Philosopho ponuntur in III Elh. (γ 3. 1111a, 3-5 ; 1. 3, n. 414-6), nec a Tullio in Reth., nec a Boetio in IV Topic. Ergo videtur quod inconvenienter ponantur ab Augustino. 144. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod actus nostri dicuntur morales secundum quod a ratione ordinantur in finem voluntatis : ex hoc enim habent rationem boni vel mali. Omne autem quod ordinatur ad finem, oportet esse proportionatum fini. Et ideo ratio quæ actum nos­ trum in finem ordinat, attendit proportionem actus ad ea quæ ad actum concurrere possunt. Et ista commensuralio circumsstanlia dicitur. 145. — Et quia in qualibet proportione oportet esse ad minus duos terminos, nihil enim sibi ipsi proportionatur, sed alteri ; ideo circumstantia moralis actus dupliciter accipi con­ suevit ; quia potesl dici circumstantia, vel illud quod est ad actum concurrens ad quem proportionatur, sicut locus aut tempus ; vel ipsa conceptio quæ ex illis relinquitur, ut quando vel ubi. Sic ergo ultimo modo accipiendo circumstantiam, erit conditio vel proprietas actus ; sed primo modo accipiendo, quædam circumstantia est proprietas actus, ut modus agendi, et quædam extra, ut locus et tempus. 146. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quæstio rhetoris secundum quodlibet genus causæ attendit bonum et malum ; quia in judiciali præmium vel pœna expectatur, quæ actui bono vel malo debentur ; in demonstrativo autem laus personæ vel vituperium quæritur quæ bonis actibus vel malis debentur ; in deliberativo autem2 quæritur quid sit utile ad agendum ; in quo et rationem boni et mali attendere oportet. Et ideo ex eisdem ex quibus aclus morales boni el mali redduntur, rhetores argumenta sumunt ad persuadendum. 1. F. om. « peccatum ». — 2. N. « enim ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. I 795 147. — Ad secundum dicendum quod circa aliquid dicitur stare omne illud quod non est de essentia rei, sive insit, sicut albedo corpori, sive non insit, sicut locus locato. Et ideo con­ ditiones vel proprietates circumstantiae actus dici possunt, et praecipue ratione habitudinis ad exterius. 148. — Ad tertium dicendum quod accidentis non est acci­ dens, quasi ipsum sit per seipsum accidentis subjectum ; sed accidentis potest esse accidens inquantum unum accidens adhae­ ret substantiæ mediante a]io, sicut color corpori mediante super­ ficie., Et sic etiam ipsius actus circumstantia esse potest1 vel pro­ prietas aliqua, quamvis ipse sit conditio personæ agentis. 149. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod versus ille distinguit circumstantias secundum assignationem Tullii et Boetii, secundum quod a rhetore considerantur, qui ex eis argumenta sumit ad excusandum vel accusandum. Sumitur enim argumentum rhetoricum vel ex eo quod est attri­ butum personæ ; et sic est quis. Vel ex eo quod est attributum negotio de quo agitur; et hoc vel continetur cum ipso negotio, et sic est quid quantum ad substantiam facti exterius, cur quan­ tum ad intentionem facientis interius. Vel in ipsa prosecutione negotii continetur ; et sic sunt quatuor : scilicet quomodo quan­ tum ad qualitatem actus, ubi et quando quantum ad mensu­ ram, quibus auxiliis quantum ad instrumenta. 150. — Secundum autem quod ad moralem pertinent, potest aliter earum numerus accipi. Proportio enim actus ad finem potest accipi vel secundum id quod est in ipso actu, vel secun­ dum id quod extra. Si primo modo : aut quantum ad speciem actus, et sic est quid : aut quantum ad modum ipsius ; et sic est quomodo. Si autem per comparationem ad extra ; vel per comparationem ad causam vel per comparationem ad mensuram. Si primo modo : vel ad causam finalem, et sic est cur , vel ad causam efficientem vel instrumentalem, et sic est quibus auxi­ liis , vel principalem, et sic est quis. Si autem per comparationem ad mensuram : aut ad locum, et sic est ubi , aut ad tempus, et sic est quando. 151. — AD PRIMUM ergo dicendum quod circumstantia illa quse sumitur e.r parte agentis, magis respicit conditionem2 personæ quantum ad proprietates ipsius quam illam3 substantiam per­ sonæ. Ex hujusmodi enim conditionibus variatur substantia actus, quia aliquid competit uni quod non competit,alii. 1. F. om. « esse potest ». — '2. Ed. « conditiones ». -— 3. N. « ipsam 796 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 152. — Præterea. Quamvis persona agens sit prior, tamen proportio1 quæ relinquitur in actu ex agente, circumstat ipsum actum. 153. — Ad secundum dicendum quod aliqui actus ex suo genere sunt mali vel boni. Et ideo ex ipso genere actus potest sumi circumstantia actus moralis. Hoc autem ex quo actus impo­ nitur2 in tali genere, quamvis sit de substantia ejus inquantum est in3 genere moris, tamen est extra substantiam ipsius secun­ dum quod consideratur ipsa substantia actus absolute. Unde aliqui actus sunt idem in specie naturæ qui differunt in specie moris : sicut fornicatio et actus matrimonialis. 154. — Ad tertium dicendum quod est duplex finis : scilicet ultimus et propinquus. Ultimus quidem non potest poni circum­ stantia, quia omnes circumstantiae sumuntur in proportione ad ipsum. 155. — Propinquus etiam4 est duplex. Quidam qui est finis operis, secundum quod Philosophus dicit in II Eth. (β 6. 1107a, 9 ; 1. 7, n. 329), quod quædam conjuncta sunt malo fini. Et iste finis dat speciem actui. Unde vel non est circumstantia, si consideretur tantum genus moris ; vel referendo ad ipsam substantiam actus, includitur in hac circumstantia quid. 156. — Alius vero est finis agentis qui quandoque ex malo actu bonum intendit, vel e converso. Et hic finis dicitur hic5 circumtantia cur. Ab hoc autem actus non recipit speciem pro­ priam, sed quasi communem, secundum quod actus imperati induunt6 speciem virtutis vel vitii imperantis supra speciem quam habet ex habitu eliciente. 157. — Ad quartum dicendum quod modus rei est in ipsa re consequens substantiam ejus. Et quia quædam circumstantiæ sumuntur ab eo quod est extra rem, quædam vero ab ipsa specie actus — quæ duo ad modum non pertinent — ideo in modo non includitur omnis alia circumstantia, si modus proprie accipiatur. 158. — Ad quintum dicendum quod Philosophus in III Eth., (γ 3. 1 111a, 3-5 ; 1. 3, n. 414-6), assignat etiam septem circum­ stantias ; sed differt a prædicta assignatione sua assignatio in duobus. 159. — Primo, quia Philosophus ponit duas circumstantias, quid et circa quid, quæ in prædicta assignatione Tullii in uno7 includuntur ; eo quod objectum quod dicitur circa quid, dat rationem actui quod dicitur quid. Sed Philosophus distinguit eas, quia præter universalem rationem objecti quæ dat speciem actui, possunt in objecto considerari speciales conditiones quæ 1. Ed. « conditio *« — 2. Ed. « reperitur ». — 3. Ed. « ex ». — 4. F. om» « etiam. » — 5. Ed. « hæc ». — 6. Ed. om. « induunt ». — 7. Ed. « una ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. I f i* 797 diversificant actum in bonitate et malitia in illis actibus qui ex se malitiam non implicant, in quibus etiam malitiæ quantitatem diversificant. 160. —■ Secundo, quia Philosophus pro una circumstantia ponit quando et ubi, propter hoc quod utrumque sumitur a mensura extrinseca ; sed in prædicta assignatione distinguuntur propter diversam rationem mensuræ. Quod autem Philosophus dicit : quo instrumento, idem est ei quod Tullius dicit : quibus auxiliis, quia omnia auxilia sunt quasi instrumenta actionis, quibus egens utitur ad suum finem. 161. —■ Ad sextum dicendum quod cum modus mensuram importet, omnia quæ ad mensuram perlinent vel per modum quantitatis continua vel discreta, importantur in quomodo. 162. — Vel dicendum quod quantitas actus ex tribus pensari potest. Primo ex isa intentione actus, et sic idem est quod quo­ modo. Secundo ex quantitate objecti, et sic includitur in quid. Tertio ex tempore, et sic includitur in quando. Quoties autem semper ad modum reducitur. 163. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Augustinus numerat hic circumstantias secundum quod a pœnitente considerandæ sunt, qui de peccatis dolere debet. Et ideo nominat1 illas quæ præcipue ad dolorem de peccato inducere possunt. Hæ autem sunt duo2 : scilicet privatio boni, et quantum ad hoc dicit quod « debet dolere quia se virtute privavit... » (3) ; et positio mali quo quis aggravatur. Vel per accidens, in quantum tollitur excusationis occasio. Et sic debet dolere3 si nulla tentatione vel modica præventus peccabit. Vel per se ex aliqua cir­ cumstantia addente deformitatem ad actum. Et sic quantum ad personam agentis considerare docet statum peccantis et bene­ ficium prius a Deo susceptum ; quantum ad omnes docet con­ siderare « quo tempore » et « quando » peccabit ; docet etiam con­ siderare « circa quid », in hoc quod dicit : « secundum modum necessitatis » ; « quomodo », in hoc quod dicit, « et modum sui operis » ; et locum, in hoc quod dicit : « si in loco sacrato* ». 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc quod aliquis diu in peccato permansit, respicit conditionem actus vel trans­ gressionis, si frequenter peccatum iteravit vel continuavit; vel omissionis, si poenitere distulit de peccato etiam semel com­ misso. 165. — Ad secundum dicendum quod quamvis tentatio non sit in potestate nostra, tamen resistere vel non resistere est in 1. Ed. « numerat ». — 2. Ed. « duæ ». — 3. F. ad. « item ». — 4. ζη « se ' creto ». I 798 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM poleslale noslra Et ideo secundum hoc ex tentatione praece­ denti circumstantia peccati sumi potest. 166. — Ad tertium dicendum quod amissio virtutum, quamvis consequatur peccatum secundum naturæ ordinem, tamen concomitatur secundum tempus. Et ideo circumstantia potest poni. 167. — Et præterea. Etiam quædam circumtantiæ, secun­ dum Tullium, sumuntur ab eo quod sequitur substantiam facti, secundum quod ex comparatione ad ipsam actus in bonitate vel malitia variatur. 168. — Ad quartum dicendum quod ingratitudo uno modo speciale est peccatum ; .alio modo circumstantia peccati. Et qualiter hoc sit, dicetur infra d. 221 (44-8). 169. — Ad quintum dicendum quod omnes istæ circumstantiæ possunt reduci ad septem superius enumeratas ; quia ingrati­ tudo reducitur ad conditionem personæ, ut ex dictis (163) patet. Tertiatio autem praecedens reducitur ad e,ur, quia tentatio præ­ cipue consistit in appetitu alicujus propter quod homo ad pec­ catum incitatur. Privatio autem virtutum reducitur ad quid ; quia ipsum peccatum ad2 speciem suam habet quod virtutem tollat. De aliis autem facile est videre. ARTICULUS 11 [IJ [1-11, q. 73, a. 7 ; Mal. q. 2, a. 7.] 170. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CIRCUMSTANTIÆ PECCATUM NON AGGRAVENT. 1. Nihil enim augetur nisi ex suo simili. Unde intensio quali­ tatis quantitatem corporalem non auget, sed additio alterius corporis. Sed circumstantiæ non sunt peccata, sed sunt quædam peccati accidentia. Ergo peccatum non aggravant. 2. Præterea. Tota ratio mali in peccato est ex parte aver­ sionis non autem ex parte conversionis. Sed omnes circumstantiæ sequuntur peccatum ex parte conversionis. Ergo non aggravant malitiam peccati. 3. Præterea. Privationes non intenduntur neque remittun­ tur. Sed malum privatio quædam est boni, ut Augustinus dicit (lib. Ill Confess., c. 7 ; L. 32, 688 et in Enchirid., c. 11 ; L. 40, 236). Ergo malitia peccati per circumstantias intendi non potest. 171. — SED CONTRA. Ex quibus causatur unumquodque, ex eisdem augeri potest. Sed ex circumstantiis inordinatis fit 1. Ed. om. « d. 22 ». — 2. Ed. « secundum ». DISTINCTIO XVI, QUæSTIO III, ART. II 799 peccatum, inquantum per defectum circumstantiæ modus vir­ tutis corrumpitur. Ergo circumstantiæ aggravant peccatum. 172. — Præterea. Rhetores ex circumstantiis trahunt argu­ menta ad accusandum vel excusandum, laudandum vel vitu­ perandum, ut dictum est (146). Sed accusatio vel excusatio, laus et1 vituperium fiunt de bono vel malo, aut minus bono aut minus malo. Ergo circumstantiæ augent actus bonitatem et malitiam. fllj [I-II, q. 7, a. 4.] 173. — ULTERIUS. lÛDETUR QUOD INTER OMNES CIRCUM­ STANTIAS MAGIS AGGRAVENT TEMPUS ET LOCUS. 1. Quia, sicut dicit Philosophus in III Eth. (y 2, 1111% 20; x 1. 3, n. 423) « principalia sunt in quibus est actus », de hujusmodi circumstantiis loquens. Sed in quo significat ipsum tempus et locum. Cum ergo principales circumstantiæ magis aggravent, videtur quod tempus et locus maxime aggravant. Præterea. Videtur quod quis. 2. Quia ex voluntate principaliter oritur peccatum. Sed voluntas se tenet ex parte agentis. Ergo conditio personæ magis aggravat. Præterea. Videtur quod ingratitudo in Deum. 3. Quia peccatum accipit rationem mali ex aversione. Sed ingratitudo directe pertinet ad aversionem. Ergo ex hoc magis gravitas peccati consideratur. Præterea. Videtur quod tentatio præcedens. 4. Quia per illas circumstantias maxime aggravatur pecca­ tum, per quas redditur venia dignum vel indignum. Sed pecca­ tum quod ex infirmitate agitur veniale dicitur, quasi venia dignum, quod est cum aliquis gravi tentatione praevenitur. Peccatum autem quod ex malitia agitur, dicitur irremissibile, ■ quia non habet in se aliquid venia dignum : quod contingit cum aliquis ex electione tentationem praeveniens, malum operatur. Ergo hæc circumstantia maxime aggravat. [III] [I-II, q. 17, a. 3 ; Mal. q. 2, a. 4, ad 5.] 174. ULTERIUS. Videtur quod circumstantia non possit TRAHERE IN ALIAM SPECIEM VEL IN ALIUD GENUS PECCATI. 1. Quia accidentia non variant speciem. Sed circumstantiæ 1. η « vel ». 800 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sunt accidentia actus, ut dictum est (147-8). Ergo ex eis species peccati non variatur1. 2. Præterea. Actus habet speciem ex objecto. Sed divers» circumstantiæ non mutant objectum actus. Ergo non trahunt in aliud genus peccati. 3. Præterea. Sicut circumstantiæ concurrunt ad actum pec­ cati, ita2 ad actum virtutis. Sed non variatur actus virtutis secundum speciem. Ergo nec actus peccati. 175. — SED CONTRA. Illud quod est causa alicujus, potest variare illud secundum speciem ; quia ex diversis causis diversi sequuntur effectus. Sed circumstantiæ deficientes sunt causa peccatorum ; unde secundum Dionysium (De divin, nomin., c. 4, n. 30 ; G. 3, 730), « malum contingit ex particularibus dejectibus. » Ergo diversitas circumstantiarum potest speciem variare. 176. — Præterea. « Præpropere, laute, nimis, ardenter, stu­ diose », sunt diversæ species gulæ. Sed sumuntur secundum diversas circumstantias, ut per se patet. Ergo circumstantiæ variant speciem peccati. [IV] [II S. d., 7, q. 1, a. 2; Infra, d. 32, a. 5, q. 2 ; II-II, q. 110, a. 4, ad 5 ; Mal. q. 2, a. 8.] 177. — ULTERIUS. Videtur quod circumstantia aggra­ vet in infinitum. 1. Quia una circumstantia corrumpit virtutem. Sed virtus non corrumpitur nisi per peccatum mortale, quod habet quan­ titatem infinitam. Ergo circumstantia aggravat in infinitum. 2. Præterea. Secundum Augustinum, nullum est adeo veniale, quin fiat mortale dum placet. Sed placentia est quædam circum­ stantia et reducitur ad quomodo. Ergo circumstantia facit de veniali mortale. Et sic aggravat in infinitum. 3. Præterea.Plus distat actus virtutis ab actu peccati mortalis, quam actus venialis peccati a mortali. Sed una circumstantia mutata facit de actu virtutis actum peccati mortalis, sicut cognoscere suam et3 non suam. Ergo multo magis facit de veniali mortale. Et sic idem quod prius. 178. — 4. SED CONTRA. Quantitas accide'ntalis non excedit quantitatem substantialem. Sed quantitas ex circumstantia pec­ cati proveniens est ei accidentalis. Cum ergo quantitas venialis peccati sit finita, quantitas ex circumstantia non erit infinita. Et ita non aggravat in infinitum. 1. Ed. « variantur ». — 2. N. ad. «■ et ». 3. Ed. « ut ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. II 801 179. — 5. Præterea. Ea quæ in infinitum differunt, non con­ veniunt in genere. Sed eorum quæ non conveniunt in genere, unum non1 potest in aliud transmutari, sicut linea in colorem. Ergo non potest per circumstantiam actus peccati trahi ad infi­ nitam quantitatem. ]V] [Infra, d. 41, a. 4, q. 1, c. ; Mal. q. 2, a. 6, ad 2.] 180. — ULTERIUS. Videtur quod omnis circumstantia SIT CONFITENDA. 1. Genes., xix, 17, præcipitur Loth de Sodomis exeunti, ne moraretur in omni loco circa regionem. Sed pœnitens de Sodo­ mis, idest de peccato, per confessionem exit. Ergo non solum peccatum, sed omnes circumstantias peccati confiteri debet. 2. Præterea. Pœnitens debet peccatum suum sacerdoti con­ fiteri ut ab eo modum satisfactionis accipiat. Sed pro graviori peccato major injungitur satisfactio. Ergo debet sacerdoti cir­ cumstantias notificare, quibus qualitas peccati consideratur. 3. Præterea. Confessio debet contritioni respondere. Sed homo debet de singulis circumstantiis conteri, ut in Littera (3) Augustinus dicit. Ergo videtur quod omnes debeat confiteri. 181. — SED CONTRA. 4. Secundum Philosophum in III Eth. (γ 15. 1119a, 31-2; 1. 22, n. 641), « delectabile carnis quanto magis in particulari consideratur, tanto magis appetitum movet. » Sed homo debet fugere appetitum talis delectabilis per consi­ lium Apostoli I Cor., vi. 182 Ergo videtur quod peccatorum car­ nalium ad minus non debeat aliquis omnes singulares circum­ stantias confiteri. 182. — 5. Præterea. Ex circumstantiis recitatis aliquando alicujus personæ peccatum innotescit. Sed homo in confessione debet se accusare, non alterum infamare. Ergo videtur quod non debeamus circumstantias confiteri. 183. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod·’ sicut dicit Augustinus in VI De Trin., c. 8 ; L. 42, 929) : « In his quæ non mole magna sunt, idem est esse maius quod est esse melius » in bonis, sicut et similiter in malis idem est esse majus quod est esse pejus. Malitia autem in actu peccati ex hoc est quod deficit a debita proportione ad finem, ad quem proportionatus redditur per debitam commensurationem circumstan­ tiarum, ut dictum est (144). Et ideo defectus debitæ circum­ stantiæ malitiam in actu causât. Et quia per unam circumstan1. F. om. « non ». — 2. « Fugite fornicationem », ad. η. — 3. F. om. « quod ». COMMENT. IN LIE. SENTENT. - IV. ---- 27 802 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tiam deficientem vel oppositam magis elongatur terminus a debita proportione ad finem ; ideo circumstantia facit actum magis malum vel minus. Et secundum hoc dicitur aggravare peccatum. 184. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio illa procedit in illis in quibus est augmentum per additionem. In illis enim in quibus est augmentum1 per intensionem non oportet additionem similis in specie fieri : sicut non oportet quod albedo albedini addatur ad hoc quod fiat magis album, ut dicitur in IV Phys., (e 4. 227b, 9-10 ; 1. 6, n. 3). Et similiter non oportet quod pecca­ tum peccato2 addatur ad hoc quod fiat magis peccatum. 185. — Ad secundum dicendum quod ex inordinata3 conver­ sione ad commutabile bonum redditur actus improportionatus ad conversionem ad finem. Et ideo fundamentum aversionis est con­ versio in peccato. Et propter hoc circumstantiæ quæ ex parte conversionis se tenent, possunt peccati malitiam augere. 186. — Ad tertium dicendum quod quamvis privationes non intendantur ex seipsis, tamen intendi ex causis suis quandoque dicuntur, sicut ca'eitas per elongationem ab actu videndi. Et similiter ex inordinata conversione malitia in actu intenditur. 187. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod « bonum dicitur secundum ordinem ad finem », ut in III Met. (β 2. 996% 25; 1. 4, n. 324), dicitur. Cum ergo malum sit privatio boni, dupliciter potest contingere malum : vel secundum ipsam relationem in finem4 ; vel secundum aptitudinem relationis in finem. Et ideo peccatum dupliciter contingit : vel ex eo quod actus non est proportionatus fini, sicut in his quæ ex se mala sunt ; vel quia ordinate refertur in finem : sicut patet in his quæ mala intentione fiunt, etiamsi ex se bonum sit quod fit. Et quia « propter quod unumquodque5, illud magis » ; [I Post. Anal, a 2. 72a, 29-30 ; 1. 6. n. 3) ideo quantitas malitiæ peccati magis con­ sideratur secundum relationem inordinatam in finem, quam etiam secundum improportionem ad finem. 188. — Ad ordinem autem ad finem pertinet cujus gratia. Et ideo super omnes aüas considerànda est in judicando de gravitate peccati. Ad hoc autem quod actus sit improportionatus fini, pertinet hæc circumstantia quid per quam importatur ratio mali in actu6. Et ideo omnia quæ possunt peccato speciem tribuere in 1. ζη om. per homol. « per additionem... augmentum. » — 2. F. « peccata », — 3. F. « ordinata ». — 4. F. twt. per hwnot. « vel secundum ipsam relationem ia finem ». — 5. Ed. ad. «. et ». — θ. p « actus ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. II 803 hac circumstantia includuntur. Et hæc sunt in quibus consistit actus moralis quantum ad bonitatem vel malitiam. Et ideo hæc est secunda circumstantia in aggravando. Et propter hoc Philo­ sophus dicit in III Eth. (γ 2. 1111a, 18 ; 1. 3, n. 423) quod « prin­ cipalissima in aclu sunt in quibus consistit actus, et cujus gratia. » Aliæ autem circumstantiæ magis et minus aggravant, secun­ dum quod his magis vel minus proprinquæ sunt, et ideo tempus et locus minus aggravare nata sunt, quia sunt omnino extrinseca. Sed inter ea conditio personæ magis ; quia agens directius respondet fini ; et post hoc modus qui respondet actui, et post hoc instrumentum quod pertinet ad modum agendi. Et hoc quidem ut in pluribus accipiendum est ita esse ; tamen nihil prohibet in aliquo aliter se habere ; quia sermones qui sunt in moribus, nihil determinatum habent, ut dicitur in II Eth. (β 2. 1104a, 1-5 ; 1. 2. n. 258-9). 189. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Philosophus non intendit principalissima esse illa in quibus est actus sicut in mensurantibus ipsum, sed sicut in complentibus rationem ipsius. 190. — Ad secundum dicendum quod voluntas quamvis sit agentis sicut subjecti, tamen est finis sicut objecti. Et ideo trahit rationem magis a fine quam a conditione agentis, et ad finem magis reducitur : quia potentiæ et habitus distinguuntur penes objecta. 191. — Ad tertium dicendum quod ingratitudo secundum quod est circumstantia, non ponit actualem contemptum, sed quasi interpretatum. Et ideo non oportet quod magis aggravet quam perversa intentio qme actualem aversionem a fine debito causât. 192. — Ad quartum dicendum quod venia dignum dicitur peccatum quod est veniale ex causa, secundum quod privat voluntarium, vel diminuit vel per ignorantiam vel per impo­ tentiam. Et ideo tola illa diversitas ad « cujus gratia » reducitur : quia voluntarium intentionem finis respicit. 193. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ali­ quando circumstantiam trahere in aliam speciem peccati mani­ festum est : sed quomodo possit esse est dubium. 194. — 0 uidam enim dicunt quod hoc accidit inquantum illæ circumstantiae accipiuntur ut fines voluntatis, quia a fine actus moralis accipit speciem. 195. — Sed' hoc non videtur sufficienter dictum ; quia ali­ quando variatur species peccati sine hoc quod intentio feratur ad circumstantiam illam : sicut fur ita libenter acciperet vas aureum non sacratum sicut sacratum ; et tamen in aliam spe­ ciem peccatum mutatur, scilicet de furto simplici in sacrilegium. 804 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 196. — Et præterea. Secundum hoc sola illa circumstantia quæ dicitur cujus gratia, speciem peccati mutare posset : quod falsum est. 197. — Et ideo aliter dicendum quod omnis circumstantia potest speciem peccati mutare, sed non semper mutat. Cum enim privationes et negationes differant specie secundum diffe­ rentiam habituum et positionum oppositarum et malum sit privatio boni, oportet quod ubi diversum bonum ad virtutem necessarium privatur, ibi sit diversa species peccati. Una autem sola circumstantia peccati rectitudinem virtutis aufert. Unde si aliæ circumstantiæ nullam aliam obliquitatem peccato tri­ buant, nisi ex suppositione personae1, non mutabunt speciem peccati illius, sed forte aggravabunt quantitatem peccati illius2. 198. — Quandoque eliam neque quantitatem peccati aggrava­ bunt ; quia etiam ex suppositione præcedentis nullam inordina­ tionem addunt. 199. — Quandoque etiam peccatum diminuit3, si aliqua circum­ stantia rationem peccati subtrahat : sicut accipere rem alienam habet rationem peccati ex circumstantia quid, inquantum res aliena est. 200. — Quod autem manu dextera vel sinistra accipiat4, aut de mane aut de sero, nihil ad rationem mali pertinet. Et ideo islæ circumstantiæ non excusant nec aggravant, nec speciem mulanl. 201. — Quod autem accipiat multum vel parum, ex se defor­ mitatem aliquam5 non importat, nisi ex suppositione primi ; quia multum de alieno recipere est ab æqualitate magis disce­ dere. Unde talis circumstantia aggravat, sed peccatum non mutat. 202. — Quod autem rem alienam consecratam accipiat, aliam deformitatem importat ; quia quaecumque irreverentia circa res sacras adhibita specialem rationem peccati habet. Et ideo talis circumstantia dicitur speciem mutare. 203. — Si autem coactus accipiat, talis circumstantia pecca­ tum excusat in parte ; quia causa peccati, scilicet voluntarium, minuitur. 204. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quæcumque cir­ cumstantia aliquam speciem peccati in actu causal, ad speciem actus, inquantum est moralis, pertinet. Unde non habet jam ratio­ nem circumstantia? peccati, quamvis circumstet substantiam actus, ut prius dictum est (148). 205. — Ad secundum dicendum quod omnis actus secundum 1. Ed. « præcedentis ».— 2. Ed. om. per homol. « sed forte aggravabunt quan­ titatem peccati illius ». — 3. N. « diminuent ». — 4. N. « accipiatur ». —· 5. F. « aliquando ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO III, ART. II jT i i • j j , ! I 1 i ' v s ; 80u stiam substantiam habet speciem ab objecto ; sed secundum ratio­ kern malitiæ habet speciem a defectu. Et ideo secundum diversa quæ deficere possunt, diversæ species causantur malitiæ. Et secundum hoc distinguuntur species peccati, non solum ex objecto. In actibus autem virtutum secus est ; quia non constituitur ex qualibet singulari circumstantia, sicut actus peccati ex quolibet singulari defectu rationem peccati habet. Et per hoc patet solutio ad tertium. 206. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod circumstantia ut ex dictis patet (sol. 3), quandoque aggravat peccatum et speciem mutat ; quandoque autem aggravat, sed speciem non mutat. 1 207. — Quando autem speciem non mutat, sed aggravat ; adhuc manet in ratione circumstantiæ, nec1 potest in infinitum quantitatem peccati augere, ut ex veniali mortale fiat ; quia, ut dic­ tum est (201), circumstantia taliter aggravans ex suppositione præcedentis deformitatis habet rationem majoris deformitatis ex ejus virtute1 2. Unde si3 illa sit finita4, non potest infinitam deformitatem addere. 208. — Si autem speciem mutet, tunc potest in infinitum aggravare ; sed non semper hoc facit ; quia quando ex deformi­ tate speciali quam circumstantia addit, habet directe oppositio­ nem ad caritatem — quod ostenditur ex hoc quod est directe contra præceptum legis, cujus finis est caritas — tunc infinitam5 gravitatem addit, scilicet peccati mortalis. 209. — Quando autem illa deformitas non directe habet oppo­ sitionem ad legem, ut sit contra eam, sed præter eam, tunc non aggravat in infinitum, sive sit peccatum veniale cui additur, sive mortale : sicut ad actum gulæ qui est « præpropere », addit hæc circumstantia « laute », specialem deformitatem quæ etiam èx se peccatum faceret ; sed non est directe contra legem. Et ideo non aggravat in infinitum. 210. — Et quia circumstantia quæ speciem mutat, non est jam circumstantia computanda, ut dictum est (204) ; ideo dicitur a Magistris quod « circumstantia non aggravat in infinitum ». 211. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis virtus secundum habitum non corrumpatur nisi per peccatum mortale ; tamen actus6 ejus corrumpitur et impeditur etiam per peccatum veniale. 1. F. « et non ». — 2. N. « circumstantia taliter aggravans habet rationem majoris deformitatis suppositione præcedentis deformitatis et ex ejus virtute ». — 3. Ed. ad. « etiam ». — 4. Ed. « infinita ». — 5. Ed. « in infinitum ». — 6. « accidens ». 806 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 212. — Ad secundum dicendum quod placentia nunquam de veniali facit mortale, nisi inlanlum crescat quod adhærealur ei ut fini, et per consequens supra Deum diligatur. Et ita in contemp­ tum Dei talis placentia adducit1, quæ habet de se specialem rationem peccati, et propter hoc est circumstantia trahens in aliam speciem. 213. — Ad tertium didendum quod ratio illa procedit de circumstantia quæ trahit in aliam speciem quæ jam rationem circumstantiæ respectu actus moralis, inquantum hujusmodi, amittit. 214. —■ Et quia aliæ rationes videntur concludere quod nullo modo circumstantia aggravet in infinitum ; ideo dicendum ad quartum quod quantitas ex circumstantia proveniens quæ in novam speciem traxit, non est quantitas accidentalis, sed essen­ tial is. 215. — Ad quintum dicendum quod peccatum veniale et mortale differunt in infinitum ex parte aversionis, sed non ex parte conversionis, quia utrobique est placentia finita. Peccata autem speciem sortiuntur ex parte conversionis, quia ex parte aversionis non differunt. 216. — AD QUINTAM QÜÆSTIONEM dicendum quod omnes circumstantias confiteri est impossibile ; quasdam autem confi­ teri est necessitatis ; sed in hoc esi differentia opinionis. 217. — Quidam enim dicunt quod omnes circumstantiæ quæ aliquam notabilem quantitatem peccato addunt, confiteri neces­ sitatis est, si memoriæ occurrant2. 218. — Alii vero dicunt quod non sint de necessitate confi­ tendae nisi circumstantiæ quæ ad aliud genus peccati trahunt. Et hoc probabilius est ; sed addendum est quæ ad aliam speciem mortalis trahunt. Cujus ratio est, quiaa venialia non sunt de necessitate confessionis, sed solum mortalia quæ quantitatem infinitam quodammodo habet. Et quia circumstantiæ aggra­ vantes quæ aliam speciem peccato non tribuunt, vel quæ tri­ buunt quidem, sed non mortalis peccati, non sunt de necessitate confessionis. 219. — Tamen ea4 confiteri perfectionis est, sicut et de venia­ libus dictum est (128). 220. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis de Sodomis, idest de peccato mortali, non possit homo exire, nisi per confessionem ad minus in proposito existentem ; tamen de illis quæ circa sunt, idest de venialibus et circumstantiis quæ venialibus æquivalenl, potest homo sine confessione exire. 1. Ed. « adducitur ». — 2. F. « occurrunt ». — 3. Ed. « quod ». — 4 Ed' « eadem ». ( j J ** ί ' j. I i s t ( • »· s DISTINCTIO XVI, QUZESTIO III, ART. II 807 221. — Ad secundum dicendum quod determinata quantitas peccati non potest sacerdoti innotescere, quia nec ipse peccator scit. Unde sufficit quod cognoscat quantitatem quæ ex specie peccati consurgit. 222. — Ad tertium dicendum quod nec in contritione oportet quod de singulis circumstantiis doleat pcenitens, quantum est de necessitate salutis ; sed oportet quod de singulis peccatis ad minus in prima contritione doleat, et de circumstantiis quæ peccati speciem mutant. Hoc autem quod Augustinus dicit, pertinet ad perfectionem contritionis. 223. — Sed quia aliae rationes videntur concludere quod circumstantiæ nullo modo sint confitendæ ; ideo dicendum ad quartum, quod circumstantiæ particulares peccati carnalis quæ in1 speciem peccati mortalis trahunt, semper sunt confitendæ ; quia gratia quæ in sacramento pœnitentiæ datur, restau­ rat, si qua inclinatio ad peccatum ex talium cogitatione prove­ niat vel in confitente vel in sacerdote. Unde dicit Gregorius in Pastorali (part. 2, c. 5 ; L. 77, 34) : « Fit plerumque ut dum rectoris animus aliena tentamenla cognoscit auditis lentationibus etiam ipse pulsatur1... Sed hæc nequaquam pastori timenda sunt; quia tanto facilius a sua eripitur, quanto misericordius ex aliena tenlatione fatigatur. » 224. — Si tamen sacerdotem lascivum et ad hujusmodi pec­ cata pronum viderit, debet accipere licentiam confitendi alteri sacerdoti ; et si non dederit, ad superiorem recurrere. 225. — Si autem circumstantiæ non aggravant in infinitum, novam speciem peccati mortalis conferendo, quandoque lauda­ biliter reticentur adhibita debita discretione secundum conside­ rationem turpitudinis circumstantiæ, et pronitatem inclinationis ad peccatum ex ejus confessione in ipso confitente vel in sacer­ dote. 226. — Ad quintum dicendum quod homo in confessione debet famam alterius custodire quantum potest, sed suam con­ scientiam magis purgare debet. Et ideo si circumstantia quæ ducit in cognitionem personæ sit de necessitate confessionis secundum regulam datam, tunc debet confiteri occultando per­ sonam quantum potest. Si autem non sit de necessitate confessionis, debet dimittere, ne peccatum alterius prodat. 1. Ed. ad. K aliam ». — 2. Ed. « pulsetur ». 808 SCRIPTUM SUPER LIB. - IV SENTENTIARUM QUÆSTIO IV Deinde quæritur de impedimentis veræ pœnitentiæ Et circa hoc quæruntur duo Primo, de hypocrisi quæ impedit interius. Secundo, de exterioribus impedimentis. ARTICULUS 1 [I] [ΙΙ-ΙΙ, q. Ill, 1. 12 ; in Thren. c. 4.] 227. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur HYPOCRISIS NON quod SIT PECCATUM. 1. Quia peccatum non dicitur secunda tabula post naufra­ gium. Sed secundum Hieronymum (In Isaiam, III, 9 ; L. 24, 65) « secunda tabula post naufragium est peccatum abscondere » : quod ad hypocrisim pertinet. Ergo non est peccatum. 2. Præterea. Vitare scandalum proximorum et famam pro­ priam custodire quilibet debet. Sed hæc fiunt per hypocrisim. Ergo non est peccatum. 228. — SED CONTRA. Mat., vi, 16, super illud : « Nolite fieri sicut hypocritae tristes, dicit Glossa : « Hypocrita est qui simulat quod non est, repraesentator alterius personæ. » Sed simu lare quod non est, semper est peccatum, sicut et mendacium. Ergo hypocrisis semper est peccatum.[II] [II] [ΙΙ-ΙΙ, q. 111, a. 3.] 229. — ULTERIUS. Videtur quod non sit speciale pec­ catum. 1. Quia peccatum simulationis dividitur contra peccatum apertæ malitiæ. Sed aperta malitia non est speciale peccatum. Ergo nec hypocrisis. 2. Præterea. Omne peccatum speciale in aliquibus actibus specialiter consistit. Sed hypocrisis in omnibus actibus virtutum consistit, et præcipue in oratione, jejunio et eleemosyna, ut patet in Evangelio Mat. (vi). Ergo hypocrisis non est1 speciale peccatum. DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO IV, ART. I 809 230. — SED CONTRA. Peccatum simulationis virtuti oppo­ nitur quæ dicitur veritas. Sed veritas est specialis virtus, ut patet in IV Eth. (δ 13. 1127a, 135 ; 1. 15). Ergo simulatio, sive hypo­ crisis1, speciale peccatum. [III] [IMI, q. 111, a. 4.] 231. — ULTERIUS. Videtur quod semper sit mortale peccatum. 1. Quia peccatum veniale non impedit veniam de peccatis mortalibus. Sed hypocrisis impedit, ut ex2 Littera (4) patet. Ergo est mortale peccatum. 2. Præterea. Hieronymus dicit [In Isai., xvi, 14 ; L. 24, 240) quod « in comparatione duorum malorum levius est aperte peccare quam sanctitatem simulare. » Sed aperte peccare est pec­ catum mortale. Ergo et sanctitatem simulare semper. 3. Præterea. Philosophus dicit (IX Eth., i 2. 1165b, 10 ; 1. 3, n. 1788), quod « illi qui amicitiam simulant, magis sunt accusandi quam illi qui numisma violant, quanto contra melius fraudem committunt. » Sed qui numisma violant, semper mortaliter pec­ cant. Ergo et hypocritæ. 4. Præterea. Omne quod excludit3 a visione Dei est peccatum mortale. Sed hypocrisis est hujusmodi, ut patet Jor, xiii, 16 : « Non veniet in conspectu ejus omnis hypocrita ». Ergo semper est mortale peccatum. 232. — SED CONTRA. Veritatis virtus corrumpitur tam per mendacium oris, quam per simulationem operis. Sed menda­ cium non est semper mortale. Ergo nec simulatio. [IV] [Infra, 233. — ULTERIUS. Videtur 243] quod hypocrisis non debeat PONI IMPEDIMENTUM PŒNITENTIÆ PRÆ ALIIS VITIIS. 1. Quia quanto aliquod peccatum est gravius, tanto magis poenitentiam impedit. Sed alia interiora peccata quædam sunt majora quam hypocrisis. Ergo illa magis debent poni impedi­ menta4 pœnitentiæ. 2. Præterea. « Hypocrisis, secundum Gregorium (XXXI Morat., c. 45, n. 88 ; L. 75, 621) est fdia inanis gloriæ ». Sed 1. Ed. ad, « est ». — 3. Ed. « in dimentum ». — 4. F. < excluditur ». — 5. Ed. « impe­ 810 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM causa magis operatur ad aliquid quam effectus. Ergo magis debet poni inanis gloria impedimentum pœnitentiæ quam hypocrisis. Sed contrarium in Littera (4) apparet. 234. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod hypocrita proprie dicitur qui personam alterius repræsentat, quasi submissus, vel suppositus loco alterius. Unde in theatris illi qui personam aliorum gerebant repræsentantes, dicebantur hypocritæ. Et sic accipit hypocritas Phi­ losophus in III Eth. (γ 4. 1111”, 24 ; 1. 5, n. 445). Et ideo ille qui cum non sit virtuosus, personam virtuosi ostentat, hypo­ crita dicitur: « hypocrital» enim græce, latine dicitur « simulator ». Et quia ostentare de se melius quam sit, est vitium jactanti», sive verbis, sive factis fiat, ut dicitur in IV Eth. (8 13. 1127*, 20 sq. ; 1. 15, n. 835 sq.), ideo hypocrisis semper est peccatum. 235. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aliud est peccatum occultum non propalare, quod discretionis est, et secunda tabula dicitur eo modo quo supra d. I42 (131) dictum est ; et aliud virtutem ostentare, cum aliquis peccato subjaceat3 : quod hypocrisis est. 236. — Ad secundum dicendum quod peccatum occultare suf­ ficit ad vitandum scandalum. Sed peccatum sub specie virtutis palliare hypocrisis est et malum semper. Et per hoc quis famam non conservat, sed furatur. 237. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod privationes specificantur per habitus oppositos. Et ideo illud peccatum est generale quod privat4 aliquam conditionem quæ requiritur in qualibet virtute, sicut inobedientia, prout est generale peccatum. 238. — Hypocrisis autem privat5 conformitatem signi osten­ dentis conditionem personæ ad rem significatam : quæ quidem conformitas ad unam virtutem specialiter pertinet, scilicet veri­ tatem. Et ideo est speciale peccatum. 239. — AD PRIMUM ergo dicendum quod « apertum », non importat aliquam specialem rationem peccati. Et ideo aperta malitia non nominat peccatum speciale, sicut simulatio quæ specialem rationem peccati importat8. 240. — Ad secundum dicendum quod non est inconveniens quod aliquod speciale peccatum vel specialis virtus utatur acti­ bus aliarum virtutum vel vitiorum materialiter : sicut magnani­ mitas utitur omnibus aliis actibus virtutum, ut in eis magna operetur, ut dicitur in IV Eth. (δ 7. 1124s, 1. s. ; 1 8, η. 749). 1. Ed. « hypocrisis ». — 2. Ed. om. « d. 14 ». — 3. Ed. « subjacet ». —■ r-t. Ed ■r« aufert ». — - 5. Ed. « aufert ». — 6. N. « portat ». * DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO IV, ART. I 811 241. — Et similiter cum hypocrisis sit quædam species jac­ tantias, quia non jactat quidlibet1, sed sanctitatem, utitur omni­ bus actibus quæ sanctitatem ostendere possunt, et præcipue illis in quibus magis sanctitas ostenditur, sicut est oratio, jejunium el eleemosyna. 242. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod hypo­ crisis eamdem habet rationem peccati, sicut et mendacium. Mendacium autem non semper esi peccatum mortale, sed quando est perniciosum. Et similiter hypocrisis non semper est peccatum mortale, sed quando est perniciosa, cadens2 in nocumentum alterius personæ, dum propter creditam sanctitatem alium defraudat re quam habet vel habere debet ; aut in nocumentum fidei et Ecclesiæ, dum propter sanctitatem creditam de ipso, ei contra fidem et Ecclesiam creditur. 243. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum veniale quod pœnitentiam non impedit, non impedit remissionem pec­ cati mortalis quæ per pœnitentiam fit. Sed per aliquod pecca­ tum veniale potest impediri pœnitentiæ opus ne sit pœnitentiæ ; quia peccatum veniale impedii actum virtutis, quamvis non tol­ lat habitum. Et sic impedire potest veniam peccati. 244. — Ad secundum quod verbum Hieronymi intelligendum est secundum quid et non simpliciter ; quia quantum ad unam circumstantiam unum peccatum potest esse gravius illo quod est gravius simpliciter. 245. — Vel dicendum quod etiam aperte peccare non semper est mortale, sed quandoque veniale. 246. — Ad tertium dicendum quod Philosophus loquitur, quando simulatio amiciliæ in nocumentum personæ redundat. 247. — Ad quartum dicendum quod loquitur de hypocrita qui tolum bonum quod agit, ad ostentationem ordinat. 248. — Vel dicendum quod loquitur quantum ad hoc quod opera bona ex hypocrisi facta ad conspectum Dei non perducunt. 249. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod opera pœnitentiæ, exteriora præcipue, nata sunt sanctitatem ostendere. Et ideo eis utitur hypocrisis intentionem pœnitentiæ rcctæ excludens. EL3 propter hoc directius impedit pœnitentiæ effectum quam alia vitia etiam graviora. Et per hoc patet solutio AD PRIMUM. 250. — Ad secundum dicendum quod inanis gloria surgit quandoque ex operibus etiam recta intentione factis. Sed hypo1. Ed. « quodlibet ». — 2. F. « cedens ». — 3. F. om. « et ». 812 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM crisis semper inlenlionem factorum pervertit, et ideo magis impe­ dit pœnitentiæ fructum. ARTICULUS II [I] [MI, q. 1, a. 6, ad 1 ; Π-ΙΙ, q. 168, a. 2, 3, 4 ; III Cg. c. 25, 6m, in Is. c. 3, in fine.] 251. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD LUDI1 PŒNITENTIAM EXTERIUS NON IMPEDIANT. 1. Illud enim in quo potest consistere virtus, poenitentiam non impedit. Sed in ludis consistit virtus eutrapeliæ, ut in IV Elh. (8 14. 1128% 9-10 ; 1. 16, n. 854), patet. Ergo ludus poeni­ tentiam non impedit. 2. Præterea. Oportet operibus laboriosis requiem interpo­ nere, eo quod impossibile est semper agere. Sed ludus est requies quædam. Ergo oportet inter opera pœnitentiæ aliquando luderè. Ergo ludus poenitentiam non impedit. 252. — SED CONTRA. Eccl., m, 4, tempus ridendi aliud2 describitur a tempore flendi. Sed tempus pœnitentiæ est tempus flendi ; quia pœnitentia est commissa flere. Ergo non est tempus ludendi. [II] [II-II, q. 167, a. 2, c. et ad 2.] 253. — ULTERIUS. Videtur quod spectacula non impe­ diant PŒNITENTIAM. 1. Spectacula enim ad utilitatem hominum sunt instituta. Sed pœnitentia non resecat utilia, sed superflua. Ergo pœni­ tentia per spectacula non impeditur. 2. Præterea. In spectando aliud non potest esse nisi pecca­ tum curiositatis. Sed aliæ curiositates, ut scientiarum, non po­ nuntur impedimenta pœnitentiæ. Ergo nec spectaculum impe­ dimentum pœnitentiæ dici debet. 3. Præterea. Alia sunt multo graviora peccata quam specta­ cula et ludi. Ergo illa multo magis debent poni impedimenta pœnitentiæ quam ista. 254. — SED CONTRA. Illud ex quo homo peccator consti­ tuitur, non competit pœnitenti. Sed inspectores talium adulteros et inverecundos ipsa spectacula constituunt, ut Chrysostomus dicit (Homil. in Mat., n. 7 et 8 ; G. 56, 373). Ergo non competunt pœnitenti. 1. N. om. « ludi ». —· 2. η om. « aliud ». DISTINCTIO XVI, QUÆSTIO IV, ART. II 813 [HI] [II-II, q. 40, a. 2.] 255. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD EXERCITIUM MILITIÆ VEL NEGOTIATIONIS PŒNITENTIAM NON IMPEDIAT. 1. Quia ilia sine quibus non potest Respublica conservari, non sunt vitia, sed magis ad virtutem ordinata. Sed non potest conservari sine militia, per quam hostes comprimuntur, et sine negotiatione, per quam necessaria populo procurantur. Ergo talia officia possunt sine peccato exerceri. Ergo non impediunt poenitentiam. 2. Præterea. Joannes poenitentiam docebat, ut patet Ματ., m, 2. Sed ipse non prohibebat homines a militia, neque publi­ canos ab officio suo, ut patet Lucæ, iii, 12-15. Ergo videtur quod talia officia non impediant. 256. — SED CONTRA est quod Gregorius in Littera (6a) dicit. 257. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ludorum est triplex differentia. Quidam enim ludi sunt qui ex se ipsis turpitudinem habent. Et tales ludi ab omnibus vitandi sunt, et præcipue a pœnitentibus qui per fletum peccata corrigere debent, sicut ludi qui in theatris agebantur ad luxuriam provocantes. 258. — Alii ludi sunt qui ex gaudio devotionis procedunt, sicut David dixit : « Ludam, et vilior fiam coram Domino » : II Fteg., vi, 22. Et tales ludi non sunt vitandi, sed laudandi et æmulandi. 259. — Quidam autem ludi sunt nullam turpitudinem habentes quos Philosophus liberales vocat. Et hi sunt materia virtutis, scilicet eutrapeliæ. Et ideo servatis debitis circumstantiis, pos­ sunt laudabiliter fieri ad quietem propriam, et aliis delectabiliter convivendum. 260. — Sed contingit in eis esse peccatum, eo quod debitæ cir­ cumstantiæ non servantur. Unde in talibus ludis aliquid decet unum quod non decet alium. Et in his etiam ludis pcenitens se debet habere aliter quam alii, inquantum poenitentia fletum requirit. . 261. — Tamen eis uti potest moderate, secundum quod ad recreationem animi pertinent, aut ad societatem eorum cum quibus homo convivit. Unde Seneca1 dicit : « Sic te gere sapien-i. i. Non Senecæ, sed Martin. Ep. Dumiens. De Quatuor Virlutib. cap. de continentia inter op. Senecæ. 814 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM lei', ut nullus le habeat lanquam asperum, nec contemnat quasi vilem. » Et per hoc patet solutio ad objecta. 262. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod hujusmodi spectacula si sunt rerum lurpium, ad peccatum provo­ cantium, studiosa inspectio peccatum est, et quandoque etiam mortale, tanta potest libido adhiberi2. Unde a tali inspectione omnes se arcere debent, et præcipue pcenitentes. 263. — Quædarn vero spectacula sunt de rebus utilibus et ad vitam necessariis, sicut sunt venationes et cetera hujusmodi. Et talia spectacula distrahunt animum. Unde quamvis possit sine peccato eis intendi, servata discretione debita quantum ad conditiones personæ et aliarum circumstantiarum ; tamen pœnitenti sunt vitanda propter hoc quod debet cor ad Deum collectum habere, nisi quantum necessitas exposcit. 264. — AD PRIMUM ergo dicendum quod poenitentia etiam quædarn utilia resecat, inquantum pœnam infert pro culpa præterita. Unde in Littera (5) dicitur quod aliquid sufficit ei qui non peccavit, quod non sufficit ei qui de peccatis poeniten­ tiam agit. 265. — Ad secundum dicendum quod per hujusmidi spec­ tacula sensibilia magis animus ad vanitates distrahitur quam per intelligibilia. Et ideo ista magis sunt cavenda ; quamvis peccatum curiositatis in omnibus cavendum sit. 266. — Ad tertium dicendum quod ista peccata specialiter ex inepta lætitia procedere videntur. Et quia poenitentia tris. titiam habet adjunctam, ideo specialem oppositionem ad poeni­ tentiam ista peccata habent. 267. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod offi­ cium militiæ el negotiationis et publicanorum qui vectigalia publica exigunt, ex propinquo habent peccatum annexum, quam­ vis sine peccato quandoque exerceri possunt. Et quia pœnitens debet occasionem peccati vitare satisfaciendo, etiam lalia officia laudabile est si evitet. Non est tamen de neces­ sitate pœnitentiæ ; quia pœnitens non potest omnes peccati occa­ siones vitare, dum in mundo isto vivit. Et ideo sufficit, si peccatum in istis officiis vitet, ut quod miles secundum consilium Joannis (Luc., ιιι, 14) neminem concutiat et stipendiis justis contentus sit et non utatur officio militari ad ostentationem, sed ad utilitatem Ecclesiæ et Reipublicæ, et 1. Ed. ad. « eorum ». — 2. N. proprio marte cor. <> et quandoque in eis tanta potest libido adhiberi ut sit etiam mortale ». DISTINCTIO XVI, EXPOSITIO TEXTUS 815 ad exercitium virium ; et quod negotiator non habeat conditio­ nem in se quæ ipsum ab officio hoc prohibeat : sicut clericis et monachis non licet negotiari, quamvis liceat propria vendere et quod tempore debito mercationes1 faciant, non diebus festi­ vis et tempore quod caristiam inducere possit, tale officium exerceatur et modus debitus ut sine fraude fiat, et secundum licitum contractum ; in publicanis autem, ut de auctoritate Principis, et causa communis utilitatis, scilicet ad defensionem terræ, et non immoderata recipiantur telonia. 268. — Quod autem Gregorius2 dicit in Littera (6a)· intelligendum est non quin3 possint4 sine peccato fieri, sed quia frequenter ad peccatum implicant5. Et per hoc patet solutio ad objecta. EXPOSITIO TEXTUS 269. — « Cogit peccatorem omnia libenter etc. » (la). Intelligendum est de illis quæ sunt necessaria ad peccati remissionem. Et sic est accommoda distributio. 270. — « Sunt enim tres differentiæ peccati, etc. » (lb). Contra. Omittit peccatum oris. Præterea. Gregorius (lib. IV Moral., c. 27, η. 53 ; L. 75, 664), addidit super illud Job, iii, 11 : « Quare non in vulva etc. » quartum scilicet fomentum adulationis. 271. — Et dicendum quod hæc distinctio peccatorum differt a prima ; quia prima est secundum diversitatem instrumentorum, hæc autem secundum progressum peccati quod primo de intus, secundo ad extra procedit, tertio confirmatur per consuetudinem. Et adaptatur partibus pœnitentiæ ; quia contritio in corde latet, confessio ad exteriora poenitentiam manifestat, sed satisfactio boni operis consuetudinem adjungit. Non tamen hoc ita est intelligendum, quasi singulæ pœnitentiæ partes singulis condi­ tionibus peccati respondeant, sed per adaptationem, sicut et de alia6 dictum est. 272. — Ad primum ergo dicendum quod verbum habet eumdem gradum quantum ad manifestationem cum alio7 facto ; et ideo in facto includitur. 273. — Ad secundum dicendum quod illud quod Gregorius addit, non est in ipso peccante, sed in alio. Et ideo Augustinus illud omittit. 274. — « Satisfactio præcipitur a Joanne, etc. » (2a) ; non quod Joannes fuerit auctor præcepti, sed denuntiator; Christus autem sacramenti institutor et partium ejus. 1. ζη « mercationis » et ζ expungit « s ». — 2. Ed. ad. « vn ». — 3. Ed. « quia non ». — 4. Ed. « possit ». — 5. Ed. « implicat ». — 6. F. « aliis ». — 7. N. « ipso ». 816 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 275. — « Ponat se omnino in judicio. »(3a). Ergo videtur quod si sacerdos injungat alicui quod intret reli­ gionem, quod1 teneatur facere et praecipue quia quidam canones videntur istam poenitentiam taxare ; et similiter quod quantumcumque magnam poenitentiam pro parvo peccato injungat, quod2 pœnitens facere teneatur. 276. — Et dicendum quod intelligendum est de his quæ sacerdos, inquantum habet elavem scientiæ et auctoritatis per divinum judicium, et non secundum humanum errorem, injungit. Introitus autem in religionem cum sit voluntatis, non potest alicui injungi ; et si aliqui canones injungere inveniantur, magis est consilium quam præceptum : qualibet enim poenitentia taxata, levissima religio est major satisfactio, inquantum homo abdicat propriam voluntatem, quos nihil est homini carius. 277. — « Caveat ne ductus verecundia etc. » (4). De hoc inquiretur, cum de confessione quæstio erit. 278. — « Caveat etiam ne prius etc. » (5). Bona conscientia confortatur, quando certis signis conjicere potest peccatum sibi dimissum ; et hoc quando facit quod in se est. Et ideo qui habet copiam sacerdotis et necessitate non urgetur ad communicandum, sicut urgentur sacerdotes parochiales, non debet accedere ante confessionem ; sed etiam post contritionem et confessionem gravium peccatorum, consilium videtur esse Augustini, quod non statim accedat propter reve­ rentiam sacramenti, et ut magis seipsum probet. 279. — « Quæ non secundum auctoritatem4 sanctorum impo­ nuntur. » (6a).· Non tamen oportet quod semper ad litteram serventur pœni­ tentiæ in canone injunctæ ; sed consideratis conditionibus pec­ cati et peccatoris pœnitentiæ sunt moderandæ. 280. —« Quæ fit pro illis peccatis quæ legis decalogus continet » (7a) sicut directe contra decalogi præcepta existentia, ut mortalia . non autem sicut præter præcepta, sicut sunt peccata venialia, 281. — « Sic veraciter dicitur etc. » (8). Videtur quod ille qui non habet peccatum aliquod peccet in dicendo : « Paler noster » ; quia confitetur debita se habere quæ non habet. Præterea. Videtur idem de illo qui debita non dimittit, quod peccet dicendo : « Pater noster ». 282. — Et dicendum ad primum quod hoc non est alicui certum quod omnino a peccato, saltem veniali, vel quantum ad aliquem reatum, immunis sit. Si tamen per revelationem sciat, non peccat dicens in persona Ecclesiæ. 283. — Et similiter dicendum de secundo quod in persona Ecclesiæ dicit se debita dimittere. Unde non peccat hoc dicendo ; sed remissionem non consequitur, nisi dimittat. 1. Ed. om. « quod ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. Ed. « qua ». — 4. Ed. « auc­ toritates ». DISTINCTIO XVII Utrum sine A confessione dimittatur peccatum 1. — Hic oritur quæstio multiplex. Primo enim quæritur utrum absque satisfactione et oris confessione, per solam cordis contritionem peccatum alicui dimittatur. Secundo, an aliquando1 sufficiat confiteri Deo sine sacerdote. Tertio, an laico fideli facta valeat confessio. In his enim etiam docti diversa sentire inveniuntur ; quia super his varia ac pene diversa tradidisse videntur doctores. 2. — Dicunt enim Quidam, sine confessione oris et satisfactione operis neminem a peccato mundari, si tempus illa faciendi habuerit. Alii vero dicunt2, ante oris confessionem et satisfactionem in cordis contritione peccatum dimitti a Deo, si tamen votum confitendi habeat. a. — Unde Propheta (ps. xxxi, 5) : « Dixi : Confitebor adversum me injustitiam meam Domino ; et tu remisisti etc. ». Quod exponens Cassiodorus (L. 113, 877) ait : « Dixi, idest deliberavi apud me quod confitebor ; et tu remisisti. Magna pietas Dei, quod ad solam promissionem peccatum dimiserit ; votum enim pro operatione judicatur. » Item Augustinus (Enar. in ps. 31, n. 15 ; L. 36, 267) : « Nondum pro­ nuntiat, promisit3 se pronuntiaturum, et Deus dimittit ; quia hoc ipsum dicere, quoddam pronuntiare est corde. Nondum est vox in ore, ut homo audiat confessionem et Deus audit. » b. — Item (Ps. l, 19) : « Sacrificium Deo spiritus contribulatus », etc. Alibi etiam legitur (Ezech., xviii, 21 et 27, xxxm,12 et 15) : « Quacumque hora peccator conversus fuerit et ingemuerit, vita vivet et non morietur. » Non dicitur : ore confessus fuerit, sed « conversus ingemuerit ». « Unde datur intelligi quod etiam ore tacente veniam interdum consequimur. Hinc etiam leprosi illi quibus Dominus præcepit (Luc. χνιι, 14), ut ostenderent se sacerdotibus, in itinere antequam ad sacerdotes venirent, mundati sunt. Ex quo insinuatur quod antequam ora nostra sacerdotibus aperiamus, id est peccata confiteamur, a lepra peccati mundamur. Lazarus (Joan., xi, 14) etiam non prius de monumento est deductus*, et post a Domino susci­ tatus, sed intus suscitatus prodiit foras vivus, ut ostenderetur* suscitatio animæ præcedere confessionem. c. — Nemo enim potest confiteri nisi suscitatus, quia « a mortuo, velut qui non est, perit confessio » (Eccli., unii, 26). Nullus ergo confitetur nisi resuscitatus. Nemo autem* suscitatur nisi qui a peccato solvitur ; quia pec­ catum mors animæ est, quæ ut est vita corporis, ita ejus vita Deus est. » His aliisque pluribus auctoritatibus’ probatur, ante confessionem vel satisfactionem sola compunctione peccatum dimitti. 3. — Quod qui negant, eas determinare laborant necnon in hujus sententiæ depressionem et ad suæ opinionis assertionem, auctorum8 testimonia inducunt. 1. Ed. « alicui ». — 2. Quar. om. « dicunt. ». — 3. Quar. « promittit ». — 4. Quar. « adductus ». — 5. Quar. « ostendatur ». — 6. Quar. « vero ». — 7. Quar om. « auctoritatibus ». — 8. Ed. « sanctorum ». 818 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Ait enim Dominus per Isaiam (xliii, 26) : « Dic tu iniquitates tuas, ul justificeris. » Item Ambrosius (lib. De parad., c. 14, n. 71 : L. 14, 310) : « Non potest quisquam, justificari a peccato, nisi peccatum ipsum antea fuerit confessus. » Idem [Serm. 25, n. 1 ; L. 17,655) : « Confessio a morte animam liberat ; confessio aperit paradisum ; confessio spem salutis tribuit, quia non meretur justificari qui in vita sua non vult peccatum confiteri. Illa confessio nos liberat quæ fit cum pœnitentia. Pœnitentia vera est dolor cordis et amaritudo animæ pro malis quæ quisque commisit. » a. — Item Joannes (Chrysostomus) : « Non potest quisquam gratiam Dei accipere, nisi purgatus fuerit ab omni peccato per pœnitentiæ confes­ sionem, et per baptismum. » b. — Item Augustinus (Serm. 352, c. 3, n. 3 ; § 39, 1711) : « Agite poenitentiam, qualis agitur in Ecclesia. Nemo dicat sibi : Occulte ago, apud Deum ago ; novit Deus qui mihi ignoscit, quia in corde ago. Ergo sine causa dictum est (Mat., xvi, 19) : « Quæ solveris super terram soluta erunt et in coelis ? « Ergo sine causa claves datæ sunt ? Erustramus verbum Christi. Job (xxxi, 34) dicit : « Si erubui in conspectu populi peccata mea confiteri. » Item Ambrosius (De parad., c. 14, n. 71 ; L. 14, 327) : « Venialis est culpa quam sequitur confessio delictorum. » Item Augustinus super illum locum (ps. lxvui, 16) : « Non absorbeat me profundum, neque urgeat super me puteus os suum », (Serm. 1, n. 19 ; L. 36, 853) : « Puteus est profunditas iniquitatis, in quam si cecideris, non claudet super te os suum, si tu non claudis os tuum. Confitere ergo, et dic : ·< De profundis clamavi etc. (ps. cxxix, 1) et evades. Claudit super illum qui in profundo contemnit (Prov. xvnr, 3), a quo mortuo, velut qui non sit, perit confessio (Eccli., xvn, 26). » c. — Idem. (De continentia, c. 6, n. 15 ; L. 40, 358) : « Nullus debitæ gravioris pœnæ accipit veniam, nisi qualemcumque, etsi longe minorem quam debeat, solverit poenam. Ita enim impertitur1 a Deo largitas misericordiæ, ut non relinquatur justitia disciplinæ2 ». Item Hieronymus (In Joel, i, 13 ; L. 25, 958) : « Qui peccator est, plangat delicta propria vel populi, et ingrediatur Ecclesiam, de qua propter peccata fuerat egressus, et dormiat in sacco, ac3 præleritas delicias, propter1 quas Deum offenderat, vitæ austeritate compenset. » His aliisque5 auctoritatibus nituntur asserere, sine confessione vocis, et aliqua solutione pœnæ, neminem a peccato mundari. Cui SENTENTIAE POTIUS CONSENTIENDUM SIT Quid igitur’ super his sentiendum, quid tenendum ? 4. — Sane dici potest’ quod sine confessione oris et solutione pœna· exterioris peccata delentur per contritionem et humilitatem cordis. Ex quo enim proponit mente compuncta se confessurum, Deus dimittit ; quia ibi est confessio cordis, etsi non oris, per quam anima interius mun­ datur a macula et contagione8 peccati commissi, et debitum æternæ mortis relaxatur. Illa ergo quæ superius dicta sunt de confessione et pœnitentia, vel ad confessionem cordis vel9 ad interiorem poenam referenda sunt, sicut 1. Ed. « impartitur ». 2. Ed. « justitiæ disciplina ». — 3. Quar. « ut ». — 4. Quar. « per ». 5. Quar. ad. « pluribus ». — 6. Ed. « ergo », sed ζη « igitur ».— 7. Quar. om. « dici potest ». — 8. Quar. « contagio ». — 9. Quar. « et ». DISTINCTIO XVII \ \ y' i 819 illud Augustini, « quod nullus dicitur veniam consequi, nisi prius quantulamcumque peccati solverit poenam » ; vel de exteriori pœna accipienda i sunt, et ad contemnentes vel négligentes referenda, sicut illud : « Nemo \ dicat : Occulte ago, etc. » Nonnulli enim in vita peccata confiteri negligunt, vel erubescunt ; et ideo non merentur justificari. !’ Sicut enim præcepta est nobis interior poenitentia, ita oris confessio et exterior satisfactio, si adsit facultas. Unde nec vere pœnitens est qui confessionis votum non habet. Et sicut peccati remissio munus Dei est, ita pœnitentia et confessio per quam peccatum deletur, non potest esse nisi a Deo, ut Augustinus ait (ps. u, n. 16 ; L. 36, 596) : « Jam, inquit, donum Spiritus Sancti habet qui confitetur et pœnitet ; quia non potest esse confessio peccati et compunctio1 in homine ex seipso. Cum enim irascitur sibi quisque et displicet, sine dono Spiritus Sancti non est. » Oportet ergo pœnitentem confiteri, si tempus habeat ; et tamen antequam sit confessio in ore, si votum sit in corde, præstatur ei remissio. An sufficiat soli Deo confiteri ■ 5. — Jam secundum quæstionis articulum inspiciamus, scilicet utrum sufficiat peccata confiteri soli Deo, an oporteat confiteri sacerdoti. 3- — QuiSusdam visum est sufficere, si soli Deo liat confessio sine judicio sacerdotali et confessione Ecclesia·, quia David dicit2; (ps. xxxi, 5) « Dixi : Confitebor Domino ; et tu remisisti », etc. Non ait : Sacerdoti : et tamen remissum sibi peccatum dicit. Item Ambrosius (In Luc., c. 22, n. 88 ; L. 15, 1825) : « Ideo flevit Petrus, quia culpa obrepsit ei. Non invenio cui dixerit, invenio quod fleverit. Lacrymas ejus lego, satisfactionem non lego. Sed quod defendi non potest, ablui potest. Lavant lacrymæ delictum, quod voce pudor est confiteri ; et3 venix fletus consulit1 et verecundiee. » Hoc etiam Maximus dicit Episcopus, (homil. 53 ; L. 57, 351). b. — Item Joannes Chrysostomus (Horn. 31, in epist. ad Heb., n. 3 ; G. 63, 216) : « Non tibi dico ut te prodas in publicum neque apud alios accuses; sed obedire te volo Prophetæ dicenti (ps. xxxvi, 5) : « Revela viam tuam ante Dominum. » Ergo tua confitere peccata apud verum judicem, cum oratione delicta tua pronuntia, non lingua, sed conscientise tuæ memoria; et tunc demum spera te misericordiam posse consequi. Si habueris peccata tua in mente, continue, nunquam malum adversus proximum in corde tuo3 tenebis.» c. — Idem (hom. 2, in ps. r, n. 5 ; G. 55, 581) : « Peccata tua dicito, ut deleas illa. Sed si confunderis alicui dicere, dicito eae quotidie in anima, tua. Non dico ut confitearis ea conservo tuo, ut tibi exprobret. Dicito Deo, qui curat ea. Nec enim si non dixeris, ignorat ea. Cum faciebas ea præsto erat. Cum admitteres ea, cognoverat. Nunquid ea vult a te cognoscere ? Peccare non erubuisti, et confiteri erubescis ? Dicito in hac vita, ut in alia requiem habeas. Dicito ingemiscens et lacrymans. In codice scripta sunt peccata tua. Spongia peccatorum lacrymæ tuæ sint. » Item Prosper7 : « Illi quorum peccata humanam notitiam latent, non ab ipsis confessa nec ab aliis publicata ; si ea confiteri vel emendare noluerint, Deum, quem habent testem, ipsum et habituri sunt ultorem. Quod si ipsi sui judices fiant, et veluti suæ iniquitatis ultores, hic in se voluntariam poenam severissimæ animadversionis exerceant, temporalibus pœnis mutabunt 1 1. Quar. « punitio ». — 2. Ed. κ dixit ». — 3. Ed. om. " ct ». — 4. Quar. « con­ sulunt ». — 5. Quar. om. » tuo ». — 6. Quar. « et ». — 7. Julianus Pomerii lib. II de Vita contemplativa, c. 7, n. 2 ; L. 59, 451. I i I f i ' -1 820 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM aeterna supplicia, et lacrimis ex vera cordis contritione fluentibus restinguent æterni ignis incendia. » d· — Et infra (coi. 452) : « Facilius sibi Deum placabunt illi qui aut propriis confessionibus crimen produnt, aut nescientibus aliis, ipsi1 in se voluntaries excommunicationis ferunt sententiam, et ab altari cui ministra­ bant, non animo, sed officio separati, vitam suam quasi mortuam plangunt, certi quod' reconciliati sibi efficacis pœnitentiæ fructibus, a Deo non solum amissa recipiant, sed2 etiam supernæ civitatis gaudia recipiant. » His auctoritatibus innituntur qui sufficere contendunt Deo confiteri peccata sine sacerdote. Dicunt enim quod si quis timens detegit3 culpam suam apud homines, ne inde opprobrio habeatur, vel alii suo exemplo ad peccandum accingantur, et ideo taceat homini, et revelet4 Deo, con­ sequitur veniam. Quod non sufficit soli Deo confiteri, si tamen homini possit 6. — Sed quod sacerdotibus confiteri oporteat, non solum illa aucto­ ritate Jacobi, v, 16 : « Confitemini alterutrum peccata vestra, etc., sed etiam aliorum pluribus testimoniis comprobatur. Ait enim Augustinus (Serm. 351, c. 4, n. 9 ; L. 39, 1545) : « Judicet se ipsum homo voluntarie5, dum potest, et mores convertat in melius, ne cum jam non poterit, præter voluntatem a Domino judicetur ; et cum in se pertulerit5 severissimæ medicinæ, sed tamen utilissimæ, sententiam, veniat ad antistites, per quos illi claves ministrantur Ecclesiæ1. Tamquam bonus jam incipiens esse filius maternorum membrorum ordine custodito, a præpositis sacramentorum accipiat satisfactionis suæ modum, in offerendo sacri­ ficio contriti2 cordis devotus et supplex. Id tamen agat, quod non solum sibi prosit ad salutem, sed etiam ad exemplum ceteris; ut si peccatum ejus non modo in gravi ejus malo, sed etiam in tanto scandalo aliorum est, atque hoc expedire utilitati Ecclesiæ videtur antistiti, in notitia multorum vel totius plebis agere poenitentiam non recuset, « ne lethali plagæ per pudorem addat tumorem ». « Cum tanta est plaga peccati et impetus morbi, ut medi­ camenta corporis et sanguinis Domini differenda sint, auctoritate Antistitis debet se removere ab altari ad agendam poenitentiam, et eadem reconciliari. » Item Leo Papa’ [Ep. 168, c. 2 ; L. 54, 1211) : « Multiplex misericordia Dei ita lapsibus subvenit humanis, ut non modo per baptismum, sed etiam per poenitentiam spes vitæ reparetur, sic divinae voluntatis præsidiis ordi­ natis, ut indulgentia Dei nisi supplicationibus sacerdotum nequeat obtineri10 Christus enim hanc præpositis Ecclesiæ tradidit potestatem, ut confitentibus pœnitentiæ satisfactionem darent, et eosdem salubri satisfactione purgatos ad communionem sacramentorum per januam reconciliationis admitterent. » Item Augustinus : « Quem pœnitet, omnino pœniteat et dolorem lacrymis ostendat. Repraesentet vitam suam Deo per sacerdotem, praeveniat judicium Dei per confessionem. Præcepit enim Dominus mundanis, ut ostenderent ora sacerdotibus, docens corporali praesentia confitenda peccata, non per scripta manifestanda. Dixit enim : « Ora monstrate, et omnes, non unus pro omnibus : non alium statuatis nuntium qui pro vobis offerat munus a 1. Ed. om. « ipsi ». — 2. Ed. ad. « sancta ». — 3. Ed. « tegit ». — 4. Ed. « tacet homini et revelat ». — 5. Quar. « voluntate ».— 6. Quar. « protulerit ».— 7. Quar. « in Ecclesia ». — 8. Quar. « contribulati ».— 9. Quar. om. « Papa ».— 10. Quar. « indulgentiam... obtinere ». DISTINCTIO XVII 821 Moyse statutum ; sed qui per vos peccastis, per vos erubescatis. Erubescentia enim ipsa partem habet remissionis. Ex misericordia enim hoc prsecepit Dominus, ut nemo pœniteret in occulto. In hoc enim quod per seipsum dicit sacerdoti, et erubescentiam vincit timore Dei offensi, fit venia criminis : fit enim veniale per confessionem quod criminale erat in operatione ; et si non statim purgatur, fit tamen veniale quod commiserat mortale. Multum enim satisfactionis obtulit qui erubescentiæ dominans, nihil eorum quæ commisit, nuntio Dei negavit. Deus enim qui misericors et justus est, sicut servat mise­ ricordiam in justitia, ita et justitiam in misericordia. Opus enim miseri­ cordiis est peccanti peccata dimittere ; sed oportet ut justus misereatur juste. Considerat enim si dignus est non dico justitia, sed et misericordia. a. — Justitia enim sola damnat. Sed dignus est misericordia qui spiri­ tuali labore quærit gratiam : laborat enim mens patiendo erubescentiam. Et quoniam verecundia magna est pœna ; qui erubescit pro Christo, fit dignus misericordia. b. — Unde patet, quia quanto pluribus confitetur1 in spe veniæ turpitu­ dinem criminis, tanto facilius consequitur gratiam remissionis. Ipsi enim sacerdotes plus possunt3 proficere, plus confitentibus parcere. » Item Leo Papa (Ep. 168, c. 2 ; L. 54, 1211) : « Quamvis plenitudo fidei videatur esse laudabilis, quæ propter Dei timorem apud homines erubescere non veretur ; tamen, quia3 .non omnium sunt hujusmodi peccata, ut ea qui poenitentiam poscunt, non timeant publicare, removeatur improbabilis consuetudo, ne multi a pœnitentiæ remediis arceantur, dum aut erubescunt, aut timent inimicis sua facta reserare quibus possunt legum constitutione percelli. Sufficit enim confessio quæ primum Deo offertur, et* tunc etiam sacerdoti, qui pro delictis poenitentiam precator accedit. Tunc enim plures ad poenitentiam poterunt provocari, si populi auribus non publicetur con­ scientia confitentis. » Ex his aliisque pluribus indubitanter ostenditur, oportere Deo primum, et deinde sacerdoti offerri confessionem ; nec aliter posse perveniri ad ingressum paradisi, si adsit facultas. De tertio articulo, scilicet an sufficiat confiteri laico 7. Nunc priusquam præmissis auctoritatibus, quæ his contradicere videntur, respondeamus, tertiam quæstionem intueamur. Quod enim secunda quæstio continebat : scilicet an sine confessione et judicio sacerdotis, soli Deo confiteri sufficeret, expeditum est, et certifîcatum præmissis testimoniis, quod non sufficit confiteri Deo sine sacer­ dote, nec est vere humilis et pœnitens, si non desiderat et requirit sacer­ dotis judicium. Sed numquid æquivalet6 alicui confiteri socio vel proximo suo, saltem cum deest sacerdos ? a. — Sane ad hoc potest dici quod sacerdotis examen requirendum est studiose, quia sacerdotibus concessit Deus potestatem ligandi atque solvendi ; et ideo quibus ipsi dimittunt, et Deus dimittit. Si tamen defuerit sacerdos, proximo vel socio est facienda confessio. Sed curet quisque sacerdotem quærere, qui sciat ligare et solvere. Talem enim esse oportet qui aliorum crimina dijudicat6. Unde Augustinus (De vera et falsa pœnitentia, c. 10, n. 25 ; L. 40, 1122) : « Qui vult confiteri peccata ut inveniat gratiam, quaerat sacerdotem, qui 1. Quar. « confitebitur ». — 2. Quar. ad. « jam ». — 3. Ed. om. « quia ». — 4. Quar. om. « et» . — 5. Quar. « æque valet ». — 6. Quar. « judicat ». 822 SCRIPTUM SUPER LU». IV SENTENTIARUM sciat ligare et solvere : ne cum négligeas circa se extiterit, negligatur ab eo qui eum misericorditer monet, et petit, ne « ambo in foveam cadant » (Mat. xv, 14), quam stultus evitare noluit. Tanta itaque1 vis confessionis est, ut si deest sacerdos, confiteatur proximo. Sæpe enim contingit quod pœnitens non potest verecundari coram sacerdote, quem desideranti nec tempus nec locus offert. Et si ille cui confitebitur, potestatem non habeat solvendi, fit tamen dignus venia ex2 sacerdotis desiderio, qui crimen confitetur socio. Mundati enim sunt leprosi dum ibant ora vel se ostendere sacerdotibus, antequam ad eos pervenirent (Luc., xvn, 14). Unde patet Deum ad cor inspicere3, dum ex necessitate prohibentur ad sacerdotes pervenire. Sæpe quidem quaerunt eos sani et læti, sed dum quærunt, antequam perveniant, moriuntur. Sed misericordia Dei ubique est, qui et istis1 parcere, novit, etsi non tam cito, sicut solverentur a sacerdote. Qui ergo confitetur sacerdoti, omnino meliori quam potest confiteatur·1. Et si peccatum occultum est, sufficiat referre in notitiam sacerdotis. Nam in resurrectione pudhe (Mat., ix, 24), pauci interfuerunt qui viderent : nondum enim erat sepulta,nondum extra portas6 delata, nondum extra domum in notitiam portata, intus resuscitavit, quam intus invenit, relictis solis Petro et Jacobo et Joanne, et patre el matre puellæ, in quibus figuraliter continentur sacerdotes Ecclesiæ. b. — Quos autem extra invenit, advertendum quomodo suscitavit. Eiebat enim turba post filium viduae ; flevit Martha et Maria supplicantes pro fratre, fiebat et turba Mariam secuta (Joan., xi, 33). In quo docemur publice peccantibus1 non proprium, sed Ecclesiæ sufficere meritum. » « Laboret igitur3 pœnitens in Ecclesia esse, et ad Ecclesiæ unitatem tendere. Nisi enim unitas Ecclesiæ succurrat, nisi quod deest peccatori sua oratione compleat, de manibus inimici non eripietur anima mortui. Credendum esi enim quod omnes orationes et eleemosynae Ecclesiæ et opera justitiæ et mise­ ricordiae succurrant recognoscenti mortem suam ad conversionem. Ideoque nemo digne poenitere potest quem non sustineat unitas Ecclesiæ. Ideoque nemo petat sacerdotes per aliquam culpam ab unitate Ecclesiæ divisos. » (ibid., c. 12, n. 27 ; co). 1123). Ex his satis aperitur et absolvitur præmissæ quæstionis articulus. Quærendus est enim sacerdos sapLns et discretus, qui cum potestate simul habeat judicium : qui si forte defuerit, confiteri debet socio. 8. — Df.da vero inter confessionem venialium et mortalium distinguit super illum locum (Jacob., v, 16) : « Confitemini alterutrum peccata vestra » ; ait enim (L. 93, 40) : « Coaequalibus quotidiana et levia, graviora vero sacer­ doti pandamus, et quanto jusserit igmpore purgare curemus, quia sine confessione emendationis peccata nequeunt dimitti. » Sed et graviora coæqualibus pandenda sunt, cum deest sacerdos et urget periculum. Venialia vero, etiam sacerdotum8 oblata copia, licet confiteri coæquali, et sufficit, ut Quibusdam placet ; si tamen ex contemptu non prætermittatur sacerdos. Tutius est tamen et perfectius utriusque generis peccata sacerdotibus pandere, et consilium medicinæ ab eis quærere, quibus concessa est potestas ligandi et solvendi. 1. Quar. om. » itaque ». — 2. Ed. om. « ex. ». — 3. Quar. « respicere ». — 4. Quar. « justis ». — 5. Quar. « Qui ergo omnino confitetur, sacerdoti meliori quam potest confiteatur ». — 6. Quar. « portam ». — 7. Ed. « procantibus ». — 8. Ed" « ergo ». — 9. Quar. » sacerdotis ». 823 DISTINCTIO XVII Hic APERIT qualiter suphadictæ auctoritates intelligendæ sunt , j ’ I ■ ( 9. — Cum igitur1 ex his aliis que pluribus testimoniis perspicuum fiat et indubitabiliter constet peccata primum Deo, deinde sacerdoti esse confitenda, et si ipse defuerit, etiam socio : illud Joannis (Chrysostomi) superius positum, non est ita intelligendum, ut liceat alicui, si tempus habeat, sacerdoti non confiteri ; sed quia sufficiat, ubi crimen occultum est, soli Deo per sacerdotem dicere et semel ; nec oportet publicari coram multis quod occultum est. Quod notavit dicens : « Non libi dico, ut te prodas in publicum. » Sicut enim publica noxa publico eget remedio ; ita occulta secreta confessione et occulta satisfactione purgatur. Nec necesse est ut quod sacerdoti semel confessi sumus, iterum confi­ teamur ; sed lingua cordis, non carnis apud verum judicem id jugiter confiteri debemus.. Unde idem Joannes ait (in Epist. ad Hebr., homil. 31, n. 4 ; G. 63, 217) : « Nunc autem si recorderis peccatorum tuorum2, et frequenter ea in conspectu Dei pronunties, et pro eis depreceris, citius illa delebis. Si vero obliviscaris, tunc eorum recordaberis, nolens, quando publicabuntur, et in conspectu omnium amicorum et inimicorum sanctorumque angelorum proferentur. » Ita etiam illud Ambrosii : « Lacrymse lavant delictum, quod voce pudor est confiteri », ad publicam pœnitentiam referendum est. Ibi enim virtutem iacrymarum et confessionis ostendens, significare voluit quod lacrymæ occulta; et confessio secreta, sicut quæ fit soli sacerdoti, lavant delictum quod pudet aliquem publice confiteri. Quod vero dicit se lacrymas Petri legisse, non satisfactionem et confessionem, per hoc non excluditur illa. Multa enim facta sunt quæ scripta non sunt : et forte nondum facta erat institutio confessionis quæ modo est. Similiter et illud Prosperi3 : « Si sui judices fiant, mutabunt æterna supplicia », et illud : « Facilius Deum placabunt sibi qui aut propriis con­ fessionibus crimen produnt, aut nescientibus aliis in se sententiam excom­ municationis ferunt », ad publicam confessionem et satisfactionem referri oportet. Non enim solis sacerdotibus jus ligandi atque solvendi datum est, si cuique suo arbitrio se poena vel excommunicationis sententia ligare, et absque sacerdotali judicio seipsum Deo et4 alteri reconciliare licet : quod ecclesiastica; institutioni et consuetudini penitus repugnat. Potius ergo, si publice peccasti, publice confitere te reum et emenda ; si vero occulte deliquisti, etiam sic non taceas. Nec tamen dico ut publices. « Taciturnitas enim peccati ex superbia nascitur cordis. Ideo enim pecca­ tum suum quis celat, ne reputatur2 foris qualem se jam divino conspectui exhibuit : quod ex fonte superbiæ nascitur. Species enim superbiæ est se velle justum videri qui peccator est ; atque hypocrita convincitur qui ad instar primorum parentum, vel tergiversatione verborum peccata sua levi­ gare contendit, vel sicut Cain peccata sua reticendo supprimere quærit. Ubi ergo superbia regnat et2 hypocrisis, humilitas locum non habet. Sine humilitate vero alicui veniam sperare non licet. Ubi est ergo taciturnitas confessionis, non est speranda venia criminis. » (Gratian, super C. Quis aliquando (87) d. 1, m 15, t. I, 1187). Jam certissime liquet quam sit detestabile peccati silentium, et e con­ verso quam sit necessaria confessio. Est enim confessio testimonium 1. Ed. « ergo b. — 2. Quar. om. « tuorum ». — 3. Juliani « vel ». — 5. Quar. » reputetur ». — 6. Quar. « vel ». t Pomeiui. — 4. Quar. 824 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM conscientiæ Deum timentis ; qui enim timet judicium Dei, peccatum non erubescit confiteri. Perfectus timor solvit omnem pudorem. Confessio peccati pudorem habet, et ipsa erubescentia est gravis pœna. Ideoque jubemur confiteri peccata, ut erubescentiam patiamur pro pœna. Nam hoc ipsum pars est divini judicii. 10. ■— Si ergo quæritur ad quid confessio sit necessaria, cum in contri­ tione jam deletum sit peccatum, dicimus quia quædam punitio peccati est, sicut satisfactio operis. Per confessionem etiam intelligit sacerdos qualiter debeat judicare de crimine. Per eam quoque peccator fit humilior et cautior. DIVISIO TEXTUS 11. — « Hic oritur quæstio multiplex, etc. » (1). Postquam distinxit Magister pœnitentiæ partes, hic movet quasdam quæstiones de partibus illis. Et dividitur in partes duas. In prima movet quæstiones. In secunda prosequitur eas, ibi : « Dicunt enim quidam, etc. » (2). Et hæc pars dividitur in duas. In prima prosequitur unam quæstionem de comparatione contritionis ad confessionem, utrum scilicet per solam contritionem aut confessionem pecca­ tum dimittatur. In secunda prosequitur quæstiones de ipsa con­ fessione, ibi : « Jam secundum quæstionis articulum, etc. » (5). Circa primum tria facit. Primo ponit rationes ad par­ tem affirmativam, secundo ad negativam, ibi : « Quod qui negant, etc. » ; (3) tertio determinat veritatem, ibi : « Quid igitur super his, etc. » (4) « Jam secundum quæstionis, etc. » (5) Hic prosequitur quæs­ tiones de ipsa confessione secundum se. Et dividitur in partes duas. In prima prosequitur quæstiones superius motas de con­ fessione ex parte ejus cui facienda est confessio. In secunda concludit ex dictis responsionem ad quamdam quæstionem de necessitate confessionis, ibi : « Si ergo quæritur ad quid confes­ sio, etc.1 » (10). Prima in ires. In prima prosequitur secundam quæstionem superius motam, scilicet utrum oporteat homini confiteri2, an sufficiat confessio Deo facta, ponendo rationes ad veritatem et contra veritatem. In secunda prosequitur tertiam quæstio­ nem, scilicet an oporteat sacerdoti confiteri, vel possit fieri cuicumque, ibi : « Nunc priusquam præmissis, etc.3 » (7). In tertia respondet ad objectiones secundæ quæstionis contra veri­ tatem factas, ibi : « Cum igitur ex his aliis, etc.4 » (9). Prima in duas. In prima objicit contra veritatem ; in secunda pro ipsa, ibi : « Sed quod sacerdotibus, etc.5 » (6). « Nunc prius quam præmissis, etc.6 » (7). Hic duo facit. Primo ostendit quod quando facultas adest, confessio facienda est 1. Ed. om. « etc. ». — 2. Ed. ad « et ». — 3. Ed. om. « etc. ». — 4. Ed. « aliis­ que e... » et om. etc. ». — 5. Ed. om. « etc. ». — 6. Ed. om. « etc. ». DISTINCTIO XVII, QU/ESTIO I, ART. I 825 sacerdoti. Secundo distinguit in hoc de confessione venialium vel mortalium, secundum Bedam, ibi : « Beda vero inter confes­ sionem, etc.1 » (8) Hic est triplex quæstio Prima de justificatione impii. Secunda de contritione. Tertia de confessione. De satisfactione autem in 15 d., dictum est. QUÆSTIO I Circa primum quaeruntur quinque. Primo, quid sit justificatio impii. Secundo, quæ præexiguntur ad ipsam. Tertio, quæ concurrunt ad ipsam. Quarto, de ordine ipsorum. Quinto, qualis sit. ARTICULUS I [I-II, q. 113, a. 1, a. 6, ad 1 ; Ver. q. 28, a. 1.] [I] ί» 12. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HÆC ASSIGNATIO QUÆ PONITUR ROM., VIII, IN GLOSSA SIT INCOM­ PETENS, scilicet : « Justificatio est remissio peccatorum, et con­ summatio bonorum operum. » 1. Peccata enim inficiunt omnes potentias. Sed justificatio est in sola voluntate ; quia secundum Anselmum (in Dialogo de ver., c. 13 ; L. 158, 480), « justitia est rectitudo voluntatis pro se servata ». Ergo cum justificatio sit nihil aliud quam justitiæ adeptio, videtur quod non sit remissio omnium peccatorum. 2. Præterea. Bernardus dicit (Epist. 107, n. 7 ; L. 182, 246) quod « justificatio est revelatio divini consilii ». Sed divinum consilium revelatur aliquando eis quibus non dimittitur pecca­ tum, sicut patet de Nabuchodonosor, Dan., ii. Ergo justifi­ catio non est peccatorum remissio. 3. Præterea. Justificatio, ut Quidam dicunt, est effectus jus­ titiæ generalis2 qua de impio fit pius. Remissio autem pecca­ torum non est effectus justitiæ, sed gratiæ. Ergo justificatio non est remissio peccatorum. 1. Ed. om. « etc. ». j i Ed. ad. * in ». 826 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM , 4. Præterea. Consummatio bonorum operum in pœnitente fit per satisfactionem. Sed homo justificatur per solam contri­ tionem ante satisfactionem, ut ex Littera (4) habetur. Ergo ustificatio non est consummatio bonorum operum. [H] [I-IJ, q. 113, a. 1, ad 3.] 13. — ULTERIUS. Videtur quod justificatio sit ali ud QUAM VOCATIO. 1. Quia, Rom., vm, 30, quatuor per ordinem recitantur : scili­ cet prædestinatio, vocatio, justificatio, magnificatio. Sed secundum horum distat a primo. Ergo et tertium differt a secundo. 2. Præterea. Avocatio est etiam in peccato existentium. Prov., i, 24 : « Vocavi et renuistis ». Sed justificatio non, cum sit peccatorum remissio. Ergo justificatio non est vocatio. 3. Præterea. Vocatio importat distantiam in eo qui vocatur. Sed justificatio importat approximationem ad Deum in eo qui justificatur. Ergo justificatio non est vocatio. 14. — SED CONTRA. Glossa Rom., vm, 30 (f.. 114, 498), [dicit1] quod « vocare esi cognitionem de fide adjuvare ». Sed istud adjutorium non est per gratiam gratis datam ; quia sic esset etiam malorum : quod est contra intentionem Glossae, ibidem. Ergo est per gratiam gratum facientem. Sed infusio gratiæ gratum facientis est justificatio. Ergo vocatio est idem quod justificatio. 15. — Præterea. Idem per essentiam est motus a termino et ad terminum oppositum, sicut de albedine ad nigredinem. Sed vocatio dicit motum a termino, scilicet a peccato ; justi­ ficatio dicit accessum ad terminum, scilicet justitiam. Ergo justificatio et vocatio sunt idem.[III] [III] 16. — ULTERIUS. Videtur quod justificatio non sit idem quod renovatio mentis, et sanatio. 1. Ouia justificari potest aliquis in hac vita, non autem reno­ vari vel sanari. Ergo justificatio neutrum illorum est. Probatio mediæ quantum ad justificationem est ex hoc quod dicitur Rom., m, 24 : « Justificati gratis etc2. ». Quantum ad sanationem patet per id quod dicitur in Glossa super illud ps. (cn, 3) : « Qui sanat omnes infirmitates tuas », quod in fine sanabit languores, quando corruptibile hoc induet incorruptionem : quod 1. Ed. ad. « dicit », contra αβγζη· — -· Ed. om. « etc. ». f ■ DISTINCTIO XVII, QUZESTIO I, ART. I 827 non erit in hac vita. Quantum ad renovationem autem ex hoc quod dicitur in Glossa super illud Rom., vi, 4 : « In novitate vitæ ambulemus » : quod in futuro in immortalitate perficitur1. 2. Præterea. Quorum opposita differunt, ipsa etiam differunt. Sed opposita horum sunt diversa et nomine et ratione ; quia justificationi opponitur impietas, renovationi vetustas, sanationi infirmitas. Ergo non sunt idem. 17. — SED CONTRA. Renovatio mentis et sanatio fit per peccatorum dimissionem. Sed justificatio nihil aliud est quam peccatorum remissio. Ergo videtur quod justificatio sit idem quod renovatio vel sanatio mentis. ? I I ' I i [IV] 18. — ULTERIUS. Videtur quod justificatio non redu­ catur AD ATTRIBUTUM MISERICORDIÆ. 1. Quia secundum Augustinum (In Joan., tract. 72, η. 3; , r' I i ) I ■ L. 35, 1823'j. majus est de impio facere pium quam creare cælum et terram. Sed creatio cæli et terræ, propter hoc quod infinitam potentiam ostendit, reducitur ad attributum potentiae. Ergo et justificatio impii ; et non ad misericordiam. 2. Praeterea. Deus, inquantum est bonus, facit omnia bona. Ergo inquantum est justus, facit homines justos. Sed justifi­ care nihil aliud est quam justum facere. Ergo justificatio redu­ citur ad attributum justitiæ magis quam misericordiæ. 3. Praeterea. Ambrosius dicit (De pœnil., lib. II), quod « præ­ cedit quiddam in peccatoribus quo digni sunt justificatione ». Sed ad justitiam pertinet reddere alicui hoc quo dignus est. Ergo justificatio reducitur ad attributum justitiæ. 19. — SED CONTRA. Miseria hominis in peccato principa­ liter consistit ; « miseros enim jacit populos peccatum » (Prov. xiv. 34) ; sed removere miseriam ad misericordiam pertinet. Ergo cum justificatio sit peccatorum remissio, videtur quod ad attri­ butum misericordiæ reducatur. 20. — Præterea. Justificatio fit per gratiam. Sed gratia est effectus misericordiæ, ut patet per illud quod Apostolus inducit Rom., ix, 15 : « Miserebor cujus miserebor, etc. » Ergo pertinet ad misericordiam. 21. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod justificatio de sui ratione importat motum ad justitiam. Justitia autem, secundum Philosophum in V Elh., (e 1. 1129a, 31 sq. ; 1. 1, n. 894, sq. et 1. 2.) Iribus modis dicitur. 1. Ed. « perfien.-iur 828 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Uno enim modo est specialis virtus squalitatem constituens in commutationibus et distributionibus communieabilium bono­ rum quæ sunt necessaria in vita. Alio modo est nomen generale ad omnes virtutes, secundum quod actus earum ad bonum commune ordinat secundum direc­ tionem legis. Tertio modo importat quemdam statum rectitudinis in homine quantum ad partes ipsius, prout scilicet aliqua pars animæ suo superiori subditur, sive alii parti, sive ipsi Deo. Et hanc justitiam nominat Philosophus melaphoricam, eo quod diversæ partes hominis computantur quasi diversæ personæ. 22. — Hæc autem rectitudo per quodlibet peccatum tollitur, et per gratiam reparatur. Unde hæc justitia generalis etiam dicitur, inquantum omnes virtutes includit, non quidem per modum totius universalis, sicut præcedens justitia ; sed gene­ ralis dicitur per modum totius integralis. Et ad hanc justitiam motus justificatio dicitur. 23. In quolibet autem motu est recessus a termino, et hoc in prædicta assignatione tangitur in hoc quod dicitur : « remissio peccatorum » ; et accessus ad terminum qui tangitur in hoc quod dicitur : « et consummatio bonorum operum ». 24. — AD PRIMUM ergo dicendum quod lota ista rectitudo a voluntate originaliter est, quæ est principium merendi et deme­ rendi ; sed etiam est in aliis partibus animæ quasi rectificatis, sicut in subjecto. 25. — Ad secundum dicendum quod revelatio sumitur ibi materialiter, pro eo scilicet in quo consilium revelatur. Consi­ lium autem divinæ prædestinationis fuit de justificatione. Unde hoc consilium revelatur per ipsam justificationem, sicut effectus per causam. Et sic objectio cessat. 26. — Ad tertium dicendum quod justificatio potest sumi dupliciter. Vel secundum quod respondet ad justificari ; et sic dicit motum ad justitiam prædictam. Vel secundum quod sumi­ tur ad justificatum esse ; et sic est effectus formalis justitiæ prædictæ, quia ea aliquid formaliter justificatum est, sicut albedine albatum. 27. — Sicut autem ab essentia animæ potentiæ fluunt, ita rectitudo potentiarum a gratia, quæ est essentiæ perfectio. Et inter ipsas potentias voluntas quæ alias movet1 eis rectitudinem quodammodo largitur. Et ideo prædictæ justitiæ causa prima est gratia, et consequenter caritas, quæ voluntatem ad finem perficit, a quo est rectitudo prædicta. 28. — Et propter hoc ipsa justificatio et peccatorum remissio 1. Ed. ad. « et ». — i DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. I 829 est effectus justitiæ generalis sicut causæ formalis proximæ ; sed caritatis et gratiæ sicut causarum causæ proximæ. Sicut aliquis æqualus dicitur et æqualitate, et quantitate quæ est æqualitatis causa. : 29. — Et quia a proximis causis vel terminis aliquid denomi­ nari debet, ideo prædictus motus vel terminatio motus magis denominatur a justitia quam a caritate vel gratia. 30. — Ad quartum dicendum quod consummatio bonorum operum potest accipi vel in executione ipsorum, et ita1 procedit objectio, et sic non accipitur hic ; vel in infusione habituum, a quibus opera bona perfectionem habent, et sic dicitur hic con­ summatio bonorum operum justificatio. 31. