P. Fr. GERARDUS M. PARIS. 0. P. 8. Thoologlao Maglater SYNOPSIS TOTIUS SUMMAE THEOLOGICAE THOMAE SEU DIVISIO QUAESTIONUM TOTIUS SUMMAE THEOLOGICAE ANGELICI DOCTOR1S CUM RESPONSIONIBUS RATIONIBUSQUE FUNDAMENTALIBUS AD UNIVERSOS ET SINGULOS ARTICULOS PARS TERTIA NEAPOLI (ITALIA) M. D’AURI A - S. SEDIS APOSTOUCAE TYPOGRAPIIUS 1950 Nos infrascripti attente perlegimus opus P. Fr. Bacc. Gerardi Mariæ Paris O. P., cui titulus « Synopsis lotius Summae Theologicae S. Thomae seu Divisio Quaestionum totius Summae Theologi­ cae Angelici Doctoris cum Responsionibus Funda­ mentalibus ad universos singulosque Articulos », in quo Tertia Pars et Supplementum continentur; et dignum judicamus hoc opus ut typis mandetur utpote utilissimum ad majorem D. Thomae doctri­ nae divulgationem. Datum Melitae, die 1 Novembris 1947. Fr. Thomas Μ. Ζαμμγγ, O. P., S. Th. Mag. Fr. ViNCENTius Jos. Bonello, O. P., S. Th. Lect Et Nos Imprimi permittimus. Die 29 Decembris 1947. Fr. J. M. Gaucl, O. P. Provincialis. Neapoii, ex Curia Archiepiscopaiis die π Martii 1950 Nihil obstat Aloysius Rinaldi, Can. Theo). Censor delegatus Imprimatur Joseph M·. De Nicola Ep. Tit. Pergamen, Vic. Gen JUS PROPRIETATIS VINDICABITUR Copyright 1950 by M. d’Auria Editore Pontilicio Napoli Printed in Italy RATIONES FUNDAMENTALES ARTICULORUM SUMMAE THEOLOGICAE I SANCTI THOMAE AQUINATIS PARS TEHTIA (Totalitas Quaestionum, 192. — Totalitas Articolorum, 1001) PROLOGUS Quia Salvator noster Dominus Jesus Christus, teste angelo (Mt. i, 20), populum salvum faciens a peccatis eorum, viam veritatis nobis in seipso demonstravit, per quam ad bcatitudinem immor­ talis vitae resurgendo pervenire possimus; necesse est ad consummationem totius theologici ne­ gotii, post considerationem ultimi finis humanae vitae et virtutum ac vitiorum, de ipso omnium Salvatore ac beneficiis ejus humano generi prae­ stitis nostra consideratio subsequatur. Circa quam primo considerandum occurrit de ipso Salvatore; secundo, de sacramentis ejus, quibus salutem con­ sequimur; tertio, de fine immortalis vitae ad quam per ipsum resurgendo pervenimus. Circa primum duplex consideratio occurrit ; prima est de ipso incarnationis mysterio, secundum quod Deus pro nostra salute factus est homo; secunda de his quae per ipsum Salvatorem nostrum, id est Deum in­ carnatum, sunt acta et passa. QUAESTIO I De convenientia incarnationis Circa primum tria consideranda occurrunt: primo quidem de convenientia incarnationis Chri­ sti; secundo, de modo unionis verbi incarnati; tertio, de his quae consequuntur ad hanc unio­ nem. Circa primum quaeruntur sex: 4 Summa Ti,. < 1 s. Thomae - Pars III Art. I. - Utrum conveniens fuerit Deum incar­ nari. Resp.* Aff. - R. est: quia natura Dei est essentia bonitatis. Quidquid ergo perLinet ad actionem boni, conveniens est Deo. Ad rationem autem boni pertinet ut se aliis communicet, ut patet per Dionysium (De Div. Norn., cap. 4). Unde ad rationem summi boni pertinet quod sum­ mo modo se creaturae communicet: quod quidem maxime fit per hoc quod « naturam creatam sic sibi conjungit, ut una persona fiat ex tribus, Verbo, anima et carne », sicut dicit Augustinus (De Trin. lib. xiii, cap. 17). Unde, manifestum est quod conveniens fuit Deum incarnari. - incarnatio autem non fuit conveniens ex parte naturae huma­ nae, quia hoc erat supra dignitatem ipsius; sed ex parte Dei secundum infinitam excellentiam bonitatis ejus, ut sibi eam uniret pro salute hu­ mana. (Ad 2m). Notandum: Incarnationis mysterium non est impletum per hoc quod Deus sit aliquo modo a suo statu immutatus, in quo ab aeterno fuit; sed per hoc quod novo modo se creaturae univit, vel potius eam sibi. (Ad lm). Art. II. - Utrum necessarium fuerit ad repara­ tionem generis humani Verbum Dei incarnari. Resp. Aff. - Scii. : a) non necessitate absoluta, sicut necesse est sumere cibum ad conservatio­ nem humanae vitae; b) sed necessitate convenien­ tiae, per quod melius et convenientius pervenitur ad finem; sicut equus necessarius est ad iter. R. primi est: quia Deus per suam omnipo(*) Significationes abbreviationuin: Resp. ■= respondetur; AiT. — affirmative; Neg. = negative; Scii. *= scilicet; R. =» ratio; RR. =» rationes. N. B. - Vide nostram Diuisionern schemalicam lotius Summae, Romae-Taurini. An. 1931. multis aliis modis reparare. R. secundi est: quia per hoc promovetur homo in bonum et r'movetur a malo. Promovetur in bonum quidem, quantum ad fidem, spem et charitatem. Ad fidem autem, quia per incarna­ tionem Veibi fides magis certificatur ex hoc quod homo ipsi Deo loquenti credit. Quantum ad spem, quia per hoc spes maxime erigitur, ut Aug. dicit (De Trin. 1. xiii): «Nihil tam necessarium fuit ad erigendam spem nostram, quain ut demonstra­ retur nobis quantum diligeret nos Deus ». Quantum autem ad charitatem, quia hacc maxime per hoc excitatur; unde dicit ipse Augustinus (De catechiz. rudibus, c. 4): « Quae major est causa adventus Domini, nisi ut ostenderet Deus dilec­ tionem suam in nobis ? » et postea subdit: « Si amare pigebat, saltem redamare non pigeat ». Insuper et quantum ad rectam operationem, quia Deus incarnatus exemplum nobis se prae­ buit; et quantum ad plenam participationem Divi­ nitatis, quae vera est hominis beatitudo et finis humanae vitae, quia hoc collatum est nobis per Christi humanitatem; dicit enim Augustinus (In Serm. de nativ. Domini): « Factus est Deus homo, ut homo fieret Deus». - Et removetur a malo: Primo, quidem, quia per hoc homo instruitur ne sibi diabolum praeferat, et eum veneretur, qui est auctor peccati. Secundo, quia per hoc in­ struimur quanta sit dignitas humanae naturae, ne eam inquinemus peccando. Unde Leo papa dicit (In sermone de nativ.): «Agnosce, o Chri­ stiane, dignitatem tuam; et divinae conscrs factus naturae, noli in veterem vilitatem degeneri con­ versatione redire ». Tertio, quia α ad praesumptionem hominis tollendam gratia Dei, in nobis nullis meritis praecedentibus, in homine Christo Sumtna Thcol. S. Thomae - Pars III commendatur », ut dicit Augustinus (De Trin. 1. xiii, c. 17). Quarto, quia α stiperbia hominis quae maxime impedimento est ne inhaereatur Deo, per tantam Dei humilitatem redargui potest atque sanari », ut dicit Augustinus (L. c.). Quinto, ad liberandum hominem a servitute peccati; quod quidem, ut Augustinus dicit (De Trin. 1.xiii, c. 13): « fieri debuit sic ut diabolus justitia hominis Jesu Christi superaretur». - Sunt autem et aliae plu­ rimae utilitates quae consecutae sunt supra ap­ prehensionem sensus humani. Notanda: 1. Neque purus homo neque multi homines simul pjterant perfecte satisfacere pro peccato: tum quia tota natura erat per peccatum corrupta; tum etiam quia peccatum contra Deum commissum quamdam infinitatem habet ex infini­ tate divinae majestatis. Unde oportuit ad condi­ gnam satisfactionem ut actus satisfacientis haberet efficaciam infinitam, utpote Dei et hominis exi­ stons. Imperfecte tamen homo purus satisfacere potest scii, secundum acceptationem ejus qui est ea contentus, quamvis non sit condigna. Et quia omne imperfectum praesupponit aliquid perfectum, a quo sustentetur, inde est quod omnis puri homi­ nis satisfactio efficaciam habet a satisfactione Christi. (Ad 2m). 2. Deus assumendo carnem, suam majestatem non minuit ; et per consequens non minuitur ratio reverentiae ad ipsum, sed augetur per augmentum cognitionis ipsius. Ex hoc autem quod nobis ap­ propinquare voluit per carnis assumptionem, ma­ gis nos ad se cognoscendum attraxit. (Ad 3m). Art. III. - Utrum si homo non peccasset, Deus incarnatus fuisset. Resp. Neg. - Scii. : convenientius dicitur quod si homo non peccasset, Deus incarnatus non fuis­ set. R. est: quia ea quae ex sola Dei voluntate proveniunt supra omne debitum creaturae, no­ bis innotescere non possunt, nisi quatenus in sacra Scriptura traduntur, per quam divina volun- / Q. 1 - De convenieiral^^H^Huonis tas nobis innotescit. Unde cum in sacra Scriptura ubique incarnationis ratio ex peccato primi homi­ nis assignetur, convenientius dicitur incarna­ tionis opus ordinatum esse a Deo in remedium contra peccatum; ita quod, peccato non existente, incarnatio non fuisset. Art. IV. - Utrum principalius Christi incarnatio facta fuerit ad tollendum peccatum originale quam actuale. Resp. Aff. - Scii. : Christus principalius venit ad tollendum originale, quam actuale peccatum. R. est: quia tanto principalius ad alicujus peccati deletionem Christus venit, quanto illud peccatum majus est. Peccatum autem originale majus est extensive peccatum, per quod totum genus humanum inficitur, quam quodlibet pec­ catum actuale, quod est proprium singularis per­ sonae, quamquam intensive, i. e., de ratione vo­ luntarii, possit esse majus quam originale. - Ta­ men illud peccatum naturae ita perfecte curatum est in unoquoque, ac si in uno solo esset curatum. Et ideo propter unionem charitatis totum quod omnibus est impensum, unusquisque debet sibi adseribere. (Ad 3m). Notandum: Poenalitates, quae sensibiliter in hac vita patimur, sicut famem, sitim, mortem et alia hujusmodi, ex peccato originali procedunt. Et ideo Christus, ut plene pro peccato originali satisfaceret, sensibilem dolorem pati voluit, ut mortem et alia hujusmodi in seipso consumeret. (Ad Im). Art. V. - Utrum conveniens fuerit Deum incarnari ab initio mundi. Resp. Neg. - R. est: quia ante peccatum non fuit conveniens Deum incarnatum fuisse: non enim datur medicina nisi jam infirmis. Unde ipse Dominus dicit (Mt. ix, 12): Non est opus valen- iibus medico, sed male habentibus ; non enim oeni vocare justos, sed peccatores. Sed nec etiam statim post pcccalujn conveniens fuit Deum incar­ nari. Primo, ut homo humiliatus cognosceret se liberatore indigere. Secundo, propter ordinem promotionis in bonum, secundum quem ab im­ perfecto ad perfectum proceditur. Tertio, prop­ ter dignitatem Verbi incarnati: quia super illud Galat. iv: At ubi venit plenitudo temporis, dicit Glossa (S. Aug., tract. 31 in Joan.): Quanto major judex veniebat, tanto praeconum series longior praecedere debebat. Quarto, ne fervor fidei tem­ poris prolixitate tepesceret, quia circa finem mundi frigescet charitas multorum (Lc. xviii, 8). Art. VI. - Utrum incarnatio differri debuerit usque ad finem mundi. Resp. Neg. - Prima R. sumitur ex unione di­ vinae jd^humanae naturae: quia in eo quod de. imperfecto fit perfectum, imperfectum tempore praecedit perfectum; in eo vero quod est causa perfectionis efficiens, perfectum tempore prae­ cedit imperfectum. In opere autem incarnationis utrumque concurrit, quia natura humana in ipsa incarnatione est perducta ad summam perfec­ tionem; et ideo non decuit quod a piincipio hu­ mani generis incarnatio facta fuisset. Sed ipsum Verbum incarnatum est perfectionis humanae naturae causa efficiens, secundum illud Jn. i, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus ; et ideo non debuit incarnationis opus in finem mundi differri; sed perfectio gloriae, ad quam perducen­ da est ultimo natura humana per Verbum in­ carnatum, erit in fine mundi. Secunda R. sumiLur ex effectu humanae salu­ tis: quia, cum jam gentes legem Moysis spreve--- l _ί i--- ------- j·---- ·-------- l· — i- Q. 2 - De modo urf Verbi Jr ! usque in finem mundi, totaliter Dei notitia et reverentia, °t morum honestas abolita fuisse in terris. Tertia R. sumitur ex convenientia ad manife­ stationem divinae virtutis: quia sic virtus divina homines pluribus modis salvavit: scii, non solum per fidem futuri,--sed etiam per fidem praesentis et praeteriti. QUAESTIO II De modo unionis Verbi incarnati Deinde considerandum est de modo unionis Verbi incarnati: et primo, quantum ad ipsam unionem; secundo, quantum ad personam assu­ mentem; tertio, quantum ad naturam assumptam. Circa primum quaeruntur duodecim: Art. 1. - Utrum unio Verbi incarnati sit jacta in *natura. Resp. Neg. - Scii. : loquendo nunc de natura, secundum quod natura significat essentiam, vel quod quid est, sive quidditatem speciei, impossi­ bile est unionem Verbi incarnati esse factam in natura. (*) Nomen naturae a nascendo est dictum vel sumptum; unde primo est impositum hoc nomen ad significandum generationem viventium: deinde translatum est ad significandum principium hujus generationis: deinde ulterius ad significandum quodlibet principium intrinsecum motus: ita Philosophus (Phys. 1. ii, text. 3): «natura est principium motus in eo in quo est per se, et non secundum accidens ». Deinde significat essentiam spe­ ciei quam significat definitio. Ita Boetius (Lib. de Duab. nat.). « Natura est unamquamque rem informans specifica di fierent ia ». Et sic nunc loquimur de natura. 8 Sumniii Theor S, Thomae - Pars III R. est: quia tripliciter aliquid unum ex duobus vel pluribus constituitur:, lyjgjjMo ex duobus integris perfectis remap entibus; et sic impossibile est incarnationem fuisse: quia sequeretur quod /jiiiio incarnatio.iis non esset per s<‘, sed per acci'aensghec forma tal i u m es s cj^ natura, sed ma g i s ars, §icut ______________ forma domus. -_Alio mod Q JlL_a 1 liq u i dunum ex perfectis, sed transmutatis, sicut ex clementis fit mixtum. SëdTîbc dici nequit de unio­ ne Verbi incarna ti^jpri.mo quidem, quia natura divina, est omnino immutabilis (P. I., qu. ix, art. 1 et 2). Secundo, quia id quod est ita com­ mixtum, nulli miscibilium est idem specie; et sic Christus_ non esset ejusdem naturae cum Patre, ip, quia ex his quae plurimum nec cum matre, distant, non potest fieri commixtio; solvitur enim species unius eorum; puta si quis guttam aquae amphorae vim apponat. Et secundum hoc, cum natura divina in infinitum excedat humanam naturam, non potest esse mixtio, sed remanebit sola natura divina. - JjjjU modi) fit-aliqnid py aliquibus non permixtis ve permutatis. sed imII 4ierfectis; sjcut ex anima et corpore fit homo; et, similiter ex diversis membris unum corpus con­ stituitur. Sed hoc dici non potest de incarnationis mysteriq^Primo quidem, quia utraque natura est secundum rationem. suam perfecta, divina scii, et humana. SecujncJo, quia natura divinaret humana non possunt constituere aliquid per modum parliuin quantitativarum, sicut membra constituunt corpus; quia natura divina est incorporea; neque per modum formae tt materiae,quia natura divina non potest esse forma alicujus, praesertim corpo­ rei; sequeretur enim quod species resultans esset communicabitis pluribus, et ita essent plures Christi. Tertio, quia Christus non isset humanae natarae, neque divinae naturae. Differentia enim addita variat speciem, sicut unitas numerum. Q. 2 - De modo unionis carnati Art. II. - Utrum unio Verbi incarnati sit lacta in persona. * Resp. Aff. - R. est: quia si humana natura Verbo Dei non unitur in persona, nullo modo ei unitur: et sic totaliter tollitur incarnationis fides, quod est subruere totam fidem Christianam. Quia ergo Verbum habet naturam humanam sibi unitam, non autem ad suam naturam divi­ nam pertinentem, consequens est quod unio sit facta in Verbi persona, non autem in natura: omne enim quod inest alicui personae, sive pertineat ad naturam ejus sive non, unitur ei in persona. Notandum: Licet haec humana natura Christi sit quoddam individuum in genere substantiae, quia tamen non per se separatim existit, sed in quodam perfectiori, scilicet in persona Dei Verbi, consequens est quod non habeat personalitatem propriam. Et ideo facia est unio in persona. (Ad 3m). Art. III. - Utrum unio Verbi incarnati facta sit in supposito, uel hypostasi. Resp. Aff. - Scii. : haeresis est olini ab Eccle­ sia damnata, dicere, quod in Christo sunt duae hypostases, vel duo supposita, sive quod unio non sit facta in hypostasi vel supposito. (*) Natura, ut dictum est (art. praec.), significat hic essentiam speciei, quam significat definitio. Suppositum est individuum subsistens in natura illa. In illis rebus in quibus aliquid inveniri potest quod non pertinet ad rationem speciei, scii, accidentia et principia indlviduantia, natura et suppositum differunt se­ cundum rem, sicut maxime apparet in his quae sunt ex materia et forma composita; unde in his natura non praedicatur de sup­ posito: non enim dicimus quod hic homo sit sua humanitas. Si qua vero res est in qua omnino nihil aliud est praeter rationem speciei vel naturae suae, in ea nihil est aliud secundum rem sup­ positum et naturam, sed solum secundum rationem intelligendi, sicut in Deo. Quod autem est dictum de supposito, intelligendum est de persona in creatura rationali vel intellectuali; quia nihil aliud est persona quam «rationalis naturae individua sub­ stantia ». ίο p n Theol. S. Thomae - Pars III R. est: quia persona nihil addit super hypostasirn nisi determinatam naturam, scii, ratio­ nalem, secundum quod Boetius dicit (Lib. De Duab. Natur.): « persona est rationalis naturae in­ dividua substantia»: et ideo idem est attribuere propriam hypostasim humanae naturae in Christo et propriam personam. - Item, si detur quod per­ sona aliquid addat super hypostasim, hoc nihil aliud est quam proprietas ad dignitatem perti­ nens. Si ergo facta sit unio in persona, et non in hypostasi, consequens erit quod non facta sit unio nisi secundum dignitatem quamdam. Et hoc est, approbante synodo Ephesina (Gener, iii, p. 3, can. 3), damnatum a Cyiillo. - Item, quia si alia sit hypostasis in Christo praeter hyposta­ sim Verbi, sequeretur quod de aliquo alio quam de Verbo verificentur ea quae sunt hominis, puta esse natum de Virgine, passum, crucifixum et sepultum. Et hoc est etiam damnatum appro­ bante concilio Ephesino (L. c., can. 4). Nam, tan­ tum hypostasis est cui attribuuntur operationes et proprietates naturae, et ea etiam quae ad natu­ rae rationem pertinent in concreto: dicimus enim quod hic homo ratiocinatur, et est risibilis, et est animal rationale. Notandum: In rebus creatis non contingit quod idem numero subsistere possit diversis essentiis vel naturis; sed unus et idem Christus subsistit in duabus naturis. Unde sicut quod dicitur alte­ rum et alterum in creaturis, non significat diver­ sitatem suppositi, sed solum diversitatem forma­ rum accidentalium; ita quod dicitur Christus aliud et aliud, non importat diversitatem suppositi vel hypostasis, sed diversitatem naturarum. (Ad Im). Et quamvis humana natura in Christo sit substan­ tia particularis, quia tamen venit in unionem cujusdam completi, scii, totius Christi, prout est Deus et homo, non potest dici hypostasis vel sup­ positum; sed illud completum, ad quod concurrit, dicitur esse hypostasis Vel suppositum. (Ad 2m). Q. 2 - De modo unio i incarnati 11 Art. IV. - Utrum persona vel hypostasis Christi post incarnationem sit composita. Resp. Aff. - Scii. : a) considerata persona vel hypostasis non secundum illud quod est in se; sed b) secundum rationem personae vel hyposta­ sis. ad quam pertinet subsistere in aliqua natura. R. primi est: quia persona vel hypostasis Christi, considerata secundum illud quod est in se, est omnino simplex, sicut et natura Verbi. R. secundi est: quia persona Christi subsistit in duabus naturis. Unde licet sit ibi unum sub­ sistens, est tamen ibi alia et alia ratio subsistendi: et sic dicitur persona composita, inquantum unum duobus subsistit. Art. V. - Utrum sit facta aliqua unio animae et corporis in Christo. Resp. Aff. - R. est: quia Christus dicitur homo univoce cum aliis hominibus, utpote eju­ sdem speciei existens, secundum illud Apostoli (Phil, ii, 7): In similitudinem hominum factus. Pertinet autem ad rationem speciei humanae quod anima corpori uniatur. Unde necessc est dicere quod in Christo fuerit anima corpori unita: et contrarium est haereticum, utpote derogans veritati humanitatis Christi. - In Christo autem anima et corpus uniuntur ad invicem, ut adjuncta alteri principaliori, quod subsistit in natura ex eis composita. Et propter hoc ex unione animae et corporis in Christo non constituitur nova hypo­ stasis seu persona; sed advenit ipsum conjunctum personae seu hypostasi praeexistenti. Nec propter hoc sequitur quod sit minoris efficaciae unio ani­ mae et corporis in Christo, quam in nobis; quia ipsa conjunctio ad nobilius non adimit virtutem aut dignitatem, sed auget. (Ad Im). ol. S. Thomne - Pars III Notandum: Ad quaestionem quomodo corpus Christi Verbo Dei vivificatur, dicendum est quod duplex est principium vitae corporalis: unum qui­ dem effectivum, et hoc modo Verbum Dei est prin­ cipium omnis vitae; alio modo est aliquid princi­ pium Vitae formaliter, cum enim « v vere v.venti­ bus sit esse», ut dicit Philosophus (De anima, 1. ii, text. 37), sicut unumquodque formaliter est per formam suam, ita corpus vivit per animam: et hoc modo non ponitur corpus Vivere per Ver-, bum; quod non potest esse corporis forma. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum natura humana fuerit unita Verbo Dei accidentaliter. Resp. Neg. - Scii. : neque secundum essen­ tiam vel naturam, neque etiam secundum acci­ dens, sed medio quodam modo secundum sub­ sistentiam seu hypostasim, naturam humanam Verbo Dei unitam fuisse, Ecclesia catholica docet. R. est: quia in quinta Synodo (i. e., Constantinopolitana II, gener. 5, collât. 8, can. 5) sic di­ citur: « Cum multis modis unitas intclligatur, qui impietatem Apollinarii et Eutychetis sequuntur, interemptionem eorum quae convenerunt colen­ tes, id est, interimentes utramque naturam, unio­ nem secundum confusionem dicunt; Theodori autem et Nestorii sequaces, divisione gaudentes, affectualem unitatem introducunt (inquantum scii, voluntas illius hominis Christi est semper conformis voluntati Verbi Dei). Sancta vero Dei Ecclesia utriusque perfidiae impietatem rejiciens, unionem Verbi Dei ad carnem secundum com­ positionem confitetur, quod est secundum sub­ sistentiam ». Notandum: Verbum Dei, ab aeterno, esse com­ pletum habuit, secundum hypostasim, sive per­ sonam; ex tempore autem advenit ei natura huma­ na, non quasi assumpta ad unum esse, prout est naturae; sicut corpus assumitur ad esse animae; sed ad unum esse, prout est hypostasis vel perso­ nae. Et ideo humana natura non unitur acciden­ taliter Filio Dei. (Ad 2m). Q. 2 - De modo unioni? En mat i Art. VII. - Utrum, unio naturae divinae et humanae sit aliquid creatum. Resp. Aff. - Scii. : haec unio de qua loquimur, non est in Deo realiter, sed secundum rationem tantum; in humana autem natura, quae creatura quaedam est, realiter est. Et ideo oportet dicere quod sit quiddam creatum. R. est: quia unio de qua loquimur, est relatio quaedam, quae consideratur inter divinam na­ turam et humanam, secundam quod conveniunt in una persona Filii Dei. Quae quidem relatio in creatura innascitur per m itationem ejus, et est realis; in Deo vero non innascitur secundum mu­ tationem Dei, et ideo non est realis, sed secundum rationem tantum. - Dicitur ergo Deus unitus creaturae ex hoc quod creatura est realiter unita Deo absque ejus mutatione. (Ad Im). Art. VIII. - Utrum unio Verbi incarnati sit idem quod assumptio. Resp. Neg. - Prim/\ R. est: quia unio, de qua loquimur, importat relationem, ut Jictum est in articulo praec.; assumptio autem importat actio­ nem, secundum quod dicitur aliquis assumens^ vel passionem, secundum quam dicitur aliquid assumptum. Secunda R. est: quia assumptio dicitur sicut in fieri, unio autem in Tacto esse: et ideo uniens dicitur unitum, assumens autem non dicitur esse assumptum. Natura autem humana significatur ut in termino Assumptionis ad hypostasim divi­ nam. “ ~ Tertia R. est: quia relatio, praecipue aequiparentiae, noqjnagis se habet ad unum extre­ mum quam ad aliud; actio autem et passio diveisimode se habent ad agens et patiens, et ad diversos terminos. Et ideo assumptio determinat * *4 _____ Stinimn Wicol. S. Thomae - Pant ΠΙ_____ __ terminum a quo et ad quem. Unio autem nihil horum determinat: unde indifferenter dicitur quod humana natura est unita divinae, et e converso. Non autem dicitur divina natura assumpta ab humana. Notandum: Uni°ns et assumens non omnino sunt idem. Nam omnis persona assumens est uniens, non autem e converso. Nam persona Patris uniVit naturam humanam Filio, non autem sibi; cl ideo dicitur uniens, non assumens, quasi ad se sumens; persona autem Filii, quae sibi humanam naturam uni vit, est uniens cl assumens. Et simi­ liter non est idem unitum et assumptum: nam divina natura dicitur unita et non assumpta. (Ad 2m). Art. IX.- Utrum unio duarum naturarum in Christo sit maxima unionum. Resp. Aff. - Scii. : ex parte ejus in quo duae naturae conjunguntur; non autem ex parte eorum (i. e. naturarum) quae conjunguntur. R. est: quia duae naturae conjunguntur in persona divina, cujus unitas est maxima; extrema autem quae conjunguntur (scii, natura divina et natura humana) infinite distant, siquidem unum est infinitum, alterum finitum. Notanda: 1. Unitas divinae personae est major quam unitas numeralis, quae scilicet est princi­ pium numeri. Nam unitas divinae personae est unitas increata per se subsistens, non recepta in aliquo per participationem: est etiam in se com­ pleta, habens in se quicquid pertinet ad rationem unitatis; et id?o non competii ei ratio partis, sicut unitati numerali, quae est pars numeri, et quae participatur in rebus numeratis. Et ideo quantum ad hoc unio incarnationis praeeminet unitati nu­ merali, ratione scilicet unitatis divinae personae. (Ad Im). 2. Humana natura non est magis in Filio Dei quam Filius Dei in Patre, sed multo minus. Sed ipse homo quantum ad aliquid est in Filio magis quam Filius in Patre; in quantum scilicet idem ______ Q. 2 - De modo unii^^^^^Vrncnrnat i 15 supponitur in hoc quod dico homo, prout sumitur pro Christo, ct in hoc qucd dico Filius Dei; non autein est idem suppositum Patris et Filii. (Ad 3m). Art. X. - Utrum unio duarum naturarum in Chri­ sto sit lacta per gratiam. Resp. Aff. - Scii. : inquantum gratia acci­ pitur ipsa Dei voluntas gratis aliquid faciens, vel gratum seu acceptum aliquem habens; non au­ tem prout gratia accipitur illa habitualis qua me­ diante fit unio sanctorum ad Deum per cognitio­ nem et amorem. R. est: quia humana natura indiget gratuita Dei voluntate ad hoc quod elevetur in Deum, cum hoc sit supra facultatem suae naturae. Ele­ vatur autem humana natura in Deum dupliciter: uno modo per operationem, qua scilicet sancti cognoscunt et amant Deum: alio modo per esse personale: qui quidem modo est singularis Chri­ sto, in quo humana natura assumpta est ad hoc quod sit in persona Filii Dei. Manifestum est autem quod ad perfectionem operationis requi­ ritur quod potentia sit perfecta per habitum; sed quod natura habeat esse in supposito suo, non fit mediante aliquo habitu. Art. XI. - Utrum unionem Verbi incarnati aliqua merita praecesserint. Resp. Neg. - Scit. : a) neque ipse Christus meruit talem unionem; b) neque alii homines eam meruerunt de condigno; c) sed sancti Patres eam meruerunt ex congruo, incarnationem desi­ derando et petendo. R. primi est: quia omnis operatio Christi sub­ secuta est unionem; nam, ille homo Christus veie fuit Filius Dei a principio suae conceptionis, utpote non habens aliam hypostasim quam Filii Dei, secundum illud Lue. i, 35: Quod ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei. 16 Summn TbraiJs. Thomae - Pars III R. secundi est: quia opera meritoria hominis proprie ordinantur ad beatitudinem. Unio autem incarnationis, cum sit in esse personali, transcen­ dit unionem beatae mentis ad Deum; et ideo non potest cadere sub merito. Item, quia gratia non potest cadere sub merito, cum sit principium meriti. Unde multo minus incarnatio cadit sub merito, quae est principium gratiae, secundum illud Jn. i, 17: Gratia et veritas per Jesum Chri­ stum facta est. Item, quia incarnatio Christi est reformativa totius humanae naturae, et ideo non cadit sub merito alicujus hominis singularis (seu naturam humanam solummodo habentis). R. tertii est: quia congruum erat ut Deus sanctos Patres exaudiret, qui ei obediebant. Notandum: Beata Virgo dicitur meruisse por­ tare Dominum omnium, non quia meruit ipsum incarnari, sed quia meruit ex gratia sibi data illum puritatis et sanctitatis gradum, ut congrue posset esse mater Dei. (Ad 3m). Art. XII. - Utrum gratia unionis fuerit homini Christo naturalis. Resp. Aff. - Scii. : gratia Christi sive unionis sive habitualis, non potest dici naturalis, quasi causata ex principiis humanae naturae in Chri­ sto; sed potest dici naturalis, quasi proveniens in naturam humanam Christi, causante divina na­ tura ipsius. R. est: quia utraque gratia in Christo dicitur naturalis in quantum eam a nativitate (i. e., se­ cundum quod natura a nativitate dicitur) habuit; quia ab initio conceptionis fuit natura humana divinae personae unita, et anima ejus fuit munere gratiae repleta, prout sic conceptus est ex Spiritu sancto, ut esset idem naturalis filius Dei et ho­ minis. - Secundum vero divinam naturam gra­ tia est Christo naturalis inquantum divina natura est principium activum hujus gratiae. (Ad 3m). QUAESTIO III De modo unionis ex parte personae assumentis Deinde considerandum est de unione ex parte personae assumentis; et circa hoc quaeruntur octo: Art. I. - Utrum personae divinae conveniat assu­ mere naturam creatam. Resp. Aff. - Scii. : propriissime competit per­ sonae assumere naturam. R. est: quia assumere, quod est quasi ad se sumere, importat principium actus et terminum. Haec autem proprie competunt personae. Prin­ cipium actus quidem, quia personae proprie com­ petit agere: hujusmodi autem sumptio carnis per actionem divinam facta est. Terminus autem, quia sicut supra dictum est (quaes, praec., art. 1 et 2), unio facta est in persona, non in natura. Art Π. - Utrum divinae naturae conveniat assu­ mere. Resp. Aff. - Scii.: a) naturae divinae competit esse principium assumptionis secundum seipsam; b) non autem convenit ei esse terminum assump­ tionis secundum seipsam, sed ratione personae, in qua consideratur. R. primi est: quia assumptio facta est virtute ipsius naturae divinae. R. secundi patet ex dictis in art. praec. - Unde primo et propriissime persona dicitur assumere; secundario autem potest dici quod etiam natura assumpsit naturam ad sui personam. Notandum: Natura divina nun differt supposito a persona Verbi. Et ideo inquantum natura divina sumit naturam humanam ad personam Verbi, 18 Summa Tiw loinae - Pars 111 dicitur eam ad se sumere. Sed quamvis Pater sumal naturam humanam ad personam Verbi, non tamen propter hoc sumit eam ad se; quia non est idem suppositum Patris et Verbi; et ideo non po­ test dici proprie quod Paler assumat naturam humanam. (Ad lm). Art. III. - UIrum, abstracta personalitate per intel­ lectum, natura possit assumere. Resp. Aff. - Scii. : a) non inquantum intellec­ tus ccgnoscat D^um sicut est; sed b) inquantum cognoscit per modum suum, scii, multipliciter et divisim, id quod in Deo est unum. R. primi est: quia sic impossibile est quod cir­ cumscribatur per intellectum aliquid a Deo, ita quod aliud remaneat; nam, totum, quod est in Deo, est unum, salva distinctione personarum, quarum tamen una tollitur, sublata alia; quia di­ stinguuntur solum relationibus, quas oportet esse simul. R. secundi est: quia per hunc modum potest intellectus noster intelligere bonitatem et sa­ pientiam divinam, et alia hujusmodi, quae, di­ cuntur essentialia attributa, non intellecta pa­ ternitate vel filiatione, quae dicuntur personali­ tates. Et secundum hoc, abstracta personalitate per intellectum, possumus adhuc intelligere naturam assumentem. Art. IV. - Utrum una persona possit sine alia naluram creatam assumere. Resp. Aff. - Scii. : una persona potest naturam creatam assumere, alia non assumente, non quidem ratione principii assumentis, sed ratione termini. R. est: quia actus assumentis procedit ex di­ vina viitute, quae est communis tribus personis; et ideo, secundum hoc, id quod est actionis in assumptione, commune est tiibus personis; sed Q. 3 - De modo union onae assumentis terminus assumptionis est persona, sicut dictum est (art. pracc.); et ideo id quod pertinet ad ratio­ nem termini, convenit ita uni personae, quod non alii: tres au loin personae fecerunt ut humana na­ tura iniretur uni personae, scii. Filii. Art. V. - Utrum quaelibet persona divina potuerit humanam naturam assumere. Resp. Aff. - Scii. : Pater vel Spiritus sanctus potuit carnem assumere, sicut et Filius. R. est: quia ratio personalitatis in tribus per­ sonis est communis, licet proprietates personales sint differentes. Sic ergo divina virtus potuit na­ turam humanam unire personae Patris vel Spi­ ritus sancti, sicut univit eam personae Filii. Art. VI. - Utrum plures personae divinae possint assumere unam numero naturam. Resp. Aff. - R. est: quia est talis divinarum personarum conditio, quod una earum non exclu­ dit aliam a communione ejusdem naturae, sed solum a communione ejusdem personae: nam unio fit per potentiam divinae personae, quae est com­ munis tribus personis, ut dictum est (art. praec.). Sic ergo non est impossibile divinis personis, ut duae vel tres assumant unam naturam humanam; esset tamen impossibile ut assumerent unam hypostasim vel unam personam humanam. Notandum: Hac positione lacta, scii, quod 1res personae assumerent unam naturam humanam, verum esset dicere quod tres personae essent unus homo propter unam naturam humanam. Sicut enim nunc verum est dicere quod tres personae sunt unus Deus propter unam divinam naturam; sic verum esset dicere quod essent unus homo prop­ ter unam naturam humanam. Nec ly unus impor­ taret unitatem personae (ac si 1res personae divenirent una persona), sed unitatem in natura humana. (Ad lm). 20 StimPTheol. S. Thomae - Pars HI Art. VII. - Utrum una persona divina possit assu­ mere duas naturas humanas. Resp. Aff. - Scii. : sive consideremus perso­ nam divinam secundum virtutem, quae est prin­ cipium unionis, sive secundum suam personali­ tatem, quae esi terminus unbnis, oportet dicere quod persona divina praeter humanam naturam quam assumpsit, possit aliam numero naturam humanam assumere. R. est: quia potentia divina, cum sit infinita, non potest limitari ad aliquid creatum; nec increatum a creato comprehendi potest. (Sicut igi­ tur unam humanam naturam divina persona assumpsit, potest et alias numero tales naturas assumere). - Quantum autem ad rationem sup­ positi, considerandum est quod incarnationis unio formae et materiae, id est, animae et corpo­ ris, non constituit novum suppositum, ut supra dictam est (art. praec.). Et ideo posset esse multi­ tudo secundum numerum ex parte naturae prop­ ter divisionem materiae, absque distinctione sup­ positorum. (Ad lm). - Unde si persona divina assumeret duas naturas humanas, propter uni­ tatem suppositi diceretur unus homo habens duas naturas humanas. (Ad 2m). Art. VIII. - Utrum /uerit magis conveniens quod persona Filii assumeret humanam naturam quam alia persona divina. Resp. Aff. - Scii. : convenientissimum fuit personam Filii incarnari. Prima R. est ex parte unionis: quia sicut per participationem Verbi, quod est conceptus Dei aeternus, creaturae sunt in propriis speciebus in­ stitutae, sed mobiliter; ita per unionem non par­ ticipatam, sed personalem, Verbi ad creaturam, conveniens fuit reparari creaturam in ordine ad aeternam et immobilem perfectionem: nam et t Q· 4 2 De modo unionis exiwle naturPFassumplae 21 artifex per formam artis conceptam, qua artificiatum condidit, ipsum, si collapsum fuerit, re­ staurat. Secunda R. est ex eo quod Verbum est con­ ceptus aeternae sapientiae, a qua omnis sapientia hominum derivatur: quia sicut homo in sapientia perficitur per hoc quod participat Verbum Dei; ita ad consummatam hominis perfectionem con­ veniens fuit ut ipsum Verbum Dei humanae na­ turae personaliter uniretur. - Ratio hujus con­ gruentiae potest etiam accipi ex fine unionis, qui est impletio praedestinationis: quia congruum fuit ut per eum qui est filius naturalis, homines participarent similitudinem hujus filiationis se­ cundum adoptionem; nam, praedestinatio non debetur nisi filiis, secundum illud Rom. viii, 17: Si filii, et haerede^. - Item, potest accipi ratio hujus congruentiae ex peccato primi parentis, cui per incarnationem remedium adhibetur. Pec­ caverat enim primus homo appetendo scientiam (Gen. ii). Unde conveniens fuit per Verbum verae sapientiae homo reduceretur in Deum, qui per inordinatum appetitum scientiae recesserat a Deo. QUAESTIO IV De modo unionis ex parte naturae humanae assumptae Deinde considerandum est de unione ex parte assumpti. Circa quod primum considerandum occur­ rit de his quae sunt a Verbo Dei assumpta. Secundo de coassumplis, quae sunt perfectiones et defectus. Assumpsit autem Dei Filius humanam naturam et paries ejus. Unde circa primum triplex consi­ deratio occurrit. Prima est quantum ad ipsam naturam humanam. Secunda est quantum ad partes ejus. Tertia quantum ad ordinem assump­ tionis. Circa primum quaeruntur sex: Summa Thomae Pai's III Art. I. - Utrum natura humana fuerit magis assumptibilis a Filio Dei (piam aliqua alia natura. Resp. Aff. - Scii. : a) et secundum dignitatem; b) et secundum necessitatem humanae naturae. R. primi est: quia humana natura, inquantum est rationalis et intellectualis, nata est attingere aliqualiter ipsum Verbum per suam operationem, cognoscendo scilicet et amando ipsum. Et se­ cundum hoc magis fuit assumptibilis quam quaccumquc alia creatura irrationalis. R. secundi est: quia humana natura indigebat reparatione, cum subjaceret originali peccato. Et secundum hoc magis fuit assumptibilis quam natura angelica. Nam, etsi natura angelica in aliquibus peccato subjacet, est tamen ejus pec­ catum irremediabile, ut in Prima Parte (Quaes. Ixiv, art. 2) habitum est. (Adjm). Art. II. - Utrum Filius Dei assumpserit personam. Resp. Neg. - R. est: quia illud quod assumi­ tur, oportet praeintelligi assumptioni. Persona autem non praeintelligitur in humana natura assumptioni, sed magis se habet ut terminus assumptionis, ut dictum est (qu. praec., art. 1 et 2). Si enim praeintelligeretur, vel oporteret quod corrumperetur; et sic frustra esset assump­ ta: vel quod remaneret post unionem; et sic essent duae personae, una assumens, et alia assumpta; quod est erroneum (imo, et haereticum). Notandum: Naturae assumptae non deest pro­ pria personalitas propter defectum alicujus quod ad perfectionem humanae naturae pertineat; sed propter additionem alicujus, quod est supra hu­ manam naturam, quod est unio ad divinam perso­ nam. (Ad 2m). Art. III. - Utrum persona diuina assumpserit hominem. Resp. Neg. - R. est: quia hoc nomen homo significat humanam naturam, prout nata est in Q. 4 - De mono unionis ex p^W^^^^^^ssumptae 23 supposito esse. Et ideo non est proprie dictum quod Filius Dei assumpsit hominem, supponendo (sicut rei veritas se habet) quod in Christo sit tantum unum suppositum et una hypostasis. Locutiones autem quaedam sacrorum doctorum non sunt extendendae tamquam propidae; sed pie sunt exponendae, ut dicamus hominem assump­ tum, quia ejus natura est assumpta, et quia as­ sumptio terminata est ad hoc ut Filius Dei sit homo. (Ad Im). Art. IV. - Utrum Filius Dei debuerit assumere humanam naturam abstractam ab amnibus in­ dividuis. Resp. Neg. - Scii. : a) sive si consideretur hu­ mana natura abstracta ab omnibus individuis ut per se ipsam esse habens, sicut Platonici po­ suerunt; b) sive si consideretur ut in mente divina exis tens; c) sive prout est in humano intellectu. R. primi est: quia ad naturam speciei rerum sensibilium pertinet materia sensibilis, quae po­ nitur in ejus definitione, sicut carnes et ossa in definitione hominis; et ideo talis natura abstracta per se subsistere non potest. R. secundi est: quia sic nihil aliud est humana natura quam natura divina: et per hunc modum ab aeterno esset in Filio Dei humana natura. R. tertii est: quia hoc nihil aliud esset quam quod intelligeretur assumere naturam humanam; et sic si non assumeret eam in rerum natura, esset intellectus falsus; nec esset aliud ista natu­ rae humanae assumptio quam fictio quaedam incarnationis. Art. V. - Utrum Filius Dei naturam humanam assumere debuerit in omnibus individuis. Resp. Neg. - Prima R. est: quia sic tolleretur multitodo suppositorum humanae naturae. Cum 24 Summa^S. Thomae - Pars III enim in natura assumpta non sit considerare aliud suppositum praeter personam assumentem, sequeretur quod non esset nisi unum suppositum humanae naturae, quod est persona assumens. Secunda R. est: quia hoc derogaret dignitati Filii Dei incarnati, prout est primogenitus in multis fratribus: essent enim tunc omnes homi­ nes aequalis dignitatis. Tertia R. est: quia conveniens est quod sicut unum suppositum divinum est incarnatum, ita unam solam naturam humanam assumeret. Art. VI. - Utrum conveniens luerit quod Fitius Dei humanam naturam assumeret ex stirpe Adae. Resp. Aff. - Prima R. est: quia hoc videtur ad justitiam pertinere, ut ille satisfaciat qui pec­ cavit. Et ideo de natura per peccatum corrupta debuit assumi id per quod satisfactio erat im­ plenda pro tota natura. Secund/\ R. est: quia hoc etiam pertinet ad majorem hominis dignitatem; dum ex illo ge­ nere victor diaboli nascitur, quod per diabolum fuerat victum. Tertia R. est: quia per hoc etiam Dei potentia magis ostenditur, dum de natura corrupta et infir­ ma assumpsit id quod in tantam virtutem et dignitatem est promotum. QUAESTIO V De modo unionis ex parte partium humanae naturae Deinde considerandum est de assumptione par­ tium humanae naturae: et circa hoc quaeruntur quatuor: Q. 5 - De modo unionis ex parte p e humnnae ‘2 O Art. I. Utrum Dei Filius debuerit assumere verum corpus. Resp. Aff. Prima R. est: quia secus neque umanam naturam veram assumeret. Secunda R. est: quia si non fuit verum corpus quod Verbum assumpsit, sed phantasticum,seque­ retur quod nec veram mortem sustinuit, nec fuerit vera salus hominis subsecuta; oportet enim effec­ tum causae proportionari. Terti/i R. est: quia cum persona assumens sit ipsa veritas, non decuit ut in ejus opere aliqua fictio esset. - Unde et Dominus hunc errorem per seipsum excludere dignatus est (Lc. ult. 39), cum discipuli conturbati et conterriti putabant se spi­ ritum videre, et non verum corpus: et ideo se eis palpandum praebuit, dicens: Palpate, et videte, quia spirilus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Art. II. - Utrum Dei Filius debuenl assumere corpus terrenum, scilicet carnem et sanguinem. Resp. Aff. - Scii. : propter easdem rationes quas exposuimus in art. praec. Scii, quia secus veritas naturae humanae non salvaretur in Christo; quia assumptio corporis cae­ lestis derogaret veritati eorum quae Christus in corpore gessit; et quia etiam derogaret veritati divinae. Art. III. - Utrum Filius Dei assumpserit animam. Resp. Aff. - Scii. : propter tria. Prim/V R. est: quia secus dicere repugnat auc­ toritati Scripturae, in qua Dominus de sua anima facit mentionem, (Matth. xxvi, 38): Tristis est anima mea usque ad mortem; et (Jn. x, 18): Po­ testatem habeo ponendi animam meam. Et Evangelistae narrant quod miratus est Jesus, et iratus, Sumiw Theol. S. Thomae - Pars III et contristatus, et quod esuriit. Quae quidem ita demonstrant eum veram habuisse animam, si­ cut ex hoc quod comedit, et dormivit, et fatigatus est, demonstratur eum habuisse verum corpus humanum. Si autem haec ad metaphoram refe­ runtur, sicut Apollinaris vult ea referre, per com­ parationem ad aliqua similia quae de D20 legun­ tur in Veteri Testamento, peribit fides evangelicae narrationis. Secunda R. est: quia praedictus error (Apol­ linaris) derogat utilitati incarnationis, quae est liberatio hominis: quae magis est secundum ani­ mam, in qua est culpa, quam secundum corpus. Tertia R. est: quia positio contraria esset contra ipsam incarnationis veritatem. Caro enim et caeterae partes hominis sortiuntur speciem humanam per animam. Unde, recedente anima, non est os aut caro, nisi aequivoce, ut patet per Philosophum (De an. 1. ii, text. 9). Notandum: Ad objectionem quod superfluum fuisset animam in Christo adesse, Verbo praesente, cum Verbum sit fons vitae, considerandum est quod Verbum est fons vitae, sicut prima causa vitae effectiva; sed anima est principium vitae corporis, tanquam forma ipsius; forma autem est effectus agentis. Unde ex praesentia Verbi magis concludi nossel. auod cornus esset animatum: ea fuisse dixerunt. Q. 6 - De modo assumptionis qua ad ord! rationi evangelicae, quae commemoiat Christum fuisse miratum, etc. Secunda R. est: quia contrarium repugnat utilitati incarnationis, quae est justificatio homi­ nis a peccato. Anima enim humana non est ca­ pax peccati, nec gratiae justificantis, nisi per mentem. Unde praecipue oportuit mentem hu­ manam assumi. Tertia R. est: quia secus tenere repugnat ve­ ritati incarnationis. Cum enim corpus proportionetur animae, sicut materiae propiiae formae, non est vere caro humana quae non esset per­ fecta anima humana, scii, rationali. Et ideo si Christus animam sine mente habuisset, non ha­ buisset veram carnem humanam, sed bestialem; quia per solam mentem anima nostra differt ab anima bestiali. Notandum: Intellectus seu mens hominis est quasi lux illuminata a luce divini Verbi: et ideo per praesentiam Verbi jun evacuatur mens h ,mi­ nis, sed magis perficitur. (Ad 2m). QUAESTIO VI De modo assumptionis quantum ad ordinem Deinde considerandum est de ordine assump­ tionis praedictae; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum Filius Dei assumpserit carnem mediante anima. Resp. Aff. - Scii. : a) non ordine temporis, sed naturae, et quidem b) cum secundum ordi­ nem dignitatis, c) tum secundum ordinem causalitatis. R. primi est: quia secundum ordinem temporis non dicitur in mysterio Incarnationis aliquid medium; quia totam humanam naturam simul Summa Τη Thomae - Pars III sibi Verbum Dei univit, ut infra patebit (qu. xxxiii, art. 3). R. secundi est: quia anima media invenitur inter Deum et carnem: et secundum hoc dici potest quod Filius Dei univit sibi carnem, me­ diante anima. R. tertii est: quia ipsa anima est aliqualiter (i. e. secundum aptitudinem et congruitatem) causa carnis uniendae Filio Dei. Caro enim non esset assumptibilis, nisi per ordinem quem habet ad animam rationalem, secundum quam habet quod sit caro humana. Notandum: Ad objectionem quod separata per mortem anima, adhuc remanet unio Verbi ad car­ nem, ut infra patebit (Qu. 1, ari. 2 et 3), dicendum est quod nihil prohibet aliquid esse causam alicujus quantum ad aptitudinem et congruitatem; quo tamen remoto, illud non tollitur: quia etsi fieri alicujus dependet ex aliquo, postquam tamen est in facto esse, ab eo non dependet: sicut siinler aliquos amicos amicitia causatur aliquo me­ diante; eo recedente, adhuc amicitia remanet. Et similiter separata anima Christi per mortem, re­ manet unio Verbi Dei ad carnem. (Ad 3m). Art II. - Dirum Filius Dei assumpserit animam * mediante spiritu sive mente (seu intellectu). Resp. Aff. - Scii. : a) ratione congruitatis; et b) ratione dignitatis. R. primi est: quia anima * non est assumpti­ bilis secundum congruitatem, nisi per hoc quod est capax Dei, ad imaginem ejus existons; quod est secundum mentem, quae spiritus dicitur, se­ cundum illud Ephes, iv, 23: Renovamini spirilu mentis vestrae. (*) Animae, inter quam et Dei Verbum ponitur medium intrJInrtnu nnn annlnHnr ηυη nnlmnn πιιηπ pct nmnibUS Q. 6 - De modo assumptionis qua i nem R. secundi est: quia intellectus inter caeteras partes animae est superior et dignior, et Deo si­ milior. Intellectus enim est quid animae puris­ simum; sed et Deus est intellectus, ut Damasce­ nus dicit (Orth. fid. lib. iii, cap. 6). Art. 111. - Utrum anima a Dei Filio prius fuerit assumpta quam caro. Resp. Neg. - R. est: quia anima Christi non fuit prius creata quam corpori infusa (sicut Origenes docuit de omnibus animabus illa Christi inclusa. Periarch. lib. i, cap. 7 et 8); secus se­ queretur quod anima illa aliquando habuisset propriam subsistentiam sine Verbo: et sic non fuisset a Verbo assumpta, vel non esset facta unio secundum subsistentiam, vel corrupta fuis­ set subsistentia animae praeexistens. - Item, sequeretur quod anima Christi non fuisset eju­ sdem naturae cum nostris, quae simul creantur, dum corporibus infunduntur. Art. IV. - Utrum caro Christi fuerit prius a Verbo assumpta quam animae unita. Resp. Neg. - R. est: quia caro non debuit ante assumi quam esset caro humana: quod factum est, anima rationali adveniente. Sicut igitur ani­ ma non est prius assumpta quam caro, quia con­ tra naturam animae est, ut prius sit quam cor­ pori uniatur; ita caro non debuit prius assumi quam anima; quia non prius est caro humana quam habeat animam rationalem. Art. V. - Utrum tota humana natura sit assumpta mediantibus partibus. Resp. Neg. - Scii. : Verbum Dei assumpsit partes humanae naturae, i. e., corpus et animam, mediante toto, in ordine naturae, et quidem ex parte agentis, seu secundum intentionem, non autem ex parte materiae. 30 Summa TlWS. Thomae - Pars III R. est: quia secundum intentionem facientis prius est completum quam incompletum, et per consequens totum quam partes. Et ideo sicut Ver­ bum assumpsit corpus propter ordinem quem habet ad animam rationalem; ita assumpsit cor­ pus et animam propter ordinem quem habent ad humanam naturam. In Incarnatione autem oportet maxime attendere ordinem qui est ex parte agentis: quia, ut Augustinus dicit (In ep. ad Volusianum, 137, al. 3): «in talibus rebus tota ratio facti est potentia facientis ». - Ex parte materiae autem et in via operationis assumptio partium est prius, intellectu quidem, non tem­ pore. (Ad lm). Art. VI. - Utrum humana natura sit assumpta mediante gratia. Resp. Neg. - Scii. : gratia non potest intelligi ut medium assumptionis humanae naturae, sive loquamur de gratia unionis, sive de gratia habituali. R. est: quia gratia unionis est ipsum esse per­ sonale quod gratis divinitus datur humanae na­ turae in persona Verbi; gratia autem habitualis pertinens ad spiritualem sanctitatem illius homi­ nis, est effectus quidam consequens unionem. Si autem intelligatur gratia voluntas Dei aliquid gratis faciens vel donans, sic unio facta est per gratiam, non sicut per medium, sed sicut per causam efficientem. QUAESTIO VII De gratia Christi, prout est quidam singularis homo Deinde considerandum est de coassumptis a Filio Dei in humana natura: et primo de his quae perlinent ad perfectionem; secundo de his quae Q. 7 - De gratia Christi ut quidainlV^^^^HFno 31 pertinent ad defectum. Circa primum consideran­ da sunt tria: primo, de gratia Christi; secundo, de scientia ejus; tertio, de potentia ipsius. - De gra­ tia autem Christi considerandum est dupliciter: primo quidem de gratia ejus, secundum quod est quidam singularis homo; secundo de gralia ejus, secundum quod est caput Ecclesiae; nam de gratia unionis jam dictum est (qu. ii). Circa primum quae­ runtur tredecim: Art. I. - Utrum in anima Christi fuerit aliqua gralia habitualis. Resp. Aff. - Scii. : necesse est ponere in Chri­ sto gratiam habitualem propter tria. Prima R. est: propter unionem animae Chri­ sti ad Verbum Dei: quia quanto aliquid recep­ tivum est propinquius causae influenti, tanto magis participat de influentia ipsius. Influxus autem gratiae a Deo est. Et ideo maxime fuit conveniens ut anima illa reciperet influxum di­ vinae gratiae. Secunda R. est: propter nobilitatem animae Christi: quia per cognitionem et amorem pro­ pinquissime attingebat ad Deum, ad quod ne­ cesse est elevari humanam naturam per gratiam. Tertia R. est: propter habitudinem ipsius Christi ad genus humanum: quia Christus inquantum homo, est mediator Dei et hominum (I. Tim. ii); et ideo oportebat quod haberet gratiam etiam in alios redundantem, secundum illud Joan, i, 16: De plenitudine ejus omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Notandum: Christus est verus Deus secundum personam et naturam divinam. Sed quia cum uni­ tate personae remanet distinctio naturarum, ut ex supra dictis patet (qu. II, art. 1 et 2), anima Christi non est per suam essentiam divina. Unde oportet quod fiat divina per participationem, quae est secundum gratiam (Ad lm). Sumina Tin· S Thomae - Pars III Art. II. - Utrum in Christo fuerint virtutes. Resp. Aff. - Scit. : virtutes, sive intellectua­ les sive morales, quae imperfectionem non im­ portant, Christus perfectissime ultra communem modum habuit. (Ad 2m). R. est: quia sicut potentiae animae, derivantur ab ejus essentia, ita virtutes sint quaedam deri­ vationes gratiae. Unde cum gratia Christi fuerit perfectissima, consequens est quod ex ipsa pro­ cesserint virtutes ad perficiendum singulas po­ tentias animae, quantum ad omnes animae actus: et ita Christus habuit omnes virtutes. Art. III. - Utrum in Christo fuerit fides. Resp. Neg. - R. est: quia Christus a primo instanti suae conceptionis plene vidit Deum per essentiam, ut infra dicetur (qu. xxxiv, art. 4). Unde in eo fides esse non potuit. Notandum: Quantum ad meritum fidei, dicen­ dum est quod hoc consistit in hoc quod homo ex obedient ia Dei assent it illis quae non videt. Obedientiam autem ad Deum plenissime habuit Chri­ stus, secundum illud Philip, ii, 8: Factus est obediens usque ad mortem. Et sic nihil ad meritum perlinens docuit, quod ipse excellentius non im­ pleret. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum in Christo fuerit spes. Resp. Neg. - Scit. : Christus non habuit spem circa fruitionem Dei, sed circa quaedam, quae non plene fuerat adeptus. R. est: quia Christus a principio suae concep­ tionis plene habuit fruitionem divinam, ut infra dicetur (qu. xxxiv, art. 4); et ideo virtutem spei non habuit; habuit tamen spem respectu ali­ quorum quae nondum erat adeptus, licet non habuerit fidem respectu quorujncumque; quia, licet plene cognosceret omnia, per quod totali­ ter fides excludebatur ab eo, non tamen adhuc plene habebat omnia quae aci ejus perfectionem pertinebant, quam poterat sperare. Art. V. - Utrum in Christo fuerint dona, Resp. Aff. - R. est: quia dona proprie sunt perfectiones quaedam potentiarum animae, se­ cundum quod sunt natae moveri a Spiritu sancto. Anima autem Christi perfectissime a Spiritu sanc­ to movebatur. Unde manifestum est quod in Christo fuerunt excellentissime dona. Art. VI. - Utrum in Christo fuerit donum timoris. Resp. Aff. - Scit. : secundum quod ei attribuit Scriptura plenitudinem timoris Domini. R. est: quia in Christo fuit timor Dei, non qui­ dem secundum quod respicit malum separationis a Deo per culpam, neque etiam secundum quod respicit malum punitionis pro culpa; sed secun­ dum quod respicit ipsam divinam eminentiam, jirout scilicet anima Christi quodam affectu re­ verentiae movebatur in Deum a Spiritu sancto acta. Unde Hebr. v, 7 dicitur quod in omnibus exauditus est pro sua reverentia. Hunc autem affectum reverentiae ad Deum Christus, secun­ dum quod homo, praecaetcris habuit pleniorem. Art. VII. - Utrum in Christo fuerint gratiae gratis datae. Resp. Aff. - Scii. : in Christo excellentissime fuerunt omnes gratiae gratis datae. R. est: quia gratia gratis datae ordinantur ad fidei et spiritualis doctrinae manifestationem. Oportet enim eum qui docet habere ea per quae sua doctrina manifestetur: alias ejus doctrina esset inutilis. Spiritualis enim doctrinae et fidei primus et principalis doctor est Christus. Unde in Christo omnes gratiae gratis datae fuerunt excellentissime, saltem quantum ad habitum, 34 (Ad 3m), sicut in primo et principali fidei doctore. - Et dum in aliis sanctis hujusmodi gratiae di­ viduntur, secundum quod sancti particulariter efficaciam recipiunt ad hos vel ad illos actus per­ ficiendos, in Christo autem non dividuntur, sed sunt omnes simul. (Ad lm). Art. VIII. - Utrum in Christo fuerit prophetia. Resp. Aff. - Scii. : in Christo fuit prophetia non ut comprehensor, sed ut viator. R. est: quia Christus ante passionem nostrum statum attingebat, inquantum non solum erat comprehensor, sed etiam viator. Et ideo prophe­ ticum erat, quod ea quae erant procul ab alio­ rum viatorum notitia, et cognoscebat et annun­ tiabat. Et hac ratione dicitur in eo fuisse prophe­ tia. Potest ergo dici quod, etsi Christus habuit plenam et apertam notitiam quantum ad partem intellectivam; habuit tamen in parte imaginativa quasdam similitudines, in quibus etiam po­ terat speculari divina, inquantum non solum erat comprehensor, sed etiam viator. (Ad lm). Art. IX. - Utrum in Christo fuerit plenitudo gra­ tiae. Resp. Aff. - Scii. : Christus gratiam habuit in summo secundum capacitatem creaturae (Ad 3m): a) et quantum ad perfectissimum modum quo gratia haberi potest; b) et quantum ad vir­ tutem gratiae. RR. Primi sunt: primo, ex propinquitate ani­ mae Christi ad causam gratiae: quia, ut dictum est (art. 1 hujus qu.), quanto aliquid receptivum propinquius est causae influenti, tanto abundan­ tius recipit. Et ideo anima Christi, quae propin­ quius conjungitur Deo inter omnes creaturas ra­ tionales, maximam recipit influentiam gratiae Q 7- De gr»tia Christi ut quidam singulam^^M^ 35 ejus. - Secundo, ex comparatione ad ejus (gratiae) effectum: quia sic recipiebat anima Christi gra­ tiam, ut ex ea quodammodo transfunderetur in alios. Et ideo oportuit quod haberet maximam gratiam. R. secundi est: quia Christus gratiam habuit ad omnes operationes vel effectus gratiae, qui sunt virtutes, dona et alia hujusmodi. Art. X. - Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi. Resp. Aff. - Scit. : a) plenitudo gratiae ex parte ipsius gratiae est propria Christo; b) ple­ nitudo gratiae ex parte habentis gratiam, seu ex parte subjecti non est propria Christo. R. Primi est: quia plenitudo gratiae ex parte ipsius gratiae dicitur ex eo quod aliquis pertingit ad summum gratiae et quantum ad essentiam et quantum ad virtutem; quia scilicet habet gra­ tiam et in maxima excellentia qua potest haberi, et in maxima extensione ad omnes gratiae effec­ tus. Et talis gratiae plenitudo est propria Christo. R. Secundi est: quia ex parte subjecti dicitur gratiae plenitudo, quando quis habet plene gra­ tiam secundum suam conditionem: sive secun­ dum intensionem, prout in eo est intensa gratia usque ad terminum praefixum ei a Deo, secun­ dum illud Ephes, iv, 7: Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi; sive etiam secundum virtutem, inquantum scii, habet facultatem gratiae ad omnia quae perti­ nent ad suum officium, sive statum; sicut Apo­ stolus dicebat (Ephes, iii, 8): Mihi omnium sancto­ rum minimo data est gratia haec, illuminare om­ nes, etc. Et talis gratiae plenitudo non est pro­ pria Christo, sed communicatur aliis per Christum - sicut de Beata Virgine dicitur, ut esset Mater mma Theol. S. Thomae - Pars III 36 Christi, ct de beato Stephano ut esset idoneus minister et testis Dei, ad quod erat electus. Et idem dicendum est de aliis sanctis. (Ad Im). Art. XI. - Utrum Christi gratia sit infinita. Resp. Neg. - Scil. : a) gratia unionis est in­ finita; b) gratia habitualis inquantum est ens quoddam non est infinita; c) gratia habitualis Christi, considerata secundum propriam rationem gratiae, dici potest infinita. R. primi est: quia gratia unionis est ipsum uniri personaliter Filio Dei; et hanc gratiam con­ stat esse infinitam, secundum quod ipsa persona Verbi est infinita. R. secundi est: quia anima Christi in qua est gratia habitualis, habet capacitatem finitam. Unde esse gratiae, cum non excedat suum subjec­ tum, non potest esse infinitum. R. tertii est: quia gratia habitualis confertur animae Christi, sicut cuidam universali principio, ut habeat quidquid potest pertinere ad rationem gratiae sine limite et sine certa mensura. Art. XII. - Utrum gratia Christi potuerit augeri. Resp. Neg. - Scii. : a) neque ex parte ipsius gratiae, ut forma; b) neque ex parte subjecti, potuit gratia Christi augeri. R. primi est: quia ex parte ipsius gratiae excel­ lentia gratiae, sicut et formae, sumitur ex fine. Finis autem gratiae est unio creaturae rationalis ad Deum. Non potest autem esse, nec intelligi major unio creaturae rationalis ad Deum, quam quae est in persona. Et ideo gratia Christi pertin­ git ad summam mensuram gratiae. R. secundi est: quia ex parte subjecti gratia augetur in ordine ad finem attingendum. Chri­ stus autem a primo instanti suae conceptionis Q. 7 - De gratia Christi ut est quidam singuïuflWUIc 37 fuit verus et plenus comprehensor. Unde in eo non potuit esse gratiae augmentum, sicut nec in aliis beatis, quorum gratia augeri non potest, eo quod sunt in termino. Notandum: Quantum ad verba Sancti Lucae (ii, 52), quod puer Jesus proficiebat sapientia, ct aetate, et gratia apud Deum et homines, consideran­ dum est quod in sapientia et gratia aliquis potest proficere dupliciter. Uno modo secundum ipsos habitus sapientiae ct gratiae augmentai os: et sic Christus in eis non proficiebat. Alio modo secun­ dum effectus, in quantum scilicet aliquis sapientiora et virtuosiora opera facit; cl sic Christus proficiebat sapientia et gratia, sicut et aetate; quia secundum processum aetatis perfectiora ope­ ra faciebat, ut se verum hominem demonstraret, et in his quae sunt ad Deum, et in his quae sunt ad homines. (Ad 3m). Art. XIII. - Utrum gratia Christi habitualis sub­ sequatur unionem. Resp. Aff. - Scii. : non ordine temporis, sed _ naturae et intellectus. Prima R. est secundum ordinem principio­ rum utriusque naturae: quia principium unionis est persona Filii assumens humanam naturam. Principium autem gratiae habitualis, quae cum charitate datur, est Spiritus sanctus. Missio autem Filii secundum ordinem naturae prior est mis­ sione Spiritus sancti. Unde et unio personalis, secundum quam intelligitur missio Filii, est prior ordine naturae habituali gratia, secundum quam intelligitur missio Spiritus sancti. Secunda R. est ex habitudine gratiae ad suam causam: quia gratia causatur in homine ex praesentia Divinitatis, sicut lumen in acre ex praesentia solis. Praesentia autem Dei in Christo intelligitur secundum unionem humanae naturae ad divinam personam. Linde gratia habitualis Christi intelligitur ut consequens hanc unionem, sicut splendor solem. Tertia R. est ex fine gratiae: quia gratia ordinatur ad bene agendum; actiones autem sunt suppositorum et individuorum: unde actio, et per consequens gratia ad ipsam ordinans, praesupponit hypostasim operantem. Hypostasis autem non praesupponitur in humana natura ante unio­ nem (qu. iv, art. 2). Et ideo gratia unionis se­ cundum intellectum praecedit gratiam habitua­ lem quae consequitur eam sicut quaedam pro­ prietas naturalis. (Ad 2m). QUAESTIO VIII De gratia Christi, secundum quod est caput Ecclesiae Deinde considerandum est de gratia Christi, secundum quod est caput Ecclesiae, et circa hoc quaeruntur octo: Art. I. - Utrum Christus sil caput Ecclesiae. Resp. Aff. - Scii. : Christus dicitur caput Ecclesiae secundum similitudinem humani capi­ tis propter tria. R. est: quia in capite humano tria possunt considerari, quae secundum similitudinem Chri­ sto competunt relate ad Ecclesiam, scilicet ordo, perfectio, et virtus. Ordo quidem, quia sicut ca­ put est prima pars hominis incipiendo a superiori: et inde est quod omne principium consuevit vo­ cari caput; ita Christus est caput Ecclesiae prop­ ter ejus appropinquitatem ad Deum; et inde est quod omnes acceperunt gratiam per respectum ad gratiam ipsius. - Perfectio autem, quia sicut in capite vigent omnes sensus et interiores et exteriores, cum in caeteris membris sit solus lac- tus; ita in Christo est perfectio capitis, quia habet plenitudinem omnium gratiarum, secundum illud Jn. i, 14: Vidimus eum plenum gratiae et veritatis. - Virtus autem, quia sicut virtus et motus caeterorum, membrorum et gubernatio eorum in suis actibus est a capite propter vim sensitivam et motivam ibi dominantem; ita in Christo, qui virtutem habet influendi gratiam in omnia mem­ bra Ecclesiae, secundum illud Jn. i, 16: De ple­ nitudine ejus nos omnes accepimus. Et sic patet quod Christus convenienter dicitur Ecclesiae ca­ put. Notanda: 1. Dare gratiam aut Spiritum sanc­ tum convenit Christo, secundum quod est Deus, auctori tat ive: sed instrumentante! convenit etiam ei, secundum quod est homo; inquantum scilicet ejus humanitas instrumentum fuit divinitatis ejus. Instrumental!ter autem, sive ministerialiter etiam alii sancti dicuntur dare Spiritum sanctum, se­ cundum illud Gal. iii, 5: Qui tribuit vobis Spiritum, etc. (Ad Im). 2. Sicut Christus comparatur capiti Ecclesiae secundum visibilem naturam, secundum quam homo hominibus praefertur; ita Spiritus sanctus comparatur cordi, qui invisibiliter Ecclesiam vivi­ ficat et unit. (Ad 3m). Art. II. - LJtrum Christus sit caput hominum quan­ tum ad corpora, vel solum quantum ad animas. Resp: etiam quantum ad corpora. - Scii. : Christi humanitas influit in homines et quantum ad animam et quantum ad corpus. R. est: quia humanitas Christi habet vim in­ fluendi inquantum est conjuncta Dei Verbo, cui corpus unitur per animam, ut dictum est (qu. vi, art. 1). Unde tota Christi humanitas, secundum scilicet animam et corpus, influit in homines et quantum ad animam, et quantum ad corpus, sed principaliter quantum ad animam, secundario quantum ad corpus. Influit autem in corpus uno 40 Thcol. S. Thomae - Pars III modo inquantum membra corporis exhibentur arma justitiae in anima existenti per Christum, secundum illud Apostoli (Rom. vi): Exhibete vos Deo tanquam ex mortuis viventes et membra vestra arma justitiae Deo; alio modo inquantum vita gloriae ab anima derivatur ad corpus, secundum illud Rom. viii, 11: Qui suscitavit Christum Jesum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra, propter inhabitatem spiritum ejus in vobis. Art. III. - Utrum Christus sit caput omnium homin um. Resp. Aff. - Scii. : accipiendo generaliter se­ cundum totum tempus mundi, Christus est caput omnium hominum, sed secundum diversos gra­ dus. R. est: quia primo et principaliter Christus est caput eorum qui actu uniuntur ei per gloriam; secundo, eorum qui actu iniuntur ei per charitatem; tertio, eorum qui actu uniuntur ei per fidem; quarto vero eorum qui ei uniuntur solum in po­ tentia nondum reducta ad actum, quae tamen est ad actum reducenda secundum divinam prae­ destinationem; quinto vero eorum qui in potentia sunt ei uniti, quae nunquam reducetur ad actum; sicut homines in hoc mundo viventes, qui non sunt praedestinati: qui tamen ex hoc saeculo recedentes, totaliter desistunt esse mombra Chri­ sti, quia jam nec sunt in potentia ut Christo unian­ tur. Notandum: Antiqui patres, servendo legalia sacramenta tanquam imagines et umbra futurorum ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eamdem, qua et nos in ipsum ferimur; nam idem est motus in imaginem, inquantum est imago, et in rem, ut patet per Philosophum (Lib. De me­ mor. et reminisc., c. 2). Et ita patres antiqui perti­ nebant ad idem corpus Ecclesiae ad quod nos perti­ nemus. (Ad 3m). Q. 8 - De gratia Christi proutc^^^^^^Meslae 41 Art. IV. - L trum Christus sit caput angelorum. Resp. Aff. - Scit. : Christus secundum quod homo, est etiam caput Angelorum. R. est: quia corpus Ecclesiae mysticum, cujus caput est Christus, non solum ex hominibus con­ sistit, sed etiam ex angelis; ad unum enim finem, qui est gloria divinae fruitionis, ordinantur et homines et angeli. De influentia Christi igitur, ex hoc quod ipse propinquius se habet ad Deum et perfectius participat Dei dona, non solum homi­ nes recipiunt, sed etiam angeli; dicitur enim Ephes, i, 20, quod constituit eum, scilicet Christum, Deus Pater ad dexteram suam in caelestibus supra om­ nem Potestatem, et Principatum, et Virtutem, et Dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro : et omnia subjecit sub pedibus ejus. Notandum: Humanitas Christi ex virtute spi­ ritualis naturae, scilicet divinae, potest aliquid causare non solum in spiritibus hominum, sed etiam in spiritibus angelorum, propter maximam conjunctionem ejus ad Deum, scilicet secundum unionem personalem. (Ad 3m). Art. V. - Utrum gratia Christi, secundum quam est caput Ecclesiae, sit eadem cum gratia habi­ tuali ejus, secundum quod est quidam homo sin­ gularis. Resp. Aff. - Scii. : eadem est secundum essen­ tiam gratia personalis, qua anima Christi est ju­ stificata, et gratia ejus, secundum quam est caput Ecclesiae justificans alios; differt tamen secun­ dum rationem. R. est: quia in anima Christi recepta est gra­ tia secundum maximam eminentiam: et ideo ex illa eminentia gratiae quam accepit, competit ei quod gratia illa ad alios derivetur, quod pertinet ad rationem capitis. Summa Theo!. S. Thomae - Pars III -12 Art. VI. - Utrum esse caput Ecclesiae sit proprium Christo, * Resp. Aff. - Scii. : a) secundum interiorem influxum, proprium Christo est esse caput Eccle­ siae; b) secundum influxum seu gubernationem exteriorem, commune est Christo cum aliis esse caput Ecclesiae; c) differenter tamen a Christo. R. primi est: quia interior influxus gratiae non est ab aliquo nisi a solo Christo; cujus huma­ nitas ex hoc quod est divinitati conjuncta, habet virtutem justificandi. R. secundi est: quia influxus in membra Ec­ clesiae quantum ad exteriorem gubernationem potest aliis convenire: et secundum hoc aliqui alii possunt dici capita Ecclesiae, secundum illud Amos vi, 1 : Optimates capita populorum. R. tertii est: quia: primo, Christus est caput omnium eorum qui ad Ecclesiam pertinent se­ cundum omnem locum et tempus, et statum; alii autem homines dicuntur capita secundum quae­ dam specialia, vel etiam secundum determinatum tempus, et secundum determinatum statum, prout scilicet sunt in statu viatoris; secundo, quia Christus est caput Ecclesiae propria virtute et auctoritate; alii vero dicuntur capita, inquantum vicem gerunt Christi. Art. VII. - Utrum diabolus sil capul omnium ma­ lorum. Resp. Aff. - Scii. : secundum exteriorem gu­ bernationem tantum. R. est: quia ad gubernationem pertinet ut eos quos aliquis gubernat ad suum finem adducat. Finis autem diaboli est aversio rationalis crea­ turae a Deo: unde et a principio hominem ab obedientia divini praecepti removere tentavit. Q. 8 De gratia Christi prout est cap ^iae 43 Ipsa autem aversio a Deo habet rationem linis, inquantum appetitur sub specie libertatis. Et inquantum ad hunc finem aliqui adducuntur peccando, sub diaboli regimine et gubernatione cadunt, secundum illud Job xli, 25: Ipse est rex super universos filios superbiae. Art. VIII. - Utrum antichristus possit etiam dici caput omnium malorum. Resp. Aff. - Scii. : a) antichristus non dicitur caput omnium malorum secundum ordinem tem­ poris; b) nec propter virtutem influendi; c) sed propter malitiae perfectionem. R. primi est: quia ejus peccatum non praeces­ sit omnia alia peccata, sicut peccatum diaboli praecessit. R. secundi est: quia etsi aliquos sui temporis ad malum sit conversurus, exterius inducendo; non tamen illi qui ante eum fuerunt, ab ipso sunt in malitiam inducti, nec etiam ejus malitiam sunt imitati. Unde secundum hoc non posset dici caput omnium malorum, sed aliquorum. R. tertii est: quia, ut dicit glossa, super illud II Thess. ii: Ostendens se, tanquam sit Deus, « sicut in Christo omnis plenitudo Divinitatis inhabi­ tavit, ita in antichristo omnis malitiae plenitudo »; non quidem quod humanitas ejus sit assumpta a diabolo in unitatem personae, sicut humanitas Christi a Filio Dei; sed quia diab lus suam mali­ tiam eminentius ei influet suggerendo quam om­ nibus aliis. Et secundum hoc omnes alii mali qui praecesserunt, sunt quasi quaedam figura antichristi, secundum illud II. Thess. ii, 7: Myste­ rium jam operatur iniquitatis. Notandum: Diabolus et antichristus non sunt duo capita, sed unum: quia antichristus dicitur esse caput, inquantum plenissime invenitur un- Summa The pressa in eo malitia diaboli. Unde super illud 11. Thess. ii: Ostendens se, tanquam sit Deus, dicit Glossa (Ord. Haym.): « In ipso erit caput omnium malorum, scilicet diabolus, qui est rex super omnes filios superbiae ». (Ad Im). In eo enim diabolus quasi malitiam suam ducet ad caput, per modum quo dicitur aliquis ad caput suum propositum du­ ce r°, cum illud perfecerit. (Ad 3ni). QUAESTIO IX De scientia Christi in communi Deinde considerandum est de scientia Christi: circa quam duo consideranda sunt. Primo quam scientiam Christus habuerit. Secundo de unaqua­ que scientiarum ipsius. Circa primum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum Christus habuerit aliquam scien­ tiam praeter divinam. Resp. Aff. - R. est: quia Filius Dei humanam naturam integram assumpsit; id est, non solum corpus, sed etiam animam; non solum sensitivam, sed etiam rationalem. Et ideo oportuit quod habe­ ret scientiam creatam, propter tria: Primo qui­ dem propter animae perfectionem: alio quin anima Christi esset imperfectior animabus aliorum ho­ minum. - Secundo, quia cum quaelibet res sit propter suam operationem, frustra haberet Chri­ stus animam intellectivam, si non intelligeret secundum illam: quod pertinet ad scientiam crea­ tam. - Tertio, quia sccntiam hic large accipimus pro qualibet cognitione intellectus humani, quae est perfectio naturalis. Nihil autem naturalium Christo defuit; quia totam humanam naturam suscepit. Notanda: 1. Christus cognovit omnia per scentiam divinam operatione a increata, quae est A _ ipsa Dei essentia. Unde hic actus non potuit esse animae humanae Christi, cum sit alterius naturae. • \ * Γ · 1 · ΊΓ Ύ · · 1 Q· — De scientia Christi in 45 Si igitur non fuisset in anima Christi aliqua alia scientia praeter divinam, nihil cognovisset. (Ad lm). 2. Lumen scientiae in anima Christi non offu­ scatur, sed magis clarescit, per lumen scientiae divinae, sicut lumen illuminati, puta aeris, magis augetur, lumine illuminantis, puta solis. (Ad 2m). 3. Scientia ponitur in Christo ex parte unitorum, scilicet .naturae divinae et naturae humanae, non autem ex parte ipsius unionis: nam unio illa est ad esse personale; scientia autem non convenit per­ sonae nisi ratione alicujus naturae. (Ad 3m). Art. II. - Utrum Christus habuerit scientiam quam habent beati vel comprehensores. Resp. Aff. - Scii. : Christo homini excellentis­ sime convenit scientia beatorum. R. est: quia oportet causam semper potiorem esse causato. Humanitas autem Christi est per quam homines ad beatitudinem reducuntur, se­ cundum illud Hebr. ii, 10: Decebat eum propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per passionem consummari. - Unde oportuit quod scientia beatorum Christo homini excellentissimo modo conveniret. (Ad 3m). Art. III. - Utrum Christus habuerit scientiam in­ ditam vel infusam. Resp. Aff. - Scii. : praeter scientiam beatam est in Christo alia scientia indita vel infusa, inquantum per Verbum Dei, animae Christi sibi personaliter unitae, impressae sunt species intclligibiles ad omnia quae intellectus possibilis est in potentia. R. est: quia omne quod est in potentia, est imperfectum, nisi reducatur ad actum. Natura autem humana a Verbo Dei assumpta imperfecta non erat. Et ideo intellectus Christi possibilis, (pii erat in pol entia ad omnia inlelligibilia, opor­ 46 Summa^ÎTeol. S. Thomae - Pars Hi tebat reduci ad actum, scilicet per species intelligibiles, quae sunt quaedam formae completivae, ipsius; et hoc fit per Verbum Dei, ut dictum est in responsione, sicut fuit in angelis in principio creationis rerum, ut patet per Augustinum (Gen. ad litt., lib. ii, c. 8). - Sicut igitur in angelis, se­ cundum eumdem Augustinum (1. c., lib. iv, cap. 22), ponitur duplex cognitio: una scilicet matu­ tina, per quam cognoscunt res in Verbo, et alia vespertina, per quam cognoscunt res in propria natura per species sibi inditas; ita praeter scien­ tiam divinam et increatam, est in Christo secun­ dum ejus animam scientia beata, qua cognoscit Verbum, et res in Verbo; et scientia infusa sive indita, per quam cognoscit res in propria natura per species intelligibilcs humanae menti proportionatas. (Haec scientia autem sese extendebat ad supcrnaturalia et ad naturalia). Art. IV. - Utrum. Christus habuerit aliquam scien­ tiam acquisitam. Resp. Aff. - Scii. : in Christo fuit etiam scien­ tia acquisita seu expcrimentalis. R. est: quia talis scientia ponitur in Christo secundum lumen intellectus agentis, quod est animae humanae connaturale, inquantum scili­ cet in Christo fuerint aliquae species intelligibiles, per actionem intellectus agentis super phan­ tasmata, in intellectu possibili ejus receptae. Notandum: Duplex est modus acquirendi scien­ tiam. scilicet inveniendo et addiscendo; modus qui est per inventionem, est praecipuus; modus autem qui est per disciplinam, est secundarius. Et ideo Christo magis competebat habere scien­ tiam per inventionem quam per disciplinam; prae­ sertim cum ipse daretur a Deo omnibus in doctorem, secundum illud Joel, ii: Laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae. Q. 10 - De scientia beata anima"1? QUAESTIO X De scientia beata animae Christi Deinde considerandum esi de qualibet praedic­ tarum scientiarum. Sed quia de scientia divina dictum est in Prima Parte (qu. xiv), restat num dicendum de aliis tribus: primo de scientia beata; secundo de scientia indita; tertio de scientia acqui­ sita. Sed quia etiam de scientia beata, quae in Dei visione consistit, plura dicta sunt in Prima Parte (qu. xii); hic illa sola videntur dicenda quae pro­ prie pertinent ad animam Christi. Circa hoc ergo quaeruntur quatuor: Art. I. - UIrum anima Christi comprehenderit Verbum sive divinam essentiam. Resp. Neg. - Scit. : anima Christi nullo modo comprehendit divinam essentiam. R. est: quia sic facta est unio naturarum in persona Christi, quod tamen proprietas utriusque naturae inconfusa permanserit. Anima autem Christi est quid creatum et finitum. Finitum autem non comprehendit infinitum, ut ostensum est in Prima Parte (qu. xii, art. 1, 4 et 7). Unde anima Christi totam Dei essentiam videt, non ta­ men eam comprehendit; quia non totaliter eam videt, id est non ita perfecte sicut visibilis est. (Ad 2m). Art. II. - Utrum anima Christi in Verbo cogno­ verit omnia. Resp. Aff. - Scii. : sumendo ly omnia prout distribuat pro omnibus quae quocumque modo sunt, vel erunt, vel fuerunt, vel facta, vel dicta, vel cogitata a quocumque, secundum quodeumque tempus; non autem prout accipitur magis large, ut scilicet extendatur etiam ad omnia quae­ cumque sunt in potentia, nunquam reducenda vel reducta ad actum. Summa S. Thomae - Pars 111 R. est: quia unusquisque intellectus creatus in Verbo Dei cognoscit, non quidem omnia sim­ pliciter, sed tanto plura, quanto perfectius videt Verbum. Nulli tamen intellectui beato deest quin cognoscat in Verbo omnia quae ad ipsum spec­ tant. Ad Christum autem et ad ejus dignitatem spectant quodammodo omnia, inquantumei subje­ cta sunt omnia, prout ipse est judex omnium. Comprehendere autem omnia quae Deus facere potest, esset comprehendere divinam essentiam. Notandum: Quantum ad illa verba Christi, Me. xiii, 32: De die autem illa nemo scii, neque angeli in caelo, neque Filius, nisi Paler, dicendum est quod dicitur nescire diem ct horam judicii, quia non facit scire: interrogatus enim super hoc ab Apostolis (Aci. i), hoc eis noluit rc Velare; (secun­ dum illud Me. xiii, 6: Non est oestrum nossc tem­ pora vel momenta quae Paler posuit in sua pote­ state): quia, ut Chrysoslomus argument al ur (Horn. Ixxviii in Mt.), si Christo homini datum esi ut sciai qualiter oporteat judicare, quod est majus, multo magis datum est ei scire quod minus est, scilicet tempus judicii. (Ad Im). Art. III. - Utrum anima Christi in Verbo cogno­ verit infinita. Resp. Aff. - Scii. : a) anima Christi non scit in Verbo infinita, prout sunt in actu; sed b) prout sunt in potentia. R. primi est: quia non sunt infinita in actu, etiamsi accipiantur omnia quaecumque sunt in actu, secundum quodeumque tempus; eo quod status generationis et corruptionis non durat in infinitum. Unde est certus numerus non solum eorum quae sunt absque generatione ct corrup­ tione, sed etiam generabilium ct corruptibilium. R. secundi est: quia anima Christi scit omnia quae sunt in potentia creaturae, ut dictum est (art. praec.). Unde cum in potentia creaturae sint infinita, per hunc modum anima Christi scit inii- Q. 11 — De scientia indito 19 nita, quasi quadam scientia simplicis intelligentiae, non autem scientia visionis. Art. IV. - Utrum anima Christi videat Verbum sive divinam essentiam clarius qualibet alia creatura. Resp. Aff. - R. est: quia visio divinae essen­ tiae convenit omnibus beatis secundum parti­ cipationem luminis derivati in eos a fonte Verbi Dei, secundum illud Eccli. i, 5: Fons sapientiae, Verbum Dei in excelsis. Huic autem Verbo Dei propinquius conjungitur anima Christi, quae est unita Verbo in persona, quam quaevis alia crea­ tura. Et ideo plenius recipit influentiam luminis, in quo Deus videtur ab ipso Verbo, quam quae­ cumque alia creatura. Et ideo prae caeteris crea­ turis perfectius videt ipsam primam veritatem, quae est Dei essentia, licet absolute considerando, possit esse aliquis gradus allior sublimiorque secundum infinitam divinae potentiae. (Ad 3m). QUAESTIO XI De scientia indita vel infusa animae Christi Deinde considerandum est de scientia indita vel infusa animae Christi; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum secundum scientiam inditam vel infusam Christus omnia sciat. Resp. Aff. - Scii. : omnia, sive secundum potentialitatem naturalem animae ejus, sive secun­ dum potentialitatem obedientialem. R. est: quia, ut dictum est (qu. ix, art. 1), conveniens fuit ut anima Christi omnino esset perfecta per hoc quod ejus potentialitas sit re- 50 Theol. S. Thomae - Pars III ducta ad actum. In anima autem humana, sicut in qualibet creatura, est duplex potentia passiva: una quidem naturalis, per comparationem ad agens naturale; alia vero per comparationem ad agens primum, et haec consuevit vocari po­ tentia obedientiae in creatura. Utraque autem potentia animae Christi fuit reducta in actum, secundum hanc scientiam divinitus inditam. - Et primo quidem cognovit quaecumque ab homine cognosci possunt per virtutem luminis intellectus agentis, sicut sunt quaccumquc pertinent ad scientias humanas; secundo vero omnia illa quae per revelationem divinam hominibus innotescunt. Notandum: Christus ante passionem non so­ lum fuit viator, sed etiam comprehensor; unde anima ejus poterat cognoscere substantias sepa­ ratas per modum quo cognoscit anima separata. (Ad 2m). Art. II. - Utrum. Christus hac scientia uti potuerit, non convertendo se ad phantasmata. Resp. Aff. - R. est: quia anima hominis via­ toris indiget converti ad phantasmata ex hoc quod est corpori obligata. Christus autem in statu ante passionem fuit simul viator et comprehensor, ut infra magis patebit (qu. xv, art. 10). Est autem haec conditio animae comprehensoris, ut nullo modo subdatur corpori, aut ab eo dependeat, sed totaliter ei dominetur. Et ideo animae bea­ tae et ante resurrectionem, et post, intclligere possunt absque conversione ad phantasmata, licet non absque specie intelligibili. (Ad lm). Et hoc etiam oportet dicere de anima Christi, quae plene habuit facultatem comprehensoris. Notandum: Licet anima Christi potuerit intelligere non convertendo se ad phantasmata, po­ terat tamen intelligere, se ad phantasmata con­ vertendo. Et ideo sensus non fuerunt frustra in ipsa: praesertim cum sensus non dentur homini solum ad scientiam intellectivam, sed etiam ad necessitatem vitae animalis. (Ad 3m). Art. III. - Utrum hacc scientia fuerit collaiiua. Resp. Aff. Scii. : fuit collativa seu discursiva: a) non quantum ad hujus scientiae acquisitio­ nem; sed b) quantum ad usum: sicut interdum scientes ex causis concludunt effectus, non ut de novo addiscant, sed volentes uti scientia quam jam habent. R. primi est: quia haec scientia, de qua nunc loquimur, fuit Christo divinitus indita, non per investigationem rationis acquisita. R. secundi est: quia Christus poterat ex uno aliud concludere, sicut sibi placebat. Notandum: Quantum ad objectionem quod in angelis non est scientia discursiva seu collativa, ut patet per Dionysium (De Div. Nom. c. 7), di­ cendum est quod beati conformantur angelis quan­ tum ad dona gratiarum; manet tamen differentia quae est secundum naturam: et ideo uti collatione et discursu est connaturale animabus beatorum, consequenter et animae Christi, non autem angelis. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum haec scientia in Christo fuerit major scientia angelorum. Resp. Neg. - Scii. : a) ex parte causae influen­ tis haec scientia Christi indita fuit multo excel­ lentior quam scientia angelorum, et quantum ad multitudinem cognitorum, et quantum ad scien­ tiae certitudinem; b) ex parte autem subjecti recipientis, i. e., quantum ad modum cognoscendi, haec scientia Christi est infra scientiam angelo­ rum. R. primi est: quia lumen spiritualis gratiae, quod est inditum animae Christi, est multo excel­ lentius quam lumen quod pertinet ad naturam angelicam. j «biiTiin Thcol. S. Thomae Pars 111 R. secundi est: quia modus cognoscendi hujus scientiae, quod est per conversionem ad phanta­ smata et per collationem et discursum, est animae humanae naturalis. Art. V. - Utrum haec scientia fuerit habitualis. Resp. Aff. - R. est: quia scientia Christi in­ dita fuit ejusdem rationis cum scientia nostra; nam receptum est in recipiente per modum reci­ pientis. Modus autem connaturalis animae huma­ nae est ut recipiat scientiam per modum habitus. Et ideo dicendum est quod scientia indita animae Christi fuit habitualis; et poterat ea uti quando volebat. Art. VI. - Utrum haec scientia fuerit distincta per diversos habitus. Resp. Aff. - R. est: quia scientia indita ani­ mae Christi habuit modum connaturalcm animae humanae. Est autem connaturale animae huma­ nae ut recipiat species in minori universalitate quam angeli: ita scilicet quod diversas naturas specificas per diversas species intelligibiles co­ gnoscat. Ex hoc autem contingit quod in nobis sint diversi habitus scientiarum. Et ideo scientia indita animae Christi fuit distincta secundum diversos habitus. QUAESTIO XII De scientia animae Christi acquisita Deinde considerandum est de scientia animae Christi acquisita vel experimental i; et circa hoe quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum secundum hanc scientiam Christus cognoverit omnia. Resp. Aff. - R. est: quia sicut ad perfectionem intellectus possibilis, quo esi omnia fieri, ponitur Q. 12 - De scie Christi ([UisitH in anima Christi scientia indita, qua scivit omnia illa ad quae intellectus possibilis est quocumque modo in potentia; ita ad perfectionem intellectus agentis, quo est omnia facere, conveniens est ut ponatur in anima Christi scientiam acquisitam, qua scivit omnia illa quae possunt sciri per actio­ nem intellectus agentis. Notandum: Licet sensibus corporalibus Christi non fuerint subjecta omnia sensibilia, fuerint ta­ men sensibus ejus subjecta aliqua sensibilia, ex quibus propter excellentissimam vim rationis ejus, potuit in aliorum notitiam deVenire. (Ad 2m). Et ideo secundum istam scientiam anima Christi non simpliciter cognovit omnia, sed illa omnia quae per lumen intellectus angentis homini sunt cognoscibilia. Unde per hanc scientiam non cognovit essentias substantiarum separatarum, nec singularia praeterita, praesentia et lutura, quae tamen cognovit per scientiam inditam, ut supra dictum est (in corp. ari. et qu. praec.). - (Ad 3m). Art. II. - Utrum Christus in hac scientia profe­ cerit .* Resp. Aff. - Scii. : Christus in hac scientia acquisita profecit et quantum ad essentiam seu habitum hujus scientiae, et quantum ad effectum. R. primi est: quia inconveniens videtur quod aliqua naturalis actio intelligibilis Christo deesset. Cum autem extrahere species intelligibiles a phan­ tasmatibus sit quaedam naturalis actio hominis secundum intellectum agentem, conveniens vide­ tur hanc etiam actionem in Christo ponere. Et ex hoc sequitur quod in anima Christi aliquis habitus scientiae fuerit, qui per hujusmodi abstractionem specierum potuerit augmentari; ex hoc scilicet quod intellectus agens post primas (*) De fide est scientiam beatam et infusam in Christo non profecisse, sed quoad scientiam acquisitam res inter theologos controvert it ur. Sun leo!. S. Thomae - Pars III species intelligibiles abstractas a phantasmatibus poterat etiam alias et alias abstrahere. R. secundi est: quia Christus in scientia et gratia profecit, sicut et in aetate; quia scilicet secundum augmentum aetatis opera majora fa­ ciebat, quae majorem scientiam et gratiam de­ monstrabant. Notandum: Haec scientia acquisita in Christo semper fuit perfecta secundum tempus; licet non semper fuerit p?rfecla simpliciter et secundum naturam, et ideo potuit habere augmentum. (Ad 2m). Art. III. - Utrum Christus aliquid, ab homine didi­ cerit. Resp. Neg. - R. est: quia Christus constitutus est a Deo caput Ecclesiae, quinimo omnium homi­ num, ut supra dictum est (qu. viii, art. 3), ut non solum omnes per ipsum gratiam acciperent, sed etiam ut omnes ab eo doctrinam veritatis reci­ perent. Et ideo non fuit conveniens ejus dignitati ut a quocumque homine doceretur; quod si ali­ quando alios interrogabat, hoc faciebat, non ut aliquid addisceret, sed ut interrogans erudiret. (Ad lm). Quod si aliquando etiam auditum suum sermonibus aliorum accomodavit, hoc fecit Do­ minus quia quod congruebat aetati ejus faciebat. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum Christus aliquid acceperit ab ' angelis. Resp. Neg. - Scii. : a) neque quantum ad scien­ tiam experimentalem; b) neque quantum ad scentiam infusam. R. primi est: quia ad scientiam experimenta­ lem seu acquisitam non requiritur lumen ange­ licum, sed sufficit lumen intellectus agentis; et haec scientia fuit in Christo perfecta. Q. 13 - De potentia affn»inr ChrFii * "■—————— —— —__________ — ■ . 