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod vocatio est duplex. Quædam exterior, ut quæ fit per prædicatorem2 et hæc non est justificatio, sed disponit ad eam. ; Quædam vero interior. Et hæc quandoque quidem non pertingit ad finem suum ex vocati defectu. Et hæc vocatio nihil aliud est quam aliquis instinctus, vel motus ad bonum a Deo immissus. Et hæc etiam vocatio non est idem quod justificatio, sed via ad illam. Quandoque autem pertingit ad finem, quando scilicet aliquis audit vocantem et venit ad Christum, ut dicitur3 Joan., vi4, 45. Et hæc vocatio idem est quod justificatio secundum substan­ tiam, sed differt ratione ; quia vocatio dicitur secundum quod per infusionem gratiæ et auxilium homo a peccato retrahitur ; sed justificatio respicit terminum ad quem, scilicet prædictæ rectitudinis statum. Et sic vocatio sumitur Rom.. vm, 30, ut patet per Glossam. Auxilium enim quod fidei nos vocando, Deus præstat, est gratia quæ facit fidem per dilectionem operari. 32. — Unde illorum quatuor quæ ibi ponuntur, praedesti­ natio est causa justificationis in justificante, vocatio autem est idem justificationi, ratione differens, ut dictum est (31) ; sed magnificatio est justificationis complementum, sive refe­ ratur ad perfectionem gratiæ, sive ad perfectionem gloriæ. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod vocatio ibi præponitur justificationi ; quia prius est recessus a termino quam accessus ad terminum. 34. — Ad secundum dicendum quod objectio procedit de primis duabus justificationibus, non de tertia. 35. — Ad tertium dicendum quod ille non justificatur quan­ tum ad terminum a quo erat distans, sed quantum ad terminum ad quem esi prope. Et hoc competit ei quod dictum est. 1. Ed. « sic ». — 2. η « prædicatores ». 3. ζ om. « ut dicitur ». — 4. Ed. ad. « Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me ». — 5. F. « justificat ». 830 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 36. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod prædicla justitiæ rectitudo metaphorice sanitas animæ dicitur et novitas ipsius, eo quod sanitas commensurationem debitam in partibus corporis importat. Novitas autem integritatem et virtutem et decorem habet. Et1 hæc omnia patet quod rectitudo potentiarum animæ quæ justitia dicitur, continet2 per simili­ tudinem. 37. — Sed quia res aliqua non est ita uni similis quin etiam aliis3 possit assimilari ; inde est quod ea quæ metaphorice dicun­ tur, non ita conveniunt uni quin et aliis convenire possint : sicut leo metaphorice et. Deus et diabolus dicitur. 38. — Unde sanitas et novitas per similitudinem integritatem gratiæ significare possunt quæ per culpam tollitur. Unde culpa etiam similitudinarie dicitur vetustas et languor animæ. Et etiam possunt significare integritatem naturæ quam tollit pœna, quæ etiam vetustas et languor dicitur. Sed quia culpa est causa pœnæ, ideo vetustas in vetustate et languor in languore inclu ditur, sicut effectus in causa. 39. — Patet ergo quod ipsa justificatio per quam gratia acqui­ ritur et culpa toUitur, renovatio et sanatio dici potest ; quam­ vis etiam ablatio pœnæ renovatio et sanatio dici possit: 40. AD PRIMUM ergo dicendum quod quantum ad culpam potest fieri renovatio in hac vita, sed non quantum ad pœnam omnino ; et similiter est de sanatione. Et sic loquuntur aucto­ ritates illæ4. 41. — Ad secundum dicendum quod illa etiam per simili­ tudinem significant idem quod impietas, ut ex dictis patet (33). 42. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omni actione quam Deus in creatura facit omnia attributa con­ currunt — alias ejus actio non esset perfecta — sed tamen aliqua ipsius actio vel effectus actionis uni attributo appropriatur magis quam alteri, inquantum illud attributum magis mani­ festatur per talem actionem vel effectum quam per aliud : sicut per revelationem futurorum manifestatur plenitudo divina* sapientiæ, et ideo sapientiæ appropriatur. 43. — Et quia in justificatione impii maxime divina miseri­ cordia manifestatur, ideo ad hoc attributum reducitur. 44. — AD PRIMUM ergo dicendum quod difficultas quæ est in justificatione impii, maxime est ex incongruentia impii ad justificationis effectum suscipiendum. Et ideo quando talis effectus in ipsum inducitur, magis indicat misericordiam quam potentiam. 1. Ed. ad. ·< inductæ ». per ». — 2. Ed. ad. « hæc omnia ». — 3. Ed. « alteri ». — 4. η 831 ISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. II 45. — Sed effectus creationis difficultatem habet propter magnitudinem facti, vel propter modum faciendi, quia ex nihilo fit aliquid. Et ideo manifestat maxime potentiam. 46. — Ad secundum dicendum quod justificatio manifestat justitiam divinam sicut causam exemplarem, sed misericordiam sicut causam efficientem : effectus autem proprie causæ efficienti respondet. Sed bonitas creaturæ manifestat bonitatem divinam utroque modo ; quia bonitas movet ipsum ad communicandum similem bonitatem. Sed misericordia magis movet ad justi­ ficandum quam justitia. 47. — Ad tertium dicendum quod illud non est intelligendum quasi1 aliquis ante justificationem sit sufficienter dignus; alias g-atia non esset gratia ; sed quia est in ipso aliqua dispositio ■ad justificationem qua est minus indignus quam alii. Unde talis dignitas ad justitiam non sufficit. ARTICULUS II [I] [I-II, q. 112, a. 2 ; q. 113, a. 3 ; Joan. c. 4, 1. 2 ; Hebr. c. 12, 1. 3.] 48. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur PRÆPARATIO, PER QUAM ALIQUIS FACIT QUOD IN SE quod EST, AD JUSTIFICATIONEM NON PRÆEXIGATUR. 1. Ille enim qui ad peccandum nititur, non præparat se ad gratiam faciendo2 quod in se est. Sed aliquando aliquis justi­ ficatur qui ad peccatum tendit, sicut de Paulo patet Act., ix. Ergo prædicta præparatio ad justificationem non præexigitur. 2. Præterea. Major est caritas in Deo quam illa quam homini præcipit. Sed homini præcipit ut benefaciat inimicis, Mat., v, 44. ■Ergo ipse multo fortius benefacit justificando his qui peccando inimicitias contra ipsum exercent. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Dei bonitate nihil majus cogitari potest. Sed bonum est diffusivum sui, secundum Dionysium (De div. nom., c. 4 ; G. 3, 693). Cum ergo major diffusio bonitatis esset, si etiam renitentibus daretur gratia, videtur quod gratiæ infusio per quam fit justificatio, præparationem non præexigat. 49. — SED CONTRA. Ille qui clausum habet oculum mate­ rialem, non potest lumen materiale suscipere. Sed ille qui non se præparat faciendo quod in se est, non aperit spiritualem oculum quem peccando clausit. Ergo non potest lumen gratiæ spiritualis recipere. Et sic non potest justificari. 1. Ed. « quod ». — 2. Ed. « se præparat ad faciendum ». 83’2 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 50. — Præterea. Augustinus dicit ISerm. 69, c. 11 ; L. 88, 923) « Qui creavit te sine te, non justificabit te sine te. » Ergo, exigitur1 præparatio ex parte nostra. [II] [I-Π, q. 112, a. 2 ; Joan. c. 4, 1. 2 ; Hebr. c. 12, 1. 3.] 51. — ULTERIUS. Videtur quod nihil sit in homine QUOD FACERE POSSIT UT AD GRATIAM HABENDAM SE PRÆPARET. 1. Quia super illud Exod., (vu, 3) : « Induravi cor ejus, etc. », dicit Glossa quod « ita induratum est cor ejus, quod nihit pote­ rat facere acceplabile Deo ». Sed nihil ad gratiam habendam prae­ parat nisi opus acceptabile Deo. Ergo non erat in eo facere aliquid per quod se praepararet. Et eadem ratio est de aliis.' 2. Præterea. Augustinus dicit (Epist. 186, n. 9; L. 33,819), quod « cum fides justificationem impetrat, voluntas concomilatur gratiam, non ducit ; est pedissequa, non prævia ». Sed si homo posset se ad gratiam nondum habitam praeparare, voluntas ejus esset prævia gratiæ. Ergo non potest homo aliquid facere per quod se ad gratiam præparet. 3. Præterea. Nullus potest se ad gratiam præparare nisi recte agendo. Sed secundum Augustinum in lib. Retract., (I, C. 9, n. 4 ; L. 32, 596), « a mortalibus recte non vivitur nisi prius liberum arbitrium a peccati pravitate liberetur » : quod fit per gratiam. Ergo ante gratiam habitam non potest se ad gratiam præparare. 4. Præterea. Fides intentionem dirigit. Sed operatio quæ sine recta intentione fit, non potest ad gratiam præparare. Ergo fides oportet quod præcedat præparationem. Et ita cum fides ad gratiam pertineat, ut Augustinus ex verbis Apostoli probat ; ante gratiam præparatio ad gratiam esse non potest) 52. — SED CONTRA. Deus non præcipit homini impossi­ bile. Sed præcipit ei quod se ad gratiam aliquid faciendo praéparet, ut patet Jac., iv, 8 : « Appropinquate Deo, el appropin­ quabit vobis ». Ergo possibile est homini facere quod se ad gra­ tiam præparet. [III] [l-Π, q. 112, a. 3.] 53. — ULTERIUS. Videtur quod non sit EUM QUI FACIT QUOD IN SE EST, JUSTIFICARI. 1. Ed. « præexigitur ». necessarium DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. II 833 1. Illud enim quod fit gratis, fit ex liberalitate, non ex neces­ sitate. Sed « justificamur gratis », ut patet Rom., in, 24. Ergo non est necessarium quod justificemur, quantumcumque simus præparati. 2. Præterea. Deus comparatur ad nos sicut figulus ad lutum, ut patet Is., lxiv, 7, et Jerem., xviii, 3-6, et Rom., ix, 20. Sed quantumcumque lutum sit præparatum, non est necessarium ' quod ex eo formetur vas. Ergo quantumcumque homo sit prae­ paratus, non est necessarium quod ei gratia infundatur. 3. Præterea. Illud quo posito necesse est alterum esse, videtur sufficienter ad illud ordinari. Sed actus noster qui sufficienter ad aliquid ordinatur, dicitur esse meritorius illius. Ergo aliquis merebitur justificationem secundum opera quibus se praeparabit, si necessario ad praeparationem illam sequitur justificatio. 54. — SED CONTRA. Impossibile est Summam Veritatem mentiri. Sed ipsa Veritas promisit se gratiam daturum ei qui quod in se est, facit. Zach., i, 3 : « Convertimini ad me, et convertar ad vos »; et Apoc., in, 20 : « Si quis aperuerit mihi, intrabo ad illum. » Ergo necesse est eum qui facit quod in se est, justificari. 55. — Præterea. Rom., m1, 21, super illud : « Justitia Dei manifestata est », dicit Glossa (L. 114, 380) : « Deus recipit con­ fugientes ad se ; aliter in eo esset iniquitas. » Sed impossibile est in Deo esse iniquitatem. Ergo necessarium est quod justificet illos qui faciunt quod in se est. 56. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod voluntas quæ est susceptiva perfectionis justitiae, non potest huic perfectioni subjici ab extrinseco agente cui nil conferat ; quia hoc esset per violentiam agens, quæ in volun­ tatem non cadit, cum cogi non possit. Et ideo oportet quod ipsa coeperetur ad suam perfectionem. Et hæc cooperatio dicitur præparatio ad gratiam quæ facil quod in se est. 57. — Sed non semper oporlel quod talis præparatio tempore justificationem præcedat, sicut oportet in mutationibus natura­ libus quod alteratio tempore semper præcedat generationem ; quia cum actus voluntatis sit in sua potestate, a principio potest esse tantum intensus, quantum sufficit ad præparationem ; sed dispositio naturalis ad formam successive ad hanc intentionem procedit. 58. — In illis autem qui non per propriam voluntatem culpam incurrunt et usum voluntatis non habent, non exigitur ex parte eorum aliqua præparatio, sicut de pueris patft in baptismo. 59. — AD PRIMUM ergo dicendum quod justificatio de qua 1. Cod. et RANVP. « v ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. IV. 28 834 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nunc loquimur, semper est cum cooperatione voluntatis quæ præparatio dicitur. 60. — Sed hæc cooperatio, ut dictum est (57-8), quandoque diu ante incipit quam gratia infundatur ; quandoque autem, quia perfecta est, statim justificationem adjunctam habet. Unde potest contingere quod aliquis dum est in proposito et inten­ tione peccandi, subito ejus voluntas convertitur1 ad Deum, vel ex aliquo exteriori occasionem accipiens, sicut fuit in Paulo ; vel etiam ex aliquo interiori instinctu quo cor hominis movetur a Deo. Unde non sequitur quod talis gratiam habeat non faciens quod in se est. 61. — Ad secundum dicendum quod homini non præcipitur quod illa bona faciat inimicis suis [quorum]2 capaces non sunt, sed illa quæ suscipere possunt. Et hoc Deus maxime implet, quia bona quibus capaces sunt, scilicet naturalia, eis largitur qui contra ipsum peccando inimicitias exercent. 62. — Boni tamen gratiæ capaces non sunt nisi voluntate consentiente. Et sic quod ipse paratus est dare, illi recipere nolunt. 63. — Ad tertium dicendum quod talis diffusio boni non potest intelligi nisi aliquis perfectionem illam suscipiat, cujus3 non est capax. Et ideo ralio illa procedit ex falso. 64. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod præparalio quæ exigitur in materia ad hoc quod formam susci­ piat, duo includit : sicilicet quod sit in debita proportione ad formam et quod sit in debita proportione4 ad agens quod debet formam inducere ; quia nihil se educit de potentia in actum. Debita autem proportio ad suscipiendum actionem5 agentis attenditur secundum debitam approximationem ad agens. 65. — In spiritualibus autem non est intelligenda localis approximalia, sed spiritualis, quæ est dupliciter. Primo per similitudinem naturæ, secundum quod res corruptibiles dicuntur magis a primo distare quam incorruptibiles in 11 De gener., (β 10, 338b, 30), ct propter hoc debilius esse recipiunt; et simi­ liter spiritualia propinquiora esse Deo quam corporalia. Et propter hoc angeli, secundum Dionysium in cap. iv Cæl. hier. (n. 2 ; G. 4, 179) abundantius de divina bonitate recipiunt. Secundo secundum affectum; quia, secundum Augustinum6 [In ps. 33, n. 10; L. 36, 313), Deo, non loco, sed affectu propinqua­ mus. 1. Ed. « convertatur ». — 2. αβγζη " cujus ». — 3. Ed. « cui renitens ». — 4. Ed. om. per homot. « quod sit in debita proportione ». — 5. Ed. « actum ». — 6. Habetur etiam in Joan, tract. 32 ; L. 35, 1642. DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. II . 835 66. — Sed debita proportio materiæ ad formam est duplicités : scilicet per ordinem naturalem materiæ ad formam, et per remotionem impedimenti. Ad hoc ergo quod voluntas se ad gratiam justificantem prae­ paret, oportet quod se in debita proportione ad Deum qui dat et ad gratiam quæ datur, ponat. Sed proportio ad Deum per naturæ similitudinem non est in potestate voluntatis ; simili­ ter nec proportio capacitatis gratiæ, quia hæc ei præexistunt a creatione. 67. — Unde relinquitur quod in ipsa voluntate sit appro­ pinquare Deo per affectum et desiderium et ordinari ad gratiam per remotionem impedimenti : quod quidem impedimentum est peccatum. Et ideo per displicentiam peccati et affectum ad Deum se aliquis ad gratiam praeparat. Et quando hæc duo efficaciter facit, dicitur facere quod in se est, et gratiam recipit. 68. — De primo horum dicitur Jac., iv, 8 : « Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis ; de secundo Apoc., m, 20 : « Sz quis aperuerit mihi, etc.1 ». 69. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si opus Deo accep­ table dicatur opus meritorium, tunc planum est quod nec Pharao nec aliquis in peccato mortali existens, potest facere opus Deo acceptum. 70. — Si autem omne opus quod est bonum ex genere et bona intentione factum, dicatur opus acceptable Deo ; tunc Pharao dicitur non potuisse, non quia omnino non potuerit, sed prop­ ter fixionem obstinatæ voluntatis ad malum, in quam inciderat divina gratia desertus. 71. Ad secundum2 dicendum quod voluntas nostra est omnino pedissequa respectu divinæ gratiæ, et nullo modo prævia ; quia ipsa voluntas bona quæ gratiam gratum facientem præcedit, ex Deo nobis provenit qui gratuita sui3 voluntate nos ad hoc provocat vel flagellis, vel aliquo auxilio interiori aut exteriori. Nec tamen voluntas hæc est prævia, sed pedissequa respectu gratiæ gratum facientis ; quia non est causa ipsius, sed aliqua­ liter ad ipsam viam parat. 72. — Ad tertium dicendum quod sine gratia gratum faciente non potest recte a mortalibus vita duci, secundum quod li « recte » importat rectitudinem ad finem ultimum pertingentem ; potest tamen etiam sine ea recte aliquid agi rectitudine quam habet actus ex materia et circumstantiis et fine debito, sed non sine gratia quæ dicitur gratuita Dei voluntas. 73. — Ad quartum dicendum quod recta intentio ad finem ultimum determinate perducens, non potest esse sine fide ; sed 1. Ed. ad. «. et introibo ad illum ». — 2. εζηθ « ad primum ergo » contra ικ et ed. ■— 3. Ed. « sua >. 836 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tamen finis ultimus, scilicet Deus, potest esse in intentione etiam1 ejus qui finem non habet, per generalem vel naturalem cognitionem quam de Deo habet. Unde eliam ille qui fidem non habet, potest se ad finem habendam præparare et ad gratiam, si secundum suam cognitionem peccatum sibi displiceat, et in Deum affecius ejus feratur. 74. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex est necessitas : scilicet necessitas absoluta, et necessitas ex sup­ positione. De prima quidem necessitate loquendo, non est necessarium eum gratiam recipere qui se sufficienter ad gratiam parat ; quia neque per se necessitas, secundum quam Deum necesse est esse, neque necessitas coactionis vel prohibitionis, in his quæ divina voluntate fiunt, cadere potest. 75. — Loquendo autem de necessitate quæ est ex suppositione divini propositi, quo propter benevolentiam suæ bonitatis voluit unicuique eam communicare secundum suam capacitatem, neces­ sarium est quod cuilibet materiæ praeparatae forma infundatur. Non tamen eodem modo est in omnibus formis quia formæ quæ mediantibus secundis agentibus in maleria producuntur, neces­ sario in materia disposita recipiuntur necessitate condilionala in comparatione ad Deum, cujus virtute cetera agentia agunt ; sed necessitate absoluta per comparationem ad agentia proxima, quæ necessitate naturæ agunt propter ordinem divinitus eis impositum, quem praeterire non possunt. 76. — Formæ autem quæ immediate a Deo inducuntur non habent necessilatem absolutam ex parte agentis, sed quædarn ex parte recipientis, sicut in perfectionibus quæ sunt de esse naturæ, ut est anima rationalis. 77. — Formæ autem quæ non debentur naturæ, sicut gratia et virtutes, immediate a Deo productæ, nihil habent de neces­ sitate absoluta, sed solum de necessitate ex suppositione divini ordinis, ut dictum est (74). Et per hoc patet responsio ad objecta ; quia primae rationes procedunt de necessitate2 [absoluta, aliæ de necessitate) ex suppositione divini propositi. 1. ζ om. < etiam ». — 2. F. od. « absoluta, nos autem loquimur de necessitate ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. Ill 837 ARTICULUS III W [I-II, q. 113, a. 2 ; Ver. q. 28, a. 2 ; Ephes, c. 5, 1. 5.1 78. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod GRATIÆ INFUSIO NON REQUIRATUR AD JUSTIFICATIONEM. 1. Non enim minus est justificare quam creare. Sed Deus creat sine medio. Ergo et justificat sine gratia media. 2. Praeterea. In contrariis mediatis unum potest removeri sine hoc quod alterum ponatur. Sed inter statum culpæ et gratiæ est medium innocentiæ status. Ergo potest removeri culpa per justificationem sine hoc quod gratia infundatur. 79. — SED CONTRA. Nulli dimittitur peccatum, nisi ratione caritatis ; quia « caritas est quæ universa delicta operit » ; Prov. x, 12. Sed caritas non potest esse sine gratia, quia nunquam est informis. Ergo nec remissio peccatorum potest fieri sine gratiæ infusione. [II] [II Sent. d. 37, a. 2, ad 7 ; I-II, q. 113, a. 3 ; Ver. q. 28, a. 3, 4 ; Joan. c. 4, 1. 2; Ephes, c. 5, 1. 5.] 80. — ULTERIUS. Videtur quod non sit necessarius AD JUSTIFICATIONEM MOTUS LIBERI ARBITRII IN ÜEUM. 1. Ille enim qui trahitur, non movetur libero arbitrio. Sed ille qui venit ad Deum trahitur per justificationem1, Joan., vi, 44 : « emo venit ad me, nisi Paler meus traxerit illum. » Ergo in justificatione non est4 motus liberi arbitrii. 2. Præterea. Sicut gratia est a Deo, ita et sapientia. Sed ad hoc quod aliquis accipiat sapientiam a Deo, non exigitur motus liberi arbitrii ; unde dormienti datur, ut patet III Reg., m, de Salomone ; et Job, xxxiii, 15 et 16, dicitur : « In somno tunc aperit aures vivorum ». Ergo et ad gratiam justificantem susci­ piendam non requitur motus liberi arbitrii. 3. Præterea. Per baptismum aliquis justificatur. Sed in baptismo non requiritur motus liberi arbitrii ad effectum ejus suscipiendum ; quia pueri et dormientes ejus effectum susci­ pere possunt ut dicit Decretalis Innocentii III (extra De bapliset ejus effectu, cap. « Majores »). Ergo ad justificationem non requiritur motus liberi arbitrii in Deum. 1. αβγζηβι,λ om. « trahitur », contra κ et ed. — 2. Ed. ad. « necessarius ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 838 81. —· SED CONTRA. Augustinus dicit (Serm. 159, c. 11 ; L. 38, 923) : « Qui creavit te sine te, non justificabit te sine te. » Ergo requiritur motus liberi arbitrii in Deum ad justificationem. 82. — Præterea. Bernardus dicit (Trad, de grat. el lib. arb. c. 1, n. 2 ; L. 182, 1002) quod donum gratiæ « tam absque consensu recipientis esse non potest, quam absque gratia dantis. » Sed con­ sensus non est sine motu liberi arbitrii. Ergo motus liberi arbitrii ad justificationem requiritur. [Ill] [I-II, q. 113, a. 4; Ver. q. 28, a. 4; Ephes, c. 2, 1. 3.] 83. — ULTERIUS. Videtur quod iste motus liberi Deum non sit motus fidei. 1. Quia ad hoc quod Deus appropinquet nobis per justifi­ cationem, oportet quod nos appropinquemus ei per affectum (67). Sed per affectum facit nos appropinquare Deo caritas. Ergo iste motus liberi arbitrii in Deum, non est fidei, sed caritatis. 2. Præterea. Is., xxvi, 18, dicitur « « A timore luo, Domine, concepimus spiritum salutis ». Ergo cum ista conceptio in justi­ ficatione fiat, videtur quod sit motus timoris, non fidei. 3. Præterea. Dispositio et perfectio debent esse in eodem. Sed motus fidei est in intellectu, justificatio autem specialiter in affectu. Ergo non est motus fidei. 84. — SED CONTRA. Rom., v, 1 : « Justificati per fidem » ; et Aci., xv, 9 : « Fide purificans corda eorum ». 85. — Præterea. Justificatio est opus gratiæ prævenientis. Sed gratia præveniens est fides, ut dixit Magister in d. 27, lib. II. Ergo motus fidei requiritur in justificatione. arbitrii in [IV] [I-II, q. 113, a. 5 ; III, q. 86, a. 2 ; III Cg. c. 158 ; Ver. q. 28, a. 5.] 86. — ULTERIUS. Videtur quod non requiratur motus LIBERI ARBITRII IN PECCATUM SIVE CONTRITIO1. 1. Luc. vu, 47 : « Dimissa sunt ei peccata multa, etc. » dicit Glossa (L. 114, 272), quod « ardor caritatis rubiginem pecca­ torum in ea consumpsit1. » Sed ardor caritatis potest esse sine motu in peccatum. Ergo ad justificationem non requiritur motus in peccatum. 2. Præterea. Conversio ad Deum potentior est ad bonum quam conversio ad rem temporalem3, ad malum. Sed conversio 1. N. ad. « Nam ». — 2. αβγζηθ « sumpsit » ; apud Migne « combussit ».— 3. N. ad. « est potens ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. Ill 839 ad bonum commutabile sufficienter inducit culpam. Ergo et conversio ad Deum sufficienter justificat. Et sic non requiritur motus in peccatum. 87. — SED CONTRA est quod dicit Glossa in ps. (l, 19), super illum locum : Sacrificium Deo spiritus contribulatus, etc. « Spiritus contribulatus et contritus est sacrificium in quo peccata solvuntur ». [V] [I-Π, q. 113, a. 6 ; Ver. q. 28, a. 6.] 88. — ULTERIUS. Videtur quod non debeat addi quar­ tum, SCILICET PECCATORUM remissio. 1. Quia effectus non connumeratur causae. Sed gratiæ infusio et contritio sunt causæ remissionis peccati. Ergo non debet connumerari eis. 2. Præterea. Remotio privationis nihil aliud est quam positio habitus. Sed culpa est privatio gratiæ. Ergo idem est remotio culpæ et infusio gratiæ, et ita non debent ad invicem connu­ merari. 89. — SED CONTRA. « Generatio unius est corruptio alte­ rius » (/ de generatione et corruptione a 3. 318a, 23-4 ; 1. 7, n. 6). Et tamen generatio corruptioni connumeratur. Ergo cum infusio gratiæ sit remissio culpæ, debet unum alteri connumerari. 90. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod necessitas ponendi virtutum habitus in anima infusos, est ex hoc quod actus illi qui homini necessarii sunt ad vitam æternam consequendam, sunt supra humanæ naturæ facultatem ; quia propriæ vires non sufficiunt ad merendum infinitum bonum. Sicut autem béatitude futura infinitatem habet ex objecto, et per consequens facit actus suos meritorios aliquo modo infi­ nite virtutis, ut sint tali fini proportionati ; ita offensa in Deum commissa habet quandam infinitatem ex eo in quem commissa est. Et ideo ad culpæ remissionem non sufficit humana natura. Et propter hoc oportet quod ad ejus remissionem sicut ad meren­ dum vitam æternam, gratia infundatur. 91. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia in remis­ sione culpæ non se habet sicut agens medium, sed sicut causa formalis, qua peccatum remittitur : sicut ignis frigus aufert calore in subjecto causato1, non sicut instrumento2, sed sicut forma contraria ; et in creatione etiam est forma naturalis qua res 1. Ed. « calorem in subjecto causando ». — 2. Ed. < instrumentum ». 340 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM creata esse formaliter accipit, vel etiam ipsum quo est, quidquid sit illud. 92. — Ad secundum dicendum quod quamvis secundum consecutionem argumenti non sequatur positio gratiæ ad remo­ tionem, idest negationem, culpæ ; tamen destructio culpæ prius existeniis non potest fieri nisi per gratiam ; quia illa innocentiæ bonitas quæ inter utrumque media videtur, non sufficeret ad hoc quod dignum redderet immunitate1 ab infinita offensa com­ missa prius, quamvis sufficeret ut immunem redderet illum in quems peccatum non præcessit. 93. — In eo enim qui peccavit, requiritur non solum quod pec­ catum absit actu, sed etiam quod peccatum prius commissum expie­ tur, et quodammodo tegatur : quod fieri non potest, nisi aliquo habente infinitam virtutem. 94. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod gratia quæ datur ad recte vivendum et3 peccatorum remissio­ nem, per prius respicit voluntatem quam alias potentias ; per eam enim peccatur et recte vivitur. Et ideo oportet quod infusio gratiæ justificantis sit secundum talem modum qui voluntati competat. Et propter hoc oportet quod a tali infusione omnis ratio violentiæ excludatur, quia violentiæ voluntas capax non est. 95. — Ad hoc autem quod violentia ab actione tollatur, oportet quod patiens cooperetur agenti secundum modum suum. Unde in illis quæ nata sunt agere, requiritur quod active cooperentur ; in illis autem quæ sunt nata recipere tantum, sicut materia prima, sufficit ad violentiam tollendam naturalis incli­ natio ad formam ; et ex hoc dicitur generatio naturalis. 96. — Sed quantum est ibi de contrarietate, tantum est ibi de violentia. Unde quando voluntas non habet actum contra­ rium, sicut est in pueris, sine violentia voluntatis potest infundi gratia per sacramentum, sicut pueris baptizatis ; et sine sacra­ mento, sicut patet in sanctificatis in utero. 97. — Sed quando voluntas habet suum actum, sicut est in adultis, requiritur actus voluntatis ad gratiam suscipiendam, animam ad datorem ordinans. Et ideo ad justificationem quæ per infusionem gratiæ fit, requiritur motus liberi arbitrii in Deum. 98. — AD PRIMUM ergo dicendum quod tractio illa de qua Dominus loquitur, non imperial coactionem, sed induclionem e/4 adjutorium ad bene operandum. 1. RANVP. ad « persona1 vel ». — 2. Ed. « quo » contra αβγζη. ■— 3. N. ad. « ad ». — 4. Ed. « vel ». — DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. Ill 841 99. — Ad secundum dicendum quod sapientia magis respicit intellectum quam voluntatem, sed gratia magis voluntatem, ut dictum est (97). Et ideo1 quia intellectus cogi potest non autem voluntas, ideo ad sapientiam percipiendam et alias intellectus perfectiones, non requiritur consensus suscipientis, sicut ad per­ fectionem gratiae. Unde in somno fiunt revelationes eorum quæ ad sapientiam pertinent, ut patet Num., xii, 6 ; non autem gratiæ infusio. 100. — Ad tertium dicendum quod per baptismum etiam adulti gratiam suscipere possunt in dormiendo ; quia quamvis non adsit actualis dispositio ex actuali motu voluntatis, adest tamen habitualis dispositio ex motu liberi arbitrii præcedente. Qui quidem quandoque ad gratiam percipiendam sufficienter disponit ; et tunc gratia infunditur statim, ut dictum est (60). Quandoque autem insufficienler, et tunc talis insufficientia non potest suppleri nisi per alium actum liberi arbitrii, Vel per sacramentum quod ad gratiam dispositive operatur, ut supra (d. 1) dictum est. Et propter hoc sine sacramento nullus adultus justificari potest, nisi actualiter motu liberi arbitrii existente ; sed per sacramentum potest, si tamen præcessit motus liberi arbi­ trii prohibens fictionem. 101. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod omne quod natum est ex pluribus sequi, attribuitur ei quod primum est : sicut vita attribuitur animæ nutritivæ, quia ipsa est prior inter principia vitæ in viventibus corporaliter. Similiter dicitur animal esse animal per sensum primum, qui est tactus, ut patet in III De anima ly 13. 435a, 12-14 ; 1. 18, n. 865-7). 102. — Unde si justificatio sequitur ad motum liberi arbitrii in Deum, oportet quod attribuatur illi motui qui naturaliter prior in justificatione apparet. Movetur autem mens in Deum et per intellectum et per affectum, et hi duo motus mentis simul esse possunt, quamvis non simul cogitari possint ; quia unus est regula alterius, et per actum intellectus præsentatur suum objectum voluntati, quia objectum ejus est bonum imaginatum vel intellectum, ut Philosophus dicit in III De anima Ιγ 11. 433», 10 sq. ; 1. 15, n. 830). 103. — Sed naturaliter motus intellectus præcedit, sicut objec­ tum naturaliter præcedit actum potentiæ. Unde cum motus intellectus in Deum sit per fidem, justificatio motum fidei requirit. 1. F. om. < ideo ». 040 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM creata esse formaliter accipit, vel etiam ipsum quo est, quidquid sit illud. 92. — Ad secundum dicendum quod quamvis secundum consecutionem argumenti non sequatur positio gratiæ ad remo­ tionem, idest negationem, culpæ ; tamen destructio culpæ prius existentis non potest fieri nisi per gratiam ; quia illa innocentiæ bonitas quæ inter utrumque media videtur, non sufficeret ad hoc quod dignum redderet immunitate1 ab infinita offensa commissa prius, quamvis sufficeret ut immunem redderet illum in quem’ peccatum non praecessit. 93. - In eo enim qui peccavit, requiritur non solum quod pec­ catum absit actu, sed etiam quod peccatum prius commissum expie­ tur, et quodammodo tegatur : quod fieri non potest, nisi aliquo habente infinitam virtutem. . > [ · J 94. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod gratia quæ datur ad recte vivendum et3 peccatorum remissionem, per prius respicit voluntatem quam alias potentias ; per eam enim peccatur et recte vivitur. Et ideo oportet quod infusio gratiæ justificantis sit secundum talem modum qui voluntati competat. Et propter hoc oportet quod a tali infusione omnis ratio violentiæ excludatur, quia violentiæ voluntas capax non est. 95. — Ad hoc autem quod violentia ab actione tollatur, oportet quod patiens cooperetur agenti secundum modum suum. Unde in illis quæ nata sunt agere, requiritur quod active cooperentur ; in illis autem quæ sunt nata recipere tantum, sicut materia prima, sufficit ad violentiam tollendam naturalis incli­ natio ad formam ; et ex hoc dicitur generatio naturalis. 96. — Sed quantum est ibi de contrarietate, tantum est ibi de violentia. Unde quando voluntas non habet actum contra­ rium, sicut est in pueris, sine violentia voluntatis potest infundi gratia per sacramentum, sicut pueris baptizatis ; et sine sacra­ mento, sicut patet in sanctificatis in utero. 97. — Sed quando voluntas habet suum actum, sicut est in adultis, requiritur actus voluntatis ad gratiam suscipiendam, animam ad datorem ordinans. Et ideo ad justificationem quæ per infusionem gratiæ fit, requiritur motus liberi arbitrii in Deum. 98. — AD PRIMUM ergo dicendum quod tractio illa de qua Dominus loquitur, non importai coactionem, sed inductionem et* adjutorium ad bene operandum. 1. RANVP. ad « personæ vel ». — 2. Ed. « quo » contra αβγζη. — 3. N. ad. « ad ». — 4. Ed. « vel ». — ! j ; ■ j | \ DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. Ill 841 99. — Ad secundum dicendum quod sapientia magis respicit intellectum quam voluntatem, sed gratia magis voluntatem, ut dictum est (97)· Et ideo1 quia intellectus cogi potest non autem voluntas, ideo ad sapientiam percipiendam et alias intellectus perfectiones, non requiritur consensus suscipientis, sicut ad per­ fectionem gratiæ. Unde in somno fiunt revelationes eorum quæ ad sapientiam pertinent, ut patet Num., χπ, 6 ; non autem gratiæ infusio. 100. — Ad tertium dicendum quod per baptismum etiam adulti gratiam suscipere possunt in dormiendo ; quia quamvis non adsit actualis dispositio ex actuali motu voluntatis, adest tamen habitualis dispositio ex motu liberi arbitrii præcedente. Qui quidem quandoque ad gratiam percipiendam sufficienter disponit ; et tunc gratia infunditur statim, ut dictum est (60). Quandoque autem insufficienter, et tunc talis insufficientia non potest suppleri nisi per alium actum liberi arbitrii, Vel per sacramentum quod ad gratiam dispositive operatur, ut supra (d. 1) dictum est. Et propter hoc sine sacramento nullus adultus justificari potest, nisi actualiter motu liberi arbitrii existente ; sed per sacramentum potest, si tamen præcessit motus liberi arbi­ trii prohibens fictionem. 101. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod omne quod natum est ex pluribus sequi, attribuitur ei quod primum est : sicut vita attribuitur animæ nutritivæ, quia ipsa est prior inter principia vitæ in viventibus corporaliter. Similiter dicitur animal esse animal per sensum primum, qui est tactus, ut patet in III De anima (γ 13. 435a, 12-14 ; 1. 18, n. 865-7). 102. — Unde si justificatio sequitur ad motum liberi arbitrii in Deum, oportet quod attribuatur illi motui qui naturaliter prior in justificatione apparet. Movetur autem mens in Deum et per intellectum et per affectum, et hi duo motus mentis simul esse possunt, quamvis non simul cogitari possint ; quia unus est regula alterius, et per actum intellectus praesentatur suum objectum voluntati, quia objectum ejus est bonum imaginatum vel intellectum, ut Philosophus dicit in III De anima ly 11. 433»', 10 sq. ; 1. 15, n. 830). 103. — Sed naturaliter motus intellectus præcedit, sicut objec­ tum naturaliter præcedit actum potentiæ. Unde cum motus intellectus in Deum sit per fidem, justificatio motum fidei requirit. 1. F. om. « ideo ». >11 I Ijj il i UI I i i j I· I H ) | I I I 842 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 104. — AD PRIMUM ergo dicendum quod motus1 liberi arbitrii, cum quo gratia infunditur, oportet accipi in sua ultima perfectione. Actus autem fidei perfectus non est, nisi actu affectus perfecto existente. Nullus nisi qui vult, dubium quinenim etiamcredit 2 actui caritatis semEtNon ideoenim cumpotesl actuesse fidei in justificatione semper adjungitur ut A ugustinus dicit (in Joan, tract. 31, η. 2 ; L. 35, 1607). per fidei ; conjungatur, quo objectum per fidem caritati actusactus caritatis et his duobusexanima Deo appropinquat. praesentatur : sicut etiam intelligere nostrum nunquam est in actu nisi imaginatione in actu existente3. 105. — Ad secundum dicendum quod timor est remota dispositio ad gratiam ; nunquam enim ad gratiam attingit, nisi amor adjungatur. Nos autem loquimur hic de dispositione ultima ad gratiam, cum qua gratia datur. 106. — Ad tertiiun dicendum quod non oportet in eodem esse dispositionem et perfectionem in rebus ad invicem ordinatis ; quia dispositio facta in priori ordinat ad perfectionem factam in posteriori : sicut motus imaginationis est dispositio ad perfectionem intellectus. Et similiter motus in intellectu fac­ tus potest esse dispositio ad motum affectus. 107. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut in generationibus naturalibus in quibus una forma expel­ litur et altera introducitur, propter hoc quod « generatio unius est corruptio alterius -, (89) oportet esse disponens ad utrumque ; ita in justificatione, qua gratia confertur et culpa expellitur, oportet esse dispositionem voluntatis secundum proprium actum ad utrumque. 108. — Et ideo sicut per motum liberi arbitrii in Deum disponitur ille qui justificatur ad gratiam obtinendam ; ita per motum liberi arbitrii in peccatum, oportet quod ad culpæ expulsionem disponatur. 109. — Et ideo in justificatione qua innocens justificaretur4, oportet esse dispositionem solum ad gratiam inducendam ; sed in justificatione qua justificatur impius, oportet dispositionem esse duplicem : unam ad introducendum gratiam, scilicet, motum liberi arbitrii in Deum ; alleram ad expellendam culpam, scilicet motum liberi arbitrii in peccatum. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fervor dilectionis de necessitate secum conjunctum habet odium contrarii. Et ideo fertior dilectionis ad dimissionem culpie non operatur sine peccati detestatione, quæ. directe dimissioni culpæ respondeat. 1. Ed. « motum ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. « per imaginationem in actu existentem » — 4. F. z justificatur ». I : 1 > v ■ DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. IV 843 111. — Ad secundum dicendum quod conversio ad Deum sufficit ad gratiam obtinendam quantum in se est, sicut conversio ad bonum commutabile sufficit af culpam ; sed requiritur con­ versio ad peccalum quasi removens impedimentum. 112. — Vel dicendum quod etiam in peccato conversio non facit culpam sine aversione. Et similiter oportet duo esse in jus­ tificatione. 113. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod illa quæ per accidens se habent ad aliquid, non includuntur in illo. Remissio autem culpæ se habet accidentaliter ad gratiæ infu­ sionem, quia accidit ex subjecto in quo culpam invenit —■ posset enim esse infusio gratiæ sine hoc quod culpa remitteretur, sicut in statu innocentiæ fuit, et in Christo homine quantum ad primum instans suæ conceptionis ; — et ideo infusio gratiæ non includit culpæ remissionem. 114. — Unde cum ad justificationem impii de qua loquimur sit necessaria culpæ remissio, oportet quod connumeretur gratiæ infusioni, et sic sunt quatuor quæ requiruntur in ipsa justifica­ tione : scilicet gratiæ infusio, culpæ remissio, motus liberi arbi­ trii in Deum et motus liberi arbitrii in peccatum. 115. — AD PRIMUM ergo dicendum quod objectio illa pro­ cedit de effectu proportionato causæ qui intelligilur1 in ipsa causa ; non est autem ita de peccati remissione, ut dictum est (113). 116. — Ad secundum dicendum quod peccatum et gratia non se habent sicut affirmatio et negatio, vel sicut privatio et habitus ; quia aliquis potest esse gratia destitutus et tamen non habebit peccatum : sicut patet de Adam secundum illos qui dicunt eum non fuisse in gratia creatum, quia peccatum aliquid ponit vel esse vel fuisse in peccante. Transeunte enim actu peccati, adhuc peccatum præcedens manet aliquo modo in ipso peccante, secundum quod ex eo reus apud Deum efficitur, sicut etiam actus meritorii manent, ut supra d. 14 (278-281) dictum est. Et ideo ratio non procedit. ARTICULUS IV [I] [I-Π, q. 113, a. 6, ad 3 ; a. 8 ; ad 1 ; Ver. q. 28, a. 7.] 117. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur CULPÆ REMOTIO NATURALITER PRÆCEDAT 1. RANVP. « includitur ». GRATIÆ quod INFUSIONEM 844 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM In ps. (lxii, 3), ubi1 super illud : Sic in sancto apparui libi, dicit Glossa (Aug. in h. 1. ; L. 38, 753) : « Nisi quis prius deficiat in malo2, nunquam perveniet ad bonum ». Ergo remissio mali culpæ est prior quam perventio ad bonum gratiæ. 2. Præterea. Remissio culpæ et infusio gratiæ se habent sicut illuminatio et purgatio. Sed purgatio præcedit illuminationem, secundum Dionysium (De cæl. hierar. c. 7 ; G. 3, 206). Ergo et remissio culpæ præcedit gratiæ infusionem. 3. Præterea. In quolibet motu recessus a termino a quo, præcedit accessum ad terminum ad quem : vel tempore, si sit motus successivus ; vel saltem natura, si sit mutatio subita. Sed justificationis terminus a quo est culpa ; terminus ad quem est gratia. Ergo remissio culpæ præcedit infusionem gratiæ. 118. — SED CONTRA est, quia causa naturaliter præcedit effectum. Sed infusio gratiæ est causa remissionis culpæ, quia infundendo gratiam Deus peccata remittit. Ergo infusio gratiæ præcedit. 119. — Præterea. Ambrosius dicit (lib. De offic., c. 3 et 4 ; L. 16, 112) quod « perfecta virtus in animam intrans, iniqui­ tatem tollit. » Sed prius est unumquodque naturaliter quam agat. Ergo prius est virtus et gratia, quam peccatum tollat. [II] [I-II, q. 113, a. 8, ad 2 ; Ver. q. 28, a. 8.] 120. — ULTERIUS. Videtur quod motus liberi arbitrii PRÆCEDAT GRATIÆ INFUSIONEM. 1. Quia dispositio præcedit naturaliter perfectionem. Sed motus liberi arbitrii est dispositio ad gratiam. Ergo naturaliter præcedit gratiæ infusionem. 2. Præterea. Gratiæ infusio et culpæ remissio se concomitantur. Sed motus contritionis, qui est motus liberi arbitrii in peccatum, causât culpæ remissionem. Ergo est prior quam ipsa et ita prior quam3 gratiæ infusio. 3. Præterea. Justificatio impii, ut ex dictis patet (108-112) est culpæ remissio. Ergo illud quod sequitur ad culpæ remissio­ nem sequitur ad justificationem. Sed motus liberi arbitrii non sequitur ad justificationem, sed est de essentia ejus4. Ergo non sequitur peccati remissionem. Et sic idem quod prius. 121. — SED CONTRA. Motus liberi arbitrii, scilicet contritio, est meritorius. Ergo est informatus gratia. Sed gratia informans 1. N. « Nam super illud ps. » — 2. Ed. « Nisi quis sitiat in isto deserto, idest malo, in quo est ». — 3. F. om. per homot. « ipsa et ita prior quam ». — 4. N. om. « ejus ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. IV 845 actum est prior eo, cum sit causa ejus. Ergo gratiæ infusio et culpæ remissio præcedunt motum liberi arbitrii. 122. — Præterea. Actus primus præcedit actum secundum. Sed gratiæ infusio et culpæ remissio pertinent ad actum pri­ mum qui est forma. Motus autem liberi arbitrii sive in Deum sive in peccatum, pertinent ad actum secundum qui est operatio. Ergo prior est eis gratiæ infusio. [III] [I-II, q. 113, a. 8, ad 3.] 123. — ULTERIUS. Videtur quod motus liberi arbitrii DeUM. 1. Quia motus liberi arbitrii in peccatum maxime videtur ad timorem pertinere. Sed timor præcedit caritatem, ut Augus­ tinus dicit (Episl. 140, c. 18 ; L. 33, 55). Ergo et motus liberi arbitrii in peccatum præcedit motum liberi arbitrii in Deum, qui est caritatis. 2. Præterea. Motus liberi arbitrii in peccatum est quasi removens prohibens. Sed non sequitur motus ad terminum debitum nisi remoto prohibente, sicut patet in motu locali. Ergo motus liberi arbitrii in peccatum præcedit motum liberi arbitrii in Deiim quasi in finem debitum. 124. — SED CONTRA. Motus liberi arbitrii in Deum est motus fidei ; motus autem liberi arbitrii in peccatum est motus pœnitentiæ. Sed fides præcedit pœnitentiæ virtutem, sicut supra (102) dictum est. Ergo videtur quod motus liberi arbitrii in Deum sit prior quam motus liberi arbitrii in peccatum. IN PECCATUM PRÆCEDAT MOTUM LIBERI ARBITRII IN 125. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod omnis prioritas secundum ordinem naturæ aliquo modo reducitur ad ordinem causæ et causati ; quia principium et causa sunt idem. In causis autem contingit quod idem est causa et causatum, secundum diversum genus causæ, ut patet in II Phys., <β 3. 195% 5 ; 1. 5, n. 7) ; et in V Melaph., (8 2. 1013% 23 ; 1. 2) : sicut ambulatio est causa efficiens sanationis, et sanatio est causa finalis ambulationis. Et similiter de habitudine quæ est inter materiam et formam ; quia secundum genus causæ materialis materia est causa formæ quasi sustentans ipsam, et forma est causa materiæ quasi faciens eam esse actu, secun­ dum genus causæ formalis. 126. — Ex parle autem, causæ materialis se tenet secundum quamdam reductionem omne illud per quod materia efficitur propria hujus formæ, sicut dispositiones et remotiones impedi- 846 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM mentorum. Et ideo in generatione naturali quando corruptio unius est generatio alterius per hoc quod forma una inducitur et alia expellitur, remotio formæ præexistentis se tenet ex parte causæ materialis. Et ideo secundum ordinem causæ materialis præcedit naturaliter introductionem alterius formæ, sed secun­ dum ordinem causæ formalis est e converso1. 127. — Et quia forma et finis et agens incidunt in idem numero vel specie, ideo etiam in ordine causæ efficientis intro­ ductio formæ prior est ; quia forma prior introducta est simi­ litudo formæ agentis, per quam agens agit. 128. — Et similiter in ordine causæ finalis : quia natura prin­ cipaliter intendit introductionem formæ, et ad hanc ordinat expulsionem omnis ejus2 cum quo non potest stare formæ intentio. 129. — Unde cum gratiæ infusio et remissio culpæ, ut ex dictis (109) pa tet, se habeat sicut introductio unius formæ et expulsio alterius, constat quod secundum ordinem causæ mate­ rialis remissio culpæ præcedit infusionem gratiæ ; sed secundum ordinem causæ formalis, efficientis et finalis, infusio gratiæ natura prior est. Et propter hoc etiam utrumque invenitur dici causa alterius. Infusio enim gratiæ est causa remissionis culpæ per modum causæ formalis ; sed extirpatio vitiorum dicitur operari virtutum ingressum per modum causæ materialis. Et per hoc patet responsio ad objecta. 130. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in3 ordine istorum4 motuum liberi arbitrii ad gratiæ infusionem et remissionem culpæ, est multiplex opinio. 131. — Quidam enim dicunt quod motus prædicti præcedunt. Et concedunt quod motus liberi arbitrii in Deum est motus fidei non format®, sed informis ; et motus liberi arbitrii in peccatum est motus attritionis, non contritrionis ; quia omne quod præ­ cedit gratiam, non potest esse per gratiam formatum. 132. — Sed hoc non potest esse ; quia in ipso motu contri­ tionis justificatur pœnitens, sicut in ipso actu ablutionis baptismalis justificatur puer baptizatus. Tunc autem aliquis justi­ ficatur quando gratiam recipit. Unde simul cum gratiæ infusione et justificatione est motus contritionis ; sed motus attritionis præcedit quasi praeparatorius. Nos autem nunc non loquimur de præparatoriis ad justificationem, sed de his quæ intrant substantiam ipsius. 1. Ed. « e contrario ». — 2. ζηΟ « enim », sed ζ cor. in « ejus », contra αβγ· — 3. Ed. « de ». — 4. Ed. « illorum ». "I \ kI \ \ DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. IV ■ 847 133. — Ed ideo Quidam dicunt quod gratiæ infusio præcedit motus liberi arbitrii in Deum et in peccatum, ut possit eos informare ; sed culpæ remissio sequitur ad utrumque. 134. — Sed hoc non potest esse ; quia inter gratiæ infusionem et culpæ remissionem nihil1 cadit medium, quia hoc est ejus effectus primus et principalis. 135. — Et præterea. Sicut ad contritionis motum requiritur quod adsit gratia ; ita2 quod absit culpa, quia cum ea esse non potest. 136. — Et ideo Alii dicunt quod gratiæ infusio et culpæ remissio præcedunt motus prædictos simpliciter. 137. — Sed hoc etiam non videtur usquequaque verum ; quia illi motus non requirerentur ad justificationem nisi aliquam causalitatem haberent respectu illius. 138. — Et ideo dicendum est quod aliquo modo gratiæ infusio et culpæ remissio præcedunt ; aliquo autem modo prædicti motus : quod palet ex simili in generatione naturali quæ est terminus alte­ ration is. In eodem enim instanti terminatur alteratio ad dispo­ sitionem quæ est necessitas et generatio ad formam. Et tamen secundum ordinem naturæ utrumque est prius altero aliquo modo ; quia dispositio quæ est necessitas, præcedit formam secundum ordinem causæ materialis ; sed forma est prior secun­ dum ordinem causæ formalis. Et secundum hunc modum illa qualitas consummata est etiam formalis effectus formæ substan­ tialis, secundum quod forma substantialis est causa3 acciden­ talium. 139. — Et ideo cum isti motus qui sunt in ipsa justificatione impii, sint quasi dispositio ultima ad gratiæ susceptionem suo modo, præcedunt quidem in via causæ materialis, sed sequuntur in via causæ formalis. Et ideo nihil prohibet eos esse formatos, quia hoc ad rationem et perfectionem esse formalis pertinet ; sicut qualitates quæ introducuntur simul cum forma substan­ tiali, quodammodo formantur per formam substantialem. Et sicut qualitas prædicta ante sui consummationem et formæ introductionem non erat formata, sed informis ; ita etiam est de motu liberi arbitrii, si tamen continuatus in fine perficiatur per gratiæ infusionem. 140. — Nec est inconveniens ; quia etsi sit aliquo modo idem secundum genus naturæ, non tamen est idem secundum genus moris. Contingit enim unum motum secundum genus naturæ 1. Ed. « non ». — 2. N. ad. proprio marte sicut sæpe alibi « etiam requiritur ».— 3. N. ad. « formarum ». 848 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM esse virtutis et vitii secundum genus moris, sicut patet de illo qui eundo ad Ecclesiam mutat intentionem de malo in bonum. Et per hoc patet responsio ad objecta. 141. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod motus liberi arbitrii1 ut ex dictis patet (139), directe respondet gratiæ infusioni ; motus autem liberi arbitrii in peccatum directe res­ pondet remissioni culpæ. Unde eadem ratio est de ordine istorum ad invicem, et de ordine remissionis culpæ ad infusionem gratiæ. 142. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus loquitur de timore servili cujus actus non est motus liberi arbitri qui est simul cum justificatione ; quia timor servilis non est simul cum gratia, qua iste motus informatur. Et ideo ratio non est ad propositum. 143. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit quod sit prior in via causæ materialis, ad quam reducitur remotio impedimenti. 144. — Ad tertium dicendum quod ordo qui attenditur inter virtutes est secundum quod eliciunt actus suos, quod per modum causæ formalis faciunt. Et ideo ratio illa procedit secun­ dum viam causæ formalis. ARTICULUS V [I] [ZZ Sent. d. 18, q. 1, a. 3, ad 2 ; I, q. 105, a. 7, ad 1 ; I-II, q. 113, a. 9, 10.] 145. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur JUSTIFICATIO IMPII SIT quod MIRACULOSA. 1. Quia, sicut dicit Augustinus (In Joan., tract. 72; L. 35, 1822), « majus est de impio facere pium quam creare cælum et terram. » Sed creatio cœli et terræ est miraculosa. Ergo et justi­ ficatio impii. 2. Præterea. Quanto est major resistentia, tanto est2 diffi­ cilior actio. Sed in creatione non est aliqua resistentia ; quia quod non est, non potest resistere. In justificatione autem impii est contrarietas resistens, scilicet impietas inventa in eo. Ergo est difficilior. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Omnis actio divina quæ fit præter ordinem illius rei in quam operatur, est actio miraculosa : sicut præter ordi­ nem cadaveris est quod ad vitam reparetur. Et ideo resusci­ tatio mortui divina virtute facta, est miraculosa. Sed quod 1. Ed. ad. « in Deum >. — 2. F. om. « est ». U ·< ' I \ ' K distinctio xvii, quæstio i, art. v 849 voluntas ad aliquid trahatur, contra ordinem ipsius est, inquan­ tum est libera. Cum ergo in justificatione impii trahatur a Deo ad bonum, videtur quod justificatio sit miraculosa. 146. — SED CONTRA. Justificatio non est præter spem proveniens. Sed hoc est de ratione miraculi. Ergo justificatio non est miraculosa. 147. — Præterea. Miracula dicuntur quæ raro accidunt. Sed frequenter aliqui justificantur. Ergo non est miraculosa actio. [II] [I-II, q. 113, a. 7 ; Ver. q. 28, a. 2, ad 10 ; a. 9.] 148. — ULTERIUS. Videtur quod infusio gratiæ et REMISSIO CULPÆ NON SINT IN EODEM INSTANTI. r. i ♦ 1. Gratia enim non datur nisi digno. Sed nullus est dignus in quo culpa est. Ergo gratia datur ei a quo culpa jam remota .est. Et sic non sunt simul. 2. Præterea. Gratia adveniens expellit culpam. Sed nihil agit nisi postquam est. Gratia autem non prius est quam insit. Ergo oportet quod prius gratia sit in subjecto quam culpam expellat. Et ita non sunt simul tempore gratiæ infusio et culpæ remissio. 3. Præterea. Culpa et gratia non sunt in eodem instanti in anima ; quia contraria non sunt simul in eodem. Ergo instans in quo ultimo est culpa in anima, est aliud ab illo instanti in quo primo est gratia in ipsa. Sed inter quælibet duo instantia est tempus medium. Ergo prius tempore expellitur culpa ab anima quam gratia infundatur. 149. — SED CONTRA. Inter prius et posterius temporis cadit tempus medium. Sed postquam culpa est expulsa ab anima, non est in ipsa, nec gratia inest antequam infundatur. Ergo si prius tempore culpa expellatur quam gratia infundatur, erit aliquod tempus in quo anima gratia et culpa carebit : quod est impossibile ; quia dato quod in illo tempore moreretur, neque iret ad infernum, neque ad paradisum finaliter : quod est impossibile. 150. — Præterea. Remissio culpæ et infusio gratiæ se habent in justificatione sicut introductio unius formæ et expulsio alterius in generatione naturali. Sed illa duo sunt in eodem instanti. Ergo et hæc duo. Probatio mediæ. Quia terminus cujuslibet motus est in instanti. Sed utrumque praedictorum est terminus alterationis, ut in ■ ,VI Phys. (text. com. 45) dicit Commentator. Ergo1 sunt in eodem instanti. 1. N. ad. « ambo ». .* i 850 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [III] [I-II, q. 113, a. 7 ; Ver. q. 28, a. 2, ad 10 ; a. 9.] 151. — ULTERIUS. Videtur quod sit successiva. 1. Quia nullus motus est in instanti. Sed in ipsa justificatione est motus liberi arbitrii. Ergo non est in instanti, sed successiva. 2. Præterea. Sicui intellectus est simplex, ita et liberum arbi­ trium est simplex. Sed propter simplicitatem intellectus impos­ sibile est simul plura intelligere. Ergo propter simplicitatem liberi arbitrii impossibile est liberum arbitrium simul ferri ad diversa. Ergo cum in justificatione impii sit motus liberi arbitrii in Deum et in peccatum, non erit justificatio impii in instanti, sed successiva. 3. Præterea. Impossibile est idem simul esse et non esse. Sed quod fit, non est in permanentibus. Quod autem est factum, est in eisdem. Ergo impossibile est simul fieri et factum esse. Sed justificatio est quoddam fieri. Ergo impossibile est simul justificari et justificatum esse. Ergo justificatio est successiva ; quia inter quodlibet prius et posterius instans temporis, cadit tempus medium, ut dictum est (149). 4. Præterea. Formæ quæ suscipiunt magis et minus, non inducuntur subito in subjecto1. Sed gratia suscipit magis et minus. Ergo successive infunditur in subjecto. Et sic justificatio est successiva. 152. — SED CONTRA. Efficacior est virtus divina ad agen­ dum quam virtus naturæ. Sed virtute naturæ generatio qua fit ignis, est in instanti. Ergo multo fortius aliquis fit justus virtute divina in instanti. 153. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod de ratione miraculi secundum se sumpti tria sunt : quorum primum est quod illud quod fit per miraculum, fit supra virtutem naturæ create agentis ; secundum, ut in natura reci­ piente non sit ordo naturalis ad illius susceptionem, sed solum potentia obedientiæ ad Deum ; tertium ut præter motum2 consue­ tum tali effectui ipse effectus inducatur. 154. — Exemplum primi est de gloria corporum in resurrec­ tione, ad quam natura non attingit. Exemplum secundi est de illuminatione caeci, in quo non est potentia naturalis ad susci­ piendum visum. Exemplum lertii est de conversione aquæ in vinum præter cursum naturæ. 155. — Et hæc tria aliquo modo semper concurrunt ad actum 1. Ed. « subjectum ». — 2. Ed. « modum ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. V 851 \miractilosum ; quia etsi visiva potentia non excedat vires naturæ absolute loquendo, quia earn per generationem inducit ; excedit tamen vires naturæ considerata impotentia recipientis ; etsi adsit potentia absolute aliquando, sicut in conversione aquæ inivinum, tamen per comparationem ad modum fiendi, neutrum adest. Et ideo in definitione miraculi ponitur « arduum » quantum ad primum, « præter spem », scilicet naturæ, quantum ad secundum « insolitum » ; quantum ad tertium. 156. — Et ideo ille effectus qui immediate est a Deo tantum, et tamen inest recipienti ordo naturalis ad recipiendum illum effectum non per alium modum quam per istum, non erit miraculosus : sicut patet de infusione animæ rationalis. 157. — Et similiter est de justificatione impii ; quia ordo naturalis inest animæ ad justitiæ rectitudinem consequendam ; nec alio modo eam consequi potest quam a Deo immediate. Et ideo justificatio impii de se non est miraculosa ; sed potest habere aliquod1 miraculosum adjunctum, quod justificationi viam parat. 158. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Augu­ stini intelligendum est quantum ad id quod fit ; quia in crea­ tione fit res secundum esse naturæ, quod est minus quam esse gratiæ quod datur in justificatione ; sed quantum ad modum faciendi difficilior est creationis actus, qui potentiam non .præsupponit. Et tamen de creatione Quidam dicunt quod non est miracu­ losa, eo quod non2 est alius modus producendi res illas in esse. 159. — Ad secundum dicendum quod contrarium inventum in subjecto resistit actioni dupliciter. [Uno modo]3 inquantum agit in ipsum agentem, quod patet in mutuo agentibus et patien­ tibus ; alio modo impedimentum præstando in ipso susceptibili ad receptionem formæ. Primo modo non potest'esse aliqua resistentia ad divinam actionem ; quia ipse est agens nullo modo patiens. Et ideo resistentia in actione ejus non est nisi ex parte effectus recipiendi4. Contrarium autem impedit ne suum contrarium in subjectum recipiatur formaliter, non active, inquantum scilicet facit poten­ tiam non esse propriam illi formæ. Unde patet quod plus resistit isto modo illud quod omnino subtrahit potentiam, quam quod posita potentia facit eam non esse propriam. Et ideo difficilius est aliquid facere ex nihilo quam ex contrario. Hoc autem potest natura, primum autem non potest. 160. — Ad tertium dicendum quod voluntas non trahitur in 1. Ed. « aliquid ». — 2. F. om. « non ». —- 3. ξζηθικλ om. « Uno modo ». — 4. Ed. « recipientis ». 852 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM justificationem per modum coactionis : sed ut libere velit illud ad quod Deus eam movet. 161. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod expulsio formæ dicit terminum motus illius qui est ad corrup­ tionem ordinatus. Et introductio formæ dicit similiter terminum motus illius qui præcedit generationem ; quia tam generatio quam corruptio sunt termini motus. Omne autem quod movetur, quando est in termino motus, disponitur secundum illud ad quod motus ordinatur. 162. — Et ideo, cum motus corruptionis tendat in non esse, generationis vero ad esse ; quando forma introducitur, forma est ; quando autem expellitur, non est. Et quia introduci dicitur forma quando primo· est ; expelli autem, quando primo non est — non potest esse materia sine forma hac vel illa1 ; —· ideo simul est ibi expulsio unius formæ et introductio alterius. 163. — Cum ergo similiter anima non possit esse sine culpa vel gratia ; simul est infusio gratiæ et remissio culpæ. 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut albedo nunquam est in non albo, quia sua præsentia facit album ; ita gratia nunquam est in indigno, quia sua præsentia facit dignum. Et propter hoc non oportet quod prius sil dignus quam gratiam habeat. 165. — Ad secundum dicendum quod gratia non agit ad destructionem culpæ per modum causæ efficientis, sed per modum causæ formalis quæ simul est cum suo effectu formali, qui est esse hoc et non esse contrarium. 166. — Ad tertium dicendum quod quamvis anima secun­ dum se sit supra tempus, ut dicitur in lib. De causis (proposit. 2 ; 1. 2, p. 204) ; tamen actus ejus per accidens mensuratur tempore quod est mensura primi motus, inquantum scilicet motus animæ intellectivæ habent connexionem cum motibus animæ sensitivæ qui exercentur organis corporalibus, et dependent quodammodo ex eis. 167. — Unde non videtur dicendum quod ejus alterationes secundum vitam quam nunc agit, alio tempore mensurentur quam illo quod mensurat motum cæli, sicut dicebatur in I lib. de motu angeli d. 372 (q. 4. a. 3). Et propter hoc inter quodli­ bet instans sui temporis et aliud instans est accipere tempus medium. 168. — Et ideo dicendum est quod non est assignare ultimum instans in quo est culpa, sed primum in quo non est; sed est assignare primum instans in quod est gratia. Et quomodo hoc 1. Ed. ad. « et ». — 2. F. om. « d. 37 ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO I, ART. V 853 sit verum, patet ex his quæ dicta sunt supra, d. Il1, (81-82) de transsubstantiatione panis in corpus Christi. f “ i1 I I ) I I 169· — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod triplexest modus formarum. Quædam enim formæ sunt quæ reci­ piunt magis et minus secundum elongationem a contrario, et secundum accessum ad causam propriam, sicut albedo. Et ideo talis forma etiam successive in subjecto recipitur ; et postquam recepta est intenditur et remittitur. 170. — Quædam autem forma est quæ non recipit magis nec minus, neque sic neque sic ; quia impositio2 ejus est in indivisibili, sicut forma substantialis. Et talis forma neque recipitur successive in subjecto, neque intenditur neque remittitur postquam suscepta fuerit. 171. — Quædam autem forma medio modo se habet ; quia non recipit magis aut minus secundum elongationem a contrario, eo quod nullo modo suo contrario commiscibile3 est, et in hoc convenit cum forma substantiali ; sed tamen suscipit magis et minus secundum4 accessum ad suam causam : sicut patet de luce. Et ideo talis forma non recipitur successive in subjecto, sicut nec forma substantialis, sed tamen postquam inest, potest intendi et remitti, sicut forma accidentalis contrarium habens. 172. — Et talis forma est gratia, quia nullam commixtionem patitur cum suo opposito, eo quod suum oppositum magis habet naturam privationis quam alicujus positionis, sicut et tenebra. Et ideo oportet quod recipiatur subito in subjecto ; et tamen potest intendi et remitti secundum accessum ad causam gratiæ. Et ideo sicut in instanti est introductio formæ substantialis in materiam, et in eodem instanti expulsio alterius formæ, et in eodem instanti completa dispositio quæ5 est necessitas ad formam, et per se terminus alterationis ; ita infusio gratiæ est in instanti, et in eodem instanti est remissio culpæ et motus liberi arbitrii qui est quasi dispositio completa ad suscipiendam gratiam. Et sic totum quod ad justificationem requiritur, est in instanti. Unde justificatio non est successiva, sed subita. 173. — AD PRIMUM ergo dicendum quod motus dupli­ citer5 dicitur, ut patet in III De an. (γ 66. 431 a, 6-7 ; I. 12, n. 766). Est enim quidam motus qui est actus imperfecti, quia7 est exitus de potentia in actum. Et talis oportet quod sit successivus, quia semper expectat aliquid in futurum, ad perfectionem suæ speciei, eo quod pars motus est alterius speciei a loto motu, ut dicitur in X Eth. (y 3. 1174a, 19 sq. ; 1. 5, n. 2010-12) : sicut patet in alte1. Ed. om. « d. 11 ». — 2. N. P. « introductio ». — 3. F. « commiscibilis ». — 4. ηθ « quantum ad ». — 5. N. « quod ». —■ 6. ζθ « tripliciter ». — 7. N. « qui ». 854 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ratione de motu qui est ad albedinem cujus pars est motus ad medium colorem speciei differens, si divisim accipiatur. 174. —Alius motus est actus perfecti qui magis operatio dicitur qui non expectat aliquid in futurum ad complementum suæ speciei, sicut sentire. Et talis motus non est successivus, sed subitus. Et si contingat dici1 quod talis motus sit in tempore, hoc erit per accidens, quia mensuratur etiam2 quolibet instanti illius temporis in quo dicitur esse : sicut esse hominem, in tem­ pore est et in instanti. Et talis motus est motus liberi arbitrii, de quo loquimur. Et ideo est in instanti. 175. — Secus autem esset, si esset motus collativus ; quia tunc posset esse in instanti, propter discursum de uno in aliud. 176. — Ad secundum dicendum quod intellectus quando inlelligil aliquid in ordine ad aliud, intelligit utrumque. Non tamen sequitur quod plura intelligat, quia intelligit ea ut unum, sicut cum6 intelligit relationem unius ad alterum. 177. — Similiter etiam liberum arbitrium potest simul moveri in diversa, ita quod in unum per ordinem in aliud. Et propter hoc motus virtutis imperalæ est simul cum motu virtutis imperan­ tis, quia motus virtutis imperatæ ordinatur ad finem virtutis imperantis : sicut qui vult sustinere mortem propter Deum, simul movetur liberum arbitrium ejus motu fortitudinis et motu caritatis qui actum fortitudinis imperat. 178. — Unde cum motus liberi arbitrii in peccatum elicitus a pœnitentia, imperatus a caritate sit, quia propter Deum detes­ tatur quis peccatum quod commisit ; simul ulerque motus esse potest. 179. — Ad tertium dicendum quod in mulationibu squæ sunt termini motus, idem secundum rem est fieri el factum esse, sicut terminari et terminatum esse ; sed diversimode significatur in fieri, scilicet secundum respectum ad motum præcedentem, cujus est terminus in facto esse secundum se. El ideo non sequi­ tur quod simul sit et non sit, sed quod habeat esse post non esse. Ad quartum patet solutio ex prædictis. QUÆSTIO II Deinde quæritur de contritione Et circa hoc quæruntur quinque Primo, quid sit. Secundo, de quo esse debeat. 1. Ed. om. « dici ». — 2. Ed. « in ». — 3. Ed. om. « cum ». DISTINCTIO XVII, QUÆ1STIO II, ART. I 855 Tertio, quanta esse debeat. Quarto, de duratione ipsius. Quinto, de effectu ejus. ARTICULUS I [I] [IV Cg„ c. 72.] 180. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod « dolor pro peccatis assumptus cum proposito confitendi el satisfaciendi », ut Quidam definiunt. 1. Dolor enim in hoc a timore differt, quod dolor est de malo praesenti, timor de malo futuro. Sed peccata de quibus homo conteritur non sunt, quando est contritio, ut ex dictis (135) patet. Ergo non potest de eis esse dolor. 2. Præterea. Secundum Augustinum, in lib. De cio. Dei (xiv, c. 6, n. 15 ; L. 41, 424) « dolor esi de his quæ nobis nolen­ tibus accidunt ». Sed peccata non sunt hujusmodi. Ergo etc. 3. Præterea. Si dolet de peccatis præteritis ; aut vult ea [non1] esse, aut non fuisse. Si oull ea non esse, et jam non sunt ; ergo habet quod vult ; ergo magis gaudium est quam dolor. Si aulem vult ea non fuisse, hoc autem est impossibile, quia quod factum est non potest non fuisse ; ergo voluntas sua stulta est : quod non est dicendum de contrito ; quia « nullus qui secundum oirlulem operatur, esi stultus », ut dicitur in IV Eth. (δ 7. 1123b, 3-4; 1. 8, n. 737). Ergo contritio nullo modo est dolor. 4. Præterea. Sicut in contritione requiritur dolor, ila et pudor et etiam gaudium. Ergo non magis debet dici dolor quam gaudium vel pudor. 5. Præterea. Contritio omnia peccata sanat. Sed contraria contrariis sanantur. Ergo contritio debet esse contraria omnibus peccatis. Sed quædam peccata sunt dolores, sicut invidia, acedia. Ergo contritio non est dolor. 6. Præterea. Contritio nobis a Deo datur. Sed quod datur, non assumitur. Ergo contritio non est dolor assumptus. 7. Præterea. Quandoque contritio sequitur confessionem. Sed ille qui nunc est confessus de peccato uno non tenetur iterum confiteri, ut infra dicetur d. 22 (q. 1, a. 4). Ergo non oportet in contritione esse propositum confitendi. 8. Præterea. Satisfactio et confessio sunt necessaria ad hoc quod pœna remittatur quæ in contritione remissa non fuit. contritio non sit i I I J, ’ i f 1. αζηθ om. « non », sed αζ superaddit ». — ί -4 856 SCRIPTVM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Sed quandoque tota in contritione remittitur. Ergo non est necessarium semper quod contritus habeat propositum confi­ tendi et satisfaciendi. [II] [/P Cg„ c. 72.] 181. — ULTERIUS. Videtur QUOD CONTRITIO NON SIT ACTUS VIRTUTIS. 1. Passiones enim non sunt actus virtutum ; quia « eis non laudamur neque vituperamur », sicut1 dicitur in II Eth. (ζ 4. 1105b, 31-2 ; 1. 5, n. 300). Sed dolor est passio. Cum ergo contritio sit dolor, videtur quod non sit actus virtutis. 2. Præterea. Omnis actus virtutis est ab eo qui habet vir­ tutem. Sed contritio non significatur ut procedens a contrito, sed magis ut in ipsum ab alio effectu procedit ; et similiter com­ punctio, secundum quod alio nomine dicitur. Ergo contritio non est actus virtutis. 3. Præterea. Sicut contritio dicitur a terendo, ita et attrititio. Sed attritio non est actus virtutis, ut ab omnibus dicitur. Ergo nec2 contritio. 4. Præterea. Actus virtutum sunt secundum omne tempus eodem modo, eo quod sunt de lege naturali. Sed contritio non videtur quod semper sit eodem modo in veteri et nova lege ; quia nec confessio, nec satisfactio, contra quæ dividitur. Ergo contritio non est actus virtutis. 182. — SED CONTRA. Nihil est meritorium nisi actus vir­ tutis. Sed contritio est actus quidam meritorius. Ergo est actus virtutis. 183. — Præterea. Sicut ad virtutem pertinet facere bonum, ita declinare a malo, eo quod utrumque est justitiæ generalis pars quæ est omnis virtus. Sed declinamus a malo per contri­ tionem. Ergo contritio est actus virtutis, sicut actus quibus aliquid boni facimus. [III] [Infra 211 ; IV Cg., c. 72.] 184. — ULTERIUS. Abdetur quod attritio possit fieri contritio. 1. Differt enim contritio ab attritione, sicut formatum ab informi. Sed fides informis fit formata. Ergo attritio potest fieri contritio. 1. L. « ut ». — 2. L. « neque ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. I 857 2. Præterea. Materia recipit perfectionem remota priva­ tione. Sed dolor se habet ad gratiam, sicut materia ad formam ; quia gratia informat dolorem. Ergo dolor qui prius erat informis, culpa existente quæ est privatio gratiæ, remota culpa recipiet perfectionem informationis a gratia. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Illud quod totum esse suæ speciei habet in instanti, manet idem in diversis instantibus temporis : sicut esse hominem est idem in primo instanti generationis et in omnibus sequentibus. Sed motus liberi arbitrii est hujusmodi, ut supra (139) dictum est. Ergo potest manere idem in diversis instan­ tibus temporis. Ergo est idem numero cum gratia et sine gratia. Et sic videtur quod ille motus liberi arbitrii qui prius erat infor­ mis, postea possit esse formatus. Et sic attritio fiet contritio. 185. — SED CONTRA. Quorum principia sunt diversa omnino, eorum non potest fieri unum id quod est alterum. Sed attritionis principium est timor servilis, contritionis autem timor initialis1. Ergo attritio non potest fieri contritio. 186. — Præterea. Naturalia non fiunt gratuita secundum communiorem opinionem. Sed naturale dicitur quod est ante gratiam ; et sic attritio inter naturalia computabitur. Ergo non potest fieri contritio, cum sit gratuitum bonum. 187. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod « initium ‘omnis peccati est superbia », (Eccli., x, 15) per quam homo sensui suo inhærens, a mandatis divinis rece­ dit. Et ideo oportet quod illud quod destruit peccatum, homi­ nem a sensu2 discedere faciat. Ille autem qui in sensu suo per­ severat, rigidus et durus per similitudinem vocatur. Unde et frangi aliquis dicitur, quando a sensu suo divellitur. Sed inter fractionem et comminationem sive contritionem in rebus materia­ libus, unde hæc nomina ad spiritualia transferuntur, hoc inte­ rest, ut dicitur in IV Meteor., (δ 9. 386a, 12-14), quod frangi dicuntur aliqua quando in magnas paries dividuntur ; sed commi­ nui vel conteri, quando ad partes minimas reducitur hoc quod in se solidum erat. Et quia ad dimissionem peccati requiritur quod homo totaliter affectum peccati dimittat, per quem quam­ dam continuitatem et soliditatem in sensu suo habebat ; ideo actus ille quo peccatum remittitur contritio dicitur per simi­ litudinem. 188. — In qua quidem contritione plura possunt considerari : scilicet ipsa substantia actus, modus agendi, principium et effec­ tus. Et secundum hoc de contritione inveniuntur diversæ defi­ nitiones traditae. 1. L. « filialis ». — 2. F. « a sensu suo » ; L. « a proprio sensu >. 858 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 189. — Quantum enim ad ipsam substantiam actus datur prædicta definitio. Et quia actus contritionis est actus virtutis et est pars pœnitentiæ sacramenti, ideo manifestatur in præ­ dicta definitione inquantum est actus virtutis, per1 hoc quod ponitur genus ipsius, scilicet « dolor » ; et objectum in hoc quod dicit « pro peccatis » ; et electio quæ requiritur ad actum vir­ tutis, in hoc quod dicit « assumptus ». Sed inquantum est pars sacramenti, per hoc quod tangitur ordo ipsius ad alias partes, cum dicit « cum proposito confitendi, etc. ». 190. — Alia etiam definitio invenitur quæ definit contritio­ nem secundum quod est actus virtutis tantum ; sed additur ad prædictam definitionem differentia contrahens ipsam ad specialem virtutem, scilicet poenitentiam. Dicit enim quod pœnitentia est « dolor voluntarius, semper2 pro peccato puniens quod dolet commisisse. » In hoc enim quod additur punitio, ad spe­ cialem virtutem contrahitur. Et de veritate3 hujus supra d. 14 (57) dictum est ; quia ibi est posita quasi similis definitio de pænitentia, cui præcipue competit ratione contritionis. 191. — Alia autem definitio invenitur Isidori (lib. II De Sententiis, c. 12 ; L. 83, 613), quæ talis est : « Contritio est com­ punctio ei humilitas mentis cum lacrymis, veniens de recordatione peccati et timore judicii. Et hæc quidem tangit rationem nomi­ nis in hoc quod dicit : « humilitas mentis » ; quia sicut per super­ biam aliquis in suo sensu rigidus redditur4, ita per hoc quod a sensu suo contritus recedit, humiliatur. Tangit etiam modum exteriorem in hoc quod dicit : « cum lacrymis » ; et principium contritionis in hoc quod dicit : « veniens de recordatione, etc. » 192. — Alia sumitur ex verbis Augustini, quæ tangit effectum contritionis, scilicet : « Contritio est dolor remittens peccatum. » 193. — Alia sumitur ex verbis Gregorii (lib. XXXIII Morat., c. 12, n. 24 ; L. 76, 687), quæ talis est. « Contritio est humilitas spiritus annihilans peccatum, inter spem et timorem. » Et hæc tangit rationem nominis in hoc quod dicit quod « contritio est humilitas spiritus » ; et effectus ejus, in hoc quod dicit « annihi­ lans peccatum » ; et originem in hoc quod dicit « inter spem et timorem ». Nec solum ponit causam principalem quæ est timor, sed etiam secundariam5 quæ est spes, sine qua timor desperatio­ nem facere posset. 194. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dolor non esi nisi de eo quod aliquo modo præsens est. Peccatum autem præteritum, etsi non sit præsens actu6, est tamen præsens quantum ad aliquem effectum ejus, vel dispositionem ad peccandum, vel 1. N. « et per », L. « in ». 2. L. om. « semper ». — 3. Ed. « virtute ». — 4. Ed. « dicitur ». — 5. N. om. » secundariam ». — 6. Ed. om. « actu ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. I I , j " 859 reatum aut maculam, vel etiam damnum temporis quod aliquo modo non potest recuperari etiam pænitentia peracta ; vel etiam amissionem dignitatis innocentiae, ad quam nunquam redire potest, per quam dicere potuisset : « Non reprehendit me cor meum in omni vita mea » (Job. xxvii, 9). 195. — Vel dicendum quod peccatum praeteritum dolorem excitat inquantum præsenlialiter in memoria manet : sicut etiam memorando praeterita tristia1, eis afficimur ac si præsentia essent. 196. — Potest etiam dici quod sicut memoria quæ est in in­ tellectiva parte, non est tantum præteritorum, sed etiam præsentium, ut in I lib. d. 3 (q. 1, a. 4) dictum est, quamvis memoria quæ est sensitivæ partis, sit tantum præteritorum ; ita dolor qui est in appetitu intellectivae partis, potest esse et præterito­ rum et praesentium, quamvis dolor sensitivæ partis tantum sit præsentium, eo quod intellectus abstrahit a qualibet tempo­ ris differentia, sicut et ab aliis conditionibus materialibus quas sensus concernit. 197. — Ad secundum dicendum quod quamvis peccata, quando acciderunt, voluntaria fuerunt ; tamen quando de eis conterimur voluntaria non sunt. Et ideo nobis nolentibus acci­ derunt, non quidem secundum voluntatem quam2 habuimus cum ea volebamus, sed secundum illam quam nunc habemus, qua vellemus ut3 nunquam fuissent. 198. — Ad tertium dicendum quod quamvis voluntas com­ pleta non possit esse alicujus sapientis de impossibili ; tamen voluntas condilionata quæ et velleitas dicitur, esse potest de impossibilibus : qua etiam sapiens aliquid4 vellet quod impos­ sibile est, si possibile foret. Et ista voluntas sufficit ad dolo­ rem causandum ; et præcipue quando impossibilitas obtinendi quod volumus, ex nobis provenit. Et sic est in proposito. 199. — Ad quartum dicendum quod quamvis sit in contri■ tione gaudium et pudor, tamen gaudium non respicit directe peccatum, sed magis gratiam recuperatam, vel etiam ipsum dolorem per quem gratia recuperatur. Similiter pudor respicit effectum peccati, qui est ingloriatio, quia verecundia, secundum Philosophum (IV Eth. δ 15. 11-2 ; 1. 17, n. 868) est « timor ingloriationis » ; sed dolor directe ipsum peccatum respicit. Et ideo contritio quæ ad deletionem peccati ordinatur, magis dicitur dolor quam aliquid supra dictorum. 200. — Ad quintum dicendum quod dolor non solum oppo­ nitur gaudio secundum genus, sed etiam opponitur specialiter dolor de bono, dolori de malo, sicut gaudium de bono, gaudio 1. Ed. ad. « sic ». — 2. L. ad. « tunc ». — 3. N. om. « aliquid », L. « qua vel­ lemus quod ». —· 4. Ed. om. « aliquid ». 860 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM de malo. Unde etiam aliquando aliquis dolet se prius doluisse. Et secundum hoc contritio, quamvis sit dolor, potest sanare peccata quæ in dolore consistunt. 201. — Vel dicendum quod quamvis aliqua peccata in dolore consistunt, tamen illius doloris causa est delectatio vel amor illicitus. Et secundum hoc dolore, quasi contrario, sanari possunt. 202. — Ad sextum dicendum quod contritio est a Deo solo quantum ad formam qua informatur ; sed quantum ad substan­ tiam actus est1 ex libero arbitrio et a Deo, qui operatur in omni­ bus operibus et naturæ et voluntatis. 203. — Ad septimum dicendum quod contritio naturaliter præcedit confessionem ; sed quod aliquando sequatur, est per accidens ex defectu pœnitentis. Et tamen tunc etiam debet habere propositum confitendi, si aliquid memoriæ occurrat quod confessus non sit. 204. — Ad octavum dicendum quod quamvis lota poena pos­ sit per contritionem dimitti, tamen adhuc necessaria est confessio et satisfactio. Tum quia homo non potest esse certus de sua contritione quod fuerit ad totum tollendum sufficiens. Tum quia confessio et satisfactio sunt in præcepto. Unde transgressor constitueretur, si non confiteretur et2 satisfaceret. 205. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod contritio secundum proprietatem sui nominis non significat actum virtutis, sed magis3 quamdam corporalem passionem. 206. — Sed hic non quæritur sic de contritione, sed de eo ad quod significandum hoc nomen per similitudinem adaptatur. Sicut enim inflatio propriæ voluntatis ad malum faciendum importat, quantum est de se, malum ex genere ; ita illius volun­ tatis annihilatio et comminutio quædam de se importat bonum ex genere ; quia hoc est detestari propriam voluntatem qua peccatum commissum est. Et ideo contritio quæ hoc significat importat aliquam rectitudinem voluntatis. Et propter hoc est actus virtutis illius scilicet4, cujus est peccatum præteritum destestari et destruere scilicet pœnitentiæ, ut patet ex his quæ in 14 d.5 (57) dicta sunt. 207. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in contritione est duplex dolor de peccato. Unus in parte sensitiva, qui passio est. Et hic non est essentialiter contritio, prout est actus virtutis, sed magis effectus ipsius. Sicut enim pœnitentiæ virtus exterio­ rem pœnam suo corpori infligit ad recompensandum offensam quæ in Deum commissa est officio membrorum ; ita etiam et 1. L. om. « est ». — 2. L. ad. « non ». —■ 3. L. « potius ». — 4. Ed. om. « sci­ licet ». — 5· Ed. om. a in 14 d. ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. I 861 ipsi concupiscibili pœnam infert doloris prædicti1, quia ipsa etiam ad peccatum cooperabatur. 208. — Sed tamen hic dolor potest pertinere ad contritionem, i nquantum est pars sacramenti ; quia sacramenta non solum in interioribus actibus, sed etiam in exterioribus et in rebus sensibilibus, nata sunt esse. 209. — Alius dolor esi in volunlale, qui nihil aliud est quam displicentia alicujus mati, secundum quod affectus voluntatis nominatur per nomina passionum, ut in III lib. d. 262 (72-3) dictum est. Et sic contritio est dolor per essentiam, et est actus virtutis pœnitentiæ. 210. — Ad secundum dicendum quod contritio passive accepta, de ratione sui dicit passionem alicui corpori inhærentem ; sed quod ab alio sit inflicta, hoc non dicit ex ratione sui nominis, sed ex consequenti, scilicet ex natura patientis quod non est natum in seipsum agere. Et ideo quando transfertur ad actum voluntatis quæ seipsam nata est movere, salvatur ibi similitudo et actionis et passionis in ipsa voluntate. Inquantum enim ille rigor quo propriam voluntatem quis secutus est, dissolvitur, sic ipsius voluntatis quasi quædam passio est contritio. Inquan­ tum autem non alio cogente, sed sua sponte hoc accidit, seipsam conterere dicitur. 211. — Ad tertium dicendum quod attritio dicit accessum ad perfectam tritionem3 — unde in corporalibus dicuntur attrita quæ aliquo modo sunt comminuta, sed non perfecte ; — sed contritio dicitur quando omnes partes tritæ sunt simul per divi­ sionem ad minima. Et ideo significat attritio in spiritualibus quamdam displicen­ tiam de peccatis commissis, sed non perfectam ; contritio autem perfectam. 212. — Ad quartum dicendum quod contritio, secundum quod in se consideratur, fuit semper eodem modo in qualibet lege. Sicut enim futurum peccatum semper oportuit4 vitare, ita semper ct de commisso dolere. Sed secundum quod importat ordinem ad alias pœnitentiæ partes, non semper fuit eodem modo, eo quod aliæ partes non semper eodem modo fuerunt. Unde non oportet quod semper eodem modo fuerit propositum confitendi et satisfa­ ciendi, quod in definitione contritionis ponitur. 213. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod super hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod attritio fit contritio, sicut fides informis fit formata. 1. L. « peccati ». — 2. Ed. om. « d. 26 ». — 3. Ed. « contritionem ». — 4. Ed -« oportet ». 862 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 214. — Sed hoc, ut videtur, non potest esse ; quia quamvis habitus fidei informis fiat formatus, nunquam tamen actus fidei informis fit actus fidei formatas ; quia actus ille informis transit et non manet veniente caritate. Attritio autem et con­ tritio non dicunt habitum, sed actum tantum. Habitus enim virtutum infusarum qui voluntatem respiciunt, non possunt esse informes, cum caritatem consequantur, ut in III lib. (d. 27, q. 2, a. 4, sol. 4) dictum est. 215. — Unde antequam gratia infundatur, non est habitus a quo actus contritionis postea elicitur. Et sic nullo modo attritio potest fieri contritio. Et hoc alia opinio dicit. 216. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est simile de fide et contritione, ut dictum est (214). 217. — Ad secundum dicendum quod remota privatione a materia quæ manet perfectione adveniente, formatur materia illa. Sed dolor ille qui erat informis, non martel caritate adveniente. Et ideo formari non potest. 218. — Vel dicendum quod materiæ essentia non habet ori­ ginem a forma, sicut actus habet originem ab habitu quo for­ matur. Unde non est inconveniens materiam informari aliqua forma de novo, qua prius non informabatur. Sed hoc de actu est impossibile : sicut impossibile est quod aliquid idem numero oriatur a principio a quo prius non oriebatur ; quia res semel tantum in esse procedit. 219. — Ad tertium dicendum quod quamvis motus intellec­ tus el voluntatis habeat totam suam speciem in uno instanti, sicut et1 res permanent ; tamen secundum accidens mensuratur tempore, secundum quod causæ suæ variabiles sunt per tempus. Sic enim esse hominem, quod est in instanti, tempore mensu­ ratur. Et quamdiu causæ esse hominis manent eædem, et ipsum esse manet. Sed mutatis causis, mutatur illud esse, priori des­ tructo ; quia « generatio unius est corruptio alterius » (I de gene­ ratione et corruptione a 3. 318a, 23-24 ; 1. 7, n. 6). Et similiter ipsa dispositio voluntatis quæ talem actum causabat, mutatur et transit, et actus ille idem non manet, nec semel transiens potest iterum resumi. 1 1 ARTICULUS II [I] 220. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD HOMO DEBEAT CONTERI DE PŒNIS, NON SOLUM DE CULPIS2., 1. Ed. om. « et », N. « permanens ». —■ 2. L. « culpa ». | 7 ! DISTINCTIO XVII, OU/ESTIO II, ART. II 863 1. Augustinus enim in lib. De pœnitentia (serm. 351 ; L. 38, 1535) dicit : « Nemo vitam ælernam desiderat, nisi eum hujus vitæ mortalis pœniteat. » Sed mortalitas vitæ quædam pœna est. Ergo debet pœnitens etiam de pœnis conteri. 2. Præterea. Supra habitum est ex verbis Augustini, quod pœnitens debet dolere ex hoc quod « virtute se privavit » (d. 16, 3). Sed privatio virtutis quædam pœna est. Ergo contritio est dolor etiam de pœnis. 221. — SED CONTRA. Nullus tenet id de quo dolet. Sed pœnitens, secundum suum nomen, pœnam tenet. Ergo non dolet de pœna. Et sic contritio quæ est dolor pcenitentialis, non est de pœna. [II] [Mal. q. 7, a. 11, ad 3.] 222. — ULTERIUS. Videtur quod contritio esse dereat DE ORIGINALI. f 1. De peccato enim actuali conteri debemus, non ratione actus inquantum est ens quoddam, sed ratione deformitatis, quia actus secundum suam substantiam bonum quoddam est et1 a Deo. Sed peccatum originale habet deformitatem, sicut et actuale. Ergo etiam de eo conteri debemus. 2. Præterea. Per peccatum originale homo fuit a Deo aversus, quia pœna ejus erat carentia divinæ visionis. Sed cuilibet debet displicere se fuisse a Deo aversum. Ergo homo debet habere displicentiam peccati originalis. Et sic debet de ipso conteri. 223. — SED CONTRA. Medicina debet esse proportionata morbo. Sed peccatum originale sine nostra voluntate contractum est. Ergo non requiritur quod per actum voluntatis qui est contritio, ab ipso purgemur. [III] [III, q. 87, a. 1 ; Mal. q. 7, a. 3, ad 3.] 224. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DE OMNI ACTUALI PECCATO COMMISSO A NOBIS DEBEAMUS CONTERI. I > [ 1. Quia « contraria contrariis curantur » (II Elh. β 2. 17 ; 1. 3, n. 270). Sed quædam peccata per tristitiam committuntur, sicut acedia et invidia. Ergo medicina eorum non debet esse tristitia quæ est contritio, sed gaudium. 1. Ed. om. « et ». 864 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Contritio est actus voluntatis qui non potest esse de eo quod cognitioni non subjacet. Sed quædam peccata sunt quæ in cognitione non habemus, sicut oblita. Ergo de eis non potest esse contritio. 3. Præterea. Per voluntariam contritionem delentur illa quæ per voluntatem committuntur. Sed ignorantia volunta­ rium tollit, ut patet per Philosophum in III Elh. (y 2. 1110b, 18 ; 1. 3, n. 406-8). Ergo de eis1 quæ per ignorantiam accidunt, non debet esse contritio. 4. Præterea. De illo peccato non debet esse contritio quod per contritionem non tollitur. Sed quædam peccata sunt quæ non tolluntur per contritionem, scilicet venialia, quæ adhuc post contritionis gratiam manent. Ergo non de omnibus pec­ catis præteritis debet esse contritio. 225. — SED CONTRA. Pœnitentia est medicina contra omnia peccata actualia. Sed pœnitentia non est aliquorum quorum non sit contritio, quæ est prima pars ejus. Ergo et de omnibus peccatis debet esse contritio. 226. — Præterea. Nullum peccatum remittitur2, nisi quis justificetur. Sed ad justificationem requiritur contritio, ut prius (109) dictum est. Ergo de quolibet peccato conteri oportet. [IV] [Mal. q. 7, a. 3, ad 3.] 227. ■— ULTERIUS. Videtur quod etiam de futuris aliquis debeat conteri. peccatis 1. Contritio enim est actus liberi arbitrii. Sed liberum arbi­ trium magis se extendit ad futura quam ad præterita ; quia electio quæ est actus liberi arbitrii, est de contingentibus futuris, ut dicitur in III Elh., (γ 5. 1112 b, 9 ; 1. 7, n. 471). Ergo contri­ tio est magis de peccatis futuris quam de præteritis. 