55 R. secundi est: quia etiam scientia indita seu infusa fuit in Christo perfecta. Sicut enim supra communem modum creaturae anima illa Christi unita est Verbo in unitate personae; ita supra communem modum hominum immediate ab ipso Dei Verbo repleta est scientia et gratia. Angeli autem etiam ex influentia Verbi rerum scientiam in sui principio acceperunt. Notandum: Illa confortatio angeli, de qua Lc. xxii, 43, non fuit per modum instructionis, sed ad demonstrandam proprietatem humanae naturae, et ut in nobis fides incarnationis confirmetur. (Ad lm). QUAESTIO XIII De potentia animae Christi Deinde considerandum est de potentia animae Christi; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - UIrum anima Christi habuerit omnipo­ tentiam simpliciter. Resp. Neg. - R. est: quia potentia activa cujuslibet rei consequitur naturam ipsius. Natura autem divina est ipsum esse Dei incircumscrip­ tum; et inde est quod habet potentiam activam respectu omnium quae possunt habere rationem entis: quod est habere omnipotentiam. Cum igitur anima Christi sit pars humanae naturae, impos­ sibile est quod omnipotentiam habeat. Art. II. - Utrum anima Christi habuerit omnipo­ tentiam respectu immutationis creaturarum. Resp. Neg. - R. est: quia si loquamur de anima Christi secundum propriam naturam et virtutem sive naturalem, sive gratuitam, potentiam habuit ad illos effectus faciendos qui sunt animae conevenientes; puta ad gubernandum corpus, et ad 56 SuminlRBrool. S. Thomae - Pars III disponendos humanos actus; et etiam ad illu­ minandum per gratiae et scientiae plenitudinem omnes creaturas rationales ab ejus perfectione deficientes, per modum quo est conveniens crea­ turae rationali. Si autem loquamur de anima Christi, secundum quod est instrumentum Verbi sibi uniti, sic habuit instrumentalem virtutem ad omnes immutationes miraculosas faciendas, ordi­ nabiles ad incarnationis finem, qui est instaurare omnia, sive quae in caelis, sive que in terris sunt. Immutationes vero creaturarum, secundum quod sunt vertibiles in nihil, correspondent creationi rerum; prout scilicet producuntur ex nihilo. Et ideo sicut solus Deus potest creare, ita solus po­ test creaturas in nihilum redigere; qui etiam solus eas in esse conservat, ne in nihilum decidant. Sic ergo dicendum est quod anima Christi non habet omnipotentiam respectu immutationis creatu­ rarum. Notandum: Gratia virtutum seu miraculorum data est animae Christi excellentissimo modo, ut scilicet non solum ipse miracula faceret, sed etiam ut hanc gratiam in alios transfunderet. (Ad 3m). Art. III. - Utrum anima Christi habuerit omnipo­ tentiam respectu proprii corporis. Resp. Neg. - Scit. : anima Christi, secundum propriam naturam et virtutem, sicut non poterat immutare exteriora corpora a cursu et ordine naturae, ita etiam non poterat immutare pro­ prium corpus a naturali dispositione. R. est: quia anima Christi, secundum propriam naturam, habet determinatam proportionem ad suum coipus. - Secundum autem quod anima Christi est instrumentum unitum Verbo Dei in persona, sic subditur ejus potestati totaliter omnis dispositio proprii corporis: talis tamen omnipo- Ό· 1defectibus corporis ou '"" " ■ ■ ■■ ■ ■ ■ ^ ■ ■■ — - ■■■ K— tentia magis attribuitur Verbo Dei quam animae Christi. Art. IV. - Utrum. anima Christi habuerit omnipo­ tentiam respectu executionis suae voluntatis. Resp. Aff. - Scil. : anima Christi virtute pro­ pria ea omnia efficere potuit, quae per seipsam efficere voluit. R. est: quia non conveniret sapientiae Christi animae ut aliquid vellet per se facere quod suae virtuti non subjaceret. Quaedam vero, sicut re­ surrectio proprii corporis et alia hujusmodi miraculosa opera, non poterat propria virtute, sed secundum quod erat instrumentum Divinitatis, ut dictum est (art. 2 huj. qu.). Notandum: Quantum ad illa quae fiebant ab hominibus contra voluntatem Christi, e. g. quod ipsi patefaciebant miracula ejus, potest dici quod haec voluntas Christi non fuit de eo quod per eam fiendum erat, sed de eo quod erat flendum per alios, quod non subjacebat humanae voluntati ipsius. (Ad Im). Item, praeceptum illud designabat voluntatem ipsius, qui humanam gloriam refugie­ bat, secunum illud Jn. viii, 50: Ego gloriam meam non quaero. Volebat tamen absolute, praesertim se­ cundum divinam voluntatem, ut pub!kar°tur mi­ raculum faciumprcptci aliorum ut iiitatem. (Ad 2m). QUAESTIO XIV De defectibus corporis assumptis a Filio Dei Deinde considerandum est de defectibus quod Christus in humana natura assumpsit: et primo, de defectibus corporis; secundo, de defectibus ani­ mae. Circa primum quaeruntur quatuor: Art I. - Utrum Filius Dei in humana natura assu­ mere debuerit corporis defectus. Resp. Aff. - Scii. : conveniens fuit corpus assumptum a Eilio Dei humanis infirmitatibus 58 SiiiPnn Theol. S. 'Ihomae - Pars III et defectibus subjacere; et praecipue propter tria. Prima R. est propter finem incarnationis: quia ad hoc Filius Dei, carne assumpta, venit in mundum, ut pro peccato humani generis sati­ sfaceret. Unus autem pro peccato alterius sati­ sfacit, dum poenam pro peccato alterius debitam in se suscipit. Unde de Christo dicit Is. liii, 4, quod Vere languores nostros ipse tulit. Secunda R. est propter fidem incarnationis: quia si sine his defectibus Filius Dei humanam naturam assumpsisset, videretur non fuisse verus homo, nec veram carnem habuisse, sed phanta­ sticam, ut Manichaei posuerunt. Tertia R. est propter exemplum : quia pas­ siones et defectus humanos fortiter tolerando, nobis exemplum exhibuit patientiae; unde dicitur Hebr. xii, 3: Sustinuit a peccatoribus adversus semelipsum contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Notandum: Quantum ad difficultatem quomodo corpus Christi pati potuit, si anima Christi erat beata, dicendum est quod secundum naturalem habitudinem, quae est inter animam et corpus, ex gloria animae redundat gloria ad corpus. Sed haec naturalis habitudo in Christo subjacebat vo­ luntati Divinitatis ipsius, cx qua factum est quod beat it udo remaneret in anima et non derivaretur ad corpus; sed caro pateretur quae conveniunt naturae passibili, secundum illud quod Damasce­ nus dicit (Orth. fid. lib. iii, c. 15), quod « benepla­ cito divinae voluntatis permittebatur carni pati, et operari quae propria ». (Ad 2m). Art. 11. Utrum Christus necessitatem his defecti­ bus subjacendi assumpserit. Resp. Aff. - Scii. : a) non assumpsit necessi­ tatem coactionis, secundum quod talis necessitas repugnat voluntati divinae vel voluntati Christi - Be defectibus corporis asç humanae absolute; sed b) assumpsit talem ne­ cessitatem (coactionis) secundum quod repugnat naturali motui voluntatis; c) assumpsit etiam necessitatem naturalem quae consequitur ma­ teriam, scii, corporis Christi. R. primi est: quia necessitas defectibus su­ bjacendi in Christo sequebatur ejus rationem deliberantem. R. secundi est: quia naturalis motus volunta­ tis Christi naturaliter refugit mortem, et etiam corporis nocumenta. R. tertii est: quia corpus Christi subjectum fuit necessitati mortis et aliorum hujusmodi de­ fectuum: quia, sicut dictum est (art. praec. ad 2m), « beneplacito divinae voluntatis carni Chri­ sti permittebatur agere, et pati quae propria ». Haec autem necessitas causatur ex principiis humanae naturae. Art. III. - Utrum Christus delectus corporales contraxerit. Resp. Neg. - R. est: quia contrahi illud pro­ prie dicitur quod simul cum sua causa ex neces­ sitate trahitur. Causa autem mortis et horum defectuum in humana natura est peccatum. Chri­ stus autem accepit naturam humanam absque peccato in illa puritate in qua erat in statu inno­ centiae: et simili modo potuisset assumere huma­ nam naturam absque defectibus. Sic igitur patet quod Christus non contraxit hos defectus corpo­ rales, quasi ex debito peccati eos suscipiens, sed ex propria voluntate. Notandum: Causa mortis et aliorum corpora­ lium defectum in humana natura est duplex: una quidem remota, quae accipitur ex parte principio­ rum materialium humani corpis, inquantum esi ex contrariis compositum. Sed haec causa impedie- 60 Summn ^Theor S. Thomae - Pars IIT batur per originalem justitiam. Et ideo proxima causa mortis et aliorum defectuum est peccatum, per quod subtracta est originalis justitia. Et prop­ ter hoc, quia Christus fuit sine peccato, dicitur non cont raxisse hujusmodi defectus, sed voluntarie assumpsisse. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum Christus omnes de/edus corpo­ rales hominum assumere debuerit. j ' ; i ; j Resp. Neg. - Scii. : a) Christus non assumpsit defectus scientiae et gratiae, puta ignorantiam, pronitatem ad malum, et difficultatem ad bonum; b) neque defectus illos qui ex quibusdam particularibus causis consequuntur, sicut lepra, et morbus caducus, et alia hujusmodi; c) sed illos defectus assumpsit qui in omnibus hominibus communiter inveniuntur ex peccato primi parentis, sicut mors, fames, sitis, et alia hujusmodi. R. primi est: quia perfectio scientiae et gra­ tiae requirebatur in Christo ad satisfaciendum pro peccato humanae naturae. R. secundi est: quia tales defectus quandoque causantur ex culpa hominis, puta ex inordinato victu; quandoque autem ex defectu virtutis formativae: quorum neutrum convenit Christo: quia et caro ejus de Spiritu sancto concepta est, qui est infinitae sapientiae et virtutis, errare et deficere non potens; et ipse nihil inordinatum in regimine suae vitae exercuit. R. tertii est: quia Christus illos defectus assumere debuit, qui consequuntur ex peccato communi totius naturae, qui sufficiebant ad satisfaciendum pro ipso peccato totius humanae na­ turae (ad 2m), et ideo dicuntur naturales et indetractabiles: quia consequuntur communiter totam naturam humanam, et defectum scientiae et gratiae in Christo non important. / r ” De defectibus animae assumptio 61 QUAESTIO XV De defectibus animae a Christo assumptis Deinde considerandum est de defectibus perti­ nentibus ad animam; et circa hoc quaeruntur decem: Art. I. - Utrum in Christo fuerit peccatum. Resp. Neg. - Scii.·: Christus nullo modo as­ sumpsit defectum peccati nec originalis,nec actua­ lis, secundum illud quod dicitur I. Petr. ii, 22: Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. R. est: quia Christus suscepit defectus no­ stros, ut pro nobis satisfaceret, et ut veritatem humanae naturae comprobaret, et ut nobis fieret exemplum virtutis. Secundum quae tria mani­ festum est quod defectum peccati assumere non debuit, ut patet. Art. II. - Utrum in Christo fuerit fomes peccati. Resp. Neg. - R. est: quia ad rationem fomi­ tis pertinet inclinatio sensualis appetitus in id quod est contra rationem, et ideo in id quod est contra rationem virtutis. In Christo autem fuit virtus secundum perfectissimum gradum. Unde in Christo fomes peccati non fuit. Nec iste de­ fectus (fomitis) est ordinabilis ad satisfaciendum, sed potius inclinat ad contrarium satisfactionis. Art. III. - Utrum in Christo fuerit ignorantia. Resp. Neg. - R. est: quia sicut in Christo fuit plenitudo gratiae et virtutis, ita in ipso fuit plenitudo omnis scientiae, ut ex praedictis patet (qu. vii, art. 9, et qu. ix, art. 1). IÎ 62 Theol S. Thomae - Pars III Art. IV. - Utrum anima Christi luerit passibilis. Resp. Aff. - Scii. : a) cum passione corporali, b) tum passione animali, seu secundum operatio­ nem animae, quae vel est propria animae, vel principalius est animae quam corporis. R. primi est: quia cum anima sit forma cor­ poris, consequens est quod unum sit esse animae et corporis; et ideo corpore perturbato per aliquam corpoream passionem, necesse est quod anima per accidens perturbetur; scilicet quantum ad esse, quod habet in corpore. R. secundi est: quia in Christo fuerint affec­ tiones appetitus sensitivi, quae propriissime pas­ siones dicuntur, sicut et caetera quae ad naturam hominis pertinent. - Sciendum tamen est quod hujusmodi passiones aliter fuerunt in Christo quam in nobis, quantum ad tria. Primo quidem quantum ad objectum: quia in nobis plerumque hujusmodi passiones feruntur ad illicita, quod in Christo non fuit. Secundo, quantum ad princi­ pium: quia hujusmodi passiones frequenter in nobis praeveniunt judicium rationis; sed in Chri­ sto omnes motus sensitivi appetitus oriebantur secundum dispositionem rationis. Tertio, quan­ tum ad effectum; quia in nobis quandoque huju­ smodi motus non sistunt in appetitu sensitivo, sed trahunt rationem, quod in Christo non fuit. Art. V. - Utrum in Christo fuerit dolor sensibilis. Resp. Aff. - R. est: quia ad veritatem dolo­ ris sensibilis requiritur laesio corporis, et sensus laesionis. Corpus autem Christi laedi poterat, quia erat passibile et mortale; nec defuit ei sensus laesionis, cum anima Christi perfecte haberet omnes potentias naturales. Unde nulli dubium debet esse quin in Christo fuerit verus dolor. Q· 15 - De delectibus flniinae assumptîbff^^ G3 Notandum: Dolor tamen luit in Christo non ex necessitate reatus peccati: quae quidem ne­ cessitas in Christo non luit, sed solum necessitas naturalium principiorum. (Ad 2m). Art. VI. - Utrum in Christo luerit tristitia. Resp. Aff. - R. est: quia motivum tristitiae est nocivum, seu malum interius apprehensum sive per rationem, sive per imaginationem, ut in secunda parte habitum est (I-II, qu. xxxiii, art. 2), sicut cum aliquis tristatur de amissione gratiae vel pecuniae. Anima autem Christi potuit interius aliquid apprehendere ut nocivum et quantum ad se, sicut passio et mors ejus fuit, et quantum ad alios, sicut peccatum discipulo­ rum, vel etiam Judaeorum occidentium ipsum. Et ideo sicut in Christo potuit esse verus dolor, ita potuit in eo esse vera tristitia; alio tamen modo quam in nobis, secundum illa tria quae supra assignata sunt. (Art. 4 huj. qu.). Notandum: Tristitia fuit in Christo non secun­ dum perfectam passionem, avertentem scilicet hominem ab eo quod est rationis; sed secundum propassionem. Unde dicitur (Mt. xxvi, 37): Caepit contristari, et maestus esse. « Aliud est enim con­ tristari, et aliud incipere contristari », ut Hierony­ mus dicit (in Mt. 1. c.). - (Ad lm). Art. VII. - Utrum in Christo fuerit timor. Resp. Aff. - Scii. : in Christo fuit timor: d) respectu imminentis futuri mali; b) non autem quoad eventus incertitudincm. R. primi est: quia in Christo appetitus sen­ sitivus naturaliter refugit corporis laesionem, per tristitiam quidem si laesio est praesens, per timorem vero si est futura: quem timorem, sicut et tristitiam, Christus voluntarie assumpsit ad comprobandam veritatejn humanae naturae (Ad 2m). - Talis tamen timor fuit in Christo non ut SmnmR Thool. S. Thomae - Pars HI perfecta passio, sod secundum propassionem, ut dictum est de tristitia. (Ad Im). R. secundi est: quia in Christo, cum omnia sciret, non fuit incertitudo eventuum. Art. VIII. Utrum in Christo fuerit admiratio. Resp. Aff. - Scii.: in Christo fuit admiratio secundum scientiam experimentalem, non autem secundum scientiam beatam vel etiam infusam. R. est: quia secundum scientiam experimen­ talem poterant ei quotidie aliqua nova occurrere. Unde licet Christus nihil ignoraret, poterat tamen aliquid de novo occurrere experimental! ejus scientiae, ex quo admiratio causaretur. (Ad lm). Secundum autem scientiam divinam et etiam inditam non poterat aliquid in Christo esse no­ vum et insolitum. Art. IX. - Utrum in Christo fuerit ira. Resp. Aff. Scii..· fuit in Christo ira per ze­ lum, secundum illud (Ps. Ixviii, 10): Zelus domus tuae comedit me; non autem fuit in ipso ira per vitium. R. est: quia ira per zelum provenit ex tristi­ tia et recto appetitu vindictae: scilicet sequitur ipsam rationem et est secundum ordinem justi­ tiae. Haec autem fuerunt in Christo. Non autem fuit in Christo ira per vilium, quae est per appe­ titum vindictae absque ordine rationis, et ideo est peccatum. Art. X. - Utrum Christus simul fuerit viator et comprehensor. Resp. Aff. - Scii. : Christus habebat bealitudinem quantum ad id quod est proprium ani­ mae, et sic fuit comprehensor; sed quantum ad alia deerat ei beatitudo, et secundum hoc fuit viator. * . R. phimi est: quia Christus ante passionem secundum menlcm plene videbat Deum; et sic habebat beatitudinem quantum ad id quod est proprium animae. R. secundi est: quia et anima ejus erat pas­ sibilis et corpus passibile et mortale, ut supra dictum est (art. 4, huj. qu., el qu. xiv, art. 1 et 2). QUAESTIO XVI De consequentibus unionem, quantum ad ea quae conveniunt Christo secun­ dum esse et fieri - Seu de communi­ catione idiomatum, sive de modo lo­ quendi de mysterio incarnationis Deinde considerandum est dc his quae conse­ quuntur unionem: et primo, quantum ad ea quae conveniunt Christo secundum se; secundo, dc his Siae conveniunt Christo per comparationem ad eum Patrem; tertio, de his quae conveniunt Chri­ sto per comparationem ad nos. Circa primum du­ plex consideratio occurrit. Prima, quidem, de his quae conveniunt Christo secundum esse et fleri; secunda, de his quae conveniunt. Christo ratione unitatis. Circa primum quaeruntur duodecim: Art. I. - Utrum haec sit vera: Deus est Homo. Resp. Aff. - Scii. : supponendo, secundum veritatem catholicae, fidei, qued vera natura divi­ na unita est cum vera natura humana, non scium in persona, sed etiam in supposito vel hypostasi, dicimus hanc propositionem esse veram et pro­ priam: Deus est homo, non solum propter verita­ tem terminorum, quia scilicet Christus est verus Deus et verus homo, sed etiam propter veritatem praedicationis. R. est: quia nomen significans naturam com­ munem in concreto, potest supponere pro quo­ 66 SunWBPrheol. S. Thomae - Pars III libet contentorum sub natura communi; sicut hoc nomen homo potest supponere pro quolibet ho­ mine singulari. Et ita hoc nomen Deus ex ipso modo suae significationis potest supponere pro persona Filii Dei, ut etiam in prima parte habi­ tum est (qu. xxxix, art. 4). De quolibet autem supposito alicujus naturae potest vere et proprie praedicari nomen significans illam naturam in concreto; sicut de Socrate et Platone pre prie et vere praedicatur homo. Quia ergo persona Filii Dei, pro qua supponit hoc nomen Deus, est sup­ positum naturae humanae, vere et proprie hoc nomen homo potest praedicari de hoc nomine Deus, secundum quod supponit pro persona Filii Dei. - Hinc dicitur in syrnb. Athanas.: « Perfectus Deus et perfectus homo ex anima rationali et humana carne subsistens ». Art. II. - Utrum haec sit vera : Homo est Deus. Resp. Aff. - Scit. : supposita veritate utriusque naturae, divinae scilicet et humanae, et unione in persona, et hypostasi, haec est vera et propria: Homo est Deus, sicut et ista: Deus est homo. R. est: quia hoc nomen homo potest suppo­ nere pro qualibet hypostasi humanae naturae; et ita potest supponere pro perse na Filii Dei, quam dicimus esse hypostasim humanae naturae. Manifestum est autem quod de persona Filii Dei vere ct proprie praedicatur hoc nomen Deus, ut in prima parte habitum est (qu. xxxix, art. 3 et 4). Unde relinquitur quod haec sit vera et pro­ pria: Homo est Deus. Art. III. - Utrum Christus possit dici homo domi­ nicus. Resp. Neg. - R. est: quia de persona Filii Dei praedicatur Deus et Dominus essentialiter; et ideo non debet praedicari denominative (et parti­ cipative); quia hoc derogat veritati unionis. Unde cum dominicus dicatur denominative a Domino, non potest vere et proprie dici quod homo ille sit dominicus, sed magis quod sit Dominus. E contra, humana natura non dicitur essentialiter dea, sed deificata, non quidem per conversionem ipsius in divinam naturam, sed per conjunctio­ nem ad divinam naturam in una hypostasi. Art. IV. - Utrum ea quae conveniunt Filio homi­ nis possint praedicari de Filio Dei, et e converso. Resp. Aff. - Contra Nestorium, qui ponebat in Christo duae hypostases. R. est: quia cum sit eadem hypostasis utriusque naturae, eadem hypostasis supponitur no­ mine utriusque naturae. Sive ergo dicatur homo, sive Deus, supponitur hypostasis divinae et hu­ manae naturae. Et ideo de homine possunt dici ea quae sunt divinae naturae tanquam de hypo­ stasi divinae naturae; et de Deo possunt dici ea quae sunt humanae naturae, tanquam de hypo­ stasi humanae naturae. Tamen ea quae sunt di­ vinae naturae praedicantur de Christo secundum divinam naturam; ea autem quae sunt humanae naturae, praedicantur de eo secundum humanam naturam. Unde si ea quae ad defectum pertinent, Deo attribuerentur secundum divinam naturam, esset blasphcmia, quasi pertinens ad diminutionem honoris ipsius; non autem pertinet ad Dei injuriam, si attribuantur ei secundum naturam assumptam. (Ad 2m). Art. V. - Utrum ea quae conveniunt F itio hominis possint praedicari de divina natura, et de humana ea quae conveniunt Filio Dei. Resp. Neg. - R. est: quia ea quae sunt unius naturae non possunt de alia praedicari, secundum 68 -‘^îumma Theol. S. Thomae - Pars III quod in abstracto significantur. Unde ea quae sunt divinae naturae dicuntur de humana na­ tura, non secundum quod essentialiter compe­ tunt divinae naturae, sed secundum quod parti­ cipative derivantur ad humanam naturam: unde ea quae participari non possunt a natura humana (sicut esse incrcatum aut omnipotentem), nullo modo de humana natura dicuntur. Divina autem natura nihil participative accipit ab humana na­ tura: et ideo ea quae sunt humanae naturae, nullo modo possunt dici de divina natura. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum haec sit uera: Deus laetus est homo, Resp. Aff. - R. est: quia unumquodque di­ citur esse factum illud quod de novo incipit praedicari de ipso. Esse autem hominem vere praedicatur de Deo, sicut dictum est (art. 1 hujus quaes.); ita tamen quod non convenit Deo esse hominem ab aeterno, sed ex tempore per assump­ tionem humanae naturae. Notandum: Esse hominem non convenit Deo absolute, ut patet, sed relative, scii, ratione unio­ nis. Et ideo esse hominem praedicatur de novo de Deo absque ejus mutatione per mutationem hu­ manae naturae, quae assumitur in divinam per­ sonam. Et ideo cum dicitur Deus factus est homo, non intelligitur aliqua mutatio ex parte Dei, sed solum ex parte humanae naturae. (Ad 2m). Art. VII. - Utrum haec sit uera: Homo factus est Deus. Resp. Neg. - Scii.: a) haec propositio: Homo factus est Deus, est falsa si ly factus determinet absolute vel subjectum vel praedicatum; b) est vera si ly factus determinet compositionem; c) est falsa si proprie intelligatur, scii, secundum quod hoc participium factus ponat fieri circa hominem in respectu ad Deum, sicut ad terminum factionis. Q· 16 - De communicatione idio 69 R. primi est: quia neque homo ille de quo Deus praedicatur, est factus, neque Deus est factus, ut infra dicetur (art. 8 et 9 seq.): et sub eodem sensu haec est falsa: Deus factus est homo. R. secundi est: quia sic sensus esset: factum est ut ex illa susceptione incarnationis, homo sit Deus. Et sub hoc sensu utraque est vera, et Homo factus est Deus, ct Deus factus est homo. R. tertii est: quia secundum hunc sensum, cum dicitur: Homo factus est Deus, ly homo habet personalem suppositionem. Esse autem Deum non vcrificatur de homine ratione humanae na­ turae, sed ratione suppositi sui. Suppositum au­ tem illud humanae naturae, de quo verificatur esse Deum, est idem quod hypostasis, seu per­ sona Filii Dei, quae semper fuit Deus. Unde non potest dici quod iste homo incoepit esse Deus, vel quod fiat Deus, aut quod factus sit Deus. Si vero esset alia persona vel hypostasis Dei et hominis, ita quod esse Deum praedicaretur de homine, et e converso, per quamdam conjuntionem sup­ positorum, vel dignitatis personalis, vel affectio­ nis, vel inhabitationis, ut Nestoriani dixerunt; tunc pari ratione posset dici quod homo factus est Deus, id est, conjunctus Deo, sicut et quod Deus factus est homo, id est, conjunctus homini. Art. VIII. - Utrum haec sit vera: Christus est creatura. Resp. Neg. - Scii. : non est absolute dicendum quod Christus sit creatura, vel minor Patre; sed cum determinatione, scii, secundum humanam naturam. R. est: quia ea de quibus suspicari non potest quod divinae personae conveniant secundum seipsam, possunt simpliciter dici de Christo ra­ tione humanae naturae; sicut simpliciter dicimus 70 Jùimma Theol. S. Thomae - Pars III Christum esse passum, mortuum et sepultum. Ea vero quae in dubitationem venire possunt an conveniant toti vel parti, si insunt alicui parti, non attribuimus toti simpliciter, id est, sine de­ terminatione; sed attribuimus toti, cum determi­ natione, ut non sit confusio, nec occasio detur haereticis dicentibus Christum esse minorem Patre etiam ratione divinae personae. = Art. IX. - Utrum haec sit vera: Iste homo, demon­ strato Christo, incoepit esse. Resp. Neg. - Scii. : non est dicendum quod ille homo, demonstrato Christo, incoeperit esse, si nihil addatur. Prima R. est: quia in hoc quod dicitur, iste homo, demonstrato Christo, designetur supposi­ tum, scii, aeternum: unum est enim suppositum in Christo. Aeternitati autem repugnat incipere esse. Secunda R. est: quia etiamsi esset vera, non tamen esset ea utendum absque determinatione, ad evitandam haeresim Arii; quia personae Filii Dei attribuit quod esset creatura, et quod esset minor Patre, ita attribuit ei quod esse incoeperit, dicens quod erat quando non erat, i. e. quod erat aliqua duratio quando non erat adhuc Filius Dei. Notandum: Hoc nomen homo, secundum quod accipitur pro Christo, licet significet humanam naturam, quae incoepit esse, tamen supponit sup­ positum aeternum, quod esse non incoepit. Et ideo, quia secundum quod ponilur in subjecto, tenetur pro supposito, secundum autem quod ponitur in praedicato, refertur ad naturam; ideo haec est falsa: Homo Christus esse incoepit; sed haec est vera: Christus incoepit esse homo. (Ad 3m). Art. X. - Utrum haec sit vera : Christus, secundum quod homo, est creatura. Resp. Aff. - Scii. : a) si in hac propositione hoc nomen homo resumatur in reduplicatione ra- tionc. suppositi, est falsa; b) si resumatur in ra­ tione humanae naturae, est vera. R. primi est: quia suppositum humanae na­ turae in Christo est aeternum et increatum. R. secundi est: quia ratione humanae natu­ rae, sive secundum humanam naturam, convenit Christo esse creaturam, ut supra dictum est (art. 8 huj. qu.). Art. XI. - Utrum haec sil vera: Christus, secun­ dum quod homo, est Deus. Resp. Neg. - Scii. : etiam in reduplicatione suppositi sumpta, haec propositio magis est ne­ ganda, quam affirmanda. R. est: quia quamvis verum sit quod Christus, secundum quod homo, ratione suppositi, est Deus; tamen terminus homo in reduplicatione positus magis proprie tenetur pro natura quam pro sup­ posito; resumitur enim in vi praedicati, non au­ tem in vi subjecti: natura autem humana Christi non est Deus. Art. XII. - Utrum haec sit vera : Christus, secun­ dum quod homo, est hypostasis vel persona. Resp. Neg. - Scii. : a) cum dicitur: Christus, secundum quod homo, est persona, si accipiatur, ratione suppositi, manifestum est quod Christus secundum quod homo, est persona; b) si autem accipiatur ratione naturae, ut intelligatur quod naturae humanae competat esse in aliqua persona, hoc etiam modo verum est: c) si autem ly homo accipiatur ratione naturae ut intelligatur quod naturae humanae competat esse in Christo, ut ipsi naturae humanae propria personalitas de­ beatur, est falsa. R. primi est: quia suppositum humanae naturae in Christo nihil est aliud quam persona Filii Dei. 72 SuRTnia Theol. S. Thomae - Pars III R. secundi est: quia omne quod subsistit in humana natura, est persona. R. tertii est: quia humana natura Christi non est per se seorsum subsistens a divina natura, quod requirit ratio personae. QUAESTIO XVII De pertinentibus ad unitatem in Christo quantum ad esse Deinde considerandum est de his quae perti­ nent ad unitatem in Christo in communi. Nam de his quae pertinent ad unitatem vel pluralitatem in speciali, suis locis determinatum est; sicut supra determinatum est (quaes, ix), quod in Christo non est una tantum scientia, et infra determina­ bitur (qu. xxxv), quod in Christo non est una tan­ tum nativitas. Considerandum est ergo: primo, de unitate Christi quantum ad esse; secundo, quan­ tum ad velle; tertio, quantum ad operari. Circa primum quaeruntur duo: Art. I. - Utrum Christus sit unum vel duo. Resp.: Christus non est duo; sed est unus, et unum. - Scii. : Christus non solum est unus masculine, sed etiam est unum neutraliter. R. est: quia in Christo una est persona, et secundum hoc est unus; ct unum suppositum, et secundum hoc est unum. Neutrum autem ge­ nus (suppositum) designat quiddam informe et imperfectum: genus autem masculinum (persona) designat quiddam formatum et perfectum. Dualitas autem in Christo poneretur circa ipsas na­ turas. Sed quia duae naturae non praedicantur de Christo, nisi prout significantur in supposito, oportet secundum rationem suppositi praedicari de Christo. Art. II. - Utrum in Christo sit tantum unum esse. Resp. Aff. - R. est: quia natura humana conjungitur Filio Dei non accidentaliter, sicul quidam haeretici posuerunt, sed hypostatice vel personaliter, ut supra dictum est (qu. ii, art. 5 et 6). Consequens ergo est quod secundum huma­ nam naturam non adveniat ei novum esse per­ sonale, sed solum nova habitudo esse personalis praeexistentis ad naturam humanam, ut scilicet persona illa jam dicatur subsistere non scium secundum divinam naturam, sed etiam secundum humanam. QUAESTIO XVIII De pertinentibus ad unitatem in Christo quantum ad voluntatem Deinde considerandum est de unitate quantum ad voluntatem; et circa hoc quaeruntur SvX: Art I. - Utrum in Christo sint duae voluntates. Resp. Aff. - Scii. : necesse est dicere quod in Christo sint duae voluntates, una scilicet di­ vina, et alia humana. R. est: quia Filius Dei assumpsit humanam naturam perfectam, sicut supra ostensum est (qu. ii, art. 5). Ad perfectionem autem humanae naturae pertinet voluntas, quae est naturalis ejus potentia, sicut et intellectus, ut patet ex his quae in prima parte dicta sunt (qq. Ixxixetlxxx). Unde necesse est dicere quod Filius Dei humanam voluntatem assumpserit cum humana natura. Notandum: Praeter voluntatem divinam oper­ tet in Christo ponere voluntatem humanam, non solum prout esc potentia naturalis, aut prout est motus naturalis, sed etiam prout est motus ra­ tionali?. (Ad 3m). Tamen quidquid fuit in humana Sumina Theo]. S. Thomae - Pars III natura Christi, semper movebatur motu volun'atis divinae: non tamen sequitur quod in Christus non fuerit motus voluntatis proprius naturae humanae: quia etiam aliorum sanctorum piae voluntates moventur secundum voluntatem Dei, qui operatur in eis velle et perficere (Philipp, ii). - (Ad Im). Art. II. - Utrum in Christo luerit aliqua voluntas sensualitatis praeter rationis voluntatem * Resp. Aff. - R. est: quia Filius Dei humanam naturam assumspsit cum omnibus quae pertinent ad perfectionem ipsius naturae humanae. In humana autem natura includitur etiam natura animalis, sicut in specie includitur genus. Unde oportet quod Filius Dei assumpserit cum humana natura etiam ea quae pertinent ad perfectionem naturae animalis: inter quae est appetitus sensi­ tivus, qui voluntas sensualitatis dicitur, inquantum scii, est nata obedire rationi; et voluntas dicitur per participationem. Art. III. - Utrum in Christo fuerint duae volun­ tates quantum ad rationem. Resp. Neg. - Scii. : si loquamur de potentia voluntatis, in Christo est una voluntas humana essentialiter, et non participative dicta; si ve­ ro loquamur de voluntate quae est actus, sic di­ stinguitur in Christo voluntas quae est ut natura, quae dicitur θέλησή, et fertur in finem; et vo­ luntas quae est ratio, quae dicitur βούλησις, seu consiliativa. R. est: quia alterius rationis est actus volun­ tatis, secundum quod fertur in aliquid, quod est secundum se volitum, ut sanitas, quod a Dama­ sceno vocatur Οέλησις, i. e., simplex voluntas, et a magistris vocatur voluntas ut natura; et (·) Nomine sensualitatis non intelligitur hic potentia appetitiva aut vitiosa et repugnans rationi, sed ipsa facultas naturalis. - * Q *,ς> ’ pertinentibus ad unitatem, etc. <5 alterius rationis est actus voluntatis, secundum quod, fertur in aliquid quod est volitum sc lum ex ordine ad alterum, sicut est sumptio medicinae: quem quidem voluntatis actum Damascenus vocat βούλησις, i. e., consiliativam volunta­ tem; a magistris autem vocatur voluntas ut ratio. Haec autem diversitas actus non diversificat potentiam; quia uterque actus attenditur ad unam communem rationem objecti, quod est bonum. Art. IV. - Utrum in Christo luerit liberum arbi­ trium. Resp. Aff. - R. est: quia proprius actus liberi arbitrii est electio seu voluntas ut ratio (βούλησις) ut dictum est (qu. Ixxxiii, art. 3 et 4). Et ideo cum in Christo ponatur voluntas ut ratio, i. e., consiliativa, necesse est etiam ponere electionem, et per consequens liberum arbitrium. Notandum: Voluntas Christi licet sit determi­ nata ad bonum, non tamen est determinata ad hoc vel ad illud bonum. Et ideo perlinet ad Chri­ stum eligere per liberum arbitrium confirmatum in bono, sicut ad beatos. (Ad 3m). Art. V. - Utrum voluntas humana Christi fuerit omnino com/ormis divinae voluntati in volito. Resp. Neg. - Scii. : Christus secundum volun­ tatem sensualitatis, et secundum voluntatem rationis, quae consideratur per medum naturae, aliud poterat velle quam Deus; sed secundum voluntatem quae est per modum rationis, sem­ per idem volebat quod Deus; quod patet ex hoc ipso quod dicit: Non sicut ego volo, sed sicut tu. H. est: quia ex quadam dispensatione Filius Dei ante suam passionem permittebat carni agere et pati quae sunt ei propria: et similiter etiam permittebat omnibus viribus animae agere et WH 76 umma Theol. S. Thomae - Pars III pati quae sunt ei propria, ut dictum est (qu. xiv, art. 1). Volebat tamen, secundum rationem, vo­ luntatem divinam impleri; quamvis aliud dicat se velle secundum quamdam aliam ejus volun­ tatem. Notandum: Christus per voluntatem rationa­ lem voluit ut divina voluntas impleretur; non autem per voluntatem sensualitatis, cujus motus non se extendit usque ad voluntatem Dei; neque per Voluntatem quae consideratur per modum na­ turae, quae iertur in aliqua objecta absolute con­ siderata, et non in ordine ad divinam voluntatem. (Ad lm). Art. VI. - Utrum, in Christo fuerit contrarietas voluntatum. Resp. Neg. - Scii. : licet voluntas naturalis et voluntas sensualitatis in Christo aliquid aliud voluerit quam voluntas divina, ct voluntas ra­ tionis ipsius, non tamen fuit aliqua contrarietas voluntatum. R. est: quia neque voluntas naturalis (i. e., ut natura), neque voluntas sensualitatis repu­ diabat illam rationem, scilicet qua divina vo­ luntas, et voluntas rationis humanae in Christo passionem volebat. Volebat enim etiam voluntas absoluta (seu absolute ac secundum se considera­ ta ut natura) in Christo salutem humani generis, sed ejus non erat velle hoc in ordine ad aliud; motus autem sensualitatis ad hoc se extendere non valebat. Item, neque voluntas divina, neque voluntas rationis in Christo impediebatur aut retardabatur per voluntatem naturalem, aut per appetitum sensualitatis. Similiter etiam nec e contrario voluntas divina, vel voluntas rationis in Christo refugiebat, aut retardabat motum vo­ luntatis naturalis humanae et motum sensuali­ tatis in Christo. Placebat enim Christo secundum voluntatem divinam, et etiam secundum volun1 Q. 19 - De unitate operationum"^ tatem rationis, ut voluntas naturalis in ipso, ct voluntas sensualitatis secundum ordinem suae naturae moverentur. Unde patet quod in Christo nulla fuit repugnantia, vel contrarietas volunta­ tum. Notanda: 1. Hoc ipsum quod aliqua volun­ tas humana in Christo aliud volebat quam ejus voluntas divina, procedebat ex ipsa voluntate divina, cujus beneplacito natura humana motibus propriis movebatur in Christo. (Ad Im). 2. Agonia non luit in Christo quantum ad partem animae, rationalem, secundum quod importat con­ certationem voluntatum ex diversitate rationum procedentem; puta cum aliquis, secundum quod ratio considerat unum, vult hoc; et secundum quod considerat aliud, vult contrarium. Hoc enim con­ tingit propter debilitatem rationis, quae non po­ test dijudicare quid sit simpliciter melius; quod in Christo non fuit, quia per suam rationem judica­ bat simpliciter esse melius quod per ejus passio­ nem impleretur voluntas divina circa salutem * i humani. Fuit tamen in Christo agonia generis quantum ad partem sensitivam, secundum cpiod importat timorem infortunii imminentis (Ad 3m). QUAESTIO XIX De pertinentibus ad unitatem Christi quantum ad operationem Deinde considerandum est de unitate opera lionis Christi; et cirja hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum in Christo sit una tantum operatio divinitatis et humanitatis. Resp. Neg. - R. est: quia ubicumque movens et motum habent diversas formas, seu virtutes operativas, ibi oportet quod sit alia operatio mo­ ventis, et alia operatio propria moti; licet motum participet operationem moventis, et movens uta­ tur operatione moti, et sic utrumque agat cum 78 Su in Theo!. S. Thomae - Pars III communione alterius. Sic igitur in Christo huma­ na natura habet propriam formam et virtutem, per quam operatur; et similiter divina. Unde humana natura habet propriam operationem distinctam ab operatione divina, et e converso. Et tamen divina natura utitur operatione na­ turae humanae, sicut operatione sui instrumenti; et similiter humana natura participat operatio­ nem divinae naturae, sicut instrumentum parti­ cipat operationem principalis agentis. Et hoc est quod dicit Leo papa (in Epis, ad Flavian.): « Agit utraque forma, scilicet tam natura divina quam humana in Christo, cum alterius commu­ nione quod proprium est, Verbo scilicet operante quod Verbi est, et carne exequente quod carnis est. Unde, cum Dionysius ponit in Christo ope­ rationem Οεανδρικήν, id est, divinam virilem vel divinam humanam, non per aliquam confu­ sionem operationum, seu virtutum utriusque naturae; sed per hoc quod divina operatio ejus utitur humana, et humana ejus operatio partici­ pat divinae virtutem operationis, ut dictum est. (Ad Im). - Nec pluralitas operationum praeju­ dicat unitati personali (Ad 4m), quia quaelibet operationum est una numero in Christo simul facta, sicut ambulatio super aquas, et sanatio leprosi. (Ad 3m). Art. II. - Utrum in Christo sint piares operationes humanae. Resp. Neg. - Scii. : multo magis est una ope­ ratio (humana) in Christo quam in quocumque alio homine. R. est: quia in quocumque alio homine, prae­ ter operationem quae est propria humana, illa scii, quae a ratione procedit per voluntatem, sunt aliae operationes, scii, operatio elementaris (seu t?· 1A Dc unitate operationum Chris 79 elementorum) corporis, sicut ferri deorsum; et operatio animae vegetabilis, sicut nutritio et augeri, quae non procedunt a ratione et volun­ tate, et ideo non sunt simpliciter humanae; et sunt etiam operationes animae sensitivae quae aliqualiter tantum sunt rationales et humanae, inquantum scii, obediunt rationi. E converso, in homine Jesu Christo nullus erat motus sensitivae partis, qui non esset ordinatus a ratione. Ipsae etiam operationes naturales et corporales ali­ qualiter ad ejus voluntatem pertinebant, inquan­ tum voluntatis ejus erat ut caro ejus ageret et pateretur quae sunt sibi propria, ut dictum est supra (quaes, praec., art. 5). Art. III. - Utrum actio humana Christi potuerit esse sibi meritoria. Resp. Aff. - Scii. : Christus nec gratiam, nec scientiam, nec beatitudinem animae, nec Divi­ nitatem meruit; sed gloriam corporis, et ea quae pertinent ad exteriorem ejus excellentiam, si­ cut est ascensio, veneratio et alia hujusmodi, habuit per meritum. R. est: quia nobilius est quod aliquis habeat aliquod bonum per seipsum quam per aliud. Unde nobilius habetur id quod habetur per meri­ tum, quam id quod habetur sine merito. Quia autem omnis perfectio et nobilitas Christo est attribuenda, consequens est quod ipse per meri­ tum habuerit illud quod alii per meritum habent: nisi sit tale quid, cujus carentia magis dignitati Christi et perfectioni praejudicet quam per meri­ tum accrescat. Unde nec gratiam, nec scientiam, etc. meruit: quia cum meritum non sit nisi ejus quod nondum habetur, oporteret quod Christus aliquando istis caruisset; quibus carere magis diminuit dignitatem Christi, quam augeat me- 80 Summn S. Thomae - Pars III ritum. Sed gloria corporis, vol si quid aliud huju­ smodi est, minus est quam dignitas merendi, quae pertinet ad virtutem charitatis. Notandum: Prima causa omnium bonorum no­ strorum per auctoritatem est Deus. Potest tamen secundario aliquis esse causa sibi alicujus boni habendi, inquantum scilicet in hoc ipso Deo coo­ peratur: et sic ille qui habel aliquid per meritum proprium, habet quodammodo illud per seipsum (In corp. art.). Art. IV. - Utrum Christus aliis mereri potuerit. Resp. Aff. - Scii. : ut caput Ecclesiae. R. est: quia in Christo non solum fuit gratia sicut in quodam homine singulari, sed sicut in capite totius Ecclesiae, cui omnes uniuntur, sicut capiti membra, ex quibus constituitur mystice una persona. Et exinde est quod meritum Christi se extendit ad alios, inquantum sunt membra ejus; sicut etiam in uno homine actio capitis ali­ qualiter pertinet ad omnia membra ejus, quia non solum sibi sentit, sed omnibus membris. QUAESTIO XX De M convenientibus Christo secundum quod Patri fuit subjectus Deinde considerandum est de his quae conve­ niunt Christo per comparationem ad Patrem; quorum quaedam dicuntur de ipso secundum habi­ tudinem ipsius ad Patrem, puta qued est ei subjec­ ucd ei ci in sacerdotio mi mi-­ tus, quod ipsum oravit; crucd nistravit; quaedam vere uicuntur vel dici possunt secundum habitudinem Patris ad ipsum, puta, si Pater eum adoptasset, et quod eum praedesti­ navit. Primo igitur considerandum est de subjec­ tione Christi ad Patrem; secundo, de ejus oratione; tertio, de ejus sacerdotio; quarto, de adoptione, an ei conveniat; quinto, de ejus praedestinatione. Circa primum quaeruntur duo: Q. 20 - De convenient bus C rbjecto SI Art. I. - Ltrum dicendum sit Christum esse subjec­ tum Patri. Resp. Aff. - Scit. : Christus non simpliciter, seel secundum humanam naturam subjectus fuit Patri: et hoc secundum bonitatem, servitutem et obedientiam. R. est: quia natura humana ex sui conditione habet triplicem subjectionem ad Deum. Unam quidem secundum gradum bonitatis: prout scili­ cet divina natura est ipsa essentia bonitatis. Na­ tura autem creata habet quamdam participa­ tionem divinae bonitatis, quasi radiis illius boni­ tatis subjecta. Secundo, quantum ad Dei pote­ statem, prout sci), natura humana, sicut et quae­ libet creatura, subjacet operationi divinae dispo­ sitionis. Tertio, quantum ad proprium suum ac­ tum, inquantum scii, propria voluntate obedit mandatis ejus. Et hanc triplicem subjectionem ad Patrem Christus de seipso confitetur. Primam quidem apud Mattheum, xix, 17: Quid me interro­ gas de bono ? Unus est bonus Deus ; per quod dedit intelligere quod ipse secundum humanam natu­ ram non pertingebat ad gradum bonitatis divinae. Secunda enim subjectio (scii, servitutis) Christo attribuitur, inquantum omnia quae circa huma­ nitatem Christi acta sunt, divina dispositione ge­ sta creduntur: unde Dionysius dicit (De cael, hier. c. 4), quod Christus subjicitur Dei Patris ordinationibus. Et haec est subjectio vervitutis, secundum quod omnis creatura Deo servit, ejus ordinationi subjecta, secundum illud Sap. xvi, 24: Creatura tibi factori deserviens. Et secundum hoc etiam Filius Dei dicitur formam servi acce­ pisse (Phili, ii, 10). Tertiam autem subjectionem attribuit sibiipsi (Jn. viii, 29), dicens: Quae pla­ cita sunt ei, facio semper. Et haec est subjectio obedientiae Patri usque ad mortem: unde dici- mmn Theol. S. Thomae Pars III tur (Phil, ii, 8): Factus est obediens Patri usqu ad mortem. Art. II. Utrum Christus sit subjectus sibiipsi. Resp. Aff. - Soil. : secundum diversitatem naturarum in una persona vel hypostasi Christi, dici potest Christum sibiipsi subjectum esse, secundum naturam humanam. R. est: quia Christus secundum naturam di­ vinam, in qua cum Patre convenit, simul cum Patre praeesl et dominatur; secundum vero na­ turam humanam, in qua nobiscum convenit, Divinitati subest et servit. QUAESTIO XXI De oratione Christi Deinde considerandum est de oratione Christi; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum Christo competat orare. Resp. Aff. - R. est: quia in Christo praeter voluntatem divinam est etiam voluntas humana: haec autem non est per seipsam eflicax ad im­ plendum quae vult, nisi per virtutem divinam; inde est quod Christo, secundum quod est homo et humanam voluntatem habens, competit orare: oratio enim est quaedam explicatio propriae vo­ luntatis apud Deum, ut eam impicat. Item, Chri­ stus oravit propter nostram instructionem, ut nobis exemplum orandi daret. (Ad lm). Art. II. - Utrum Christo conveniat orare secundum suam sensualitatem. Resp. Neg. - Scii. : a) Christus non oravit secundum suam sensualitatem, si oratio sumatur pro illo actu sensualitatis; b) oravit autem se- * Q. 21 - De orntione^^W^T ,S*'J eundum sensualitatem, in hoc sensu quod ejus oratio orando Deo proponit quod est in appetitu sensualitatis ipsius. R. primi est: quia sensualitas in Christo fuit ejusdem naturae et speciei ac in nobis. In nobis autem non potest sensualitas orare: cum quia jnDtus sensualitatis non potest sensibilia tran­ scendere, tum quia oratio importat quamdam ordinationem: prout scii, aliquis desiderat ali­ quid quasi a Deo implendum: et hoc est solius rationis. R. secundi est: quia secundum hoc, oratio ejus exprimebat sensualitatis affectum, tanquam sensualitatis advocata, sicut cum dixit (ML. xxvi, 39): Transeat a me calix iste. Art. III. - Utrum luerit conveniens Christum pro se orare. Resp. Aff. - Scii. : conveniens fuit Christum orare non modo exprimendo affectum sensuali­ tatis, vel etiam voluntatis simplicis, quae con­ sideratur ut natura; sicut cum oravit a se calicem passionis transferri, ut dictum est (art. praec.); sed etiam exprimendo affectum voluntatis deli­ beratae, quae consideratur ut ratio: sicut cum petiit gloriam resurrectionis. R. est: quia hoc conveniens erat ut Christus nobis daret exemplum orandi, et ut ostenderet Patrem suum esse auctorem a quo et aeterna­ liter processit secundum divinam naturam, et secundum naturam humanam ab eo habet quid­ quid boni habet. Et ideo sicut pro bonis jam per­ ceptis in humana natura gratias agebat Patri, recognoscendo eum auctorem, ut patet Mt. xxvi, et Jn. xi, 41, ita etiam ut Pati em auctorem re­ cognosceret, ab eo orando petebat ea quae sibi deerant secundum humanam naturam, puta glo- 84 Theol. s Thornne - Pars HI riam corporis, et alia hujusmodi. Et in hoc etiam nobis dedit exemplum, ut de perceptis a nobis muneribus gratias agamus, et etiam nondum habita orando postulemus. Art. IV. - Utrum oratio Christi semper fuerit exau­ dita. Resp. Aff. - Scii. : a) omnis absoluta vo­ luntas Christi, seu voluntas rationis, fuit impleta; b) non voro omnis ejus voluntas sensualitatis vel etiam ut natura. . R. phimi est: quia voluntas rationis, quae sim­ pliciter voluntas dicitur, est illa secundum quam absolute volumus; et haec fuit in Christo semper Deo conformis; et per consequens omnis ejus oratio fuit exaudita. R. secundi est: quia voluntas sensualitatis vel etiam ut natura non est pn prie dicenda vo­ luntas sed velleitas, qua scilicet homo hoc velkt, si aliud non obsisteret. QUAESTIO XXII De sacerdotio Christi Deinde considerandum est dc sacerdotio Christi; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum Christo conveniat esse sacerdotem. Resp. Aff. - Scii. : maxime convenit Christo esse sacerdotem. R. est: quia proprie officium sacerdotis est esse mediatorem inter Deum et populum, inquan­ tum scilicet divina populo tradit; unde dicitur sacerdos, quasi sacra dans; et inquantum preces populi Deo offert, et pro eorum peccatis Deo aliqualiter satisfacit; unde Apostolus dicil (Hebr. v, 1): Omnis pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur in his quae sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis. Hoc autem maxime convenit Christo; nam per ipsum divina dona hominibus sunt collata, secundum illud II Petri, i, 4: Per quem, scilicet Christum, maxima et pretiosa nobis promissa donavit, ut per haec effi­ ciamini divinae consoites naturae. Ipse etiam hu­ manum genus Deo reconciliavit, secundum illud Goloss. i, 19: In ipso, scilicet Christo, complacuit omnem plenitudinem inhabitare, et per eum reconci­ liare omnia. Art. II. - Utrum Christus simul fuerit sacerdos et hostia. Resp. Aff. - Scii. : Christus, inquantum homo, non solum fuit sacerdos, sed etiam hostia per­ fecta, simul existons hostia pro peccato, et hostia pacifica, et holocaustum. R. est: quia per humanitatem Christi, quam Ipse pro nebis Deo immolabat, nostra piccata deleta sunt, traditus est enim propter delicta no­ stra (Rom. iv, 25); - gratiam autem nos salvantim per Ipsum acc< pimus, secundum Illud H br. v, 9: Factus est omnibus oplemperantibus sibi causa salutis aeternae; - et per Ipsum perfictionem gloriae adepti sumus (Hebr. x, 19): Habe­ mus fiduciam per sanguinem ejus in introitum sanctorum, scilicet in gloriam caelestem. Haec autem habent rationem hostiae perfectae: nam propter haec tria sacrificium Deo effertur: primo quidem ad remissionem peccati, per qued a Deo avertitur; secundo ut homo in statu gratiae con­ servetur, semper Deo inhaerens: in quo i jus pax et salus consistit; et tertio ad hoc qued spiritus hominis perfecte Deo uniatur; quod maxime erit in gloria. 86 SitWrna Theol. S. Thomae - Pars III Art. III. - Utrum effectus sacerdotii Christi sit expiatio peccatorum. Resp. Aff. - Scil. : Christi sacerdotium habet plenam vim expiandi peccata. R. est: quia per sacerdotium Christi non solum deletur macula culpae, scii, per gratiam, qua corda nostra convertuntur ad Deum, secundum illud Rom. iii, 24: Justificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem, (piae est in Christo Jesu, quem proposuit Deus propitiatorem per fidem in sanguine ipsius ; sed etiam totaliter tollitur reatus poenae per hoc quod Ipse pro nobis plenarie sa­ tisfecit, inquantum Ipse languores nostros tulit, et dolores nostros ipse portavit (Is. liii, 4). Notandum: Licet Christus non fuerit sacerdos, secundum quod Deus, sed secundum quod homo, unus tamen et idem fuit « ace rd or et Deus. Et ideo inquantum ejus humanitas operabatur in virtute divinitatis, illud sacrificium erat efficacissimum ad delenda peccata. (Ad lm). Quod si peccata in nova lege commemorantur, hoc fit quantum ad illos qui vel ejus sacrificii nolunt esse participes, vel etiam quantum ad illos qui post participa­ tionem hujus sacrificii ab eo deviant qualitercum­ que peccando. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum effectus sacerdotii Christi non solum ad alios pertinuerit, sed etiam ad ipsum. Resp. Neg. - R. est: quia Christus per scipsum ad Deum accedere potuit, secundum illud ad H·. br. vii, 25: Accedens per semetipsum ad Deum, semper vivens ad interpellandum pro nobis ; et ideo non indigi bat medio. Sacerdos autem di­ citur per hoc quod constituitur medius inter Deum et hominem. Et ideo non competit Christo effec­ tum sacerdotii recipere. Quod etiam apparet ex hoc quod agens in quolibet genere non est reci­ piens in genere illo; sicut sol illuminat, sed non Q. 22 - De sacerdotio .87 illuminatur: Christus autem est fons lotius sa­ cerdotii. Notandum: Alii sacerdotes effectum sacerdotii sui participant, non inquantum sacerdotes, sed inquantum peccatores, ut infra dicetur (ari. seq. Arg. primo). Christus autem simp1 icite r loquendo peccatum non habuit. Habuit tamen similitudinem peccati in carne, ut dicitur Rom. viii. Et ideo non simpliciter dicendum est quod Ipse effectum sa­ cerdotii participaverit, sed secundum quid, scilicet secundum passibilitatem carnis. Unde signanter dicit: Qui possit illum salvum jacere a morle\ Ad lm). Art. V. - Utrum sacerdotium Christi permaneat in aeternum. Resp. Aff. - Scii. : non ratione ipsius sacrificii oblationis; sed ratione sacrificii consummationis. R. est: quia consummatio sacrificii consistit in hoc quod illi pro quibus sacrificium offertur, finem sacrificii consequuntur. Talis autem finis sunt bona aeterna quae per Christi mortem adi­ piscimur. Unde dicitur Hcbr. ix, 12, quod Chri­ stus est assistens Pontifex futurorum bonorum, ratione cujus Christi sacerdotium dicitur esse aeternum. Art. VI. - Utrum sacerdotium Christi fuerit se­ cundum ordinem Melchisedech. Resp. Aff. - Scit. : sacerdotium Christi dici­ tur esse secundum ordinem Melchisedech propter excellentiam veri sacerdotii ad figurale sacerdo­ tium legis. R. est: quia ipsa excellentia sacerdotii Christi ad sacerdotium leviticum fuit figurata in sacer­ dotio Melchisedech, qui ab Abraham decimas sumpsit, in cujus lumbis decimatus est quodam­ modo ipse sacerdos legalis. Notandum: Sacerdotium legale seu leviticum, quod erat figura sacerdotii Christi, neque munda­ bat peccata, neque erat aeternum, et in hoc a sa- 88 ^^^Suinma Tbeol. S. Thomae - Pars III cerdotio Christi multum deficiebat. (In corp, art ) - Quantum autem ad ipsam oblationem, expres­ sius figurabat sacerdotium Christi sacerdotium legale per sanguinis effusionem, quam sacerdo­ tium Melchisedech, in quo sanguis non effunda­ batur. Sed quantum ad participationem hujus sacrificii et ejus effectum, in quo praecipue atten­ ditur excellentia sacerdotii Christi ad sacerdotium legale, expressius praefigurabatur per sacerdotium Melchisedech, qui olle re bat panem et vinum, « signi­ ficantia», ut Augustinus dicit (Tract. 26 in Jn.), «ecclesiasticam unionem, quam constituit partici­ patio sacrificii Christi ». Unde etiam in nova lege verum Christi sacrificium communicatur fidelibus sub specie panis et vini. (Ad 2m). QUAESTIO XXIII De adoptione Christi Deinde considerandum est an adoptio Christo conveniat; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum Deo conueniat filios adoptare. Resp. Aff. - R. est: quia aliquis alium adop­ tat sibi in filium, inquantum ex sua bonitate ad­ mittit eum ad participationem suae haereditatis. Deus autem ex infinita sua bonitate, creaturas rationales ad participationem bonorum suorum admittit, i. e., ad fruitionem suiipsius, per quam etiam ipse Deus beatus est. Notandum: Plus habet adoptatio divina quam humana: Deus enim hominem quem adoptat, ido­ neum facit per gratiae munus ad haereditatem caelestem percipiendam: homo autem non facit idoneum cum quem adoptat; sed potius eum jam idoneum eligit adoptando (In fine art.). - Item, sicut per actum creationis communicatur bonitas divina omnibus creaturis secundum quamdam similitudinem; ita per actum adoptionis commu­ nicatur similitudo naturalis filiationis hominibus, secundum illud Rom. viii, 29: Quos praescioit con­ formes fieri imaginis Filii sui. (Ad 2m). Art. IL - Utrum adoptare conveniat loti Trinitati. Resp. Aff. - R. est: quia quamvis generare in divinis sit proprium personae Patris, tamen facere quemcumque effectum in creaturis est commune toti Trinitati propter unitatem na­ turae: ubi est enim una natura, oportet quod sit una virtus et una operatio. Unde Dominus dicit (Jn. v, 19): Quaecumque Paler facit, haec et Filius similiter facit. Licet tamen adoptatio sit commu­ nis toti Trinitati, apprcpriatur tamen Patri ut auctori, Filio ut exemplari, Spiritui sancto ut. imprimenti in nobis hujus exemplaris similitu­ dinem. (Ad 3m). Art. III. - Utrum adoptari sit proprium rationalis creaturae. Resp. Aff. - Scii. : per gratiam et charitatem. R. est: quia in adoptione creatura Verbo Dei assimilatur secundum unitatem quam Verbum ipsum habet ad Patrem. Hoc autem fit per gra­ tiam et charitatem, secundum illud (Jn. xvii, 22): Ut sint unum in nobis, sicut et nos unum sumus. Talis autem assimilatio perficit rationem adop­ tionis, quia sic assimilatis debetur haereditas aeterna. Et ideo (Rom. viii) Spiritus sanctus dici­ tur Spiritus adoptionis filiorum. Art. IV. - Utrum Christus, secundum quod homo, sit Filius Dei adoptivus. Resp. Neg. - Scii. : Christus, qui est Filius Dei naturalis, nullo modo potest dici filius adoptivus. R. est: quia filatio proprie convenit hypostasi vel personae, non autem naturae: filiatio enim est proprietas personalis. In Christo autem non est alia persona vel hypostasis quam increata, cui convenit esse filium per naturam. Adoptio autem est participata similitudo filiationis na- turalis. Unde, sicut filiatio non proprie convenit naturae, ita ncc adoptio (sed convenit personae). (Ad Im). Notandum: Gratia habitualis in Christo non facit de non filio filium adoptivum; sed est qui­ dam effectus filiationis naturalis in anima Christi, secundum illud Jn. i, 14: Vidimus gloriam ejus quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. (Ad 2m). QUAESTIO XXIV De praedestinatione Christi Deinde considerandum est de praedestinatione Christi; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum Christo conveniat praedestinatum esse. Resp. Aff. -- Scii. : ratione unionis naturarum in Persona Christi, quae facta est in tempore. R. est: quia praedestinatio proprie accepta est quaedam divina praeordinatio ab aeterno de his quae per gratiam Dei sunt fienda in tempore. Unio autem naturarum quae facta est in persona Christi per gratiam unionis in tempore, praeor­ dinata fuit a Deo ab aeterno: secus sequeretur quod divinae menti aliquid de novo accideret. Notandum: Praedestinatio Christi non est intelligenda secundum naturam humanam ejus, sed secundum personam: non enim dicimus naturam alicujus praedestinari, sed ipsum suppositum. Ta­ men praedestinatio attribuitur personae Christi, non quidem secundum se, vel secundum quod sub­ sistit in divina natura, sed secundum quod sub­ sistit in humana natura. (Ad 2m); quia scilicet persona illa etsi ab aeterno fuerit Filius Dei, hoc 91 tamen non fuit semper quod subsistens in natura humana fuerit Filius Dei; nam aliquando incoepil esse quod in natura humana existons esset Filius Dei. (Ad 3m). Art. II. - Utrum haec sit falsa : Christus, secundum quod homo, est praedestnalus esse filius Dei. Resp. Neg. — Scii. : praedestinatio attribuitur Christo ratione solius humanae naturae, et hoc cum ex parte ipsius praedestinationis aeternae secundum quod importat antecessionem quam­ dam respectu ejus quod sub praedestinatione cadit; tum ex parte effectus temporalis, qui qui­ dem est aliquod gratuitum Dei donum. R. est: quia humana natura non semper fuit Verbo unita; et ei etiam hoc per gratiam est col­ latum, ut Filio Dei in persona uniretur. Et ideo solum ratione humanae naturae praedestinatio competit Christo. Et secundum hoc dicendum quod « Christus, secundum quod homo, est prae­ destinatus esse Filius Dei ». - Dicimus etiam Chri­ stum esse praedestinatum ratione humanae na­ turae: quia praedestinatio refertur ad exalta­ tionem humanae naturae in ipso. (Ad 2m). Non autem verba secundum quod homo, sumenda sunt materialiter, ut sit sensus, quod praedestinatum sit ut Christus, secundum quod homo, sit Filius Dei, quod est evidenter falsum. (Ad lm). Notandum: Quia illa susceptio natura0 huma­ nae a Verbo Dei cadit sub praedestinatione, tanouani gratuita, dici potest quod et Filius Dei prae­ destinatus sit esse homo, et filius hominis praede­ stinatus sit esse Filius Dei. Quia tamen gratia non est facta Filio Dei ut esset homo, sed potius huma­ nae naturae ut Filio Dei uniretur; magis proprie potest dici quod Christus, secundum quod homo, est praedestinatus esse Filius Dei, quam quod Christus, secundum quod Filius Dei, sit praedesti­ natus esse homo. (Ad 3m). ». -·*· Art. ΙΠ. - Utrum, praedestinatio Christi sit nostrae praedestinationis exemplar. Resp. Aff. - Scil. : a) non ex parte actus ip­ sius praedestinationis; b) sed ex parte illius ad quod aliquis praedestinatur, i. e., ex parte termini et effectus, et ex parte modi. R. primi est: quia Deus praedestinavit nos et Christum uno modo eodemque actu. R. secundi est: quia ipse (Christus) est prae­ destinatus ad hoc quod esset Dei Filius naturalis: nos autem praedestinamur ad filiationem adop­ tionis, quae est quaedam participata similitudo filiationis naturalis. Unde dicitur Rom. viii, 29: Quos praescivit, hos praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui. Et hoc est quantum ad bonum (effectum) ad quod praedestinamur. Quantum autem ad modum consequendi istud bonum quod est per gratiam, praedestinatio Christi est etiam exemplar nostrae praedestinationis: quia natura humana in Christo nullis suis praecedentibus meritis est Filio Dei unita, ut patet: de plenitudo gratiae ejus autem nos omnes accepimus, ut di­ citur Jn. i, 16. Art. IV. - Utrum praedestinatio Christi sit causa nostrae praedestinationis. Resp. Aff. - Scii. : non secundum actum, sed secundum terminum praedestinationis. R. est: quia secundum actum, uno et eodem actu Deus praedestinavit Christum et nos. Se­ cundum terminum autem quia sub praedestina­ tione aeterna non solum cadit id quod est flen­ dum in tempore, sed etiam modus et ordo, se­ cundum quod est complendum in tempore, et sic praedestinatio Christi est causa nostrae prae­ destinationis. 1 Q* 25 — De adoration 93 QUAESTIO XXV De adoratione Christi Deinde considerandum est de his quae pertinent ad Christum in comparatione ad nos: et primo, de adoratione Christi, qua scilicet nos eum adoramus; secundo, de hoc quod est mediator noster ad Deum. Circa primum quaeruntur sex: Art. I. - Utrum, una et eadem adoratione sit ado­ randa divinitas Christi et ejus humanitas. Resp. Aff. - Scii. : d) ex parte ejus qui adora­ tur, una et eadem est adoratio divinitatis Christi et ejus humanitatis; b) causae tamen adorationis et honoris in Christo sunt duae. R. primi est: quia in Christo est una tantum persona divinae et humanae naturae. Honor autem et adoratio proprie non exhibentur parti­ bus, sed toti rei subsistentis: non enim honoratur pes vel vestis, nisi ratione ejus cujus est pes vel vestis. R. secundi est: quia in Christo sunt duae ope­ rationes (Ad 2m), quae sunt duae causae eju­ sdem honoris et adorationis: debetur enim Chri­ sto honor et adoratio et propter excellentiam sa­ pientiae increatae, et propter excellentiam sa­ pientiae creatae ejus. Art. II. - Utrum humanitas Christi adoranda sit adoratione latriae. Resp. Aff. - Scii. : a) Christi humanitas ado­ ratur adoratione latriae ratione illius cujus est humanitas; b) adoratur adoratione duliae, imo et hyperduliae, ratione ipsius humanitatis. R. primi est: quia sic adorare carnem Christi nihil est aliud quam adorare Verbum Dei incar­ natum; sicut adorare vestem regis nihil est aliud quam adorare regem vestitum. Et secundum hoc adoratio humanitatis Christi est adoratio latriae. R. secundi est: quia humanitas Christi habet excellentiam et perfecta est omni munere gra­ tiarum. Unde humanitati Christi sic intellectae, debetur ei adoratio duliae, non cujuscumque, puta quae communiter exhibetur aliis creaturis, sed cujusdam excellentioris, quam hyperduliam vocant. (Ad Im). Art. III. - UIrum, imago Christi sit adoranda adoratione latriae. Resp. Aff. - Scii. : a) imagini Christi, inquantum est res quaedam (puta lignum sculptum vel pictum), nulla reverentia exhibetur; sed b) exhi­ betur ei reverentia inquantum est imago Chri­ sti. R. primi est: quia reverentia nonnisi rationali naturae debetur. R. secundi est: quia eadem reverentia exhi­ betur imagini Christi, et ipsi Christo. Motus enim in imaginem, inquantum est imago, est unus et idem cum illo qui est in rem, ut Philosophus dicit (De Memoria et Remin., c. 2). Cum ergo Christus adoretur adoratione latriae, consequens est quod ejus imago sit adoratione latriae adoranda. Notandum: Creaturae rationali debetur re­ verentia propter seipsam: et ideo si creaturae rationad, in qua est imago Dei, exhiberetur adoratio latriae, possit esse erroris occasio: ut scilicet mo­ tus adorantis sisteret in homine, inquantum est res quaedam, et non referretur in Deum, cujus est imago; quod non potest contingere de imagine sculpta vel picta in materia. (Ad 3m). ratione latriae. Resp» Aff. — Scii. : cum crux in qua Christus crucifixus est, tum quaecumquc alia effigies cru­ cis Christi, est adoranda adoratione latriae. R. est: quia crux in qua Christus crucifixus est repraesentat nobis figuram Christi extensi in ea; et insuper contactum habet ad membra Christi, et ejus sanguine est perfusa. Effigies autem cru­ cis Christi in quacumque alia materia, puta la­ pidis vel ligni, argenti vel auri, sunt imagines Christi, quas adoratione latriae veneramur, ut supra dictum est (art. praec.). Notandum: Crux Christi, licet non fuerit unita Verbo Dei in persona, fuit tamen ei unita aliquo alio modo, scilicet per repraesentationem et contac­ tum. (Ad 2m). Et quantum ad rationem contactus membrorum Christi, adoramus non solum crucem, sed etiam omnia quae sunt Christi, scilicet clavos, indumenta, lanceam, et sacra ejus tabernacula, quae sunt praesepe, spelunca et hujusmodi. Ista tamen non repraesentant imaginem Christi, si­ cut crux, quae dicitur signum Filii hominis. Et inde est quod crucem Christi veneramur in qua­ cumque materia, non autem imaginem claVorum, vel quorumcumque hujusmodi. (Ad 3m). Art. V. - Utrum Mater Christi sit adoranda ado­ ratione latriae. Resp. Neg. - R. est: quia nulli purae creatu­ rae rationali debetur cultus latriae. Cum igitur Beata Virgo sit pura creatura rationalis, non debetur ei adoratio latriae, sed solum veneratio duliae; eminentius tamen quam caeteris creatu­ ris, inquantum ipsa est Mater Dei: et ideo dici­ tur quod debetur ei non qualiscumque dulia, sed hyperdulia. Notandum: Crux non est capax venerationis proul in se consideratur, ut dictum est (art. praec.): sed B. Virgo secundum seipsam est Venerationis capax, et ideo non est similis ratio. (Ad 3m). 96 Surnfhn Theol. S. Thomae - Pars III Art. VI. - Utrum reliquiae sanctorum sint ado­ randae. Resp. Aff. - Scii. : congruo honore. · R. est: quia qui habet effectum ad aliquem, etiam ea quae de ipso post mortem relinquuntur, veneratur, non solum corpus aut partes corporis ejus, sed etiam alia exteriora, puta vestes et si­ milia. Manifestum est autem qucd sanctos Dei in veneratione habere debemus, tanquam mem­ bra Christi, Dei filios, et amicos, et nostros in­ tercessores. Et ideo eorum reliquias qualescumque honore congruo in eorum memoriam venerari debemus; et praecipue eorum corpora, quae, fue­ runt templa et organa Spiritus sancti in eis ha­ bitantis et operantis, et sunt corpori Christi con­ figuranda per gloriosam resurrectionem. Unde et ipse Deus hujusmodi reliquias convenienter honorat, in earum praesentia miracula faciendo. QUAESTIO XXVI De eo quod Christus mediator Dei et hominum dicitur Deinde considerandum est de hoc quod dicitur Christus Dei et hominum mediator; et circa hoc quaeruntur duo: Art. I. - Utrum esse mediatorem Dei et hominum sit proprium Christo. Resp. Aff. - Scii. : Christo convenit esse me­ diatorem simpliciter et perfective; aliis autem dispositive et ministerialiter. R. est: quia ad mediatorem proprie pertinet conjungere et unire eos inter quos est mediatori. Unire autem homines Deo perfective convenit Christo, per quem homines sunt conjuncti et uniti Deo, inquantum per suam mortem huma­ num genus Deo reconciliavit. Unde cum Aposto­ lus dixisset: Mediator Dei et hominum homo Chri­ stus Jesus, subjunxit: Qui dedit semetipsum re­ demptionem pro omnibus. Alii autem cooperantur ad unionem hominum cum Deo dispositive vel ministerialiter, inquantum scilicet sunt ministri veri mediatoris, vice ipsius salutaria sacramenta hominibus exhibentes. (Ad Im). Notandum: Angeli boni non recte dicuntur mediatores inter Deum et homines, quia cum homi­ nibus non habent commune neque miserias neque mortalitatem. Dicuntur tamen mediatores mini­ sterialiter et dispositive inquantum secundum gradum naturae sunt infra Deum, et supra homi­ nes constituti, et mediatoris officium exercent. Daemones autem habent cum hominibus mise­ riam, et ad immortalem miseriam volunt eos per­ ducere; et sic daemon est malus medius, qui se­ parat amic s, Christus autem cum hominibus ha­ bet mortalitatem, ut mortalitate transacta, et ex mortuis faceret immortales (quod in se resurgendo monstravit), et ex miseris beatos efficeret; unde nunquam ipse decessit. Et ideo ipse est bonus me­ diator qui reconciliat inimicos. (Ad 2m). Art. II. - Utrum Christus, secundum quod homo, sit mediator Dei et hominum. Resp. Aff. - Scit. : Christus verissime dicitur mediator, secundum quod homo. R. est: quia ad rationem mediatoris duo re­ quiruntur, scii, ut distet ab utre que extremorum, et ut conjungat ea quae unius sunt, ea deferendo ad alterum. Neutrum autem horum potest con­ venire Christo, secundum quod Deus, sed solum secundum quod homo. Nam secundum quod Deus, non distat a Patre, nec Pater habet ali­ quid quod non est Filii. Secundum quod homo autem, distat ab homine in dignitate gratiae et gloriae; et convenit ei conjungere homines Deo, 4 98 SummwWeol. S. Thomae - Pars III praecepta et dona Dei hominibus exhibendo, et pro hominibus Deo satisfaciendo et interpel­ lando. QUAESTIO XXVII De B. Virginis Mariae sanctificatione Post praedicta, in quibus de unione Dei et homi­ nis, et de his quae unionem consequuntur, tracta­ tum est, restat considerandum de his quae Filius Dei incarnatus in natura humana sibi unita gessit vel passus est. Quae quidem consideratio quadri­ partita erit: nam primo considerabimus de his quae pertinent ad ingressum ejus in mundum: se­ cundo de his quae pertinent ad progressum vitae ipsius in hoc inundo; tertio de exitu ipsius ab hoc mundo; quarto de his quae pertinent ad exalta­ tionem ipsius post hanc vitam. - Circa primum quatuor consideranda occurrunt: primo quidem de conceptione Christi; secundo de ejus nativitate; tertio de ejus circumcisione; quarto de ejus bap­ tismo. - Circa conceptionem autem ejus oportet primo aliqua considerare quantum ad matrem concipientem; secundo, quantum ad inodum concep­ tionis; terLio, quantum ad periectionem prolis conceptae. - Ex parte autem matris occurrunt quinque consideranda: primo quidem de sancti­ ficatione ejus; secundo de virginitate ejus; tertio de desponsatione ejusdem; quarto de annuntia­ tione ipsius; quinto de praeparatione ipsius ad concipiendum. - Circa primum quaeruntur sex: Art. ί. - Utrum B. Virgo Mater Dei /uerit sancti­ ficato. ante nativitatem ex utero. Resp. Aff. - Scii. : rationabiliter creditur, Beatam Virginem Mariam fuisse in utero saneti* ficatam. (*) Post definitionem dogmaticam anni 1854 de fide tenetur B. Virginem fuisse sanctificatam non solum ante nativitatem, sed in ipso primo instanti conceptionis suae, et hoc speciali pri­ vilegio, et ex previsls meritis Christi, ut expresse declaratur in ipsa definitione dogmatica. R. est: quia quamvis in Scriptura canonica de hoc nihil tradatur, tamen rationabiliter creditur quod illa quae genuit Unigenitum a Patre, plenum gratiae et veritatis, prae omnibus aliis majora privilegia gratiae acceperit. Unde, ut legitur Luc. i, 28, Angelus ei dixit: Ave, gratia plena. Inve­ nimus autem quibusdam aliis privilegium esse concessum, ut in utero sanctificarentur; sicut Jercmiae cui dictum est (Jerem. i, 5): Spiritu sancio replebitur adhuc ex utero matris suae. Un ie rationabiliter creditur quod B. Virgo sanctificata fuerit, antequam ex utero nasceretur. Art. II. - Utrum B. Virgo /uerit sanctificato ante animationem. Resp. Neg. - Scii. : B. Virgo non fuit (nec fieri poterat) sanctificata ante, sed fuit sanctificata post, animationem ejus. — (Notandum est quod secundum S. Thomam ly post, potest esse na­ turae vel temporis. Sententia S. Thomae autem videtur interpretanda esse secundum sensum definitionis dogmaticae, sumendo ly post ut si­ gnificet post naturae, id est, simul cum, ut viden­ dum est in nota subsequent!). Prima R. est: quia culpa non potest emundari nisi per gratiam, cujus subjectum est sola crea­ tura rationalis. (Creatura autem fit rationalis per animationem, i. e., per infusionem animae in corpus, et in ipsa animatione). Et ideo ante in­ fusionem animae rationalis beata Virgo sancti­ ficata non fuit. - (Quod autem B. V. fuit sanctifi­ cata in ipsa animatione, hoc S. D. minime negat. Imo in responsione ad 3m dicit quod celebritas Conceptionis B. Virginis non est totaliter reproban­ da quia quo tempore sanctificata fuit ignoratur). Secunda R. est: quia cum sola creatura ra­ tionalis sit susceptiva culpae, ante infusionem 100 Theol. S. Thomae - Pars ΠΙ animae rationalis proles concepta non est culpae obnoxia. Tertia R. est: quia si ante animationem B. Vir­ go quocumque modo sanctificata fuisset, nun­ quam incurrisset maculam originalis culpae (ne quidem quantum ad conceptionem corporis ), * (*) Bene considerandum est ad intelligendum mentem S. Tho­ mae in hoc quam maxime gravi articulo, quod S. Doctor clare distinguit inter conceptionem et animationem. Dicit enim «caro nostra prius concipitur quam animatur ». (P. Ill, q. VI, art. 4, ad 2ni): scilicet «prius quam animatur anima rationali ». Unde S. D. videtur admittere B. Virginem incurrisse in peccatum, quasi dispositive, in ipsa conceptione secundum carnis concupi­ scentiam, scilicet ex commixtione parentum ejus, non vero in animatione ejus. Dicit enim in hoc nostro ari. ad 4m: « Beata Virgo peccatum originale contraxit cum fuerit concepta secun­ dum carnis concupiscentiam ex commixtione maris ct feminae ». Anima autem humana cum immediate a Deo creetur et simul In corpus infundatur, non est, certo certius, peccato obnoxia; sed talis ΠΙ In primo instanti animationis corporis corrupti, seu In peccato concepti. B. Virgo, speciali divinae providentiae privilegio, in sua animatione corporis, peccatum non incurslt. In definitione dogmatica non habetur verbum animatio, sed ha­ betur verbum conceptio, sed mihi videtur certum esse quod ver­ bum conceptio in definitione dogmatica idem significat ac ani­ matio : non enim videtur recte dicere B. Virginem praeservatam immunem fuisse ante creationem et infusionem ipsius ani­ mae; neque enim ipsa B. V. existebat ante creationem ejus ani­ mae. Si ergo, secundum S. Thomam, prae oculis teneamus di­ stinet iomen conceptionem inter et animationem ut dictum est, nihil videtur contra definitionem dogmaticam haberi. Haec distinctio S. Thomae inter conceptionem et animatio­ nem magis magisque apparet in duobus articulis, scii, in primo et secundo, quaestionis xxxiii, in hac Tertia Parte. In primo art. quaerit «Utrum Corpus Christi fuerit formatum in primo instanti conceptionis ». In secundo autem quaerit « Utrum cor­ pus Christi fuerit animatum in primo instanti suae conceptio­ nis ». Jam, igitur, apparet distinctio inter conceptionem ct ani­ mationem in mente S. Doctoris. In conceptione corporis sunt tria: primo quidem motus localis sanguinis ad locum genera­ tionis (art. 1 hujus quaes.), et hic motus ΠΙ ex ipsa commixtione maris et feminae, et habet impuritatem libidinis (qu. xxxi, art. 5. ad 3ni); secundo, formatio corporis ex tali materia; tertio ct ita non indiguisset redemptu ne et salute, quae èst per Christum. B. \rirgo autem concepta fuit (non dicitur animata) secundum carnis concupi­ scentiam ex commixtione maris et fiminae. Dicit autem Augustinus (De nuptiis et concup. lib. I, c. 12): « Omnem, quae de concubitu nascitur, carnem esse peccati ». (Ad 3m). augmentum, quo perducitur ad quantitatem pertectam (qu. xxxiii, art. 1). Ratio autem propria conceptionis habetur in medio. Sed ad hoc ut anima infundatur in corpus, requiritur debita quantitas in materia (1. c., ad 2m). Haec autem hunt omnia ante animationem. Quando scilicet anima adhuc non exlstit. - Item S. D. variarum animarum successionem In forma­ tione hominis admisit. Dicit enim (qu. xxxiii, art. 2, ad 3m): • In generatione aliorum hominum (i. c. exceptione facta in Christi generatione) locum habet quod dicit Philosophus, scii, quod in generatione hominis requiritur prius ct posterius, prop­ ter hoc quod successive corpus formatur ct disponitur ad ani­ mam; unde primo tanquam imperfecte dispositum recipit ani­ mam imperfectam, et post modum, quando perfecte est disposi­ tum, recipit animam perfectam, id est, animam rationalem ». Unde secundum S. D. in generatione hominum, propterea etiam in generatione B. Virginis, datur animationum successio, in quibus est corruptio libidinis peccati originalis, antequam per­ venitur ad infusionem animae rationalis, quae sola est capax gratiae et redemptionis. S. D. autem minime negat quod B. V. fuit sancti ficata in primo instanti suae animationis perfectae, cum in illo primo instanti anima Ipsius fuit capax gratiae: fuit enim B. V. sanctificato postquam, id est, quando cuncta ejus perfecta sunt, scii, ct corpus et anima, ut ipse dicit hic in nostro articulo (qu. xxvll, art. 2. In Sed contra). Sic videtur salvari potest sententia S. Thomae, nisi in defln tione dogmatica, per verba «in primo instanti conceptionis », intelligatur conceptio ante perfectam animationem, ac si dicatur quod B. V. fuit sancti­ ficato ante animationem per animam rationalem; vel quod per verbum «conceptionis » intelligatur ipsamet animationem, ac si dicatur quod anima rationalis statim infunditur in illo primo instanti conceptionis, id est, fecundalionis ovuli. Quod non vi­ detur esse verosimile: nam, in primo casu, esset de fide quod B. V. fuisset capax gratiae ante creationem suae animae ratio­ nalis; in secundo casu, esset de fide quod perfecta animatio fiat statim in ipsomet primo instanti fecundationis: quod autem non est de fide, ut patet, quia secus dicere esset haereticum. Quantum autem scimus, haec quaestio do momento infusionis Art. III. - Ulrum per sanctificationem fuerit Bea­ tae Virgini fomes totaliter sublatus. Resp. Aff. - Scii. : remansit fomes in beata Virgine post sanctificationem secundum essen­ tiam, ligatus tamen quoad exercitium sive ope­ rationem, usque ad Filii Dei conceptionem, in qua fuit totaliter sublatus. animae rationalis in corpus est adhuc libera. Unde per ly « con­ ceptionem », ut in definitione dogmatica expressum, congruum est intelligere «animationem ■, i. e., infusionem animae ratio­ nalis; et tunc in sententia S. Thomae, quam ipse in Summa Theo­ logica exponit, nihil habetur contra fidem, sed magis dogma ipsum explicatur. Haec est nostra S. Thomae brevis defensio, quam tamen certo certius altissimo Ecclesiae judicio humiliter et simpliciter subiicimus. Cum autem S. D. dicit B. \7irginem sancti Ilea tam fuisse post animationem, minime negat quod fuit sancti ficata in ipsa ani­ matione: post enim naturae simultaneitatem indicat causae et effectus, sicut sol et radii ejus. (Cfr. P. III., q. xxxiv, art. 2, ad 1). Quod autem talis fuit mens S. D. videtur constare ex sequen­ tibus: 1) Quia in Sed contra hujus articuli dicit: «Beata Virgo non fuit sanctillcata nisi postquam cuncta ejus perfecta sunt, scilicet et corpus et anima ». Haec autem « cuncta perfecta sunt » in illo primo instanti animationis, ut patet. Ergo, secundum Sanctum Doctorem, B. V. sanctificata fuit in illo primo instanti animationis suae. - 2) Quia in aliis locis S. D. expresse docet B. Virginem a peccato originali immunem fuisse: ita, e. g., in Sent. lib. I. Dist. 11, quaes. I., ubi dicit: « Talis fuit puritas Bea­ tae Virginis, quae a peccato originali et actuali immunis fuit Nec hanc sententiam unquam retractasse videtur S. D. - 3) Quia S. D. clare docet quod si alii sancti fuerunt sanctificati ante nativitatem, B. V., cujus sub Christo «maxima fuit puri­ tas », debebat plus quam illi hanc gratiam habere et quidem gra­ tiam majorem. - 4) In resp. ad 3m in hoc art. dicit quod « quo tempore sanctificata fuerit ignoratur»; et ideo celebritas festi Conceptionis B. V., dicit, non est totaliter reprobanda. (Non loquitur hic de animatione, sed de conceptione; si igitur cele­ britas festi Conceptionis non est totaliter reprobanda, quanto magis celebritas festi ejus animationis est admittenda 1) - 5) Quia, si contra sanctificationem in primo instanti B. Virginis sensisset S. D., ad talem suam opinionem corroborandam ad­ duxisset auctoritatem Ecclesiae Doctorum, uti S. Bernardi, qui aliam sententiam tenebant. — Unde verba S. D. in responsione Q. 27 - De sanctificatione 103 R. est: quia immunitas damnationis secun­ dum carnem debuit primo apparere in ipsa in­ carnatione Christi, et non ante. Sicut enim ante immortalitatem carnis Christi resurgentis nullus adeptus fuit carnis immortalitatem, ita incon­ veniens videtur dicere, quod ante Christi carnem, in qua nullum fuit peccatum, caro Virginis ma­ tris ejus vel cujuscumque alterius fuerit absque fomite, qui dicitur lex carnis sive membrorum. * Et ideo videtur melius dicendum quod per sancti­ ficationem in utero non fuerit sublatus B. Virgini fomes secundum essentiam, sed remansit ligatus: non quidem per actum rationis suae, sicut in vi­ ris sanctis; quia non statim habuit usum liberi arbitrii, adhuc in ventre matris existons, hoc enim est spéciale privilegium Christi; sed per abundan­ tiam gratiae, quam in sanctificatione recepit, et etiam perfectius per divinam providentiam, senad 2m, quod scilicet «anima B. Virginis init contagio originalis peccati inquinata, secus derogaret dignitatem Christi, secundum quam est universalis omnium Salvator », intelligcnda sunt se­ cundum S. Thomae distinctionem (si revera haec verba sint ipsius S. D., quia de hoc valde a criticis dubitatur), quod scii, anima B. Virginis dispositive fuit peccato inquinata ratione conceptionis «secundum carnis concupiscentiam ex mixtione maris et feminae ». Secundum hoc enim incurrere debebat in peccatum; tamen minime incursit, quia sanctificata fuit in ipsa animatione. Sic igitur, quamvis in hoc articulo S. D. videtur primo aspectu contrariam sententiam docere ad illam quam po­ stea Ecclesia definivit, scii, post sex saecula, tamen omnibus bene consideratis, dicendum est S. Doctoris verba, distinctione facta inter conceptionem et animationem, conformiter ad defi­ nitionem dogmaticam interpretari possunt et debent. Haec au­ tem nostra humilis opinio dc doctrina S. Thomae corroborari videtur subsequentibus articulis hujus quaestionis. - (De his vide, si vis, Del Prado, Divus Thomas et bulla dogmatica; et C. Driethoff., O. P., « Angelicum », An. X, pp. 321-334). (*) Recolendum est Sanctum Doctorem docuisse carnem B. Virginis in peccato concepta fuisse ante creationem et infusionem ipsius animae: in ipsa autem animatione sanctificata est et fo­ mes carnis ligatus. sum heol. S. Thomae - Pars III sualitatem (jus ab omni inordinato motu prohi­ bentem. Post mo dum vero in ipsa cone- ptione carnis Christi, in qua primo debuit refulgere pec­ cati immunitas, credendum est qued ex prole redundaverit in matrem, totaliter fomite substracto. Art. IV. - Utrum per hujusmodi sanctificationem jueril consecuta ut nunquam peccaret. Resp. Aff. - Scii. : simpliciter fatendum est qu< d beata Virgo nullum actuale peccatum com­ misit, ncc mortale, nec veniale; ut sic in ea im­ pleatur quod dicitur Cant. iv, 7: Tota paiera es, amica mea, et macula non est in te. R. est: quia s< eus B. V. non fuisset idonea mater Dei, si scilicet pccasset aliquando. Nam, honor parentum π du n dat in pre km: unde et per epp situm ignominia matris ad filium redundas­ se!; ♦ tum etiam quia singularem affinitatem habuit ad Christum, qui ab ea carnem accepit. Dicitur aut· m II. C rinth. vi, 15: Quae conventio Christi ad Belial ? tum etiam quia singulari modo DJ Filius, qui est Dei sapientia, in ipsa habitavit, non solum in anima, sed etiam in utero. Dicitur autem Sap. i, 4: In malevolam animam non introi­ bit sapientia, nec habitabit in corpore subdito pec­ catis. Art. V. - Utrum Beata Virgo per hujusmodi sancti­ ficationem adepta fuerit plenitudinem omnium gratiarum. Resp. Aff. - Scii. : per hujusmodi sanctifi­ cationem B. V. prae caeteris obtinuit a Christo gratiae plenitudinem, sive perfectionem. ( ·) Quomodo verba haec S. Doctorls reconciliari possunt cum illa doctrina, quae tenet S. Doctorem admisisse realem culpam originalem in B. V. ? Q· 27 - De sancii______ 105 R. est: quia B. V. propinquissima Christo fuit secundum humanitatem; ex ea enim accepit humanam naturam. Quanto enim aliquid magis appropinquat principio in quolibet genere, tanto magis participat cfkctum illius principii. Notanda: 1. Beata Virgo Maria tantam gra­ tiae obtinuit plenitudinem, ut esset propinquis­ sima auctori gratiae: ita quod eum qui est plenus omni gratia, in se reciperet, et cum pariendo, quo­ dammodo gratiam ad omnes derivaret. (Ad Im). En plenitudo gratiae quam B. V. in primo instanti suae animationis (seu, in verb s defintionis dog­ maticae, « in primo instanti suae conceptionis») recepit. 2. Triplex perfectio gratiae fuit in Beata Virgine. Prima quasi dispostiva, per quam reddebatur ido­ nea ad hoc quod esset mater Christi: et haec fuit perfectio sanctificationis. Secunda perfectio gra­ tiae fuit in B. V. ex praesentia Filii Dei in ejus utero incarnati. Tertia est perfectio finis, quam habet in gloria. In prima perfectione fuit liberata (dicit liberata; non autem dicit mundata') a culpa originali. In secunda fuit totaliter a fomite mun­ data. In tertia liberata etiam fuit ab omni miseria. (Ad 2m). 3. Non est dubitandum quin B. Virgo acceperit excellenter donum sapientiae, et gratiam virtu­ tum, et etiam gratiam prophetiae: non tamen acce­ pit ut haberet omnes usus harum et similium gra­ tiarum sicut habuit Christus, sed secundum quod conveniebat conditioni ipsius. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum, sic sanctificari fuerit proprium Beatae Virgini. Resp. Neg. - Scii. : sanctificari in utero post Christum non fuit proprium B. Virgini. R. est: quia de Joanne Baptista legitur (Luca, i, 15): Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae, et de Jeremia expresse dicitur (Jer. i, 5): Antequam exires de uulua, sanctificaui te, quibus verbis asserendum videtur eos sanctificatos in utero. - Beata Virgo autem, quae fuit 106 Summa Thomae - Pars III a Deo electa in matrem, ampliorem sanctifica­ tionis gratiam obtinuit quam Joannes Baptista et Jeremias. Cujus signum est quod B. Virgini praestitum est ut de caetero non peccaret, nec mortaliter, nec venialiter; aliis autem sanctifi­ ca lis creditur praestitum esse ut de caetero mor­ taliter non peccarent, divina eos gratia prote­ gente. (Ad lm). H QUAESTIO XXVIII De virginitate B. Mariae Deinde considerandum est de virginitate ma­ tris Dei; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum. Beata Maria fuerit Virgo in con­ cipiendo. Resp. Aff. - Scii. : simpliciter confitendum est matrem Christi virginem concepisse. R. est: quia contrarium pertinet ad haeresim Ebionitarum et C .‘renthi, qui Christum purum hominem arbitrabantur, et de utroque sexu eum natum putaverunt. - Rationes autem convenien­ tiae sunt quatuor: 1) Propter dignitatem Patris mittentem conservandam. Cum enim Christus sit verus et naturalis Dei Filius, non fuit conve­ niens quod alium patrem haberet quam Deum, ne dignitas Dei Patris transferretur ad alium. 2) Propter dignitatem Filii, qui est Verbum Dei. Sicut enim Verbum sine corruptione cordis con­ cipitur, ita conveniens fuit ut etiam caro Verbi Dei sine corruptione matris conciperetur. 3) Prop­ ter dignitatem humanitatis Christi: non enim debuit peccatum locum habere in humanitate Christi, per quam peccatum mundi tollebatur. 4) Propter ipsum finem incarnationis Christi: incarnatio enim facta est ad hoc ut homines re­ nascerentur in filios Dei (Jn. I). Exemplar autem hujus regenerationis apparere debuit in ipsa con­ ceptione Christi. Unde Aug. dicit (Lib. De Sancta Virg., cap. 6): «Oportebat caput nostrum insigni miraculo secundum carnem nasci de virgine, quo significaret membra sua de virgine Ecclesia se­ cundum spiritum nascitura ». Notandum: Sicut Bcda dicit super Lucam (Lib. i, cap. 7), « pater Salvatoris appellatur Joseph, non quod vere juxta Photinianos pater fuerit ei, sed quod ad famam Mariae conservandam pater sil ab omnibus aestimatus ». Unde et Lucae iii, 23 dicitur: Ut putabatur, filius Joseph. (Ad lin). Art. II. - Utrum Mater Dei fuerit Virgo in. partu. Resp. Aff. - R. est: quia propheta (Is. vii, 14) non solum dicit: Ecce virgo concipiet; sed etiam addit: Et pariet filium. - Adducuntur autem tres rationes convenientiae: 1) quia Verbum non so­ lum in corde absque corruptione concipitur, sed etiam absque corruptione ex corde procedit. Unde ut ostenderetur quod illud esset corpus ipsius Verbi Dei, conveniens fuit ut de incorrupto vir­ ginis utero nasceretur. 2) Quia Christus ad hoc venit ut nostram corruptionem tolleret: unde non fuit conveniens ut virginitatem matris na­ scendo corrumperet. 3) Quia hoc fuit conveniens ne matris honorem nascendo diminueret qui pa­ rentes praeceperat honorandos. - Et ideo dicen­ dum est quod omnia ista facta sunt miraculose per virtutem divinam. (Ad 3m). Art. III. - Utrum Mater Dei permanserit Virgo post partum. Resp. Aff. - Scii. : Mater Dei sicut Virgo con­ cepit, et virgo peperit, ita etiam et virgo post partum in sempiternum permansit. 108 a Theol. S. Thomae - Pars Hl Prima R. est: quia hoc conveniens fuit per­ fectioni Christi: nam sicut secundum divinam naturam unigenitus est Patris, tanquam perfec­ tus per omnia filius ejus; ita decuit ut esset uni­ genitus matris, tanquam perfectissimum ger­ men ejus. Secunda R. est: quia contrarium dicere fa­ ceret injuriam Spiritui sancto, cujus sacrarium fuit uterus virginalis, in quo carnem Christi for­ mavit. Unde non decebat quod de caetero vio­ laretur per commixtionem virilem. Tertia R. est: quia hoc fuit etiam conveniens dignitati et sanctitati matris Dei, quae ingra­ tissima videretur, si tanto Filio contenta non esset, et si virginitatem, quae in ea miraculose conservata fuerat, sponte perdere vellet per car­ nis concubitum. Quarta R. est: quia etiam ipsi Joseph esset ad maximam praesumptionem imputandum, si eam quam revelante angelo de Spiritu sancto Deum concepisse cognoverat, polluere atten­ taret. Notanda: 1. Quantum ad verba (Mt. i, 18): Antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto, haec dicuntur non quia postea con­ venerint, sed quia dum viderentur conventuri, prae­ venit conceptio per Spiritum sanctum; ex quo factum est ut ulterius non convenirent. (Ad Im). 