2. Præterea. Peccatum aggravatur ex consequenti effectu. Unde Hieronymus dicit quod pcena Arii nondum est determi­ nata, quia adhuc est possibile aliquos per ejus hæresim corruere3, quibus corruentibus semper ejus pœna augetur. Et similiter est de illo qui judicatur homicida, si lethaliter percussit, etiam ante­ quam percussus moriatur. Sed in illo intermedio debet peccator conteri de peccato. Ergo non solum secundum quod habet quan­ titatem ex præterito actu, sed etiam secundum quod habet quantitatem ex futuro. Et sic contritio respicit futurum. 228. — SED CONTRA. Contritio est pars pœnitentiæ. Sed 1. L. « his ». — 2. L. « dimittitur ». — 3. L. « ruere » et om. « quibus corruenti­ bus semper ejus pœna augetur ». I DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. II ! pœnitentia semper respicit præteritum. Ergo et contritio. Et sic non est de peccato futuro. 865 [V] [Mal. q. 7, a. 3, ad 3.] j 229. — ULTERIUS. Videtur quod homo debeat conteri DE ' PECCATO ALIENO. 1. Non enim petit aliquis indulgentiam nisi de peccato de quo contritus est. Sed de peccatis alienis indulgentia petitur in ps. xviii, 14 : « Ab alienis parce servo tuo. » Ergo debet homo conteri de peccatis alienis. 2. Præterea. Homo ex caritate tenetur1 diligere proximum sicut seipsum. Sed propter dilectionem sui et de malis suis dolet et bona desiderat. Ergo cum teneamur proximo desiderare bona gratiæ sicut et nobis, videtur quod debeamus de culpis2 ejus dolere, sicut et de nostris. Sed contritio nihil aliud est quam dolor de peccatis. Ergo homo debet conteri de peccatis alienis. 230. — SED CONTRA. Contritio actus pœnitentiæ virtutis est. Sed nullus pœnitet nisi de his quæ ipse fecit. Ergo nullus conteritur de peccatis alienis. [VI] [Supra d. 16, 222 ; Ιη/ra d. 21, 170-2 ; I-II, q. 113, a. 5, ad. 3 ; III, q. 87, a. 1.] 231. — ULTERIUS. Videtur quod non requiratur de SINGULIS PECCATIS MORTALIBUS CONTRITIO. 1 λ 1. Est enim motus contritionis in justificatione in instanti. Sed in instanti non potest homo recogitare singula peccata. Ergo non oportet quod sit contritio de singulis. 2. Præterea. Contritio debet esse de peccatis secundum quod avertunt a Deo ; quia conversio ad creaturam sine aversione a Deo contritionem non requirit. Sed omnia peccata mortalia conveniunt in aversione. Ergo contra omnia sufficit una contritio. 3. Præterea. Plus conveniunt peccata mortalia actualia ad invicem quam actualia et originale. Sed unus baptismus delet omnia actualia, et originale. Ergo una contritio generalis delet omnia peccata mortalia. 232. — SED CONTRA. Diversorum morborum diversae sunt medicinæ ; quia non sanat oculum quod sanat calcaneum, ut dicit3 Hieronymus (In Mare, ix, 27, 28 ; L. 30, 616). Sed contri1. L. « debet ». —- 2. Ed. « culpa ». — 3. Ed. « dicitur ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 2θ 866 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tio est medicina singularis contra unum tantum mortale. Ergo non sufficit una communis de omnibus. 233. — Præterea. Contritio per confessionem explicatur. Sed oportet singula peccata mortalia confiteri. Ergo et de singulis conteri. 234. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod contritio importat, ut dictum est (186), alicujus et duri et integri comminutionem. Hæc autem integritas et duritia invenitur in malo culpæ ; quia voluntas quæ est ipsius causa, in eo qui male agit, in suis terminis stat, nec præcepto legis cedit. Et ideo hujus mali displicentia contritio per simili­ tudinem dicitur. Hæc autem similitudo non potest adaptari ad malum pœnæ, quia pœna simpliciter diminutionem dicit. Et ideo de malis pœnæ potest esse dolor, sed non contritio. 235. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pœnitentia, secun­ dum Augustinum, debet esse de hac mortali vita, non ratione ipsius mortalitatis — nisi pœnitentia large dicatur omnis dolor — sed ratione peccatorum ad quæ ex infirmitate hujus vitæ deducimur. 236. — Ad secundum dicendum quod ille dolor quo quis dolet de amissione virtutis per peccatum, non est essentialiter ipsa contritio, sed est principium ejus : sicut enim aliquis move­ tur1 ad appetendum aliquid propter bonum quod inde expectat, ita movetur ad dolendum de aliquo propter malum quod inde consecutus est. 237. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod contritio, ut dictum est (187), est dolor respiciens et quodam­ modo comminuens voluntatis duritiem. Et ideo de illis solis2 peccatis esse potest quæ ex duritia nostræ voluntatis in nos proveniunt. Et quia peccatum originale non nostra voluntate inductum est, sed ex vitiata3 origine naturæ contractum, ideo de ipso non potest esse contritio, proprie loquendo ; sed displi­ centia potest esse de eo, vel dolor. 238. — AD PRIMUM ergo dicendum quod contritio non est de peccato ratione substantiae actus tantum, quia ex hoc non habet rationem mali ; neque iterum ratione deformitatis tantum, quia deformitas de se non dicit rationem culpæ, sed quandoque importat pœnam. Debet autem de peccato esse contritio inquan­ tum importat utramque deformitatem ex actu voluntatis pro1. Ed. præter L. « sicut cum aliquis movetur ad dolendum de aliquo propter malum, quod inde non consecutum est » : αβγζζηθι « sicut enim aliquis movetur ad dolendum de aliquo propter malum quod inde ctmsecutus est » : om. reliqua per homot. contra * et ed. — 2. L. « Et ideo solum de illis ». — 3. Ed. « vitiatae ». DISTINCTIO XVII, yUÆSTIO II, ART. II 867 venientem. Et hoc non esi in peccato originali. Et ideo de eo non est contritio. 239. —Et1 similiter dicendum ad secundum; quia aversio voluntatis est illa cui debetur contritio. 240. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod omnis actualis culpa ex hoc contingit quod voluntas nostra legi Dei non cedit, vel eam transgrediendo vel omittendo vel praeter eam agendo. Et quia « durum est quod habet potentiam ut non facile patiatur2 » (Categ. 8. 9a, 25) ; ideo in omni actuali peccato duri­ tia quædam est voluntatis. Et propter hoc, si debeat peccatum curari, oportet quod per contritionem comminuentem remittatur. 241. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut ex dictis (231) patet, contritio opponitur peccato ex parte illa qua ex electione voluntatis procedit non sequentis imperium divinae legis ; non autem ex parte ejus quod est in peccato materiale. Et hoc est super quod cadit electio. Cadit autem voluntatis electio non solum super actus aliarum virium, quibus voluntas ad suum finem utitur, sed etiam super actum proprium ipsius. Voluntas enim vult se velle aliquid. Et sic electio voluntatis cadit supra dolorem illum seu tristitiam quæ invenitur in peccato invidiæ et hujusmodi, sive ille dolor sit in sensu, sive in ipsa voluntate. EI ideo illis3 peccatis dolor contritionis opponitur. 242. — Ad secundum dicendum quod oblivio de aliquo potest esse dupliciter. Aut ita quod totaliter a memoria exciderit, et tunc non potest aliquis inquirere illud. Aut ita quod partim a memoria exciderit, et partim maneat : sicut cum recolo me aliquid audivisse in generali, sed nescio quid in speciali ; et tunc ' requiro in memoria4 ad recognoscendum. 243. — Et secundum hoc etiam aliquod peccatum potest esse oblitum dupliciter. Aut ita quod in generali memoria maneat sed non in speciali, et tunc debet homo recogitare ad invenien­ dum peccatum, quia de quolibet mortali peccato tenetur homo specialiter conteri. 244. — Si autem invenire non possit, sufficit de eo conteri5 secundum quod in notitia tenetur6. Et debet homo non solum de peccato, sed de oblivione ejus dolere quæ ex negligentia con­ tingit. 245. — Si autem peccatum omnino a memoria excidit, tunc ex impotentia faciendi excusatur a debito, et sufficit generalis contritio de omni eo in quo Deum offendit. 1. Ed. om. « Et ». — 2. Ut recte annuit N. forte « partiatur » scripserat S. Tho­ mas quod pressius reddit « ». — 3.*F. «illius ». — 4. F. « memoriam ». — 5. ζη om, per homot. « Si autem invenire... conteri ». — 6. L. « tenet ». 868 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 246. — Sed quando impotentia tollitur, sicut cum ad memo­ riam peccatum revocatur, tunc tenetur homo specialiter con­ teri : sicut est etiam de paupere1 qui non potest solvere quod debet, excusatur, et tamen tenetur cum primo potuerit2. 247. — Ad tertium dicendum quod si ignorantia omnino tolleret voluntatem male agendi, excusaret et non esset peccatum. Sed quandoque non totaliter tollit voluntatem ; et tunc a toto non excusat, sed a tanto. Et ideo de peccato per ignorantiam commisso debet homo conteri. 248. — Ad quartum dicendum quod post contritionem de mortali potest remanere veniale, sed non post contritionem de veniali. Et ideo de venialibus etiam debet esse contritio, eo modo quo et pænitentia, sicut supra, dist. præced. (120-8), dictum est. 249. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omnibus motoribus et mobilibus ordinatis ita est quod motor inferior habet motum proprium, et præter hoc sequitur in aliquo motum superioribus motoris : sicut patet in motu planetarum, qui præter motus proprios sequuntur motum primi orbis. 250. — Omnibus autem virtutibus moralibus motor est ipsa prudentia quæ dicitur auriga virtutum. Et ideo quælibet virtus moralis cum motu proprio habet aliquid de motu prudentiae. 251. — Et ideo, cum poenitentia sit quædam virtus moralis, quia est pars justitiæ, cum actu proprio consequitur prudentiae motum. Proprius autem actus ejus est in objectum proprium quod est peccatum commissum. Et ideo ejus actus principalis, scilicet contritio, secundum suam speciem respicit tantum pecca­ lum præieritum. Sed ex consequenti respicit futurum secundum quod habet aliquid de actu prudentiæ adjunctum, et non tantum in illud futurum secundum rationem3 propriæ speciei movetur4. Et propter hoc ille qui conteritur, dolet de peccato praeterito et cavet futurum. Sed non dicitur esse contritio de peccato futuro, sed magis cautio quæ est pars prudentiæ contritioni adjuncta. 252. — AD PRIMUM ergo dicendum quod liberum arbitrium dicitur esse de contingentibus futuris secundum quod est de actibus, sed non secundum quod est de objectis actuum ; quia homo potest cogitare ex libero arbitrio de rebus praeteritis et necessariis. Sed tamen ipse actus cogitationis, secundum quod sub libero arbitrio cadit, contingens futurum est. Et sic etiam 1. Ed. « Sicut etiam pauper ». — 2. L. « poterit ». — 3. Ed. « ratione ». — 4. L. « Et tamen in illud futurum secundum rationem propriæ speciei non mo­ vetur ». — DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. II 869 actus contritionis contingens futurum est1, secundum quod sub libero arbitrio cadit ; sed objectum ejus potest esse præteritum 253. —■ Ad secundum dicendum quod ille effectus consequens qui peccatum aggravat, jam in actu præeessit velut in causa. Et ideo quando commissum est, totam suam quantitatem habuit, et ex effectu consequenti non accrescit ei2 aliquid quo ad culpæ rationem, etsi accrescat3 quo ad pœnam accidentalem, secundum quod plures habebit rationes dolendi in inferno de pluribus malis consecutis ex suo peccato. Et sic. loquitur Hie­ ronymus. Unde non oportet quod contritio sit nisi de peccatis praeteritis. 254. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod illud idem conteritur quod prius durum et integrum fuit. Unde opor­ tet4 quod contritio pro peccato sit in eodem in quo peccati duritia præeessit. Et sic de alienis peccatis non est contritio. 255. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ab alienis peccatis sibi parci Propheta5 precatur, inquantum ex consortio pecca­ torum aliquis per consensum aliquam immunditiam contrahit, sicut scriptum est (ps. xvn, 27) : « Cum perverso perverteris ». 256. — Ad secundum dicendum quod de peccatis aliorum dolere debemus, non tamen oportet quod de eis conteramur ; quia non omnis dolor de peccato præterito est contritio, ut ex dictis patet (d. 15, q. 2, a. 2, sol. 2). 257. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod con­ tritio potest dupliciter considerari : scilicet quantum ad sui principium, et quantum ad terminum. Et dico principium contritionis cogitationem qua quis cogitat de peccato et dolet, etsi non dolore contritionis, saltem dolore attritionis6. Terminus autem contritionis est, quando dolor ille jam gratia informatur. Quantum ergo ad principium contritionis, oportet quod de singulis peccatis quæ quis in memoria habet. 258. — Sed quantum ad terminum sufficit quod sit una com­ munis de omnibus ; tunc enim ille motus agit in vi omnium dispositionum praecedentium. Et per hoc patet responsio AD PRIMUM. 259. — Ad secundum dicendum quod quamvis omnia pec­ cata mortalia conveniant in aversione, tamen differunt in causa et modo aversionis et quantitate elongationis a Deo. Et hoc est secundum diversitatem conversionis. 1. ζη om. per homot. «■ Et sic etiam... futurum est ». — 2. L. « accessit » ; ed. om» « ei ». — 3. Ed. « accrescit » ; L. « quamvis accrescat ». — 4. Ed. « patet ». —5. η om. « Propheta ». — 6. η om. « saltem dolore attritionis ». 870 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 260. —■ Ad tertium dicendum quod baptismus agit in virtute meriti Christi, quod habuit infinitam virtutem ad delendum omnia peccata. Et propter hoc1 unus sufficit contra omnia. Sed in contritione requiritur cum merito Christi actus noster. Et ideo oportet quod singulis peccatis respondeat singillatim, cum non habeat infinitam virtutem ad contritionem2. 261. — Vel dicendum quod baptismus est spiritualis gene­ ratio ; sed pœnitentia quantum ad contritionem et alias sui partes est spiritualis quædam sanatio per modum cujusdam alterationis. Patet autem in generatione corporali alicujus quæ est cum corruptione alterius3, quod una generatione removentur omnia accidentia contraria rei generatæ, quæ erant accidentia rei corrupte. Sed in alteratione removetur tantum unum accidens contrarium accidenti, ad quod terminatur alteratio. 262. ■— Et similiter unus baptismus simul delet omnia pec­ cata novam vitam inducendo. Sed pœnitentia non delet omnia peccata nisi ad singula feratur. Et ideo oportet de singulis con­ teri et confiteri. ARTICULUS III [I] [Supra, 207.] 263. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CONTRITIO NON SIT MAJOR DOLOR QUI ESSE POSSIT IN NATURA. 1. Dolor enim est sensus læsionis. Sed aliquæ læsiones mâgis sentiuntur quam læsio peccati : sicut læsio vulneris. Ergo non est maximus dolor contritio. 2. Præterea. Ex effectu sumimus judicium de causa. Sed effectus doloris sunt lacrymæ. Cum ergo aliquando contritus non emittat lacrymas corporales de peccatis, quas tamen emittit de morte amici, vel de percussione, vel de4 aliquo hujusmodi; videtur quod contritio non sit dolor maximus. 3. Præterea. Quanto aliquid plus habet de permixtione5 con­ trarii, tanto est minus intensum. Sed contritionis dolor habet multum de gaudio admixtum ; quia contritus gaudet de libe­ ratione®, spe veniæ, et de multis hujusmodi. Ergo dolor suus est minimus. 1. L. « propterea ». — 2. F. om. «■ ad contritionem ». ζη om. per homot. sequentia usque ad « et alias sui partes ». — 3. L. om. « alterius ». — 4. N. om. « de ». — 5. L. « admixtione ». — 6. L. ad. « de ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. Ill 871 4. Præterea. Dolor contritionis displicentia quædam est. Sed multa sunt quæ magis displicent contrito quam peccata sua præterita. Non enim vellet poenam inferni sustinere potius quam peccaret1, nec iterum sustinuisse omnes poenas tempo­ rales, aut etiam sustinere ; alias pauci invenirentur contriti. Ergo dolor contritionis non est maximus. 264. — SED CONTRA. Secundum Augustinum {De civ. Dei, lib. XIV, c. 9, n. 1 ; L. 41, 413), omnis dolor in amore fundatur. Sed amor caritatis, in quo fundatur dolor contritionis, est maxi­ mus. Ergo dolor contritionis est maximus. 265. — Præterea. Dolor est de malo. Ergo de magis malo debet esse major2 dolor. Sed culpa est magis malum quam poena. Ergo dolor de culpa, qui est contritio, excedit omnem alium dolorem. [II] [Infra, 311.] 266. — ULTERIUS. Videtur quod non possit esse nimis MAGNUS CONTRITIONIS DOLOR. 1. Nullus enim dolor potest esse immoderatior quam ille qui proprium subjectum destruit. Sed dolor contritionis, si est tantus quod mortem vel corruptionem corporis inducit3, est laudabilis. Dicit enim Anselmus (Orat. 52) : « Utinam sic impin­ guentur viscera animæ meæ, ut medullæ corporis mei exsiccentur » ; et Augustinus dicit (De contritione cordis, c. 10 ; L. 40, 949) « se esse dignum oculos cæcare plorando ». Ergo dolor contritionis non potest esse nimius. 2. Præterea. Dolor contritionis ex caritatis amore procedit. Sed amor caritatis non potest esse nimius. Ergo nec dolor contri­ tionis. 267. — SED CONTRA. Omnis virtus moralis corrumpitur per superabundantiam et defectum. Sed contritio est actus virtutis moralis, scilicet pœnitentiæ, cum sit pars justitiæ. Ergo potest esse superfluus dolor de peccatis. [III] [Infra, 344.] 268. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DEBEAT ESSE MAJOR DOLOR DE UNO PECCATO QUAM DE ALIO. 1. Hieronymus enim {Ep. 108, n. 15; L. 22, 891) collaudat Paulam de hoc quod « minima peccata sicut magna plangebat. » Ergo non magis est dolendum de uno quam de alio. 1. Ed. « peccare ». — 2. F. « magis ». — 3. F. « inducat ». 872 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Motus contritionis est subitus. Sed non potest unus motus esse intensior simul et remissior. Ergo contritio non debet esse major de uno peccato quam de alio. 3. Præterea. De peccato præcipue est contritio, secundum quod a Deo avertit. Sed in aversione omnia peccata mortalia conveniunt ; quia omnia tollunt gratiam, qua anima Deo con­ jungitur. Ergo de omnibus peccatis mortalibus æqualis debet esse contritio. 269. — SED CONTRA. Deui., xxv, 2, dicitur : « Secundum mensuram peccati erit et plagarum modus ». Sed contritione1 de peccatis plagæ commensurantur ; quia contritio habet propo­ situm satisfaciendi annexum. Ergo contritio magis debet esse de uno peccato quam de alio. 270. — Præterea. De hoc debet homo conteri quod debuit vitare. Sed homo magis debet vitare unum peccatum quam aliud, quia gravius est, si necessitas alterum faciendi incum­ beret. Et similiter debet2 de uno, scilicet graviori, magis quam de alio dolere. 271. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod, sicut supra (207-9) dictum est, in contritione est duplex dolor. Unus in ipsa voluntate, qui3 est essentialiter ipsa contritio, quæ nihil aliud est quam displicentia præteriti peccati. Et talis dolor in contritione excedit4 alios dolores ; quia quantum aliquid placet, tantum, contrarium ejus displicet. Finis autem super omnia placet, cum omnia propter ipsum desiderentur. Et ideo peccatum quod a fine ultimo avertit, super omnia displicere debet. 272. — Alius dolor est in parte sensitiva, qui causatur ex primo dolore, vel ex necessitate naturæ, secundum quod vires inferiores sequuntur motum superiorum5; vel ex electione, secun­ dum quod homo pœnitens in seipso hunc dolorem excitat ut de peccatis doleat. 273. — Et neutro modo oportet quod sit maximus dolorum. Quia vires inferiores vehementius moventur ab objectis pro­ priis, quam ex redundantia superiorum virium. Et ideo quanto operatio superiorum virium est propinquior objectis inferiorum, tanto magis sequuntur earum motum. Et ideo major dolor est in sensitiva parte ex læsione sensibili quam sit ille qui in ipsa redundat ex ratione. El similiter major qui redundat ex ratione de corporalibus deliberante quam qui redundat ex ratione consi­ derante spiritualia. Unde dolor in sensitiva parte ex displicentia 1. Ed. « contritioni ». — 2. Ed. « Ergo et similiter de uno ». — 3. L. « quæ ».— 4. L. ad. « omnes ». — 5. Ed. « superiorem ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. Ill 873 rationis proveniens de peccato, non est major aliis doloribus qui in ipsa sunt. 274. — Et similiter nec dolor qui est voluntarie assumptus. Tum quia non obedit affectus inferior superiori ad nutum, ut passio tanta sequatur in inferiori appetitu, qualem ordinat superior. Tum etiam quia passiones a ratione assumuntur in actibus virtutum secundum mensuram quamdam, quam quan­ doque dolor qui est sine virtute, non servat, sed excedit. 275. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut dolor sen­ sibilis est de sensu læsionis, ita dolor interior est de cognitione alicujus nocivi. Et ideo quamvis læsio peccati secundum sensum exteriorem non percipiatur, tamen percipitur esse maxima secundum sensum interiorem rationis. 276. — Ad secundum dicendum quod corporales immu­ tationes immediate consequuntur ad passiones sensitivæ partis, et eis mediantibus ad affectiones appetitivæ superioris. Ei inde est quod ex dolore sensibili vel etiam sensibili1 vicino citius per­ fluunt12 lacrymæ corporales quam de dolore spirituali contritionis. 277. — Ad tertium dicendum quod gaudium illud quod de dolore pœnitens habet, non minuit displicentiam, quia ei non contrariatur ; sed auget, secundum quod « omnis operatio augetur per propriam delectationem », ut dicitur in X Eth., (κ 5. 1175a, 30 ; 1. 7, n. 2042-4) : sicut qui delectatur in addiscendo aliquam scientiam, melius addiscit. Et similiter qui gaudet de displi­ centia, vehementius displicentiam habet. Sed bene potest esse quod illud gaudium temperet dolorem ex ratione in partem sensitivam resultante. 278. — Ad quartum dicendum quod quantitas displicentiæ de aliqua re debet esse secundum quantitatem malitiæ ipsius. Malitia autem in culpa mortali mensuratur ex eo in quem peccatur, inquantum est ei indigna ; et ex eo qui peccat, in quantum est nociva. Et quia homo debet plus Deum quam se3 diligere, ideo plus debet odire culpam inquantum est offensa Dei, quam inquanlum est nociva sibi. 279. — Est autem nociva sibi principaliter, inquantum separat ipsum'a Deo. Et ex hac parte ipsa separatio a Deo quæ pœna quædam est, magis debet displicere quam ipsa culpa, inquantum hoc nocumentum inducit, quia quod propter alterum oditur, minus oditur ; sed minus quam culpa inquantum est offensa in Deum. 280. — Inter omnes autem pœnas attenditur ordo malitiæ secundum quantitam nocumenti. Et ideo, cum hoc sit maximum 1. F. om. per homot. « ve 3etiam sensibili », Κΐζθι, « insensibili », η « nocivo ». — 2. Ed. « superfluunt L. « defluunt ». — 3. L. « seipsum ». 874 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nocumentum quo maximum bonum privatur, erit inter pœnas maxima, separatio a Deo. 281. — Est etiam alia quantitas mali accidentalis, quam oportet in displicentia attendere secundum rationem præsentis et præleriti ; quia quod praeteritum est, jam non est ; unde habet minus de ratione et malitiæ et bonitatis. Et inde est quod plus refugit homo sustinere aliquid mali in praesenti vel in1 futuro, quam horreat de praeterito. Unde nec aliqua passio animæ directe respondet præterito, sicut dolor respondet præsenti malo, et timor futuro. Et propter hoc de duobus malis præteritis illud magis abhorret animus cujus major effectus in præsenti remanet, vel in futurum timetur, etiamsi in præterito minus fuerit. Et quia effectus præcedentis culpæ non ita perci­ pitur quandoque sicut effectus præteritae pœnæ, tum quia culpa perfectius sanatur quam quædam pœna ; tum quia defectus corporalis magis est manifestus quam spiritualis ; ideo homo etiam bene dispositus quandoque magis percipit in se horrorem præcedentis pœnæ quam præcedentis culpæ ; quamvis magis esset paratus pati eamdem pœnam quam committere eamdem culpam. 282. — Est etiam considerandum in comparatione culpæ et pœnæ, quod quædam pœnæ inseparabiliter habent conjunctam Dei offensam, sicut separatio a Deo ; quædam etiam addunt perpetuitatem, sicut pœna inferni. Pœna ergo illa quæ offensam annexam habet eodem modo judicanda2 est sicut et culpa. Sed illa quæ perpetuitatem addit, est magis quam culpa simpli­ citer fugienda. Si tamen ab eis separetur ratio offensæ, et consi­ deretur tantum ratio pœnæ, minus habet de malitia quam culpa, inquantum est offensa Dei, et propter hoc minus deberet displi­ cere . 283. — Sciendum est etiam quod quamvis talis debeat esse contriti dispositio, non tamen de his tentandus est ; quia homo affectus suos non de facili mensurare potest ; et quandoque illud quod minus displicet, videtur magis displicere; quia est pro­ pinquius sensibili nocumento, quod magis est nobis notum. 284. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod contritio ex parte doloris qui est in ratione, scilicet displicentiæ, quo peccatum displicet inquantum est offensa Dei, non potest esse nimia : sicut nec amor caritatis, quo intenso talis displi­ centia intenditur, potest esse nimius. 285. — Sed quantum ad dolorem sensibilem potest esse nimia : sicut etiam exterior corporis afflictio potest esse nimia, 1. L. om. « in ». — 2. L. « cavenda » ed. « vitanda ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. Ill 875 ut supra d. 15 in quæstione de jejunio, ex verbis Hieronymi (390) patuit. In his enim1 omnibus debet accipi pro mensura conservatio subjecti et bonæ habitudinis sufficientis ad ea quæ agenda incumbunt. Et propter hoc dicitur Rom., xn, 1 : « Ratio­ nabile obsequium vestrum. » 286. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Anselmus desi­ derabat ex pinguedine devotionis medullas corporales exsicarri non quantum ad humorem naturalem, sed quantum ad desideria et concupiscentias corporales. Augustinus autem, quamvis dignus se cognosceret amissione exteriorum oculorum propter peccatum, quia quilibet peccator non solum æterna, sed etiam2 temporali morte dignus est ; non tamen volebat sibi oculos cæcare. 287. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de dolore qui est in ratione. 288. — Tertia autem procedit de dolore sensitivæ partis. 289. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod de contritione dupliciter possumus loqui. Uno modo secundum quod sigillatim singulis peccatis respon­ det. El sic quantum ad dolorem superioris affectus requiritur quod de majori peccato quis doleat magis ; quia ratio doloris est major in uno quam in alio, scilicet offensa Dei. Ex magis enim inordinato actu Deus magis offenditur. 290. — Similiter etiam cum majori culpæ major poena debea­ tur, etiam dolor sensitivæ partis, secundum quod pro peccato ex electione assumitur pœna peccati, quasi3 debet esse major de majori peccato. Secundum autem quod ex impressione superioris appetitus nascitur4 in inferiori, attenditur quantitas doloris secundum dispositionem inferioris partis ad recipiendam impres­ sionem a superiori, et non secundum quantitatem peccati. 291. — Alio modo potest accipi contritio secundum quod est simul de omnibus : sicut in actu justificationis. Et hæc qui­ dem contritio vel ex singulorum consideratione peccatorum procedit. Et sic quamvis sit actus unus, tamen distinctio pec­ catorum manet virtute in ipso. Vel ad minus habet propositum de singulis cogitandi annexum. Et sic etiam habilualiter est magis de uno quam de alio. 292. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Paula non lau­ datur de hoc quod de omnibus peccatis doleret æqualiter ; sed quia de parvis peccatis tantum dolebat ac si essent magna, per 1. L. « autem ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. αβγ « quia ». — 4. Ed. « innas­ citur », αβζ cor. ηθι « irascitur ». 876 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM comparationem ad alios qui de peccatis dolent. Sed ipsa multo amplius de majoribus doluisset. 293. — Ad secundum dicendum quod in illo contritionis motu subitaneo, quamvis non actualiter distinctio intentionis respondens diversis peccatis inveniri possit1, tamen invenitur ibi eo modo uta dictum est (289). Et3 etiam alio modo, secundum quod singula peccata ordinem habent ad illud de quo in illa contritione generali contrito dolendum occurrit, scilicet offensam Dei. Qui enim aliquod totum appetit vel diligit, etiam diligit partes ejus, quamvis non actu ; et hoc modo, secundum quod habent ordinem ad totum, quasdam plus, quasdam minus : sicut qui aliquam communitatem diligit, virtute singulos diligit plus et minus secundum eorum ordinem in bono communi. El similiter qui dolet de hoc quod Deum offendit'1 de diversis, implicite dolet diversimode secundum quod plus vel minus per ea Deum offendit. 294. — Ad tertium dicendum, quod quamvis quodlibet pecca­ tum mortale a Deo avertat et gratiam tollat ; tamen quoddam plus elongat quam aliud, inquantum habet majorem dissonan­ tiam ex sua inordinatione ad ordinem divinæ bonitatis quam aliud. ARTICULUS IV [Supra, d. 14, 183-190 ; III, q. 84, a. 8 ; a. 9, ad 1.] 295. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON TOTA HÆC VITA SIT CONTRITIONIS TEMPUS. 1. Sicut enim de peccato commisso debet esse dolor, ita et pudor. Sed non per totam vitam durat pudor de peccato, et, sicut dicit Ambrosius (lib. II De pcenil., c. 7, n. 58 ; L. 16, 532), « nihil habet quod erubescat cui peccatum dimissum est. » Ergo videtur quod nec contritio, quæ est dolor de peccato. 2. Præterea. I Joan., ιν, 18, dicitur, quod « perfecta caritas foras mittit timorem, quia limor poenam habet. » Sed dolor etiam pcenam habet. Ergo in statu perfectæ caritatis non potest dolor contritionis manere. 3. Præterea. De præterito non potest esse dolor, qui proprie est de malo praesenti, nisi secundum quod aliquid de præterito in præsenti manet. Sed quandoque pervenitur ad aliquem 1. L. « posset ». — 2. Ed. « sicut ». — 3. F. om. « Et ». — 4. Ed. « offendat ». i DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. IV 877 statum in hac vita in quo nihil de peccato præterito manet, neque dispositio, neque culpa, neque reatus aliquis. Ergo non oportet ulterius de illo peccato dolere. 4. Praeterea. Rom. vm, 28, dicitur quod « diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum », etiam peccata, ut Glossa dicit ibidem (August. De correpi. et gratia, c. 9, n. 24; L. 44, 930). Ergo non oportet post remissionem peccati quod de peccato doleant. 5. Praeterea. Contritio est pars pœnitentiæ contra satisfac­ tionem divisa. Sed non oportet semper satisfacere. Ergo nec oportet semper conteri de peccato. 296. — SED CONTRA. Augustinus dicit in lib. de Pœni­ tentia c. 13, L. 40, 1124) : « Ubi dolor finitur, deficit pœnitentia ; ubi deficit pœnitenlia, nihil relinquitur de venia. » Ergo videtur, cum oporteat veniam concessam non perdere, quod oporteat semper dolere de peccato. 297. — Praeterea. Eccli., v, 5, dicitur : « De propitiatu pec­ catorum noli esse sine metu. » Ergo semper debet homo dolere ad peccatorum propitiationem habendam. [H] [Supra d. 14, 190-5; III, q. 84, a. 9.] 298. — ULTERIUS. Videtur tinue DE PECCATO DOLERE. quod non expediat con­ 1. Expedit enim quandoque gaudere, ut patet Philip., iv, 4. Super illud : « Gaudete in Domino semper1 » dicit Glossa quod necessarium est gaudere. Sed non est possibile simul gaudere et dolere. Ergo non expedit continue de peccato dolere. 2. Præterea. Illud quod est de se malum et fugiendum, non est assumendum, nisi quatenus est necessarium ut medicina ad aliquid : sicut patet de ustione et sectione vulneris. Sed tris­ titia de se mala est. Unde dicitur Eccli., xxx, 24 : « Tristitiam longe expelle a te » ; et subditur causa : « Multos enim occidit tristitia ei non est utilitas in illa. » Hoc etiam Philosophus dicit expresse in VII et X Eth. (η 14. 1153b, 1-2; 1. 13, n. 1498-9 ; K 2. 1172b, 18-9; 1. 2, n. 1967). Ergo non debet amplius dolere de peccato, nisi quatenus sufficit ad peccatum delendum. Sed sta­ tim post primam tristitiam contritionis peccatum deletum est. Ergo non expedit ulterius dolere. 1. Ed. ad. « ubi ». — 878 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Bernardus (Serm. 11 in Cani., η. 2; L. 183, 824) dicit : «Dolor bonus esi, si1 non sit continuus ; mei enim absynthio admiscendum est. » Ergo videtur quod non expedit continue dolere. 299. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit (ubi supra 296) : « Semper doleat pœnitens et de dolore gaudeat. » 300. — Præterea. Actus in quibus consistit béatitude, expe­ dit semper continuare quantum possibile est. Sed hujusmodi est actus dolendi2 de peccato : quod patet Mat., v, 5 : « Beati qui lugent. » Ergo expedit dolorem continuare quantum possibile est. [III] 301. — ULTERIUS. Videtur quod etiam post ANIMÆ DE PECCATIS hanc vitam CONTERANTUR. 1. Amor enim caritatis displicentiam de peccato causât. Sed post hanc vitam manet in aliquibus caritas et quantum ad actum, et quantum ad habitum ; quia « caritas nunquam excidit », ut patet I Cor., xm, 8. Ergo manet displicentia de peccato commisso, quæ essentialiter est contritio. 2. Præterea. Magis dolendum est de culpa quam de pœna. Sed animæ in purgatorio dolent de pœna sensibili et de dila­ tione gloriæ. Ergo multo magis dolent de culpa ab eis commissa. 3. Præterea. Pœna purgatorii est satisfactoria de peccato. Sed satisfactio habet efficaciam ex vi contritionis. Ergo contritio manet post hanc vitam. 302. — SED CONTRA. Contritio est pars pœnitentiæ sacra­ menti. Sed sacramenta non manent post hanc vitam. Ergo nec contritio. 303. — Præterea. Contritio potest esse tanta quod delet3 culpam et pœnam. Si ergo animæ in purgatorio conteri possent, posset vi contritionis eorum reatus pœnæ eis dimitti, et omnino a pœna sensibili liberari : quod falsum est. 304. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in contritione, ut dictum est (207-9 ; 271-2), est duplex dolor. Unus rationis, qui est detestatio peccati a se commissi ; alius sensiliore partis, qui ex isto consequitur. Et quantum ad utrumque, contritionis tempus est totus prae­ sentis vitæ status. Quamdiu enim aliquis est in statu viæ, detes­ tatur incommoda quibus a perventione ad terminum viæ impe1. Ed. « Dolor pro peccatis necessarius est, etsi », η « sed si ». — 2. Ed. « dolor ». 3. Ed. « deleat et ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. IV 879 ditur vel retardatur. Unde, cum per peccatum prætcritum viæ nostræ cursus in Deum retardetur, quia tempus illud quod erat deputatum ad currendum recuperari non potest, ut supra (194) dictum est ; oportet quod semper in vitæ hujus tempore status contritionis maneat quantum ad peccati detestationem. 305. — Similiter etiam quantum ad sensibilem dolorem, qui ut poena a voluntate assumitur. Quia enim homo peccando pœnam æternam meruit, et contra seternum Deum peccavit, debet, pœna aeterna in temporale mutata, saltem dolor in æterno hominis, idest in statu hujus vitæ remanere. Et propter hoc dicit Hugo de sancto Victore (Tract, Summ. Sentent., c. 11 ; L. 176, 148) quod « Deus absolvens hominem a culpa et pœna ælerna, ligat eum vinculo perpeluæ detestationis peccati. » 306. — AD PRIMUM ergo dicendum quod erubescentia respicit peccatum solum inquantum habet turpitudinem. Et ideo postquam peccatum quantum ad culpam remissum est, non manet pudori locus. Manet autem dolori, qui non solum de culpa est, inquantum habet turpitudinem, sed etiam inquan­ tum habet nocumentum annexum. 307. — Ad secundum dicendum quod limor servilis quem caritas foras mittit, oppositionem habet ad caritatem ratione suæ1 servitutis, qua pœnam respicit. Sed dolor contritionis ex caritate causatur, ut dictum est (264). Et ideo non est simile. 308. — Ad tertium dicendum quod quamvis per poenitentiam peccator redeat ad gratiam pristinam et immunitatem a reatu pœnæ, nunquam tamen redit ad pristinam dignitatem innocentiæ. Et ideo semper ex peccato praeterito aliquid in ipso manet. 309. — Ad quartum dicendum quod sicut non debet homo « facere mala ut veniant bona » (Bom., m, 8) ; ita non debet gau­ dere de malis : quia ex eis proveniunt occasionaliter bona, divina providentia agente ; quia illorum, bonorum peccata causa non fuerunt, sed magis impedimenta. Sed divina providentia ea causavit ; et de ea debet homo gaudere, de peccatis autem dolere. 310. — Ad quintum dicendum quod satisfactio attenditur secundum pœnam taxatam, quæ pro peccatis injungi debet. Et ideo potest terminari, ut non oporteat ulterius satisfacere. Hæc enim2 pœna præcipue proportionatur culpæ ex parte con­ versionis, ex qua fmitatem habet. Sed dolor contritionis respon­ det culpæ ex parte aversionis, ex qua habet quamdam infini­ tatem. El ila& vera contritio debet semper manere.4 Nec est inconveniens si remoto posteriori, maneat prius. 1. F. om. « suæ ». — 2. L. « autem ». — 3. ζη om. sed ζ supplet < ideo ». — 4. Ed. « permanere ». 880 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 311. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod hæc est conditio in actibus virtutum inventa, quod non potest in eis accipi superfluum et diminutum, ut in II Eth. (β 5.1106b, 24-28 ; 1. 6, n. 317) probatur. Unde, cum contritio quantum ad id quod est displicentia quædam in appetitu rationis, sit actus pœnitentiæ virtutis, nunquam potest esse ibi superfluum, sicut nec quantum ad intensionem ita nec quantum ad1 durationem, nisi secundum quod actus unius virtutis impedit actum alterius virtutis magis necessarium pro tempore illo. Unde quantumcumque2 homo continue in actu hujus displi­ centis esse possit3, magis4 melius est ; dummodo actibus alia­ rum virtutum vacet suo tempore, secundum quod oportet. 312. — Sed passiones possunt habere superfluum et dimi­ nutum et quantum ad intensionem et quantum ad durationem. Et ideo, sicut passio doloris quam voluntas assumit, debet esse moderate intensa, ita debet moderate durare ; ne, si nimis duret, homo in desperationem et pusillanimitatem et hujusmodi vitia5 labatur. 313. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gaudium sæculi impeditur per dolorem contritionis, non autem gaudium quod de Deo est, quia habet ipsum dolorem pro materia. 314. ■— Ad secundum dicendum quod Ecclesiasticus loquitur de tristitia sæculi et Philosophus loquitur de tristitia6 quæ est passio, qua’ moderate utendum est, secundum quod expedit, ad finem ad quem assumitur. 315. — Ad tertium dicendum quod Bernardus loquitur de dolore qui est passio. 316. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in contritione tria consideranda sunt. Primum est contritionis genus, quod est dolor. Secundum est contritionis forma, quia est actus virtutis gratia informatus. Tertium est contritionis efficacia, quia est meritorius et sacramentalis et quodammodo satisfactorius. 317. — Animæ igitur3 post hanc vitam quæ in patria sunt, contritionem habere non possunt, quia carent dolore propter gaudii plenitudinem. Illæ vero quæ sunt in inferno, carent contritione ; quia si dolorem habeant, deficit tamen eis gratia dolorem informans. 1. Ed. om. per homot. « intensionem, ita nec quantum ad ». — 2. Ed. « quanto magis ». — 3. Ed. « potest ». — 4. Ed. « tanto » L. om. — 5. F. om. « et »♦ et habet « vitio ».— 6. Ed. om. per homot. « sæculi et Philosophus loquitur de tristitia ». — 7. F, « quia » ; ζηθι « immoderate », sed ζ corrigit. — 8. Ed. « ergo ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. V 881 Sed illæ quæ1 in purgatorio sunt, habent dolorem de peccatis gratia informatum, sed non meritorium, quia non sunt in statu merendi. In hac autem vita omnia tria prædicta inveniri possunt. 318. — AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas non causât istum dolorem nisi in illis qui doloris capaces sunt. Sed2 pleni­ tudo gaudii a beatis omnem capacitatem doloris excludit. Et ideo, quamvis caritatem habeant, tamen contritione carent. 319. — Ad secundum dicendum quod animæ in purgatorio dolent de peccatis, sed ille dolor non est contritio, quia deest ei contritionis efficacia. 320. — Ad tertium dicendum quod poena illa quam animæ in purgatorio sustinent, non potest proprie dici satisfactio, quia satisfactio opus meritorium requirit ; sed largo modo dicitur satisfactio pœnæ debitæ solutio. ARTICULUS V [I] [Supra d. 14, 234-40 ; IV Cg. c. 72 ; Ver. q. 28, a. 8 ; Quodl. IV, q. 7, a. 1.] 321. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur PECCATI REMISSIO NON SIT CONTRITIONIS quod EFFECTUS. 1. Solus enim Deus peccata remittit. Sed contritionis nos sumus aliqualiter causa, quia actus noster est. Ergo contritio non est causa remissionis culpæ. 2. Præterea. Contritio est actus virtutis. Sed virtus sequitur culpæ remissionem ; quia culpa et virtus non sunt simul in anima. Ergo contritio non est causa remissionis culpæ. 3. Præterea. Nihil impedit a perceptione eucharistiæ nisi culpa. Sed contritus ante confessionem non debet accedere ad eucharistiam. Ergo nondum est consecutus remissionem culpæ. 322. — SED CONTRA est quod dicitur in Glossa super illud ps. (l, 17) : « Sacrificium Deo spiritus etc. » : « Contritio cordis est sacrificium in quo peccata solvuntur. » 323. — Præterea. « Virtus et vitium eisdem causis corrum­ puntur et generantur », ut dicitur in II Eth., (β 1. 1103b, 7 ; 1. 1, n. 252). Sed per inordinatum amorem cordis peccatum com­ mittitur. Ergo per dolorem ex amore caritatis ordinato cau­ satum peccatum3 solvitur. Et sic peccatum contritio delet. 1. Ed. « illi qui ». — 2. F. om, « Sed ». — 3. Ed. om. « peccatum ». 882 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [II] [III Cg. c. 158 ; IV, c. 72 ; Heb. c. 6, 1. 1.] 324. — ULTERIUS. Videtur quod contrItio non possit TOTALITER TOLLERE REATUM PŒNÆ. 1. Quia satisfactio et confessio ordinantur ad liberationem a reatu pœnæ. Sed nullus ita perfecte conteritur, quin oporteat eum confiteri et satisfacere. Ergo contritio nunquam est tanta quod deleat reatum totum. 2. Praeterea. In pænitentia debet esse quædam recompen­ satio pœnæ ad culpam. Sed aliqua culpa per membra corporis exercetur. Ergo cum oporteat ad debitam poenae recompensa­ tionem ut « per quæ peccat quis per hæc torqueatur » ; (Sap., xi, 17) videtur quod nunquam possit pœna talis peccati per con­ tritionem exsolvi. 3. Præterea. Dolor contritionis est finitus. Sed pro aliquo peccato, scilicet mortali, debetur pœna infinita. Ergo nunquam potest esse tanta contritio quod totam pœnam deleat. 325. — SED CONTRA est quod1 Deus plus acceptat cordis affectum quam etiam exteriorem actum. Sed per exteriores actus absolvitur homo a pœna et a culpa. Ergo et similiter per cordis affectum qui est contritio. 326. — Præterea. Exemplum hujus de Latrone habetur cui dictum est (Luc., xxiu, 43) : « Hodie mecum eris in paradiso » ; propter unicum pœnitentiæ actum. Utrum autem totus reatus per contritionem semper tollatur, supra d. 14a (q. 2, a. 1, sol. 2; 240-5) quæsitum est, ubi de pænitentia hoc ipsum quærebatur. ]III] 327. — ULTERIUS. Videtur quod contritio parva non SUFFICIAT AD DELETIONEM MAGNORUM PECCATORUM. 1. Quia contritio est medicina peccati. Sed corporalis medicina quæ sanat morbum corporalem minorem, non sufficit ad sanan­ dum majorem. Ergo minima contritio non sufficit ad delendum maxima peccata. 2. Præterea. Supra (289) dictum est quod oportet de majo­ ribus peccatis magis conteri. Sed contritio non delet peccatum, nisi sit secundum quod oportet. Ergo minima contritio non delet omnia peccata. 1. η ·« quia ». — 2. F. om. « d. 14 ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO II, ART. V 883 328. —■ SED CONTRA. Quælibet gratia gratum faciens delet omnem culpam mortalem, quia simul cum ea stare non potest. Sed quælibet contritio est gratia gratum faciente informata. Ergo quantumcumque sit parva, delet omnem culpam. j I ; I < ' ■ i r* : ' 329. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO NEM quod contritio potest dupliciter considerari ; vel inquan­ tum est pars sacramenti, vel inquantum est actus virtutis. Ei utroque modo est causa remissionis peccati, sed diversimode. 330. — Quia inquantum est pars sacramenti, primo operatur ad remissionem peccati instrumentaliter, sicut et de aliis sacra mentis in la d. (q. 1, a. 4, sol. 1) patuit. 331. — Inquantum autem est actus virtutis, sic est quasi causa materialis remissionis peccati, eo quod dispositio est quasi necessitas ad justificationem, ut supra (d. 17, q. 1, a. 2, sol. 3) dictum est. Dispositio autem reducitur ad causam materialem, si acci­ piatur dispositio quæ disponit materiam ad recipiendum. Secus autem est de dispositione agentis ad agendum, quia illa reducitur ad genus causæ efficientis. 332. — AD PRIMUM ergo dicendum quod solus Deus est causa efficiens principalis remissionis peccati ; sed causa disposiliva potest etiam esse ex nobis. Et similiter causa sacramentalis ; quia formæ sacramentorum verba sunt a nobis prolata, quæ habent virtutem instrumentalem gratiam inducendi, qua peccata remittuntur. 333. — Ad secundum dicendum quod peccati remissio uno modo præcedit virtutem et gratiæ infusionem, et alio modo sequitur. Et secundum hoc quod sequitur, actus a virtute elicitus potest esse causa aliqua remissionis culpæ. 334. — Ad tertium dicendum quod dispensatio eucharistiæ pertinet ad ministros Ecclesiæ. Et ideo ante remissionem peccati per ministros Ecclesiæ non debet aliquis ad eucharistiam accedere quamvis sit sibi culpa quoad Deum remissa. 335. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod intensio contritionis potest attendi dupliciter. Uno modo ex parte caritatis, quæ displicentiam causât. Et sic contingit tantum intendi caritatem in actu, quod contritio inde sequens merebitur non solum culpæ amotionem, sed etiam abso­ lutionem ab omni pœna. 336. — Alio modo ex parte doloris sensibilis quem voluntas in contritione excitat ; et quia illa pœna etiam quædam est, tantum potest intendi quod sufficiat ad deletionem pœnæ et culpæ. 337. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aliquis non potest esse certus quod contritio sua sit sufficiens ad deletionem pœnæ 884 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM et culpæ. Et ideo tenetur confiteri et satisfacere, maxime cum contritio vera non fuerit nisi propositum confitendi habuisset annexum : quod debet ad effectum deduci etiam propter prae­ ceptum quod est de confessione datum. 338. — Ad secundum dicendum quod sicut gaudium interius redundat etiam ad exteriores corporis partes, ita etiam et dolor interior ad exteriora membra derivatur. Unde dicitur Prov., xvn, 22 : « Spiritus tristis exsiccat ossa ». 339. — Ad tertium dicendum quod dolor contritionis, quam­ vis sit finitus quantum ad intensionem, sicut etiam et pœna peccato mortali debita finita est ; habet tamen infinitam virtu­ tem ex caritate qua informatur. Et secundum hoc potest valere ad deletionem culpæ et pœnæ. 340. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod con­ tritio, ut sæpe dictum est (207-9; 271 s. ; 304), habet duplicem dolorem. Unum rationis, qui est displicentia peccati commissi. Et hic potest esse adeo parvus quod non sufficiet ad rationem contritrionis, ut si minus displiceret ei peccatum quam debeat displicere separatio a fine : sicut etiam amor potest esse ita remissus quod non sufficit1 ad rationem caritatis. 341. — Alium dolorem habet in sensu. Et parvitas hujus non impedit rationem contritionis ; quia non se habet essentialiter2 ad contritionem, sed quasi ex accidenti ei adjungitur. Et iterum non est in potestate nostra. 342. — Sic ergo dicendum quod quaniumcumque parvus sit dolor, dummodo ad contritionis rationem sufficiat, omnem culpam delet. 343. — AD PRIMUM ergo dicendum quod medicinæ spiri­ tuales habent efficaciam infinitam ex virtute infinita quæ in eis operatur. Et ideo illa medicina quæ sufficit ad curationem parvi peccati, sufficit etiam ad curationem magni : sicut patet de baptismo, quo et magna et parva peccata solvuntur. Et similiter est de contritione, dummodo ad rationem contritionis pertingat. 344. — Ad secundum dicendum quod hoc sequitur ex neces­ sitate, quod unus homo plus doleat de majori peccato quam de minori, secundum quod magis repugnat amori qui dolorem cau­ sât. Sed tamen3 si unus alius haberet tantum de dolore pro majori quantum ipse habet pro minori, sufficeret ad remissionem culpæ. 1. F. « sufficiat ». — 2. ζη « æqualiter », sed ζ cor. ; cf. L. — 3. L. om. « tamen». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. I 885 QUÆSTIO III Deinde quæritur de confessione Et circa hoc quæruntur quinque Primo, de necessitate confessionis. Secundo, quid sit confessio. Tertio, cui sit facienda. Quarto, qualis esse debeat. Quinto, de effectu confessionis. ARTICULUS I [I] [III, q. 69, a. 1, ad 2 ; IV Cg., c. 72.] 345. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CONFESSIO NON SIT NECESSARIA AD SALUTEM. 1. Sacramentum enim pœnitentiæ contra1 remissionem culpæ ordinatum est. Sed culpa per gratiæ infusionem sufficienter remittitur. Ergo ad pœnitentiam de peccato agendam non est necessaria confessio. 2. Præterea2. Aliquibus est peccatum remissum sine hoc quod confessi legantur, sicut patet de Petro et de3 Magdalena et etiam4 de Paulo. Sed non est minoris efïicaciæ gratia remittens peccatum nunc quam tunc fuit5. Ergo nec nunc de necessitate salutis est quod homo confiteatur. 3. Præterea6. Peccatum quod ex alio contractum est, ex alio debet habere medicinam. Ergo peccatum actuale quod ex proprio motu quilibet commisit, debet7 ex seipso tantum habere medicinam. Sed contra tale peccatum ordinatur pœni­ tentia. Ergo confessio non est de necessitate pœnitentiæ. 4. Præterea. Confessio ad hoc desideratur in judicio, ut secundum quantitatem culpæ pœna infligatur. Sed homo potest sibi ipsi pœnam infligere majorem quam etiam ab alio sibi infli­ gatur. Ergo videtur quod non sit confessio de necessitate salutis. 346. — SED CONTRA. Boetius in lib. I De co\isolal (lib. I, pros. 4 ; L. 63, 614) : « Si medicinam expeclas, oportet quod 1. L. « propter ». — 2. In codicibus αβγζη arg. 2, loco 31 ponitur et vice versa ■—■ 3. L. om. « de ». — L. om. « etiam ». — 5. L. « fuerit ». — 6. Arg. 3 in cod. ζη loco arg. 21 invenitur. — 7· L· « oportet ». 886 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM morbum detegas. » Sed de ncessitate salutis est quod homo de peccatis medicinam accipiat. Ergo et de necessitate salutis est quod morbum per confessionem detegat. 347. — Præterea. In judicio sæculari non est idem judex et reus. Sed judicium spirituale est ordinatius1. Ergo peccator qui est reus, non debet2 esse sui ipsius judex, sed ab alio judi­ cari. Et ita oportet quod ei confiteatur. [Π] [Infra 407.] 348. — ULTERIUS. Videtur ouod sit de jure naturali. 1. Adam enim et Cain non tenebantur nisi ad præcepta legis naturæ. Sed reprehenduntur de hoc quod peccatum suum non sunt confessi. Ergo confessio peccati est de lege naturali. 2. Præterea. Præcepta illa quæ manent in lege veteri et nova sunt de jure naturali. Sed confessio fuit in lege veteri. Unde3 dicitur Is., xliii, 26 : « Narra, si quid habes, ut justificeris. » Ergo est de lege naturali. 3. Præterea. Job non erat subjectus nisi legi naturali. Sed ipse peccata confitebatur : quod4 patet per hoc quod ipse de se dicit, Job, xxxi, 33 : « Si abscondi ut homo peccatum meum. » Ergo est de lege5 naturali. 349. — SED CONTRA Isidorus dicit (lib. V Elymol., c. 4 ; L. 82, 199) quod « jus naturale est idem apud omnes. » Sed con­ fessio non est eodem modo apud omnes. Ergo non est de jure naturali. 350. — Præterea. Confessio fit ei qui habet claves. Sed claves Ecclesiæ non sunt de naturalis juris institutione®. Ergo nec confessio. [III] [Supra, d. 16, 131-132; Infra, 458-459; Mat. c. 3.] 351. — ULTERIUS. Videtur quod non omnes ad confes­ sionem TENEANTUR. Quia, sicut dicit Hieronymus (Ep. 130, n. 9 ; L. 22, 1115) : « pœnitentia est secunda tabula post naufragium. » Sed aliqui post baptismum naufragium non sunt passi. Ergo eis non com­ petit pœnitentia. Et sic nec confessio quæ est pœnitentiæ pars. 2. Præterea. Confessio facienda est judici in quolibet foro. 1. P. « ordinarius ». — 2. Ed. « habet ». — 3. L. « ut ». — 4. Ed. « ut ». — 5. L. « jure ». — 6. L. « de jure naturali institutæ ». DISTINCTIO XVII, QU2ESTIO III, ART. I Μ 887 Sed aliqui sunt qui non habent hominem judicem supra se. Ergo non tenentur ad confessionem. 3. Præterea. Aliquis est qui non habet peccata nisi venialia. Sed de illis non tenetur homo confiteri. Ergo non quilibet tenetur ad confessionem. 352. — SED CONTRA est, quia confessio contra satisfac­ tionem et contritionem dividitur. Sed omnes tenentur ad contri­ tionem et satisfactionem. Ergo et omnes tenentur ad confes­ sionem. 353. — Præterea. Hoc patet ex Decretali de poenitentiis et remissionibus1, ubi dicitur quod « omnis utriusque sexus, cum ad annos discretionis venerit, debet peccata confiteri. » [IV] [Quodl. I, q. 6, a. 2.] 354. — ULTERIUS. Videtur quod statim teneatur con­ fiteri. 1. Dicit enim Hugo de sancto Victore (lib. II De sacr., part, xiv, c. 8 ; L. 176, 567) : « Si necessitas non est quæ praeten­ datur, contemptus non excusatur. » Sed quilibet tenetur vitare contemptum. Ergo quilibet tenetur statim confiteri cum potest. 2. Præterea. Qui libet tenetur plus facere ad evadendum a morbo spirituali2 quam ad evadendum a morbo corporali3. Sed aliquis infirmus corporaliter non sine detrimento salutis medi­ cum requirere tardat. Ergo videtur quod non possit esse sine detrimento salutis quod aliquis sacerdoti cujus copiam habet4 confiteatur. 3. Præterea. Illud quod sine termino debetur, statim debetur. Sed sine termino debet homo confessionem Deo. Ergo tenetur ad statim5. 355. — SED CONTRA. In Decretali (de pœnit. et remiss., cap. « Omnis utriusque sexus »,) simul datur tempus determina­ tum de confessione et de eucharistiæ perceptione. Sed aliquis non peccat si non percipiat eucharistiam ante tempus a jure determinatum. Ergo non peccat, si non ante tempus illud confiteatur. 356. — Præterea. Quicumque illud omittit ad quod ex præcepto tenetur, peccat mortaliter. Si ergo aliquis non statim confitetur quando habet copiam sacerdotis, si ad confitendum statim tenetur, peccaret mortaliter ; et eadem ratione in alio 1. L. « per decretalem de Pœnitentia et remissione ». — 2. L. « morbum spiritua­ lem ». — 3. L. « morbum corporalem ». —- 4. L. ad. « non statim de peccato » ; ed. solum « de peccato ». — 5. N. ad « faciendum ». i 888 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tempore, et sic deinceps. Et ita multa mortalia peccata homo incurreret pro una pœnitentiæ dilatione1 : quod videtur inconve­ niens. [V] [Infra d. 21 140, IV Cg. c. 72 ; Quodl. I, q. 6, a. 1.] 357. - - ULTERIUS. Videtur quod possit cum aliquo DISPENSARI NE CONFITEATUR HOMINI. 1. Præcepta enim quæ sunt de jure positivo, subjacent dispen­ sationi prælatorum Ecclesiæ. Sed confessio est hujusmodi, ut ex dictis (353) patet. Ergo potest dispensari cum aliquo ut non confiteatur. 2. Præterea. Illud quod ab homine institutum est, potest etiam ab homine dispensationem recipere. Sed confessio non legitur a Deo instituta, sed ab homine. Jac., v, 16 : « Confitemini alterutrum peccata vestra. » Habet autem Papa potestatem dis­ pensandi in his quæ per Apostolos instituta sunt, sicut patet de bigamis. Ergo etiam potest cum aliquo dispensare2, ne confi­ teatur. 358. — SED CONTRA. Pænitentia, cujus pars est confessio, est sacramentum necessitatis, sicut et baptismus. Cum ergo in baptismo nullus dispensare possit, nec in confessione aliquis dispensare poterit. 359. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod passio Christi, sine cujus virtute nec actuale nec originale peccatum dimittitur, in nobis operatur per sacra­ mentorum susceptionem, quæ ex ipsa efficaciam habent. Ideo ad culpæ remissionem et actualis et originalis requiritur sacramentum Ecclesiæ, vel actu susceptum, vel saltem voto, quando articulus necessitatis, non contemptus, sacramentum excludit. 360. — Et per consequens illa sacramenta quæ ordinantur contra culpam cum qua salus esse non potest, sunt de ncessitate salutis. Et ideo sicut baptismus quo deletur originale, est de necessitate salutis ; ita et pœnitentiæ sacramentum. Sicut autem aliquis per hoc quod baptismum petit, se ministris Eccle­ siæ subjicit ad quos pertinet dispensatio sacramenti ; ita etiam per hoc quod confitetur peccatum suum, se ministro Ecclesiæ subjicit, ut per sacramentum fiœnitentiæ ab eo dispensatum remissionem consequatur. Qui congruum remedium adhibere 1. N. « per unam pœnitentiæ dilationem ». — 2. L. « dispensari ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. I n I [* I 889 non potest, nisi peccatum cognoscat : quod fit per confessionem peccantis. Et ideo confessio esi de necessitate salutis ejus qui in peccatum actuale mortale cecidit. 361. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratiæ infusio sufficit ad culpæ remissionem, sed post culpam remissam adhuc est peccator debitor pœnæ temporalis. Sed ad gratiæ infusionem consequendam ordinata sunt gratiæ sacramenta, ante quorum susceptionem vel actu vel proposito aliquis gratiam non conse­ quitur, sicut in baptismo patet. Et similiter est de confessione. Et ulterius per confessionis erubescentiam, et vim clavium quibus se confltens subjicit, et satisfactionem injunctam quam sacerdos moderatur secundum qualitatem criminum sibi per confessionem innotescentium, pœna temporalis expiatur. Sed tamen ex hoc quod operatur confessio ad pœnæ remissio­ nem, non habet quod sit de necessitate salutis ; quia pœna ista est temporalis, ad quam post culpæ remissionem aliquis ligatus remanet ; unde sine hoc quod in præsenti vita expiatur, esset via salutis. 362. — Sed habet quod sit de necessitate salutis ex hoc quod ad remissionem culpæ modo prædicto operatur. 363. — Ad secundum dicendum quod etsi non legatur illorum1 confessio, potuit tamen fieri. « Multa enim sunt facta quæ non sunt scripta. » Et præterea Christus habet potestatem excellentiæ in sacramentis. Unde sine his quæ ad sacramentum per­ tinent, potest rem sacramenti conferre. 364. — Ad tertium dicendum quod peccalum quod ex altero contractum est, scilicet originale, potest omnino ab extrinseco remedium habere, ut in parvulis patet ; sed peccatum actuale quod ex seipso quisque commisit, non potest expiari nisi aliquid cooperetur ille qui peccavit. Sed tamen non sufficit ad peccatum expiandum ex seipso, sicut sufficienter peccatum commisit : eo quod peccatum ex parte conversionis est finitum, ex qua parte peccator in ipsum inducitur ; sed ex parte aversionis habet infi­ nitatem, ex qua parte oportet quod peccati remissio incipiat ; quia « quod est ultimum in generatione, est primum in resolu­ tione », ut dicitur in III Eth. (γ 5. 1112b, 23-4; 1. 8, n. 476). Et ideo oportet quod etiam peccatum actuale ex alio medicinam habeat. 365. — Ad quartum dicendum quod satisfactio non sufficeret ad expiandam2 pœnam peccati ex quantitate pœnæ quæ in satisfactione imponitur ; sed sufficit inquantum est pars sacramenti, virtutem sacramentalem habens. Et ideo oportet 1. L. « eorum ». — 2. Ed. « expiandum ». 890 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM quod per dispensatores sacramentorum imponatur. Et ideo necessaria esi confessio. 366. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut in 1 d. (88) dictum est. « sacramenta sunt quædam fidei protestationes » ; unde oportet ea fidei esse proportionata. Fides autem est supra cognitionem rationis naturalis. Unde et1 sacra­ menta sunt supra rationis naturalis dictamina. Et quia jus naturale est « quod non opinio genuit, sed innata quædam vis inseruit », ut Tullius dicit (De invent, rhetor., lib. II, c. 53) ; ideo sacramenta non sunt de jure naturali, sed de jure divino, quod est supranaturale. Et quandoque etiam naturale dicitur, secundum quod cuilibet rei illud est naturale quod ei a suo Creatore imponitur ; tamen proprie naturalia dicuntur quæ ex principiis naturæ causantur. Supra naluram autem quæ ipse Deus sibi reservat sine naturæ ministerio operanda, sive in ope­ rationibus miraculorum, sive in revelationibus mysteriorum, sive in institutionibus sacramentorum. Et sic confessio quæ sacramentalem necessitatem habet, non est de jure naturali, sed divino. 367. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Adam vitupera­ tur de hoc quod peccatum suum coram Deo non recognovit. Confessio enim quæ fit Deo per recognitionem peccati, est de jure naturali. Nunc autem loquimur de confessione quæ fit homini. 368. — Vel dicendum quod confiteri peccatum in casu est de jure naturali : scilicet cum quis in judicio constitutus a judice interrogatur ; tunc enim non debet mentiri peccatum excusando vel negando, de quo Adam et Cain vituperantur. Sed confessio quæ fit homini sponte ad remissionem peccatorum consequendam a Deo, non est de jure naturali. 369. — Ad secundum dicendum quod præcepta legis naturæ manent eodem modo in lege Moysi et in lege nova. Sed confessio quamvis aliqualiter esset in lege Moysi, non tamen eodem modo sicut in lege nova, nec sicut in lege naturæ. In lege enim naturæ sufficiebat interior recognitio peccati apud Deum. Sed in lege Moysi oportebat aliquo signo exteriori peccatum protestari, sicut per oblationem hostiæ pro peccato, ex quo etiam2 homini innotescere poterat eum peccasse. Non autem oportebat quod speciale peccatum a se commissum manifestaret, aut peccati circumstantias, sicut in nova lege oportet. 370. — Ad tertium dicendum quod Job loquitur de illa 1. Ed. « etiam » ; γ « et etiam ». — 2. L. « et ». — DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. I 891 absconsione peccati quam facit in judicio deprehensus peccatum negando aut excusando, ut ex Glossa ibidem haberi potest. V : 371. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum, quod ad confessionem dupliciter obligamur. Uno modo ex jure divino1, hoc ipso quod est medicina. Et secundum hoc non omnes tenen­ tur ad confessionem, sed illi tantum qui peccatum mortale incur runt post baptismum. Alio modo, ex præcepto juris positivi. Et sic tenentur omnes ex illa2 institutione Ecclesiæ edita in Concilio generali sub Innocentio III (353) tum ut quilibet se peccatorem recognosceret, quia « omnes peccaverunt, et egent gratia Dei » fRom., m, 25) ; tum ut cum majori reverentia ad eucharistiam accedat ; tum ut Ecclesiarum rectoribus sui subditi innotescant, ne lupus inter gregem lateat. 372. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis homo in hac mortali3 vita post baptismum naufragium evadere possit, quod est per peccatum mortale ; non tamen potest evadere venialia, quibus ad naufragium disponitur, contra quæ etiam pœnitentia ordinatur. Et ideo manet pœnitentiæ locus etiam11 in illis qui non mortaliter peccant, et per consequens confessionis. 373. — Ad secundum dicendum quod nullus est qui non habeat judicem Christum, cui per suum vicarium confiteri debet. Qui quamvis eo inferior sit inquantum ipse prælatus est, tamen eo est superior, inquantum peccator est ipse, et ille Christi minister. 374. — Ad tertium dicendum quod ex vi sacramenti non tenetur aliquis venialia confiteri, sed ex institutione Ecclesiæ, quando non habet alia quæ confiteatur. 375. — Vel potest dici, secundum Quosdam, quod ex Decre­ tali prædicta non obligantur nisi illi qui habent peccata mortalia : quod patet ex hoc quod dicit quod debet omnia peccata con­ fiteri : quod de venialibus intelligi non potest, quia nullus omnia confiteri potest. Et secundum hoc etiam ille qui non habet mortalia, non tenetur ad confessionem venialium, sed sufficit ad præceptum Ecclesiæ implendum ut se sacerdoti repræsenlet, et se ostendat absque conscientia mortalis esse. Et hoc ei pro confessione reputatur. I 376. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum propositum confitendi sit annexum contritioni, tunc tene­ tur aliquis ad hoc propositum, quando ad contritionem tenetur : T I · 1. Ed. ad. « ex ». — 2. P. om. « illa ». — 3. Ed. om. « mortali ». — 4. F. om. per homol. « pœnitentia ordinatur. Et ideo manet pœnitentiæ locetiam ». 892 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM scilicet quando peccata memoriae occurrunt, cum praecipue in periculo mortis existit, aut in aliquo articulo in quo sine peccati remissione peccatum oporteat eum incurrere : sicut cum tenetur ad celebrandum, si desit copia sacerdotis,* saltem conteri tenetur et habere propositum confitendi. 377. — Sed ad confessionem actualiter faciendam obligatur aliquis dupliciter. Uno modo per accidens, scilicet quando ad ali­ quid tenetur quod non potest sine peccato facere nisi confessus. Tunc enim confiteri tenetur : sicut si debeat eucharistiam per­ cipere, ad quam nullus post peccatum mortale, nisi confessus, accedere debet, copia sacerdotis oblata et necessitate non urgente. Et inde venit obligatio qua Ecclesia omnes obligat ad semel in anno confitendum, quia instituit ut semel in anno, scilicet in Paschate, omnes sacram communionem accipiant. Et ideo ante tempus illud confiteri tenentur. 378. — Alio modo obligatur aliquis ad confessionem per se. Et sic videtur eadem ratio esse de confessione et de baptismo differendo ; quia utrumque est sacramentum necessitatis. 379. — Ad baptismum autem percipiendum non tenetur aliquis statim postquam habet propositum baptismi, ita quod peccet mortaliter nisi statim baptizetur ; nec est aliquod tempus deter­ minatum, ultra quod si baptismum differat, peccatum mortale incurrat. Sed potest contingere quod in dilatione baptismi erit peccatum mortale vel non erit. Et hoc pensandum est ex causa dilationis ; quia, sicut dicit Philosophus in VIII Phys. (η 1. 251a, 20 sq. ; 1. 2, n. 12), voluntas non retardat facere opus vali­ tum, nisi propter aliquam causam rationabilem1. Unde si causa dilationis baptismi peccatum mortale annexum habeat, utpote si propter contemptum vel aliquid hujusmodi baptismum dif­ ferat, dilatio erit peccatum mortale ; alias non. Et ideo idem videtur esse de confessione, quæ non est majoris necessitatis quam baptismus. 380. — Et quia ea quæ sunt de necessitate salutis, tenetur homo in hac vita implere : ideo si periculum mortis immineat, etiam per se loquendo, obligatur aliquis ad confessionem facien­ dam tunc, vel baptismum suscipiendum. Et propter hoc etiam Jacobus (v, 14, 16) simul præceptum edidit de confessione facienda, et extrema unctione suscipienda2. 381. — Et ideo videtur probabilis illorum3 opinio qui dicunt quod non tenetur homo ad statim confitendum, quamvis pericu­ losum sit differre. 382. — Alii autem dicunt quod tenetur contritus ad statim ■confitendum débita opportunitate oblata secundum rectam ratio­ 1. Ed. « rationalem ». — 2. L. « percipienda ». — 2. Ed. « eorum ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. I 893 nem. Nec obstat quod Decretalis terminum præfigat, ut « semel in anno » confiteatur ; quia Ecclesia non indulget dilationem, sed prohibet negligentiam in majori dilatione. Unde per Decre­ talem illam non excusatur a culpa dilationis quantum ad forum conscientiæ : sed excusatur a poena quantum ad forum Ecclesiæ, ut non privetur debita sepultura, si morte præventus fuerit ante tempus illud. 383. — Sed hoc videtur nimis durum ; quia præcepta affir­ mativa non obligant ad statim, sed ad tempus determinatum, non quidem ex hoc quod tunc commode impleri possunt, quia sic1 si non daret aliquis eleemosynam de superfluo quandocumque pauper offerretur, peccaret mortaliter : quod falsum est ; sed ex hoc quod tempus necessitatem urgentem adducit. Et ideo non oportet quod si statim oblata opportunitate non confiteatur, etsi2 major opportunitas non expectetur, aliquis peccet mortaliter ; sed quando ex articulo temporis necessitas confessionis inducitur. Nec hoc est ex indulgentia Ecclesiæ, quod non teneatur ad statim, sed ex natura præcepti affirmativi. Unde ante Ecclesiæ statutum etiam minus debebatur. 384. — Quidam vero dicunt quod seeculares non tenentur ante quadragesimale tempus confiteri, quod est eis pœnitentiæ tempus : sed religiosi tenentur ad statim, quia totum tempus est eis pœnitentiæ tempus. 385. — Sed hoc nihil esi ; quia religiosi non tenentur ad alia quam alii homines, nisi ad quæ se ex voto obligaverunt. 386. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Hugo loquitur de illis qui sine sacramento decedunt. 387. — Ad secundum dicendum quod non est de necessitate salutis corporalis quod statim medicum quærat, nisi quando necessitas curationis incumbit. Et similiter est de morbo spiri­ tuali. 388. — Ad ieriium dicendum quod retentio rei alienæ invito domino contrariatur præcepto negativo, quod obligat semper et ad semper. Et ideo tenetur statum ad reddendum. Secus autem est de impletione præcepti affirmativi quod obligat semper, sed non ad semper. Unde non tenetur aliquis ad statim implen­ dum. 389. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod mi­ nistri Ecclesiæ3 instituuntur in Ecclesia divinitus fundata. Et ideo institutio Ecclesiæ præsupponitur ad operationem minis­ trorum : sicut opus creationis præsupponitur ad opus naturæ. Et quia Ecclesia fundatur in fide et sacramentis, ideo ad minis­ 1. L. « tunc ». — 2. Ed. « etiamsi ». 3. F. om. « Ecclesiæ ». 894 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tros Ecclesiæ nec novos articulos fidei edere, aut editos remo­ vere, aut nova sacramenta instituere, aut instituta removere, pertinet1 ; sed hoc est potestatis excellentiæ quæ soli debetur Christo qui est Ecclesiæ « fundamentum » (/ Cor., m, 11). 390. — Et ideo, sicut Papa non potest dispensare ut aliquis sine baptismo salvetur ; ita nec quod salvetur sine confessione, secundum quod obligat ex ipsa vi sacramenti. Sed potest dispen­ sare in confessione secundum quod obligat de præcepto Ecclesiæ, ut possit aliquis diutius confessionem differre quam ab Ecclesia institutum sit. 391. — AD PRIMUM ergo dicendum quod præcepta juris divini non minus obligant quam præcepta juris naturalis. Unde sicut non potest dispensari in jure naturali, ita nec in jure posi­ tivo divino. 392. — Ad secundum dicendum quod præceptum de con­ fessione non est ab homine puro institutum, quamvis sit a Jacobo promulgatum ; sed a Deo institutionem habuit quam­ vis expressa institutio ipsius non legatur. Tamen quædam præfiguratio ipsius invenitur ; et in hoc quod Joanni confitebantur peccata (Mat., iii, 6), qui baptismo ipsius ad gratiam Christi præparabantur ; et in hoc etiam quod Dominus sacerdotibus leprosos transmisit (Luc., xvii., 14), qui quamvis non essent novi testamenti sacerdotes, tamen in eis novi testamenti sacer­ dotium significabatur. ARTICULUS II [I] 393. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur· quod Augustinus inconvenienter confessionem definiat, dicens {In ps. lxvi, 4 ; L. 36, 809) : « Confessio est per quam morbus latens spe veniae aperitur. » 1. Morbus enim contra quem confessio ordinatur peccatum est. Sed peccatum aliquando est apertum. Ergo non debuit dicere morbum latentem esse, cujus confessio est medicina. 2. Præterea. Principium pœnitentiæ est timor, ut in 14 d. (113) dictum est. Sed confessio est pars pœnitentiæ. Ergo non debuit pro causa confessionis ponere spem, sed magis timorem. 3. Præterea. Illud quod sub sigillo ponitur, non aperitur, sed clauditur magis. Sed peccatum quod quis confitetur, sub sigillo 1. L. om. supra « nec » et hic habet « non pertinet ». —· π i DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. II 895 confessionis ponitur. Ergo non aperitur in confessione peccatum, sed magis clauditur. 4. Præterea. Inveniuntur quædam aliæ definitiones ab ista differentes. Gregorius enim dicit (Hom. 40, in Evang., n. 2 ; L. 76, 1302) quod confessio « est peccatorum detestatio et ruptio vulneris. » Quidam vero dicunt quod confessio « est legitima coram sacerdote peccatorum declaratio. » Quidam autem1 sic : « Confessio est sacramentalis delinquentis accusatio, ex erubescentia el per claves Ecclesiæ salisfactor ia, obligans ad peragendam pœnilentiam injunctam. » Ergo videtur quod præassignata cum non omnia contineat quæ in his continentur, insufficiens sit. [II] . 394. — ULTERIUS. Videtur ACTUS quod confessio non sit VIRTUTIS. 1. Omnis enim actus virtutis est de jure naturali, quia « ad virtutes apti sumus a natura », ut Philosophus dicit in II Eth. (β 1. 1103a, 24-5 ; 1. 1, n. 249). Sed confessio non est de jure naturali. Ergo non est actus virtutis. 2. Præterea. Actus virtutis magis convenire potest innocenti quam ei qui peccavit. Sed confessio peccati de qua loquimur, non potest innocenti convenire. Ergo non est actus virtutis. 3. Præterea. Gratia quæ est in sacramentis, aliquo modo differt a gratia quæ est in virtutibus et donis, ut in prima distinc­ tione (165-8) dictum est. Sed confessio est sacramenti pars. Ergo non est actus virtutis. 395. — SED CONTRA. Præcepta legis sunt de actibus vir­ tutum. Sed confessio cadit sub præcepto. Ergo est actus virtutis2. 396. — Præterea. Non meremur nisi actibus virtutum. Sed confessio est meritoria, quia « cælum aperit », ut in Littera (3) Magister dicit. Ergo videtur quod sit actus virtutis. [III] 397. — ULTERIUS. Videtur QUOD CONFESSIO NON SIT ACTUS pœnitentiæ virtutis. 1. Quia actus illius virtutis est quæ est causa ejus. Sed causa confessionis est « spes veniæ », ut ex definitione inducta (390) apparet. Ergo videtur quod sit actus spei, et non pœnitentiæ. 2. Præterea. Verecundia est pars temperantiæ, ut in III I. ; ed. om. « potentiæ ». — 2. Ed. om. « et » ; t « et efficaciam pra* aliis ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. Ill ARTICULUS III 899 ~ [I] 417. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON SIT NECESSARIUM SACERDOTI CONFITERI. 1. Ad confessionem enim non obligamur nisi ex divina insti­ tutione. Sed divina institutio nobis proponitur Jac., v, 16 « : Con­ fitemini alterutrum, etc. », ubi non fit mentio de sacerdote. Ergo non oportet confiteri sacerdoti. 2. Præterea. Pœnitentia est sacramentum necessitatis, sicut et baptismus. Sed in baptismo propter sacramenti necessitatem z est minister quilibet homo. Ergo et in pœnitentia. Sed ministro Ecclesiæ facienda est confessio1. Ergo sufficit cuilibet confiteri 3. Præterea. Confessio ad hoc est necessaria, ut taxetur pœnitenti satisfactionis modus. Sed aliquando aliquis non sacer­ dos discretius posset pœnitenti dare satisfactionis modum quam multi sacerdotes. Ergo non est necessarium quod confessio fiat sacerdoti. 4. Præterea. Confessio ad hoc est ordinata in Ecclesia, ut rectores « pecorum suorum vultum cognoscant » (Prov., xxvn, 23). Sed quandoque rector sive prælatus, non est sacerdos. Ergo confessio non semper facienda est sacerdoti. 418. — SED CONTRA. Absolutio pœnitentis, propter quam fit confessio, non pertinet nisi ad sacerdotes quibus claves Ecclesiæ commissæ sunt. Ergo confessio debet fieri sacerdoti. 419. — Præterea. Confessio præfiguratur in Lazari mortui vivificatione. Sed Dominus solis discipulis præcepit ut Lazarum solverent, ut patet Joan., xi, 44. Ergo sacerdotibus facienda est confessio. [Π] [Infra 452, 488.] 420. — ULTERIUS. Videtur QUOD IN NULLO CASU LICEAT ALIIS QUAM SACERDOTIBUS CONFITERI. 1. Quia » confessio sacramentalis accusatio est », ut ex supra posita definitione habetur (393, 4). Sed dispensatio sacramenti ad illum tantum pertinet qui est sacramenti minister. Cum ergo minister sacramenti pœnitentiæ sit sacerdos, videtur quod nulli alii sit confessio facienda. 2. Præterea. Confessio in quolibet judicio ad sententiam ordi1. Ed. om. « Sed ministro Ecclesiæ facienda est confessio ». — 900 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM natur. Sed sententia in foro contentioso non a suo judice lata, nulla est. Et ideo nec facienda est confessio nisi judici. Sed judex in foro conscientiæ non est nisi sacerdos qui habet potestatem ligandi et solvendi. Ergo non est alii confessio facienda1. 3. Præterea. In baptismo, quia quilibet baptizare potest, si baptizat laicus sine necessitate, non debet a sacerdote baptis­ mus iterari. Sed si aliquis confiteatur2 laico in casu necessitatis, iterum tenetur3 sacerdoti confiteri, si articulum necessitatis evadat. Ergo confessio sacerdotis non potest fieri laico in casu necessitatis. 421. — SED CONTRA est quod in Littera (7-9) determinatur. [III] 422. ULTERIUS. Videtur QUOD EXTRA CASUM NECESSI­ TATIS NON POSSIT4 ALIQUIS NON SACERDOS CONFESSIONEM VENIA­ LIUM AUDIRE. 1. Ouia sacramentum aliquod committitur dispensandum laico ratione necessitatis. Sed confessio venialium non est de necessitate salutis, ut supra dictum est (374-5). Ergo non com­ mittitur laico. 2. Præterea. Contra venialia ordinatur extrema unctio sicut et poenitentia. Sed illa non potest dari a laico, ut patet Jac., ult., 14. Ergo nec confessio venialium potest ei fieri. 423. — SED CONTRA est quod dicit Beda in Littera (8). [IV] [/!’ Cg. c. 72.] 424. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD NON SIT NECESSARIUM QUOD HOMO CONFITEATUR PROPRIO SACERDOTI. 1. Gregorius enim dicit (causa 16, q. 1, cap. « Ex autoritate » ; L. 187, 998) : « Apostolico moderamine et pietatis officio a nobis constitutum est quod sacerdotibus monachis Apostolorum figuram tenentibus, liceat prædicare, baptizare, communionem dare, pro peccatoribus orare, poenitentiam imponere atque peccata solvere. « Sed monachi non sunt proprii sacerdotes aliquorum, cum non habeant curam animarum. Ergo cum confessio fiat propter absolutionem, sufficit quod fiat cuicumque sacerdoti. 2. Præterea. Sicut sacerdos est hujus sacramenti minister, ita et eucharistiæ. Sed quilibet sacerdos potest conficere. Ergo 1. N. « fienda ». — 2. Ed. « confitetur ». — 3. Ed. « debet ». — 4. Ed. « posset ». f DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. Ill 901 quilibet sacerdos potest sacramentum pœnitentiæ ministrare. Ergo non oportet quod fiat proprio sacerdoti. 3. Præterea. Illud ad quod determinate tenemur, non est in nostra electione constitutum. Sed sacerdos cui confiteri debemus, est in nostra electione constitutus, ut patet per Au­ gustinum in Littera (7a). Dicit enim : « Qui vult confiteri peccata1, ut inveniat gratiam, quærat sacerdotem qui sciat ligare et solvere. » Ergo videtur quod non sit necessarium quod sacerdoti proprio aliquis confiteatur. 4. Præterea. Quidam sunt, sicut prælati, qui non videntur habere proprium sacerdotem, cum non habeant superiorem. Sed isti tenentur ad confessionem. Ergo non semper tenetur homo confiteri proprio sacerdoti. 5. Præterea. « Illud quod est institutum pro caritate, contra caritatem non militat », ut Bernardus dicit (lib. De præcepl. et disp., c. 2, n. 5 ; L. 182, 863-4). Sed confessio quæ pro caritate instituta est, contra caritatem militaret si homo ad confitendun uni sacerdoti esset obligatus : ut puta, si peccator sciat sacer­ dotem suum hæreticum, aut2 sollicitatorem ad malum, aut fragilem qui ad peccatum quod quis ei confitetur sit pronus ; vel si revelator esse confessionis probabiliter æstimatur3 ; vel si peccatum contra ipsum commissum sit, de quo quis confiteri debet. Ergo videtur quod non semper oporteat confiteri proprio sacerdoti. 6. Præterea. In eo quod est necessarium ad salutem, non sunt homines arctandi, ne impediantur a via salutis. Sed magna arctatio videtur si oporteat uni homini confiteri de necessitate ; et per hoc multi possunt a confessione retrahi vel timore vel verecundia vel aliquo hujusmodi. Ergo cum confessio sit de necessitate salutis, non debent homines ad hoc arctari, ut vide­ tur, quod proprio sacerdoti confiteantur. 425. — SED CONTRA est Decretalis Innocentii (353), qui instituit quod « omnes ulriusque sexus semel in anno proprio sacerdoti confiteantur. » 426. — Præterea. Sicut se habet Episcopus ad diœcesim suam, ita sacerdos ad suam parochiam. Sed non licet uni Episcopo in diœcesi alterius episcopale officium exercere, secundum sta­ tuta canonum (« Nullus primas » causa 9, q. 2, c. c. 3 ; L. 187, 789). Ergo nec licet uni sacerdoti parochianum alterius audire. 1. Ed. « peccatum ».— 2. Ed. « vel ». — 3. Ed. « existimatur », L. « æstimetur ». 902 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [V] [Contra Impugn. Relig. c. 4 ; Quodl. XII, q. 19.] 427. — ULTERIUS. Videtur ALTERI QUAM PROPRIO SACERDOTI QUOD NON CONFITERI, POSSIT ETIAM ALIQUIS1 EX PRIVI­ LEGIO VEL MANDATO SUPERIORIS. 1. Quia non potest aliquod privilegium indulgeri in praeju­ dicium alterius. Sed hoc est in praejudicium alterius sacerdotis, si alius confessionem subditi audiat. Ergo non potest per privi­ legium vel licentiam seu mandatum superioris obtineri2. 2. Præterea. Illud per quod impeditur divinum mandatum, non potest per mandatum vel privilegium alicujus hominis concedi. Sed mandatum divinum est ad rectores Ecclesiarum ut diligenter « vultum pecoris sui agnoscant », Prov., xxvu, 23 : quod impeditur si alius quam ipse confessionem ejus audiat. Ergo hoc non potest per alicujus hominis privilegium vel man­ datum ordinari. 3. Præterea. Ille qui audit confessionem alicujus, est proprius judex ejus : alias non posset3 eum ligare et solvere. Sed unius hominis non possunt esse plures proprii judices vel proprii sacer­ dotes ; quia tunc teneretur pluribus obedire : quod esset impos­ sibile, si contraria praeciperent vel incompossibilia. Ergo non potest alicui aliquis confiteri nisi proprio sacerdoti, etiam ex superioris licentia. 4. Præterea. Injuriam facit sacramento qui sacramentum iterat super eamdem materiam, vel ad minus inutiliter facit. Sed qui confessus est alii sacerdoti, tenetur iterum confiteri proprio sacerdoti, si petat ; quia non est absolutus ab obedientia qua ei tenetur ad hoc. Ergo non potest licite fieri quod alii quam proprio sacerdoti confiteatur. 428. — SED CONTRA. Ea quæ sunt ordinis possunt habenti similem ordinem committi ab eo qui illa4 facere potest. Sed superior, ut Episcopus, potest audire confessionem illius qui est de parochia alicujus presbyteri ; quia etiam aliquando aliqua sibi reservat, cum sit ipse5 principalior rector. Ergo et potest committere alicui sacerdoti alteri quod ipse audiat. 429. — Præterea. Quidquid potest inferior, potest superior. Sed ipse sacerdos potest dare licentiam suo parochiano quod alteri confiteatur. Ergo multo fortius hoc superior ejus potest. 430. — Præterea. Potestatem quam habet sacerdos in populo, habet ab Episcopo6. Sed ex illa potestate potest confessionem 1. F. om. « aliquis ». — 2. F. « obtinere ». — 3. F. e potest ». — 4. L. « ea » — 5. N. L. om. « ipse ». — 6. N. « Episcopus ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. Ill 903 audire. Ergo et eadem ratione alius, cui Episcopus potestatem concedet1. 431. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod gratia quæ in sacramentis datur, a capite in membra descendit. Et ideo ille solus est minister sacramentorum, in quibus gratia datur, qui habet ministerium super corpus Christi verum : quod solius sacerdotis est qui consecrare eucharistiam potest. Et ideo, cum in sacramento pœnitentiæ gratia conferatur, solus sacerdos est minister hujus sacramenti. Et ideo ei soli facienda est sacramentalis confessio quæ ministro Ecclesiæ fieri debet. 432. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Jacobus loquitur ex præsuppositione divinæ institutionis. Et quia divinitus insti­ tutio præcesserat de confessione sacerdotibus facienda per hoc quod eis potestatem remittendi peccata in Apostolis dedit, ut patet Joan, xx, 22, 23, ideo intelligendum est quod Jacobus sacerdotibus confessionem esse faciendam monuit. 433. — Ad secundum dicendum quod baptismus est magis sacramentum necessitatis quam pœnitentiæ sacramentum2 quoad confessionem, et absolutionem ; quia quandoque baptis­ mus prætermitti non posset sine periculo salutis æternæ, ut patet in pueris, qui nondum3 habent usum rationis. Sed non est ita de confessione et absolutione, quæ tantum ad adultos pertinet4, in quibus contritio cum proposito confitendi et desi­ derio absolutionis sufficit ad liberandum a morte æterna. Et ideo non est simile de baptismo et confessione. 434. — Ad tertium dicendum quod, sicut dictum est (d. 15, 59), in satisfactione non solum attendenda est quantitas pœnæ, sed etiam virtus ejus secundum quod est pars sacramenti. Et sic requirit sacramentorum dispensatorem, quamvis etiam ab alio quam a sacerdote quantitas pœnæ taxari possit. 435. — Ad quartum dicendum quod cognoscere vultum pecoris ad duo necessarium est5. Primo ad hoc6 quod coordinelur gregi Christi. Et sic cognoscere vultum pecoris pertinet ad curam et sollicitudinem pastoralem quæ incumbit quandoque illis qui non sunt sacerdotes. Secundo ad hoc quod provideatur ei conveniens medicamentum salutis. Et sic cognoscere vultum pecoris pertinet ad eum cujus est medicamentum salutis, scilicet sacramentum eucharistiæ et alia præbere, scilicet ad sacerdotem. Et ad talem cognitionem pecoris confessio ordinatur. 1. N. L. « concedit ». — 2. L. « pænitentia ». — 3. L. « non ». — 4. L. « per­ tinent ». — 5. L. « potest necessarium esse ». — 6. L. om. « ad hoc ». 904 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 436. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut baptismus est sacramentum necessitatis, ita et pænitentia. Baptismus autem qui est sacramentum necessitatis, habet duplicem ministrum : unum cui ex officio baptizare incumbit, scilicet sacerdotem ; alium cui ratione necessitatis dispensatio baptismi committitur. Et ita etiam minister pœnitentiæ cui confessio est facienda ex officio, est sacerdos ; sed in necessitate etiam laicus vicem sacerdotis supplet, ut ei confessio fieri possit. 437. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in sacramento pœnitentiæ non solum est aliquid ex parte ministri, scilicet absolutio et satisfactionis injunctio ; sed etiam aliquid esi ex parte ipsius qui suscipit sacramentum : quod est etiam de essentia sacramenti, sicut contritio et confessio. Satisfactio autem jam incipit esse a ministro inquantum eam injungit, et a pcenitente inquantum eam implet. Et ad plenitudinem sacramenti utrumque debet concurrere quando possibile est. Sed quando necessitas imminet, debet facere pœnitens quod ex parte sua est, scilicet conteri et confiteri cui potest : qui quamvis sacramentum perfi­ cere non possit, ut faciat id quod est ex parte sacerdotis, abso­ lutionem scilicet, tamen defectum1 sacerdotis Summus : acerdos supplet. 438. — Nihilominus confessio laico ex desiderio sacerdotis facta, sacramentalis est quodammodo, quamvis non sit sacramentum perfectum, quia deest ei id quod est ex parte sacerdotis. 439. — Ad secundum dicendum quod quamvis laicus non sit judex ejus qui ei2 confitetur absolute, tamen ratione necessi­ tatis accipit judicium super eum3, secundum quod confidens ex desiderio sacerdotis se ei subdit. 440. — Ad tertium dicendum quod per sacramenta homo non solum Deo, sed etiam4 Ecclesiæ oportet quod reconcilietur. Ecclesiæ autem reconciliari non potest nisi sanctificatio Ecclesiæ5 ad eum perveniat. 441. — In baptismo autem sanctificatio Ecclesiæ ad hominem pervenit per ipsum elementum exterius adhibitum, quod « verbo vitæ » sanctificatur secundum formam Ecclesiæ a quocumque. Et ideo ex quo semel baptizatus est a quocumque, non oportet quod iterum baptizetur. 442. — Sed in pænitentia Ecclesiæ sanctificatio non pervenit ad hominem nisi per ministrum ; quia non est ibi aliquod « ele­ mentum corporale exterius adhibitum, quod ex sanctificatione invisibilem gratiam conferat. » Et ideo quamvis ille qui laico 1. αβγζη « effectum ». — 2. L. « sibi ». — 3. F. ad. « scilicet ». — 4. L. om. « etiam ». — 5. N. om. « Ecclesiæ ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. Ill j, : ►· » 905 confessus1 in articulo necessitatis, consecutus sit veniam a Deo, eo quod propositum confitendi quod secundum mandatum Dei concepit2, sicut potuit implevit ; non tamen adhuc Ecclesiæ reconciliatus est, ut ad sacramenta Ecclesiæ admitti debeat, nisi prius a sacerdote absolvatur : sicut ille qui baptismo flami­ nis baptizatus3 ad eucharistiam non admittitur. Et ideo oportet quod iterum confiteatur sacerdoti, cum copiam habere potuerit. Et præcipue quia, ut dictum est (437) sacramentum pœniten­ tiæ perfectum non fuit. Unde oportet quod perficiatur, ut ex ipsa perceptione sacramenti pleniorem effectum consequatur ; et ut mandatum de pœnitentiæ sacramento recipiendo impleat. 443. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod per peccatum veniale homo nec a Deo nec a sacramentis Ecclesiæ separatur. Et ideo non indiget novæ gratiæ collatione ad ejus dimissionem, neque4 indiget reconciliatione ad Ecclesiam5, Et propter hoc non oportet quod venialia aliquis sacerdoti confiteatur : quia ipsa confessio laico facta, sacramentale quod­ dam est, quamvis non sit sacramentum perfectum, et6 ex cari­ tate procedens. Et talibus7 natum est veniale remitti, sicut per tunsionem pectoris et per8 aquam benedictam. 444. — Et per hoc patet solutio AD PRIMUM ; quia venialia non indigent sacramenti perceptione ad dimissionem sui, sed sufficit ibi aliquod sacramentale, ut aqua benedicta vel9 aliquid hujusmodi. 445. — Ad secundum dicendum quod extrema unctio non datur directe contra veniale, nec aliquod sacramentum, ut supra (d. 3, q. 1, a. 1, sol. 4) dictum est. 446. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod alia sacramenta non consistunt in hoc quod ad sacramentum acce­ dens aliquid agat, sed solum ut recipiat : sicut patet in baptismo, et hujusmodi. Sed actus recipientis requiritur ad percipiendum utilitatem sacramenti in eo qui est « suæ voluntatis arbiter consti­ tutus », quasi removens prohibens, scilicet fictionem. 447. — Sed in pænitentia actus accedentis ad sacramentum est de substantia sacramenti, eo quod contritio, confessio et10 satisfactio sunt pœnitentiæ partes, quæ sunt actus pœnitentis. Actus autem nostri, cum in nobis principium habeant, non possunt nobis ab alio dispensari nisi per imperium. Unde oportet quod ille qui dispensator hujus sacramenti constituitur, sit talis qui possit imperare aliquid agendum. Imperium autem non 1. Ed. ad. « est ». — 2. L. « percepit ». — 3. Ed. ad. « est ». — 4. Ed. « nec ».— 5. L. « reconciliari Ecclesiæ ». — 6. N. ad « est ». — 7. N. « per talia ». — 8. L. om. « per ». — 9. L. « et ». — 10. Ed. om. « et ». 906 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM competit alicui in alium, nisi qui habet super eum jurisdictionem. Et ideo de necessitate hujus sacramenti est non solum ut minister habeat ordinem, sicut in aliis sacramentis, sed etiam quod habeat jurisdictionem. Et ideo sicut ille qui non est sacerdos non potest hoc sacramentum conferre, ita nec ille qui non habet jurisdictionem. Et propter hoc oportet sicut sacerdoti, ita proprio sacerdoti confessionem fieri. Cum enim sacerdos non absolvat nisi ligando ad aliquid faciendum, ille solus potest absolvere qui potest per imperium ad aliquid faciendum ligare. 448. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Gregorius loqui­ tur de illis monachis qui jurisdictionem habent, utpote quibus alicujus parochiæ cura est commissa : de quibus aliqui dicebant, quod hoc ipso quod monachi erant, non poterant absolvere et poenitentias injungere : quod falsum est. 449. — Ad secundum dicendum quod sacramentum eucha­ ristiae non requirit imperium in aliquem hominem. Secus autem est in hoc sacramento, ut dictum est (447). El ideo ratio non sequitur. Et tamen non licet eucharistiam ab alio quam a pro­ prio sacerdote accipere, quamvis verum sit sacramentum quod ab eo percipitur. 450. — Ad tertium dicendum quod electio discreti sacer­ dotis non est nobis commissa, ut nostro arbitrio facienda, sed de licentia superioris, si forte proprius sacerdos esset minus idoneus ad apponendum peccato salutare remedium. 451. — Ad quartum dicendum quod quia prælatis incumbit sacramenta dispensare, quæ non nisi mundi tractare debent, ideo concessum est eis a jure quod possunt sibi eligere proprios confessores, qui quantum ad hoc sunt eis superiores. Sicut etiam unus medicus ab alio curatur, non inquantum est1 medicus, sed inquantum est2 infirmus. 452. — Ad quintum dicendum quod in casibus illis in quibus probabiliter timet pœnitens periculum sibi vel sacerdoti ex confessione ei facta, debel recurrere ad superiorem, vel ab eodem petere licentiam alteri confitendi. Quod si licentiam habere non possii, idem est judicium quod de illo qui non habet copiam sacer­ dotis. Unde magis debet eligere3 laico confiteri. Nec in hoc trans­ greditur aliquis præcepium Ecclesiæ; quia præcepta juris posi­ tivi non se extendunt ultra intentionem præcipientis quæ est finis præcepti. Hæc autem est caritas secundum Apostolum (/ Tim., i, 5). Nec iterum fit aliqua injuria sacerdoti ; quia « privilegium meretur amittere qui concessa sibi abutitur potes­ tate. » (Decret. causa 11, 9 3, c. 63 ; L. 187, 862.) 1. L. om. « est ». — 2. L. om. « est ». — 3. αβγδςζηθι « diligere », contra κ et ed. DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO HI, ART. Ill 907 453. — Ad sextum dicendum quod in hoc quod oportet proprio sacerdoti confiteri, non arctatur via salutis, sed sufficiens ad salutem via statuitur. Peccaret autem sacerdos, si non esset facilis ad praebendam licentiam confitendi alteri ; quia multi sunt adeo infirmi quod potius sine confessione morerentur quam tali sacerdoti confiterentur. Unde illi qui sunt nimis solliciti ut conscientias subditorum per confessionem sciant, multis «laqueum damnationis1 injiciunt » (I Cor., vn, 35), et per conse­ quens sibi ipsis. 454. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacer­ dos aliquis potest dupliciter impediri ne alicujus confessionem audiat. Uno modo propter defectum jurisdictionis ; alio modo propter impedimentum executionis ordinis, sicut excommunicati et degradati et hujusmodi. Quicumque autem habet jurisdictionem, potest ea quæ sunt jurisdictionis committere. Et ideo si aliquis impediatur quod alterius confessionem audire non possit per jurisdictionis defec­ tum, potest sibi per quemcumque jurisdictionem habentem immediatam in illos committi quod confessionem audiat et absolvat, sive per ipsum sacerdotem, sive per Episcopum, sive per Papam. Si autem propler executionis ordinis impedimentum audire , non possit, potest sibi concedi quod confessionem audiat per eum qui impedimentum amovere potest. 455. — AD PRIMUM ergo dicendum quod præjudicium non fit alicui nisi ei2 subtrahatur quod est in favorem ipsius indul­ tum, jurisdictionis. Omnis3 autem potestas non est commissa alicui homini in favorem suum, sed in utilitatem plebis et ad4 honorem Dei. Et ideo si superioribus prælatis expedire videatur ad salutem plebis et ad honorem Dei promovendum, quod aliis quæ sunt jurisdictionis committant, in nullo fit præjudicium inferioribus prælatis, nisi illis qui « quærunl quæ sua sunt, non quæ Jesu Christi » (Philip., n, 21) et qui gregi5 præsunt, non « ut eas6 pascant, sed ut ab eis7 pascantur. » (Ezech., xxxiv. 2, 8.) 456. — Ad secundum dicendum quod rector Ecclesiæ debet vultum pecoris sui agnoscere dupliciter. Uno modo per sollicitam exterioris conversationis considera­ tionem, qua invigilare debet super gregem sibi commissum. Et in hac cognitione non oportet quod credat subdito ; sed certitu­ dinem facti, inquantum potest, inquirat. 1. L. om. « damnationis ».— 2. Ed. om. « ei ». — 3. Ed. om. « omnis ».— 4. ςζη L. om. « ad ». — 5. N. ad. « ovium ». — 6. Ed. « eum » ; L. α eos ». — 7. Ed. « eo ». 4 I' 908 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 457. — Alio modo per confessionis manifestationem. Et quantum ad hanc cognitionem non potest majorem certitu­ dinem accipere quam ut subdito credat, quia hoc est ad subve­ niendum conscientiæ ipsius. Unde in foro confessionis creditur homini et pro se et contra se, non autem in foro exterioris judicii. Et ideo ad hanc cognitionem sufficit quod credat subdito dicenti se alteri absolvere valenti confessum fuisse. Et sic patet quod talis cognitio pecoris per privilegium alicui indultum de confes­ sione audienda non impeditur. 458. — Ad tertium dicendum quod inconveniens esset si duo æqualiter super eamdem plebem constituerentur. Sed quod duo quorum unus alio principalior est super eamdem plebem constituantur, non est inconveniens. Et secundum hoc super eamdem plebem immediate sunt et sacerdos parochialis et Epis­ copus et Papa; et quilibet eorum potest ea quæ sunt jurisdic­ tionis ad ipsum pertinentia, alteri committere. 459. — Sed si superior committat qui et principalior est, dupliciter potest committere. Aut ita quod eum vice sui consti­ tuat : sicut Papa et Episcopus suos pœnitentiarios constituunt. Et tunc talis est principalior quam inferior prælatus : sicut pœnitentiarius Papae quam Episcopus et pœnitentiarius Episcopi quam sacerdos parochialis ; et magis tenetur ei confltens obedire. 460. — Alio modo ut eum coadjutorem illius sacerdotis consliluat. Et quia coadjutor ordinatur ad eum cui coadjutor datur, ideo coadjutor1 est minus principalis. Et ideo pœnitens non tantum obedire tenetur ei quantum proprio sacerdoti. 461. — Ad quartum dicendum quod nullus tenetur confiteri peccata quæ non habet. Et ideo si aliquis pœnitentiario Episcopi, vel alteri ab Episcopo commissionem habenti confessus fuerit, cum sint sibi2 dimissa peccata et quoad Deum et quoad Eccle­ siam, non tenetur ea confiteri proprio sacerdoti, quantumcumque petat. Sed propter statum Ecclesiæ de confessione facienda « proprio sacerdoti semel in anno », eodem modo se debet habere sicut ille qui habet solum venialia. Talis enim debet solum venialia confiteri, ut Quidam dicunt ; vel etiam3 profiteri se a peccato mortali immunem. Et sacerdos in foro conscientiæ ei credere tenetur. 462. — Si tamen iterum confiteri teneretur, non frustra primo confessus fuisset ; quia quanto pluribus sacerdotibus confitetur quis, tanto plus de poena ei remittitur4, tum ex erubescentia con­ fessionis quæ in poenam satisfactoriam computatur, tum ex vi clavium. Unde toties posset aliquis confiteri quod ab omni poena 1. F. « adjutor. ». — 2. N. ad. « ei ». — 3. L. om. « etiam ». — 4. Ed. « remittetur ». , | I | DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. IV 909 liberaretur. Nec reiteratio facit injuriam sacramento, nisi illi in quo sanctificatio adhibetur vel per caracteris impressionem, vel per materiæ consecrationem : quorum neutrum est in poeni­ tentia. Unde bonum est quod ille qui auctoritate Episcopi confessionem audit, inducat confltentem quod confiteatur pro­ prio sacerdoti. Quod si noluerit, nihilominus eum absolvere debet. ARTICULUS IV [!] 463. - - AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD CONFESSIO ESSE NON POSSIT INFORMIS. 1. Ecdi. enim1 xvn, 26, dicitur : « A mortuo, velul qui non est, perit confessio. » Sed ille qui non habet caritatem, est mor­ tuus ; quia ipsa est animæ vita. Ergo absque caritate non potest esse confessio. 2. Præterea. Confessio dividitur contra contritionem et satis­ factionem. Sed contritio et2 satisfactio nunquam possunt extra caritatem fieri. Ergo nec confessio. 3. Præterea. In confessione oportet quod os cordi concordet ; quia hoc ipsum nomen confessionis requirit. Sed ille qui adhuc manet in affectu peccati quod confitetur, non habet cor ori conforme ; quia corde peccatum tenet quod ore damnat. Ergo talis non confitetur. 464. — SED CONTRA. Quilibet tenetur ad confessionem mortalium. Sed si aliquis semel confessus est etiam in mortali existens, non tenetur ulterius ad confitendum eadem peccata ; quia cum nullus sciat se caritatem habere, nullus sciret se confessum fuisse. Ergo non est de necessitate confessionis quod sit caritate formata. [II] [De duob. præcep. Carit, c. 4 ; De sex artic. a.-6.] 465. — ULTERIUS. Videtur quod non oporteat confes­ sionem ESSE INTEGRAM, UT SCILICET OMNIA PECCATA UNI SACER­ DOTI CONFITEATUR ALIQUIS. 1. Quia erubescentia facit ad diminutionem pœnæ. Sed quanto pluribus sacerdotibus quis confitetur tanto majorem erubes­ centiam patitur. Ergo fructuosior erit confessio, si pluribus sacer­ dotibus dividat. 1. L. om. « enim ». — 2. N. om. « et ». I' I’ 910 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM |j Î |i Ï. e 2. Præterea. Confessio ad hoc necessaria est in pœnitentia, ut pœna secundum arbitrium sacerdotis peccato taxetur. Sed sufficiens pœna potest imponi a sacerdotibus de diversis peccatis. Ergo non oportet uni sacerdoti omnia peccata confiteri. 3. Præterea. Potest contingere quod post confessionem factam et satisfactionem perfectam recordetur quis alicujus peccati mortalis quod dum confitebatur in memoria non habebat ; et tunc copiam proprii sacerdotis cui primo confessus fuerit, habere non poterit. Ergo poterit illud solum peccatum alteri confiteri. Et sic diversa peccata diversis sacerdotibus confitebitur. 4. Præterea. Sacerdoti non debet fieri confessio de peccatis nisi propter absolutionem. Sed quandoque sacerdos qui confessionem audit, potest de quibusdam peccatis absolvere, non de omnibus. Ergo ad minus in tali casu non oportet quod confessio sit integra. 466. — SED CONTRA. Hypocrisis est impedimentum pœnitentiæ, ut in praecedenti dist. (249) dictum est. Sed dividere confessionem, « ad hypocrisim pertinet », ut Augustinus dicit (in lib. De vera et falsa Pœnil. c. 15, n. 31 ; L. 40, 1125). Ergo confessio debet esse integra. 467. — Præterea. Confessio est pœnitentiæ pars. Sed pœnitentia debet esse integra, ut in 15 d.1 Magister ostendit. Ergo et confessio. ί [III] il I | Ii j , i j1 jij 1 '|| jj I [Quodl. Ir q. 6, a. 1.] 468. — ULTERIUS. Videtur quod possit per alium ouis CONFITERI VEL PER SCRIPTUM. 1. Quia confessio ad hoc necessaria est, ut per eam conscientia pœnitentis sacerdoti pandatur. Sed homo potest etiam |i per alium vel per scriptum suam conscientiam sacerdoti mani« festare. Ergo sufficit per scriptum vel per alium confiteri. j 2. Præterea. Quidam non intelliguntur a propriis sacerdotibus ‘ ? propter linguæ diversitatem ; et tales non possunt nisi per alios llj confiteri. Ergo non est de necessitate sacramenti quod per seipIsum quis confiteatur. Et ita videtur quod si per alium quis i confessus fuerit qualitercumque, sufficiat ei ad salutem. jj 3. Præterea. De necessitate sacramenti est quod homo proprio II sacerdoti confiteatur, ut ex dictis (446-53) patet. Sed aliquando j proprius sacerdos est absens, cui non potest pœnitens propria i voce loqui ; posset autem per scriptum suam conscientiam ei j manifestare. Ergo videtur quod per scriptum ei suam conscienI1 tiam transmittere debeat. ( || 1. Ed. < in 20 d. > ; F. in nota · d. XX >. — DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. IV 911 469. — SED CONTRA. Homo tenetur ad confessionem pecca­ torum, sicut ad confessionem fidei. Sed confessio fidei est ore facienda, ut patet Rom., x, 10. Ergo et confessio peccatorum. 470. — Præterea. Qui per seipsum peccavit, per seipsum debet poenitere. Sed confessio est pœnitentiæ pars. Ergo pœni­ tens debet confiteri propria voce. [VI] 471. — ULTERIUS. — Videtur QUOD ILLÆ CONDITIONES SEXDECIM QUÆ A MAGISTRIS ASSIGNANTUR, HIS VERSIBUS CON- TENT7E, NON REQUIRANTUR AD CONFESSIONEM : Sit simplex, humilis confessio, pura, fidelis, Atque frequens, nuda, discreta, libens, verecunda, Integra, secreta, lacrimabilis, accelerata, Fortis et accusans, et sit parere parata, 1. Fides enim et simplicitas et fortitudo sunt per se virtutes. Ergo non debent poni confessionis conditiones. 2. Præterea. Purum est quod non habet permixtionem : similiter simplex compositionem et mixtionem aufert. Ergo superflue utrumque ponitur. 3. Præterea. Peccatum semel commissum nullus tenetur confiteri nisi semel. Ergo si homo peccatum non iterat, non oportet quod sit pœnitentia frequens. 4. Præterea. Confessio ordinatur ad satisfactionem. Sed satis­ factio quandoque est publica. Ergo et confessio non semper debet esse secreta. 5. Præterea. Illud quod non est in potestate nostra, non requiritur a nobis. Sed lacrimas emittere non est in potestate nostra. Ergo non requiritur a confitente. 472. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod confessio est actus virtutis et pars sacramenti. Secundum autem quod est actus virtutis, est actus meritorius proprie. Et sic confessio non valet sine caritate quæ est princi­ pium merendi. 473. — Sed secundum quod est pars sacramenti, sic ordinat confitentem ad sacerdotem qui habet claves Ecclesiæ, qui per confessionem conscientiam confitentis cognoscit. Et secundum hoc confessio etiam potest esse in eo qui non est contritus, quia potest peccata sua sacerdoti innotescere1 et clavibus Ecclesiæ se subjicere. Et quamvis tunc non percipiat absolutionis fructum, tamen recedente fictione percipere incipiet : sicut2 etiam est 1. N. « manifestare », L. « confiteri sacerdoti ». — 2. L. < Et sic ». 912 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM in aliis sacramentis. Unde non tenetur iterare confessionem qui fictus accedit, sed tenetur postmodum fictionem suam confiteri. 474. — AD PRIMUM ergo dicendum quod auctoritas illa intelligenda est quantum ad fructum confessionis percipiendum, quem nullus extra caritatem existens percipit. 475. — Ad secundum dicendum quod contritio et satisfactio fiunt Deo, sed confessio fit homini. Et ideo de ratione contri­ tionis et satisfactionis est quod homo sit Deo per caritatem unitus, non autem de ratione confessionis. 476. — Ad tertium dicendum quod ille qui peccata quæ habet, narrat, vere loquitur. Et sic cor concordat verbis quantum ad substantiam confessionis, quamvis cor discordet a confessionis fine. 477. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in medicina corporali oportet quod medicus non solum unum morbum contra quem medicinam dare debet, cognoscat ; sed etiam universaliter totam habitudinem ipsius infirmi ; eo quod unus morbus ex adjunctione alterius aggravatur, et medicina quæ uni morbo competeret,, alteri nocumentum praestaret. 478. — Et similiter est in peccatis ; quia unum aggravatur ex adjunctione alterius ; et illud quod uni peccato esset conveniens medicina, alteri incentivum præstaret, cum quandoque aliquis contrariis peccatis infectus sit, ut Gregorius in Pastorali (P. m, c. 3 ; L. 77, 54) docet. Et ideo de necessitate confessionis est quod homo omnia peccata confiteatur quæ in memoria habet : quod si non facit non est confessio, sed confessionis simulatio. 479. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etsi erubescentia sit multiplicior quando dividit diversa peccata diversis, tamen omnes simul non sunt ita magnæ1 sicut illa una qua quis omnia peccata sua simul confitetur ; quia unum peccatum per se consi­ deratum non ita demonstrat malam dispositionem peccantis, sicut quando cum pluribus aliis consideratur ; quia in unum peccatum aliquis quandoque ex ignorantia vel infirmitate labitur ; sed multitudo peccatorum demonstrat malitiam pecccantis, vel magnam corruptionem ejusdem. 480. — Ad secundum dicendum quod poena a diversis sacer­ dotibus imposita non esset sufficiens; quia quilibet consideraret tantum unum peccatum per se, et non gravitatem ipsius quam habet ex adjunctione alterius ; et quandoque pæna quæ contra unum peccatum daretur, esset promotiva alterius peccati. 481. — Et præterea. Sacerdos confessionem audiens vicem Dei gerit. Et ideo debet ei hoc modo fieri confessio sicut fit Deo 1. L. ad. « erubescenti® ». DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. IV 913 in contritione. Unde sicut non esset contritio, nisi quis de omni­ bus conteretur, ita non esset confessio, nisi quis de omnibus quæ memorise occurrunt1, confiteatur. e 482. — Ad tertium dicendum quod Quidam dicunt quod quando aliquis recordatur eorum quæ prius oblitus fuit2, debet iterum etiam ea quæ confessus fuerat confiteri ; et præcipue si non potest eumdem habere cui ante confessus fuerat, qui omnia cognoscit, ut totius culpæ quantitas uni sacerdoti inno­ tescat. 483. — Sed hoc non videtur necessarium ; quia peccatum habet quantitatem et ex seipso et ex adjunctione alterius. Pec­ catorum autem de quibus confessus est, manifestavit quanti­ tatem quam ex seipsis habent. Ad hoc autem quod sacerdos utramque quantitatem hujus peccati cujus fuerat3 [oblitus] cognoscat, sufficit quod hoc peccatum confitens dicat expli­ cite, et alia in generali, dicendo quod cum alia multa confite­ retur, hujusmodi oblitus fuit. 484. — Ad quartum dicendum quod etiamsi sacerdos non possit de omnibus absolvere, tamen4 tenetur sibi omnia confiteri, ut quantitatem totius culpæ cognoscat, et de illis de quibus non potest absolvere ad superiorem remittat. 485. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod con­ fessio non solum est actus virtutis, sed etiam pars sacramenti. Quamvis autem ad eam secundum quod est actus virtutis, suffi­ ceret qualitercumque fieret, etsi non esset tanta difficultas in uno modo sicut in alio ; tamen, secundum quod est pars sacra­ menti, habet determinatum actum, sicut et alia sacramenta habent determinatam materiam. Et sicut in baptismo ad signi­ ficandam interiorem ablutionem assumitur illud elementum cujus est maximus usus in abluendo ; ita in actu sacramentali ad manifestandum ordinate assumitur ille actus quo maxime consuevimus manifestare, scilicet per proprium verbum. Alii enim modi sunt inducti in supplementum istius. 486. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in baptismo non sufficit qualitercumque abluere, sed per elementum deter­ minatum ; ita nec in pœnitentia sufficit qualitercumque peccata manifestare, sed oportet quod per actum manifestentur. 487. — Ad secundum dicendum quod in eo qui usum linguæ non habet, sicut mutus, vel qui est alterius linguæ, sufficit quod per scriptum aut5 nutum aut interpretem confiteatur, quia non 1. L. « occurrerint ». — 2. L. « erat ». — 3. αβγέζηθι « hujus peccati cujus peccatum fuerat », om. « oblitus », sed €ζθ ad. post, manu · κ « Ad hoc autem, qtiod sacerdos utramque quantitatem hujus peccati cognoseatX— 4. Ed. om. «tamen ». — 5. L. ad. « per ». 914 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM exigitur ab homine plus quam possit ; quamvis homo non debeat baptismum accipere nisi in aqua, quia aqua est omnino ab exterioji et nobis ab alio exhibetur. Sed actus confessionis est a nobis. El ideo, quando non possumus uno modo, debemus secun­ dum quod possumus confiteri. 488. — Ad tertium dicendum quod in absentia proprii sacer­ dotis potest etiam laico fieri confessio. Et ideo non oportet quod per scriptum fiat ; quia plus pertinet ad necessitatem confessionis actus quam ille cui fit confessio. 489. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod dic­ tarum conditionum quædam sunt de necessitate confessionis, quædam de bene esse ipsius. Ea autem quæ sunt de necessitate confessionis vel competunt ei secundum quod est actus virtutis, vel secundum quod est pars sacramenti. Si primo modo : aut ratione virtutis in genere ; aut ratione specialis virtutis, cujus est actus ; aut ex ipsa ratione actus1. 490. — Virtutis in genere sunt quatuor conditiones, ut in II Eth. (β 3. 1105a, 31 ; 1. 4, n. 283) dicitur. Prima est ut aliquis sit « sciens ». Et quantum ad hoc confessio dicitur esse « discreta », secundum quod in actu omnis virtutis prudentia requiritur. Est autem hæc discretio ut majora cum majori pondere confiteatur. Secunda conditio est ut sit « eligens », quia actus virtutum debent esse voluntarii. Et quantum ad hoc dicit2 « libens ». Tertia conditio est ut « propter hoc », scilicet3 debitum finem operetur. Et quantum ad hoc dicit quod debet esse pœnitentia « pura », ut scilicet recta sit intentio. Quarta est ut « immobiliter operetur ». Et quantum ad hoc dicit quod debet esse « fortis », ut scilicet propter verecundiam non dimittat. 491. — Est autem confessio actus pœnitentiæ virtutis : quæ quidem primo initium sumit in horrore turpitudinis peccati. Et quantum ad hoc confesssio debet esse « verecunda », ut scilicet non se jactet de peccatis propter aliquam sæculi vanitatem admixtam. Secundo progreditur ad dolorem de peccato commisso. Et quantum ad hoc debet esse « lacrimabilis ». Tertio in abjectione sui terminatur. Et quantum ad hoc debet esse « humilis », ut se miserum confiteatur et infirmum. 492. — Sed ex propria ratione hujus actus qui est confessio, habet quod sit manifestativa : quæ quidem manifestatio per 1. Ed. « Ex ipsa autem ratione actus virtutis etc. ». — 2. η om. sequentia usque ad « quod debet esse pura » om. etiam « pœnitentia ». — 3. Ed. om. α hoc, scilicet » DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. V 915 quatuor impediri potest. Primo per falsitatem. Et quantum ad hoc dicit « fidelis », idest vera. Secundo per obscuritatem. Et contra hoc dicit « nuda », ut non involvatur obscuritate verborum. Tertio per verborum multiplicationem. Et contra hoc dicit quod sit1 « simplex », ut non recitet in confessione nisi quod ad quantitatem peccati pertinet. Quarto2 ut non subtrahatur aliquid de his quæ manifestanda, sunt. Et contra hoc dicit « integra ». 493. — Secundum autem quod confessio est pars sacramenti, sic concernit judicium sacerdotis qui est minister sacramenti. Unde oportet quod sit « accusans » ex parte confitentis; « parere parata » per comparationem ad sacerdotem ; « secreta » quantum ad conditionem fori, in quo de occultis conscientiæ agitur. 494. — Sed de bene esse confessionis est quod sit « frequens » ; et quod sit « accelerata », ut scilicet statim etiam3 confiteatur. 495. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est incon­ veniens quod conditio unius virtutis in actu alterius inveniatur, qui ab ipsa imperatur ; vel quia medium quod est unius virtutis principaliter, etiam aliæ virtutes per participationem habent. 496. — Ad secundum dicendum quod hæc conditio, « pura », intentionis excludit perversitatem, a qua homo mundatur ; sed « simplex », alieni admixtionem. 497. — Ad tertium dicendum quod hoc non est de necessitate confessionis, sed de bene esse. 498. — Ad quartum dicendum quod propter scandalum aliorum qui possunt ex peccatis auditis ad malum inclinari, non debet confessio fieri in publico, sed in occulto. Ex poena autem satisfactoria non scandalizatur ita aliquis ; quia quan­ doque pro parvo vel nullo peccato similia opera satisfactoria fiunt. 499. — Ad quintum dicendum quod intelligendum est de lacrymis mentis. ARTICULUS V [I] [Infra d. 18, 77-102 ; d. 22, 114-7, 3 ; IV Cg„ c. 71 ; Quodl. IV q. 7, a. 1 ; ps. 31.] 500. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CONFESSIO NON LIBERET A MORTE PECCATI. 1. Confessio emin contritionem sequitur. Sed contritio suffi1. L. om. « quod sit ». — 2. F. ad. « per substractionem ». — 4. RAL. om. « etiam » ; RA. « ut scilicet sæpe et cito » ; ζηβκ « et ista » ; 174 « ista etiam » et ίζθΐΚ om. « statim ». 916 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM cienter delet culpam. Ergo confessio non liberat a morte pec­ cati. 2. Præterea. Sicut mortale est culpa, ita etiam veniale. Sed per confessionem « fit veniale quod prius erat1 mortale », ut in ■ Littera (6) dicitur. Ergo per confessionem non remittitur culpa, sed culpa in culpam mutatur. 501. — SED CONTRA2. Confessio est pars sacramenti pcenitentiæ. Sed poenitentia a culpa liberat. Ergo et confessio. [II] [Supra 361, 462 ; d. 18, 91-102 ; d. 22, 114-5, 3 ; IV Cg. c. 72; Orat. Dom. c. 9 ; Ps. 31.] 502. — ULTERIUS. Videtur OUOD CONFESSIO NON LIBERET ALIQUO MODO A PŒNA. 1. Quia peccato non debetur nisi poena æterna, vel tempo­ ralis. Sed poena æterna per contritionem dimittitur, poena autem temporalis per satisfactionem. Ergo per confessionem nihil dimittitur de poena. 2. Præterea. « Voluntas pro jacto reputatur », ut in Littera (2a) dicitur. Sed ille qui contritus est, habuit propositum confitendi. Ergo tantum valuit sibi3 sicut si fuisset confessus. Et ita per confessionem quam postea facit, nihil de poena dimittitur. 503. — SED CONTRA. Confessio poenam habet. Sed per alia opera poenalia expiatur pœna peccato debita. Ergo et per con­ fessionem. [III] 504. — ULTERIUS. Videtur quod non aperiat para­ disum. 1. Quia diversorum diversi sunt effectus. Sed apertio para­ disi est effectus baptismi. Ergo non est effectus confessionis. 2. Præterea. In id quod clausum est, ante apertionem intrari non potest. Sed ante confessionem moriens paradisum intrare potest. Ergo confessio non aperit paradisum. 505. — SED CONTRA. Confessio facit hominem subjici clavibus Ecclesiæ. Sed per eas aperitur paradisus. Ergo et per confessionem. * [IV] Λ 506. — ULTERIUS. Videtur quod confessionis effectus PONI non debeat quod tribuat spem SALUTIS. 1. L. « fuit ». — 2. L. ad. « est ». — 3. N. « ei ». i : DISTINCTIO XVII, QUÆSTIO III, ART. V t I ' . 1. Quia spes ex omnibus meritoriis actibus provenit. Et sic non videtur esse proprius effectus confessionis. 2. Præterea. Per tribulationem ad spem pervenimus, ut patet Rom., v, 3, 4. Sed tribulationem homo præcipue in satisfactione sustinet. Ergo tribuere spem salutis magis est satisfactionis quam confessionis. 507. — SED CONTRA. Per confessionem homo fit humilior el mitior, sicut in Littera (10) Magister dicit. Sed per hoc homo accipit spem salutis. Ergo confessionis effectus est tri­ buere spem, salutis. I r ' 508. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pœnitentia inquantum est sacramentum, præcipue in confessione perficitur ; quia per eam homo ministris Ecclesiæ se subdit, qui sunt sacramentorum dispensatores. Contritio enim votum confessionis annexum habet ; et satisfactio pro judicio sacerdotis cui fit confessio, taxatur. Et quia in sacramento pœnitentiæ gratia infunditur, per quam fit remissio peccatorum, sicut in baptismo ; ideo eo1 modo confessio ex vi absolutionis conjunctæ remittit culpam sicut et2 baptismus. 509. — Liberat enim baptismus a morte peccati non solum secundum quod actu suscipitur3, sed etiam secundum quod in voto habetur : sicut patet in illis qui jam sanctificati ad baptis­ mum accedunt. Et si aliquis impedimentum non præstaret, ex ipsa collatione baptismi gratiam consequeretur remittentem peccata, si prius sibi remissa non fuissent. 510. — Et similiter dicendum est de confessione, adjuncta absolutione4, quod, secundum quod in voto pœnitentis præcessit, a culpa liberavit ; postmodum autem in actu confessionis et absolutionis gratia augetur ; et etiam remissio peccatorum daretur, si præcedens dolor de peccatis non sufficiens ad contritio­ nem fuisset, et ipse tunc obicem gratiæ non præberet. Et ideo sicut de baptismo dicitur quod liberat a morte, ita et de confes­ sione dici potest. 511. — AD PRIMUM ergo dicendum quod contritio habet votum confessionis adjunctum5. Et ideo eo modo liberat a culpa pœnitenles sicut desiderium baptismi baptizandos. 512. — Ad secundum dicendum quod veniale non sumitur pro culpa, sed pro pœna de facili expiabili. Unde non sequitur quod culpa in culpam convertat6; sed penitus annihilat7. Dicitur enim veniale tripliciter. Uno modo ex genere, sicut verbum I ; i 917 1. Ed. « eodem ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « recipitur » ; L. « percipi­ tur ». — 4. L. « absolutioni ». — 5. L. « annexum ». — 6. F. L. « convertatur ». — 7. F. L. « annihilatur ». 918 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM otiosum. Alio modo ex causa, idest veniæ causam in se habens, sicut peccatum ex infirmitate. Alio modo ex eventu, sicut acci­ pitur hic, quia per confessionem hoc evenit quod de culpa praeterita homo veniam consequatur. 513. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod confessio simul cum absolutione habet vim liberandi a pœna dupliciler. Uno modo ex ipsa vi absolutionis. Et sic quidem liberat in voto existens a pœna aeterna, sicut et8 a culpa : quæ quidem pœna est pœna condemnans, et ex toto exterminans, a qua1 homo liberatus2, adhuc manet obligatus ad pœnam temporalem, secundum quod pœna est medicina purgans, ef promovens. Et hæc pœna restat in purgatorio patienda etiam his qui a pœna inferni liberati sunt : quæ quidem pœna est improportionata viribus pœnitentis in hoc mundo viventis3 ; sed per vim clavium in tantum diminuitur quod proportionata viribus pœnitentis remanet, ita quod satisfaciendo se in hac vita purgare potest. 514. — Alio modo diminuit pœnam ex ipsa natura actus confitenlis qui habet pœnam erubescentiæ annexam. Et ideo quanto aliquis pluries de eisdem peccatis confitetur, tanto magis pæna diminuitur. Et per hoc patet responsio4 AD PRIMUM. 515. — Ad secundum dicendum quod voluntas pro facto non reputatur in his quæ sunt ab alio, sicut est de baptismo — non enim valet voluntas suscipiendi baptismum sicut ipsius susceptio — sed reputatur voluntas pro facio in his quæ sunt omnino ab homine. Et iterum quantum ad præmium essentiale, non autem quantum ad pœnæ remotionem et hujusmodi, res­ pectu quorum attenditur meritum accidentaliter et secundario. Et ideo confessus et absolutus· minus in purgatorio punietur quam contritus tantum. 516. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod a paradisi introitu prohibetur aliquis per culpam et reatum pœnæ. Et quia hæc impedimenta confessio amovet, ut ex dictis (sol. 1 et 2) patet, ideo dicitur paradisum aperire. 517. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis baptis­ mus et pœniientia sint diversa sacramenta, tamen agunl in vi unius passionis Christi, per quam paradisi aditus5 est apertus. 518. — Ad secundum dicendum quod ante votum confes­ sionis paradisus clausus erat peccanti mortaliter, quamvis postea 1. L. « etiam ». — 2. N. « quia ». — 3. F. « viventi «. — 4. F. « solutio ». — 5. ζ « paradisus ». DISTINCTIO XVII, EXPOSITIO TEXTUS 919 per contritionem votum confessionis importantem, apertus sit etiam ante confessionem actualiter factum. Non tamen obsta­ culum reatus est totaliter remotum ante confessionem et satis­ factionem. 519. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod spes remissionis peccatorum non est nobis nisi per Christum. Et quia homo per confessionem se subjicit clavibus Ecclesiæ ex passione Christi virtutem habentibus, ideo dicitur quod confessio spem salutis tribuit. 520. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ex actibus non potest esse spes salutis principaliter, sed ex gratia Redempto­ ris. Et quia confessio gratiæ Redemptoris innititur, ideo spem saluiis tribuit non solum ut actus meritorius — sed ut sacramenti pars. 521. — Ad secundum dicendum quod tribulatio spem salutis tribuit per experimentum propriæ virtutis et purgationem a poena sed confessio etiam modo prædicto (519). EXPOSITIO TEXTUS 522. — « Dicunt enim quidam. » (2). Tertia opinio est quam Magister non tangit quod dimittitur1 culpa per contritionem sub conditione, scilicet si confiteatur. Sed hæc opinio minus habet de ratione quam aliæ ; quia status salutis non dependet ex futuro ; quia, sicut dicitur Eccle., xi, 3, « lignum ubi ceciderit, ibi erit ». Unde nihil est dictu quod homo ad statum salutis per dimissionem peccati reducatur sub condi­ tione confessionis simpliciter. 523. — « Votum pro operatione judicatur. » (2a) Hoc intelligendum est tam in bonis quam in malis, quando est votum ple­ num, ita quod nihil ab executione retardat nisi impotentia. Si autem operatio adjuncta addat aliquid ad voluntatem, sicut in illis operibus quæ habent in ipso actu delectationem volun­ tatem provocantem, tunc operatio addit etiam quantum ad meritum et2 demeritum substantiale. Alias non, sed semper addit3 operatio quantum ad aliquid adjunctum, quod est uti­ litas consequens actum in bonis ut effectus ejus, vel nocumentum in malis. 524. — « Non dicitur : Si ore ». (2b) Ergo videtur quod non requi­ ratur oris confessio. Et dicendum quod ipse gemitus habet votum vocalis confessionis adjunctum. 1. Ed. « dimittatur. ». — 2. Ed. * vel ». — 3. Ed. loco « semper addit » habent « superaddit ». ί 920 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 525. — « Nemo potest confiteri », (2c) scilicet confessione efïicaci ad salutem. 526. — « Quæ ut est vita corporis, etc. » (2c) Non oportet quod sit similitudo quantum ad omnia, sed solum quantum ad hoc quod sicut anima corpori sensum et motum præbet per hoc quod est in corpore, ita Deus animæ spiritualiter quam inhabitat per gratiam. 527. — « Non potest quisquam, etc. » (3a) Hæc tria purgantia sic distinguuntur ; quia baptismus purgat a culpa originali et actuali, sed pœnitentia quantum ad contritionem a culpa actuali tantum, confessio autem actu exercita directe a pœna. 528. — « Nemo dicat occulte », (3b) ita scilicet quod sacerdoti non manifestet. 529. — « Si erubui in conspectu, etc. » (3b) Job., xxxi, 33. Ergo videtur quod liceat publice confiteri. Et dicendum quod nostra littera quæ verior est, habet : « Si abscondi ut homo peccatum meum » ; ip quo negatur absconsio contra mandatum Dei facta. 530. — Sustinendo autem litteram quæ hic ponitur, dicendum quod non licet publice confiteri, nisi forte sit peccatum mani­ festum ; quia talis humilitas proximo præjudicaret, qui ex pec­ cato manifestato posset scandalizari. Sed satisfactio in mani­ festo facta quodammodo peccatum in conspectu populi confitetur. 531. — Vel dicendum quod loquitur de confessione facta in judicio et non de confessione sacramentali1. 532. — « Nullus debiti gravioris, etc. » (3c) Hæc auctoritas et sequens ostendunt quod sine satisfactione peccatum non dimittitur : quod etiam hæc opinio dicebat. 533. — « Quibusdam visum est, etc. » (5a) Hoc quod ponitur hic pro opinione, hæresis est, non quod explicite sit contra ali­ quem articulum vel præcedens vel sequens ad ipsum, sed im­ plicite aliquid contrarium fidei continet ; quia sequitur quod claves Ecclesiæ non sint necessariæ ad salutem. Et in talibus antequam determinetur per Ecclesiam quod ex eis sequitur2 aliquid contrarium fidei, non judicatur hæresis esse hæc opinio3. Et sic Magister et Gratianus hoc pro opi­ nione ponunt. Sed nunc post determinationem Ecclesiæ sub Innocentio III factam, hæresis reputanda est. 534. — « Revela viam tuam, etc. » (5b) Hic non loquitur de revelatione sacramentali, sed de revelatione quæ fit in supplicatione orationis. 535. — « Non dico ut confitearis ea, etc. » (5c). Qui enim confi­ tetur sacerdoti, non confitetur ei ut conservo, sed ut Deo. 1. Ed. om. « Vel dicendum quod loquitur de confessione facta in judicio et non de confessione sacramentali >. — 2. Ed. « sequatur ». — 3. Ed. om. « hæc opinio ». 1 ' I [ j i ' t ' ( i i DISTINCTIO XVII, gUJESTIO III, ART. IV 921 536. — « In se voluntariæ excommunicationis, etc. »(5d). Non quod aliquis seipsum excommunicare possit, sed excommunica­ tio hic large ponitur pro voluntaria cohibitione, qua aliquis se subtrahit a»sacris ex humilitate. 537. — « Justitia enim sola damnat. » (6a) Hæc loquitur Augus­ tinus ex hypothesi, idest si Deus tantum justitia uteretur contra nos sine misericordia ; quia ad gratiam ipsius post pec­ catum sine misericordia redire non possemus. 538. — « Quanto pluribus confitetur » (6b) : non dividens pec­ cata, sed integre omnibus. Consequitur autem majorem veniam saltem propter erubescentiam et sacerdotis intercessionem ; vel etiam ex vi clavium, ut Quidam dicunt. Sed de hoc in propin­ qua dist. dicetur. 539. — « Qui sciat ligare et solvere. » (7a) Hæc scientia, etsi1 non sit major, tamen tanta2 debet esse ut sciat distinguere inter peccatum et non peccatum, et peccatum mortale et veniale. Et si in aliquo esset dubitatio, posset ad discretiores recurrere. Ponuntur autem multæ conditiones aliæ, quæ ad confessorem3 requiruntur, ut confitentes alliciat, quæ his versibus continentur : Confessor dulcis, affabilis atque suavis, Prudens, discretus, mitis, pius atque benignus. 540 — « Non4 petat sacerdotes, etc. » (7b) ; quia tales executionem ordinis non habent et jurisdictione carent. Et loquitur de divisione per hæresim,aut5schisma, aut5 excommunicationem. 1. ζ « si ». — 2. 5. N. « vel per ». « creata ». — 3. N.« confessarium ». — 4. Textus « Nemo ». DISTINCTIO XVIII De remissione sacerdotis 1. — Hic quæri solet si peccatum omnino dimissum est a Deo per cordis contritionem, ex quo pœnitcns votum habuit confitendi, quid postea dimittatur ei a sacerdote. Video enim quo vinculo eum ligat, scilicet temporalis pœnæ, sed non a quo eum absolvat ; et ideo quæro : Ante poenitudinem quippe cordis anima rei maculam habet et fcetorem peccati, atque æternæ ultionis vinculo ligata existit. Si vero ante confes­ sionem per cordis contritionem Deus per seipsum sine ministerio sacer­ dotis et debitum omnino relaxat et animam interius purgat a conta­ gione1 et fœtore peccati, quid ergo mundat, quid dimittit sacerdos2 ? Ubi sunt claves illæ quas Dominus tradidit Petro et successoribus ejus dicens (Mat., xvi, 19) : « Tibi dabo claves regni cælorum, et quæcumque ligaveris super terram, erunt ligata et in cælo ; et quæcumque solveris super terram, erunt soluta et in cælo3 ? » Ut autem præmissa quæstio plenius explicari valeat, quasi altius ducto rete, de his clavibus et usu earum disseramus. De clavibus 2. — Claves istæ sunt non corporales, sed spirituales, scilicet « discer­ nendi scientia et potentia judicandi », idest ligandi et solvendi, qua « dignos recipere, indignos debet excludere a regno » ecclesiasticus judex, qui sicut habet jus ligandi, ita et solvendi*. Unde Ambrosius (lib. I De pœnit., c. 2, n. 7 ; L. 16, 468) : « Dominus par jus et solvendi esse voluit et ligandi, qui utrumque pari conditione promisit3. Ergo qui solvendi jus non habet, nec ligandi habet. » a. — Et infra : « Certum est quod Ecclesiæ utrumque licet, hæresis utrumque non habet. Jus enim hoc solis permissum est sacerdotibus. Recte igitur3 Ecclesia hoc sibi7 vindicat, quæ veros sacerdotes habet ; hæresis vindicare non potest, quæ veros sacerdotes non habet. » De usu clavium 3. — Usus vero8 harum clavium multiplex est : discernere scilicet ligandos et9 solvendos, ac deinde ligare vel solvere. « Qui enim indignos ligat vel solvit, propria potestate se privat13 », idest dignum privatione se facit. Si sacerdos potest dimittere vel retinere peccata 4. — Sed quæritur utrum a peccato solvere valeat sacerdos, idest a culpa, ut culpæ maculam abstergat, vel debitum æternæ mortis solvere valeat. 1. Quar. «contagio ». — 2. Cfr. Sum. Sent, tract. 6, c. 11 ; L. 176, 147. — 3. Quar. « quodcumque ligaveris... erit ligatum... et quodcumque solveris... erit solutum et in cælis ». — 4. Cf. loc. cit. c. 14 ; L. 176, 152. —- 5. Ed. « permisit ». — 6. Ed. « ergo ». — 7. Quar. om. «sibi».— 8. Quar. «ergo ». — 9. Quar. « vel ». — 10. Gregorius II Hom. in Evang., horn. 26, n. 5 ; L. 76, 1200. — DISTINCTIO XVIII 923 Quidam1 arbitrati sunt, cum peccator dupliciter ligatus teneatur, ut prædictum est, scilicet mentis contagione ac cæcitate et debito futuræ pœnæ, alterum curari per Deum, alterum solvi per sacerdotem. Patitur enim per peccatum quasdam tenebras interiores et maculas, a quibus nisi liberetur, projicietur « in tenebras exteriores ». Cum autem liberatur (Mat., XXII, 13) ab his, suscitatur a morte peccati. Unde Apostolus (Ephes., v, 14) : « Surge qui dormis, et illuminabit te Christus ». Solus enim Christus, non sacerdos, animam resuscitat, ac pulsis tenebris interioribus et maculis, eam illuminat et mundat qui animæ faciem lavat. Debitum vero æternæ pœnæ solvere concessit sacer­ dotibus. Quod in resurrectione Lazari signatum2 asserunt, quem Christus prius per se interius vivificavit, deinde foras exire jussit, eumque adhuc . ligatum solvere Apostolis præcepit (Joan., xi, 14), quia, ut aiunt, ipse interius animam a caligine maculaque peccati emundat ; sacerdotibus vero dedit vinculum æternæ mortis solvere. 5· — Alii vero3 dicunt solum Deum, non sacerdotem, debitum a'ternæ mortis dimittere, sicut et animam interius per se vivificat ; nec tamen diffitentur sacerdotibus traditam potestatem peccata dimittendi4 et retinendi, quibus dictum est (Joan., xx, 23) : « Quorum remiseritis pec­ cata, etc. » Sicut enim Christus retinuit sibi potestatem baptismi, ita et pœnitentiæ. Et ideo sicut interius gratia sua animam illuminat, ita et simul debitum æternæ mortis relaxat. Ipse enim per se ipsum peccata pœnitentium tegit ; et tunc tegit quando ad poenam non reservat. Tunc ergo6 tegit quando debitum pœnæ solvit. Quod autem ipse tegat, aperte dicit Augustinus· exponens illum locum (ps. xxxi, 1, n. 9 ; L. 36, 264) : « Quorum tecta sunt peccata», idest « cooperta et abolita». Si enim texit Deus peccata, noluit advertere. Si noluit advertere, noluit animadvertere, idest punire, sed ignoscere. Ita ergo dicit a Deo tecta, ut Deus non videat, idest aeternaliter puniat. » Videre enim Dei peccata, est ad pœnam imputare ; avertere autem faciem a peccatis, hoc est ea ad’ pœnam non reservare. Item Hieronymus (in Glossa, L. 113, 887) : « Quibus Deus dimittit peccata, tegit, ne in judicio revelentur. » Item Cassiodorus (ibidem) : « Qui gravia habent peccata, aliis Deus imputat, aliis per misericordiam non imputat. » Ex his aperte ostenditur quod Deus ipse poenitentem solvit a debito pœnæ, et tunc solvit quando intus illuminat inspirando veram cordis contritionem. 6· — Cui sententiæ ratio suffragatur, et auctoritates attestantur. Nemo enim de peccato vere compungitur, habens « cor contritum et humiliatum » (ps. l, 19), nisi in caritate. Qui autem caritatem habet, vita dignus est. Nemo autem simul vita et morte dignus est. Non est igitur8 tunc ligatus debito æternæ mortis. Filius enim iræ esse desiit ex quo diligere et pœnitere coepit. Ex tunc igitur’ solutus est ab ira, quæ non manet super illum qui credit in Christum, sed super illum qui non credit. Non igitur10 postmodum per sacerdotem cui confitetur, ab ira æterna liberatur, a qua jam liberatus est per Dominum, ex quo dixit : « Confitebor. » Solus ergo Deus hominem interius mundat a macula pec­ cati, et a debito æternæ pœnæ solvit, qui per Prophetam ait (Is., xliii, 25) : « Ego solus deleo iniquitates et peccata populi. » 1. Cf. Hug. II De Sacram., p. 14, c. 8 ; tum ». — 3. F. om. « vero ». — 4. Quar. — 6. Cf. etiam Enar. in ps. l, n. 14 ; L. « ergo ». — 9. Ed. « ergo ». — 10. Ed. « L. 176, 564 et 148. — 2. Ed. « designa­ « remittendi «. — 5. Quar. « Et tunc ». 36, 594. — 7. F. om. « ad. ». — 8. Ed. ergo ». i 9’24 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM a. — Item Ambrosius (1. II, De Cain et Abel, c. 4, n. 15 ; L. 14, 366) : « Verbum Dei dimittit peccata, sacerdos est judex. Sacerdos quidem offi­ cium suum exhibet, sed nullius potestatis jura exercet. » Idem (In Luc. lib. VI, n. 109 ; L. 15, 1698). « Ille solus peccata dimittit qui solus pro peccatis nostris mortuus est. » Item Augustinus (Decr., de consecr., d. 4, c. 141 ; L. 187, 1849) : « Nemo tollit peccata, nisi solus Deus, qui est Agnus tollens peccata mundi. Tollit autem et dimittendo quæ facta sunt, et adjuvando ne fiant, et perducendo ad vitam ubi omnino fieri non possunt1. » His, aliisque pluribus testimoniis docetur Dominum2 solum per se peccata dimittere ; et sicut peccata dimittit quibusdam, ita et aliorum quorumdam peccata retinet3. Quod sacerdotes etiam dimittunt peccata, et tenent peccata SUO MODO 7. — Nec ideo tamen negamus sacerdotibus concessam potestatem dimittendi et retinendi peccata, cum hoc Veritas in Evangelic aperte doceat. a. — Hinc Augustinus ait (In Joan., tract. 121, η. 4 ; L. 35, 1958) : « Ecclesiæ caritas quæ per Spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris, eorum qui participes sui sunt, peccata dimittit ; eorum qui non sunt, tenet. » Idem (De vera et falsa pœnit., c. 10, n. 25 ; L. 40, 1122) : « Sacerdotes possunt confitentibus parcere; quibus enim remittunt4, remittit Deus. Lazarum enim de monumento suscitatum obtulit discipulis solvendum, per hoc ostendens potestatem solvendi concessam sacerdotibus. Dixit enim (Mat., xvi, 19) : « Quodcumque solveritis super terram,erit solutum et in cælo etc.» « hoc est, ego Deus et omnes cælestis curiæ5 ordines, et omnes Sancti in gloria mea laudant vobiscum et confirmant quos ligatis et solvitis. Non dixit : Quos putatis ligare et solvere, sed in quos exercetis opus justitiæ vel4 misencordiæ. Alia autem7 opera vestra in peccatores non cognosco. » Idem (in lib. VI, De baptis. contra Donatistas, c. 4, n. 6 ; L. 43, 200) : « Cum veraciter ad Deum converso peccata dimittuntur ab eis dimittuntur4, quibus ipse veraci conversione conjungitur. Spiritus sanctus ea dimittit, qui datur4 omnibus Sanctis sibi caritate cohærentibus, sive se noverint corporaliter, sive non. Similiter cum alicujus tenentur peccata, ab eis tenentur a quibus ille cordis pravitate disjungitur, sive notis corporaliter, sive ignotis. » « Omnes mali spiritualiter a bonis sejuncti sunt » (ibid., c. 5, n. 7). Ecce hic dicit, peccata dimitti vel10 teneri a viris sanctis, et tamen Spiritum sanctum ea dimittere dicit. Et quod majori consideratione dignum est, idem etiam dicit quod Deus per se, vel per sanctos suos tantum dimittit peccata. Ait enim sic (ibid., lib. V, c. 21, n. 29 ; L. 43, 191) : « Sacramentum gratiæ dat Deus etiam per malos, ipsam vero gratiam non nisi per seipsum vel per sanctos suos. Et ideo remissionem peccatorum vel per seipsum facit, vel per ipsius columbæ membra, quibus ait : « Si cui dimiseritis, dimittentur » (Joan., xx, 23.) Ecce quam varia a doctoribus traduntur super his. Et in hac tanta varietate quid tenendum ? 8. — Hoc sane dicere ac sentire possumus quod solus Deus dimittit 1. Quar. « possint ». — 2. Quar. « Deum ». — 3. F. « retinere ». — 4. Ed. om. « remittunt ». — 5. Quar. « militiæ. — 6. Ed. » ct ». — 7. Quar. » Aliter autem et alia ». — 8. Ed. om. « dimittuntur ». — 9. Quar. « datus est ». — 10. Ed. « et ». I 1 ’ ' j ! 1 \ DISTINCTIO XVIII 925 peccata et retinet ; et tamen Ecclesiæ contulit potestatem ligandi et solvendi. Sed aliter ipse solvit et ligat ; aliter Ecclesia. Ipse enim per se tantum1 dimittit peccatum, quia2 et animam mundat ab interiori macula et a debito æternæ mortis solvit. Quomodo sacerdotes ligant et i L i i i I [ solvunt a peccatis Non autem hoc sacerdotibus concessit, quibus tamen tribuit potestatem solvendi et ligandi, idest ostendendi homines ligatos vel solutos. Unde* Dominus leprosum sanitati prius per se restituit, deinde ad sacerdotes misit quorum judicio ostenderetur mundatus. Ita etiam Lazarum jam vivificatum obtulit discipulis solvendum. Quia etsi aliquis apud Deum sit solutus, non tamen in facie Ecclesiæ solutus habetur, nisi per judicium sacerdotis. In solvendis igitur4 culpis vel retinendis ita operatur sacerdos evangelicus et judicat, sicut olim legalis in illis qui contaminati erant lepra, quæ peccatum significat5. Unde Hieronymus Super Mat. (xvi, 19), ubi Dominus ait Petro « Tibi dabo claves regni cælorum ; et quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in cælis ; et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in cælis. » (L. 26, 118) : « Hunc, inquit, locum quidam non intelligentes, aliquid sumunt de supercilio Phariseeorum, ut damnare innoxios vel solvere se putent noxios, cum apud Deum non sententia sacerdotum, sed reorum vita quæratur. In Levitico (xiv, 2) se ostendere sacerdotibus jubentur leprosi, quos illi non faciunt leprosos vel mundos sed discernunt qui mundi vel immundi sunt. Ita et hice. » Aperte ostenditur quod non sequitur Deus Ecclesiæ judicium, quæ per surreptionem et ignorantiam interdum judicat ; Deus autem semper judicat secundum veritatem. Et in remittendis vel in retinendis culpis id juris et officii habent ecclesiastici sacerdotes quod olim habebant sub lege legales in curandis leprosis. Hi ergo peccata dimittunt vel retinent, dum dimissa a Deo vel retenta judicant et ostendunt. Ponunt enim sacerdotes « nomen Domini super filios Israel; sed ipse benedicit », ut legitur’ in Numeris (vi, 27). Hunc modum ligandi et solvendi Hiero­ nymus supra notavit. 9. — Ligant quoque sacerdotes, dum satisfactionem pœnitentiæ conii tentibus imponunt ; solvunt, cum de ea aliquid dimittunt, vel per eam purgatos ad sacramentorum communionem admittunt ; quem modum superius Leo Papa (d. 17, c. 3) notavit. Secundum hunc modum dicuntur etiam sacerdotes dimittere peccata vel retinere. Unde superius Augustinus (7a) : « Quibus remittunt, remittit Deus, etc. » Opus enim justitiæ exercent in peccatores, cum eos justa pœna ligant ; opus misericordiæ, dum de ea aliquid relaxant, vel sacramentorum communioni conciliant ; alia opera in peccatores exercere nequeunt. Et notandum est8 quia quos satisfactione pœnitentiæ ligant, eo ipso a peccatis solutos ostendunt ; quia non imponitur alicui satisfactio pœnitentialis, nisi quem sacerdos vere pœnitentem arbitratur ; alii non imponit, et eo ipso peccatum retineri a Deo judicat9. Quod autem hoc ad claves pertineat Augustinus ostendit (Serm. 392, c. 3, n. 3 ; L. 39, 1711), dicens : « Frustrat claves Ecclesiæ qui sine arbitrio sacerdotis pœnilentiam agit, si sine oris confessione criminis indulgentiam imprecatur10. » 1. Quar. ad. «ita ». — 2. Quar. « quod ». — 3. Quar. ad. « et ». — 4. Ed. « ergo ». — 5. Quar. « figurat ». — 6. Ed. om. «■ hic ». — 7. Ed. « dicitur ». — 8. Quar. om « est ». — 9. Quar. « indicat ». — 10. Quar. « criminis indulgentia impetratur ». 926 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Alius modus ligandi et solvendi 10· — Est et alius modus ligandi et solvendi, qui per excommuni­ cationem geritur, dum aliquis secundum canonicam disciplinam tertio vocatus ad emendationem manifesti delicti, et satisfacere vilipendens, sententia Ecclesiæ a loco orationis et sacramentorum communione et fidelium consortio præciditur ut erubescat, et pudore sceleris confusus1 pœniteat, ut sic spiritus ejus salvus sit. Quod si poenitentiam profitens resipuerit, negatæ communioni admittitur et Ecclesiæ reconciliatur. Hæc est autem Ecclesiæ anathematizatio. Hanc poenam illis qui digne percelluntur, infligit, quia gratia Dei et protectio illis amplius subtrahitur, ac sibi ipsis relinquuntur ut sit eis liberum ruere in interitum peccati. In quos etiam major diabolo sæviendi datur potestas. Orationes quoque Ecclesiæ, et benedictionum ac meritorum suffragia eis nequaquam suffra­ gari putantur. Quomodo secundum hos modos intelligendum sit illud : « Quodcumque solveris, etc. » 11. — Secundum hos ligandi et solvendi modos, quomodo verum est quod dicitur : « Quodcumque solveris super terram, erit solutum et in cælis ; et auodcumque ligaveris2 super terram, erit ligatum et in cælis, etc. ? » Ali­ quando enim ostendunt solutos vel ligatos, qui ita3 non sunt apud Deum ; et pœna satisfactionis, vel excommunicationis interdum indignos ligant vel solvunt, et indignos sacramentis admittunt, ut4 dignos admitti arcent. Sed intelligendum est hoc in illis quorum merita solvi vel ligari postu­ lant. Tunc enim sententia sacerdotis judicio Dei et totius cælestis curiæ approbatur et confirmatur, cum ita ex discretione prodit ut reorum merita non contradicant. Quoscumque ergo solvunt vel ligant adhibentes elavem discretionis, reorum meritis solvuntur vel ligantur in cælis, idest apud Deum ; quia divino judicio sacerdotis sententia sic progressa approbatur et confirmatur. Quos ergo secundum meritum sententia Ecclesiæ percellit lædit et illi foris sunt apud Deum. Qui autem non meruit, sententia Ecclesia; non læditur, nisi contemnat. Unde Okigenes (In Leviticum, hom. 14, n. 3 ; G. 12, 556) : « Exiit quis a veritate, a fide, a caritate, per hoc exit de castris Ecclesiæ, etsi6 Episcopi voce non abjiciatur ; sicut et contra aliquis non recto judicio foras mittitur. Sed si non agit ut mereatur6 exire, nihil læditur. Interdum enim qui foras mittitur, intus est ; et qui foris est, intus videtur retineri. » Ecce qualis et quantus’ est usus apostolicarum clavium. Jam osten­ sum est ex parte, qualiter sacerdotes dimittunt peccata vel tenent ; et tamen retinuit sibi Deus quamdam singularem potestatem dimittendi vel retinendi ; quia ipse solus per se debitum æternæ mortis solvit et animam interius purgat. Quæ sint interiores tenebræ et interior macula 12. ■— Hic quæritur quæ sit illa macula et quæ sint illæ tenebræ interiores a quibus Deus interius animam purgat, cum veram poeniten­ tiam immittit. a. — De tenebris et interiori caligine satis facile est et8 intelligere et 1. Quar. « conversus ». — 2. Quar. « ligaveritis ». — 3. Quar. om. « ita ». — 4. Quar. « et ». — 5. Quar. « etiamsi ». —- 6. Quar. « mereretur ». — 7. Ed. « qua­ tenus ». — 8. Quar. om. « et ». DIXTINCTIO XVIII, DIVISIO TEXTUS 927 respondere. Cum enim quis mortaliter delinquit et1 gratia virtutis pri­ vatur, si qua praecessit, et naturalium bonorum elisionem patitur ; unde et2 intellectus obtunditur, et totus homo interior obtenebratur, et ita quasi caligine quadam mens obvolvitur : quæ caligo peccati pœna est. Hanc vero Deus pellit, cum poenitentiam immittit, per quam perdita bona restituit et vitiata reparat. Unde Propheta (ps. cxlvii, 16) : « Nebu­ lam sicut cinerem spargit. » Sed quæ est macula peccati a qua anima lavatur’ ? Ecce enim quis voluit facere homicidium et patravit ; quo patrato desinit tam velle quam facere ; nondum tamen vere et humiliter poenitet, nec confiteri proponit. Quæ igitur4 remansit in anima illius macula ? Mala voluntas quidem fuit macula illius animæ, sed illa transit ; macula etiam est, si poenitere contemnit. Sed hoc est peccatum aliud a præcedenti. Quæ igitur’ macula remansit, a qua ipse in pænitentia purgatur ? Polluta quidem est anima quousque pœniteat6, sicut erat dum in ea prava erat voluntas. Sicut enim qui tangit morticinum, vel aliud immun­ dum, ita pollutus est post tactum quousque lavetur, sicut fuit’ dum tangeret ; ita post actum peccati ita polluta remanet anima, sicut fuit in ipso actu peccati ; quia ita est longe a Deo per dissimilitudinem, qui est vita et munditia mentis, sicut fuit dum peccatum ageret. Ipsa ergo dissi­ militudo quæ inest animæ ex peccato, et est a Deo elongatio, animæ macula intelligitur, a qua purgatur in pænitentia. Hoc autem solus Deus facit, qui solus suscitat animam et illuminat : quod sacerdotes nequeunt, qui tamen medici sunt animarum. Unde Propheta (ps. lxxxvii, 11) : « Numquid medici suscitabunt, et confitebuntur tibi ? » quod exponens Augustinus ait (L. 37, 1116) : « Boni doctores recte medici dicuntur, qui viventes curare ministerio possunt, sed non mortuos suscitare. Sola enim Dei gratia reviviscunt. » DIVISIO TEXTUS i i I I 13. — « Hic quæri solet si peccatum etc. » Postquam determinavit Magister de pænitentia quantum ad totum et partes ejus, hic incipit determinare de potestate minis­ trorum, quibus hujus sacramenti dispensatio est commissa. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de ipsa potestate quæ claves Ecclesiæ dicuntur. In secunda determi­ nat de habentibus claves, 19 d., ibi : « Postquam ostensum est etc. » Prima in duas. In prima movet quæstionem ex prædictis de potestate ministrorum. In secunda determinat eam, ostendens quæ dicantur Ecclesiæ claves, et ad quid se extendant, ibi : « Claves istæ non sunt etc. » (2). Et hæc pars in duas. In prima determinat de clavibus Eccle­ siæ ordinatis ad peccatorum remissionem. In secunda determinat de quibusdam circa peccatum existentibus, per quorum ablationem peccatum remitti dicitur, ibi : « Hic quæritur quæ sit illa macula, etc. » (12). 1. Ed. om. « et ». — 2. Quar. om. « et ». — 3. Quar. « animam lavat ». — 4. Ed. « ergo ». — 5. Ed. « ergo ». — 6. Quar. « poenitet ». — 7. Quar. < fuerat ». 928 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Prima in duas. In prima determinat de clavibus ; in secunda de effectu earum, ibi : « Sed quæritur utrum a peccato etc. » (4). Circa primum duo facit. Primo ostendit quid sint claves. Secundo ostendit quid sit earum usus, ibi : « Usus vero harum etc. » (3). « Sed quæritur utrum a peccato, etc. » (4). Hic inquirit de effectu clavium. Et dividitur in duas partes. In prima ostendit quod potestas clavium non se extendit ad remissionem culpæ ; quia hoc solius Dei est. In secunda ostendit per quem modum sacerdotes dicuntur peccata remittere, ibi : « Nec ideo tamen negamus etc. » (7). Circa primum tria facit. Primo ponit opinionem quorumdam qui dicebant quod potestas clavium se extendit1 ad remissio­ nem pœnæ æternæ, quamvis non se extendat ad remissionem culpæ. Secundo ponit aliam quæ dicit quod ad neutrum horum se extendit, ibi : « Alii vero dicunt etc. » (5). Tertio confirmat hanc secundam opinionem, cui consentit per rationes et aucto­ ritates ibi : « Cui sententiæ ratio suffragatur etc. » (6). « Nec ideo tamen. » (7). Hic inquirit modum quo2 sacerdotes dicantur peccata remittere. Et circa hoc tria facit. Primo osten­ dit per auctoritates quod sacerdotes aliquo modo peccata remit­ tunt. Secundo ostendit quod sacerdotes aliter quam Deus pec­ cata remittant, ibi : « Hoc sane dicere etc. » (8). Tertio movet quamdam dubitationem ex modis assignatis, ibi : « Secundum hos ligandi et solvendi etc. » (11). Circa secundum tria facit. Primo ostendit quomodo se habeat sacerdos in ligando et solvendo quantum ad culpam; secundo quomodo se habeat quantum ad pœnam in foro conscientiæ injungendam, ibi : « Ligant quoque sacerdotes etc. » ; (9) tertio quantum ad pœnam excommunicationis quæ infligitur in foro contentioso, ibi : « Est et alius modus etc. » (10). Hic est duplex quæstio Prima de clavibus. Secunda de excommunicatione. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur tria Primo, de clavibus secundum se. Secundo, de remissione peccatorum ad quam ordinantur claves. Tertio, de effectu clavium. 1. F. « extendat ». — 2. N. « quomodo ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO 1, ART. I 929 L. ARTICULUS I L ra L j * 14. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Ecclesia esse non debeant. 1. Non enim requiruntur claves ad intrandum1 domum cujus ostium est apertum. Sed Apoc., iv, 1, dicitur : « Vidi et ecce ■ in cælo ostium apertum : quod Christus est, qui de seipso dicit (Joan., x, 7) : « Ego sum ostium. » Ergo ad introducendum in caelum Ecclesia clavibus non indiget. 2. Præterea. Clavis est a‘d aperiendum et claudendum. Sed hoc solius Christi est, qui « aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit', » Apoc,, m, 7. Ergo Ecclesia in ministris suis claves non habet. 3. Præterea. Cuicumque clauditur caelum, aperitur infernus, et e contrario. Ergo quicumque habet claves caeli, habet claves inferni. Sed Ecclesia non dicitur habere claves inferni. Ergo nec claves caeli habet. 15. — SED CONTRA est quod dicitur Mat., xvi, 19 : « Tibi dabo claves regni caelorum. » 16. — Præterea. Omnis dispensator debet habere claves eorum quæ dispensat. Sed ministri Ecclesiæ sunt « dispensatores divinorum2 » ut patet I Cor., iv, 1. Ergo debent habere claves. ) [II] I [Mat. c. 16.] I claves in I ■ ■ * I I . ! : ) ! , * 1 17. — ULTERIUS. Videtur quod clavis non sit potes­ tas ligandi et solvendi qua ecclesiasticus judex dignos recipere, indignos excludere debet a Regno, ut ex Littera (2) habetur, et ex Glossa Hieronymi Mat., xvi, 19 (L. 114, 142). 1. Potestas enim spiritualis in sacramento collata, est idem quod character, ut supra d. 4, (33) dictum est. Sed clavis et character non videntur idem esse ; quia per characterem homo Deo comparatur, per claves autem ad subditos. Ergo clavis non est « potestas ». 2. Præterea. Ecclesiasticus judex non dicitur nisi ille qui habet jurisdictionem, quæ simul cum ordine non datur. Sed claves in ordinis susceptione conferuntur. Ergo non debuit de « ecclesiastico judice » in definitione clavium mentio fieri. 3. Præterea. Ad illud quod aliquis habet ex seipso, non 1. Quar. ad. « in ». ·—- 2. Ed. ad. « mysteriorum ». — 3. Ed. « id ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. --- 31 ■4 930 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM indiget aliqua potestate activa per quam inducatur ad actum. Sed eo ipso quod aliquis est dignus, ad Regnum admittitur. Ergo non pertinet ad potestatem clavium « dignos ad Regnum admittere. » 4. Præterea. Peccatores indigni sunt Regno. Sed Ecclesia pro peccatoribus orat ut ad Regnum perveniant. Ergo non « excludit indignos », sed magis admittit, quantum in se est. 5. Præterea. In omnibus agentibus ordinatis ultimus finis pertinet ad principale agens, non ad agens instrumentale. Sed principale agens ad salutem hominis est Deus. Ergo ad Deum pertinet ad Regnum admittere, quod est ultimus finis ; et non ad habentem claves, qui est sicut instrumentum vel minister. [III] [IV Cg., c. 72 ; Mat. c. 16] . 18. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON SINT DUÆ CLAVES. SED TANTUM UNA. 1. Ad unam enim seram non requiritur nisi una clavis. Sed sera ad quam amovendam ordinantur Ecclesiæ claves, est peccatum. Ergo contra unum peccatum non indiget Ecclesia duabus clavibus. 2. Præterea. Claves in collatione ordinis conferuntur. Sed scientia non est ex infusione semper, sed quandoque ex acqui­ sitione ; nec ab omnibus ordinatis habetur et a quibusdam non ordinatis habetur1. Ergo « scientia » non est clavis. Et sic est tantum una clavis, scilicet « potestas judicandi ». 3. Præterea. Potestas quam habet sacerdos super corpus mysticum, dependet ex potestate quam habet super corpus Christi verum. Sed potestas conficiendi2 corpus Christi verum est una tantum. Ergo clavis quæ est potestas respiciens corpus Christi mysticum, est una tantum. 19. — SED CONTRA. Videtur quod sint plures quam duæ. 4. Quia sicut ad actum hominis requiritur potentia et scientia, ita et voluntas. Sed « scientia discernendi » ponitur clavis, et similiter « potentia judicandi ». Ergo et « voluntas absolvendi >» deberet dici clavis. 20. — 5. Præterea. Tota Trinitas peccata3 remittit. Sed sacerdos per claves est minister remissionis peccatorum. Ergo debet habere tres claves, ut Trinitati configuretur. 21. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in corporalibus dicitur clavis instrumentum quo 1. L. om. « habetur ». — 2. F. « confitendi » ; L. « ad conficiendum ». — 3. L. « peccatum ». i ' ! 1 » DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. I 931 ostium aperitur. Regni autem ostium nobis clauditur per pec­ catum et quantum ad maculam, et quantum ad reatum pœnæ. Et ideo potestas qua tale obstaculum Regni removetur dicitur clavis. 22. — Hæc autem potestas est quidem in sanctissima Trinitate per auctoritatem. Et ideo dicitur a Quibusdam quod habet « elavem auctoritatis ». 23. — Sed in Christo homine fuit hæc potestas ad removen­ dum prædictum obstaculum per meritum passionis, quæ etiam dicitur « januam aperire ». Et ideo dicitur habere secundum Quosdam « claves excellentiae ». 24. — Sed quia « ex latere dormientis in cruce sacramenta flu­ xerunt, quibus Ecclesia fabricatur » (Augustinus in Rom. v, 14 ; L. 114, 486) ; ideo in sacramentis Ecclesiæ efficacia passionis manet. Et propter hoc etiam in1 ministris Ecclesiæ qui sunt dispensatores sacramentorum, potestas aliqua manet ad præ­ dictum obstaculum removendum2, non propria virtute, sed virtute divina et passionis Christi. Et hæc potestas metapho­ rice « clavis Ecclesiæ » dicitur, quæ est « clavis ministerii ». 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ostium cæli, quan­ tum est de se, semper est apertum ; sed alicui clausum dicitur propter impedimentum intrandi in caelum quod in ipso est. Impedimentum autem totius humanæ natura; ex peccato primi hominis consecutum, per passionem Christi amotum est. Et ideo Joannes {Apoc. iv, 1) post passionem « vidit in cælo ostium apertum ». Sed adhuc quotidie alicui manet clausum per pec­ catum originale quod contrahit, vel actuale quod committit. El propter hoc indigemus sacramentis el clavibus Ecclesiæ. 26. — Ad secundum dicendum quod hoc intelligitur de clausione qua limbum clausit, ne aliquis ultra in illud descendat ; et de apertione qua paradisum aperuit, remoto impedimento naturæ per suam passionem. 27. — Ad tertium dicendum quod clavis inferni qua aperitur et clauditur, est potestas gratiam conferendi, per quam homini aperitur infernus, ut de peccato educatur, quod est inferni porta ; et clauditur, ne ultra homo in peccatum labatur, gratia sustentatus. Gratiam autem conferre solius Dei est. Et ideo elavem inferni sibi soli retinuit. Sed clavis Regni est potestas etiam dimittendi reatum pœnæ, per quam3 homo a Regno prohibetur. Et ideo magis potest dari homini clavis Regni quam clavis inferni : non enim idem sunt, ut ex dictis patet. Aliquis enim ex inferno educitur per remissionem æternæ pœnæ, qui 1. L. om. « in ». — 2. L. ad. «■ est collata », et om. « manet ». — 3. Ed. « quem ». 932 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM non in1 instanti in regnum introducitur propter reatum tempo­ ralis pœnæ qui2 manet. 28. —Vel dicendum, ut Quidam dicunt, quod idem est clavis inferni et cæli ; quia ex hoc ipso quod alicui aperitur unum, clauditur alterum ; sed denominatur a digniori. 29. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM, dicendum, quod secundum Philosophum in II De an. (β 4. 415a, 18-20; 1. 6, n. 304 sq.), potentiae per actus definiuntur. Unde cum clavis sit potestas quædam, ut dictum est (21), oportet quod per actum sive usum suum definiatur ; et quod in actu objectum exprima­ tur a quo speciem recipit actus,, et modus agendi ex quo appa­ ret potentia ordinata. Actus autem potestatis spiritualis non est ut cælum aperiat absolute, quia jam apertum est, ut dictum est (25); sed ut quantum ad hunc aperiat : quod quidem ordi­ nate fieri non potest, nisi idoneitate ejus cui aperiendum est cælum pensata. 30. — Et ideo in prædicta definitione clavis, ponitur genus, scilicet « potestas », et subjectum potestatis, scilicet « judex ecclesiasticus », et actus, scilicet « excludere et recipere » secundum duos actus materialis clavis, aperire et claudere ; cujus objec­ tum tangit in hoc quod dicit : « a Regno » ; modus3 autem in hoc quod « dignitas et indignitas » in illis in quos actus exer­ cetur, pensatur. 31. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad duo quorum unum est causa alterius, una potestas ordinatur : sicut in igne4 ad calefaciendum et dissolvendum. Et quia omnis gratia et remissio in corpore mystico ex capite suo provenit, ideo eadem potestas esse videtur per essentiam qua sacerdos conficere potest, et qua potest ligare et solvere, si jurisdictio adsit ; nec differt nisi ratione secundum quod ad diversos effectus comparatur : sicut etiam ignis dicitur secundum aliam rationem calefactivus et liquefactivus. Et quia nihil est aliud character ordinis sacer­ dotalis quam potestas exercendi illud ad quod principaliter ordo sacerdotii ordinatur sustinendo, oportet5 quod sit idem quod spiritualis potestas ; ideo character et potestas conficiendi9 et potestas clavium est unum et idem per essentiam, sed differt ratione. 32. — Ad secundum dicendum quod omnis potestas spiri­ tualis datur cum aliqua consecratione. Et ideo clavis cum ordine datur. Sed executio clavis indiget materia debita, quæ est plebs subjecta7 per jurisdictionem. Et ideo antequam jurisdictionem 1. €ηθί oui. « non », sed e cor., F. om. « in ». — 2. Ed. prater L. » glia’ ». — 3. L. « modum ». — 4. Ed. ad. « calor ». — 5. Ed. om. « oportet ». — 6. F. « confi­ tendi ». — 7. L. « subdita ». ·. * < ί DISTINCTIO XVIII, OUÆSTIO I, ART. I i 933 habeat, habet claves, sed non habet actum clavium. Et quia clavis per actum definitur, ideo in definitione clavis ponitur aliquid ad jurisdictionem perlinens. 33. — Ad tertium dicendum quod aliquis potest esse dignus aliquo dupliciter. Aut ita quod ipsum habendi jus habeat. Et sic quilibet dignus jam habet cælum apertum. Aut ita quod insit ei aliqua congruitas ad hoc quod ei detur. Et sic dignos, quibus nondum totaliter apertum est cælum, potestas clavium recipit. 34. — Ad quartum dicendum quod sicut Deus non obdurat impertiendo malitiam, sed non conferendo gratiam ; ita sacerdos dicitur excludere, non quod impedimentum ad intrandum ponat, sed quia impedimentum positum non amovet, quia ipse amo­ vere non potest, nisi prius Deus amoverit. Et ideo rogatur Deus, ai ipse absolvat ut sic sacerdotis absolutio locum habeat. 35. — Ad quintum dicendum quod actus sacerdotis non est immediate super Regnum, sed super sacramenta quibus homo ad Begniim pervenit. .· i : I 4 i • 36. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omni actu qui requirit idoneitatem ex parte recipientis, duo sunt necessaria ei qui debet actum illum exercere : scilicet judi­ cium de idoneitate recipientis, et expletio actus. Et ideo etiam in actu justitiæ per quem redditur alicui hoc quo dignus est, opor­ tet esse1 judicium quo discernatur an iste siti2 dignus, et ipsa redditio. Et ad utrumque horum auctoritas quædam, sive potes­ tas, exigitur. Non enim dare possumus nisi quod in potestate habemus ; nec judicium dici potest nisi vim coactivam habeat, eo quod judicium jam ad unum determinatur : quæ quidem determinatio in speculativis fit per virtutem primorum3 princi­ piorum quibus resisti non potest, et in rebus practicis per vim imperativam in judicante existentem. 37. — Et quia actus clavis requirit idoneitatem in eo in quem exercetur, quia « recipit per elavem judex ecclesiasticus dignos, et excludit indignos », ut ex dicta definitione patet ; ideo indiget judicio discretionis quo idoneitatem judicat, et ipso receptionis actu ; et ad utrumque horum potestas quædam sive auctoritas requiritur. Et secundum hoc duæ claves distinguuntur, quarum una pertinet ad judicium de idoneitate ejus qui absolvendus est, et alia ad ipsam absolutionem. Et hæ duæ claves non distinguuntur in essentia auctoritatis quia4 utrumque ex officio sibi competit, sed ex comparatione ad actus, quorum unus alium præsupponit. 1, N. « iit sit ». — 2. F- om. « iste » et habet « fit ». — 3. N. om. « primorum », L. « priorum ». — 4. F. « qua ». 934 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 38. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad unam seram aperiendam una clavis immediate ordinatur, sed non est incon­ veniens quod una ad actum alterius ordinetur. Et sic1 est in proposito. Secunda enim clavis quæ dicitur « potestas ligandi et solvendi », est quæ immediate seram aperit peccati ; sed clavis quæ dicitur « scientia » ostendit cui aperienda sit sera illa. 39. — Ad secundum dicendum quod circa elavem scientiæ duplex fuit opinio. Quidam enim dixerunt quod scientia secundum quod est habitus acquisitus vel infusus, dicitur hic2 clavis ; et quod non est principalis clavis, sed in ordine ad aliam elavem clavis dicitur. Et ideo quando est sine alia clavi, clavis non dicitur ·' sicut in viro litterato qui non est sacerdos. 40. — Et similiter etiam quandoque hac clavi aliqui sacerdotes carent, quia non habent scientiam neque acquisitam, neque infusam, qua absolvere et ligare possint ; sed quandoque indus­ tria naturali ad hoc utuntur, quæ secundum eos « claviola » dicitur. Et sic clavis scientiæ quamvis cum ordine non tradatur, traditur tamen cum ordine quod sit clavis quod prius non erat. Et hæc videtur opinio Magistri fuisse. 41. — Sed hæc non videtur verbis Evangelii concordare, quæ « claves » Petro dandas promittunt ; et ita non solum una, sed duæ in ordine dantur. 42. — Et propter hoc Alia opinio est quod scientia quæ est habitus, non est clavis, sed auctoritas actum scientiæ exer­ cendi : quæ quandoque sine scientia est, quandoque autem scientia sine ipsa : sicut patet etiam in judiciis sæcularibus. Aliquis enim est judex habens auctoritatem judicandi qui non habet juris scientiam ; et aliquis e converso habet scientiam juris qui non habet auctoritatem judicandi. Et quia actus judicii ad quem quis ex auctoritate suscepta obligatur, non autem ex scientia habita, sine utroque benefieri non potest; ideo auctoritas judi­ candi quæ clavis est, sine scientia non potest sine peccato accipi ; sed scientia sine auctoritate sine peccato haberi potest. 43. — Ad tertium dicendum quod potestas conficiendi est ad unum tantum actum alterius generis. Et ideo non connume­ ratur clavibus, nec multiplicatur sicut potestas clavium quæ est ad diversos actus ; quamvis secundum auctoritatis essentiam sit una, ut dictum est (37). 44. — Ad quartum dicendum quod velle unicuique est libe­ rum. Et ideo ad volendum non exigitur auctoritas. Et propter hoc voluntas non ponitur clavis. 1. F. < hoc ». — 2. Ed. « hæc ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. II 935 45. — Ad quintum dicendum quod Trinitas tota eodem modo remittit peccata sicut una persona. Et ideo non oportet quod sacerdos qui minister est Trinitatis, tres claves habeat ; et præcipue cum voluntas quæ Spiritui sancto appropriatur, elavem non requirat, ut dictum est (44). I ARTICULUS II i [I-II, q. 86, a. 1 ; q. 89, a. 1.] > ' 46. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur MACULA ALIQUID POSITIVE IN ANIMA quod SIT. 1. Si enim est privatio tantum, non erit privatio nisi ejus quod per peccatum aufertur. Sed hæc est gratia. Ergo cum omne peccatum gratiam auferat, omnium peccatorum erit una macula. Et sic secundum peccatum nullam maculam animæ adjiciet præter maculam primi peccati. 2. Præterea. Privatio quæ ex peccato in anima relinquitur, dicitur cæcitas vel tenebra quæ ad intellectum pertinet. Sed hæc macula non est hujusmodi, cum ad affectum pertinere videatur. Ergo macula non est privatio tantum, sed aliquid ponit. 3. Præterea. Macula quam quis ex tactu1 alicujus immundi contrahit, quæ et contagio dicitur, aliquid positive est. Sed macula peccati etiam contagio dicitur. Ergo est aliquid positive. 4. Præterea. Privatio gratiæ quædam pœna est. Sed in pec­ cato macula contra pœnam vel reatum dividitur. Ergo macula non est privatio tantum gratiæ. Et sic idem quod prius. 47. — SED CONTRA. Ex peccato non remanet positive aliquid in anima nisi dispositio vel habitus quæ consequuntur peccatum ex parte actus ex quo aliquid ponit. Sed macula non est dispositio ex actu causata, nec habitus : quod patet ex hoc quod dispositio et habitus possunt sine gratia destrui per con­ trariam consuetudinem, quæ forte habitum contrarii vitii indu­ cet2 expellentem contrarium habitum et dispositionem. Macula autem sine gratia non aufertur. Ergo macula non ponit aliquid positive in anima. [II] [77 Sent. d. 42, q. 1, a. 2 ; I-II, q. 87, a. 6 ; III, q. 86, a. 4 ; Compend. Theol. c. 181.] 48. — ULTERIUS. Videtur quod POSSIT REMITTI QUOAD peccatum nunquam MACULAM. 1. αβγδίζηθίκ « actu », sicut RANVP sed ζ cor. — 2. Ed. « inducit ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 936 1. Quia ex hoc ipso quod aliquis peccavit, pulchritudinem innocentiæ amisit. Sed non potest hianc pulchritudinem recu­ perare, nisi contingeret ipsum non peccasse. Ergo cum hoc sit omnino impossibile, impossibile est qiiod alicui peccatum remit­ tatur quoad maculam. 2. Præterea. Ex hoc ipso homo turpitudinem quamdam habet, quod tempus debitum servitio CreatoTis, in peccatum expendit. Sed tempus illud quod jam effluxit recuperari non potest. Ergo nec macula mundari. 49. — SED CONTRA est quod dicitur Ephes., v, 27, quod « Christus conjunxit sibi Ecclesiam no^t habentem maculam neque rugam. » Sed aliqui sunt membra EccLesiæ qui quandoque macu­ lati fuerunt. Ergo peccatum quoad mpCulam remitti potest. [III] [III Cg. c. 158 ; Rom. c. 11, 1. 14, S.:uprai d. 14, 240-5 et loca citata qla præv?ed.J 50. — ULTERIUS. Videtur quolo tum QUOAD MACULAM QUOD1 si remittatur REM ITTATUR QUOAD pecca­ OMNEM PŒNAM. 1. Quia remota causa removetur e ffectus. Sed causa quare aliquis erat reus pœnæ, est macula eu Jpæ. Ergo remota macula removetur poena. 2. Præterea. Quicumque absque culpa existens punitur, injuste punitur. Sed ille cui remisstjm est peccatum quoad maculam, est absque culpa. Ergo injuste puniretur. Et ita videtur quod non sit aliqua pœna dign -uSj et sit sibi reatus pœnæ remissus. '51. — SED CONTRA. Peccatum nonat ; sed per compara­ tionem ad illud quod pulchritudinis . detrimentum causât, ali­ quid quandoque ponere dicitur : sicut2 illiquid in facie3 inductum quod candorem faciei tegit aut privat . 53. — Pulchritudo autem animæ c onsistii in assimilatione ipsius ad Deum, ad quem formari deb»et per claritatem gratiæ 1. Ed. om. «quod. ». — 2. Ed. « ut ». — 3. « faciem ». DISTINCTIO XVIII, QU7ESTIO I, ART. II 937 ab eo susceptam. Sicut autem perceptio claritatis corporalis a sole prohibetur a nobis per aliquod obstaculum interpositum ; Ha etiam claritas gratiæ prohibetur ab anima per peccatum commissum, quod « dividit inter nos et Deum », ut dicitur Is., lix, 1. Unde ipsa macula, quantum in se est, non ponit de essentia sua nisi privationem gratiæ, sed ponit ut causam obstaculum peccati quod obstat ad gratiæ receptionem. Et propter hoc etiam macula tenebra dicitur ratione prædictæ similitudinis. 54. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis quantum ad ipsam privationem gratiæ non differant maculæ peccatorum, differunt tamen quantum ad causam ex qua macula consequitur. Et secundum hoc etiam quodlibet peccatum unam maculam addit, inquantum novum obstaculum gratiæ ponit. 55. — Ad secundum dicendum quod gratia est in essentia animæ, ex qua vires cognitivae et affectivæ procedunt. Et ideo gratiæ lumen et intellectum dirigit et affectum movet. Sed peccatum in utroque1 defectum inducit : in intellectu2 qui­ dem, quia « omne peccatum ex errore esi », secundum Ambro­ sium (De Apologia David, c. 6 ; L. 14, 861) et secundum Phi­ losophum (III Elh. γ 2. 1110b, 28 ; 1. 3, n. 410) « omnis malus ignorans » ; et principaliter in affectu3, quia omne peccatum in voluntate est. Et ideo macula, et quantum ad ipsam privationem, et quan­ tum'ad causam, scilicet peccatum, et intellectum et affectum respicit, sed principalius affectum. Unde non est inconveniens, si macula et cæcitas et tenebra dicatur. 56. — Ad tertium dicendum quod macula dicitur contagio, non quantum ad privationem ipsam, sed quantum ad causam privationis ; quia ex hoc ipso quod peccatum per4 affectum quodammodo tangit, privatio dicta in ipso consequitur. 57. — Ad quartum dicendum quod macula quantum ad causam dividitur ab omni pœna ; sed quantum ad privationem ipsa dividitur a pœna inflicta, non autem a pœna quæ peccatum concomitatur. 58. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod macula obscuritatis ex interpositione causata non potest auferri, nisi obstaculum interpositum amoveatur. Peccatum autem quod erat obstaculum interpositum, prohibens gratiæ claritatem, non potest removeri ut factum non sit, sed ut effectum aver­ tendi Deum a nobis non habeat, qui propter aversionem qua ab eo aversi propter peccatum fuimus, a nobis aversus manebat. Et ideo secundum hoc quod se ad nos sua benignitate convertit, 1. N. « utrumque ». — 2. N. « intellectum ». — 3. N. « affectum ». — 4. Ed. am. « per ». 938 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM dicitur peccatum nostrum remittere : sicut nos offensam alicui remittimus, cum ad eum propter offensam praeteritam ulterius malevolentiam non servamus : quæ quidem in Deum secundum effectum accipienda sunt ut in III lib. (d. 32, 15) dictum est. Et propter hoc etiam Deus remittendo peccatum dicitur ipsum tegere, quasi non aspiciens1 ad præteritum peccatum, ut ratione ejus gratiam nobis deneget. 59. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non reparetur pulchritudo animæ quantum ad aliquod accidens quod erat dignitas innocentiæ ; reparatur tamen quantum ad decorem gratiæ quæ restituitur. 60. — Et similiter dicendum ad secundum ; quia non semper homo recuperat omnia damna quæ passus est vel temporis vel aliorum ; sed recuperat amissam pulchritudinem quantum ad essentiam decoris spectat. 61. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in peccato duo sunt : scilicet conversio ad commutabile bonum, et aversio ab incommutabili bono. Et secundum hoc duo sunt effectus peccati. Unus est indignatio Dei ad nos, aversioni peccati respondens. Alius est pœna inordinatam conversionem ordinans. Et quia primum2 in peccato ex parte nostra est conversio, et quod est prius in generatione est posterius in destructione ; ideo ex parte Dei primo est reconciliatio ipsius ad nos, et secun­ dum hoc est liberatio a debito pœnæ. 62. — Sed pœna est duplex : scilicet exterminans hostes. Et talis pœna ex reconciliatione ipsa removetur. Alia pœna est quae corrigit civem et filium vel amicum. Et debitum ejus potest remanere reconciliatione jam facta. Et ideo simul cum peccatum remittitur quoad maculam, remittitur quoad pœnam æternam quæ est exterminans, sed non quoad pœnam temporalem quæ est corrigens. 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut actus præexistens fuit causa maculæ, et tamen transeunte actu non transit macula ; ita actus mediante macula fuit causa debitæ pœnæ. Et ideo non oportet quod cessante macula debitum pœnæ cesset, quia cessante primo effectu non oportet quod cesset secundus. 64. — Ad secundum dicendum quod iste cui remissa est culpa quantum ad maculam, adhuc dignus est propter actum quem commisit pœnam sustinere ; quamvis non sit dignus a Deo alienus esse. 1. N. « respiciens ». — 2. Ed. « primo ». 939 DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. Ill ARTICULUS III * I ; i ί i 1 k > i [Supra, d. 17, 508-12 ; IV Cg. c. 72 ; de forma absol., c. 2 ; Quodl. IV, q. 7, a. 1 ; Mat., c. 16, n. 2 ; Joan. c. 20, 1. 4.] 65. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur POTESTAS CLAVIUM SE EXTENDAT AD REMISSIONEM QUOD CULPÆ. 1. Joan., xx, 23, dicitur discipulis : « Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. » Sed hoc non dicitur quantum ad manitestationem tantum, ut Magister in Littera (8, H) dicit ; quia sic sacerdos novi Testamenti non haberet majorem potestatem quam sacerdos veteris Testamenti1. Ergo exercet potestatem in culpæ remissione. 2. Praeterea. In pœnitentia datur gratia in2 remissionem peccati. Sed hujus sacramenti dispensator est sacerdos ex vi clavium. Ergo cum gratia non opponatur peccato ex parte pœnæ, sed ex parte culpæ, videtur quod sacerdos ad remissionem culpæ operetur ex3 vi clavium. 3. Præterea. Majorem virtutem recipit sacerdos ex sua con­ secratione quam aqua baptismi ex sua sanctificatione. Sed aqua baptismi hanc vim accipit, « ut corpus tangat et coi· abluat », secundum Augustinum (In Joan, tract. 80, η. 3 ; L. 35, 1840). Ergo multo fortius sacerdos in sui consecratione hanc potes­ tatem accipit, ut cor a culpæ macula abluere possit. 66. — SED CONTRA. Supra Magister dixit (d. 5, 2a) quod Deus hanc potestatem non contulit ministro quod ad interiorem mundationem cooperatur4 ei. Sed si peccata quoad culpam remitteret, cooperaretur ei in mundatione interiori. Ergo potestas clavium non se extendit ad culpæ dimissionem. 67. — Præterea. Peccatum non dimittitur5 nisi per Spiritum sanctum. Sed dare Spiritum sanctum non est alicujus hominis, ut in I lib. Magister dixit6, d. 14. Ergo nec peccata remittere quoad culpam. [II] [/V Cg. c. 72.] 68. — ULTERIUS. V idetur quod non peccatum quoad pœnam. possit remittere 1. Peccato enim debetur pœna æterna et temporalis. Sed adhuc post absolutionem sacerdotis manet pœnitens obligatus 1. L. om. « testamenti ». — 2. NL. « ad ». — 3. F. om. « ex ». — 4. NL « cooperaretur ». — 5. L. “ remittitur ». — 6. ζ « dicit ». 940 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM ad pœnam temporalem in purgatorio vel in hoc mundo facien­ dam. Ergo non dimittit aliquo modo pœnam. 2. Præterea. Sacerdos non potest praejudicare divinæ justitiæ. Sed ex divina justitia taxata est pœna pœnitenti quam debet subire1. Ergo sacerdos de ea non potest aliquid remittere. 3. Præterea. Ille qui parvum peccatum commisit, non est minus susceptivus effectus clavium quam ille qui commisit majus peccatum. Sed si aliquid de pœna per offficium sacerdotis de2 majori peccato dimittitur, possibile est3 esse aliquod parvum peccatum cui non debeatur plus de pœna quam illud quod de majori peccato dimissum est. Ergo poterit totam pœnam illius parvi peccati dimittere : quod falsum est. 4. Præterea. Tota pœna temporalis peccato debita est unius rationis. Si ergo per primam absolutionem dimittatur aliquid de pœna, et per secundam ab eodem peccato absolutionem poterit aliquid remitti. Et sic tantum poterit multiplicari absolutio quod vi clavium tota pœna tolletur4, cum secunda absolutio non sit minoris efficaciæ quam prima. Et sic pecca­ tum remanebit omnino impunitum : quod est inconveniens. 69. — SED CONTRA. Clavis potestas est ad ligandum et solvendum5. Sed potest sacerdos injungere pœnam temporalem. Ergo et potest absolvere a pœna. 70. — Præterea. Sacerdos non potest dimittere peccatum quantum ad culpam, ut in Littera (4) dicitur, nec quantum ad pœnam æternam pari ratione. Si ergo non potest remittere quantum ad pœnam temporalem, nullo modo remittere poterit : quod est omnino contrarium dictis Evangelii. [III] 71. — ULTERIUS. Videtur ouod sacerdos tatem CLAVIUM LIGARE NON POSSIT. per potes­ 1. À'irtutes enim sacramentales ordinantur contra peccatum ut medicina. Sed ligare non est medicina peccati, sed'magis aggravatio morbi, ut videtur. Ergo sacerdos per vim clavium, quæ est vis sacramentalis, non potest ligare. 2. Præterea. Sicut absolvere vel aperire est amovere obsta­ culum, ita ligare est obstaculum ponere. Sed obstaculum Regni peccatum est, quod nobis ex alio imponi non potest, quia non­ nisi voluntate peccatur. Ergo sacerdos ligare non potest. 3. Præterea. Claves ex passione Christi efficaciam habent. 1. L. « taxata est pœnitentibus pœna quam debent subire ». — 2. N. « Sed aliquii1 de pœna per officium sacerdotis pro ». — 3. N. ad. « autem ». — 4. Ed. « tollatur — 5. < Clavis est potestas ligandi et solvendi ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. Ill 941 Sed ligare non est effectus passionis. Ergo ex clavium potestate non potest sacerdos ligare. 72. — SED CONTRA est quod dicitur Mat., xvi, 19 : « Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in coelis. » 73. — Præterea. « Potestates rationales sunt ad opposita. » (Meta., Θ 2. 1046b, 5 ; 1. 2, n. 1789). Sed potestas clavium est potestas rationalis, cum habeat discretionem adjunctam. Ergo habet se ad opposita^ Ergo si potest solvere, potest et ligare. [IV] 74. — ULTERIUS. Videtur QUOD POSSIT LIGARE ET SOLVERE SECUNDUM PROPRIUM ARBITRIUM. 1. Hieronymus enim dicit (Decr. de pœnit., d, 1 cap. « Mensu­ ra »; L. 187, 1544) : « Mensuram temporis in agendo poenitentiam non satis aperte præfigunt eanones pro unoquoque crimine, ut de singulis dicant qualiter unumquodque sit emendandum ; sed magis arbitrio sacerdotis inlelligenlis relinquendum statuunt. » Ergo videtur quod ipse secundum suum arbitrium possit ligare et solvere. 2. Præterea. « Dominus laudavit villicum iniquitatis quod prudenter fecisset » (Luc., xvi, 5), quia debitoribus domini sui remisisset largiter. Sed Deus est magis pronus ad miserendum quam aliquis dominus temporalis. Ergo videtur quod laudabilior sit quantum plus de poena dimiserit. 