2. Quantum autem ad verba (Mt. i, 24-25): Et accepit conjugem suam, et non cognoscebat eam, donec peperil filium primogenitum, Sanctus Hie­ ronymus (Lib. advers. Helvid. c. 3) concedit hoc esse intelligendum de cognitione coitus; sed dicit quod usque vel donec in Scripturis dupliciter po­ test intelligi. Quandocrue enim designat certum tempus, secundum illud Gal. iii, 19: Propter tran­ sgressiones lex posita est, donec veniret semen cui promiserat. Quandoque autem signat infinitum tempus, secundum illud Psal. cxxii, 2: Oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur no- Q· 28 - De virgini tat109 ex quo non est intclligcndum quod post im­ petratam misericordiam oculi avertantur a Dcô. Et secundum hunc modum loquendi significantur ea de quibus posset dubitari, si scripta non fuis­ sent; ♦ caetera vero nostrae intelligentiae derelin­ quuntur. Et secundum hoc Evangelista dicit ma­ trem Dei non esse cognitam a viro usque ad par­ tum, ut multo magis intelligamus cognitam non fuisse post partum. (Ad 3m). - Quod autem Jesus filius Mariae primogenitus dicitur, dicendum est quod mos Scripturarum divinarum est ut primo­ genitum vocent non solum eum quem fratres se­ quuntur, sed eum qui primus natus sit; alio quin si non est primogenitus, nisi quem sequuntur fra­ tres, tamdiu secundum legem primogenita non debentur, quamdiu et alia fuerint procreata: quod patet esse falsum, cum intra unum mensem pri­ mogenita redimi mandarentur secundum legem. (Ad 4). 3. Quantum ad sic dictos «fratres Domini» (Jn. ii, 12) considerandum est quod quatuor modis in Scripturis fratres dicuntur: scii, natura, gente, cognatione et effectu. Unde frutres Domini dicti sunt, non secundum naturam, quasi ab eadem matre nati, sed secundum cognationem, quasi consaguinei ejus existentes. Joseph autem, sicut Hieronymus dicit (Contra Helvidium c. 9), «ma­ gis credendum est virgo permansisse, quia aliam uxorem habuisse non scribitur, et fornicatio in sanctum virum non cadit ». (Ad 5m). stri : Art. IV. - Utrum Mater Dei virginitatem voverit. Resp. Aff. - R. est: quia perfectionis opera magis sunt laudabilia, si ex voto celebrentur. Virginitas autem in matre Dei praecipue debuit pollere. Et ideo conveniens fuit ut virginitas ejus ex voto esset Deo consecrata. Mater Dei tamen(*) (*) Mens sacri Scriptoris ad hoc fuit praecipue intenta ut no­ bis (liceret quod Jesus non ex semine Joseph natus fuit, sed di­ vinitus. Verba igitur « non cognoscebat eam, donec peperit fi­ lium·, in hoc sensu intelligcnda sunt; non autem significant quod postea eam cognovit. Quid factum fuit postea, Scriptura non dicit: quasi hoc secundarium fuit; sed caetera nostrae intelli­ gentiae relinquuntur, ut dicit S. D. non creditur, antequam desponsaretur Joseph, absolute virginitatem vovisse; sed licet eam in desiderio habuerit, super hoc tamen voluntatem suam divino commisit arbitrio. Post modum vero, accepto sponso secundum quod mores illius tem­ poris exigebant, simul cum eo votum virginitatis emisit. • QUAESTIO XXIX De Matris Dei desponsatione Deinde considerandum est de desponsatione matris Dei; et circa hoc quaeruntur duo: Art. I. - Utrum Christus nasci debuerit de virgine desponsata. Resp. Aff. - Scii. : conveniens fuit Christum de desponsata Virgine nasci, tum propter ipsum, tum propter matrem, tum etiam propter nos. R. primi (propter ipsum Christum) est quadru­ plex: 1) Ne ab infidelibus tanquam illegitime natus abjiceretur. 2) Ut consueto modo ejus ge­ nealogia per virum describeretur. Unde dicit Ambrosius (Sup. Luc. c. iii): «Qui in saeculum venit, sacculi debuit more describi. Viri autem persona quaeritur, qui in senatu et reliquis curiis civitatum generis asserit dignitatem ». 3) Ad tu­ telam pueri nati, ne diabolus contra eum vehemen­ tius nocumenta procuraret. 4) Ut a Joseph nu­ triretur; unde et pater ejus dictus est, quasi nu­ tritius. R. secundi (propter matrem) est triplex: 1) quia per hoc redditur immunis a poena, « ne sci­ licet lapidaretur a Judaeis tanquam adultera ». 2) Ut per hoc ab infamia liberaretur. 3) Ut ei a Joseph ministerium exhiberetur. Q- -·* - De des pons ________111 R. tertii (propter nos) est quintuplex: 1) Quia testimonio Joseph comprobatum est Christum ex virgine natum. 2) Quia ipsa verba Virginis Ma­ tris magis credibilia redduntur suam virginita­ tem asserentis: quae quidem duo pertinent ad firmitatem fidei nostrae. 3) Ut tolleretur excusa­ tio virginibus, quae propter suam incautelam non vitant infamiam. 4) Quia per hoc significatur universa Ecclesia, quae « cum virgo sit, desponsata tamen est uni viro Christo », ut Augustinus dicit (In Lib. de Sancta Virginitate, c. 12). Potest etiam et 5) (quinta) ratio esse, quod Mater Do­ mini fuit desponsata et Virgo, quia in persona ipsius et virginitas et matrimonium honoratur contra haereticos alteri horum detrahentes. Art. II. - Utrum inter Mariam et Joseph fuerit verum matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : quantum ad primam per­ fectionem matrimonii, quae est secundum for­ mam matrimonii, et consistit in quadam indivi­ sibili conjunctione animorum; non autem fuit verum matrimonium, i. e., perfectum, quantum ad secundam perfectionem quae consistit in ope­ ratione relate ad finem matrimonii, i. e., quantum ad procreationem prolis, nisi quantum ad edu­ cationem prolis. R. est: quia uterque (B. Virgo et sanctus Jo­ seph) consensit in copulam conjugalem, non au­ tem expresse in copulam carnalem, nisi sub con­ ditione, si Deo placeret. Unde et angelus vocat Mariam conjugem Joseph, dicens ad Joseph (Mt. i, 20): Noli timere accipere Mariam conjugem tuam. Quantum vero ad secundam perfectionem, quae est per actum matrimonii, si hoc referatur ad carnalem concubitum, per quem proles ge­ neratur, non fuit illud matrimonium consumma- 112 SummaWW S. Thomae - Pars III tum. Habuit tamen illud matrimonium etiam secundam perfectionem quantum ad prolis edu­ cationem. QUAESTIO XXX De B. Mariae Virginis annuntiatione Deinde considerandum est de annuntiatione B. Virginis; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum necessarium fuerit annuntiari B. Virgini quod in ea erat generandum. Resp. Aff. - Scit. ; congruum fuit B. Virgini annuntiari quod esset Christum conceptura. Prima R. est: quia sic servatus est congruus ordo conjunctionis Filii Dei ad Virginem: ut scii, prius mens ejus de ipso instrueretur quam carne eum conciperet. Secunda R. est: quia sic B. Virgo potuit esse certior testis hujus sacramenti, quando super hoc divinitus erat instructa. Tertia R. est: quia sic B. Virgo voluntaria sui obsequii munera Deo offerre potuit; ad quod se promptam obtulit, dicens: Ecce ancilla Domini. Quarta R. est: quia sic ostensum est esse quoddam spirituale matrimonium inter Filium Dei et humanam naturam. Et ideo per annun­ tiationem expectabatur consensus Virginis loco totius humanae naturae. Art. II. - Utrum annuntiatio B. Virgini fieri de­ buerit per angelum. Resp. Aff. - Prima R. est: quia sic servata est divina ordinatio, secundum quam medianti­ bus angelis divina ad homines perveniunt, Q- 30 — De ann un 11 a t i o V. 11 · > Secunda R. est: quia hoc fuit conveniens reparationi humanae, quae futura erat per Chri­ stum; quia angelus fuit prima perditionis causa. Tertia R. est: quia hoc congruebat virgini­ tati matris Dei: semper enim est angelis cognata virginitas. Profecto, in carne, praeter carnem vi­ vere, non terrena vita est, sed caelestis, ut dicit Hieronymus (In Serm Assump.). Quarta R. est: quia B. Virgo non fuit sub potestate viri, illa scii, quae integerrimis visceri­ bus de Spiritu sancto Christum suscepit. (Ad 2m). Notanda: 1. Mater Dei superior erat angelis quantum ad dignitatem, ad quam divinitus eli­ gebatur; sed quantum ad statum praesentis vitae inferior erat angelis, quia et ipse Christus ratione passibilis vitae modico ab angelis minoratus est, ut dicitur (Hebr. ii, 9). - (Ad lm). 2. Quidam dicunt Gabrielem fuisse de supremo ordine angelorum. Sed Ecclesia eum archangclum nominat. Satis ergo est credibile quod sit summus in ordine archangelorum. Et, sicut Greg. dicit (In Hom. de centum ovibus), « hoc nomen officio ejus congruit. Gabriel enim Dei fortitudo nomina­ tur. Per Dei ergo fortitudinem nuntiandus erat qui virtutum Dominus et potens in praelio ad debel­ landas potestates aereas veniebat ». (Ad 4m). Art. III. - Utrum Angelus annuntians debuerit B. Virgini visione corporali apparere. Resp. Aff. - Scii. : Angelus annuntians appa­ ruit matri Dei corporea visione; et hoc conve­ niens fuit: a) quantum ad id quod annuntiabatur; b) quantum ad dignitatem Matris Dei; c) quan­ tum ad certitudinem ejus quod annuntiabatur. R. primi est: quia angelus venerat annuntiare incarnationem invisibilis Dei, per quam visibilis fieret: unde etiam conveniens fuit ut ad hujus rei declarationem invisibilis creaturae formam assumeret, in qua visibiliter appareret, heoL S. Thomae - Pars R. secundi est: quia B. Virgo non solum in mente, sed in corporeo ventre erat Dei Filium receptura: ct ideo non solum mens ejus, sed etiam sensus corporei erant visione angelica refovendi. R. tertii est: quia ea quae sunt oculis subjecta certius apprehendimus quam ea quae imagina­ mur. Art. IV. - Utrum annuntiatio convenienti fuerit ordine perfecta. Resp. Aff. - R. est: quia convenienti orcline angelus in annuntiatione primo B. Virginem attentam reddidit per novam et insolitam sa­ lutationem, postea vero de mysterio intruit dicens: Ecce concipies in utero: et postremo eam ad consentiendum induxit, scii, exemplo Elisa­ beth, et ratione ex divina omnipotentia sumpta. QUAESTIO XXXI De conceptione Salvatoris quoad ma­ teriam de qua corpus ejus conceptum est Deinde considerandum est de ipsa conceptione Salvatoris: primo, quantum ad materiam de qua ejus corpus conceptum est; secundo, quantum a conceptionis auctorem; tertio, quantum ad modum et ordinem conceptionis. Circa primum quaeruntur octo: Art. I. - Utrum caro Christi fuerit sumpta de Adoni. Resp. Aff. - R. est: quia Christus humanam naturam assumpsit, ut eam a corruptione pur­ garet. Non autem purgatione indigebat humana natura, nisi secundum quod infecta erat per ori­ ginem vitiatam, qua ex Adam descendebat. Et ideo conveniens fuit ut carnem sumeret ex ma· teria ex Adam derivata, ut ipsa natura per assump­ tionem curaretur. Notandum: Corpus Christi fuit in Adam se­ cundum corpulentam substantiam: quia scii, ipsa materia corporis Christi derivata «st ab Adam; non autem fuit ibi secundum seminalem rationem, quia non est conceptum ex virili semine, et ideo non contraxit originale peccatum, sicut caeteri (excepta B. Maria Virgine) qui ab Adam per viam virilis seminis derivantur. (Ad 3m). Art II. - Utrum caro Christi fuerit sumpta de David. Resp. Aff. - Scii. : Christus specialiter duo­ rum antiquorum patrum filius dicitur esse, Abrahae scii, et David, ut patet Mt. i. Cujus est mul­ tiplex ratio. Prima R. est: quia ad hos specialiter de Chri­ sto facta est promissio. (Gen. xxii, 18; Gal. iii, 16; Ps. cxxxi, 2; Mt. xxi, 9). Secunda R. est: quia Christus futurus erat rex, propheta et sacerdos. Abraham autem sa­ cerdos fuit, ut patet ex hoc quod Dominus dixit ad eum (Gen. xv, 9): Sume tibi vaccam triennem, etc. Fuit etiam propheta, secundum illud quod dicitur Gen. xx, 7: Propheta est et orabit pro te. David autem rex fuit ct propheta. Tertia R. est: quia in Abraham primo incoepit circumcisio; in David autem maxime ma­ nifestata est Dei electio, secundum illud quod dicitur I Rcg. xiii, 14: Quaesivit Dominus sibi virum juxta cor suum. Et ideo utriusque filius Christus specialissime dicitur, ut ostendatur esse in salutem et circumcisioni, et electioni genti­ lium. Notandum: Manichaei probare volebant Chri­ stum non fuisse filium David, quia non fuit con­ ceptus ex Joseph, usque ad quem seriem genera­ tionis Matthaeus perducit. Sed, ut dicit Hierony- 116 Summa 5. Thomae - Pars III mus (Super Mt. i), «ex una tribu fuit Joseph et Maria; unde ex lege cam accipere cogebatur ut proninquam: propler quod et simul censentur in Bethlehem, quasi simul de una stirpe generati ». Maria autem de cognatione David iuit: unde di­ citur Christum esse ex semine David (Rom. i, 3). Propter dignitatem virilem autem ordo genera­ tionum usque ad Joseph perducitur, ut Aug. dicit (Cont. Faust, lib. xxiii, c. 8). - (Ad Im). Art. III. - Utrum convenienter genealogia Christi ab euangelistis texatur. Resp. Aff. - R. est: quia, sicut dicitur II Tim. iii, 16, Omnis Scriptura sacra divinitus est inspirata. Quae autem divinitus fiunt, ordina­ tissime fiunt, secundum illud Rom. xiii, 1: Quae a Deo sunt, ordinata sunt. Unde convenienti or­ dine genealogia Christi est ab Evangelista scripta (Lc. i). - (Quantum ad particularia videndus est textus proprius in responsionibus). Art. IV. - Utrum decuerit Christum nasci de fe­ mina. Resp. Aff. - Scii. : licet Filius Dei carnem humanam assumere potuerit de quacumque ma­ teria voluisset, convenientissimum tamen fuit ut de femina carnem acciperet. Prima R. est: quia per hoc tota humana na­ tura nobilitata est. Unde Augustinus dicit (In lib. 83 Quaest., qu. 11): «Hominis liberatio in utroque sexu debuit apparere. Ergo quia virum opportebat suscipere, qui sexus honorobilior est, conveniens erat ut feminei sexus liberatio hinc appareret, quod ille vir de femina natus est ». Secunda R. est: quia per hoc veritas incarna­ tionis adstruitur. Tertia R. est: quia per hunc modum com­ pleretur omnis diversitas generationis humanae. Nam primus homo productus est ex limo terrae I Q. 31 - De conceptione corpus 117 sine viro et femina; Eva vero producta est ex viro sine femina. Alii vero homines nascuntur ex viro et femina. Unde hoc quartum quasi Chri­ sto proprium relinquebatur, ut produceretur ex femina sine viro. Notandum: Quia sexus masculinus est nobi­ lior quam femineus, ideo humana natura in mascu­ lino sexu assumpsit. Nc tamen sexus femineus contemneretur, congruum fuit ut carnem assu­ meret de femina. (Ad lm). Art. V. - Utrum corpus Christi de purissimis san­ guinibus Virginis formatum fuerit. Resp. Aff. - R. est: quia sicut ad supernaturalem modum generationis Christi (scii, inquan­ tum nascitur ex virgine) pertinet quod activum principium in generatione illa fuerit virtus supernaturalis divina; ita ad naturalem modum ge­ nerationis ejus (scii, inquantumnascitur ex femina) pertinet quod materia, de qua corpus ejus con­ ceptum est, sit conformis materiae quam aliae feminae subministrant ad conceptionem prolis. Haec autem materia, secundum Philosophum (De gen. animal, lib. I, cap. 19 in fine), est san­ guis mulieris, non quicumquc, sed productus ad quamdam ampliorem digestionem per virtutem generativam matris, ut sit materia apta ad con­ ceptum. Et ideo ex tali materia fuit corpus Chri­ sti conceptum. Notandum: In conceptione corporis Christi non fuit semen femina’. Tale autem semen non est aptum generationi, sed est quiddam imperfec­ tum in genere seminis. Et ideo tale semen non est materia, quae de necessitate requiritur ad concep­ tum. Et ideo in conceptione corporis Christi non fuit: praesertim quia, licet sit imperfectum in ge­ nere seminis, tamen cum quadam concupiscentia resolvitur, sicut et semen maris. In illo autem conceptu virginali concupiscentia locum habere non potuit. Et ideo Damascenus dicit (Orth. fld. 11S SunuW Thro!. S. Thomae - Pars III lib. I, cap. 18), quod corpus Christi non seminalitcr conceptum est. Ex menstruato sanguine autem, quod natura repudiat, non formatur conceptus; sod hoc est purgamentum quoddam illius puri sanguinis, qui digestione quadam est praeparatus ad conceptum, quasi purior et perfectior alio san­ guine. Habet tamen impuritatem libidinis in con­ ceptione aliorum hominum, inquantum ex ipsa commixtione maris et feminae talis sanguis ad locum generationi congruum attrahitur. Sed hoc in conceptione Christi non luit, quia operatione Spiritus sancti talis sanguis in utero Virginis adu­ natus est et formatus in prolem. Elide o dic tur corpus Christi ex castissimis et purissimis san­ guinibus Virginis formatum. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum Corpus Christi in antiquis Pa­ tribus fuerit secundum aliquid signatum. Resp. Neg. - Scii. : Corpus Christi non fuit in Adam et aliis patribus secundum aliquid signa­ tum, ita scii, quod aliqua pars corporis Adae vel alien jus alterius posset designari determinate, ut diceretur quod ex hac materia determinate formabitur corpus Christi: sed fuit ibi secundum originem, sicut et caro aliorum hominum. R. est: quia corpus Christi habet relationem ad Adam et alios patres mediante corpore matris ejus. Corpus autem matris non fuit in patribus secundum materiam signatam, sicut nec corpora aliorum hominum. Unde nec corpus Christi fuit in patribus secundum materiam signatam. Notandum: Cum dicitur Christus fuisse in Adam secundum corpulentam substantiam, non est intelligendum hoc modo quod corpus Christi in Adam fuerit quaedam corpulenta substantia; sed quia corpulenta substantia corporis Christi, id est, ma­ teria quam sumpsit ex Virgine, fuit in Adam si­ cut in principio activo, non autem sicut in materiali principio: quia scii, per virtutem generativam Adae et aliorum ab Adam descendentium usque ad B. Virginem, factum est ut illa materia praepareretur ad conceptum corporis- Christi. Non | 119 autem fuit materia illa formata in corpus Christi p?r virtutem seminis ab Adam derivatam, sed virtute Spiritus sancti. Et ideo Christus uicitur luisse in Adam originaliter secundum corpulen­ tam substantiam, non autem secundum semina­ lem rationem. (Ad lm). - Mediante autem B. Vir­ gine, Christus secundum carnem dicitur esse ex semine David per modum originis (Ad 2m). Art. VII. - Utrum, caro Christi in patribus fuerit peccato obnoxia. Resp. Aff. - Scii. : tametsi tota caro patrum fuit obnoxia peccato, tamen caro Christi, non virili semine, sed opere Spiritus sancti ad Chrisum deducenda, extitit immunis a peccato. R. est: quia caro humana peccato inficitur ex hoc quod est per concupiscentiam concepta: sicut ergo tota caro alicujus hominis per concu­ piscentiam concipitur, ita etiam tota peccato inquinatur. Unde tota caro antiquorum patrum fuit peccato obnoxia. Et secundum hoc caro Chri­ sti in patribus fuit peccato infecta. Christus ta­ men non derivatura patribus secundum legem con­ cupiscentiae, sive secundum rationem semina­ lem (art. praec. ad lm); et ideo Christus non as­ sumpsit carnem humani generis peccato subjec­ tam, sed ab omni infectione peccati mundatam. * Art. VIII. - Utrum Christus in lumbis Abrahae fuerit decimatus. (Nota: Decimari prout hic accipitur, nihil aliud est quam praefigurari liberatione indigere). (·) ÏHcitur inundata respective ad carnem ut sic et generali sensu sumptam: sic enim a peccato mundata dici potest; quia infectionem communem non habuit in Christo: sed respective ad carnem hanc individuam quae praecise in Christo fuit, munda potius debet dici, quia in singulari nihil habuit unde mundari eam oporteret. 120 Sun^^BPTcol. S. Thomae - Pars III Resp. Neg. - R. est: quia per hoc quod Abra­ ham Melchisedech decimas dedit, praefiguravit se velut in peccato conceptum, et omnes qui ab eo descensuri erant, ea ratione ut peccatum ori­ ginale contraherent, indigere curatione; hcc au­ tem de Christo dici non potest, qui in Abraham fuit non secundum rationem seminalem, sed se­ cundum corpulentam substantiam tantum. Et ideo non fuit in Abraham sicut curatione indi­ gens, sed magis sicut vulneris medicina. Et ideo non fuit in lumbis Abrahae decimatus. QUAESTIO XXXII De conceptione Christi quoad activum principium Deinde considerandum est de principio activo in conceptione Christi; et circa hoc quaeruntur qua­ tuor: Art. I. - Utrum Spiritus sanctus fuerit principium activum conceptionis Christi. Resp. Aff. - Sci/. : conceptionem corporis Christi, sicut et omnes alias operationes quae dicuntur ad extra, tota Trinitas est operata. Attri­ buitur tamen hoc Spiritui sancto, triplici ratione. Prima R. est: quia hoc congruit causae in­ carnationis, quae consideratur ex parte Dei. Spi­ ritus enim sanctus est amor Patris et Filii, ut in prima parte habitum est (qu. xxxvii, art. 1). Hoc autem ex maximo Dei amore provenit ut Filius Dei carnem sibi assumeret in utero virgi­ nali. Unde dicitur Jn. iii, 16: Sic Deus dilexii mundum ut Filium suum unigenitum daret. Secunda R. est: quia hoc congruit causae incarnationis ex parte naturae assumptae. Per hoc enim datur intelligi quod humana natura ^*1 ■ assumpta est a Filio Dei in unitatem personae, non ex aliquibus meritis, sect ex sola gratia, quae Spiritui sancto attribuitur. Tertia R. est: quia hoc congruit termino incarnationis. Ad hoc enim terminata est incar­ natio, ut homo ille qui concipiebatur, esset sanc­ tus et Filius Dei. Utrumque autem horum attri­ buitur Spiritui sancto. Nam per ipsum efficiuntur homines filii D 166 Thcol. S. Thomae - Pars HI rationem superiorem, nisi ex parte subjecti, i. e. animae. R. primi est: quia tota essentia animae conjun­ gitur corpori, ita quod tota est in toto, et tota in qualibet parte ejus. Et ideo, corpore patiente et disposito ad separationem ab anima, tota anima patiebatur. R. secundi est: quia in singulis viribus in­ ferioribus animae, quae circa temporalia operan­ tur, inveniebatur aliquid quod erat causa doloris Christi, sicut ex supra dictis patet (art. praec.). R. tertii est: quia objectum rationis superio­ ris in anima Christi, scii. Deus, non erat animae Christi causa doloris, sed delectationis et gaudii. Sed ex parte subjecti, i. e. animae, omnes poten­ tiae animae. Chüsti patiebantur; quia omnes po­ tentiae animae radicantur in essentia ejus, ad quam pervenit passio, passo corpore, cujus est actus. Art. VIII. - Utrum tota anima Christi in passione frueretur fruitione beata. Resp. Aff. - Scii. : a) tota anima Christi se­ cundum suam essentiam fruebatur fruitione bea­ ta, inquantum est subjectum superioris partis animae; b) ratione autem omnium potentiarum ejus non tota anima fruebatur, nec directe, nec per redundantiam; tamen c) superior pars animae perfecte fruebatur, Christo patiente. R. primi est: quia superior partis animae est frui Divinitate; sed ratione hujus superioris partis fruitio attribuitur essentiae animae; sicut e con­ verso ratione essentiae, animae passio attribuitur (etiam) superiori parti animae. Et secundum hoc, tota anima Christi fruebatur secundum suam essentiam. 167 R. secundi est: quia fruitio non potest esse actus cujuslibet partis seu potentiae animae; et ideo non omnes potentiae animae Christi di­ recte fruebatur. Item, dum Christus erat viator, non fiebat redundantia gloriae a superiori parte in inferiorem, nec ab anima in corpus. R. tertii est: quia superior pars animae non impediebatur circa id quod est sibi proprium per inferiorem partem. - Et sic in ipsamet passione superior pars animae Christi fruebatur gaudio vitae aeternae. Nam gaudium fruitionis non contrariatur directe dolori passionis, quia non sunt de eodem. Nihil autem prohibet, contraria eidem inesse non secundum idem. Et sic gaudium frui­ tionis potest pertinere ad superiorem partem rationis per proprium actum; dolor autem pas­ sionis secundum subjectum. Ad essentiam vero animae pertinet dolor passionis ex parte corporis, cujus est forma; gaudium vero fruitionis ex parte potentiae, cui subjicitur. (Ad lm).** Art. IX. - Utrum Chirstus fuerit convenienti tem­ pore passus. Resp. Aff. - R. est: quia passio Christi su­ bjecta erat ejus voluntati. Voluntas autem ejus regebatur dhina sapientia, quae omnia conve­ nienter et suaviter disponit (Sap. viii). Et ideo Christus passus est die in quo necesse erat occidi Pascha (Lc. xxii, 7), et in perfectissima aetate sua. (Ad lm et ad 4m). Art. X. - Utrum Christus fuerit convenienti loco passus. Resp. Aff. - R. est: quia sicut omnia tempora sunt in manu ejus, ita etiam omnia loca: et ideo - ■ ■ ■ ■ (*) Quantum ad derelictionem a Patre, vide infra, q. xlvii, ert. III, Rationem Tertiam. 168 S. Thomae - Pars III sicut convenienti tempore Christus passus est, ita etiam convenienti loco. - Et ideo Christus convenientissime in Jerusalem passus est, quae erat locus a Deo electus ad sacrificia sibi offerenda (Ad lm); extra portam passus est, non vero in templo, quia sacrificium erat commune et totius terrae ( blatio. (Ad 2m); in calvariae autem locis, quae decollatorum sumpsere nomen, ut ibi prius erat area damnatorum, ibi erigerentur vexilla martyrii. (Ad 3m). Art. XI. - Utrum fuerit conveniens Christum cum latronibus crucifigi. Resp. Aff. - R. est: quia, ut Augustinus dicit (Super Joan, tract. 31), « Ipsa crux tribunal fuit; in medio enim judice constituto, unus qui credi­ dit, liberatus, alter qui insultavit, damnatus est. Jam significabat quid facturus est de vivis et mortuis, alios posituros ad dexteram, alios vero ad sinistram ». Art. XII. - Utrum passio Christi sit ejus divinitati attribuenda. Resp. Neg. - R. est: quia, supposito divinae naturae, i. e., Verbo Dei, attribuenda est passio, non ratione divinae naturae, quae est impassi­ bilis, sed ratione humanae naturae assumptae, quae est passibilis. QUAESTIO XLVII De causa efficiente passionis Christi Deinde considerandum est de causa efficiente passionis Christi: et circa hoc quaeruntur sex: Art. 1. - Utrum Christus fuerit ab alio occisus, an a seipso. Resp.: a) directe causa mortis Christi fuerunt Q· 47 - Di· causa<^^ent< ; Christi 169 persecutores; b) indirecte vero ipsemet Christus fuit causa suae passionis et mortis. R. primi est: epiia persecutores directe agendo sufficientem causam mortis ei intulerunt, cum intentione occidendi ipsum, et effectu subséquen­ te; quia scilicet ex illa causa est mors subsecuta. R. secundi est: quia Christus poterat, si hoc vellet, suam passionem et mortem impedire, scii, adversarios reprimendo, ut eum aut non vellent, aut non possent interficere; vel conservando na­ turam carnis suae, ne a quocumque laesivo in­ flicto opprimeretur; quod quidem habuit anima Christi, quia orat Verbo Dei conjuncta in unitate personae. Notandum: Ut Christus ostenderet quod passio illata per violentiam ejus animam non eripiebat, naturam corporalem in sua fortitudine conserva­ vit, ut etiam in extremis positus voce magna cla­ maret; quod inter alia miracula mortis ejus com­ putatur. (Ad 2m). Art. II. - Utrum Christus fuerit ex obedientia mor­ tuus. Resp. Aff. - Scii. : convenientissimum fuit quod Christus ex obedientia pateretur, et hoc propter tres rationes: Prima R. est: quia hoc conveniebat justifica­ tioni humanae, ut sicut per unius inobedientiam peccatores constituti sunt mulli, ita per unius homi­ nis obedientiam justi constituantur mulli, ut dicitur (Rom. v, 19.). Secunda R. est: quia hoc conveniens fuit reconciliationi Dei ad homines, ut sacrificium passionis et mortis Christi ex obedientia Patri procederet: Melior est enim obedientia quam vic­ timae (I Reg., xv, 22). Tertia R. est: quia hoc conveniens fuit ejus victoriae, qua de morte et auctore mortis trium- 170 Summa TeFol. S. Thomae - Pars III phavit. Homo Christus enim victoriam obtinuit per hoc quod Deo fuit obediens, secundum illud Prov. xxi, 28: Vir obediens loquitur victorias. Art. III. - Utrum Deus Pater tradiderit Christum passioni. Resp. Aff. - Scil. : Deus Pater tradidit Chri­ stum passioni secundum tria: Prima R. est: quia Deus Pater sua aeterna voluntate praeordinavit passionem Christi ad humani generis liberationem, secundum illud quod dicitur Isaiae liii, 6: Dominus posuit in eo iniqui­ tatem omnium nostrum. Secunda R. est: quia Deus Pater inspiravit Christo voluntatem patiendi pro nobis, infunden­ do ei charitatem; unde ibidem sequitur: Oblatus est quia ipse voluit. Tertia R. est: quia Deus Pater non protexit eum a passione, sed exposuit persequentibus. Unde dicitur Rom. viii, 32: Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum; et Matth. xxvii, 46 legitur, quod pendens in cruce Christus dicebat: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ? quia scilicet potestati perse­ quentium eum exposuit. Notandum: Christus, secundum quod Deus, tradidit semetipsum in mortem eadem voluntate et actione qua et Pater tradidit eum; sed inquan­ tum homo, tradidit seipsum Voluntate a Patre inspirata. (Ad 2m). ___ 9 Art. IV. - Utrum fuerit conveniens Christum pati a gentilibus. Resp. Aff. - R. est: quia in ipso modo pas­ sionis Christi praefiguratus est effectus ipsius (passionis): primo enim passio Christi effectum habuit in Judaeis, quorum plurimi in morte Chri­ sti baptizati sunt, ut patet Act. ii et iii. Secundo vero, Judaeis praedicantibus, effectus passionis Christi transivit ad gentes. Et ideo conveniens fuit ut Christus a Judaeis pati inciperet, et po­ stea Judae;s tradentibus, per manus gentilium ejus passio finiretur. Art. V.-Utrum Christi persecutores eum cognoverint. Resp. Neg. - Scii. : d) majores seu Principes Judaeorum sicut et daemones cognoverunt eum esse Christum promissum in lege, tamen myste­ rium divinitatis ejus ignorabant; b) minores vero, seu populares non plene cognoverunt ipsum esse nec Christum, nec Filium Dei. R. primi est: quia majores videbant signa in eo quae Prophetae dixerunt futura. Eorum autem ignorantia de ejus divinitate non excusabat eos a crimine, quia erat quodammodo ignorantia affectata: videbant enim evidentia signa divini­ tatis ipsius, sed ex odio et invidia Christi ea per­ vertebant; et verbis ejus, quibus se Dei Filium fatebatur, credere noluerunt. Unde ipse de eis di­ cit (Jn. xv, 22): Si non venissem, et locutus eis non /uissem, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Et po­ stea subdit: Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Et sic ex persona eorum accipi postest quod dicitur Job. xxi, 14: Dixerunt Deo : Recede a nobis, scien­ tiam viarum tuarum nolumus. R. secundi est: quia minores, seu populares, mysteria Scripturae non noverant. Licet enim aliqui eorum in cum crediderint, multitudo ta­ men non credidit; et si aliquando dubitaverunt an ipse esset Christus, propter signorum multitu- 172 n Theol. S. Thomae - Pars III dinem et efficaciam doctrinae, ut habetur Jn, vii, tamen postea decepti fuerunt a suis princi­ pibus, ut eum non crederent neque Filium Dei, neque Christum. Unde et Petrus eis dixit (Act. iii. 17): Scio quia per ignorantiam, fecistis, sicut et prin­ cipes vestri, quia scii, per principes seducti erant. Notandum: Ignorantia affectata non excusat a culpa, sed magis videtur culpam aggravare: osten­ dit enim lu minem sic vehementer esse affectum ad peccandum, quod vult ignorantiam incurrere, ne peccatum vitet. Et ideo Judaei peccaverunt, non solum t an quam hominis Christi, sed etiam lanquam Dei crucifixores; (occiderunt enim Domi­ num gloriae, ut ait Apostolus, I, Cor. ii, 8). - (Ad 3m). Art. VI. - Utrum peccatum Christum crucifigen­ tium fuerit gravissimum. Resp. Aff. - Scii. : a) peccatum majorum fuit gravissimum tum nv^Wr —■ — ■ 1 11 ■ — ■ — ■ ------- - . » _ 251 . -- quasi novitium in fide, de his quae perlinent ad fidem et vitam Christianam; ad quod praelati Ecclesiae vacare non possunt circa communem curam populi occupati. Art. VIII. - Utrum ille qui aliquem levat de sacro fonte, teneatur ad ejus instructionem. Resp. Aff. - R. est: quia ille qui suscipit ali­ quem de sacro fonte, assumit sibi officium pae­ dagogi; et ideo obligatur ad habendam curam de ipso, si necessitas immineret. - Inter patrinos autem unus debet esse principalis susceptor et instructor, ut non sit confusio disciplinae. (Ad 3m). QUAESTIO LXVIII De suscipientibus baptismum Deinde considerandum est de suscipientibus baptismum; et circa hoc quaeruntur duodecim: Art. I. - Utrum omnes teneatur ad susceptionem baptismi. Resp. Aff. - R. est: quia sine baptismo homi­ nes salutem consequi non possunt. Per baptismum enim incorporamur Christo, in quo st lo est salus (Aci. ii, 12). Unde dicitur Galal. iii, 27: Quicumque in Christo baptizali estis, Christum induistis. Notanda: 1. Ante adventum Christi homines Christo incorporabantur per fidem futuri adventus: cujus fidei signaculum erat circumcisio (Rom. iv); ante vero quam circumcisio instrueretur, sola fide ut Gregorius dicit (Moral, lib. iv, c. 3), cum sa­ crificiorum oblatione, quibus suam fidem antiqui patres profitebantur, homines Christo incorpora­ bantur. Et ideo licet ipsum sacramentum bapti­ smi non semper fuerit necessarium ad salutem, fides tamen, cujus baptismus sacramentum est. semper necessaria fuit. (Ad Im). ^9■4 59 M Summa Theol. ST Thomae - Pars III 2. Illi qui sunt sanctiflcati in utero, consequun­ tur quidem gratiam emundantem a peccato origi­ nali; non tamen ex hoc ipso consequuntur charac­ terem, quo Christo configurentur. Et propter hoc si aliqui nunc sanctificarentur in utero, necesse est cos baptizari, ut per susceptionem characteris aliis membris Christi conformarentur. (Ad 3m). Art. II. - Utrum sine baptismo aliquis possit saluari. Resp. Neg. - Scii. : a) hi quibus baptismus deest tum re tum volo salutem consequi non pos­ sunt; b) hi quibus baptismus deest re tantum, sed non voto, salvari possunt. R. primi est: quia tales nec sacramentaliter, nec mentaliter Christo incorporantur, per quem solum est salus. R. secundi est: quia isti habent desiderium baptismi, quod procedit ex fide per dilectionem operante, per quam Deus interius hominem sanc­ tificat, cujus potentia sacramentis visibilibus non alligatur. Notandum: Nullus pervenit ad vitam aeternam, nisi absolutus ab omni culpa et reatu poenae; quae quidem universalis absolutio fit in perceptione baptismi et in martyrio. Si quis ergo catechumenus sit habens desiderium baptismi, quia aliter in bonis operibus non moreretur, quae non possunt esse sine fide per dilectionem operante, talis de­ cedens non statim pervenit ad vitam aeternam, sed patietur poenam pro peccatis praeieritis; ipse tamen salons erit sic quasi per ignem, ut dicitur I. Cor. iii, 5. (Ad 2m). Art. III. - Utrum baptismus sit differendus. Resp. Neg. - Scii. : a) si pueri sint baptizandi, non est differendum baptisma; b) adultis autem ordinarie non statim cum convertentur, est sacra­ mentum baptismi conferendum, sed oportet dif­ ferre usque ad aliquod certum tempus. Q. 68 - De suscipientibus bapn^HBI^^ 253 R. primi est: quia non expectatur in pueris major instructio, aut etiam plenior conversio. Item, propter periculum mortis, quia non potest eis alio remedio subveniri, nisi per sacramentum baptismi. R. secundi est triplex: a) propter cautelam Ecclesiae ne decipiatur, sacramentum ficte acce­ dentibus conferens; - b) ad utilitatem eorum qui baptizantur; ad hoc scii, quod plene instruantur de fide et exercitentur in his quae pertinent ad vitam Christianam; - c) ad quamdam reveren­ tiam sacramenti, dum in solemnitatibus praeci­ puis, scii. Paschae et Pentecostes, homines ad bap­ tismum admittuntur, et ita devotius sacramentum suscipiunt. - Si tamen baptizandus appareat jam instructus in fide et ad baptismum idoneus, vel etiam si in mortis periculum versetur, bap­ tismus non est differendus. Art. IV. - Utrum peccatores sint baptizandi. Resp. Neg. - Scii.: a) illi qui peccatores di­ cuntur propter maculam et reatum praeteritum, sunt baptizandi; b) illi vero qui peccatores di­ cuntur ex voluntate peccandi, et proposito per­ sistendi in peccato, non est sacramentum bap­ tismi conferendum. R. primi est: quia sacramentum baptismi ad hoc specialiter institutum est, ut per ipsum pec­ catorum sordes mundentur, secundum illud Ephes, v, 26: Mundans eam, scii. Ecclesiam, la­ vacro aquae in verbo vitae. R. secundi est triplex: a) quia quamdiu ali­ quis habet voluntatem peccandi, non potest esse Christo conjunctus; b) quia nullus habens volun­ tatem peccandi simul potest a peccato mundari, ad quod ordinatur baptismus; c) quia in sacramentalibus signis non debet esse aliqua falsitas. I 251 Summa Ί heol.^^^rhomae - Pars III Ex hoc autem quod aliquis lavandum se praebet per baptismum, significatur quod se disponat ad interiorem ablutionem; quod non contingit de eo qui habet propositum persistendi in peccato. Notandum: Quamvis peccator obstinatus, si baptismum recipiat, imprimetur ei character bap­ tismal is, tamen per impressionem characteris non disponeretur ad gratiam, quamdiu in eo remanet voluntas peccandi. (Ad 3m). Art. V. - Utrum peccatoribus baptizatis sint im­ ponenda opera satisfactoria. Resp. Neg. - R. est: quia homo per bapti­ smum incorporatur ipsi morti Christi, quae est sufficienter satisfactoria pro peccatis, non solum nostris, sed etiam totius mundi (I. Jn. ii, 2). Et ideo aliquam satisfactionem injungere ei qui baptizatur, esset injuriam facere passioni et morti Christi, quasi ipsa non esset sufficiens ad plena­ riam satisfactionem pro peccatis baptizatorum. Art. VI. - Utrum peccatores ad baptismum acce­ dentes teneantur sua peccata confiteri. Resp. Neg. - Scii. : a) confessio interior quae Deo fit, requiritur ante baptismum; b) confessio autem peccatorum exterior, quae fit sacerdoti, non requiritur ante baptismum. R. primi est: quia non potest aliquis novam vitam inchoare, nisi poenitet eum veteris vitae. Confessio autem interior in hoc consistit quod homo sua peccata recogitans de eis doleat. R. secundi est triplex: a) quia talis confessio, cum respiciat personam ministri, pertinet ad poenitentiae sacramentum, quod non requiritur ante baptismum, quia est janua omnium sacra­ mentorum; - b) quia confessio exterior, quae fit sacerdoti, ordinatur ad hoc quod sacerdos confitentem absolvat a peccatis, et liget ad opera satisfactoria, quae baptizatis non sunt impo­ nenda, ut dictum est (art. praec.) nec etiam bap­ tizat i indigent remissione peccatorum per claves Ecclesiae, quibus omnia remittuntur per bapti­ smum; - c) quia ipsa particularis confessio homini facta, est poenosa propter verecundiam confitentis. Baptizato autem nulla exterior poena imponitur. - Et ideo a baptizatis non requiritur specialis confessio peccatorum; sed sufficit ge­ neralis, quam faciunt, cum secundum ritum Ec­ clesiae abrenuntiant Satanae et omnibus pompis ejus. - Si qui tamen baptizandi ex devotione sua peccata confiteri vellent, esset eroum confessio audienda, non ad hoc quod eis satisfactio impo­ neretur, sed ad hoc quod contra peccata consueta eis spiritualis informatio vitae traderetur. Art. VII. - Utrum ex parte baptizati requiratur intentio suscipiendi sacramentum baptismi. Resp. Aff. - R. est: quia, sicut requiritur, in habente usum liberi arbitrii, voluntas, qua eum veteris vitae pocnitcat; ita requiritur volun­ tas, qua intendat vitae novitatem, cujus princi­ pium est ipsa susceptio sacramenti; ct ideo cx parte baptizati requiritur voluntas, sive intentio suscipiendi sacramentum. Art. VIII. - Utrum fides requiratur ex parte bap­ tizati. Resp. Neg. - Scii. : a) recta fides cx necessi­ tate requiritur ad baptismum, quantum ad con­ secutionem gratiae, quae est ultimus effectus sacramenti; b) non autem ex necessitate requiritur fides recta ad impressionem characteris, sicut nec ex parte baptizantis. R. primi est: quia, sicut dicitur Rom. iii, 22, justitia Dei est per fidem. Jesu Christi. 256 Summa Theol. Sffliomae - Pars III R. secundi est: quia sacramentum non per­ ficitur per justitiam hominis dantis vel suscipien­ tis baptismum, sed per virtutem Dei. Notandum: Etiam non habens rectam fidem circa alios articulos, potest habere rectam fidem circa sacramentum baptismi, et ita non impeditur quin possil habere intentionem suscipiendi sacra­ mentum baptismi. Si tamen etiam circa hoc sa­ cramentum non recte sentiat, sufficit ad percep­ tionem sacramenti generalis intentio, qua intendit suscipere baptismum, sicut Christus instituit, et sicut Ecclesia tradit. (Ad 3m). Art. IX. - Utrum pueri sint baptizandi. Resp. Aff. - R. est: quia sicut per Adam pueri damnationem incurrunt nascendo, ita per Chri­ stum salutem consequuntur renascendo, secun­ dum illud Apostoli (Rom. v, 17): Si unius delicto mors regnavit per unum, scii, per Adam, multo magis abundantiam gratiae, et donationis, et justi­ tiae accipientes, in vita regnabunt per unum Jesum Christum. - Fuit etiam conveniens pueros bap­ tizari, ut a pueritia nutriti in his quae sunt Chri­ stianae vitae, firmius in ea perseverent, secundum illud Prov. xxii, 6: Adolescens juxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Notandum: Regeneratio spiritualis, quae, fit per baptismum, est quodammodo similis nativitati carnali, quantum ad hoc quod sicut pueri in ma­ ternis uteris constituti non per seipsos nutrimen­ tum accipiunt, sed ex nutrimento matris susten­ tantur; ita etiam pueri nondum habentes usum rationis, quasi in utero matris Ecclesiae consituti, non per seipsos, sed per actum Ecclesiae salutem suscipiunt. (Ad Im). Art. X. - Utrum pueri Judaeorum vel aliorum in­ fidelium sint invitis parentibus baptizandi. Resp. Neg. - Scii. : a) Judaeorum vel aliorum infidelium filii, qui jam usum rationis habent, moneri possunt et induci ad suscipiendum bap- Q. 68 — De suscipientibus baptsmum tisjnum etiam invitis parentibus; b) si vero usum rationis nondum habent, Ecclesia consuetudinem non habet, quod tales invitis parentibus bapti­ zentur. R. primi est: quia lilii qui usum rationis ha­ bent, jam incipiunt suae potestatis esse quantum ad ea quae sunt juris divini vel naturalis; et ideo propria voluntate, invitis parentibus, possunt baptismum suscipere, sicut et matrimonium con­ trahere. R. secundi est: quia si nondum habent usum liberi arbitrii, secundum jus naturale sunt sub cura parentum, quamdiu ipsi sibi providere non possunt. Et ideo contra justitiam naturalem esset, si tales pueri invitis parentibus baptizarentur. Nec aliquis debet irrumpere ordinem juris na­ turae, quo filius est sub cura patris, ut cum libe­ ret a periculo mortis aeternae. (Ad Im). Esset etiam periculosum taliter filios infidelium bapti­ zare, quia de facili ad infidelitatem redirent prop­ ter naturalem affectum ad parentes. Art. XL - Utrum pueri in maternis uteris positi sint baptizandi. Resp. Neg. - R. est: quia de necessitate bap­ tismi est quod corpus baptizandi aliquo modo aqua abluatur, cum baptismus sit quaedam ablu­ tio, ut supra dictum est (qu. Ixvi, art. 1). Corpus autem infantis, antequam nascatur ex utero, non potest aliquo modo ablui aqua. * - Possunt tamen tales infantes subjici operationi Dei apud quem vivunt, ut quodam privilegio gratiae sancti­ ficationem consequantur, sicut patet de sanctifi­ catis in utero. (Ad lm). (·) Tamen ex observationibus hodiernorum medicorum con­ stat posse ablui et manu tangi. 9 258 Sumina Theol. S. Thomae - Pars III Art. ΧΠ. - Utrum /uriosi et amentes debeant bap­ tizari. Resp. Aff. - Scii. : a) amentes a nativitate, qui nulla lucida intervalla habent, sunt baptizandi in tide Ecclesiae, sicut dictum est de pueris, qui usum rationis non habent (art. 9 hujus qu.); b) amentes (pii ex sana mente in amentiam inci­ derunt, sunt judicandi secundum voluntatem (piam habuerunt, dum sanae mentis existèrent; c) illi (pii habent aliqua lucida intervalla, si ipsi voluerint, baptizari possunt; - d) de illis vero qui etsi non omnino sanae mentis existant, intantum tamen ratione utuntur quod possunt de sua salute cogitare, et intelligere sacramenti virtutem, idem est judicium sicut de his qui sanae mentis existant, qui baptizantur volentes, non autem inviti. Rationes horum patet ex supradictis in articulis praecedentibus hujus quaestionis. QUAESTIO LXIX De effectibus baptismi Deinde considerandum est dc effectibus bapti­ smi, et circa hoc quaeruntur decem: Art. I. - Utrum per baptismum tollantur omnia peccata. Resp. Aff. - R. est: quia omne peccatum ad pristinam vetustatem pertinet, cui homo mori­ tur per baptismum. Unde dicit Apostolus (Rom. vi, 3): Quicumque baptizali sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizali sumus; et postea con­ cludit: lia et vos existimate vos mortuos quidem esse peccato, viventes autem Deo in Christo Jesu Domino nostro. Notandum: Nullius peccati remissio Heri po­ test nisi per virtutem passionis Christi; unde et Apostolus dicit (Hebr. ix, 22), quod sine sanguinis effusione non fit remissio. Unde motus humanae vo­ luntatis, qui est in poenitente, non sufficeret ad remissionem culpae, nisi adesset tides passionis Christ i, et propositum participandi ipsam, vel susci­ piendo baptismum, vel subjiciendo se clavibus Ecclesiae. (Ad 2m). Art. II. - Utrum per baptismum liberetur homo ab omni realu peccati. Resp. Aff. - R. est: quia passio Christi, cui aliquis per baptismum incorporatur (Rom. vi, 8), est sufficiens satisfactio (qu. praec. art. 5): et ideo ille qui baptizatur, liberatur a reatu totius poenae sibi debitae pro peccatis, ac si ipse suffi­ cienter satisfecisset pro omnibus peccatis suis. Art. III. - Utrum per baptismum debeant au/erri poenalitates praesentis vitae. Resp. Neg. - Scii. : baptismus habet virtutem auferendi poenalitates praesentis vitae, non ta­ men eas aufert in praesenti vita; sed ejus virtute auferentur a justis in resurrectione, quando mor­ tale hoc induet immortalitatem (I. Cor. xv, 54); et hoc rationabiliter propter tria: Prima R. est: quia conveniens est ut id agatur in membro incorporato quod est actum in capite, i. e., passio et mors. Unde Apostolus dicit (Rom. viii, 17): Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi ; si tamen compatimur, ut et simul glorifi­ cemur. Secunda R. est: quia hoc est conveniens prop­ ter spirituale exercitium, ut videlicet, Deo adju­ vante, contra concupiscentiam et alias passibilitatcs pugnans homo, victoriae coronam ac­ ciperet. 260_________ Suinmn ThMS. Thomae - Pars III Tertia R. est: quia hoc fuit conveniens ne homines ad baptismum accederent propter inipassibilitatem praesentis vitae, et non propter gloriam vitae aeternae. Notandum: Quamvis poenalitates praesentis vitae, uli mors, famés, silis, et alia hujusmodi, non auferuntur hic per baptismum, tamen Ium con­ cupiscentia, Ium pronilas ad malum et difficultas ad bonum, diminuuntur (Art. subsequent i ad 3m). Tales enim poenalitates respiciunt naturam, ex cujus principiis causantur, prout est destituta originali justitia, et ideo non tolluntur, nisi in ultima reparatione naturae per resurrectionem gloriosam. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum per baptismum con/erantur homi­ ni gratia et virtutes. Resp. Aff. - R. est: quia a capite Christo derivatur in omnia membra ejus plenitudo gra­ tiae et virtutis, secundum illud (Jn. i, 16): De plenitudine ejus nos omnes accepimus. Notandum: Sicut aqua baptismi per suam ablu­ tionem significat emundationem culpae, et per suum refrigerium significat liberationem a poena; ita per naturalem claritatem significat splendorem gratiae et virtutum. (Ad lm). Art. V. - Utrum convenienter attribuantur bapti­ smo quidam actus virtutum. Resp. Aff. - Scit.: baptismo attribuuntur illuminatio a Christo circa cognitionem veritatis; et fecundat io bonorum operum per infusionem gratiae. R. est: quia sicut a capite naturali derivatur ad membra sensus et motus; ita a capite spiritua­ li, quod est Christus, derivatur ad membra ejus sensus spiritualis, qui consistit in cognitione ve­ ritatis, et motus spiritualis, qui est per gratiae influxum. Unde Jn. i, 16: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus. Q. 69 - De eiïeclibus baptismi 261 Notandum: Adulti prius credentes in Christum sunt ei incorporati mentaliter; sed post modum, cum baptizantur, incorporantur ei quodammodo corporaliter, scii, per visibile sacramentum, sine cujus proposito nec mentaliter incorporari potuis­ sent. (Ad lm). Art VI. - Utrum pueri in baptismo consequantur gratiam et virtutes. Resp. Aff. - R. est: quia pueri, sicut et adulti, in baptismo efficiuntur membra Christi; unde necesse est quod a capite percipiant influxum gra­ tiae et virtutis: secus pueri decedentes post bap­ tismum non pervenirent ad vitam aeternam, quia, ut dicitur Rom. vi, 23, gratia Dei est vita aeterna ; et ita non profuisset cis ad salutem, baptizatos fuisse. Notandum: Impotentia operandi non accidit pueris ex defectu habituum, sed ex impedimento corporali; sicut etiam dormientes, quamvis ha­ beant habitus virtutum, impediuntur tamen ab actibus propter somnum. (In fine ari.). - Pueri autem credunt non per actum proprium, sed per fidem Ecclesiae, quae cis communicatur; et hujus fidei virtute conferuntur eis gratia et virtutes. (Ad 3m). Art. VII. - Utrum effectus baptismi sit apertio januae regni caelestis. Resp. Aff. - R. est: quia impedimentum quo quis impeditur regnum caeleste introire, est culpa et reatus poenae. Per baptismum autem omnis culpa et omnis reatus poenae tollitur. Notandum: Quando passio Christi nondum erat realiter perfecta, sed solum in fide creden­ tium, baptismus proportionaliter causabat januae aperitionem, non quidem in re, sed in spe; baptizat i enim tunc decedentes ex certa spe introitum regni caelestis expectabant. (Ad 2m). 262 Summa Thool. S. Thoinno - Pars III Art. VIII. Uirum baptismus habeat in omnibus aequalem, effectum. Resp. Aff. - Scii. : pueri opines aequales effec­ tus percipiunt in baptismo, non vero adulti. R. est; quia omnes pueri aequaliter se habent ad baptismum; non enim in fide propria, sed in tide Ecclesiae baptizantur. Adulti vero, quia per propriam fidem ad baptismum accedunt, non aequaliter se habent ad baptismum: quidam enim cum majori, quidam cum minori devotione ad baptismum accedunt, et ideo quidam plus, qui­ dam minus de gratia novitatis accipiunt, sicut etiam ab eodem igne accipit plus caloris qui plus ei appropinqua! ; licet ignis, quantum est de se, aequaliter ad omnes suum calorem effundat. Effectus autem (pii miraculose operantur in bap­ tismo, per accidens se habent ad baptismum, el non aequaliter, etiamsi cum aequali devotione accedant; sed dispensantur hujusmodi effectus secundum ordinem providentiae divinae. Art. IX. - Uirum fictio impediat effectum bap­ tismi.^ Besp. Aff. - R. est: quia ad hoc quod ali­ quis jusi ificetur per baptismum, requiritur quod voluntas hominis amplectatur baptismum el baptismi effectus. Dicitur autem aliquis fictus per hoc quod voluntas ejus contradicit vel bap­ tismo, vel ejus effectui. Unde manifestum est quod lici io impedii effectum baptismi. Notandum: Eliam illi qui ficte recipiunt bap­ tismum induunt Christum per configurationem characteris, non autem per conformi!atom gra­ tiae. (Ad lm). (·) Flet Io « st simulatio ηιια quis exterius demonstrat se vello quod revera non vult, sive quin non habet voluntatem suscipien­ di baptismum, sive quin non habet dispositionem quae ud gra­ tiam buptismulcm est necessaria. i ><· circumcim·· Art. X. - Uirum fictione recedente baptismus suum effectum consequatur. Resp. Aff. — R. est: quia sicul cum aliquid generatur, simul cum forma recipit ifiectum for­ mae, nisi sit aliquid impediens, (pio remoto, for­ ma rei generatae perficit suum < ficetum; ita (pian­ do aliquis baptizatur, accipit characterem quasi formam, et consequitur proprium effectum, (pii est gratia remittens omnia peccata. Impeditur autem quandoque per fictionem. Unde oportet quod remota ea per poenitentiam, baptismus statim consequatur suum effectum. Notandum: Effectus baptismi non est tollere peccata futura, sed praesentia vel praeterita; et ideo, recedente fictione, peccata sequentia remit­ tuntur quidem, sed per poenitentiam, non per baptismum. Unde non remittuntur (piantum ad totum reatum, sicul peccata praecedentia bapti­ smum. (Ad 3m). QUAESTIO LXX De circumcisione quae praecessit baptismum '4 Deinde, considerandum est de praeparat oriis ad baptismum; el primo, de praeparatorio quod praecessit baptismum, id est, de circumcisione; secundo de praeparatoriis (piae concurrunt simul cum baptismo, scii. de. calechismo el exorcismo. Circa primum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum circumcisio /uerit praeparatoria et figuration baptismi. Resp. Aff. - R. est: quia circumcisio erat quaedam protestatio fidei; unde dicitur Rom. iv, 11, (piod Abraham accepit circumcisionem, tanquam signaculum fidei, sicut el baptismus est professio fidei el dicitur fidei sacramentum: una 264 Summa 'J licnr S. Thomae - Pars HI enim est fides nostra et antiquorum patrum. Antiquis patribus autem omnia in figuram futuri contingebant, ut dicitur 1. Coi. x, sicut et fides eorum erat de. futuro. Notandum: Circumcisio habebat similitudinem cum baptismo, quantum ad spiritualem effectum baptismi; nam sicut per circumcisionem aufere­ batur quaedam carnalis pellicula, ita per bapti­ smum homo expoliatur a carnali conversatione. (Ad lm). Art. II. - Ulrurn circumcisio fuerit conuenienter instituta. Resp. Aff. - Scii. : circumcisio fuit convenien­ ter instituta in Abraham. R. est: quia inter antiquos patres primus Abra­ ham promissionem accepit de Christo nascituro, cum dictum est ei (Gen. xxii, 18): In semine luo benedicentur omnes gentes terrae. Ipse etiam pri­ mus se a societate infidelium segregavit, secun­ dum mandatum Dei dicentis sibi (Gen. xii, 1): Egredere de terra tua et de cognatione tua. Notanda: 1. Immediate post peccatum primi parentis, prop!er doctrinam ipsius Adae, qui plene instructus fuerat de divinis, adhuc fides et ratio naturalis in tantum vigebat in homine, quod non oportebat determinari hominibus aliqua signa fidei et salutis; sed unusquisque pro suo libito fidem suam aliquibus signis protestabatur. Sed circa tempus Abrahae diminuta erat fides, plurimis ad idololatriam declinantibus: obscurata etiam erat ratio naturalis per augmentum carnalis con­ cupiscentiae usque ad peccatum contra naturam. Et ideo convenienter tunc, et non ante, fuit in­ stituta circumcisio ad profitendum fidem, et ad minuendum carnalem concupiscentiam. (Ad lm). 2. Baptismus in se continet perfectionem sa­ lutis, ad quam Deus omnes homines vocat; et ideo baptismus omnibus populis proponitur. Cir­ cumcisio autem non continebat perfectionem sa­ lutis, sed figurabat ipsam ut flendam per Christum, qui erat ex Judaeorum populo nascilurus, et ideo illi soli populo data est circumcisio. (Ad 3m). Item, circumcisio instituta est ut signum fidei Abrahae, qui credidit se patrem futurum Christi sibi re­ promissi: et ideo convenienter solis maribus com­ petebat. Peccatum etiam originale, contra quod specialiter circumcisio ordinabatur, a patre tra­ hitur, non a matre, ut dictum est (l-II, qu. Ixxxi, ari. 5). Sed baptismus continet virtutem Christi, qui est universalis causa salutis omnium, et remis­ sionis omnium peccatorum. (Ad 4m). Art. III. - Utrum ritus circumcisionis fuerit conueniens. Resp. Aff. - R. est: quia circumcisio quod­ dam signum est fidei, quod est institutum a Deo, cujus sapientia non est numerus. Notandum: Circumcisio convenienter flebat in membro generationis, primo quidem quia signum erat fidei qua Abraham credidit Christum ex suo semine nasciturum; secundo quia erat in reme­ dium peccati originalis, quod per actum genera­ tionis traducitur; tertio quia ordinabatur ad di­ minui ionem carnalis concupiscentiae, quae prae­ cipue in membris illis viget, propter abundantiam delectationis Venereorum. (Ad lm). - Fiebat autem die octavo, et quidem sub praecepto (Jn. vii, 23), tum propter mysterium, quia in octava aetate, quae erit aetas resurgentium, quasi in octavo die perficietur per Christum spiritualis circumcisio, quando auferet de electis non solum culpam, sed etiam omnem poenalilatem; tum etiam propter teneritudinem infantis ante octavum diem, sicut etiam de animalibus praecipitur (Levit, xxii, 37). Art. IV. - Utrum circumcisio conferebat gratiam justificantem. Resp. Aff. - Scii. : in circumcisione confere­ batur: a) gratia justificans; b) et haec ad omnes gratiae effectus; c) aliter tamen quam in bap­ tismo. R. primi est: quia ut ab omnibus communiter ponitur, circumcisio peccatum originale remit­ tebat; culpa autem non remittitur nisi per gra- * r* 26G Summa Theo!. omne - Pars III tiam, secundum illud Rom. iii, 24: Justificati gratis per gratiam, etc. R. secundi est: quia minima gratia potest resistere cuilibet concupiscentiae, et vitare omne peccatum mortale quod committitur in transgres­ sione mandatorum legis. R. tertii est: quia in baptismo confertur gratia ex virtute ipsius baptismi quam habet, inquantum est instrumentum passionis Christi jam perfectae; in circumcisione autem confere­ batur gratia non ex virtute circumcisionis, sed ex virtute fidei passionis Christi, cujus signum erat circumcisio. Et quia baptismus operatur instrumentaliter in virtute passionis Christi, non autem circumcisio; ideo baptismus imprimit characte­ rem incorporantem hominem Christo, et copiosicrem gratiam confert (piam circumcisio. Unde adulti quando circumcidebantur, consequeban­ tur remissionem non solum originalis peccati, sed etiam actualium peccatorum, non tamen ita quod liberarentur ab omni reatu poenae, sicut in bap­ tismo, in quo confertur copiosior gratia. (Ad 5m). Major enim est effectus rei jam praesentis (piam spei. QUAESTIO LXXI De praeparatoriis quae simul concur­ runt cum baptismo Deinde considerandum est de praeparatoriis (piae simul concurrunt cum baptismo; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum calechismus debeat praecedere baptismum. Resp. Aff. - R. est: quia baptismus est fidei professio. Ad hoc autem quod aliquis fidem acci- 4 piat, requiritur quod in fide instruatur. Et ideo ante baptismum convenienter praecedit catcchisnius. - Unde et Dominus praeceptum bapti­ zandi discipulis tradens, praemittit dictrinam baptismo, dicens (Mt. ult., 19): Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos, etc. Art. II. - Utrum exorcismus debeat praecedere bap­ tismum. Resp. Aff. - R. est: quia omnes non baplizali potestati daemonum subjiciuntur, saltem propter originalis peccati reatum. (Ad lm). Et ideo conveniens est quod ante baptismum prae­ cedat exorcismus quo daemones expelluntur, ne salutem hominis impediant, inquantum im­ pediant hominem a perceptione hujus sacramenti. Notandum: Expulsio daemonis significatur per exsufflationem. Benedictio autem cum manus impositione praecludit expulso viam, ne redire possit. Sal autem in os missum, et narium et au­ rium sputo linitio, significat receptionem doctrinae fidei quantum ad aures, et confessionem (piantuni ad os. Olei vero inunctio significat aptitudinem hominis ad pugnandum contra daemones. ♦ (In fine art.). Art. III. - Utrum ea (piae aguntur in exorcismo aliquid efficiant. Resp. Aff. - Scit. : a) quae aguntur in exor­ cismo non solum significant, sed etiam efficiunt; b) differenter tamen ab ipso baptismo. (·) Exsufflationis meminit Ambrosius (cap. 1, lib. De iis qui initiantur) el Augustinus (De peccato orig. cap. 40). - Imposi­ tionis manuum, Dion. (Eccles, hierar, c. 11), Cone. IV Carthag. (c. 85), cl cone. II Hispal, (can. 7). - Usus salis, Isid. (Oil. lib. II, c. 20), Augustinus (Confess, lib. I, c. 11), cone. III. Carthag. (can. 5). - Linitionis aurium et marium, Ambros. (De sacram, lib. I, c. 1). - Inunctionis olei. Am bros. (De sacram, lib. I, c. 2, et lib. Ill, cap. 1), Cyrlll. (Catech. 2). 268 Summa TbeoT? S. Thomae - Pars 111 R. primi est: ((nia Ecclesia in exorcismis im­ perativis verbis utitur ad expellendam daemonis potestatem, puta cum dicit: Ergo, maledicte dia­ bole, exi ab eo, etc. Et ideo dicendum est quod aliquem effectum habeant. R. secundi est: quia per baptismum datur homini gratia ad plenam remissionem culparum; per ea vero quae in exorcismo aguntur, excludi­ tur tantum duplex impedimentum salutaris gra­ tiae percipiendae. Quorum unum est extrinsecum, prout daemones hominis salutem impedire conantur, et hoc impedimentum excluditur per exsuHiationes. Aliud est intrinsecum, prout scii, homo ex infectione originalis peccati habet sen­ sus praeclusos ad percipienda salutis mysteria, et hoc impedimentum excluditur per salivam typicam et sacerdotis tactum, per quod sapientia et virtus divina salutem catechumeni operantur, ut scii, aperiantur ei nares ad percipiendum odo­ rem notitiae Dei, ut aperiantur ei aures ad au­ diendum mandata Dei, ut aperiantur illi sensus in intimo corde ad respondendum, ut Rabanus dicit (De institu. cleri, lib. i, c. 27, ad finem.). Notandum: Quamvis exorcismus non sil de necessitate baptismi, tamen non est praetermit­ tendus, nisi in necessitatis articulo; et tunc, ces­ sante periculo debet suppleri, ut servetur unifor­ mitas in baptismo. Nec frustra suppletur post baptismum, quia sicut impeditur effectus bapti­ smi, antequam percipiatur, ita potest impediri postquam fuerit perceptus. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum sit officium sacerdotis calechizare et exorcizare baptizandum. Resp. Aff. - Scii. : principaliter est officium sacerdotis; ministerialiter autem catechizare per­ tinet etiam ad lectores, et exorcizare ad exorci­ stas. Q· 72 - De sacramento conflrmanWril·- 269 R. est: quia agens secundarium non agit sine principali agente, sed cooperatur principali agenti in operando. Unde, dicit Isidorus (in epist. ad Laudefred.), quod ad inferiores ministri pertinet cooperare sacerdotibus in his quae sunt praepara­ toria ad sacramentum, sicut lectores in catechismo, et exorcistae in exorcismo. QUAESTIO LXXII De sacramento confirmationis Consequenter considerandum est de sacramento confirmationis, et circa hoc quaeruntur duodecim: Art. I. - Utrum confirmatio sit sacramentum. Resp. Aff. - Scii. : confirmatio est speciale sacramentum. R. est: quia ubi occurrit aliquis specialis effec­ tus gratiae, ibi ordinatur speciale sacramentum. Sicut autem in corporali vita, praeter motum generationis, quo aliquis recipit vitam corporalem, est motus augmenti, quo aliquis perducitur ad perfectam aetatem, in qua homo perfectas actio­ nes hominis agere possit; ita et in vita spirituali, praeter baptismum, qui est spiritualis regeneratio est confirmatio per quam homo accipit quasi quamdam perfectam aetatem spiritualis vitae. Unde confirmatio est speciale sacramentum di­ stinctum a baptismo. Notanda: 1. Cum institutio novi sacramenti pertinet ad potestatem excellentiae, quae soli Christo competit, dicendum est quod hoc sacra­ mentum non fuit ab Apostolis institutum, sicut quidam dixerunt, * sed ab ipso Christo, non qui­ dem exhibendo, sed promittendo, secundum illud (*) Scii, in concilio Meldensi an. 845, ut voluerunt Alex. Halens. et S. Bonav. Summa Thcol. S. Thomae - Pars III 27Û Jn. xvi, 7: Si non abiero, Paracletus non veniet Et hoc ideo, quia in hoc sacramento datur plenitudo Spiritus sancti, quae non erat danda ante Christi resurrectionem et ascensionem, secundum illud Jn vii, 39: Nondum erat Spiritus datus, quia Jesus nondum erat glorifleat us. (Ad lm). 2. Quia confirmatio est sacramentum plenitu­ dinis gratiae, non potuit habere aliquid sibi re­ spondens in Veteri Testamento, quia nihil ad per­ fectum adduxit lex, ut dicitur Hebr. vii, 19. (Ad 2m). ad uos ; si autem abiero, mittam eum ad vos. Art. II. - Utrum chrisma sil conveniens materia hujus sacramenti. Resp. Aff. - R. est: quia in oleo designatur gratia Spiritus sancti; unde Christus dicitur esse uncius oleo laetitiae (Psalm, xliv), propter pleni­ tudinem Spiritus sancti quam habuit. Et ideo oleum competit materiae hujus sacramenti, quod est sacramentum plenitudinis gratiae. - Admisce­ tur autem balsamum propter fragrantiam odoris, quae redundat ad alios; unde Apostolus dicit (II. Cor. ii, 15): Christi bonus odor sumus Deo, etc. Et licet multa alia sint odorifera, tamen prae­ cipue accipitur balsamum, propter hoc quod habet praecipuum odorem, et quia etiam incorruptionem praestat. Notandum: Tempore Apostolorum non erat necessaria sensibilis materia sacramentalis, ubi sensibilia signa miraculose exhibebantur divini­ tus. Utebantur tamen Apostoli communiter chri­ smate in exhibitione sacramenti, quando huju­ smodi visibilia signa non exhibebantur. Dicit enim Dionysius (Eccl. hier. c. 4): « Est quaedam per­ fect iva operatio, quam duces nostri, id est, apo­ stoli, chrismatis hostiam nominant ». (Ad lm). Art. III. - Utrum sit de necessitate hujus sacra­ menti quod chrisma fuerit prius per Episcopum, consacratum. Resp. Aff. - R. est: quia unctionibus visibi­ libus Christus non est usus, ne fieret injuria in- Q. 72 - De sacramento confirina^WHI^^^ 271 visibili unctioni, qua est unctus prae consortibus suis (Psal. xliv). Et ideo tam chrisma quam oleum sanctum infirmorum prius benedicuntur quam adhibeantur ad usum sacramenti. Usus est au­ tem Christus materia baptismi ct Eucharistiae; et ideo ex ipso usu Christi, materiae horum sa­ cramentorum aptitudinem acceperunt ad per­ fectionem sacramenti. Et propter hoc non est de necessitate horum sacramentorum quod ma­ teria prius benedicatur, quia sufficit benedictio Christi. Si qua vero benedictio adhibeatur, per­ tinet ad solemnitatcm sacramenti, non autem ad necessitatem. - Materia autem sacramenti confirmationis consecratur ab Episcopo, qui gerit in Ecclesia personam Christi. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum haec sit conveniens /orma hujus sacramenti : Consigno te signo crucis, etc. Resp. Aff. - R. est: quia forma sacramenti continere debet quidquid pertinet ad speciem sacramenti. Ad speciem autem hujus sacramenti, in quo datur Spiritus sanctus ad robur spiritua­ lis pugnae, tria requiruntur, quae in praedicta forma continentur: scii, a) causa conferens ple­ nitudinem roboris spiritualis, quae est sancta Trinitas, et haec exprimitur cum dicitur: In nomine Patris, etc.; b) ipsum robur spirituale quod homini confertur per sacramentum ma­ teriae visibilis ad salutem, quod quidem tangitur cum dicitur: Confirmo te chrisma salutis; c) si­ gnum quod pugnatori datur, sicut et in pugna corporali milites insigniis ducum insigniuntur, et quantum ad hoc dicitur: Consigno te signo crucis, in quo scii. Rex noster triumphavit, ut dicitur Coloss. ii. Notandum: Ad objectionem quod neque Chri­ stum hanc formam instituisse, nec apostolos ea usos fuisse legitur, dicendum est quod quando- I» 272 Summa Thcol. S. Thomae - Pars III que per ministerium apostolorum dabatur effectus hujus sacramenti, scii, plenitudo Spiritus sancti, quibusdam visibilibus signis miraculose a Deo effectis, et tunc non erat necessaria nec materia, nec forma hujus sacramenti. Quandoque autem tamquam ministri sacramentorum, hoc sacramen­ tum praebebant, et tunc sicut materia, ita et forma ex mandato Christi utebantur. Multa enim serva­ bant apostoli in sacramentorum collatione, quae in Scripturis communiter propositis non sunt tra­ dita, ut Dionysius dicit in fine Ecclesiast. hierarch. (Cap. ult. inter medium et finem). - (Ad lm). Art. V. - Utrum sacramentum confirmationis im­ primat characterem. Resp. Aff. - R. est: quia character est quae­ dam spiritualis potestas ad aliquas actiones sa­ cras ordinata. Manifestum est autem ex simili­ tudine corporalis vitae, quod alia est actio homi­ nis statim nati, et alia actio quae competit ei, cum ad perfectam aetatem pervenerit. Et ideo in baptismo accipit homo potestatem ad ea agen­ da quae ad propriam pertinet salutem, prout scii, secundum seipsum vivit; sed in confirma­ tione accipit homo potestatem ad agendum ea quae pertinent ad pugnam spiritualem contra hostes fidei, sicut patet exemplo apostolorum. Unde manifestum est quod in sacramento con­ firmationis imprimitur character, ad fidem Chri­ sti publice profitendum, quasi ex officio. (Ad 2m). Notandum: Sacramenta veteris legis quae di­ cuntur justitiae carnis (Hebr. ix), interius nihil efficiebant; et ideo in circumcisione imprimebatur character solum in corpore, non autem in anima. Sed in confirmatione cum charactere corporali imprimitur simul character spiritualis, eo quod est sacramentum novae legis. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum character confirmationis praesupponai characterem baptismi. Resp. Aff. - Scit. : character confirmationis ex necessitate praesupponit characterem bap- 1 Q. 72 - De sacramento 273 tismalem, ita scii, quod si aliquis non baptizatus confirmaretur, nihil reciperet, sed oportet ipsum confirmari post baptismum. R. est: quia ita se habet confumatio ad bap­ tismum, sicut augmentum ad generationem (art. I, hujus quaes.). Manifestum est autem quod nullus potest promoveri in aetatem perfectam, nisi primo fuerit natus. Art. VII.- Utrum per sacramentum confirmationis conferatur gratia gratum faciens. Resp. Aff. - Scii. : ad effectum specialem ad quod ordinatur hoc sacramentum. R. est: quia in hoc sacramento datur baptizato Spiritus sanctus ad robur (art. 4 hujus qu.). Osten­ sum est autem in prima parte (qu. xliii, art. 3), quod missio, seu datio Spiritus sancti non est nisi cum gratia gratum faciente. Unde manife­ stum est quod gratia gratum faciens confertur in hoc sacramento. Gratia enim gratum faciens non solum datur ad remissionem culpae, sed etiam ad augmentum et firmitatem justitiae. (Ad lm). - Tamen sicut ex ipso nomine apparet, hoc sacramentum datur ad confirmandum quod prius invenerit; et ideo non debet dari his qui non habent gratiam; sed si aliquis adultus in peccato existons, cujus conscientiam non habet, vel si etiam non perfecte contritus accedat, per gratiam collatam in hoc sacramento consequetur etiam remissionem peccatorum. (Ad 2m). Art. VIII. - Utrum hoc sacramentum sit omnibus exhibendum. Resp. Aff. - R. est: quia sicut de intentione naturae est ut omnis qui corporaliter nascitur, ad perfectam aetatem perveniat; ita multo magis de intentione Dei est, ut anima, ad quam perti­ net spiritualis nativitas per baptismum, perve- 1 S h ' Suiniini I ΙιΤΆΐ. S. Thomae Purs III niai ad spiritualem aetatis perfectam, quod lit. per confirmationem. Notandum: Quia anima ad quam pertinet spi­ ritualis aetas, immortalis est, ideo est quod etiam morituris hoc sacramentum est dandum, ut in resurrectione perfecti appareant. Unde Hugo de. S. Victore dicit (De sacram, lib. ii, pari. 7, cap. 3): «Omnino periculosum esset, si ab hac vita sine confirmatione migrare contingeret»; non quia damnaretur, nisi forte propter contemptum, sed quia detrimentum perfectionis pateretur. Et ideo etiam pueri confirmati decedentes majorem glo­ riam consequuntur, sicut et hic majorem obtinenl gratiam. (Ad lin). Art. IX. - Utrum hoc sacramentum sit conferen­ dum homini in fronte. Resp. Aff. - Scit. : propter duo. Prima R. est: quia inter omnia loca corporis humani maxime frons manifesta est, quae quasi nunquam obtegitur; et ideo linitur confirmatus chrismate in fronte, ut in manifesto demon­ stret se esse Christianum, sicut et apostoli post acceptum Spiritum sanctum sc manifestaverunt, qui prius in coenaculo latebant. Secunda R. est: quia aliquis impeditur a libera confessione nominis Christi propter duo, scii, propter timorem, et propter verecundiam. Utriusque autem horum signum maxime mani­ festatur in fronte; unde « verecundati (‘rube­ scunt, timentes autem pallescunt)), ut dicitur (Ethic, lib. iv, cap. ult.). Et ideo in fronte signa­ tur chrismate, ut neque propter timorem, neque propter erubescentiam nomen Christi confiteri praetermittat. Art. X. - Utrum ille qui confirmatur debeat teneri ab alio. Resp. Aff. - R. est: quia sicut aliquis de novo nato indiget instructore in his quae pertinent ad conservationem vitae; ita illi qui assumuntur ad pugnam, indigent eruditoribus, a quibus in­ struantur de his quae perlinent ad modum cer­ taminis. Art. XI. Utrum solus Episcopus hoc sacramen­ tum conferre possit. Resp. Aff. - Scii. : hoc sacramentum Episco­ pis reservatur. R. est: quia sicut praeparatio materiae per­ tinet ad inferiores artifices, superior autem dat formam; ita in quolibet opere ultima consum­ matio supremae arti aut virtuti reservatur. Hoc autem confirmationis sacramentum est quasi ultima consummatio sacramenti baptismi. Et ideo collatio hujus sacramenti Episcopis reser­ vatur, qui obtinent summam potestatem in Ec­ clesia, sicut et in primitiva Ecclesia per imposi­ tionem manus apostolorum, quorum vicem ge­ runt Episcopi, plenitudo Spiritus sanci i dabatur, ut habetur Act. viii. - Attamen papa, qui in Ec­ clesia habet plenitudinem potestatis, sicut quibu­ sdam presbyteris concedit conferre minores ordi­ nes, quod pertinet ad potestatem episcopalem; ita et concedere potest quod simplices sacerdotes hoc sacramentum conferrent, quamdiu scanda­ lum tolleretur. (Ad Im). - Istis diebus nostris, decreto diei 14 Septembris 1946, concessa est facultas parrochis et curatis hoc sacramentum administrare in casibus urgentibus, in quibus solitum est sacramentum extremae, unctionis conferre. Art. XII. - Utrum ritus hujus sacramenti sit con­ veniens. Resp. Aff. - R. est: quia ordinationes Eccle­ siae diriguntur secundum sapientiam Christi, 276 Summa ΠΤτηΤ. S. Thomae - Pars III secundum illud Mt. xviii, 20: Ubi fuerint duo vel 1res congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Et propter hoc certum esse debet ritus quos Ecclesia observat in hoc et in aliis sacramen­ tis esse convenientes. DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE * Consequenter considerandum est de sacramento Eucharistiae; et primo de ipso sacramento; se­ cundo de materia; tertio de forma; quarto de effec­ tibus; quinto de recipientibus hoc sacramentum; sexto de ministro; septimo de ritu. QUAESTIO LXXIII De sacramento Eucharistiae secundum se Et circa hoc quaeruntur sex: Art I. - Utrum Eucharistia sit sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia sacramenta Eccle­ siae ordinantur ad subveniendum homini in vita spirituali. Vita autem spiritualis vitae corporali conformatur, ut diximus (qu. Ixi, art. 1). Cum igitur ad vitam corporalem praeter generatio­ nem, et augmentum quo homo perducitur ad perfectionem vitae, requiritur etiam alimentum quo homo conservatur in vita; ita ad spiritua­ lem vitam praeter baptismum, qui est spiritualis generatio, et confirmatio, quae est spirituale augmentum, requiritur etiam sacramentum Eu­ charistiae, quod est spirituale alimentum. Notandum: Sacramentum dicitur ex eo quod continet aliquid sacrum. Eucharistia aulem con­ tinet aliquid sacrum absolute, scii, ipsum corpus Christi; alia vero sacramenta continet aliquid sa(·) Vide nostram « Divisionem Schematicam », Tab. XXX. erum in ordine ad aliud, scii, virtutem ad sanctifi­ candum. Unde sacramentum Eucharistiae per­ ficitur in ipsa consecratione materiae; alia vero sacramenta perficiuntur in applicatione materiae ad hominem sanctificandum. Ex hoc etiam con­ sequitur quod id quod est res et sacramentum Eucharistiae, est in ipsa materia, scii, ipsum corpus Christi; id autem quod est res tantum, scii, gra­ tia quae confertur, est in suscipiente; in baptismo autem utrumque est in suscipiente, scii, character, qui est res et sacramentum, et gratia remissionis peccatorum, quae est res tantum. Et eadem ratio est de aliis sacramentis. (Ad 3m). Art. II. - Utrum hoc sacramentum sit unum vel plura. Resp.: hoc sacramentum multa est quidem materialiter, sed unum formaliter et perfective. R. est: quia unum dicitur non solum quod est indivisibile, vel quod est continuum, sed etiam quod est perfectum, sicut dicitur una domus et unus homo. Est autem unum perfectione, ad cujus integritatem concurrunt omnia quae requi­ runtur ad finem ejusdem. Et sic hoc sacramentum dicitur unum. Sicut enim ad unam eamdemque refectionem duo requiruntur, scii, cibus, qui est alimentum siccum, et potus, qui est alimentum humidum; ita etiam ad integritatem hujus sa­ cramenti duo concurrunt, scii, spiritualis cibus et spiritualis potus, secundum illud Jn. vi, 56: Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Unde perfective et formaliter hoc sacra­ mentum est unum. Art. III. - Utrum Eucharistia sit de necessitate salutis. Resp. Neg. - R. est: quia id quod in hoc sa­ cramento est de necessitate salutis, est res hujus sacramenti, quae consistit in gratia et unitate corporis mystici, sine qua non potest esse salus. Sumina Thomae - Pars III Dictum est autem (qu. Ixviii, art. 2), quod res alicujus sacramenti haberi potest ante percep­ tionem sacramenti ex ipso voto sacramenti per­ cipiendi. Unde, ante perceptionem hujus sacra­ menti potest homo habere salutem ex voto per­ cipiendi hoc sacramentuni, sicut et ante bapti­ smum ex voto baptismi (qu. Ixviii, art. 2). Cum hac tamen differentia: quia perceptio baptismi est necessaria ad inchoandam spiritualem vitam, perceptio autem Euchaiistiae est necessaria ad consummandam ipsam, non ad hoc quod sim­ pliciter habeatur (sicut de baptismo dictum est), sed sufficit eam habere in voto, sicut et finis ha­ betur in desiderio et intentione. Notanda: 1. Quantum ad Verba (Jn. vi, 54): Nisi ritis manducaveritis ejus sanguinem, carnem non Filii hominis, habebitis vitam et in bibe­ vobis, dicendum est quod per haec Verba, ut Augustinus dicit (Tract. 26 in Jn.), «societatem vult intelligi corporis, et membrorum suorum, quod est Eccle­ sia in praedestinatis, etc. ». Unde sicut ipse dicit in epist. ad Bonifacium, «nulli est aliquatenus ambigendum, tunc unumquemque fidelium cor­ poris sanguinisque Domini participem fieri, quando in baptismate membrum Christi efficitur». (Ad lm). * 2. Baptismus est sacramentum mortis et pas­ sionis Christi, prout homo regeneratur in Christo Virtute passionis ejus; sed Eucharistia est sa­ cramentum passionis Christi, prout homo perfici­ tur in unione ad Christum passum. Unde sicut baptismus dicitur sacramentum fidei, quae est fundamentum spiritualis vitae, ita Eucharistia dicitur sacramentum charitalis, quae est vinculum perfectionis, ut dicitur Coloss. iii, 14. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum convenienter hoc sacramentum pluribus nominibus nominetur. Resp. Aff. - Scii. : quod nominatur Sacrifi­ cium, Communio vel Synaxis, ct Eucharistia vel Viaticum. (·) Vide Infra qu. LXXIX, art. 1. Notandum 1. (pag. 312). R. est: quia hoc sacramentum habet tripli­ cem significationem: unam quidem respectu praeteiiti, inquantum scii, est commemorativum do­ minicae passion’s, quae fuit verum sacrificium (qu. xlviii, art. 3), et secundum hoc nominatur Sacrificium ; aliam autem significationem habet respectu rei praesentis, scii, ecclesiasticae uni­ tatis, cui homines aggregantur per hoc sacramen­ tum, et secundum hoc nominatur Communio ve\ synaxis ; tertiam significationem abet respectu futuri, inquantum scii, hoc sacramentum est praefigurativum fruitionis Dei, quae erit in pa­ tria, et secundum hoc dicitur Viaticum, quia prae­ bet nobis viam illuc perveniendi; et secundum hoc etiam dicitur Eucharistia, id est, bona gratia, quia gratia Dei vita aeterna (Rom. vi, 23). Dici­ tur etiam in graeco metalepsis, id est, assumptio, quia, ut Damascenus dicit (Orth. fid. lib. iv, c. 14), « per hoc Filii Deitatem assumimus ». Art. V. - Utrum institutio hujus sacramenti fue­ rit conveniens. Resp. Aff. - Scii. : convenientissimum hoc sacramentum institutum fuit in coena, in qua Christus ultimo cum suis discipulis fuit conver­ satus, et hoc propter tria: Prima R. est: quia ipse Christus continetur in Eucharistia sicut in sacramento. Et ideo quan­ do ipse Christus in propria specie a discipulis discessurus erat, in sacramentali specie seipsum cis reliquit; sicut in absentia imperatoris exhibe­ tur veneranda ejus imago. Secunda R. est: quia sine fide passionis nun­ quam potuit esse salus (Rom. iii, 25). Et ideo oportuit omni tempore apud homines esse ali­ quid repraesentativum dominicae passionis; cujus quidem in veteri Testamento praecipuum sacra- 280 Siinnha Wool. S. Thomne - Pars III mentum erat agnus paschalis. Unde conveniens fuit ut imminente passione, celebrato prioii sa­ cramento, novum sacramentum institueret, ut in futurum esset memoriale dominicae passionis, secundum illud: Haec quotiescumque feceritis, etc. (I. Cor. xi, 25, aequi valenter). (Ad 3m). Tertia R. est: quia ea quae ultimo dicuntur, maxime ab amicis recedentibus, magis memoriae commendatur, praesertim quia tunc magis inflam­ matur affectus ad amicos; ea vero ad (piae magis afficimur, profundius animo imprimuntur. Unde Augustinus dicit in libro Responsionum ad .Janua­ rium: «Salvator (pio vehementius commendaret mysterii hujus altitudinem, ultimum hoc voluit arctius infigere cordibus et memoriae discipulo­ rum, a quibus ad passionem disgressurus erat ». Art. VI. - Utrum Agnus Paschalis fuerit praeci­ pua figura hujus sacramenti. Resp. Aff. - R. est: quia Agnus Paschalis repraesentat hoc sacramentum, non secundum aliquid tantum, sicut oblatio Melchiscdech (piae repraesentabat eum ut sacramentum lanium, vel sicut sacrificia veteris Testamenti, quae ip­ sum repraesentabant quantum ad rem et sacra­ mentum tantum, vel sicut manna, quae eum repraesentabat quantum ad rem tantum; sed secundum haec omnia simul: nam, quantum ad sacramentum tantum (quod est panis et vi­ num), quia Agnus Paschalis manducabatur cum panis azymis (Exod. xii, 8); quantum vero ad rem et sacramentum (quod est corpus Christi verum), quia immolabatur ab omni multitudine filiorum Israel quarta decima luna, quod fuit figura passionis Christi, qui propter innocentiam dicitur Agnus; quantum autem ad rem tantum (i. c., effectum gratiae), quia per sanguinem agni Q· ~ D(‘ materia sacramenti J .ucbnHsTinc 281 paschalis protecti sunt filii Israel a dévastante angelo, el educti de Aegyptiaca servitute. Et ideo figura praecipua hujus sacramenti fuit Agnus Paschalis. QUAESTIO LXXIV De materia Eucharistiae quantum ad speciem Deinde considerandum est de materia hujus sacramenti; et primo de specie materiae; secundo de conversione panis cl vini in corpus Christi; tertio de modo existendi Christi in hoc sacramento; quarto de accidentibus panis et vini, quae in hoc sa­ cramento remanent. Circa primum quaeruntur octo: Art. I. - Utrum materia hujus sacramenti sit panis et vinum. Resp. Aff. - R. est: quia Christus hoc sacra­ mentum sub specie panis et vini instituit, ut pa­ tet Mt. xxvi. Unde panis et vinum sunt materia conveniens hujus sacramenti. Et hoc rationabili­ ter propter quatuor: primo quidem quant uni ad usum hujus sacramenti, qui est manducatio: quia sicut aqua assumitur in sacramento baptismi ad usum spiritualis ablutionis, ita panis et vinum quibus communius homines reficiuntur, assu­ muntur in hoc sacramento ad usum spiritualis manducationis. Secundo quantum ad passionem Christi, in qua sanguis est a corpore separatus, et ideo in hoc sacramento, quod est memoriale dominicae passionis, seorsum sumitur panis ut sacramentum corporis, et vinum ut sacramen­ tum sanguinis. Tertio quantum ad effectum con­ sideratum in unoquoque, sumentium, quia, ut Ambrosius dicit super Epist. I ad Cor. *, «hoc (*) Alius auclor sub illud cap. xi: Hic calix novum, etc. 2S2 SunHMrTbcol. S, Thomae - Fars III sacramentum valet ad tuitionem animae et cor­ poris; ct idco corpus Christi sub specie panis pro salute corporis, sanguis vero sub specie vini pro salute animae offertur ». Quarto quantum ad effectum respectu totius Ecclesiae, quae consti­ tuitur ex diversis fidelibus, «sicut panis conficitur ex diversis granis, et vinum fluit ex diversis uvis», ut dicit Glossa Ord. S. Aug., tract. 26 in Jn., super illud I. Cor. x: Multi imum corpus sumus, etc. Art. IL - Utrum requiratur determinata quantitas panis et vini ad materiam hujus sacramenti. Resp. Neg. - R. est: quia finis hujus sacramen­ ti est usus fidelium. Unde oportet quod quantitas materiae hujus sacramenti determinetur per com­ parationem ad usum fidelium, scii, absolute; quia numerus fidelium est indeterminatum. Art III. - Utrum requiratur ad materiam hujus sacramenti quod sil panis triticus. Resp. Aff. - R. est: quia ad usum sa­ cramentorum assumitur talis materia quae communius apud homines in talem usum venit. Inter alios autem panes communius homi­ nes utuntur pane triticeo. Et ideo Christus cre­ ditur in hujus panis specie hoc sacramentum instituisse. Alii autem panes videntur esse intro­ ducti in hujus panis defectum. Tamen ex tali­ bus frumentis, quae nullo modo possunt ex semi­ ne tritici generari, non potest confici panis, qui sit debita materia hujus sacramenti. (Ad 2m). Notandum: Modica admixtio alterius frumenti non solvit speciem panis trilici; sed si magna sil permixtio, puta ex aequo, vel quasi, talis permix­ tio speciem mutat; unde panis exinde confectus non erit debita materia hujus sacramenti. (Ad 3m). - Similiter si corruptio panis est tanta, quod sol­ vitur species panis, sicut cum continuitas solvitur, et sapor, et color, et alia accidentia mutantur; ex tali materia non potest confici corpus Christi. Ali- Q· 74 - De ma I rria '.'uranien^^^^^^mne 283 quando vero non est tanta corruptio quae speciem solvat, sed est aliqua dispositio ad corruptionem, quod declarat aliqualis immutatio saporis, et ex tali pane potest confici corpus Christi; sed peccat con­ ficiens propter irreverentiam sacramenti. (Ad 4m). Art. IV. - Utrum hoc sacramentum debeat confici ex pane azymo. Resp. Aff. - Scii. : quamvis conveniens sit ut unusquisque servet ritum suae Ecclesiae in sacramenti celebratione, tamen consuetudo de pane azymo celebrandi rationabilior est, quam illa de pane fermentato, quae est graecorum: et hoc propter tria: Prima R. est: quia Christus hoc sacramentum instituit prima die azymorum, ut habetur Mt. xxvi, et Mc. xiv, et Lc. xxii, qua die nihil feimentatum in domibus Judaeorum esse debebat, ut habetur Exodi xii. Secunda R. est: quia panis est proprie sa­ cramentum corporis Chi isti, quod sine corrup­ tione conceptum est, magis quam divinitatis ip­ sius, ut infra patebit (qu. Ixxvi, art. 1). Graecae Ecclesiae autem offerunt fermentatum, pro eo quod Verbum Patris indutum est carne, sicut fermentum miscetur farinae. Tertia R. est: quia hoc magis competit sin­ ceritati fidelium, quae requiritur ad usum hujus sacramenti, secundum illud I. Cor. v, 7: Pascha nostrum immolatus est Christus; itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis. Art. V. - Utrum vinum vitis sit propria materia hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii. : de solo vino vitis potest confici hoc sacramentum, et hoc propter tria: Prima R. est: quia Christus hoc sacramentum instituit in vino vitis, ut patet ex eo quod ipse ’ilfl Ilii Hi ih "4 281 SummaTheol. S. Thomae - Pnrs III (licit circa institutionem hujus sacramenti (Mt. xxvi 29): Non bibam amodo de hoc geminime iritis. Secunda R. est: quia, sicut dictum est (art. 3 hujus qu.), ad materiam sacramentorum assu­ mitur id quod proprie et communiter habet ta­ lem speciem. Proprie autem vinum dicitur quod de vite sumitur. Tertia R. est: quia vinum vitis magis com­ petit ad effectum hujus sacramenti, qui est spi­ ritualis laetitia, quia scriptum est (Psal. ciii, 15), quod vinum laetificat cor hominis. Notanda: 1. Sicut de pane totaliter corrupto non potest confici hoc sacramentum, ita nec de aceto. Potest tamen confici de Vino acescenti, sicut et de pane qui est in via ad corruptionem, licet peccet conficiens, ut prius dictum est (ari. 3). (Ad 2m). 