3. Præterea. « Omnis Christi actio nostra est instructio. » Sed ipse quibusdam peccantibus nullam pœnam imposuit, sed solum emendationem vitæ, ut patet de adultera, Joan., viii, 11. Ergo videtur quod ad arbitrium suum possit etiam sacerdos qui est vicarius Christi, poenam totam dimittere vel partem. 75. ·— SED CONTRA. Gregorius (VII Decr., d. 5, de pœnit., c. 6 ; L. 187, 1636) dicit : « Falsam poenitentiam dicimus quæ non secundum auctoritatem sanctorum Patrum pro qualitate criminis imponitur. » Ergo videtur quod non omnino sit in arbitrio sacerdotis. 76. — Præterea. Ad actum clavium requiritur discretio. Sed si esset omnino in voluntate sacerdotis dimittere et imponere de pœna quantum vellet, non esset ibi necessaria discretio ; quia nunquam ibi indiscretio posset accidere. Ergo non est omnino in arbitrio sacerdotis. 77. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sacramenta, secundum Hugonem (lib. I De sacramentis, p. 9, c. 2 ; L. 176, 317), ex sanctificatione invisibilem gratiam continent. » Sed hæc sanctificatio quandoque ad necessitatem sacra- 942 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM menti requiritur tam in materia quam in ministro, sicut patet in confirmatione. Et tunc vis sacramentalis est in utroque conjunctim. Quandoque autem ex necessitate sacramenti non requiritur nisi sanctificatio materiæ, sicut est in baptismo, quia non habet ministrum determinatum quantum ad sui necessitatem. Et tunc tota vis sacramentalis consistit in materia. Quandoque vero de necessitate sacramenti requiritur consecratio vel sanctificatio ministri, sine aliqua sanctificatione materiæ. Et tunc tota vis sacramentalis consistit in ministro, sicut est in poenitentia. 78. — Unde eodem modo se habet potestas clavium quæ est in sacerdote ad effectum sacramenti pœnitentiæ, sicut se habet virtus quæ est in aqua baptismi ad effectum baptismi. Baptismus autem et sacramentum Pœnitentiæ conveniunt quodammodo in effectu, quia utrumque contra culpam ordinatur directe, quod non est de aliis sacramentis ; sed in hoc differunt, quia sacra­ mentum pœnitentiæ, eo quod habet actus suscipientis1 quasi materiales, non potest dari nisi adultis, in quibus requiritur præparatio ad suscipiendum effectum sacramentorum. Sed baptismus quandoque datur adultis, et quandoque pueris et aliis carentibus usu rationis. 79. — Et ideo per baptismum datur gratia et remissio pecca­ torum pueris sine aliqua sui præparatione præcedente ; non autem adultis, in quibus præexigitur præparatio removens fictionem. Quæ quidem præparatio quandoque præcedit suffi­ ciens ad gratiæ susceptionem antequam baptismus actu perci­ piatur, sed non ante votum baptismi, post tempus propa’atæ veritatis. Quandoque autem talis præparatio tempore non præ­ cedit, sed est simul cum baptismi susceptione. Et tunc per baptismi susceptionem gratia remissionis culpæ confertur. Sed per pœnitentiæ sacramentum nunquam datur gratia nisi præparatio adsit, vel prius fuerit. Unde virtus clavium operatur ad culpæ remissionem vel in voto existens vel etiam2 in actu se exercens, sicut et aqua baptismi. 80. — Sed sicut baptismus non agit ut principale agens, sed ut3 instrumentum, non quidem pertingens ad ipsam gratiæ susceptionem causandam4 etiam instrumentaliter, sed dispo­ nens ad gratiam, per quam fit remissio culpæ ; ita est de potes­ tate clavium. Unde solus Deus remittit per se culpam, et in vir­ tute ejus agit instrumentaliter, et baptismus ut instrumentum inanimatum, et sacerdos ut « instrumentum animatum », quod 1. Ed. « accipientis ». — 2. L. om. « etiam ». —· 3. L. « sicut ». — 4. L. « cre­ andam », DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. Ill 943 dicitur « servus » secundum Philosophum in VIII Elh. (Θ 13. 1161b, 4 ; 1. 11, n. 1699). Et ideo sacerdos agit ut minister. 81. —■ Et sic patet quod potestas clavium ordinatur aliquo modo ad remissionem culpæ, non sicut causans, sed sicut dispo­ nens ad eam. Unde si ante absolutionem aliquis non fuisset perfecte dispositus ad gratiam suscipiendam, in ipsa confessione et absolutione sacramentali gratiam consequeretur, si obicem non poneret. 82. — Si enim clavis nullo modo ad culpæ remissionem ordi­ naretur, sed ad dimissionem pœnæ tantum, ut Quidam dicunt, non exigeretur votum suscipiendi effectum clavium ad culpæ remissionem : sicut non exigitur votum suscipiendi alia sacra­ menta quæ non ordinantur ad culpam, sed contra pœnam. Sed hoc facit videri quod non ordinantur ad culpæ dimissionem ; quia semper usus clavium ad hoc quod effectum habeat, requirit præparationem ex parte recipientis sacramentum. Et similiter videretur de baptismo, si nunquam daretur nisi adultis. 83. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Magister dicit in Littera (8, H) sacerdotibus commissa est potestas remittendi peccata, non ut propria virtute remittant, quia hoc Dei est ; sed ut operationem Dei remittentis ostendant tamquam ministri. Sed hoc contingit tribus modis. 84. — Uno modo ut ostendant eam non præsentem, sed pro­ mittant1 futuram sine hoc quod aliquid operentur ad ipsam. Et sic sacramenta veteris legis operationem Dei significabant. Unde et sacerdos veteris legis ostendebat tantum, et nihil operabatur. 85. — Alio modo ut significent præsentem, et nihil ad eam operentur. Et sic Quidam dicunt quod sacramenta novæ legis significant collationem gratiæ, quam Deus in ipsa sacramento­ rum collatione dat, sine hoc quod in sacramentis sit aliqua virtus operans ad gratiam. Et secundum hanc opinionem quæ in 1 dist. (119-22) tacta est, etiam potestas clavium esset tantum ostendens divinam operationem in remissione2 culpæ in ipsa sacramenti collatione factam3. 86. — Tertio modo ut significent divinam operationem in remissionei culpæ præsentem, et ad ipsam aliquid dispositive et instrumentaliter operentur. Et sic secundum aliam opinio­ nem quæ sustinetur communis, sacramenta novæ legis emundadationem ostendunt divinitus factam. Et hoc modo etiam sacerdos novi testamenti ostendit absolutos a culpa ; quia proportionaliter oportet loqui de sacramentis et potestate minis­ trorum. 1. L. ad. « eam >. — 2. ζ ‘ remissionem ». — 3. Ed. « facta ·. — 4. F. « remisiionem ». 944 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Nec obstat quin claves Ecclesiæ ad remissionem culpæ dispo­ nant, quia culpa jam est remissa ; sicut nec quod baptismus disponat, quantum in se est, in eo qui jam sanctificatus est. 87. — Ad secundum dicendum quod neque sacramentum pœnitentiæ neque sacramentum baptismi operando pertingit directe ad gratiam nec ad culpæ remissionem, sed dispositive. Unde etiam patet responsio ad tertium. 88. — ALIÆ RATIONES ostendunt quod ad remissionem culpæ directe clavium potestas non operetur : quod est conce­ dendum. 89. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod idem judicium est de effectu quem potestas clavium actualiter exer­ cita complet in eo in quo contritio tempore praecessit, et de1 effectu baptismi qui jam habenti gratiam datur. 90. — Aliquis enim per fidem et contritionem praecedentem baptismum gratiam remissionis peccatorum quantum ad cul­ pam consecutus est ; sed quando actualiter postea baptismum suscipit, gratia augetur, et a reatu pœnæ totaliter absolvitur, eo quod fit particeps passionis Christi. 91. — Et similiter illi2 qui per contritionem consecutus est remissionem peccatorum quantum ad culpam, et per consequens quantum ad reatum pœnæ æternæ quæ simul cum culpa dimit­ titur, ex vi clavium ex passione Christi efficaciam habentium augetur gratia, et pœna remittitur temporalis, cujus reatus adhuc remanserat post culpæ remissionem. Non tamen totus, sicut in baptismo, sed pars ejus ; eo quod3 in baptismo homo regeneratur configuratus4 passioni Christi, totaliter efficaciam passionis Christi quæ sufficit ad omnem pœnam delendam, in se suscipiens, ut nihil de prioris peccati actualis pœna remaneat ; quia non debet alicui imputari ad pœnam, nisi quod ipsemet fecit. 92. — In baptismo autem homo novam vitam accipiens fit per gratiam baptismalem « novus homo ». Et ideo nullus reatus pœnæ remanet in eo pro præcedenti peccato. 93. — Sed in pœnitentia homo non mutatur in aliam vitam, quia non est regeneratio, sed sanatio quædam. Ideo ex vi clavium quæ operatur in sacramento pœnitentiæ, non tota pœna remitti­ tur, sed aliquid de pœna temporali, cujus reatus post absolutionem a pœna æterna remanere potuit, ut dictum est (91). Nec solum a pœna illa quam habet® pœnitens in confitendo, ut Quidam dicunt ; quia sic confessio et sacerdotalis absolutio non essent 1. L. om. « de ». — 2. ζη < ille ». — 3. L. « quia ». — 4. L. « regeneratus configuratur ». — 5. NPL. ad. « vel suscipit ab ea ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO I, ART. Ill I ; ί ! ! I I I I I 945 nisi in onus : .quod non competit sacramentis novæ legis. Sed etiam de illa pœna quæ in purgatorio debetur, aliquid1 remittitur, ut minus in purgatorio puniatur absolutus ante satisfactionem decedens, quam si ante absolutionem decederet. 94. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non remittit pœnam totam temporalem, sed partem. El ideo adhuc manet obligatus ad pœnam salisfactoriam. 95. — Ad secundum dicendum quod passio Christi sufficienter satisfecit « pro peccatis lotius mundi » (I Joan., n, 2). Et ideo sine præjudicio divinæ justitiæ aliquid de pœna sibi debita remitti potest, secundum quod effectus passionis ad ipsum per sacramenta Ecclesiæ pertingit. 96. — Ad tertium dicendum quod pro quolibet peccato oportet aliquam pœnam satisfactoriam remanere2, per quam medicina contra peccatum præstetur. Et ideo, quamvis virtute absolutionis dimittatur aliqua quantitas pœnæ debitæ pro aliquo magno peccato, non oportet quod tanta quantitas pœnæ dimittatur respectu cujuslibet peccati, quia aliquod peccatum secundum hoc remaneret omnino sine pœna ; sed virtute cla­ vium de poenis singulorum peccatorum proportionaliter dimit­ titur. 97. — Ad quartum dicendum quod Quidam dicunt quod in prima absolutione tantum dimittitur vi clavium quantum dimitti potest ; sed tamen valet iterata confessio tum propter instructionem, tum propter majorem certitudinem, lum propter intercessionem confessoris, tum propter verecundias meritum. 98. — Sed hoc non videtur verum ; quia etsi3 hæc esset ratio confessionem iterandi, non tamen esset ratio iterandi abso­ lutionem, præcipue in eo qui non habet aliquam causam dubitationis de præcedenti absolutione ; ila enim poterit dubitare post secundam absolutionem, sicut post primam : sicut videmus quod sacramentum extremæ unctionis non iteratur super eumdem morbum, eo quod totum quod per sacramentum fieri potuit, semel factum est. 99. — Et præterea. In secunda confessione non requireretur quod haberet claves ille cui fit confessio, si nihil ibi vis clavium operatur. 100. — Et ideo dicunt4 quod etiam in secunda absolutione aliquid5 vi clavium de pœna remittitur, quia in secunda absolutione gratiæ confertur augmentum. Et quanto major gratia recipitur, minus de impuritate præcedentis peccati manet. Et ideo minor pœna purgans debetur. 1. L. om. « aliquid ». — 2. L. ad. « et ». — 3. L. « si ». — 4. L. ad. « alii ». — 5. Ed. om. « aliquid ». 946 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 101. — Unde etiam in prima absolutione alicui plus et minus de pœna dimittitur vi clavium, secundum quod plus1 se ad gratiam disponit. EI potest esse tanta dispositio, quod etiam ex vi contritionis lota pœna tollatur, ut prædictum est (d. 17, 335). 102. — Unde etiam non est inconveniens, si per frequentem confessionem etiam tota pœna tollatur, ut peccatum omnino remaneat impunitum, pro quo pœna Christi satisfecit. 103. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ope­ ratio sacerdotis in usu clavium est conformis Dei operationi, cujus minister est. Deus autem habet operationem et in culpam et in pœnam. Sed in culpam ad solvendum2 quidem directe, ad ligandum autem indirecte, inquantum « obdurare » dicitur dum gratiam non largitur. Sed in pœnam habet operationem directe quantum ad utrumque, quia et pœnam parcit et pœnam infligit. 104. — Similiter ergo sacerdos, etsi in absolvendo ex vi clavium habeat aliquam operationem ordinatam ad culpae dimissionem modo jam dicto (80-82), non tamen in3 ligando aliquam operationem habet in culpam ; nisi ligare dicatur inquantum non absolvit, sed ligatos ostendit. Sed in pœnam habet potestatem et ligandi et solvendi. Solvit enim a pœna quam dimittit, sed ligat ad pœnam quæ remanet. Sed ad hanc ligare dupliciter dicitur. Uno modo considerando ipsam quanti­ tatem pœnæ in communi. Et sic non ligat nisi inquantum non solvit, sed ligatum ostendit. Alio modo, considerando pœnam hanc vel illam determinate. Et sic ligat ad pœnam, imponendo eam. 105. - AD PRIMUM ergo dicendum quod illud residuum pœnæ ad quod obligat, est medicina purgans peccati impuri­ tatem. 106. — Ad secundum dicendum quod obstaculum Regni non solum peccatum est, sed etiam pœna : quam qualiter sacerdos imponat, dictum est (104). 107. — Ad tertium dicendum quod etiam passio Christi, obligat nos ad pœnam aliquam, per quam ei conformemur. 108. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacerdos operatur in usu clavium sicut instrumentum et minister Dei. Nullum autem instrumentum habet efficacem actum nisi secundum quod movetur a principali agente. Et ideo dicit Dionysius in fine Eccl. hierar., (n. 7 ; G. 3, 563) quod « sacer­ dotibus utendum est virtutibus hierarchicis, quo modo* Divinitas 1. N. ad. « vel minus ». — 2. L. « absolvendum ». — 3. NL. om. « in ». 4. Ed. « quando ». — DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. I ’ t ' 947 «os moverit. » In cujus signum, Mat., xvi, 17, ante potestatem clavium Petro traditam fit mentio de revelatione ei facta Divi­ nitatis ; et Joan., xx, 22, praemittitur potestati remissionis Apostolis datæ Spiritus sancti donum, quo « filii Dei aguntur (Rom. vni, 14). » Unde si quis1 praeter istum motum divinum uti sua potestate praesumpserit, non consequeretur effectum, ut2 Dionysius (loc. cit.) dicit. Et præter3 hoc a divino ordine averteretur ; et sic culpam incurreret. 109. — Et quia pœnæ satisfactoriæ infligendæ ut medicinæ sunt, sicut medicinæ in arte determinatæ non omnibus compe­ tunt, sed variandæ sunt secundum arbitrium medici non pro­ priam voluntatem sequentis, sed medicinæ scientiam ; ita pœnæ satisfactoriæ in canone determinatæ non competunt omnibus, sed variandæ sunt secundum arbitrium sacerdotis divino instinctu regulatum. Sicut autem medicus aliquando prudenter non dat medicinam ita4 efficacem quæ ad morbi curationem sufficiat, ne propter debilitatem naturæ majus periculum oria­ tur, ita sacerdos divino instinctu motus non semper totam pœnam quæ uni peccato debetur injungit, ne infirmus aliquis ex magnitudine pœnæ desperet et a pænitentia totaliter recedat. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod arbitrium illud0 debet esse divino instinctu regulatum. 111. — Ad secundum dicendum quod etiam de hoc laudatur villicus quod « prudenter fecit ». Et ideo in remissione pœnæ debitæ discretio adhibenda est. 112. — Ad tertium dicendum quod Christus habuit potes­ tatem excellentiæ in sacramentis. Unde ipse ex auctoritate pœnam totam vel partem poterat dimittere sicut volebat. Nec est simile de his qui operantur tantum ut ministri. QUÆSTIO II Deinde quæritur de excommunicatione Et circa hoc quæruntur quinque i Primo, de ipsa excommunicatione. Secundo, quis possit excommunicare. Tertio, de modo excommunicationis. Quarto, de communicatione cum excommunicatis. Quinto, de absolutione ab excommunicatione. 1. L. om. « quis ». — 2. N. ad. « ibidem ». — 3. Ed. « propter ». — 4. L. om. « ita ». — 5. L. « istud ». j I 948 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM ARTICULUS I [I] [Z Cor. c. 5, ]. 1, 3 ; I Tim. c. 1, 1. 4]. 113. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod INCOMPETENS SIT HÆC DEFINITIO EXCOMMUNICATIONIS A QUI­ : « Excommunicatio est separatio a communione Ecclesiæ quoad fructum et suffragia generalia. » 1. Suffragia enim Ecclesiæ valent eis pro quibus fiunt. Sed Ecclesia orat pro eis qui extra Ecclesiam sunt : sicut pro haereticis et paganis. Ergo etiam pro excommunicatis qui extra Ecclesiam sunt. Et sic eis suffragia Ecclesiæ valent. 2. Præterea. Nullus amittit suffragia Ecclesiæ nisi per cul­ pam. Sed excommunicatio non est culpa, sed poena. Ergo per excommunicationem non separatur aliquis a suffragiis Ecclesiæ communibus. 3. Præterea. Fructus Ecclesiæ non videtur aliud esse quam suffragia. Non enim potest intelligi de fructu bonorum tempo­ ralium, quia hæc excommunicatis non auferuntur. Ergo incon­ venienter utrumque ponitur. 4. Præterea. Excommunicatio minor quædam excommuni­ catio est1. Sed per eam homo non perdit suffragia Ecclesiæ. Ergo definitio non est communis. BUSDAM posita [II] [II-II, q. 39, a. 4.] 114. — ULTERIUS. Videtur quod Ecclesia nullum debeat excommunicare. 1. Quia excommunicatio maledictio quædam est. Sed Rom., xn, 14, prohibemur maledicere. Ergo Ecclesia excom­ municare non debet. 2. Præterea. Militans2 debet imitari triumphantem. Sed, ut in Ep. Judæ legitur, v, 9, « Michael cum altercaretur de cor­ pore Moysi cum diabolo, non est ausus judicium blasphemiæ inferre, sed ait : Imperet tibi Dominus3. » Ergo nec Ecclesia militans debet alicui judicium maledictionis vel excommuni­ cationis inferre. 1. ζ per homot. om. « Sed per eam homo »... usque ad « Sed Rom. xn », — 2. Ed. « Ecclesia militans ». — 3. Ed. ■ Deus ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. I 949 3. Præterea. Nullus est in manum hostis tradendus nisi omnino desperatus. Sed per excommunicationem traditur ali­ quis in manum Satanae, ut patet I Cor., v, 5. Cum ergo de nemine sit desperandum in vita ista, Ecclesia nullum debet excommu­ nicare. 115. —- SED CONTRA est quod Apostolus I Cor., v, 17, mandat quemdam excommunicari. 116. — Præterea. Mat., xviii, 17, dicitur de illo qui Ecclesiam audire contemnit : « Sit tibi sicut ethnicus et publicanus. » Sed ethnici sunt extra Ecclesiam. Ergo et illi qui Ecclesiam audire contemnunt, per excommunicationem extra Ecclesiam sunt ponendi. [ΠΙ] [QuodZ. I, q. 7, a. 1, ad 1 ; Mal. c. 18 ; I Cor. c. 5, 1. 3.] 117. — ULTERIUS. Videtur TEMPORALI DAMNO DEBEAT quod nullus pro aliquo EXCOMMUNICARI. 1. Quia pœna non debet excedere culpam. Sed pœna excom­ municationis est privatio alicujus boni spiritualis, quod omnibus bonis temporalibus præeminet. Ergo pro temporalibus nullus est excommunicandus. 2. Præterea. « Nulli malum pro malo reddere debemus », secun­ dum Apostoli præceptum {Rom., xn, 17). Sed hoc esset malum pro malo reddere, si pro tali damno quis excommunicaretur1. Ergo nullo modo hoc debet fieri. 118. — SED CONTRA est quod Petrus Ananiam et Saphiram pro defraudatione pretii agri sententia mortis damnavit {Aci., v, 1-10). Ergo et Ecclesiæ licet pro temporalibus damnis excommunicare. .[IV] 119. — ULTERIUS. Videtur quod excommunicatio LATA NULLO MODO EFFECTUM injuste HABEAT. 1. Quia per excommunicationem « protectio et gratia Dei subtrahitur » (10), quæ non injuste subtrahi potest. Ergo excom­ municatio injuste lata non habet effectum. 2. Præterea. Hieronymus dicit {In Mat., c. 16 ; L. 26, 118) quod hoc est « de supercilio Pharisæorum » æstimare esse ligatum vel solutum qui ligatur vel solvitur injuste. Sed eorum supercilium erat superbum et erroneum. Ergo excommunicatio injusta nullum habet effectum. 1. L. α excommunicatur ». — 950 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 120. — SED CONTRA. Secundum Gregorium (hom. 26, in Evang., n. 6; L. 76, 1201) præcepta1 pastoris, sive justa sive injusta, timenda sunt. Non autem essent timenda, nisi aliquid nocerent etiam injusta. Ergo, etc. 121. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod ille qui per baptismum in Ecclesia ponitur, ad duo adscribitur : scilicet ad coetum fidelium et ad sacramentorum participationem. Et hoc secundum præsupponit primum, quia in sacramentis participandis etiam fideles communicant. Et ideo aliquis potest extra Ecclesiam fleri per excommunica­ tionem dupliciter. 122. — Uno modo ita quod separetur tantum a participa­ tione sacramentorum. Et hæc erit excommunicatio minor. 123. — Alio modo ita quod excludatur ab utroque. Et sic erit excommunicatio major, quæ hic definitur. Non autem potest esse tertium, scilicet quod excludatur a communione fidelium et non a participatione sacramentorum, ratione jam dicta, quia scilicet fideles in sacramentis communicant. 124. — Sed communicatio fidelium est duplex. Quædam in spiritualibus, sicut mutuæ orationes sunt2, et conventus ad sacra percipienda ; quædam in corporalibus actibus legitimis ; qui quidem legitimi actus et licita communio his versibus conti nentur : Si pro delictis, anathema quis efficiatur ; Os, orare, vale, communio, mensa negatur. « Os », scilicet ne detur osculum ; « orare », ne cum excommu­ nicatis oremus ; « vale », ne salutentur ; « communio », ne scilicet in sacramentis cum ipsis aliquis communicet ; « mensa negatur », ne aliquis cum eis comedat. Præmissa ergo definitio importat separationem a sacramentis in hoc quod dicit : « quantum ad frudum » ; et a communione fidelium quantum ad spiritualia, in hoc quod dicit : « et suffragia Ecclesiæ communia. » 125. — Alia autem definitio invenitur quæ datur secundum separationem ab utrisque actibus, quæ talis est : « Excommuni­ catio est a qualibet licita communione3 legitimo actu separatio. 126. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pro infidelibus oratur ; sed ipsi fructum orationis non percipiunt, nisi ad fidem convertantur. Similiter el pro excommunicatis orari pptest, quamvis non inter orationes quæ pro membris Ecclesiæ fiunt. Et tamen fructum non participant, quamdiu in excommunica1. N. « sententia ». — 2. L. om. « sunt ». — 3. Ed. ad. « ac » ; L. « vel »· DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. I 951 tione manent ; sed oratur ut detur eis spiritus pœnitentiæ, ut ab excommunicatione solvantur. 127. — Ad secundum dicendum quod suffragia alicujus valent alicui secundum quod ei continuantur. Potest autem actio unius alteri continuari dupliciter. 128. — Uno modo ex vi caritatis quæ omnes fideles connectit ut sint unum in Deo, sicut dicitur ps. cxvni, 63 : « Particeps ego sum omnium etc. » Et hanc continuationem excommunicatio non intercipit ; quia juste excommunicari quis non potest nisi pro culpa mortali, per quam jam a caritate divisus est, etiamsi non excommunicetur. Injusta autem excommunicatio caritatem alicui auferre non potest, cum sit de maximis bonis quæ non possunt alicui invito auferri. 129. — Alio modo per intentionem suffragia facientis, quæ in aliquem fertur pro quo fiunt. Et hanc continuationem excom­ municatio intercipit ; quia Ecclesia per excommunicationis sen­ tentiam separat excommunicates ab universitate fidelium, pro quibus suffragia facit. Unde suffragia Ecclesiæ ei non prosunt quæ pro tota Ecclesia fiunt. Nec ex persona Ecclesiæ oratio pro eis inter membra Ecclesiæ fieri potest ; quamvis aliqua persona privata possit ad ejus conversionem aliquod suffragium per inten­ tionem dirigere. 130. — Ad tertium dicendum quod fructus spiritualis Eccle­ siæ non solum est ex suffragiis, sed etiam ex perceptione sacra­ mentorum et ex convictu fidelium. 131. — Ad quartum dicendum quod minor excommunicatio non habet perfectam rationem excommunicationis, sed aliquid ipsius participat. Et ideo non oportet quod ei totaliter excom­ municationis definitio conveniat, sed solum quoad aliquid. 132. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod judicium Ecclesiæ conforme debet esse judicio Dei. Deus autem multipliciter peccatores punit, ut eos ad bonum trahat. Uno modo flagellis castigando. Alio modo hominem sibi relinquendo, ut auxiliis subtractis quibus a malo praepediebatur, suam infir­ mitatem cognoscat, et humilis ad Deum redeat, a quo superbus abscessit. 133. — Et quantum ad utrumque Ecclesia in excommuni­ cationis sententia divinum judicium imitatur. In quantum enim eum a communione fidelium separat ut erubescat, imitatur divinum judicium quo per flagella castigat. Inquantum autem a suffragiis et aliis spiritualibus separatur1, imitatur divinum judicium quo hominem sibi relinquit, ut per humilitatem seipsum cognoscens ad Deum redeat. 1. Ed. « separat >. 952 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 134. — AD PRIMUM ergo dicendum quod maledictio potest esse dupliciter. Uno modo ita quod in malo quod irrogat vel dicit, per intentionem sistat. Et sic maledictio omnibus modis prohibita est. 135. — Alio modo ita quod malum quod quidem maledicendo imprecatur, ad bonum illius ordinet qui maledicitur. Et sic malediclio quandoque est licita et salutifera : sicut et medicus aliquod nocumentum infert infirmo, ut sectionem, per quam ab infirmitate liberetur. 136. — Ad secundum dicendum quod diabolus incorrigibilis est. Et ideo non est1 susceptibilis alicujus boni per excommuni­ cationis poenam. 137. — Ad tertium dicendum quod ex hoc ipso quod aliquis suffragiis Ecclesiæ privatur, triplex incommodum incurrit per oppositum per2 tria quæ quis ex suffragiis Ecclesiæ consequitur. Valent enim ad augmentum gratiæ eis qui habent, vel ad meren­ dum eis qui non habent. Et quantum ad hoc Magister in Littera (10) dicit quod « gratia Dei per excommunicationem subtrahitur ». Valent etiam ad custodiam virtutis. Et quantum ad hoc dicit quod « protectio subtrahitur » ; non quod omnino a Dei provi­ dentia excludatur3, sed quod4 ab illa protectione qua filios Ecclesiæ specialiori modo custodit. Valent etiam5 ad defendendum ab hoste. Et quantum ad hoc dicit quod « diabolo major potestas sæviendi in ipsum datur » et spiritualiter et corporaliter. 138. — Unde in primitiva Ecclesia quando oportebat per signa ad fidem homines invitare, sicut Spiritus sancti donum visibili signo manifestabatur, ita et excommunicatio corporali vexa­ tione a diabolo innotescebat. Nec est inconveniens si ille qui non est desperatus hosti datur ; quia non datur ei quasi damnandus, sed quasi corrigendus ; cum in potestate Ecclesiæ sit ex ejus manu ipsum eripere cum voluerit. 139. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod per excommunicationem judex ecclesiasticus excommunicatos exclu­ dit a Regno quodammodo. Unde cum non debeat excludere nisi indignos, ut ex definitione clavis patuit (17) ; nec aliquis reddatur indignus nisi per peccatum mortale amiserit caritatem quæ est via ducens ad Regnum ; ideo nullus excommunicari debet nisi pro peccato mortali. Et quia in damnificando aliquem corporaliter vel in rebus temporalibus aliquis mortaliter peccat, 1. L. om. < est ». — 2. Ed. «ad». — 3. L. « excluduntur ». — 4. L. om. «quod». — 5. N. « item ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. II et contra caritatem facit ; ideo pro damno temporali illato Ecclesia aliquem excommunicare potest. 140. — Sed quia excommunicatio est gravissima pœnarum ; « pœnæ autem medicinæ sunt », secundum Philosophum in II Eth. (β 2. 1104b, 17, 1. 3, η. 270) ; sapientis autem medici est a levioribus medicinis incipere et minus periculosis ; ideo excommunicatio infligi non debet etiam pro peccato mortali, nisi con­ tumax fuerit ; vel non veniendo ad judicium, vel ante termina­ tionem judicii sine licentia recedendo, vel determinationi non parendo. Tunc enim postquam monitus fuerit, si obedire con­ tempserit, contumax reputatur ; et excommunicari debet a judice jam non habente quid1 contra ipsum faciat amplius. 141. — AD PRIMUM ergo dicendum quod culpæ quantitas non mensuratur ex nocumento quod quis facit, sed ex voluntate qua facit contra caritatem agens. Et ideo, quamvis pœna excom­ municationis excedat nocumentum, non tamen excedit quanti­ tatem culpæ. 142. — Ad secundum dicendum quod cum aliquis per pœnam aliquam corrigitur, non redditur ei malum, sed bonum ; quia « pœnæ medicinæ sunt », ut dictum est (140). « i I I - i 1 I 953 143. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod excommunicatio potest dici injusta dupliciter. Uno modo ex parte excommunicantis : sicut cum ex odio vel ira excommunicat. Et tunc excommunicatio nihilominus habet effectum suum, quamvis ille qui excommunicat peccet ; quia iste juste patitur quamvis ille injuste faciat. 144. — Alio modo ex parte ipsius excommunicationis : vel quia causa excommunicationis est indebita, vel quia infertur sententia, juris ordine prætermisso. Et tunc, si sit talis error ex parte sententiae qui sententiam nullam esse faciat, non habet effectum : quia non est excommunicatio. Si autem sententiam non annullet, habet effectum suum. Et debet excommunicatus humiliter obedire — et erit ei2 ad meritum — et3 absolutionem petere ab excommunicante, vel ad superiorem judicem recurrere. Si autem contemneret, eo ipso mortaliter peccaret. 145. — Contingit autem quandoque quod esi debila causa ex parte excommunicantis^ quæ non est debila ex parte excommunicati : sicut cum aliquis pro falso crimine in judicio probato excommunicatur. Et tunc si humiliter sustinet, humilitatis merito récompensât excommunicationis damnum. 146. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis homo 1. L. « quod ». — 2. Ed. om. « ei ». — 3. Ed. « vel ». — 4. Ed. « excommu­ nicationis ». 964 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM gratiam Dei injuste amittere non possit, potest tamen injuste amittere illa quæ ex parte nostra sunt, quæ ad gratiam Dei disponunt : sicut patet si subtrahatur alicui doctrinæ verbum quod ei debetur. Et hoc modo excommunicatio gratiam Dei sub­ trahere dicitur, ut ex prædictis patet (137). 147. — Ad secundum dicendum quod Hieronymus loquitur quantum ad culpas, et non quantum ad pœnas quæ possunt etiam injuste infligi a rectoribus Ecclesiarum. ARTICULUS II [I] 148. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD QUILIBET SACERDOS POSSIT EXCOMMUNICARE. 1. Excommunicatio enim est actus clavium. Sed quilibet sacerdos habet claves. Ergo quilibet potest excommunicare. 2. Præterea. Majus est absolvere1 et ligare in foro pœnitentiæ quam in foro judicii. Sed quilibet sacerdos potest sibi subditos in foro pcenitentiali absolvere et ligare. Ergo etiam potest sibi subditos quilibet sacerdos excommunicare. 149. — SED CONTRA. Ea in quibus imminet periculum, sunt majoribus reservanda. Sed pœna excommunicationis est valde periculosa, nisi cum moderamine fiat. Ergo non debet cuilibet committi sacerdoti. [II] [Infra, d. 19, 31.] 150. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON SACERDOTES EXCOM­ MUNICARE NON POSSINT. 1. Quia excommunicatio est actus clavium, ut in Littera (9) dicitur. Sed non sacerdotes non habent claves. Ergo non pos­ sunt excommunicare. 2. Præterea. Plus requiritur ad excommunicationem quam ad absolutionem in foro pœnitentiæ. Sed non sacerdos in foro pœnitentiæ absolvere non potest. Ergo nec excommunicationem inferre. 151. — SED CONTRA est quod archidiaconi, legati et electi2 excommunicant, qui quandoque non sunt sacerdotes. Ergo non solum sacerdotes excommunicare possunt. 1. L. « solvere ». — 2. Ed. præter L. « clerici ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. II 955 [III] [II-II, q. 39, a. 3.] 152. — ULTERIUS. Videtur quod excommunicatus suspensus EXCOMMUNICARE possit. vel 1. Ille enim qui est excommunicatus vel suspensus, neque ordinem neque jurisdictionem amittit; quia neque reordinatur cum absolvitur, neque cura ei iterum committitur. Sed excom­ municatio non requirit nisi ordinem vel jurisdictionem. Ergo etiam excommunicatus et suspensus excommunicare possunt. 2. Præterea. Majus est conficere corpus Christi quam excom­ municare. Sed conficere possunt, ut supra d. 13 (35-8) dic­ tum est. Ergo1 possunt excommunicare. 153. — SED CONTRA. Ligatus corporaliter non potest alium ligare. Sed vinculum spirituale est fortius quam corporale. Ergo excommunicatus non potest excommunicare, cum excom­ municatio sit vinculum spirituale. 154. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in foro conscientiæ causa agitur inter hominem et Deum ; in foro autem exterioris judicii causa agitur hominis ad hominem. Et ideo absolutio vel ligatio quæ unum hominem obligat quoad Deum tantum, pertinet ad forum pœnitentiæ ; sed illa quæ hominem obligat in comparatione ad alios homines, ad forum publicum exterioris judicii pertinet. 155. — Et quia per excommunicationem homo a commu­ nione fidelium separatur ; ideo excommunicatio ad forum exte­ rius pertinet. Et ideo2 illi soli possunt excommunicare qui habent jurisdictionem in foro judiciali. Et propter hoc soli Episcopi propria auctoritate et majores prælati, secundum com­ muniorem opinionem, possunt excommunicare ; sed presbyteri parochiales nonnisi ex commissione eis facta, vel in certis casi­ bus, sicut in furto et rapina et hujusmodi, in quibus est eis a jure concessum quod excommunicare possint. 156. — Alii autem dixerunt quod etiam sacerdotes paro­ chiales possunt excommunicare. Sed prædicta opinio est ratio­ nabilior. 157. — AD PRIMUM ergo dicendum quod excommunicatio non est actus clavis directe, sed magis respectu exterioris judicii. Sed sententia excommunicationis, quamvis in exteriori judicio promulgetur, quia tamen aliquo modo pertinet ad aditum Regni, secundum quod Ecclesia militans est via ad triumphan1. L. ad. « et ». — 2. Ed. om. « ideo ». 956 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tern ; ideo etiam talis jurisdictio per quam homo excommunicare potest, clauis potest dici. Et secundum hoc a Quibusdam distin­ guitur quod est clavis ordinis, quam omnes sacerdotes habent ; et clavis jurisdictionis in foro judiciali, quam habent soli judices exterioris fori. Utramque tamen Deus Petro contulit. Mat., xvi, 19 ; et ab ipso in alios descendit qui utramque habent. 158. — Ad secundum dicendum quod sacerdotes parochiales habent quidem jurisdictionem in subditos suos quantum ad forum conscientiae, sed non quantum ad forum judiciale ; quia non possunt coram eis conveniri in causis contentiosis. Et ideo excommunicare non possunt, sed absolvere possunt in foro pœnilentiali. Et quamvis forum pcenitentiale sit dignius, tamen in foro judiciali major solemnitas requiritur ; quia in eo oportet quod non solum Deo, sed etiam homini satisfiat. 159. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sacramenta, in quibus gratia confertur, dispensare ad solos sacerdotes pertinet. Et ideo ipsi soli possunt absolvere et ligare in foro pœnitentiali. Sed excommunicatio non directe respicit gratiam, sed ex consequenti, inquantum homo suffragiis Eccle­ siæ privatur, quæ ad gratiam disponunt vel in gratia conservant. Et ideo etiam non sacerdotes, dummodo jurisdictionem habeant in foro contentioso, possunt excommunicare. 160. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non habeant elavem ordinis, habent tamen elavem jurisdictionis. 161. — Ad secundum dicendum quod ista duo se habent sicut excedentia et excessa. Et ideo alicui competit unum cui non competit aliud. 162. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod usus jurisdictionis est in comparatione ad alium hominem. Et ideo, cum omnis excommunicatus a communione fidelium separetur, quilibet excommunicatus usu jurisdictionis privatur. Et quia excommunicatio est jurisdictionis privatio, ideo excommuni­ catus excommunicare non potest. 163. — Et eadem ratio est de suspenso a jurisdictione. Si enim sit suspensus ab ordine tantum, tunc non potest ea quæ sunt ordinis, sed potest ea quæ1 jurisdictionis. Et e converso, si sit suspensus a jurisdictione, et non ab ordine. Si autem ab utroque, tunc neutrum potest. 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis non amittat jurisdictionem, amittit tamen jurisdictionis usum. 165. — Ad secundum dicendum quod conficere sequitur DISTINCTIO XVIII, OU.ESTIO II, ART, III 957 potestatem characteris qui indelebilis est. Et ideo homo, ex quo . characterem ordinis habet, semper potest conficere, licet non semper ei liceat. Secus autem est de excommunicatione quæ juris­ dictionem sequitur, quæ auferri potest et ligari. ABTICULUS III [I] [Infra d. 19, 94-95 ; d. 20, 151.] 166. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ALIQUIS POSSIT SEIPSUM VEL ÆQUALEM VEL SUPERIOREM EXCOM­ MUNICARE. 1. Quia Amgelus Dei major erat Paulo, Mat., xi, 11 : « Oui minor est in regno caelorum major est illo1 », quo « nemo inter natos mulierum major. » Sed Paulus excommunicavit « Angelum de cælo », ut patet Gal., i, 8. Ergo homo potest superiorem excom­ municare. 2. Præterea. Sacerdos aliquando excommunicat in generali pro furto, vel2 aliquo hujusmodi. Sed potest contingere quod ipsemet fecit, vel superior aut3 æqualis. Ergo aliquis potest se, vel æqualem vel superiorem excommunicare. 3. Præterea. Aliquid potest superiorem absolvere in foro pœnitentiali vel æqualem : sicut cum Episcopi suis subditis con­ fitentur, et cum unus sacerdos alteri venialia confitetur. Ergo videtur quod etiam excommunicare aliquis superiorem vel æqualem possit. 167. — SED CONTRA. Excommunicatio est actus jurisdic­ tionis. Sed aliquis non habet in se jurisdictionem, quia in eadem causa non potest quis esse judex et reus. Nec iterum in superio­ rem aut æqualem. Ergo non potest aliquis superiorem vel æqua­ lem aut se excommunicare. [II] [Quodl. X, q. 7, a. 1, ad 1.] 168. — ULTERIUS. Videtur quod in aliquam universita­ tem sententia excommunicationis ferri possit. 1. Contingit enim quod aliqua universitas sibi in malitia colli­ gatur4. Sed pro malitia in qua aliquis contumax extiterit5, debet 1. L. « eo ». — 2. Ed. ad. « pro ». — 3. Ed. « vel ». ·— 4. N. « colligetur ». — 5. L·. « extitit ». 958 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM excommunicatio ferri. Ergo potest in aliquam universitatem ferri excommunicatio. 2. Præterea. Illud quod est gravissimum in excommunicatione, est separatio a sacramentis Ecclesiæ. Sed aliquando tota civitasinterdicitur a divinis. Ergo et1 excommunicari aliqua universitas potest. 169. — SED CONTRA est Glossa Augustini Ματ., xiii, 29 (L. 114, 132) quæ dicit quod « princeps el multitudo non est excommunicanda. » [III] 170. — ULTERIUS. Videtur quod ille qui semel est EXCOMMUNICATUS, ULTERIUS EXCOMMUNICARI NON POSSIT2. 1. I Cor., v. 12, dicit Apostolus : a Quid mihi est3 de iis qui foris sunt judicare ? » Sed excommunicati jam sunt extra Ecclesiam. Ergo super eos Ecclesia judicium non habet, ut possit eos iterum excommunicare. 2. Præterea. Excommunicatio est separatio quædam a divinis et a communione fidelium. Sed postquam est aliquis privatus aliquo, non potest iterum illo privari. Ergo unus excommunicatus non debet iterum excommunicari. 171. — SED CONTRA. Excommunicatio quædam poena est et medicinale remedium. Sed pœnæ et medicinæ iterantur, cum causa exigit. Ergo et excommunicatio iterari potest. 172. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod cum per jurisdictionem aliquis constituatur in gradu superioritatis respectu ejus in quem habet jurisdictionem, quia est judex ejus ; ideo nullus habet in seipsum, vel superio­ rem vel æqualem jurisdictionem, et per consequens nullus potest seipsum excommunicare vel superiorem aut4 æqualem. 173. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Apostolus loquitur sub hypothesi, id,est si poneretur Angelus peccare ; sic enim non esset Apostolo superior, sed inferior. Nec est inconve­ niens quod in conditionalibus quarum antecedentia impossibilia sunt, et consequentia impossibilia sint. 174. Ad secundum dicendum quod in tali casu nullus excommunicatur ; quia « par in parem nullum habet imperium », (cap. Innotuit, de Electione'). 175. — Ad tertium dicendum quod absolutio et ligatio in foro confessionis est quoad Deum tantum, apud quem aliquis alio inferior redditur per peccatum5. Sed excommunicatio est in 1. Ed. om. « et ». — 2. N. ad. « Nam ». — 3. Ed. om. « est ». — 4. Ed. « vel 5. Ed. « pro peccato ». DISTINCTIO XVIII, QUÆSTIO II, ART. Ill 959 judicio exteriori, in quo aliquis non amittit superiorilatem ex hoc ipso quod peccat. Unde non est similis ratio de utroque foro. 176. — Et tamen etiam1 in foro confessionis aliquis non potest seipsum absolvere, nec superiorem aut2 æqualem, de mortali3, nisi ex commissione sibi facta. De venialibus autem potest, quia venialia ex quibuslibet sacramentis gratiam conferentibus remit­ tuntur. Unde remissio venialium sequitur potestatem ordinis. 177. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod excommunicari non debet aliquis nisi pro peccato mortali (139) Peccatum autem in actu consistit. Actus autem non est commu­ nitatis sed singularium personarum ut frequenter. Et ideo sin­ guli de communitate excommunicari possunt, non autem ipsa communitas. 178. — Etsi etiam quandoque actus sit totius alicujus multi­ tudinis, ut quando multi navim trahunt, quam nullus trahere posset ; tamen non est probabile quod aliqua communitas ita tota ad malum consentiat quin aliqui sint dissentientes. Et quia « non est Dei, qui judicat omnem terram, ut condemnet justum cum impio », ut dicitur Gen., xvm, 25 ; ideo Ecclesia, quae Dei judi­ cium imitari debet, satis provide statuit ut tota communitas non excommunicetur, « ne collectis zizaniis simul eradicetur et triticum. » (Mat., xiii, 29.) AD PRIMUM ergo patet solutio ex dictis. 179. — Ad secundum dicendum quod suspensio non tanta pœna est quanta excommunicatio, quia suspensi non fraudantur Ecclesiæ suffragiis sicut excommunicali. Unde etiam aliquis sine peccato proprio suspenditur, sicut et totum regnum supponitur interdicto pro peccato4 regis. Et ideo non est simile de excom­ municatione ei suspensione. 180. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ille qui excommunicatus est una excommunicatione, potest iterum excommunicari : vel5 per ejusdem excommunicationis itera­ tionem ad majorem sui confusionem, ut vel sic a peccato resiliat ; vel propter alias causas. Et tunc tot sunt principales excommu­ nicationes, quot causæ pro quibus quis6 excommunicatur. 181. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Apostolus loquitur de paganis el aliis infidelibus, qui non habent charac­ terem, per quem annumerati sint in7 populo Dei. Sed quia cha­ racter baptismalis, quo quis populo Dei annumeratur, est indele­ bilis, ideo semper remanet aliquo modo de Ecclesia baptizatus. Et sic semper Ecclesia de ipso judicare potest. 1. Ed. om. . — « Studeat ergo quisque sic delicta corrigere ut post mortem non oporteat pœnam tolerare. Quædam enim peccata mortalia in pœnitentia fiunt venialia, non tamen mox sanantur. Sæpe enim1 infirmus moreretur, si non medicaretur ; non tamen statim medicatus sanatur. Languet victurus, qui prius erat moriturus. Qui autem impœnitens moritur, omnino moritur 1. Quar. « intenta ». — 2. Quar. « quando ». — pœnam exigendo ». — 4. Quar. om. « enim ». 3. Quar. om. » Deus autem DISTINCTIO XX 1009 et aeternaliter cruciabitur. Si enim semper viveret, semper peccaret. » {Decret, de pœnit. d. 3, c. « Nullus expectet » ; L. 187, 1642.) De illo cui sacerdos indiscretus injungit parvam pœnitentiam 6. — Si vero de illo quæritur qui satisfactionem injunctam imple­ verit, quæ ignorantia vel negligentia sacerdotis peccato condigna non fuit, utrum de vita migrans ab omni pœna liber sit, idem respondeo quod supra de illo qui pœnitentiam non complevit dixi. Quod si tantum est lamentum interioris doloris ut sufficiat in vindictam peccati, omnino liberatus est. Si vero non sufficit dolor interior simul cum pœna injuncta, addet Deus pœnam. a. — Quod autem interdum sufficiat dolor interior ad vindictam peccati, certum documentum habemus in illo latrone qui sola mentis contritione et confessione statim ut conversus fuit, paradisum ingredi meruit (Luc., xxni, 43). Sed quia dispensatores Ecclesiæ contritionis quantitatem non perpen­ dunt, quibus non est datum intelligere occulta cordium, omnibus leges pœnitentiæ constituunt tam magis quam minus de peccato dolentibus. Quorum studium ad hoc præcipue tendere debet, ut cordis dolorem, quantum fas est, cognoscant, et secundum ipsius modum satisfactionem injungant. Unde Augustinus (Enchirid., c. 65 ; L. 40, 262) : « In actione pœnitentiæ, ubi tale quid commissum est, ut is qui commisit, a Christi etiam corpore separetur, non tam consideranda est mensura temporis quam doloris. « Cor çnim contritum et humiliatum Deus non despicit » [ps. l, 19). Verum quia plerumque1 dolor alterius cordis occultus est alteri, nec in aliorum noti­ tiam per verba vel alia quæcumque signa procedit cum sit coram illo cui dicitur » (ps. xxxvu, 10) : « Gemitus meus a te non est absconditus » ; recte constituuntur ab his qui Ecclesiis praesunt, tempora pœnitentiæ, ut satisfaciat2 etiam Ecclesiæ, in qua peccata ipsa remittuntur ; extra eam quippe non remittuntur. Ipsa enim Spiritum sanctum pignus accepit, sine quo non remittuntur ulla peccata. » Item3 Hieronymus (Decr. de pœnit., d. i, c. 86; L. 187, 1554) : « Men­ suram temporis in agenda pœnitentia ideo non satis aperte praefigunt canones pro unoquoque crimine, ut de singulis dicant qualiter unumquodque emen­ dandum sit ; sed magis in arbitrio sacerdotis intelligentis relinquendum statuerunt*, quia apud Deum non tantum^ valet mensura temporis, quantum* doloris ; nec abstinentia tantum ciborum, quantum mortificatio vitiorum. Ideoque tempora pœnitentiæ pro fide et conversatione fidelium'’ pœnitentium abbrevianda præcipiuni, et pro negligentia protelanda ; pro quibusdam tamen culpis modi pœnitentiæ sunt impositi. » Quod morientibus non sit imponenda satisfactio, SED INNOTESCENDA 7. — Solet etiam quæri utrum satisfactionis lex morituris sit impo­ nenda. a. — De quo Theodorus Cantuariensis Episcopus in pœnitentiali suo (c. 48 ; L. 99, 977) sic ait:«A6 infirmis in periculo mortis positis pura inquirenda est confessio peccatorum ; non tamen est illis imponenda quan1. Quar. ad. « et ». — 2. Quar. « satisfiat ». — 3. Ed. om. » Item ». — 4. Quar. « statuunt ». — 5. Quar. « tam ». — 6. Quar. « quam ». — 7. Quar. om. « fidelium ». 1010 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM titas pœnitentiæ, sed innotescenda ; et cum amicorum orationibus et elee­ mosynarum largitionibus pondus pœnitentiæ sublevandum, si forte migra­ verint. Si vero convaluerint, pœnitentiæ modum a sacerdote impositum diligenter observent. » Aliis vero pro qualitate peccati poenitentia decernenda est præsidentium arbitrio. Unde Leo Papa (Ep. 159, c. 6 ; L. 54, 1138) : « Tempora poenitudinis habita moderatione constituenda sunt tuo judicio, prout conversorum animos perspexeris esse devotos. Pariter etiam habere debes ætatis senilis intuitum, et respicere periculorum quorumcumque vel ægritudinum necessitates. » In necessitate non est neganda pœnitentia vel reconciliatio 8. — Sciendum etiam quod tempore necessitatis non est neganda pœnitentia vel reconciliatio poenitentibus. Unde Leo Papa (Ep. 108, c. 4 ; L. 54, 1012) : « His qui tempore necessi­ tatis et periculi urgentis instantia præsidium pœnitentiæ et munus1 recon­ ciliationis implorant, nec satisfactio interdicenda est nec reconciliatio dene­ ganda ; quia misericordiæ Dei nec mensuras possumus ponere, nec tempora definire. » « Quod si ita aliqua ægritudine aggravati sunt ut quod paulo ante poscebant, sub præsentia sacerdotis2 significare non valeant, testimonia eis fidelium circumstantium prodesse debebunt, ut simul pœnitentiæ et reconciliationis consequantur beneficium. » (ibid. c. 5.) Item Julius Papa (Decr., c. 26, q. 6, c. 12 ; L. 187, 1362) : « Si presbyter poenitentiam abnegaverit morientibus, reus erit animarum; quia Dominus ait (Ezech., xvm, 21, 27) : « Cum conversus fuerit, tunc salvus erit. » Vera enim confessio ultimo tempore potest esse, quia non modo temporis, sed etiam cordis Deus inspector est, sicut latro probat. » Quod presbyter non reconciliet inconsulto Episcopo nisi in necessitate 9. — Non debet tamen presbyter pœnitentem reconciliare inconsulto Episcopo, nisi ultima necessitas cogat. Unde in Cartkaginensi Concilio (Decr., c. 26, q. 6, c. 14 ; L. 187, 1363) : « Presbyter inconsulto Episcopo non reconciliet pœnitentem, nisi absente Episcopo, si ultima necessitas cogat. Cujuscumque pœnitentis publicum crimen est quod universam commoverit urbem, ante absidem, scilicet introitum Ecclesiæ, manus ei imponantur3. » Item Aurelius Episcopus dixit : (Ibid. col. 1358) : « Si quis in periculo constitutus fuerit et se conciliari divinis altaribus petierit, si Episcopus absens fuerit, debet presbyter consulere Episcopum, et sic periclitantem ejus præcepto reconciliare. » Inconsulto vero Episcopo non potest excommunicatos vel publice pœnitentes presbyter reconciliare. Unde in Carlhaginensi Concilio II (c. 3 ; L. 187, 1357), statutum est « ut chrisma vel reconciliatio pœnitentium et puellarum consecratio a presbyteris non fiat. » Item (ibid.) : « Reconciliare quemquam in publica Missa presbytero non liceat ». a. — Puellarum tamen consecratio consulto Episcopo per presbyterum fieri valeat4. 1. Quar. « mox ». — 2. Quar. « sub præsenti ». — 3. Quar. « imponatur ». — 4. Quar. « valet ». DISTINCTIO XX, DIVISIO TEXTUS 1011 Unde in Carthaginensi Concilio II (c. 36 ; L. 187, 1358) : « Presbyter inconsulto Episcopo virgines non consecret ; chrisma vero nunquam con­ ficiat. » Sicut1 præcepto Episcopi potest presbyter consecrare virgines, sic et reconciliare pœnitentes. An OBLATIO EJUS SIT RECIPIENDA QUI CURRENS AD PŒNITENTIAM PRÆVENITUR MORTE Si autem quæritur de illo qui ad pœnitentiam festinans, sacerdotem invenire non potuit et ita decessit, utrum oblatio ejus sit recipienda, dicimus, quia est. Unde in Concilio Epaunensi (L. 187, 1361) : « Si aliquis fuerit mortuus qui non confessus sit et testimonium habet bonum, et non poterat venire ad sacerdotem, sed præoccupavit eum mors in domo vel in via ; faciant pro eo parentes ejus oblationem ad altare et dent redemptionem pro captivis. » DIVISIO TEXTUS 10. — « Sciendum est etiam quod tempus pœnitentiæ, etc. » (1) Postquam determinavit Magister de pœnitentia et de potestate ministrorum quibus competit dispensatio hujus sacramenti, hic determinat quædam quæ pœnitentiam consequuntur. Et dividitur in partes duas. In prima determinat tempus pœnitentiæ. In secunda determinat quædam quæ ad effectum3 pœnitentiæ pertinent, 22 d., ibi : « Cumque multis auctoritati­ bus, etc. » Prima in duas. In prima ostendit tempus pœnitentiæ usque ad finem vitæ esse. In secunda movet quasdam quæstiones quæ ex prædictis ortum habent, 21 d., ibi : « Solet etiam quæri, etc. » Prima in duas. In prima ostendit quod tempus pœnitentiæ durat usque ad finem vitæ. In secunda ostendit qualiter sit agendum cum illis qui in fine pœnitent, ibi : « Solet etiam quæri, etc. » (7). Prima in duas. In prima ostendit quod3 hi qui in fine vitæ pœnitent, consequuntur remissionem peccatorum, quamvis adhuc sint debitores pœnæ temporalis, quam in purgatorio post mor­ tem sustinebunt. In secunda ostendit quod eadem pœna debe­ tur eis qui qualitercumque in hac vita condignam satisfactio­ nem non implent, ibi : « Si vero quæritur de illis, etc. » (5) Circa primum tria facit. Primo ostendit quod usque ad finem vitæ manet pœnitentiæ locus. Secundo objicit in contrarium ; ibi : « Augustinus tamen de pœnitentiam differentibus, etc. » (2) Tertio solvit, ibi : « Sed quare hoc dixit, etc. » (3) Ubi ex verbis Augustini ostendit quare non sit pœnitentia differenda usque ad finem vitæ, propter duo : primo propter poenitendi difficultatem ; secundo propter pœnam purgatorii quæ restat, ibi : « Sed si etiam sic conversus peccaverit, etc. » (4) 1. Ed. om. « sicut ». — 2. Ed. « defectum ». — 3. Ed. er quomodo ». 101'2 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM « Si vero quæritur de illis, etc. » (5) Hic ostendit quod pœna purgatorii restat post hanc vitam eis qui hic condignam satisfac­ tionem non agunt. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit hoc de illis qui poenitentiam injunctam non explent. Secundo ostendit idem de illis quibus condigna satisfactio non est injuncta, ibi : « Si vero de illo quæritur, etc. » (6) « Solet etiam quæri, etc. » (7) Hic ostendit qualiter sit agendum cum illis qui in fine pœnitenl. Et circa hoc duo facit. Primo osten­ dit hoc quantum ad satisfactionis injunctionem ; secundo quan­ tum ad reconciliationem ibi1 : « Sciendum etiam quod tem­ pore, etc. » (8) Ubi duo facit. Primo ostendit quod tempore ultimæ necessi­ tatis non est reconciliatio deneganda pcenitenti. Secundo osten­ dit quod alio tempore simplex sacerdos reconciliare pœnitentem non potest inconsulto Episcopo, ibi : « Non debet tamen, etc. » (9) Hic quæruntur quinque Primo, utrum aliquis in extremo vitæ suæ per poenitentiam possit consequi veniam peccatorum. Secundo, de pœna quam sacerdos ad satisfaciendum imponit. Tertio, de relaxatione hujusmodi pœnæ per indulgentias. Quarto, quis possit indulgentias facere2. Quinio, quibus prosint. ARTICULUS I [I] 11. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in EXTREMO VITÆ SUÆ ALIQUIS PŒNITERE NON POSSIT. 1. II Machab., ix, 13, dicitur de Antiocho : « Orabat scelestus Dominum, a quo non erat misericordiam consecuturus. » Hic autem in fine vitæ suæ erat. Ergo videtur quod in fine pcenitentes veniam non consequuntur. 2. Præterea. Omnis vere pœnitens peccata dimittit. Sed ille qui in fine vitæ pœnitet, non dimittit peccata, sed a peccatis dimittitur ; quia tunc vult poenitentiam agere, quando peccare non potest, ut in Littera (2) dicitur. Ergo videtur quod tunc non consequatur veniam. 3. Præterea. Contritio quæ est pars pœnitentiæ, habet an­ nexum propositum confitendi et satisfaciendi. Sed hoc pro­ positum habere non potest qui in fine pœnitet ; quia nullus 1. Ed. om. « ibi ». — 2. Ed. « dare ». DISTINCTIO XX, ART. I 1013 proponit quod scit sibi impossibile. Ergo non potest conte­ ri. Et ita non consequitur veniam. 12. — SED CONTRA est, quia latro in fine vite suæ pœnitens misericordiam invenit, audiens (Luc., xxm, 43) : « Hodie mecum eris in paradiso ». 13. — Præterea. Sapientia Dei et misericordia vincit huma­ nam malitiam. Sed homo potest usque ad extremum vitæ peccare. Ergo potest usque tunc de peccatis per divinam mise­ ricordiam veniam consequi. [II] [Supra d. 18, q. 2, a, 5, sol. 1 ; d. 19, q. 1, a. 3, sol. 1.] 14. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD IN FINE VITÆ PŒNITENS NON POSSIT A QUOLIBET SACERDOTE ABSOLVI. 1. Quia ad absolutionem requiritur aliqua jurisdictio, ut dictum est (d. 19, 73). Sed sacerdos non acquirit jurisdictionem super illum qui in fine pœnitet. Ergo non potest eum in fine absolvere. 2. Præterea. Ille qui sacramentum baptismi in articulo mortis ab alio quam proprio sacerdote recipit, non debet ite­ rum a proprio sacerdote baptizari. Si ergo quilibet sacerdos in articulo mortis posset absolvere a quolibet peccato, non debe­ ret pœnitens, si evadit, ad suum sacerdotem recurrere : quod falsum est ; quia alias sacerdos non haberet cognitionem de vultu pecoris sui. 3. Præterea. In articulo mortis sicut licet sacerdoti alieno baptizare, ita et non sacerdoti. Sed non sacerdos nunquam potest absolvere in foro pœnitentiali. Ergo nec sacerdos in arti­ culo mortis eum qui non est sibi subditus. 15. — SED CONTRA. Necessitas spiritualis est major quam corporalis. Sed aliquis in necessitate ultima potest aliorum rebus uti, etiam invitis dominis, ad subveniendum corporali necessi­ tati. Ergo et in articulo mortis ad subveniendum spirituali necessitati potest a non suo sacerdote absolvi. 16. — Præterea. Ad idem sunt auctoritates in Littera (9) posite. [III] 17. — ULTERIUS. Videtur QUOD PŒNITENTIBUS IN FINE NON RESERVETUR ALIQUA PŒNA POST MORTEM. 1. Deus enim, cum sit summe misericors, non exigit ab homine plus quam facere possit. Sed iste qui in fine vitæ suæ pœnituit1, 1. βζζηθ ad. « ut », β supra et e in marg, insuper « videtur ». 1014 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nihil aliud facere potuit pro tempore illo quam conteri et confite­ ri : quod etiam fecit. Ergo videtur quod nihil ab eo post hanc vitam requiratur pro peccatis de quibus pœnituit. 2. Præterea. Pœna purgatorii excedit omnem pœnam hujus mundi, ut in Littera (4) dicitur. Sed pœna ad quam obligatur pœni­ tens post confessionem et absolutionem, non est tanta quantæ sunt multae pœnæ aliæ hujus vitæ. Ergo injuste cum pœnitente agitur, si post hanc vitam puniatur in purgatorio post absolu­ tionem. 3. Præterea. Non est aliquod peccatum tam grande quod per pcenas in hac vita inflictas non posset totaliter expiari, dum­ modo aliquis patienter sustineret ; quia « tribulatio purgationem facit », ut patet Bom., v, 4. Sed mors est maxima poenarum. Ergo si aliquis contritus patienter mortem sustinet, non remanet ei aliqua pœna post hanc vitam. 18. — SED CONTRA. Justitia divina exigit ut peccatum aut a Deo aut ab homine puniatur. Sed hujus peccatum qui in fine pœnitet, non punitum est nec a Deo nec ab homine in hac vita. Ergo oportet quod post hanc vitam puniatur. 19. — Præterea. Nullus ex negligentia debet commodum reportare. Sed iste qui in finem pœnitentiam distulit ex negli­ gentia, si statim post peccatum adhuc sanus pcenituisset, sus­ tinuisset pœnam. Ergo multo fortius, quando pœnitentiam dis­ tulit usque in finem vitæ, adhuc reus est pœnæ. 20. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Deus qui dat omnibus abundanter, nulli gratiam denegat qui quod in se est facit ut se ad gratiam præparet. Hæc autem præparatio, sicut supra d. 17 (q. 1, a. 4, sol. 2 et 3) dictum est, fit per motum liberi arbitrii. Unde quamdiu manet homini usus liberi arbitrii in hac vita, in qua nondum est confirmatum1 ad malum, potest se præparare ad gratiam, de peccatis dolendo ; et gratiam remissionis peccatorum consequitur. 21. — AD PRIMUM ergo dicendum quod veniam consecutus fuisset si vere pcenituisset. Sed non habuit veram pœnitentiam ; quia non ex amore justitiæ de peccatis commissis dolebat, sed timore pœnæ quam expectabat vel dolore pœnæ quam susti­ nebat. Et hoc etiam multis in fine pœnitentibus contingit ; quia non est facile ut affectus quem homo toto tempore vitæ suæ incli­ navit in aliquid, subito ad contrarium retrahat ; nec tamen est impossibile, quia liberum arbitrium non cogitur ex habitu acquisito, nec providentiæ Dei potest terminus præfigi, per 1. Ed. « confirmatus DISTINCTIO XX, ART, I 1015 quam etiam in extremo vitæ veræ pœnitentiæ motus inspiratur quandoque. 22. — Ad secundum dicendum quod Augustinus in verbis illis ostendit quod pœnitentia quam aliquis in fine vitæ agit, non esi certum signum salutis, et non quod non possit esse etiam tunc efficax ad salutem ; quia incertum est, quando aliquis de peccato quod facere jam non potest pœnitet, utrum volunta­ tem peccandi amiserit : quod magis manifestum est de illo qui peccare adhuc potest, si pœniteat, quod voluntatem mutavit. Tamen etiam quando aliquis non potest ultra peccare, potest voluntatem mutare, ut nolit quod prius voluit, etiam si posset. 23. — Ad tertium dicendum quod in contritione sufficit pro­ positum conditionatum satisfactionis et confessionis, ut scilicet velit, si posset. Et tale propositum etiam de impossibili esse potest. 24. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quilibet sacerdos, quantum est de virtute clavium, habet potes­ tatem indifferenter in omnes, el quantum ad omnia peccata : sed quod non possit omnes ab omnibus peccatis absolvere, hoc est quia per ordinationem Ecclesiae habet jurisdictionem limitatam, vel omnino nullam habet. 25. — Sed quia necessitas legem non habet ; ideo quando articulus necessitatis imminet, per Ecclesiæ ordinationem non impeditur quin absolvere possit, ex quo habet claves etiam sacramentaliter ; et tantum consequitur ex absolutione alterius sicut si a proprio sacerdote absolveretur. 26. — Nec solum a peccalis potest tunc a quolibet sacerdote absolvi, sed etiam ab excommunicatione, a quocumque sit lata; quia1 hæc absolutio etiam ad jurisdictionem pertinet, quæ per legem ordinationis Ecclesiæ coarctatur. 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aliquis potest uti jurisdictione alterius ex ejus voluntate ; quia ea quæ jurisdic­ tionis sunt, committi possunt. Unde quia Ecclesia acceptat ut quilibet sacerdos absolvere possil in articulo mortis, ideo ex hoc ipso quis usum jurisdictionis habet quamvis jurisdictione careat. 28. — Ad secundum dicendum quod non oportet eum recur­ rere ad proprium sacerdotem, ut iterum a peccatis solvatur, a quibus in articulo mortis absolutus2 est, sed ut innotescat ei quod est absolutus. 29. — Nec similiter oportet quod absolutus ab excommu­ nicatione ad judicem vadat, qui alias absolvere potuisset, abso­ lutionem petens, sed satisfactionem offerens. 1. L. « et ». — 2. Ed. om. « absolutus ». 1016 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 30. — Ad tertium dicendum quod baptismus habet efficaciam ex ipsa sanctificatione materiæ. Et ideo a quocumque confera­ tur alicui, ille sacramentum recipit. 31. — Sed vis sacramentalis pœnitentiæ consistit in sancti­ ficatione ministri. Et ideo ille qui laico confitetur, quamvis impleat quod ex parte sua est de sacramentali confessione, tamen sacramentalem absolutionem non consequitur. Et ideo aliquid valet ei quantum ad diminutionem pœnæ quæ fit per confessionis meritum et pœnam ; sed non consequitur diminutio­ nem illam pœnæ quæ.est ex vi clavium. Et ideo oportet quod iterum sacerdoti confiteatur. Et magis sic confessus decedens1 punitur, post hanc vitam, quam si sacerdoti fuisset confessus. 32. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod poena post remissionem culpæ exigitur, ut inæqualitas injustitiæ commissæ ad æqualitatem reducatur; æqualitas autem quanti­ tatem consequitur. Unde sicut ad ordinationem culpæ exigitur quod pœna pro culpa inferatur ; ita exigitur quod pro tanta culpa tanta pœna. 33. — Et ideo cum peccatum inordinatum remanere non possit, quamvis reatus pœnæ sit diminutus per contritionem et confessionem et absolutionem, oportet quod adhuc in fine pœni­ tens quicumque satisfactionem non implet in hac vita, post hanc vitam puniatur, nisi tanta fuerit contritio quod totaliter a pœna purgetur : quod quandoque contingere potest, ut supra d. 17 (335) dictum est. 34. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille qui in fine vitæ pœnilel, non punitur post hanc vitam quia non satisfecit quando satisfacere non potuit ; sed quia peccavit, et quia satisfacere neglexit quando potuit. Unde non sequitur quod Deus requirat ab homine ultra posse. 35. — Ad secundum dicendum quod justitia assimilatur mensuræ, ut dicit Philosophus in V. Eth. (8 1. 1129a, 34 ; 1. 1, n. 896). Unde sicut in diversis terris sunt diversæ mensuræ rerum venalium, ita et diversæ pœnæ secundum justitiam pro eisdem culpis inferuntur. Et similiter pro eadem culpa gravius punitur quis in purgatorio quam in hac vita ratione alterius fori. Tamen illa aggravalio proportionaliter respondet pœnæ, cujus homo in hac vita reus erat. Et hoc debet homo sibi im­ putare, quia illuc reservavit sibi pœnam pro culpa accipiendam. 36. — Ad tertium dicendum quod mors naturalis est pœna consequens originale peccatum, ut quasi jam in naturam sit versa, sicut et2 originale peccatum. Et ideo per mortem natu1. η om. α decedens ». — 2. Ed· om. * et ». DISTINCTIO XX, ART. II 1017 ralem non purgatur aliquis de peccato actuali, sed per mortem illatam bene potest purgari. Unde si aliquis mortem illatam patienter sustineat, etiamsi pro aliis criminibus sit illata, valet ad diminutionem pœnæ et ad liberationem a tota pœna, secun­ dum quantitatem culpæ et patientiæ et contritionis. ABTICULUS II [I] [I-II, q. 105, a. 2, ad 9 ; Quodl. I, q. 9, a. 2.] 37. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur PŒNA TEMPORALIS MANET, NON HUJUS1 TAXETUR CUJUS SECUNDUM REATUS POST QUANTITATEM quod PŒNITENTIAM CULPÆ. 1. Taxatur enim secundum quantitatem delectationis quæ fuit in peccato, ut patet Apoc., xvm, 7 : « Quantum glorificavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum ». Sed quandoque ubi est major delectatio2, est minor culpa ; quia peccata carnalia quæ plus habent delectationis quam spiritualia, minus habent de culpa, secundum Gregorium (lib. XXXIII Moral., c. 16, n. 25 ; L. 76, 638). Ergo pœna non taxatur secundum quantitatem culpæ. 2. Præterea. Eodem modo aliquis obligatur ad præcepta moralia in nova lege sicut in veteri. Sed in veteri lege debetur pro peccatis pœnitentia septem dierum, ut scilicet septem diebus immundi essent. Cum ergo in novo testamento imponatur pœna septennis pro uno peccato mortali, videtur quod quantitas pœnæ non respiciat quantitatem culpæ. 3. Præterea. Majus est peccatum homicidii in laico3 quam peccatum fornicationis in sacerdote ; quia circumstantia quæ sumitur ex specie peccati, magis aggravat quam quæ sumitur ex conditione personæ. Sed laico pro homicidio imponitur sep­ tennis pœnitentia, sacerdoti pro fornicatione decem annorum, secundum canones4. Ergo pœna non taxatur secundum quan­ titatem culpæ. 4. Præterea. Maximum peccatum est quod in ipsum corpus Christi committitur ; quia tanto gravius quis peccat, quanto major est in quem peccatur. Sed pro effusione sanguinis Christi in sacramento altaris contenti, injungitur pœnitentia quadra­ ginta dierum, vel parum amplius ; pro fornicatione autem sim1. δ debet « hujus » ; ζ « hujusmodi » ; ηθι om. — 2. L. ad. « ibi ». — 3. Ed. om. « in laico » et ζη ; sed. 77 ad. supra. — 4. Cap. « Si quis homicidium », d. 50 ; L. 187, 287 et cap. « Presbyter », d. 82 ; L. 187, 398. 1018 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM plici injungitur pœna septennis secundum canones1. Ergo quan­ titas pœnæ non respondet quantitati culpæ. 38. — SED CONTRA. Is., xxvii, 7 : « In mensura contra mensuram, cum abjecta fuerit, judicabo eam ». Ergo quantitas judicii punitionis peccati est secundum quantitatem culpæ. 39. — Præterea. Homo reducitur ad æqualitatem justitiæ per pœnam inflictam. Sed hoc non esset, si quantitas culpæ non sibi responderet. Ergo unum alteri respondet. [Π] 40. — ULTERIUS. Videtur QUOD PŒN1TENS NON SIT DEBI­ TOR MAJORIS PŒNÆ QUAM ILLIUS QUÆ A SACERDOTE EST SIBI INJUNCTA. 1. Sacramentum enim semper consequitur effectum suum, nisi sit defectus ex parte recipientis, vel ex parte conferentis. Sed quandoque imponitur minor pœnitentia quam sit condigna. Et non est defectus ex parte recipientis, quia paratus esset omnem poenitentiam sibi injunctam facere. Nec est defectus ex parte conferentis sacramentum, quia secundum conscientiam suam et discretionem talem pœnam taxat. Ergo videtur, cum sacramentum pœnitentiæ sit ordinatum contra peccatum tota­ liter destruendum, et quantum ad pœnam et quantum ad cul­ pam, quod non remaneat debitor alicujus pœnæ, pœnitentia injuncta peracta. 2. Præterea. Deus est pronior ad remittendum pœnam quam ad exigendum. Sed si iste2 sacerdos majorem pœnam satisfactoriam injunxisset, pœnitens obligaretur ad eam faciendam. Ergo videtur quod si insufficientem pœnam injungat, non exi­ gatur aliquid amplius ab eo. 3. Præterea. In purgatorio aliquis gravius punitur quam in hac vita. Si ergo post peractam poenitentiam a sacerdote injunc­ tam, adhuc manet pœna purgatorii, videtur quod multum noceat sacerdos pcenitenti levem poenitentiam injungendo. Et ita videtur quod sit valde periculosum confessiones audire, cum non de facili3 possit sciri quantitas pœnæ debitæ pro peccato. Immo sit impossibile, quia sacerdos non potest scire neque quantitatem contritionis, neque quantitatem affectionis quam peccator habuit in peccando. 41. — SED CONTRA. Secundum quantitatem delicti debet esse plagarum modus ex præcepto legis, Deut., xxv, 2. Si ergo minus imponatur, residuum ab eo in purgatorio exigetur. 1. Gap. « Si per negligentiam », de consecr. d. 2 ; L. 187, 1742; et cap. « Presbyter », ut supra. — 2. η « ille ». — 3. Ed. om. « de facili ». DISTINCTIO XX, ART. II 1019 42. — Præterea. Error sacerdotis non potest pœnitenti pro­ desse. Prodesset autem, si non teneretur ad plus quam sibi per errorem imponit. Ergo videtur quod sit adhuc debitor majoris pœnæ. [Ill] [III, q. 48, a. 2, ad 1 ; III Cg., c. 158 ; IV, c. 55, n. 20 ; Ver. q. 29, a. 7.] 43. — ULTERIUS. Videtur NON POSSIT UNUS PRO ALIO quod pœnam satisfactoriam EXPLERE. 1. Quia ad satisfactionem meritum requiritur. Sed unus pro altero non potest mereri vel demereri, cum sit scriptum, (ps., Lxi, 13) : « Tu reddis unicuique secundum opera sua. » Ergo unus pro alio non potest satisfacere. 2. Præterea. Satisfactio contra contritionem et confessionem dividitur. Sed unus pro alio non potest conteri aut confiteri. Ergo nec satisfacere. 3. Præterea. Unus orando pro alio etiam1 sibi meretur. Si ergo aliquis pro alio satisfacere potest, satisfaciendo pro alio, pro se satisfacit. Et ita ab eo qui pro altero satisfacit non exigi­ tur alia satisfactio pro peccatis propriis. 4. Præterea. Si unus pro alio satisfacere potest, ergo ex quo unus sibi suscipit debitum pœnæ, alius statim a debito liberatur. Ergo si moriatur postquam tota pœna sibi debita ab alio sus­ cepta est, statim evolabit. Vel si adhuc puniatur, duplex pœna reddetur pro eodem peccato : scilicet illius qui satisfacere incipit, et illius qui punitur in purgatorio. 44. — SED CONTRA. Galai., vi, 2, dicitur : « Alter alterius onera portate. » Ergo videtur quod unus possit onus pœnitentiæ impositæ pro alio suscipere. 45. — Præterea. Caritas magis potest apud Deum quam apud homines. Sed unus potest apud homines pro alterius amore debitum ejus solvere. Ergo multo fortius hoc in divino judicio fieri potest. 46. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pœna post dimissionem culpæ exigitur ad duo : scilicet ad debitum solvendum, et ad remedium præstandum. Potest ergo taxatio pœnæ considerari quantum ad duo. Primo quantum ad debitum. Et sic quantitas pœnæ radicaliter respondet quantitati culpæ, antequam de ea aliquid dimittatur. Sed tamen quod2 per primum eorum quæ pœnam nata sunt remittere plus remittitur, secundum hoc per aliud minus remit1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. « quantum ». 10'20 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM tendum vel solvendum restat ; quia quanto per contritionem plus de pœna dimissum est, tanto per confessionem minus dimittendum restat. 47. — Secundo quantum ad remedium vel illius qui peccavit, vel aliorum. Et sic quandoque pro minori peccato major injun­ gitur pœna ; vel quia peccato unius difficilius potest resisti quam peccato alterius : sicut juveni pro fornicatione imponitur major pœnitentia quam seni, quamvis minus peccet ; vel quia in eo peccatum est periculosius : sicut in sacerdote quam in alio ; vel quia multitudo magis prona est ad illud peccatum. Et ideo per pœnam unius alii sunt exterrendi. 48. — Pœna ergo in foro pœnitentiæ quantum ad utrumque taxanda est. Et ideo non semper pro majori peccato major pœnitentia imponitur. 49. — Sed pœna purgatorii solum est ad solvendum debitum, quia jam ulterius non manet locus peccandi. 50. — Et ideo illa pœna taxatur solum secundum quantita­ tem peccati, considerata tamen contritionis quantitate et confes­ sione et absolutione ; quia per omnia hæc aliquid de pœna dimit­ titur. Unde etiam a sacerdote, injungendo satisfactionem, sunt consideranda. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in verbis illis duo tanguntur ex parte culpæ : scilicet glorificatio et deliciæ. Quo­ rum primum pertinet ad elationem peccantis qua Deo resistit ; secundum ad delectationem peccati. Quamvis autem sit minor delectatio quandoque in majori culpa, tamen est ibi semper major elatio. Et ideo ratio non pro­ cedit. 52. — Ad secundum dicendum quod illa pœna seplem dierum non erat expiativa a pœna debita peccato. Unde etiam si post illos dies moreretur, in purgatorio puniretur. Sed expiabatur1 ab irregularitate, a qua omnia sacrificia legalia expiabant. 53. — Nihilominus tamen ceteris paribus plus peccat homo in nova lege quam in veteri propter sanctificationem amplio­ rem qua sanctificatur in baptismo, et propter beneficia Dei potiora humano generi exhibita. Et hoc patet ex hoc quod dici­ tur Hebr., x, 29 : « Quanto putatis deteriora mereri supplicia etc. » 54. — Nec tamen hoc est universaliter verum quod exigatur pro quolibet peccato mortali septennis pœnitentia ; sed hoc est quasi quædam regula communis, ut in pluribus competens : quam tamen oportet dimittere, consideratis diversis peccatorum circumstantiis. 55. — Ad tertium dicendum quod Episcopus vel sacerdos 1. Ed. « expiabat ». DISTINCTIO XX, ART. II 1021 cnm majori periculo suo et aliorum peccat. Et ideo sollicitius retrahunt ipsum canones a peccato quam alios, majorem poenam injungendo, secundum quod est in remedium, quamvis quan­ doque non debeatur tanta ex debito. Unde et in purgatorio non tota ab eo exigitur. 56. — Ad quartum dicendum quod pœna illa esi intelligenda. quando nolente sacerdote hoc accidit ; si enim sponte effunderet, multo graviori pœna dignus esset. 57. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod actus ministri bonus vel malus nihil diversifient in efficacia sacramenlornm. Unde sive sacerdos discrete se habeat in injunc­ tione pœnitentiæ, sive non, nihil diversificatur quantum ad efficaciam absolutionis et confessionis et contritionis. Et ideo sive discrete poenitentiam injungat, sive non, semper remanet reatus ad quantitatis ejusdem pœnam. Et ideo si eam hic non explet, ab eo in purgatorio exigetur. 58. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quandocumque injungitur pœnitentia minor condigno, defectus est ex parte imponentis vel ex parte recipientis. Sed quandoque potest esse sine culpa utriusque : sicut quando imponens debitam diligen­ tiam adhibet, et recipiens paratus est ad implendum. Et propter hoc non est inconveniens, si totaliter a reatu pœnæ non liberetur. 59. — Ad secundum dicendum quod pœnitens cui major condigno pœnitentia injuncta est, tenetur eam explere ex sacer­ dotis injunctione, qui non solum debitum pœnæ considerat, sed peccato remedium adhibet. Unde post hanc vitam non exi­ gitur ab eo tota, sed solum quantum sufficit ad debitum solven­ dum. 60. — Ad tertinm dicendum quod sacerdos minorem condigno poenitentiam injungens, non semper peccat, tum quia non potest determinate quantitatem pœnæ debitæ cognoscere, quamvis aliquid proprie consideratis regulis Patrum determinare possit ; tum quia quandoque etiam ex industria minorem poenitentiam imponens, plus prodest pœnitenti quam noceat, qui forte magni­ tudine pœnæ posset a pœnitentia peragenda impediri propter debilitatem virtutis adhuc in eo de novo recuperatæ. Et ideo negligit minus damnum, ut majus evitet. Et iterum paulatim confortatus in eo divinus amor ad plura pœnitentiæ opera pera­ genda ipsum incitabit propria sponte quam sacerdos sibi secun­ dum quantitatem peccatorum injungere potuisset. 61. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod pœna satisjacloria est ad duo : scilicet ad solutionem debiti, et ad medicinam pro peccato vitando. 1022 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Inquantum ergo1 esi ad remedium sequentis peccati, sic satis­ factio unius non prodest alteri ; quia ex jejunio unius caro alte­ rius non domatur, nec ex actibus unius alius bene agere con­ suevit, nisi secundum accidens, inquantum aliquis per bona opera potest alteri mereri augmentum gratiæ quæ efficacissimum remedium est ad peccatum vitandum. Sed hoc est per modum meriti magis quam per modum satisfactionis. 62. — Sed quantum ad satisfactionem debili unus potest pro alio satisfacere, dummodo sit in caritate, ut opera ejus satis­ factoria esse possint. Nec oportet quod major pœna imponatur ei qui pro altero satisfacit, quam principali imponeretur, ut Quidam dicunt, hac ratione moti, quia pœna propria magis satisfacit quam aliena ; quia pœna2 habet vim satisfaciendi, maxime ratione caritatis qua homo ipsam sustinet. Et quia major caritas apparet in hoc quod aliquis pro altero satisfacit quam si ipse satisfaceret ; ideo minor pœna requiritur in eo qui pro altero3 satisfacit, quam in principali requireretur. Unde dicitur in Vitis Patrum (1. V, libell. v, n. 27 ; L. 73, 880), quod propter caritatem unius, qui alterius fratris sui caritate ductus poenitentiam fecit pro pec­ cato quod non commiserat, alteri peccatum quod commiserat, dimissum est. 63. — Nec etiam exigitur quantum ad solutionem debiti, quod ille pro quo fit satisfactio, sit impotens ad satisfaciendum ; quia etiam si esset potens, alio satisfaciente pro ipso, ipse a debito immunis esset. Sed hoc requiritur inquantum pœna satisfactoria est in remedium. Unde non est permittendum ut aliquis pro alio poenitentiam faciat, nisi defectus aliquis appareat in pcenitente ; vel corporalis, per quem sit impotens ad sustinen­ dum ; vel spiritualis, per quem non sit promptus ad portandum pœnam. 64. — AD PRIMUM ergo dicendum quod præmium essen­ tiale redditur secundum dispositionem hominis ; quia secundum capacitatem videntium erit plenitudo visionis divinæ. Et ideo, sicut unus non disponitur per actum alterius, ita unus alteri non meretur præmium essentiale, nisi meritum ejus habeat effi­ caciam infinitam, sicut Christi, cujus merito solo pueri baptizati ad vitam æternam perveniunt. Sed pœna temporalis pro peccato debita post culpæ remis­ sionem non taxatur secundum dispositionem ejus cui debetur ; quia quandoque ille qui est melior, habet majoris pœnæ reatum. Et ideo quantum ad poenae dimissionem unus atteri mereri potest. 1. Ed. om. « ergo ». — 2. Ed. om. « pœna ». — 3. L. « alio ». DISTINCTIO XX, ART. Ill 1023 et actus unius efficitur alterius, caritate mediante, per quam « omnes unum sumus in Christo » (Gal., m, 28). 65. — Ad secundum dicendum quod contritio ordinatur con­ tra culpam, quæ ad dispositionem bonitatis vel malitiæ homi­ nis pertinet. Et ideo per contritionem unius alius a culpa non liberatur. Similiter per confessionem homo se sacramentis Ecclesiæ sub­ jicit. Non autem potest unus sacramentum pro alio accipere ; ■quia in sacramento gratia suscipienti datur, non alii. Et ideo non est similis ratio de satisfactione, contritione et confessione. 66. — Ad tertium dicendum quod in solutione debiti atten­ ditur quantitas pœnæ ; sed in merito attenditur radix caritatis. Et ideo ille qui ex caritate pro alio meretur saltem merito con­ grui, etiam sibi magis meretur. Non autem qui pro alio satis­ facit, pro se satisfacit ; quia illa quantitas pœnæ non sufficit ad utrumque peccatum. Tamen sibi meretur majus quid quam sit dimissio pœnæ, scilicet vitam ælernam. 67. — Ad quartum dicendum quod si ipsemet ad aliquam poenitentiam se obligasset, non prius a debito esset immunis quam eam solvisset. Et ideo pœnam ipse patietur, quamdiu ille satisfactionem pro eo fecerit. Quam si non fecerit, tunc uterque est debitor illius pœnæ ; unus pro commisso, alius pro omisso. Et ita non sequitur quod peccatum unum bis puniatur1. ARTICULUS III [IJ [Expos. Orat. Dom. c. 6 ; Quodl. II, q, 8, a. 2.] 68. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. — Videtur quod PER INDULGENTIAM NON POSSIT ALIQUID REMITTI DE PŒNA SATISFACTORIA. 1. Quia Super illud II Tim., u, 13 : Negare seipsum non potest, dicit Glossa : « Quod faceret si dicta sua non impleret ». Sed ipse dixit Deui., xxv, 2 : « Secundum mensuram delicti erit plagarum modus. » Ergo non potest aliquid remitti de pœna satisfactionis taxata secundum quantitatem culpæ. 2. Præterea. Inferior non potest absolvere ab eo ad quod superior obligavit. Sed Deus absolvendo a culpa ligat ad pœnam temporalem, ut dicit Hugo de Sancto Victore {Tract, vi, Summ. Sent., c. 11 ; L. 176, 148). Ergo nullus homo potest absolvere a pœna illa, aliquid inde dimittendo. 1. η om. responsionem, ad. 4. » 10’24 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. Præterea. Hoc ad potestatem excellentiæ pertinet, ut sine sacramentis effectus sacramentorum tradatur. Sed nullus habet potestatem excellentiæ in sacramentis, nisi Christus. Cum ergo satisfactio sit pars sacramenti operans ad dimissionem pœnæ debitæ, videtur quod nullus homo purus possit dimittere debitum pœnæ sine satisfactione. 4. Præterea. Potestas ministris Ecclesiæ non est tradita in destructionem, sed in ædificationem. Sed hoc ad destructionem pertinet, si satisfactio quæ ad utilitatem nostram inducta est inquantum remedium præbet, tolleretur. Ergo potestas minis­ trorum Ecclesiæ ad hoc non se extendit. 69. — SED CONTRA. II Cor., n, 10 : « Nam et ego quod donavi, si quid donavi propter vos in persona Christi » ; Glossa : « Idest ac si Christus donassel ». Sed Christus poterat relaxare absque omni satisfactione pœnam peccati, ut patet Joan., viii, 11, de muliere adultera. Ergo et Paulus potuit. Ergo et Papa potest, qui non est minoris potestatis in Ecclesia quam Paulus fuit. 70. — Præterea. Ecclesia generalis non potest errare ; quia ille qui « in omnibus exauditus est pro sua reverentia » (Heb., v, 7) dicit Petro, super cujus confessione Ecclesia fundata est : « Ego pro te rogavi, Petre1, ut non deficiat fides tua » ; Luc., χχιι, 32. Sed Ecclesia generalis indulgentias approbat et facit. Ergo indulgentiæ aliquid valent. [Π] [Quodl. II, q. 8, a. 2.] 71. — ULTERIUS. Videtur quod non valeant tantum QUANTUM PRONUNTIANTUR. 1. Indulgentiæ enim non habent effectum nisi ex vi clavium. Sed ex vi clavium non potest habens elavem dimittere de pœna peccati nisi aliquid determinatum, considerata quantitate pec­ cati et contritionis pœnitentis. Ergo cum indulgentiæ fiant pro libito instituentis indulgentiam, videtur quod non valeant tan­ tum quantum pronuntiantur. 2. Præterea. Per debitum pœnæ homo a gloriæ adeptione retardatur, quam summe appetere debet. Sed si indulgentiæ tantum valent quantum pronuntiantur, in brevi homo per indulgentias discurrens, posset ab omni reatu temporalis pœnæ immunis reddi. Ergo videtur quod deberet his acquirendis, omnibus aliis operibus dimissis, homo vacare. 1. Ed. om. « Petre ». DISTINCTIO XX, ART. Ill 1025 3. Præterea. Aliquando datur indulgentia quod qui dat auxi­ lium ad aliquam fabricam erigendam, tertiam partem remisionis peccatorum consequatur. Si ergo indulgentiæ tantum valent quantum prædicantur, tunc qui dat unum denarium et secundo unum et iterum tertium, plenam absolutionem ab omni peccatorum poena consequitur : quod videtur absurdum. 4. Præterea. Quandoque datur hoc modo indulgentia quod qui vadit ad aliquam Ecclesiam, septem annos remissionis consequatur. Si ergo tantum valet indulgentia quantum prædicatur, ille qui habet domum juxta Ecclesiam, vel clerici Eccle­ siæ qui quotidie vadunt, consequuntur tantum quantum ille qui a remotis partibus venit : quod videtur injustum. Et iterum, ut videtur, pluries illam indulgentiam consequitur in die, cum pluries vadat. 5. Præterea. Idem videtur remittere alicui pœnam ultra justam æstimationem quam remittere absque causa ; quia quan­ tum ad hoc quod excedit, non recompensatur. Sed ille qui facit indulgentiam, non posset remittere absque causa pœnam in toto vel in parte alicui : ut si Papa diceret alicui : « Ego remitto libi omnem pœnam tibi debitam pro peccato ». Ergo videtur quod nec possit aliquid dimittere ultra justam æstimationem. Sed indulgentiæ plerumque prædicantur ultra justam æstimationem. Ergo non tantum valent quantum prædicantur. 72. — SED CONTRA. Job, xii, 7 : « Numquid Deus indiget oestro mendacio, ut pro eo loquamini dolos ? » Ergo Ecclesia prædicando indulgentias, non mentitur. Et ita tantum valent quan­ tum prædicantur. 73. — Præterea. 1 Cor., xv, 14, dicit Apostolus : « Si inanis est prædicatio nostra, inanis est et fides oestra. » Ergo quicumque in prædicatione falsum dicit, fidem, quantum est in se, evacuat ; et ita mortaliter peccat. Si ergo non tantum valent indulgentiæ quantum prædicantur, omnes mortaliter peccant indulgentiam prædicantes : quod est absurdum.[III] [III] 74. — ULTERIUS. Videtur quod pro temporali subsidio NON DEBEAT FIERI1 INDULGENTIA. 1. Quia remissio peccatorum est quoddam spirituale. Sed dare spirituale pro temporali est simonia. Ergo hoc fieri non debet. 2. Præterea. Spiritualia subsidia sunt magis necessaria quam temporalia. Sed pro spiritualibus subsidiis non videntur fieri 1. Ed. « dari ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. iv — 34 1026 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM indulgentiae. Ergo inulto minus pro temporalibus fieri debent. 75. — SED CONTRA est communis Ecclesiæ consuetudo, quæ pro peregrinationibus et eleemosynis faciendis indulgentias facit. 76. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ab omnibus conceditur indulgentias aliquid valere ; quia impium esset dicere quod Ecclesia aliquid vane faceret. Sed Quidam dicunt quod non valent ad absolvendum a reatu pœnæ quam quis in purgatorio secundum judicium Dei meretur, sed valent ad absolutionem ab obligatione qua sacerdos obli­ gavit pœnitentem ad pœnam aliquam, vel ad quam etiam ordi­ natur ex canonum statutis. 77. — Sed hæc opinio non videtur vera. Primo, quia est expresse contra privilegium Petro datum ut quod in terra remit­ teret, et in cælo remitteretur. Unde remissio quæ fil quantum ad forum Ecclesiæ, valel etiam quantum ad forum Dei. 78. — Et præterea. Ecclesia hujusmodi indulgentias faciens1 magis damnificaret quam adjuvaret ; quia remitteret ad gra­ viores poenas, scilicet purgatorii, absolvendo a poenitentiis injunctis. 79. — Et ideo aliter dicendum quod valent et quantum ad forum Ecclesiæ et quantum ad judicium Dei ad remissionem pœnæ residuæ post contritionem et absolutionem et confessio­ nem. sive sit injuncta sive non. 80. — Baiio autem quare valere possunt, est unitas corporis mystici, in qua multi in2 operibus pœnitentiæ supererogaverunt ad mensuram debitorum suorum ; et multas etiam tribulationes injuste sustinuerunt patienter, per quas multitudo poenarum poterat expiari, si eis deberetur : quorum meritorum tanta est copia quod omnem pœnam debitam nunc viventibus excedunt. 81. — Et præcipue propter meritum Christi, quod etsi in sacra­ mentis operatur, non tamen efficacia ejus in sacramentis inclu­ ditur, sed sua infinitate efficaciam sacramentorum excedit. 82. — Dictum est autem supra (62) quod unus pro alio satis­ facere potest. Sancti autem in quibus superabundantia operum satisfactionis invenitur, non determinate pro isto qui remissione indiget, hujusmodi opera fecerunt : alias absque omni indul­ gentia remissionem consequeretur ; sed communiter pro tota Ecclesia, sicut Apostolus dicit, se « implere ea quæ desunt passioni Christi in corpore suo pro Ecclesia » ad quam scribit ad Colos, i, 24. Et sic prædicta merita sunt communia totius Ecclesiæ. Ea autem quæ sunt communia multitudinis alicujus, 1. 1. Ed. « largiens seu dans ». — 2. Ed. om. in ». DISTINCTIO XX, ART. Ill 1027 distribuuntur singulis de multitudine secundum arbitrium ejus qui multitudini præest. Unde sicut aliquis consequeretur remis­ sionem pœnæ, si alius pro eo satisfecisset ; ita si ei1 satisfactio alterius sibi per eum qui potest, distribuatur. 83. — AD PRIMUM ergo dicendum quod remissio qua· per indulgentias fit, non tollit quantitatem pœnæ ad culpam ; quia pro culpa unius alius sponte pœnam sustinuit, ut dictum est (79). 84. — Ad secundum dicendum quod iste qui indulgentias suscipit, non absolvitur, simpliciter loquendo, a debito pœnæ ; sed datur sibi unde debitum solvat. 85. — Ad tertium dicendum quod effectus sacramentalis absolutionis est diminutio reatus. Et hic effectus non inducitur per indulgentias. Sed pro eo faciens indulgentias solvit poenam quam debebat, de Ecclesiæ communibus bonis, ut ex dictis (82) patet. 86. — Ad quartum dicendum quod majus remedium praebe­ tur contra peccata vitanda ex gratia quam ex assuetudine nos­ trorum operum. Et quia ex affectu quem accipiens indulgen­ tiam concipit ad causam pro qua indulgentia datur, ad gratiam disponitur ; ideo etiam per indulgentias remedium ad peccata vitanda datur. Et ideo2 non est in destructionem indulgentias dare, nisi inordinate dentur. 87. — Tamen consulendum esi eis qui indulgentiam conse­ quuntur, ne propter hoc ab operibus poenitentiae injunctis absti­ neant, ut etiam ex his remedium consequantur, quamvis a debito pœnæ essent immunes ; et præcipue, quia quandoque sunt plu­ rium debitores quam credant. 88. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod circa hoc esi multiplex opinio. Quidam enim dicunt quod hujus­ modi indulgentiæ non tantum valent quantum prædicantur, sed unicuique tantum valent quantum fldes et devotio sua exigit. Sed dicunt quod Ecclesia ad hoc ita pronuntiat, ut quadam pia fraude homines ad bene faciendum alliciat : sicut mater quæ promittens filio pomum, ipsum ad ambulandum provocat. 89. — Sed hoc videtur valde periculosum dicere. Sicut enim dicit Augustinus in Epistola vm ad Hieronymum (c. 3; L. 33, 112), « si in sacra Scriptura deprehenditur aliquid falsitatis, jam robur auctoritatis sacræ Scripturae perit. » Et similiter si in prædicatione Ecclesiæ aliqua falsitas deprehenderetur, non essent documenta Ecclesiæ alicujus auctoritatis ab roborandum fidem. 90. — Et ideo Alii dixerunt quod valent quantum pronun­ tiantur secundum justam æstimationem, non tamen dantis indui1. L. om. « ei ». — 2. Ed. « ita ». 