2. Agresta est in via generationis, et ideo non­ dum habet speciem Vini: et propter hoc de ea non potest confici hoc sacramentum. Mustum autem jam habet speciem vini: nam ejus dulcedo atte­ statur digestioni, quae est completio a naturali calore; et ideo de musto potest confici hoc sacra­ mentum. Non tamen debent uvae integrae huic sacramento misceri, quia jam esset ibi aliquid praeter vinum. Prohibetur etiam ne mustum statim expressum in calice offeratur, quia hoc est indecens propter impuritatem musti. Potest ta­ men in necessitate fieri; dicitur enim a Julio papa (Decr. 7): « Si necesse fuerit, botrus in calice com­ primatur ». (Ad 3m). Art. VI. - Utrum aqua sit vino permiscenda. Resp. Aff. - Scii. : propter quatuor: Prima R. est: quia probabiliter creditur quod Dominus hoc sacramentum instituerit in vino aqua permixto secundum morem illius terrae; unde et Prov. ix, 5 dicitur: Bibile vinum quod miscui vobis. Secunda R. est: quia in passione Christi cx latere ejus profluxisse legitur non solum sanguis, aut aqua sola, sed utrumque permixtum. Tertia R. est: quia hoc convenit ad signifi­ candum effectum hujus sacramenti, qui esi unio populi Christiani ad Christum, quia, ut Julius I papa dicit (Decr. 7), «videmus in aqua populum intelligi, in vino vero ostendit sanguinem Chri­ sti. Ergo cum in calice vino aqua miscetur, Chri­ sto populus adunatur». Quarta R. est: quia hoc competit ad ulti­ mum effectum hujus sacramenti, qui est introitus ad vitam aeternam; unde Ambrosius dicit (De sa­ cram. lib. v, c. 1), «redundat aquam in calicem, et salit in vitam aeternam ». Art. VIL - Utrum permixtio aquae sil de neces­ sitate hujus sacramenti. Resp. Neg. - R. est: quia appositio aquae ad vinum refertur ad significandum participationem hujus sacramenti a fidelibus. Usus autem fide­ lium non est de necessitate sacramenti, sed est aliquid consequens ad sacramentum. Et ideo ap­ positio aquae non est de necessitate sacramenti. Notandum: Effusio sanguinis a latere Christi directe pertinebat ad ipsam Christi passionem: est enim naturale corpori humano vulnerato quod ex eo profluat sanguis. Sed effusio aquae non fuit de necessitate passionis, sed ad demonstrandum effectum passionis, qui est ablutio a peccatis, et refrigerium contra ardorem concupiscentiae. (Ad 2m). Art. VIII. - Utrum aqua debeat in magna quanti­ tate apponi * Resp. Neg. - R. est: quia cum aqua apposita convertatur in vinum, et vinum in sanguinem, (*) Aqua miscenda est in parva quantitate ne vinum corrum­ patur; juxta conc. Triburiensem, saec. ix, tertiam partem cali­ cis excedere non debet. semper tutius est parum de aqua apponere, et praecipue si vinum sit debile, quia si tanta fieret appositio aquae ut sol vetui species vini, non pos­ set perfici sacramentum. Notandum: Si aqua apponeretur dolio, non suf­ ficeret ad significationem hujus sacramenti, sed oportet aquam vino apponi circa ipsam celebra­ tionem sacramenti. (Ad 3m). QUAESTIO LXXV De conversione panis et vini in corpus et sanguinem Christi Deinde considerandum est de conversione panis et vini in corpus et sanguinem Christi, el circa hoc quaeruntur octo: Art. I. - Utrum in hoc sacramento sit corpus Chri­ sti secundum veritatem * Resp. Aff. - Scii. : verum corpus Christi et sanguinem esse in hoc sacramento, neque sensu, neque intellectu deprehendi potest, sed sola fide, quae auctoritati divinae innititur, dicenti (Lc. xxii): Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Et hoc convenienter propter tria: Prima R. est: quia hoc competit perfectioni Novae Legis. Nam sacrificia veteris legis illud verum sacrificium passionis Christi continebant solum in figura. Et ideo oportuit ut aliquid plus haberet sacrificium novae legis a Christo insti­ tutum, ut scilicet contineret ipsum Christum pas­ sum, non solum in significatione vel figura, sed etiam in rei veritate. Et ideo hoc sacramentum, (·) Evidens est quod hic S. Doctor non modo apologetico probat praesentiam Christi realem in hoc sacramento, sed modo dogmatico. quod ipsum Christum realiter continet, ut Dio­ nysius dicit (Eccl. hier. c. 3), est perfectivum omnium sacramentorum, in quibus virtus Chri­ sti participatur. Secunda R. est: quia hoc competit charitati Christi, ex qua pro salute nostra corpus verum nostrae naturae assumpsit. Nam maxime pro­ prium amicitiae est convivere amicis; nec sua praesentia corporali nos in hac peregrinatione destituit. Et ideo per veritatem corporis et san­ guinis sui nos sibi conjungit in hoc sacramento. Unde ipse dicit (Jn. vi, 37): Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem in me manet, el ego in eo. Tertia R. est: quia hoc competit perfectioni fidei: nam sicut fides est de divinitate Christi, ita est (hic) de ejus humanitate. Et quia fides est invisibilium, sicut divinitatem suam nobis exhi­ bet Christus invisibiliter, ita et in hoc sacramento carnem suam nobis exhibet invisibili modo. Notandum: Corpus Christi non est eodem modo in hoc sacramento, sicut corpus in loco, quod suis dimensionibus loco commensura! ur; sed quodam speciali modo, qui est proprius huic sacramento. Unde dicimus quod corpus Christi est in diversis altaribus, non sicut in diversis locis, sed sicut in sacramento; per quod non intclligimus quod Chri­ stus sit ibi solum sicut in signo, licet sacramentum sit in genere signi; sed intelligimus corpus Christi hic esse, sicut dictum est secundum modum pro­ prium huic sacramento; (Ad 3m) i. e., spiritualiter, seu invisibili modo, et virtute spiritus. (Ad 4m). Art. II. - Utrum in hoc sacramento remaneat sub­ stantia panis et vini post consecrationem. Resp. Neg. - R. est: quia, primo, corpus Chri­ sti non incipit esse in hoc sacramento per motum localem; nam, a) sequeretur quod desineret esse in caelo: non enim quod localiter movetur, per­ 288 sir 1R 1 11 »1. S. Thomae - Pars III 1 · < venit de novo ad aliquem locum, nisi deserat priorem; b) quia omne corpus localiter motum pertransit omnia media, quod hic dici non potest; c) quia impossibile est quod unus motus ejusdem corporis localiter moti terminetur simul ad di­ versa loca, cum tamen in pluribus locis corpus Christi sub hoc sacramento simul esse incipiat. Et ideo, secundo, relinquitur quod non possit aliter corpus Christi incipere esse de novo in hoc sacra­ mento nisi per conversionem substantiae panis in ipsum; quod autem convertitur in aliquid, facta conversione, non manet. Unde relinquitur quod salva veritate hujus sacramenti, substan­ tia panis post consecrationem remanere non pos­ sit. - Item, haec positio contradatur formae hujus sacramenti, in (pia dicitur: Hoc est corpus meum, quod non esset verum, si substantia panis ibi remaneret; nunquam enim substantia panis est corpus Christi; sed potius esset dicendum: Hic est corpus meum. - Item, contradatur vene­ rationi hujus sacramenti, si aliqua substantia creata esset ibi, quae non posset adorationi la­ triae adorari. - Et ultimo, contradatur ritui Ec­ clesiae, secundum quem post corporalem cibum non licet sumere corpus Christi, cum tamen post unam hostiam consecratam liceat sumere aliam. Unde haec positio vitanda est tamquam haeretica. Art. III. - Utrum substantia panis vel vini post consecrationem hujus sacramenti annihiletur. Resp. Neg. - Scii. : substantia panis et vini, post consecrationem, a) neque resolvitur in ma­ teriam primam; b) neque in pristinam praeja­ centem materiam elementorum; c) neque annihi­ latur. R. primi est: quia materia quae reducitur ad materiam primam, existeret sine forma; sine forma autem materia esse non potest. R. secundi est: quia si fiat resolutio in praeja­ centem materiam elementorum, hoc esset per motum localem; quod sensu perciperetur. - Item, substantia panis et vini manet usque ad ultimum instans consecrationis; in ultimo autem instanti consecrationis jam est ibi substantia corporis vel sanguinis Christi. Unde non erit dare aliquod instans in quo sit ibi praejacens materia. R. tertii est: quia si substantia panis et vini post consecrationem annihiletur, non esset ibi conversio substantiae panis et vini in substantiam corporis et sanguinis Christi. - Item, non est dare unde talis annihilat io in hoc sacramento causetur, cum effectus sacramenti significetur per formam; neutrum autem horum (i. e., neque resolutio, neque annihilatio) significatur per haec verba formae: Hoc est corpus meum. Art. IV. - Utrum panis possit converti in corpus Christi. Resp. Aff. - Scii. : virtute divina, tota sub­ stantia panis in hoc sacramento convertitur in totam substantiam corporis Christi, et tota sub­ stantia vini in totam substantiam sanguinis Chri­ sti; et haec conversio non est formalis, sicut in naturalibus, i. e., per mutationem formae; sed substantialis: nec continetur inter species motus naturalis, sed proprio nomine potest dici transubstantiatio. R. est: quia cum in hoc sacramento sit verum corpus Christi, nec incipiat ibi esse de novo per motum localem, cum etiam nec corpus Christi sit ibi sicut in loco, ut ex dictis patet (art. 2 hujus qu.), nccesse est dicere quod incipiat ibi esse per conversionem substantiae panis in ipsum. Unde in hoc sacramento recte dicitur quod panis con­ vertitur in corpus Christi. - Haec tamen conversio 10 Iiw *|!|l Summa Theo). S. Thomae - Pars III 29(1 f ** ' —' 1 — ■ _ ■ ■ _ _ - , - - ■■ —' — I I —■ non est similis conversionibus naturalibus sed est omnino supernaturalis, sola Dei virtute effecta. Deus enim est actus infinitus, et ideo ejus actio se extendit ad totam naturam entis. Non igitur solum potest perficere conversionem formalem, ut scii, diversae formae sibi in eodem subjecto succedant, sed conversionem totius entis, ut scii, tota substantia hujus convertatur in totam sub­ stantiam illius; in conversione autem totius sub­ stantiae, non est accipere aliquod subjectum. (Ad 2m). Notandum: Virtute agentis finiti non potest forma in formam mulari, nec materia in materiam; sed virtute agentis infiniti (quod habet actionem in totum ens) potest talis conversio fieri, quia utri­ que formae et utrique materiae est communis natura entis; et id quod est entitatis in una, po­ test auctor entis convertere in id quod est entita­ tis in altera, sublato eo per quod ab illa distingue­ batur. (Ad 3m). Art. - V. - Utrum in hoc sacramento remaneant accidentia panis et vini post conversionem. Resp. Aff. - R. est: quia, facta consecratio­ ne, sensu apparet, omnia accidentia panis et vini remanere. Quod quidem rationabiliter per divinam providentiam fit propter tria: primo quidem quia non est consuetum hominibus, sed horribile carnem hominis comedere, et sangui­ nem bibere. Secundo ne hoc sacramentum ab infidelibus irrideretur, si sub specie propria Do­ minum nostrum manducaremus. Tertio ut dum invisibiliter corpus et sanguinem Domini nostri sumimus, hoc prcficiat ad meritum fidei. Notandum: Sicut dicitur in lib. De causis (Prop. 1), effectus plus dependent a causa prima quam a causa secunda. Et ideo virtute Dei, qui est causa prima omnium, fieri potest ut remaneant posterio­ ra, prioribus sublatis. (Sic virlule Dei in hoc sa­ cramento, remanent accidentia panis, sublata substantia panis.). - (Ad Im). Q· 75 — De con erslone panis et 291 Art. VI. - Utrum jacta consecratione, remaneat in hoc sacramento jorma substantialis panis. Resp. Neg. - Prima R. est: quia si forma sub­ stantialis panis remaneret, nihil de paie conver­ tetur in corpus Christi, nisi sola materia; et ita sequeretur quod non converteretur in corpus Christi totum, sed in ejus materiam, quod re­ pugnat forma sacramenti, qua dicitur: Hoc est corpus meum. Secunda R. est: quia si forma substantialis panis remaneret, aut remaneret in materia, aut a materia separata. Si remaneret in materia panis, tunc tota substantia panis remaneret, quod est contra praedicta (art. 2 hujus qu.). Si autem remaneret a materia separata, jam esset forma intelligibilis actu, et etiam intelligens; nam omnes formae a materia separatae sunt tales. Tertia R. est: quia esset inconveniens huic sacramento; nam accidentia panis in hoc sacra­ mento remanent, ut sub eis videatur corpus Chri­ sti, non autem sub propria specie, ut dictum est (art. praec.). Notandum: Quamvis forma substantialis cor­ poris Christi est ipsa anima Christi, tamen forma substantialis panis non convertitur in animam Christi, nisi inquantum anima Christi dat corpori Christi esse corporeum, non autem inquantum dat ei esse animatum tali anima. (Ad 2m). Art. VII. - Utrum ista conversio fiat in instanti. Resp. Aff. - Scii. : tum ex parte formae, quae est terminus mutationis; tum ex parte subjecti; tum etiam ex parte agentis, haec conversio fit in instanti. R. primi est: quia substantia corporis Christi, ad quam terminatur ista conversio, non suscipit magis neque minus, sed subito fit (per totum); et ideo fit in instanti. 292 Summa Theol. S. Thomae - Pars III R. secundi est: quia in hac conversione non est aliquod subjectum, quod successive praepa­ retur, ut dictum est (art. 4 hujus qu.). R. tertii est: quia haec conversio lit virtute Dei infinita, cujus actio se extendit ad totam naturam entis (art. 4). Notandum: Quia conversio panis in corpus Christi consequitur prolationem Verborum (con­ secrationis), ideo necesse est inter quaelibet duo instantia circa istam conversionem signata esse tempus medium, quod motu caeli mensuratur. Cum tamen tempus non componitur ex instanti­ bus consequenter se habentibus (ut probatur in Phys. lib. vi), ideo est quod datur primum in­ stans in quo est corpus Christi in hoc sacramento, quod est ultimum instans prolationis verborum; sed non datur ultimum instans in quo sit substan­ tia panis, sed datur ultimum tempus. Et idem est in mutationibus naturalibus. (Ad lm passim). Art. VIII. - Utrum haec sit falsa : Ex pane fit cor­ pus Christi. Resp. Neg. - R. est: quia illud cx quo fit ali­ quid, quandoque quidem importat simul subjec­ tum cum uno extremorum transmutationis, sicut cum dicitur: Ex albo fit nigrum, ct secundum hoc esset falsa locutio dicentis ex pane fit corpus Chri­ sti; quia. hujus conversionis non est aliquod subjec­ tum, ut dictum est; - quandoque vero importat solum oppositum vel extremum, sicut cum dicitur: Ex mane fit dies. Et sic non conceditur quod mane fiat dies. Et ita etiam in proposito, licet proprie dicatur quod ex pane fiat corpus Christi, non ta­ men proprie dicitur quod panis fiat corpus Chri­ sti, nisi secundum quamdam similitudinem, scii, ratione accidentium quae remanent, facta con­ secratione, ubi nomine panis non intelligitur sub­ stantia panis, sed in universali hoc quod sub speciebus panis continetur, sub quibus prius con­ tinetur substantia panis, et postea corpus Christi. Notandum: Quia in hoc sacramento tota sub­ stantia in totam substantiam mutatur, propter hoc hacc conversio proprie transubstantiate vo­ catur. Haec autem conversio habet hoc commune cum creatione quod non iit in aliquo subjecto; differt tamen, quia non fit ex nihilo. Similiter, ha­ bet commune cum trasmulatione naturali in hoc, quod in ut raque unum extremorum transit in aliud, sicut panis in corpus Christi, et album in nigrum, et in utroque remanet aliquid idem, scii, in trasmulatione naturali remanet materia, el in hoc sacramento remanent eadem accidentia: dif­ ferunt tamen, quia in hoc sacramento tola sub­ stantia panis transit in totum corpus Christi, dum in transmutatione naturali materia unius suscipit formam alterius, priori forma deposita. (In corp, passim). QUAESTIO LXXVI De modo quo Christus est in hoc sacramento Deinde considerandum est de modo quo Chri­ stus exist it in hoc sacramento; et circa hoc quaerun­ tur octo: Art. I. - Utrum lotus Christus contineatur sub hoc sacramento. Resp. Aff. - Scit. : a) in hoc sacramento totus Christus continetur directe quidem quantum ad corpus et sanguinem, concomitanter vero etiam quantum ad animam et divinitatem; - b) totalitas corporis et sanguinis non est in hoc sacramento per modum quantitatis dimensivae, sed per mo­ dum substantiae. R. primi est: quia vi hujus sacramenti est sub speciebus id in quod directe convertitur substan­ tia panis et vini praeexistens, prout significatur per verba formae, quae sunt effectiva; et ideo in hoc sacramento, vi verborum formae, conti- 294__________S. Thomae - Pars III netur totus Christus quantum ad corpus et san­ guinem. Ex naturali tamen concomitantia est in hoc Sacramento etiam illud quod realiter est conjunctum ei in quod praedicta conversio ter­ minatur. Conversio autem panis et vini termi­ natur in corpus et sanguinem Christi, quibus rea­ liter conjuncta sunt anima et divinitas ejus. Nam anima Christi post resurrectionem semper est realiter corpori unita, secundum illud Rom. vi, 9: Christus resurgens ex mortuis jam non moritur ; et divinitas, quae corpus assumpsit, nunquam id deposuit, unde ubicumque est corpus Christi, necesse est ct ejus divinitatem esse. (In corp, art. et ad Im passim). R. secundi est: quia Corpus Christi est in hoc sacramento per modum substantiae, et non per modum quantitatis. Proprie autem totalitas substantiae continetur indifferenter in parva vel magna quantitate; sicut tota natura hominis in magno vel parvo homine. Unde et tota sub­ stantia corporis et sanguinis Christi continetur in hoc sacramento post consecrationem, sicut ante consecrationem continebatur ibi tota sub­ stantia panis ct vini. (Ad 3m). - Notandum est tamen quod quamvis vi sacramenti est in hoc sacramento substantia corporis Christi, tamen quantitatis dimensiva est ibi ex vi realis concomitantiae; et ideo corpus Christi est in hoc sa­ cramento per modum quo substantia est sub dimensionibus, non autem per modum dimensio­ num, id est, non per modum illum quo quantitas dimensiva alien jus corporis est sub quantitate dimensiva loci. (Infra, in art. Ill, hujus qu.). Notandum: Si in illo triduo mortis fuisset hoc sacramentum celebratum, non fuisset ibi anima Christi nec ex vi sacramenti, nec ex vi reali con­ comitantia. (Ad Im). - Item, ex vi sacramenti sub hoc sacramento continetur, quantum ad spe- Q. 76 - De modo quo Christus est ιη 295 cies panis, non solum caro, sed etiam corpus Christi, scii, ossa, nervi, ct alia hujusmodi. Et hoc apparet ex forma hujus sacramenti, in qua non dicitur: Haec est caro mea; sed: Hoc est corpus meum. Et ideo cum Dominus dixit (Jn. vi, 56): Caro mea uere est cibus, caro ponitur ibi pro toto corpore, quia secundum consuetudinem humanam videtur esse magis manducationi accomodata, prout scii, homi­ nes carnibus animalium vescuntur communiter, non autem ossibus, Vel aliis hujusmodi. (Ad 2m). Art. II. - Utrum totus Christus contineatur sub utraque specie hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii. : certissime tenendum est quod sub utraque specie sacramenti totus est Christus; aliter tamen et aliter. R. est: quia sub speciebus panis est quidem corpus Christi ex vi sacramenti, sanguis autem ex reali concomitantia, sicut supra dictum est (art. praec.) de anima et de divinitate Christi; sub speciebus vero vini est quidem sanguis Chri­ sti ex vi sacramenti, corpus autem Christi cx reali concomitantia, sicut anima et divinitas. Notandum: Quamvis totus Christus sit sub utraque specie, non tamen frustra. Nam, primo, hoc valet ad repraesentandam passionem Christi, in qua seorsum fuit sanguis a corpore separatus; unde et in forma consecrationis sanguinis fit men­ tio de ejus effusione. Secundo hoc est conveniens usui hujus sacramenti, ut seorsum exhibeatur fidelibus corpus Christi in cibum, ct sanguis in potum. Tertio quantum ad effectum, secundum quod supra dictum est (qu. Ixxiv, art. 1), quod corpus exhibetur pro salute corporis, ct sanguis pro salute animae. (Ad Im). Art. III. - Utrum sit lotus Christus sub qualibet parte specierum panis vel vini. Resp. Aff. - R. est: quia natura substantiae tota est sub qualibet parte dimensionum, sub quibus continetur; sicut sub qualibet parte panis est tota natura panis; et hoc indifferenter, sive 296 Wmin jlWïr-o]. S. Thomae - Pars III __________________________________________________________________________________ - — - ■ --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------- - sint dimensiones actu divisae (sicut cum panis secatur), vel etiam sint actu indivisae, divisibiles tamen potentia. Et ideo manifestum est quod lotus Christus est sub qualibet parte specierum panis, etiam hostia integra manente, et non solum cum frangitur. - Tamen quamdiu quantitas ma­ net indivisa actu, neque substantia rei est plu­ ries sub dimensionibus propriis; nam numerus sequitur divisionem. (Ad Im). Notandum: Distantia partium corporis Christi in hoc sacramento comparatur secundum modum suae substantiae; nam proprie et directe corpus Christi est in hoc sacramento secundum modum substantiae ejus ad quam directe terminatur con­ versio substantiae panis. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum lota quantitas dimension corpo­ ris Christi sil in hoc sacramento. Resp. Aff. - Scii. : non ex vi sacramenti, sed ex vi real is concomitantiac. R. est: quia ex vi hujus sacramenti est in hoc sacramento illud in quod directe conversio ter­ minatur, scii, substantia corporis Christi. Quia tamen substantia corporis Christi realiter non dividitur a sua quantitate dimensiva et ab aliis accidentibus, inde est quod ex vi realis concomi­ tant iae est in hoc sacramento tota quantitas dimensiva corporis Christi, et omnia accidentia ejus. - Haec autem (piantitas dimensiva corporis Christi non est in hoc sacramento secundum pro­ prium modum (ut scii, sit tota in toto, et singulae paries in singulis partibus), sed per modum sub­ stantiae, cujus natura est tota in toto, et tota in qualibet parte. (Ad Im). Art. V. - Utrum corpus Christi sit in hoc sacra­ mento sicut in loco. Resp. Neg. - Scii.: corpus Christi in hoc sa­ cramento non est in loco secundum modum (pianti- Q· 76 - De modo quo Christus est In hocbuc^^Wit <> 297 tatis dimensivae propriae, sed per modum sub­ stantiae, eo scii, modo quo substantia continetur a dimensionibus non propriis. R. est: quia substantia corporis Christi com­ paratur ad locum illum (specieruin) mediantibus dimensionibus alienis, scii, panis; substantia enim corporis Christi non est subjectum illarum di­ mensionum sicut erat substantia panis. Dum, e converso, dimensiones propriae corporis Christi comparantur ad locum illum mediante substan­ tia, quod est contra rationem corporis locali. Unde corpus Christi non habet habitudinem ad medium quod circumstat hoc sacramentum, me­ diantibus propriis accidentibus, sed medianti­ bus speciebus sacramentalibus. (Art. VII, hujus qu. tid Im). Art. VI. - Utrum corpus Christi sit mobiliter in hoc sacramento. Resp. Neg. - Scit : non per se, sed solum per accidens, est mobiliter corpus Christi in hoc sa­ cramento. R. est: quia quod non est in loco, non mevetur per se in loco, sed solum ad motum ejus in quo est. Unde dicimus Christum moveri in hoc sa­ cramento secundum esse quod habet in hoc sa­ cramento. (Ad Im). Notanda: 1. Cum Christus habeat de se esse indeficiens et incorruptibile, non desinit esse sub hoc sacramento neque per hoc quod ipsum desi­ nat esse, neque etiam per motum localem sui, ut ex dictis patet (ari. praec.), sed solum per hoc quod species hujus sacramenti desinunt esse; sicut Deus, cujus esse est indeficiens et immortale, de­ sinit esse, in aliqua creatura corruptibili per hoc quod creatura corruptibilis desinit esse. (In corp. art.). 2. Sicut omnes aliae consecrationes immobiliter manent, permanentibus rebus consecratis, ita cor­ pus Christi remanet in hoc sacramento non so- ---------- " 298 Sum na Then] S. Ί'hornae - Pars ΙΠ lum in crastino, sed etiam in futuro, quousque species sacramcnlales manent; quibus cessanti­ bus, desinit esse corpus Christi sub eis, non quia ab eis dependeat, sed quia tollitur habi­ tudo corporis Christi ad illas species; per quem modum Deus desinit esse Dominus creaturae desi­ nentis. (Ad 3m). Art. VII. - Utrum corpus Christi, prout est in hoc sacramento, possit videri ab aliquo oculo saltem glorificato. Resp. Neg. - Scii. : a) a nullo oculo corporali corpus Christi potest videri, prout est in hoc sa­ cramento; b) potest tamen videri solo intellectu, qui dicitur oculus spiritualis, et quidem super­ natural i. R. primi est: quia corpus Christi est in hoc sacramento per modum substantiae. Substantia autem, in quantum hujusmodi, non est visibilis oculo corporali, neque subjacet alicui sensui, nec etiam imaginationis, sed soli intellectui, cujus objectum est quod quid est, ut dicitur. (De anima, lib. iii, text. 26). - Item quia, ut dictum est (ari. v), accidentia corporis Christi in hoc sacramento non habent immediatam habitudinem neque ad hoc sacramentum, neque ad corpora quae ipsum circumstant, sed solum ad ipsam substantiam; et ideo non possunt immutare medium, ut sic ab aliquo corporali oculo videri possint. R. secundi est: quia modus esscndi quo Chri­ stus est in hoc sacramento, est penitus supernaturalis; et ideo a supernatural! intellectu, scilcet divino, secundum se visibilis est, et per con­ sequens ab intellectu beato vel angeli vel homi­ nis, qui secundum participatam claritatem divini intellectus videt ea quae supernaturalia sunt per visionem divinae essentiae. - Ab intellectu autem hominis viatoris non potest conspici nisi Q· y ~ De modo quo Christus est in t.-irranJmo 299 per fidem, sicut caetera supernaturalia. Sed nec etiam intellectus angelicus secundum sua natu­ ralia sufficit ad hoc intuendum. Notandum: Oculus corporalis Christi Videt seipsum sub sacramento existentem, non tamen potest videre ipsum modum essendi quo est sub sacra­ mento, quod pertinet ad solum intellectum. Non tamen est simile de alio oculo glorioso, quia etiam ipse oculus Christ i esi sub hoc sacramento, in quo non conformatur ei alius oculus gloriosus. (Ad 2m). Art. VIII. - Utrum quando in hoc sacramento apparet miraculose caro vel puer, sit ibi vere corpus Christi. Resp. Aff. - Scii. : remanet ibi vere corpus Christi cum quando haec apparitio contingit ex parte videntium tantum, divinitus immutato oculo eorum; tum quando haec apparitio contin­ git non per solam immutationem videntium, sed specie quae videtur realiter exterius existente, sicut quando sub tali specie (carnis, pueri, etc.) ab omnibus videtur, et non ad horam, sed per longum tempus ita permanet. R. primi est: quia per hunc modum nulla im­ mutatio fit ex parte sacramenti, sed ex parte videntium tantum: unde non desinit Christus esse sub hoc sacramento, tali apparitione, facta. Nec hoc tamen pertinet ad aliquam deceptio­ nem, sicut accidit in magorum praestigiis, quia, talis species divinitus formatur in oculo ad ali­ quam veritatem figurandam, ad hoc scii, quod manifestetur vere corpus Christi esse sub hoc sacramento. R. secundi est: quia corpus Christi non po­ test in propria specie videri nisi in uno loco, in quo definitive continetur. Unde cum videatur in pro­ pria specie, et adoretur in caelis, sub propria specie non videtur in hoc sacramento. Et ideo non 300 Summa Thcol.~S. Thomae - Pars III desinit corpus Christi esse sub hoc sacramento, facia apparitione secundo modo. Item, quia cor­ pus gloriosum, quod apparet ul vull, post ap­ paritionem, cum voluerit disparet. Hoc autem quod sub specie carnis in hoc sacramento apparet, diu permanet; quinimo legitur quandoque esse inclusum, et multorum episcoporum consilio in pyxide reservatum, quod nefas esset de Christo sentire, secundum propria speciem. Et ideo dicendum est quod manentibus dimensionibus quae prius fuerant, lit miraculose quaedam im­ mutatio circa alia accidentia, puta figuram el colorem, et alia hujusmodi, ut videatur caro, vel sanguis, aut etiam puer. Et his dimensionibus remanentibus, quae sunt fundamenta aliorum accidentium, ut infra dicetur (qu. seq., ari. 2), remanet vere corpus Christi in hoc sacramento. Immutatio autem iit quantum ad accidentia, ut dictum est (q. Ixxv, art. 5). - (Ad 3m). QUAESTIO LXXVII De accidentibus remanentibus in hoc sacramento Deinde considerandum est de accidentibus re­ manentibus in hoc sacramento; el circa hoc quae­ runtur octo: Art. I. - Utrum accidentia remaneant sine subjectu in hoc sacramento. Resp. Aff. - Scii. : accidentia quae remanent in hoc sacramento non sunt sicut in subjecto, d) neque in substantia panis et vini, b) neque in substantia corporis Christi. R. primi est: quia post consecrationem sub­ stantia panis et vini non remanet, ut supra dictum est (qu. Ixxv, art. 2 et 6): neque etiam forma sub­ stantialis manet, et si remaneret, subjectum esse non posset accidentium, ut palet per Boetium (De Trim, lib. 1). R. secundi est: quia substantia humani cor­ poris nullo modo potest his accidentibus affici; neque etiam est possibile quod corpus Christi gloriosum et impassibile existons alteretur ad suscipiendas hujusmodi qualitates. Notanda: 1. Dici non polest quod accidentia remaneant in aere circumstante sicut in subjecto; aer enim non est suscepiivus hujusmodi acciden­ tium. Sed manent sine subjecto, quod quidem virtute divina fieri potest ; quia Deus, qui est prima causa substantiae et accidentis, per suam infini­ tam virtutem conservare potest in esse accidens, subtracta substantia per quam conservabatur in esse sicut per propriam causam; sicut etiam alios effectus naturalium causarum potest producere sine naturalibus causis, sicut humanum corpus formavit in utero Virginis sine virile semine. (In corp. art.). 2. Accidentia, manente substantia panis et vini, non habebant ipsa esse, sed subjecta eorum habe­ bant hujusmodi esse per ea, sicut nix est alba per albedinem; sed post consecrationem ipsa acciden­ tia, quae remanent, habent esse, unde sunt com­ posita ex esse et quod est, sicut de angelis dictum est (prima Parte, qu. 1, art. 2), et cum hoc habent compositionem partium quantitati varum. (Ad 4m). Art. II. - Utrum in hoc sacramento quantitas dimensiva panis vel vini sit aliorum accidentium subjectum. Resp. Aff. - Scii. : necesse est dicere acciden­ tia alia quae remanent in hoc sacramento, esse sicut in subjecto in quantitate dimensiva panis et vini remanente, et hoc propter tria: Prima R. est: quia in hoc sacramento ad sen­ sum apparet aliquid quantum esse ibi coloratum, et aliis accidentibus affectum, nec in talibus sen­ sus decipitur. 302 Sumina Theo!. S. Thomae - Pars III Secunda R. est: quia prima dispositio materiae est quantitas dimensiva. Et quia primum subjectum est materia, consequens est quod omnia alia accidentia referantur ad subjectum mediante quantitate dimensiva. Et quia subtracto subjecto remanent accidentia se­ cundum esse quod prius habebant, consequens est quod omnia accidentia remaneant fundata super quantitatem dimensivam. Tertia R. est: quia, cum subjectum sit principium individuationis accidentium, opor­ tet id quod ponitur aliquorum accidentium subjectum, esse aliquo modo individuationis principium. Quantitas autem dimensiva est quoddam individuationis principium. Nam, di­ visio accidit substantiae rationc quantitatis ; unde diversae formae numero sunt in diver­ sis partibus materiae rationc quantitatis dimensivae, quae se habet secundum quamdam individuationem. Et ideo quantitas dimensiva panis et vini est in hoc sacramento aliorum acci­ dent ium subjectum. - Quando enim accidenti datur divinitus ut per se sit, potest etiam per se alterius accidentis subjectum esse. (Ad Im). Art. III. - Utrum species quae remanent in hoc sacramento possint immutare aliquid extrinsecum. Resp. Aff. - R. est: quia unumquodque agit inquantum est ens actu; et ideo consequens est quod unumquodque sicut se habet ad esse, ita se habet ad agere. Speciebus autem sacramentalibus datum est divina virtute ut remaneant in suo esse quod habebant, substantia panis et vini existente, consequens est quod etiam remaneant in suo agere; et ideo omnem actionem quam po­ terant agere, substantia panis et vini existente, Q. 77 - De accidentibus remanentibus in 303 possunt etiam agere, substantia panis et vini transeunte in corpus et sanguinem Christi. Et ideo sicut divina virtute datur speciebus sacramentalibus ut possint esse sine substantia, ita datur eis ut possint agere sine forma substantiali virtute Dei, a quo sicut a primo agente dependet omnis actio formae et substantialis et accidenta­ lis. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum species sacramentales possint corrumpi. Resp. Aff. - R. est: quia, ut dictum est supra (art. praec.), species sacramentales retinent idem esse quod prius habebant, substantia panis et vini existente. Et ideo sicut esse horum acciden­ tium poterat corrumpi, substantia panis et vini existente, ita etiam potest corrumpi, illa sub­ stantia abeunte. Notanda: 1. Quantum ad corrumpi ionem specierum hujus sacramenti, notandum est quod haec potest fieri tum per se, i. e., per additionem vel divisionem: quia ipsa quantitas dimensiva rema­ nens potest divisionem et additionem suscipere; et cum sil subjectum qualitatum sensibilium, po­ test etiam esse subjectum alterationis carum, puta si alteretur color aut sapor panis et vini: - tum per accidens, i. e., per corruptionem subjecti: quia quamvis in hoc sacramento non remaneat subjec­ tum, tamen remanet esse quod habebant huju­ smodi accidentia in subjecto, quod quidem est proprium et conforme subjecto; et ideo hujusmodi esse potest corrumpi a contrario agente, sicut cor­ rumpebatur substantia panis et vini, quae etiam non corrumpebatur, nisi praecedente alteralione circa accidentia. Unde si talis sil immutatio specicrum, sive ex parte qualitatis, sive cx parte quan­ titatis, quod fuisset corrupta substantia panis aut Vini, non remanent corpus et sanguis Christi sub hoc sacramento. Ex parte qualitatis species hujus sacramenti immutantur per colorem, et saporem, et alia hujusmodi, quae nullo modo pos­ sunt compati naturam panis et vini. Ex parte 3ι» I >umma Theol. S. Tlmmoe Q· "7 Pars HI possunt converti in substantiam aliquam, quae cx eis generatur; per camdem autem rationem possunt converti in corpus humanum per quam possunt converti in cineres vel in vermes. Et ideo manifestum est quod nutriunt. Quamvis enim species sacramentales non sint substantia, habent tamen virtutem substantiae. (Ad 3m). quantitatis autem puta si pulverizetur panis, vel vinum in tam minutas paries dividatur, ut jam non remaneant species panis vel vini. (In corp, art. passim). 2. Corruptio illarum specierum non est iniraculosa, sed naturalis; praesupponil tamen miraculum quod est factum in consecratione, scilicet quod illae species sacramentales retineant esse sine subjec­ to, quod prius habebant in subjecto, sicut et cae­ cus miraculose illuminatus naturaliter videt. (Ad 3m). Art. VII. - Utrum species sacramentales frangan­ tur in hoc sacramento. Resp. Aff. - R. est: quia in hoc sacramento veritatis sensus non decipitur circa ea quorum judicium ad ipsum pertinet, inter qua est fractio per quam cx uno fiunt multa: quae quidem sunt sensibilia communia. Talis fractio tamen non fit in ipso corpore Christi, quod est incorrupti­ bile et impassibile, sed fit in quantitate dimen­ siva panis, sicut alia accidentia. Et sicut species sacramentales sunt sacramentum corporis Chri­ sti veri, ita fractio hujusmodi spccierum est sa­ cramentum dominicae passionis, quae fuit in corpore Christi vero. Art. V. - Utrum ex speciebus sacramen talibus aliquid possit generari. Resp. Aff. - R. est: quia corruptio unius est generatio alterius; et ideo cum species in hoc sa­ cramento corrumpantur, ut dictum est (art. pracc.), necesse est quod ex eis aliquid generetur; non enim sic corrumpuntur ut omnino dispa­ reant, quasi in nihilum redigantur; sed manifeste aliquid sensibile eis succedit. Notandum: Quantum ad id quod ex corrup­ tione specierum generatur, melius videtur dicen­ dum quod hoc accidit ex eo quod in ipsa conse­ cratione miraculose datur quantitati dimensivac panis et vini omne illud quod ad materiam perli­ net; et ideo quidquid possit generari ex materia panis et vini, si adesset, totum potest generari ex praedicta quantitate dimensiva panis et vini, non quidem novo miraculo, sed ex vi miraculi prius facti. (In corp. ari.). - Quantitas enim dimensiva panis et vini relinet naturam propriam, et accipit miraculose vim et proprietatem substantiae; et ideo potest transire in utrumque, i. e., in substan­ tiam et dimensionem. (Ad 3m). Art. VIII. - Utrum aliquis liquor possil vino con­ Art VI. - Utrum species sacramentelles possint nutrire. Resp. Aff. - R. est: quia cibus nutrit ex hoc quod convertitur in substantiam nutriti, ut dici­ tur (De anima, lib. ii, text. 45 et 46). Dictum est aut/‘m (art. praec.) quod species sacramentales accidentibus remanentibus inn^mi^Mrcnto 305 I secrato commisceri. Resp. Aff. - R. est: quia species in hoc sa­ cramento remanentes, sicut adipiscuntur virtute consecrationis modum essendi substantiae, ita etiam consequuntur modum agendi et patiendi, ut scii, agere et pati possint quidquid ageret vel pateretur substantia, si ibi praesens existeret. Manifestum est autem quod si esset ibi substan­ tia vini, liquor aliquis posset ei permisceri. Notanda: 1. Sicut supra dictum est (in art. 4 hujus qu.), corpus et sanguis Christi remanent in hoc sacramento quamdiu illae species manent caedem numero; consecratur enim hic panis et hoc vinum. Unde si fiat tanta permixtio liquoris cujuscumque quod pertingat ad totum vinum 306 Thcol. S. Thomae - Pars III consecratum, et fiat permixtum, erit aliud nu­ mero, et non permanebit ibi sanguis Christi; si vero fiat tam parva alicujus liquoris adjunctio quod non possit diffundi per totum, sed usque ad aliquam partem specierum, desinet esse sanguis Christi sub illa parte vini consecrati, remanebit tamen sub alia. (In fine art.). 2. Liquor appositus vino consecrato nullo modo miscetur substantiae sanguinis Christi; miscetur tamen speciebus sacramenlalibus ita tamen quod permixtione facta, corrumpuntur praedictae spe­ cies vel in loto vel in parle, secundum modum quo hic supra dictum est. (Ad 2m). QUAESTIO LXXVIII De forma sacramenti Eucharistiae Deinde considerandum est de forma hujus sa­ cramenti; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum haec sit forma hujus sacramenti: Hoc est corpus meum; et: Hic est calix san­ guinis mei. Resp. Aff. - Scii. : cum haec forma importet solum consecrationem materiae, quae in transubstantiatione consistit, et profertur quasi ex persona ipsius Christi loquentis, est conveniens huic sacramento Eucharistiae. R. est: quia hoc sacramentum ab aliis sacra­ mentis differt in duobus: primo quidem, quan­ tum ad hoc quod hoc sacramentum perficitur in consecratione materiae; alia vero sacramenta perficiuntur in usu materiae consecratae. Unde forma hujus sacramenti debet importare solani consecrationem materiae, puta cum dicitur: Hoc est corpus meum, vel: Hic est calix sanguinis mei. Secundo quia in aliis sacramentis consecratio materiae consistit solum m quadam benedictione, ex qua materia consecrata accipit instrumenta- 307 liter quamdam spiritualem virtutem, quae per ministrum, qui est instrumentum animatum, potest ad instrumenta inanimata procedere; sed in hoc sacramento consecratio materiae consistit in quadam miraculosa conversione substantiae, quae a solo Deo perfici potest; unde minister in hoc sacramento perficiendo non habet alium ac­ tum nisi prolationem verborum. Et ideo dum in aliis sacramentis formae proferuntur ex persona ministri, sive per modum exercentis actum, sicut cum dicitur: Ego te baptizo, vel: Ego te confirmo, etc.; sive per modum imperantis, sicut cum in sacramento ordinis dicitur: Accipe potestatem, etc.; sive per modum deprecantis, sicut cum in sa­ cramento extremae unctionis dicitur: Per istam unctionem et nostram intercessionem, etc.; in hoc sacramento forma recte profertur quasi ex per­ sona ipsius Christi loquentis ut detur intelligi quod minister in perfectione hujus sacramenti nihil agit, nisi quod profert verba Christi. Notandum: In verbis: Accipite et comedite, intelligitur usus materiae consecratae, qui non est de necessitate hujus sacramenti, ut supra habitum est (qu. Ixxiv ari. 7). Et ideo nec haec verba sunt de substantia formae. Per omnia ista verba ta­ men exprimitur tota perfectio hujus sacramenti. (Ad 2m). Q. 78 - De forma sacramenti Ευ^βΒΙίββ Art. II. - Utrum haec sit convenions forma conse­ crationis panis : Hoc est corpus meum. Resp. Aff. - R. est: quia haec forma conve­ nientissime significat id quod in hoc sacramento efficitur; scii, conversionem substantiae panis in corpus Christi. In conversione autem tria con­ siderantur: scii, ipsa conversio, et terminus a quo, et terminus ad quem. Conversio autem recte ex­ primitur in hoc sacramento non ut in fieri, sed in facto esse; quia haec conversio non est suc­ cessiva, sed instantanea. Terminus autem a quo licol. S. Thomae - Pars III Q- 78 - De tonna sacramenti Ëùcrîn^^ll^^ convenienter exprimitur per pronomen demon­ strativum (hoc) relatum ad accidentia sensibilia quae manent. EL terminus ad quem (corpus meum) convenienter exprimitur per nomen significans naturam ejus in quod iit conversio, quod quidem esi totum corpus Christi, et non sola caro ejus, ut dictum est (qu. Ixxvi, art. 1 et 2). Unde haec forma est convenientissima: Hoc est corpus meum. Notandum: Haec conjunctio enim apponitur in hac forma secundum consuetudinem Romanae Ecclesiae, a B. Petro apostolo derivatam; el hoc propter continuationem ad verba praecedentia; el ideo non est de forma, sicul nec verba praece­ dentia formam. (Ad 5m). Art. III. - Utrum haec sit conveniens forma con­ secrationis vini : Hic est calix sanguinis mei, etc. Resp. Aff. - Scii. : conveniens forma conse­ crationis vini non consistit solum in verbis, Hic est calix sanguinis mei, sicut quidam volunt; sed consistit etiam in cacteris verbis usque ad verba remissionem peccatorum, et hoc est de sub­ stantia formae. R. est: quia verba quae sequuntur, scii, novi et aeterni testamenti, etc. sunt quaedam determi­ nationes praedicati, id est sanguinis Christi; unde pertinent ad integritatem ejusdem locutionis. * Verba autem quae postea sequuntur: Haec quo­ tiescumque feceritis, etc., pertinent ad usum hujus sacramenti; unde non sunt de substantia formae. Notanda: 1. Per verba: Hic est calix sanguinis mei, significatur ipsa conversio vini in sanguinem, eo modo quo dictum est (ari. praec.), in forma consecrationis panis; per verba autem sequentia designatur virtus sanguinis effusi in passione, quae (*) Circa hanc quaestionem controversia est inter theologos. Partem affirmativam tenent plures et insignes Thomistae: nega­ tivam alii etiam Thomistae, et inter se de mente S. Thomae, qui videtur utrique sententiae favere, contendunt. 3( 9 operatur in hoc sacramento, quae quidem ad tria ordinatur: primo ad adipiscendam aeternam here­ ditatem: unde dicitur: Novi et aeterni Testamenti ; -secundo ad justitiam gratiae, quae est per fidem; et quantum ad hoc subditur, Mysterium fidei; teri io autem ad removendum impedimenta, scii, peccata; et quantum ad hoc subditur: Qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. (In corp. art.). 2. Cum dicitur: Hic est calix sanguinis mei, est locutio figurativa, et potest dupliciter intelligi: uno modo secundum melonymiam, qua ponitur continens pro contento; - alio modo secundum metaphoram, prout per calicem simililudinarie intelligitur passio Christi, ut sit sensus: Hic est calix passionis meae, de qua fit mentio in sanguine quia separatio sangui­ nis a corpore fuit per passionem. (Ad lm). 3. Evangelistae non intendebant tradere formas sacramentorum; sed intenderunt historiam de Christo texere. Tamen haec omnia fere verba ex diversis Scripturae locis accipi possunt. Nam quod dicitur: Hic est calix, habetur Luc. xxii, et I. Cor. xxi; Matih. autem xxvi dicitur: Hic est sanguis seorsum a corpore consecrato ; meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in Quod autem additur aeter­ ni, et iterum mysterium fidei, ex traditione Domini habetur, quae ad Ecclesiam per Apostolos per­ venit, secundum illud I. Cor. xi, 23: Ego accepi a Domino, quod el tradidi vobis; ut et I. Tiinoth. iii, 9: Habentes mysterium fidei. (Ad 9m). remissionem peccatorum. Art. IV. - Utrum praedictis verbis formarum insit aliqua vis creata effectiva consecrationis. Resp. Aff. - Scii. : in verbis formalibus hujus sacramenti est quaedam virtus creata ad conver­ sionem hujus sacramenti faciendam, instrumentalis tamen, sicut et in aliis sacramentis. R. est: quia, ut dictum est (qu. Ixii, art. 1, 2 ct 3), sicut caetera Christi facta vel dicta habent instrumenta liter salutiferam virtutem, ab ipso Christo emanantem; ita, cum haec verba ex per­ sona Christ i proferantur, ex ejus mandato con- 310 TheoL S. '1 hornae - Pars sequuntur virtutem inslrumentalem a Christo; et praesertim in hoc sacramento quod est cae­ leris dignius. Art. V. - Utrum praedictae locutiones sint verae. Resp. AfV. - R. est: quia hac locutiones ha­ bent virtutem fact ivam conversionis panis in corpus Christi et vini in sanguinem ejus, ut dic­ tum est (art. praec.). Et ideo non habent vim si­ gnificativam tantum; quia in sacramentis hoc effi­ citur quod significatur. Unde per verbum de­ monstrativum hoc, non datur intelligi hic panis, ac si sensus esset. Hic panis est corpus meum, vel quod sensus sit Id quod est significatum per hoc est corpus meum, vel etiam quod Hoc scii. corpus meum est corpus meum; sed locutio est in generali, scii. Hoc est corpus meum, nullo no­ mine apposito a parte subjecti, sed solo prono­ mine, quod significat substantiam in communi, sine qualitate, id est, forma determinata, ut sit sensus: Hoc quod continetur sub istis speciebus esi corpus meum. Notandum: Propter infinitam virtutem Christi, sicut ex contactu carnis suae Vis re generat i Va per­ venit non solum ad illas aquas quae Christum teti­ gerunt sed ad omnes ubique terrarum per omnia futura saecula, ita etiam ex prolatione ipsius Chri­ sti haec Verba virtutem consecratiVam sunt con­ secuta, a quocumque sacerdote dicantur, ac si Christus ea praescntialiter proferret. (In corp, art.). Art. VI. - Utrum forma consecrationis panis con­ sequatur suum effectum, antequam perficiatur forma consecrationis vini. Resp. Aff. - R. est: quia, sicut dictum est (art. 2 et 5 hujus qu.), ad veritatem hujus locu­ tionis: Hoc est corpus meum, requiritur propter verbum praesentis temporis quod res significata Q. 79 — De cneci Ibus 311 simul tempore sit cum ipsa significatione locu­ tionis; alioquin locutio non esset vera. Unde et Ecclesia statim post prolationem verborum cor­ pus Christi adorat. Tamen, ut dictum est (qu. Ixxiii, ari. 2), hoc sacramentum est unum per­ fectione inquantum constituitur ex duobus, scii, cibo et potu. QUAESTIO LXXIX De effectibus sacramenti Eucharistiae Deinde considerandum est de effectibus hujus sacramenti; et circa hoc quaeruntur octo: Art. I. - Utrum per hoc sacramentum conferatur gratia. Resp. Aff. - Scii. : propter quatuor: Prima R. est: quia in hoc sacramento sumitur ipse Christus qui est auctor gratiae. Sicut igitur in mundum visibiliter veniens contulit mundo vitam gratiae, secundum illud Jn. i, 17: Gratia et veritas per Jesum Christum facta est, ita in homi­ nem sacramentaliter veniens vitam gratiae ope­ ratur, secundum illud Jn. vi, 58: Qui manducat me, vivet propter me. Secunda R. est: quia per hoc sacramentum repraesentatur (et applicatur) passio Christi; et ideo effectum, quem passio Christi fecit in mundo, hoc sacramentum facit in homine. Tertia R. est: quia hoc sacramentum tradi­ tur per modum cibi et potus. Et ideo omnem effectum quem cibus et potus materialis facit quantum ad vitam corporalem, quod scii, su­ stentat, auget, reparat et delectat, hoc totum facit hoc sacramentum quantum ad vitam spiri­ tualem. Unde et ipse Dominus dicit (Jn. vi, 56): ( I r 312 Caro mea vere est cibus, sanguis meus vere est polus. Quarta R. est: quia, ut ipsae species in­ dicant, scii, panis, qui « ex multis granis in unum constat», et vini, qui «in unum ex mullis acinis confluit », hoc sacramentum pietatis est «signum unitatis» et «vinculum charitatis », ut Sanctus Augustinus dicit (In .In. tract. 26). Charitas au­ tem esse non potest sine gratia. Notanda: 1. Hoc sacramentum ex seipso vir­ tutem habet gratiam conferendi; nec aliquis habet gratiam ante susceptionem hujus sacramenti, nisi ex aliquo voto ipsius, vel per seipsum, sicut adulti, vel volo Ecclesiae, sicut parvuli, sicut supra dic­ tum est (qu. Ixxiii, ari. 3). Unde ex efficacia virtu­ tis ipsius est quod etiam ex volo ipsius aliquis gratiam consequatur (scii, in baptismo), per quam spiritualiter vivificetur. Per hoc autem sacramen­ tum augetur gratia, et perficitur spiritualis vita, ad hoc quod homo in seipso perfectus existât per conjunctionem ad Deum. (Ad lm). - Item, hoc sacramentum confert gratiam spiritualiter cum virtute charitatis. Et quia «amor Dei non est otio­ sus: magna enim operatur, si est », ut dicit Gre­ gorius (In Hom. Pent.), ideo est quod per hoc sa­ cramentum quantum est ex sui virtute, non solum habitus gratiae et virtutis confertur, sed etiam excitatur in actum, secundum illud II. Cor. v, 14: Charitas Christi urget nos. Et inde est quod ex vir­ tute hujus sacramenti anima spiritualiter refici­ tur, per hoc quod anima spiritualiter delectatur, et quodammodo inebriatur dulcedine bonitatis divinae, secundum illud Gantic. v, 1: Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi. (Ad 2m). 2. Quia sacramenta operantur salutem quam significant, ideo secundum quamdam assimilationem dicitur quod in hoc sacramento corpus offer­ tur pro salute corporis, et sanguis pro salule ani­ mae; quamvis utrum que ad salutem utriusque operetur. Et licet corpus non sit immediatum su­ bjectum gratiae, ex anima tamen redundat effec­ tus gratiae ad corpus, dum in praesenti membra nostra exhibemus arma justitiae Deo (Rom. vi), et in futuro corpus nostrum sortietur incorruptionem et gloriam animae. (Ad 3m). Q· 79 De cllectibus sncramon Istinc 313 Art. II. - Utrum effectus hujus sacramenti sit adep­ tio gloriae. f 4 I Resp. Aff. - Scii. : tum ex parte ipsius Christi contenti in hoc sacramento, et ex parte passionis ejus in hoc sacramento rapraesentata: tum ex usu hujus sacramenti el speciebus ejus. R. primi est: quia ipse Christus, qui est in hoc sacramento, per suam passionem aperuit nobis aditum vitae aeternae, ut dicitur (Hebr. ix, 15). R. secundi est: quia refectio cibi spiritualis et unitas significata per species panis et vini ha­ bentur quidem in praesenti, sed imperfecte; per­ fecte autem in statu gloriae. Art. III. - Utrum effectus hujus sacramenti sit remissio peccati mortalis. Resp. Neg. - Scii. : a) virtus hujus sacramenti secundum se considerata remittit quaecumque peccata; b) considerata per comparationem ad eum qui recipit hoc sacramentum, in eo qui con­ scientiam habet peccati mortalis, non solum non operatur remissionem peccatorum, sed magis aggravat; c) in eo autem qui est in peccato mor­ tali, cujus tamen conscientiam et affectum non habet, remittit peccatum. R. primi est: quia virtus hujus sacramenti est ex passione Christi, quae est fons et causa re­ missionis (omnium) peccatorum. R. secundi est: quia ille qui conscientiam, peccati mortalis habet, habet impedimentum percipiendi effectum hujus sacramenti, eo quod non est conveniens susceptor hujus sacramenti; tum quia non vivit spiritualiter, et ita non debet spirituale nutrimentum suscipere, quod non est nisi viventis; tum quia non potest uniri Christo (quod fit per hoc sacramentum), dum est in affectu b i rii . I I 1 31 1 StniWïa Throl. S. Thomae - Pars III peccandi mortaliter. Talis enim judicium sibi manducat et bibit, ut dicit Apostolus (I. Cor. xi, 28). R. tertii est: quia forte primo non fuit suffi­ cienter contritus, sed devote et reverenter acce­ dens consequetur per hoc sacramentum gratiam charitatis, quae (in hoc casu) contritionem per­ ficiet, et remissionem peccati. Notandum: Hoc sacramentum in voto percep­ tum ab eo qui prius justificatur, sicut cum aliquis credens in Christum baptismum petit, remittit etiam peccatum mortale. (In corp. ari.). Art. IV. - Utrum per hoc sacramentum remittantur peccata venialia. Resp. Aff. - Scit. : tum ex parte ipsius sa­ cramenti; tum ex parte rei hujus sacramenti. R. primi est: quia hoc sacramentum sumitur sub specie cibi nutrientis, cujus actio est ad re­ stituendum id quod in nobis quotidie spiritualiter deperditur, scii, fervorem charitatis, ex ca­ lore concupiscientiae per peccata venialia. Unde et Ambrosius dicit (De sacram., lib. v, c. 4) quod «iste panis quotidianus sumitur in remedium quotidianae infirmitatis »; sicut et cibus materia­ lis sumitur ad restaurandum id quod quotidie deperditur per actionem caloris naturalis. R. secundi est: quia res hujus sacramenti est charitas, non solum quantum ad habitum, sed etiam quantum ad actum, qui excitatur in hoc sacramento, per quem peccata venialia solvun­ tur. Art. V. - Utrum per hoc sacramentum tota poena peccati remittatur. Resp. Neg. - Scii. : a) sub ratione sacramenti, quod effectum habet in eo qui sumit non directe, sed ex consequenti per quamdam concomitantiam ad principalem effectum, hoc sacramentum remittit remissionem poenae, non quidem to­ tius, sed secundum modum devotionis et fer­ voris recipientis; ύ) sub ratione sacrificii autem, hoc sacramentum habet vim satisfactivam se­ cundum affectum offerentis. R. primi est: quia quamvis hoc sacramentum directe institutum est non ad satisfaciendum, sed ad spiritualité!· nutriendum per unionem ad Christum; tamen haec unitas fit per charitatem, ex cujus fervore aliquis consequitur remissio­ nem non solum culpae, sed etiam poenae. R. secundi est: quia quamvis haec oblatio cx sui quantitate sufficiat ad satisfaciendum p-o omni poena, tamen fit satisfactoria illis pro qui­ bus offertur, vel etiam offerentibus secundum quantitatem suae devotionis, et non pro tota poena. Art. VI. - Utrum per hoc sacramentum praeserve­ tur homo a peccatis futuris. Resp. Aff. - Scii. : per hoc sacramentum prae­ servatur homo a peccato futuro sicut a morte futura, et hoc dupliciter. R. est: quia sicut vita corporis praeservatur interius a morte per cibum contra interiora cor­ ruptiva, exterius autem per arma contra exterio­ res impugnationes; ita pci hoc sacramentum praeservatur homo a morte spirituali, primo qui­ dem inquantum hoc sacramentum est cibus et medicina spiritualis, secundum illud Ps. ciii, 5: Panis cor hominis confirmat; secundo autem in­ quantum est signum quoddam passionis Christi, qua daemones sunt victi, et daemonum impugna­ tiones repelluntur. Unde Chrysostomus dicit (Super Joan. hom. 45): «Ut leones flammam spirantes, sic ab illa mensa discedimus terribiles effecti diabolo ». Inii liu Ί i i.U 316 Sunin WlWoI. S. Thomae - Pars III Notandum: Licet hoc sacramentum, quantum est de sc, habeat virtutem praeservativain a pec­ cato, non tamen aufert homini possibilitatem pec­ candi, quia homo in statu viae est hujus condi­ tionis, quod liberum arbitrium ejus potest flecti in bonum et malum. Directe tamen hoc sacramen­ tum confirmat cor hominis in bono, per quod etiam praeservatur homo a peccato; indirecte tamen ct ex quadam consequentia diminuit fomitem, in­ quantum auget charitatem, quia sicut Augusti­ nus dicit (Quaesi, lib, Ixxxiii, qu. 36), «augmen­ tum charilalis est diminulio cupiditatis ». (In respon. passim). Art. VII. - Utrum hoc sacramentum prosit aliis quam sumentibus. Resp. Aff. - Scii. : a) sumentibus hoc sacra­ mentum prodest et per modum sacramenti et per modum sacrificii; b) non sumentibus autem prodest per modum sacrificii, inquantum pro salute eorum offertur. R. primi est: quia hoc sacramentum pro omni­ bus sumentibus offertur. Dicitur enim in canone missae: Quotquot ex hac altaris participatione sa­ crosanctum Filii dii corpus et sanguinem sump­ serimus, omni benedictione caelesti et gralia re­ pleamur. R. secundi est: quia secundum verba ipsius Christi: pro vobis, i. e. sumentibus, et pro mullis, scii, aliis, effundetur in remissionem peccatorum. Unde et in canone missae dicitur: Memento, Do­ mine, famulorum famularumque tuarum, pro qui­ bus libi offerimus vel qui tibi offerunt hoc sacrifi­ cium laudis pro se suis que omnibus, pro redemp­ tione animarum suarum, pro spe salutis et inco­ lumitatis suae. - Hoc tamen sacrificium, quod est memoriale dominicae passionis, non habet effec­ tum nisi in illis qui conjunguntur huic sacramento per fidem et charitatem. (Ad 2m). Q- - De sumptione hujus siicnîmênli 317 Notandum: Hoc sacramentum habet rationem sacramenti inquantum sumitur et in eo traditur invisibilis gralia sub visibili specie; habet ratio­ nem sacrificii inquantum offertur et in hoc sacra­ mento repraesentatur passio Christi, (pia Christus obtulit se hostiam Deo (Ephes, v). - (In corp. ari.). Art. VIIi. - Utrum per veniale peccatum impedia­ tur effectus hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii. : a) peccata venialia praete­ rita nullo modo impediunt effectum hujus sa­ cramenti; b) peccata venialia actu exercita non ex toto impediunt hujus sacramenti effectum, sed in parte. R. primi est: quia potest contingere quod ali­ quis post multa peccata venialia commissa, de­ vote accedat ad hoc sacramentum, et plenarie hujus sacramenti consequatur effectum. R. secundi est: quia effectus hujus sacra­ menti non solum est adeptio habitualis gratiae vel charitatis, sed etiam quaedam actualis refec­ tio spiritualis dulcedinis, quae quidem impedi­ tur, si aliquis accedat ad hoc sacramentum per peccata venialia mente distractus; non autem tollitur augmentum habitualis gratiae vel chai itatis. Notandum: Habitualis effectus hujus sacra­ menti est augmentum gratiae et charitatis. Actua­ lis autem effectus est fervor charilalis, et actua­ lis dulcedo, esi enim refectio. (Ad lm et 2m passim). QUAESTIO LXXX De usu, seu sumptione hujus sacramenti in commune Deinde considerandum est de usu sive sump­ tione hujus sacramenti, et primo quidem in com­ muni; secundo, quomodo Christus est usus hoc sacramento. Circa primum quaeruntur duodecim: 318 ^^Punma Theol S. Thomae - Pars III Art. I. - Utrum distingui debeant duo modi man­ ducandi corpus Christi. Resp. Aff. - Scii. : sicut perfecta et imperfecta manducatio. R. est: quia hoc sacramentum potest sumi cum effectu ipsius, quo spiritualiter homo Christo conjungitur per fidem et charitatem; et haec est perfecta manducatio hujus sacramenti; - vel potest sumi sine effectu, et haec est manducatio imperfecta. Notandum: Sicut effectus sacramenti potest ab aliquo percipi, si sacramentum habeat in voto, quamvis non accipiat in re, ut dictum est de bap­ tismo flaminis (qu. Ixxiii, art. 3); ita et hoc sa­ cramentum potest aliquis per desiderium spiri­ tualiter, et non sacrament aliter manducare. Nec tamen frustra adhibetur sacramentalis mandu­ catio, quia plenius inducit sacramenti effectum ipsa sacramenti susceptio quam solum desiderium, sicut supra circa baptismum dictum est (qu. Ixix, art. 4). - (Ad 3m). Art. II. - Utrum solius hominis sit hoc sacramen­ tum spiritualiter sumere. Resp. Aff. - Scii. : prout est in hoc sacra­ mento, Christus non manducatur ab angelis, sed solum ab homine. R. est: quia in hoc sacramento ipse Christus continetur non quidem in specie propria, sicut est in coelo, sed in specie sacramenti. Et ideo li­ cet angeli spiritualiter manducent Christum, non tamen convenit eis spiritualiter manducare hoc Sacramentum. Dicitur autem hoc sacramentum panis angelorum quia primo et principaliter est angelorum, qui eo fruuntur in specie propria; se­ cundario autem est hominum, qui Christum sub sacramento accipiunt. (Ad lm). Q- 80 - De sumptione 319 Art. III. - Utrum soi us homo justus possit Chri­ stum sacramentaliter manducare. Resp. Neg. - Scii. : contra illos qui credebant quod corpus Christi quam cito labiis peccatoris contingitur, tam cito desinit esse sub speciebus sacramentalibus. R. est: quia hoc derogat veritati hujus sa­ cramenti, ad quam pertinet quod manentibus speciebus corporis Christi, sub eis esse non desi­ nat (Qu. Ixxvi, art. 6). * Notanda: 1. Si quis corpus Christi sumens non utatur eo quod accipit ut sacramento, sed ut simplici cibo, non manducaret eum sacramenta­ liter, nisi ex parte manducati. (z\d 2m). 2. Etiam si mus vel canis hostiam consecratam manducet, substantia corporis Christi non desinit esse sub speciebus, quamdiu species illae manent, hoc est, quamdiu substantia panis maneret; sicut etiam si projiceretur in lutum. Nec hoc vergit in detrimentum dignitatis corporis Christi, qui voluit a peccatoribus crucifigi absque diminutione suae dignitatis, praesertim cum mus aut canis non tan­ gat ipsum corpus Christi secundum propriam spe­ ciem, sed solum secundum species sacramentales. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum peccator sumens corpus Christi sacramentaliter peccet. Resp. Aff. - Scii. : quicumque cum peccato mortali hoc sacramentum sumit, falsitatem in hoc sacramento comittit; et ideo incurrit sacri­ legium, tanquam sacramenti violator, et propter hoc mortaliter peccat. R. est: quia quicumque hoc sacramentum su­ mit, ex hoc ipso significat se esse Christo unitum, et membris ejus incorporatum; quod quidem fit (*) Unde in oiïlcio ven. sacr. sic canitur: « Sumunt boni, sumunt mali sorte temen inaequali, vitae vel interitus. Mors est malis, vita bonis; vide paris sumptionis quam sit dispar exitus ». 320 SumWnTheoi. S. Thomae - Fars III per fidem formatam, quam nullus habet cum peccato mortali. * Art. V. - Utrum accedere ad hoc sacramentum cum conscientia peccati sil gravissimum omnium pec­ catorum. Resp. Neg. - Scii. : a) per se et ex parte objecti hoc peccatum non est gravissimum omnium; b) per accidens et ex parte recipientis, potest esse in quibusdam gravius, in aliis minus grave. R. phimi est: quia ex parte objecti quanto id contra quod peccatur est majus, tanto peccatum est gravius. Et quia divinitas Christi est major hu­ manitate ipsius, et ipsa humanitas est potior quam sacramenta humanitatis, inde est quod gravissima peccata sunt quae committuntur in ipsam divinitatem, sicut est peccatum infideli­ tatis et blasphcmiae; (et generatim omnia pec­ cata quae virtutibus theologicis opponuntur). Secundario autem sunt gravia peccata quae com­ mittuntur in humanitatem Christi. Tertio au­ tem loco sunt peccata quae committuntur con­ tra sacramenta, quae pertinent ad humanitatem Christi; et post haec sunt alia peccata contra puras creaturas. R. secundi est: quia peccatum quod est ex ignorantia vel infirmitate, est levius peccato quod est ex contemptu, vel ex certa scientia; et eadem ratio est de aliis circumstantiis. Notandum: Peccatum infidelitatis, quod fun­ ditus separat hominem ab Ecclesiae unitate, sim­ pliciter loquendo, maxime hominem ineptum red(·) In Sent, iv, dist. 9, qu. i, art. 3, S. D. dicit: · Si quis facta diligenti discussione suae conscientiae, quamvis forte non suffi­ cienti, ad corpus Christi accedat, aliquo peccato mortali in ipso manente, quod ejus cognitionem praeterfugiat, non peccat; irno magis ex vi sacramenti remissionem consequitur ». Q. 80 - De sumptione hu 321 dit ad susceptionem hujus sacramenti; quod est sacramentum ecclesiasticae unitatis, ut supra dic­ tum est (qu. Ixxiii, ari. 4). Unde et gravius pec­ cat infidelis accipiens hoc sacramentum, quam fidelis peccator. Secundum quid tamen peccatum fornica' ionis magis reddit hominem ineptum ad perceptionem hujus sacramenti, inquantum scii, per hoc peccatum spiritus maxime carni subjicitur et ita impeditur fervor dilectionis, (pii requiritur in hoc sacramento. (Ad 2m). Art. VI. - Utrum sacerdos debeat denegare corpus Christi peccatori petenti. Resp. Neg. - Scii. : a) manifestis peccatori­ bus non debet etiam petentibus sacra communio dari; b) si vero non sunt manifesti peccatores, sed occulti, non potest cis petentibus sacra com­ munio denegari. R. primi est: quia hoc nec majestati divinae, nec evangelicae disciplinae congruit, ut pudor et honor Ecclesiae tam turpi et infami contagione foedetur, ut dicit S. Cyprianus (Epist. 10, lib. i). R. secundi est: quia cum quilibet Christia­ nus, ex hoc ipso quod est baptizatus, sit admissus ad dominicam mensam, non potest ei jus suum tolli, nisi pro aliqua causa manifesta. - Potest tamen sacerdos, qui est conscius criminis, occulte monere peccatorem occultum, vel etiam in pu, blico generaliter omnes, ne ad mensam Domini accedant, antequam de peccatis poeniteant et Ecclesiae reconcilientur. Notandum: Nullo modo corpus Christi debet dari alicui suspecto de crimine, quasi ad exami­ nationem, quia in omnibus talibus esse videtur Dei tentatio; unde sine peccato fieri non possunt. Et gravius videretur, si in hoc sacramento, quod est institutum ad remedium salutis, aliquis incur­ reret judicium mortis. (Ad 3m). 11 322 Summa Theol. S. Thomae - Pars III Art. VII. - Utrum nocturna pollutio aliquem im­ pediat a sumptione hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii. : secundum pollutionis cau­ sae gravitatem. R. est: quia quamvis nocturna pollutio secun­ dum se considerata peccatum mortale esse non possit, nihilominus tamen ratione suae causae quandoque habet peccatum mortale annexum. Et ideo consideranda est causa pollutionis noc­ turnae, quae si sit cum peccato mortali, impedii ex necessitate; ex quadam vero congruentia im­ pedit quantum ad duo: quorum unum semper accidit, scilicet quaedam foeditas corporis, cum qua, propter reverentiam sacramenti, non decet ad altare accedere; aliud autem est evagatio men­ tis, quae sequitur pollutionem nocturnam, prae­ cipue quando cum turpi imaginatione contigit. Et licet per contritionem et confessionem au­ feratur reatus culpae, non tamen aufertur cor­ poralis immunditia, et distractio mentis ex pol­ lutione consecuta. (Ad 4m). Art. VIII. - Utrum cibus vel potus praeassumplus impediat sumptionem hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii. : propter prohibitionem Ecclesiae, et hoc ex triplici ratione. Prima R. est in honorem hujus sacramenti, ut scii, in os hominis intret (hoc sacramentum) nondum aliquo cibo vel potu infectum. Secunda R. est propter significationem, ut scii, detur intelligi quod Christus, qui est res hujus sacramenti, et charitas ejus, debet primo fun­ dari in cordibus nostris, secundum illud Mt. vi, 33: Quaerite primum regnum Dei. Tertia R. est propter periculum vomitus et ebrietatis, quae quandoque contingunt ex hoc Q· ‘SO — De sumptione crantant i 323 quod homines inordinate cibis utuntur, sicut et Apostolus dicit (I. Cor. xi, 21): Alius quidem esurit, alius autem ebrius est. Ab hac tamen ge­ nerali regula excipiuntur infirmi, qui statim communicandi sunt, etiam post cibum, si de eorum periculo dubitatur ne sine communione decedant, quia necessitas legem non habet. Notanda: 1. Dominus ultimum post coenain dedit hoc sacramentum discipulis, ut vehementius commendaret mysterii illius altitudinem. Non tamen praecepit quo deinceps ordine sumeretur, ut apostolis, per quos Ecclesias dispositurus erat, servaret hunc modum, ut Augustinus dicit (Epis. 54, ai. 118, cap. 6). - (Ad Im). 2. Jejunium quod ad hoc sacramentum requiri­ tur propter praedicta, est jejunium naturae, quod importat privationem cujuscumque praeassumpli per modum cibi vel potus (Ad 4m), a principio diei in quo assumitur, qui, secundum Ecclesiam Ro­ manam, a media nocte incipit. (Ad 5m). - Reli­ quiae tamen cibi remanentes in ore, si causaliter transglutiantur, non impediunt sumptionem hujus sacramenti, quia non trajiciuntur per modum cibi, sed per modum salivae, et eadem ratio est de reli­ quiis aquae vel vini, quibus os abluitur, dummodo non trajiciantur in magna quantitate, sed permix­ tae salivae, quod vitari non potest. (Ad 4m). Inter sumptionem autem hujus sacramenti et re­ liquos cibos debet esse aliqua mora (saltem donec species sint consumptae). - (Ad 6m). Art. IX. - Utrum non habentes usum rationis de­ beant suscipere hoc sacramentum. Resp. Aff. - Scit. : a) illis qui habent debilem usum rationis hoc sacramentum non est denegandum; b) illis qui totaliter usum rationis non habent nec unquam habuerunt non est hoc sa­ cramentum exhibendum; c) si vero prius, quando erant compotes suae mentis, apparuit in eis de­ votio hujus sacramenti, debet eis in articulo mor­ tis hoc sacramentum exiberi, nisi forte timeatur periculum vomitus vel expuitionis. 321 ^^pFhma Theol. S. Thomae - Pars III R. phimi est: quia tales possunt aliquam de­ votionem hujus sacramenti concipere. R. secundi est: quia in talibus nullo modo praecessit devotio hujus sacramenti. R. tertii est: quia talis eorum devotio con­ sideratur ut ultima eorum dispositio, ut supra diximus de suscipientibus baptismum (qu. Ixviii, art. 12). Art. X. - Utrum liceat quotidie hoc sacramentum suscipere, Resp. Aff. - Scii. : tum ex parte ipsius sa­ cramenti; tum ex parte sumentis, si ipse sit con­ venienter praeparatus. R. primi est: quia virtus hujus sacramenti est hominibus salutaris, et ideo utilis est quotidie ipsum sumere, ut homo quotidie ejus fructum percipiat. Unde Ambrosius dicit (De sacram, lib. iv, cap. 6): «Si quotiescumque effunditur san­ guis Christi, in remissionem peccatorum effundi­ tur, debeo semper accipere, qui semper pecco, * debeo semper habere medicinam ». R. secundi est: quia ex parte sumentis re­ quiritur ut cum magna devotione et reverentia ad hoc sacramentum accedat. Et ideo si aliquis se quotidie ad hoc paratum inveniat, laudabile est quod quotidie sumat. Unde Augustinus cum dixisset: «Accipe quotidie, ut quotidie tibi pro­ sit», subjungit: «Sic vive ut quotidie merearis accipere». Sed quia multolies in pluribus homi­ num multa impedimenta hujus devotionis occur­ runt, propter corporis indispositionem vel ani­ mae, non est utile omnibus hominibus quotidie (·) Ita communiter. Nicolajus ex Ambrosio sic: Debeo semper accipere, ut semper mihi peccata dimittantur qui semper pecco, etc. Q. 80 — De sumptione hujus sacramenti 325 ad hoc sacramentum accedere; sed quotiescum­ que se ad illud homo invenerit praeparatum. Notandum: Reverentia hujus sacramenti habet timorem amori conjunctum: ex amore autem pro­ vocatur desiderium sumendi, ex timore vero con­ surgit humilitas reverendi. Et ideo utrumque per­ tinet ad reverentiam hujus sacramenti, et quod quo­ tidie sumatur, et quod aliquando abstineatur. Amor tamen et spes, ad quae semper Scriptura nos pro­ vocat, praeferuntur timori. Unde et cum Petrus dixisset: Exi a me, Domine, quia homo peccator sum. respondit Jesus: Noli timere. (Ad 3m). - Per hoc autem quod aliquis semel in die communicat, re­ praesentatur unitas passionis Christi. (Ad lin). Art. XI. - Utrum liceat omnino a communione cessare. Resp. Neg. - Scii. : non solum ex statuto Ec­ clesiae, sed ex mandato Domini dicentis (Luc. xxii, 19): Hoc facite in meam commemorationem, tenetur homo hoc sacramentum sumere. R. est: quia sine voto percipiendi hoc sacra­ mentum non potest aliquis Christo incorporari, secundum illud Joan, vi, 54: Nisi manducaveritis carnem Eilii hominis et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis, ut dictum est supra (qu. Jxxiii, ari. 3). Frustra autem esset votum, nisi impleretur quando opportunitas adesset. Art. XII. - Utrum liceat sumere corpus Christi sine sanguine. Resp. Aff. - Scii. : a) sacerdos nullo modo debet corpus Christi sumere sine sanguine; - b) in quibusdam ecclesiis * provide observatur ut populo sanguis sumendus non detur. R. primi est: quia ad sacerdotem pertinet hoc sacramentum consecrare et perficere; ad perfec(·) Tempore S. Thomae adhuc vigebat usus in quibusdam Ec­ clesiis sumendi Eucharistiam sub utraque specie. tionem autem hujus sacramenti requiritur ut utrumque, scii, corpus et sanguis, sumatur. R. secundi est: quia in sanguinis sumptione de facili potest sanguis effundi, praecipue si se­ nibus, et juvenibus, et parvulis administretur, quorum quidam non sunt tantae discretionis, ut cautelam debitam circa usum hujus sacramenti adhibeant. Notandum: Perfectio hujus sacramenti non est in usu fidelium, sed in consecratione materiae, (ubi etiam repraesentatur Domini passio). Et ideo nihil derogat perfectioni hujus sacramenti, si po­ pulus sumat corpus sine sanguine, dummodo sa­ cerdos consecrans sumat utrumque. (Ad 2m). QUAESTIO LXXXI De modo quo Christi usus est hoc sacramento Deinde considerandum est de usu hujus sacra­ menti, (pio Christus usus est in prima sui institu­ tione; et circa hoc quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum Christus sumpserit suum corpus et sanguinem. Resp. Aff. - Scii. : primo ipse corpus suum et sanguinem sumpsit, et postea discipulis sumen­ dum tradidit. R. est: quia Christus ea quae ab aliis observan­ da instituit, ipse primitus observavit. Unde et ipse prius baptizari voluit quam aliis baptismum imponeret, secundum illud Act. i, 1: Coepit Jesus /acere et docere. Unde cum discipulis dixeiit: Acci­ pite et comedite: et iterum, Accipite et bibile, intelligendum est quod ipse accipiens comederit et biberit. Art. II. l trum Christus dederit J udae corpus suum. Resp. Aff. — R. est: quia Christus debuit esse nobis exemplum justitiae; et ideo non convenie­ bat ejus magisterio ut Judam occultum pecca­ torem sine accusatore et evidenti probatione ab aliorum communione separaret; ne per hoc dare­ tur exemplum praelatis Ecclesiae similia faciendi, et ipse Judas exasperatus inde sumeret occa­ sionem peccandi. — Tamen sine dubio Judas sub pane intincto corpus Christi non sumpsit, sed simplicem panem. Nam, ut Augustinus dicit (Super Joan, tract. Ixii), Dominus jam antea di­ stribuerat omnibus discipulis suis sacramentum corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Judas erat, sicut Lucas narrat; ac deinde ad hoc ventum est, ubi secundum narrationem Joannis Dominus per buccellam tinctam atque porrectam suum exprimit proditorem. (Ad 3m). Art. III. - Utrum Christus sumpserit et discipulis dederit corpus suum impassibile. Resp. Neg. - Scii. : a) corpus ipsum quod Christus discipulis suis tunc dedit erat passibi­ lis; b) inquantum vero erat sub speciebus sacramentalibus, impassibile erat. R. primi est: quia idem verum corpus Christi erat quod a discipulis tunc in propria specie vi­ debatur, et in specie sacramenti sumebatur. Non autem erat impassibile, secundum quod in pro­ pria specie videbatur; quinimo erat passioni pa­ ratum. Unde nec ipsum corpus Christi, quod in specie sacramenti dabatur, impassibile erat. R. secundi est: quia corpus Christi, secundum quod est sub sacramento, ut supra dictum est (qu. Ixxvi, art. 4, 5 et 6), non comparatur ad ea quae circumstant, mediantibus propriis dimen- .328 Stimfha Thcol. S. 'Ihomac - Pars III sionibus, quibus corpora sc tangunt, sed. medianti­ bus dimensionibus specierum panis cl vini; ci ideo species illae sunt quae patiuntur et videntur, non autem ipsum corpus Christ i. Art. IV. - Utrum si hoc sacramentum tempore mor­ tis Christi /uissct servatum vel consecratum, ibi moreretur. Resp. Aff. - quia cum corpus Christi sit idem in substantia in hoc sacramento, et in propria specie, inde est quod quidquid pertinet ad Chri­ stum secundum quod in se est, potest attribui ei et in propria specie, et in sacramento existent!, sicut vivere, mori, dolere, animatum vel inani­ matum esse, et caetera hujusmodi. - Et ideo si tunc fuisset hoc sacramentum consecratum vel peractum, quando anima erat a corpore realitcr separata, non fuisset anima Christi, sub hoc sa­ cramento. (Ad 3m). Notandum: Passio convenit corpori passo, non secundum quod corpus est in se, sed per compara­ tionem ad agens extrinsecum. Et ideo Christus, secundum quod est sub hoc sacramento, pati non potest, ut dictum est (ari. praec.), potest tamen mori. (Ad Im). QUAESTIO EXXX1I De ministro hujus sacramenti Deinde considerandum est dc ministro hujus sa­ cramenti; et circa hoc quaeruntur decem: Art. I. - Utrum consecratio hujus sacramenti sit propria sacerdotis. Resp. Aff. - R. est: quia quicumque aliquid agit in persona alterius, oportet hoc fieri per po­ testatem ab illo concessam. Hoc autem sacra­ mentum, tantae dignitatis, non conficitur nisi in persona Christi, ut dictum est (qu. Ixxviii, art. 1 et 4). Et ideo proprium est sacerdotum con­ ficere hoc sacramentum, qui cum ordinantur, in gradu eorum ponuntur quibus dictum est a Do­ mino (Lc. xxii, 19): lloc jacite in meam commemo­ rationem. Notandum: Episcppus accipit potestatem ut agat in persona Christi super corpus ejus mysticum, id est, super Ecc’esiam: (piam quidem potestatem non accipit sacerdos in sua consecratione, Heel possit eam habere ex episcopi commissione. Et ideo ea quae non pertinent ad dispositionem corporis mystici, non reservantur episcopo, sicut consecratio hujus sacramenti. Ad episcopum vero pertinet tradere non solum populo, sed etiam sacerdotibus ea ex quibus possunt propriis officiis uti. Et quia benedictio chrismatis, et olei sancti, et olei infirmorum, et aliorum quae consecrantur, puta altaris, Ecclesiae, vestium et vasorum, praestat quamdam idoneitatem ad sacramenta perflcienda, quae perlinent ad officium sacerdotum; ideo tales consecrationes episcopo reservantur, tanquam principi totius ecclesiastici ordinis. (Ad 4m). mi, Ir . ·ι-ι| t !j '' In’ 'fJj I] [IB I’ if ’ ||M| I 1 Il H j' | Art. II. - Utrum plures sacerdotes possint unam et eamdem hostiam consecrare. Resp. Aff. - Scit. : dummodo simul eadem verba proferunt, et omnium intentio feratur ad idem instans consecrationis. R. est: quia sicut apostoli Christo coenanti concoenaverunl, ita novi ordinati episcopo ordi­ nanti concelebrant; sacerdos enim non consecrat nisi in persona Christi, et ideo multi sunt unum in Christo. Unde non refert utrum per unum aut per multos hoc sacramentum consecretur, nisi quod oportet ritum Ecclesiae servari. (Ari 2m). Art. III. - Utrum dispensatio hujus sacramenti pertineat solum ad sacerdotem. Resp. Aff, - Scit. : propter tria. |l,l 1 ·. 330 ^^Miininn Theol. S. Thomae — Pars Ill Prima R. est: quia ipse Christus sicut conse­ cravit corpus suum in cocna ita et aliis sumen­ dum dedit. Unde sicut ad sacerdotem pertinet consecratio corporis Christi, ita ad cum perlinet dispensatio. Secunda R. est: quia sacerdos constituitur medius inter Deum et populum; unde sicut ad eum pertinet dona populi Deo offerre, ita ad eum pertinet dona sanctiticata divinitus populo tra­ dere. Tertia R. est: quia in reverentiam hujus sa­ cramenti, a nulla re contingitur nisi consecrata; unde et corporale et calix consecrantur, et simi­ liter manus sacerdotis, ad tangendum hoc sa­ cramentum; unde nulli alii tangere licet, nisi in necessitate, puta si caderet in terram, vel in aliquo alio necessitatis casu. Notandum: Diaconum licet dispensare sangui­ nem, qui in vase continetur el non oportet quod tangatur, non autem corpus, nisi in necessitate. Item, quia sanguis designat redemptionem a Chri­ sto in populum derivatam; ideo diaconis, qui sunt inter sacerdotem et populum, magis convenit di­ spensatio sanguinis, (piam dispensatio corporis. (Ad lm passim). Art. IV. - Utrum sacerdos consecrans teneatur sumere hoc sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia Eucharistia non solum est sacramentum, sed etiam sacrificium (qu. Ixxix, art. 5 et 7). Quicumquc autem sacri­ ficium offert, debet sacrificii fieri particeps, quia exterius sacrificium, quod offertur, signum est interioris sacrificii, quo quis seipsum offert Deo. Per hoc autem fit particeps quod de. sacrificio sumit, secundum illud Apostoli (1. Cor. x, 18): Nonne qui edunt hostias, participes sunt altaris? Q· && ~ De ministro hujus sacramenti 331 Et ideo necesse est quod sacerdos, quotiescum­ que consecrat, sumat integre hoc sacramentum. * Notandum: Si miraculose corpus Christi in al­ tari sub specie carnis appareat, aut sanguis sub specie sanguinis, non est sumendum. Nec propter hoc sacerdos transgressor efficitur, quia ea (piae miraculose fiunt, legibus non subduntur. Consu­ lendum tamen esset sacerdoti quod iterato corpus et sanguinem Domini consecraret et sumeret. (Ad 3m). Art. V. Utrum malus sacerdos Eucharistiam con­ secrare possit. Resp. Aff. - R. est: quia sacerdos hoc sa­ cramentum consecrat non virtute propria, sed sicut minister Christi, in cujus persona conse­ crat hoc. sacrament.uni. Non autem ex hoc ipso desinit esse aliquis minister Christi, quod est malus. Et hoc ad excellentiam Christi pertinet, cui, sicut vero Deo, serviunt non solum bona, sed etiam mala, (piae per ipsius providentiam in ejus gloriam ordinantur. - Et ideo benedictio sacer­ dotis peccatoris, inquantum ab ipso indigne fit, est maledictione digna, et quasi infamia, sive blasphcmia, el non oratio reputatur; inquantum autem profertur ex persona Christi, est sancta et efficax ad sanctificandum. Unde signanter dicitur: Maledicam benedictionibus vestris (I. Reg. xxv, 27). Art VI. - Utrum missa mali sacerdotis minus valeat quam missa sacerdotis boni. Resp. Aff. - Scii.: inquantum orationes quae fiunt in missa efficaciam habent ex devotione sa­ cerdotis orantis, non autem ex parte ipsius sa(·) Unde sacerdos graviter peccaret si hostiam unicam in sua missa consecratam pro processione servaret, aliam veterem su­ mendo, quia tunc non integre sacrificium compleret. Theol. S. Thomae - Pars III cramenti, vel inquantum oratio profertur a sa­ cerdote. in persona Ecclesiae. R. est: quia quantum ad sacramentum ipsum sacerdos, sive bonus sive malus, idem conficit sacramentum. Orationes autem quae fiunt a sa­ cerdote peccatore in nomine Ecclesiae, non mi­ nus valent, quia ministerium etiam in peccato­ ribus manet. (Art. praec.). Ex devotione autem ipsius sacerdotis, missa melioris sacerdotis magis est fructuosa, ut patet. Art. VII. - Utrum haeretici, schismatici et cxcommunicati possint consecrare. Resp. Aff. - R. est: quia consecratio Eucha­ ristiae est actus consequens ordinis potestatem. Et ideo illi (sacerdotes) qui sunt ab Ecclesia se­ parati per haeresim aut schisma, vel excommu­ nicationem, possunt quidem consecrare Eucha­ ristiam, quae ab eis consecrata verum corpus ct sanguinem Christi continet; non tamen hoc recte faciunt, sed peccant facientes; unde fructum sa­ crificii non percipiunt, quod est sacrificium spi­ rituale. Notandum: Si sacerdos ab unitate Ecclesiae praecisus missam celebret, quia potestatem ordi­ nis non amittit, consecrat verum corpus et sangui­ nem Christi; sed quia est ab Ecclesiae unitate se­ paratus, orationes ejus efficaciam non habent. (Ad 3m). Art. VIII. - Utrum sacerdos degradatus possit hoc sacrificium conficere. Resp. Aff. - R. est: quia potestas consecrandi Eucharistiam pertinet ad characterem sacerdo­ talis ordinis, qui, cum sit indelibilis, per degra­ dationem non amittitur. - Degradatis tamen aufertur exeeutio potestatis, quasi in perpetuum condemnatis. (Ad 3m). Q· 82 - De ministro hujus sacramenti Art. IX. - Utrum liceat ab excommunicatis vel ' haereticis, seu peccatoribus, communionem re­ cipere et eorum missam audire. Resp. Neg. - R. est: quia quicumque com­ municat alicui in peccato, ipse particeps peccati efficitur. Sacerdotes autem haeretici, etc., qui sunt per sententiam Ecclesiae declarati, non recte potestate consecrandi Eucharistiam utun­ tur, sed peccant utentes. Et ideo non licet ab ipsis communionem accipere, ct eorum missam audire. - Quantum autem ad peccatores, licet ab eis communionem accipere, ct eorum missam audire usque ad sententiam Ecclesiae; quamvis enim sint suspensi quantum ad se ex sententia divina, non tamen quantum ad alios ex senten­ tia Ecclesiae; nisi peccatum eorum sit publicum per evidentiam facti, nec aliqua tergiversatione celari potest. (Ad 3m). ✓ Art X. - Utrum liceat sacerdoti omnino a conse­ cratione Eucharistiae abstinere. Resp. Neg. - Scii. : sacerdoti, etiamsi non habeat curam animarum, non licet omnino a cele­ bratione cessare; sed saltem videtur quod cele­ brare teneatur in praecipuis festis, et maxime in illis diebus in quibus fideles communicare con­ sueverunt. R. est: quia unusquisque tenetur uti gratia sibi data, cum fuerit opportunum, secundum illud. II. Cor. vi, 1: Exhortamur ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. Opportunitas autem sa­ crificium offerendi non solum attenditur per com­ parationem ad fideles Christi, quibus oportet sacramenta ministrari, sed principaliter per com­ parationem ad Deum, cui consecratione hujus sacramenti sacrificium offertur. 334 Sumin a Theol. S. Thomae - Pars HI QUAESTIO LXXXIII De ritu hujus sacramenti Deinde considerandum est de ritu hujus sacra­ menti; et circa hoc quaeruntur sex. Art. 1. - Utrum in hoc sacramento Christus im­ moletur. Resp. Aff. - Scii. : a) tum si consideretur hoc sacramentum ut. imago repraesentativa passio­ nis Christi; - b) tum quantum, ad effectum pas­ sionis Christi qui in celebratione hujus sacramenti participatur. R. primi est: quia, ut Augustinus dicit (Ad Simplicianum, Lib. ii, q. 3), « Solent imagines earum rerum nominibus appellari quarum ima­ gines sunt ». Celebratio autem hujus sacramenti, sicut supra dictum est (qu. Ixxix, art. 1), imago quaedam est repraesentativa passionis Christi, quae est vera ejus immolatio. Et ideo celebratio hujus sacramenti dicitur Christi immolatio; et secundum hoc poterat dici Christus immolari etiam in figuris veteris Testamenti. R. secundi est: quia per hoc sacramentum participes efficimur fructus dominicae passionis; et secundum hoc proprium est huic sacramento quod in ejus celebratione Christus immoletur. Unde, ut Ambrosius dicit (Ad Hcb. x, super illud Umbram enim, etc.), «una est hostia», quam scilicet Christus obtulit, et nos offerimus, «et non multae, quia semel oblatus est Christus ». Hoc autem sacrificium exemplum est illius. (Ad lm). Notandum: Sicut celebratio hujus sacramenti est imago re praesentat i Va passionis Christi, ita altare est repraesentativum crucis ipsius, in qua Christus in propria specie immolatus est. (Ad 2m). Item, per eamdem rationem etiam sacerdos ge- Q· S3 - De ritu litipRo era men U 335 ril imaginem Christi, in cujus persona et virtute verba pronuntiat ad consecrandum. Et ita quo­ dammodo idem est sacerdos et hostia. (Ad 3m). Art. II. - Utrum convenienter sit determinatum tempus celebrationis. Resp. Aff. - Scii. : a) quod quotidie hoc sa­ cramentum celebratur; et b) quod solemniter celebratur a tertia hora usque ad nonam. R. primi est: quia fructu dominicae passionis quotidie indigemus propter quotidianos defectus. Et ideo in Ecclesia regulariter hoc sacramentum quotidie offertur. Unde et Dominus nos petere docet (Lc. xi, 3): Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. R. secundi est: quia dominica passio cele­ brata est a tertia hora usque ad nonam. Et ideo regulariter in illa parte diei solemniter hoc sa­ cramentum in Ecclesia celebratur. Notandum: Tempore passionis (in lilurgia eccle­ siastica) recolitur passio Christi solum secundum hoc quod in ipso capite nostro fuit perfecta, quod quidem factum est semel; quotidie autem fructum dominicae passionis fideles percipiunt: et ideo illa commemoratio sit semel in anno, hoc autem quo­ tidie et propter fructum, et propter jugem memo­ riam. (Ad lm). In die autem quo ipsa passio Domini recolitur, prout realiter gesta est, non celebratur consecratio hujus sacramenti, epiae est figura quae­ dam dominicae passionis: veniente enim veritate, cessat figura. - Ne tamen Ecclesia ea etiam die sil sine fructu passionis per hoc sacramentum nobis exhibito, corpus Christi consecratum die praece­ denti reservatur sumendum in illo die: non autem sanguis, propter periculum, et quia sanguis spe­ cialius est imago dominicae passionis. - In die autem Nativitatis plures missae celebrantur prop­ ter triplicem Christi nativitatem. Quarum una est aeterna. Alia autem est temporalis, sed spiri­ tualis, qua scii. Christus oritur, tanquam lucifer in. cordibus nostris, ut dicitur II. Petr. i. Tertia est Christi nativitas temporalis et corporalis. (Ad 2m). Art. III. - l'Irum oporteat hoc sacramentum cele­ brari in domo el vasis sacris. Resp. Aff. - R. est: quia tum propter hujus sacramenti reverentiam, tum ad repraesentan­ dum effectum sanctitatis quae ex passione Chri­ sti provenit, convenienter adhibentur consecra­ tiones his rebus quae hoc sacramentum circum­ stant. - Domus autem in qua hoc sacramentum celebratur, Ecclesiam significat, et ecclesia no­ minatur. Per altare autem significatur ipse Chri­ stus, de quo dicit Apostolus (Hebr. ult. 15): Per ipsum offerimus hostiam laudis Deo. Unde et con­ secratio altaris significat sanctitatem Christi. Propter quod etiam nunquam Ecclesia sine altari consecratur. Tamen sine Ecclesia quandoque con­ secratur altare cum reliquiis sanctorum, quorum vita abscondita est cum Christo in Deo. (Coloss. iii). (Ad 2m). - Ecclesia autem et altare, et alia hujusmodi inanimata consecrantur, non quia sint gratiae susceptiva, sed quia ex consecratione adipiscuntur quamdam spiritualem virtutem, per quam apta redduntur divino cultui, ut scilicet homines devotionem quamdam exinde perci­ piant, ut sint paratiores ad divina, nisi hoc prop­ ter irreverentiam impediatur. (Ad 3m). Notandum: Consecratio altaris repraesentat sanctitatem Christi, consecratio \rero domus sancti­ tatem Ecclesiae. Et ideo per singulos annos fiunt solemnitates dedicationum Ecclesiarum, et octo diebus celebrantur ratione perfecte dedicationis templi. (Ad 4m). - « Altaria autem, si non fue­ rint lapidae, chrismatis unctione non consecran­ tur », quia altare significat Christum, secundum illud I. Cor. x, 3: Petra autem erat Christus; tum etiam quia corpus Christi in sepulcro lapideo fuit reconditum. (Ad 5m). - Calix non fit lapideus, propter porosilatem; neque vitreus, propter fra­ gilitatem: sed aureus omnino, vel argenteus (prop­ ter reverentiam et securitatem). (Ad 6m). - Corpo­ rale iit de panno lineo, quo corpus Christi fuit in­ volutum; et propter sui munditiam, ad purita­ tem conscientiae significandam (Ad 7m). Art. IV. - Utrum convenienter ordinentur ea quae circa hoc sacramentum dicuntur. Resp. Aff. - R. est: quia quaecumque circa Eucharistiae sacramentum in Missa aguntur, magna ratione instituta sunt. - (Cum valde pro­ lixius esset si rationes omnium particularium partium missae, quas S. Doctor minute in hoc articulo exponit, hic declararentur, benevolum lectorem ad textum Summae Theologicae prin­ cipalem circa hoc referimus). Art. V. - Utrum ea quae in celebratione hujus sa­ cramenti aguntur, sint convenientia. Resp. Aff. - R. est: quia quaecumque, caeremonialia circa hoc sacramentum aguntur, sunt certa ratione statuta, scii, vel ad repraesentan­ dam passionem Christi (sicut cum in missa utun­ tur crucesignationibus cum verbis Benedictam, adseriptam, ratam, et alia hujusmodi); vel ad devotionem et reverentiam augendam (sicut ha­ betur in ablutione manuum, in thurificationc, in conjunctione digitorum post consecrationem, scii, pollicis cum indice, quibus corpus Christi conse­ cratum tetigerat sacerdos, et alia hujusmodi). (Ad rationes autem omnes minutas, de quibus S. Doctor, videndus est textus principalis). Art. VI. - Utrum possit sufficienter occurri de­ jectibus circa celebrationem hujus sacramenti occurrentibus, statuta Ecclesiae observando. Resp. Aff. - R. est: quia quidam defectus in celebratione, hujus sacramenti occurrentes, possunt praeveni; alii autem subséquentes emen­ dari possunt, vel remedio adhibendo, vel saltem per poenitentiam ejus qui negligenter egit circa hoc sacramentum. De defectibus in particulari occurrentibus videndus est textus S. Doctoris. QUAESTIO LXXXIV De sacramento poenitentiae Consequenter considerandum est de sacramento poenitentiae; circa quod primum considerandum est de ipsa poenitentia; secundo de effectu ipsius: tertio de partibus ejus; quarto de suscipientibus hoc sacramentum; quinto de potestate ministro­ rum, quae ad claves pertinet; sexto de solemnitate hujus sacramenti. Circa primum duo consi­ deranda sunt: primo de poenitentia, secundum quod est sacramentum; secundo de poenitentia, secundum quod est virtus. Circa primum quaerun­ tur decem: Art. I. Utrum poenitentia sil sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia in poenitentia ita res gesta fit quod aliquid sanctum significatur; et hoc tum ex parte peccatoris poenitentis, tum ex parte sacerdotis absolventis: nam, peccator poenitens per ea quae facit et dicit, ostendit cor suum a peccato recessisse; similiter etiam sa­ cerdos per ea quae agit et dicit circa poenitentem, significat opus Dei remittentis peccata. « Sacra­ mentum autem, sicut Gregorius dicit (Apud Isid. Etyjn., lib. v, cap. ult.), est in aliqua celebratione cum res gesta fit ut aliquid significare intelligatur quod sancte accipiendum est ». Unde poenitentia quae in Ecclesia agitur, est sacramentum. Notanda.: 1. Nomine corporalium rerum, (piae in sacramentis adhibentur, large intelliguntur etiam ipsi exteriores actus sensibiles, qui ita se habent in hoc sacramento, sicut aqua in baptismo. In illis enim sacramentis quae habent effectum correspondentem humanis actibus, ipsi actus humani sensibiles sunt loco materiae, ut accidit in poeni­ tentia et matrimonio; sicut etiam in medicinis corporalibus quaedam sunt res exterius adhibitae, sicut emplastra et electuaria, quaedam vero sunt actus sanandorum, puta exercitationes quaedam. (Ad Im). 