1028 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM gentiam, qui nimis forte æstimat quod dat ; aut secundum æstimationem recipientis, qui nimis parum æstimare posset quod datur ; sed secundum æstimationem quæ justa est secun­ dum judicium bonorum, pensata conditione personæ et utilitate et necessitate Ecclesiæ ; quia uno tempore Ecclesia plus indiget quam alio. 91. — Sed hæc etiam opinio non potest stare, ut videtur. Primo quia secundum hoc indulgentiæ non valerent ad remissio­ nem sed magis ad commutationem quamdam. 92. — El præterea. Prædicatio Ecclesiæ a mendacio non excu­ saretur, cum quandoque indulgentia prædicatur1 longe major quam justa æstimatio possit requirere omnibus prædictis condi­ tionibus pensatis : sicut quando Papa dat indulgentiam quod qui vadat2 ad unam Ecclesiam habeat septem annos de indul­ gentia : cujusmodi etiam indulgentiæ a beato Gregorio in statio­ nibus Romæ institutæ sunt. 93. — Et ideo Alii dicunt quod quantitas remissionis in indul­ gentiis non est mensuranda secundum devotionem tantum susci­ pientis, ut prima opinio dicebat, neque secundum quantitatem ejus quod datur, sicut dicebat secunda ; sed secundum causam pro qua indulgentia datur, ex qua reputatur dignus ut talem indulgentiam consequatur. Unde secundum quod accedit ad causam illam, secundum hoc consequitur remissionem indul­ gentiæ, ut3 in toto vel in parte. 94. — Sed hoc iterum non potest salvare consuetudinem Ecclesiæ, quæ interdum majorem pro eadem causa, interdum minorem4 indulgentiam ponit : sicut rebus eodem modo se habentibus, quandoque datur unus annus visitantibus Ecclesiam unam, quandoque quadraginta dies, prout gratiam Papa facere voluerit indulgentiam constituens. Unde quantitas remissionis non est mensuranda ex causa quæ facit indulgentia dignum. 95. — Et ideo aliter dicendum quod quantitas effectus conse­ quitur quantitatem suæ causæ. Causa autem remissionis pœnæ in indulgentiis non est nisi abundantia meritorum Ecclesiæ, quæ se habet sufficienter ad totam pœnam expiandam ; non autem causa remissionis effectiva est vel devotio aut labor aut datum recipientis aut causa pro qua fit indulgentia. Unde non oportet ad aliquod horum proportionare quantitatem remis­ sionis, sed ad merita Ecclesiæ quæ semper superabundant. Et ideo secundum quod applicantur ad istum, secundum hoc remis­ sionem consequitur. Ad hoc autem quod applicentur isti, requi­ ritur auctoritas dispensandi hujusmodi thesaurum ; el unio ejus 1. Ed. « prædicetur ». — 2. Ed. « vadit » — 3. Ed. « vel ». — 4. L. om. « in­ terdum minorem ». DISTINCTIO XX, ART. Ill 1029 cui dispensatur ad eum qui merebatur, quod est per caritatem ; et ratio dispensationis secundum quam salvetur intentio illorum qui opera meritoria fecerunt ; fecerunt enim ad honorem Dei et utilitatem Ecclesiæ in generali. Unde quæcumque causa adsit quæ in utilitatem Ecclesiæ et honorem Dei vergat, sufficiens est ratio indulgentias faciendi1. 96. — Et ideo secundum Alios dicendum quod indulgentiae simpliciter tantum valent quantum praedicantur, dummodo ex parte dantis sit auctoritas, ex parte recipientis caritas, ex parte causæ pietas quæ comprehendit honorem Dei et proximi utili­ tatem. Nec in hoc « nimis fit magnum forum de misericordia Dei », ut Quidam dicunt, nec justitiæ divinæ derogatur; quia nihil de pœna dimittitur, sed unius pœna alteri computatur. 97. — AD PRIMUM ergo dicendum quod clavis, sicut supra dictum est (d. 19, 30-31), est duplex : scilicet ordinis et juris­ dictionis. Clavis ordinis sacramentale quoddam est. Et quia sacramentorum effectus non sunt determinati ab homine, sed a Deo ; ideo non potest taxare sacerdos quantum per elavem ordinis in foro confessionis de pœna debita dimittat, sed tantum dimittitur quantum Deus ordinavit. 98. — Sed clavis jurisdictionis non est quid sacramentale, et effectus ejus arbitrio hominis subjacet. Et hujus clavis effectus est remissio quæ est per indulgentias, cum non pertineat ad dipensationem sacramentorum talis remissio, sed ad dispensa­ tionem bonorum communium Ecclesiæ. Et ideo etiam legati non sacerdotes indulgentias facere2 possunt. Unde in arbitrio dantis indulgentiam est taxare quantum per indulgentiam de pœna remittatur. Si tamen inordinate remittat, ita quod homines quasi pro nihilo ab operibus pœnitentiæ revocentur, peccat faciens tales indulgentias ; nihilominus quis plenam indulgentiam consequitur. 99. — Ad secundum dicendum quod quamvis hujusmodi indulgentiæ multum valeant ad remissionem pœnæ, tamen alia opera satisfactionis sunt magis meritoria respectu præmii essen­ tialis, quod in infinitum melius est quam dimissio pœnæ tem­ poralis. 100. — Ad tertium dicendum quod quando datur indulgentia indeterminate : « Qui dat auxilium ad fabricam Ecclesiæ », intelli­ gitur tale auxilium quod sit conveniens ei qui auxilium dat ; et secundum quod accedit ad hoc, secundum hoc plus vel minus de indulgentia consequitur. Unde etiam aliquis pauper dans unum denarium consequitur totam indulgentiam, non autem dives, quem non decet ad opus tam pium et fructuosum, ita 1. Ed. « elargiendi ». — 2. Ed. < concedere ». 1030 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM parum dare : sicut non diceretur rex alicui homini auxilium facere, si ei obolum daret. 101. — Ad quartum dicendum quod ille qui est vicinus ecclesiæ et etiam1 sacerdotes et clerici, consequuntur tantam indulgentiam sicut illi qui venirent a mille dietis ; quia remissio non proportionatur labori, ut dictum est (95), sed meritis quæ dispensantur, ut dictum est (95). Sed iste qui plus laboraret, acquireret plus de merito. 102. — Sed hoc intelligendum quando indistincte indulgentia datur. Quandoque enim distinguitur. Sicut Papa in generalibus absolutionibus illis qui transeunt mare, dat quinque annos ; aliis qui transeunt montes, tres ; aliis unum. 103. — Nec tamen quotiescumque vadit infra tempus indulgentiæ, toties eam consequitur. Quandoque® ad determinatum tempus datur ; ut cum dicitur : « Quicumque cadit ad ecclesiam talem usque ad tale tempus, habeat tantum de indulgentia » : intel­ ligitur semel tantum. Sed si in aliqua ecclesia sit indulgentia perennis, sicut in ecclesia beati Petri quadraginta dierum, tunc quoties vadit aliquis, toties indulgentiam consequitur. 104. — Ad quintum dicendum quod causa non requiritur ad hoc quod secundum eam debeat mensurari remissio pœnæ, sed ad hoc quod intentio illorum quorum merita communicantur, ad ipsum pervenire possit. Bonum autem unius continuatur alteri dupliciter. Uno modo per caritatem. Et sic etiam sine indul­ gentiis aliquis est omnium bonorum particeps quæ fiunt, si in caritate sit. Alio modo per intentionem facientis. Et sic per indul­ gentias, si causa legitima adsit, potest intentio illius qui pro uti­ litate Ecclesiæ operatus est, ad istum continuari. 105. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod tem­ poralia ad spiritualia ordinantur, quia propter spiritualia tem­ poralibus uti debemus. Et ideo pro temporalibus simpliciter non potest fieri indulgentia, sed pro temporalibus ordinatis ad spiri­ tualia : sicut repressio inimicorum Ecclesiæ, qui pacem Ecclesiæ perturbant3 ; sicut constructio ecclesiarum et pontium et aliarum eleemosynarum 4. Et per hoc patet quod non fit ibi simonia, quia non datur spirituale pro temporali, sed pro spirituali5. 106. —■ Unde patet solutio AD PRIMUM. Ad secundum dicendum quod etiam pro pure spiritualibus potest fleri indulgentia, et fit quandoque : sicut quicumque orat pro rege Franciæ habet decem dies de6 indulgentia a Papa Innocentio IV. 1. L. « ecclesiæ ». — 2. Ed. ad. « autem ». — 3. Ed. ad. * vel ». — 4. Ed. ad. « collatio ». — 5. L. om. « pro spirituali ». — 6. L. « pro ». DISTINCTIO XX, ART, IV 1031 Et similiter crucem prædicantibus datur quandoque eadem indulgentia quæ crucem accipientibus. ARTICULUS IV [I] 107. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod QUILIBET SACERDOS PAROCHIALIS POSSIT INDULGENTIAM FACERE1. 1. Indulgentia enim habet efficaciam ex meritorum Ecclesiæ abundantia. Sed non est aliqua congregatio in qua non sit aliqua abundantia meritorum. Ergo quilibet sacerdos potest facere2 indulgentiam, si habeat plebem subjectam ; et similiter quilibet prælatus. 2. Præterea. Prælatus quilibet gerit personam totius multi­ tudinis, sicut unus homo gerit personam suam. Sed quilibet potest alteri communicare bona sua pro altero satisfaciendo. Ergo et prælatus potest communicare bona multitudinis sibi commissæ ; et sic videtur quod possit indulgentias facere3. 108. — SED CONTRA. Minus est excommunicare quam indul­ gentias facere4. Sed hoc non potest sacerdos parochialis. Ergo nec illud. [II] [Supra, 98 ; Quodl. II, q. 8, a. 2, ad 2.] 109. — ULTERIUS. Videtur quod diaconus non possit INDULGENTIAS FACERE5 VEL ALIUS NISI6 SACERDOS. 1. Quia remissio peccatorum est effectus clavium. Sed non habet claves nisi solus sacerdos. Ergo ipse solus potest indul­ gentias facere7. 2. Præterea. Plenior remissio pœnæ est in indulgentiis quam in foro pœnitentiali. Sed hoc non potest nisi sacerdos. Ergo nec illud. 110. — SED CONTRA. Eidem confertur dispensatio thesauri Ecclesiæ cui committitur regimen Ecclesiæ. Sed hoc committitur quandoque non sacerdoti. Ergo potest indulgentias facere quæ8 ex dispensatione thesauri Ecclesiæ efficaciam habent. [III] [Quodi. II, q. 8, a. 2.] 111. — ULTERIUS. Videtur quod etiam Episcopus POSSIT FACERE9 non INDULGENTIAM. 1. Ed. « dare ». — 2. Ed. « elargiri ». —■ 3. Ed. « dare ». — 4. Ed. « dare ». — 5. Ed. « concedere ». — 6. L. « non ». — 7. Ed. « dare ». — 8. Ed. α dare ; nam »; — 9. Ed. « elargiri ». 1032 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Quia thesaurus Ecclesiæ est communis toti Ecclesiæ. Sed id quod est commune toti Ecclesiæ, non potest dispensari nisi per illum qui toti Ecclesiæ præest. Ergo solus Papa potest indulgentias facere1. 2. Præterea. Nullus potest remittere pœnas a jure determi­ natas nisi ille qui habet potestatem jus condendi. Sed pœnæ satisfactoriæ sunt pro peccatis determinate in jure. Ergo remit­ tere hujusmodi pœnas potest solus Papa, qui est conditor juris. 112. — SED CONTRA est consuetudo Ecclesiæ secundum quam Episcopi dant indulgentias2. [IV] 113. — ULTERIUS. Videtur quod ille qui est in peccato MORTALI, NON POSSIT FACERE3 INDULGENTIAS. 1. Quia rivus cui fons non influit, nihil profluere potest. Sed prælato in peccato mortali existent! non influit fons gratiæ, scilicet Spiritus sancti4. Ergo non potest in alios profluere faciendo5 indulgentias. 2. Præterea. Majus est facere6 indulgentiam quam recipere. Sed ille qui est in peccato mortali non recipit, ut dicetur (138). Ergo nec facere7 potest. 114. — SED CONTRA, quia8 indulgentiæ fiunt per potesta­ tem prælatis Ecclesiæ traditam. Sed peccatum mortale non tollit potestatem, sed bonitatem. Ergo potest aliquis in peccato mortali existens facere9 indulgentias. 115. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod indulgentiæ effectum habent secundum quod opera satisfactoria unius alteri computantur, non solum ex vi caritatis, sed ex intentione operantis aliquo modo directa ad ipsum. Sed intentio alterius potest ad alterum dirigi tripliciter : aut in speciali, aut in generali, aut in singulari. 116. — In singulari quidem : sicut cum quis pro alio satis­ facit determinate. Et sic quilibet potest alteri sua opera com­ municare. 117. — In speciali autem : sicut cum quis orat pro congrega­ tione sua et familiaribus et benefactoribus, et ad hoc etiam ordinat sua opera satisfactoria. Et sic ille qui congregationi præest, potest opera illa alii communicare applicando intentio­ nem illorum qui sunt de congregatione sua ad hunc determinate. 118. ■— Sed in generali : sicut cum quis opera sua ordinat ad 1. Ed. « dare ». — 2. Ed. « indulgentiam ». — 3. Ed. « dare ». — 4. L. « Spi­ ritus sanctus ». — 5. Ed. « dando ». — 6. Ed. « dare ». — 7. Ed. « dare ». — 8. L. om. « Quia ». — 9. Ed. « dare ». DISTINCTIO XX, ART. IV 1033 bonum Ecclesiæ1 in generali. Et sic ille qui præest Ecclesiæ generaliter, potest opera illa communicare applicando inten­ tionem suam ad hunc vel ad illum. Et quia homo est pars congregationis et congregatio2 est pars Ecclesiæ, ideo in intentione privati boni includitur intentio boni congregationis et boni totius Ecclesiæ. Et ideo ille qui præest Ecclesiæ potest communicare ea quæ sunt congregationis et hujus hominis ; et ille qui præest congregationi, ea quæ sunt hujus hominis, sed non convertitur. 119. ■— Sed neque prima communicatio neque secunda indul­ gentia dicitur, sed solum tertia, propter duo. Primo, quia per illas communicationes quamvis homo sol­ vatur a reatu pœnæ quantum ad Deum, tamen non solvitur a debito faciendi satisfactionem injunctam, ad quam obliga­ tus est ex præcepto Ecclesiæ. Sed per tertiam communicatio­ nem homo etiam ab hoc debito absolvitur. 120. — Secundo, quia in una persona vel in una congregatione non est indeficientia meritorum, ut sibi in omnibus aliis valere possit. Unde iste non absolvitur a pœna debita pro toto, nisi tantum determinate pro eo fiat quantum debebat3. Sed in Ecclesia tota est indeficientia meritorum præcipue propter meritum Christi. Et ideo solus ille qui præficilur Eccle­ siæ potest indulgentiam facere4. 121. — Sed cum Ecclesia sit « congregatio fidelium » ; congre­ gatio autem hominum sit duplex : scilicet oeconomica, ut illi qui sunt de una familia ; et politica, sicut illi qui sunt de uno populo ; Ecclesia similatur congregationi politics, quia ipse populus Ecclesia dicitur ; sed conventus diversi parochiæ in una dioecesi similantur5 congregationi in diversis familiis vel in diversis officiis. Et ideo solus Episcopus proprie prælatus Eccle­ siæ dicitur. Et ideo ipse solus quasi sponsus anulum Ecclesiæ recipit. Et ideo solus ipse habet plenam potestatem in dispen­ satione sacramentorum, et jurisdictionem in foro causarum quasi persona publica ; alii autem secundum quod ab eo eis committitur. 122. — Sed sacerdotes qui plebibus præficiunlur, non sunt simpliciter prælati, sed quasi coadjutores. Unde in consecra­ tione sacerdotum Episcopus dicit : « Quanto fragiliores sumus tanto magis his auxiliis indigemus. » Et propter hoc etiam non omnia sacramenta dispensant. Unde sacerdotes parochiales vel Abbates, aut alii hujusmodi prælati non possunt hujusmodi indulgentias facere6. 1. L. « commune ». — 2. Ed. om. « et congregatio ». — 3. Ed. « debebatur ». — 4. Ed. « elargiri ». — 5. L. « assimilantur ». — 6. Ed. « dare ». 1034 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Et per hoc patet solutio ad objecta. 123. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod potestas faciendi1 indulgentias sequitur jurisdictionem, ut supra (98) dictum fuit. Et quia diaconi et alii non sacerdotes possunt habere jurisdictionem vel commissam, sicut legati, vel ordinariam, sicut electi, ideo possunt indulgentias facere2 etiam non sacerdotes ; quamvis non possint absolvere in foro pœnitentiali, quod est ordinis. 124. — Et per hoc patet solutio ad objecta. Indulgentias enim facere3 pertinet ad elavem jurisdictionis, non ad elavem ordinis. 125. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Papa habet plenitudinem pontificalis potestatis, quasi Rex in regno. Sed Episcopi assumuntur» in pariem sollicitudinis », quasi judices singulis civitatibus præpositi : propter quod etiam solos eos in suis litteris « fratres » vocat, reliquos autem omnes vocat « filios ». Et ideo potestas faciendi indulgentias plene residet in Papa, quia potest facere prout4 vult, causa tamen existente legitima. Sed in Episcopis est taxata secundum ordinationem Papæ. Et ideo possunt facere5 secundum quod eis taxatum est, et non amplius. .Et per hoc patet solutio ad objecta. 126. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod facere6 indulgentias pertinet ad jurisdictionem. Sed per pecca­ tum homo non amittit jurisdictionem. Et ideo indulgentiae æque valent si fiant ab eo qui est in peccato mortali, sicut si fierent ab eo qui est sanctissimus ; cum non remittat poenam ex vi suorum meritorum, sed ex vi meritorum reconditorum in thesauris Ecclesiæ. 127. — AD PRIMUM ergo dicendum quod iste prælatus in peccalo mortali indulgentias faciens7 non profluit aliquid de suo. Et ideo non requiritur quod influxum recipiat a fonte ad hoc quod ejus indulgentiæ valeant. 128. — Ad secundum dicendum quod majus est facere3 indul­ gentias quam recipere quantum ad potestatem ; sed est minus quantum ad propriam utilitatem. 1. Ed. « concedendi ». — 2. Ed. « concedere ». — 3. Ed. « concedere ». — 4. ζ et ed. « quod ». — 5. Ed. « dare ». — 6. Ed. « elargiri ». — 7. Ed. « dans ». — 8. Ed. « dare ». — DISTINCTIO XX, ART, V 1035 ARTICULUS V [Quodl. [I] II, q. 8, a. 2.] 129. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur INDULGENTIA VALEAT EXISTENTIBUS IN PECCATO quod MORTALI. 1, Quia aliquis potest alteri mereri, etiam in peccato mortali existenti, gratiam et multa alia bona. Sed indulgentiæ habent efficaciam ex hoc quod merita sanctorum applicantur ad istum. Ergo habent effectum in illis qui sunt in peccato mortali. 2. Praeterea. Ubi est major indigentia, magis habet locum misericordia. Sed ille qui est in peccato mortali, maxime indiget. Ergo ei maxima debet fieri misericordia per indulgentias. 130. — SED CONTRA. Membrum mortuum non suscipit influentiam ex aliis membris vivis1. Sed ille qui est in peccato mortali est quasi membrum mortuum. Ergo per indulgentias non suscipit influentiam ex meritis vivorum membrorum. [II] 131. — ULTERIUS. Videtur quod indulgentiæ non VALEANT RELIGIOSIS. 1. Non enim competit eis supplere ex quorum superabun­ dantia aliis suppletur. Sed ex superabundantia operum satis­ factionis quæ sunt in religiosis, aliis suppletur per indulgentias. Ergo eis non competit per indulgentias suppleri. 2. Præterea. In Ecclesia non debet aliquid fieri quod inducat religionis2 dissolutionem. Sed si religiosis indulgentiæ prodes­ sent, esset occasio dissolutionis disciplinæ regularis ; quia reli­ giosi nimis vagarentur per hujusmodi indulgentias et pœnas sibi impositas in capitulo negligerent. Ergo religiosis non prosunt. 132. — SED CONTRA. Nullus ex bono reportat damnum. Sed religio bonum est. Ergo religiosi non consequuntur hoc damnum, ut eis indulgentiæ non valeant. [III] 133. — ULTERIUS. Videtur quod ei qui non facit hoc indulgentia datur, possit quandoque indulgentia PRO QUO DARI. 1. Quia ei qui non potest3 operari, « voluntas pro facto repu1. L. « ab aliis vivis ». — 2. F. « religiosos in ». — 3. Ed. « potuit ». 1036 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM talur ». Sed aliquando fit indulgentia pro aliqua eleemosyna facienda, quam aliquis1 pauper facere non potest, et tamen libenter faceret. Ergo indulgentia ei valet. 2. Præterea. Unus potest pro alio satisfacere. Sed indulgentia ad remissionem pœnæ operatur, sicut et satisfactio. Ergo unus pro alio potest indulgentiam accipere. Et sic ille consequitur indulgentiam qui non facit hoc pro quo indulgentia datur. 134. — SED CONTRA. Remota causa removetur effectus. Si ergo aliquis non facit hoc pro quo indulgentia datur, quod est indulgentiæ causa, indulgentiam non consequitur. [IV] 135. — ULTERIUS. Videtur QUOD INDULGENTIA NON VALEAT EI QUI FACIT. 1. Quia facere2 indulgentias est jurisdictionis. Sed nullus in seipsum potest exercere ea quæ sunt jurisdictionis, sicut nullus potest se excommunicare3. Ergo nullus potest indulgentiæ a se factæ particeps esse. 2. Præterea. Secundum hoc, ille qui facit indulgentiam, posset pro aliquo modico facto sibi pœnam remittere omnium pecca­ torum suorum, et ita impune peccaret : quod videtur absonum. 3. Præterea. Ejusdem potestatis est facere4 indulgentias et excommunicare. Sed aliquis non potest excommunicare seipsum. Ergo nec indulgentiæ quam facit particeps esse potest. 136. — SED CONTRA5, quia tunc esset ipse pejoris condi­ tionis quam alii, si ipse non posset uti thesauro Ecclesiæ, quod8 aliis dispensat. 137. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod Quidam dicunt indulgentias valere etiam existentibus in peccato mortali. Non quidem ad dimissionem pœnæ, quia nulli potest dimitti pœna, nisi cui jam dimissa est culpa ; qui enim non est consecutus operationem Dei in remissione culpæ, non potest consequi remissionem pœnæ a ministro Eccle­ siæ neque in indulgentiis, neque in foro pœnitentiali : valet tamen eis ad acquirendam gratiam. 138. — Sed hoc non videtur verum ; quia quamvis merita illa quæ per indulgentiam communicantur possent7 valere ad merendum gratiam, non tamen propter hoc dispensantur3, sed determinate ad remissionem pœnæ. Et ideo non valent existen1. Ed. om. « aliquis ». — 2. Ed. « dare ». — 3. L. om. « sicut nullus potest se excommunicare ». — 4. Ed. « concedere ». — 5. L. ad. « est ». — 6. Ed. « quem ». — 7. Ed. « possunt ». — 8. Ed. « dispensatur ». DISTINCTIO XX, ART. V 1037 iibus in mortali. Et ideo in omnibus indulgentiis fit mentio de « vere contritis et confessis ». 139. — Si autem fieret communicatio per hunc modum : « Facio te participem meritorum totius Ecclesiæ, vel unius con­ gregationis, vel unius specialis personæ », sic posset valere ad merendum aliquid illi qui est in peccato mortali, ut prædicta opinio dicit. Et per hoc patet solutio AD PRIMUM. 140. — Ad secundum dicendum quod quamvis sit magis indigens qui est in peccato mortali, tamen est minus capax. 141. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod tam saecularibus quam religiosis valent indulgentiæ, dummodo sint in caritate et servent ea quæ pro indulgentiis indicuntur1 Non enim religiosi sunt minus adjuvabiles meritis aliorum quam saeculares. 142. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis reli­ giosus sit in statu perfectionis, tamen ipse sine peccato vivere non potest. Et ideo si aliquando propter peccatum aliquod commissum sit2 reus alicujus pœnæ, polest per indulgentiam ab hocs expiari. Non enim est inconveniens, si ille qui est simpli­ citer superabundans, aliquo tempore indigeat et quantum ad aliquid ; et sic indiget supplemento quo sublevetur. Unde dici­ tur Gal., vi, 2 : « Alter alterius onera portale. » 143. — Ad secundum dicendum quod propter indulgentias non debet dissolvi regularis observantia ; quia religiosi magis merentur religionem suam servando, quantum ad præmium vitæ ælernæ, quam indulgentias 4 exquirendo ; quamvis minus quan­ tum ad dimissionem pœnæ, quod est minus bonum. 144. — Nec iterum per indulgentias dimittuntur pœnæ injunctæ in capitulo ; quia in capitulo agitur forum quasi judi­ ciale magis quam pœnitentiale ; unde etiam non sacerdotes capitulum tenent. Sed absolvitur a pœna injuncta vel debita pro peccato in foro pœnitentiali. 145. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod non exislente conditione non consequitur illud quod sub conditione datur. Lnde cum indulgentia detur sub hac conditione quod aliquis aliquid faciat vel det, si illud non exerceat, indulgentiam non consequitur. 146. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc inlelligitur quantum ad præmium essentiale ; sed non quantum ad acci1. Ed. « inducuntur ». — 2. L. « fit ». — 3. Ed. « hac >. — 4. Ed. « indulgen­ tiam ». 1038 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM dentalia aliqua præmia, sicut est dimissio poenae vel aliquid hujusmodi. 147. — Ad secundum dicendum quod opus proprium potest quis applicare per intentionem cuicumque voluerit ; et ideo potest pro quocumque vult satisfacere. Sed indulgentia non potest applicari ad aliquem1 nisi ex intentione ejus qui dat indulgentiam ; et ideo cum ipse applicet ad facientem vel dan­ tem hoc aut2 illud, non potest ille qui hoc facit, ad alterum hanc intentionem transferre3. 148. — Si tamen fieret sic indulgentia : « Ille qui facit1 vel pro quo hoc fit, habeat tantam indulgentiam », tanta5 valeret ei pro quo fit ; nec tunc iste qui facit hoc opus, daret alteri indulgentiam, sed ille qui indulgentiam sub tali forma facit. 149. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod indulgentia debet ex aliqua causa dari ad hoc quod aliquis per indulgentiam ad actum aliquem provocetur qui in utilitatem Ecclesiæ et in honorem Dei vergat. Praelatus autem, cui cura Ecclesiæ utilitatis propagatione6 et honoris divini propagandi est commissa, non habet causam ut seipsum ad hoc provocet. Et ideo non potest facere7 indulgentiam sibi tantum, sed potest uti indulgentia quam pro aliis facit, quia aliis subest causa faciendi. 150. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actum8 juridictionis non potest aliquis in seipsum exercere. Sed eis quæ aucto­ ritate jurisdictionis dantur aliis potest etiam prælatus uti tam in temporalibus quam in spiritualibus : sicut etiam sacerdos sibi eucharistiam [accipit9] quam aliis dat. Ei ita etiam Epis­ copus potest accipere sibi suffragia Ecclesiæ quæ aliis dispensat, quorum effectus immediatus est remissio pœnæ per indulgentias, et non juridictionis. Ad secundum patet solutio ex dictis. 151. — Ad tertium dicendum quod excommunicatio profertur per modum sententiæ quam nullus in se10 ferre potest, eo quod in judicio non potest idem esse judex et reus. Indulgentia autem non per modum sententiæ datur, sed per modum dispensationis cujusdam, quam homo potest facere ad seipsum. 1. L. « alterum ». — 2. Ed. « hic autem ». — 3. Ed. ad. « non potest ». — 4. Ed. « fecit ». — 5. Ed. om. ■ tanta ». — 6. Ed. < procurandæ » ; L. om. — 7. Ed. « præbere ». — 8. Ed. « actus ». — 9. ζη om. « accipit ». — 10. Ed. « seipsum ». DISTINCTIO XX, EXPOSITIO TEXTUS 1039 EXPOSITIO TEXTUS 152. — « Tene certum. » (2a) Loquitur de certitudine conjec­ turae, non de certitudine scientiæ ; quia « nemo scit utrum sii dignus odio vel amore » : Eccl., ix, 1. 153. — « Arbitrii libertatem quærit, » (3a) idest liberam elec­ tionem, ut scilicet1 homo non dimittat peccatum quia jam non potest peccare, sed quia non vult Deum offendere, etiamsi pos­ set : quod etiam in tarde pœnitentibus contingit quandoque, ut dictum est (22). 154. — « Horrendum est incidere in manus, etc. » (5a) Aerum est quantum ad statum futuræ vitæ, ubi habet locum principali­ ter justitia ; quia in hac vita, ubi est locus misericordiæ, est verum quod dicitur II Beg., ult., 14 : « Melius est mihi incidere in manus Dei quam in manus hominis. » 155. — « Si enim semper viveret, semper peccaret »; (5b) idest. semper in peccato permaneret ; quia de se non posset a peccato liberari, cum sit « spiritus vadens et non rediens » (ps. lxvii, 39) ; non quod semper actum peccati exerceret. 156. — « Statim ut conversus fuit, paradisum ingredi meruit. » (6a) Hoc non est intelligendum de terrestri, ut Quidam dicunt ; quia passio Christi non reducit ad illum paradisum, sed ad cælestem : qui quidem paradisus potest accipi dupliciter : scili­ cet secundum gloriam fruitionis, et sic statim moriens in paradiso fuit ; vel quantum ad locum gloriæ convenientem, et sic nullus intravit ante ascensionem. 157. — « Non est imponenda in articulo mortis pœnitentia, sed innotescenda. » (7a) Ideo non est imponenda quia2 per hoc quod imponitur aliqua pœnitentia alicui, obligatur ad illam faciendam. Nullus autem debet ad aliquid obligari quod non potest facere. Sed est innotescenda, ut procuret per amicos et eleemosynas eam expiare3 et ut ejus complendæ propositum habeat, si evadat. Tamen est confortandus ex divina miseri­ cordia, ne in desperationem cadat. 158. — « Non enim debet presbyter, etc. » (9) Hoc intelligen­ dum est de ligato ab Episcopo per excommunicationem, vel de agente pœnitentiam solemnem. 159. — « Puellarum consecratio per presbyterum fieri valeat consulto Episcopo. » (9a) Hoc non est de jure communi ; quia 1. αβ « si ». — 2. Ed. om. « Ideo non est imponenda ». — 3. N. « expiari ». 1040 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM solis Episcopis qui sunt vicem sponsi gerentes, competit des­ ponsari1 et « uni viro virginem casiam exhibere Christo », II Cor., xi, 2. Unde modo non habet locum, sed fuit ex aliqua dispensa­ tione factum in aliquo loco2. Vel loquitur de benedictione viduarum, quæ per presby­ teros fieri valet. 1. F. « desponsare ». — 2. Ed. « casu ». DISTINCTIO XXI De peccatis quæ post hanc vitam dimittuntur 1. — Solet etiam quæri utrum post hanc vitam aliqua peccata remit­ tantur. 2. — Quod aliqua post hanc vitam remittantur, Christus1 ostendit in Evangelic (Mat., xii, 32) uhi ait : « Qui peccaverit in Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc sæculo, neque in futuro. » Ex quo datur intelligi, sicut Sancti Doctores tradunt, quod quædam peccata in futuro dimittentur. « Quædam enim culpæ in hoc sæculo relaxantur ; quædam vero parvæ2 etiam in futuro; quæ quidem post mortem gravant, sed dimittuntur, si digni sunt, si bonis actibus in hac vita meruerunt ut dimittantur eis. » (Gregorius, IV Dial. c. 39 ; L. 77, 393.) De illis etiam qui « ædificant lignum, fenum, stipulam », dicit Augusti­ nus (lib. XXI de Civi. Dei, c. 26, n. 4 ; L. 41, 745), quod ignem tribula­ tionis transitoriæ invenient cremabilia ædiflcia, quæ secum portaverunt, cremantem. a. — Ait enim sic : « Post istius sane corporis mortem, donec de igne purgatorio veniatur ad diem damnationis et remunerationis, si hoc tem­ poris intervallo spiritus defunctorum qui aedificaverunt lignum, fenum, stipulam, hujusmodi ignem dicuntur perpeti, quem alii non sentiunt qui hujusmodi ædiflcia non portaverunt, ut inveniant ignem transitoriæ tribu­ lationis venialia concremantem ; non redarguo, quia forsitan verum est. » « Sed quia dicitur : « Salvus erit quasi per ignem» (7 Cor., m, 15), con­ temnitur ille ignis. Gravior tamen erit ignis ille quam quidquid potest homo pati in hac vita. » (Enar. in ps. xxxvii, n. 3 ; L. 36, 397.) Hic aperte insinuatur quod illi qui ædificant lignum, fenum, stipulam, quædam cremabilia ædificia, idest venialia peccata, secum portant, quæ in igne emendatorio cremantur. Unde constat quædam venialia peccata post hanc vitam deleri. Quod alii citius, alii tardius, purgantur in igne 3. — In illo autem igne purgatorio alii tardius, alii citius purgantur, secundum quod ista pereuntia magis vel minus amaverunt. Unde Augustinus (Enchirid., c. 69 ; L. 40, 265) : « Post hanc vitam incredibile non est nonnullos fideles per ignem quemdam purgatorium, quanto magis minusve bona pereuntia dilexerunt, tanto tardius citiusque salvari. » a. — « Unde non frustra illa tria distinxit Apostolus, lignum, fenum, stipulam, quæ illi ædificant, qui etsi aliena non rapiunt, rebus tamen infir­ mitati concessis aliqua dilectione inhærent ; qui secundum suos amandi modos, vel3 diutius, ut lignum, vel minus, ut fenum, vel minimum, ut stipulam, ignem sustinebunt. Qui vero superaedificant aurum, argentum, lapidem prætiosum*, de utroque igne securi sunt, non solum de illo aeterno, 1. Quar. « Dominus ». — 2. Ed. om. « parvæ ». — 3. Quar. om. « vel ». — 4. Quar. « lapides pretiosos ». 1042 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM qui cruciaturus est impios in æternum, sed etiam de illo emendatorio, quo purgabuntur quidam salvandi. » (Enor, in ps. txxx, n. 21 ; L. 37, 1044 ; et in ps. xxxvu, n. 3 ; L. 36, 397.) Oppositio 4. — Hic objici potest. Si per lignum, fenum, stipulam venialia intelliguntur peccata, et nullus adeo perfectus est qui venialiter non peccet, ergo qui ædificant aurum, argentum, lapidem pretiosum1, ædificant etiam lignum, fenum, stipulam ; ergo per ignem transibunt. Ad quod dicimus, quia non omnis qui venialiter peccat, lignum, fenum, stipulam aedificat ; sicut e converso non omnis qui contemplatur Deum et diligit proximum et opera bona facit ædiflcat aurum, argentum, lapidem pretiosum2 ; et tamen in auro intelligitur contemplatio Dei, in argento dilectio proximi, in lapide pretioso bona opera. Sed3 illi qui ædificant lignum, fenum, stipulam, Deum contemplantur et proximum diligunt et opera bona faciunt ; nec tamen ædificant aurum, argentum, lapidem pretiosum*. a. — Hæc enim aedificat qui sic illa tria facit ut cogitet quæ Dei sunt et quomodo placeat5 Deo, non mundo5. « Lignum vero et fenum et stipula accipi possunt saecularium rerum quamvis licite concessarum tales cupidi­ tates, ut amitti sine animi dolore non possint. » (August., Enchirid., c. 68 ; L. 40, 264.) Hæc ergo ædiflcat is qui cogitat quæ mundi sunt’, quo­ modo placeat mundo ; « qui circa divitias suas quodammodo carnali affectu tenetur, et tamen ex eis multa beneficia facit, nec pro eis aliquid fraudis vel rapinae molitur ». (Avgust., De fide et operibus, c. '16, n. 27 ; L. 40, 215.) Ex his ergo8 patet quod non idem homo simul hæc et illa ædificat. Illa enim ædifiçatio perfectorum tantum est, qui non cogitant placere mundo, sed tantum Deo ; qui etsi venialiter aliquando peccant, fervore tamen caritatis ita absumitur in eis peccatum, sicut gutta aquæ in camino ignis ; et ideo nunquam secum portant cremabilia. Hæc autem inferior ædifiçatio minorum est, qui non tantum Deo, sed etiam mundo placere cogitant, Deum tamen præponunt. Si vero mundum præponerent, non superædifîcarent, sed destruerent fundamentum. b. — Affectiones ergo8 carnales quibus dediti sunt domibus, conjugibus, passionibus, ita ut nihil præponant10 Christo, illis tribus signifi­ cantur quæ in mentes perfectorum non cadunt, etsi alia venialia admittant. In cordibus vero minorum interdum durant usque in finem, qui cum talibus ædiflciis transeunt, sed dissolventur in igne. Ipsi vero merito fundamenti salvi erunt, gravissimam tamen pœnam sentient. Ex quo apparet quantam hic misericordiam exhibet Deus, et quantam ibi exerceat severitatem, cum pro eodem peccato multo gravius ibi puniat quam hic. Opinio quorumdam cum objectione 5. — Sed forte dices illud esse accipiendum de pœna peccati, non de ipso peccato, quod Gregorius dicit (lib. IV, Dialog., c. 39; L. 77, 393), quædam levia in futuro dimittenda. Si enim veram pcenitentiam habuerit 1. Quar. « lapides pretiosos ». — 2. Quar. « lapides pretiosos ». — 3. Quar. ad. « et ». — 4. Quar. « lapides pretiosos ». — 5. Ed. « pareat ». — 6. Quar. om. « non mundo ». — 7. Ed. ad. « et ». — 8. Quar. « igitur ». — 9. Quar. « igitur ». — 10. Quar. « præponatur ». DISTINCTIO XXI 1043 ■quis, peccata omnia dimissa sunt ei ; sed pœna forte remansit. Ideoque si vere pœnitens obiit, sine peccato transiit. Si autem vere pœnitens non est in obitu, maculam portat quæ nunquam delebitur. Qui vero ædiflcat lignum, fenum, stipulam, vere pœnitet, quia bonus est et caritatem habet, et in caritate de hac vita transit. Ergo sine peccato transit ? ' Non sequitur. Verum quidem est quia bonus est et caritatem habet et J vere pœnitet ; et tamen cum veniali peccato transit, quod non delevit pœnitentia. Pœnitentia enim non delet nisi peccatum illud quod deserit homo. Tale autem peccatum sæpe in hac vita non relinquitur ab homine ; et tamen vere pœnitens est, etsi non de omnibus venialibus pœniteat. Potest enim quis de omni mortali et de omni veniali poenitere, excepto uno vel pluribus venialibus quidem : sicut habet quis caritatem et unum vel plura venialia ; quod de criminalibus nullatenus esse potest. Est enim aliquis bonus caritatem habens, sed adhuc quodam cupiditatis affectu amans hæc sæcularia. Talis existens subita morte opprimitur ; in illo terreno affectu mortuus est, et tamen salvabitur, a quo non se hic absolvit. Ergo post hanc vitam ab illo purgabitur. Constat ergo quædam peccata, sed levia, post hanc vitam dimitti. Si vero de pœna peccati illud intelligi voluissent auctores, cur magis commémorassent levia quam gravia, cum etiam gravium pœna hic inexpleta post hanc vitam restet ? De generali confessione, quid prosit 6. — Post hæc considerandum est quid1 prosit confessio illa ubi singula peccata quæ quisque2 fecit, non exprimuntur. a. — Sane dici potest quod omnia criminalia semel saltem oportet in confessione exprimi, nisi aliqua a mente exciderint. Sed quia nemo delicta intelligit omnia, generaliter saltem ea confitere quorum memoriam non habes ; et sic nihil celasti de sceleribus tuis. b. — Venialia vero, quia innumerabilia sunt, sufficit generaliter con­ fiteri, nisi aliqua sint frequenter iterata ; perfectius est tamen etiam illa exprimere, si vales. Ideoque quotidie generaliter fit confessio in Ecclesia, pro venialibus scilicet peccatis quæ quotidie admittimus, et pro illis mortiferis quorum notitiam non habemus. Unde Augustinus (lib. V, Hypognosticon, c. 1, n. 1 ; L. 45, 1649) : « Veritatem dicit Deo pœnitens, quod nihil illi de commissis sceleribus celat ; non quod si veritatem celaverit, Deus ignoret, sed veritatem sibi dici vult ab eo ut veniam consequatur. Si vero mente aliqua exciderint, confi­ tetur veritatem Deo, cum generaliter dixerit : « Deus qui nosti occulta cordis, tu scis3 opera mea, et delicta a te non sunt abscondita » ; quibus veniam largiaris precor*, et hæc est veritas confitentis quam diligit Deus. » Unde (ps. L, 8) : « Ecce enim veritatem dilexisti. » Hic insinuatur quod generalis confessio etiam mortalia delet, quorum intelligentia non habetur. Nemo confiteatur peccata quæ non fecit 7. — Sicut autem pœnitens celare non debet peccatum suum·, quia superbia est ; ita nec humilitatis causa fateri se reum illius quod se non commisisse noscit, quia incauta est talis humilitas et peccatorem constituit. 1. Quar. « utrum ». — 2. Quar. « quis ». — 3. Quar. om. « tu scis » et habet « et ». — 4. Quar. om. « precor ». — 5. Quar. om. « suum ». 1044 SCRIPTUM SUPER LIB, IV SENTENTIARUM Unde Augustinus (Serm. 181, c. 4, n. 5 ; L. 38, 981) : « Cum humilitatis causa mentiris, si non eras peccator antequam mentireris, mentiendo efficeris quod vitaras. Veritas in te non est, nisi ita te dixeris peccatorem, ut etiam esse cognoscas. Veritas autem ipsa est ut quod es, dicas. Nam quomodo est veritas, ubi regnat jalsitas ? » De PŒNIS SACERDOTIS QUI PECCATUM PUBLICAT CONFITENTIS 8. —- Caveat autem sacerdos ne peccata confitentium aliis prodat, alioquin deponatur. Unde Gregorius (Decr- de pcen. d. 6, cap. « Sacerdos » ; L. 187, 1640) : « Sacerdos ante omnia caveat ne de his quæ ei confitentur peccata alicui recitet, non propinquis, non extraneis, nec, quod absit, pro aliquo scandalo. Nam si hoc fecerit, deponatur, et omnibus diebus vitæ suæ ignominiosus peregrinando pergat. » 9. — « Quod vero dictum est (d. 17, 7a), ut pœnitens eligat sacerdo­ tem scientem ligare et solvere videtur contrarium ei quod in canonibus reperitur, ut nemo scilicet alterius parochianum judicare praesumat. a. — Sed aliud est favore vel odio proprium sacerdotem contemnere : quod canones prohibent ; aliud cæcum vitare : quod Urbanus facere monet, ne si cæcus cæcum ducat, ambo in foveam cadant. Ait enim (in Decret., d. 6, de pœnit., cap. « Placuit » ; L. 187, 1640) : « Placuit ut nulli sacerdotum deinceps liceat quemlibet commissum alteri sacerdoti ad poeni­ tentiam suscipere, sine ejus consensu cui se prius commisit, nisi pro igno­ rantia illius cui prius confessus est. Qui vero contra hoc facere lentaverit, gradus sui periculo subjacebit. » DIVISIO TEXTUS 10. — « Solet quæri utrum post hanc vitam, etc.1 » (1) Postquam determinavit Magister de tempore pœnitentiæ, hic movet quasdam quæstiones contra determinata et eas solvit. Et dividitur in partes duas. In prima movet quæstionem circa tempus pœnitentiæ ; in secunda circa confessionem quæ a pœnitentibus requiritur, ibi : « Post hoc considerandum est, etc. » (θ)· Prima in tres. In prima movet quæstionem circa determinata. Dixerat enim quod tempus pœnitentiæ usque ad finem vitæ durat ; et cum omnia per poenitentiam in hac vita dimittantur peccata, inquirit utrum post hanc vitam aliqua peccata dimitti possint. Secundo determinat veritatem secundum auctoritates Sanctorum, ibi : « Quod aliqua post hanc vitam, etc. » (2) In tertia refellit quorumdam responsionem ad auctoritates induc­ tas, ibi : « Sed forte dices, etc. » (5) Circa secundum duo facit. Primo determinat veritatem quæs­ tionis motæ. Secundo ex veritate determinata quamdam dubi­ tationem movet, ibi : « Hic objici potest. Si per lignum2, etc. » (4) Circa primum duo facit. Primo ostendit quod post hanc vi1. Ed. om. « Solet quæri ». — 2. Ed. om. * si per lignum ». DISTINCTIO XXI, DIVISIO TEXTUS 1045 tam aliqua peccata dimittuntur in purgatorio. Secundo ostendit quod quidam tardius a peccatis ibi purgantur, ibi : « In illo autem igne citius quidam1 etc. » (3) « Post hæc considerandum est, etc. » (6) Hic movet quæstiones circa determinata prius de confessione. Et primo ex parte confitentis ; secundo ex parte confessoris, qui scilicet confessionem audit, ibi : « Caveat autem sacerdos, etc. » (8) Circa primum duo quærit. Primo utrum quis debeat singula peccata confiteri quæ fecit ; secundo utrum debeat confiteri quæ2 non fecit, ibi : « Sicut autem pœnitens, etc. » (7) « Caveat autem, etc. » (8) Hic etiam duo determinat ex parte confessoris : primo ut peccatum celet ; secundo quod non qui­ libet3 sacerdos confessionem cujuslibet audiat, ibi : « Quod vero dictum est, etc. » (9) Hic est triplex quæstio. Prima de purgatorio. Secunda de confessione generali. Tertia de sigillo confessionis quo peccata celantur. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur tria Primo, de ipso purgatorio. Secundo, de ligno, feno et stipula, quæ in purgatorio pur­ gantur. Tertio, de effectu purgatorii. ARTICULUS I [I] [/V Cg. c- 91 ; Contra error. Grcec. c. 32 et ult. ; Compend. Theol. c. 181,182 ; Contra error. Arm. et Sar. c. 9.] 11. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur PURGATORIUM NON quod SIT POST HANC VITAM. 1. Apoc., xiv, 13, dicitur : « Beati mortui qui in Domino moriuntur. Amodo jam dicit Spiritus ut requiescant a laboribus suis. » Ergo his qui in Domino moriuntur, non manet aliquis 1. Ed. om. « citius quidam ». — 2. Ed. om. per homot. « fecit ; secundo utrum debeat confiteri quæ ». — 3. Ed. « quisque ». 1046 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM purgatorius labor post hanc vitam. Nec illis qui non in Domino moriuntur, quia illi purgari non possunt. Ergo purgatorium post hanc vitam non est. 2. Præterea. Sicut se habet caritas ad præmium æternum, ita peccatum mortale ad supplicium æternum. Sed decedentes in peccato mortali statim ad supplicium æternum deportantur. Ergo decedentes in caritate statim ad præmium vadunt. Et ita non manet eis aliquod purgatorium post hanc vitam. 3. Præterea. Deus qui est summe misericors, pronior est ad praemiandum bona quam ad puniendum mala. Sed sicut illi qui sunt in statu caritatis, faciunt aliqua mala quæ non sunt digna supplicio æterno, ita illi1 qui sunt in peccato mortali, interdum faciunt aliqua bona ex genere, quæ non sunt digna præmio æterno. Ergo cum illa bona non præmientur in damnandis post hanc vitam, nec illa mala debent post hanc vitam puniri. Et sic idem quod prius. 12. — SED CONTRA, II Mach., xu, 46, dicitur : « Sancta est ei salubris cogitatio pro defunctis exorare, ut a peccatis sol­ vantur. » Sed pro defunctis qui sunt in paradiso, non est orandum, quia illi nullo indigent. Nec iterum pro illis qui sunt in inferno, quia illi a peccatis solvi non possunt. Ergo post hanc vitam sunt aliqui a peccatis nondum absoluti qui solvi possunt. Et tales caritatem habent, sine qua non fit peccatorum remissio ; quia « universa delicta operit caritas » ; Prov., x, 12. Unde ad mortem æternam non devenient, quia « qui vivit et credit in me, non morietur in æternum » ; Joan., χι, 26. Nec ad gloriam inducentur nisi purgati ; quia nihil immundum ad illam perveniet, ut patet Apoc., ult. 15. Ergo aliqua purgatio restat post hanc vitam. 13. — Præterea. Gregorius Nyssenus dicit2 : « Si aliquis Christo amico consentiens in hac vita purgare peccata minus potuerit, post transitum hinc per purgatorii ignis conflationem expeditur. » Ergo post hanc vitam restat aliqua purgatio. [II] 14. — ULTERIUS. Videtur QUO ANIMÆ PURGANTUR quod non sit idem locus ET QUO DAMNATI PUNIUNTUR. 1. Quia poena damnatorum est æterna, ut patet3 Ματ., xxvi, 46 : « Ibunt hi in ignem æternum ». Sed purgatorius ignis est temporalis, ut supra (2a, 3) Magister dixit. Ergo non simul puniuntur hi et illi eodem igne. Et sic oportet loca esse distincta. 2. Præterea. Poena inferni nominatur pluribus nominibus, ut in ps. x, 7, « ignis, sulphur et spiritus procellarum, etc. » Sed 1. Ed. om. « illi «. — 2. Ed. ad. « quod ». — 3. Ed. « dicitur ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. I 1047 pœna purgatorii non nisi uno nomine nominatur, scilicet « ignis ». Ergo non eodem igne et eodem loco puniuntur. 3. Præterea. Hugo de Sancto Victore dicit (lib. II De sacram., p. 16, c. 4; L. 176, 586) : « Probabile est quod in his locis puniuntur in quibus commiserunt culpam. » Gregorius etiam in Dial. (lib. IV, c. 40 ; L. 77, 396), narrat quod Germanus Episcopus Capuanus Paschasium qui in balneis purgabatur, invenit. Ergo in loco inferni non purgantur, sed in hoc mundo. 15. — SED CONTRA est quod Gregorius (Augustinus De civ. Dei, c. 8; L. 41, 20) dicit quod « sicut sub eodem igne aurum rutilat et palea fumat; ita sub eodem igne peccator crematur, ei electus purgatur. » Ergo idem est ignis purgatorii et inferni. Et sic in eodem loco sunt. 16. — Praeterea. Sancti Patres ante adventum Christi fuerunt in loco digniori quam sit locus in quo purgantur animæ post mortem ; quia non erat ibi aliqua pœna sensibilis. Sed locus ille erat conjunctus inferno, vel idem quod infernus ; alias Christus ad limbum descendens non diceretur « ad inferos » descendisse. Ergo et purgatorium est in eodem loco, vel juxta infernum. [III] 17. — ULTERIUS. Videtur EXCEDAT OMNEM quod pœna purgatorii non PŒNAM TEMPORALEM HUJUS VITÆ. 1. Quanto enim aliquid est magis passivum, tanto magis affli­ gitur, si sensum læsionis habeat. Sed corpus est magis passivum quam anima separata ; lum quia habet contrarietatem ad ignem agentem ; tum quia habet materiam quæ est susceptiva qualita­ tis agentis : quod de anima non potest dici. Ergo major est pœna quam corpus patitur in hoc mundo, quam pœna qua anima purgatur post hanc vitam. 2. Præterea. Pœna purgatorii directe contra venialia ordi­ natur. Sed venialibus, cum sint levissima peccata, levissima pœna debetur, si « secundum mensuram delicii sil plagarum modus ». (Deui., xxv, 2) Ergo pœna purgatorii est levissima. 3. Præterea. Reatus, cum sit effectus culpæ, non intenditur nisi culpa intendatur. Sed in illo cui jam culpa dimissa est, non potest culpa intendi. Ergo in eo cui culpa mortalis dimissa est, pro qua non plene satisfecit, reatus non crescit in morte. Sed in hac vita non erat ei reatus respectu gravissimæ pœnæ. Ergo pœna quam patietur post hanc vitam non erit ei gravior omni pœna istius vitæ. 18. — SED CONTRA est quod Augustinus (Serm. suppos. serm. 104; L. 39, 1947) dicit in quodam sermone : « Ille ignis 1048 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM purgatorii durior erit quam quidquid in hoc saeculo poenarum aut sentire aut videre aut cogitare quis potest. » 19. — Præterea. Quanto pœna est universalior, tanto major. Sed anima separata tota punitur, cum sit simplex. Non autem ita est de corpore. Ergo illa pœna quæ est1 animæ separatæ, est major omni pœna quam corpus patitur. [IV] 20. — ULTERIUS. Videtur quod illa pœna est2 volun­ taria. 1. Quia illi qui sunt in purgatorio, rectum cor habent. Sed hæc est rectitudo cordis, ut qüis voluntatem suam voluntati divinæ conformet, ut Ambrosius (II De vocatione Geni., c. 2 ; L. 51, 649) dicit. Ergo cum Deus velit eos puniri, ipsi illam pœnam voluntarie sustinent. 2. Præterea. Omnis sapiens vult illud sine quo non potest pervenire ad finem intentum. Sed illi qui sunt in purgatorio, sciunt se non posse pervenire ad gloriam nisi prius puniantur. Ergo volunt puniri. 21. — SED CONTRA. Nullus petit liberari a pœna quam voluntarie sustinet. Sed illi qui sunt in purgatorio, petunt liberari, sicut patet permulta quæ in Dialogo (lib. IV, c. 40 et 55 ; L. 77, 397, 417) narrantur. Ergo non sustinent illam pœnam voluntarie. [V] 22. — ULTERIUS. — Videtur rio PER DÆMONES quod animæ in purgato­ PUNIANTUR. 1. Quia, sicut infra d. 473 dicit Magister, « illos habebunt tortores in pœnis quos habuerunt incentores in culpa. » Sed dæmones incitant ad culpam non solum mortalem, sed etiam venialem, quando aliud non possunt. Ergo etiam in purgatorio ipsi animas pro peccatis venialibus torquebunt. 2. Præterea. Purgatio a peccatis competit justis et in hac vita et post hanc vitam. Sed in hac vita purgantur per pœnas a diabolo inflictas, sicut patet de Job. Ergo etiam post hanc vitam a dæmonibus punientur purgandi. 23. — SED CONTRA. Injustum est ut qui de aliquo trium­ phavit. ei subjiciatur post triumphum. Sed illi qui sunt in purga­ torio, de dæmonibus triumphaverunt sine peccato mortali dece­ dentes. Ergo non subjicientur eis puniendi per eos. 24. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod ex illis quæ supra (d. 14, q. 2, a. 1, sol. 2) determi1. Ed. ad. « de ». — 2. Ed. « sit ». — 3. Ed. om. « d. 47 ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. I 1049 nata sunt, satis potest constare purgatorium esse post hanc vitam. Si enim per contritionem deleta culpa non tollitur ex toto reatus pœnæ, nec etiam semper venialia dimissis mortalibus tolluntur ; et justitia Dei hoc exigit ut peccatum per pœnam debitam ordinetur ; oportet quod ille qui post contritionem de peccato decedit et absolutionem ante satisfactionem debitam, quod1 post hanc vitam puniatur. 25. — Et ideo illi qui purgatorium negant, contra divinam justitiam loquuntur. Et propter hoc erroneum est et a fide alienum. Unde Gregorius Nyssenus post prædicta verba sub­ jungit : « Hoc praedicamus, dogma veritatis servantes, et ita cre­ dimus. » 26. — Hoc etiam universalis Ecclesia tenet, « pro defunctis exorans ut a peccatis solvantur » : quod non potest nisi de illis qui sunt in purgatorio intelligi. Ecclesiæ autem auctoritati qui­ cumque resistit, hæresim incurrit. 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod auctoritas illa loquitur de labore operationis ad merendum et non de labore passionis ad purgandum. 28. — Ad secundum dicendum quod « malum » non habet causam perfectam, sed « ex singularibus defectibus contingit » ; sed « bonum ex una causa perfecta consurgit », ut Dionysius dicit (De div. nom., c. 4, n. 30 ; G. 3, 730). Et ideo quilibet defec­ tus impedit a perfectione boni ; sed non quodlibet bonum impedit consummationem aliquam mali ; quia nunquam est malum sine aliquo bono. Et ideo peccatum veniale impedit habentem caritatem ne ad perfectum bonum deveniat, scilicet vitam aeternam, quamdiu purgatur. Sed peccatum mortale non potest impediri per aliquod bonum adjunctum, quominus statim ad ultimum malorum perducat. 29. — Ad tertium dicendum quod ille qui in peccatum mor­ tale incidit, omnia bona ante acta mortificat ; et quæ in peccato mortali existens facit, mortua sunt ; quia ipse Deum offendens, omnia bona meretur amittere quæ a Deo habet. Unde ei qui in peccato mortali decedil, non manet aliquod præmium post hanc vitam sicut manet aliquando pœna ei qui in caritate decedit, quæ non semper delet omne malum quod invenit, sed solum hoc quod est sibi contrarium. 30. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod de loco purgatorii non invenitur aliquid expresse determinatum in Scriptura, nec rationes ad hoc possunt efficaces induci. Tamen probabiliter, et secundum quod consonat magis Sancto1. Ed. om. « quod ». 1050 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM rum dictis et revelationi factæ multis, locus purgatorii est duplex. 31. — Unus secundum legem communem. Et sic locus purga­ torii est locus inferior inferno conjunctus, ita quod idem ignis sit qui damnatos cruciat in inferno et qui justos in purgatorio pur­ gat ; quamvis damnati secundum quod sunt inferiores merito, et loco inferiores ordinandi sint. 32. — Alius est locus purgatorii secundum dispensalionem. Et sic quandoque in diversis locis aliqui puniti leguntur, vel ad vivorum instructionem, vel ad mortuorum subventionem, ut viventibus eorum pœna innotescens, per suffragia Ecclesiæ mitigaretur. 33. — Quidam tamen dicunt quod secundum legem commu­ nem locus purgatorii est ubi homo peccat : quod non videtur probabile, quia simul potest homo puniri pro peccatis quæ in diversis locis commisit. 34. — Quidam vero dicunt quod puniuntur supra nos secun­ dum legem communem ; quia sunt medii inter nos et cælum quantum ad statum. Sed hoc nihil est ; quia non puniuntur pro eo quod supra nos sunt, sed pro eo quod est infimum in eis, scilicet peccatum. 35. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ignis purgatorius est aeternus quantum ad substantiam, sed temporalis quantum ad effectum purgationis. 36. — Ad secundum dicendum quod poena inferni esi ad affligendum. Et ideo nominatur omnibus illis quæ hic nos affli­ gere consueverunt. Sed pœna purgatorii est principaliter ad purgandum reliquias peccati. Et ideo sola pœna ignis purgatorio attribuitur, quia ignis habet purgare et consumere. 37. — Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit secun­ dum dispensationem specialem1, et non secundum legem com­ munem. 38. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in purgatorio erit duplex pœna : una damni, inquantum scilicet retardantur a divina visione ; alia sensus, secundum qucd ab igne corporali punientur. Et quantum ad utrumque pœna pur­ gatorii minima excedit maximam pœnam hujus vitæ. 39. — Quanto enim aliquid magis desideratur, tanto ejus absentia est molestior. Et quia affectus quo desideratur sum­ mum bonum, post hanc vitam in animabus sanctis est inten­ sissimus2, quia non retardatur affectus mole corporis, et etiam quia terminus fruendi summo bono jam advenisset, nisi aliquid impediret ; ideo de tardatione maxime dolent. 40. — Similiter etiam cum dolor non sit læsio, sed læsionis 1. Ed. om. « specialem ». — 2. ζη « intensius ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. I 1051 sensus ; tanto aliquis1 magis dolet de aliquo læsivo, quanto magis est sensitivum. Unde læsiones quæ fiunt in locis maxime sensibilibus, sunt maximum dolorem causantes. Et quia totus sensus corporis est ab anima ; ideo si in ipsam animam aliquod læsivum agat, de necessitate oportet quod maxime affligatur. Quod autem anima ab igne corporali patiatur, hoc ad præsens supponimus, quia de hoc infra 44 d2. (q. 3, a. 3, sol. 3, c.) dicetur. Et ideo oportet quod pœna purgatorii quantum ad pœnam damni et sensus excedat omnem pœnam istius vitæ. 41. — Quidam autem assignant rationem ex hoc quod anima tota punitur, non autem corpus. Sed hoc nihil est ; quia sic pœna damnatorum esset minor post resurrectionem quam ante : quod falsum est. 42. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis anima sit minus passiva quam corpus, tamen est magis cognosciliva passionis. Et ubi est major passionis sensus, ibi est major dolor, etiamsi sit minor passio. 43. — Ad secundum dicendum quod acerbitas illius pœnæ non est tantum ex quantitate peccati, quantum ex dispositione puniti ; quia idem peccatum gravius punitur ibi quam hic : sicut ille qui est melioris complexionis, magis punitur eisdem plagis impositis quam alius ; et tamen judex utrique easdem plagas pro eisdem culpis inferens juste facit. Et per hoc etiam patet solutio ad tertium. 44. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ali­ quid dicitur voluntarium dupliciter. Uno modo voluntate abso­ luta. Et sic nulla pœna est voluntaria, quia ex hoc est ratio pœnæ quod voluntati contrariatur. 45. — Alio modo dicitur aliquid voluntarium voluntate condiiionala : sicut ustio est voluntaria propter sanitatem conse­ quendam. 46. — Et sic aliqua pœna potest esse voluntaria dupliciter. Uno modo, quia per pœnam aliquod3 bonum acquirimus ; et sic ipsa voluntas assumit pœnam aliquam, ut patet in satis­ factione. Vel etiam quia ille libenter eam accipit, et non vellet eam non esse ; sicut accidit in martyrio. 47. — Alio modo, quia quamvis per pœnam nullum nobis bonum accrescat, tamen sine pœna ad bonum pervenire non possumus, sicut patet de morte naturali. Et tunc voluntas non assumit pœnam, et vellet ab ea liberari, sed eam supportat ; et quantum ad hoc voluntaria dicitur. Et sic pæna purgatorii est voluntaria. 1. L. « aliquid ». — 2. Ed. om. « 44 d. ». — 3. Ed. « aliud ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1052 48. — Quidam autem dicunt quod non est aliquo modo voluntaria, quia sunt ita absorpti pœnis quod nesciunt se per pœnam purgari, sed putant se esse damnatos. 49. — Sed hoc est falsum ; quia nisi scirent se liberandos, suffragia non peterent : quod frequenter faciunt. Et per hoc patet solutio ad objecta. 50. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut post diem judicii divina justitia succendet ignem quo damnati in perpetuum punientur ; ita etiam nunc sola justitia divina electi post hanc vitam purgantur ; non ministerio dæmonum, quorum victores exstiterunt ; nec ministerio angelorum, quia cives suos non tam vehementer affligerent. Sed tamen possibile esi quod eos ad loca pœnarum deducant. Et etiam ipsi dæmones qui de pœnis hominum lætantur, eas concomitantur1 et assistunt2 purgandis, tum ut de eorum pœnis satientur, tum ut in eorum exitu a corpore aliquid suum ibi reperiant. 51. — In hoc autem sseculo, quando adhuc locus pugnæ est, puniuntur homines et a malis angelis, sicut ab hostibus, ut patet de Job (I et II) ; et a bonis, sicut patet de Jacob (Gen., xxxn, 25), cujus nervus femoris angelo percutiente emarcuit. Et hoc etiam expresse Dionysius dicit in 4 cap. De dic. nom. (n. 22 ; G. 3, 723) quod boni angeli interdum puniunt. Et .per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS II [I] [Infra, d. 46, q. 2, a. 3, sol. 3. ad 3; I-II, q. 89, a. 2 ; I Cor.t c. 3, 1. 2.] 52. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur LIGNUM, SUPRA FENUM POSITUM ET STIPULA OUÆ FUNDAMENTUM, SUPERÆDIFICARI NON SINT PECCATA quod DICUNTUR VENIALIA. 1. Quia supra id quod est summum, nihil potest aedificari. Sed fundamentum spiritualis ædificii, est in summo, ut Glossa dicit. Ergo non potest super ipsum ædificari. 2. Praeterea. Ædificium per fundamentum sustentatur. Sed peccata venialia non sustentantur per fundamentum spirituale quod est fides per dilectionem operans. Ergo lignum, fenum et stipula quæ ædificantur, non sunt peccata venialia. 3. Præterea. Is., v, 8, super illud : « Væ qui conjungitis domum ad domum », dicit Hieronymus (L. 24, 79) : « Hæretici dogmata dogmatibus conjungunt ; et qui per fundamentum debuerunt ædi1. Ed. « comitentur ». — 2. Ed. « assistant ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. II 1053 ficare aurum, argentum el lapides pretiosos, ædifîcant lignum, fenum el stipulam. » Sed hæretici dogmata falsa confingentes, non peccant venialiter, sed mortaliter1. Ergo lignum, fenum et stipula non sunt peccata venialia. 4. Præterea. Secundum Ambrosium (I Cor., c. 3 ; L. 17, 210) apostolica doctrina est fundamentum. Ille autem superædificat qui veniens post Apostolos docet, sive malus sive bonus sit. Sed bene docentes post Apostolos ædificant aurum, argentum ■et lapides pretiosos, in quibus doctrina praeclara significatur2 ; mali autem lignum, fenum et stipulam in quibus vana et fri­ vola doctrina significatur ; sed vana doctrina et frivola est pec­ catum mortale. Ergo per lignum, fenum et stipulam, mortalia peccata intelliguntur, et non venialia. 53. — SED CONTRA est quod dicitur in Littera (2a) per verba Augustini. [II] [I-II, q. 89, a. 2 ; I Cor., c. 3, 1. 2.] 54. — ULTERIUS. Videtur quod udem sint qui utraque SUPERÆDIFICANT. 1. Quia, secundum Augustinum (4), per aurum significatur3 Dei contemplatio ; per argentum dilectio proximorum ; per lapides pretiosos bona opera. Sed illi qui inordinatos affectus aliquos habent ad res temporales, qui dicuntur lignum, fenum et stipulam ædificare, contemplantur aliquando Deum et dili­ gunt proximum et aliqua bona opera faciunt. Ergo iidem sunt qui ædifîcant utraque. 2. Præterea. Sicut in Littera (4aj dicitur, « illi ædifîcant aurum, argentum el lapides pretiosos, qui cogitant quæ Dei sunt, quomodo placeant Deo. » Sed tales etiam aliqua venialia committunt, ut patet I Joan., i, 10, qui per lignum, fenum et stipulam intelli­ guntur. Ergo iidem sunt qui utraque superædiflcant. 55. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit4 (3a), quod « illi qui ædifîcant aurum, argentum et lapides pretiosos, sunt securi » ; sed illi qui ædifîcant lignum, fenum et stipulam, non sunt securi. Ergo non sunt iidem qui utraque ædifîcant. [III] [I-II, q. 89, a. 2 ; 1 Cor., c. 3, 1. 2.] 56. — ULTERIUS. Videtur quod venialia etiam mortali ADJUNCTA SINT LIGNUM, FENUM ET STIPULA, UT NON PUNIANTUR ETIAM .ETERNALITER IN DAMNATIS, SED TEMPORALITER. 1. Ed. om. « sed mortaliter ». — 2. Ed. « signatur ». — 3. Ed. « signatur ». — 4. Ed. ad. « in Littera ». 1054 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Quia secundum distantiam culparum debet esse distantia poenarum. Sed culpa mortalis in infinitum excedit venialem. Ergo et pœna poenam. Sed hoc non potest esse secundum acer­ bitatem, quia acerbitas utriusque pœnæ est finita. Ergo oportet quod hoc sit secundum ducationem : quod non esset, si veniale æternaliter puniretur. 2. Præterea. « Non est personarum acceptio apud Deum », ut dicitur Rom., n, 11. Sed videretur esse, si pro eadem culpa unum plus et alium minus puniret. Cum ergo pro culpa veniali justus temporaliter puniatur, et1 damnatus non æternaliter, sed temporaliter punietur. 57. — SED CONTRA. Mat., v, 26 : « Non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem ». Glossa2 : « idest minuta pec­ cata. » Sed ille qui in peccato mortali decedit, nihil3 potest red­ dere. Ergo pro peccatis venialibus punietur æternaliter. 58. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod venialia caritati adjuncta possunt per aliquam pænam consumi. Et ideo convenienter secundum metaphoram signi­ ficantur4 illa quæ per ignem consumuntur. Et quia quanto aliquod peccatum est gravius, tanto difficilius purgatur — in peccatis autem venialibus invenitur alterum altero gravius — ideo convenienter eorum diversitas significatur5 per diversi­ tatem eorum quæ facilius et tardius consumuntur ab igne. 59. — Et quia perfectio cujuslibet quantitatis ternario com­ prehenditur, propter principium, medium et finem ; ideo triplex differentia ponitur. Quia quædam sunt gravissima in genere venialium et difficillime purgabilia, et hæc per lignum signi­ ficantur6 ; quædam minima, quæ per stipulam ; quædam media, quæ per fenum significantur7. 60. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut fundamentum transsumitur ad spiritualia ratione prioritatis et non ratione inferioritatis ; ita superædificari dicuntur non quæ superius, sed quæ posterius fiunt. 61. —· Ad secundum dicendum quod venialia non dicuntur superædificari quasi ex fundamento stabilitatem habentia. Dici­ tur8 aliquid super fundamentum poni tripliciter. Uno modo directo situ, quod supra fundamentum firmatur ; et sic solum bona opera fidei formate quæ fundamentum dicitur, superædificantur. Alio modo dicitur esse super, quod est juxta, sicut patet in 1. Ed. « etiam ». — 2. Ed. om. « Glossa ». — 3. Ed. om. « nihil ». — 4. Ed. « signantur ». — 5. Ed. « signatur ». — 6. Ed. « signantur ». — 7. Ed. « signantur ». — 8. Ed. ad. « enim ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. II 1055 ps. (cxxxvi, 1) : « Super flumina Babylonis ; » et sic venialia superædificantur, quia fundamentum non destruunt, sed simul cum fundamento sunt. Alio modo dicitur esse super, quod est post ; sicut Ezech., ult. 3 : « Super terminum Aser », idest post, ut Glossa dicit ; et •sic etiam mortalia possunt superædificari, quæ fundamentum destruunt. 62. — Vel, secundum Quosdam, per lignum, fenum et stipu­ lam non intelliguntur ipsa venialia, sed opera bona quibus ali­ quis motus venialis peccati se immiscet ; et hæc superaedifi­ cantur quantum ad id quod est boni in eis, et non quantum ad id quod habent de veniali. 63. — Sed hoc non videtur esse secundum intentionem Apostoli et Augustini ; quia tunc non esset distinctio inter lignum, fenum et stipulam et aurum, argentum et lapidem pretiosum. 64. — Ad tertium dicendum quod in sacra Scriptura præter principalem sensum quem Auctor intendit, possunt alii sensus non incongrue aptari. Et sic Hieronymus per adaptationem quamdam loquitur et non secundum intentionem Apostoli. 65. — Ad quartum dicendum quod aliqui etiam male docentes quandoque non mortaliter, sed venialiter peccant : sicut quando aliqua inutilia docent, vel aliquis motus inanis gloriæ eis insurgit. Vel dicendum quod loquitur secundum eumdem modum sicut Hieronymus. 66. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod aurum, argentum et lapis pretiosus et lignum, fenum et sti­ pula, possunt dupliciler exponi. Uno modo ita quod quælibet bona opera dicantur aurum, argentum etc. ; et quælibet venialia dicantur lignum, fenum et stipula. Et sic non est dubium quod iidem aedificant utraque ; sed quidam dicuntur hæc et quidam illa ædificare, secundum quod eis magis insistunt : sicut etiam activi a contemplativis distinguuntur, quamvis et contemplativi aliquid agunt et activi aliquid contemplentur aliquando. 67. — Alio modo ita quod per aurum, argentum et lapidem pretiosum intelligantur solum opera perfectorum ; et per lignum, fenum et stipulam superædificata intelligantur venialia eorum qui sollicitudinem de rebus temporalibus gerunt, non soli Deo vacantes. Et tunc patet quod non sunt iidem qui utraque ædifi­ cant ; quia imperfecti, et si bona opera faciunt, tamen obscu­ rantur ex sollicitudinibus hujus mundi, ut claritatem auri et1 1. Ed. om. « et ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1056 argenti et lapidis pretiosi non habeant. Et similiter perfecti, etsi1 aliqua venialia habeant, tamen ex fervore caritatis in eis consumuntur, et ex sollicitudine continua quam de purgatione propria habent. Et ideo non dicuntur ea superaedificare, quia habitualiter in eis non manent. Et tales secuti sunt, quia nihil est in eis purgabile. Et secundum hoc patet solutio ad objecta. 68. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod culpa non potest ordinari nisi per pœnam. Et quia Deus nihil inordi­ natum relinquit, ideo nunquam culpam sine pœna dimittit. In illis autem qui damnantur, non potest aliqua culpa dimitti, nec aliquis reatus tolli, cum caritate careant, per quam et culpa purgatur et reatus tollitur. Et ideo culpa venialis in eis semper manebit, vel reatus ejus, si etiam ante peccatum mortale veniale dimissum fuisset quantum ad culpam, manente reatu. Et propter hoc aeternaliter damnati de2 venialibus punientur. 69. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum mortale meretur pœnam æternam3 inquantum gratiam tollit et a Deo aeterno separat. Et secundum hoc in infinitum distat a veniali. In illo ergo qui gratia caret et a Deo in perpetum separatus est, per accidens veniali aeterna pœna debetur ratione subjecti, quæ per se debetur mortali. 70. — Ad secundum dicendum quod non est ibi aliqua perso­ narum acceptio ; quia in justo est gratia, cujus virtute culpa ejus purgatur vel reatus, qua carent damnati. Et ideo eorum culpa vel reatus per pœnam expiari non potest. Et sic patet quod venialia per accidens habent, mortalibus adjuncta in damnatis, quod non sunt lignum, fenum et stipula. ARTICULUS III [I] [Supra d. 16, q. 2, a. 2, sol. 2; Compend. Theol. c. 182; Mat. c. 12.] 71. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur PER PŒNAM QUOAD PURGATORII NON EXPIETUR PECCATUM quod VENIALE CULPAM. 1. Quia super illud I Joan., v, 16 : « Est peccatum ad mor­ tem, » etc., dicit Glossa (Gregorii, xvi Mor., c. 68 ; L. 75, 1160) : « Quod in hac vita non corrigitur, frustra post mortem ejus venia postulatur. » Ergo nullum peccatum post hanc vitam quoad culpam dimittitur. 1. Ed. « etiamsi ». — 2. Ed. ad. « illis ». — 3. Ed. om. « æternam ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. Ill 10o7 2. Præterea. Ejusdem est labi in peccatum et a peccato liberari. Sed anima post mortem non potest peccare venialiter. Ergo nec a peccato veniali absolvi. 3. Præterea. Gregorius dicit (IV Dial. c. 39 ; L. 77, 396), quod talis in judicio quisque futurus est, qualis de corpore exivit ; quia « lignum ubi ceciderit, ibi erit » ; Eccli., xi, 3. Si ergo aliquis in hac vita exit cum veniali, in judicio cum veniali erit. Et ita per purgatorium non expiatur a culpa veniali aliquis. 4. Præterea. Supra (d. 17, q. 2, a. 2, sol. 2) dictum est quod culpa actualis non deletur nisi per contritionem. Sed post hanc vitam non erit contritio, quæ est actus meritorius ; quia tunc non erit meritum neque demeritum, cum secundum Damasce­ num (lib. II De fide orthod., c. 4 ; G. 9, 878), « hoc sit hominibus mors quod angelis casus ». Ergo post hanc vitam non dimittitur in purgatorio veniale quoad culpam. 5. Præterea. Veniale non est in nobis nisi ratione fomitis ; unde in primo statu Adam venialiter non peccasset, ut in II lib. d. 211 (q. 2, a. 3, c.) dictum est. Sed post hanc vitam in purga­ torio non erit sensualitas fomite corrupto in anima separata, quia fomes dicitur « lex carnis », Rom., vn, 18. Ergo non erit ibi venialis culpa. Et ita non potest expiari per purgatorium ignem. 72. — SED CONTRA est quod Gregorius dicit in IV Dial. c. 39; L. 77, 393) et Augustinus De vera poenitentia (d. 20, 4), quod quædam culpæ leves in futuro remittuntur. Nec potest intelligi quoad pænam ; quia sic omnes culpæ, quantumcumque graves, quantum ad reatum pœnæ per ignem purgatorium expiantur. Ergo venialia quantum ad culpam purgantur per ignem purgatorium. 73. — Præterea. I Cor., m, 12, per lignum, fenum et stipu­ lam, ut dictum est, venialia intelliguntur. Sed lignum, fenum et stipula per purgatorium consumuntur. Ergo ipsæ veniales culpæ post hanc vitam remittuntur. [II] [Compend. Theol. c. 181.] 74. — ULTERIUS. Videtur quod ignis purgatorius non LIBERET A REATU PŒNÆ. 1. Omnis enim purgatio respicit fœditatem. Sed pœna non importat aliquam fœditatem. Ergo ignis purgatorius non liberat a pœna. 2. Præterea. Contrarium non purgatur nisi per suum contra1. Ed. om. « d. 21 ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. IV — 35 1058 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM rium. Sed pœna non contrariatur pœnæ. Ergo per pœnam pur­ gatorii non purgatur aliquis a reatu pœnæ. 3. Praeterea. I Cor., iii, 15, super illud : « Salvus erit, sic tamen, etc. », dicit Glossa : « Ignis iste est tentatio tribulationis, de qua scriptum est : « Vasa figuli probat fornax » ; Eccli., xxvn, 6. Ergo homo expiatur ab omni pœna per pœnas hujus mundi, saltem per mortem quæ est maxima pœnarum, et non per purga­ torium ignem. 75. — SED CONTRA. Pœna purgatorii est gravior quam pœna quælibet hujus mundi, ut supra (38) dictum est. Sed per pœnam satisfactoriam quam aliquis in hac vita sustinet, expiatur a debito pœnæ. Ergo multo fortius per pœnam purgatorii. [III] [Infra d. 46, q. 1, a. 3.] 76. — ULTERIUS. Videtur quod LIBERETUR ALIO ab illa pœna unus non CITIUS. 1. Quanto enim gravior est culpa et major reatus, tanto acerbior pœna imponitur in purgatorio. Sed quæ est proportio pœnæ acerbioris ad culpam graviorem, eadem est proportio pœnæ levioris ad culpam leviorem. Ergo ita cito liberatur unus a pœna illa sicut alius. 2. Præterea. Inæqualibus meritis redduntur æquales retri­ butiones et in caelo et in inferno, quantum ad durationem. Ergo videtur esse similiter in purgatorio. 77. — SED CONTRA est similitudo Apostoli ii Cor., m, 18), qui differentias venialium per « lignum, fenum et stipulam » significavit. Sed constat quod lignum diutius manet in igne quam fenum et stipula. Ergo unum peccatum veniale diutius punitur in purgatorio quam aliud. 78. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Quidam dixerunt quod post hanc vitam non dimittitur aliquod peccatum quoad culpam. Et si cum mortali culpa quis decedat, damnatur et remissionis capax non est. Non autem potest esse quod cum veniali decedat sine mortali, quia ipsa gratia finalis culpam purgat venialem. Veniale enim peccatum contingit ex hoc quod aliquis Christum habens in fundamento, nimis aliquod temporale diligit : qui quidem excessus ex concu­ piscenti® corruptione contingit. Unde si gratia omnino concu­ piscenti® corruptionem vincat, sicut in beata Virgine fuit, non manet aliquis locus veniali. Et ita, cum in morte omnino dimi­ nuatur et annihiletur ista concupiscentia, potentiæ animæ tota­ liter gratiæ subjiciuntur, et veniale expellitur. DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO I, ART. HI 1059 79. — Sed hæc opinio frivola est et in se et in causa sua. In se quidem, quia dictis Sanctorum et Evangelii adversatur, quæ1 non possunt exponi de remissione venialium quantum ad pœnam, ut Magister in Littera (5) dicit ; quia sic tam levia quam gravia in futuro dimittuntur. Gregorius autem (IV lib. Dial., c. 39, L. 77 393) leves culpas tantum post hanc vitam remitti perhibet. 80. — Nec sufficit quod dicunt quod hoc3 dicitur specialiter de levibus, ne putetur nihil grave pro eis nos passuros ; quia remis­ sio pœnæ magis aufert gravitatem pœnarum quam ponat. 81. — Quantum ad causam autem frivola apparet : quia defectus corporalis, qualis est in ultimo vitæ, non aufert con­ cupiscentiae corruptionem vel diminuit, quantum ad radicem, sed quantum ad actum : sicut patet etiam de illis qui graviter infirmantur. 82. — Nec iterum tranquillat potentias animæ, ut eas gratiæ subjiciat ; quia tranquillitas potentiarum et subjectio earum ad gratiam est, quando inferiores vires obediunt superioribus, quæ « legi Dei condelectantur » {Rom., vu, 22) : quod in statu illo esse non potest, cum actus utrarumque impediatur ; nisi tranquillitas dicatur privatio pugnæ, sicut etiam in dormientibus accidit. Nec tamen propter hoc somnus dicitur concupiscentiam diminuere, aut vires animæ tranquillare, aut eas gratiæ subdere. 83. — Et præterea. Dato quod concupiscentiam radicaliter diminueret defectus ille et vires animæ subderet gratiæ, adhuc hoc non sufficeret ad purgationem culpæ venialis jam commissæ, quamvis sufficeret ad vitationem futuræ ; quia culpa actualis, etiam venialis, non remittitur3 sine actuali contritionis motu, ut supra d. 164 (q. 1, a. 2, sol. 3) dictum est, quantumcumque gratia5 habitualiter intendatur. Contingit autem quandoque quod aliquis dormiens moritur in gratia existens, qui cum veniali aliquo obdormivit. Et talis non potest actum contritionis habere de veniali ante mortem. Nec potest dici, ut dicunt, quod, si non pcenituit actu vel proposito in generali vel speciali, sit versum in mortale, propter hoc quod « veniale fit mortale dum placet », quia non quælibet placentia venialis facit peccatum mortale, alias omne veniale esset mortale, quia quodlibet veniale placet, cum sit volun­ tarium ; sed talis placentia quæ ad fruitionem spectat, in qua « omnis humana perversitas consistit dum rebus utendis fruimur », ut (lib. LXXX, Oq. c. 30; L. 40, 19) Augustinus dicit. Et sic 1. Ed. « cujus dicta ». — 2. Ed. « hic ». — 3. Ed. « dimittitur». — 4. Ed. om* « d. 16 » ; L. « d. 17 », cf. (q. 2, a. 2, sol. 3). — 5. Ed. om. « gratia ». 1060 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM placentia illa quæ facit peccatum mortale, est actualis placentia, quia omne peccatum mortale in actu consistit. Potest autem contingere quod aliquis postquam veniale pec­ catum commisit, nihil actualité r de peccato cogitet vel dimittendo vel tenendo ; sed cogitet forte quod triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis ; et in hac cogitatione obdormiat, et moriatur. Unde patet quod hæc opinio omnino irrationalis est. 84. — Et ideo cum Aliis dicendum quod culpa venialis in eo qui cum gratia decedit, post hanc vitam dimittitur per ignem purgatorium ; quia poena illa aliqualiter voluntaria, virtute gratiæ habebit vim expiandi culpam omnem quæ simul cum gratia stare potest. 85. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Glossa loquitur de peccato mortali. 86. — Vel dicendum quod quamvis in hac vita non corrigatur in se, corrigitur tamen in merito ; quia hoc homo meruit ut ibi illa pœna sit meritoria sibi. 87. — Ad secundum dicendum quod peccatum veniale con­ tingit ex corruptione fomitis, qui in anima separata in purgatorio existente non erit. Et ideo non poterit peccare venialiter. Sed remissio culpæ venialis est ex voluntate gratia informata, quæ in purgatorio erit in anima separata. Et ideo non est simile. 88. — Ad tertium dicendum quod venialia non variant statum hominis ; quia neque tollunt neque diminuunt caritatem, secun­ dum quam mensuratur quantitas gratuitæ bonitatis animæ. Et ideo per hoc quod venialia dimittuntur, talis manet anima qualis prius. 89. — Ad quartum dicendum quod post hanc vitam non potest esse meritum respectu præmii essentialis. Sed respectu alicujus accidentalis potest esse quamdiu manet homo in statu viæ aliquo modo. Et ideo in purgatorio potest esse actus meri­ torius quantum ad remissionem culpæ venialis. 90. — Ad quintum dicendum quod quamvis veniale ex pronitate fomitis contingat, tamen culpa in mente consequitur. Et ideo etiam destructo fomite, culpa adhuc manere potest. 91. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod qui­ cumque est debitor alicujus, per hoc a debito absolvitur quod debitum solvit. Et quia reatus nihil est aliud quam debitum pœnæ, per hoc quod aliquis pœnam sustinet quam debebat, a reatu absolvitur. Et secundum hoc pœna purgatorii a reatu purgat. 92. — AD PRIMUM ergo dicendum quod reatus, quamvis non importet foeditatem quantum in se est, tamen habet ordinem ad f aditalem ex causa sua. DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO II, ART. I 1061 93. — Ad secundum dicendum quod pœna, quamvis non contrahetur pœnæ, tamen conlrarialur reatui ad pœnam. ; quia ex hoc manet obligatio ad pœnam quod pœnam non sustinuit quam debebat. 94. — Ad tertium dicendum quod in eisdem verbis sacræ Scripturæ latet multiplex intellectus. Unde et ille ignis potest intelligi tribulatio præsens, vel pœna sequens. Et per utramque venialia purgari possunt. Sed quod mors naturalis ad hoc non sufficiat, supra d. 20 (36) dictum est. 95. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quæ­ dam venialia sunt majoris adhærentiæ quam alia, secundum quod effectus magis ad ea inclinatur et fortius in eis figitur. Et quia ea quæ sunt majoris adhærentiæ, tardius purgantur, ideo quidam in purgatorio diutius quam alii torquentur, secun­ dum quod affectus eorum ad venialia fuit magis immersus96. — AD PRIMUM ergo dicendum quod acerbitas pœnæ proprie respondet quantitati culpæ ; sed diuturnitas respondet culpæ radicationi in subjecto. Unde potest contingere quod ali­ quis in purgatorio1 diutius moretur qui minus affligitur, et e converso. 97. — Ad secundum dicendum quod peccatum mortale cui debetur supplicium inferni et caritas cui debetur præmium paradisi, post hanc vitam radicantur immobiliter in subjecto. Et ideo quantum ad omnes est eadem diuturnitas utrobique. Secus autem est de peccato veniali, quod in purgatorio punitur, ut ex dictis (84) patet. QUÆSTIO II Deinde quæritur de confessione generali Et circa hoc quæruntur tria Primo, utrum virtute confessionis generalis venialia deleantur quoad culpam. Secundo, utrum peccata mortalia oblita. Tertio, utrum aliquis possit licite confiteri peccata quæ non fecit. ARTICULUS I 98. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur PER CONFESSIONEM Prima, 1. Ed. GENERALEM QUÆ non dimittantur venialia. om, « in purgatorio ». FIT IN quod COMPLETORIO ET 1062 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Confessio enim qua dimittuntur peccata est quoddam sacramentale. Sed illa generalis confessio non est sacramentalis, quia potest fieri etiam non sacerdoti. Ergo non valet ad peccatorum venialium dimissionem. 2. Præterea. Confessio per hoc ordinatur ad peccatorum dimissionem inquantum per eam peccata confitentis manifes­ tantur. Sed post confessionem generalem ita remanent occulta peccata confitentis respectu ejus cui fit confessio, sicut et prius : tum quia quandoque ille cui fit confessio non potest distinguere voces singulorum, quando plures simul confessionem generalem faciunt ; tum quia in illis generalibus quæ in confessione gene­ rali dicuntur, non est aliquis qui non peccet. Ergo confessio generalis non valet ad dimissionem venialium. 3. Præterea. Contritio directius ordinatur ad remissionem culpæ quam confessio. Sed contritio generalis non sufficit ad remissionem venialium ; quia quandoque cum generali contritrione simul stat habitualis placentia alicujus venialis. Ergo multo minus confessio generalis peccata venialia quoad culpam delet. 4. Præterea. « Si dixerimus quod1 peccatum non habemus, nos ipsos seducimus », ut dicitur I Joan., i, 8. Sed aliqui qui non habent peccata mortalia frequenter confessionem generalem faciunt. Si ergo talis confessio sufficit ad delendum venialia, frequenter sunt sine peccato aliquo : quod videtur esse contra auctoritatem inductam. 99. — SED CONTRA. Nihil in Ecclesia frustra agitur. Sed post generalem confessionem sequitur secundum usum Ecclesiæ oratio qua sacerdos dimissionem peccatorum confitentibus pre­ catur. Ergo confessio generalis valet ad dimissionem peccato­ rum saltem venialium. 100. — Præterea. Sacerdos accedens ad Missam celebrandam, confessionem generalem facit, ut purius accedat. Sed hoc non esset, si talis confessio non purgaret. Ergo purgat saltem a peccatis venialibus. 101. — RESPONSIO. Dicendum quod ista est ratio quare per infusionem gratiæ et caritatis peccata venialia non dimit­ tantur, quia non opponuntur caritati quantum ad habitum sed magis quantum ad actum ejus quem impediunt vel retardant. Et ideo, quando actus caritatis contra venialia dirigitur, ea quasi suo contrario delet. Nec oportet quod contra singulum eorum actus caritatis feratur ad eorum deletionem ; quia nullum eorum de se habet specialem rationem qua caritati aliquo modo 1. Ed. « quoniam ». 1063 DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO II, ART. II contrarietur, sicut est de peccatis mortalibus ; sed omnia secun­ dum unam rationem disponunt ad contrarium caritatis, inquan­ tum nimis temporalibus rebus inhseretur. 102. — Unde cum confessio generalis sit actus ex caritate procedens in eo qui caritatem habet, in venialia directus ; constat quod valet ad venialium peccatorum dimissionem quan­ tum ad culpam, et quandoque quantum ad pœnam ; tanta potest devotio confitentis adesse. 103. — AD PRIMUM ergo dicendum quod confessio gene­ ralis quandoque est sacramentalis, et quandoque non. Sacramenlalis quidem est, quando aliquis in secreto sacerdoti confitetur quædam quæ meminerit1 et alia venialia in generali. Et tunc illa generalis confessio ex quatuor habet quod ad remis­ sionem valeat venialium, quantum ad culpam, et etiam pœnam vel in parte vel in toto : scilicet ex contritione confitentis, ex humilitate confessionis, ex oratione2 sacerdotis, inquantum est quædam persona ; et ex vi clavium. 104. — Quando autem fit publice coram multis et cum multis in Ecclesia, non est sacramentalis. Unde tunc habet efficaciam ex tribus primis, et non ex quarto. Et propter hoc etiam non subjungitur in Prima et Completorio absolutio, nec satisfac­ tionis injunctio, sed solum oratio « Misereatur ». 105. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de confessione sacramentali, quæ judicium sacerdotis expectat. Et ideo requiritur aliqualis peccatorum manifestatio. 106. — Ad tertium dicendum quod contritio generalis sufficit ad peccatorum venialium dimissionem quoad culpam ; sed illud quod habitu retinetur in affectu, excluditur ab illa generalitate. Unde illud non deletur per talem contritionem, neque etiam per generalem confessionem. 107. — Ad quartum dicendum quod non fuit intentio Apos­ toli dicere quod non sit aliquod momentum in quo homo non sit sine peccato quoad culpam ; sed quia ista vita a nullo sine peccato agitur, et quandoque3 etiam dimissa culpa reatus ali­ quis manet. ARTICULUS II 108. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD CONFESSIO GENERALIS NON SUFFICIAT AD DELENDUM PECCATA MORTALIA OBLITA. 1. Peccatum enim quod per confessionem deletum est non est necesse iterum confiteri. Si ergo peccata oblita per confessio1. Ed, « quorum meminit ». — 2. F. « orationis ». — 3. Ed. « quia ». 1064 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM nem generalem dimitterentur, non esset necessarium quod cum ad notitiam redeunt, aliquis ea confiteretur. 2. Præterea. Quicumque non est sibi1 conscius alicujus peccati, vel non habet peccatum, vel est oblitus sui peccati. Si ergo per generalem confessionem factam peccata oblita mortalia dimit­ tuntur, quicumque non est sibi conscius de aliquo peccato mortali, quandocumque generalem confessionem facit, potest esse certus quod sit immunis a peccato mortali : quod est contra Apostolum I Cor., iv, 4 : « Nihil mihii. 2 conscius sum, sed non in hoc justificatus sum ». 3. Præterea. Nullus ex negligentia reportat commodum. Sed non potest esse sine negligentia quod aliquis peccatum mor­ tale obliviscatur antequam ei dimittatur. Ergo non reportat ex hoc tale commodum, quod sine speciali confessione de peccato ei dimittatur. 4. Præterea. Magis est elongatum a cognitione confitentis illud quod est omnino ignoratum, quam illud cujus est oblitus. Sed peccata per ignorantiam commissa generalis confessio non delet ; quia tunc, hæretici qui nesciunt aliqua peccata, in quibus sunt, esse peccata, aut etiam aliqui simplices, per generalem confessionem absolverentur : quod falsum est. Ergo generalis confessio non tollit oblita peccata. 109. — SED CONTRA. Ps. xxxm, 6 : « Accedite ad eum, et illuminamini et facies vestrae non confundentur. » Sed ille qui confitetur omnia quæ scit, accedit ad Deum quantum potest. Plus autem ab eo requiri non potest. Ergo non confunditur, ut repulsam patiatur ; sed veniam consequitur. 110. — Præterea. Ille qui confitetur, veniam consequitur, nisi sit fictus. Sed ille qui confitetur, omnia peccata quæ in mememoria habet, aliquorum oblitus est, non ex hoc est fictus ; quia ignorantiam facti patitur, qua a peccato excusat. Ergo veniam consequitur. Et sic peccata* oblita sibi relaxantur ; cum « impium sit a Deo dimidiam sperare veniam », ut d. 15 (15b) supra Magis­ ter dixit4. 111. — RESPONSIO. Dicendum quod confessio operatur præsupposita contritione, quæ culpam delet. Et sic confessio ordi­ natur directe ad dimissionem pœnæ : quod quidem facit et ex erubescentia quam habet, et ex vi clavium cui se confitens subjicit. 112. — Contingit autem quandoque quod per contritionem præcedentem peccatum aliquod deletum est quoad culpam sive in generali, si ejus tunc memoria non habeatur, sive in speciali, i. Ed. om. i- sibi ». — 2. Ed. om. « mihi ». — 3. Ed. om. per homoi. « excusat. Ergo veniam consequitur. Et sic peccata ». — 4. Ed. « dicit ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO II, ART. Ill 1065 et tamen ante confessionem aliquis illius peccati oblitus est. Et tunc confessio generalis sacramentalis operatur ad dimissio­ nem pœnæ ex vi clavium, quibus se confitens subjicit, nullum obstaculum quantum in ipso est ponens. 113. — Sed ex illa parte qua erubescentia confessionis peccati pœnam minuebat, pœna istius1, de qua quis specialiter coram sacerdote non erubuit, non est diminuta ». 114. — AD PRIMUM ergo dicendum, quod in confessione sacramentali non solum requiritur absolutio, sed judicium sacerdotis satisfactionem imponentis expectatur. Et ideo quam­ vis iste absolutione sit functus, tamen tenetur confiteri ut sup­ pleatur quod defuit sacramentali confessioni. 115. — Ad secundum dicendum quod confessio non operatur, ut dictum est (111), nisi contritione præsupposita. De qua quando vera fuerit, non potest aliquis scire2, sicut nec scire potest an gratiam habeat per certitudinem. Et ideo scire3 non potest utrum per confessionem generalem sit sibi peccatum obli­ tum dimissum per certitudinem ; quamvis, possit per conjectu­ ras aliquas æstimare4, de quibus supra d. 9 (97-99) dictum est. 116. — Ad tertium dicendum quod iste non reportat commo­ dum ex negligentia ; quia non ita plenam remissionem conse­ quitur, sicut alias consecutus fuisset. Nec tantum meretur. Et tenetur iterum confiteri, cum ad memoriam peccatum reduxerit5. 117. — Ad quartum dicendum quod ignorantia juris non excusat, quia ipsa peccatum est ; sed ignorantia facti excusat. Unde aliquis de hoc quod non confitetur peccata quæ nescit esse peccata propter ignorantiam juris divini, non excusatur a fictione. Excusaretur autem, si nesciret ea esse peccata propter ignorantiam particularis circumstantiæ ; ut si cognovit alienam quam credidit esse suam. Sed oblivio de actu peccati habet igno­ rantiam facti. Et ideo excusat a peccato fictionis in confessione, quod fructum absolutionis et confessionis impedit. ARTICULUS III 118. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur ALIQUIS LICITE POSSIT CONFITERI PECCATUM QUOD NON QUOD HABET. 