2. Sacramentum lanium in poenitentia est actus exterius exercitus tam per peccatorem poeniten­ tem, quam etiam per sacerdotem absolventem; res autem et sacramentum est poenitentia interior peccatoris; res tantum autem et non sacramentum est remissio peccati; quorum primum totum simul sumptum est causa secundi; primum autem et secundum sunt quodammodo causa tertii. (Ad 3m). Art. II. - Utrum peccata sini propria materia hujus sacramenti. Resp. Aff. - R. est: quia, ut dictum est (art. praec.), materia hujus sacramenti sunt actus poenitentis. Materia autem horum actuum sunt peccata, de quibus poenitens dolet et quae con­ fitetur, et pro quibus satisfacit. Unde relinquitur quod remota materia poenitentiae sint peccata, non acceptanda, sed detestanda et destruenda. (Materia autem proxima sunt actus poenitentis, qui proveniunt cx inspiratione interna; et ideo materia adhibetur ab ipso Deo interius operante: complementum autem sacramenti exhibet mini­ ster dum poenitentem absolvit). (Cfr. Ad 2m. art. praec.). Art. III. - Utrum haec sil forma hujus sacramenti : « Ego te absolvo ». Resp. Aff. - Scii. : est convenicnlissima. R. est: quia, cum sacramenta novae legis effi­ ciant quod figurant, oportet quod forma sacra­ menti significet id quod in sacramento agitur pro­ portional i 1er materiae sacramenti. Hoc autem sacramentum, scii, poenitentiae, consistit in re­ motione cujusdam materiae, scii, peccati, prout peccata dicuntur esse materia poenitentiae, ut 340 sWnnia Theol. S. Thomae - Pars III ex supra dictis patet (art. praec.). Talis autem remotio significatur a sacerdote, cum dicitur: Ego te absolvo. Nam peccata sunt quaedam vin­ cula (Prov. v, 22). Unde patet quod haec est con­ venient issima forma hujus sacramenti: Ego te absolvo. Notandum: In hoc sacramento potius dicit (sacerdos): Ego le absolvo, quam: Ego libi peccata remitio, quia hoc magis congruit verbis quae Domi­ nus dixit (Petro), virtutem clavium ostendens, per quas sacerdotes absolvunt; quia tamen sa­ cerdos sicut minister absolvit, convenienter appo­ nitur aliquid quod pertinet ad primam auctori­ tatem Dei. scii, ut dicatur: Ego te absolvo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, vel per virtutem passionis Christi, Vel auctoritate Dei. Quia tamen hoc non est determinatum ex Verbis Christi, sicut in baptismo, talis appositio relinquitur arbitrio sacerdotis; (standum est tamen ad usum Eccle­ siae). * Art. IV. - Utruin impositio manuum sacerdotis requiratur ad hoc sacramentum. Resp. Neg. - R. est: quia sacramentum poe­ nitentiae non ordinatur ad consequendam ali­ quam excellentiam gratiae, sicut ordinatur con­ firmatio vel ordo, sed ad remotionem peccato­ rum; et ideo ad hoc sacramentum non requiiitur manum impositio, sicut etiam nec ad baptismum, in quo tamen fit plenior remissio peccatorum. Unde sicut in Eucharistia sacerdos sola prola­ tione verborum super materiam perficit sacra­ mentum, ita etiam sola verba sacerdotis absolven­ tis super poenitentem perficiunt absolutionis sacramentum. Et si aliquis actus corporalis sil (·) Haec verba In nomine Patris, et Filii, cl Spiritus sancit non sunt de essentia formae sacramen talis; nonnulli putant hanc omissionem fore mortalem. Sed S. Alphonsus, et alii communiter dicunt esse tantum venialem. (Theol. mor. lib. vi, N. 130). Q. 84 - De sacramenti^^H|c'ii ta< * 341 ex parte sacerdotis, hoc tamen non est de neces­ sitate hujus sacramenti, sicut nec de necessitate Eucharistiae. (Ad 3m). Art. V. - Utrum hoc sacramentum sit de neces­ sitate salutis. Resp. Aff. - Scii. : non absolute, sed ex sup­ positione. R. est: quia sacramentum poenitentiae est quidem necessarium non omnibus, sed peccato subjacentibus. Nam necessarium est ad salutem peccatoris quod peccatum removeatur ab eo; quod quidem non potest fieri sine poenitentiae sacramento, in quo operatur virtus passionis Christi per absolutionem sacerdotis simul cum opere poenitentis. Notandum: Ex quo aliquis peccatum incurrit, charitas, fides et misericordia non liberant homi­ nem a peccato sine poenitentia. Requirit enim charitas quod homo doleat de ofTensa in amicum commissa, et quod homo studeat satisfacere; re­ quirit etiam ipsa fides ut per virtutem passionis Christi, quae in sacramentis Ecclesiae operatur, quaerat justificari a peccatis; requirit etiam et ipsa misericordia ordinata ut homo subveniat poenitendo suae miseriae, quam per peccatum incurrit, secundum illud Prov. xiv, 34: Miseros jacit populos peccatum; unde Eccli. xxx, 24 dicitur: Miserere animae tuae, placens Deo. (Ad 2m). Art. VI. - Utrum poenitentia sit secunda tabula post naufragium. Resp. Aff. - Scii. : poenitentia tenet secundum locum respectu status integritatis qui confertur et conservatur per alia sacramenta, scii, per bap­ tismum, confirmationem et Eucharistiam. R. est: quia poenitentia ordinatur ad salutem hominis, non per se, sicut alia sacramenta praedic­ ta, sed quasi per accidens, et supposito quodam, scii, ex suppositione peccati. - Et ideo sicut pri- 3 42 Thcol. S. Thomae - Pars III mum remedium mare transeuntibus est ut con­ serventur in navi integra, secundum autem remedium est post navem fractam ut quis tabulae (et haec est secunda tabula) adhaereat: ita etiam primum remedium in mari hujus vitae est quod homo integritatem servet; secundum autem re­ medium est, si per peccatum integritatem perdi­ derit, quod per poenitentiam redeat. Art. VII. - Utrum hoc sacramentum fuerit conve­ nienter in nova lege institutum. Resp. Aff. - R. est: quia Dominus modos actuum tpii ad hoc sacramentum requiruntur determinavit. Nam, quod de jure naturali est, sicut quod aliquis poeniteat de malis quae fecit determinationem accipit ab institutione legis divinae secundum quod congruit imperfectioni veteris legis et perfectioni novae legis. Unde et poenitentia determinationem habuit in veteri lege, prout aliquo modo ministris Dei peccata sua (judaei) confiterentur, ad minus in generali, obla­ tione facta pro peccatis suis (Prov. xxviii, 13). In nova lege autem poenitentia determinationem habuit sub potestate clavium, quae a passione Christi derivatur. (In corp. ari. et ad 2m). Art. VIII. - Utrum poenitentia debeat durare usque ad finem vitae. Resp. Aff. - Scit. : a) interior poenitentia debet durare usque ad finem vitae; - b) exterior vero poenitentia non oportet quod duret usque ad finem vitae, sed usque ad determinatum tempus secundum mensuram peccati. R. primi est: quia interior poenitentia est qua quis dolet de peccato commisso: semper autem debet homini displicere, quod peccavit; si enim ei placeret peccasse, jam ex hoc ipso peccatum incurreret, et fructum veniae perderet. - i Λ 4 Pe sacrn^ent?r1^Rlt<>ni me . secundi est: quia exterior poenitentia est qua quis exteriora signa doloris ostendit, et verbo tenus peccata sua confitetur sacerdoti absolventi, et juxta ejus arbitrium satisfacit. Art. IX. — Lliiun poenitentia possit esse continua. Resp. Aff. — Scii. : secundum habitum. R. est: quia actu impossibile est quod homo continue poeniteat, quia necesse est quod actus poenitentis interpoletur ad minus somno. Se­ cundum habitum autem oportet quod homo con­ tinue poeniteat, et quantum ad hoc quod homo nunquam aliquid contrarium poenitentiae fa­ ciat, per quod habitualis dispositio poenitentis tollatur, et quantum ad hoc quod debet homo in proposito genere quod semper sibi praeterita peccata displiceant. Notandum: Tristia quae in appetitu sensitivo poenitentis consequitur ex displicentia voluntatis, passio quaedam est; unde moderanda est secun­ dum virtutem, et ejus superfluitas est vitiosa, quia inducit in disperationem; quod significat Aposto­ lus dicens: Consolamini, ne majori tristitia absor­ beatur cpii hujusmodi est. Et sic consolatio de qua ibi Apostolus loquitur, est mode rati va tristitiae, non autem totaliter ablativa. (Ad 3m). Art. X. - Utrum sacramentum poenitentiae debeat iterari. Resp. Aff. - Scii. : contra illos qui dicunt charitatem semel habitam per primam poenitentiam, i. e., per baptismum, amitti numqum posse; et contra alios qui putabant adeo grave esse pec­ catum quod aliquis committit post veniam im­ petratam, quod non sit possibile ipsum remitti. R. est: quia charitas amitti potest propter libertatem arbitrii; el amissa reimpetrari potest per infinitam Dei misericordiam, quae superat omnem numerum et magnitudinem peccatorum. 314 ^Uïnmn Theo). S. Thomae - Pars III Unde reprobatur verbum Cain dicentis (Gen. iv, 13): Major esi iniquitas mea quam ut veniam merear. Et. ideo dicitur Matth. xviii, 21 Petro quaerenti: Quoties peccabit in me frater meus, et dimittam ei ? usque septies? respondit Jesus: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies sep­ ties. Ergo etiam Deus saepius per poenitentiam veniam peccantibus praebet, praesertim cum doceat nos petere (Mt. vi, 12): Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. (In corp. art. et in S d Contra). « Medicorum enim» ut Augustinus dicit (Lib. De poeniten.) « est cen­ ties infirmum centies curare ». (Ad 3m). Nam « constat Deo multum displicere peccata, qui semper praesto est ea destruere, ne solvatur quod creavit, nec corrumpatur quod amavit », scii, per desperationem. (Ad 6m). QUAESTIO LXXXV De poenitentia secundum quod est virtus Deinde considerandum est de poenitentia se­ cundum quod est virtus; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum poenitentia sit virtus. Resp. Aff. - Scit. : inquantum dolor vel tri­ stitia de peccato consistit in voluntate, non an­ te jn ut passio. R. est: quia inquantum dolor consistit in vo­ luntate est cum quadam electione, quae quidem, si sit recta, necesse est quod sit virtus vel actus virtutis. Haec autem rectitudo habetur cum poenitens assumit moderatum dolorem de peccatis praeteritis cum intentione removendi ea. - Dolor autem vel tristitia prout est passio quaedam appetitus sensitivi, non est virtus, sed passio. Q. — De poenitentia secundum quor^^^irtus Notandum: In sacramento poenitentiae ma­ terialiter se habent actus humani; qued non con­ tingit in aliis sacramentis. Et ideo cum virtus sit principium alicujus actus, potius poenitentia est virtus vel cum Virtute, quam alia sacramenta. (Ad lm). Art. II. - Utrum poenitentia sil specialis virtus. Resp. Aff. - R. est: quia in poenitentia in­ venitur specialis ratio actus laudabilis, scii, ope­ rari ad destructionem peccati praeteriti, inquan­ tum est Dei offensa, quod non pertinet ad ra­ tionem alterius virtutis. Unde necesse est ponere quod poenitentia est specialis virtus. Notandum: Si in actu poenitenlis consideretur sola displicentia peccati praeteriti, hoc immediate ad charitatem perlinet, sicut et gaudere de bonis praeteritis; sed intentio operandi ad deletionem peccati praeteriti requirit specialem virtutem sub charitate, (et haec virtus est poenitentia). (Ad lm). Art. III. - Utrum virtus poenitentiae sil species jusHae. Resp. Aff. - Scit. : est pars justitiae petentialis. R. est: quia emendatio offensae contra ali­ quem commissae, quam intendit poenitens, non iit per solam cessationem offensae; sed exigitur ulterius quaedam recompensatio, quae habet locum in offensis in alterum commissis, sicut et retributio; nisi quod recompensatio est ex parte ejus qui offendit, utpote cum satisfacit; retribu­ tio autem est ex parte ejus in quem est offensa commissa. Utrumque autem ad materiam ju­ stitiae pertinet, quia utrumque est commutatio quaedam. Unde manifestum est quod poeniten­ tia, secundum quod est virtus, est pars justitiae, scii, pars potentialis, siquidem ad justitiam re­ ducitur, ut imperfectum ad perfectum (cfr. II-II, I < , j|i 34 6 vheol. S. Thomae - Pars III motanda: 1. Justum quod in poenitentia habetur non est simpliciter, i. e., inter aequales sed secundum quid, i. e., inter illos quorum unus est sub potestate alterius. Unde in talibus ille qui est deficiens, debet facere quidquid potest. Nec tamen hoc erit sufficiens simpliciter, sed solum secundum acceptationem superioris; et hoc signi­ ficatur per excessum, qui attribuitur poeniten­ tiae. secundum illud Jeremiae vi, 26: Luctum uni­ geniti fac libi planclum amarum. (Ad 2m). 2. Poenitentia licet sit directe species justitiae, comprehendit tamen quodammodo ea quae perti­ nent ad omnes virtutes; inquantum enim est justi­ tia quaedam hominis ad Deum, oportet quod par­ ticipet ea quae sunt Virtutum theologicarum, quae habent Deum pro objecto. Inquantum vero est virtus moralis, participat aliquid prudentiae, quae est directiva omnium moralium virtutum, et alia­ rum virtutum cardinalium. (Ad 4m). Art. IV. - Utrum voluntas sit proprie subjectum poenitentiae. Resp. Aff. - Scii. : poenitentia, secundum quod est virtus, est in voluntate sicut in subjecto. R. est: quia poenitentia, secundum quod est virtus, est species justitiae (art. praec.): justitia autem habet pro subjecto appetitum rationis, qui est voluntas (I-II. qu. Ivi, art. 6). Unde poe­ nitentia, secundum quod est virtus, est in volun­ tate sicut in subjecto, et proprius ejus actus est propositum emendandi illud quod contra Deum commissum est. - Ut passio autem, poenitentia est in concupiscibili, sicut in subjecto. Art. V. - Utrum principium poenitentiae sil ex timore. Resp. Aff. - Scii. : a) principium poeniten­ tiae ut habitus est ipse Deus; - b) principium autem poenitentiae ut actus, prout est primus motus affectus ad poenitentiam ordinatus, est Q. 85 — Dc poenitentia secunchiWquod 347 limor servilis; proprium autem et immediatum principium actus poenitentiae est timor filialis. R. primi est: quia poenitentia ut habitus a Deo immediate infunditur sine nobis principali­ ter operantibus, non tamen sine nobis dispositive cooperantibus per aliquos actus. R. secundi est: quia peccatum prius incipit homini displicere, maxime peccatori, propter supplicia quae respicit timor servilis, quam prop­ ter Dei offensam vel peccati turpitudinem, quod pertinet ad charitatem. (Ad Im). - Sic autem procedit actus poenitentiae: primum principium est Dei operatio convertentis cor, secundum illud Thren., 21: Converte nos, Domine, ad te, et conver­ temur ; secundus actus est motus fidei; tertius est motus timoris servilis, quo quis timore sup­ pliciorum a peccatis retrahitur; quartus actus est motus spei, quo quis sub spe veniae conse­ quendae assumit propositum emendandi; quin­ tus actus est motus charitatis, quo alicui pecca­ tum displicet secundum seipsum,et non jam prop­ ter supplicia; sextus actus est motus timoris filialis, quo propter reverentiam Dei aliquis emen­ dam Deo voluntarius offert. (In corp. art.). Art. VI. - Utrum poenitentia sit prima virtutum. Resp. Neg. - Scit. : a) poenitentia non est sim­ pliciter prima virtutum nec ordine temporis, nec ordine naturae; - b) secundum quid autem et ordine temporis tantum est prima virtutum moralium. R. primi est: quia quidam actus laudabiles etiam tempore praecedere possunt actum et habi­ tum poenitentiae, sicut actus fidei et spei in­ formium, et actus timoris servilis; actus autem et habitus charitatis simul sunt tempore cum actu et habitu poenitentiae. Horum tamen duorum Im 111 I 318 Snnînia Theol. S. Thomae - Pars HI actuum primus naturaliter praecedit secundum; nam actus virtutis poenitentiae est contra pec­ catum ex amore Dei; unde primus actus est ratio et causa secundi. R. secundi est: quia in justificatione impii simul est motus liberi arbitrii in Deum, qui est actus fidei per charitatem formatus, et motus liberi arbitrii in peccatum, qui est actus poeni­ tentiae. Unde actus poenitentiae primus occur­ rit in justificatione impii. Et secundum hoc poe­ nitentia est prima virtus inter caeteras virtutes morales ordine temporis. Sed ordine naturae vi­ dentur esse aliae virtutes priores, sicut quod est per se, est prius eo quod est per accidens; nam aliae virtutes per se videntur esse necessariae ad bonum hominis; poenitentia autem, supposito quodam, scii, peccato praeexistenti. QUAESTIO LXXXVI De effectu poenitentiae quoad morta­ lium peccatorum remissionem Deinde considerandum est de effectibus poeni­ tentiae; et primo quantum ad remissionem pec­ catorum mortalium; secundo quantum ad remis­ sionem peccatorum venialium; tertio quantum ad redii uni peccatorum dimissorum; quarto quantum ad restitutionem virtutum. Circa primum quae­ runtur sex: Art. I. Utrum per poenitentiam omnia peccata removeantur. Resp. Aff. - Scit. : cum ex parte poen it entis viatoris, tum ex parte ipsius poenitentiae. R. primi est: quia affectus hominis viatoris non est confirmatus in malo, sicut accidit in dam­ natis; sed ejus liberum arbitrium est flexibile ad bonum et ad malum; et ideo gratia Dei converti potest. R. secundi est: quia dicere aliquod peccatum per veram poenitentiam non posse remitti di­ vinae misericordiae repugnaret: vinceretur enim quodammodo Deus ab homine, si homo peccatum vellet deleri, quod Deus delere non vellet. Unde dicitur Ezech. xviii, 22: Omnium iniquitatum ejus quas operatus est, non recordabor amplius. Item, derogaret virtuti passionis Christi, per quam poenitentia operatur, sicut et caetera sacramenta, cum scriptum sit (I. Jn. ii, 2): Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non solum autem nostris, sed etiam totius mundi. Notandum: Verbum illud vel blasphemia in Spiritum sanctum, de quo Dominus apud Mt. xii, 32, est finalis impoenitentia, ut Augustinus dicit (Lib. De verbis Domini, serm. xi, c. 12), quae pe­ nitus irremissibilis est; vel, si intelligatur per blasp herniam Spiritus sancti, peccatum quod fit ex certa malitia, vel etiam ipsa blasphemia Spiritus sancti dicitur non remitti, scii, de facilis vel quia tale peccatum non habet in se causam excusa­ tionis, vel quia pro tali peccato punitur aliquis et in hoc saeculo cl in futuro, ut in secunda parte expositum est (II-II, qu. xiv). - (Ad 3m). Art. II. - Utrum sine poenitentia peccatum remitti possit. Resp. Neg. - Scii. : impossibile est peccatum actuale mortale sine poenitentia remitti, loquendo de poenitentia quae est virtus. R. est: quia offensa peccati mortalis procedit ex hoc quod voluntas hominis est aversa a Deo per conversionem ad aliquod bonum commutabi­ le. Unde requiritur ad remissionem divinae offen­ sae quod voluntas hominis sic immutetur ut con­ vertatur ad Deum cum detestatione conversionis praedictae, et proposito emendandi; quod perii- heol. S. rhoinae - Pars net ad rationem poenitentiae, secundum quod est virtus. Et (piia Deus est causa omnis boni creati, non potest ipse Deus remittere peccatum, quin operetur conversionem poenitentis. Art. ΠΙ. - Utrum possit per poenitentiam unum peccatum sine alio remitti. Resp. Neg. - Prima R. est: quia nullum pec­ catum potest remitti sine gratia: omne autem peccatum motale contrariatur gratiae, et exclu­ dit eam. Unde impossibile est quod unum pec­ catum sine alio remittatur. Secunda R. est: quia non potest esse vere poenitens qui de uno peccato poenitet, et non de alio. Si enim displiceret ei illud peccatum, quia est contra Deum super omnia dilectum (quod requiritur ad rationem verae poeniten­ tiae), sequeretur quod de omnibus peccatis poeniteret. Tertia R. est: quia, ex parte Dei, esset contra perfectionem divinae misericordiae si cujus miseretur non totaliter misereatur. Art. IV. - Utrum remissa culpa per poenitentiamremaneat reatus poenae. Resp. Aff. - Scii. : non remanet reatus poenae aeternae; potest tamen remanere reatus a lieu jus poenae temporalis. R. est: quia reatus poenae aeternae sequitur culpam (gravem) inquantum culpa importat aversionem a bono incommutabili: nam justum est ut qui contra aeternum bonum peccavit, in aeternum puniatur. Unde sublata culpa per gra­ tiam, tollitur etiam reatus poenae aeternae. Conversioni autem ad bonum commutabile, (piae habetur in peccato, cum hoc bonum sit finitum, non debetur poena aeterna, sed poena tempora­ lis: justum est enim ut qui voluntati suae plus uni 351 induisit quam debuit contra voluntatem suam aliquid patiatur: sic enim erit aequalitas. Unde Apoc. xviii, 7 dicitur: Quantum glorificavil se ct in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Notanda: 1. In peccato veniali non habetur aversio a Deo, sed lanium conversio inordinata ad creaturam; et ideo peccatum veniale non puni­ tur poena aeterna, sed poena temporali. (In corp, art.). 2. AVersio a Deo se habet in culpa mori ali, ut formale, conversio autem ad creaturam, ut ma­ teriale. (Ad lm). Primum tollitur per gratiam ope­ rantem; alterum per gratiam coopérante»!. (Ad 2m); et solvitur reatus lotius poenae, completis omnibus poenitentiae actibus, qui se habent ut materia poenitentiae, sicut aqua in baptismo, ut dictum est (qu. Ixxxiv, art. 1 et 3). - (Ad 3m). Art. V. - Utrum, remissa culpa mortali, tollantur omnes reliquiae peccati. Resp. Neg. - Scii. : nihil prohibet quin, re­ missa culpa, remaneant dispositiones ex prae­ cedentibus actibus causatae, quae dicuntur pec­ cati reliquiae; remanent tamen debilitatae et diminutae, ita quod homini non dominejitur; et hoc magis per modum dispositionum quam per modum habituum, sicut etiam remanet fomes post baptismum. R. est: quia sublato, per gratiam, eo quod est ex parte aversionis, nihilominus remanere potest id quod est ex parte conversionis inordinatae: conversio enim inordinata ad creaturam rema­ nere potest sine aversione a Deo, sicut sublato formali, remanere potest materiale, ut dictum est (Art. praec.). Art. VI. - Utrum remissio culpae sil effectus poeni­ tentiae. Resp. Aff. - Scii. : remissio culpae est effectus poenitentiae, secundum quod est virtus, princi- palius I amen secundum quod esi sacramen­ tum. R. est: quia, ut sacramentum, poenitentia, scii, ex parte ministri, (pii virtutem applicat clavium, se habet ut forma; actus vero poenitendis, qui ex virtute poenitentiae procedunt, in ordine ad claves Ecclesiae, se habent ut materia. Potior est autem forma quam materia: ex utroque tamen est unum sacramentum (qu. lx, ari. 6). Notandum: Ad objectionem quod remissio cul­ pae potest esse a Deo sine poenitentiae sacramento, non autem sine poenitentia, secundum quod est Virtus, dicendum est quod ex hoc. non potest con­ cludi nisi quod gratia est principalior causa re­ missionis culpae quam poenitentiae sacramentum. (Resp. ad objectionem in contrarium). QUAESTIO LXXXV1I De remissione venialium peccatorum Deinde considerandum est de remissione ve­ nialium peccatorum; et circa hoc quaeruntur qua­ tuor: Art. I. - Utrum peccatum veniale possit remitti sine poenitentia. Resp. Neg. - Scii.: cum per utrumque pec­ catum, scii, mortale et veniale, deordinetur vo­ luntas hominis per immoderatam conversionem ad bonum creatum, ideo utrumque peccatum per poenitentiam remitti oportet, aliter tamen et aliter. R. est: quia per peccatum mortale mens (prop­ ter conversionem ad creaturam) omnino a Deo avertitur, utpote contra charitatem agens; per puimna Theol. S. Thomae - Pars HI intendens aliquod peccatum committere, pula homicidium aut adulterium, non retrahatur ab hoc propter hoc quod pertinet ad Dei contem­ ptum, ingrat itudo non erit speciale pccatum, sed trahetur ad speciem alterius peccati, sicut cir­ cumstantia quaedam. Q. 89 - D< ''irn recuperatione per p nitentiam 339 qu. lii, art. 1). Et inde est quod secundum quod motus liberi arbitrii in poenitentia est intensior vel remissior, secundum hoc poenitens conse­ quitur majorem vel minorem gratiam;et eademest ratio de virtutibus quae ex gratia consequuntur. Art. III. - Utrum per poenitentiam restituatur QUAESTIO LXXXIX De virtutum recuperatione per poenitentiam Deinde considerandum est de recuperatione vir­ tutum per poenitentiam; et circa hoc quaeruntur sex: Art. I. - Utrum per poenitentiam virtutes resti­ tuantur. Resp. Aff. - R. est: quia per poenitentiam reinfunditur gratia, ex qua, sicut potentiae ex animae essentia, consequuntur omnes virtutes gratuitae, ut dictum est (I-II, q. ex, art. 4). Notandum: Poenitentia causal gratiam inquantum est sacramentum; nam in quantum est virtus, est magis gratiae effectus. (Ad lm). Et quia formalis vis hujus sacramenti dependet ex virtute clavium, ideo virtus clavium effective causal gratiam et virtutes, instrumentaliter tamen; s^d actus primus poenitentis se habet ut ultima dispositio ad gratiam consequendam, scii, contri­ tio. (Ad 2m). Art. II. - Utrum post poenitentiam resurgat homo in aequali virtute. Resp. Neg. - Scii. : potest resurgere etiam in majori, vel minori gratia. R. est: quia formae quae possunt recipere magis et minus, intenduntur et remittuntur se­ cundum diversam dispositionem subjecti (I-II. homo in pristinam dignitatem. Resp. Aff. - Scii. : a) quantum ad Deum homo per poenitentiam recuperat dignitatem filiatio­ nis; 3) non autem innocentiae, sed quandoque aliquid majus; c) quantum ad dignitatem eccle­ siasticam non semper eam recuperat. R. primi est: quia in Luca xv habetur de filio prodigo quod pater poenitenti jussit restitui sto­ lam primam, et annulum, et calceamenta, quae dignitatem principalem significant, qua scilicet filius prodigus computatus erat inter filios Dei per gratiam. R. secundi est: quia, ut Gregorius dicit (In hom. de centum ovibus): «qui errasse a Deo se considerant, damna praecedentia lucris sequen­ tibus recompensant. Major ergo gaudium de eis fit in caelo, quia et dux in praelio plus eum militem diligit qui post fugam reversus hostem fortiter premit, quam illum qui nunquam terga •praebuit, et nunquam aliquid fortiter fecit ». R. tertii est: quia si peccator non poenitet, vel negligenter poenitentiam facit, pristinam dignitatem ecclesiasticam non recuperat; simi­ liter etiam propter irregularitatem et scandalum, secundum Ecclesiae canones. Art. IV. - Utrum opera virtutum in charitate jacta possint mortificari. Resp. Aff. - R. est: quia effectus operum virtuosorum, quae in charitate fiunt, est perdu- cere aci vitam aeternam; quod quidem impedi­ tur per peccatum mortale sequens, quod gratiam tollit. Et secundum hoc opera in charitate facta mortificari dicuntur per consequens peccatum mortale. Art. V. - Utrum opera mortificata per peccatum, per poenitentiam reviviscant. Resp. Aff. - Scii. : opera meritoria, etiam postquam per peccatum mortificantur, per poeni­ tentiam, quantum est de se, reviviscunt. R. est: quia illa opera, prout facta fuerant, Deus semper acceptabit, et sancti de eis gaude­ bunt, secundum illud Apoc. iii, 11: Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam. Unde opera prius mortificata, per poenitentiam, sublato im­ pedimento peccati, recuperant efficaciam per­ ducendi eum qui fecit ea in vitam aeternam, quod est ea reviviscere. - Opera enim in charitate facta non mortificantur secundum se, sed solum per impedimentum superveniens ex parte operantis. (Ad 2m). Notandum: Ille qui per poenitentiam resurgit in minori charitate, consequetur quidem prae­ mium essentiale, secundum quantitatem charita­ tis in qua invenitur; habebit tamen gaudium majus de operibus in prima charitate factis, quam dç operibus quae in secunda fecit, quod pertinet ad praemium accidentale. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum per poenitentiam subseqüentem etiam opera mortua vivificentur. Resp. Neg. - Scii. : neque opera quae dicun­ tur mortua effective, i. e., quae causant mortem animae, quae etiam opera mortifera nuncupantur; neque illa quae privative dicuntur mortua, quae scii, non fiunt ex charitate, vivificantur per poe­ nitentiam. R. primi est: quia talia opera, cum sint morti­ fera, non vivificantur, sed proprie abolentur per poenitentiam secundum illud Ilebr. vi, 1: Non rursus facientes fundamentum poenitentiae ab operibus mortuis. R. secundi est: quia differentia mortis ct vi­ tae in operibus est secundum comparationem ad principium a quo procedunt. Opera autem non possunt iterum a principio procedere, quia tran­ seunt, et iterum eadem numero resumi non pos­ sunt. Unde impossibile est quod opera mortua iterum fiant viva per poenitentiam. Notandum: Deus recordatur bonorum quae quis facit in statu peccati, non ut remuneret ea in vita aeterna, quae debetur solis operibus vivis, id est, ex charitate factis; sed remunerat ea tem­ porali remunera lione; vel etiam ad hoc quod pec­ cator patietur tolerabilius judicium. (Ad 3m). QUAESTIO XC De partibus poenitentiae in generali Deinde considerandum est de partibus poeni­ tentiae, et primo in generali; secundo in speciali de singulis. Circa primum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum poenitentiae debeant partes assi­ gnari. Resp. Aff. - Scii. : ex parte materiae. R. est: quia, ut dictum est supra (qu. Ixxxiv, art. 2 et 3), in sacramento poenitentiae actus humani se habent per modum materiae. Et ideo cum plures actus humani requirantur ad poeni­ tentiae perfectionem, scilicet contritio confessio et satisfactio, ut infra patebit (art. seq.), conse­ quens est quod sacramentum poenitentiae ha­ beat partes. 362 Notandum: Poenitentiae, secundum quod est virtus, non assignantur partes: actus enim humani qui multiplicantur in poenitentia, non comparan­ tur ad habitum virtutis sicut partes, sed sicut effectus. (Ad 2m). Art. Π. I 'Irum convenienter assignentur partes poenitentiae, contritio, confessio et satisfactio. Resp. Aff. - Scii. : ex parte poenitentis, cujus actus sunt quasi materia hujus sacramenti. R. est: quia in hoc sacramento non quaeritur sola redintegratio aequalitatis justitiae, sicut in justitia vendicativa; sed magis reconciliatio ami­ citiae, quod fit dum offendens récompensât se­ cundum voluntatem ejus quem offendit. Sic igi­ tur requiritur ex parte poenitentis, primo qui­ dem voluntas recompensandi, quod iit per con­ tritionem; secundo quod se subjiciat arbitrio sacerdotis loco Dei, quod fit in confessione; ter­ tio quod recompense! secundum arbitrium mini­ stri Dei, quod iit in satisfactione. Et ideo con­ tritio, confessio et satisfactio ponuntur partes poenitentiae. Notandum: Quia plura requiruntur ad bonum, « quod procedit ex integra causa, quam ad malum, quod procedit ex singularibus defectibus », ideo licet peccatum perficiatur in consensu cordis, ad perfectionem tamen poenitentiae requiritur et contritio cordis, et confessio oris, et satifactio ope­ ris. (Ad 4m). Art. III. - Utrum praedicta tria sint partes inté­ grales poenitentiae. Resp. Aff. - R. est: quia singulis istis parti­ bus non adest tota poenitentiae virtus, neque secundum totam virtutem, neque secundum to­ tam ejus essentiam, sed omnibus simul: et haec est propria ratio partium integra! ium. - Partibus autem subjectivis adest tota virtus totius et simul et aequaliter, sicut tota virtus animalis salvatur 363 in qualibet specie animalis. Singulis autem parti­ bus potentialibus adest totum secundum totam essentiam, sicut tota essentia animae adest cui­ libet ejus potentiae. Notandum: Una pars integralis potest conti­ nere totum, licet non secundum essentiam; fun­ damentum enim quodammodo virtute continet to­ tum aedificium, et hoc modo contritio continet virtute totam poenitentiam. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum convenienter dividatur poeni­ tentia in poenitentiam ante baptismum, poeni­ tentiam mortalium, et poenitentiam venialium. Resp. Aff. - Scii. : considerata poenitentia ut virtus. R. est: quia species poenitentiae accipiuntur secundum diversas immutationes, quas poenitens intendit. Immutatio autem a poenitente intenta est triplex: prima quidem per regenera­ tionem in novam vitam, et haec pertinet ad poe­ nitentiam quae est ante baptismum; secunda autem immutatio est per reformationem vitae praeteritae jam corruptae, et haec pertinet ad poenitentiam mortalium post baptismum; ter­ tia autem immutatio est in perfectiorem opera­ tionem vitae, et haec pertinet ad poenitentiam venialium, quae remittuntur per aliquem fer­ ventem actum charitatis. (Hic finitur quidquid de S. Thomae Aquinatis Ter­ tia Parte Summae Theologicae, quam ille morte occupatus imperfectam reliquit, ad posteritatem pervenit). IU I •p supplementum TERTIAE PARTIS SUMMAE THEOLOGICAE SANCTI THOMAE AQUINATIS A Doctoris Angelici Ex Ejusdem Auctoris Scripto In IV Sententiarum Collectum · QUAESTIO 1 De partibus poenitentiae in speciali. Et primo de contritione Deinde considerandum est de singulis partibus poenitentiae; et 1. de contritione; 2. de confes­ sione; 3. de satisfactione. De contritione autem consideranda sunt quinque: 1. quid sil; 2. de quo esse debet; 3. quanta esse debet·; 4. de duratione ipsius; 5. de effectu ipsius. Circa primum quaerun­ tur tria: Art. I. - Utrum contritio sit dotor pro peccatis assumptus cum proposito confitendi et satisfa­ ciendi. Resp. Aff. - Scit. : sumpta contritio secun­ dum substantiam actus, prout est actus virtu­ tis poenitentiae et pars poenitentiae sacramenti. R. est: quia in praedicta definitione contritio manifestatur inquantum est actus virtutis, in hoc scii, quod ponitur genus ipsius, scii, dolor; et objectum, in hoc quod dicitur pro peccatis; et electio, quae requiritur ad actum virtutis, in hoc(*) (*) Collectum est probabiliter a Fratre Rainaldo a Piperno, qui fuit condiscipulus et amicus Sancti Doctoris. 366 Λπτηηιη Theo I. S. Thomae - Suppl, ad P. III quod dicitur assumptus; sed inquantum est pars sacramenti, per hoc quod tangitur ordo ipsius ad alias partes, cum dicitur, cum proposito confi­ tendi et satisfaciendi. - Aliae autem definitiones dantur secundum quod contritio sub aliis aspecti­ bus consideratur. Sic secundum quod est actus virtutis tantum, definitur: « Dolor voluntarius pro peccato, puniens in se quod dolet se commi­ sisse ». - Alia definitio sumitur ex verbis Augusti­ ni (Implic. sup. Psal. xlvi), quae tangit effectum contritionis, quae est: Contritio est dolor remittens peccatum. Alia sumitur ex verbis Gregorii (Horn, xxii in Ezech.), quae talis est: Contritio est humi­ litas spiritus, annihilans peccatum inter spem et timorem. Notandum: Contritio est a Deo solo quantum ad formam qua informatur; sed quantum ad sub­ stantiam actus est ex libero arbitrio, et a Deo, qui cooperatur in omnibus operi Inis et naturae et vo­ luntatis. (Ad 2m). Art. II. - Utrum contritio sit actus virtutis. Resp. Aff. - R. est: quia contritio, specialiter sumpta, importat rectitudinem voluntatis, in­ quantum peccatum praeteritum ab ipsa volun­ tate commissum, ab eadem detestatur et de­ struitur. Rectitudo autem voluntatis est actus virtutis. - Materialiter autem sumpta contritio importat corporalem quamdam passionem. Notanda: 1. In contritione est duplex dolor de peccato: unus in parte sensitiva, qui est pas­ sio, et hic non est essentialiter contritio, prout est actus virtutis, sed magis effectus ejus. Sed ta­ men hic dolor potest pertinere ad contritionem, inquantum est pars sacramenti, quia sacramenta non solum in interioribus actibus, sed etiam in exterioribus, et in rebus sensibilibus nata sunt esse. Alius dolor est in voluntate, qui nihil aliud est quam displicentia alicujus mali. Et sic est dolor per essentiam, et est actus virtutis poenitentiae. (Ad lm). Q. 2 - De objecto 367 2. Attritio dicit accessum ad perfectam contri­ tionem; unde in corporalibus dicuntur attrita quae aliquo modo diminuta sunt, sed non adhuc per­ fecte sunt comminuta; sed contrita dicuntur, quan­ do omnes partes tritae sunt simul per divisionem ad minima. Et ideo significat attritio in spiritua­ libus quamdam displicentiam de peccatis commis­ sis, sed non perfectam; contritio autem perfectam. (Ad 2m). Art. III. - Utrum attritio possit fieri contritio. Resp. Neg. - R. est: quia contritionis actus supponit infusionem gratiae, quam non supponit attritio. Contritionis enim principium est limor filialis, attritionis vero est timor servilis. QUAESTIO II De objecto contritionis Deinde considerandum est de objecto contri­ tionis. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum homo debeat conteri de poenis, et non solum de culpa. Resp.: de malis poenae potest esse dolor, sed non contritio, quae est solum de culpa. R. est: quia contritio importat cojnminutioneni alicujus duri et integri, quod metaphorice in malo culpae invenitur. Est enim voluntas causa ipsius mali; et hujus mali displicentia contritio per simi­ litudinem dicitur. Unde contritio solum est de culpa, non autem de poena, quae simul cum con­ tritione esse potest. üiü |IU .'II 368 S. Thomae - Suppl, ad P. III Art. IL - Utrum. contritio debeat esse de peccato originali. Resp. Neg. - R. est: quia contritio respicit el quodammodo comminuit duritiam voluntatis. Et ideo solum de illis peccatis potest esse quae ex duritia nostrae voluntatis in nos proveniunt. De peccato autem originali potest esse displicen­ tia et dolor. Art. III. - Utrum, de omni actuali peccato debeamus conteri. Resp. Aff. - R. est: quia in omni actuali pec­ cato est duritia quaedam voluntatis; et propter hoc si debeat peccatum curari, oportet quod per contritionem comminuentem remittatur. Art. IV. - Utrum de peccatis juturis (piis debeat conteri. Resp. Neg. - R. est: quia objectum proprium contritionis est peccatum commisum. Tamen, quia contritio est actus virtutis poenitentiae, et omnis virtus cum motu proprio habet aliquid de motu prudentiae, quae auriga virtutum dicitur, inde est quod contritio importat cautionem de futuro, quae est pars prudentiae contritioni adjuncta. Art. V. - Utrum homo debeat conteri de peccato alieno. Resp. Neg. - R. est: quia illud idem conteri­ tur quod prius durum et integrum fuit. Unde oportet quod contritio de peccato sit in eodem in quo peccati duritia praecessit; et sic de alienis peccatis non est contritio, sed dolor. Art. VI. - Utrum de singulis peccatis mortalibus requiratur contritio. Resp. Aff. - Scii. : quantum ad principium contritionis, oportet quod de singulis peccatis, Q. 3 - De quantitate c tionis 369 quae quis in memoria habet, conteratur; sed quantum ad terminum sufiicit quod sit una com­ munis de omnibus. R. est: quia principium contritionis est cogi­ tatio, qua quis cogitat de peccato, et dolet. Et sic oportet de omnibus et singulis peccatis mor­ talibus commissis cogitare et dolere. Terminus autem contritionis est quando dolor ille jam gra­ tia informatur; et secundum hoc sufficit quod sit una contritio de. omnibus: tunc enim motus con­ tritionis agit in vi omnium dispositionum prae­ cedentium. QUAESTIO III De quantitate contritionis Deinde considerandum est de quantitate con­ tritionis. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum contritio sit major dolor qui esse possit in natura. Resp. Aff. - Scii. : contritio essentialiter sump­ ta, prout est in voluntate (seu appretiatiue) est dolor qui excedit omnes alios dolores. R. est: quia quantum aliquid placet, tantum contrarium ejus displicet; finis autem ultimus super omnia placet, cum omnia propter ipsum desiderentur; et ideo peccatum, quod a fine ulti­ mo avertit, super omnia displicere debet. - Prout autem est in parte sensitiva non est maximus do­ lor, quia vires inferiores moventur vehementius ab objectis propriis quam ex redundantia supe­ riorum virium, I|l|’ i:i 'IU i:W mi 370 Thcûl. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Notandum: Gaudium illud quod poenitens de dolore habet, non minuit displicentiam, quia ei non contrariatur, sed auget, secundum quod om­ nis operatio augetur per propriam delectationem; sicut qui delectatur in addiscendo aliquam scien­ tiam, melius addiscit, et similiter qui gaudet de displicentia, ve he me ni io rem displicentiam habet. Sed bene potest esse quod illud gaudium tempe­ ret dolorem ex ratione in partem sensitivam re­ sultantem. (Ad 3m). Art. II. - Utrum possit esse nimis magnus contri­ tionis dolor. Resp. Aff. - Scit.: a) contritio ex parte dolo­ ris qui est in ratione, scilicet displicentiae, (pio peccatum displicet, inquantum est offensa Dei, non potest esse nimia; b) sed quantum ad dolo­ rem sensibilem potest esse nimia, sicut etiam exterior corporis afflictio potest esse nimia. R. primi est: quia offensa Dei est contra charitatem: et ideo sicut amor charitatis, quo in­ tenso displicentia de peccato intenditur, non po­ test esse nimius; ita nec talis displicentia potest esse nimia. R. secundi est: quia in his omnibus debet accipi pro mensura conservatio subjecti, et bo­ nae habitudinis sufficientis ad ea quae agenda incumbunt; et propter hoc dicitur Rum. xii, 1: Rationabile sit obsequium vestrum. Art. III. - Utrum debeat esse major dolor de uno peccato quam de alio. Resp. Aff. - R. est: quia ratio doloris est ma­ gis in uno quam in alio, scii, offensa Dei. Quam­ vis enim quodlibet peccatum mortale a Deo aver­ tat et gratiam tollat, quoddam plus elongat quam aliud, inquantum habet majorem dissonantiam ex sua inordinatione ad ordinem divinae bonita­ tis quam aliud. (Ad 3m). QUAESTIO IV De tempore contritionis Deinde considerandum est de tempore contri­ tionis. Circa quod tria quaeruntur: Art. I. - Utrum tota haec vita sil contritionis tempus. Resp. Aff. - Scii.: quantum ad utrumque dolorem, i. e., rationis et partis sensitivae. R. est: quia detestatio peccati, quae est in ratione, oportet quod semper maneat in hujus vitae tempore; nam tempus illud peccati, quod deputatum erat ad currendum recuperari non potest, sicut nec innocentia. Unde semper adest ratio doloris. Similiter etiam quantum ad sensi­ bilem dolorem, qui ut poena a voluntate assu­ mitur: homo enim poenam aeternam peccando meruit, et contra aeternum Deum peccavit; et ideo debet poena aeterna in temporalem mutata, saltem dolor in toto hominis aeterno, id est, in statu hujus vitae, manere. Notandum: Oportet distinguere inter satisfac­ tionem et dolorem. Satisfactio attenditur secun­ dum poenam taxatam, quae pro peccatis injungi debet; et ideo potest terminari, ut non oporteat ulterius satisfacere. Haec autem poena praeci­ pue proportionatur culpae ex parte conversionis, ex qua finitatem habet. Sed dolor contritionis respondet culpae ex parte aversionis, ex qua habet quamdam infinitatem; unde et contritio semper debet manere; nec est inconveniens, si remoto posteriori, remaneat prius. (Ad 5m). Art. II. - Utrum expediat continue de peccato dolere. Resp. Aff. - Scii. : ex parte rationis, non au­ tem ex parte passionis. R. est: quia displicentia quae est in appetitu rationis, est actus virtutis poenitentiae; actus 5 372 SÙWB^fheo). S. Thomae - Suppl, ad P. III autem virtutis non potest accipere superfluum et diminutum (Ethic, lib. ii, cap. 6 et 7). Et ideo sicut nec quantum ad intensionem, ita nec quan­ tum ad durationem, potest in rationis dolore esse superfluum, nisi secundum quod actus unius virtutis impedit actum alterius magis necessa­ rium pro tempore illo. - Sed passiones possunt habere superfluum et diminutum, et quantum ad intensionem, et quantum ad durationem. Et ideo sicut passio doloris, quem voluntas assumit, debet esse moderate intensa, ita debet moderate durare, ne si nimis duret, homo in desperationem, et pusillanimitatem, et hujusmodi vitia labatur. Art. III. - Utrum etiam post hanc vitam animae de peccatis conterantur. Resp. Neg. - R. est: quia animae beatorum carent dolore propter gaudii plenitudinem. Ani­ mae autem damnatae, etsi dolorem habeant, carent tamen contritione, quia deficit in eis gra­ tia dolorem informans. Aaiimae vero quae in purgatorio sunt, habent dolorem de peccatis gra­ tia informatum, sed non meritorium, quia non sunt in statu merendi, et sic deest in illis eflicacia contritionis, unde ille dolor non est proprie con­ tritionis. (Ad 2m). Q. 5 — De eHectuiWnSBiinfi 373 R. est: quia inquantum est pars sacramenti, primo operatur ad remissionem peccati instrumentaliter, sicut et de aliis sacramentis patet; inquantum autem est actus virtutis, sic est quasi causa materialis remissionis peccati, eo quod dispositio est quasi necessitas ad justificationem, et haec dispositio reducitur ad causam materia­ lem; causa autem efficiens principalis remissionis peccati est solus Deus. (Ad lm). Art. II. - Utrum contritio possit totaliter tollere reatum poenae. Resp. Aff. - Scii. : cum ex parte charitatis, tum ex parte doloris sensibilis. R. primi est: quia intensio contritionis quae ex parte charitatis sequitur, sic contingere potest, ut mereatur non solum culpae amotionem, sed etiam absolutionem ab omni poena. R. secundi est: quia dolor sensibilis, quem voluntas, in contritione excitat, poena quaedam est, et tantum potest intendi quod sufficiet ad deletionem culpae et poenae. Quamvis enim do­ lor contritionis sit finitus, tamen virtutem habet ex charitate, qua informatur, ct secundum hoc potest valere ad deletionem culpae et poenae. (Ad 3m). QUAESTIO V Art. III. - Utrum parva contritio sufficiat ad dele­ De effectu contritionis tionem magnorum peccatorum. Resp. Aff. - Scii. : quantujncumquc parvus sit dolor, dummodo ad contritionis rationem sufficiat, omnem culpam delet. R. est: quia dolor contritionis quantumcumque parvus sit, dum ad rationem contritionis sufficiat, semper importat majorem displicentiam propter separationem a fine, quamvis minorem displicen­ tiam de peccato importet quam debet. - Unde Deinde considerandum est de effectu contri­ tionis. Circa quod tria quaeruntur: Art. I. - Utrum remissio peccati sit contritionis effectus. Resp. Aff. - Scii. : tum ut pars sacramenti, tum ut actus virtutis, contritio est causa remis­ sionis peccati, sed diversimode. ** A 374 Summa TWnT. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill sicut patet de baptismo, quo et magna et parva solvuntur; ita est et de contritione, dummodo ad rationem contritionis pertingat. (Ad lm). QUAESTIO VI De confessione quoad ejus necessitatem Deinde considerandum est de confessione, de qua sex sunt consideranda: 1. de confessionis necessitate; 2. de ejus quidditate; 3. de ipsius mi­ nistro; 4. de qualitate ejus; 5. de ejus effectu; 6. de ejus sigillo. Circa primum quaeruntur sex: Art. I. - Utrum, confessio sil necessaria ad salu­ tem. Resp. Aff. - R. est: quia illa sacramenta quae ordinantur contra culpam, cum qua salus esse non potest, sunt de necessitate salutis; et ideo sicut baptismus, quo deletur originale pec­ catum, est de necessitate salutis; ita et poeni­ tentiae sacramentum, cujus minister hoc con­ gruum remedium adhibere non potest, nisi pecca­ tum cognoscat, quod fit per confessionem pec­ cantis. Et ideo confessio, saltem in voto, est de necessitate salutis ejus qui in peccatum mortale actuale cecidit. Notanda: 1. Gratiae infusio sufficit ad culpae remissionem; sed ad gratiae infusionem conse­ quendam ordinata sunt gratiae sacramenta, ante quorum susceptionem Vel actu vel proposito ali­ quis gratiam non consequitur, sicut in baptismo pa­ tet; et simile est de confessione. Nam ex parte aversionis peccatum habet infinitatem, et ex hac parte oportet quod peccati remissio incipiat ab alio, scii, a Deo (Ad 2m). Insuper, per confessio­ nis erubescentiam, et vim clavium, quibus se conlilens subjicit, et satisfactionem injunctam, quam sacerdos moderatur secundum qualitatem crimi­ num sibi per confessionem innotescentium, poena _____ * - De temporalis expiatur (Ad lm). Et ideo necessaria est confessio. 2. Etsi de Petro, de Magdalena, de Paulo et cae­ leris non legatur quod confessi sunt, potuit tamen fieri: multa enim facta sunt quae non sunt scripta. Et praeterea, Christus habet potestatem excellentiae in sacramentis; unde sine his quae ad sacramentum perlinent, potuit rem sacramenti conferre. (Ad 3m). Art. II. - Utrum confessio sit de jure naturali. Resp. Neg. - Scii. : a) confessio que iit Deo per recognitionem peccati est de jure naturali; b) sed confessio sacramentalis non est de jure naturali, sed de jure divino (positivo). R. primi est: quia cuilibet rei illud est naturale, quod ei a suo creatore imponitur, tamen proprie dicuntur naturalia quae ex principiis naturae causantur. R. secundi est: quia cum sacramenta sunt quaedam fidei protestationes, et fides superat cognitionem rationis naturalis, ideo sacramenta sunt de jure divino, quod est supernaturale. Notandum: Confessio quamvis aliqualiter esset in lege Moysi, non tamen eodem modo sicut in lege nova, nec sicut in lege naturae; in lege enim naturae sufficiebat recognitio peccati interior apud Deum; sed in lege Moysi oportebat aliquo signo exteriori peccatum protestari, sicut per oblatio­ nem hostiae pro peccato, ex quo etiam homini innotescere poterat eum peccasse; non autem opor­ tebat ut speciale peccatum a se commissum mani­ festaret, aut peccati circumstantias, sicut in nova lege oportet. (Ad 2m). Art. III. - Utrum omnes ad confessionem teneantur. Resp. Aff. - Scii. : a) jure divino non omnes tenentur ad confessionem, sed illi tantum qui mortaliter peccant; b) jure Ecclesiastico omnes tenentur etiam illi qui mortaliter non peccant. R. primi est: quia jure divino, sacramentum poenitentiae, est medicina necessaria ad vitam W !i:i ‘|U IU 376 SumWnTThcol. S. Thoma - Suppl, ad P. Ill Q. 6 - 1 'i ‘ '’nfejglone spiritualem recuperandam; et secundum hoc non omnes tenentur ad confessionem, sed illi tantum qui peccatum mortale incurrunt post baptismum. R. secundi est: quia quamvis ex vi sacramenti non tenetur aliquis venialia confiteri, tenetur tamen ex institutione Ecclesiae ad confessionem, tum ut cum majori reverentia ad Eucharistiam accedatur; tum etiam ut ecclesiarum rectoribus sui subditi innotescant, ne lupus intra gregem lateat. - Ad praeceptum tamen Ecclesiae implen­ dum, sufficit ut quis se sacerdoti repraesentet, et se ostendat absque conscientia mortalis esse; et hoc ei pro confessione reputatur. (Ad 3m). Art. V. - Uirum statim teneatur quis confiteri. Resp. Neg. - Sci/.: a) quantum ad proposi­ tum confitendi tenetur aliquis quando tenetur ad contritionem; b) quantum autem ad confes­ sionem actualiter faciendam, non statim aliquis tenetur nisi per accidens. R. primi est: quia propositum confitendi anne­ xum est contritioni. Tenetur autem aliquis ad contritionem quando peccata memoriae occur­ runt, praecipue cum in periculo mortis exislit, aut in aliquo articulo, in quo sine peccati remis­ sione oporteat eum peccatum incurrere. R. secundi est: quia praecepta affirmativa non obligant ad statim, sed ad tempus determina­ tum; nam implet io praecepti affirmativi obligat semper, sed non ad semper. (Ad 3m). - Per acci­ dens tamen tenetur aliquis statim confiteri, i. e., quando ad aliquid tenetur quod non potest sine peccato facere, nisi confessus, sicut, e. g., si de­ beat Eucharistiam percipere, nisi desit copia sacerdotis et necessitate urgente. Art. IV. - Uirum aliquis licite possit confiteri pec­ catum quod non habet. Resp. Neg. - R. est: quia ille qui sacerdoti de se loquitur aliud quam in sua conscientia ha­ bet, sive bonum, sive malum, non se sacerdoti manifestat, sed magis occultat; et ideo non est idonea confessio, sed ad hoc quod sit idonea, re­ quiritur quod os cordi concordet, ut solum hoc os accuset quod conscientia tenet. Notanda: 1. Justus non confitetur peccatum quantum ad actum, quem non commisit; sed quan­ tum ad conditionem actus, quia in actu qui de se bonus est, formidat ne aliquis defectus ex parte sua fuerit. Et ideo ad bonam mentem etiam perli­ net, ut hanc formidinem, quam corde tenet, lin­ gua accuset. (Ad lm). 2. Quando aliquis dubitat de aliquo peccato an sit mortale, tenetur illud confiteri dubitatione manente, quia qui aliquid committit vel omittit, in quo dubitat esse peccatum mortale, peccat mor­ taliter, discrimini se committens, et similiter peri­ culo se committit qui de hoc quod dubitat esse mortale, negligit confiteri; non tamen debet asse­ rere illud mortale esse, sed dubitative loqui, et judicium sacerdotis expectare, cujus est discernere inter lepram et lepram. (Ad 3m). 377 Art. VI. - Utrum possit cum aliquo dispensari ne | confiteatur. Resp. Neg. - R. est: quia praeceptum de con­ fessione non est ab homine primo institutum, quamvis sit a Jacobo * promulgatum, sed a Deo institutionem habet. Et ideo sicut papa non po­ test dispensare ut aliquis sine baptismo salvetur, ita nec quod salvetur sine confessione, secundum quod obligat ex ipsa vi sacramenti, sed potest di­ spensare in confessione, secundum quod obligat ex (·) Haec verborum S. Jacobi (v. 6: Confitemini alterutrum peccata vestra) expositio de confessione sacramentali probabilis est eam tradunt S. Doctor (hic et ari. 1 ad 1. qu. viii), et Hugo Victorin. (De sacram, lib. ii, c. 1, p. 14), et Calixtus papa (apud Burchard, lib. xviii, c. 2), 378 Stü^i^rheol, S. Thomae - Suppl, ad P. III praecepto Ecclesiae, ut possit aliquis diutius con­ fessionem differre quam ab Ecclesia institutum est. Notandum: Quamvis expressa institutio con­ fessionis sacramentalis non legatur, tamen quae­ dam praefiguratio ipsius invenitur in hoc quod Joanni confitebantur peccata sua, qui baptismo ipsius ad gratiam Christi praeparabantur, et in hoc quod Dominus sacerdotibus leprosos transmi­ sit; qui quamvis non essent novi Testamenti sacer­ dotes, tamen in eis novi Testamenti sacerdotium significabatur. (Ad 2m). QUAESTIO VII De confessionis quidditate Deinde considerandum est de quidditate con­ fessionis, et circa hoc quaeruntur tria: Art. I. - Utrum Augustinus convenienter definiat confessionem. Resp. Aff. - Scii. : « confessio est per quam morbus latens spe veniae aperitur ». R. est: quia in confessione sunt quinque con­ sideranda, quae omnia in definitione supradicta tanguntur. Haec sunt: Primo, ipsa substantia actus, sive genus ejus, quod est manifestatio quaedam, et haec exprimitur in aperitione; se­ cundo, de quo fiat confessio, scii, de peccato: et hoc tangitur cum dicitur morbus latens ; tertio, causa confessionis, quod habetur in verbis spe veniae. Deinde sunt alia duo quae in definitione S. Augustini implicite tanguntur, scii, cui fit confessio, i. e. sacerdoti, et effectus ejus, seu ab­ solutio a parte poenae, et obligatio ad aliam par­ tem exsolvendam. Art. II. - Utrum confessio sit actus virtutis. Resp. Aff. - R. est: quia ad hoc quod ali­ quid dicatur actus virtutis, sufficit quod in sui Q. 8 - De nnrffWB^.onffHsinnU ψ 379 ratione aliquam conditionem implicet quae ad virtutem pertineat. Haec autem conditio ad vir­ tutem pertinet ut aliquis ore confiteatur quod corde tenet, quod fit in confessione. Quamvis ergo confessio non importet omnia quae ad vir­ tutem requiruntur, potest enim male fieri; tamen est bonum ex genere, ct est ac/us virtutis. Notandum: Jus naturale inclinat ad confes­ sionem, mediante jure divino, quo circumstan­ tiae determinantur; sicut etiam in omnibus est quae sunt de jure positivo. (Ad Im). UlrUm COnfeSSi° Sit aclus Poenilenliae Resp. Aff. - Scii. : d) absolute loquendo con­ fessio pertinet ad virtutem veritatis; b) sed con­ fessio peccatorum pertinet elicitive ad virtutem poenitentiae, c) imperative potest pertinere ad multas virtutes. R. primi est: quia est confessio veri. R. secundi est: quia quando supra obiectum virtutis additur specialis ratio boni et difficilis, requiritur specialis virtus. Et ideo confessio pec­ catorum ad remissionem eorum consequendam, non pertinet elicitive ad virtutem veritatis, sed ad virtutem poenitentiae. R. tertii est: quia actus confessionis potest trahi in finem multarum virtutum. QUAESTIO Vni De ministro confessionis Deinde considerandum est de ministro confes­ sionis. Circa quod quaeruntur septem: Art. I. - Utrum necessarium sit confiteri sacerdoti. Resp. Aff. - Scii. : soli sacerdoti, qui est mini­ ster Ecclesiae, fieri debet sacramentalis confessio. 380 Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill R. est: quia in sacramento poenitentiae con­ fertur gralia. Sacramentorum autem, in quibus gratia datur, ille solus minister est qui habet mi­ nisterium super corpus Christi, i. e., sacerdoti qui consecrari Eucharistiam potest. Eadem enim est ratio ministri est instrumenti, quibus gratia confertur, ut dictum est supra (qu. Ixiv, art. 3). Art. II. - Utrum in aliquo casu liceat aliis quam sacerdotibus confiteri. Resp. Aff. - Scii. : non ex officio, sed ratione necessitatis, etiam laicus vicem sacerdotis sup­ plet, ut ei confessio fieri possit. * R. est: quia poenitentia, sicut baptismus, est sacramentum necessitatis. Sicut igitur baptismus duplicem habet ministrum, scii, unum ex officio, i. e., sacerdotem; alium ratione necessitatis, i. e., quilibet homo; ita etiam poenitentia. Nam quan­ do necessitas imminet debet facere poenitens quod ex parte sua est, scilicet confiteri, et confi­ teri cui potest; qui quamvis sacramentum per­ ficere non possit, ut faciat id quod ex parte sa­ cerdotis est, scii, absolvere, defectum tamen sacerdotis supplet summus sacerdos, i. e. Chri­ stus. Nihilominus confessio laico ex defectu sa­ cerdotis facta sacramentalis est quodammodo, quamvis non sit sacramentum perfectum, quia deest ei id quod est ex parte sacerdotis. - Et ideo eum oportet quod iterum confiteatur sa­ cerdoti, cum copiam habere potuerit. (Ad lm et ad 3m passim). (·) Iste autem mos qui diu ante S. Thomam viguerat et ejus temporibus adhuc vigebat, jam diu et merito exolevit, ait Billuart; censent que theologi illum nunc non expedire; partim quin hoc esset apparenter connivum haereticis hodiernis; partim quia hujusmodi confessionis nulla est necessitas nullumque praecep­ tum, neque expedit peccata, praesertim occulta et gravia extra sacramentum manifestare. Art. ΠΙ. i Irum extra casum necessitatis possit ali­ quis non sacerdos confessionem venialium audire. Resp. Aff. — R. est: quia per peccatum ve­ niale homo nec a Deo, nec a sacramentis Eccle­ siae separatur. Et ideo non indiget novae gra­ tiae collatione ad ejus dimissionem, neque indi­ get reconciliari Ecclesiae. Et propter hoc non oportet quod venialia aliquis sacerdoti confitea­ tur. Et quia ipsa confessio laico facta sacramentale quoddam esi, quamvis non sit sacramentum perfectum, et est ex charitate procedens, talibus natum est veniale remitti, sicut per tunsionem pectoris, et per aspersionem aquae benedictae. * Art. IV. - Utrum sit necessarium quod homo con­ fiteatur proprio sacerdoti. Resp. Aff. - Scii.: sacerdoti illi qui jurisdic­ tionem super talem hominem habet. R. est: quia ille solus potest absolvere qui po­ test per impelitiin ad aliquid faciendum ligare. Imperare autem in confessione ad aliquid agen­ dum ille solus potest qui jurisdictionem habet. Nam imperium non competit alicui in alium, nisi ei qui habet super eum jurisdictionem. Et ideo, de necessitate hujus sacramenti est, non solum ut minister habeat ordinem, sicut in aliis sacra­ mentis, sed etiam quod habeat jurisdictionem. Art. V. - Utrum aliquis possit alteri quam proprio sacerdoti confiteri, ex privilegio vel mandato superioris. Resp. Aff. - R. est: quia quidquid potest inferior, potest superior. Sed ipse sacerdos po(*) Attamen, ut ait Sylvius, cum nulla sit necessitas confi­ tendi venialia, melius est illa nunquam laico confiteri; quamvis possit super aliquo vel aliquibus ab eo consilium peti, sicut et de mortalibus. 382 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill lest suo parochiano dare licentiam ut alteri con­ fiteatur. Ergo multo fortius ejus superior hoc potest. Nec in hoc iit praejudicium proprio sa­ cerdoti. Nam potestas jurisdictionis non est com­ missa alicui homini in favorem suum, sed in uti­ litatem plebis et honorem Dei. Et ideo si superio­ ribus praelatis expedire videatur ad salutem plebis et honorem Dei promovendum, quod aliis quae sunt jurisdictionis committant, in nullo fit praejudicium inferioribus praelatis, nisi illis qui quaerunt quae sua sunt, non quae Jesu Christi (Philipp, ii, 21), et qui gregi praesunt, non ut eum pascant, sed ut ab eo pascantur. (Ad lm). Q. 9 - De qunlitatc confessi ___ _ 383 . _ tatur; b) quantum ad remedium quandoque pro minori peccato injungenda est major poenitentia. R. primi est: quia quanto per contritionem plus de poena dimissum est, tanto per confessio­ nem minus dimittendum restat. R. secundi est: quia peccatum unius diffi­ cilius potest resisti quam peccato alterius, et ideo juveni imponitur pro fornicatione major poena quam seni, quamvis minus peccet; vel quia in uno peccatum est periculosius, sicut in sacerdote, quam in alio; vel quia multitudo magis prona est ad illud peccatum, et ideo per poenam unius alii sunt exterrendi. Art. VI. - Utrum poenitens possit in fine vitae a quolibet sacerdote absolvi. Resp. Aff. - R. est: quia quilibet sacerdos, quantum est de virtute clavium, habet potesta­ tem indifferenter in omnes, et quantum ad om­ nia peccata; sed quod non possit omnes ab omni­ bus peccatis absolvere, hoc est quia per ordina­ tionem Ecclesiae habet jurisdictionem limitatam, vel omnino nullam habet. Sed quia necessitas legem non habet, ideo quando necessitatis arti­ culus imminet, per Ecclesiae ordinationem non impeditur quin absolvere possit. Imo nec solum a peccatis tunc potest quilibet sacerdos absol­ vere, sed etiam ab excommunicatione, a quacum­ que sit lata, quia haec absolutio etiam ad juri­ sdictionem pertinet, quae per legem ordinationis Ecclesiae coarctatur. Art. VII. - Utrum poena temporalis taxetur se­ cundum quantitatem culpae. Resp. Aff. - Scii. : a) quantum ad debitum quantitas poenae radicaliter respondere debet quantitati culpae, antequam de ea aliquid diinit- QUAESTIO IX De qualitate confessionis Deinde considerandum est de qualitate con­ fessionis. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum confessio possit esse informis. Resp. Aff. - Scii. : non inquantum confessio est actus virtutis, sed inquantum est pars sa­ cramenti. R. est: quia actus virtutis est actus merito­ rius proprie; et sic confessio non valet sine charitate, quae est principium merendi. Sed secun­ dum quod est pars sacramenti, sic ordinat confitentem ad sacerdotem, qui habet claves Eccle­ siae, qui per confessionem conscientiam confitentis cognoscit; et secundum hoc confessio po­ test esse etiam in eo qui non est contritus, quia potest peccata sua pandere sacerdoti, et clavibus ____ _____ 38-1 a Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Ecclesiae se subjicere; et quamvis tunc non per­ cipiat absolutionis fructum, tamen recedente fictione percipere incipiet, * sicut etiam in aliis sacramentis est. Unde non tenetur iterare con­ fessionem, qui fictus accedit, sed tenetur postmodum fictionem suam confiteri. Art. II. - Utrum oporteat confessionem esse in­ tegram. Resp. Aff. - Scii. : de necessitate confessionis est quod homo omnia peccata confiteatur quae in memoria habet; quod si non faciat, non est confessio, sed confessionis simulatio. R. est: quia sicut in medicina corporali opor­ tet quod medicus non unum solum morbum, contra quem medicinam dare debet, cognoscat, sed etiam universaliter totam habitudinem ip­ sius infirmi, eo quod unus morbus ex adjunctione alterius aggravatur, et medicina quae uni morbo competent, alteri nocumentum praestaret; ita et quantum ad peccata, oportet quod sacerdos cognoscat omnia peccata mortalia poenitentia; quia unum aggravatur ex adjunctione alterius, et illud quod uni peccato esset conveniens medi­ cina, alteri, incentivum praestaret, cum quando­ que aliquis contrariis peccatis infectus sit, ut Gregorius in Pastorali (Parte iii, c. 3) docet. Item, quia sicut non esset contritio, nisi (piis de omnibus peccatis quae memoriae occurrunt, contereretur, ita non esset confessio, nisi (piis de omnibus quae memoriae occurrerint, confiteatur. (Ad 2m). (*) Veteres Thomistae ex istis verbis S. Thomae opinati sunt sacramentum poenitentiae posse esse informe ac validum; hanc vero sententiam tacite retractavit S. Doctor (qu. xxix, art. 8), quae hodie ab omnibus theologis prorsus rejicitur. Q. 9 ~ De qualitate confëssïônTs 385 Art. III. - Utrum quis possit per alium, vel per scriptum confiteri. Resp. Neg. — Scii. : confessio peccatorum, quatenus pars est sacramenti, proprio ore fa­ cienda est, nisi naturae aliquod impedimentum affuerit. R. est: quia ut actus virtutis confessio suffi­ ceret qualitercumque fieret; sed ut pars sacramen­ ti est materia propria determinata hujus sacra­ menti prout est manifesta proprio verbo poenitentis. In eo autem qui usus linguae non ha­ bet, sufficit quod per scriptum, aut per nutum, aut per interpretem confiteatur, quia non exi­ gitur ab homine plus quam possit. Art. IV. - Utrum sexdecim conditiones assignatae requirantur ad confessionem. Resp. Aff. - Scit. : ( portet confessionem, ut actus virtutis, esse discretam, libentem, puram, fortem, verecundam, lacryinabilem, humilem, veram, nudam, simplicem, integram; ut pars au­ tem sacramenti, nccesse est esse accusantem, et parere paratam, atque secretam: utile deinde est illam esse frequentem et acceleratam. R. est: quia confessio, ut actus virtutis, debet esse: primo, secundum rationem virtutis in genere, et secundum hoc debet esse discreta secundum prudentiam, libens per electionem, pura secun­ dum intentionem, et fortis ut propter verecun­ diam non dimittatur. - Secundo, ut actus poe­ nitentiae: et secundum hoc debet esse verecunda, prout initium sumit in horrore turpitudinis pec­ cati: lacrymabilis, prout pregreditur ad dolorem de peccato commisso; humilis, prout in abjectio­ ne sui terminatur. - Tertio, ex propria ratione hujus actus confessio debet esse: fidelis, id est, vera, prout est manifestativa; nuda, prout non 13 ΊΙ II 386 a Theo). S. Thomae - Suppl, ad P. Ill involvat obscuritatem verborum; simplex, prout non recitet nisi quod ad quantitatem peccati pertinet; integra, ut non substrahatur aliquid de his quae manifestanda sunt. - Ut pars sacra­ menti confessio debet esse: ex parte confitentis, accusans ; per comparationem ad sacerdotem, parere parata ; secreta quantum ad conditionem fori. - De bene esse, autem confessionis, confessio debet esse frequens et accelerata, scii, ut statim confiteatur. - (Haec autem sexdecim ad quatuor reduci possunt, scii, ad integritatem, simplici­ tatem, humilitatem et charitatem.). QUAESTIO X De effectu confessionis Deinde considerandum est de effectu confes­ sionis. Circa quod quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum confessio liberet a morte peccati. Resp. Aff. - R. est: quia in sacramento poe­ nitentiae non infunditur gratia nisi per confes­ sionem saltem in voto: per confessionem enim homo ministris Ecclesiae se subdit, qui sunt sa­ cramentorum dispensatores. - Et ideo eo modo liberet confessio a morte peccati sicut et bapti­ smus. Sicut enim liberat baptismus a morte pec­ cati, non solum secundum quod actu suscipitur, sed etiam secundum quod in voto habetur, et si aliquis impedimentum non praestaret, ex ipsa collatione baptismi gratiam consequeretur remit­ tentem peccata, si prius ei remissa non fuissent; ita dicendum est de confessione adjuncta abso­ lutioni, quia secundum quod in voto pocnitentis praecessit, a culpa liberavit; postmodum autem in actu confessionis et absolutionis gratia auge- Q. 10 - De 387 tur, et etiam remissio peccatorum daretur, si praecedens dolor de peccatis non sufficiens ad contritionem fuisset, et ipse tunc obicem gratiae non praeberet. Art. II. - Utrum confessio liberet aliquo modo a poena. Resp. Aff. - Scii. : a) tum vi absolutionis; b) tum ex ipsa natura actus confessionis. R. primi est: quia poena temporalis, quae restat expianda, sublata jam poena aeterna per remissionem culpae, quamvis sit improportionata viribus pocnitentis in hoc mundo viventis, tamen per vim clavium, i. e., meritis Christi, intantum minuitur quod proportionata viribus pocnitentis remanet, ita quod satisfaciendo se in hac vita purgare potest. R. secundi est: quia actus confitentis habet poenam erubescentiae annexam; et ideo quanto aliquis pluries de eisdem peccatis confitetur, tanto magis poena minuitur. ^»'1 /·' Art. III. - Utrum confessio aperiat paradisum. Resp. Aff. - R. est: quia confessio amovet impedimenta, scii, culpam et reatum poenae, qui­ bus aliquis a paradisi introitu prohibetur. Notandum: Contritio, quae votum confessio­ nis importat, aperit quidem paradisum, non tamen obstaculum reatus est totaliter amotum ante con­ fessionem el satisfactionem. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum confessio spem tribuat salutis. Resp. Aff. - R. est: quia homo per confes­ sionem se subjicit clavibus Ecclesiae ex passione Christi virtutem habentibus, per quem habemus spem remissionis peccatorum. 388 Q. 11 - De sigillo confessionis Art. V. - Utrum confessio generalis sufficiat ad delenda peccata mortalia oblita. Resp. Aff. - R. est: quia plus ab homine re­ quiri non potest, quam id quod memoria tenet. Unde per confessionem generalem delentur pec­ cata mortalia oblita; quod si peccatum mortale memoria aliquis teneat, confessione speciali est opus. QUAESTIO XI De sigillo confessionis Deinde quaeritur de sigillo confessionis, et circa hoc quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum in quolibet casu teneatur sacerdos celare peccata quae sub sigillo confessionis nooit. Resp. Aff. - Scii. : quod sacerdos confessio­ nem celet est de necessitate sacramenti, et tanquam violator sacramenti peccat qui confessio­ nem revelat. R. est: quia confessio sacramentalis signum est interioris subjectionis, qua quis Deo subjicitur. Deus autem peccatum illius qui se subjicit per poenitentiam, tegit. Unde et lioc oportet in sa­ cramento poenitentiae significari. - Praeter hoc autem sunt aliae utilitates hujus celationis, quia per hoc homines magis ad confessionem attra­ huntur, et simplicius etiam peccata confitentur. Notandum: Sicut baptismus est sacramentum, quamvis quis fletus accedat, nec est immutatum aliquid propter hoc de essentialibus sacramenti, ita confessio non desinit esse sacramentalis, quam­ vis ille qui confitetur, emendationem non proponat. Et ideo nihilominus sub occulto tenenda est (Ad lm). Praeceptum enim de confessione celanda consequitur ipsum sacramentum. Et ideo sicut praeceptum de confessione sacramentali facienda 389 est de jure divino, et non potest aliqua dispensa­ tione vel jussione humana homo absolvi ab eo, ita nullus ad revelationem confessionis potest ab homine cogi vel licentiari. Hoc autem quod sa­ cerdos scit ex confessione, non scit ut homo, sed ut Deus. (Ad 2m). Et ideo etiam sine laesione con­ scientiae potest jurare se nescire quod scit tantum ut Deus; homo enim non adducitur in testimo­ nium, nisi ut homo. Similiter etiam potest prae­ latus sine laesione conscientiae dimittere pecca­ tum impunitum, quod scit tantum ut Deus, vel si­ ne aliquo remedio, quia non tenetur adhibere re­ medium, nisi eo modo quo ad ipsum defertur. • (Ad 3m). Art II. Utrum sigillum confessionis se extendat ad alia quam illa quae sunt de confessione. Resp. Neg. - Scii. : nisi indirecte. R. est: quia sigillum confessionis directe non se extendit nisi ad illa de quibus est sacramentalis confessio; sed indirecte id quod non cadit sub sacramentali confessione, etiam ad sigillum con­ fessionis pertinet; sicut illa per quae posset pec­ cati r, vel peccatum deprehendi. * Nihilominus etiam illa summo studio sunt celanda, tum propter scandalum, tum propter pronitatem, quae ex consuetudine accidere posset. Art III. - Utrum solus sacerdos habeat sigillum confessionis. Resp. Aff. - Scii. : proprie loquendo solus sa­ cerdos habet sigillum confessionis. (*) Hinc cadunt sub sigillo non solum omnia peccata mortalia et venialia, eorum objecta, complices et aliae circumstantiae, sed etiam, ut ait Billuart, poenitentia injuncta, indispositio poenitentis, negatio absolutionis ut schedae confessionis, de­ fectus tam naturales quam morales et scrupuli ex sola confes­ sione cogniti, ex quorum revelatione contristaretur poenitens. 390 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III R. est: quia sigillum confessionis est de neces­ sitate annexum sacramento poenitentiae, cujus minister est solus sacerdos. Tamen si quis ali­ quid de confessione sciat, participat etiam aliquo modo de actu sigilli, et tenetur celare, quamvis proprie loquendo, sigillum confessionis non ha­ beat. Art. IV. - Utrum de licentia confitentis possit sa­ cerdos ejus peccatum quod habet sub sigillo con­ fessionis, alteri prodere. Resp. Aff. - R. est: quia confitcns potest facere ut sacerdos illud quod sciebat tantum ut Deus, sciat etiam ut homo, quod facit dum licentiat eum ad dicendum; et ideo si dicat, non fran­ git sigillum confessionis; tamen debet cavere scandalum, dicendo, ne fractor sigilli praedicti reputetur. - Insuper ille ad quem notitia pec­ cati devenit mediante sacerdote de voluntate confitentis, participat in aliquo actu sacerdotis, et ideo simile est de eo et de interprete, nisi forte peccator, velit quod ille absolute sciat et libere. (Ad 4m). Art. V. - Utrum illud quod quis scit per confes­ sionem, et etiam aliquo alio modo, possit alteri revelare. Resp. Aff. - R. est: quia illud quod honw alias scit sive ante confessionem sive post, non tenetur celare quantum ad id quod scit ut homo; potest enim dicere: Scio illud, quia vidi. Tenetur tamen celare illud, inquantum scit ut Deus; non enim potest dicere: Ego audivi hoc in confessione. Tamen propter scandalum vitandum debet ab­ stinere ne de hoc loquatur, nisi immineat neces­ sitas, scii, ratione justitiae et veritatis. •· — Q. 12 - De satisfactione quoad ejus quidditatem 391 QUAESTIO XII De satisfactione quoad ejus quidditatem Deine considerandum est de satisfactione, de qua quatuor consideranda sunt: primo de ’ejus quidditate; secundo de ipsius possibilitate; tertio de ejus qualitate; quarto de his per quae homo Deo satisfacit. Circa primum quaeruntur tria: Art. I. - Utrum satisfactio sit virtus vel actus vir­ tutis. Resp. Aff. - Scii. : satisfactio est actus virtu­ tis formaliter. R. est: quia in ipso nomine satisfactionis, sati­ sfactio formam et rationem habet virtutis im­ plicitam. Importat enim rationem medii (quod est formale cujuslibet virtutis moralis), in hoc quod importat aequalitatem, non enim dicitur aliquid satisfieri nisi secundum proportionem aequalitatis ad aliquid. Notandum: Quamvis satisfacere in se sit debi­ tum, tamen inquantum satisfaciens voluntarie hoc pous exequatur, rationem gratuiti accipit ex parte operantis, et sic operans facit de necessitate virtutem. (Ad Im). Art. II. - Utrum satisfactio sit actus justitiae. Resp. Aff. - Scii. : d) satisfactio sacramen­ tis est actus justitiae formaliter; b) et quidem vindicat ivae. R. primi est: quia hoc nomen satisfactionis adaequationem rei ad rem importat secundum proportionalitatem aliquam, sicut ex ipso verbo satis constat. 392 Summa WleolrS. Thomae - Suppl, ad P. III R. secundi est: quia nulla pars justitiae re­ spicit clTensam praecedentem, nisi justitia vindi­ cat i va, quae aequalitatem constituit in eo qui justum patitur. Satisfactio autem aequalitatem respectu offensae praecedentis in faciente, i. e., in poenitente, importat, cum ipse poenitens poe­ nam tenet. Notandum: Sicut injuria illata immediate ad inaequalitatem justitiae pertingebat, et per con­ sequens ad inaequalitatem amicitiae oppositam, ita et satisfactio directe ad aequalitatem justitiae perducit, et ad aequalitatem amicitiae ex conse­ quenti. Et quia actus aliquis elicitive ab illo habitu procedit, ad cujus finem immediate ordinatur, imperative autem ab iPo ad cujus finem ultimo ten­ dit, ideo satisfactio elicitive est a justitia, sed im­ perative a charitate. (Ad Im). Art. III. - Utrum definitio satisfactionis in littera convenienter ponatur. Resp. Aff. - Scii. : satisfactio secundum quod praeservat a culpa futura, « est peccatorum cau­ sas excidere, et eorum suggestionibus aditum non indulgere ». R. est: quia satisfactio, quae est justitiae actus poenam inferentis, est medicina curans peccata praeterita, et praeservans a futuris. Quan­ tum ad primum necessaria est excisio causarum; quantum autem ad secundum, necessaria est renitentia liberi arbitrii. Haec autem duo tan­ guntur in dt finitione praedicta. - Respectu au­ tem culpae praeteritae quam satisfactio rccompensando curat, sic definitur : « Illatae inju­ riae recompensatio secundum justitiae aequali­ tatem »; et ad idem redit definitio S. Ansclmi, qui dicit quod «satisfacere est honorem debitum Deo impendere », ut consideretur debitum ratione culpae commissae. Q. 13 - De possibilitate satisfactionis 393 QUAESTIO XIII De satisfactionis possibilitate Deinde considerandum est de possibilitate sati­ sfactionis. Circa quod duo quaeruntur: Art. I. - Utrum homo possit Deo satisfacere. Resp. Aff. - Scii. : non secundum aequalita­ tem quantitatis, sed secundum aequalitatem proportionis. R. est: quia sicut ratione beneficii accepti, homo in honoribus qui sunt ad parentes, et Deum, impossibile est aequivalens reddere secundum quantitatem, sed sufficit ut homo reddat quod potest, quia amicitia non exigit aequivalens, sed quod possibile est; ita et ratione peccati com­ missi, homo in satisfactione non potest Deo de­ bitum reddere, nisi secundum proportionem quam­ dam, quae consistit in hoc quod sicut se habet hoc quod Deo est debitum, ad ipsum Deum, ita hoc quod homo potest reddere ad ipsum (homi­ nem). Notanda: 1. Sicut offensa habuit quamdam infinitatem ex infinitate divinae majestatis, ita etiam satisfactio accipit quamdam infinitatem ex infinitate divinae misericordiae, prout est gra­ tia informata, per quam acceptum redditur quod homo reddere potest. (Ad Im). 2. Quamvis homo suum totum posse Deo debeat, non tamen ab eo exigitur de necessitate salutis ut totum quod possit faciat, quia hoc est ei impossi­ bile secundum statum praesentis vitae, ut totum posse suum in aliquid unum expendat, cum opor­ teat eum circa multa esse sollicitum; sed est quae­ dam mensura homini adhibita, quae ab eo requi­ ritur, scii, impletio mandatorum Dei; et super ea potest aliquid erogare, ut satisfaciat. (Ad 3m). 394 Sununa^^^r S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. II. - UIrum unus pro alio possit poenam satisfactoriam explere. Resp. Aff. - Scii. : a) inquantum poena satisfactoria est ordinata ad solutionem debiti; b) non autem inquantum est ordinata ad medi­ cinam pro peccato vitando. R. primi est: quia, mediante charitate, per quam omnes unum sumus in Christo (Gal. iii, 29), actus unius effici potest alterius (Ad lm), et pro alio mereri saltem merito congrui. (Ad 3m). R. secundi est: quia ex jejunio unius caro alterius non domatur; nec tx actibus unius alius bene agere consuevit, nisi secundum accidens, inquantum scii, aliquis per bona opera potest alteri mereri augmentum gratiae, quae efficacissimum remedium est ad vitandum peccatum. Sed hoc est per modum meriti magis quam per modum satisfactionis. Notandum: Quia major charitas apparet in hoc quod aliquis pro altero satisfacit, quam si ipse satisfaceret, ideo minor poena requiritur in eo qui pro alio satisfacit, quam in principali requirere­ tur. (In corp. art.). QUAESTIO XIV De qualitate satisfactionis Deinde considerandum est de qualitate sati­ sfactionis; et circa hoc quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum homo possit de uno peccato sati­ sfacere sine alio. Resp. Neg. - R. est: quia offensae ablatio est amicitiae restitutio. Et* ideo si aliquid· sit quod ~ *· Q. 14 - De qualitate satisfactionis 395 amicitiae restitutionem impediat, etiam apud homines, satisfactio esse non potest. Art. II. - Utrum quis extra charitatem existens possit satisfacere de peccatis ante contritis. Resp. Neg. - Scii. : si aliquis recte absolutus a peccatis, si ante satisfactionem peractam in peccatum decidat, ct in peccato existens sati­ sfaciat, talis satisfactio ei non valet. * R. est: quia satisfactio est Deo accepta non ratione aequalitatis, sed magis secundum accep­ tationem ipsius, prout opera satisfactoria sint ex charitate facta. Et ideo sine charitate opera facta non sunt satisfactoria. Art. III. - Utrum valere incipiat satisfactio prae­ cedens homini, postquam charitatem habuerit. Resp. Neg. - R. est: quia opera quae non sunt facta ex charitate non sunt Deo grata; consequen­ ter nec praecedens satisfactio valet, etiamsi charitas sequatur. Notandum: Aliquae satisfactiones sunt ex qui­ bus manet aliquis effectus in satisfacientibus, etiam postquam actus satisfactionis transiit; sicut ex jejunio manet corporis debilitatio, et ex eleemosy­ narum largitione substantiae diminutio; et sic de similibus. Et tales satisfactiones in peccatis factae non oportet quod iterentur, quia quantum ad hoc quod de eis manet, per poenitentiam Deo acceptae sunt. Satisfactiones autem quae non relin­ quunt aliquem effectum in satisfactione, post­ quam actus transiit, oportet quod iterentur, sicut est de oratione, et similibus. Actus autem inte­ rior, quia totaliter transit, nullo modo vivificatur, sed oportet quod iteretur. (Ad 3m). (*) Si agatur de satisfactione sacramentel!, juxta sententiam communiorem potest impleri in statu peccati mortalis, sed, ut ajunt S. Alphons., Layman, Suarez et alii theologi, adest pec­ catum, quia parte integral! sacramentum poenitentiae privatur. 396 Summa . S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. IV. - Utrum opera extra charitatem facta sint alicujus boni meritoria. Resp. Neg. - Scil. : a) opera extra charita­ tem facta non sunt meritoria ex condigno ne­ que aeterni neque temporalis alicujus boni apud Deum; - 6) tamen ex merito congrui dicitur ali­ quis mereri aliquod bonum per opera bona extra charitatem facta. R. primi est: quia cum in omnibus illis quae gratis dantur, prima ratio dandi sit amor, impos­ sibile est quod aliquis proprie sibi debitum fa­ ciat qui amicitia caret. Et ideo cum omnia tem­ poralia, et aeterna ex divina liberalitate nobis donentur, nullus acquirere potest debitum reci­ piendi aliquod illorum, nisi per charitatem ad Deum. R. secundi est: quia divinam bonitatem decet ut ubicumque dispositionem invenit, perfectio­ nem adjiciat. Notanda: 1. Sicut justitia dupliciter dicitur: una proprie, quae respicit debitum ex parte reci­ pientis; alia simiiitudinarie, quae respicit debitum ex parte dantis, inquantum decet dantem dare; ita etiam duplex meritum dicitur: uno condigni, qui importat actum per quem efficitur ut ipse agens habeat debitum recipiendi; alius congrui, qui im­ portat actum per quem efficitur ut sit debitum dandi in dante secundum decentiam ipsius, sicut Anselmus (in Prosologico, c. 10) dicit, quod «Deus justus est, cum peccatoribus parcit, quia eum de­ cet ». (In corp. art.). 2. Per opera bona extra charitatem facta ali­ quis merito congrui mereri potest: consecutionem temporalium, dispositionem ad gratiam, et assuefactionem bonorum operum. (In corp. art.). Art. V. - Utrum opera praedicta valeant ad miti­ gationem poenarum infernalium. Resp. Aff. - Scii. : quatenus meritum poenae impediatur, et hoc propter duo: Q. 15 - De his per quae fit satisfactio 397 Prima R. est: quia homo reatu omissionis evadit, qui hujusmodi opera perficit. Secunda R. est: quia hujusmodi opera aliquo modo ad bonum disponunt, ut homo ex minori contemptu peccata faciat, atque etiam a multis peccatis per hujusmodi opera retrahatur. QUAESTIO XV De his per quae fit satisfactio Deinde considerandum est de his per quae fit satisfactio. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum oporteat fieri satisfactionem per opera poenalia. Resp. Aff. - Scii. : satisfactio per opera poe­ nalia exigitur tum respectu ad offensam prae­ teritam, tum ad futuram culpam, a qua per eam praeservamur. R. est: quia peccator, quamvis Deo, quantum est ex parte Dei nihil subtrahere potest, tamen, quantum in ipso est, aliquid ei subtraxit peccan­ do, ut dictum est (qu. xii, art. 3). Et ideo ad hoc quod aliquod opus sit satisfactorium, oportet non solum quod sit bonum, ut in honorem Dei sit, sed etiam quod sit poenale, ut per hoc aliquid peccatori subtrahatur secundum justitiam. Notandum: Diminutio difficultatis quae est ex promptitudine voluntatis, non diminuit meritum, sed auget; et similiter diminutio poenalitalis ex promptitudine voluntatis, quam facit charitas, non diminuit efficaciam satisfactionis, sed auget. (Ad 2m). Art. II. - Utrum flagella praesentis vitae sint satisfactoria. Resp. Aff. - Scii. : si patiens ea acceptet ad purgationem peccatorum, cis (flagellis) utens pa­ tienter. 398 (■ i. S. Thomae - Suppl. nd P. Ill R. est: quia sic flagella, quae pro peccatis a Deo infliguntur, fiant aliquo modo ipsius patien­ tis, et rationem satisfactionis accipiunt. - Si au­ tem omnino eis per impatientiam dissentiat, tunc non efficiuntur aliquo modo ipsius, et ideo non habent rationem satisfactionis, sed vindicationis * tantum. Art. III. - Utrum convenienter enumerentur opera satisfactoria. Resp. Aff. - Scii. : eleemosyna, jejunium et oratio. R. est: quia satisfactio debet esse talis, per quam aliquid nobis subtrahamus ad honorem Dei. Nos autem non habemus nisi tria bona, scili­ cet bona animae, et bona corporis, et bona for­ tunae; et his correspondent respective oratio, qua Deo submittimus; jejunium, quo substrahimus aliquod bonum corporis; et eleemosyna, per quam aliquid bonae fortunae nobis diminui­ mus. - Haec etiam tria sunt contra tres pecca­ torum redices, scii, jejunium contra concupiscen­ tiam carnis; eleemosyna contra concupiscentiam oculorum; et oratio contra superbiam vitae. Item oratio, eleemosyna et jejunium recte ordi­ nantur respective contra peccata in Deum, in proximum, et in nos ipsos commissa. QUAESTIO XVI De suscipientibus sacramentum poenitentiae Deinde considerandum est dc suscipientibus sacramentum poenitentiae. Circa quod tria quae­ runtur: (·) Hinc monendi sunt fideles, ut morbos, omnesque molestias ÏI icti ones patienter ferant, si velint eas sibi prodesse ad re­ missionem poenae purgatorii. Q. 16 - De suscipientibus sacramentum poenitentiae 399 Art. I. - Utrum poenitentia possit esse in innocen­ tibus. Resp. Aff. - Scii. : in innocentibus in statu innocentiae, non potest esse poenitentia quantum ad actum, sed potest esse quantum ad habitum. R. est: quia in statu innocentiae deest eis ma­ teria poenitentiae; non enim habent peccata. Tamen peccata possunt habere; et circa hoc ha­ bere possunt habitum poenitentiae, qui est me­ dius inter potentiam et actum, et ideo existere potest sine actu. Innocentes, ergo, qui gratiam habent, simul cum aliis habitibus, etiam hunc poenitentiae habitum recipiunt. Art. II. - Utrum sancti homines qui sunt in gloria habeant poenitentiam. Resp. Aff. - Scii. : habent poenitentiam non secundum actum, quem nunc habent. R. est: quia virtus poenitentiae est pars justi­ tiae, quae est virtus cardinalis. Virtutes autem cardinales remanebunt in patria secundum actus quos habent in fine suo (qu. Ixvii, art. 1). Unde quicumque habet habitum poenitentiae in hac vita, habebit in futura; sed non habebit eumdem actum quem nunc habet, sed alium, scilicet gra­ tias agere Deo pro misericordia relaxante pec­ cata. Art. III. - Utrum angelus sit susceptivus poeni­ tentiae. Resp. Neg. - Scii. : d) neque bonus, neque malus angelus est susceptivus poenitentiae vir­ tutis; b) in malo autem angelo poenitentia est ut passio vel actus similitudinarie ad passionem quae est in concupiscibili. R. primi est: quia in angelis beatis non prae­ cesserunt peccata commissa, nec peccare possunt. too Sumina Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Et ideo non est eis locum habitus poenitentiae. In malis autem angelis peccatum est irremis­ sibile vel inexpiabile, unde non est propria materia virtutis poenitentiae. R. secundi est: quia in nulla creatura ordo vel inclinatio naturalis ad bonum totaliter tol­ litur per peccatum; et ideo etiam in damnatis detestatio mali manet, et per consequens poeni­ tentiae passio vel similis ei, ut dicitur Sapientiae v. 3, Intra se poenitentiam agentes, etc. QUAESTIO XVII De potestate clavium Consequenter considerandum est de potestate ministrorum hujus sacramenti, quae ad claves pertinet. Circa quod, primo, videndum est de cla­ vibus; secundo, de excommunicatione; tertio, de indulgentia: haec enim duo sunt annexa potestati clavium. Circa primum consideranda sunt qua­ tuor: primo de enlitate et quidditate clavium, et usu earum; secundo de effectu earum; tertio de ministris clavium; quarto de his in quibus potest exerceri usus clavium. Circa primum quaeruntur tria: Art. I. - Utrum claves in Ecclesia esse debeant. Resp. Aff. - Scii. : potestas quae metaphorice clavis dicitur, et est clavis ministerii. R. est: quia in sacramentis Ecclesiae, quae a latere Christi in cruce dormientis fluxerunt, effi­ cacia passionis Christi manet, quibus obstacu­ lum removetur, id est, macula peccati et reatus poenae, quibus regni ostium nobis clauditur. Art. II. - Utrum clavis sit potestas ligandi et sol­ vendi, etc. Resp. Aff. - Scii. : clavis est potestas ligandi et solvendi, qua «ecclesiasticus judex dignos Q. 17 - De potestate clavium 401 recipere, indignos excludere debet a regno », ut ex Glossa Hieronymi Matth. xvi (Ord. sup. illud: Tibi dabo claves) habetur. R. est: quia in praedicta definitione omnia tanguntur quae ad claves significationem perti­ nent. Habetur enim in praedicta definitione cla­ vis genus, scii, potestas; et subjectum potestatis, scii, judex ecclesiasticus ; et actus, scii, excludere et recipere; secundum duos actus materialis cla­ vis, qui sunt aperire et claudere; cujus obiectum tangitur in hoc quod dicit, a regno ; modus autem in hoc quod dicit, dignos et indignos; nam digni­ tas et indignitas in illis in quos actus exercetur, pensatur. Notandum: Omnis potestas spiritualis datur cum aliqua consecratione. Et ideo clavis cum ordine (sacro) datur; sed exeeutio clavis indiget materia debita, quae est plebs subdita per jurisdictionem; et ideo antequam jurisdictionem habeat, habet claves, sed non habet actum cla\rium. Et quia clavis per actum definitur, ideo in definitione cla­ vis ponitur aliquid ad jurisdictionem pertinens. (Ad 2m). Art. III. - Utrum sint duae claves, vel tantum una. Resp.: sunt duae. - Scii.: una ad judicium de idoneitate ejus qui absolvendus est, quae scien­ tia discernendi dicitur, altera ad absolutionem ip­ sam pertinet, quae potestas judicandi appellatur. R. est: quia in omni actu qui requirit idonei­ tatem ex parte recipientis, duo sunt necessaria ei qui debet actum illum exercere, scii, judicium de idoneitate recipientis, et expletio actus. Et quia actus clavis requirit idoneitatem in eo in quem exercetur, quia recipit per elavem judex ecclesiasticus dignos, et excludit indignos, ideo indiget judicio discretionis quo idoneitatem ju­ dicet ex ipso recipientis actu. Et secundum hoc distinguuntur duae claves supra dictae, quae 102 SîmHi^rheol. S. Thomuc - Suppl, ad P. III tamen non distinguuntur in essentia auctori­ tatis, quia utrumque ex officio eis competit sed ex comparatione ad actus, quorum unus alium pracsupponit. QUAESTIO XVIII De effectu clavium Deinde considerandum est de effectu clavium: circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum potestas clavium se extendat ad remissionem culpae. Resp. Neg. - Scii. : solus Deus remittit per se. culpam: sacerdos vero ministerialiter virtute potestatis clavium, quae quodammodo ordinatur ad culpae remissionem. * R. est: quia sicut sanctificatio vel consecratio quae requiritur in sacramento baptismi est in aqua, non autem exigitur in ministro; ita et sa­ cramentum poenitentiae sanctificatio habetur in ministro non autem in materia. Et ideo eadem est ratio causae gratiae per aquam baptismi, et per sacerdotem utentem clavibus. Sicut igitur baptismus non agit sicut principale agens, sed sicut instrumentum, non quidem pertingens ad ipsam gratiae susceptionem causandam, etiam instrumentaliter, sed disponens ad gratiam, per quam fit remissio culpae; ita est de potestate clavium. Et sic patet quod potestas clavium or­ dinatur aliquo modo ad remissionem culpae, non sicut causans, sed sicut disponens ad eam. (*) Sentire hic videtur B. Thomas quod sacramenta non cau­ sent gratiam, nisi dispositive, et poenitentia solum ostendat absolutionem fieri; sed hic Magistri (Lombardi) sententiam po­ tius quam suam exponit; doctrinam enim contrariam tradidit (P. Ill, qu. Ixxxiv, art. 3, et in opusculo de forma absolutionis, cap. 1, 2 et 3, et lect. iv in cap. xx Joan.), Q. 18 — De eilectu clavium 403 Art II. - Utrum sacerdos possit remittere peccatum quoad poenam. Resp. Aff. - Scii. : etsi ex vi clavium non tota poena remittitur, aliquid tamen de poena temporali sacerdos remittere potest. R. est: quia in poenitentia non mutatur homo in aliam vitam, sicut accidit in susceptione baptismi, per quod etiam tota poena tem­ poralis remittitur; non est enim poenitentia regeneratio, sed sanatio quaedam. Et ideo ex vi clavium, quae operantur in sacramento poenitentiae, non tota poena remittitur, sed aliquid de poena temporali, cujus reatus post absolutionem a poena aeterna remanere potuit; nec solum de poena illa quam hic poenitens habet in confitendo, ut quidam dicunt; quia sic con­ fessio et sacramentalis absolutio non essent nisi in onus, quod non competit sacramentis novae legis; sed etiam de illa poena quae in purgatorio debetur aliquid remittitur, ut minus in purga­ torio puniatur absolutus ante satisfactionem de­ cedens, quam si ante absolutionem decederet. Art. III. - Utrum sacerdos per potestatem clavium possit ligare. Resp. Aff. - Scii. : quantum ad culpam sa­ cerdos ligare dicitur indirecte, inquantum non solvit; quantum autem ad poenam directe solvit et ligat. R. est: quia operatio sacerdotis in usu clavium est conformis Dei operationi, cujus minister est. Deus autem habet operationem et in culpam et in poenam; sed in culpam ad solvendum quidem directe, ad ligandum autem indirecte, inquantum obdurare dicitur, dum gratiam non largitur; sed in poenam habet operationem directe quantum 404 Siïmffîa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III ad utrumque, quia ct poena parcit, et poenam infligit. Art. IV. - Utrum sacerdos possit ligare et soluere secundum proprium arbitrium. Resp. Neg. - Scii. : arbitrium illud debet esse d;vino instinctu regulatum. R. est: quia sacerdos operatur in usu clavium sicut instrumentum et minister Dei. Nullum au­ tem instrumentum habet efficacem actum, nisi secundum quod movetur a principali agente. Et ideo, ut habetur Joan, xx, praemittitur po­ testati remissionis apostolis datae Spiritus sancti donum, quo filii Dei aguntur (Rom. viii). Unde si quis praeter illum modum divinum uti sua po­ testate praesumeret, non consequeretur effectum, ut Dionysius dicit (In fine Eccl. hierarch.), et praeter hoc a divino ordine averteretur, et sic culpam incurreret. Notandum: Sicut medicus aliquando prudenter non dat medicinam ita efficacem, quae ad morbi curationem sufficiat, ne propter debilitatem na­ turae majus periculum oriatur, ita sacerdos di­ vino instinctu motus non semper totam poenam quae uni peccato debetur, injungit, ne infirmus aliquis ex magnitudine poenae desperet, et a poe­ nitentia totaliter recedat. (In fine art.). QUAESTIO XIX De ministris clavium Deinde considerandum est de ministris clavium et usu earum. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum sacerdos legalis claves habuerit. Resp. Neg - Scii.: sacerdotes veteris legis non habebant claves, sed in eis clavium figura praecessit. Q. 19 - De ministris clavium R. est: quia potestas sacerdotii veteris legis non se extendebat ad caelestia, sed ad figuras caelestium. Unde ait Apostolus (Hebr. x): Im­ possibile esi sanguine taurorum et hircorum auferri peccata. Art. II. - Utrum Christus elavem habuerit. Resp. Aff. - Scii. : habuit elavem excellen­ tiae. R. est: quia Christus aperit et claudit non si­ cut minister, sed ut per se agens ad salutem no­ stram; per auctoritatem quidem, inquantum est Deus, sed per meritum, inquantum est homo. Notandum: In sacerdotibus novi Testamenti potestas clavium, quae in ipsis a Christo derivata est, sequitur characterem, quo Christo confor­ mantur; sed in Christo non sequitur characte­ rem, sed principalem formam. (Ad Im). Art. III. - Utrum soli sacerdotes claves habeant. Resp. Aff. - Scii. : clavis ordinis, solis pre­ sbyteris competit; clavis autem jurisdictionis, etiam aliis ecclesiasticis, uti archidiaconis et electis. R. primi est: quia clavis ordinis est illa quae se extendit ad ipsum caelum immediate, remo­ vendo impedimenta introitus in caelum per remis­ sionem peccati; et hanc soli sacerdotes habent, quia ipsi soli ordinantur populo in his quae di­ recte sunt ad Deum. R. secundi est: quia clavis jurisdictionis non directe se extendit ad ipsum caelum, sed mediante militante Ecclesia, scii, per excommunicationem et absolutionem; et hanc etiam non sacerdotes habere possunt, sicut archidiaconi et electi, et alii qui excommunicare possunt. Sed non pro­ prie dicitur clavis caeli, sed quaedam dispositio ad ipsum. 11 >b Sumffm Theol. S. Thomne - Suppi. ad P. Ill Notanda: 1. Ostiarii habent elavem custo­ diendi ea quae in templo materiali continentur; et habent judicium a tali templo excludendi et admittendi, non quidem sua auctoritate judican­ tes qui sint digni vel indigni, sed judicium sacerdo­ tum exequentes, ut sic quodammodo exeeutores potestatis sacerdotalis videantur. (Ad lm). 2. Reges non habent aliquam potestatem in spiritualibus; et ideo elavem regni caelestis non accipiunt, sed solum in temporalibus, quae etiam nonnisi a Deo esse potest, ut patet Rom. xiii. (Ad 2m). - Mulier etiam non habet neque elavem ordi­ nis, neque elavem jurisdictionis, quia est in statu subjectionis. Sed committitur mulieri aliquis usus clavium, sicut habere correctionem in subditas mulieres, propter periculum quod imminere posset, si viri mulieribus cohabitarent. (Ad 4m). Art. IV. - Utrum etiam sancti homines non sa­ cerdotes claves habeant. Resp. Neg. - Scii. : homo sanctus qui non est sacerdos, neque potest esse principale agens in actu clavium, neque agens instrumentale. R. primi est: quia principale agens in actu cla­ vium est solus Christus; ipse enim solus habet formam (gratiae), quam in alterum transfundere potest, ut Deus quidem per auctoritatem, et ut homo per meritum, ex ipsa plenitudine divinae bonitatis in eo, et ex perfectione gratiae. R. secundi est: quia ille qui effectum clavium consequitur per agens instrumentale, non assimilatur utenti clavibus, sed Christo. Unde nullus potest esse minister clavium, nisi per ordinis susceptionem, per quam merita Christi appli­ cantur. - Sancti homines tamen cooperantur ad remissionem peccatorum, non ex vi clavium, sed ex merito congrui. (Art. seq., ad 3m). Art. V. - Utrum mali sacerdotes usum clavium, habeant. Resp. Aff. - R. est: quia ad rationem in- Q. 20 - De his in (pios usiis clavium exerceri potest I(l7 strumenti non requiritur quod ipsum instrumen­ tum participet formam in effectum a principale agente inducendam. Unde minister clavium, etiamsi in gratia non existons, remanet minister, quamvis incongrue potestate utatur. Art. VI. - Utrum schismatici, haeretici, excommunicali, suspensi et degradali usum clavium habeant. Resp. Neg. - Scii. : in omnibus praedictis manet clavium potestas quantum ad essentiam; sed usus impeditur ex defectu materiae. R. est: quia propria materia, in quam exerce­ tur usus clavium, est homo subditus. Unde cum Ecclesia haereticos, et schismaticos, et alios huju­ smodi privet, subtrahendo subditos vel simpli­ citer, vel quantum ad aliquid, quantum ad hoc quod privati sunt, non possunt usum clavium habere. QUAESTIO XX De his in quos usus clavium exerceri potest Deinde considerandum est de his in quos usus clavium exerceri potest. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum sacerdos possit uti clave (piam habet in quemlibet hominem. Resp. Neg. - Scii. : nisi praelationem habeat super omnes. R. est: quia usus clavium requirit aliquam praelationis potestatem, per quam ille in quem usus clavium communicatur, efficitur materia propria illius actus; ideo ille qui habet indistin­ ctam potestatem super omnes, sicut Summus |U 1 Ib IDS sWhururTlieol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Pontifex, potest uti clavibus in omnes; illi autem qui sub eo distinctas potestates acceperunt, non in quoslibet uti possunt clavibus, sed in eos tan­ tum qui eis in sortem venerunt, nisi in necessi­ tatis articulo, ubi nemini sacramenta sunt de­ neganda, o Art. II. - Utrum sacerdos possit semper suum subditum absolvere. Resp. Aff. - Scii. : potestate ordinis, non au­ tem jurisdictionis, potest quilibet sacerdos in omnibus peccatis absolvere. R. est: quia potestas ordinis, quantum est de se, extendit se ad omnia peccata remittenda. Sed quia ad usum hujusmodi potestatis, requi­ ritur jurisdictio, quae a majoribus in inferiores descendit; ideo potest superior aliqua sibi re­ servare, in quibus judicium inferiori non commit­ tat. Art. III. - Utrum aliquis uti possit clavibus in suum superiorem. Resp. Aff. - R. est: quia ille (superior) qui jurisdictionem limitavit, potest extendere in quem voluerit: et propter hoc etiam potestatem ei dare potest in seipsum. Quamvis enim superior, quem simplex sacerdos absolvit, sit superior eo simpliciter, est tamen inferior eo, inquantum ei se ut peccatorem subjicit. (Ad tm). QUAESTIO XXI De excommunicationis definitione Consequenter videndum est de excommunica­ tione. De qua primo considerandum est de definitione excommunicatione. De qua primo considerandum est de definitione excommunica­ tionis, et congruitate, et causa; secundo de eo qui Q. 21 - De excommunicationis deflmfîonc 109 potest excommunicare et excommunicari; tertio de participatione cum excommunicatis; quarto de absolutione ab excommunicatione. Circa primum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum competens sit haec definitio excom­ municationis : Eccommunicatio est separatio a communione Ecclesiae quoad fructum, et suf­ fragia generalia. Resp. Aff. - Scii. : excommunicatio major. R. est: quia sicut per baptismum aliquis adscribitur ad caetum fidelium, et ad participa­ tionem sacramentorum redditur aptus; ita po­ test extra Ecclesiam fieri, et inquantum a parti­ cipatione sacramentorum excluditur, et haec est excommunicatio minor, et inquantum exclu­ datur ab utroque, et haec est excommunicatio major, quae hic definitur. Praemissa autem dtfinilio importat separationem a sacramentis, in hoc quod dicit, quoad fructum; et a communione fi­ delium quantum ad spiritualia in hoc quod dicit, et suffragia Ecclesiae generalia seu communia. Notandum: Quis juste excommunicari non po­ test nisi pro culpa mortali, per quam quis a cha­ ritate jam divisus est, etiamsi non excommuni­ cetur. Injusta autem excommunicatio charilatem alicui auferre non potest; cum sit de maximis bonis, quae non possunt alicui invito auferri. (Ad 2m). Art. II. - Utrum Ecclesia debeat aliquem excom­ municare. Resp. Aff. - R. est: quia Ecclesia in excom­ municationis sententia divinum judicium imi­ tatur. Inquantum enim aliquem a communione fidelium separat, ut erubescat, imitatur divinum judicium, quo per flagella castigat; inquantum autem a suffragiis, et aliis spiritualibus separat, imitatur divinum judicium, quo hominem sibi 410 n Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III relinquit, ut per humilitatem seipsum cognoscens ad Deum redeat. Art. III. - Utrum aliquis pro aliquo temporali damno debeat excommunicari. Resp. Aff. - R. est: quia in damnificando aliquem corporaliter, vel in rebus temporalibus, aliquis mortaliter peccat, et contra charitatem facit; ideo pro damno temporali illato Ecclesia aliquem excommunicare potest. Sed quia excom­ municatio est gravissima poenarum, poenae au­ tem medicinae, sunt, sapientis autem medici est a levioribus incipere medicinis, et minus pericu­ losis; ideo excommunicatio infligi non debet etiam pro peccato mortali, nisi contumax fuerit. Tunc enim, postquam monitus fuerit, si obedire con­ tempserit, contumax reputatur; et excommuni­ cari debet a judice jam non habente quid contra ipsum faciat amplius. * Art. IV. - Utrum excommunicatio injuste lata aliquem effectum habeat. Resp. Aff. - Scii. : a) excommunicatio si sit injusta ex parte excommunicantis, inquantum ex odio, vel ira aliquem excommunicat, habet effec­ tum suum; b) si sit injusta ex parte ipsius excom­ municationis, ita quod error sententiam nullam faciat, tunc non habet effectum. R. primi est: quia odium vel ira excommuni­ cantis non impedit quominus excommunicatio effectum sortiatur; unde excommunicatus juste patitur, quamvis judex injuste faciat et peccet. R. secundi est: quia talis excommunicatio, cum sit nulla, non est excommunicatio. Si autem (*) Ad praxim circa excommunicationem quod attinet, stan­ dum est ad Codicem Juris Canonicis. Q. 22 - De his qui possunt excommunicare et excommun. 111 error non annullet sententiam, habet effectum suum; et debet excommunicat us humiliter obedire (et erit ei ad meritum), et vel ad superiorem judicem recurrere, vel petere ab excommuni­ cante absolutionem. Si autem contemneret, eo ipso mortaliter peccaret. Contingit autem quan­ doque quod sit debita causa ex parte excommu­ nicantis, quae non est debita ex parte excommunicati; sicut cum aliquis pro falso crimine in judicio probato excommunicatur: et tunc si hu­ militer sustinet, humilitatis meritum récompen­ sât excommunicationis damnum. QUAESTIO XXII De his qui possunt excommunicare et excommunicari Deinde considerandum est de his qui possunt excommunicare et excommunicari. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum quilibet sacerdos possit excommuni­ care. Resp. Neg. - R. est: quia excommunicatio pertinet ad forum exterioris judicii; et ideo illi soli possunt excommunicare qui habent jurisdic­ tionem in foro judiciali. Et propter hoc soli epi­ scopi propria auctoritate, et majores praelati, secundum communiorem opinionem, possunt ex­ communicare; sed presbyteri parochiales non­ nisi ex commissione eis facta. Art. II. - Utrum non sacerdotes excommunicare possint. Resp. Aff. - R. est: quia excommunicatio non directe respicit gratiam, sed ex consequenti, 112 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III inquantum homo suffragiis Ecclesiae privatur, quae ad gratiam disponunt, vel in gratia conser­ vant. Et ideo etiam non sacerdotes, dummodo jurisdictionem habeant in foro contentioso, pos­ sunt excommunicare. Art. III. - Utrum exconimunicatus vel suspensus possit alium excommunicare. Resp. Neg. - R. est: quia omnis excommunicatus a communione fidelium separatur; et ideo excommunica!us usu jurisdictionis privatur. Si autem suspensus aliquis sit ab ordine tantum, tunc non potest ea quae sunt ordinis, sed potest ea quae sunt jurisdictionis; et e contra si sit su­ spensus a jurisdictione, et non ab ordine, non potest ea quae sunt jurisdictionis, sed potest ea quae sunt ordinis: si autem ab utroque, tunc neutrum potest. Art. IV. - Utrum aliquis possit seipsum, vel ae­ qualem, vel superiorem excommunicare. Resp. Neg. - R. est: quia per jurisdictionem aliquis constituitur in gradu superioritatis re­ spectu ejus in quem habet jurisdictionem, quia judex est ejus; et ideo nullus habet in seipsum, vel superiorem, vel aequalem, jurisdictionem. Art. V . - Utrum in aliquam universitatem sen­ tentia excommunicationis ferri possit. Resp. Neg. - R. est: quia actus (peccati) non est communitatis, sed singularium personarum, ut frequenter. Credibile enim non est communi­ tatem totam in malitia colligari. Et ideo singuli de communitate excommunicari possunt, non autem ipsa communitas. Et in hoc Ecclesia Dei judicium imitatur, cujus non est judicare om­ nem terram ut condemnet justum cum impio, ut Q. 23 - De pariIcipntIone cum excommunicatis 413 dicitur Genes, cap. xviii. - De suspensione autem et interdicto non est similis ratio sicut de excom­ municatione, quia suspensi et interdicti non frau­ dantur Ecclesiae suffragiis, sicut excommunicat i. (Ad 2m). Art. VI. - Utrum ille qui semel est excommunicatus, excommunicari possit ulterius. Resp. Aff. - R. est: quia potest adesse ite­ rum causa novae excommunicationis. - Nam privatio, quamvis non ricipiet magis et minus secundum se, recipit tamen magis et minus se­ cundum causam: et secundum hoc excommuni­ catio potest iterari; et magis est elongatus a suffragiis Ecclesiae qui pluries est excommunicatus quam qui semel tantum. (Ad 2m). QUAESTIO XXIII De participatione cum excommunicatis Deinde considerandum est de participatione cum excommunicatis. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum excommunicato liceat communicare in pure corporalibus. Resp. Neg. - Scii. : si agatur de excommuni­ catione majori, per se loquendo, non licet excom­ municato communicare; in aliquibus autem ca­ sibus haec communicatio permittitur. R. est: quia excommunicatio major separat hominem a sacramentis Ecclesiae, et a commu­ nione fidelium. Et ideo tali excommunicatione excommunicato communicare non licet. Sed quia Ecclesia excommunicationem ad medelam, et non I •1 Πβ^^Γυπηιιη Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill ad interitum, inducit, ideo excipiunt ab hac generalitate quaedam, in quibus communicare licet. Ista autem hoc versu continentur: Utile, lex, humile, res ignorata, necesse. Ut uZiZc referatur ad verba salutis, ter ad ma­ trimonium, eo scii, quod excommunicato possint communicare uxor et lilii et domestici; humile ad subjectionem: caetera patent. Art. II. - Utrum participans excommunicato sit excommunicatus. Resp. Aff. - Scit. : participans cum excom­ municato, excommunicatus quoque est, aliquan­ do majori, nonnunquam minori excommunica­ tione. R. est: quia si excommunicatio feratur etiam in participantes, tunc, ut patet, omnis partici­ pans excommunicato incurrit excommunicatio­ nem. - Item, si aliqis participet ei in crimine, ei praebendo consilium, auxilium, favorem; sic iterum est excommunicatus majori excommuni­ catione: si autem participet in aliis, sicut in verbo, vel in osculo, vel in mensa, tunc est excommuni­ catus minori excommunicatione. Art. III. - Utrum participare cum excommunica­ to in casibus non concessis semper sit peccatum mortale. Resp. Neg. - R. est: quia hoc videtur valde grave, quod homo pro uno verbo levi, quo excommunicatum alloquitur, mortaliter peccet, et mul­ tis communicantes laqueum damnationis inji­ cerent, quod in eos retorqueretur; ideo probabi­ lius videtur quod non semper peccet mortaliter, sed solum quando in crimine illi participat, vel in divinis (i. e. in sacramentis, et in officiis quae publico nomine et ministerio in ecclesiis cele­ brantur), vel in contemptum Ecclesiae. Q. 25 - De indulgentia secundum se 415 QUAESTIO XXIV De absolutione ab excommunicatione Deinde considerandum est de absolutione ab excommunicatione. Circa quod tria quaeruntur: Art. I. - Utrum quilibet sacerdos possit subditum suum ab excommunicatione absolvere. Resp. Neg. - R. est: quia in absolvendo ab excommunicatione requiritur jurisdictio in foro exteriori, quam sacerdos non semper habet in suos subditos, nisi excommunicatio sit nemini reservata; nam ejusdem potestatis est excommuni­ care, et excommunicato m absolvere. Art. II. - Utrum aliquis possit absolvi invitus. Resp. Aff. - R. est: quia malum poenae non habet principium in voluntate patientis; et ideo sicut excommunicatio in aliquem invitum ferri potest, ita etiam invitus ab ea absolvi poterit. Art. III. - Utrum aliquis possit absolvi ab una ex­ communicatione, nisi absolvatur ab omnibus. Resp. Aff. - R. est: quia excommunicationes non habent connexionem in aliquo: et ideo possi­ bile est quod aliquis ab una absolvatur, et in altera remaneat. QUAESTIO XXV De indulgentia secundum se Consequenter considerandum est de indulgentia; et primo de ea secundum se; secundo de facienti­ bus indulgentiam; teri io de recipientibus eam. Circa primum quaeruntur tria: 116 Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. I. - Utrum per indulgentiam possit aliquid remitti de poena satis/actoria. * Resp. Aff. - Scii. : indulgentiae valent et quantum ad forum Ecclesiae, et quantum ad judicium Dei ad remissionem poenae residuae post contritionem, et confessionem, et absolutionem, sive sit injuncta, sive non. R. est: quia, ut dictum est supra (qu. xiii, art. 2), ratione corporis Christi mystici, unus pro alio satisfacere potest; et sic tanta copia merito­ rum Christi et sanctorum communia sunt to­ tius Ecclesiae. Ea autem quae sunt alien jus mul­ titudinis communia, distribuuntur singulis de multitudine, secundum arbitrium ejus qui multi­ tudini praeest. Notandum: Consulendum est cis qui indulgen­ tias consequuntur, ne propter hoc ab operibus poe­ nitentiae injunctis abstineant, ut etiam ex his re­ medium consequantur, quamvis a debito poenae essent immunes; et praecipue quia quandoque sunt plurium debitores quam credant. (Ad 4m). Art. II. - Utrum indulgentiae tantum valeant, quantum pronuntiantur. Resp. Aff. - Scii. : simpliciter dicendum est quod indulgentiae tantum valent, quantum prae­ dicantur; dummodo ex parte dantis sit auctori­ tas, et ex parte recipientis charitas; et ex parte causae pietas, quae comprehendit honorem Dei, et proximi utilitatem. R. est: quia causa remissionis poenae in indul­ gentiis non est pensanda nisi in abundantia meri­ torum Ecclesiae. Et ideo secundum quod haec (·) De tide est Ecclesia habere potestatem concedendi indul­ gentias: quod ita deilnivit conciliumTridenlinum: «Sacrosancta synodus eos anathemate damnat qui aut inutiles esse indulgen­ tias asserunt, vel eas concedendi in Ecclesia potestatem esse negant ». (sess. xxv, Decr. De indulgentiis). Q- 25 - Dc indulgentia secundum se 417 merita applicantur ad istum, secundum hoc remissionem consequitur. Ad hoc autem quod applicentur isti, requiritur auctoritas dispensandi hujusmodi thesaurum, et unio ejus cui dispen­ satur, ad cum qui merebatur (quod iit per charitatem), et ratio dispensationis, secundum quam salvetur intentio illorum qui opera meritoria fecerunt: fecerunt enim ad honorem Dei, et uti­ litatem Ecclesiae in generali. Unde, quaecumque causa adsit quae in utilitatem Ecclesiae et hono­ rem Dei vergat, sufficiens est ratio indulgentias faciendi. Notanda: 1. Quia sacramentorum effectus non sunt determinati ab homine, sed a Deo; ideo non potest laxare sacerdos quantum per elavem ordinis in foro confessionis de poena debita dimit­ tatur; sed lanium dimittitur, quantum Deus ordi­ navit. Sed clavis jurisdictionis non est quid sacramentale, et effectus ejus arbitrio hominis subja­ cet. Et ideo etiam legali non sacerdotes indulgen­ tias facere possunt. Unde in arbitrio dantis in­ dulgentiam est taxare, quantum per indulgentiam de poena remittitur. Si tamen inordinate remittat, ita quod homines quasi pro nihilo ab operibus poe­ nitentiae revocentur, peccat faciens tales indul­ gentias: nihilominus quis plenam indulgentiam consequitur. (Ad lm). 2. Quando datur indulgentia indeterminate, e. g., ei qui dat auxilium ad fabricam ecclesiae, in telligiiur tale auxilium quod sit conveniens ei qui auxilium dat: et secundum qued accedit ad hoc, secundum hoc plus, vel minus de indulgentia con­ sequitur. Unde etiam aliquis pauper dans unum denarium consequitur lol am indulgentiam, non autem dives, quem non decet ad opus tam pium et fructuosum ita parum dare: sicut non diceretur rex alicui homini auxilium facere, si ei obulum daret. (Ad 3m). Art. III. - Utrum pro temporali subsidio fieri de­ beat indulgentia. Resp. Aff. - R. est: quia temporalia ad spiri­ tualia ordinari possunt; et ideo in hoc non est 14 418 Summn Theol. S. ' simonia, quia non datur spirituale pro temporali, sed pro spirituali. ideo possunt indulgentias facere etiam non sa­ cerdotes, quamvis non possint absolvere in poenitentiali foro; quod est ordinis. QUAESTIO XXVI Art. III. - Utrum episcopus possit indulgentias De his qui possunt indulgentias facere Deinde considerandum est de his qui possunt indulgentias facere. Circa quod quatuor quaerun­ tur: Art. I. - Utrum quilibet sacerdos parochialis possit indulgentias facere. Resp. Neg. - Scii. : sacerdotes parochiales, et abbates, aut alii hujusmodi praelati non pos­ sunt indulgentias facere. R. est: quia tales non sunt proprie praelati. Proprie autem solus Episcopus praelatus Eccle­ siae dicitur. Et ideo ipse solus quasi sponsus annulum Ecclesiae recipit: et ideo ipse habet solus potestatem plenam in dispesatione sacramento­ rum, et jurisdictionem in foro causarum quasi persona publica; alii autem sacerdotes qui ple­ bibus praeficiuntur, non sunt simpliciter prae­ lati, sed quasi coadjutores; unde in consecratione sacerdotum episcopus dicit: « Quanto fragiliores sumus, tanto magis auxiliis his indigemus ». Art. II. - Utrum diaconus, vel alius non sacerdos possit indulgentias facere. Resp. Aff. - Scii. : non potestate propria, sed potestate illis commissa. R. est: quia potestas faciendi indulgentias sequitur jurisdictionem, ut supra dictum est (qu. praec. art. 2). Et quia diaconi, et alii non sa­ cerdotes possunt habere jurisdictionem vel com­ missam, sicut legati, vel ordinariam, sicut electi; jacere. Resp. Aff. - Scii. : potestas faciendi indul­ gentias plene residet in papa. Sed in episcopis est taxata secundum ordinationem papae. R. est: quia papa habet plenitudinem ponti­ ficalis potestatis, quasi rex in regno. Sed episcopi assumuntur in partem sollicitudinis quasi judi­ ces singulis civitatibus praepositi: propter quod eos solos in suis litteris papa fratres vocat; reli­ quos autem omnes vocat filios. Art. IV. - Utrum ille qui est in peccato mortali, possit indulgentias jacere. Resp. Aff. - R. est: quia per peccatum homo non amittit jurisdictionem; non enim homo re­ mittit poenam ex vi meritorum suorum, sed ex vi meritorum reconditorum in thesauris Ecclesaie. QUAESTIO XXVII De his quibus valent indulgentiae Deinde considerandum est de his quibus va­ lent indulgentiae. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum indulgentia valeat existentibus in peccato mortali. Resp. Neg. - Scii. : a) neque ad remissionem poenae, b) neque ad acquirendam gratiam, c) nisi communicatio indulgentiarum fiat per mo­ dum quemdam particularem. R. primi est: quia qui non est consecutus ope­ rationem Dei in remissionem culpae, non potest 120 Summa ThflWFS. Thomae - Suppl. nd P. Ill consequi remissionem poenae a ministro Eccle­ siae neque in indulgentiis, neque in foro poenitentiali. R. secundi est: quia quamvis merita illa quae per indulgentiam communicantur, possint va­ lere ad merendum gratiam (de congruo et per modum impetrationis), non tamen propter hoc dispensantur, sed determinantur ad remissio­ nem poenae. Et ideo non valent existent ibus in peccato mortali. Et ideo in omnibus indulgentiis Gt mentio de vere contritis et confessis. R. tertii est: quia si communicatio fieret per hunc modum: «Facio te participem meritorum totius Ecclesiae, vel unius congregationis, vel unius specialis personae»; sic possent valere ad merendum aliquid illi qui est in peccato mor­ tali. Art. II. - Utrum indulgentiae valeant religiosis. Resp. Aff. - R. est: quia religiosi non sunt minus adjuvabiles meritis aliorum quam saecu­ lares. - Quamvis enim religiosi sint in statu per­ fectionis, tamen ipsi sine peccato vivere non pos­ sunt; et ideo si aliquando propter peccatum ali­ quod commissum sint rei alicujus poenae, pos­ sunt per indulgentias ab hac expiari. (Ad lm). Art. III. - Utrum ei qui non facit illud pro quo indulgentia datur, possit quandoque indulgentia dari. Resp. Neg. - R. est: quia indulgentia non po­ test applicari ad aliquem, nisi ex intentione ejus qui dat indulgentiam. Si ergo ille qui indulgen­ tiam dat, sub conditione det, indulgentiam non consequitur ille qui conditionem praescriptam non adimpleat. Q. 28 - De solemni ritu p< enitent 121 Art. IV. - Utrum indulgentia valeat ei qui facit (indulgentiam). Resp. Aff. - Scii. : a) non valet ei si eam fa­ cit sibi tantum; b) potest tamen uti indulgentia quam pro aliis facit. R. primi est: quia praelatus cui cura Eccle­ siae utilitatis, et honoris divini propagandi est commissa, non hab°t causam ut seipsum ad hoc provocet, scii, ad utilitatem Ecclesiae et honorem Dei. (Jam hoc habet ex commissione ei data). Item, quia actum jurisdictionis non potest ali­ quis in seipsum exercere. (Ad lm). R. secundi est: quia pro aliis subest causa faciendi indulgentiam, et ideo praelatus potest ea uti sicut alii. QUAESTIO XXVIII De solemni ritu poenitentiae Consequenter considerandum est de solemni ritu poenitentiae. Circa quod tria quaeruntur: Art. I. - Utrum aliqua poenitentia debeat publicari, vel solemnizari. Resp. Aff. - Scii. : propter quatuor: Primo, ut peccatum publicum habeat medici­ nam; secundo, quia maxima confusione in hoc inundo etiam est dignus qui gravissimum scelus commisit; tertio, ut aliis sit ad terrorem; quarto ut sit ad exemplum poenitendi, ne desperent qui in gravibus peccatis detinentur. Notandum: Poenitentia solemnis, quantum ad injunctionem, non exit forum occultum; quia sicut occulte quis confitetur, ita occulte ei poenitentia injungitur: sed exccutio exit forum occultum; et hoc non est inconveniens. (S. Doctor hic suppo­ nit peccatum publicum esse. Nunquam enim da­ tur poenitentia publica, nisi ob peccatum publicum) 422 Summa TheonS. Thomae - Suppl, ad P. III Q. 29 - De sacramento extremae imWonis Art. II. - Utrum solemnis poenitentia iterari possit. Resp. Neg. - Scii. : solemnis poenitentia ite­ rari non debet, propter tria: Primo, ne ex iteratione vilescat; secundo, propter significationem, quia significat expul­ sionem primi hominis de paradiso, quae semel lanium est facta; tertio, quia solemnizatio est quasi quaedam professio perpetuo poenitentiam conservandi. - Si tamen post modum peccavit non clauditur ei locus poenitentiae, sed poeniten­ tia solemnis iterum ei injungenda non est. Art. III. - Utrum solemnis poenitentia sil impo­ nenda mulieribus, atque clericis, el utrum a quo­ libet sacerdote possit imponi. Resp.: a) solemnis poenitentia est imponenda etiam mulieribus, quin tamen eis comam abji­ ciatur; - b) non est imponenda clericis; - c) nec a quolibet sacerdote imponi potest, sed ab epi­ scopo tantum. R. primi et secundi est: quia clericis non imponitur poenitentia solemnis, quae scii, fit in capite Quadragesimae secundum ritualem, prop­ ter scandalum, et ne ordo sacer veniat in contemp­ tum: haec autem ratio pro mulieribus non valet, sicut nec pro viris. - Quantum ad abjictionem comae considerandum est quod mulier habet comam in signum subjectionis, non autem vir. Et ideo non competit ut poenitentia mulieri coma deponatur, sicut viro. (Ad lm). R. tertii est: quia talis poenitentia solemnis non imponitur nisi pro peccato gravissimo quod totam comoverit urbem; et ideo soli episcopo reserval ur. Notandum: Publica et non solemnis poeni­ tentia est epiae in facie Ecclesiae fit, sed non cum solemnitate praedicta. Et haec potest iterari, et a simplici sacerdote injungi: et potest etiam cleri­ co imponi. (In fine art.). De sacramento extremae unctionis quan­ tum ad ipsius essentiam et institutionem Post haec considerandum est de sacramento extremae unctionis: de quo quinque videnda sunt: primo, de essentialibus ipsius, ct de ejus institu­ tione; secundo, de effectu ipsius; tertio, de mini­ stro ipsius; quarto, de eo cui conferri debet, et in qua parte; quinto, de ejus iteratione. Circa primum quaeruntur novem: Art. I. - Utrum extrema unctio sit sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia extrema unctio non ordinatur ad aliud sacramentum, quasi ei annexa, sicut sacramentalia ordinantur; sed pertingit (directe) ad effectum principaliter intentum in administratione sacramentorum, scii, curationem morbi peccati, ut patet ex verbis Jacobi, v., 14* Et ideo extrema unctio, non est sacramenta15. le, sed sacramentum. Notandum: Hoc sacramentum immediate homi­ nem ad gloriam disponit, cum exeuntibus a corpore detur. Et quia in Veteri lege non erat tempus ad huc perveniendi ad gloriam, quia neminem ad perfec­ tum adduxit lex (Hebr. vii, 19), ideo istud sacra­ mentum ibi pre figurari non debuit per aliquod sacramentum sibi respondens; quamvis per figu­ ras remotas aliquo modo figuratum sit in omnibus curationibus quae leguntur in veteri Testamento. (Ad 2m). (*) « Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini : et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus: cl si in pec­ catis sit, remittentur ei ». ■B^·· uFI Summa Art. II. S. Thomae - Suppl. ad P. Til Utrum extrema unctio sit unum sacra­ mentum. Resp. Aff. - Scii.: non ratione individualitatis, sicut punctus, et unitas; nec ratione con­ tinui, sicut linea; sed ratione perfectionis, inquanlum aliquid perfectum ex pluribus partibus constituitur, sicut domus. R. est: quia plures actiones, seu unctiones hujus sacramenti sunt ad perfectiones ejus; ordi­ nantur enim ad unum significandum, vel cau­ sandum, scii, curationem interiorum vulnerum quae non potent perfecte significari nisi per ap­ positionem medicinae ad diversas vulnerum radi­ ces. - Sicut igitur Eucharistia, quamvis habeat diversi talem materiae et formae, tamen est unum sacramentum; ita etiam hoc sacramentum ex­ tremae unctionis. (Ad lm). Art. III. - Utrum hoc sacramentum /uerit a Chri­ et Eucharistiae, et Ordinis factam a Christo nar­ raverunt, quam Extremae unctionis, vel Confirmationis, quae neque sunt de necessitate salutis, neque ad dispositionem, sive distinctionem Eccle­ siae pertinent. Tamen etiam de olei unctione iit mentio in Evangelio Marc. cap. vi, 13, ubi dici­ tur quod apostoli oleo ungebant infirmos. (Ad Im). Art. IV. - Utrum otcum olivae sil materia conve­ niens hujus sacramenti. Resp. Aff. - R. est: quia spirituali ct ultimae, et ideo perfectae sanationi, quam hoc sacramen­ tum significat ct efficit, optime, respondet unctio olei, quod est lenitivum, et penetrativum usque ad intima, e1 etiam difTusivum. Et quia oleum principaliter nominatur olivae liquor, cum alii liquores solum cx similitudine ad ipsum, olei nomen accipiant, ideo oleum olivae etiam debet esse quod assumitur in materiam hujus sacra­ menti. sto institutum. Resp. Aff.: imo, ct omnia sacramenta Chri­ stus instituit per seipsum. R. est: quia sacramenta pertinent ad funda­ mentum legis; ct ideo ad legislatorem pertinet eorum institutio: ct iterum quia ex institutione efficaciam hbnt, quae in cis nonnisi divinitus * inest. - Quod si de h c sacramento non fit men­ tio in Evangelio, dicendum est quod multum Dominus fecit et dixit, quae Evangelio non conti­ nentur. Illa enim praecipue curaverunt evangel istae tradere quae ad necessitatem salutis, et ecclesiasticae dispositionis pertinent. Et ideo potius institutionem Baptismi, et Poenitentiae, Resp. Aff. - R. est: in sacramentis quae non perficiuntur in ipsa consecratione materiae, sicut perficitur Eucharistia, sed in usu ipsorum, sicut in caeteris sacramentis, habent materiam sanctificatam, vel ex usu seu contactu ipsius Christi, sicut in aqua baptismi, vel cx consecratione Ec­ clesiae, sicut est in hoc sacramento. Christus enim non est usus hoc sacramento, nec aliqua corporali unctione, quia non ei ccmpetcbat (cum sit ipse auctor gratiae ct sanctitatis); et ideo in omnibus unctionibus requiritur sanctificatio ma­ * teriae. *)( Unde Concilium Trident'num (Sess. vil, can. 1): * Si quis dixerit sacramenta novae legis non fuisse omnia a Jcsu Christo Domino nostro instituta./.; anathema sit ». (*) Theologi quaerunt an illa sanctificatio sit de necessitate praecepti aut sacramenti; sententia quae posteriorem partem afllrmat probabilior est, et in praxi eam sequi necessarium est. Art V. - Utrum oporteat oleum esse consecratum. » -126 Summa TheolT^T Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. VI. - Utrum oporleal materiam hujus sacra­ menti esse consecratam per episcopum. Resp. Aff. - R. est: quia in omnibus sacra­ mentis quae, indigeni materia sanctificata, prima sanctificatio materiae fit per episcopum, et usus quandoque per sacerdotem, ut ostendatur sa­ cerdotalis potestas ab episcopali derivata. Art. VII. - Utrum hoc sacramentum habeat ali­ quam formam. Resp. Aff. - R. est: quia significatio materiae sacramentorum non determinatur ad effectum determinatum, cum ad multa se possit habere, nisi per formam verborum. Jacobus autem (v, 1415) totam vim hujus sacramenti videtur constitu­ ere in oratione, quae est forma hujus sacramenti, ut dicetur (in resp. art. 8 et 9, seq.). * Notandum: Sacra Scriptura omnibus communi­ ter proponitur. Et ideo forma baptismi, qui ab omnibus dari potest, debet in Sacra Scriptura exprimi: et similiter forma Eucharistiae, quae exprimit sacramenti illius fidem, quae est de ne­ cessitate salutis. Sed formae aliorum sacramento­ rum non inveniuntur in Sacra Scriptura traditae; sed has Ecclesia ex traditione Apostolorum habet, qui a Domino acceperunt, ut dicit Apostolus (I. Cor. xi, 23): Ego enim accepi a Domino, quod et tradidi vobis, etc. (Ad lm). Q. 30 - De efTectu hujus sacramenti^^^^^ 427 —------------------------ ------------------ —----------------- —-— ------------ ----- -—-— ------------------------------------------------------------ - Prima R. est: quia suscipiens sacramentum hoc est viribus propriis destitutus, unde indiget orationibus sublevari. Secunda R. est: quia hoc sacramentum da­ tur exeuntibus, qui jam desinunt esse de foro Ec­ clesiae, et in solius Dei manu requiescunt: unde et ei per orationem committuntur. Tertia R. est: quia hoc sacramentum non ha­ bet aliquem effectum, qui semper ex oratione ministri consequatur, sicut character in bapti­ smo. Et ideo in hoc sacramento non potest esse forma indicativi modi, sicut in aliis sacramentis. Quaedam autem verba, scii. Ungo hos oculos oleo sanctificato in nomine Patris, etc., quae in qui­ busdam Ecclesiis utebantur in collatione hujus sacramenti, non sunt forma hujus sacramenti, sed sunt dispositio ad formam, inquantum in­ tentio ministri determinatur ad actum illum per verba. (Ad 3m). Art. IX. - Utrum praedicta oratio sit competens forma hujus sacramenti. Resp. Aff. - R. est: quia tangit sacramentum in hoc quod dicitur: Per istam sanctam unctionem ; et illud quod operatur in sacramento, scii, divi­ nam misericordiam; et effectum, scii, remissio­ nem peccatorum. Art. VIII. - Utrum forma hujus sacramenti de­ beat proferri per orationem indicativam, et non per deprecativam. Resp.: debet proferri per orationem deprecativam, ut patet per verba Jacobi (v, 14), et ex usu Ecclesiae; et hoc propter tria. (’) Juxta Con. Trid. (Sess. xiv, cap. 1) hujus sac. forma est: Per islam sanciam unctionem indulgeat libi Deus quidquid per uisum, etc. deliquisti. QUAESTIO XXX De effectu hujus sacramenti Deinde considerandum est de effectu hujus sa­ cramenti. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum extrema unctio valeat ad remissio­ nem peccatorum. Resp. Aff. - Scii. : principalis effectus hujus sacramenti est remissio peccatorum quoad reli- .i 428 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill quias peccati, ex consequenti autem etiam quoad culpam, si eam inveniat. R. est: quia sacramentum officit principaliter quod figurat. Hoc autem sacramentum adhibetur secundum modum cujusdam medicationis, seu sanationis. Sicut autem corporalis medicatio praesupponit corporalem vitam in medicato; ita spiritualis spiritualem. Et ideo hoc sacramentum non datur contra defectus quibus spiritualis vita tollitur, scii, contra peccatum originale, vel mor­ tale; sed contra illos defectus quibus homo spi­ ritualiter infirmatur; et hic defectus nihil aliud est quam quaedam debilitas, et incptitudo, quae in nobis relinquitur ex peccato actuali vel origi­ nali, et quae reliquiae peccali dicuntur. Sed quia gratia non patitur secum peccatum, ideo, ex consequenti, si hoc sacramentum invenit pec­ catum aliquod vel mortale vel veniale, tollit ipsum quoad culpam; dummodo non ponatur obex ex parte recipientis; sicut etiam de Eucha­ ristia et Confirmatione supra dictum est. Et ideo etiam Jacobus de remissione peccati conditionaliter loquitur, dicens: Si in peccatis sit, dimitten­ tur ei. Art. II. - Utrum sanitas corporalis sil effectus hujus sacramenti. Resp. Aff. - Scii.: unctio hujus sacramenti non ex proprietate naturali, sed ex virtute divina, sa­ nationem etiam corporalem facit, et ideo non semper eam inducit. R. est: quia sanatio corporalis, quod est se­ cundarius effectus hujus sacramenti, non sequi­ tur, nisi secundum quod expedit ad principalem, scii, spiritualem sanationem; et tunc semper cor­ poralem sanationem inducit, dummodo non sit impedimentum ex parte recipientis; nam hoc sa- Q. 31 - De ministro hujus x.icrnWnti — cramentum, quantum est de se, efficaciam habet ad sanationem corporalem, ut patet ex forma ipsa. (Ad 3m). Art. III. - Utrum hoc sacramentum characterem imprimat. Resp. Neg. - R. est: quia hoc sacramentum est solum in remedium: et non deputatur per ipsum homo ad aliquid sacrum agendum, vel suscipiendum. - Unctio autem quae adhibitur in hoc sacramento non est consecrationis, sicut illa quae fit in Ordine et in Confirmatione; sed est unctio medicationis (Ad 2m). * QUAESTIO XXXI De ministro hujus sacramenti Deinde considerandum est de adminislratione hujus sacramenti. Circa hoc quaeruntur tria: Art. I. - Utrum laicus possit hoc sacramentum conjerre. Resp. Neg. - R. est: quia quamvis in mortis articulo, ne alicui via salutis praecludatur, pos­ sit baptismus etiam a laico conferri, non tamen extrema unctio, cujus tanta non est necessitas, ut dispensatione egeat. Art. II. - Utrum diaconi possit hoc sacramentum conferre. Resp. Neg. - R. est: quia diaconus vim habet purgativam tantum, non autem illuminativam. Et quia illuminatio fit per gratiam, ideo nullum (·) In extrema unctione sacramentum tantum est unctio si­ mul cum forma; gratia autem infusa est res tantum; spiritualis devotio, allevatio et confortatio est res et sacramentum simul. •130 SummifW ThrM. S. Thomae - Suppl, ad P. ΙΠ sacramentuni, in quo gratia confertur, diaconus potest dare ex officio. Art. III. - Utrum solus episcopus possil hoc sa­ cramentum conferre. Resp. Neg. - Scii. : etiam simplices sacerdotes possunt hoc sacramentum administrare. R. est: quia illa sacramenta dispensanda solis episcopis reservantur quae suscipientem in ali­ quo statu perfectionis super alios ponunt. Hoc autem non est in hoc sacramento, cum omnibus detur. - Quantum autem ad confirmationem, quae a solo episcopo ex officio administratur, considerandum est quod haec imprimit characte­ rem, quo collocatur homo in statu perfectionis. Non autem hoc est in hoc sacramento. Et ideo non est simile. (Ad lm). QUAESTIO XXXII Quibus hoc sacramentum conferri debeat et in qua parte corporis Deinde considerandum est de quibus hoc sa­ cramentum conferri debeat et in qua parte cor­ poris. Circa quod quaeruntur septem: Art. 1. - Utrum hoc sacramentum sanis conferri debeat. Resp. Neg. - R. est: quia hoc sacramentum est quaedam spiritualis curatio, ut dictum est (qu. xxx, art. 1 et 2), quae quidem per quemdam corporalis curationis modum significatur. Et ideo illis quibus corporalis curatio non competit, scii, sanis, non debet hoc sacramentum conferri. Q· 32 - Dc recipientibus c r a men t u m 431 Art. II. - Utrum hoc sacramentum Itari debeat in qualibet infirmitate. Resp. Neg. - R. est: quia hoc sacramentum est ultimum remedium quod Ecclesia potest conferre, quasi immediate disponens ad gloriam. Et ideo illis tantum infirmitatibus debet exhi­ beri qui sunt in statu exeuntium, propter hoc quod aegritudo nata est inducere mortem, et de periculo timetur. Art. III. - Utrum hoc sacramentum dari debeat furiosis et amentibus. Resp. Neg. - R. est: quia cum forma hujus sacramenti sit dcprecativa, ut dictum est (qu. xxix, art. 8), ideo ad effectum hujus sacramenti percipiendum plurimum valet devotio suscipien­ tis, quae in furiosis et amentibus non invenitur, nisi haberent lucida intervalla, in quibus sacra­ mentum recognoscerent; et sic eis conferri in statu illo posset. * Notandum: Propter rationem formae hujus sacramenti, ad effectum percipiendum multum valet etiam personale meritum conferentium, et generale totius Ecclesiae (In corp. art.). Art. IV. - Utrum hoc sacramentum debeat dari pueris. Resp. Neg. - Scii. : non debet dari pueris qui nondum habent usum rationis. R. est: quia hoc sacramentum exigit actua­ lem devotionem in suscipiente, sicut et Eucha­ ristia. Unde sicut Eucharistia non debet dari (*) Non requiritur devotio praesens aut actualis, sed sufficit ad extremam unctionem recipiendam devotio praeterita, dum­ modo absit irreverentiae periculum. Hinc illud sacramentum administrandum est iis qui vi morbi usum rationis amiserunt, etiamsi tam repentino morbo corrupti fuerint et sine confessione moriantur. 132 Summa iwl; S. Thomae - Suppl, ad P. III pueris, ita nec hoc sacramentum. - Item, quia hoc sacramentum contra illas praecipue infirmi­ tates datur, quae sunt ex peccato actuali causa­ tae, quasi peccati reliquiae, quae non sunt in pue­ ris. (Ad Im et 2m). Art. V. - Utrum in hoc sacramento totum corpus inungi debeat. Resp. Neg. - R. est: quia hoc sacramentum exhibetur per modum curationis. Curatio autem corporalis non oportet quod fiat per medicinam toti corpori appositam, sed illis partibus ubi est radix morbi. Eli deo etiam unctio sacramcntalis debet fieri in illis partibus tantum in quibus est radix spiritualis infirmitatis. I instrumentum. Et quia primum principium ope­ rationis humanae est cognoscitiva, ideo illa unctio ab omnibus observatur quae fit ad quinque sen­ sus, quasi de necessitate sacramenti. Art. VII. - Utrum mutilati debeant inungi in illis dictis partibus. Resp. Aff. - Scii. : mutilati etiam inungi de­ bent, quanto propinquius fieri potest ad partes illas in quibus unctio fieri debuerat. R. est: quia quamvis non habeant membra, habent tamen potentias animae, quae illis mem­ bris debentur, saltem in radice; et interius pec­ care possunt per ea quae ad partes illas pertinent, quamvis non exterius. Art. VI. - Utrum convenienter determinentur partes ungendae. Resp. Aff. - Scii. : quinque sensuum organa, renes et pedes, quorum prima sunt de necessitate sacramenti. R. est: quia convenienter unguntur radices proximae principiorum peccandi, quae sunt prin­ cipia agendi. Haec autem sunt princium dirigens, quod est in vi cognoscitiva, principii m impe rans, qued est in vi appetitiva, et principiium motus, quod est in vi motiva. Ccgnitio aatem a sensu vitam habet, et ideo inunguntur loca quinque sensum, scii, oculi propter visum, aures propter auditum, nares propter adoratum, os propter gustum, manus propter tactum, qui in pulpis di­ gitorum praecipue viget. - Propter vim appetitivam inunguntur renes; * pedes autem inungun­ tur propter motivam, qui sunt principalius ejus (·) Unctio renum, ut praescribit Rituale, in mulieribus hone­ statis gratia semper omittitur; atque etiam in viris, quando in­ firmus commode moveri non potest. QUAESTIO XXXIII De iteratione hujus sacramenti Deinde considerandum est de iteratione hujus sacramenti. Circa hoc quaeruntur duo: Art. I. - Utrum hoc sacramentum debeat iterati. Resp. Aff. - R. est: quia effectus hujus sa­ cramenti, qui est sanitas mentis et corporis, non est perpetua, sed potest amitti, postquam fuerit per sacramentum effecta: ideo hoc sacramentum sine sui injuria potest iterari. Art. II. - Utrum in eadem infirmitate debeat iterari. Resp. Aff. - Scii. : eadem infirmitate laboran­ tibus non secundum eumdem, sed diversum in­ firmitatis statum, potest extrema unctio iterum exhiberi. R. est: quia si aegrotus recidivum patiatur, erit alia infirmitas; et ideo poterit fieri alia unctio, cum infirmus iterum ad mortis articulum per­ venit, 1 1> Summa^Rjeol. >. Thomae - Suppl, ad P. Ill Notandum: Nomen ordinis dupliciter accipitur: QUAESTIO XXXIV De sacramento ordinis quoad ejus essentiam et ejus partes Post haec considerandum est de sacramento ordinis. Et primo, de ordine in communi; secundo, de distinctione ordinum; tertio, de conferentibus ordinem; quarto, de impedimentis ordinandorum; quinto de his quae sunt ordinibus annexa. - De ipso autem ordine in communi tria videnda sunt: primo de ejus entitate, et quidditate, et partibus ejus; secundo, de ejus effectu; tertio de suscipien­ tibus ipsum. Circa primum quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum ordo in Ecclesia esse debeat. Resp. Aff. - R. est: quia Deus, ut in suis operibus repraesentaretur, non solum secundum quod in se est, sed etiam secundum quod aliis influit, hanc legem naturalem omnibus imposuit, ut ultima per media reducerentur et perficeren­ tur, et media per prima. Et ideo ut ista pulchri­ tudo Ecclesiae non deesset, posuit ordinem in ea, ut quidam aliis sacramenta traderent, suo modo Deo in hoc assimilât i, quasi Deo coopéran­ tes; sicut et in corpore naturali quaedam membra aliis influunt. quandoque significat ipsam relationem inter su­ periores et inferiores; et sic non accipitur hic. Quan­ doque autem accipitur pro ipso gradu, qui ordi­ nem primo modo acceptum facit: et quia ratio ordinis, prout est relatio, invenitur ubi primo ali­ quid superius altero occurrit; ideo hic gradus emi­ nens per potestatem spiritualem ordo nominatur. (Ad 4m). * Art. III. - Utrum ordo sit sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia sacramentum, ut ex dictis patet (qu. xxix, art. 1), nihil est aliud quam quaedam sanctificatio homini exhibita cum aliquo signo visibili. Unde cum in suscep­ tione ordinis quaedam consecratio homini exhibea­ tur per visibilia signa, constat ordinem esse sa­ cramentum. Notandum: Inunctio regalis non est sacra­ mentum, quia non ordinatur ad dispensationem divinorum sacramentorum, sicut ordinatur inunc­ tio ordinis. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum forma hujus sacramenti conve­ nienter exprimatur. ** Art. II. - Utrum convenienter ordo definiatur. Resp. Aff. - Scii. : forma qua Ecclesia in hoc sacramento utitur conveniens est. R. est: quia per ipsam exprimitur traductio potestatis, in qua hoc sacramentum principali­ ter consistit, et usus ipsius potestatis, per quam Resp. Aff. - Scii. : ordo secundum quod est Ecclesiae sacramentum, est signaculum quoddam Ecclesiae, quo spiritualis potestas traditur ordinato. R. est: quia in hac definitione duo ponuntur quae sunt essentialia in hoc sacramento, scii, signum exterius, ibi signaculum quoddam; id est, signum quoddam; et effectum interiorem, ibi quo spiritualis posleslas, etc. (·) Hoc sac. potest plenius definiri: Signaculum quo spiritua­ lis potestas traditur ct gratia confertur ad ecclesiastica munia rite obeunda. (·*) De forma hujus sac. non consentiunt inter se theologi. Alii volunt formam consistere in verbis quae ab episcopo in impositione manuum recitantur; alii dicunt formam esse illa verba quae profert episcopus in traditione instrumentorum, quod magis D. Thomae sententiae consentaneum videtur. ipsa potestas innotescit; nam potentiae notificantur per actus. Art. V. - Utrum hoc sacramentum, habeat materiam. Resp. Aff. - Scii. : a) hoc sacramentum ma­ teriam habet sicut alia sacramenta praeter poeni­ tentiam; b) diversimode tamen ab aliis sacramen­ tis quae materiam habent. R. primi est: quia effectus proprius hujus sacramenti, scii, character, non percipitur ex aliqua operatione ipsius qui ad sacramentum acce­ dit, sicut est in poenitentia; sed omnino ex exlrinseco advenit; et ideo ei materiam competit ha­ bere sicut alia sacramenta. R. secundi est: quia hoc quod confertur in aliis sacramentis, derivatur tantum a Deo, non a ministro, qui sacramentum dispensat; sed illud quod in hoc sacramento traditur, scii, spiritualis potestas, derivatur etiam ab eo qui sacramentum dat, sicut potestas imperfecta a perfecta. Et ideo efficacia aliorum sacramentorum principaliter consistit in materia, quae virtutem divinam et significat, et continet, ex sactificatione per mini­ strum adhibita; sed efficacia hujus sacramenti principaliter residet penes eum qui sacramentum * dispensat. Et ideo porrectio materiae magis est de essentia hujus sacramenti quam tactus. Tamen ipsa verba formae videntur ostendere qued tactus materiae sit de essentia sacramen­ ti; ** quia dicitur: Accipe hoc, vel illud. (Ad 3m). (*) Non negat auctor materiam simul cum forma habere vim conferendi effectum, sed hanc principaliter vim attribuit ministro, facta comparatione ad materiam. (**) Quibus verbis significat S. Doctor hanc sententiam esse probabilem; unde si quis de facto materiam non tangeret, sa­ cramentum esset iterandum saltem sub conditione. Q. 35 - De effectu hujus sû ■137 QUAESTIO XXXV De effectu hujus sacramenti Deinde considerandum est de effectu hujus sa­ cramenti. Circa quod quaeruntur quinque: Art I. - Utrum in sacramento ordinis con/eratur gratia gratum faciens. Resp. Aff. - R. est: quia sicut gratia gratum faciens est necessaria aJ hoc quod homo digne sacramenta recipiat; ila etiam ad hoc quod digne sacramenta dispenset. Deus autem, cujus per­ fecta sunt opera (Deut. xxxii, 4), qui dat poten­ tiam aliquam, dat etiam ea per quae exeeutio illius potentiae possit congrue fieri. (Unde Apo­ stolus ad Tim. (I Tim. iv, 14): Noli negligere gra­ tiam quae est in te, quae data est tibi per prophe­ tiam cum impositione manuum presbyterii, etc.). Notandum: Ad idoneam execulionein ordinum non sufficit bonitas qualiscumque, sed requiritur bonitas excellens; ut. sicut illi qui ordinem susci­ piunt, super plebem constituuntur gradu ordinis, ita et superiores sint merito sanctitatis. Et ideo praeexigitur gratia quae sufficiat ad hoc quod digne connumerentur in plebem Christi; sed confertur in ipsa susceptione ordinis amplius gratiae munus, per quod ad majora reddantur idonei. (Ad 3m). Art. II. - Utrum in hoc sacramento ordinis impri­ matur character quantum ad omnes ordines. Resp. Aff. - R. est: quia per quaemlibet ordi­ nem aliquis constituitur supra plebem in aliquo gradu potestatis ordinatae ad sacramentorum dispensationem. - Unde cum character sit signum (list inctivum ab aliis, oportet quod in omnibus I f I Summa Theoi^^^fhornae - Suppl, ad P. III a i36 438 Summn Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill character imprimatur: cujus etiam signum est quod perpetuo manent, et nunquam iterantur. Art. III. - Utrum character ordinis praesupponat characterem baptismalem. Resp. Aff. - R. est: quia per characterem baptismalem efficitur homo receptivus aliorum sacramentorum. Unde qui characterem bapti­ smalem non habet, nullum aliud sacramentum recipere potest. Art. IV. - Utrum character ordinis praesupponat de necessitate characterem confirmationis. Resp. Neg. - Scii. : character confirmationis praesupponitur de congruitate. R. est: quia de congruitate requiritur omnis perfectio, per quam aliquis recidatur idoneus ad executionem ordinis; et unum de istis est ut sit confirmatus. (Unde qui confirmationem non su­ scepissent, valide quidem, sed illicite ordinaren­ tur). Art. V. - Utrum character unius ordinis de neces­ sitate praesupponat characterem alterius ordinis. Resp. Neg. - R. est: quia potestates sunt di­ stinctae, et una, quantum est de sui ratione, non requirit aliam in eodem subjecto. Et ideo etiam in primitiva Ecclesia aliqui ordinabantur in presbyteros, qui prius inferiores ordines non susceperant; tamen per constitutionem Ecclesiae determinatum est quod ad majores ordines se non ingerat qui prius minoribus officiis se non humi­ liavit. Et inde est quod qui ordinantur per sal­ tum secundum canones non reordinantur, sed id quod omissum fuerat de praecedentibus ordi­ nibus, eis confertur. Q. 36 - De recipientibus hoc sacranientmi^^^439 - -------- — ■ ■ ■ — QUAESTIO XXXVI De qualitate suscipientium hoc sacramentum Deinde considerandum est de qualitate susci­ pientium hoc sacramentum. - Circa quod quaerun­ tur quinque: Art. I. - Utrum in suscipientibus ordinem requiratur bonitas uilae. Resp. Aff. - Scii. : sanctitas vitae requiritur ad ordinem de necessitate praecepti, sed non de necessitate sacramenti. R. est: quia cum in quolibet ordine aliquis constituatur dux aliis in rebus divinis, quasi praesumptuosus mortaliter peccat qui cum con­ scientia peccati mortalis ad ordines accedit. Notandum: Quia per ordinem ministri spiritua­ les efficiuntur medii inter Deum et plebem, ideo debent bona conscientia nitere quoad Deum, et bona fama quoad homines. (Ad 2m). Art. II. - Utrum requiratur scientia totius sacrae scripturae. Resp. Neg. - Scii. : non requiritur scientia totius sacrae scripturae, sed tanta de scientia requiritur quod sufficiat ad hoc quod aliquis dirigatur in actu illius ordinis. R. est: quia illi qui aliis praeponuntur curam animarum suscipientes, scire debent ea quae ad doctrinam fidei et morum pertinent, et quae ad executionem sui ordinis spectant. Ad superio­ res autem sacerdotes, scii, episcopos, pertinet ut etiam ea quae difficultatem in lege facere pos­ sunt, sciant, et tanto magis, quanto in majori gradu collocantur. (Ad Im). Art. 111. - Utrum ex merito vitae aliquis gradus Art. I. - Utrum debeant plures ordines distingui. ordinis consequatur. Resp. Neg. - R. est: quia in ministris Eccle­ siae non constituitur gradus ordinis ex hoc quod habent gratiam, sed ex hoc quod participant aliquod gratiae sacramentum (scii, sacramentum ordinis). Resp. Aff. - Scii. : propter tria: Prima R. est propter Dei sapientiam commen­ dandam: quia divina sapientia maxime relucet in distinctione rerum tam in naturalibus, quam in spiritualibus. Secunda R. est ad subveniendum humanae infirmitati: quia per unum non poterant omnia quae ad divina mysteria pertinebant, expleri, sine magno gravamine. Tertia R. est ut via proficiendi hominibus amplior detur: nam, dum plures in diversis officiis distribuuntur plures efficiuntur Dei coo­ peratores, quo «nihil est divinius», ut Diony­ sius dicit (Eccle. Hier. cap. 3). Notandum: Divisio ordinis non est totius in­ Art. IV. - Utrum promovens indignos ad ordines peccet. Resp. Aff. - Scii. : promovens indignos ad ordines crimen mortale committit, quasi summo Domino infidelis, et praecipue cum hoc in detri­ mentum Ecclesiae vergat, et honoris divini. R. est: quia quicumque indignos promovet, infidelitatis reus efficitur, cum supra mensuram traderet divina, contra illud Luc. xii, ubi descri­ bitur fidelis servus, qui constitutus est supra fa­ miliam suam, ut det illis tritici mensuram. Art. V. - Utrum aliquis in peccato existons possit sine peccato ordine suscepto uti * Resp. Neg. - R. est: quia quicumque cum pec­ cato mortali aliquod sacrum officium pertractat, indigne illud faciat; de jure enim naturale est, ut sancta sancte pertractentur. QUAESTIO XXXVII De distinctione ordinum, et eorum actibus, et characteris impressione Consequenter agendum est de distinctione or­ dinum, et eorum actibus, et characteris impres­ sione. Circa quod quaeruntur quinque: (*) De hac qu. conier art. 6). quod jam dictum est (P. III, qu. Ixiv, tegratis in suas partes, neque totius universalis, sed totius potestativi: cujus haec est natura, quod totum secundum completam rationem est in uno, in aliis autem est aliqua participatio ejus. Et ita est hic: tota enim pleni'udo sacramenti hujus est in uno ordine, scii, sacerdotio, sed in aliis est quae­ dam participatio ordinis. Et ideo omnes ordines sunt unum sacramentum. (Ad 2m). Art. II. - Utrum sint septem ordines. Resp. Aff. - R. est: quia distinctio ordinum, qui sunt gradus ad Eucharistiam ordinati, accipienda est secundum relationem ad Eucharistiam; et secundum hoc septem sunt gradus potestatis seu ordinis. Nam potestas ordinis aut est ad con­ secrationem ipsius Eucharistiae, aut ad aliquod ministerium ordinatum ad hoc sacramentum Eucharistiae. In primo habetur ordo sacerdotum, in alio est cooperatio ministrorum, quae est vel in ordine ad ipsum sacramentum, vel in ordine ad suscipientes. In primo habetur triplex coope­ ratio: prima est quantum ad dispensationem ipsius sacramenti, et hoc pertinet ad diaconum, qui sanguinem Christi dispensat; secunda est ad materiam sacramenti ordinandam in sacris vasis ipsius sacramenti, et hoc pertinet ad subdiaconum; tertia est ad praestandum materiam sacramenti, ct hoc pertinet ad acolythum, qui urceolum cum vino et aqua praeparat. Et sic in ordine ad ipsum sacramentum sunt tres ordines, scii, diaconatus, subdiaconatus ct acolythatus. In ordine autem ad suscipientes hoc sacramentum aliis tres gradus seu ordines distinguuntur se­ cundum triplex genus immundorum, scii., primo, infidelium qui credere nolunt, qui a visione divi­ norum et coetu fidelium arcendi sunt: et hoc per­ tinet ad ostiarios: secundo, illorum qui volunt credere, sed nondum instructi, scii, catechumeni; et ad horum instructionem ordinatur ordo lec­ torum; tertio, illorum qui sunt fideles, ct instructi, sed impedimentum habentes ex daemonis pote­ state, scii, energumeni; ct ad hoc ministerium est ordo exorcistarum. Et sic patet ratio et numeri et gradus ordinum. Notandum: In primitiva Ecclesia, propter pau­ citatem ministrorum, omnia inferiora ministeria diaconis committebantur, ut patet per Dionysium (Eccl. Hier. cap. 3), ubi dicit: «Ministrorum alii stant ad portas templi clausas; alii aliud proprii ordinis operantur; alii autem sacerdotibus pro­ ponunt super altare sacrum panem et benedictio­ nis calicem ». Nihilominus erant omnes praedictae potestates, sed implicite, in una diaconi potestate. Sed postea ampliatus est cultus divinus; et Eccle­ sia quod implicite habebat in uno ordine, explicite tradidit in diversis. (Ad 2m). Art. III. - Utrum, ordines debeant distingui per sacros et non sacros. Resp. Aff. - Scii. : a) non secundum se con­ siderati; sed b) ratione materiae circa quam ha­ bent aliquem actum. R. primi est: quia sic omnis ordo est sacer, cum sit sacramentum quoddam. R. secundi est: quia tres ordines, scii, pre­ sbyteratus, diaconatus et subdiaconatus, habent actum circa rem aliquam consecratam; alii au­ tem ordines non habent. Nam presbyteratus et diaconatus habent actum circa corpus Christi et sanguinem consecratum, et subdiaconatus habet actum circa vasa consecrata: et ideo eis etiam continentia indicitur, ut sancti et mundi sint qui sancta tractant. Art. IV. - Utrum actus ordinum convenienter in littera assignentur* Resp. Aff. - R. est: quia in littera principalis actus unicuique ordini assignatur secundum quod unusquisque ordinum magis proxime ordinatur ad Eucharistiae sacramentum. Art. V. - Utrum sacerdoti character imprimatur in ipsa calicis porrectione. Resp. Aff. - R. est: quia collatio potestatis iit ordinandis per hoc quod datur eis aliquid quod ad proprium et principalem actum pertinet. Principalis autem actus sacerdotis est consecrare corpus et sanguis Christi. Et ideo character sa­ cerdotalis imprimitur in ipsa datione calicis cum patena sub forma verborum determinata, scii. accipe potestatem offerendi sacrificium Deo mis­ sasque celebrandi, tam pro vivis quam pro defunctis. Notanda: 1. Benedictio, manus impositio et unctio fiunt ut proxima praeparatio ad suscipien­ dum ordinem; traditio autem potestatis fit per collationem instrumentorum quae ad proprium actum pertinet: ejusdem enim est formam indu­ cere, et materiam de proximo praeparare ad for­ mam. - Benedictio autem per quam ordinandi di(·) In littera, i. «. Sent. iv. dist. 24. » < . Sumin \ JÜFnl. S. Thomae - Suppl, nd P. Ill vinis obsequiis mancipantur, datur omnibus. Ma­ nus vero impositio fit solis diaconis et sacerdoti­ bus, quibus competii dispensatio sacramentorum, quia significat plenitudinem gratiae. * Unctio autem solis sacerdotibus competit, qua ad sacra­ mentum tractandum consecrantur. (Passim in corp. art.). 2. Cum principalis actus diaconatus sil portare corpus Christi in patena, et dispensare sanguinem cum calice, et quia talis actus non potest exprimi per dationem vasis tantum, ideo potestas ejus exprimitur per actum secundarium, scii, per col­ lationem libri Evan gei iorum, et in hi c potestate intelligilur alia, et ideo in ipsa libri datione im­ primitur character. (Ad 5m). ** - Character au­ tem acolytho imprimitur in datione urceoli, in quo principaliter acolythus ministrat. Denomi­ natur tamen ab actu secundario quo ministrat in candelabro propter hoc quod est magis notum. (Ad 6m). i QUAESTIO XXXVIII De conferentibus hoc sacramentum Deinde considerandum est de conferentibus hoc sacramentum. Circa quod quaeruntur duo: Art. I. - Utrum tantum episcopus ordinis sacramen­ tum conferat. Resp. Aff. - R. est: quia ad episcopum pertin ‘t cur? communitatis. Sicut igitur c flicia sae­ cularia in civitatibus distribuuntur ab illo qui habet excellentiorem potestatem, sicut a rege; ita ad episcopum peitinet in omnibus divinis ministeriis alios collocare. Unde ipse solus con­ firmat; ipse etiam solus virgines benedicit, quae (·) Quia sacerdotes indigent amplissima gratia, ideo sacer­ dotes manus cum episcopo imponunt eis qui in sacerdotes pro­ moventur. sed diaconis solus episcopus (Qu. seq. art. 1, ad lm). )(** St. Alphonsus habet ut probabiliorem sent, quae tenet characterem imprimi per «olam impositionem manuum. Q. 38 — De conferentibus hoc sûcriMwnt uru figuram gerunt Ecclesiae Christo desponsatae; ipse etiam in ministeriis ordinum ordinandos consecrat; et vasa, quibus uti debent, eis determi­ nat sua consecratione. Notandum: Papa, qui habet plenitudinem po­ testatis pontificalis, potest committere non epi­ scopo ea quae ad episcopalem dignitatem perti­ nent, dummodo illa non habeant immediatam relationem ad verum corpus Christi. Et ideo ex ejus commissione aliquis sacerdos simplex potest conferre minores ordines, et confirmare, non au­ tem aliquis non sacerdos; nec iterum sacerdos majores ordines, qui habent relationem imme­ diatam ad corpus Christi, supra quod consecran­ dum papa non habet majorem potestatem quam simplex sacerdos. (Ad 3m). ' !> Art. II. - Utrum haeretici et ab Ecclesia praecisi possint ordines conferri. * Resp. Aff. - Scii. : a) Episcopi haeretici et ab Ecclesia praecisi conferunt sacros ordines, sicut et caetera sacramenta; b) ordinati tamen ab illis nullam susceptorum ordinum exeeutionem su­ scipiunt aut gratiam. R. primi est: quia nullo casu potestas cum consecratione data, re ipsa manente, perdi queat; sicut etiam altare vel chrisma semel consecrata perpetuo consecrata manent. R. secundi est: quia recipientes ab eis sa­ cramenta contra prohibitionem Ecclesiae re­ cipiunt, et ideo illicite recipiunt et peccant. Notandum: In promotione ipsius episcopi datur ei potestas, quae perpetuo manet in eo, quamvis dici non possit character; ** quia per eam non ordi­ natur homo directe ad Deum, sed ad corpus Christi mysticum; et tamen indelebililer manet, sicut cha­ racter, quia per consecrationem datur. (Ad 2m). (*) Circa hoc confr. P. Ill, qu. Ixiv, art. 5 ct 9. (*·) Ita loquitur S. Th., quia episcopatum non habet ut sacra­ mentum. (Vide infra qu. xl, art. 5). z 446 Summa . S. Thomae - Suppl, ad P. III QUAESTIO XXXIX De impedimentis hujus sacramenti Deinde considerandum est de impedimentis hujus sacramenti. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum sexus foemineus impediat ordinis susceptionem. Resp. Aff. - R. est: quia in sexu foemineo non possit significari aliqua eminentia gradus, quam ordo significat: mulier enim statum su­ bjectionis habet. Unde de necessitate sacramenti est quod recipientes ordinem sint ex sexu virili. Unde quamvis in his quae sunt animae mulier non differat a viro, imo et quandoque melior inveniatur multis viris, et donum prophetiae et alia hujusmodi recipere possit, tamen non po­ test (jure naturali) ordinis sacramentum reci­ pere. Art. II. - Utrum pueri et carentes usu rationis ordi­ nes possint suscipere. Resp. Aff. - R. est: quia in ordine non requi­ ritur actus suscipientis de necessitate sacramenti, sed potestas spiritualis divinitus datur: et ideo pueri et alii usu rationis carentes ordinem qui­ dem suscipere possunt, hac tamen distictione habita: scii, in minoribus ordinibus requiritur discretionis tempus de honestate, propter digni­ tatem sacramenti, sed non de necessitate prae­ cepti, neque de necessitate sacramenti. Sed ad majores ordines requiritur usus rationis et de ho­ nestate, et de necessitate praecepti, et propter votum continentiae quod habent annexum, et quia etiam eis sacramenta tractanda committun­ tur. Sed ad episcopatum, ubi etiam in corpus mysticum accipitur potestas, requiritur actus Q. 39 - De impedimentis hujus sacra ni! r 417 suscipientis curam animarum pastoralem; et ideo est etiam de necessitate consecrationis epi­ scopalis quod usum rationis habeat/ Art. III. - Utrum servitus impediat aliquem a susceptione ordinis. Resp. Aff. - Scii. : quantum ad actum. R. est: quia servus non habet potestatem sui. Si tamen promovetur, ordinem suscipit: quia libertas non est de necessitate sacramenti, licet sit de necessitate praecepti; cum non impediat, potestatem, sed actum tantum. Art. IV. - Utrum propter homicidium debeat ali­ quis ab ordinibus proiberi. Resp. Aff. - R. est: quia Eucharistiae sa­ cramentum, ad quod omnes ordines referuntur, est sacramentum pacis nobis factae per effusionem sanguinis Christi. Homicidium autem maxime contrariatur paci, et homicidae magis confor­ mantur occidentibus Christum, quam ipsi Chri­ sto occiso, cui omnes ministri praedicti sacramen­ ti debent conformari. Ideo de necessitate prae­ cepti est quod non sit homicida qui ad ordines promovetur. Art. V. - Utrum illegitime nati debeant ab ordinibus suscipiendis impediri. Resp. Aff. - R. est: quia ordinati constituun­ tur prae aliis in quadam dignitate, et ideo re­ quiritur in eis claritas quaedam honestatis et bonae famae. In illegitime natis autem, cum sint ex vitiosa origine, haec claritas obscuratur; et ideo a susceptione ordinum repelluntur, nisi cum eis dispensetur: et tanto est difficilior eorum di­ spensatio, quanto eorum origo est turpior. (·) Ad praxim autem quod attinet standum est ad Cod. J. C. I IS Summa Tficol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. VI. - Utrum propter delectu membrorum debeat aliquis impediri. Resp. Aff. - Scit.: si talis defectus inferat maculam notabilem, e. g. abscissio nasi. R. est: quia per talem maculam obscuratur personae claritas, vel potest facere periculum in exeeutione ordinis. QUAESTIO XL De his quae sunt annexa sacramento ordinis Deinde considerandum est de his quae sunt annexa sacramento ordinis: et circa hoc quaerun­ tur septem: Art. I. - Utrum ordinati debeant tonsuram deferre. Resp. Aff. - R. est: quia illi qui divinis mi­ nisteriis applicantur, adipiscuntur regiam digni­ tatem, et debent esse in virtute perfecti. Tonsura enim (et idem dicitur de rasura), cum sit circu­ laris, signum est regni et perfectionis. - Conversi autem tondantur propter renuntiationem t» mporalium; sed non raduntur, quia non occupantur divinis ministeriis, in quibus divina oporteat eos mente contemplari. (Ad 2m). Art. II. - Utrum corona sit ordo. Resp. Neg. - Scii. : non est ordo, sed praeajnbulum ad ordinem. R. est: quia per coronam non confertur po­ testas ordinis, sed fit deputatio ad officium quod communiter a toto ministrorum collegio exercetur, sicut dicere divinas laudes. - Haec autem deputatio non imprimit characterem, sed debet fieri per episcopum, qui etiam vestes be- Q. 40 - De his quae sunt annexa sacr/oM^ 449 nedicit, ct vasa, el alia omnia quae ad divinum cultum applicantur. (Ad 2m). Art. III. - Ltrum pci acceptionem coronae aliquis renuntiet temporalibus bonis. Resp. Neg. R. esi. quia terrenorum posses­ sio non contrariatur divino cultui, ad quem cle­ rici deputantur, sed nimia eorum sollicitudo: quia, ut dicit Gregorius (Moral, lib. x, cap. 17), «affectus in crimine est, non census». Art. IV. - Utrum supra sacerdotalem ordinem debeat esse aliqua potestas episcopalis. Resp. Aff. - Scii. : oportet esse potestatem episcopalem supra sacerdotalem, quantum ad actum secundarium sacerdotis, non autem quan­ tum ad primum. R. est: quia quantum ad primum actum sa­ cerdotis, quod est consecrare corpus Christi, po­ testas sacerdotis non dependet ab aliqua superiori potestate, nisi divina. * Quantum autem ad se­ cundum actum, quod est praeparare populum Dei ad susceptionem sacramenti corporis Chri­ sti, sacerdos dependet ab aliqua superiori pote­ state, scii, et humana, per quam possit exire in actum absolvendi et ligandi. Unde praesupponit quantum ad hoc praelationis jurisdictionem, qua sibi subdantur illi quos absolvit. Art. V. - Utrum episcopatus sit ordo. Resp. Neg. - Scii. : a) inquantum ordo est sacramentum ad Eucharistiae sacramentum ordi­ natum, episcopatus non est ordo; b) est autem ordo secundum quod est officium quoddam re­ spectu quarumdam actionum sacrarum. ( ) Ex quadam congruitate praesupponitur actus episcopalis iu consecratione alturis, et vestium, et hujusmodi. (In corp, art.). 15 450 Summa Thcol. S. Thomae - Suppl, ad P. III Q. 11 - De sacr. matrimonii ut est ofllci rae R. primi est: quia episcopus non habet pote­ statem superiorem sacerdote respectu ad corpus Christi. (Art. praec.). R. secundi est: quia episcopus habet potesta­ tem in actionibus hierarchicis respectu corporis mystici supra sacerdotem. - Unde licet detur aliqua potestas spiritualis episcopo in sui pro­ motione respectu aliquorum sacramentorum, non tamen illa potestas habet rationem characteris. (Ad 2m). - Potestas tamen episcopalis, cum sit respectu quarumdam actionum sacrarum, * non est tantum jurisdictionis, sed etiam ordinis, se­ cundum quod ordo communiter accipitur. (Ad 3m). tione sacramentorum. Et ideo quantum ad ea quae sunt episcopalis ordinis, omnes episcopi sunt aequales: et propter hoc quilibet episcopus alium potest consecrare. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum supra episcopos possit esse ali­ De sacramento matrimonii inquantum est in officium naturae * quis superior in Ecclesia. Resp. Aff. - R. est: quia cum tota Ecclesia sit unum corpus, oportet, si ista unitas debet conservari, quod sit aliqua potestas regitiva respectu totius Ecclesiae supra potestatem epi­ scopalem, qua unaquaeque specialis Ecclesia regi­ tur: et haec est potestas papae. Et ideo illi qui hanc potestatem negant, schismatici dicuntur, quasi divisores unitatis Ecclesiae. Notandum: Potestas sacerdotis exceditur a po­ testate episcopi, quasi a potestate alterius generis; sed potestas episcopi exceditur a potestate papae, quasi a potestate ejusdem generis. Et ideo omnem actum hierarchicuin, quem potest facere papa in ministratione sacramentorum, potest facere epi­ scopus: non autem omnem actum quem potest facere episcopus, potest facere sacerdos in colla(·) Novem enumerantur actiones propriae episcoporum, scii.: clericos ordinare, virgines benedicere, pontifices consecrare, manus imponere, basilicas dedicare, clericos deponere, synodos celebrare, chrisma conficere, vestes et vasa consecrare. (Infra, Art. vii in corp.). Art. VII. - Utrum vestes ministrorum convenien­ ter sint in Ecclesia institutae. Resp. Aff. - R. est: quia vestes ministrorum, prout Ecclesia a Spiritu sancto edocta unicui­ que conveniens indicavit, idoneitatem designant quae in eis requiritur ad tractandum divina. (Ad particularia autem quod attinet videndus est textus principalis). QUAESTIO XLI Post haec considerandum est de matrimonio: et primo agendum est de eo, inquantum est offi­ cium naturae; secundo, inquantum est sacramen­ tum, tertio, inquantum absolute et secundum se consideratur. Circa primum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum matrimonium sit de jure natu­ rali. Resp. Aff. - Scii. : secundum quod naturale dicitur ad quod natura inclinat, sed mediante libero arbitrio completur. R. est: quia ratio naturalis ad ipsum matri­ monium naturaliter inclinat; et quidem duplici­ ter: primo quantum ad principalem ejus finem, qui est bonum prolis, quod consistit in esse, nu­ trimentum et disciplinam prolis: non enim in­ tendit natura solum generationem prolis, sed (*) De his quae de matrimonio hic dicenda sunt, quantum ad ca quae ad legem ecclesiasticam pertinent, standum est ad nor­ mas Codicis Juris Canonici. i V up 152 Summa ΊίΤγοΚ S. Thomae - Suppl, ad P. III etiam traductionem cl promotionem usque ad perfectum statum hominis, inquantum homo est. Secundo quantum ad secundarium finem matri­ monii, qui est mutuum obsequium sibi a conjugibus in rebus domesticis impensum. Notandum: Quantum ad principalem finem matrimonii, natura hominis inclinat ex parte ge­ neris, unde dicit Philosophus (Ethic, lib. viii, cap. 11 et 12) quod filiorum procreatio communis est omnibus animalibus. Quantum autem ad finem secundarium natura inclinat ex parte differentiae, quae est proprium speciei. - Ex parte generis au­ tem natura ad hoc non inclinat eodem modo in omnibus animalibus, sed secundum quod prolis indiget sustentatione. In homine autem, quia filius indiget cura parentum usque ad magnum tempus, est maxima determinatio masculi ad foeminam, ad quam etiam natura generis inclinat. (Ad Im). Art. II. - Utrum matrimonium cadat sub prae­ cepto. Resp. Neg. - R. est: quia inclinatio naturalis ad matrimonium non est necessaria ad perfectio­ nem unius (seu personalem), sed ad perfectionem multitudinis, quae satisfit cum diversa quae com­ petunt ad multitudinis perfectionem per diver­ sos complentur. Ad perfectionem autem humanae multitudinis necessarium est quod aliquos con­ templativae vitae inserviant, quae maxime per matrimonium impeditur; et ideo inclinatio na­ turae ad matrimonium non obligat per modum praecepti, etiam secundum philosophos, nisi aliquando, sicut tempore primitivo, quo paucitas hominum exigebat ut quilibet generationi vaca­ ret. (Ad Im). Art. III. - Utrum actus matrimonii sit licitus. Resp. Aff. - Scii. : contra illam pessimam haeresim et insaniam secundum quam res corrup­ tibiles creatae sunt a malo Deo. Q. 41 - De sacr. matrimonii ut est o urae 453 R. est: quia inclinatio ad procreationem prolis, ad quam actus matrimonii ordinatur, est naturae, et quidem ad conservationem speciei. Unde im­ possibile est dicere quod talis actus sit universa­ liter illicitus, ut in eo medium virtutis inveniri non possit. Notandum: Turpitudo illa concupiscentiae, quae actum matrimoniale semper concomitatur, non est turpitudo culpae, sed poenae, ex peccato primo proveniens, ut scii, inferiores vires et membra cor­ poris rationi non obediant. (Ad 3m). Unde actus matrimonialis propter corruptionem concupiscen­ tiae habet similitudinem actus inordinati, ideo per bona matrimonii excusatur a toto, ut non sit pec­ catum. (Ad 4m). Intensio autem delectationis in actu matrimoniali, quamvis impediat actum ra­ tionis, non tamen tollit rationis ordinem, quia actus matrimonii est a ratione praeordinatus. (Ad 6m). Art. IV. - Utrum, actus matrimonii sil merito­ rius. Resp. Aff. - Scii. : potest, imo et debet esse meritorius, non quidem ex difficultate actus, sed ex charitate. R. est: quia ad actum matrimonialem virtus inducere potest, imo et debet, vel justitiae, ut debitum reddat, vel religionis, ut proles ad cul­ tum Dei procreetur. Si autem moveat libido si­ stens intra bona matrimonii, ut scii, nullo modo ad aliam accedere vellet, est peccatum veniale; si autem extra bona matrimonii efferatur, ut scii, cum quadam muliere idem facere proponeret, est peccatum mortale. Notandum: Difficultas laboris requiritur ad meritum praemii accidentalis; sed ad meritum prae­ mii essentialis requiritur difficultas consistens in ordinatione medii, et hoc est etiam in actu matri­ moniali. (Ad Im). ί Thomae - Suppl, ad P. HI QUAESTIO XLII De matrimonio, inquantum est sacramentum Deinde considerandum esi de matrimonio, in­ quantum est sacramentum. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum matrimonium sil sacramentum. Resp. Aff. - R. est: quia matrimonium con­ tra peccatum importat homini sanctitatis re­ medium quod exihibitur per sensibilia signa. Et hoc est de ratione sacramenti. Notanda: 1. Forma hujus sacramenti sunt verba quibus exprimitur consensus matrimonialis; benedictio autem sacerdotis est quoddam sacramentale. (Ad Im). - Talis actus (consensus mu­ tuus), qui est sensui subjectus, habet rationem materiae hujus sacramenti, sicut actus confilentis in sacramento poenitentiae. (Ad 2m). - Confor­ matur autem passioni Christi non quantum ad poenam (sicut alia sacramenta), sed quantum ad charitatem, per quam pro Ecclesia Christus sibi in sponsam conjungenda passus est. (Ad 3m). 2. Res significata in hoc sacramento est unio Christi ad Ecclesiam. Res et Sacramentum est obligatio quae innascitur viri ad mulierem ex acti­ bus hujus sacramenti exterius apparentibus. Res autem ultima contenta est effectus hujus sacra­ menti, scii, gratia peculiaris quam illud sacramen­ tum suscipientibus confert (Ad 5m). Art. II. - Utrum hoc sacramentum debuerat insti­ tui ante peccatum. Resp. Aff. - Scii.: non ut sacramentum, sed ut officium naturae. R. est: quia etiam peccato non existente, ma­ trimonium, secundum naturam, ordinatur ad procreationem prolis. Inquantum autem est sa- um 455 cramentum, quia de ration? sacramenti est quod sit signum et remedium, matrimonium institu­ tionem habuit in nova lege, utpote mysterium conjunctionis Christi et Ecclesiae repraesentat, et remedium seu auxilium gratiae contra concupi­ scentiam carnis praebet. * Notandum: Secundum determinationem per­ sonarum (inter quas non deberet iniri) matrimo­ nium institutionem habuit in lege Moysi. Quan­ tum vero ad alias utilitates quae ex matrimonio consequuntur, sicut est amicitia, et mutuum ob­ sequium sibi a conjugibus impensum, habet in­ stitutionem in lege civili. (In corp. art.). Art. III. - Utrum, matrimonium conferat gratiam. Resp. Aff. - Scit. : matrimonium, inquantum in fide Christi contrahitur, habet ut conferat gra­ tiam adjuvantem ad illa operanda quae in matri­ monio requiruntur. R. est: quia ubicumque datur divinitus aliqua facultas, dantur etiam auxilia quibus homo con­ venienter uti possit facultate illa. Unde cum in matrimonio detur homini ex divina institutione facultas utendi uxore sua ad procreationem prolis, datur etiam gratia, sine qua id convenienter facere non posset; sicut etiam de potestate ordi­ nis supra dictum est (qu. xxxv, art. 1). Et sic ista gratia data, est ultima res contenta in hoc sacramento. Notanda: Sanctificatio matrimonii non est principaliter ex sanctificatione sacerdotis, sed ex hoc quod Christus sua passione illud repraesen­ tavit. (Ad Im). 2. Sicut aqua baptismi cum forma Verborum (*) Quatenus sac. novae leg. matrimonium videtur institutum fuisse Joan, ii, ubi Christus nuptiis benedixit, non solum bene praecando, vel aquas in vinum mutando, sed gratiam tribuendo et institutum conjugale firmando. I 456 non operatur immediate ad gratiam, sed ad cha­ racterem; ita actus exteriores, et verba exprimen­ tia consensum directe faciunt nexum quemdam, qui est sacramentum matrimonii: et hujusmodi nexus ex virtute divinae institutionis dispositive operatur ad gratiam. (Ad 2m). Art. IV. - Utrum carnalis commixtio sit de inte­ gritate matrimonii. Resp. Neg. - Scit. : non est de integritate quae attenditur secundum perfectionem primam, sed est de illa quae attenditur secundum perfectionem secundam. R. est: quia perfectio prima consistit in ipso esse rei; alia autem in operatione. Carnalis com­ mixtio autem est quaedam operatio, sive usus matrimonii, per quod facultas ad hoc datur; et ideo erit carnalis commixtio de secunda integri­ tate matrimonii et non de prima. QUAESTIO XLIII De matrimonio quantum ad sponsalia Consequenter considerandum est de matrimo­ nio absolute considerato: ubi primo agendum est de sponsalibus; secundo, de matrimonii ratione; tertio, de ejus causa efficiente; quarto, de ejus bonis; quinto, de impedimentis ipsius; sexto, de secundis nuptiis; septimo, de quibusdam matri­ monio annexis. Circa primum quaeruntur tria: Art. I. - Utrum sponsalia sini luturarum nup­ tiarum promissio. Resp. Aff. - R. est: quia, ut verbum illud sponsalia, quod a spondendo derivatur, indicat, consensus in conjugalem copulam per verba de futuro non facit matrimonium, sed matrimonii promissionem. Notandum: Ex tali promissione obligatur unus alteri ad matrimonium contrahendum; et peccat mortaliter non solvens promissum, nisi legitimum impedimentum interveniat. (Ad 2m). Si tamen promissio facta fuerit sub conditione inhonesta, quae est contraria bonis matrimonii, ut si dicam: Accipiam te, si venena sterilitatis procures, tunc talis promissio nihil est; si Vero non contrariatur bonis matrimonii, ut si dicam: Accipiam te, si furtis meis consentias, tunc stat promissio; sed tol­ lenda est conditio. (In corp. art.). Art IL - Utrum tempus septennii sit conveniens assignatum sponsalibus contrahendis. Resp. Aff. - Scii. : jam in fine primi septenni homo sponsalia contrahere potest, non autem ad obligandum se perpetuo vinculo. R. est: quia cum sponsalia sint quodam pro­ missiones futurorum, ut dictum est (art. praec.), oportet quod illorum sint qui aliquo modo pro­ mittere possunt; quod non est nisi illorum, qui habent aliquam providentiam de futuris quae usum rationis requirit. - In line autem primi sep­ tennii incipit esse homo aptus ad aliqua promit­ tenda in futurum, praecipue de his ad quae ratio naturalis inclinat magis; non autem ad obligan­ dum se perpetuo vinculo, quia adhuc non firmam voluntatem habet. Notandum: Si ante annos pubertalis fiunt con­ tractus sponsalium per alium, ambo, vel alter re­ clamare possunt: unde, nihil tunc actum est, adeo quod nec aliqua affinitas ex hoc contrahatur. Et ideo sponsalia quae inter aliquos per personas alias contrahuntur, robur habent, inquantum illi inter quos contrahuntur, ad aetatem debitam venientes non reclamant, ex quo intelliguntur consentire his quae per alios facta sunt. (Ad lm). Art. III. - Utrum sponsalia dirimi possint. Resp. Aff. - Scii. : diversimode. R. est: quia cum quis ad religionem confugit, et cum alter conjugum cum altero per verba de 158 Summa Theol. s. Thomae - Suppl, ad P .III praesenti contrahit, ipso jure sponsalia dirimun­ tur, sed in aliis casibus dirimi debent secundum judicium Ecclesiae. * QUAESTIO XLIV De matrimonii definitione Deinde considerandum est de ratione matrimo­ nii. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum matrimonium, sil in genere co­ njunctionis. Resp. Aff. - Scii. : prout conjunctio importat vinculum quo vir et mulier ad invicem obligantur. R. est: quia cum per matrimonium ordinentur aliqui ad unam generationem et educationem pro­ lis, et iterum ad unam vitam domesticam, con­ stat quod in matrimonio est aliqua conjunctio, secundum quam dicitur maritus et uxor; et talis conjunctio ex hoc quod ordinatur ad aliquid unum, est matrimonium; conjunctio autem corporum et animorum ad matrimonium consequitur. Art. II. - Utrum matrimonium convenienter nomi­ netur. Resp. Aff. - Scii. : ratione effectus. R. est: quia secundum essentiam matrimo­ nium nominatur conjugium ; secundum causam, quae est desponsatio, vocatur nuptiae, a nubo, quia in ipsa solemnitate desponsationis, qua ma­ trimonium perficitur, capita nubentium velan­ tur; secundum effectum autem proprie dicitur matrimonium, quia, ut Augustinus dicit (Contra Faustum, lib. xix, c. 2G), « mulier non debet oh aliud nubere, nisi ut sit mater». - Quantum au(·) De his standum est hodie ad normas Codicis Juris Canonici. Q. 44 - De definitione matrmfonl" 459 lem ad compositionem illius verbi matrimonii, diversae interpraetationes habentur, ut significet scii, matris munium, i. e. officium; vel matrem muniens, quia per matrimonium mulier ponitur in defensione viri; vel matrem monens, ne scii, virum relinquat, alteri adhaerens; vel dicitur matrimonium, quasi materia unius; vel etiam a matre et nato, quia per matrimonium efficitur aliqua mater nati. Notandum: Quamvis pater est dignior quam mater, tamen circa prolem mater magis est offi­ ciosa quam pater. Vel dicendum quod mulier ad hoc principaliter facta est ut sit homini in adjuto­ rium prolis; non autem vir propter hoc factus est. Unde magis pertinet ad rationem matrimonii ma­ ter quam pater. (Ad Im). Art. III. - Utrum matrimonium convenienter de­ finiatur in littera. Resp. Aff. - Scii. : quod sit « viri mulierisque conjunctio maritalis inter ligitimas personas, individuam vitae consuetudinem retinens ». R. est: quia talis definitio in littera (IV Sent. D. 27), est secundum essentiam matrimonii, scii. conjunctionem, et addit determinatum subjec­ tum, in hoc quod dicit, inter legitimas personas; ponit etiam differentiam contrahentium ad spe­ ciem, in hoc quod dicit, maritalis ; et ponit etiam virtutem hujus conjunctionis, quia indissolu­ bilis est, in hoc quod dicit, individuam, etc. Aliae autem definitiones proponuntur secundum causam, vel secundum effectum. * (*) Matrimonium, quatenus est sacramentum, definiri potest: Christianorum viri et foeminae personarum legitimarum conjun­ ctio vel contractus maritalis, ad individuam vitae societatem retinendam institutus, et gratiam conjuges sanctificantem con­ ferendi vim habens. SuinriürThcol. S. Thomae - Suppl, ad P. III QUAESTIO XLV De consensu matrimonii secundum se Consequenter considerandum est de consensu; ubi primo agendum est de ipso consensu secun­ dum se considerato; secundo de consensu jura­ mento vel carnali copula firmato; tertio dc con­ sensu coacto et conditionato; quarto de objecto consensus. - Circa primum quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum consensus sit causa efficiens ma­ trimonii. Resp. Aff. - R. est: quia sicut conjunctiones materialium contractuum fiant per mutuum con­ sensum; ita oportet quod hoc modo etiam fiat matrimonialis conjunctio, quae quidem est spi­ ritualis, inquantum matrimonium est sacramen­ tum; et materialis, inquantum matrimonium est officium naturae et civilis vitae: unde mediante conjunctione materiali fit spiritualis conjunctio, virtute divina, sicut postulat ratio sacramento­ rum, ubi spiritualis operatio, mediante materiali operatione, ex divina institutione, significatur et efficitur. Notandum: Consensus directe non est in virum, sed in conjunctionem ad Virum ex parte uxoris; et similiter ex parte viri est consensus in conjunc­ tionem ad uxorem. (Ad 3m). Art. II. - Utrum oporteat consensum per verba exprimi. Resp. Aff. - R. est: quia consensus in contrac­ tibus materialibus, ad cujus modum fit conjunc­ tio matrimonialis, ut dictum est (art. praec.), non potest fieri nisi sibi invicem voluntatem suam verbis promant qui contrahunt. Et ideo etiam oportet quod consensus matrimonium faciens verbis exprimatur, ut expressio verborum se Q. 45 - De consensu 461 habeat ad matrimonium, sicut ablutio exterior ad baptismum. - Illi autem qui vota sua mutuo verbis exprimere non possunt, uti muti, vel di­ versarum linguarum, possunt tamen exprimere nutibus, et tales nutus pro verbis computantur. (Ad 2m). Art. III. - Utrum consensus expressus per uerba de futuro faciat matrimonium. Resp. Neg. - R. est: quia cum aliquis consen­ sum suum per verba de futuro exprimit, non si­ gnificat se facere matrimonium, sed promittit se facturum, ideo talis expressio consensus non facit matrimonium, sed sponsionem ejus, quae sponsalia nominatur. Art. IV. - Utrum consensus etiam per verba de praesenti expressus, si desit interior consensus, faciat matrimonium. Resp. Neg. - R. est: quia sicut se habet ablu­ tio exterior ad baptismum, ita se habet expressio verborum ad hoc sacramentum, ut dictum est (art. 2 hujus qu.). Unde si aliquis ablutionem ex­ teriorem reciperet, non intendens recipere sa­ cramentum, sed ludum et dolum facere, non esset baptizatus; ita expressio verborum sine interiori consensu matrimonium non facit. - Tamen pro­ babiliter potest credi dolus non esse, nisi signa evidentia doli appareant, quia de quolibet prae­ sumendum est bonum, nisi probetur contrarium. (Ad 2m). Ecclesia igitur secundum ea quae foris apparent judicat; nec decipitur in justitia sive jure, quamvis decipiatur in facto. (Ad 3m) Art. V. - Utrum consensus in occulto factus per verba de praesenti faciat matrimonium Resp. Aff. - R. est: quia quod consensus non fiat in occulto non est de essentia hujus sacra- z ■462 Sumina Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill menti, sed ile solemnitate ejus. De essentia enim matrimonii est quod consensus exprimatur per verba de praesenti, et quod fiat inter personas legitimas ad contrahendum. Caetera autem sunt de solemnitate sacramenti, quibus matrimonium fit convenientius. Unde si haec omittantur, ve­ rum est matrimonium, quamvis peccent sic con­ trahentes, nisi per aliquam legitimam causam * excusentur. QUAESTIO XLVI De consensu cui advenit juramentum vel copula carnalis Deinde considerandum est de consensu cui ad­ venit juramentum vel copula carnalis. Circa quod quaeruntur duo: Art. I. - Utrum juramentum adjunctum consensui per verba de juturo expresso jaciat matrimo­ nium. Resp. Neg. - R. est: quia juramentum tan­ tum confirmat quod in dictis significatur, nec significatum mutat. Et ideo cum verba de futuro ex ipsa sua significatione habeant quod matrimo­ nium non faciant, nondum est matrimonium fac­ tum. Notandum: Juramento in proposito non facit novam obligationem, sed factum confirmat, et sic gravius peccat qui eam (culpabiliter) violat. (Ad 4m). Art. II. - Utrum carnalis copula post verba de juturo consensum exprimentia jaciat matrimo­ nium. Resp. Neg. - Scii. : a) in foro conscientiae talis carnalis copula matrimonium non facit, (*) Vide Can. 1094. Q. 17 - De consensu coa condi Ii to 163 nisi adsit interior consensus; b) in foro autem Ecclesiae talis copula matrimonium facere ju­ dicatur. R. primi est: quia etiam verba de praesenti consensum exprimentia, si consensus mentalis, deesset, non facerent matrimonium, ut supra dictum est (qu. praec. art. 4). R. secundi est: quia in foro exteriori nihil potest expressius significare consensum quam carnalis copula, ideo secundum judicium Eccle­ siae carnalis copula, consequens sponsalia, ma­ trimonium facere judicatur, nisi aliqua signa ex­ pressa doli vel fraudis appareant. * QUAESTIO XLVII De consensu coacto et conditionato Deinde considerandum est de consensu coalo et conditionato. - Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum aliquis consensus possit esse coactus. Resp. Aff. - Scii. : d) non coactione vel vio­ lentia simpliciter; b) sed coactione mixta. R. primi est: quia violentum simpliciter dicitur cum quis aliquem corporaliter impellit ad motum. Hoc autem non potest dici de voluntate. R. secundi est: quia coactio mixta, seu « vio­ lentum mixtum » est quod facit necessitatem conditionatam, sicut cum quis projicit merces in mare, ne periclitetur: et in isto violento quamvis (·) Sed haec non valent post Con. Trid.; et standum est ad Cod. J, C. 461 Sumnia^weol. S. Thomac - Suppl, ad P. Ill Q. 17 - De consensu coacto et hoc quod fit, non sit per se voluntarium, tamen consideratis circumstantiis hic et nunc, volunta­ rium est. Et quia actus in particularibus sunt, ideo simpliciter voluntarium est, sed secundum quid involuntarium. Unde, haec violentia, vel coactio, potest esse in consensu, qui est actus voluntatis; haec autem coactio in proposito idem est ac metus. I constantem virum. Resp. Aff. - R. est: quia constans non est pertinax, sed medius est inter inconstantem et pertinacem. Unde aliquis quantumcumque con­ stans, cogi potest metu majoris mali, ad minus malum sust inendum, sicut patet de illo qui tempo­ re naufragii merces projicit in mari. - Inconstans autem, e contra, cogitur ad majus malum prop­ ter melum minoris mali, scii, ad peccatum prop­ ter metum corporalis poenae. Pertinax autem non potest cogi etiam ad minus malum sustinen­ dum vel faciendum, ut evitet majus malum. tis faciat matrimonium. Resp. Neg. - R. est: quia matrimonium est quaedam relatio quae non potest innasci in uno extremorum sine hoc quod fiat in alio; ideo non potest esse quod aliquis sit. vir non uxoris, vel quod aliqua sit uxor non habens virum: et ideo dicitur communiter quod matrimonium non claudicat. Art. V. - Utrum per consensum conditionalum fiai matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : a) si conditio est de prae­ senti et non contraria bonis matrimonii, matri­ monium facit; b) si autem est de futuro necessa­ rio conditio facit matrimonium; c) si vero est de futuro contingenti, e. g. datio pecuniae, vel accep­ tatio parentum, matrimonium non facit. R. primi est: quia stante conditione, matrimo­ nium stat. R. secundi est: quia futura necessaria sunt praesentia in causis suis, sicut solem oriri cras. R. tertii est: quia idem est judicium de tali consensu (qui respicit futurum contingens), sicut de consensu qui fit per verba de futuro, quod non facit matrimonium, sed promissionem tan­ tum. Art. III. - Utrum consensus coactus lollat matrimo­ cumque voluntarium, sed voluntarium complete, quia debet esse perpetuum: et ideo per violentum mixtum impeditur. (Ad 2m). 165 Art. IV. — Uirum consensus coactus ex parte cogen­ Art. II. - Utrum aliqua coactio metus cadat in nium. Resp. Aff. - Scii.:I consensus coactus metu gravi. R. est: quia metus qui cadit in constantem virum, perpetuitatem contractus tollit; potest enim peti restitutio in integrum. Et ideo haec coactio metus quae cadit in constantem virum, tollit matrimonium, et non alia, i. e., coactio levis quae cadit in virum inconstantem. I Notandum: Ad matrimonium non sufficit quod- itionato Art. VI. - Utrum aliquis praecepto patris possit ♦ compelli ad matrimonium. Resp. Neg. - R. est: quia in matrimonio est quasi quaedam servitus perpetua, ad quam fi­ lius, cum sit liberae conditionis, cogi non potest. - Potest tamen pater eum inducere ex rationa­ bili causa; et tunc si causa illa cogat de necessi­ tate, vel de honestate, et praeceptum patris si­ militer cogat; alias non. 4 1 ii jfll 166 SunnmrThrnl. S. Thomae - Suppl, ad P. 111 467 QUAESTIO XLIX De objecto consensus De bonis matrimonii Deinde considerandum est de objecto consensus. - Circa quod quaeruntur duo: Consequenter considerandum esi de bonis ma­ trimonii. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum consensus qui jacit matrimonium, Art. I. - Utrum haberi debeant aliqua bona ad sit consensus in carnalem copulam. Resp. Neg. - R. est: quia, ut dictum est supra (qu. XL1V, art. 1), matrimonium non est essen­ tialiter ipsa conjunctio carnalis, sed quaedam associatio viri et uxoris in ordire ad carnalem copulam, et alia quae ex consequenti ad virum et uxorem pertinent, secundum quod cis datur potestas ad invicem respectu carnalis copulae, et haec associatio conjugalis copula dicitur. Unde consentir? in matrimonium est consentire in carnalem copulam implicite, non explicite. Art. II. - Ulrum matrimonium possit esse ex consensu alicujus in aliquam propter causam inhonestam Resp. Aff. - Scit.: dummodo causa inhonesta non afficit causam finalem per se matrimonii, quae est procreatio prolis. R. est: quia talis causa inhonesta est causa finalis matrimonii per accidens, ex qua matri­ monium ipsum non recipit bonitatem, vel mali­ tiam, sed ipsi contrahentes, quorum est finis per se. Et quia causae per accidens sunt infinitae, ideo infinitae tales causae possunt esse in matri­ monio, quarum sunt quaedam honestae, et quae­ dam inhonestae. excusandum matrimonium. Resp. Aff. - R. est: quia nullus sapiens debet jacturam aliquam sustinere, nisi pro aliqua re­ compensatione alicujus aequalis vel melioris boni. In conjunctione autem viri el mulieris ra­ tionis jactura accidit: tum quia propter vehemen­ tiam delectationis absorbetur ratio; tum etiam propter tribulationem carnis, quam oportet ta­ les sustinere ex sollicitudine temporalium, ut patet I. Cor. vi i. Ei ideo talis conjunctionis (‘lectio non potest esse ordinata, nisi per recompensa­ tionem aliquorum, ex quibus dicta conjunctio honestetur: ct haec sunt bona quae matrimonium excusant, et honestum reddunt. Art. II. - Ulrum bona matrimonii sufficienter assi­ gnentur. Resp. Aff. - Scii. : proles, fides ac sacramen­ tum prima el potiora sunt bona, quibus matrimo­ nii ratio honesta redditur. R. est: quia matrimonium est in officium na­ turae, et est sacramentum Ecclesiae. Inquantum autem est officium naturae, duobus ordinatur, sicut et quilibet alius virtutis actus: quorum unum exigitur ex parte ipsius agentis, et hoc est intentio finis debili: et sic bonum matrimonii proles: aliud exigitur ex parte ipsius actus, qui 168 Summa nomae - Suppl, ad P. Ill est. bonus in genere ex hoc quod cadit supra de­ bitam materiam; et sic est fides, per quam homo ad suam accedit, et non ad aliam. Sed ulterius habet aliquam bonitatem, inquantum est sacra­ mentum: et hoc significatur ipso nomine sacra­ menti. Notandum: In prole non solum intelligitur pro­ creatio prolis, sed etiam educatio ipsius, ut dictum est (qu. XLI, ari. 1). - Fides autem non accipitur hic prout est fides theoligica, sed prout est pars justitiae, secundum quod fides dicitur ex hoc quod fiant dicta in conservatione promissorum. Ad fidem matrimonii etiam perlinet quod sibi invicem debi­ tum reddant; hoc enim ex ipsa mutua potestate invicem data sequitur. - Quantum Vero ad bonum sacramenti, hic intelligenda sunt non solum indivisio, sed omnia illa quae consequuntur matri­ monium, ex hoc quod est signum conjunctionis Christi et Ecclesiae. (Passim in responsionibus). Art. III. - Utrum sacramentum sit principalius inter bona matrimonii. Resp. Aff. - Scit. : a) ut dignius, sacramen­ tum est simpliciter principalius; b) ut essentia­ lius. sacramentum est principalius ratione inse­ parabilitatis; c) ratione naturae principaliores sunt proles et fides, ad debitum finem servandum. R. primi est: (juia sacramentum perlinet ad matrimonium inquantum est sacramentum gra­ tiae; alia vero duo pertinent ad ipsum, inquantum est quoddam naturae officium: perfectio autem gratiae est dignior perfectione naturae. R. secundi est: quia proles et fides pertinent ad usum matrimonii; indivisibilitas autem, quam sacramentum importat, perLinet ad ipsum ma­ trimonium secundum se, quia ex hoc ipso quod per pactionem conjugalem sui potestatem sibi invicem in perpetuum conjuges tradunt, sequi- , tur quod separari non possunt: ct inde est quod matrimonium nunquam invenitur sine inseparabi­ litate; invenitur autem sine fide et prole, quia esse rei non dependet ab usu suo. R. tertii est: quia sic accipiendo fidem et prolem, scii, in suis principiis, prout ex ipsa pac­ tione conjugali causantur, constat quod proles est essentialialissimum in matrimonio, et secundo fides, et tertio sacramentum; sicut etiam homini est essentialius esse naturae quam esse gratiae, quamvis esse gratiae sit dignius. Notandum: Quamvis consensus, qui facit ma­ trimonium, non sit perpetuus materialiter, id est, quantum ad substantiam actus, quia ille actus cessat, ct potest contrarius succedere; tamen for­ maliter loquendo, est perpetuus, quia est de per­ petuitate Vinculi: alias non faceret matrimonium; non enim consensus ad tempus in aliquam matri­ monium facit. Et ideo formaliter, secundum quod actus accipit speciem ab objecto: et secundum hoc matrimonium ex consensu inseparabilitatem ac­ cipit. (Ad 4in). Art. IV. - Utrum, actus matrimonii excusetur per bona praedicta. Resp. Aff. - Scit. : praedictis bonis actus ma­ trimonii excusatur ex parte ipsius actus, ita ut quod ipse actus non sit malus, sed quod sit bonus et sanctus. R. est: quia talis actus, inquantum fide et prole in medio ponitur, habet bonitatem virtutis; inquantum autem bonitatem sacramenti habet, quae conjunctione Christi et Ecclesiam significat, sanctus dicitur. - Malum autem quod inseparabi­ liter concomitatur actum matrimonii, non est malum culpae, sed poenae, quae est inobedientia concupiscentiae ad rationem. (Ad 2m). - Eru- 170 Summa Theoî.^. Thomae Suppl, ad P. Ill besccntia autem sequitur actum, quia de quoli­ bet defectu homo naturaliter erubescit. (Ad 4m). QUAESTIO L Art. V. - l 'Irum actus matrimonialis excusari pos­ sit sine bonis matrimonii. Resp. Neg. - Scit. : duobus solis modis conju­ ges absque peccato conveniunt, scilicet causa procreandae prolis, et debiti reddendi: alias au­ tem semper est ibi peccatum, ad minus veniale. R. est: quia illa duo bona (proles at fides), quae ipsius actum matrimonii respiciunt, ho­ nestatem matrimonii faciunt, secundum quod sunt in actuali intentione. Aliud autem tertium bonum, quod est sacramentum, est bonum in habitu, quod non pertinet ad usum matrimonii, sed ad essentiam ipsius, ut dictum est (art. 3 hujus qu.). Art. VI. - Utrum cognoscens uxorem, non inten­ dens aliquod bonum matrimonii, sed solani de­ lectationem, mortaliter peccet. Resp. Neg. - Scit. : nisi aliquis in conjunge non attendat quod conjunx est, sed solum quod mulier, et paratus sit idem facere cum ea, si non esset conjux; si autem in alia non quaeretur de­ lectatio quam in conjunge, tunc est veniale tan­ tum. R. primi est: quia sic delectatio quaeritur ultra honestum matrimonii; et ideo talis dicitur ardentior amator uxoris, quia scilicet ardor ille extra bona matrimonii effertur. R. secundi est: quia talis delectatio, (piamvis excludat bona matrimonii, tamen intra limites est matrimonii; sed minus honesta est quam debet. De impedimentis matrimonii in generali Deinde considerandum est de impedimentis ma­ trimonii: primo in generali; secundo in speciali. Art. Unicus. - Utrum matrimonio convenienter impedimenla ass ign entu r. * Resp. Aff. - R. est: quia, sicut in aliis sa­ cramentis, quaedam sunt de essentia, et quae­ dam de solemnitate sacramenti, ideo convenien­ ter assignantur impedimenta matrimonio, quo­ rum aliqua contrariantur solemnitati, quae tamen non invalidant contractum, sicut prohibitio Ec­ clesiae, et tempus feriatum; alia vero contrarian­ tur matrimonii essentiae, et contractum dirimunt. Haec sunt aut ex parte ipsius contractus ma­ trimonii, aut ex parte contrahentium. Quantum ad primum habetur vis, id est, coactio, et error ex paite ignorantiae, quae voluntarium vitiant. Quantum ad secundum habetur impotentia coeun­ di, et semitalis conditio, qua quis impeditur ab actu matrimonii, et impedimentum ordinis, et voti emissi. Haec autem dirimunt contractum sim­ pliciter, ita quod cum nulla possit matrimonium contrahi. Alia autem impediunt respectu alicujus personae, sicut ligamen matrimonii, propter obligationem ad alteram personam; disparilas cultus, propter nimiam distantiam; cognatio, affinitas, et publicae honestatis justitiae, propter nimiam propinquitatem; et crimen adulterii, propter indebitam conjunctionem. - Haec autem impedimenta hi.s versibus continentur: (*) De his standum est hodie ad Codicem J. C. Q. Error, conditio, votum, cognatio, crimen, Cultus disparitas, vis,ordo, ligamen, honestas, Si sis affinis, si forte coire nequibis, Haec socianda vetant connu b ia, facta re­ tractant. Notandum: Personae illegitimae ad matrimo­ nium contrahendum dicuntur ex eo quod sunt contra legem, qua matrimonium statuitur. Ma­ trimonium autem, inquantum est in officium na­ turae, statuitur lege naturae; inquantum est sa­ cramentum, statuitur jure divino; inquantum est in officium communitatis, statuitur lege civili. Et ideo ex qualibet dictarum legum potest aliqua per­ sona effici ad matrimonium contrahendum ille­ gitima. Nec est simile de aliis sacramentis, quae sunt sacramenta tantum. Et. quia lex naturalis secundum diversos status recipit determinationes diversas, et jus positivum etiam variatur secundum diversas hominum conditiones, in diversis tempo­ ribus, ideo Magister (Sent, iv, dist., 34) ponit in diversis temporibus diversas personas illegitimas fuisse. (Ad 4m). QUAESTIO LI De impedimento erroris Deinde considerandum est de impedimentis matrimonii in speciali: et primo de impedimento erroris. Circa quod quaeruntur duo: 52 - De impedimento Art. II. - Utrum omnis error matrimonium impe­ diat. Resp. Neg. - R. est: quia error qui matrimo­ nium impedit oportet quod sit de essentia ma­ trimonii. Matrimonium autem includit duo, sci­ licet personas duas quae conjunguntur, et mu­ tuam potestatem in invicem, in qua matrimo­ nium consistit. Primum autem tollitur per erro­ rem personae; secundum per errorem conditio­ nis, quia servus non potest potestatem sui cor­ poris libere alteri tradere sine consensu sui domini. Et ideo duplex est error qui matrimonium im­ pedit, unus est circa personam, quo aliqua per­ sona putatur esse illa quae non est, alius est circa conditionem servitutis, qua servus non potest potestatem sui corporis libere alteri tradere sine consensu sui domini. Notandum: Error nobilitatis, inquantum huju­ smodi, non evacuat matrimonium, eadem ratione qua nec error qualitatis. Sed si error nobilitatis, vel dignitatis, redundat in errorem personae, tunc impedit matrimonium. Unde si consensus mulie­ ris feratur in istam personam directe, error nobi­ litatis ipsius non impedit matrimonium; si autem directe intendit consentire in filium regis, quicum­ que sit ille, tunc si alius praesentetur ei quam fi­ lius regis, est error personae, et impedietur matri­ monium. (Ad 5m). Art. I. - Utrum error convenienter ponatur impe­ QUAESTIO Eli dimentum matrimonii. Resp. Aff. - Scii. : error qui impedit cognitio­ nem. R. est: quia cum consensus sit actus voluntatis, qui autem intellectus actum praesupponit, ex errore qui cognitionem impedit, sequitur defectus in ipso consensu, et per consequens in matrimo­ nium. De impedimento conditionis servitutis Deinde considerandum est de impedimento con­ ditionis servitutis. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum conditio servitutis impediat ma­ trimonium. Resp. Aff. - Scit. : si talis conditio sit ignora□ ta, non autem si sciatur. 171 Sunm Art. IV. impedil matrimonium, non autem si sciatur (ut infra patebit, qu. Iviii), ita conditio servitutis ignorata impedit matrimonium, non autem ser­ vitus scita. Nam servitus contrariâtur matrimo­ nio quantum ad actum, ad (piem quis per ma­ trimonium alteri obligatur, (piem non potest libere exequi; et (piantuni ad bonum prolis, (piae pejoris conditionis elTicitur ex servitute parentis. Sed quia quilibet potest in eo quod sibi debetur, sponte detriment uni aliquod subire, ideo si alter conjugum scit alterius servitutem, nihilominus tenet matrimonium. (Ad Im). Art. II. Utrum servus matrimonium contrahere possit sine consensu domini. Resp. Aff. - R. est: quia jus positivum, de (piae sunt de jure naturali. Servus enim est res domini quantum ad ea (piae naturalibus su­ peradduntur, sed quantum ad naturalia omnes sunt pares. (Ad Im). Art. III. ί ><· imρ<·(1 jmm!ο Q« ·>3 I'Irum servitus matrimonio possil su­ pervenire. Resp. Afi Sci/.: u) vir, nolente uxore, polest se alteri in servum dare; b) non lamen cx hoc matrimonium dissolvetur. R. phimi est: quia vir subditur uxori solum in his (piae actum naturae perlinent, in quibus sunt aequales, ad (piae servitutis subjectio se non extendit. R. secundi est: quia nullum impedimentum matrimonio superveniens potest dissolvere ipsum. Notandum: Quantum ad dispensationem do­ mus, ct ad alia hujusmodi superaddita, Vir est ca­ put uxoris, ct debet corrigere eam; non autem e converso: ct ideo uxor non potest se dare in an­ cillam, nolente viro. (Ad 3m). I Irum filii debeant sequi conditionem patris. Resp. Neg. Scii. : filii sequi debent, (piant uni ad servitutem, magis conditionem matris (piam K. est: quia conditio servitutis est ut servitus sit corporalis; servus enim est quasi instrumentum domini in operando: proles autem substantiam corporis habet a matre; a patre autem habet com­ plementum formale. EI ideo proles in libertate et servitute sequitur matrem; sed in his quae perlinent ad dignitatem secundum quod est ex forma rei, sequitur patrem; sicut in honoribus, et municipiis, et haeredil at c, et aliis hujusmodi. QUAESTIO LIO De impedimento voti et ordinis Deinde considerandum est de impedimento voti et ordinis, (lirca quod quaeruntur quatuor: Art. I. Uirum per obligationem voti simplicis matrimonium contractum dirimi debeat, Resp. Neg. - R. est: quia in voto simplici non est nisi simplex promissio proprii corporis ad continentiam Deo servandam facta; ideo post votum simplex adhuc remanet homo dominus sui corporis: unde potest ipsum alteri dare, scili­ cet uxori, in qua datione sacramentum matrimo­ nii consistit, quod indissolubile est. Et propter hoc votum simplex, quamvis impediat matrimo­ nium contrahendum, quia peccat contrahens matrimonium post votum simplex continentiae; lamen quia verus contractus est, non potest ma­ trimonium per hoc dirimi. - Postquam lamen consummat uni est matrimonium, obligatio voti noli se extendit ad hoc quod ipse debitum non 176 Si^^^^^Fhcol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill reddat uxori exigendi. (Ad 2m). Quantum autem ad ea in quibus non est factus impotens votum continentiae servar.·, adhuc post contractum ma­ trimonium obligatur ad servandum; unde non po­ test petere debitum sine peccato; et mortua uxore tenetur totaliter continere. (Ad 4m). Art. II. - Utrum votum solemne dirimat matrimo­ nium jam contractum. Resp. Aff. - Scii. : non ex statuto Ecclesiae, sed ex natura sui votum solemne dirimit matri­ monium contractum. R. est: quia per votum solemne homo sui cor­ poris amisit potestatem, Deo illud ad perpetuam continentiam tradens. Et ideo non potest ipsum tradere in potestatem uxoris, matrimonium con­ trahendo. Art. III. - Utrum ordo impediat matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : ordo sacer de sui ratione habet ex quadam congruentia quod matrimo­ nium impedire debeat. R. est: quia in sacris ordinibus constituti sacra vasa et sacramenta tractant; et ideo decens est ut munditiam corporis per continentiam servent. Notanda: 1. Ordo sacer apud Graecos im­ pedit matrimonium contrahendum solum ex vi ordinis, sed apud Latinos impedit ex vi ordinis, et ulterius ex Voto continentiae, quod est ordinibus sacris annexum. Et ideo apud Graecos et alios Orientales sacer ordo impedit matrimonium con­ trahendum, non tamen matrimonii prius contraccti usum; p.ossunt enim matrimonio prius contracto uti, quamvis non possint matrimonium denuo contrahere. Sed apud Occidentalem Ecclesiam impedit matrimonium, et matrimonii usum. (In corp. art.). 2. Illi qui sunt in minoribus ordinibus constituti, ex vi ordinis non prohibentur matrimonium con­ trahere; quia quamvis ordines illi deputentur ad aliqua spiritualia, non tamen immediate habent accessum ad tractandum sacra, sicut illi qui sunt in sacris ordinibus. Sed secundum statutum occiden­ talis Ecclesiae, matrimonii usus exeeutionem ordi­ nis non sacri impedit, propter servandam majorem honestatem in ofliciis Ecclesiae. (Ad Im). Art. IV. - Utrum, ordo sacer matrimonio possit superuenire. Resp. Aff. - R. est: quia si matrimonio junctus ad sacros ordines accedat, etiam reclamante uxore, nihilominus characterem ordinis suscipit sed exccutione ordinis caret. Si autem volente uxore, vel ipsa defuncta, recipit ordinem, et exe­ eutionem. Notandum: Quod matrimonium potest impe- diri ex ordine praecedenter suscepto, sed, e contra, ordo non potest impediri ex praecedente matrimonio, ratio est quia matrimonium habet pro causa cmsensum nostrum, dum ordo habet cau­ sam sacramentalem a Deo determinatam: sacramentorum autem Virtus est immutabilis; actus autem humani impediri possunt. (Passim ad 5m). QUAESTIO LIV De impedimento consanguinitatis Deinde considerandum est de impedimento con­ sanguinitatis. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum definitio consanguinitatis sit com­ petens. Resp. Aff. - Scit. : consanguinitas est vincu­ lum ab eodem stipite descendentium, carnali propagatione contractum. R. est: quia haec definitio continet et explicat consanguinitatis genus, subjectum, et principium. r i '1 \ j I j · 1 Γ , Thcol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill - Genus quidem cum dicitur vinculum, quod indi­ cat communicationem amicitiae; subjectum, vel quasi subjectum habetur in verbis personae de­ scendentes ab uno stipite; et principium in ly carnali propagatione. Notanda: 1. In definitione consanguinitatis non oportet accipere stipitem remotum, sed pro­ pinquum; quia virtus generantis, quae jam minus perfecta est in nepote quam in filio, subsequentibus generationibus debilitatur. (Passim ad lm). 2. Non dicitur carnalitas, sed consanguinitas,qu ia illud quod proxime convertitur in semen, est san­ guis, ut probatur De animalibus lib. xv: et quod aliquando unus consanguineus dicitur esse caro alterius, hoc est inquantum sanguis, qui in semen Viri, aut in mestruum convertitur, est potentia caro et os. (Ad 4m). 3. Quod autem hoc impedimentum est apud homines, non autem apud animalia, hoc contingit quia animalia non conjunguntur ad amicitiae uni­ tatem propter propagationem multorum ex uno parente proximo, sicut est de hominibus. (Ad 5in). Art. II. - Utrum convenienter consanguinitas di­ stinguatur per gradus et lineas. Resp. Aff. - Scii. : per gradus seu lineas de­ scendentium ab uno communi principio, vel ascen­ dentium ad idem, vel transversalium. R. est: quia communicatio consanguinitatis est triplex: una secundum habitudinem principii ad principiatum, et haec est consanguinitas pa­ tris ad filium; - alia est secundum habitudinem principiat i ad principium, et haec est filii ad pa­ trem; - tertia est secundum habitudinem eorum quae sunt ab uno principio ad invicem, sicut fra­ tres, qui dicuntur ex eisdem nasci. - Alii autem gradus sumuntur prout istae lineae magis exten­ 479 duntur, et secundum legem sive canonicam, sive civilem computantur. Art. III. - Utrum consanguinitas de jure naturali impediat matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : a) consanguinitas quantum ad aliquas personas, i. e., inter patrem et filiam, et inter matrem et filium impedit matrimonium de jure naturali; b) quantum ad alias, i. e., inter personas ejusdem domus, sicut inter fratrem et sororem, impedit de jure divino; c) quantum ad alias, i. e., consanguineos uxoris, et viri, impedit secundum leges humanas et statuta Ecclesiae. R. primi est: quia finis matrimonii per se et primo est bonum prolis: quod quidem per consan­ guinitatem inter patrem et filiam, vel filium et ma­ trem impeditur; non quidem ut totaliter tollatur, quia filia ex semine patris potest prolem suscipere, sed quia inordinatum est quod filia patri per ma­ trimonium conjungatur in sociam causa gene­ randae. prolis et educandae, quam oportet per omnia patri esse subjectam, velut ex eo proce­ dentem; et magis mater quam pater, quia magis reverentiae, quae debetur parentibus, derogatur si filius matrem ducat in uxorem; cum uxor viro aliqualiter debeat esse subjecta. R secundi est: quia finis matrimonii secun­ darius per se est concupiscentiae repressio; qui deperiret, si quaelibet consanguinea posset in ma­ trimonium duci, quia magnus concupiscentiae aditus praeberetur, nisi inter illas personas quas oportet in eadem domo conversari, esset carnalis copula interdicta. Et hanc causam assignat divi­ na lex dicens (Levit, xviii); Ne reveles turpitudi­ nem. talis, vel talis, quia turpitudo tua est. R. tertii est: quia per accidens finis matrimo­ nii est confederatio hominum, et amicitiae multi- -ISO SnWma Thcol. S. Thomae - Suppi, ad P. Ill plicatio; dum homo ad sanguineos uxoris, sicut ad suos, se habet. El ideo huius multiplicationi amicitiae praejudicium fieret, si aliquis sanguin? conjunctam uxorem duceret, quia ex hoc nova amicitia per matrimonium nulli accresceret. Notandum: Nulli generi animalium indidit na­ tura sollicitudinem filiorum, aut reverentiam pa­ rentum in omne tempus, nisi homini. Unde etiam in quibusdam animalibus abhorret filius cogno­ scere matrem carnal iter, quamdiu manet apud ipsum cognitio matris, et reverentia quaedam ad ipsam, ut recitat Philosophus (De animalibus, lib. ix, cap. 47) de camelo et equo. (Ad 3m). Art. IV. - Utrum consanguinitatis gradus matrimo­ nium impedientes potuerint taxari ab Ecclesia. Resp. Aff. - R. est: quia praeceptum Eccle­ siae firmitatem habet sicut praeceptum Dei, secundum illud Luc. x, 16: Qui uos audit, me audit. Sicut igitur olim per leges civiles determinabantur gradus consanguinitatis qui matrimonium impe­ diunt; ita et modo hoc fieri potest et fit per Eccle­ siae statutum. Notanda: 1. Quod Ecclesia gradus consan­ guinitatis qui matrimonium impediunt usque ad quartum restringit, hoc convenienter facit, quia usque ad quartam generationem homines vivere consueverunt, ut sic non possit consanguinitatis memoria aboleri: unde Deus in tertiam et quar­ tam generationem peccata parentum se visitatu­ rum in filiis comminatur. (In corp. ari.). 2. In gradibus consanguinitatis prohibendis Ecclesia praecipue observat rationem amoris. (Ad 7m). Unde in lege nova, quae est spiritus et amo­ ris, plures gradus consanguinitatis sunt prohibiti (In corp, art.), quam in lege veteri, quae in per­ sonis prohibendis attendit praecipue cohabitationem contra concupiscentiam, prohibens illas personas, ad quas faciliter pateret accessus prop­ ter mutuam cohabitationcm. (Ad 7m). Q. 55 - De impedimento affinitatis 481 QUAESTIO LV De impedimento affinitatis Deinde considerandum est de impedimento affinitatis. Circa quod quaeruntur undecim: Art. I. - Utrum ex matrimonio consanguinei affi­ nitas causelur * Resp. Aff. - Scit. : affinitas, quae est propin­ quitas viri cum consanguineis uxoris, et uxoris cum consanguineis viri, causatur ex matrimonio et carnali copula, sive licita, sive illicita. R. est: quia matrimonio et copula vir et mu­ lier efficiuntur una caro; et ideo sicut vir secun­ dum carnem attinet omnibus suis consanguineis, in eodem genere seu radice; ita et mulier attinet eisdem (viri consanguineis), tamen in alio genere, scii, quasi extrinsecus adjuncta, hoc enim aliud genus vinculi dicitur affinitas. Notandum: Matrimonium affinitatem causât, non solum ratione carnalis copulae, sed etiam ra­ tione societatis conjugalis, secundum quam etiam matrimonium naturale est. Unde et affinitas con­ trahitur ex ipso contractu matrimonii per verba de praesenti ante carnalem copulam; et similiter etiam ex sponsalibus, in quibus fit quaedam pactio conjugalis societatis, contrahitur abqmd affinitati simile, scii, publicae honestatis justitia. (Art. IV, hujus qu., ad 2m). (*) Secundum Codicem Juris Canonici hodie vigentem, affi­ nitas oritur ex matrimonio valido, sive rato tantum, sive rato et consummato. Viget inter virum dumtaxat et consanguineos mulieris, itemque mulierem inter et viri consanguineos. Et ita computatur ut qui sunt consanguinei viri, iidein in eadem linea et gradu sint affines mulieris, et vice versa. (Can. 97). 16 ii 482 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. II. - Utrum affinitas maneat post mortem viri aut uxoris. Resp. Aff. - R. est: quia affinitas non oritur ex eo quod aliqui conjunguntur, sed ex eo quod conjuncti sunt. Et ideo manentibus illis personis inter quas affinitas est contracta, affinitas ipsa non dirimitur, quamvis moriatur persona ra­ tione cujus contracta fuit. Nam aptitudo ad mo­ tum, et ipsum moveri, transit; sed motum esse perpetuum est, quia quod factum est, nunquam desinit esse factum, nisi per corruptionem su- Art. III. - Utrum illicitus concubitus affinitatem causet. Resp. Aff. - R. est: quia matrimonium affini­ tatem causabat, secundum quod erat quaedam carnalis commixtio; et ideo etiam fornicarius concubitus affinitatem causai, inquantum habet aliquid de carnali conjunctione. (Ita ante C. J. C.). Art. IV. - Utrum ex sponsalibus causetur affi­ nitas. Resp. Aff. - Scii. : non proprie affinitas cau­ satur, sed solum aliquid affinitati simile, quod est publicae honestatis justitia. R. est: quia sicut sponsalia non habent per­ fectam rationem matrimonii, ita ex sponsalibus non causatur affinitas; sed oritur propinquitas, quae publicae honestatis justitia vocatur, ab Ecclesia instituta propter honestatem, quae etiam impedit matrimonium sicut et affinitas. Art. V. - Utrum affinitas sit causa affinitatis. Resp. Neg. - R. est: quia affinitas non oritur per carnis propagationem, in quo semper manet eadem species; sed per matrimonialem conjunc- Q. b5 - De impedimento adinitatis 483 tionem, secundum aliam speciem attinentiae, scii, per aliquid exterius adjunctum. Unde si ille modus procedendi iteretur, non erit affinitas sed aliud attinentiae genus. Art. VI. - Utrum affinitas impediat matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : affinitas, praecedens ma­ trimonium impedit contrahendum, et dirimit contractum, eadem ratione qua et sanguinitas. R. est: quia sicut inest necessitas quaedam cohabitandi consanguineis ad invicem, ita et affinibus; et sicut est quoddam amicitiae vincu­ lum inter consanguineos, ita inter affines. - Sine impedimento affinitatis impediretur multiplica­ tio amicitiae, et repressio concupiscentiae, quae per matrimonium quaeruntur. (Ad Im). Art. VII. - Utrum, affinitas habeat per se gradus. Resp. Neg. - Scit. : affinitas non habet per se aliquos gradus, sed omnes gradus affinitatis cau­ santur ex gradibus consanguinitatis. R. est: quia gradus attinentiae distinguuntur per carnis propagationem. Propagatio autem carnis per se comparatur ad consanguinitatem, non autem ad affinitatem, nisi mediante consan­ guinitate, quae est causa ejus. Et ideo ad inve­ niendum gradus affinitatis est regula generalis, quod quoto gradu consanguinitatis attinet mihi vir,7 toto ogradu affinitatis attinet mihi uxor. Art. VIII - Utrum gradus affinitatis extendantur, sicut gradus consanguinitatis. Resp. Aff. - R. est: quia ex quo gradus affi­ nitatis sumuntur juxta gradus consanguinitatis, oportet quod tot sint gradus affinitatis, quot sunt gradus consanguinitatis. ! 18 i Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Notandum: In lege Veteri frater non polerat accipere uxorem fratris sui defuncti, nisi in casu, scilicet (piando moriebatur sine prole, ut suscitaret semen fratri suo: quod tunc re qui rabat ur, quando per propagationem carnis cultus religionis multi­ plicabatur, quod nunc locum non habet. Et sic patet quod non ducebat eam in uxorem, quasi ge­ rens propriam personam, sed quasi supplens de­ fectum fratris sui. (Ad 2m). Art. IX. - Utrum conjugium contractum inter affines, vel consanguineos, semper sit dirimen­ dum. Resp. Aff. - R. est: quia consanguinitas ct affinitas impediunt contrahendum, et dirimunt contractum. Ergo si probatur affinitas vel con­ sanguinitas, separandi sunt (aut per dispensatio­ nem vel aliter impedimentum tollatur et novus utrisque detur consensus), etiamsi de lacto con­ traxerint. Consanguinei enim et affines sine in­ cestu contrahere non possunt carnaliter. Art. X. Utrum ad separationem matrimonii contracti inter affines el consanguineos sit pro­ cedendum per viam accusationis. Resp. Aff. - R. est: quia accusatio ad hoc est instituta ne aliquis sustineatur quasi inno­ cens, qui revera non est, vel quod reputetur ali­ quid licitum, eum non sit. EL sic matrimonium accusatur, quando propter ignorantiam impedi­ menti aestimatur legitimum quod est illegitimum. Art. XI. Utrum ad separationem matrimonii contracti inter affines ct consanguineos procedi debeat per testes. Resp. Aff. - Scii. : sicut in aliis causis. R. est: quia in causa ista, sicut in aliis, in qui­ bus dubitatur, facienda esi judici fides, per testes: non debet enim judex praecipitare sententiam Q. 56 — De impedimento cog nis spiritup de eo quod non constat. Tomen, ut juristae di­ cunt, in hac causa multa specialia inveniuntur; scilicet quod «idem potest esse accusator et te­ stis, et quod non juratur de calumnia, cum sil causa quasi spiritualis; et cpiod consanguinei ad­ mittuntur ad testificandum; ct quod non obser­ vatur omnino ordo judiciarius, quia denuntia­ tione facta, contumax potest excommunicari, lite non contestata; et valet hic testimonium de auditu: et post publicationem testium testes possunt induci»; et hoc totum est ut peccatum impediatur, quod in tali conjunctione esse potest. ■I QUAESTIO LVI De impedimento cognationis spiritualis * Deinde considerandum est de impedimento co­ gnationis spirit ualis. Circa quod quaeruntur quin­ que: Art. I. - Utrum cognatio spiritualis impediat ma­ trimonium. Resp. Aff. - Scii.: ex Ecclesiae statuto. R. est: quia sicut per carnis propagationem accipit homo esse naturae, quod est causa vinculi cognationis carnalis, inquantum esi res quaedam naturae; ita per sacramenta accipit homo esse spirituale gratiae, quod est causa vinculi cogna­ tionis spiritualis, inquantum est membrum Ec­ clesiae. El ideo sicut carnalis cognatio impedit matrimonium ex ipsa natura rei, ita spiritualis ex Ecclesiae statuto. Notanda: 1. Si cognatio spiritualis non prae­ cedit, sed sequitur matrimonium, tunc non diri­ mit Vinculum matrimonii; sed quantum ad actum matrimonii, si cognatio spiritualis fiat ex industria (·) Ut saepe diximus, de liis in praxi standum est ad C. J. C, •186 Q. siae, De 487 cogna typum gerit in baptismo suscipiens; est creatura Dei, cujus typum gerit baptizans. Nec tamen aliquam cognationem spiritualem contrahere potest, quia ipse est expers spiritualis vitae, in quam homo primo per baptismum nascitur. (Ad 3ni). possit baptizare, quia Art. IV. - Utrum cognatio spiritualis transeat a propinquitas contrahatur. Resp. Neg. - Scii. : contrahitur etiam per sa­ cramentum confirmationis. R. est: quia nativitas spiritualis, quae habetur per baptismum, completur et confirmatur per sacramentum confirmationis, sicut prima nati­ vitas carnalis quae est in utero matris, perficitur et confirmatur per secundam, quae fit ad extra. Unde sicut per baptismum contrahitur cognatio spiritualis ita etiam per sacramentum confirma­ tionis. Notandum: Cognatio spiritualis non contrahi­ inter suscipientem sacramentum baptismi, d levantem de sacro fonte. Resp. Aff. - R. est: quia ille qui baptizatum suscipit de sacro fonte, aut confirmandum tenet, gerit personam Ecclesiae, tanquam mater. cujus quamvis Art. II. - Utrum per solum baptismum spiritualis Art. III. - Utrum cognatio spiritualis contrahatur - N otandum: Non baplizatus non polcst aliquem levare de sacro fonte, cum non sit membrum Eccle­ extra causam necessitatis, tunc ille ex cujus actus inducitur, amittit jus petendi debitum: sed tamen debet reddere, si petatur; quia ex culpa ejus non debet aliquod incommodum alius reportare. (In corp. art.). 2. Quamvis spiritualis cognatio non impediat aliquod de principalibus bonis matrimonii, tamen impedit aliquod de secundariis bonis, quod est amicitiae multiplicatio, quia spiritualis cognatio est sufficiens ratio amicitiae per se: unde oportet quod ad alios per matrimonium familiaritas et amicitia quaeratur. (Ad Im). tur ex aliis spiritualibus, praeter baptismum et confirmationem, quia sicut cognatio carnalis non contrahitur nisi per actum generiatonis completum. et affinitas non contrahitur nisi facta commixtione seminum, ex qua potest sequi generatio carnalis; ita spiritualis generatio non perficitur nisi per ali­ quod sacramentum. Unde non videtur conveniens quod spiritualis cognatio contrahatur nisi per aliquod sacramentum. (In corp. art.). 57 ! I | viro in uxorem * Resp. Aff. - Scit. : a) si vir uxorem suam carnaliter cognoverit; b) et per proprium actum al­ terius filium de sacro fonte levabit. R. primi est: quia ad rationem affinitatis re­ quiritur ut homo et mulier effecti sint caro una. R. secundi est: quia per actum alterius, qui baptizat, vel in ipso baptismo suscipit filium ejus, cognatio spiritualis non transit a viro in uxorem. - Si vero uxor non sit baptizata, non perveniet ad eam spiritualis cognatio, propter hoc quod non est capax. (Ad 3m). Art. V. - Utrum cognatio spiritualis transeat ad filios carnales patris spiritualis. Resp. Aff. - R. est: quia filius est aliquid pa­ tris; et ideo cognatio spiritualis patris transit in filios carnales. (Ita juxta jus antiquum. Hoc autem sublatum fuit per Concilium Trid.). QUAESTIO LVII De cognatione legali, quae est per adoptionem Deinde considerandum est de cognatione legali, quae est per adoptionem. Circa quod quaeruntur tria: (·) Affirmative respondet S. Doctor juxta jus antiquum; vero post constitutionem concilii Trident., res non ita nunc se habet. I ' Art. I. - Utrum adoptio convenienter difiniatur. contrahitur secundo inter filium adoptivum et fi­ lium naturalem; et, tertio,per modum cujusdamaf­ finitatis, inter patrem adoptantem et uxorem filii adoptivi, vel e contrario inter filium adop­ tatum et uxorem patris adoptantis. Prima autem et tertia perpetuo matrimonium impediunt; se­ cunda autem non, nisi quamdiu manet in pote­ state patris adoptantis; unde, mortuo patre, vel filio emancipato, potest contrahi inter eos matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : adoptio est extraneae per­ sonae in filium, vel nepotem, vel deinceps legitima assumptio. R. est: quia praedicta assignatio in verbis legitima assumptio comprehendit genus adoptionis; in verbis extraneae personae habet terminum a quo, et ubi dicitur in filium, vel nepotem, indicatur terminus ad quem. Et sic recte exprimitur adop­ tio, cum sit generatio quaedam legalis, quae si­ militudinem habet ad generationem naturalem, in qua terminus ad quem est forma seu finis gene­ rationis, et terminus a quo est forma contraria. Adoptio autem ordinatur ad haereditatis suc­ cessionem; et ideo illis solis competii qui habent potestatem disponendi de hacrcditate sua. Unde ille qui non est sui juris, vel qui est minor viginti quinque annis, aut mulier, non potest adoptare aliquem, nisi ex speciali concessione principis. (Ad 3m). - (Ita juxta jus tempore S. Thomae vigens). Deinde considerandum est de quinque impedi­ mentis matrimonii, scilicet de impedimento frigi­ ditatis, maleficii, furiae vel amentiae, incestus et defectus aetatis. Et circa hoc quaeruntur quinque: Art. II. - Utrum ex adoptione contrahatur aliquod Art I. - Uirum frigiditas matrimonium impediat. vinculum impediens matrimonium. Resp. Aff. - R. est: quia per adoptionem causatur propinquiLas. Nam filius adoptatus conversatur in domo patris adoptantis, sicut filius naturalis. Et ideo legibus humanis prohibitum est inter tales matrimonium contrahi; et talis prohibitio est per Ecclesiam approbata. Et inde est quod legalis cognatio matrimonium impediat. Resp. Aff. - R. est: quia causa frigiditatis seu impotentiae coeundi, obligatio ad debitum carnale, quae ex contractu matrimonii exoritur, solvi non potest. Notanda: 1. Si impotentia coeundi est tem­ poralis tantum, tunc non solvit matrimonium; si autem est perpetua (et antecedens matrimonio), tunc solvit matrimonium. (In corp. art.). - Si im­ potentia impediret per triennium carnalem copu­ lam, tunc, secundum praxim Ecclesiae, impo­ tentia judicatur perpetua. (Ad 2m). Sed in hoc Eccle­ sia errare potest. (In corp. art.). 2. Quamvis actus carnalis copulae non sit de essentia matrimonii, tamen potentia ad actum est de ejus essentia, quia per matrimonium datur utrique conjugum potestas in corpus alterius re­ spectu carnalis copulae. (Ad lm). Art. III. - Utrum cognatio legalis contrahatur solum inter adoptantem patrem et filium adoptatum. Resp. Neg. - R. est: quia cognatio legalis contrahitur etiam inter patrem adoptantem et filium filii adoptivi, et nepotem, et sic deinceps; QUAESTIO LVIII De impedimentis frigiditatis, maleficii, furiae vel amentiae, incestus et defectus aetatis 490 Summa Theo I. S. Thomae - Suppl, ad P. III 3. Senes quamvis quandoque non habeant caliditatem sufficientem ad generandum, tamen habent caliditatem sufficientem ad carnalem copulam. Et ideo conceditur eis matrimonium, secundum quod est in remedium, quamvis non competat eis se­ cundum quod est in officium naturae. (Ad 3m). 1. Si altera pars matrimonii, cum qua impotens contrahit, sciat hanc impotentiam, et nihilominus contrahit, ostenditur quod alium finem ex con­ tractu quaerit, et ideo contractus stat. Si autem nescit, tunc contractus nullus est. (Ad 4m). 5. Impotentia ex parte mulieris non provenit ex frigiditate, quia ipsa est passiva; sed ex arctatione, et tunc idem est judicium de arctatione mulieris et de frigiditate viri. (Ad 6m). Art. II. - UIrani maleficium, possit impedire ma­ * trimonium. Resp. Aff. - Scii. : si impotentia coeundi, quae est ex maleficio, est perpetua; secus autem si est tantum temporalis. R. patet ex supra dictis (ari. praec.). Notandum: Est differentia inter maleficium et frigiditatem, quia qui propter frigiditatem est impotens, ita est impotens ad unam sicut ad aliam; et ideo quando matrimonium dirimitur, non datur licentia ei ut jungatur alteri; sed ex maleficio homo potest esse impotens ad unam, et non ad aliam, et ideo quando judicio Ecclesiae matrimonio diri­ mitur, utrique datur licentia ut alteram copulam quaerat. (In corp. art.). Art. III. - Utrum [uria impediat matrimonium. Resp. Aff. - Scii. : si furiosus contrahit ma­ trimonium dum habeat lucida intervalla, matri­ monium facit; secus matrimonium non facit. R. est: quia si habet lucida intervalla, tunc quamvis dum est in illo intervallo, non sit tutum (·) Meleilci vocantur illi homines, qui daemones inducunt ad faciendum ea quae ex subtilitate suae naturae possunt, quae nos non possumus. Q. 491 quod matrimonium contrahat, quia nesciret prolem educare; tamen si contrahit, est matrimo­ nium, propter possibilitatem consensus. Art. IV. - Utrum incestus quo cognoscit quis so­ rorem uxoris suae, matrimonium dirimat. Resp. Aff. - Scit. : si incestus fiat ante ma­ trimonium contractum. R. est: quia sic per incestum contrahitur affi­ nitas. - Si autem post matrimonium contractum et consummatum (fiat incestus), non debet to­ taliter matrimonium separari; sed vir amittit jus petendi debitum, nec potest sine peccato petere; sed tamen debet reddere petenti, quia uxor non debet puniri de peccato viri. Sed post mortem uxoris debet omnino manere absque spe conjugii, nisi cum eo dispensetur propter fragili­ tatem suam, cum timetur de illicito coitu. Si tamen praeter dispensationem contrahat, peccat, contra statutum Ecclesiae faciens; non tamen propter hoc matrimonium est separandum. (Ila secundum jus antiquum). Art. V. - Utrum defectus aetatis impediat matrimo­ nium. Resp. Aff.-R. est: quia contractus matrimonii, sicut et alii contractus, ordinationi legis positivae subjacet. Unde secundum jura determinatum est quod ante illud tempus discretionis, quo uterque possit sufficienter de matrimonio deliberare, et debitum sibi invicem reddere, matrimonia non contrahantur; et si non ita facta fuerint, diri­ muntur. Hoc autem tempus, ut in pluribus, est in masculis in quarto decimo anno, in foemina autem in duodecimo anno. Si tamen aliquis ad per­ fectionem debitam ante tempus praedictum per­ veniat, ita quod vigor naturae et rationis defectum aetatis suppleat, matrimonium non dissolvitur. 492 Summt^^TOol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill - —_ — 4 QUAESTIO LIX De disparitate cultus quae matrimonium impediat * Deinde considerandum est de disparitate cultus quae matrimonium impediat. Circa quod quae­ runtur sex: Art. I. - Utrum fidelis possit contrahere cum infideli. Resp. Neg. - R. est: quia si contrahentes ma­ trimonium sint diversae fidei, tunc intentio unius, quantum ad educationem prolis alterius intentio­ ni contraria erit: et ita inter eos non potest esse conveniens matrimonium. Notandum: In Veteri lege, quando non pote­ rat esse timor pertrahendi ad idololatriam, per­ mittebatur matrimonium cum infideli. Et sic Jo­ seph et Moyses, et Esther cum infidelibus matri­ monia contraxerunt. Sed in Nova lege, quae per totum orbem diffunditur, similis ratio prohibendi est de omnibus infidelibus. (Ad lm). Art. 11. - Utrum inter infideles possit esse matri­ monium. R.esp. Aff. - R. est: quia matrimonium prin­ cipaliter est institutum ad bonum prolis non tan­ tum generandae, quia hoc etiam sine matrimo­ nio fieri potest, sed etiam promovendae ad per(·) Cultus aut religionis disparitas non vocatur hic ea qua unus est fidelis, alter haereticus; sed qua unus est baptizatus, alter infidelis. Q· 59 - De disparitate^feu| tus 493 fectum statum, sive naturae, sive gratiae. Ma­ trimonium autem infidelium attingere potest primam perfectionem, quae est communis fide­ libus et infidelibus; et haec tamen est imperfecta et materialis respectu secundae perfectionis, scilicet gratiae. - Inter infideles autem est ma­ trimonium prout matrimonium est in officium naturae, determinabile tamen per jus positivum, ut dictum est (qu. praec., art. v). Art. III. - Utrum conjux conversas ad fidem possit commanere cum uxore nolente, converti. Resp. Aff. - Scii. : si adsit spes correctionis, seu conversionis. R. est: quia infidelitas et adulterium pari passu currunt, cum utrumque sit contra bonum prolis. Unde sicut vir innocens potest libere ma­ nere cum adultera spe correctionis, non autem si adulterii peccato fuerit obstinata, ne videatur patronus turpitudinis; quamvis etiam cum spe correctionis possit eam libere dimittere; similiter fidelis conversus potest cum infideli commanere cum spe conversionis, si eam in infidelitate ob­ stinatam non viderit; et bene facit commanendo, tamen non tenetur. Et de hoc est consilium Apo­ stoli (I. Cor. vii, 10). Art. IV. - Utrum fidelis conversus possit uxorem infidelem dimittere volentem cohabitare sine con­ tumelia Creatoris * Resp. Aff. - R. est: quia ille qui ad baptismum accedit, regeneratur in Christo, et priori vitae moritur, cum generatio unius sit corruptio alte(*) Circa hoc videndum est C. J. C. de Privilegio Paulino, i i : , rius; et ideo liberatur ab obligatione qua uxori tenebatur reddere debitum, et ei cohabitare non tenetur, quando converti non vult; nam unus conjugiim non obligatur alteri quasi possessio ejus, sicut domino servus, sed per modum so­ cietatis cujusdam, quae non congrue est infidelis ad fidelem, ut patet II. Cor. vi. 11 . Art. V. - Utrum fidelis discedens ab uxore infideli possil aliam ducere. ( ! | I I ξ 8 I I I ] j I H I I n I ! I [ f Resp. Aff. - Scii.: si pars infidelis non vult cohabitare sine contumelia Creatoris, i.e., si in verba blasphemiae prorumpat, et nomen Christi audire nolit, et ad infidelitatem pertrahere nitatur. R. est: quia si infidelis vult cohabitare sine contumelia Creatoris, potest fidelis libere disce­ dere, sed discedens non potest alteri nubere. Crimen autem uxoris nolentis cohabitare sine contumelia Creatoris absolvit virum a servitute qua tenebatur uxori, ut non posset ea vivente aliam ducere; sed nondum solvit matrimonium, quia si de blasphemia illa convertetur, antequam eiilleviraliud suus.matrimonium Sed solvitur contraheret, per matrimonium seredderetur quens, ad quod pervenire non posset vir fidelis nisi solutus a servitute uxoris suae per culpam ejusdem. (Ad 2m). In poenam autem uxoris infidelis indicitur ei quod non possit cum alio contrahere. Sed si postea convertatur, potest ei concedi dispensative ut alteri nubat, si vir ejus aliam in uxorem duxit. (Ad 3m). Notandum: Matrimonium infidelium est imperfectum, ut dictum est (art. 2 hujus qu.); sed matrimonium fidelium est perfectum, et ita est firmius. Semper autem firmius vinculum solvit minus firmum, si sit ei contrarium; et ideo matrimonium quod post in fide Christi contrahitur, solvit matrimonium quod prius in infidelitate con- Q. 59 - De dispar 495 tractum fuerat. Unde matrimonium infidelium non est omnino firmum et ratum, sed ratifient ur postmodum per fidem Christi. (Ad lm). Art. VI. - Ulrum alia vilia solvant matrimonium. Resp. Neg. - Scit. : a) quantum ad matrimo­ nium ratificatum vinculum matrimonii non sol­ vitur ne quidem per infidelitatem, neque per fornicationem, seu adulterium; b) quantum ad matrimonium non ratificatum, solvitur vincu­ lum, permanente infidelitate in altero conjugum, si alter conversus ad fidem ad aliud conjugium transeat; c) tamen vinculum praedictum non solvitur per adulterium; d) quantum vero ad actum (non autem ad vinculum) matrimonium etiam ratificatum solvi potest tam per infideli­ tatem, quam per fornicationem, sed non propter alia peccata, nisi forte ad tejnpus cum pars in­ nocens velit se s abstrahere a consortio alterius partis ad castigationem ejus, substrahendo ei praesentiae suae solatium. R. primi est: quia matrimonium ratificatum non solvitur nisi per novum matrimonium, si­ cut dictum est supra (art. praec.). R. secundi patet ex praecedenti articulo. R. tertii est: quia alias infidelis libere posset dare libellum repudii uxori adulterae, et ea dimis­ sa, aliam ducere, quod falsum est. R. quarti est: quia si etiam propter alia pec­ cata (i. e., praeter infidelitatem et fornicationem seu adulterium) dissolvatur matrimonium, tota die fierent divortia, cum raro inveniatur matri­ monium in quo alter conjugum in peccatum non labatur, proplerea dicitur (Mt. v, 32): Qui dimi­ serit uxorem suam, excepta fornicationis causa, lacii eam moechari. U. QUAESTIO LX QUAESTIO LXI De uxoricidio De impedimento matrimonii, quod est votum solemne Deinde considerandum est de uxoricidio. Circa quod quaeruntur duo: Art. I. - Utrum liceat interficere uxorem deprehen­ sam in actu adulterii. Resp. Neg. - Scii. : non licet eam occidere per seipsum, sed per judicium civile, juxta leges patriae. R. est: quia vir zelo justitiae, non livore vin­ dictae aut odii motus, uxorem adulteram in judi­ cio saeculari accusare criminaliter de adulterio potest, et poenam mortis a lege statutam petere; sicut etiam licet aliquem accusare de homicidio aut de alio crimine. (Non tamen talis accusatio potest fieri in judicio ecclesiastico, quia Eccle­ sia non habet gladium materialem.). Art. II. - Utrum uxoricidium impediat matrimo­ nium. Resp. Aff. - R. est: quia in eo in quo quis peccat, debet etiam puniri. Sed peccat contra matrimonium qui uxorem occidit. Ergo debet puniri, ut matrimonio privetur. Tamen cum distin­ ctione: si vir occidat uxorem propter adulte­ rium, aut etiam propter odium, tunc uxoricidium impedit matrimonium contrahendum, sed non dirimit contractum; si vero occidat uxorem suam, ut ducat eam cum qua moechatur, tunc uxoricidium dirimit matrimonium, quia tunc efficitur illegitima persona simpliciter ad contra­ hendum cum illa. Deinde considerandum est de impedimentis quae superveniunt matrimonio: et primo de im­ pedimento quod provenit matrimonio inconsum­ mato, scilicet de voto solemni; secundo de impedimento quod provenit matrimonio consummato, sci­ licet de fornicatione. Circa primum quaeruntur tria: | Art. I. - Utrum alter conjugum, altero invito, post carnalem copulam possit religionem intrare. Resp. Neg. - R. est: quia nullus potest facere oblationem Deo de alieno. Per matrimonium autem consummatum, jam est corpus viri factum uxoris; et ideo non potest sine consensu ejus Deo ipsum offerre per continentiae votum. Art. II. - Utrum alter conjugum possit, altero in­ vito, ante carnalem copulam religionem intrare. Resp. Aff. - R. est: quia ante carnalem co­ pulam est inter conjuges tantum vinculum spiri­ tuale. Et ideo sicut post carnalem copulam ma­ trimonium solvitur per mortem carnalem; ita per ingressum religionis, vinculum quod est ante carnalem copulam, solvitur, quia religio est quae­ dam mors spiritualis, qua aliquis saeculo moriens vivit Deo. Notandum: Ante carnalem copulam non statim tenetur aliquis reddere debitum post matrimonium contractum per verba de praesenti; sed datur ei tempus duorum mensium propter tria: primo ut interim possit deliberare de transeundo ad reli­ gionem; secundo ut praeparentur quae sunt ne­ cessaria ad solemnitatem nuptiarum; tertio ne vilem habeat maritus datam, quam non suspiravit dilatam. (Ad 2m). z■ 198 * Surina Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. III. - Utrum mulier possit nubere, alteri, viro suo ante carnalem copulam religionem ingresso. Resp. Aff. - R. est: quia sicut mors corpora­ lis viri hoc modo vinculum matrimoniale solvit, ut mulier nubat cui vult, secundum Apostoli sententiam (I. Cor. vii); ita etiam post mortem spiritualem viri per religionis ingressum, poterit cui voluerit nubere. QUAESTIO LXII De impedimento quod supervenit matri­ monio consummato, quod est fornicatio Deinde considerandum est de impedimento quod supervenit matrimonio consummato, scilicet de fornicatione, quae impedit matrimonium praece­ dens quoad actum, remanente vinculo matrimo­ niali. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum propter fornicationem liceat uiro uxorem dimittere. Resp. Aff. - R. est: quia Dominus dimittere uxorem concessit propter fornicationem in poe­ nam illius qui fidem fregit, et in favorem illius qui fidem servavit, ut non sit adstrictus ad red­ dendum ei debitum qui non servavit fidem. Exci­ piuntur tamen casus, in quibus, non licet viro uxorem dimittere fornicantem, in quibus vel uxor a culpa immunis est, vel utrique aequaliter culpabiles sunt. Art. II. - Utrum uir teneatur ex praecepto uxorem fornicantem dimittere. Resp. Neg. - R. est: quia dimissio uxoris fornicantis introducta est ad corrigendum uxo­ ris crimen per talem poenam. Et ideo si mulier Q· 62 - De impcdiinenr^^^^^Hronis •199 de peccato poeniteat, vir non tenetur earn dimit­ tere; si autem non poeniteat, tenetur, ne peccato ejus consentire videatur, dum correctionem de­ bitam non apponit. Art. III. - Utrum vir proprio judicio possit uxo­ rem fornicantem dimittere. Resp. Neg. - Scii. : quantum ad torum et cohabitationem non potest eam dimittere nisi judi­ cio Ecclesiae. (Nunc autem requiritur judicum civilium sententia). R. est: quia nullus in eadem causa est actor et judex. Tamen quantum ad torum tantum po­ test eam proprio arbitrio dimittere, quam cito sibi constat de fornicatione uxoris. Art. IV. - Utrum uir et uxor in causa divortii de­ beant ad paria judicari. Resp. Aff. - Scii. : quantum ad bonum fidei, non autem quantum ad bonum prolis. R. est: quia quantum ad bonum fidei conju­ ges aequaliter sibi invicem tenentur; unde tan­ tum peccat contra matrimonium adulterium unius, sicut adulterium alterius, et haec causa in utroque sufficit ad divortium. Sed quantum ad bonum prolis plus peccat adulterium uxoris quam viri, et ideo major est causa divortii in uxore quam in viro. Art. V. - Utrum post divortium vir alteri nubere possit. Resp. Neg. - R. est: quia adulterium non fa­ cit quin sit verum matrimonium: nihil autem adveniens supra matrimonium potest ipsum dis­ solvere. Quantum autem ad verba Domini (Matt, xix, 9), non referuntur ad vinculum, sed ad di­ missionem uxoris tantum. (Ad 4m). 500 Summa *Hicol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill Art. VI· - Utrum post divortium vir et uxor possint riconciliari. Resp. Aff. - R. est: quia vir potest cam non dimittere post fornicationem. Ergo eadem ratione potest eam posl divortium reconciliare sibi, si ipsa de peccato poenitentiam agens emendata fuerit (I. Cor. vii, 11). QUAESTIO LXIII De secundis nuptiis Consequenter considerandum est de secundis nuptiis. Circa hoc quaeruntur duo: Art I. - Utrum secundae nuptiae sint licitae. Resp. Aff. - Scii. : non solum secundae, sed et tertiae, et sic deinceps. R. est: quia vinculum matrimoniale non durat nisi usque ad mortem, ut patet Rom. vii. Art. II. - Utrum secundum matrimonium sil sa­ cramentum. Resp. Aff. - R. est: quia in secundis nuptiis inveniantur omnia quae sunt de essentia sacra­ menti matrimonii, scilicet debita materia, ct debita forma, id est, expressio consensus interio­ ris per verba de praesenti. QUAESTIO LXIV De annexis matrimonio, et primo de debiti redditione Consequenter considerandum est de annexis matrimonio, et primo de debiti redditione; se­ cundo de pluritate uxorum; tertio de bigarnis; quarto de libello ripudii; quinto de filiis illegitime natis. Circa primum quaeruntur decem; Q. G i - Dc redditione 501 Art. I. - Utrum alter conjugam teneatur alteri ad redditionem debiti. Resp. Aff. - Scii. : salva tamen prius personae incolumitate. R. est: quia uxor potestatem habet in viro quantum ad generativam virtutem, non autem quantum ad ea quae sunt de conservatione indi­ vidui ordinata. Unde si uxor ultra exigat, non est petitio debili, sed injusta exactio; et propter hoc vir non tenetur ei satisfacere. (Ad 2m). Notandum: Uxor viro leproso tenetur reddere debitum; non tamen tenetur ei cohabitare; quia non ita cito inficitur ex coitu, sicut ex frequenti cohabitatione. Et quamvis generetur infirma pro­ les, tamen melius est ei sic esse, quam penitus non esse. (Ad 4m). Art. II. - Utrum vir teneatur reddere debitum uxori non petenti. Resp. Aff. - Scii. : uxori non expresse petenti. R. est: quia aliquando propter verecundiam uxor non expresse sed interpretative petit, cum aliqua signa in ea apparent voluntatis reddendi debiti. Notandum: Non debet vir uxorem avertere ne petat debitum, nisi propter aliquam rationa­ bilem causam; et tunc etiam non debet cum magna instantia averti, propter pericula imminentia. (Ad 4m). Art. III. - Utrum liceat mulieri menstruatae debi­ tum coniugale petere. Resp. Aff. - Scii. : a) si fluxus menstruorum est innaturalis, cx aliqua infirmitate proveniens, tunc vir potest debitum petere; b) si autem fluxus est naturalis, quem mulieres sanae determinatis temporibus patiuntur, debitum petere non licet. R. primi est: quia talis fluxus est perpetuus et diuturnus; unde oporteret quod vir perpetuo 502 Summa Thcol. S. Thomae - Suppl. ad P. Ill abstineret. Nec est in hoc. periculum prolis, quia mulier in tali statu concipere non potest. R. secundi est: quia ex tali commixtione fre­ quenter sequitur nocumentum in prolem; et ite­ rum lalis fluxus non durat nisi ad modicum tem­ pus. Art. IV. - Utrum debeat sive licite possit mulier menstruata viro poscenti debitum conjugale red­ dere. Resp. Aff. - Scii. : si vir a petitione non de­ sistat. R. est: quia secus derogaretur matrimonio, per quod datur omnimoda potestas viro in corpus mulieris, quantum ad matrimonialem actum. Et quamvis ex hac copula possit, sequi nocumen­ tum in prolem, tamen hoc nocumentum non po­ test comparari infirmitati mulieris; quia si mulier infirmatur, certissimum est quod ex carnali actu periculum ei immineret, non autem ita certum est de prole, quae forte nulla sequeretur. - Item, in casu mulier reddere debet etiam et propter periculum incontinentiae viri, et ne forte ex hoc abominationem ad eam concipiat. Art. V. - Utrum vir et mulier sint in actu matri­ moniali aequales. Resp. Aff. - Scii. : a) non aequalitate quan­ titatis; sed b) aequalitate proportionis. R. primi est: quia quantum ad actum conju­ galem id quod nobilius est debetur viro; et quan­ tum ad dispensationem domus, vir est qui regit, uxor autem regitur. R. secundi est: quia sicut tenetur vir uxori in actu conjugali et dispensatione domus ad id quod viri est; ita uxor viro ad id quod uxoris est. _________ Q. C>-1 - De rcdditioneoWM^^^ 503 Et secundum hoc dicitur quod sunt aequales in reddendo et petendo debitum. Art. VI. - Utrum vir et uxor possint emittere votum contra debitum matrimonii sine mutuo consensu. Resp. Neg. - R. est: quia de. illis tantum bonis potest esse votum quae nostrae subjacent volun­ tati: qualia non sunt ea in quibus unus alteri tenetur. Unde cum conjuges sibi invicem tenean­ tur in redditione debili, per quam continentia impeditur, non potest unus absque consensu alterius continentiam vovere; et si voverit, pec­ cat; et non debet servare votum, sed agere poeni­ tentiam de voto male facto. Notandum: Circa votum non petendi debitum duplex est opinio: quidam enim dicunt quod unus absque consensu alterius potest vovere quod non petet debitum, non autem quod non reddet; quia in primo uterque est sui juris, sed non in secundo. Sed quia si alter nunquam peteret debitum, ex hoc alteri matrimonium nimis onerosum redde­ retur, dum oporteret unum semper confusionem debiti petendi subire; ideo alii probabilius dicunt quod neutrum potest unus sine consensu alterius Vovere. (Ad 3m). Art. VII. - Utrum in diebus sacris impediatur petitio debiti. Resp. Aff. - Scii. : non licet petere, sed red­ dere non est vetitum. (Vide Art. ix, hujus quae­ stionis). R. est: quia actus matrimonialis quamvis culpa careat, tamen rationem deprimit, propter car­ nalem delectationem; et ideo hominem reddit ineptum ad spiritualia. Art. VIII. - Utrum petens debitum in tempore sacro mortaliter peccet. Resp. Neg. - R. est: quia debitum petere in die festivo non est circumstantia trahens in aliam speciem peccati: unde non potest in infinitum 504 Sumina heol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill aggravare. Ei ideo non peccat mortaliter uxor, vel vir, si in die festo debitum petat.* Art. IX. - Ulrum unus conjux tenealur alteri de­ bitum reddere in tempore jestiuo. Resp. Aff. - Scit. : salva debita honestate, unus alteri tenetur debitum reddere quocumque tempore, et quacumque hora. R. est: quia mulier habet potestatem in cor­ pore viri, quantum ad actum generationis spec­ tat, et e converso. Art. X. - Utrum nuptiae certis quibusdam tem­ poribus interdici debeant. Resp. Aff. - Scit. : temporibus in quibus fide­ les ad communionem se praeparare debent juxta praxim Ecclesiae, id est, temporibus Nativitatis, Paschae et Pentecostes. R. est: quia illis temporibus homines praeci­ pue debent se ad spiritualia elevare; in nuptiis autem consueverunt signa multae laetitiae dis­ solutae ostendi. QUAESTIO LXV De pluralitate uxorum Deinde considerandum est de pluralitate uxo­ rum. Circa quod quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum habere plures uxores sit contra legem naturae. Resp. Aff. - Scii. : a) plures habere uxores non est contra bonum prolis; sed b) est quodam­ (·) Sententia communior negat esse illicitum, et hanc tenent S. Bonav., Scotus, Cajetanus, Sotus et multi alii. Quod si ca­ nones et SS. Patres videantur iis diebus expresse prohibere usum conjugii, dicunt praefati auctores id intelligi de consilio, non autem de praecepto (S. Alphons. lib. vi, n. 25). □Où modo contra bonum fidei; et c) totaliter est con­ tra bonum sacramenti. R. primi est: quia pluralitas uxorum neque totaliter tollit, neque aliqualiter impedit matri­ monii primum finem, cum unus vir sufficiat plu­ ribus uxoribus foecundandis, et educandis filiis ex eis natis. R. secundi est: quia pluralitas uxorum etsi non totaliter tollat, sed multum impedit com­ municationem operum quae est necessaria in vita domestica; nam non facile potest esse pax in familia, ubi uni viro pluies uxores junguntur; cum non possit unus vir sufficere ad satisfacien­ dum pluribus uxoribus ad votum, el etiam quia communicatio plurium in uno officio causât, litem; sicut figuli corrixantur ad invicem,* et similiter plures uxores unius viri. R. tertii est: quia matrimonium inter fide­ les significationem habet unionis inter Christum et Ecclesiam. Sicut autem Christus est unus, et Ecclesia una, ita vir unus, uxorem unam habere debet. Notandum: Unum virum habere plures uxores, non est contra prima praecepta legis naturae, ut dictum est (hic supra). Sed unam uxorem habere plures viros, est contra prima praecepta legis na­ turae, eo quod per hoc, quantum ad aliquid, to­ taliter tollitur, el quantum ad aliquid impeditur bonum prolis, quod est principalis matrimonii finis. In bono enim prolis intelligitur non solum procreatio, sed etiam educatio. Ipsa enim procrea­ tio prolis, etsi non totaliter tollatur, quia contin­ git post impraegnationem primam iterum mulie­ rem impraegnari, ut dicitur (De Animal, lib. vii, cap 4), tamen multum impeditur, quia vix potest accidere quin corruptio accidat quantum ad utrum­ que fetum, vel quantum ad alterum. Sed educatio (’) Vulgare proverbium a Philosopho usurpatum (Rhct. lib. ii, cap. 4). 506 SiiinrHw “Hicol. S. Thomae — Suppl, ad P. III Λ totaliter tollitur, quia ex hoc quod una mulier plures maritos haberet, sequeretur incertitude) prolis respectu patris, cujus cura necessaria est in edu­ cando. Et ideo nulla lege, vel consuetudine, est per­ missum una mulierem nubere plures viros, sicut e converso. (Ad 8m). Art. II. - Utrum aliquando licitum fuerit habere plures uxores. Resp. Aff. - Scii. : per dispositionem divinam R. est: quia lex de unitate uxoris non est huma­ nitus, sed divinitus instituta, nec unquam verbo aut litteris tradita, sed cordi impressa, sicut et alia quae ad legem naturae qualitercumque perti­ nent. Et ideo in hoc a solo Deo dispensatio fieri potuit per inspirationem internam, quae quidem principaliter patribus sanctis facta est, et per eorum exemplum ad alios derivata est eo tempo­ re quo oportebat praedictum naturae praecep­ tum praetermitti, ut major esset multiplicatio prolis ad cultum Dei educandae; non est enim inconveniens, si propter bonum prolis aliquid detrahitur aliis duobus bonis, scilicet fidei et sacra menti. (Ad 5m). Art. III. - Utrum habere concubinam sit contra legem naturae. Resp. Aff. - R. est: quia concubinae nomen illam conjunctionem exprimit qua solus concu­ bitus propter scipsum quaeritur, non autem prop­ ter bonum prolis, ad quod matrimonium ex ipsa natura est ordinatum. - Et si aliquando extali concubitu prolem aliquis quaerat, non tamen est conveniens ad prolis bonum, in quo non solum intelligitur ipsius procreatio, per quam proles esse accipit, sed etiam educatio et instructio. Cum autem educatio et instructio prolis a parentibus debeantur per longum tempus, exigit lex naturae ut pater et mater in lon- gum tempus commaneant ad subveniendum com­ muniter proli. Haec autem obligatio ad comma­ nendum foeminam marito matrimonium facit. Et ideo patet quod accedere ad mulierem non junctam sibi matrimonio, quae concubina voca­ tur, est contra legem naturae. Art. IV. - Utrum. accedere ad concubinam sit pec­ catum mortale. Resp. Aff. - R. est: quia concubitus fornica­ rius (quod est idem quod accedere ad concubi­ nam) tollit debitam ordinationem parentis ad prolem, quam natura ex concubitu intendit; ex hoc autem violatur foedus societatis humanae, quod est contra praeceptum charitatis. Et ideo non est dubium quin fornicatio simplex de sui ratione est peccatum mortale, etiamsi lex scripta non esset. Art. V. - Ulrum aliquando licitum fuerit concu­ binam habere. Resp. Neg. - R. est: quia ut dictum est su­ pra (art. 3 hujus qu.), concubitus cum ea quae non est matrimonio conjuncta, non est conve­ niens actio ad bonum prolis, quod est principalis finis matrimonii. Et ideo est contra prima prae­ cepta legis naturae, quae dispensationem non recipiunt. Notandum: Ubicumque legitur in veteri Te­ stamento aliquos concubinas habuisse, quos necesse sit a peccato mortali excusari, oportet eas esse matrimonio junctas, et tamen concubinas dici, quia aliquid habebant de ratione uxoris, et aliquid de ratione concubinae. Secundum enim quod matrimonium ordinatur ad suum principalem finem, qui est bonum prolis, uxor viro conjungitur indissolubili conjunctione, vel saltem diuturna, ut ex dictis patet (art. 1 hujus qu.), et circa hoc non est aliqua dispensatio. Sed quantum ad se- 508 SuinW^RTcol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill eundum finem, qui es( dispensatio familiae et com­ municatio operum, uxor conjungitur viro ul socia. Et hoc deerat in his quae concubinae nominaban­ tur. In hoc enim poterat esse dispensatio, cum sit secundarius matrimonii finis. (In corp. art.). I I Deinde considerandum est de bigamia et irre­ gularitate ex ea contracta. Circa quod quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum bigamiae irregularitas sit annexa. Resp. Aff. - R. est: quia bigamia tollit per­ fectam significationem sacramenti, scii, conjun­ ctionis Christi ad Ecclesiam, quae est. unius ad unam. Minister autem sacramentorum, qui aliis sacramenta ministrare debet, nullum defectum in sacramentis pati debet. Unde bigamia irregu­ laritatem inducit. Notanda.: 1. Secundum S. Doctorem sunt quatuor modi bigamiae qui inducunt irregulari­ tatem: primus est cum quis plures habet uxores de jure successive; secundus, cum simul habet plures, unam de jure, aliam de facto; tertius, cum habet plures successive, unam de jure, aliam de facto; quarius, cum viduam ducit in uxorem. (In corp. art.). 2. Multitudo uxorum successive non tollit si­ gnificationem sacramenti totaliter, nec sacramen­ tum evacuat quantum ad sui essentiam, sed quan­ tum ad sui perfectionem, quae requiritur in illis qui sunt sacramentorum dispensatores. (Ad Im), 509 Art. II. — l Irum irregularitas sit annexa biga­ miae, quae contingit ex hoc quod homo habet duas uxores, unam de jure et alleram de facto. Resp. Aff. - Scii,: sive simul sive successive al­ teram habeat de facto cum illa quam habet de jure. R. est: quia quamvis cum altera quam habet de facto non sit sacramentum, est tamen quae­ dam sacramenti similitudo. QUAESTIO LXVI De bigamia et irregularitate ex ea contracta Q- GG - De bigamia Art. III. - Utrum contrahatur irregularitas ex I hoc quod aliquis ducit uxorem non virginem. Resp. Aff. - R. est: quia divisio carnis, quae fit per corruptionem, est defectus sacramenti matrimonii; in conjunctione enim Christi et Ec­ clesiae unitas invenitur, et quidem ex utraque parte. Unde si mulier esset ordinis susceptiva, sicut efficitur vir irregularis ex hoc quod ducit uxorem corruptam, ita fieret mulier irregularis si contraheret cum corrupto. Notandum: Irregularitas non est poena inflicta, sed defectus quidam sacramenti. Et ideo ille qui uxorem ducit corruptam, quam virginem credit, irregularis est, eam cognoscens (Ad 3m); non est enim peccatum quod facit irregularitatem, sed imperfectio significationis. (Ad 3m art. praec.). Art. IV. - Utrum bigamia solvatur per baptismum. Resp. Neg. - R. est: quia baptismus solvit culpas, et non solvit conjugia. Unde cum ex ipso conjugio sequatur irregularitas, per baptismum non tolli potest. Art. V. - Utrum cum bigamo liceat dispensare. Resp. Aff. - R. est: quia bigamiae non est adjuncta irregularitas de jure naturali, sed de jure positivo. In his enim quae sunt de institu­ tione Apostolorum, cum Ecclesia habeat nunc eamdem potestatem statuendi et destituendi, quam tunc habuit, potest per eum qui primatum tenet in Ecclesia, dispensari. (Ad 2m). 510 heol. S. Thomae - Suppl, ad P. III QUAESTIO LXVII De libello repudii Deinde considerandum est de libello repudii. Circa quod quaeruntur septeni: Art. I. - Utrum inseparabilitas uxoris sit de lege naturae. Resp. Aff. - R. est: quia matrimonium ex intentione naturae ordinatur ad educationem prolis, non solum ad aliquod tempus sed per to­ tam vitam prolis. Unde de lege naturae est quod parentes tiliis thesaurizent, et filii parentum hae­ redes sint. Notandum: Quantum ad alias leges quae separabilitatem permittunt, dicendum est quod sola lex Christi humanum genus ad perfectum adduxit, reducens illud in statum novitatis naturae. Unde et in lege Moysi et in legibus humanis non potuit totum auferri quod contra legem naturae erat; hoc enim soli legi spiritus vitae reservatum est. (Ad lm). Inseparabilitas enim competit praecipue matrimonio, secundum quod est signum perpetuae conjunctionis Christi et Ecclesiae. (Ad 2m). Art. II. - Utrum potueril esse licitum per dispen­ sationem uxorem dimittere. Resp. Aff. - Scii. : a) si inseparabilitas conti­ neatur in primis praeceptis naturae, solum sub dispensatione divina cadere potuit; - b) si vero contineatur inter secunda praecepta legis natu­ rae, dispensatio separabilitatis cadere potuit etiam sub causa naturali. R. primi est: quia prima praecepta legis na­ turalis sunt de his quae non solum ordinantur ut sint frequenter, sed de his quae ordinantur ut sint semper; et hujusmodi non cadunt nisi sub dispensatione divina, id est, supernatural!, ut Q. 67 — De libello repudii 511 patet in statione solis tempore Josue, vel ratione mysterii divini significandi, vel ostendendi, si­ cut patet de dispensatione in praecepto Abrahae facto de occisione filii innocentis. R. secundi est: quia secunda praecepta legis naturalis sunt de his tantum quae, non semper, sed frequenter fiunt; et talia sunt quorum cursus per aliam causam naturalem impediri possunt. Unde dimittere uxorem per dispensationem po­ test esse licitum. Notandum: In bono prolis, secundum quod est de prima intentione naturae intelligitur procrea­ tio, et nutritio, et instructio, quousque proles ad perfectam aetatem ducatur. Sed quod ei provi­ deatur in posterum per hacreditatis et aliorum bonorum dimissionem, videtur pertinere ad secun­ dam legis naturae intentionem. (Ad lm). Insepa­ rabilitas tamen, quamvis sit de secunda intentione matrimonii, prout est in officium naturae, est ta­ men de prima intentione ipsius, prout est sacramen­ tum Ecclesiae. Et ideo ex quo institutum est ut sit Ecclesiae sacramentum, manente tali institutione, non potest sub dispensatione cadere, nisi forte dispensatione divina. (Ad 3m). Art. III. - Utrum sub lege Moysis licitum fuerit uxorem dimittere. Resp. Neg. - Scii. : non licebat, Dei mandato, sub lege Moysis, uxorem repudiare, sed propter duritiam cordis Judaeorum illis permittebatur ut majus malum evitaretur. R. est: quia bonum aliquod intermitti potest non solum ad majus bonum accippiendum, in quo est honestas; sed etiam ad majus malum vitan­ dum: et tunc si auctoritate ejus qui dispensare potest, hoc fiat, reatum talis boni intermissio non habet, sed honestatem etiam non acquirit. Et sic indivisibilitas matrimonii in lege Moysi in­ termittebatur propter malum majus vitandum, 512 ummae Theol. S. Thomae Suppl, ad P. Ill scilicet uxoricidium. Quamvis enim inordinatio maneret in repudio, ex qua peccatum dicitur, tamen reatum poenae non habebat neque tem­ poralis, neque perpetuae, inquantum divina di­ spensatione fiebat. (Ad 5m). Art. IV. - Uirum liceat uxori repudiatae alium uirum habere. Resp. Neg. - Scii. : nisi dimissio liat ex di­ spensatione divina. R. est: quia per repudium matrimonium non solvebatur. Mulier autem non poterat simul plu­ res viros habere. Si autem dispensationis causa esset divina, inseparabilitas matrimonii tolle­ batur; tunc enim mulier non potest dici alligata lege viri (Rom. vii, 2). Notandum: Quia viro licebat plures uxores simul habere secundum dispensationem divinam, ideo, una dimissa, etiam matrimonio non soluto, poterat aliam ducere. (Ad lm). Art. V. - Uirum liceat viro repudiatam a se acci­ pere. Resp. Neg. - R. repudiaret. est: ne temere vir uxorem Art. VI. - Utrum causa repudii fuerit odium uxo­ ris. Resp. Neg. - Scii. : causa proxima repudii est odium, sed oportet ponere alias causas remo­ tas quae erant causa odii. R. est: quia sicut et amor, odium ex aliqua causa causatur. Unde dicit Aug. in Glossa (Ordin. sup. illud: Si acceperit homo, lib. 1 de Serm. Doni, in monte, c. 14) Deuteron, xxiv: «Multae erant in lege causae dimittendi uxorem: solam Chri- Q. Ô8 - De filiis illegitime na11 s 513 stus fornicationem excepit; caeteras vero mole­ stias jubet pro fide et castitate conjugii sustineri ». Hae autem causae intelliguntur foeditas vel in corpore, puta infirmitas, vel aliqua notabilis macula, quibus bonum prolis impeditur; vel in anima, sicut fornicatio, vel aliqua hujusmodi, quae in moribus inhonestatem facit. Art. VII. - Utrum causae repudii deberent in li­ bello scribi. Resp. Neg. - Scii. : causae repudii in speciali non scribebantur in libello, sed in generali. R. est: quia sufficiebat scriptio in generali ut repudium ostenderetur justum. Non autem scri­ bebantur causae in speciali ut mulieri non prae­ cluderetur via ad secundas nuptias, quae ei se­ * cundum legem concedebantur. ff QUAESTIO LXVIII 4^ De filiis illegitime natis Deindc considerandum est de filiis illegitime natis. Et circa hoc quaeruntur tria: Art. I. - Utrum filii qui nascuntur extra verum matrimonium, sint illegitimi. Resp. Aff. - R. est: quia qui nascuntur extra matrimonium, nascuntur contra legem. Nam, quamvis illi qui nascuntur ex illicito coitu, na(·) Quaedam quae in lege Veteri illicita erant, a multis licita putabantur per non rectam praeceptorum expositionem, sicut patet de odio inimici, et ita est etiam de repudio, quod scii, mu­ lier repudiata poterat alium virum habere. (Art. iv, hujus qu. ad 3m). 17 514 Summa Thcol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill scuntur secundum naturam quae communis est homini et omnibus animalibus, tamen nascuntur contra legem naturae quae est propria homini­ bus; quia fornicatio, et adulterium, et hujusmodi sunt contra legem naturae. Et ideo tales secun­ dum nullam legem sunt legitimi. (Ad lm). Notandum: Quadruplex est status filiorum: quidam enim sunt naturales et legitimi, sicut illi qui nascuntur ex vero et legitimo matrimonio; quidam naturales et non legitimi, ut filii qui na­ scuntur de simplici fornicatione; quidam legitimi et non naturales, sicut filii adoptivi; quidam nec legitimi nec naturales, sicut spurii nati de adul­ terio, vel de stupro; tales enim nascuntur et con­ tra legem positivam, et contra legem naturae ex­ presse. (In corp. art.). Art. II. - Utrum filii illegitimi debeant ex hoc aliquod damnum reportare. Resp. Aff. - Scii. : per hoc quod eis aliquid non est debitum, quod alias poterat esse eis de­ bitum. R. est: quia filii illegitimi non admittuntur ad actus quosdam legitimos, scii, ad officia vel di­ gnitates, quae requirunt aliquam honestatem (publicam) in illis qui haec exercent; item, aliud damnum incurrunt, quia non succedunt in haereditate paterna. Filii tamen naturales succedere possunt in sexta parte tantum. Art. III. - Utrum filius illegitimus possit legilimari. Resp. Aff. - Scii. : inquantum damna quae illegitimus filius incurrit, subtrahuntur perlegis auctoritatem. R. est: quia quod per legem positivam indu­ citur, per legem etiam positivam revocari potest. Illegitimitas autem filiorum est inducta per legem positivam. QUAESTIO LXIX De his quae spectant ad resurrectionem, et primo de loco animarum post mortem * Post haec agendum est de his quae spectant ad statum resurrectionis. Postquam enim dictum est de sacramentis, quibus homo liberatur a morte culpae, consequenter dicendum est de resurrec­ tione, per quam homo liberatur a morte poenae. Circa tractatum autem resurrectionis tria consi­ deranda sunt, scilicet praecedentia resurrectionem, concomitantia et sequentia. Et ideo primo dicen­ dum est de his quae pro parte, quamvis non ex toto, resurrectionem praecedunt; secundo de ipsa resurrectione et circumstantibus eam; tertio, de his quae eam sequuntur. Praecedentium autem resurrectionem prima consideratio est de recepta­ culis animarum post mortem eis assignatis; se­ cunda, de qualitate et poena animarum separata­ rum, eis ab igne inflicta; tertia, de suffragiis, qui­ bus animae defunctorum a vivis adjuvantur; quar­ ta, de orationibus sactorum in patria existcnlium; quinta, de signis judicium generale praecedentium; sexta, de igne ultimae conflagrationis mundi, qui faciem Judicis praecedet. - Circa primum quae­ runtur septem: Art. I. - Utrum, assignentur receptacula animabus post mortem. Resp. Aff. - Scii. : secundum quamdam proportionalitatem, secundum quam in Scripturis metaphorice corporalia ad spiritualia transfe­ runtur. R. est: quia quamvis animabus post mortem non assignentur aliqua corpora, quorum sint (*) Incipit hic tractatus sic djetus «De Novissimis - Vide nostram < Divisionem Schematicam Totius Summae ·, Tab. XXXIV. formae vel determinati motores, determinantur tamen eis quaedam corporalia loca per congruen­ tiam quamdam secundum gradus dignitatis ea­ rum, in quibus sint quasi in loco, secundum quod magis vel minus accedunt ad primam substantiam cui locus superior per congruentiam deputatur, scilicet Deum, cujus sedem caelum Scriptura esse denuntiat. Et ideo animas quae sunt in par­ ticipatione perfecta Dedatis, in caelo esse poni­ mus; animas vero quae a participatione hujusmo­ di impediuntur, loco contrario dicimus deputari. Art. II. Utrum statim post mortem animae de­ ducantur ad caelum vel ad infernum. Resp. Aff. - Scii. : ut Scriptura docet. R. est: quia sic se habent in animabus meri­ tum et demeritum, quibus perveniunt animae ad praemium, vel ad poenam, quae sunt fines actio­ num ipsarum, sicut in corporalibus se habet gra­ vitas et levitas. Unde sicut corpus per gravita­ tem, vel levitatem statim fertur in locum suum, nisi prohibeatur; ita animae, soluto vinculo car­ nis, per quod in statu viae delinebantur, statim praemium consequuntur, vel poenam, nisi ali­ quid impediat; sicut interdum impedit conse­ cutionem praemii veniale peccatum, quod prius purgari oportet; ex quo sequitur quod praemium differatur. Art. III. - Utrum animae exislentes in paradiso vel in inferno egredi valeant. Resp. Aff. - Scii. : a) ad tempus; b) non se­ cundum cursum naturalem; c) sed secundum dispositionem divinae providentiae. R. phimi est: quia, ut infra dicetur (qu. Ixxi, art. 5), nullus inferno vel paradiso finaliter de­ putatus inde exire potest. ! M * Q - De his quae spectant ad rcsn^WWoncm 517 R· secundi est: quia secundum cursum na­ turae homines in mortali carne viventes sub­ stantiis separatis immediate conjungi non pos­ sunt: omnis enim eorum cognitio non nisi a sensu oriatur; et ideo secundum naturalem cursum animae separatae propriis receptaculis deputatae, a conversatione viventium penitus segregantur. R. tertii patet ex factis quae apud auctores fidei dignos, uti Augustinum (in lib. De cura pro mortuis agenda, cap. xvi) et Gregorium (in iv lib. Dial.), narrantur. Notanda: 1. Inter sanctos et damnatos hoc interest, quod sancti, cum voluerint, apparere possunt viventibus, non autem damnati. Sicut enim sancti viventes in came per dona gratiae gratis datae accipiunt ut sanitates et signa perfi­ ciant, quae non nisi divina virtute mirabiliter fiunt, quae quidem signa ab aliis hoc dono carenti­ bus perfici non possunt; ita etiam non est inconve­ niens ut ex virtute gloriae aliqua potentia anima­ bas sanctorum detur, per quam possint mirabiliter apparere viventibus cum volunt; quod alii non possunt, nisi interdum permissi. (In fine ari.). 