1. Quia, sicut dicit6 Gregorius (lib. XI; ep. 64; L. 77, 1195) « bonarum mentium est ibi culpam agnoscere ubi culpa non est ». Ergo ad bonam mentem pertinet ut de illis culpis se accuset quas non commisit. 1. Ed. « ipsius ». — 2. Ed. « sciri ». — 3. Ed. « sciri ». — 4. Ed. « æstimari ». — 5. Ed. « reduxit ».; L. « venerit ». — 6. L. « ut dicit », F. om. « dicit ». 1066 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. Præterea. Aliquis per humilitatem se reputat deteriorem aliquo qui est manifestus peccator; et in hoc commendandus est. Sed quod corde quis æstimat, licet ore confiteri. Ergo licite potest se confiteri habere gravius peccatum quam habeat. 3. Præterea. Aliquis quandoque dubitat de aliquo peccato, utrum sit mortale vel veniale. Et talis debet, ut videtur, de illo confiteri ut de mortali. Ergo aliquis debet confiteri aliquando1 peccatum quod non habet. 4. Præterea. Satisfactio ex confessione ordinatur. Sed aliquis potest satisfacere de peccato quod non commisit. Ergo potest etiam confiteri peccatum quod non fecit. 119. — SED CONTRA. Quicumque dicit se fecisse quod non fecit, mentitur. Sed nullus in confessione mentiri debet, cum omne mendacium sit peccatum. Ergo nullus debet confiteri peccatum quod non fecit. 120. — Præterea. In judicio exteriori non debet aliquod crimen alicui impingi quod non potest per testes ideoneos probari. Sed testis in foro pœnitentiæ est conscientia. Ergo aliquis non debet se accusare de peccato quod conscientia sua non habet. 121. — RESPONSIO. Dicendum quod per confessionem debet pœnitens se confessori suo manifestare. Ille autem qui aliud de se sacerdoti loquitur quam sua conscientia habeat, sive in bonum sive in malum, non se sacerdoti manifestat, sed magis occultat. Et ideo non est idonea confessio ; sed ad hoc quod sit idonea requiritur quod os cordi concordet, ut solum hoc nos accuset quod conscientia tenet. 122. — AD PRIMUM ergo dicendum quod agnoscere culpam ubi non est, potest esse dupliciter. Uno modo ut intelligatur quantum ad substantiam actus. Et sic non est verum. Non enim ad bonam mentem pertinet, sed ad errantem, ut se actum aliquem commisisse cognoscat quem non commisit. 123. — Alio modo, quantum ad conditionem actus. Et sic verum est quod Gregorius dicit, quia justus in actu qui de se bonus videtur, formidat ne aliquis defectus ex parte sua fuerit. Et sic dicitur Job, ix, 28 : « Verebar omnia opera mea. » Et ideo ad bonam mentem etiam pertinet ut hanc formidinem quam corde tenet, lingua accuset. 124. — Et per hoc patet solutio ad secundum; quia justus qui est vere, humilis, non reputat se deteriorem quantum ad perpetrationem actus qui sit pejor ex genere ; sed timet ne in 1. Ed. « aliquod >. DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO III, ART. I 1067 his quæ bene agere videtur, per superbiam gravius delinquat. 125. — Ad tertium dicendum quod quando aliquis dubitat de aliquo peccato an sii mortale, tenetur illud confiteri dubita­ tione manente ; quia qui aliquid committit vel omittit in quo dubitat esse mortale peccatum, peccat mortaliter, discrimini se committens. Et similiter periculo se committit qui de hoc quod dubitat esse mortale, negligit confiteri. Non tamen debet asserere illud esse mortale1 sed cum dubi­ tatione loqui et judicium sacerdotis expectare cujus est discer­ nere « inter lepram ei lepram ». (Deui., xvn, 8). 126. — Ad quartum dicendum quod ex hoc quod2 homo satisfacit pro peccato quod non commisit, non incurrit menda­ cium, sicut cum quis confitetur peccatum quod non credit se fecisse. Si enim dicat peccatum quod non fecit, tamen credit se fecisse, non mentitur. Ei ideo non peccat si eo modo dicat sicut est in corde suo. QUÆSTIO III Deinde quæritur de sigillo confessionis Et circa hoc quæruntur tria Primo utrum in quolibet casu teneatur homo celare ea quæ sub sigillo confessionis habet. Secundo, utrum possit alii revelare de licentia confitentis. Tertio, utrum teriatur ea celare, si etiam alias ea novit. ARTICULUS 1 [I] [ΙΙ-Π, q. 70, a. 1, ad 2; Quodl. V, q. 7, a. 1 ; Xll, q. 11, a. 2.] 127. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON IN QUOLIBET CASU TENEATUR CELARE SACERDOS PECCATA QUÆ SUB SIGILLO CONFESSIONIS NOVIT. 1. Quia, sicut dicit Bernardus (De præcepto ei dispens., c. 2, n. 5 ; L. 182, 864) « quod est institutum pro caritate, contra caritatem non militat ». Sed celatio confessionis in aliquo casu contra caritatem militaret : sicut si3 aliquis in confessione scit aliquem hæreticum, quem non potest inducere ad hoc quod desistat a corruptione plebis ; et similiter de illo qui scit per 1. Ed. om. « mortale ». — 2. Ed. om. * ex hoc quod ». — 3. Ed. om. « si ». 1068 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM confessionem affinitatem esse inter aliquos qui contrahere volunt. Ergo talis debet confessionem revelare. 2. Præterea. Illud1 ad quod quis obligatur ex præcepto Ecclesiæ tantum, non est necesse observari mandato Ecclesiæ in contrarium facto. Sed celatio confessionis introducta est ex statuto Ecclesiæ tantum. Si ergo per Ecclesiam præcipiatur quod quicumque scit aliquid de tali peccato dicat, ille qui scit per confessionem dicere debet. 3. Præterea. Magis debet homo servare conscientiam suam quam famam alterius, quia caritas ordinata est. Sed aliquando aliquis peccatum celans incurrit propriæ conscientiæ damnum : sicut cum in testimonium adducatur2 pro peccato illo et jurare cogitur de veritate dicenda ; vel cum aliquis Abbas scit per confessionem alicujus Prioris sibi subjecti peccatum cujus occasio inducit ipsum ad ruinam, si ei prioratum dimittat ; unde tenetur3 ei auferre propter debitum pastoralis curæ ; auferendo autem videtur confessionem publicare. Ergo videtur quod in aliquo casu liceat confessionem publicare4. 4. Præterea. Aliquis sacerdos per confessionem alicujus quam audit, potest accipere conscientiam quod sit prælatione indignus. Sed quilibet tenetur contradicere promotioni indignorum, si sua intersit. Cum ergo contradicendo suspicionem inducere videatur de peccato, et sic quodammodo confessionem revelare, videtur quod quandoque oporteat confessionem revelare. 128. — SED CONTRA est quod dicit decretalis de pœnit. et remis, (cap. « Omnis utriusque sexus) : « Caveat sacerdos ne verbo vel signo vel alio quovis modo prodat aliquatenus peccatorem. » 129. — Præterea. Sacerdos debet Deo cujus est minister conformari. Sed Deus peccata quæ per confessionem panduntur, non revelat, sed tegit. Ergo nec sacerdos revelare debet.[II] [II] 130. — ULTERIUS. Videtur quod sigillum confessionis SE EXTENDAT AD ALIA QUAM ILLA QUÆ SUNT DE CONFESSIONE. 1. Quia de confessione non sunt nisi peccata. Sed aliquando aliquis cum peccatis multa alia narrat quæ ad confessionem non pertinent. Ergo, cum ea sacerdoti dicantur5 ut Deo, videtur quod ad illa etiam sigillum confessionis se extendat. 2. Præterea. Aliquando aliquis dicit alicui aliquod secretum, et ille recipit «, sub sigillo confessionis ». Ergo sigillum confes­ sionis se extendit ad illa quæ non sunt de confessione. 1. Ed. « Id ». — 2. Ed. « adducitur ». — 3. Ed. « debet ». — 4. Ed. om. per homot. « « Ergo videtur quod in aliquo casu liceat confessionem publicare ». — 5. Ed. « dicuntur ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO III, ART. I 1069 131. — SED CONTRA. Sigillum confessionis est aliquid annexum sacramentali confessioni. Sed ea quæ sunt annexa alicui sacramento, non se extendunt ultra sacramentum illud. Ergo sigillum confessionis non se extendit nisi ad ea de quibus est sacramentalis confessio. [III] [Infra, 155.] 132. — ULTERIUS. Videtur SIGILLUM CONFESSIONIS QUOD NON SOLUM SACERDOS HABEAT. 1. Quia aliquando aliquis confitetur sacerdoti per interpretem necessitate urgente. Sed interpres, ut videtur1, tenetur confes­ sionem celare. Ergo etiam non sacerdos aliquid sub sigillo con­ fessionis habet. 2. Praeterea. Aliquando aliquis in casu necessitatis potest laico confiteri. Sed ille tenetur peccata celare, cum sibi dicantur sicut Deo. Ergo non solum sacerdos sigillum confessionis habet. 3. Præterea. Aliquando aliquis se sacerdotem fingit2 ut cons­ cientiam alicujus exploret per hanc fraudem. Et ille etiam, ut videtur, peccat, si confessionem revelet. Ergo non solus sacerdos sigillum confessionis habet. 133. — SED CONTRA est quod solus sacerdos est minister hujus sacramenti. Sed sigillum confessionis est annexum sacra­ mento. Ergo solus sacerdos habet sigillum confessionis. 134. — Præterea. Homo tenetur ea quæ in confessione audit, celare ; quia nescit ea ut homo, sed ut Deus. Sed solus sacerdos est minister Dei. Ergo ipse solus tenetur occultare. 135. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in sacramentis ea quæ exterius geruntur sunt signa3 rerum quæ interius contingunt. Et ideo confessio qua quis sacer­ doti se subjicit, signum est interioris qua quis Deo subjicitur. Deus autem peccatum illius qui se sibi subjicit per pœnilenliam, legit. Unde et hoc oportet in sacramento pœnitentiæ significari. Et ideo de necessitate sacramenti est quod quis confessionem celet ; et tamquam violator sacramenti peccat qui revelat. El præter hoc sunt aliee. utilitates hujus celalionis ; quia per hoc homines ad confessionem magis attrahuntur, et simplicius peccata confitentur. 136. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Quidam dicunt quod sacerdos non tenetur servare sub sigillo confessionis nisi peccata de quibus pœnitens emendationem promittit ; alias potest ea dicere ei qui potest prodesse et non obesse. 1. Ed. om. « ut videtur ». — 2. Ed. « finget ». — 3. Ed. « figura ». 1070 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 137. — Sed hæc opinio videtur erronea, cum sit contra veri­ tatem sacramenti. Sicut enim baptismus est sacramentum, quam­ vis quis fictus accedit, nec est mutandum propter hoc aliquid de essentialibus sacramenti ; ita confessio non desinit esse sacra­ mentalis quamvis ille qui confitetur emendationem non proponat Ei ideo nihilominus sub occulto tenendum1 est. 138. — Nec tamen sigillum confessionis contra caritatem militat ; quia caritas non requirit quod apponatur remedium peccato quod homo nescit. Illud autem quod sub confessione scitur, est quasi nescitum, cum nesciat2 ut homo, sed ut Deus. 139. — Tamen aliquod remedium adhibere debet in prædictis casibus quantum potest sine revelatione confessionis : sicut monendo eos qui confitentur et aliis diligentiam apponendo ne corrumpantur per hæresim. Potest etiam dicere prælato quod diligentius invigilet super gregem suum, ita tamen quod non dicat aliquid per quod verbo vel nutu confitentem prodat. 140. — Ad secundum dicendum quod præceptum de confes­ sione servanda3 consequitur ipsum sacramentum. Et ideo sicut præceptum de confessione sacramenlali facienda est de fure divino, et non potest aliqua dispensatione vel jussione humana homo ab eo absolvi ; ita nullus ad revelationem confessionis potest ab homine cogi vel licentiari. Unde si præcipiatur sub pcena excommunicationis jam4 latæ quod dicat si aliquid scit de peccato, non dicat5 ; quia debet æstimare quod intentio præcipientis sit, « si sciat ut homo ». Sed6 etiam expresse’ de confes­ sione interrogatus, non deberet dicere. Nec excommunicationem incurreret ; quia non est subjectus superiori suo nisi ut homo ; hoc autem nescit8 ut homo, sed ut Deus. 141. — Ad tertium dicendum quod homo non adducitur in testimonium nisi ut homo. Et ideo absque læsione conscientiæ potest jurare se nescire quod scit tantum ut Deus. 142. — Similiter autem absque læsione conscientiæ potest prælatus impunitum dimittere peccatum quod scit ut Deus, vel sine aliquo remedio ; quia non tenetur adhibere remedium nisi eo modo quo ad ipsum defertur. Unde in his quæ deferuntur ei in foro pœnitentiæ in eodem foro debet quantum potest adhi­ bere remedium : ut Abbas in casu prædicto admoneat9 eum ut Prioratui10 resignet ; vel si noluerit, potest ex aliqua alia occa­ sione absolvere a cura Prioratus, ita tamen quod omnis suspicio vitetur de confessionis revelatione. 1. Ed. « tenenda ». — 2. Ed. « non sciat ». — 3. Ed. « celanda ». — 4. Ed. om. « jam » et ad. « sententiae » post « latæ ». — 5. Ed. « debet dici ». — 6. Omnes codices præter μ « Si » ; L. « Et si ». — 7. ζηβ « exprimeret ». Codices præter μ, L. « exprimeret ». — 8. Ed. « non scit ». — 9. « adinonere debet ». — 10. Ed. « Prio­ ratum ». DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO III, ART. II i \ > 1071 143. — Ad quartum dicendum quod ex mullis aliis causis aliquis redditur indignus ad praelationis officium quam ex pec­ cato : sicut ex defectu scientiæ vel ætatis vel alicujus hujusmodi. Et ideo qui contradicit, nec suspicionem de crimine facit, nec confessionem revelat. 144. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sigillum confessionis directe non1 se extendit nisi ad illa quæ cadunt sub sacramentali confessione. Sed indirecte id quod non cadit sub sacramenlali confessione, etiam ad confessionis sigillum perlinet : sicut illa per quæ posset peccator vel peccatum deprehendi. Nihilominus etiam alia2 summo studio sunt celanda, tum propter scandalum, tum propter pronitatem quæ ex consue­ tudine accidere posset. Et per hoc patet responsio AD PRIMUM. 145. — Ad secundum dicendum quod homo non de facili debet aliquid recipere hoc modo. Si tamen recipiat, ex promis­ sione tenetur hoc modo celare ac si in confessione haberet, quam­ vis sub sigillo confessionis non habeat. 146. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sigil­ lum confessionis competit sacerdoti inquantum est minister hujus sacramenti : quod nihil est aliud quam debitum confes­ sionem celandi, sicut clavis est potestas absolvendi. Tamen sicut aliquis qui non est sacerdos, in aliquo casu participat aliquid de actu clavis, dum confessionem audit propter necessitatem ; ita etiam participat de actu sigilli confessionis et tenetur celare, quamvis, proprie loquendo, sigillum confessionis non habeat. Et per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS II [I] 147. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. ATdetur QUOD DE LICENTIA PCENITENTIS NON POSSIT SACERDOS PECCATUM QUOD SUB SIGILLO CONFESSIONIS HABET, ALTERI PRODERE. 1. Quod enim non potest superior, non potest inferior. Sed Papa non posset aliquem licentiare ut peccatum quod scit in confessione, alteri diceret. Ergo nec ille qui confitetur potest ipsum licentiare. 2. Præterea. Illud quod est intitutum propter bonum com­ mune, non potest ex arbitrio unius mutari. Sed celatio confes1. Ed. om. « non ». — 2. Ed. « illa ». 1072 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sionis est instituta propter bonum totius Ecclesiæ, ut homines confidentius ad confessionem accedant. Ergo ille qui confitetur non potest licentiare sacerdotem ad dicendum. 3. Præterea. Si posset sacerdos licentiari, videretur dari pal­ lium malitiæ malis sacerdotibus ; quia possent prætendere sibi licentiam datam, et sic impune peccarent : quod non est conve­ niens. Ergo videtur quod non possit a confitente licentiari. 4. Præterea. Ille cui iste revelabit, non habebit hoc sub sigillo confessionis. Et sic poterit publicari peccatum quod jam dele­ tum est : quod non est conveniens. Ergo non potest licentiari. 148. — SED CONTRA. Superior potest remittere peccatorem cum litteris ad inferiorem sacerdotem de voluntate ipsius. Ergo de voluntate confitentis potest alteri peccatum revelare. 149. — Præterea. Qui potest aliquid facere per se, potest etiam per alterum facere. Sed confitens potest per se peccatum suum quod fecit, revelare. Ergo potest internuntium sacerdo­ tem facere. 150. — RESPONSIO. Dicendum quod duo sunt propter quæ sacerdos tenetur peccatum occultare. Primo et principaliter, quia ipsa occultatio est de essentia sacramenti, inquantum scit illud ut Deus, cujus vicem gerit ad confessionem. Alio modo propter scandalum vitandum. 151. — Potest aulem pœnitens facere ut illud quod sacerdos sciebat ut Deus, sciat etiam ut homo : quod facit dum eum licentiat ad dicendum. Et ideo si dicat, non frangit sigillum confessionis. Tamen debet cavere scandalum dicendo, ne fractor sigilli prædicti reputetur. 152. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Papa non potest licentiare eum ut dicat ; quia non potest facere ut sciat ut homo : quod potest qui confitetur. 153. — Ad secundum dicendum quod non tollitur illud quod est propter bonum commune institutum ; quia sigillum confes­ sionis non frangitur, quia dicitur quod alio modo scitur. 154. — Ad tertium dicendum quod ex hoc non datur aliqua impunitas malis sacerdotibus ; quia imminet eis probatio, si accusantur, quod de licentia confitentis revelaverunt. 155. — Ad quartum dicendum quod ille ad quem notitia pec­ cati devenit mediante sacerdote ex volundate confitentis, parti­ cipat in aliquo actum sacerdotis. El ideo simile est de eo et de interprete; nisi forte peccator velit quod ille absolute sciat et libere. DISTINCTIO XXI, QUÆSTIO III, ART. Ill 1073 ARTICULUS III [Π] 156. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ILLUD QUOD QUIS SCIT PER CONFESSIONEM ET ALIO MODO1, NULLO MODO POSSIT REVELARE. 1. Non enim frangitur sigillum confessionis nisi dum pecca­ tum quod in confessione habetur revelatur. Si ergo iste revelat peccatum quod in confessione audivit, qualitercumque aliter sciat, sigillum confessionis frangere videtur. 2. Præterea. Quicumque confessionem alicujus audit, ei obli­ gatur ad hoc quod peccata ipius non revelet. Sed si aliquis alicui promitteret tenere privatum quod ei dicitur, quantumcumque postea sciret, deberet privatum tenere. Ergo quod in confessione quis audit, quantumcumque alias sciatur, debet privatum haberi. 3. Præterea. Duorum quod est altero potentius trahit ad se reliquum. Sed scientia sua qua scit peccatum ut Deus, est potentior et dignior illa qua scit ut homo. Ergo trahit ad se eam. Et ita non poterit revelari, secundum quod scientia qua scit ut Deus, exigit. 4. Præterea. Secretum confessionis institutum est ad vitan­ dum scandalum, et ut homines a confessionibus non retrahe­ rentur. Sed si aliquis posset dicere illud quod in confessione audivit, etiam si alias sciret, nihilominus scandalum sequeretur. Ergo nullo modo potest dicere. 157. — SED CONTRA. Nullus potest alium obligare ad quod non erat obligatus, nisi sit suus prælatus qui obliget cum præ­ cepto. Sed ille qui sciebat alicujus peccatum per visum, non erat obligatus ad celandum. Ergo ille qui ei confitetur, cum non sit prælatus suus, non potest eum obligare ad celandum hoc quod sibi confitetur. 158. — Præterea. Secundum hoc posset impediri justitia Ecclesiæ, si aliquis, ut evaderet sententiam excommunicationis quæ in ipsum ferenda erat propter aliquod peccatum de quo convictus est, confiteretur ei qui sententiam ferre debet. Sed justitiæ executio est in præcepto. Ergo non tenetur celare pec­ catum quod quis in confessione audit, si alias sciat2. 159. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc est triplex opinio. Quidam enim dicunt quod illud quod quis audit in confessione, 1. η « aliter » ; L. ad. « etiam ». — 2. Ed. « scit » -, L. « si alias ipsum scit ». 1074 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM non potest aliquo modo dicere, si sciat alias, sive ante sive post. 160. — Quidam vero dicunt quod per confessionem præcluditur sibi via ne possit aliquid dicere quod prius scivit ; non autem quin possit dicere, si postea alio modo sciat. 161. — Utraque autem opinio, dum nimium sigillo confes­ sionis attribuit, praejudicium veritati et justitiæ servandæ facit. Posset enim aliquis ad peccata esse proclivior, si non timeret ab illo accusari cui confessus est, si coram ipso peccatum iteraret. 162. — Similiter etiam multum justitiæ perire poterit, si testimonium ferre non possit1 aliquis de eo quod vidit propter confessionem de hoc factam. 163. — Nec obstat quod Quidam dicunt quod debet protes­ tari se non tenere privatum hoc; quia hoc non posset protestari nisi postquam peccatum esset sibi dictum. Et tunc quilibet sacerdos posset, cum vellet, revelare peccatum, protestationem faciendo, si hoc ipsum ad revelandum liberum redderet. 164. — Et ideo alia opinio est et verior quod2 illud quod homo alias scit, sive ante confessionem sive post, non tenetur celare quantum ad id quod scit ut homo. Potest enim dicere : « Scio illud quod3 vidi ». Tenetur tamen celare illud, inquantum scit ut Deus. Non enim potest4 dicere : « Ego audivi hoc in confessione. » Tamen propter scandalum vitandum5 debet abstinere ne de hoc loquatur, nisi necessitas immineat. 165. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quando aliquis dicit se vidisse quod in confessione audivit, non revelat quod in confessione audivit, nisi per accidens : sicut qui scit aliquid® per auditum et visum, non revelat quod vidit7, per se loquendo, si dicat se audisse ; sed per accidens, quia dicit auditum cui accidit visum esse. Et ideo talis sigillum confessionis non frangit. 166. — Ad secundum dicendum quod non obligatur audiens confessionem8 quod non revelet peccatum simpliciter, sed prout est in confessione auditum. Nullo enim casu dicere debet se audisse9 in confessione. 167. — Ad tertium dicendum quod hoc19 intelligendum est de duobus qui habent oppositionem. Sed scientia qua scit aliquis peccatum ut Deus, et illa qua scit ut homo, non sunt opposita. Et ideo ratio non procedit. 168. — Ad quartum dicendum quod non debet ita vitari peccatum ex una parte quod ex alia justitia relinquatur. Veritas enim non est propter scandalum dimittenda. Et ideo quando imminet periculum justitiæ et veritatis, non debet dimitti reve1. Ed. « posset ». — 2. Ed. « quia ». — 3. Ed. « quia ». — 4. L. ad. « hoc ». — 5. Ed. om. « vitandum ». — 6. Ed. om. « aliquid ». — 7. ζη « videt ». — 8. Ed. ad. « ad hoc ». — 9. Ed. « audivisse ». — 10. Ed. om. « hoc ». DISTINCTIO XXI, EXPOSITIO TEXTUS 1075 latio ejus quod quis in confessione audivit, si alias scit, propter scandalum ; dum tamen scandalum, quantum in se est, evitare nitatur. EXPOSITIO TEXTUS 169. — « Non redarguo, quia forsitan verum est. » (2a) Hoc non dicit Augustinus quasi dubitans an purgatorium sit ; sed an de hoc igne Apostolus intelligat. 170. — « Quod omnia criminalia semel saltem oportet in confessione exprimi. » (6a) Contra. Contritionem1 non oportet quod sit singillatim de omnibus. Ergo nec confessio. 171. — Et dicendum quod contritio est in conspectu Dei qui uno intuitu omnia videt, sed confessio fit homini cui oportet singillatim omnia exponi. 172. — Et præterea. Oportet de omni peccato mortali quod memoriae occurrit singulariter dolere, ut praedictum est. (171) 173. — « Nisi aliqua2 frequenter iterata. » (6b) Contra. Iteratio non trahit ea extra genus venialium pecca­ torum. 174. — Et dicendum quod loquitur quantum ad dispositio­ nem ; quia frequens venialium iteratio disponit ad illam placen­ tiam venialium in qua consistit3 peccatum mortale ; quia secun­ dum quod habitus ex consuetudine generatur et augetur, secun durn hoc delectatio et pronitas crescit. i 175. — « Sed aliud est favore vel odio, etc. » (9a) Contra. Ergo secundum hoc videtur quod aliquis possit cui vult confiteri, quando habet sacerdotem ignorantem. 176. — Et dicendum quod hoc intelligendum est, quando sacerdotis ignorantia posset hominem inducere in errorem ; tunc enim de licentia sacerdotis vel sui4 superioris debet alium petere prudentiorem. Quinque tamen casus ponuntur® quibus licet alii confiteri quam proprio sacerdoti sine ejus licentia. Primus est, si sit vagabundus ; secundus, si mutavit domicilium ; tertius, si offendit in aliena parochia ; quarius propter malitiam sacerdotis qui revelat confessiones vel incitat ad malum ; quintus in articulo necessitatis. 1. Ed. « contritio ». — 2. Ed. ad. « sint ». — 3. η « sistit », ζ om. — 4. Ed. om. « sui ». — 5. Ed. ad. « in ». DISTINCTIO XXII Si peccata dimissa redeant 1· — Cumque multis auctoritatibus supra d. 14 et d. 17 sit assertum, in vera cordis contritione peccata dimitti ante confessionem vel satis­ factionem, ei etiam qui aliquando in crimen relapsurus est, quæritur si post cordis contritionem confiteri contempserit, vel in peccatum idem vel simile reciderit, an peccata dimissa redeant. 2. — Cujus quæstionis solutio obscura est et perplexa, aliis asserentibus, aliis e contra negantibus peccata semel dimissa ulterius replicari ad pœnam. Aliorum sententia 3. — Qui vero dicunt peccata dimissa redire, subditis se muniunt testimoniis. a. — Ambrosius ait {In Epist. ad Ephesios, iv, 32 ; L. 17, 393) : «.Donate invicem, si alter in alterum peccat1 ; alioquin Deus repetit dimissa. Si enim in his contemptus fuerit, sine dubio revocabit sententiam per quam miseri­ cordiam dederat, sicut in Euangelio (Mat., xviii, 33),de servo nequam legitur, qui in conservum suum impius deprehensus est. » b. — Item Rabanus {Decr., de pcenit. d. 4, cap. 1 « Si Judas » ; L. 187, 1618) : « Nequam servum tradidit Deus tortoribus quoadusque redderet uni­ versum debitum ; quia non solum peccata quæ post baptismum homo egit, reputabuntur ei ad pœnam, sed etiam originalia quæ in baptismo sunt ei dimissa ». Item Gregorius (IV Dialog., c. 60 : L. 77, 428) : « Ex dictis evangelicis constat, quia si ex corde non dimittimus quod in nos delinquitur, et hoc rursum exigitur quod jam nobis per poenitentiam dimissum fuisse gaude­ bamus. » Item Augustinus {Serm. 83, c. 6, n. 7 ; L. 38, 518) : « Dicit Deus : « Dimitte, et dimittetur tibi. » (Luc. vi, 37.) Sed ego prius dimisi, dimitte vel postea. Nam si non dimiseris, revocabo te, et quidquid dimiseram, repli­ cabo tibi. » Item : « Qui divini beneficii oblitus suas vult vindicare injurias, non solum de futuris peccatis veniam non merebitur, sed etiam præterita quæ jam sibi dimissa credebat, ad vindictam ei replicabuntur. » (August., ibid.) ItemBEDA {InLuc., xi, 24, lib. IV, c. 9 ; L. 92, 478), super illud «Revertar in domum meam, etc. » « Timendus est ille versiculus, non exponendus, ne culpa quam in nobis extinctam credebamus, per incautelam nos vacantes opprimat. » . Item (ibid., v. 26) : « Quemcumque enim post baptisma sive pravitas hæretica, seu cupiditas mundana arripuerit, mox omnium prosternet in ima vitiorum. » Item Augustinus (lib. I, De bapt. contra Donatistas, c. 12, n. 20 ; L. 43, 120) : « Redire dimissa peccata ubi fraterna caritas non est, apertissime Dominus in Evangelio (Mat., xviii, 33) docet in illo servo a quo dimissum 1. Quar. « peccet. ·. DISTINCTIO XXII 1077 Dominus debitum petiit, eo quod ille conservo suo debitum nollet dimittere. » His auctoritatibus innituntur qui dicunt peccata dimissa, si repli­ cantur, redire simpliciter1. Objectio 4. — Quibus opponitur. Si quis pro peccato de quo pœnituit et indul­ gentiam accepit, iterum punitur, non videtur justum. Si punitur pro eo quod peccavit et non emendavit, justitia est aperta. Si vero requiritur quod fuerat condonatum, vel justitia non est, vel justitia est2 occulta. Videtur etiam Deus « bis in idipsum judicare, et duplex tribulatio consur­ gere » : quod Scriptura negat (Nahum, i, 9). Responsio 5. — Sed ad hoc potest dici quod neque duplex tribulatio consurgit, neque judicat Deus his in idipsum. Hoc enim fieret, si post condignam satisfactionem et sufficientem pœnam iterum puniret ; sed non satisfecit digne3 et sufficienter qui non perseveraverit*. Debuit enim jugem peccati habere memoriam non ad faciendum, sed ad cavendum ; debuit non « oblivisci omnes retributiones Dei » [Ps. cn, 2), quæ tot sunt, quot sunt peccatorum remissiones. Tot ergo debuit cogitare dona Dei quot mala sua, ac pro illis usque in finem gratias agere. Sed quia ingratus « ad vomi­ tum sicut canis rediit » (II Pet. u, 22), anteacta bona mortificavit, et peccatum dimissum revocavit, ut cui humiliato ante Deus peccatum dimiserat, eidem postea elato et ingrato imputet. Aliorum sententia 6. — Sed quia absonum videtur ut peccata dimissa iterum impu­ tentur, placet Quibusdam neminem pro peccatis semel dimissis iterum a Deo puniri. Sed ideo dicuntur dimissa redire et imputari, quia propter ingratitudinem ita reus et peccator constituitur, ut ante fuerat. Sic enim quod dimissum5 fuerat, dicitur exigi, quia remissionis perceptæ ingratus ita reus fit ut ante fuerat. Utrique parti quæstionis probati favent doctores. Ideoque alicui parti non praejudicans, studioso lectori judicium relinquo, addens mihi tutum fore ac saluti propinquum sub mensa dominorum micas edere. Quid sit sacramentum et res 7. — Post prædicta restat investigare quid in actione pœnitentiæ sit sacramentum et res. Sacramentum enim signum est sacræ rei. Quid ergo” hic signum est, et quæ est res sacra hujus signi ? 8. — Quidam dicunt sacramentum hic esse quod exterius tantum geritur, scilicet exterior pœnitentia, quæ est signum interioris pœni­ tentiæ, scilicet contritionis cordis et humiliationis. 9. — Quod si est, non omne sacramentum evangelicum id efficit quod figurat. Exterior enim poenitentiam non afficit interiorem, sed potius . interior causa est exterioris. 1. Quar. » peccata dimissa redire, si replicantur ». — 2. Quar. om. « est ». — 3. Ed. om. per homot. « et sufficientem poenam iterum puniret ; sed non satisfecit digne ». — 4. Quar. « perseveravit ». — 5. Ed. « missum ». — 6. Quar. « igitur ». 1078 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 10. — Sed ad hoc inquiunt illi, hoc esse intelligendum de illis sacra­ mentis quæ in novo testamento instituta sunt, ut est sacramentum baptismi, confirmationis et Corporis Christi. Sacramentum1 vero pœni­ tentiæ sicut et conjugii, ante tempus gratiæ etiam a primordio humani generis luit. Utrumque enim institutum luit in primis parentibus. 11. — Item. Si exterior pœnitentia sacramentum est, et interior res sacramenti, sæpius præcedit res sacramentum quam sacramentum rem. 12. — Sed nec hoc inconveniens est; nam et in aliis sacramentis quæ efficiunt quod figurant, hoc sæpe contingit. 13. — Quidam autem dicunt exteriorem pœnitentiam et interiorem esse sacramentum ; nec duo sacramenta, sed unum, ut species panis et vini non duo sunt sacramenta, sed unum. Et sicut in sacramento corporis, ita etiam in hoc sacramento dicunt aliud esse tantum sacramentum scilicet exteriorem pœnitentiam, aliud2 sacramentum et rem, scilicet interiorem pœnitentiam, aliud rem et non sacramentum, scilicet remissionem pecca­ torum. Interior enim pœnitentia et res est sacramenti, idest exterioris pœnitentiæ, et sacramentum remissionis peccati quam significat3 et facit. Exterior quoque pœnitentia et interioris signum est, et remissionis peccatorum. DIVISIO TEXTUS 14. — « Cum multis auctoritatibus, etc.4 » (1) Postquam determinavit Magister de tempore pœnitentiæ quod concomitatur ipsam pœnitentiam, hic déterminai quædam quæ. perlinent ad effectum ipsius qui est remissio peccatorum. Et dividitur in partes duas. In prima inquirit utrum remissio peccatorum sit irrevocabilis, an peccata dimissa quandoque redeant ; in secunda, quia in quolibet sacramento effectus est res ipsius, inquirit quid sit sacramentum et res in pœnitentia. ibi : » Post prædicta restat investigare, etc. » (7) Crica primum tria facit. Primo movet quæstionem. Secundo ponit diversas opiniones circa solutionem ipsius quæstionis, ibi : « Cujus quæstionis solutio, etc. » (2) Tertio opiniones prose­ quitur, ibi : « Qui vero peccata dicunt, etc. » (3) Et circa hoc duo facit. Primo prosequitur primam opinionem ; secundo secundam, ibi : « Sed quia absonum videtur, etc. » (6) Circa primum tria facit. Primo ponit auctoritates quibus confir­ matur prima opinio. Secundo objicit in contrarium ; ibi : « Qui­ bus opponitur, etc. » (4) Tertio ponitur eorum solutio, ibi : « Sed ad hoc potest dici, etc. » (5) « Post prædicta restat investigare, etc. » (7) Hic inquirit quid sit sacramentum et quid res in pœnitentia. Et circa hoc duo facit. Primo movet quæstionem. Secundo solvit eam, ibi : « Quidam® dicunt sacramentum, etc. » (8) Et dividitur in partes duas secundum duas opiniones quas 1. Ed. om. per homot. « baptismi, confirmationis et corporis Christi. Sacramen­ tum ». —· 2. Ed. om. per homot. « sacramentum, scilicet exteriorem pœnitentiam aliud ». ·— 3. Quar. « et signat ». — 4. Ed. om. « Cum multis... » — 5. Ed. ad, « enim ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. I 1079 ponit. Secunda incipit, ibi : « Quidam autem dicunt, etc. » (13) Circa primum duo facit. Primo narrat opinionem. Secundo ponit1 objectiones in contrarium, ibi : « Quod si est, non omne sacramentum, etc. » (9) Et dividitur in partes duas secundum duas solutiones2 quas ponit. Secunda incipit, ibi : « Item si exterior poenitentia, etc. » (11) Et utraque dividitur in objectionem et solutionem ; per se patet. (10, 12) Hic est duplex quæstio Prima de reditu peccatorum. Secunda de eo quod est sacramentum vel res in poenitentia. QUÆSTIO I Circa primum quæruntur quatuor3 Primo, utrum peccata dimissa redeant. Secundo, de ingratitudine, per quam peccata redire dicuntur. Tertio, quæ peccata per ingratitudinem redire possunt. Quarto, utrum recidivans teneatur confiteri peccata de quibus prius confessus fuerat4. ARTICULUS I [III, q. 88, a. 1 ; Mal. c. 18, in fine.] 15. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. VIDETUR PECCATA DIMISSA REDEUNT IN EO QUI QUOD RECIDIVAT. 1. Dicit enim Leo Papa : « Quæ divina misericordia solidavit in ea revolvit prurigo ; quoniam iterata iniquitas misericordiam concessam exinanivit. » Ergo videtur quod per recidivum peccata dimissa redeant. 2. Præterea. Remoto operculo apparet quod operiebatur. Sed « caritas operit multitudinem peccatorum » ; 1 Petr., iv, 8. Ergo remota caritate per peccatum sequens peccata dimissa redeunt. 3. Præterea. Ezech., xviii, 24, dicitur : « Si averterit se justus a justitia sua,... omnes justitiæ suæ quas facerat, non recorda­ buntur. » Ergo in eodem statu est ac si nullam justitiam fecisset. Sed si non fecisset justitiam pœnitentiæ, non essent ei peccata dimissa. Ergo dimissio illa annullatur. Et sic peccata dimissa redeunt. 4. Præterea. Magis peccat qui offendit Deum quam qui offendit hominem. Sed si aliquis est ab aliquo domino manu1. Ed. « narrat ». — 2. Ed. « objectiones ». — « Quarto... ». 3. ζτ) « tria ». — 4. ζη£σχ om. 1080 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM missus per offensam in ipsum commissam, iterum reducitur in servitutem. Ergo multo fortius, si aliquis divina gratia a servi­ tute peccati liberatus Deum per recidivum peccati offendat, in pristinam servitutem peccati revocatur. Et sic peccata dimissa redeunt. 5. Præterea. Esto quod aliquis post veram contritionem de peccatis praeteritis cadat in peccatum et moriatur statim ; constat quod in infernum descendit. Ergo de peccatis quæ sibi dimissa fuerunt, ibi punitur, cum non sit sibi pœna totaliter remissa. Ibi vero punietur æternaliter, quia « in inferno nulla est redemptio1 n. Ergo similem reatum incurrit ei quem habebat. Et ita videtur quod in isto peccata dimissa redeunt. Et similis ratio est de illo qui confessus est et non satisfecit plene. 6. Præterea. Sicut per poenitentiam remittuntur peccata, ita per peccatum actuale mortificantur merita præcedentia. Sed per poenitentiam quæ peccatum destruit, priora merita revi­ viscunt. Ergo per peccatum quod poenitentiam destruit qua remittebatur peccatum, peccata dimissa reviviscunt. 16. — SED CONTRA. Augustinus in lib. de responsionibus Prosperi (ad Capit. Gallor., respons. u ; L. 51, 1834) : « Qui recedit a Christo et alienatus a gratia finit hanc vitam, quid nisi in perditionem vadit ? Sed non in id quod dimissum est redit, nec originali peccato damnabitur. » Ergo peccata dimissa non redeunt. 17. — Præterea. Eodem peccato et æquali unus non fit alio deterior. Sed contingit innocentem et poenitentem eodem et æquali peccato mortali peccare. Ergo pœnitens non fit deterior per hoc peccatum quam innocens. Fieret autem, si peccata dimissa redeant. Ergo non redeunt. 18. — Præterea. Contrarium non reducit suum contrarium. Sed contingit quandoque quod peccatum quod aliquis post poenitentiam committit, est contrarium peccato quod per poeni­ tentiam deletum est, sicut avaritia prodigalitati. Ergo pecca­ tum sequens non reducit peccatum præcedens. 19. — Præterea. Nullus incurrit peccati maculam vel reatum, nisi ex commissione ipsius peccati. Sed pœnitens antequam faceret simplicem fornicationem, non hnbebat maculam vel reatum homicidii quod sibi jam dimissum erat2. Nec postea fornicando homicidium committit. Ergo non redit homicidium sibi dimissum quantum ad culpam, neque quantum ad reatum. 20. -— RESPONSIO. Dicendum quod nliquo modo peccata redire oportet dicere ; quia Auctores3 expresse hoc dicunt. 1. In VII responsorio officii Defunctorum. — 2. Ed. toritates ». ad. « Ergo ». — 3. Ed. « auc­ DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. I 1081 Quidam ergo1 hoc simpliciter concesserunt in omni qui patitur recidivum. Nec fuit intentio eorum dicere quod actus ille peccati idem numero revocaretur, vel eadem numero macula quæ prius ablata fuerat per poenitentiam ; quia quod omnino in nihilum decidit idem numero resumi non potest ; sed ita quod sicut per peccata commissa aliquis impediebatur, ante peractam poenitentiam de eis, ne gratiam a Deo reciperet ; ita eisdem impeditur postquam a statu pœnitentiæ decidit per peccatum mortale, quo récidivât. Sic enim dicitur peccatum2 manere quantum ad culpam, in quantum ex actu qui jam præteriit, impeditur aliquis a gratiæ receptione, sicut a quodam obstaculo posito inter Deum et animam ; remitti autem quoad culpam, quando ratione actuum præteritorum aliquis gratia non privatur. 21. — Sed hæc opinio non potest stare ; quia ad causandum tenebras utrumque duorum per se sufficit, scilicet indispositio recipientis et interpositio obstaculi. Unde si tenebræ debeant amoveri, oportet et indispositionem tolli et obstaculum amoveri. Et ita pœnitentia quæ tenebras peccati tollebat, non solum removebat indispositionem quæ erat in anima ad gratiam susci­ piendam, sed etiam removebat obstaculum præcedentis pec­ cati, non quidem ita quod actus ille non præcesserit, sed quod non haberet vim impediendi gratiam actus præcedens ; quæ quidem vis prædicto actui restitui non potest, nisi iteretur : quod est impossibile. Et ideo non potest dici quod prædicto modo peccata quoad maculam redeunt. 22. — Et ideo Alii dixerunt quod non redit peccatum dimis­ sum per quodlibet3 peccatum sequens, sed per4 quatuor tantum : scilicet per odium fraternum, per apostasiam a fide, per contemp­ tum confessionis per hoc quod aliquis dolet se pœnituisse. Unde fecerunt versus : Fratres odit, apostata flt, spernitque fateri, Pœnituisse piget ; pristina culpa redit. 23. — Sed hæc opinio minus habet de ratione quam prima ; quia non6 potest assignare causam quare per hæc peccata redeant magis peccata dimissa quam per alia, cum etiam alia contingat quandoque esse graviora ; nisi quod ex auctoritatibus et quibusdam rationibus frivolis inducebantur ad dicendum quod per hæc peccata redirent peccata dimissa. Et videbatur eis absurdum quod per omne peccatum sequens præcedentia redirent. 24. — Nec sufficit quod dicunt quod Deus dimittat peccata 1. Ed. om. om. « ergo ». — 2. Ed. α per ». — 5. Ed. ad. ad. « magis ». « mortale ». 1— 3. Ed. « quolibet ». — 4. Ed. 1082 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sub conditione vitandi ista quatuor ; quia causa sufficiens inducit effectum suum absolute, nihil expectans a futuro. Gratia autem et passio Christi ex cujus virtute sacramenta efficaciam habent, sufficientissime se habent ad omnem culpam delendam. 25. — Et præterea. Nulla est ratio quare magis sub condi­ tione1 vitandi hæc peccata, priora remittantur quam sub condi­ tione vitandi alia ; cum omne peccatum contrarietur gratiæ per quam fit remissio peccatorum. 26. — Et ideo dicendum est cum Aliis quod aliquid potest redire dupliciter. Vel in se. Et sic peccata dimissa nullo modo redeunt quantum ad maculam, et per consequens nec quantum ad reatum. Vel in suo effectu. Et hoc modo peccata dimissa redeunt, inquantum ex peccatis dimissis aliquid in sequentibus relinquitur. Ex hoc enim quod homo Deum per peccatum offendit post remissionem praecedentium peccatorum, quamdam deformitatem ingratitudinis actus sequentis peccati acquirit. Et ideo dicitur communiter quod redeunt quantum ad ingratitudinem. 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod misericordia Dei per quam fiebat remissio peccatorum, ad duo ordinatur. Ad unum in praesenti : scilicet remissionem peccatorum praeceden­ tium. El quantum ad hunc effectum non exinanitur per pecca­ tum sequens2. Ad aliud in futuro : scilicet ad vitam æternam consequendam ; quia gratia per quam fiebat remissio peccato­ rum, faciebat dignum vita aeterna. El quantum ad hunc effectum exinanitur per sequens peccatum. 28. — Ad secundum dicendum quod caritas dicitur operire peccata Deo qui omnia videt. Unde opportet quod ea destruat, non quidem faciens ut actus non præcesserit, sed quod vim impediendi gratiam non habeat. Sed coram oculis hominum potest aliquid operiri quod de se manet. Et de tali operimento objectio procedebat. 29. — Ad tertium dicendum quod justitiæ ejus non rememo­ rabuntur quantum ad effectum qui ex eis expectabatur in futuro, quia per eas ad vitam æternam non perveniet ; sed rememora­ buntur quantum ad hunc effectum qui est peccata praeterita abolere, quem in præsenti faciebant. 30. — Ad quartum dicendum quod quamvis aliquis manu­ missus reducatur in eamdem servitutem de qua liberatus fuerat, non tamen ut sit ex eadem causa servus, ex qua primo fuerat, sed ex alia, scilicet offensa post manumissionem commissa. Ei similiter qui récidivât reducitur in servitutem peccati, non tamen ut sit servus peccati ex actibus peccatorum ex quibus prius erat, sed ex actu istius peccati sequentis. 1. Ed. « ratione ». — 2. Ed. ad. « et ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. II 1083 Unde peccata dimissa non redeunt, sed novum inducitur. 31. —- Ad quintum dicendum quod pro illa parte pœnæ quæ sibi dimissa est in confessione vel contritione, nunquam punietur, sed pro residua. In æternum tamen, ut Quidam dicunt ; quia ratione fori in quo punitur, æterna pœna debetur : sicut est de1 venialibus quæ in purgatorio puniuntur pœna temporali, et in inferno æterna. 32. — Sed hoc non videtur simile ; quia veniale ideo in inferno æternaliter punitur, quia semper manet, cum non sit ibi aliquid quod culpam delere possit ; sed pœna ex hoc ipso quod solvitur, expiatur. 33. — Et ideo Alii dicunt quod pœna cujus est aliquis debitor post culpam remissam, in inferno punietur temporaliter. 34. — Nec propter hoc sequitur quod sit « in inferno redemp­ tio » ; quia pœna quæ solvitur, non redimitur. 35. — Nec est inconveniens quod quantum ad aliquid acci­ dentale pœna inferni minuatur usque ad diem judicii, sicut etiam augetur. 36. — Ad sextum dicendum quod peccatum mortale non mortificabat merita præcedentia quin in se essent viva, unde in gloriam electorum cedebant. Sed mortificabantur solum quantum ad illum cujus erant qui impediebatur a consecutione effectus ipsorum. Et ideo, remoto impedimento, in sua efficacia rema­ nent quoad istum. 37. — Sed peccatum per pœnitentiam non solum mortifi­ catur quoad peccantem, sed etiam in se. Remissio enim pecca­ torum est principaliter opus Dei ; sed mortificatio meritorum præcedentium est opus hominis. Homo autem sua actione non potest evacuare simpliciter opus Dei, quamvis possit impedire ne sibi prosit. Et ideo homo per peccatum sequens non potest remissionem præcedentium peccatorum annullare2, potest au­ tem sua actione evacuare quod per ipsum factum est. Et ideo potest mortificationem meritorum præcedentium per merita sequen­ tia penitus annullare, præcipue gratia adjutus3. ARTICULUS II [I] [1I-II, q. 107, a. 2, ad. 1 ; III, q. 88, a. 4.] 38. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. INGRATITUDO NON SIT SPECIALE 1. Ed. « in ». — 2. « adjutus ». η VlDETUR QUOD PECCATUM. « adnîchilare ». — 3. ζΐ) « adjunctus », sed ζ expungit in 1084 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1. Quod enim invenitur in omni peccato, non est speciale peccatum. Sed ingratitudinem incurrimus per quodlibet pecca­ tum, quia Deum nobis maxime beneficum offendimus quolibet peccato, quantum in nobis est. Ergo ingratitudo non est spe­ ciale peccatum. 2. Præterea. Omne peccatum speciale alicui virtuti speciali opponitur. Sed non est assignare aliquam virtutem specialem cui ingratitudo opponatur, cum sit contra omnes, quia omnes ex Dei gratia nobis conferuntur. Ergo ingratitudo non est speciale peccatum. 39. — SED CONTRA. Ubicumque est invenire specialem rationem deformitatis, est invenire speciale peccatum. Sed hoc habet ingratitudo. Ergo est speciale peccatum. [II] 40. — ULTERIUS. Videtur quod non minus sit ingratus INNOCENS, SI PECCAT, QUAM PŒNITENS. 1. Ille enim per offensam fit magis ingratus qui ad majores gratiarum actiones tenetur. Sed magis tenetur ad gratiarum actiones innocens quam pœnitens, inquantum nobilius donum a Deo habet. Ergo magis est ingratus, si peccat. 2. Præterea. Sicut homo per gratiam Dei relevatur a casu, Ha per gratiam tenetur ne cadat. Sed ingratitudo gratiæ con­ temptum importat. Ergo ita est ingratus innocens dum peccat contemnens gratiam sustentantem, sicut pœnitens contemnens gratiam relevantem. 41. — SED CONTRA. Rectum judicium est ut ille plus diligat cui plus est dimissum, ut patet Luc., vu, 47. Sed plus dimis­ sum est innocenti quam pœnitenti. Ergo plus tenetur diligere. Ergo magis est ingratus, si peccat. [III] [III, q. 88, a. 3.] 42. — ULTERIUS. Videtur quod DIVANTIS DENTIUM CONSURGAT TANTUS REATUS ex ingratitudine reciQUANTUS FUIT PRÆCE- PECCATORUM. 1. Quia quantum est beneficium præstitum, tanta est ingra­ titudo contemnentis. Sed quantum est peccatum commissum, tantum est beneficium remissionis peccati. Ergo tanta est ingra­ titudo. Et ita videtur quod consurgat aequalis reatus peccatis dimissis secundum ingratitudinem peccati sequentis. 2. Præterea. Non possunt aliqua commensurari nisi secun­ dum quantitatem quam habent. Sed reatus ex ingratitudine DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. II 1085 recidivantium mensuratur secundum quantitatem peccatorum dimissorum ; quia quanto plura et majora peccata sunt alicui dimissa, tanto magis efficitur ingratus contemnendo. Ergo rea­ tus totus præcedentium peccatorum redit per ingratitudinem recidivantis. 43. — SED CONTRA. Quantitas reatus est secundum quanti­ tatem deformitatis in culpa. Sed quandoque non est tanta deformitas in peccato recidivantis, quanta fuit in multis aliis quæ prius sibi dimissa fuerunt. Ergo non redit æqualis reatus. 44. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ingratitudo gratiarum actionis privativa est : quæ quidem gratiarum actio dationem respicit. Est autem duplex datio. Una quæ respicit debitum vel jam existens : sicut cum quis alicui reddit quod debet ; vel ut fiat : sicut cum quis emit vel dat aliquid ut alterum sibi debitum fiat. Et hæc datio ad justi­ tiam pertinet. 45. — Alia autem est quie neutro modo respicit debitum. Et hæc proprie donatio dicitur. Et ad liberalitatem pertinet. Et quia ad hanc dationem nihil inclinat nisi voluntas dandi, ideo gratuita dicitur. Et tali dationi gratiarum actio proprie debetur, ut quis gratiæ factæ retributionem faciat secundum suum modum. Ex hujusmodi ergo gratiarum actionis defectu aliquis ingratus dicitur ; et tanto magis, quanto magis ad hoc discedit. 46. — Unde primus gradus1 ingratitudinis est, cum quis effectu pro beneficiis acceptis retribuere aliquid negligit ; secundus cum affectu contemnit ; tertius, cum etiam intellectu oblivis­ catur2 ; quarius et maximus, ut contra benefacientem aliquid operetur indebite. 47. — Ingratitudo autem quantum ad 1res primos gradus sem­ per est peccatum speciale ; sed quantum ad quartum est deformitas annexa peccato ; quia ex hoc ipso quod ponitur aliquid indebite fieri, ponitur peccatum esse ; sed ex hoc quod dicitur fieri contra benefacientem, additur circumstantia aggravans, quæ est ingra­ titudo. 48. — Unde cum omne peccatum contra Deum sit, ex quolibet peccato homo ingratitudinem incurrit, quia ipse est nobis summe beneficus. Et per hunc modum quodlibet peccatum post benefi­ cium remissionis peccatorum ingratitudinem habet annexam. Et ideo ingratitudo, secundum quam peccata redire dicuntur, non est speciale peccatum, quamvis aliqua ingratitudo sit spe­ ciale peccatum. 49. — AD PRIMUM ergo dicendum quod de ratione generalis 1. Ed. « modus ». — 2. Ed. « obliviscitur ». 1086 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM peccati est non solum quod inveniatur cum omnibus peccatis, sed etiam quod nunquam1 inveniatur sine aliquo aliorum pec­ torum ; quia nihil est in genere quod non sit in aliqua ejus specie. Unde quatenus invenitur ab atiis peccatis separatum, dicitur peccatum speciale, quamvis quandoque etiam aliis adjungatur. 50. — Ad secundum dicendum quod ingratitudo, ut dictum est (44), gratiarum actionem tollit quæ est actus justitiæ ; quia ille qui prius dedit, debitorem sibi constituit illum qui retri­ buit, quamvis hoc non intenderet. Unde opponitur justitiæ. 51. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod loquendo per se de pœnitente et innocente quantum ad bonum remissionis peccatorum et innocentiæ conservatæ, donis aliis prætermissis, sic quodammodo plus tenetur ad gratiarum actio­ nem innocens quam2 pœnitens. Gratiarum enim actio respicit et quantitatem doni et modum gratuitæ donationis, et ex utroque mensuram recipit, quia tam majori dono quam magis gratis dato major gratiarum actio debetur. Considerando ergo quanti­ tatem doni, sic innocens magis tenetur, quia majus est quod accepit, Sed considerando hoc quod est gratis dare, magis tenetur pœnitens ; quia quanto aliquis est magis elonga tus a debito recipiendi, tanto datio fit sibi magis gratis ex parte sua, quamvis non ex parte dantis, qui omnibus æquali liberalitate dat. Magis autem elongatur3 a debito consequendi remissionem peccatorum quam innocens a debito conservationis. Et ideo uterque aliquo modo plus tenetur ad gratiarum actionem, et aliquo modo æqualiter. Et per hoc patet solutio ad objecta. 52. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Qui­ dixerunt quod per ingratudinem recidivantis redit tantus reatus quantus fuit omnium peccatorum præcedentium. 53. ■— Sed hoc non potest esse ; quia quantitas reatus sequitur quantitatem peccati ; quantitas autem peccati per quod quis récidivât, est multo minus quandoque ex genere suo quam peccata quæ prius erant dimissa. Et non potest esse quod ingra­ titudinis circumstantia det sibi tantam quantitatem ; quia hæc ingratitudo consurgit ex hoc quod aliquid indebite fit contra Dei præcepta. Unde secundum mensuram indebiti est mensura ingratitudinis. Et sic quantitas peccati quam habet ex suo genere, dat quantitatem ingratitudini. Unde quantitas ingrati­ tudinis non potest esse major quam sit quantitas peccati. 54. —- Et ideo aliter dicendum quod non redit aequalis reatus dam 1. Ed. « nonnunquam ». — 2. ζη « quodammodo ». — 3. Ed. ad. « peccator ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. Ill 1087 secundum quantitatem absolutam, redit autem æqualis secun­ dum proportionalitatem ; quia quanto fuerunt peccata dimissa graviora, tanto fuit beneficium remissionis majus ; et quanto beneficium fuit majus, tanto ingratitudo major. Et sic aliquo modo quantitas reatus præcedentium peccatorum manet in ingratitudine recidivi, non autem secundum æqualitatem abso­ lutam, sicut nec beneficium est æquale peccato dimisso in quan­ titate, sed multo majus. Nec ingratitudo secundum quantitatem absolutam est tanta quantum beneficium. Et secundum hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS III [I] [III, q. 88, a. 2 ; Mat. c. 18, in fine] 55. — AD TERTUIM SIC PROCEDITUR. Videtur PER INGRATITUDINEM NON REDEANT PECCATA quod VENIALIA. 1. Quia peccatum veniale sicut per ingratitudinem redit, ita et facit alia redire per ingratitudinem. Sed peccatum veniale non facit alia1 redire per ingratitudinem ; alias tota die peccata dimissa redirent. Ergo nec ipsum per ingratitudinem redit. 2. Præterea. Ex hoc aliquod peccatum per ingratitudinem redit quod majorem ingratitudinem facit. Sed peccatum veniale dimissum non facit majorem ingratitudinem ; quia non dimi­ nuit caritatem. Ergo nec redit per ingratitudinem. 56. — SED CONTRA. Peccata venialia inter debita compu­ tantur in oratione dominica, quæ specialiter contra venialia valet. Sed in Littera (3b) dicitur quod « universum debitum exi­ gitur ab eo qui récidivât ». Ergo et venialia etiam redeunt. [II] 57. — ULTERIUS. Videtur quod originale non redeat. 1. Quia si morbus redit et medicina redire debet. Sed baptis­ mus qui est singularis medicina contra originale, non reiteratur aliquo modo. Ergo nec peccatum originale redit. 2. Præterea. Omne peccatum quod per actum incurrimus, actuale est. Sed originale peccatum non est actuale. Ergo peccatum originale per actum peccati sequentis non redit. 58. — SED CONTRA est quod expresse in Littera (3b) dicitur. 1. Ed. « alias ». 1088 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM [HI] 59. — ULTERIUS. Videtur CATA NON MAGIS REDEANT QUOD PECCATA PER ILLA DIMISSA QUATUOR PEC­ QUAM PER ALIA. 1. Quia ex hoc aliquis est ingratus Deo quod contra Deum facit. Sed sicut illa quatuor, ita et alia contra Deum sunt. Ergo omnibus per ingratitudinem peccata dimissa redeunt. 2. Præterea. Peccatum in Spiritum sanctum est gravius quam aliquod prædictorum. Ergo per ipsum magis deberet dici quod peccatum rediret. 60. — SED CONTRA est quod Auctores maxime loquuntur de illis peccatis. 61. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod eo modo quo peccata mortalia per ingratitudinem redeunt, et venialia similiter. Sicut enim beneficio Dei adscribenda est remissio mortalium peccatorum ; ita et venialium. Et secundum hoc quod beneficium remissionis contemnitur quodammodo in peccato sequenti, secundum hoc peccata1 dimissa per ingratitu­ dinem redire dicuntur. 62. -— AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum veniale, quamvis non tollat gratiam, tamen per gratiam tollitur. Pecca­ tum autem mortale et gratiam tollit et per gratiam tollitur. Et ideo peccatum mortale et ingratitudinem causât per quam alia peccata redeunt, et ipsum per ingratitudinem redit ; sed pecca­ tum veniale redit quidem, sed alia redire non facit, quia2 ingra­ titudinem non causal. 63. — Ad secundum dicendum quod quamvis non diminuat gratiam, relinquit tamen majorem ingratitudinem, inquantum beneficium gratiæ tollitur. 64. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod eodem modo originale etiam redit quod beneficio gratiæ tollitur. 65. — AD PRIMUM dicendum quod ratio illa procederet, si originale per se rediret. Nunc autem non dicitur redire in se, sed in alio in quo quodammodo quantitas ipsius manet, ut dictum est (63). Et simiter dicendum ad secundum. 66. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut per ista peccata redeunt peccata3 dimissa ex ingratitudine, ita etiam per alia. 1. Ed. om. ‘ peccata ». — 2. « redeunt peccata ». homot ζη ad. « per », sed ζ delevit. — 3. Ed. om. per 4 1089 DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. IV 67. — Tamen in istis est aliquid speciale præ aliis ; quia non solum sunt contra ipsum remittentem peccata, quod et1 in omnibus aliis peccatis est, sed etiam sunt contra remedium quo peccata dimittebantur. Remissio autem peccatorum attribuitur primo fidei, secundo caritati, tertio pœnitentiæ. Et ideo apos­ tasia a fide quæ opponitur primo, et odium fraternum quod opponitur secundo, et alia duo quæ opponuntur tertio, spe­ cialem habent rationem ut faciant redire peccata, non ratione gravitatis majoris, sed ratione prædicta. Et per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS IV2 68. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod RECIDIVANS TENEATUR PRIORA3 PECCATA CONFITERI DE QUIBUS PRIUS CONFESSUS FUIT. 1. Ingratitudo enim videtur esse gravissimum peccatum, cum per eam quodammodo alia4 redeant. Sed ingratitudinem ali­ quis non confitetur, nisi5 confiteatur alia6 peccata ex quorum remissione factus est ingratus. Ergo oportet quod recidivans priora peccata confiteatur. 2. Præterea7. Per confessionem debet innotescere sacerdoti quantitas peccati. Sed quantitas8 peccatorum prius dimissorum quodammodo manet in peccato quo quis® recidivavit, ut prius10 dictum est. Ergo ille qui confitetur hujusmodi peccatum, debet11 et alia confiteri. 3. Præterea12. Secundum Gregorium (lib. XXV Morat., c. 9; L. 76, 334), unum peccatum disponit ad aliud, et sic13 unum erit14 causa alterius. Sed morbo non potest sufficienter remedium adhiberi nisi cognita causa morbi. Cum ergo ad hoc fiat confessio, ut exposito15 morbo adhibeatur remedium, vide­ tur quod recidivans teneatur peccata præterita confiteri. 4. Præterea. Contingit aliquando16 post confessionem ante peractam poenitentiam recidivare. Constat autem quod post­ quam de recidivo poenitentiam egerit, tenetur pro peccatis prio­ ribus. satisfacere Ergo videtur quod saltem in hoc casu tenea­ tur peccata priora confiteri. 1. Ed. om. «et». — 2. Plures codices hunc articulum omittunt, alii addunt in ima pagina, κνπφω. — 3. Ed. om. « priora ». — 4. Ed. ad. « peccata ». — 5. Ed. ad. « simul ». — 6. Ed. « illa ». —7. Ed. « Item ». — 8. Ed. « quantitas peccatorum prius demissorum quæ ». — 9. Ed. « aliquis ». — 10. Ed. om. «prius». —11. F, « tenetur ». ■— 12. Ed. « etiam ». — 13. Ed. om. « disponit ad aliud et sic ». — 14. Ed. « est ». ■— 15. v « opposito », alii codices præter π qui expungit « ex op­ posito ». — 16. Ed. ad. « aliquem ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. IV --- 36 1090 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 69. — SED CONTRA est quod dicitur Nahum, I, 9 : « Non judicabit Deus bis in idipsum ». Ergo si1 aliquis semel2 in foro conscientiae3 judicatus est de aliquo peccato, non oportet quod iterum judicio se exponat4. 70. — Præterea. In Decretis dicitur d. 1, (de peen.) : « Non necesse est quod5 semel sacerdotibus confessi sumus, denuo con­ fiteamur ; sed lingua cordis, non carnis apud verum judicem ea confiteri debemus. » Ergo idem quod prius. 71. — RESPONSIO. Dicendum quod secundum illam opi­ nionem quæ ponit peccata dimissa redire sive quantum ad culpam, sive quantum ad reatum, necesse est dicere quod recidivans tenetur ad priora peccata iterum confitenda, cum eis ita6 subjaceat post recidivum sicut prius. 72. — Sed secundum aliam opinionem quæ dicit quod peccata dimissa non redeunt6 nisi quantum ad ingratitudinem duplex est opinio. 73. — Quidam enim dicunt quod si recidivans confiteatur eidem sacerdoti cui ante fuerat confessus, habenti plenam memoriam priorum peccatorum, non tenetur ei priora peccata repetere, nisi in generali, ut se de ingratitudine accuset, dummodo ante recidivum de prioribus peccatis satisfecerit. Sed si7 ante peractam poenitentiam recidivaret, teneretur ite­ rum priora peccata confiteri etiam in speciali, ut iterato satis­ factionis modum pro eis accipiat. Si autem8 alteri sacerdoti confiteatur, vel eidem jam priora peccata oblito, sive ante recidivum satisfecerit, sive non ; tenetur iterum9 omnia peccata in speciali confiteri, tum ut ingratitudinis quantitas innotescat sacerdoti ex consideratione peccatorum prius dimissorum, tum ut ipse cognoscat vultum pecoris sui : quod fieri non posset, nisi mores ejus præteritos cognosceret, utrum scilicet innocenter an10 injuste vixisset. 74. — Sed ista opinio non videtur rationalis. Ex quo enim priora peccata11 dimissa sunt, nec secundum se redeunt, est necesse quod12 iterum in judicium adducantur ; quia nec ea Deus in judicium adduceret, si aliquis13 [inconfessus14] more­ retur post recidivum, sed damnaretur solum pro peccato quo recidivavit. 75. — Et si etiam pro peccatis15 non satisfecisset plene16, non 1. Ed. « quando ». — 2. Ed. om. « semel ». — 3. Ed. « pœnitentiali ». — 4. Ed’ ad. « idem peccatum confitendo ». — 5. Ed. « ut quæ ». — 6. Ed. ad. « per recidi vum ». — 7. Ed. « Si enim ». — 8. Ed. « Sed si ». — 9. Ed. om. « iterum ». — 10. Ed. « aut ». — 11. Ed. ad. « simpliciter ». — 12. Ed. « ut ». — 13. Ed. «quis » — 14. Omnes codices « confessus ». — 15. Ed. ad. « prioribus ». — 16. Ed. om • plene ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO I, ART. IV 1091 videtur necessarium quod ea post recidivum confiteatur in speciali ; quia post1 recidivum reatus eorum non est mutatus’. Unde eadem satisfactio3 pro eis debetur quæ etiam4 prius. Unde pœnitens tenetur post recidivum poenitentiam sibi prius injunctam peragere, non autem aliam pro eis satisfactionem accipere. 76. — Similiter etiam non oportet ut denuo confiteatur, ut cognoscatur ingratitudinis quantitas. Sicut enim quantitas pec­ cati augetur per ingratitudinem de peccatis dimissis, sic5 etiam augetur per ingratitudinem de beneficiis acceptis. Unde pari ratione confitens omnia Dei beneficia sibi exhibita deberet6 exponere sacerdoti : quod nullus dicit. 77. — Similiter etiam non oportet quod7 sacerdoti confitea­ tur quis8 totum statum suum, ut cognoscat vultum pecoris sui, sed solum de quibus debet ab eo judicari. Alias oporteret innocentem sacerdoti cui confitetur exponere venialia9, omnes pronitates suas ad peccandum et totam conditionem suam : quod nullus dicit. 78. — Unde Aliquorum opinio est quod post recidivum non tenetur aliquis priora peccata confiteri nec in generali nec in speciali ; quia ingratitudo, ratione cujus peccata priora redire dicuntur, est quædam peccati circumstantia nec trahit ad10 aliud genus peccati. Hujusmodi autem circumstantiæ non sunt neces­ sario confitendæ, ut supra d. 16 (216-23) dictum est. 79. — Sed ex hac opinione videtur relinqui quod non possit plenarie recidivantis morbo remedium adhiberi. Multa enim expediunt ad spiritualem salutem recidivantis11, quæ non sunt innocenti necessaria, ut scilicet circa ea12 majorem cautelam adhibeat. 80. — Et ideo videtur distinguendum esse quod in confessione est aliquid confitendum13 dupliciter. Uno modo directe. Et sic exponitur14 illud cujus abolitio per confessionem quæritur. Et sic peccata dimissa recidivans nullo modo confiteri tenetur nec in generali nec in speciali, cuicumque confiteatur. 81. — Alio modo indirecte : sicut id15 sine quo non potest sciri debitus satisfaciendi modus. Cum enim contritio, secun­ dum quod est de necessitate salutis, [votum16] pœnitentiæ, con­ fessionis et satisfactionis debitæ includat, tenetur ille qui con­ fitetur sacerdoti exponere ea quibus sacerdos possit scire quæ 1. Ed. « per ». — 2. Ed. « immutatus ». — 3. Ed. ad. « nunc ». — 4. Ed « et ». — 5. Ed. « ita ». — 6. Ed. « teneretur ». — 7. Ed. « ut ». — 8. Ed. « aliquis ». — 9. Ed. « cui venialia confitetur, exponere ». — 10. Ed. « in ». — 11. Ed. « réci­ divant! ». — 12. Ed. « eum ». — 13. Ed. « exponendum ». — 14. Ed. « expon· dicitur ». — 15. Ed. « illud ». — 16. Codices om. « votum » 1092 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM satisfactio sit congrue injungenda : sicut confitens interdum sacerdoti confitetur se esse infirmum, ut ei jejunium non impo­ nat. Et per hunc modum recidivans tenetur peccata dimissa notificare quantum sufficit ad hoc quod sciatur quæ sit ei poeni­ tentia injungenda. Ut si ipse frequenter lapsum carnis passus est ex aliqua occasione, illa occasio præscindatur per satisfac­ tionem, et sic de aliis peccatis. Et ad hoc sufficere videtur con­ fessio dimissorum peccatorum in generali. 82. — Tamen quandoque ad aliqua1 specialia oportet des­ cendere, secundum quod confitens viderit opportunum ; non enim potest in his aliqua mensura præfîgi. 83. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ingratitudo secun­ dum quod hic accipitur, non est peccatum, sed circumstantia peccati2, nec est circumsatntia addens novam speciem peccati, cum3 quilibet peccans ingratitudinem incurrat, saltem de bene­ ficiis a Deo acceptis. 84. — Ad secundum dicendum quod quantitas culpæ quæ est ex specie peccati, debet innotescere sacerdoti per confessionem ; non tamen hoc4 oportet de quantitate quæ est ex circumstan­ tiis quibuscumque, ut supra d. 16 (218) dictum est. 85. —■ Ad tertium dicendum quod auctoritas Gregorii non est ad propositum. Gregorius enim loquitur de peccatis quæ per pœnitentiam non delentur ; » illa enim suo pondere mox ad aliud trahunt ». 86. — Et præterea. Non est necessarium omnes occasiones peccati confiteri, sed solum illas sine quarum abscissione non potest sufficiens peccato remedium adhiberi5. 87. — Ad quartum dicendum quod etiam in illo casu non tenetur iterum6 peccata prius dimissa confiteri ; sed sufficit sibi facere7 prius injunctam satisfactionem, ut dictum est (75). QUÆSTIO II Deinde quæritur de eo quod est res et sacramentum in pænitentia. Et circa hoc quæruntur tria Primo, quid sit ibi res et quid sacramentum. Secundo, de unitate hujus sacramenti. Tertio, de institutione ipsius. . 1. Ed. « alia ». — 2. Ed. ad. « ut dictum est ». — 3. Ed. om. « peccati » et habent « dum ». — 4. Ed. om. « hoc ». — 5. Ed. « sine quarum abscissione suffi­ ciens remedium adhiberi non potest». — 6. Ed. om. « iterum ». — 7. Ed. «explere ». 1093 DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO II, ART. I ARTICULUS I [I] [III, q. 65, a. 1 ; q. 84, a. 1.] 88. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod EXTERIOR PŒNITENTIA NON SIT SACRAMENTALE SIGNUM. 1. Signum enim sacramentale, secundum Hugonem (lib. I De sacramentis, p. 9, c. 2; L. 176, 317), est materiale elementum. Sed poenitentia exterior non est elementum, sed actus. Ergo non est sacramentale signum. 2. Præterea. Signa sacramentalia novæ legis aliquo modo sunt causa gratiæ. Si ergo exterior pænitentia est signum sacramentale, erit gratiæ causa ; et sic gratia erit ex actibus nostris quod est hæresis Pelagiana. 3. Præterea. Omne sacramentale signum est verbo vitæ sanctificatum. Sed exteriori pœnitentiæ non adhibetur aliqua forma verborum ad sanctificationem ejus. Ergo non est sacramentale signum. 89. SED CONTRA. In quolibet sacramento oportet esse aliquod signum. Sed signum est aliquid sensibus apparens. Cum ergo in pœnitentiæ sacramento nihil appareat extra nisi exterior pænitentia, videtur quod ipsa sit sacramentale signum. [II] [III, q. 84, a. 1, ad 3.] 90. — ULTERIUS. Videtur quod interior pœnitentia NON SIT RES HUJUS SACRAMENTI. 1. Quia res sacramenti nunquam est causa sacramentalis signi, sed e converso quandoque. Sed pœnitentia interior est causa exterioris. Ergo non est res ejus. 2. Præterea. Exterior pœnitentia significat interiorem natu­ raliter. Sed res sacramenti significatur1 per sacramentum ex institutione, ut ex definitione Hugonis (loc. cit)., patet. Ergo pœnitentia interior non est res exterioris. 3. Præterea. Pœnitentia interior videtur esse idem quod contritio. Sed contritio non est res hujus sacramenti, cum sit pars2 sacramenti. Ergo interior pœnitentia non est res hujus sacramenti. 91. — SED CONTRA. Baptismus interior est res exterioris. Ergo eadem ratione et pœnitentia interior exterioris. 1. Ed. « signatur ». — 2. Ed. ad. «■ hujus ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1094 92. — Præterea. Illud quod immediate causât effectum sacra­ menti, est res exterioris sacramenti, sicut patet de charactere. Sed pœnitentia interior est quæ immediate causât remissionem peccatorum, quæ est ultima res hujus sacramenti. Ergo, etc. [Ill] [III, q. 84, a. 1, ad 3.] 93. — ULTERIUS. Videtur quod NON SIT RES HUJUS remissio peccatorum SACRAMENTI. 1. Quia ad idem se extendit efficacia sacramenti, et ministe­ rium dispensatoris ipsius. Sed ministerium sacerdotis non se extendit ad remissionem culpæ ut supra d. 18 (81) Magister dixit. Ergo remissio culpæ non est res hujus sacramenti. 2. Præterea. In quolibet sacramento signa exteriora habent aliquam similitudinem cum re sacramenti. Sed confessio et1 satisfactio et contritio non videntur habere aliquam similitu­ dinem cum remissione peccatorum. Ergo non est res in hoc sacramento. 3. Præterea. In baptismo res sacramenti non semper præcedit sacramentum, etsi aliquando præcedat. Sed remissio pecca­ torum semper præcedit sacramentum pœnitentiæ, ad minus quantum ad aliquas sui partes ; quia satisfactio non potest esse nisi existentis in gratia, cum jam peccata remissa sunt ; « a mortuo etiam perit confessio », ut dicitur Eccli., xvn, 26. Ergo remissio peccatorum non est res ultima istius sacramenti. 94. — SED CONTRA. Pœnitentia dicitur secunda tabula post naufragium, sicut baptismus prima. Sed baptismi res ultima est remissio peccatorum. Ergo et pœnitentiæ. 95. — Præterea. Curatio morbi illius est res in sacramento ad quod curandum institutum est. Sed pœnitentia est instituta ad curandum morbum actualis peccati. Ergo remissio ejus est res hujus sacramenti. 96. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in quolibet sacramento fit quædam promotio vel motus suscipientis ad aliquam sanctitatem. 97. — In motibus autem corporalibus quandoque illud quod movetur non cooperatur ad motum nisi recipiendo impressio­ nem agentis tantum : sicut contingit in generatione qua aliquid acquirit primam perfectionem sui esse, quæ est etiam primum principium activum in ipso. Et similiter etiam quando acquirit aliquam2 perfectionem superadditam quæ limites suæ formæ 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « aliam ». DISTINCTIO XXII, OUÆSTIO II, ART. I 1095 excedit, sicut cum paries depingitur vel cum aer illuminatur. 98. — Quandoque autem perfectio prius suscepta est suffi­ ciens1 principium illius motus. Et tunc operatur motum illum : sicut patet in motu locali naturali et in sanatione quæ fit virtute naturæ tantum. 99. — Quandoque autem perfectio habita non sufficit ad ope­ randum effectum, sed cooperatur agenti exteriori : sicut patet cum ars naturam adjuvat. Et secundum hos tres modos etiam est motus ad sanctitatem. 100. — Unde in baptismo qui est spiritualis vitæ regeneratio, tota sanctificatio ex exteriori est. Nec suscipiens sacramentum se habet active ad illam sanctificationem, sed ut recipiens tantum. Unde signum sacramentale ibi est materia exterius apposita, non autem aliquis actus ex parte baptizati. 101. — Et similiter est in confirmatione, eucharistia et extrema unctione et ordine quæ ordinantur ad aliquam sanctitatem superadditam primæ sanctitati in baptismo susceptæ. Unde etiam conservata gratia baptismali illa locum haberent. 102. — Sed in promotione ad sanctitatem per viam merendi sufficit principium quod intus habetur, scilicet gratia. Et ideo sine aliquo exteriori adjuncto ad hanc promotionem habens gratiam per actus suos pertingit, quia in eo spiritualis vita est integra. 103. — Sed in eo qui post baptismum mortaliter peccat, spiri­ tualis vitæ firmitas tollitur, quia gratia et caritas tolluntur ; sed tamen adhuc spiritualis vita manet in radice sui, scilicet in fidei sacramento : sicut in eo qui infirmatur perniciose, adhuc manet radix vitæ in corde. Et ideo ad reparationem pristinæ integritatis in baptismo susceptæ homo cooperari potest per id quod adhuc retinet. 104. — Nec tamen sufficit, nisi exterius adjuvetur; propter2 quod vita spiritualis non est integra. Et ideo in sacramento pœnitentiæ quod ad prædictam reparationem ordinatur, sacramentale signum non est aliqua materia exterius apposita, sed exteriores actus quibus homo ad salutem suam cooperatur. Et complementum reparationis ab exlrinseco significatur per abso­ lutionem sacerdotis : sicut materia in aliis sacramentis per ministri sanctificationem efficaciam sacramentalem recipit. Et ideo exterior pœnitentia est sacramentale signum in sacramento pœnitentiæ. 105. — AD PRIMUM ergo dicendum quod elementum large sumitur pro quolibet sensibili. Exterior autem pœnitentia con­ sistit in actibus qui sentiri possunt. 1. Ed. « perficiens ». — 2. Ed. « propterea ». L 1096 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 106. — Ad secundum dicendum quod materia quæ est in aliis sacramentis signum sacramentale, in quantum ab exteriori datur, repræsentat exterius agens in sanctificatione. Et ideo aliquo modo competit ut gratiam causet, sicut in 1 d.1 (23) dic­ tum est. Sed pœnitentia exterior quæ est signum sacramentale in hoc sacramento, repræsentat cooperationem recipientis, et non influentiam quæ est ex parte agentis extrinseci. EI ideo non competit ei quod gratiam aliquo modo causet. 107. — Ad tertium dicendum quod sacramentalibus signis in aliis sacramentis adhibetur forma verborum ad eorum sancti­ ficationem, quia gratiam continent et causant. Sed exterior pœnitentia est signum gratiam causans. Et ideo non oportet quod sanctificetur per aliquam formam verborum ; sed verba quæ a sacerdote absolvente proferuntur immediate feruntur ad eum qui se subjicit sacramento. Unde ipse sanctificatur virtute absolutionis et gratiam suscipit. Non autem sanctificatur ejus confessio, ut ex ea gratiam accipiat, sicut erat in baptismo de sanctificatione aquæ. 108. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod res sacramenti cujuslibet suo sacramento cujus dicitur res pro­ portionatur. Exterior autem pœnitentia quæ est sacramentum tantum in pœnitentia, est sacramentum ut signum tantum ex parte actus pœnitentis, sed ut signum et causa simul, si conjun­ gatur actus pœnitentis cum actu ministri. 109. — Et ideo interior pœnitentia est res exterioris pœniten­ tiæ ; sed ut significata tantum per actus pœnitentis ; ut signifi­ cata autem et causata per actus eosdem, adjuncta absolutione ministri, per quam aliquo modo homo ad gratiam disponitur : sicut etiam in sacramento eucharistiæ corpus Christi verum est res significata tantum per species panis et vini, sed causata per verba ministri. Et illa duo simul conjuncta sunt signum et causa. 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pœnitentia interior potest considerari dupliciter. Uno modo prout esi quidam actus virtutis. Et sic interior pœni­ tentia est omnino causa exterioris : sicut etiam in aliis virtutibus actus interiores sunt causæ exteriorum. 111. — Alio modo prout est actus operans ad sanationem pec­ cati. Et sic pertinet ad pœnitentiæ sacramentum. Et ita interior pœnitentia non est causa exterioris, sed effectus vel signatum ipsius. Non enim habet efficaciam operandi contra morbum pec­ cati, nisi ex suppositione propositi exterioris pœnitentiæ et abso 1. Ed. om. « in 1 d. ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO II, ART. I 1097 lationis desiderio; quamvis pœnitentia interior contra mor­ bum peccati operans præcedat tempore exteriorem poeniten­ tiam : sicut justificatio a peccato interdum præcedit sacramentum baptismi propter ipsius propositum. 112. — Ad secundum dicendum quod quamvis pœnilentia interior; ut est actus quidam virtutis, naturaliter significetur per exteriorem, tamen inquantum est sanativus morbi, sic ex institutione habet per hæc signa significari et causari. 113. — Ad tertium dicendum quod 1res paries pœnitentiæ sunt et in pœnitentia exteriori et in interiori ; quia confessio et satisfactio quæ videntur tantum ad exteriorem pœnitentiam pertinere, inveniuntur in interiori pœnitentia quantum ad propo­ situm et præmeditationem eorum. Et etiam contritio quæ videtur tantum interioris pœnitentiæ esse, invenitur in pœnitentia exte­ riori secundum quædam signa quibus sensibiliter manifestatur vel aliis vel saltem ipsi pœnitenti qui dolorem sensibilem percipit in seipso. 114. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod res sacramenti alicujus ultima est non tantum quam efficit actualiter dispensatum, sed etiam quam efficit in proposito existens ; sicut patet de baptismo in adultis. Et ideo cum pœnitentia in proposito existens sacramentum efficiat remissionem peccato­ rum non solum quoad pœnam, sed etiam quoad culpam ; remissio peccatorum utroque modo est res ipsius pœnitentiæ sacramenti : quæ aliquando tempore præcedit sacramentum exterius, ali­ quando autem in1 ipso sacramento efficitur ; quia quando ali­ quis accedit ad confessionem attritus, non plene contritus, si obicem non ponat, in ipsa confessione et absolutione sibi gratia et remissio peccatorum datur. Unde dicit Glossa super illud ps. (xcv, 6) : « Confessio el pul­ chritudo in conspectu ejus : « Si amas pulchritudinem, confitere, ut sis pulcher » id est justus. 115. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etiam potestas clavium aliquo modo se extendit ad remissionem culpæ, secun­ dum quod est in proposito, ut supra d. 182 (79) dictum est. 116. — Ad secundum dicendum quod remissio peccatorum habet aliquam similitudinem cum his quæ in pœnitentia agun­ tur ; quia gratiæ infusio quæ remissionem peccati causât, signi­ ficatur per absolutionem sacerdotis ; præparalio ad gratiam quantum ad motum liberi arbitrii in peccatum, per contritio­ nem ; quantum vero ad motum liberi arbitrii in Deum, per con­ fessionem, per quam Deo se committit sanandum ; sed curatio 1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. om. < d. 18 ». 1098 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM reliquiarum peccali per satisfactionem et significatur et efficitur. 117. — Ad tertium dicendum quod aliquando remissio pecca­ torum in ipsa confessione et absolutione fit, ut dictum est (114). Et tunc non præcedit res sacramentum. ARTICULUS II [I] 118. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur PŒNITENTIA NON quod SIT UNUM SACRAMENTUM. 1. Sacramentum enim est in genere signi. Sed sunt plura signa in pœnitentia, scilicet confessio et satisfactio. Ergo plura sacra­ menta. 2. Præterea. Diversorum agentium diversi sunt actus. Sed ad confessionem concurrit actus pcenitentis qui conteritur et confitetur et satisfacit, et actus sacerdotis qui absolvit. Cum ergo pœnitentia in actu consistat, videtur quod non sit unum, sed multa. 3. Præterea. Genus non prædicatur in singulari de suis pluri­ bus speciebus, sed in plurali. Sed supra d. 161 (7) sunt assignat» tres species pœnitentiæ : scilicet pœnitentia ante baptismum et pœnitentia post baptismum de venialibus et pœnitentia de mortalibus. Ergo prædictæ species pœnitentiæ sunt plura et non unum sacramentum. 119. — SED CONTRA. Sacramenta sunt tantum septem. Sed si pœnitentia esset plura sacramenta, essent plura sacramenta quam septem. Ergo est unum tantum sacramentum. 120. — Præterea. Ex unitate effectus colligitur unitas causæ. Sed pœnitentia ordinatur ad unum effectum : scilicet remissio­ nem peccati actualis. Ergo est unum tantum sacramentum.[II] [II] 121. — ULTERIUS. Videtur MAGIS CONSISTAT IN HIS QUÆ QUOD GERUNTUR HOC A SACRAMENTUM SACERDOTE QUAM IN HIS QUÆ GERUNTUR A PŒNITENTE. 1. Quia sacramentum a sacrando dicitur, ut supra dictum est (d. 1, 21). Sed consecrare sacerdotis est, qui ex hoc sacerdos dicitur quod sacra dat. Ergo hoc sacramentum magis consistit in absolutione sacerdotis quam in actu pcenitentis. 2. Præterea. Quicumque accedit ad sacramentum dicitur sacramentum suscipere. Sed pœnitens non dicitur suscipere 1. Ed. om. « d. 16 ». 1099 DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO II, ART. II confessionem, sed absolutionem. Ergo magis consistit sacramen­ tum in absolutione1 quam in confessione. 122. — 3. SED CONTRA. Totum est congregatio partium. Sed partes pœnitentiæ sunt accepta ex parte pcenitentis : scilicet contritio, confessio et satisfactio. Ergo sacramentum pœniten­ tiæ magis consistit in actu pcenitentis quam in sacerdotis abso­ lutione. [III] [III, q. 84, a. 3 ; de forma absol.} 123. — ULTERIUS. Videtur quod ABSOLVENTIS , , ; ? i· I f $· I || J ? DEBEANT ESSE PER MODUM verba sacerdotis DEPRECATIONIS. 1. Quia Leo Papa dicit (Epist. 108 ad Theodorum Foroliviensem Episcopum ; L. 54, 1011) quod « indulgentia Dei nisi suppli­ cationibus sacerdotum nequit obtineri. » Et loquitur de absolu­ tione per sacerdotes facta. Ergo absolutio debet fieri per modum deprecationis. 2. Præterea. Solus Deus remittit peccata. Sed pœnitentia est ad remissionem peccatorum ordinata. Ergo absolutio ex qua pœnitentia efficaciam habet, debet fieri per modum orationis ad Deum. 124. — SED CONTRA est, quia2 pœnitentia habet certum effectum, sicut et alia sacramenta. Sed propter certitudinem effectus in aliis sacramentis utimur verbis indicativis. Ergo et3 similiter debet esse in pœnitentia. 125. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod quando aliquis effectus procedit ex multis causis simul aggregatis, tunc nulla earum est causa per se, sed omnes sunt una causa, sicut patet de trahentibus navem. Unde cum effectus pœnitentiæ non sequatur nisi aliquo modo existentibus omnibus quæ ad pœnitentiam requiruntur, omnia illa habent rationem unius causæ respectu illius effectus. Et quia sacra­ menta efficiunt significando, ideo omnia etiam habent rationem unius signi, dum unumquodque incomplete significat illum effectum. Et propter hoc omnia sunt unum sacramentum. 126. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non repræsentalur sufficienter effectus pœnitentiæ per quodlibet illorum plurium, sed per omnia simul. Et ideo omnia sunt unum signum. 127. — Ad secundum dicendum quod actus pcenitentis, ut dictum est (104), sunt materia hujus sacramenti, sicut mate­ riale elementum in aliis. Unde sicut ex materia et forma in aliis 1. Ed. « absolutionem ». — 2. Ed. « quod ». — 3. Ed. om. « et ». 1100 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM sacramentis efficitur unum sacramentum ; ita hic ex actu pœnitentis et absolutione sacerdotis. 128. — Ad tertium dicendum quod pœnitentia ante baptis­ mum non est sacramentum. De mortalibus autem et venialibus pœnitentia post baptismum est sacramentum, non duo, sed unum ; quia principaliter ordinantur hoc sacramentum ad mortale, et per consequens ad veniale. 129. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in sacramentis in quibus est materia et forma, significatio est ex parte materiæ principaliter, sed efficacia ex parte formæ. Et ideo cum actus pœnitentis in hoc sacramento sint sicut materia, et absolutio sacerdotis sicut forma, principaliter hoc sacramentum quantum ad rationem significandi consistit in actu pœnitentis ; sed quantum ad efficaciam, in absolutione sacerdotis. Et per hoc patet solutio AD PRIMUM. 130. — Ad secundum dicendum quod illud quod est materia in aliis sacramentis, est elementum exterius exhibitum. Hic autem quod est loco materiæ et signi, est actus ex interiori procedens Et ideo non est simile quantum ad susceptionem in hoc sacramento et in aliis. 131. — Ad tertium dicendum quod in baptismo multiplicatio non fit ex parte formæ, sed ex parte materialis in baptismo, sci­ licet immersionis. Et ita etiam partes pœnitentiæ assignantur ex parle pœnitentis magis quam ex parte absolventis. Et sicut prolatio formæ non dividitur contra tres immersiones, ita abso­ lutio sacerdotis non ponitur pars contra tres alias pœnitentiæ partes. 132. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quæ­ dam sacramenta sunt, in quibus ex administratione sacramenti semper consequitur aliquis effectus in suscipiente, nec impeditur propter indispositionem voluntatis suscipientis : sicut est in omnibus sacramentis quæ imprimunt characterem. Et ideo in illis verba propter certitudinem exprimunt præsentialiter effec­ tum sacramenti : vel per modum indicativum, sicut in baptismo et confirmatione ; vel per modum imperativum, sicut in ordine. 133. — In pœnitentia autem impeditur omnis effectus abso­ lutionis per indispositionem voluntatis. Et tamen ipsa absolutio, quantum est de se, sufficienter et certitudinaliter inducit effec­ tum suum, nisi sit aliquod impedimentum. Et ideo absolutio per modum indicativum fit, sed præmittitur deprecatio, scilicet « Misereatur », ut effectus absolutionis non impediatur. Tamen non est de esse sacramenti, sed de bene esse ipsius. Et per hoc patet solutio ad objecta. 1101 DISTINCTIO XXII, OUÆSTIO II, ART. Ill ARTICULUS III [I] [III, q. 84, a. 7.] 134. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur SACRAMENTUM PŒNITENTIÆ NON HABEAT quod INSTITUTIONEM. 1. Quia illud quod est de jure naturali, non indiget institu­ tione. Sed de dictamine juris naturalis est quod homo pœniteat de malefactis. Ergo non debet habere institutionem, 2. Præterea. Pcenitentia eadem est quæ est sacramentum et virtus. Sed pœnitentiæ virtus non habet institutionem, sicut nec aliæ virtutes. Ergo nec pœnitentiæ sacramentum. 135. — SED CONTRA est quod institutio ponitur in defini­ tione sacramenti ab Hugone data, ut supra 1 d. (20), patuit. [II] 136. — ULTERIUS. Videtur quod ante hoc sacramentum institutum. Christum fuerit 1. Pœna enim gehennalis præparata est peccatoribus ante peccatum, ut patet per hoc quod dicitur Is., xxx, 33 : « Praepa­ rata est ab heri Trophelh » : id est, ab initio præparata est pœna prædicta impiis. Sed Deus est pronior ad miserendum quam ad puniendum. Ergo etiam ante peccatum præparatum est reme­ dium contra peccatum, quod est pœnitentia. Et sic ante Chris­ tum pœnitentia est instituta. 2. Præterea. Dominus sacramentum eucharistiæ instituit con­ ficiendo. Ergo pœnitentiæ sacramentum similiter instituit pœnam imponendo. Sed statim post peccatum in lege naturæ pœnam peccato imposuit, ut patet Gen., m. Ergo in lege naturæ ante Christi adventum sacramentum pœnitentiæ fuit institutum. 3. Præterea. Partes pœnitentiæ sacramenti sunt contritio1, confessio et satisfactio. Sed ante Christum, tempore legis Moysi, præcipitur contritio ; Joel., ii, 13 : « Scindite corda vestra », et confessio, Prov., xxvm, 13 : « Qui abscondit scelera sua, non dirigetur ; qui confessus fuerit, et reliquerit ea, miseri­ cordiam consequetur » ; et satisfactio Lev., iv et v, ubi præci­ pitur quid pro quolibet peccato offerendum sit. Ergo pœni­ tentiæ sacramentum institutum fuit ante Christi adventum. 137. — SED CONTRA. Pœnitentia est sacramentum perfec­ tionis ; quia per eam consequimur remissionem peccatorum. 1. Ed. ad. « et ». SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 1102 Sed ante Christi adventum non erant aliqua sacramenta per­ fectionis ; quia « neminem ad perfectum adduxit lex » ; Hebr., vu, 19. Ergo pœnitentiæ sacramentum non fuit ante adventum Christi institutum. 138. — Praeterea. Sacramentum pœnitentiæ efficaciam habet ex clavibus Ecclesiæ. Sed claves non fuerunt ante Christi adven­ tum. Ergo nec pœnitentiæ sacramentum. [III] 139. — ULTERIUS. Videtur NOVA LEGE POST CHRISTI quod non sit institutum in ADVENTUM. 1. Quia lex nova est lex remissionis et gratiæ. Sed pœnitentia est sacramentum punitionis ; quia est vindicta quædam, ut Augustinus (De ver. et fats, pœnit. c. 8; n. 22; L. 40, 1120) dicit. Ergo non debuit in1 nova lege institui. 2. Præterea. Institutio sacramentorum cum pertineat ad potestatem excellentiæ, soli Christo competit. Sed Christus non legitur instituisse hoc sacramentum. Non enim potest dici quod instituerit ubi dicit Mat., iii, 2 : « Pœnitentiam agite » ; quia eadem ratione Joannes instituisset, qui prius hoc prædicavit. Et etiam nondum erant claves Ecclesiæ quæ efficaciam sacra­ mento isti præbent. Nec iterum potest dici quod instituerit quando misit leprosos ad sacerdotes ; quia dispensatio hujus sacramenti non pertinet ad sacerdotes legales, ad quos leprosi missi fuerunt. Ergo hoc sacramentum non est in nova lege institutum. 3. Præterea. Sacramento eucharistiæ quod Christus instituit, ipse etiam est usus. Sed nunquam legitur usus hoc sacramento, quia2 Joan., vili, peccatum adulteræ remisit sine hoc sacramento, quia pœnam satisfactoriam non injunxit. Ergo ipse non insti­ tuit. 140. — SED CONTRA. Pœnitentia est sacramentum novæ legis. Sed sacramenta alicujus legis in illa lege habent institu­ tionem. Ergo in nova lege est institutum. 141. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod sacramentum pœnitentiæ consistit in determinato modo agendi pœnitentiam : qui quidem modus non est similiter apud omnes, nec in omni tempore. Et ideo obligatio ad illum modum est ex aliqua institutione. Et propter hoc, sacramentum pœnitentiæ institutionem habet. 142. — AD PRIMUM ergo dicendum quod lex naturalis 1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. « qui ». DISTINCTIO XXII, QUÆSTIO II, ART. Ill 1103 dictat homini quod sit poenitendum ; sed modus talis pœnilentiam agendi qui observatur in sacramento pœnitentiæ, non est ex legis naturalis dictamine, sed ex institutione. 143. — Ad secundum dicendum quod pœnitentia est virtus quantum ad hoc quod est de dictamine legis naturalis. Et ideo non habet institutionem inquantum est virtus, sed quantum ad modum determinatum ex quo habet quod sit sacramentum. Et utrumque in una pœnitentia invenitur. Et ideo eadem pœni­ tentia est sacramentum et virtus, et quantum ad aliquid de jure naturali, et quantum ad aliquid ex institutione. 144. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quando variatur aliquid quod est de essentia rei, non est eadem res numero. Unde cum determinatus modus qui in Ecclesia a pœnitentibus observatur, sit de essentia hujus sacramenti, hoc sacramentum non fuit antequam iste modus poenitendi esset. 145. — Et quia iste modus non fuit ante Christi adventum, ideo nec sacramentum pœnitentiæ antea fuisse debet dici ; quamvis esset aliquid simile etiam ante Christi adventum, et aliquis modus pœnitentiam agendi. 146. — Sed1 in lege2 Moysi erat determinatus modus ; sed alius quam modo sit ; sed3 tempore legis naturæ non erat aliquis modus determinatus, sed quilibet, secundum quod sibi veniebat in cor, modum poenitendi sibi determinabat ; quia sacramenta omnia illius temporis voto celebrabantur, secundum Hucor nem (lib. I. De sacramentis, p. 11, c. 3 ; L. 176, 343). Et sic pœnitentia est sacramentum et veteris legis et novæi et legis naturæ. 147. — Et inquantum est sacramentum novæ legis, non fuit ante Christi adventum institutum. Inquantum fuit sacramen­ tum5 legis naturæ, non fuit determinate institutum, sed admo­ nitus fuit homo ut sibi determinaret aliquem poenitendi modum : quæ quidem admonitio esse non debuit ante culpam, post quam magis medicinæ necessitas cognoscitur. 148. — Et sic pœnitentia, etsi non inquantum est sacramen­ tum novæ legis, tamen aliquo modo fuit instituta ante Christi adventum ; sed nullo modo ante peccatum. 149. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sacramentum etiam pœnitentiæ præparalum erat in Dei prævisione ante pec­ catum, sed non institutione : sicut et pœna inferni non erat ordinata ad hominis pœnam ante peccatum, sed ad pœnam dæmonis qui jam peccaverat, erat etiam actu ordinata. 1. Ed. « Et ». — 2. Ed. pore autem ». —- 4. Ed. ad. ad. « quidem ». — 3. Ed. om. e sed », et habent « tem­ « legis ». — 5. Ed. om. * lacramentum ». 1104 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 150. — Ad secundum dicendum quod illa impositio pœnæ non fuit pœnitentiæ sacramenti, sed magis actus vindicatiuæ justitiæ, cum ad pœnitentiam admonuit, ubi dixit : « Adam ubi es ? » Ubi secundum Glossam inducitur ad recognitionem pec­ cati. 151. — Ad tertium dicendum quod in lege Moysi erat aliqua confessio ; quia in generali profitebatur peccatum suum obla­ tionem in lege faciens pro peccato statutam, non autem in spe­ ciali, sciut est in nova lege. Nec iterum fiebat sacerdoti habenti claves, quæ confessio est sacramentalis. Nec satisfactio erat secundum arbitrium talis sacerdotis. Nec contritio cum propo­ sito talis confessionis et satisfactionis. Et ideo aliqua pœnilentia erat tunc, sed non quæ nunc est sacramentum. 152. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod pœni­ tentia1 in diversis locis est a Domino2 instituta quantum ad diversa. Quantum enim ad utilitatem est instituta Mat., iii, 2, ubi dixit3 : « Pœnitentiam agite ». Unde sequitur : « Appro­ pinquabit enim, etc. » Sed quantum ad necessitatem, ubi dixit Luc., xin, 5 : « Nisi pœnitentiam egeritis, omnes simul peri­ bitis ». Sed quantum ad potestatem clavium Mat., xvi, 19, ubi dixit Petro : « Quodcumque ligaveris etc. » et Joan., xx, 23, ubi dixit omnibus : « Quorum remiseritis peccata, etc. » Sed postea Jacobus expressit aliquid de pœnitentiæ modo, Jacobi, v, 16, ubi dixit : « Confitemini alterutrum peccata vestra ». 153. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pœna quæ assu­ mitur in pœnitentia est quasi nihil respectu pœnæ quæ remit­ titur4. Et ideo pœnitentia est magis remissionis sacramentum quam punitionis. 154. —· Ad secundum dicendum quod Dominus primo5 insti­ tuit Mat., iii, 2, pœnitentiæ sacramentum, ut dictum est (152), cum dixit : « Pœnitentiam agite ». Non est enim idem pœnitere et pœnitentiam agere ; quia agere pœnitentiam est exterius pœni­ tentiam interiorem demonstrare. Nec Joannes instituit, quamvis similiter prædicasset ; quia Joannes prædicavit ut præco Regis, Christus ut Rex et legifer noster, cujus erat sermo potestatem habens, ut dicitur Mat., vii, 26. Sed ubi ad sacerdotes remisit, non instituit, sed præfiguravit sacramentum pœnitentiæ. 155. — Ad tertium dicendum quod Christus nullo sacra­ mento usus est, nisi sibi assumendo ut exemplum aliis daret. Unde etiam ipse non baptizabat, sed discipuli ejus, ut dicitur Joan., iv, 2. Et ideo quia pœnitentiæ usus quantum ad ipsum 1. Ed. < pœnitontiæ». ■— 2. Ed. « Deo ». —■ 3. Ed. < dicit ». — 4. Ed. α dimit­ titur ». — 5. Ed. « prius ». DIXSTINCTIO XII, EXPOSITIO TEXTUS \ 1105 non competebat ei qui peccatum non fecit, ideo nec quantum ad alios eo usus est ; sed sicut sacramentorum. Dominus effec­ tum sacramenti sine sacramentalibus praebebat. EXPOSITIO TEXTUS 156. — « Revocabit sententiam, etc. » (3a) Hoc intelligendum est quantum ad ultimum misericordiae effectum, qui est vita æterna. 157. — « Sed originalia », (3b) pluraliter dicit propter hoc quod ad diversa peccata actualia inclinat, ut in II lib. d. 331 (q. 1, a. 3, ad 1.), dictum est. 158. — « Sed non2 satisfecit digne et sufficienter. » (5) Verum est, si intelligatur de sufficientia respectu consecutionis gloriæ ; alias falsum est. Et procedit hic secundum errorem qui in 14 d.3 (183-6) improbatus est, ut scilicet a pœnitentia non cadat aliquis, si vera sit. 159. — « Et ita reus constituitur. » (6) Li « ita » non dicit æquaitatem, sed similitudinem. EXPLICIT VOLUMEN QUARTUM. 1. Ed. om. « d. 33 ». — 2. Ed. « ut ». — 3. Ed. om. « iu 14 d. ». INDEX EORUM QUÆ IN PRIMA PARTE QUARTI LIBRI CONTINENTUR 1 Prologus Sancti Thomæ et Divisio Textus.............. DISTINCTIO I De Sacramentis in communi 5 5 6 6 6 7 7 7 CO 00 00 De Sacramentis et signis sacramentalibus............................ Quid sit sacramentum ................................................ De causa institutionissacramentorum................................ In quibus consistat et conficiatur sacramentum................ De differentia sacramentorumveterum et novorum......... De circumcisione................................................................ De viris qui fuerunt ante circumcisionem et de feminis quæ fuerunt ante et post........................................... De institutione et causa circumcisionis.............................. Quare die octava et petrino cultro..................................... Quare per baptismum mutata sit circumcisio..................... De parvulis defunctis ante diem octavam........................ Quæstio I DE DIFFERENTIA INTER SACRAMENTA VETERIS ET NOVÆ LEGIS 9 I. Quid sit sacramentum................................................... 1. An convenienter definiatur sacramentum per hoc quod dicitur : « Sacramentum est sacræ rei signum ». 2. An bene definiatur signum cum dicitur : « Signum est res præter speciem quam ingerit etc. ».................. 3. An hæc definitio bene detur : « Sacramentum est invisibilis gratiae visibilis forma ; ut imaginem gerat et causa existai »............................................. 4. An definitio quam ponit Augustinus sit compe­ tens, sicilicet : « Sacramentum est in quo sub 9 9 9 10 1108 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM legumento rerum visibilium divina virtus secretius operatur salutem »................................................. 5. An definitio Hugonis de Sancto Victore sit compe­ tens.............................................................. 11 II. De necessitate sacramentorum........................................... 1. An sacramentis humanum genus etiam post lapsum indigeat.............................................................. 2. An etiam ante peccatum homo eis indiguisset......... 3. An in statu legis naturæ sacramenta fuerint neces­ saria .................................................................... 4. An debuerint supra illa sacramenta legis naturæ alia superaddi in lege Moysi................................ 5. An in lege nova debuerint aliqua sacramenta rema­ nere ................................................................... III. Ex quibus consistat sacramentum.................................. 1. Utrum sacramenta consistant in verbis et rebus . . IV. De efficacia sacramentorum novæ legis........................... 1. An sacramenta novæ legis sint causa gratiæ............ 2. An in sacramentis sit aliqua virtus specialis ad gratiam inducendam........................................... 3. An hæc virtus sit in sacramentis a passione Christi. 4. An sacramenta novæ legis contineant gratiam......... 5. An gratia quæ est in sacramentis differat ab illa quæ est in virtutibus et donis.............................. V. De efficacia sacramentorum veteris legis ...................... 1. An sacramenta veteris legis gratiam conferebant ... 2. An eorum usus erat meritorius.............................. 3. An purgabant ab immunditiis carnis....................... 10 16 16 17 18 19 19 24 24 26 26 27 29 29 30 39 39 40 40 Expositio Primæ Partis Textus 44 Divisio Secundæ Partis Textus 45 Quæstio II DE CIRCUMCISIONE L De necessitate circumcisionis ......................................... 1. An fuerit necessarium circumcisionem dari............. 2. An debuerit dari ante legem scriptam..................... 3. An debuerit differri usque ad tempus Abrahæ.......... II. Quibus competeret............................................................. 1. An omnibus populis circumcisio dari debueri......... 2. An debuit hoc remedium etiam mulieribus commu­ niter dari............................................................ 3. An Christo circumcidi competebat......................... III. De his quæ ad circumcisionem requirebantur.............. 1. An octavus dies requireretur ad circumcisionem. ... 45 45 45 46 46 48 48 49 49 52 52 INDEX 2. An determinatio membri fuerit de necessitate cir­ cumcisionis................................ 3. An cultellus lapideus sit de necessitate circumci­ sionis .................................................................. IV. De efficacia circumcisionis......... . ................................ 1. An circumcisiocharacterem imprimebat in anima.. 2. An circumcisio a peccato purgaret......................... 3. An circumcisio gratiam conferret........................... V. De mutatione circumcisionis ......................................... 1. An circumcisio cessare debuerit............................ 2. An et alia legalia cessare debuerint....................... 3. An tempore gratiæ poterant sine peccato observari. 4. An usque modo teneamur aliqua legalia observare. VI. De remedio quod circumcisionem præeessit................. 1. An ante circumcisionem valebat ad remissionem originalis peccati pro parvulis sola fides.............. 2. An fides suffecerit sine aliquo exteriori signo........... 3. An in adultis requireretur sacrificium vel aliud hujusmodi............................................................ Expositio Secundæ Partis Textus 1109 52 53 56 56 57 57 61 61 62 62 63 68 68 68 69 71 DISTINCTIO II De quibusdam quæ præexiguntur ad Sacramenta novæ legis De sacramentis novæ legis................................................... Quare mox post hominis casum, non fuerint instituta........... Quod sacramentum conjugii fuit ante peccatum................. De baptismo ..................................................................... Quid utilitatis habebat baptismus Joannis........................... De forma baptismi Joannis et de baptizatis ab eo................ Divisio Textus 72 72 72 72 72 73 73 73 Quæstio I DE SACRAMENTIS NOVÆ LEGIS IN GENERALI I. De distinctione sacramentorum quantum ad effectum .. 1. An omnia sacramenta sint instituta in remedium contra aliquem animæ defectum........................... 2. An aliquod sacramentum sit tantum in remedium, scilicet matrimonium........................................... 74 74 75 75 1110 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. An sacramenta sint in remedium contra pœnam, vel solum contra culpam................................... 4. An aliquod sacramentum ordinetur contra culpam venialem ............................................................ II. De distinctione eorum quantum ad numerum.............. III. De ordine ipsorum ............................................................ IV. De institutione eorum ....................................................... 1. An debuerint in nova lege aliqua sacramenta de novo institui....................................................... 2. An hæc eadem debuerit a principio mundi post peccatum instituere............................................ 3. An statim Christo nato sacramenta institui debue­ rint ..................................................................... 4. An sacramenta novæ legis sint omnia a Christo instituta ............................................................ 76 76 80 85 88 88 88 89 89 Quæstio II DE BAPTISMO JOANNIS 92 I. Utrum fuerit sacramentum ............................................ 92 1. An baptismus Joannis fuerit sacramentum............ 92 2. An baptizaverit sub hac forma : « Ego baptizo te in nomine venturi »................................................... 93 3. An fuit institutus a Deo........................................ 93 4. An debuerit statim Christo baptizato cessare......... 94 II. Utrum baptismus Joannis gratiam contulerit............... 96 III. Quibus competebat............................................................. 98 1. An Christo competeret baptizari baptismo Joannis.. 98 2. An aliqui alii hoc baptismo debuerunt baptizari.... 98 3. An debuerunt illo baptismo pueri baptizari............. 98 IV. Utrum baplizali a Joanne essent baptismo Christi baptizandi ................................................................ 100 Expositio Textus 102 DISTINCTIO III De Baptismo secundum se 104 Quid sit baptismus............................................................ 104 De forma baptismi............................................................ 104 Si in nomine Patris tantum vel Spiritus sancti possit tradi baptismus............................................................ 105 Quæstio Ambrosii .............................................................. 105 INDEX 1111 Perstringit præmissorum intelligentiam cum determina­ tione cujusdam dicti.................................................... 105 De institutione baptismi.................................................... 106 De forma in qua baptizaverunt Apostoli ante passionem Christi.............................................................................. 106 Quare in aqua tantum fiat .................................. 106 De immersione, quoties fleri debeat.................................. 107 Quando circumcisio amisit vim suam.................................... 107 De causa institutionis ....................................................... 108 Quæritur an baptismus aperuit coelum quod non aperuit circumcisio .................................................................. 108 Divisio Textus 108 L Quid sit baptismus ........................................................... 109 1. An convenienter sit assignata definitio baptismi quæ in Littera ponitur......................................... 109 2. An etiam convenienter assignetur definitio Hugonis. 110 3. An etiam convenienter assignetur definitio Dionysii. 110 4. An convenienter assignetur definitio quam Damas­ cenus ponit ......................................................... 111 IL De forma ipsius ............................................................... 117 1. An integritas formæ baptismalis contineatur in his verbis : « Ego te baptizo etc. »............................ 117 2. An liceat ea quæ in hac forma ponuntur mutare sine præjudicio baptismi..................................... 118 3. An possit aliquid addi vel minui............................. 119 4. An possit fleri interruptio vel transpositio............ 119 III. De materia ejus................................................................. 127 1. An baptismus debeat fieri in aqua........................... 127 2. An debeat fieri in aqua simplici.............................. 128 3. An in qualibet aqua simplici possit fieri baptismus. . 129 IV. De intentione ..................................................................... 132 1. An immersio sit de necessitate baptismi.................. 132 2. An debeat esse trina.............................................. 133 3. An trina immersio sit de necessitate sacramenti.... 133 V. De institutione ................................................................... 136 1. An fuit necessarium instituere baptismum post circumcisionem.................................................... 136 2. An fuerit ante passionem institutus........................ 136 3. An statim in sua institutione fuit obligatorius. . .. 137 Expositio Textus 138 1112 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM DISTINCTIO IV De effectu baptismi per comparationem ad recipientes 140 Quod alii suscipiant sacramentum et rem ; alii sacramentum et non rem ; alii rem et non sacramentum................... 140 De ficte accedentibus......................................................... 140 Quomodo intelligatur illud : « Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis »................................................. 141 De illis qui suscipiunt rem et non sacramentum................... 141 Quæ videntur obviare prædictis........................................... 142 Quid prosit baptismus his qui cum fide accedunt.................. 144 Cujus rei baptismus qui datur jam justo sit sacramentum. . . . 145 Si parvulis datur in baptismo gratia qua possunt in majori ætate proficere ........................................................... 145 Divisio Textus 146 Quæstio I DE EO EFFECTU QUI EST INBAPTISMOSACRAMENTUM ET RES,SCILICET DECHARACTERE I. An sit character............................................................... II. Quid sit............................................................................. 1. An definitio quæ attribuitur Dionysio de charactere bene assignetur.................................................... 2. An bene assignetur quædam alia definitio magistralis III. In quo sil.......................................................................... 1. An character sit in essentia animæ quasi in subjecto. 2. An sit in una potentia vel in pluribus..................... 3. An sit magis in affectiva quam in cognitiva............ 4. An character indelebiliter insit potentiæ cui inest. . . 5. An Christus habuit characterem............................ IV. A quo sit ......................................................................... 1. An solum in sacramentis novæ legis character impri­ matur .................................................................. 2. An per omnia sacramenta legis novæ imprimatur character ............................................................. 3. An in sacramento baptismi character imprimatur. .. 4. An character sit sicut a causa efficiente prima a solo Filio .................................... 147 147 152 152 153 156 156 156 157 157 157 161 161 161 162 162 INDEX 1113 Quæstio II DE EFFECTU BAPTISMI QUI EST RES ET NON SACRAMENTUM 165 I. De effectu ipsius quantum ad remotionem mali ........ 1. An baptismus tollat actualem culpam..................... 2. An tollat omnem poenam temporalem debitam actuali peccato................................................... 3. An tollat etiam omnem poenam originalis peccati. . . IL De effectu ipsius quantum ad collationem boni............ 1. An per baptismum conferantur pueris gratia et virtutes .............................................................. 2. An in adultis virtutes per baptismum augeantur .... 3. An baptismi effectus sit illuminatio......................... 4. An fecundatio sit effectus baptismi......................... 5. An incorporari Christo sit effectus baptismi............. 6. An apertio januæ sit effectus baptismi.................... III. Utrum effectus ejus aequaliter participatur.................... 1. An baptismus æqualem effectum habeat in omnes quantum ad remotionèm mali.............................. 2. An etiam æqualis gratia omnibus in baptismo conferatur qui non flete accedunt......................... 3. An etiam pueri in baptismo consequantur æqualem gratiam .............................................................. 165 165 166 166 170 170 171 171 172 172 172 177 177 177 178 Quæstio III DE RECIPIENTIBUS BAPTISMUM I. De pueris et aliis usu rationis carentibus, quos constat sacramentum et rem sacramenti percipere.. 180 1. An pueri baptismi sacramentum suscipere possint... 2. An melius sit baptismum differri quam statim in pueritia dare, nisi necessitas mortis emergat......... 3. An adultis usu rationis carentibus baptisma dari debeat ................................................................ II. De fictis qui recipiunt sacramentum et non rem sacramenti 1. An aliqua indispositio voluntatis humanæ possit effectum baptismi impedire.................................. 2. An hujusmodi voluntatis indispositio debeat dici fictio............................................ 3. An recedente fictione baptismus effectum conse­ quatur ....................................... III. De baptizatis baptismo fluminis et sanguinis qui non recipiunt sacramentum, sed rem sacramenti.............. 1. An præter baptismum fluminis debeant alia baptis­ mata esse .................... 189 180 180 181 181 184 184 185 186 189 1114 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 2. An pœnitentiæ baptismus sufficiat ad salutem......... 3. An baptismus sanguinis suppleat vicem baptismi aquæ................................................................... 4. An baptismus aquæ sit potior quam baptismus sanguinis.............................................................. Expositio Textus 190 191 191 195 DISTINCTIO V De baptismo per comparationem ad dantes Quod baptismus æque bonus est, a bono et a malo datus.. De potestate baptismi et ministerio..................................... Quæ fuit potestas baptismi quam potuit Christus dare servis. Divisio Textus 197 197 198 198 199 Quæstio I DE POTESTATE BAPTIZANDI 199 I. Utrum Christus, secundum quod homo, habuerit potes­ tatem dimittendi peccata............................................. 202 II. Utrum ministris contulerit potestatem cooperandi ad interiorem mundationem........................................... 202 III. Quam potestatem Christus conferre potuerit, sed non contulit ................................................... 204 1. An ministris conferri potuerit a Deo potestas coope­ rationis ................................................................ 204 2. An potestas excellentiae........................................... 205 3. An potentia creandipotuerit creaturæ communicari 206 Quæstio II QUI POSSINT BAPTIZARE I. Utrum possint baptizare tam ordinati quam non ordinati.. 1. An aliquis possit baptizare si non habeat ordinem. . . 2. An baptizare sit proprium ordinis diaconi.......... 3. An non baptizati baptizare possint........................... II. Utrum possint baptizare tam boni quam mali.................. 1. An mali sacramentum baptismi conferre possint. ... 2. An per eos conferatur res sacramenti....................... 3. An per meliorem ministrum baptismus datus majo­ rem effectum habeat........................................... 212 212 212 212 213 215 215 215 216 INDEX 4. An malus minister peccet baptizans......................... 5. An recipiens in se vel in alio sacramentum a malo sacerdote peccet.................................................. III. Utrum possint baptizare tam homines quam Angeli......... 1. An daemon in figura hominis apparens possit bap­ tizare ......................................................................... 2. An bonus angelus in figura hominis apparens bap­ tizare possit......................................................... Expositio Textus 1115 216 217 220 220 221 223 DISTINCTIO VI Qui et qualiter congruebaptizent Quibus liceat baptizare...................................................... Quod nullus in materno utero baptizetur......................... Si baptismus sit, verbis corrupte prolatis.............................. De illo qui pro ludo immergitur....................................... De tempore deputato ad baptismum................................ De responsione patrinorum................................................ De catechismo et exorcismo............ .................................. Divisio Textus 224 224 225 225 226 226 226 227 228 Quæstio I DE HIS QUÆ REQUIRUNTUR AD BAPTISMUM EX PARTE BAPTIZANTIS ET BAPTIZATI L Utrum requiratur in baptizando nativitas ex utero............ 1. An nativitas ex utero sit expectanda....................... 2. An aliquis etiam in materno utero possit sancti­ ficari per gratiæ gratum facientis donum.............. 3. An sanctificati in utero sint baptizandi.................... II. Utrum requiratur in utroque intentio et voluntas............... 1. An intentio baptizantis requiratur ad baptismum . . . 2. An requiratur intentio recta.................................... 3. An intentio vel voluntas requiratur in baptizato... . III. Utrum requiratur fides .................................................. 1. An in baptizato fides requiratur ad hoc quod sacramentum suscipiat ..................................... 2. An requiratur fides in baptizante............................. 3. An recipientes baptismum ab hæreticis consequan­ tur rem sacramenti.............................................. 229 229 229 230 231 234 234 235 236 239 239 240 240 1116 SCRIPTUM SUPER Life. IV SENTENTIARUM Quæstio II DE RITU BAPTISMI I. De ritu ipsius baptismi ............................................... 1. An baptismus iterari possit. ................................... 2. An debeant esse illa duo tempora determinata ad baptismum, scilicet sabbatum Paschæ et Pentecostes......................................................... 3. An sacramentalia baptismi bene ponantur a Dionysio. II. De ritu catechismi............................................................. 1. An catechismus baptismum præcedere debeat......... 2. An catechizare sit officium sacerdotis..................... 3. An pueri debeant catechizari.................................. III. De ritu exorcismi ............................................................ 1. An exorcismus in eodem debeat præcedere bap­ tismum ................................................................ 2. An exorcismus habeat aliquem effectum, vel sit ad significandum tantum ......................................... 3. An exorcizare sit officium eorum qui in sacris ordi­ nibus constituuntur............................................. Expositio Textus 243 243 243 244 244 249 249 250 250 253 253 254 254 258 DISTINCTIO VII De sacramento confirmationis De confirmatione................................................................ De ministro confirmationis .............................................. De effectu hujus sacramenti ............................................ Utrum hoc sacramentum sit dignius baptismo ............... De ritu hujus sacramenti.................................................. Divisio Textus 260 260 260 260 260 261 261 Quæstio I DE IPSO SACRAMENTO CONFIRMATIONIS I. Utrum confirmatio sit sacramentum per se................... 1. An confirmatio sit sacramentum ......................... 2. An sit sacramentum necessitatis.......................... 3. An baptismus sit nobilius sacramentum quam confir­ matio .................................................................. 262 262 262 263 263 INDEX IL De materia ejus................................................................ 1. An sacramentum istud materiam habeat ................ 2. An chrisma sit materia competens........................... 3. An exigatur materia prius sanctificata..................... III. De forma............................................................................ 1. An sacramentum confirmationis habeat formam ... . 2. An illa forma verborum sit competens ................ 3. An forma ista habeat in hoc sacramento aliquam efficaciam............................................................ 1117 267 267 268 269 273 273 274 274 Quæstio II DE EFFECTU CONFIRMATIONIS I. De effectu qui est res et sacramentum scilicet character...... 1. An in confirmatione character imprimatur.............. 2. An idem sit character confirmationis per essen­ tiam et baptismi .............................................. 3. An character confirmationis præsupponat charac­ terem baptismalem ............................................ IL De effectu qui est res tantum, scilicet gratia ...................... 1. An gratia gratum faciens in confirmatione confe­ ratur .................................................................... 2. An sit eadem cum gratia baptismali ....................... 3. An gratia confirmationis perficiat gratiam baptis­ malem ................................................................ 278 278 278 279 280 283 283 284 284 Quæstio III DE CELEBRATIONE HUJUS SACRAMENTI I. Quis possit conferre hoc sacramentum ............................ 1. An quilibet non ordinatus possit alium confirmare. . . 2. An sacerdos simplex etiamsi non sit episcopus possit confirmare .............................................. 3. An sacerdos simplex ex commissione Papæ possit confirmare ......................................................... II. Quis debeat recipere ......................................................... 1. An Christus debuerit sacramentum confirmationis accipere .............................................................. 2. An hoc sacramentum pueris sit conferendum.......... 3. An debeat dari omnibus adultis........................... III. De ritu et modo recipiendi .................................... 1. An exigatur quod aliquis tangat aliquem ad confir­ mationem ............................................................ 2. An debeat fieri linitio chrismatis tantum in fronte . . 3. An confirmatio possit iterari ................................ Expositio Textus 288 288 288 289 290 293 293 294 294 296 296 297 297 299 1118 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM DISTINCTIO VIII De eis quæ requiruntur ad Eucharisties sacramentum De De De De 300 sacramento altaris et Eucharistiae............................. institutione sacramenti ............................................... forma ......................................................................... sacramento et re......................................................... 300 300 301 302. Divisio Textus 303 Quæstio I DE IPSO EUCHARISTIÆ SACRAMENTO I. Utrum Eucharistia sit sacramentum ............................. 1. An Eucharistia sit sacramentum.......................... 2. An sit unum sacramentum vel multa................... 3. An convenientibus nominibus nominetur.............. IL De significatione ejus...................................................... 1. An huic sacramento figuræ assignari debeant .... 2. An Magister convenienter assignet figuras hujus sacramenti........................................................... 3. An in lege Moysi expressius fuit figuratum hoc sacrificium quam in lege naturæ ........................... III. De institutione .................................................................. 1. An aliqua fuerit necessitas instituendi hoc sacra­ mentum ............................................................ 2. An ante adventum Christi debuerit institui ............ 3. An post passionem institui debuit........................... IV. De ordine sumendi hunc cibum respectu aliorum ciborum. . 1. An hoc sacramentum a non jejunis licite sumi possit .................................................................. 2. An quaelibet cibi sumptio perceptionem hujus sacra­ menti impediat.................................................... 3. An homo statim debeat comedere post Corporis Christi sumptionem............................................ 303 303 304 304 305 310 310 311 312 316 316 316 317 321 321 322 323 Quæstio II DE FORMA HUJUS SACRAMENTI 326 I. De forma qua corpus Christi consecratur .................... 326 1. An hæc sic forma consecrationis : « Hoc est corpus meum.».............................................................. 326 INDEX 2. An tantum in his verbis consistat forma : « Hoc est corpus meum. »..................................................... 3.3. An forma hæc sit conveniens................................. An hæc verba sine aliis quæ in canone Missæ 4. Andicuntur, singulæ partes convenienter ponantur ................. habeant vim conficiendi ............. 349 5. An verba quæ circa formam dicuntur convenienter Expositio Textus ponantur.............................................................. II. De forma qua consecratur ipsius sanguis...................... 2. An deficiente sacerdote post missæ Corporis..................... Christi conse­ Explicatio verborum et rituum f 1. Ancrationem forma consecrationis in his­ debeat alius sanguinis procedere consistat ad consecratio I tantum verbis : « Hic est calix sanguinis mei »,348 et nem sanguinis ........................................... j. hoc quod additur non sit de forma.................. 1. An Anhæc formæ expectent se in operando ................. DISTINCTIO IX I 2. verba convenienter ponantur : « Hic est [calix sanguinis mei »................................................... De usu Eucharistiae 3. An etiam verbasacramenti quæ sequuntur convenienter po­ nantur ......................................................... 338 De modis manducandi III. De utriusque ......................................................... IV. duobus De virtute comparatione unius ad........................................... aliam ................................. De errore quorumdam qui dicunt a bonis tantum Corpus Christi sumi .................................................................... De intelligentia quorumdam verborum.............................. i/ r I I f f ί Divisio Textus ; ■ I. De ipsa manducatione Corporis Christi......................... 1. An Corpus Christi debeat sumi per modum manducationis .............................................................. 2. An manducatio Corporis Christi sit de necessitate salutis.......................................................... 362 3. An bene distinguantur duomodi manducationis .... II. Qui possint manducare................................................... 1. An peccator manducet Corpus Christi sacramentaliter............................... .......................... 366 2. An infideles sacramentalitercomedunt.................. 1119 326 327 327 352 328 337 353 337 348 338 359 359 343 348 359 360 361 361 361 362 366 366 1120 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 3. An creatura irrationalis sumat aliqualiter corpus Christi . .............................................................. 4. An qui non manducat sacramentaliter manducet spiritualiter ....................................................... 5. An etiam angelus possit Corpus Christi manducare spiritualiter......................................................... III. Utrum peccatoribus liceat Corpus Christi manducare. . 1. An peccet quis cum conscientia peccati mortalis Corpus Christi manducans................................... 2. An etiam ille qui non habet conscientiam peccati mortalis, in peccato mortali existens peccet Corpus Christi sumendo.................................................. 3. An manducans indigne Corpus Christi magis peccet quam quodcumque aliud peccatum committat .... 4. An minus peccat hæreticus manducans Corpus Christi quam fidelis peccator................................ 5. An subjacens peccato carnis magis peccat accedens ad hoc sacramentum quam subjacens peccato spirituali ............................................................ 6. An peccator peccet videndo Corpus Christi.............. IV. Utrum corporaliter pollutis ............................................. 1. An nocturna pollutio quæ in somnis accidit sit peccatum............................................................ 2. An impediat a sumptione Corporis Christi............ 3. An propter immunditiam pure corporalem aliquis a perceptione hujus sacramenti impediatur........... V. Quibus sit dandum ad manducandum.......................... 1. An sacerdos dare debeat Corpus Christi petenti, si sciat ipsum esse peccatorem.............................. 2. An suspectis de crimine etiam dari debeat .............. 3. An amentibus Corpus Christi dari debeat............ 4. An etiam pueris dandum sit Corpus Christi.............. Expositio Textus 367 368 368 373 373 374 374 375 375 376 383 383 384 385 392 392 393 393 394 397 DISTINCTIO X Ostendit verum corpus Christi contineri sub sacramento De hæresi illorum qui dicunt Corpus Christi non esse in altari nisi in signo ......................................................... Determinatio praemissorum .............................................. Quæ sit intelligentia præmissorum ................................... Auctoritatibus probat verum Corpus Christi esse in altari et in id panem converti ................................................ DivisioTextus 398 398 398 399 400 401 INDEX I. Utrum in sacramento altaris contineatur verum Corpus Christi ...................................................................... II. Utrum totus Christus contineatur in sacramento sub spe­ ciebus quæ manent................................. '................ 1. An Christus contineatur sub sacramento quantum ad animam.......................................................... 2. An sub specie panis Christus contineatur solum quantum ad carnem animatam.......................... 3. An sit ibi Corpus Christi secundum propriam quan­ titatem .............................................................. 4. An sit ibi secundum totam quantitatem suam . . . III. Qualiter sit ibi................................................................ 1. An Corpus Christi contineatur sub sacramento cir­ cumscriptive ....................................................... 2. An contineatur sub eis saltem definitive.............. 3. An Corpus Christi possit esse totum sub qualibet parte specierum .................................................. 4. An Corpus Christi moveatur ad motum hostiæ ....... IV. Quomodo possit agnosci Corpus Christi secundum quod est sub sacramento...................................... 420 1. An oculus gloriflcatus possit videre ipsum verum Corpus Christi sub speciebus existens............ 420 2. An quando apparet in specie carnis vel pueri in altari, videatur in specie propria.......................... 3. An in hoc casu debeat sumi ................................... 4. An et angelus possit videre Corpus Christi sub sacramento ......................................................... 5. An comprehendi possit intellectu viatoris .............. Expositio Textus 1121 402 406 406 407 407 408 412 412 413 414 415 420 421 421 422 426 DISTINCTIO XI De conversione panis in Corpus Christi De modo conversionis......................................................... Oppositio............................................................................ Quomodo dicitur Corpus Christi confici de substantia panis... Asserunt dictum panem transire in Corpus Christi............ Quare sub alia specie sumatur............................................ Quare sub duplici specie................................................... Quare aqua admisceatur .................................................. Divisio Textus COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV. 428 428 428 428 429 430 430 431 431 37 1122 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quæstio I DE CONVERSIONE PANIS IN CORPUS CHRISTI ET VINI IN SANGUINEM 432 433 I. Utrum post consecrationem remaneat ibi panis.................. 1. An substantia panis remaneat post consecrationem, ut dicit tertia opinio ......................................... 2. An debeant species panis remanere....................... 3. An etiam forma substantialis panis debeat remanere. II. Utrum panis facta conversione annihiletur..................... III. Utrum convertatur in Corpus Christi............................... 1. An panis possit converti in Corpus Christi................ 2. An ista conversio sit successiva .......................... 3. An hæc conversio sit miraculosior alia mutatione.. IV. De locutionibus quæ in hac materia concedendæ sunt . 1. An prædicta conversio possit exprimi per verbum substantivum alterius temporis quam præsentis. , 2. An hæc sit falsa : « Panis fit Corpus Christi. »... 3. An hæc sit vera : « De pane fit Corpus Christi. » . 4. An hæc sit falsa : « Panis potest esse Corpus Christi ».................................................................... 433 434 435 439 442 442 443 444 453 453 454 454 454 Quæstio II 457 DE MATERIA HUJUS SACRAMENTI I. Utrum panis et vinum sint materia hujus sacramenti 1. Ab debeat esse duplex materia hujus sacramenti .. 2. An debeat esse materia hujus sacramenti panis et vinum .......................................................... 3. An panis et vinum possint esse materia hujus sacra­ menti solum sub determinata quantitate......... II. Qualis panis.................................................................... 1. An oportet quod sit panis triticeus ......................... 2. An si grano tritici admisceatur aliud frumentum possit panis exinde confectus esse materia hujus sacramenti.......................................................... 3. An debeamus conficere in azymo vel in fermentato . . III. Quale vinum hujus sacramenti materia esse possit .... 1. An solum de vino vitis debeat sanguis Christi consecrari............................................................ 2. An possit etiam confici de aceto............................. 3. An de agresta possit sanguis Christi consecrari....... IV. De aquæ admixtione ...........................................:......... 1. An aqua vino admiscenda sit.................................. 2. An absque ea possit sanguis consecrari.................. . 457 457 458 459 463 463 464 465 471 471 472 472 474 474 475 INDEX 1123 3. An debeat aqua artificialis apponi......................... 4. An debeat in magna quantitate apponi.................. 475 476 Quæstio III QUOMODO CHRISTUS HOC SACRAMENTO USUS SIT IN IPSA PRIMA SUI INSTITUTIONE 480 ί f i I. Utrum, ipse Christus corpus suum manducaverit............ II. Utrum Judæ dederit......................................................... 1. An Christus corpus suum Judæ dederit..................... 2. An sub buccella corpus suum ei dederit..................... III. Utrum Christus in cœna discipulis suis corpus impas­ sibile dedit................................................................ IV. Utrum, si in pixide reservatum fuisset Corpus Christi, ibi moreretur ............................................. 1. An Corpus Christi, si fuisset in pixide servatum, ibi moreretur....................................................... 2. An si post mortem Christi aliquis Apostolorum confecisset hoc sacramentum fuisset ibi anima Christi . ...................................... '....................... 3. An Deus facere potuerit quod tunc anima esset Corpori Christi in sacramento existenti unita......... Expositio Textus 480 482 482 483 484 486 486 486 487 489 DISTINCTIO XII De eo quod est sacramentum tantum et de eo quod est res tantum 491 Ubi illa accidentia fundentur............................................ 491 De fractione et partitione................................................. 491 Aliorum opinio ................................................................. 491 Aliorum opinio ................................................................. 491 Sententia probabilior.......................................................... 492 Quid illæ partes significent................................................ 492 Si Christus in altari immolatur quotidie et an sit sacri­ ficium quod a sacerdote geritur..................................... 493 De causa institutionis ....................................................... 494 Divisio Textus 494 1124 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quæstio I 495 DE ACCIDENTIBUS I. Utrum accidentia sint hic sine substantia ...................... 1. An accidentia esse sine substantia Deus facere possit 2. An sit congruum huic sacramento quod accidentia sint sine substantia............................................ 3. An accidentia sint in hoc sacramento sine substantia II. De operatione illorum accidentium ........................... 1. An accidentia quæ remanent in hoc sacramento possint immutare aliquid extrinsecum.................. 2. An possint aliquid extrinsecum immutare substan­ tialiter ................................................................ 3. An ista accidentia aliquo modo possint corrumpi ... 4. An ex eis possit aliquid generari.............................. 5. An possint nutrire ................................................ 6. An aliquis liquor possit speciebus illis permisceri ... . III. De fractione quæ in eis fundatur................................. 1. An ipsum verum Corpus Christi frangatur in sacra­ mento ................................................................. 2. An etiam species frangantur ................................ 3. An convenienter assignetur in Littera significatio partium fractionis.............................................. 495 496 497 497 504 504 505 505 506 507 507 517 517 518 518 Quæstio II 522 DE EFFECTU HUJUS SACRAMENTI I. De effectu quantum ad consecutionem boni...................... 1. An per hoc sacramentum augeantur virtutes.......... 2. An hoc sacramentum prosit etiam beatis ad augmen­ tum gloriæ ........................................................ 3. An effectus hujus sacramenti possit impediri solum per peccatum mortale ....................................... II. De effectu ejus quantum ad remotionem mali ............ 1. An virtute hujus sacramenti venialia peccata dimit­ tantur ................................................................. 2. An etiam virtute hujus sacramenti dimittantur mor­ talia ..................................................................... 3. An remittat pœnampeccatimortalis..................... 522 522 523 523 527 527 527 528 Quæstio III DE FREQUENTATIONEHUJUSSACRAMENTI 531 I. De frequentatione............................................................... 1. An debeat homo frequentare hoc sacramentum, vel o31 INDEX semel tantum in vita sua sumere..................... 2. An qualibet die..................................................... 3. An sit semel in anno communicandum tantum....... 4. An homo possit una die pluries communicare....... II. De cessatione .................................................................. 1. An liceat omnino a communione cessare.................. 2. An ille qui consecrat possit a communione cessare.. 3. An laudabilius sit abstinere ab hoc sacramento quam accedere................................................... Expositio Textus 1125 531 532 532 532 535 535 535 536 539 DISTINCTIO XIII De ministris hujus sacramenti Si hseretici et excommunicati hoc sacramentum conficiant . . . Quid faciat hæreticum et quid sit haereticus..................... Divisio Textus 542 542 543 544 Quæstio I DE MINISTRO CONSECRANTE I. Quis possit consecrare....................................................... 1. An etiam laicus possit consecrare............................ 2. An solus episcopus possit consecrare........................ 3. An haeretici et schismatici et excommunicati conse­ crare possint....................................................... 4. An degradatus possit consecrare.............................. 5. An missa mali sacerdotis minus valeat quam boni .. . II. De ritu consecrandi......................................................... 1. An liceat sacerdoti omnino a consecratione abstinere 2. An possint plures simul eamdem hostiam consecrare. 3. An debeat quotidie missa in Ecclesia celebrari......... 4. An hora vespertina debeat missa celebrari............ 5. An oporteat in loco sacro celebrari......................... 6. An aliquo prædictorum omisso sit consecratio....... III. De dispensatione sacramenti ......................................... 1. An laicus possit dispensare Corpus Christi............ 2. An diaconus possit dispensare .............................. 3. An aliquis possit licite recipere dispensationem sacra­ menti a fornicario vel excommunicato vel hæretico sacerdote..................................................... COMMENT. IN LIB. SENTENT. - IV 544 545 545 545 546 546 547 551 551 551 552 552 553 553 559 559 559 560 37* 1126 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quæstio II I. II. III. DE HÆRESI 563 Utrum hæresisdicat perversitatem fidei.......................... Utrum hæresissit maximum peccatum.......................... Utrum haeretici sint sustinendi................................... 563 566 568 Expositio Textus 570 DISTINCTIO XIV De potentia quæ ordinatur ad remotionem mali 573 De pœnitentia ................................................................... Determinatio intelligentiæ dictorum.................................. De solemni et unica pœnitentia......................................... Quod peccata sæpe dimittantur per pœnitentiam............ Divisio Textus 573 575 576 576 577 Quæstio I DE IPSA PŒNITENTIA I. Quid sit pœnitentia......................................................... 1. An pœnitentia sit sacramentum ......................... 2. An pœnitentia sit virtus ................................... 3. An sit virtus generalis......................................... 4. An sit virtus theologica....................................... 5. An reducatur ad justitiam................................... 6. An sit competens definitio pœnitentiæ quam Gre­ gorius et Ambrosius ponunt................................ II. De comparatione ipsius ad alia ................................... 1. An virtus pœnitentiæ timore concipiatur.............. 2. An pœnitentia sit prima virtutum......................... 3. An pœnitentia sit fundamentum........................... 4. An sit secunda tabula .......................................... III. De subjecto ipsius........................................................... 1. An pœnitentia sit in qualibet vi........................... 2. An in innocentibus pœnitentia esse possit............ 3. An sancti homines qui sunt in gloria habeant pœni­ tentiam .............................................................. 4. An etiam angelus bonus seu malus sit susceptivus pœnitentiæ ......................................................... I V. De continuatione .............................................................. 579 579 579 580 581 582 582 583 593 593 594 595 595 600 600 601 601 602 607 INDEX 1. An de ratione veræ pœnitentiæ sit quod usque in finem vitæ continuetur ..................................... 2. An necesse sit dolorem pœnitentiæ per gaudium interrumpi........................................................... 3. An pœnitentia iteraripossit................................... V. De solemnitate ejus .................................................... 1. An debeat aliqua pœnitentia publicari vel solemnizari ................................. 2. An solemnis pœnitentia iterari possit .................. 3. Quæritur de ritu solemnis pœnitentiæ.................. An mulieribus sit imponenda (obj. 1)................ An clericis sit imponenda (obj. 2)..................... An a quolibet sacerdote possit imponi (obj. 3).. 1127 607 607 608 612 612 612 613 613 613 613 Quæstio II DE EFFECTU PŒNITENTIÆ I. Utrum pœnitentia peccata tollat .................................... 1. An per pœnitentiam semper peccata tollantur ....... 2. An etiam totaliter reatum tollat ............................ 3. An per pœnitentiam etiam reliquiæ peccati actualis tollantur, sicut pronitas ad malum, hebetudo et hujusmodi .......................................................... II. Utrum per pœnitenliam virtutes restituantur.............. III. Utrum opera præcedentia vivificet ........................ 1. An per pœnitentiam etiam bona opera prius in statu peccati mortalis facta ad vitam reputentur . 2. An opera in caritate facta, per peccatum sequens mortificari possint ............................................ 3. An opera mortificata per peccatum, per pœnitentiam vivificentur.......................................................... IV. Utrum prædicti effectus sint pœnitentiæ inquantum est virtus .................................................................. V. Utrum sine pœnitentia peccatorum remissionem quis consequi possit, et preedictos effectus omnes ; et ita non erit necessaria ad salutem................................. Expositio Textus 615 616 616 616 617 623 623 624 624 627 630 631 DISTINCTIO XV De pœnitentia quantum ad sui integritatem 634 Quod pluribus irretitus peccatis non potest poenitere de uno vere, nisi de omnibus pœniteat................................ 634 Quæ sit intelligentia præmissorum ................................... 635 Quomodo accipienda sint præmissa ................................. 635 1 128 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Secundum, quosdam fuit satisfactio .................................. 637 Perstringit dictorum summam ut alia addat.................... 638 Auctoritates alias inducit contra eos qui dicunt de uno peccato pœnitentiam agi, altero tacito ......................... 639 Repetit de vera pœnitentia ut addat .............................. 639 Divisio Textus 640 Quæstio I DE IPSA SATISFACTIONE I. Quid sit satisfactio .................................................... 1. An satisfactio sit virtus vel virtutis actus................ 2. An sit actus justitiæ ............................................ 3. An definitio satisfactionis in Littera convenienter ponatur ab Augustino......................................... II. Utrum homo possit Deo satisfacere................................ III. Qualiter homo satisfacere possit ..................................... 1. An homo possit de uno peccato sine alio satisfacere. 2. An qui de peccatis omnibus contritus fuerit prius, et postea in peccatum incidit de aliis peccatis quæ sibi per contritionem dimissa fuerant, satisfacere possit extra caritatem existens............................ 3. An postquam homo caritatem habuerit, valere inci­ piat satisfactio præcedens................................ 4. An opera extra caritatem facta sint alicujus boni meritoria, saltem temporalis................................ 5. An opera prædicta valeant ad pœnæ infernalis mitigationem....................................................... IV. Per quæ ............................................................................ 1. An satisfactionem oporteat fieri per opera pœnalia .. 2. An flagella quibus a Deo in hac vita punimur, possint satisfactoria esse ..................................... 3. An convenienter enumerentur opera satisfactoria, cum dicitur quod sint tria : eleemosyna, jejunium et oratio ............................................................ V. Utrum restitutio sit pars satisfactionis........................... 1. An restitutio sit satisfactionis pars....................... 2. An ablatum semper debeat restitui ..................... 3. An solus ille qui accipit ad restitutionem teneatur .. 4. An sit semper restitutio facienda ei qui damnum passus est............................................................ 641 642 642 642 643 648 650 650 651 652 652 653 659 659 659 660 664 664 664 665 666 INDEX 1129 Quæstio II DE ELEEMOSYNA I. Quid sit................................................................................ 1. An definitio eleemosynæ quam Quidam assignant sit convenienter assignata................................... 2. An eleemosyna sit satisfactionispars...................... 3. An eleemosyna sit actus virtutis........................... 4. An eleemosyna cadat in præcepto ....................... II. De effectu sive fructu ejus............................................... 1. An eleemosyna decedentem in peccato mortali a pœna infernali liberet......................................... 2. An eleemosyna sit satisfactoria plus quam alia opera satisfactionis.............................................. 3. An virtus eleemosynæ magis consistat in dato exteriori quam in affectu interiori..................... III. De partibus ejus................................................................ 1. An superflue assignentur eleemosynæ corporales septem ................................................................ 2. An etiam eleemosynæ spirituales convenienter nu­ merentur ............................................................ 3. An eleemosynæcorporalespræemineantspiritualibus. IV. De quo sit danda eleemosyna ........................................ 1. An de necessitate sit danda eleemosyna................... 2. An etiam de male acquisito et possesso possit elee­ mosyna fieri......................................................... 3. An de turpi lucro possit fleri eleemosyna ................ V. Quis possit eam dare......................................................... 1. An uxor possit de rebus mariti facere eleemosynam . 2. An filius familias possit etiam dare ......................... 3. An servus vel ancilla possint facere eleemosynam de rebus dominorum ......................................... 4. An monachi possint eleemosynas facere sine licentia abbatis................................................................ VI .Cui debeat dari ............................................................... 1. An aliquis possit sibi eleemosynam facere ........... 2. An malis sit eleemosyna danda............................. 3. An meliori sit magis subveniendum semper......... 671 671 671 672 672 673 680 680 680 681 684 684 684 685 689 689 690 690 694 694 694 695 695 697 697 698 698 Quæstio III DE JEJUNIO I. Quid sit jejunium ........................................................... 1. An Isidorus convenienter definiatjejunium .......... 2. An jejunium sit actus virtutis............................. 3. An jejunium sit actus temperantiæ .................... 1 700 700 701 701 702 1130 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 4. An jejunium cadat in præcepto ......................... 3. An jejunium sit satisfactorium ........................... II .Quis teneatur ad jejunium............................................... 1. An ad jejunium ab Ecclesia institutum omnes teneantur absque dispensatione ......................... 2. An justi teneantur ad jejunium Ecclesiæ............ 3. An etiam pueri teneantur ad jejunium .............. 4. An provecti et sani excusentur a jejunio propter peregrinationem (obj. 1) ................................... An ratione paupertatis (obj. 2)........................... An ratione operis alicujus servilis a jejunio excu­ setur (obj. 3) .............. III. De tempore jejunii ........................................................... 1. An debeant hujusmodi tempora esse ad jejunium determinata sicut Ecclesia instituit................... 2. An in aliquo tempore jejunium sit interdictum......... 3. An hora nona debeat esse tempus determinatum ad manducandum in diebus jejunii ....................... IV. De solventibus ipsum.................................................... 1. An post unam comestionem jejunium sovatur......... 2. An esus carnium jejunium solvat............................ 3. An anticipatio temporis jejunium solvat ................ 703 703 709 709 710 711 711 712 712 716 716 716 717 721 721 721 722 Quæstio IV DE ORATIONE I. Quid sit oratio................................................................. 1. An oratio sit quidam afïectivæ partis actus ............. 2. An sit actus doni vel virtutis .................................. 3. An oratio sit actus cadens in præcepto .................... II. De modo orandi............................................................... 1. An oratio debeat esse vocalis vel mentalis tantum . 2. An oratio debeat esse diuturna............ ;.............. 3. An aliquando debeat aliquis ab oratione cessare . . . 4. An actualis intentio sit de neccessitate orationis .. 5. An attentio orationi noceat .................................. III. De speciebus orationis....................................................... 1. An convenienter species orationis distinguantur ... 2. An etiam distinctio partium orationis quam ponit Ambrosius sit competens..................................... 3. An etiam partes quas Hugo de Sancto Victore assignat sint convenienter positæ ....................... IV. Quid sit in oratione petendum........................................ 1. An homo debeat aliquid determinate petere in oratione .............................................................. 2. An in oratione sint temporalia petenda................... 3. An homo debeat pro alieno bono orare..................... 725 725 726 726 727 734 734 734 735 735 736 741 741 742 742 747 747 747 748 INDEX V. Quis possit orari ..................................... 1. An solus Deus debeat orari................................. 2. An possit oratio dirigi etiam ad sanctos non in patria existentes ................................................ 3. An oratio flat ad Deum ratione essentiæ vel magis ratione personæ.............................. VI. Cui competii orare............................................................ 1. An divinæ personæ sit orare ................................ 2. An sanctis qui sunt in patria competat orare .... 3. An etiam brutorum animalium sit orare.............. VII. De efficacia orationis........................................................ 1. An oratio sit satisfactoria...................................... 2. An oratio sit meritoria ...................................... 3. An convenienter assignentur conditiones quæ præstant efficaciam orationi..................................... Expositio Textus 1131 750 750 750 751 754 754 754 755 757 757 757 758 762 DISTINCTIO XVI Pœnitentiæ partes De tribus quæ in pcenitentia consideranda sunt.............. Quæ sit falsa satisfactio..................................................... De tribus actionibus pœnitentiæ...................................... De satisfactione venialium................................................. ' Ï Divisio Textus i 765 765 767 767 768 768 ί i Quæstio I DE PARTIBUS PŒNITENTIÆ i • I. De partibus quasi integralibus....................................... 1. An pcenitentia partes habeat.............................. 2. An convenienter assignentur et hæ tres partes : scillicet contritio, confessio et satisfactio .......... 770 3. An sint partes subjectivæ..................................... 4. An sint partes etiam pœnitentiæ virtutis ........... II. De partibus secundo assignatis, ................................... 1. An pcenitentia ante baptismum debeat poni pars pœnitentiæ ......................................................... 2. An pcenitentia ante baptismum solum sit de actuali vel et de originali peccato ........................ 777 3. An debeat post baptismum aliqua poenitentia venia­ lium distingui............................................. 7.7 4. An teneamur ad poenitentiam venialium............. 5. An partes istæ tres sint sufficientes......................... 769 769 769 770 771 116 776 778 778 1132 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quæstio II DE REMISSIONE VENIALIUM I. De modo remissionis ........................................................ 1. An peccatum veniale possit dimitti voluntate ma­ nente ad illud ................................................... 2. An unum peccatum veniale possit dimitti sine alio .. 3. An veniale peccatum possit remitti sine mortali .... II. De causa remissionis ....................................................... 1. An veniale peccatum dimitti possit sine gratiæ novæ infusione................................................... 2. An gratia sine contritione possit peccatum veniale remittere.............................................................. 3. An de peccato veniali teneatur homo etiam con­ fiteri ................................................................... 4. An per benedictionem episcopalem, aquam benedic­ tam et hujusmodi peccatum veniale remitti possit. 782 782 782 783 783 786 786 787 787 788 Quæstio III DE CIRCUMSTANTIIS PECCATI I. De ipsis circumstantiis secundum se ............................. 1. An circumstantia sit proprietas moralis actus sive ejus conditio....................................................... 2. An convenienter enumerentur circumstantis ......... 3. An circumstantiæ quæ ab Augustino dicuntur, con­ venienter dicantur.............................................. II. Qualiter se habeant ad peccatum .................................. 1. An circumstantiæ peccatum aggravent .................. 2. An inter omnes circumstantias magis aggravent tempus et locus .................................................. 3. An circumstantia possit trahere in aliam speciem vel in aliud genus peccati..................................... 4. An circumstantia aggravet in infinitum................... 5. An omnis circumstantia sit confitenda..................... 792 792 792 793 793 798 798 799 799 800 801 Quæstio IV DE IMPEDIMENTIS VERÆ PŒNITENTIÆ I. De hypocrisi quæ impedit interius................................. 1. An hypocrisis sit peccatum .................................. 2. An sit speciale peccatum ..................................... 3. An semper sit mortale peccatum ......................... 4. An hypocrisis debeat poni impedimentum pœniten­ tiæ præ aliis vitiis ................................................ 808 808 808 808 808 808 INDEX IL De exterioribus impedimentis ......................................... 1. An ludi poenitentiam exterius impediant................. 2. An spectacula impediant poenitentiam................... 3. An exercitium militiæ vel negotiationis poeniten­ tiam impediat .................................................... Expositio Textus 1133 812 812 812 813 815 DISTINCTIO XVII Movet quasdam quæstiones de partibus illis Utrum sine confessione dimittatur peccatum .................. Cui sententiæ potius consentiendum sit .......................... An sufficiat soli Deo confiteri.......................................... Quod non sufficit soli Deo confiteri, si tamen homini possit . . . De tertio articulo, scilicet an sufficiat confiteri laico......... Hic aperit qualiter supradictæ auctoritates intelligendæ sunt Divisio Textus 817 817 818 819 820 821 823 824 Quæstio I DE JUSTIFICATIONE IMPII I. Quit sit justificatio impii................................................ 1. An assignatio quæ ponitur Rom. vm, in Glossa sit competens ........................................................... 2. An justificatio sit aliud quam vocatio ................... 3. An justificatio sit idem quod renovatio mentis et sanatio .............................................................. 4. An justificatio reducatur ad attributum misericordiæ II. Quæ præexiguntur ad ipsam............................................. 1. An præparatio per quam aliquis facit quod in se est, ad justificationem præexigatur............................ 2. An aliquid sit in homine quod facere possit ut ad gratiam habendam se præparet.......................... 3. An sit necessarium eum qui facit quod in se est justificari ............................................................ III. Quæ concurrunt ad ipsam............................................... 1. An gratiæ infusio requiratur ad justificationem....... 2. An sit necessarius ad justificationem motus liberi arbitrii in Deum ................................................ 3. An iste motus liberi arbitrii in Deum sit motus fidei . . 4. An requiratur motus liberi arbitrii in peccatum sive contritio....................................................... 825 825 825 825 826 827 831 831 832 832 837 837 837 838 838 1134 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM 5. An debeat addi quartum, sicilicet peccatorum remissio........................................................ 839' IV. De ordine ipsorum........................................................... 843 1. An culpæ remotio naturaliter præcedat gratiæ infu­ sionem ................................................................ 843 2. An motus liberiarbitrii præcedat gratiæ infusionem 844 3. An motus liberi arbitrii in peccatum præcedat mo­ tum liberi arbitriiin Deum.................................. 845 V. Qualis sit ........................................................................ 848 1. An justificatio impii sit miraculosa........................... 848 2. An infusio gratiæ et remissio culpæ sint in eodem instanti .............................................................. 849 3. An sit successiva ................................................... 850 Quæstio II DE CONTRITIONE I. Quid sit............................................................................. 1. An contritio sit « dolor pro peccatis assumptus cum proposito confitendi et satisfaciendi » ....................... 2. An contritio sit actus virtutis.............................. 3. An attritio possit fieri contritio............................ II. De quo esse debeat ......................................................... 1. An homo debeat confiteri de poenis et non solum de culpis.............................................................. 2. An contritio esse debeat de originali .................. 3. An de omni peccato commisso a nobis debeamus conteri....................................... 4. An etiam de peccatis futuris aliquis debeat conteri. . 5. An homo debeat conteri de peccato alieno .............. 6. An requiratur de singulis peccatis mortalibus con­ tritio ................................................................... III. Quanta esse debeat .......................................................... 1. An contritio sit major dolor qui esse possit in natura . 2. An possit esse nimis magnus contritionis dolor ....... 3. An debeat esse major dolor de uno peccato quam de alio.................................................................. IV. De duralione ipsius........................................................... 1. An tota hæc vita sit contritionis tempus.................. 2. An expediat continue de peccato dolere.............. 3. An etiam post hanc vitam animæ de peccatis conterantur......................................................... V. De effectu ejus.................................................................. 1. An peccati remissio sit contritionis effectus.............. 2. An contritio possit totaliter tollere reatum pœnæ. 3. An contritio parva sufficiat ad deletionem magnorum peccatorum ......................................................... 855 .855 855 855 856 862 862 863 863 864 865 865 810 870 811 871 876 876 877 878 881 881 882 882 INDEX 1135 Quæstio III DE CONFESSIONE I. De neccessilate confessionis ........................................... 1. An confessio sit necessaria ad salutem ................ 2. An sit de jure naturali........................................... 3. An omnes ad confessionem teneantur .................. 4. An statim teneatur confiteri................................. 5. An possit cum aliquo dispensari ne confiteatur homini................................................................. II. Quid sii confessio ........................................................... 1. An Augustinus convenienter confessionem definiat . . 2. An confessio sit actus virtutis.............................. 3. An confessio sit actus pœnitentiæ virtutis ........... III. Cui sil facienda................................................................. 1. An sit necessarium sacerdoti confiteri.................... 2. An in aliquo casu liceat aliis quam sacerdotibus confiteri ............................... 3. An extra casum necessitatis possit aliquis non sacerdos confessionem venialium audire .............. 4. An sit necessarium quod homo confiteatur proprio sacerdoti ............................................................ 5. An possit aliquis alteri quam proprio sacerdoti confiteri, etiam ex privilegio vel mandato supe­ rioris ................................................................... IV. Qualis esse debeal.............................................................. 1. An confessio possit esse informis .......................... 2. An oporteat confessionem esse integram, ut sci­ licet omnia peccata uni sacerdoti confiteatur aliquis ................................................................ 3. An possit per alium quis confiteri vel per srciptum .. 4. An conditiones sexdecim quæ a magistris assi­ gnantur, requirantur ad confessionem ................ V. De effeclu confessionis ................................................... 1. An confessio liberet amortepeccati........................ 2. An confessio aliquomodo liberet apœna ............. 3. An aperiat paradisum ......................................... 4. An confessionis effectus poni debeat quod tribuat spem salutis ....................................................... Expositio Textus 885 885 885 886 886 887 888 894 894 895 895 899 899 899 900 900 902 909 909 909 910 911 915 915 916 916 916 919 1136 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM DISTINCTIO XVIII De potestate quæ claves Ecclesiæ dicuntur 922 De remissione sacerdotis................................................... 922 De clavibus ....................................................................... 922 De usu clavium................................................................. 922 Si sacerdos potest dimittere vel retinere peccata .................. 922 Quod sacerdotes etiam dimittunt peccata, et tenent peccata suo modo............................................................ 924 Quomodo sacerdotes ligant et solvunt a peccatis.................. 925 Alius modus ligandi et solvendi ....................................... 926 Quomodo secundum hos modos intelligendum sit : « Quodcumque solveris etc. ».................................. 926 Quæ sint interiores tenebræ et interior macula..................... 926 Divisio Textus 927 Quæstio I DE CLAVIBUS I. De clavibus secundum se................................................. 1. An claves in Ecclesia esse debeant ..................... 2. An clavis sit « potestas ligandi et solvendi qua ecclesiasticus judex dignos recipere, indignos exclu­ dere debet a Regno »............................................... 3. An sint duæ claves vel tantum una ................... II. De remissione peccatorum ad quam ordinantur claves . 1. An macula aliquid positive in anima sit ............ 2. An peccatum aliquando possit remitti quoad macu­ lam . .................................................................... 3. An si remittatur peccatum quoad maculam, remit­ tatur quoad omnem pœnam ................................ III. De effectu clavium........................................................... 1. An potestas clavium se extendat ad remissionem culpæ................................................................... 2. An possit remittere peccatum quoad pœnam . . ....... 3. An sacerdos per potestatem clavium ligare possit ... 4. An possit ligare et solvere secundum proprium arbitrium .......................................................... 928 929 929 929 930 935 935 935 936 939 939 939 940 941 INDEX 1137 Quæstio II DE EXCOMMUNICATIONE I. De ipsa excommunicatione............................................. 1. An competens sit definitio excommunicationis ...... 2. An Ecclesia aliquem debeat excommunicare........... 3. An aliquis pro aliquo temporali damno debeat excommunicari.................................................... 4. An excommunicatio injuste lata aliquo modo effec­ tum habeat......................................................... II. Quis possit excommunicare ........................................... 1. An quilibet sacerdos possitexcommunicare............ 2. An sacerdotes excommunicare possint ................... 3. An excommunicatus vel suspensus excommuni­ care possit.......................................................... III. De modo excommunicationis ........................................... 1. An aliquis possit seipsum vel æqualem vel supe­ riorem excommunicare ..................................... 2. An in aliquam universitatem sententia excommu­ nicationis ferri possit........................................... 3. An ille qui semel est excommunicatus ulterius excommunicari possit........................................... IV. De communicatione cum excommunicatis........................ 1. An liceat excommunicato communicare in pure corporalibus......................................................... 2. An participans excommunicato sit excommunicatus 3. An participare cum excommunicato in casibus non concessis semper sit peccatum mortale.............. V. De absolutione ab excommunicatione............................ 1. An quilibet sacerdos subditum suum possit ab excommunicatione absolvere................................ 2. An aliquis possit absolvi invitus........................... 3. An aliquis possit absolvi ab una excommunica­ tione, si non absolvatur ab omnibus.................... Expositio Textus 942 943 943 943 949 949 954 954 954 955 957 957 957 958 960 960 960 961 964 964 964 964 967 DISTINCTIO XIX Quorum sit habere claves 968 Quando istæ claves dantur et quibus............................... 968 Si alteram elavem omnes habeant, scilicet potentiam ligandi et solvendi.................................................................... 968 Aliorum sententia verior.................................................... 969 1138 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quomodo intelligendum : « Maledicam maledictionibus vestris. ».............................................................................. 970 Qualis esse debeat judex ecclesiasticus ............................ 970 Divisio Textus 971 Quæstio I DE HABENTIBUS CLAVES I. Quorum sit habere claves............................................... 1. An sacerdos legalis claves habuerit........................ 2. An Christus habuerit claves.................................. 3. An soli sacerdotes claves habeant......................... II. Qui possunt clavibus uti ............................................... 1. An etiam sancti homines non sacerdotes usum clavium habeant.................................................. 2. An mali sacerdotes usum clavium habeant.............. 3. An schismatici et hæretici, excommunicati et sus­ pensi et degradati usum clavium habeant....... III. In quem possit sacerdos uti clavibus............................ 1. An sacerdos possit uti clave quam habet in quem­ libet hominem ................................................... 2. An sacerdos possit semper suum subditum absol­ vere ..................................................................... 3. An aliquis possit uti clavibus in suum superiorem .. . 972 972 972 973 973 976 976 977 977 981 981 981 982 Quæstio II DE CORREPTIONE FRATERNA I. Quid sit.............................................................................. II. Cujus sil............................................................................ 1. An quilibet ex præcepto ad correptionem frater­ nam teneatur....................................................... 2. An peccator corripiens peccet .............................. 3. An aliquis teneatur corripere prælatum suum .... III. De modo et ordine ipsius............................................... 1. An opporteat quod fraterna admonitio præcedat denuntiationem Ecclesiæ faciendam ................... 2. An convenienter in ordine correptionis ponatur testium inductio.............................................. 3. An correptio quantum ad monitionem secretam debeat esse dura................................................ Expositio Textus 986 986 989 989 990 991 997 997 998 999 1005 INDEX 1139 DISTINCTIO XX Tempus pœnitentiæ 1007 De his qui in fine pœnitent............................................. 1007 De his qui pœnitentiam non complent .......................... 1008 De illocui sacerdos indiscretus injungit parvam pœnitentiam 1009 Quod morientibus non sit imponenda satisfactio sed inno­ tescenda .............. 1009 In necessitate non est neganda pœnitentia vel reconciliatio. 1010 Quod presbyter non reconciliet inconsulto episcopo nisi in necessitate....................................... 1010 An oblatio ejus sit recipienda qui currens ad pœnitentiam praevenitur morte ....................................................... 1011 Divisio Textus 1011 L Virum aliquis in extremo vitæ suæ per pœnitentiam possit consequi veniam peccatorum .......... 1012 1. An in extremo vitæ suæ aliquis pœnitere possit....... 1012 2. An in fine vitæ pcenitens possit a quolibet sacerdote absolvi ................................................................ 1013 3. An pœnitentibus in fine reservetur aliqua pœna post mortem....................................................... 1013 II. De pœna quam sacerdos ad satisfaciendum imponit........ 1017 1. An pœna temporalis hujus cujus reatus post pœni­ tentiam manet, taxetur secundum quantitatem culpæ ...................................................... 1017 2. An pœnitens sit debitor majoris pœnæ quam illius quæ a sacerdote est sibi injuncta .................. 1018 3. An pœnam satisfactoriam possit unus pro alio ex­ plere .......................................................... 1019 III. De relaxatione hujusmodi pœnæ per indulgentias........ 1023 1. An per indulgentiam possit aliquid remitti de pœna satisfactoria ..................................................... 1023 2. An valeant tantum quantum pronuntiantur............ 1024 3. An pro temporali subsidio debeat fleri indulgentia .. 1025 IV. Quis possit indulgentias facere .......................................... 1031 1. An quilibet sacerdos parochialis possit indulgentiam facere.................................................................. 1031 2. An diaconus possit indulgentias facere vel alius non sacerdos........................................................ 1031 3. An etiam episcopus possit facere indulgentiam......... 1031 4. An ille qui est in peccato mortali possit facere indulgentias............................................... 1032 1140 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM V. Quibus prosint ................................................................. 1. An indulgentia valeat existentibus in peccato mor­ tali ..................................................................... 2. An indulgentiæ valeant religiosis........................... 3. An ei qui non facit hoc pro quo indulgentia datur, possit quandoque indulgentia dari......................... 4. An indulgentia valeat ei qui non facit.................. Expositio Textus 1035 1035 1035 1035 1036 1039 DISTINCTIO XXI Movet quasdam quaestiones contra determinata 1041 De peccatis quæ post hanc vitam dimittuntur................ Quod alii citius, alii tardius, purgantur in igne................ Oppositio............................................................................ Opinio quorumdam cum objectione..................................... De generali confessione, quid prosit.................................. Nemo confiteatur peccata quæ non fecit ......................... De poenis sacerdotis qui peccatum publicat confltentis....... Divisio Textus 1041 1041 1042 1042 1043 1043 1044 1044 Quæstio I DE PURGATORIO 1045 I. De ipso purgatorio ............................................ 1045 1. An purgatorium sit post hanc vitam ..................... 1045 2. An sit idem locus quo animæ purgantur et quo damnati puniuntur ............................................ 1046 3. An pcena purgatorii excedat pœnam temporalem hujus vitæ............................................................ 1047 4. An illa pcena est voluntaria.................................. 1048 5. An animæ in purgatorio per dæmones puniantur .... 1048 II. De ligno, feno et stipula quæ in purgatorio purgantur .... 1052 1. An lignum, fenum et stipula quæ superædiflcari dicuntur supra positum fundamentum, sint pec­ cata venialia....................................................... 1052 2. An iidem sint qui utraque superædificant................ 1052 3. An venialia etiam mortali adjuncta sint lignum, fenum et stipula,ut non puniantur etiam æternaliter in damnatis, sed temporaliter....................... 1053 III. De effectu purgatorii....................................................... 1056 1. An per pœnam purgatorii expietur peccatum ve­ niale quoad culpam ..................................... 1056 INDEX 1141 2. An ignis purgatorius liberet a reatu pœnæ................ 10o7 3. An ab illa pœna unus liberetur alio citius ................ 1058 Quæstio II DE CONFESSIONE GENERALI 1061 I. Utrum per confessionem generalem quæ fit in comple­ torio et prima dimittantur venialia ........................... 1061 II. Utrum confessio generalis sufficiat ad delendum peccata mortalia oblita ......................................... 1063 III. Utrum aliquis licite possit confiteri peccatum quod non habet................................................. 1065 Quæstio III DE SIGILLO CONFESSIONIS I. Utrum in quolibet casu teneatur homo celare ea quæ sub sigillo confessionis habet............................ 1. An in quolibet casu teneatur celare sacerdos peccata quæ sub sigillo confessionis novit.......................... 2. An sigillum confessionis se extendat ad alia quam illa quæ sunt de confessione................................. 3. An solum sacerdos sigillum confessionis habeat....... II. Utrum de licentia pœnitentis possit sacerdos peccatum quod sub sigillo confessionis habet, alteri prodere .... III. Utrum illud quod quis scit per confessionem et alio modo, aliquo modo possit revelare ...................... 1073 Expositio Textus 1067 1067 1067 1068 1069 1071 1075 DISTINCTIO XXII De remissione peccatorum Si peccata dimissa redeant................................................ Objectio ............................................................................. Responsio .......................................................................... Aliorum sententia .............................................................. Quid sit sacramentum et res............................................ Divisio Textus 1076 1076 1077 1077 1077 1077 1078 1142 SCRIPTUM SUPER LIB. IV SENTENTIARUM Quæstio I 1079 DE REDITU PECCATORUM I. Utrum peccata dimissa redeant in eo qui récidivai ............ 1079 II. De ingratitudine perquam peccata redire dicantur .......... 1083 1. An ingratitudo sit speciale peccatum................... 1083 2. An minus sit ingratus innocens, si peccat, quam pœnitens ............................................................ 1084 3. An ex ingratitudine recidivantis consurgat tantus reatus quantus fuit praecedentium peccatorum .... 1084 III. Quæ peccata per ingratitudinem redire possunt .............. 1087 1. An per ingratitudinem redeant peccata venialia....... 1087 2. An originale redeat................................................ 1087 3. An per illa quatuor peccata magis redeant peccata dimissa quam per alia........................................... 1088 IV. Utrum récidivons teneatur peccata confiteri de quibus prius confessus fuit..................................................... 1089 Quæstio II DE EO QUOD EST RES ET SACRAMENTUM IN PŒNITENTIA 1092 I. Quid sit ibi res et quid sacramentum..................................... 1093 1. An exterior pœnitentia sit sacramentale signum . . 1093 2. An interior pœnitentia sit res hujus sacramenti . . 1093 3. An remissio peccatorum sit res hujus sacramenti ... 1094 II. De unitate hujus sacramenti ........................................... 1098 1. An pœnitentia sit unum sacramentum.................. 1098 2. An hoc sacramentum magis consistat in his quæ geruntur a sacerdote quam in his quæ geruntur a pœnitente ............. ,......................................... 1098 2. An verba sacerdotis absolventis debeant esse per modum deprecationis.................................. 1099 III. De institutione ipsius ................................................... 1101 1. An sacramentum pœnitentiæ habeat institutionem. . 1101 2. An ante Christum fuerit hoc sacramentum institutum 1101 3. An sit institutum in nova lege post Christi adventum 1102 1105 Expositio Textus Index eorum quæ in prima parte quarti libri continentur Imprimé en France par l’Imprimerie de l’Est a Besançon 1107