2. Quamvis aliquando animae sanctorum, vel damnatorum praesenlialiler adsint ubi apparent, non tamen credendum est hoc semper accidere. Etiam enim vivi homines aliquando aliis apparent, et eis mulla dicunt in somnis, cum tamen constet eos non esse praesentes, sicut Augustinus per multa exempla probat. (Ad 3m. « Sed contra »). Art. IV. - Utrum limbus inferni sit idem quod sinus Abrahae. Resp. Aff. - Scii. : ante Christi adventum sinus Abrahae et limbus inferni idem erant, ta­ men per accidens, non autem per se. R. est: quia cum post mortem animae homi­ num ad quietem pervenire non possunt nisi me­ rito fidei, el cum in Abraham primum exemplum credendi hominibus datur, ideo requies illa (piae 3 1(S Q. 69 — De his quae spectant "îfl hominibus sanctis post mortem datur, sinus Abrahae dicitur. Sed ante Christi adventum haec (plies non importabat quietem desiderii per con­ secutionem finis (nondum enim finis erat conse­ cutus); sed habebat immunitatem poenae. Et ideo status sanctorum ante Christi adventum potest considerari el secundum id quod habebat de requie, et sic dicitur sinus Abrahae; potest etiam considerari quantum ad id quod eis dee­ rat de requie, et sic dicitur limbus inferni. Post adventum Christi autem nihil prohibet sinum Abrahae esse omnino diversum a limbo, sicut status fruitionis perfectae est diversus a statu immunitatis a poena. erectionem 519 quando patres a limbo eripuit suo descensu. (Ad, Im). Art. VI. - Utrum limbus puerorum sit idem quod limbus patrum. Resp. Neg. - Scit. : limbus patrum et limbus puerorum absque dubio differunt secundum qua­ litatem praemii vel poenae. R. est: quia pueris non adest spes beatae vi­ tae, quae patribus in limbo aderat; in quibus etiam lumen fidei et gratiae refulgebat. - Sed quantum ad situm, probabiliter creditur utrorum­ que locus idem fuisse; nisi quod limbus patrum erat in superiori loco quam limbus puerorum, sicut de limbo et inferno dictum est (art. praec.). Art. V. - Utrum limbus idem sit quod infernus damnatorum. Resp. Neg. - Scii. : a) limbus patrum distin­ guitur ab inferno; b) quantum ad situm tamen probabile quod est idem locus, vel quasi conti­ nuus. R. primi est: quia in inferno est poena sensi­ bilis, quae non erat in limbo patrum; etiam quia in inferno est poena aeterna, sed in limbo patrum detinebantur sancti temporaliter tantum. R. secundi est: quia existentes in inferno secundum diversitatem culpae diversam sortiun- I tur et poenam. Et ideo secundum quod gravio­ ribus peccatis irretiuntur damnati, secundum hoc obscuriorem locum et profundiorem obti­ nent in inferno. Unde et sancti patres, in quibus minimum erat de ratione culpae, supremum et minus tenebrosum locum habuerunt omnibus puniendis; et secundum hoc dicitur Christus in­ fernum momordisse, et ad infernum descendisse Art. VII. - Utrum debeant tot receptacula distingui. Resp. Aff. - Scii. : quinque: paradisus, limbus patrum, purgatorium, infernus et limbus pue­ rorum. R. est: quia anima post mortem vel est in statu recipiendi finalem retributionem, et se­ cundum hoc vel est in paradiso, vel ratione actua­ lis culpae in inferno, vel ratione originalis culpae in limbo puerorum; vel est in statu quo anima impeditur a finali retributione consequenda: et hoc est vel propter defectum personae, et sic est purgatorium, vel propter defectum naturae, et sic est limbus patrum, in quo detinebantur pa­ tres a consecutione gloriae propter reatum huma­ nae naturae, qui nondum poterat expiari. - Quan­ tum ad aerem caliginosum non assignatur dae­ monibus quasi locus in quo recipiant retributio­ nem pro meritis; sed quasi competens officio eorum, inquantum deputantur nobis ad exerci­ tium. (Ad 4m). R Sumina l'heo - Suppl, ad P. Ill QUAESTIO LXX De qualitate animae exeuntis a corpore, et poena ei inflicta ab igne corporeo Deinde considerandum est de generali qualitate animae exeuntis a corpore, et poena ei ab igne corporeo inflicta. Circa quod quaeruntur tria: Art. 1. - Utrum in anima separata remaneant potentiae sensitivae. Resp Neg. - Scit. : a) potentiae sensitivae non remanent simpliciter in anima separata; b) sed remanent secundum quid, id est, ut in radice. R. primi est: quia manente proprio subjecto, manere oportet et proprias passiones, et corrupto eo, corrumpi; ideo necesse est illas potentias quae in suis actionibus non utuntur organo corporali, remanere in anima separata; illas autem quae utuntur organo corporali, corrumpi, corpore cor­ rupto: et hujusmodi sunt potentiae omnes quae pertinent ad animam sensibilem et vegetabilem. R. secundi est: quia in anima separata manet efficacia influendi iterum hujusmodi potentiae, si iterum corpori uniatur; nec oportet hanc effi­ caciam esse aliquid superadditum ipsi essentiae animae, quia secus esset abire in infinitum. Art. II. - Utrum in anima separata remaneant actus sensitivarum potentiarum. Resp. Neg. - R. est: quia isti actus non sunt operationes animae inquantum anima movet seipsam, sicut Plato dicebat admittendo transcorporationem animarum seu metempsychosim, ut refert Aristoteles (De, anima, lib. i, tract. 45), quia revera anima non movet seipsam, nec ullo Q. 70 - De qualitate animae separatae modo movetur per istos actus; sed sunt motus conjuncti tantum. Unde actus sensitivarum po­ tentiarum nullo modo manent in anima separata, nisi forte sicut in radice remota. - Quantum au­ tem ad imaginationes remanent in anima sepa­ rata intellectualiter, non autem imaginabiliter. (Ad 3m). - Similiter, memoria, inquantum est po­ tentia partis sensitivae, secundum scilicet quod concernit praeteritum tempus, non remanet. Prout autem est pars imaginationis ad intellecti­ vam partem pertinens, secundum scilicet quod ab omni differentia temporis abstrahit, sic re­ manet. (Ad 4m). Art. III. - Utrum anima separata pati possit ab igne corporeo. Resp. Aff. - Scii. : supposito quod ignis in­ ferni non sit metaphorice dictus, nec ignis ima­ ginarius, sed verus ignis corporeus, oportet dicere quod anima ab igne corporeo poenas patietur. R. est: quia Dominus asserit (Matt, xxv) ignem illum diabolo et angelis ejus esse paratum. Dia­ bolus autem et angelus ejus sunt incorporei, sicut et ipsa anima. - Ignis autem ipse corporeus non potest agere in animam secundum quod est res quaedam corporea, sed secundum quod est in­ strumentum divinae justitiae vindicantis, agens in virtute principalis agentis, id est, Dei, secun­ dum quod superadditur igni corporeo ut detineat et alligat spiritum, retardans eum ab executione propriae voluntatis, ne scilicet possit operari ubi vult, et secundum quod vult; hoc enim divinae justitiae ordo exigit ut anima, quae peccando se rebus corporalibus subdidit, eis etiam in poena subdatur. Unde Augustinus dicit (De Civ. Dei, lib. xxi) quod sicut anima in hominis conditione jungitur corpori, ut dans ei vitam (quamvis illud 522 Summa Th- «Ί S τποηυκ* - Suppl, ad P. Ill sit spirituale et hoc corporale), et ex illa conjunc­ tione vehementer concipit amorem ad corpus, sic ligatur igni, ut accipiens ab eo poenam; et ex illa conjunctione concipit horrorem. - Ignis enim in animam non per modum influentis, sed per mo­ dum detinentis, agit (Ad 4m); et anima ignem videndo ut sibi nocivum, affligitur (Ad 5m). QUAESTIO LXXI De suffragiis mortuorum Deinde considerandum est de suffragiis mortuo­ rum. Et circa hoc quaeruntur quatuordecim: Art. 1. - Utrum suffragia per unum jacta aliis prodesse possint. Resp. Aff. - Scii. : d) opus unius nullo modo potest alteri valere ad statum consequendum per viam meriti; ut scilicet ex his quae ego facio, aliquis mereatur vitam aeternam; b) sed per viam orationis, etiam quantum ad statum consequen­ dum, opus unius alteri, dum est in via, valere potest. R. primi est: quia sors gloriae redditur se­ cundum mensuram accipientis; unusquisque au­ tem ex actu suo disponitur, et non ex alieno; et dico dispositionem dignitatis ad praemium. R. secundi est: quia cum impetratio orationis sit secundum liberalitatem Dei qui oratur, ad omnia illa impetratio orationis se potest exten­ dere quae potestati divinae subsunt ordinate. Notandum: Quantum ad aliquid quod est con­ sequens, vel accessorium ad statum, opus unius potest valere alteri, non solum per viam orationis, sed etiam per viam meriti, tum propter communi­ cant iam in radice operis, quae est charilas in ope­ ribus meritoriis; tum ex intentione facientis, qui Q. 71 - De sufïragis mortuorum 523 aliqua opera specialiter ad hoc facit ut talibus pro­ sint. Unde ista opera quodammodo efficiuntur eorum pro quibus fiunt, quasi eis a faciente collata; unde possunt eis valere vel ad impletionem satisfactionis, Vel ad aliquid hujusmodi quod sta­ tum non mutat. (In corp. ari.). Art. IL - Utrum mortui possint juvari ex operibus vivorum. Resp. Aff. - Scit. : charitas, quae est vincu­ lum Ecclesiae membra uniens, non solum ad vivos se extendit, sed etiam ad mortuos, qui in charitate decedunt. R. est: quia charitas, quae est vita animae, si­ cut anima est vita corporis, non finitur. Charitas nunquam excidit (I. Cor. xiii, 8). Unde suffragia vivorum mortuis dupliciter prosunt, sicut et vivis, et propter charitatis unionem, et propter intentionem in eis directam: valent scilicet ad diminulionem poenae, vel aliquid hujusmodi, quod statum mortui non transmutat. - Quamvis enim animae post mortem, non sint simpliciter in statu viae; tamen quantum ad aliquid adhuc sunt in via, inquantum scii, earum progressus adhuc retardatur ab ultima retributione. Et ideo simpliciter earum via est circumsepta, ut non possint ulterius per aliqua opera transmutari, secundum statum felicitatis et miseriae; sed quantum ad hoc non est circumsepta, quin quan­ tum ad hoc quod detinentur ab ultima retribu­ tione, possint ab aliis juvari, quia secundum hoc adhuc sunt in via. (Ad 3m). Art. III. - Utrum suffragia jacta per peccatores mortuis prosint. Resp. Aff. — Scii. : quantum ad opus bonum operatum, sicut, ex. gr., sacrificium altaris; non autem quantum ad opus operantis, nisi fit ratio­ ne, alterius existentis in gratia. 524 Summa Thcol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill R. est: quia nostra sacramenta ex seipsis effi­ caciam habent absque opere operantis, quam aequaliter explent per quoscumque fiant. Ex parte operantis autem, in peccato cxistentis, nullo modo sunt opera meritoria nec sibi, nec aliis; nisi fiant in nomine totius Ecclesiae, vel ut instrumentum alterius, sicut si quis in charitate decedens praecipiat sibi suffragia fieri, vel alius praecipiat charitatem habens; quia opus instru­ menti magis est principalis agentis. Unde illa suffragia valent defuncto, quamvis illi per quos fiunt, in peccato existant. Magis tamen valerent, si essent in charitate, quia tunc ex duabus parti­ bus opera illa meritoria essent. Art. IV. - Utrum suffragia quae a vivis pro mor­ tuis fiunt, facientibus prosint. Resp. Aff. - Scii. : a) non inquantum opus suffragii fit per modum satisfactionis alterius; sed b) inquantum est meritorium vitae aeternae. R. primi est: quia hoc modo opus suffragii, quod computatur quasi ejus pro quo fit, ita ab­ solvit eum a debito poenae quod non absolvit facientem a debito poenae propriae, quia in tali recompensatione consideratur aequalitas justi­ tiae: opus autem istud satisfactorium ita potest adaequari uni reatui quod alteri non adaequetur. Q. 71 - De suffragia mortuorum 525 R. est: quia damnati, recepta meritis retri­ butione, ad ultimum vitae terminum perveniunt, et charitate destituuntur, per quam opera vivo­ rum continuantur defunctis. Notandum: De quibusdam damnatis, qui preci­ bus sanctorum miraculose restituti sunt ad vitam, sicut legitur de Trajano, quem beatus Gregorius resuscitavit, dicendum est quod non erant in in­ ferno finaliter deputati, sed secundum praesentem propriorum meritorum justitiam: secundum autem superiores causas, quibus praevidebantur ad vitam revocandi, erat aliter de eis disponendum. - Vel dicendum, secundum quosdam, quod anima Traja­ ni non fuit simpliciter a reatu poenae aeternae absoluta; sed ejus poena fuit suspensa ad tempus, scilicet usque ad diem judicii. (Ad 5m). Art. VI. - Utrum suffragia prosint existentibus in purgatorio. Resp. Aff. - R. est: quia, sicut dictum est (art. 1 et hujus qu.), opera unius possunt valere alteri ad satisfactionem, sive vivus, sive mor­ tuus (tamen in charitate) fuerit. - Unde non est inconveniens si multiplicatis suffragiis, poena existentium in purgatorio annihiletur. (Ad 2m). Notandum: Suffragia ex opere operato facta R. secundi est: quia opus suffragii est merito­ rium vitae aeternae inquantum procedit a radice charitatis; et secundum hoc non solum prodest ei pro quo fit, sed facienti magis. sunt non solum Ecclesiae sacramenta, sed etiam illi effectus accidentes ex operatione; sicut ex col­ latione eleemosynarum consequitur pauperum re­ levatio, et eorum oratio pro defuncto ad Deum. Item, suffragia ex parte principalis agentis imme­ diate Valent ad efficaciam suffragii; unde quam cito morions disponit aliqua suffragia sibi fieri, praemium suffragiorum plene consequitur ante etiam quam fiunt; sed quantum ad efficaciam suf­ fragiorum, non consequitur fructum, antequam suffragia fiant. (Ad 4m). Art. V. - Utrum suffragia prosint exislenlibus Art. VII. - Utrum suffragia valeant pueris in lim­ in inferno. Resp. Neg. - Scii. : tutius est simpliciter dice­ re quod suffragia non prosunt damnatis. bo existentibus. Resp. Neg. - R. est: quia pueri non baptizati non detinentur in limbo, nisi quia deficiunt a statu gratiae. Unde cum per opera vivorum, mor­ tuorum status mulari non possit, maxime quan­ tum ad meritum essentialis praemii vel poenae, suffragia vivorum pueris existent ibus in limbo prodesse non possunt. Art. VIII. - Utrum suffragia prosint sanctis existentibus in patria. Resp. Neg. - R. est: quia sancti qui sunt in patria, sunt ab omni indigentia immunes, ine­ briati enim sunt ab ubertate domus Dei. Notandum: Quamvis sancti qui sunt in patria, de bonis nostris omnibus gaudeant,non tamen sequitur quod multiplicatis nostris gaudiis, eorum gaudium augmentetur formaliter, sed materialiter tantum. Ratio autem gaudendi in sanctis, de quibuscumque gaudent, est ipse Deus, de quo non possunt magis et minus gaudere. (Ad 3m). Art. IX. - Utrum orationes Ecclesiae, sacrificium altaris et eleemosynae prosint defunctis. Resp. Aff. - Scii. : orationes Ecclesiae, sa­ crificium altaris ct eleemosynae praecipue pro­ sunt defunctis: sacrificium altaris et eleemosy­ nae quidem ex parte conjunctionis charitatis, orationes autem ex parte intentionis. R. est: quia ad communicationem charitatis sacramentum Eucharistiae praecipue pertinet, cum sit sacramentum Ecclesiasticae unionis, continens illud in quo tota Ecclesia unitur et consolidatur, scii. Christum. Unde Eucharistia est quasi quaedam charitatis origo, vel vinculum. Sed inter charitatis effectus est praecipuum elee­ mosynarum opus. Et ideo ista duo ex parte chari­ tatis praecipue mortuis suffragantur, scii, sacri­ ficium Ecclesiae et eleemosynae. - Sed ex parte intentionis directae in mortuos praecipue valet oratio, quia oratio secundum suam rationem non solum dicit respectum adorantem, sicut et cae­ tera opera, sed directius ad illud pro quo oratur. Notanda: 1. Eucharistia est signum Eccle­ siasticae unionis, et ideo ex ipso opere operato ejus efficacia in alterum transire potest; quod non contingit de aliis sacramentis. (Ad 3m). 2. Missae suffragium continet duo: orationem et sacrificium. Ex parte ergo sacrificii oblati missa aequaliter prodest defuncto, de quacumque missa dicatur; ♦ et hoc est praecipuum quod fit in missa. Sed ex parte orationum magis prodest illa (missa) in qua sunt orationes ad hoc determinatae. Sed tamen iste defectus recompensari potest per majo­ rem devotionem vel ejus qui dicit missam, Vel ejus qui jubet dici, vel iterum per intercessionem sancti, cujus suffragium in missa imploratur. (Ad 5m). Art. X. - Utrum indulgentiae Ecclesiae prosint mortuis. Resp. Neg. - Scii. : non principaliter, sed se­ cundario indulgentiae mortuis prosunt. R. est: quia indulgentia principaliter prodest ei qui indulgentiam accipit, scii, qui facit hoc pro quo indulgentia datur, ut qui visitat limina alicujus sancti. Cum autem mortui non possint facere aliquid horum pro quibus indulgentiae dantur, eis directe indulgentiae valere non pos­ sunt. Secundario autem et indirecte prossunt ei pro quo aliquis facit illud quod est indulgentiae causa, quod quandoque contingere potest, quan­ doque autem non potest, secundum diversam indulgentiae formam, juxta mentem Ecclesiae. Art. XI. - Utrum cultus exequiarum defunctis prosint. Resp. Neg. - Scii. : cultus exequiarum, quae ad ornamentum sepulturae adhibentur, non pro­ sunt defunctis per se, sed per accidens. (·) Sive de sanctis, sive de defunctis. 528 Summn Thcol. S. T.’mmee -^^uppl. ad P. Ill R. est: quia talia ornamenta prosunt quidem vivis, inquantum sunt vivorum solatia, et quae­ dam fidei professio resurrectionis mortuorum; prosunt autem defunctis, inquantum per huju­ smodi homines excitantur ad compatiendum, et per consequens ad orandum; vel etiam inquantum ex sumptibus sepulturae vel pauperes fructum capiunt, vel ecclesia decoratur; sic enim sepultu­ ra inter caeteras eleemosynas computatur. Notandum: Quia caro est pars naturae homi­ nis, naturaliter homo ad carnem suam afficitur, secundum illud Ephes, v, 29: Nemo unquam suam carnem odio habuit. Unde secundum istum natura­ lem affectum inest Viventi quaedam sollicitudo, quid etiam post ejus mortem de corpore sit futurum, doleretque, si aliquid indignum suo corpori eve­ nire praesentiret. Et ideo illi qui hominem dili­ gunt, ex hoc quod affectui ejus quem diligunt con­ formantur, circa ejus carnem curam humanitatis impendunt; et in hoc eleemosynam ei facere di­ citur. (Ad 3m). Art. XII. - Utrum suffragia quae fiunt pro uno defuncto, magis illi proficiant pro quo fiunt, quam aliis. Resp. Aff. - Scii.: a) ex parte charitatis suffra­ gia magis valent ei qui magis charitate est plenus, quam ei pro quo fiunt; b) ex parte intentionis autem et remissionis poenae magis valent pro quo fiunt, imo et sic ei soli valent. R. primi est: quia charitas facit omnia bona communia; et secundum hoc illi magis partici­ pant qui sunt charitate capaciores; sicut candela quae accenditur pro aliquo, non minus prodest eis, qui cum ipso sunt, sed forte magis, si habent oculus capaciores. Sic autem valor suffragiorum attenditur secundum quamdam interiorem conso­ lationem, secundum quod unus in charitate exi- Q. 71 - De suffragia mortuorum *29 stcns de bonis alterius delectatur post mortem quantum ad diminutionem poenae. ■ » I R. secundi est: quia ratione intentionis satisfactio unius alteri computatur. Satisfactio autem proprie ad remissionem poenae ordinatur. Unde quantum ad remissionem poenae praecipue valet suffragium ei pro quo fit. B J Γ B Notandum: Nihil prohibet divites, quantum ad aliquid, esse melioris conditionis quam pauperes, sicut quantum ad expiationem poenae; sed hoc quasi nihil est comparatum possessioni regni caclorum, in qua pauperes melioris conditionis esse ostenduntur, ut ipse Dominus inducit (Luc. vi, 20): Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei. (Ad 3m). I S * X w R Art XIII. - Utrum suffragia facta pro multis I I tantumdem valeant singulis, ac si specialiter pro unoquoque fierent. Resp. Neg. - Scii. : a) suffragia, secundum quod valent ex virtute charitatis unientis membra Ecclesiae, etiamsi pro multis sint facta, tan­ tum singulis prosunt ac si pro uno tantum fierent; b) suffragia autem inquantum sunt sati­ sfactiones quaedam per intentionem 'facientis translatae in mortuos, tunc magis valet suffra­ gium alicui quod pro eo singulariter fit, quam quod fit pro eo communiter, et pro multis aliis. r» . ... R. primi est: quia chantas non minuitur, si dividatur effectus ejus in multos, imo magis au­ getur; et similiter etiam gaudium quanto pluri­ bus est commune, fit majus, ut dicit Augustinus (Confess, lib. viii, c. 4). Et sic de uno bono facto non minus laetantur multi in purgatorio quam unus. I | 53 » sWBWTTheol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill R. secundi est: quia effectus suffragiorum dividitur ex divina justitia inter eos pro quibus suffragia fiunt. Art. XIV. - Utrum tantum valeant suffragia com­ munia illis pro guibus specialia non fiunt, quan­ tum illis pro quibus fiunt, ualent specialia et communia simul. Resp. Neg. - R. est: quia, ut dictum est (art. xii, hujus qu.) suffragia pro aliquo facta non indif­ ferenter omnibus prosunt, sed ei magis pro quo fiunt, et ideo non est dubium quod communia suffragia et specialia simul plus valent alicui quam communia tantum. Ille tamen pro quo fiunt specialia, consequitur velociorem absolu­ tionem, sed non pleniorem quam ille pro quo tantum communia suffragia fiunt; quia uterque ab omni poena liberabitur finaliter. Notandum: Quamvis virtus Christi, qui con­ tinetur sub sacramento Eucharistiae, sit infinita, tamen determinatus est effectus ad quem illud sacramentum ordinatur. Unde non oportet quod per unum altaris sacrificium tota poena eorum qui sunt in purgatorio expietur; sicut etiam nec per unum sacrificium quod aliquis offert, liberatur a tota satisfactione debita pro peccatis; unde et quandoque plures missae in satisfactionem unius peccati injunguntur. Credibile tamen est quod per divinam misericordiam, si aliquid de specialibus suffragiis supersit his pro quibus fiunt (ut si eis non indigeant), aliis dispensetur pro quibus non fiunt, si eis indigeant; ut patet per Damascenum (in sermone de dormientibus) sic dicentem: - « Vere Deus tanquam justus commetietur impotenti pos­ sibilitatem; tanquam sapiens defectuum commuta­ tionem negotiabitur»; quae quidem negotiatio attenditur, si id quod deest uni, alteri suppleat. (Ad 2m). orum QUAESTIO LXXII De oratione respectu sanctorum qui sunt in patria Deinde considerandum est de oratione respectu sanctorum qui sunt in patria. Et circa hoc quae­ runtur tria: Art. I. - Utrum sancti orationes nostras cognoscant. Resp. Aff. - Scii. : sancti in patria cognoscunt in Verbo vota, et devotiones, et orationes homi­ num qui ad eorum auxilium confugiunt. R. est: quia ad perfectionis beatiludinis hoc requiritur, ut homo habeat quicquid velit. Hoc autem recta voluntate quilibet vult, ut ea quae ad ipsum pertinent, cognoscat. Unde cum nulla rectitudo sanctis desit, volunt cognoscere ea quae ad ipsos pertinent; et ideo oportet quod illa in Verbo cognoscant. Hoc autem ad eorum gloriam pertinet quod auxilium indigentibus praestent ad salutem; sic enim Dei cooperatores efficiuntur, « quo nihil est divinius », ut ait Dionysius (Caelest. hier. cap. 3). Unde patet quod sancti habent cognitionem eorum quae ad hoc requiruntur. Notandum: Animae sanctorum habent volun­ tatem plenarie .conformem divinae voluntati, etiam in volito. Et ideo quamvis affectum charitalis ad proximum retineant, non tamen eis ali­ ter auxilium ferunt, quam secundum divinam justitiam vident osse dispositum. Et tamen cre­ dendum est quod multum proximos juvent, pro eis apud Deum intercedendo. (Ad 3m). Art. II. - Utrum debeamus sanctos interpellare ad orandum pro nobis. Resp. Aff. - R. est: quia cum sancti qui sunt in patria, sint Deo propinquissimi, hoc divinae 532 SunmlWRreol. S. Thomae - Suppl, ad P. HI legis ordo requirit ut nos, qui manentes in corpo­ re peregrinamur a Domino, in cum per sanctos medios reducamur: quod quidem contingit dum per eos divina bonitas in nos suum effectum in­ fundit. Et inde est quod eos intercessores pro nobis ad Deum constituimus, et quasi mediato­ res, dum ab eis petimus quod pro nobis orent. Notandum: Sicut non est propter defectum divinae potentiae quod mediantibus secundis cau­ sis agentibus operatur; sed est ad complementum ordinis universi, ut ejus bonitas multiplicius dif­ fundatur in res, dum res ab eo non solum susci­ piunt bonitates proprias, sed insuper quod aliis causa bonitatis existant; ita etiam non est prop­ ter defectum misericordiae ipsius quod oportet ejus clementiam per orationes sanctorum pulsare; sed est ad hoc ut ordo praedictus servetur in rebus. (Ad Im). Art. III. - Utrum orationes sanctorum ad Deum pro nobis fusae semper exaudiantur. Resp. Aff. - Scii. : a) oratio sanctorum expres­ sa, dum scii, votis suis aures divinae clementiae pro nobis pulsant, semper exaudiuntur; b) oratio autem sanctorum interpretation, i. e., illa quae fit per eorum merita, sicut sanguis Christi pro nobis effusus dicitur veniam petere, non semper exauditur. R. primi est: quia sancti non volunt nisi quod Deus vult, nec petunt nisi quod volunt fieri; quod autem Deus vult, semper impletur. Nisi loqua­ mur de voluntate antecedente, secundum quam vult omnes homines salvos fieri, quae non semper impletur. Unde nec est mirum, si etiam quos sancti volunt per hunc modum voluntatis, inter­ dum non impleatur. R. secundi est: quia ex parte nostra potest esse defectus, quod non consequamur fructum Q. 73 - De signis judicii 533 orationum ipsorum, secundum quod pro nobis orare dicuntur ex hoc quod merita eorum nobis proficiunt. Notandum: Ex hoc quod sancti nihil aliud pe­ tunt quam quod in divina voluntate conspiciunt non sequitur quod oratio eorum sil infructuosa. Orationes enim sanctorum predestinatis prosunt, quia forte praeordinatum est ut intercedentium orationibus salventur; et ita etiam Deus vult ut orationibus sanctorum impleatur illud quod sancti vident eum velle. (Ad 5m). QUAESTIO LXXIII De signis quae judicium praecedent Deinde considerandum est de signis quae judi­ cium praecedent. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum aliqua signa praecedant adventum Domini ad judicium. Resp. Aff. - R. est: quia ad dignitatem judi­ ciariae potestatis pertinet, habere aliqua indicia quae ad reverentiam et subjectionem inducant. Et ideo adventum Christi ad judicium venientis multa signa praecedent, ut corda hominum in su­ bjectione venturi judicis adducantur, et ad ju­ dicium praeparentur, hujusmodi signis praemo­ niti. Art. II. - Utrum circa judicium, secundum rei veritatem, sol et luna obscurabuntur. Resp. Neg. - Scii. : in ipso momento adventus Crisi i non est credibile quod sol et luna obscura­ buntur sui luminis privatione; poterit esse tamen ut hoc fiat tempore ad judicium propinquo ad ho­ minum terrorem. R. est: quia totus mundus innovabitur, Chri­ sto veniente, et sanctis resurgentibus. 534 Summa Throb S. Thomae - Suppl, ad P. ΠΙ Art. III. - Utrum virtutes caelorum, Domino ve­ niente, commovebuntur. Resp. Aff. - Scii. : sive nomen virtutum su­ matur pro aliquo ordine angelorum, sive pro omnibus caelestibus spiritibus. R. est: quia in primo casu ordo ille, cui pro­ prium est corpora caelestia movere, ab effectu suo cessabunt; sicut nec angeli qui sunt ad cu­ stodiam hominum deputati, ulterius custodiae officio vacabunt. In altero casu autem dicuntur virtutes caelorum commoveri propter admira­ tionem novitatis, quae in mundo tunc erit. * QUAESTIO LXXIV De igne ultimae conflagrationis Deinde considerandum est de igne conflagra­ tionis mundi. Circa quod quaeruntur novem: Art. I. - Utrum aliqua mundi purgatio sit /ulura. Resp. Aff. - R. est: quia cum mundus prop­ ter hominem aliquo modo factus sit, oportet quod quando homo secundum corpus glorificabitur, etiam alia mundi corpora ad meliorem statum mutentur, ut sit et locus convenientior, et aspec­ tus delectabilior per remotionem corruptionis et infectionis culpae. Art. II. - Utrum mundi purgatio sil futura per ignem. Resp. Aff. - R. est: quia ignis inter alia ele­ menta maximam habet efficaciam ad purgandum (*) Possunt per virtutes caelorum, ait Sylvius, caeli ipsi cae­ lorumque firmitas et stabilitas intelligi; qui commovebun­ tur motibus et tremoribus insolitis, similique sensu recte acci­ pitur illud (Job. xxvi): Columnae caeli contremiscunt et pavent ad nulum ejus. Q- 74 - De ultima conflagrationt^^^^ 53”) et ad dividendum subtilizando. Per hanc autem finalem purgationem reducentur res ad purita­ tem in qua conditae fuerunt. (Ad 3m). Art. III. - Utrum ignis ille quo mundus purga­ bitur, sit ejusdem speciei cum igne elementari. Resp. Aff. - R. est: quia, ut Augustinus dicit (De Civ. Dei, 1. xx, c. 16), «sicut mundanarum aquarum inundatione factum est diluvium, ita mundanorum ignum conflagratione tigura hujus mundi peribit ». Ista autem conflagratio nihil aliud est quam congregatio omnium causarum inferiorum et superiorum, quae ex natura sua habent virtutem igniendi: quae quidem congre­ gatio non naturali cursu rerum, sed virtute divina fiet; et ex omnibus istis causis sic congregatis generabitur ignis, qui faciem hujus mundi exuret. Art. IV. - Utrum ignis ille purgabit etiam caelos superiores. Resp. Neg. - R. est: quia dispositio contraria perfectioni gloriae quae invenitur in mundo, npn invenitur in corporibus caelestibus. Est tamen in corporibus caelestibus motus localis, qui volun­ tate divina accedente cessabit, et quietatio quae sequetur loco purgationis erit eis. Art. V. - Utrum ignis ille alia elementa consumet. Resp. Neg. - Scii. : elementa manebunt quan­ tum ad substantiam et qualitates eorum proprias; sed purgabuntur ab infectione, quam ex peccatis hominum contraxerunt et ab impuritate quae per actionem et passionem mutuam in eis accidit. R. est: quia jam cessante motu primi mobilis, in inferioribus elementis mutua actio et passio esse non poterit. Unde ille ignis qui ut instrumen­ tum providentiae, et virtutis divinae aget, non aget in alia elementa usque ad eorum consump- O36 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III Q. 75 - De resurrectione tionem, non enim est probabile quod illa fmali consummatione aliquid perfectionis naturalis ab elementis tollatur; sed solum aget usque ad purga­ tionem. (Ad 3m). Art. VI. - Utrum omnia elementa per illum ignem purgantur. Resp. Aff. - R. est: quia per ignem poterunt consumi impuritates elementorum, quae ex eo­ rum permixtione proveniunt. Hujusmodi autem impuritates praecipue sunt circa terram usque ad medium aeris interstitium. Unde usque ad illud spatium ignis ultimae conflagrationis ele­ menta purgabit. Art. VII. - Utrum ignis ultimae conflagrationis judicium debeat sequi. Resp. Neg. - Scii. : ista conflagratio quoad purgationem mundi judicium praecedet; sed quoad aliquem actum, qui scii, est involvere ma­ los, judicium sequetur. R. est: quia conflagratio illa erit dispositio ad renovationem mundi, quae Christi adventum praecedit; unde et sancti, resurgendo ad Christi judicium, gloriosa corpora resument; (i. e., cor­ pora igne purgata). Art. VIII. - Utrum ille ignis habiturus sit talem effectum in hominibus, qualis designatur. Resp. Aff. - Scii. : qualis designatur a Magi­ stro Sententiarum in textu lib. IV, dist. 47, ut sit quod ignis naturaliter aget ante judicium ct in bonos et in malos, qui vivi reperientur, eos in cinerem resolvendo; sed mali illius ignis actione cruciabuntur, boni vero omnis doloris erunt ex­ pertes. R. est: quia ignis ille, qui aget ut instrumen­ tum divinae justitiae, suam naturam retinebit et sic etiam per suam virtutem naturalem ope­ t 537 retur. Quantum ergo pertinet ad virtutem na­ turalem ipsius, similiter aget in malos et in bonos qui vivi reperiuntur, utrorumque corpora in cinerem resolvendo; inquantum vero aget ut instrumentum divinae justitiae diversimode aget in diversos quantum ad sensum poenae. Mali enim per actionem ignis cruciabuntur; boni vero, in quibus nihil purgandum invenietur, omnino nullum dolorem ex igne sentient, sicut nec pueri senserunt in camino ignis. Boni vero in quibus aliquid purgandum reperietur, sentient crucia­ tum doloris ex illo igne, plus vel minus, pro meri­ torum diversitate. Sed quantum ad actum quem post judicium ille ignis habebit, in damnatos tantum aget; quia boni omnes habebunt corpora impassibilia. Art. IX. - Utrum ille ignis involvet reprobos. Resp. Aff. - Scii. : ignis conflagrationis. R. est: quia quoad calidum ustivum, et quan­ tum ad id quod in igne grossum reperietur, post judicium, descendet ad inferos et addetur igni inferni in poenam damnatorum; quod vero est ibi subtile et lucidum, remanebit superius et ad­ detur ad gloriam electorum, secundum glossam super illud Dan. vii, 10: Fluvius igneus rapidusque egrediebatur a facie ejus, ubi additur: Ut malos puniat, et bonos purget. QUAESTIO LXXV De resurrectione Post haec considerandum est de circumstanti­ bus et concomitantibus resurrectionem. Quorum prima consideratio est de ipsa resurrectione; se­ cunda de ejus causa; tertia de ejus tempore et modo; quarta de ipius termino a quo; quinta de conditionibus resurgentium. Circa primum quae­ runtur tria: 53H Summa 'ÏTToL S. Thomae - Suppl, ad 1’. Ill ι Q- 76 - De can·,;» Art. I. - Utrum corporum resurrectio sit futura. Resp. Aff. - R. est: quia homo in hac vita non potest, propter varietates fortunae, infirmi­ tates corporis, imperfectiones scientiae et virtu­ tis, et instabilitates, pertingere ad finem suum ultimum, id est ad beatitudinem, quam natura­ liter desiderat. Unde oportet ad hanc beatitu­ dinem pertingere post hanc vitam, et quidem non per animam solam, sed etiam per corpus, cujus anima est forma substantialis. Et ideo necesse est ponere post hanc vitam resurrectionem corporum, ut saepe Scriptura dicit. Et sic, homo qui per corpus operatur, in corpore etiam mercedem accipiat. j I raliter. i QUAESTIO LXXVI De causa resurrectionis I Deinde considerandum est de causa nostrae re­ surrectionis. Circa quod quaeruntur tria: ' Art. 1. Art. III. - Utrum resurrectio sil naturalis. Resp. Neg. - Scii.: resurrectio simpliciter loquendo est miraculosa, secundum quid tantum est naturalis. R. est: quia natura non potest principium esse resurrectionis, quamvis ad vitam naturae resur­ rectio terminetur. Nam nullum principium acti­ vum resurrectionis est in natura, neque respectu Λ3Ί conjunctionis animae ad corpus, nec respectu dispositionis, quae est necessitas ad talem co­ njunctionem; quia talis dispositio non potest a natura induci, nisi determinato modo per viam generationis cx semine. Unde etsi ponatur esse aliqua scientia passiva ex parte corporis, seu etiam inclinatio quaecumque ad animae conjunc­ tionem, non est talis quod sufficiat ad rationem motus naturalis. Unde resurrectio, simpliciter loquendo, est miraculosa, non naturalis, nisi secundum quid scii, ratione termini. Notandum: Tota operatio naturae est sub ope­ ratione divina, sicut operatio inferioris artis sub operatione superioris: unde sicut omnis operatio inferioris artis expectat aliquem finem, ad quem non pervenitur nisi operatione artis superioris inducentis formam, vel utentis artificio facto; ita ad ultimum finem, ad quem tota expectatio na­ turae intendit, non potest perveniri operatione naturae; et propter hoc consecutio ejus non est naturalis, (Ad 4m). Art. II. - Utrum resurrectio erit omnium gene­ Resp. Aff. - R. est: quia ea quorum ratio sumitur ex natura speciei, oportet similiter in­ veniri in omnibus quae sunt ejusdem speciei. Talis autem est resurrectio. Nam anima in perfectione ultima speciei humanae esse non potest a corpore separata: unde nulla anima in perpe­ tuum remanebit a corpore separata. Et ideo necesse est, sicut unum, ita et omnes resurgere, ut Scriptura dicit (.Jn. v, 28): Omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et qui au­ dierint, vivent. r> i Utrum Christi resurrectio sil causa no­ strae resurrectionis. Resp. Aff. - Scii.: resurrectio Christi est tum causa efficiens et univoca, tum causa in­ strumentalis nostrae resurrectionis. R. primi est: (plia illud idem quod fecit re­ surrectionem Christi, scii, virtus divinitatis ipsius Christi, (piae sibi et Pat ri communis est, est causa efficiens nostrae resurrectionis. Unde dicitur Rom. viii, 11: Qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra. ,')40 Sumnï^^Weol. S. Thomae — Suppl, aci P. ITT R. secundi est: quia operationes divinae age­ bantur mediante carne Christi, quasi quodam organo. - Unde resurrectio Christi causatur a di­ vinitate immediate; sed resurrectio aliorum me­ diante Christo homine resurgente. (Ad 3m). Art. II. - Utrum vox tubae sit causa nostrae resur­ rectionis. Resp. Aff. - Scit. : nutus divinus quo fiet re­ surrectio, nihil aliud est quam signum ab ipso Christo datum, cui tota natura obedict ad resur­ rectionem mortuorum: et hoc signum idem est quod vox tubae, quae ita vocatur propter sonoritatem. R. est: quia oportet quod in resurrectione corporum communi aliquo signo corporali dato, Christus resurrectionem operetur: quod quidem signum, ut quidam dicunt, erit ad litteram vox Christi resurrectionem imperantis, sicut impe­ ravit mari et cessavit tempestas. Quidam vero dicunt quod hoc signum nihil aliud erit quam ipsa repraesentatio evidens Filii Dei in mundo. Notandum: Illa Vox, quidquid sit, habebit effi­ caciam, instrumentalem ad resuscitandum, non ex hoc quod sentitur, sed ex hoc quod profertur. (Ad 2m). Art. III. - Utrum, ad resurrectionem angeli opera­ bantur. Resp. Aff. - R. est: quia in omnibus quae corporaliter a Deo fiunt, utitur Deus ministerio angelorum. In resurrectione autem est aliquid ad transmutationem corporum pertinens, scili­ cet collectio cinerum, et eorum praeparatio ad re­ parationem humani corporis. Unde quantum ad hoc in resurrectione utetur Deus ministerio an­ gelorum. Sed anima sicut immediate a Deo crea­ ta est, ita immediate a Deo corpori iterato unie­ tur sine aliqua operatione angelorum. De teinpore et modo rc^WeflODle QUAESTIO LXXVII De tempore et modo resurrectionis Deinde considerandum est de tempore et modo resurrectionis. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum tempus nostrae resurrection's differri debeat usque ad finem mundi. Resp. Aff. - R. est: quia cum tota materia corporum inferiorum subjaceat variationi se­ cundum motum caelestium corporum, esset con­ tra ordinem quem divina providentia statuit in rebus, si materia inferiorum corporum ad sta­ tum incorruptionis perduceretur, manente motu superiorum corporum. Et quia secundum posi­ tionem fidei resurrectio erit in vitam immorta­ lem conformiter Christo, qui resurgens ex mortuis, jam non moritur, ut dicitur Rom. vi, 9; ideo huma­ norum corporum resurrectio usque ad finem mun­ di differetur, in quo motus caeli quiescet. - Quod autem aliquibus sit concessum quod eorum re­ surrectio non sit usque ad communem resurrectio­ nem dilata, hoc est ex speciali gratiae privilegio (Ad 2m). Notandum: Occasione verborum Apoc. xx, 4, quidam haeretici posuerunt primam resurrectio­ nem futuram esse mortuorum, ut cum Christo mille annis in terra regnaret: unde vocati sunt Chiliastae, quasi millenarii. EI ideo Augustinus (De civ. Dei, lib. xx, cap. 7) dicit Verba illa * aliter intelligenda esse, scii, de resurrectione spirituali, per quam homines a peccatis dono gratiae resur­ gunt. Secunda autem resurrectio corporum est. Millenarius autem annorum numerus non signifi­ cat aliquem certum numerum, sed designat totum tempus quod nunc agitur, in quo nunc sancti cum (*) Apoc. xx, 4: Vidi animas decollatorum propter testimonium Jesii, el propter verbum Dei ; et infra: El vixerunt, et regnaverunt cum Christo mille annis ; et caeteri mortuorum non vixerunt, donec consummarentur mille anni. Christo regnant, quia numerus millenarius designat universitatem, sicut Psal. civ, 8 dicitur: Verbi, quod mandavit in mille generationes, id est, in omnes. (Ad 4m). Art. II. - Utrum tempus resurrectionis nostrae sit occultum. Resp. Aff. - Scii. : secundv.m illud (Act. i, 7): Non est vestrum nosse tempora, vel momenta, quae posuit Pater in sua potestate. R. est: quia determinatus numerus futuri temporis sciri non potest nisi per revelationem, vel per naturalem rationem. Tempus autem quod erit usque ad resurrectionem, enumerari non po­ test naturali ratione, quia simul erit resurrectio, et finis motus caeli, ut dictum est (art. praec.). Ex motu autem caeli non potest cognosci finis ejus, quia cum sit circularis, ex hoc ipso habet quod secundum naturam suam possit in perpe­ tuum durare. Unde naturali ratione tempus quod erit usque ad resurrectionem, numerari non potest. Similiter etiam per revelationem haberi non po­ test, ut ex verbis ipsis Domini patet (Act. i, 7). Notandum: Per mille ducentos sexaginta dies, de quibus fit mentio Apoc. xii, significatur omne tempus in quo Ecclesia durat, et non determinatur aliquis numerus annorum: et hoc ideo quia prae­ dicatio Christi, super quam fundatur Ecclesia, duravit tribus annis cum dimidio; quod tempus fere continet aequalem numerum dierum numero praedicto. Et similiter etiam numerus eorum qui in Daniele ponitur, non est referendus ad nume­ rum aliquem annorum qui sint usque ad finem mundi vel usque ad praedicationem Antichristi; sed debet referri ad tempus quo praedicabit Antichristus, et quo persecutio ejus durabit. (Ad 2m). Art. III. - Utrum resurrectio futura sit in noctis tempore. Resp. Aff. - Scii. : determinata hora temporis qua fiet resurrectio, sciri pro certo non potest, 4 543 Q. 78 - De termino a quo wWnectionis ut in littera dicitur (Sent, iv, dist. 43). Tamen satis probabiliter a quibusdam dicitur quod re­ surrectio erit quasi in crepusculo, sole existente in oriente, et luna in occidente. R. est: quia in tali dispositione sol et luna creduntur esse creata, ut sic eorum circulatio compleatur penitus per reditum ad idem punctum. Unde de Christo dicitur quod tali hora resur­ rexit. Art. IV. - Utrum resurrectio futura sit subito vel successive. Resp.: fiet subito, secundum illud I. Cor. xv, 51: Omnes quidem resurgemus in momento, in ictu oculi. R. est: quia illud fiet virtute divina immediate, et ideo subito fiet, scii, in termino temporis quo angelorum opus complebitur. Notandum: Idem videtur esse dicendum de sono illo (tubae), et de formis sacramentorum, scii, quod in ultimo instanti sonus effectum suum habe­ bit (ad 3m); congregatio autem cinerum, quae sine motu locali esse non potest, flet ministerio angelo­ rum. Et ideo erit in tempore, sed impercepti bili, propter facilitatem operandi, quae competit an­ gelis. (Ad 4m). QUAESTIO LXXVIII De termino a quo resurrectionis Deinde considerandum est de termino surrectionis. Circa quod quaeruntur tria: a quo re­ Art. I. - Utrum mors erit terminus a quo resurrectio­ nis in omnibus. Resp. Aff. - Scii. : omnes, sine exceptione, morituri sunt ante resurrectionem finalem, ut Scriptura testatur et ordini naturae convenit. 5-1 I Sum^^^neol. S. Thomae - Suppl, ad P. Ill R. est: quia per infectionem originalis peccati omnes homines debitores sunt mortis. Unde Scrip­ tura resurrectionem omnium futuram praedicit. Hoc est etiam secundum ordinem naturae, quia id quod corruptum et vitiatum est, in suam no­ vitatem non reducitur nisi corruptione mediante; sicut acetum non fit vinum, nisi aceto corrupto. Unde cum natura humana in defectum necessi­ tatis moriendi devenerit, non erit reditus ad im­ mortalitatem nisi mediante morte. Convenit etiam ordini naturae propter aliam rationem, quia, sicut cessante motu cordis omnia membra mortificantur; ita cessante motu caeli, non po­ test aliquid vivum remanere illa vita quae ex influentia illius motus conservabatur. Notandum: Quod in Symbolo legitur, Dominus venturus esi judicare vivos et mortuos, distinctio illa mortuorum et vivorum non est referenda ad ipsum judicii tempus, neque ad Lotum tempus praeteri­ tum, quia omnes judicandi aliquo tempore fuerunt vivi, et aliquo tempore mortui; sed ad illud tem­ pus determinatum quod immediate judicium prae­ cedet, quando scilicet judicii signa incipient appa­ rere. (Ad lm). Art. II. - Utrum resurrectio omnium erit a cine­ ribus. Resp. Aff. - Scii. : nisi aliquibus ex speciali privilegio gratiae sit indultum contrarium, sicut et resurrectionis acceleratio. R. est: quia Scriptura sacra sicut resurrectio­ nem praenuntiat, ita et corporum reformationem, secundum illud Philipp, iii: Salvatorem expectamus Dominum nostrum Jesum Christum. Qui re­ formabit corpus humilitatis nostrae. Et ideo sicut omnes moriuntur, ad hoc quod omnes vere re­ surgere possint, ita omnium corpora dissolvan­ tur, ad hoc quod omnium corpora reformari pos­ sint, secundum illud Gen. iii, 19: Terra es, et in Q· 79 ~ De identitate resurgentium 545 terram ibis. * — Hoc etiam ordo naturae exigit, quia, motu caeli cessante, omnia mixta in pura elementa resolventur. Art. III. - Utrum pulveres illi ex quibus humanum corpus reparabitur, aliquam habeant inclina­ tionem naturalem ad animam quae eis conjun­ getur. Resp. Neg. - Scii. : in cineribus illis nulla est inclinatio naturalis ad resurrectionem, sed solum ex ordine divinae providentiae, quae statuit illos cineres iterum animae conjungi. R. est: quia corpus, post separationem ani­ mae, non manet in eadem natura quam habebat; et ideo resoluto corpore in cineres, non remanet in eis aliqua naturalis inclinatio ad praedictam conjunctionem. QUAESTIO LXXIX De conditione resurgentium, et primo de eorum identitate Consequenter agendum est de conditionibus re­ surgentium. Ubi prima consideratio erit de his quae communiter ad bonos et ad malos pertinent; secunda de his quae tantum ad bonos pertinent; tertia de his quae spectant tantum ad malos. Ad bonos autem et malos communiter tria pertinent, scii, ipsorum identitas, integritas et qualitas. Et pri­ mo videndum est de resurgentium identitate. Se­ cundo de corporum integritate. Tertio de ipsorum qualitate. - Circa primum quaeruntur tria: (·) Vulgata habet: Pulvis es, et in pulverem reverteris. 18 o4 7 546 Art. I. - Utrum in resurrectione anima idem corpus numero resumet. Resp. Aff. - R. est: quia resurrectio dici non potest, nisi anima ad idem corpus redeat; resur­ rectio enim est iterata surrectio. Ejusdem autem est surgere et cadere. Unde resurrectio magis re­ spicit corpus, quod post mortem cadit, quam ani­ mam, quae post mortem vivit. Et ideo si non est idem corpus quod anima resumit, nec diceretur resurrectio, sed magis novi corporis assumptio. * Et hoc conforme est Scripturae sacrae, e. g. Job xix, 26, ubi dicitur: In carne mea uidebo Deum sal­ vatorem meum. Art. II. - Utrum sit idem numero homo qui re­ surget. R. Aff. - R. est: quia oportet quod illud idem numero ad finem perveniat, quod propter finem est factum; ne autem in vanum esse factum vi­ deatur, oportet quod idem homo numero resur­ gat: et hoc quidem fit, dum eadem anima numero eidem corpori numero conjungitur; alias enim non esset resurrectio proprie, nisi idem homo repararetur. Unde ponere quod idem numero non sit qui resurget, est haereticum, derogans ve­ ritati Scripturae, ** quae resurrectionem praedi­ cat. Notandum: Aliorum generabilium et corrupti­ bilium forma non est per se subsistens, ut post compositi corruptionem remanere valeat, sicut est (·) Declaratio Innocenti III in concil. Lateran. can. I, sic se hai>et: Omnes mortales cum suis propriis corporibus resurgent quae nunc gestant. (**) Ut patet ex Job xix: Rursum circumdabor pelle mea, et carne mea. .. ; et I. Cor. xv: Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem. de anima rationali, quae esse quod sibi in corpore acquiritur, etiam post separationem a corpore re­ tinet, et in participationem illius esse corpus per resurrectionem adducitur, cum non sit aliud esse corporis, et aliud animae in corpore: alias esset conjunctio animae et corporis accidentalis; et sic interrumptio nulla facta est in esse substantiali hominis, ut non possit idem numero redire homo propter interruptionem essendi; sicut accidit in aliis rebus corruptis, quarum esse omnino inter­ rumpitur, forma non remanente, materia autem sub alio esse remanente. (In corp. art.). Art. III. - Utrum pulveres humani corporis ad eam partem corporis quae in eos dissoluta est, per resurrectionem redire oporteat. Resp. Neg. - Scii. : pulveres ejusdem partis homogeneae ad eajndcm partem quantum ad situm non est necesse redire; sed pulveres alien jus partis non possunt ad aliam partem redire specie diversa. R. primi est: quia mutatio in situ tantum non facit mutationem in specie. Et sic si materia unius partis redeat ad aliam, nullum praejudicium ge­ nerabitur identitati totius. Sed loquendo secun­ dum congruentiam, magis probabile est quod etiam situs partium idem servabitur in resur­ rectione, praecipue quantum ad partes essentia­ les et organicas, quamvis forte non quantum ad accidentales, sicut sunt ungues et capilli. R. secundi est: quia si materia unius partis redit ad aliam partem alterius speciei, sic de ne­ cessitate variatur non solum situs partium, sed etiam identitas carum; ita tamen quod tota ma­ teria, aut aliquid quod erat de veritate humanae naturae in una, in aliam transferatur. Ablata autem identitate partium, aufertur identitas totius, si loquamur de partibus essentialibus. Summa Then!. S. Thomae - Suppi, ad Q. 80 I)e integritate resurge Art. II. — Utrum capilli el ungues resurgent in QUAESTIO I De integritate corporum resurgentium Deinde considerandum est de integritate cor­ porum resurgentium. Circa quod quaeruntur quin­ que: Art. 1. - Utrum omnia membra humani corporis resurgent. Resp. Aff. - R. est: quia cum anima, in ha­ bitudine causae efficientis, ita se habet ad corpus sicut ars ad artificiatum, ut Philosophus dicit (De anima, lib. ii, text. 36 et 37), quidquid in par­ tibus corporis apparet, totum originaliter et quo­ dammodo implicite, in anima continetur; sicut quidquid explicite in artificiato ostenditur, hoc totum implicite et originaliter in arte continetur. Et ideo, ad perfectionem animae, corpus ei re­ spondere debet proportionaliter ad plenum. In resurrectione autem corpus non resurget, nisi secundum ordinem quem habet ad animam ra­ tionalem. Et ideo oportet etiam hominem per­ fectum resurgere, scii, cum omnibus membris quae sunt in corpore, utpote totus homo usque ad ultimam perfectionem consequendam reparetur, secundum illud Apostoli (Phili, iii): reformabit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae. Notandum: Quamvis post resurrectionem deerit operatio corporis membrorum, non sequitur ex hoc quod membra corporis frustra erunt; nam in­ strumentum non solum servit ad exequendam operationem agentis, sed etiam ad ostendendam virtutem ipsius. Unde oportebit ut virtus poten­ tiarum animae in instrumentis corporeis demon­ stretur, etsi nunquam in actu prodeant, ut ex hoc commendetur Dei sapientia. (Ad Im). humano corpore. Resp. Aff. - R. est: quia homo resurget in omni perfectione suae naturae; el ideo oportet ut capilli et ungues resurgant in ipso. Nam, capilli et ungues et alia hujusmodi sunt in homine ad custodiam aliarum partium vitalium. Unde ca­ pilli et ungues, quamvis non sint de prima, ta­ men sunt de secunda perfectione, sicut folia ad cooperturam fructuum. Art. III. - Uirum humores in corpore resurgent. Resp. Aff. - Scii. : non omnes humores qui nunc sunt in corpore resurgent cum corpore, sed illi tantum qui determinatam formam habent ut partes corporis intégrales, sicut sanguis, atra et flava bilis et phlegma, et gluten. R. est: quia quicquid pertinet ad integrita­ tem humanae naturae in resurgente, hoc totum resurget, ratione praedicta (art. 1 et 2 praec.). Unde oportet quod illa humiditas corporis re­ surgat in homine, quae ad integritatem humanae naturae pertinet. Art. IV. - Utrum lotum quod jail in corpore de veritate humanae, naturae, resurget in ipso. Resp. Aff. - R. est: quia aliquid dicitur esse de veritate humanae naturae inquantum proprie pertinet ad esse humanae naturae; et hoc est quod participat formam humanae naturae; si­ cut verum aurum dicitur quod habet veram for­ mam auri, ex qua est proprium esse auri. Unde, sicut humana natura resurget prout est in indi­ viduo, necesse est quod quicquid est in corpore individui de veritate humanae naturae resurgere o cum ipso, praesertim illud in quo corpus magis accessit ad perfectam participationem virtutis speciei. Summa Theol. S. 'I hornae - Suppl, ad P. Art. V. - Utrum quicquid fuit materialiter in mem­ bris hominis, totum resurget. Resp. Neg. - R. est: quia totalitas materiae quae est in membris hominis non pertinet ad ve­ ritatem humanae naturae, quantum ad id quod habet de specie (in individuo). Nam tota materia (piae fuit in homine a principio vitae usque ad finem, excederet quantitatem debitam speciei. Et ideo totum quod est in homine, resurget, con­ siderata totalitate speciei, quae attenditur se­ cundum quantitatem, figuram, situm et ordinem partium; non autem resurget totum, considerata totalitate materiae. Notandum: Natura speciei habet aliquam quan­ titatem, quam nec excedit, nec ab ea deficit absque errore; quae tamen quantitas habet aliquos gra­ dus latitudinis, et non est accipienda secundum unam mensuram determinatam, sicut accipitur quantitas in individuo. Nam unumquodque in­ dividuum in specie hamana assequitur infra ter­ minos alius latitudinis aliquem gradum quantitatis, quae competit naturae individui. Et ideo non om­ nes resurgent in eadem quantitate; sed quilibet resurget in illa quantitate, in qua fuisset in termino augmenti, si natura non errasset vel deficisset: quod autem superesi. Vel deficit in homine, resecabit vel supplebit divina potentia (qu. seq. art. ii). QUAESTIO LXXXI De qualitate resurgentium Deinde considerandum est de qualitate resur­ gentium. Circa quod quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum omnes resurgent in eadem aetate. Resp. Aff. - Scii. : in aetate juvenili, sicut Christus resurrexit, (piae circa triginta annos in­ cipit, ut Augustinus dicit (De civ. Dei, lib. xxii, R. est: quia Deus, qui humanam naturam absque defectu instituit, sine defectu reparabit. Status autem ultimae perfectionis humanae na­ turae in homine est in juvenili aetate, ad quam terminatur motus augmenti, et a qua incipit motus decrementi. Art. II. - Utrum omnes resurgent ejusdem sta­ turae. Resp. Neg. - R. est: quia in resurrectione non reparabitur humana natura solum quantum ad idem specie, sed etiam quantum ad idem numero. Art. III. - Utrum omnes resurgent in sexu virili. Resp. Neg. - R. est: quia sicut considerata natura individui, debetur diversa quantitas di­ versis hominibus; ita considerata natura individui, debetur diversus sexus diversis hominibus: et haec etiam diversitas competit perfectioni spe­ ciei, cujus diversi gradus implentur per dictam diversitatem sexus vel quantitatis. Notandum: Mulier subditur viro propter im­ becillitatem naturae et quantum ad vigorem animi, et quantum ad robur corporis. Sed post resurrec­ tioni non erit differentia in his secundum diversi­ tatem sexuum, sed magis secundum diversitatem meritorum. (Ad 2m); unde mulier, ut sic, non erit subdita viro. Art. IV. - Utrum omnes resurgent in vita animali. Resp. Neg. - R. est: quia resurrectio non erit homini necessaria propter vitam animalem, quae consequitur in hac vita, sed ad consequendam ultimam perfectionem, quae consistit in perven­ tione ad ultimum finem. Unde dicitur (Matt, xxii, 30): In resurrectione neque nubent, neque nubentur. » 1'hoinac Suppl, ad P. III Notandum: Illa comestio qua Christus comedit non fuit necessitatis, quasi cibis indigeret humana natura post resurrectionem; sed fuit potestatis, ut ostenderet se veram naturam humanam resump­ sisse, quam prius habuerat in statu illo, (piando cum discipulis comederat el biberat. Haec autem ostensio non erit necessaria in resurrectione com­ muni quia omnibus notum erit. (Ad Im). Notandum: In rebus corruptibilibus non per­ fecte dominatur forma supra materiam, et ideo non perfecte potest ligare ipsam, quin recipiat interdum per aliquam passionem dispositionem contrariam formae. Sed in sanctis post resurrec­ tionem omnino anima dominabitur supra corpus. (Ad 2ni). Art. II. - Utrum impassibilitas in omnibus erit QUAESTIO LXXXI1 De impassibilitate corporum beatorum resurgentium Deinde considerandum est de conditionibus beatorum resurgentium; et primo de eorum cor­ porum impassibilitate; secundo de subtilitate; tertio de agilitate; quarto de claritate. - Circa pri­ mum quaeruntur quatuor: Art. I. - Utrum corpora sanctorum post resurrectio­ nem erunt impassibilia. Resp. Aff. - Scii. : proprie accipiendo pas­ sionem prout est « motus cordis praeter natu­ ram », non erit in corporibus resurgentium sanc­ torum potentialitas ad passionem. R. est: quia omnis passio fit per victoriam agentis super patiens: nam immoderatus motus cordis, qui causatur ab agente trahente cor ad terminos suos, dicitur passio: impossibile est autem quod aliquid dominetur supra patiens, nisi inquantum debilitatur dominium formae propriae supra materiam patientis. Corpus au­ tem humanum, et quicquid in eo est, erit perfecte subjectum animae rationali, sicut anima perfecte erit subjecta Deo. Et ideo in corpore glorioso non poterit esse aliqua mutatio contra dispositionem illam qua perficitur ab anima; et ita corpora illa erunt impassibilia. aequalis. Resp. Neg. - Scii. : impassibilitas illa erit in uno major quam in alio secundum dominium animae super corpus. R. est: quia dominium causatur ex hoc quod ipsa anima fruitur Deo immobiliter: unde in illo qui perfectius fruitur Deo, est major impassibilitatis causa. Secundum se considerata autem impassibilitas erit aequalis in omnibus beatis, et secundum hoc in nullo aliquid passibilitalis remanebit. (Ad 3m). Art. HI. - Ulrum impassibilitas sensum in aclu a corporibus gloriosis excludat. Resp. Neg. - R. est: quia alias corporalis vita sanctorum post resurrectionem assimilaretur magis somno quam vigiliae; quod non competit illi perfectioni, eo quod in somno corpus sensibile non est in ultimo actu vitae: propter quod somnus dicitur «vitae dimidium»; unde aliquem sensum esse in corporibus beatorum omnes ponunt. Quan­ tum autem ad modum sentiendi dicendum est quod sensus corporum gloriosorum erit per su­ sceptionem a rebus quae sunt extra animam, in­ quantum scilicet recipitur qualitas sensibilis se­ cundum esse spirituale, id est, species, sive in­ tentio qualitatis, et non ipsa qualitas; sicut pu­ pilla recipit speciem albedinis, et tamen ipsa non ■■■ 554 . S. Thomae - Suppl, ad P. III ellictur alba. Unde ipsa receptio per se facit sen­ sum in actu, et non immutat naturam recipientis. Notandum: Quia Deus apprehenditur a sanctis ut ratio omnium quae ab eis agentur vel cogno­ scentur; ideo occupatio eorum circa sensibilia sen­ tienda, Vel quaecumque alia contemplanda, aut agenda, in nullo impediet divinam contempla­ tionem. nec e contrario. Item, in sanctis omnes potentiae erunt perfectissimae, et ideo una po­ terit intense operari, ita quod ex hoc nullum im­ pedimentum praestabitur actioni alterius poten­ tiae sicut et in Christo fuit. (Ad 4m). Art. IV. - Utrum in beatis post resurrectionem sint omnes sensus in acto. Resp. Aff. - R. est: quia post resurrectionem erit medium ct objectum omnium sensuum. Nam aer est medium visus, auditus ct odoratus. Gu­ stus autem habet medium conjunctum, sicut el tactus; cum gustus sit tactus quidam. Quantum ad objectum, erit ibi, praeter objectum visus et auditus, etiam et odoratus, cum Ecclesia cantet quod odor suavissimus erunt corpora sanctorum. Laus etiam vocalis erit in patria; unde dicitur in Glossa ordinaria, super illud Psalmi exlix: Exaltationes Dei in gutture eorum, quod « corda et linguae non desinent laudare Deum ». Sed gustus non erit in actu, ita quod immutetur ab aliquo cibo, vel potu sumpto, ut patet ex dictis (qu. Ixxxi, art. 4). Nisi forte dicatur quod erit ibi gustus in actu per immutationem linguae ab aliqua humiditate adjuncta. - Quantum ad tac­ tum, in corporibus gloriosis, a quibus impassibi­ li tas excludit naturalem immutationem, erit immutatio a qualitatibus tangibilibus spiritualis tantum: sicut etiam in corpore Adae fuit, quod nec ignis urere, nec gladius scindere potuisset; et tamen horum sensum habuisset. (Ad lm). Q. 83 — De subtilitate corporum bea QUAESTIO LXXXIH De subtilitate corporum beatorum Deinde considerandum est de subtilitate corpo­ rum beatorum. Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Utrum subtilitas sit proprietas corporis *gloriosi Resp. Aff. - Scii. : assignandus est corporibus gloriosis modus substilitatis, ut dicantur subtilia propter completissimam corporis perfectionem. R. est: quia corpus perfectissime dominabitur ab anima glorificata, quae est forma corporis; ratione cujus corpus gloriosum spirituale dicitur, quasi omnino spiritui subjectum. Art. II. - Utrum ratione hujus subtilitatis com­ petat corpori glorioso esse in eodem loco cum alio corpore non glorioso. Resp. Neg. - R. est: quia illud quod impedit corpus nostrum nunc ne simul cum alio corpore sit in eodem loco, nullo modo poterit ab eo remo­ veri per dotem subtilitatis. Nihil enim potest pro­ hibere corpus aliquod ne sit simul situatum cum alio corpore in eodem loco, nisi hoc quod in eo requirit diversum situm; nihil enim est impedi­ mentum identitatis, nisi quod est causa diversi­ tatis. Hanc autem distinctionem situs non re­ quirit aliqua corporis qualitas, quia corpori non debetur aliquis situs ratione suae qualitatis: unde remoto a corpore sensibili quod sit calidum, (*) Subtilitas ea est dos qua anima tanquam forma corporis habebit perfectum dominium super illud, ita ut plene et perfecte suas operationes per illud exerceat, sine ullo impedimento somni, cibi, potus, aut alicujus hujusmodi. Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. ΙΠ Q. 83 De subtilitate corporun^^W^^^· aut frigidum, aut grave, aut leve, nihilominus in eo remanet necessitas praedictae distinctionis, ut patet per Philosophum (Physic, lib. iv), et etiam per se planum est. Et ideo corpus glorio­ sum non habebit ratione suae subtilitatis quod possit ess? simul cum alio corpore (in eodem loco). -Ex operatione tamen divina, id est, miraculose, potest corpus simul esse cum alio corpore in eodem loco, sicut factum est de Christi corpore in nati­ vitate, cum ex utero Virginis exiit, et post re­ surrectionem cum ad discipulos clausis januis intravit. (Ad lm). quae est ipsi el omnibus aliis accidentibus commu­ nis, scilicet ex materia subjecta. (Ad 2m). El ideo non repugnat dimensiones duorum corporum esse dimensiones unius loci, quod non est aliud quam duo corpora esse in eodem loco. (Ad lm). Repu­ gnaret autem quod unum corpus sil simul locali­ ter in duobus locis, neque hoc fieri polesl per mira­ culum (corpus enim Christi non est in altari loca­ liter), quia esse in pluribus locis simul repugnat individuo, ratione ejus quod est esse indivisum in se; sequeretur enim quod esset distinctum in situ. Sed esse cum alio corpore in eodem loco, re­ pugnat ei quantum ad hoc quod est esse divisum ab alio (Ad 4m), quod non repugnaret virtuti di­ vinae, propter rationem dictam. Art. III. - Utrum per miraculum fieri possit quod Art. IV. - Utrum unum corpus gloriosum possit duo corpora sint in eodem loco. Resp. Aff. - R. est: quia, ut ex dictis patet (art. praec.), unum corpus non potest esse simul cum alio in eodem loco, quia destrueretur esse distinctum utriusque, et acquireretur utrique simul esse unum indistinctum, ut patet in mixtio­ nibus. Esse autem distinctum eu jusque rei de­ pendet a principiis essentialibus rei sicul a causis proximis, sed a Deo sicut a causa prima. Et quia causa prima potest conservare rem in esse, ces­ santibus causis secundis, ideo divina virtute, et ea sola, fieri potest quod corpori remaneat esse distinctum ab alio corpore, quamvis ejus ma­ teria non sit distincta in situ ab alterius corporis materia; et sic miraculose fieri potest quod duo corpora sint simul in eodem loco, sicut accidens fieri potest sine subjecto. Notandum: Posito quod duo corpora sini simul in eodem loco per miraculum, non sequitur ali­ quid neque contra communes animi conceptiones, neque contra definitionem lineae, neque contra conclusiones aliquas geometriae; quia quantitas dimensi Va habet specialem rationem individuationis el distinctionis, scilicet ex situ partium, praeter rationem individualionis, el distinctionis, esse cum alio glorioso in eodem loco. Resp. Neg. - Scii. : virtute divina hoc potest fieri, ut patet ex dictis (art. praec.); sed non est conveniens. R. est: quia in corporibus gloriosis servabitur debitus ordo, qui distinctionem requirit; et quia unum corpus gloriosum non se opponet alteri (ut ejus viam vel transitum obstruat). Et sic nun­ quam duo corpora gloriosa erunt simul. Art. V. - Utrum ex ea subtilitate removeatur a corpore glorioso necessitas existendi in aequali loco. Resp. Neg. - R. est: quia corpus non compa­ ratur ad locum nisi mediantibus dimensionibus propriis. Unde quod corpus aliquod sit in mi­ nori loco quam sit sua quantitas, hoc non potest esse nisi per hoc quod quantitas corporis propria efficitur aliquo modo minor scipsa. Hoc autem in corpore glorioso fieri non potest, neque ex parte materiae ipsius, quia corpus gloriosum est impassibile el incorruptibile; neque ex variatione situs, ita scilicet quod partes corporis gloriosi .)58 Summa Thc^^^v Thomae Suppl, ad P. Ill subintrent se invicem, et sic redeat ad quantamcumque parvam quantitatem, quia repugnaret rectae, dispositioni corporis humani, quae requi­ rit determinatum situm, et distantiam partium. Unde nec per miraculum hoc unquam fiet. - Et ideo dicendum quod corpus gloriosum semper erit in loco sibi aequali. Art. VI. - Utrum corpus gloriosum ratione suae subtilitatis sit impalpabile. Resp. Neg. - R. est: quia palpabile est quod resistet tangenti; tangibile autem est quod sen­ sum tactus immutat. Sic aer est tangibilis, sed non palpabilis. Et secundum hoc corpus glorio­ sum, ut patet ex corpore Christi glorioso, est tan­ gibile et palpabile; sed ex virtute supernatural! ei competit ut, cum vult, neque palpetur neque tangatur a corpore non glorioso. QUAESTIO LXXX1V De agilitate corporum beatorum * Deinde considerandum est de agilitate beatorum corporum resurgentium. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Utrum corpora gloriosa sint futura agilia. Resp. Aff. - R. est: quia anima conjungitur corpori non solum ut forma, sed etiam ut motor: et utroque modo oportet quod corpus gloriosum animae glorificatae sit summe subjectum. Unde sicut per dotem subtilitatis subjicitur ei totaliter, (*) Agilitas ea est corporis dispositio ab anima proveniens, per quam ita perfecte subjicietur animae tanquam motori, ut sine labore et lassitudine, vel alia quavis diiUcultate possit ab illa moveri secundum qualibet loci differentiam, idque brevis­ simo et velut impercepti bili tempore. — De agilitate corporum be inquantum est forma corporis, dans esse speci­ ficum; ita per dotem agilitatis subjicitur ei, in­ quantum est motor, ut scilicet sit expeditum et habile ad obediendum spiritui in omnibus moti­ bus et actionibus animae. Notandum: Corpora gloriosa dicuntur ferri ab angelis et etiam in nubibus, non quasi eis indigeant, sed ad reverentiam designandam, quae corporibus gloriosis et ab angelis et ab omnibus creaturis de­ fertur. (Ad lm). Art. IL - Utrum sancti agilitate sua nunquam utentur, ita quod moveantur. Resp. Neg. - Scii. : corpora gloriosa aliquando moveri necessarium est ponere. R. est: quia et ipsum corpus Christi motum est in ascensione; et similiter corpora sanctorum quae de terra resurgent, ad caelum empyrcum * ascendent; sed etiam post quam caelos conscen­ derint, verisimile est quod aliquando movebun­ tur pro suae libito voluntatis; ut illud quod habent in virtute, actu exercentes, divinam sapientiam commendabilem ostendant, et ut etiam visus eorum reficiatur pulchritudine creaturarum di­ versarum, in quibus Dei sapientia eminenter relucebit. Art. III. - Utrum sancti moveantur in instanti. Resp. Neg. - Scii. : corpus gloriosum movetur in tempore, sed imperceptibili propter brevitatem. R. est: quia si corpus gloriosum moveatur in instanti sequeretur quod corpus gloriosum in eo­ dem instanti esset in duobus locis simul, vel plu­ ribus, scilicet in termino ultimo, et in omnibus mediis locis, quod non potest esse. Unde sicut (·) est Quid porro empyrcum sit (P. I, qu. ixvi, art, Rk et undo dictum, jam ostensum 56'i Summa Tfieol. S. Thomae - Suppl, ad P. III Q. 8 > - De ι··>η<1 ι ·»ηι!,.Η corporum corpus gloriosum nunquam suam corporeitatem amittet; ita nunquam in instanti moveri poterit. (Ad 3m). su 561 visus, secundum id quod est, natus est percipere illam. Notandum: Claritas corporis gloriosi provenit ex merito voluntatis, et ideo voluntati subdetur, ut secundum ejus imperium videatur vel non vi­ deatur, et ideo in potestate corporis gloriosi erit ostendere claritatem suam, vel occultare. (Ad 3m). Notandum: Quamvis post resurrectionem non erit tempus quod est numerus motus caeli, tamen erit tempus consurgens ex numero prioris et po­ sterioris in quocumque motu. (Ad 5m). Art. III. - Utrum corpus gloriosum necessario vi­ QUAESTIO LXXXV De claritate corporum beatorum Deinde considerandum est de claritate corporum beatorum resurgentium. Circa quod quaeruntur tria: Art. I. - Ulrum corporibus gloriosis claritas con­ veniet. Resp. Aff. - R. est: quia, ut ex Scripturae auctoritate patet (Matt, xiii, 43), gloria animae in corpus redundabit per claritatem. - Claritas autem quae est in anima spiritualis recipitur in corpore ut corporalis. Et ideo secundum quod anima erit majoris claritatis secundum majus meritum, ita etiam erit differentia claritatis in corpore, ut patet per Apostolum (I. Cor. xv). I debitur a corpore non glorioso. Resp. Neg. - R. est: quia in potestate glorificatae animae erit quod corpus suum videatur vel non videatur sicut et quaelibet actio alia corporis in animae potestate erit: alias corpus gloriosum non esset instrumentum summe obediens principali agenti. Haec autem animae actio non immutat ipsum corpus intrinsece; unde non repugnat impassibilitati corporis. QUAESTIO LXXXV I De conditionibus corporum damnatorum resurgentium Consequenter considerandum est de conditio­ nibus corporum damnatorum resurgentium. Circa quod quaeruntur tria: Art. II. - Utrum claritas corporis gloriosi possit videri a non. glorioso oculo. Resp. Aff. - Scii. : claritas corporis gloriosi naturaliter ab oculo non glorioso videri potest. R. est: quia claritas illa non aequivoce dicitur; quod enim aequivoce dicitur nihil nobis notificat, sicut qui dicit canem esse in caelo, nihil notificat ei qui non novit nisi canem qui est animal. Unde claritas illa, sicut lux, nata est movere visum; et Art. I. - Utrum corpora damnatorum cum suis deformitatibus resurgent. Resp. Neg. - Scii. : a) corpora damnatorum non resurgent cum deformitatibus membrorum, e. g., cum mutilationibus; et quicquid defectus vel turpitudinis ex corruptione, vel debilitate naturae, sive principiorum naturalium in cor­ pore fuit, totum in resurrectione removebitur; 562 Summa ΊηΓοΓ. S. Thomae — Suppl, ad P. HI b) defectus autem qui ex naturalibus principiis in humano corporis naturaliter consequuntur, sicut ponderositas, passibilitas, et similia, in cor­ poribus damnatorum erunt. R. primi est: quia Auctor qui naturam condi­ dit, in resurrectione naturam corporis integre reparabit. Et hoc. contingit etiam ex ratione ju­ stitiae, quia si ille qui in hac vita deformitates habuit, cum eis resurgat, sine quibus constat quod resurget alius gravius puniendus, qui eas in hac vita non habuit, modus poenae non re­ sponderet quantitati culpae, sed magis videretur aliquis puniri pro poenis quas in hoc mundo pas­ sus fuit, quod est absurdum. R. secundi est: quia tales defectus naturales ab electorum corporibus gloria resurrectionis excludet. Notandum: Gum poena in quolibet foro infli­ gatur secundum conditionem illius fori, poenae quae in hac vita temporali infliguntur pro aliquo peccato, temporales sunt, et ultra vitae terminum non se extendunt. Et ideo quamvis peccatum non sit remissum damnatis, non tamen oportet quod easdem poenas ibi sustineant quas in hoc mundo sunt passi; sed divina justitia requirit ut ibi poenis gravioribus in aeternum crucientur. (Ad lm). Art. II. - Utrum corpora damnatorum erunt in­ corruptibilia. Resp. Aff. - R. est: quia totaliter tollitur ab cis principium movens ad corruptionem, scii, motus alterans ad corruptionem. Nam cum cae­ lum sit primum alterans per motum suum loca­ lem, et alia omnia agentia secunda in virtute ipsius agant, et quasi ab ipso mota, oportet quod motu caeli cessante, nihil sit agens quod possit corpus per alterationem aliquam transmutare a naturali sua proprietate. Unde corpora damna­ torum corrumpi non poterunt; et hoc deservit divinae justitiae, ut perpetuo viventes perpetuo punientur, quod divina justitia requirit, ut infra dicetur (art. seq.). - Corpora autem beatorum erunt incorruptibilia non solum propter dictam cessationem motus, sed etiam quia redundantia gratiae et gloriae impedit corruptionem. Art. III. - Utrum corpora damnatorum sint luturo impassibilia. Resp. Neg. - Scii. : a) quantum ad passionem naturalem, qua scii, aliqua forma recipitur in aliquo subjecto secundum esse naturale materia­ liter, nullum corpus pati poterit post resurrectio­ nem; b) sed quantum ad passionem animae, qua aliquid recipitur in alio spiritualiter per modum intentionis cujusdam, sicut similitudo recipitur in aere, et in pupilla, corpora damnatorum passi­ bilia sunt. R. primi est: quia post resurrectionem, motu caeli cessante, non poterit aliquod corpus alte­ rari a sua naturali qualitate, ut dictum est (art. praec.). R. secundi est: quia cessante motu caeli, adhuc remanebit passio quae est per modum animae; quia et aer a sole illuminabitur, et colo­ rum differentias deferet ad visum. Et sic species, quae materialiter est in igne, recipitur spiritualiter in corporibus damnatorum et sic ignis sibi assimilabit damnatorum corpora, nec tamen ea consumet. (Ad 2m). - Corpora vero gloriosa, etsi recipient aliquid, et quodammodo patientur in sentiendo, non tamen passibilia erunt, quia nihil recipient per modum afflictivi, vel laesivi, sicut recipient corpora damnatorum. QUAESTIO LXXXVII De cognitione quam habebunt resuscitati in judicio respectu meritorum et demeritorum Post haec agendum est de his quae sequuntur resurrectionem: quorum prima consideratio erit de cognitione quam habebunt resuscitat i in judi­ cio respectu meritorum et demeritorum; secunda de ipso judicio generali, ac tempore et loco in quo erit; tertia de judicantibus et judicatis; quarta de forma in qua judex veniet ad judicandum; quinta de statu mundi et resurgentium post judicium. Circa primum quaeruntur tria: Art. I. - Utrum post resurrectionem quilibet co­ gnoscet peccata quae fecit. est: quia in quolibet judicio testis, accusator et defensor habent notitiam eo­ rum quae in judicio versantur; et ideo in illo com­ muni judicio, in quo omnia opera hominum ve­ nient, oportet quod quisque tunc notitiam ha­ beat omnium operum suorum. Unde dicitur (II. Cor. v, 10): Omnes nos manifestari oportet ante Resp. Aff. - R. tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum; et iterum Rom. ii, 15: In die illa cum judicabit Dominus, testimonium unicuique sua conscientia reddet; et cognitiones erunt accusantes et defen­ dentes. Notandum: Quamvis mulla merita et demerita a memoria exciderint, tamen nullum eorum erit quod non aliquo modo maneat in suo effectu, quia merita quae non sunt mortificata, manebunt in praemio quod eis redditur; quae tamen morliflcata sunt, manent in reatu ingratitudinis, quae augetur ex hoc quod homo post gratiam suscep­ tam peccavit. Similiter etiam demerita quae non sunt per poenitentiam deleta, manent in reatu poenae, quae eis debetur; quae autem poenitentia delevit, manent in ipsa poenitentiae memoria, quam simul cum aliis meritis in notitia habebunt. Unde in quolibet homine erit aliquid ex quo possit ad memoriam sua opera revocare. - Et tamen, ut Augustinus dicit (De civ. Dei, lib. xx, cap. 14), principaliter ad hoc divina vis operabitur. (Ad Im). Art. II. - Utrum quilibet poterit legere omnia quae sunt in conscientia alterius. Resp. Aff. - R. est: quia sicut oportet quod judex et assessor judicis merita causae cognoscant ad hoc quod justam sententiam proferant, ita oportet, ad hoc quod justa sententia appareat, quod omnibus sententiam cognoscentibus merita innotescant. Unde etiam peccata quae sunt per poenitentiam deleta, in judicio aliis patefient, secus sequeretur quod nec etiam poenitentia de peccatis illis perfecte cognoscatur, in quo mul­ tum detraheretur sanctorum gloriae, et laudi divinae, quae tam misericorditer sanctos libera­ vit. Art. III. - Utrum omnia merita vel demerita, pro­ pria et aliena, uno intuitu ab aliquo videbuntur. Resp. Aff. - Scit. : a) de beatis facile credi potest quod omnia merita et demerita simul in instanti vident; b) sed damnati non omnia in instanti, sed in tempore brevissimo vident. R. primi est: quia beati omnia in Verbo vide­ bunt. R. secundi est: quia in quolibet parvo tem­ pore sunt infinita instantia in potentia. d66 Summa Theol. S. Thomae · Suppl. act P. Q· 88 - De tempore et 56 7 QUAESTIO LXXXVIII judicii est universalis separatio bonorum a malis, quae illud judicium non praecedet. (Ad 2m). De judicio generali, tempore et loco in quo fiet Art. II. - Uirum judicium fiel per locutionem vo­ Deinde considerandum est de judicio generali, tempore et loco in quo flet. Circa quod quaeruntur quat uor: Art. I. - Utrum generale judicum sil futurum. Resp. Aff. - Scii. : duplex erit judicium futu­ rum, secundum duplicem Dei operationem, unum quidem correspondet operationi qua Deus ope­ ratur in gubernatione creaturarum, et hoc judi­ cium erit immediate post mortem singulorum, tamen non erit totale; aliud correspondet ope­ rationi Dei qua res primitus in esse produxit, et hoc erit ultimum judicium, scii, universale. R. primi est: quia gubernatio non potest esse sine judicio, per quod quidem unusquisque sin­ gulariter pro suis operibus judicatur, et hoc non solum secundum quod sibi competit, sed etiam secundum quod competit gubernationi universi. R. secundi est: quia sicut omnia processerunt immediate a Deo, ita tunc ultima completio mun­ do dabitur, unoquoque accipiente fin aliter quod ei debetur secundum seipsum. Unde et in illo judicio apparebit manifeste divina justitia quan­ tum ad omnia, quae nunc ex hoc occultantur quod interdum de uno disponitur ad utilitatem aliorum, aliter quam manifesta opera exigere vi­ deantur. Unde etiam ex tunc erit universalis separatio bonorum a malis, quia ulterius non erit locus ut mali per bonos, vel boni per malos pro­ ficiant; propter quem profectum interim com­ mixti inveniuntur boni malis, quoadusque status hujus vitae per divinam providentiam guber­ natur. - Unde propria sententia illius generalis calem. Resp. Neg. - R. est: quia si vocaliter singulo­ rum facta narrarentur, inaestimabilis magnitudo temporis ad hoc exigeretur. Unde probabile est quod illa quae dicuntur Mat th. xxv, non vocaliter, sed mentaliter, intelligenda sint esse perficienda. Art. III. - Utrum tempus futuri judicii sit ignotum. Resp. Aff.-R. est: quia finis mundi, in quo erit dies judicii, soli divinae subjacet potestati, et in hoc nulla creatura ei cooperatur. Non enim per aliquam causam creatam mundus finietur, sicut etiam esse incepit immediate a Deo. Unde decenter cognitio finis mundi soli Deo reservatur. Et hanc rationem videtur ipse Dominus assigna­ re: Non est, inquit, vestrum nosse tempora, vel mo­ menta, quae Pater posuit in sua potestate; quasi diceret, « quae soli potestati ejus reservata sunt ». Unde Marci xii, 32: De die illo, vel hora, nemo scit, neque angeli in caelo, neque Filius, nisi Pater. Dicitur autem Filius nescire, inquantum nos scire non facit. Art. IV. - Utrum judicium fiet in valle Josaphal. Resp. Aff. - R. est: quia sicut Christus ex monte Oliveti in caelum ascendit, sic et circa illum locum eum descensurum probabile est, ut idem esse ostendatur qui descendit et qui ascendit. Notandum: Sufficit ponere quantumcumque spatium circa locum illum ad capiendum multi­ tudinem judicandorum; dummodo ab illo spatio Christum videre possint, qui in aere praeeminens, et maxima claritate refulgens, a longinquo inspici poterit. (Ad Im). Suninui TlioTS. Thonlue - Suppl, ad P. III 568 QUAESTIO LXXXIX De judicantibus et judicatis in judicio generali Deinde considerandum est de judicantibus et judicatis in judicio generali. Circa quod quaerun­ tur octo: Art. I. - Utrum, aliqui homines judicabunt cum Christo. Resp. Aff. - Scit. : a) judicare proprie lo­ quendo et ex auctoritate propria soli Deo com­ petit; b) judicare proprie loquendo non ex aucto­ ritate propria sed sententiam latam in aliorum notitiam ducere, competit viris perfectis. R. primi est: quia judicare proprie loquendo dicitur qui sententiam in alterum fert. Judicare autem ex auctoritate propria est illius qui habet dominium in alios et potestatem, cujus regimini subduntur qui judicantur. Et sic judicare in judi­ cio generali est solius Dei. R. secundi est: quia perfecti alios ducent in cognitionem divinae justitiae, ut sciant quid juste pro meritis eis debeatur: et ipsa revelatio justi­ tiae dicitur judicium. Notandum: Modo non proprio dicto multipliciter judicare dicitur: scii, causaliter: et secundum hoc aliqui dicuntur judicare comparatione, inquantum ex comparatione aliorum alqui judicandi osten­ duntur, sicut palet Matt, xii, 41: Viri Ninivitae surgent in judicio cum generatione ista, et condemna­ Sed sic judicari in judicio communiter et bonorum et malorum est. - Interpretative : in­ terpretamur enim aliquem facere qui facienti, i. e. Christo judicanti, consentit; unde dicitur Sap. iii, 8: Judicabunt justi nationes. — Assessorie, et per similitudinem, et secundum hunc modum dicunt quidam judicabunt, scii, per honorabilem assesbunt eam. ίο * Q 89 - Dc jiidiciuilibiisrMu(lic;’Hs 569 sionern; quia superiores caderis apparebunt in judicio, obviantes Christo in aera. Quartus mo­ dus judicandi est qui perfectis viris conveniet, inquantum in eis continentur decreta divinae ju­ stitiae, ex quibus homines judicabuntur; sicut si liber in quo continetur lex, judicare dicatur. (In corp. art.). Art. Π. - Utrum judiciaria potestas correspondeat voluntariae paupertati. Resp. Aff. - Scii. : propter tria. Prima R. est congruitatis: quia voluntaria paupertas est eorum qui omnibus quae mundi sunt contemptis, soli Christo inhaerent; et ideo non est in eis aliquid quod eorum judicium a justitia deflectat: unde idonei ad judicandum redduntur, quasi veritatem justitiae prae omni­ bus diligentes. Secund/\ R. est meriti: quia humilitati re­ spondet exaltatio pro merito. Inter omnia autem quae hominem in hoc mundo despectum faciunt, praecipuum est paupertas. Unde et pauperibus excellentia judiciaria potestatis promittitur, ut sic qui propter Christum se humiliat, exaltetur. Tertia R. est dispositionis: quia paupertas voluntaria est prima dispositio ad perfectionem acquirendam; unde ponitur prima inter beatiLudines. - Hinc est quod non quibuscumque pau­ peribus etiam voluntarie repromittitur potestas praedicta, sed illis qui relinquentes omnia se­ quuntur Christum secundum perfectionem vitae. Art. III. - Utrum, angeli debeant judicare. Resp. Neg. - Scii. : angeli non judicabunt, nisi per sententiae approbationem. R. est: quia assessores judicis debent judici esse conformes. Judicium autem Filio hominis attribuitur, quia secundum humanam naturam omnibus apparebit tam bonis quam malis, (piam- 570 SummaWMffr S. Thomae - Suppl, nd P. Ill ___ vis tota Trinitas judicet per auctoritatem. Et ideo etiam oportet ut assessores judicis humanam naturam habeant, in qua possunt ab omnibus bonis et malis videri. Et sic angelis non competit judicare. Art. IV. - Utrum daemones exequentur sententiam judicis in damnatos. Resp. Aff. - R. est: quia sic servabitur ordo etiam in poenis, ut homines per daemones pu­ niantur, ne totaliter divinus ordo, quo angelos medios inter natura humanam et divinam con­ stituit, annulletur. Nec ob hoc minuitur alquid de daemonum poena, quia in hoc etiam quod alios torquent, ipsi torquebuntur: ibi enim mise­ rorum societas miseriam non minuet, sed augebit. Art. V. - Utrum omnes homines in judicio comparebunt. Resp. Aff. - R. est: quia Christus pro omni­ bus mortuus est, et a Deo est constitutus judex omnium. Et ideo congruum est ut omnes homi­ nes in judicio congregentur ad videndum ejus exaltationem in humana natura. Notandum: Per duodecim tribus Israel omnes aliae gentes significatae sunt, quia in sortem duo­ decim tribuum per Christum sunt vocatae. (Ad lm). Art. VI. - Utrum boni in judicio judicabuntur. Resp. Aff. - Scii. : a) omnes boni judicabuntur quantum ad retributionem praemiorum; b) quan­ tum autem ad discussionem meritorum non om­ nes boni judicabuntur, sed illi tantum qui me­ rita habent cum notabili quadam commixtione cum malis. R. primi est: quia unusquisque ex sententia divina praemium merito respondens recipiet. Et e Prima R. est: quia si infernum dicimus, quia inferius jacet, quod terra ad caelum est, hoc esse infernus debet ad terram. Unde Apoc. v, 3, dici­ tur: Nemo poterat neque in caelo, neque in terra, neque subtus terram aperire librum. Secunda R. est: quia cum animae damnatae amore carnis peccavissent, conveniens est ut eis exhibeatur quod carni mortuae exhiberi solet, ut scii, sub terra recondantur. Tertia R. est: quia sicut conveniens locus gaudio electorum est caelum empyreum, ita con­ veniens locus tristitiae damnatorum est infimum terrae: sicut enim laetitia importat levitas spi­ ritus, ita tristitiam gravitatem. - Unde non est inconveniens contra viscera terrae tanta conca­ vitas conservetur divina virtute, quae damnato­ rum omnium corpora possit capere. (Ad 3m). Q. 98 - De voluntate et intel damna! QUAESTIO XCVIII De voluntate et intellectu damnatorum Consequenter considerandum est de pertinenti­ bus ad affectum et intellectum damnatorum. Circa quod quaeruntur novem: Art. I. - Utrum oinnis voluntas damnatorum sit mala. Resp. Aff. - Scii. : a) voluntas naturalis etiam in damnatis est bona; b) sed oinnis voluntas deli­ berativa damnatorum est mala. R. primi est: quia voluntas naturalis non est ex eis ipsis, sed ex auctore naturae, et secundum hoc inclinatio naturalis, quae voluntas dicitur poterit etiam in damnatis esse bona. R. secundi est: quia nulla voluntas potest esse bona nisi per ordinem ad finem ultimum rectae voluntatis: damnati autem perfecte aversi sunt ab hoc fine. Et ideo voluntas deliberativa in eis est solum mala. Unde etiam si aliquod bo­ num velint, non tamen bene volunt illud, ut ex hoc voluntas eorum bona dici possit. Art. II. - Utrum damnati poeniteant de malo quod jecerunt. Resp. Aff. - Scii. : non per se quidem poenitent de peccatis, sed per accidens. R. est: quia non poenitent de peccato inquan­ tum peccatum est, quia voluntas malitiae peccati in eis remanet; poenitent autem per accidens, id est, ratione alicujus adjuncti, inquantum affligun­ tur de poena quam pro peccato sustinent. Art. III. Utrum damnati recta et deliberativa ratione vellent non esse. Resp. Neg. - Scii. : damnati nequeunt velle non esse secundum se, sed possunt velle non esse secundum quod esset miseriae terminativum. R. est: quia non esse secundum se nullo modo est appetibile, cum non habeat aliquam rationem boni; sed inquantum est ablativum poenalis vitae, seu miseriae, accipit rationem boni. Unde Matt, xxvi, 24 dicitur: Bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille. Art. IV. - Utrum damnati in inferno vellent alios esse damnatos qui non sunt damnati. Resp. Aff. - Scii. : vellent omnes bonos esse damnatos. R. est: quia sicut in beatis in patria erit perfec­ tissima charitas, ita in damnatis erit perfectis­ simum odium. Unde sicut sancti gaudebunt de omnibus bonis, ita et impii de omnibus bonis dolebunt. Unde et felicitas sanctorum ab cis con­ siderata maxime eos affligit. Notandum: Damnati minus invidebunt propinquis quam aliis, et major esset eorum poena, si omnes propinqui damnarentur, et alii salvaren­ tur, quam si aliqui de suis propinquis salvarentur. Et exinde fuit (Luc. xvi) quod dives petiit fratres suos a damnatione eripi. Sciebat enim quod aliqui eriperentur: maluisset tamen fratres suos cum om­ nibus aliis damnari. (Ad lm); tantum enim superexcrescent odium et invidia, quod magis eli­ gent torqueri magis cum multis quam minus soli (Ad 3m). Art. V. Utrum damnali odium habeant Deum. Resp. Aff. - Scii. : non prout est in se, sed ratione effectuum ejus in damnatos. R. est: quia Deus prout est in se est summa bonitas, et secundum hoc non potest alicui volun- Q. 98 — De voluntate et intell7r^^Htanator<’ 597 tati displicere; sed damnati percipientes Deum in effectu justitiae, qui est poena, eum odio ha­ bent, sicut et poenas quas sustinent. Art. VI. - Utrum damnati demereantur. Resp. Neg. - Scii. : post diem judicii nullum erit meritum vel demeritum. R. est: quia post diem judicii erit ultima con­ summatio bonorum et malorum, ita quod nihil erit ulterius addendum de bono vel de malo. Sed ante diem judicii tum meritum beatorum, tum poena damnatorum, quantum ad praemium accidentale vel ad poenam accidentalem, augeri * potest. Art. VII. - Utrum damnati possint uti notitia quam in hoc mundo habuerunt. Resp. Aff. - R. est: quia nihil quod ad tri­ stitiam possit pertinere, deerit damnatis, ut sil eorum miseria consummata. Unde tristitia eorum erit et ex parte cognoscibilium, et ex parte ipsius cognitionis, prout damnati considerabunt et mala quae gesserunt, ex quibus damnati sunt, et bona delectabilia quae amiserunt, et ex utro­ que torquebuntur; similiter etiam considerabunt notitiam quam de rebus speculabilibus habuerunt, imperfectam esse, et se amisisse summam ejus perfectionem, quam poterant adipisci. Art. VIII. - Utrum damnati aliquando cogitabunt de Deo. Resp. Neg. - Scii. : non cogitabunt de Deo secundum sc, sed per accidens. (*) Hanc sententiam, saltem tacite, retractavit B. Thomas; postea enim docuit neque beatos, neque damnatos quidquam mereri post mortem. Cfr. P. I., q. Ixii, a. 9 ad 3, et IMI, q. xiii, art. 4 ad 2m. — Etiam in hoc art. rationem propriam, quoad secundam partem, non assignat. 4 598 Summa Theol. Thomae - Suppl, ad P. Ill R. est: quia nullo modo cogitari potest de Deo secundum se, id est, secundum id quod est ei pro­ prium, scilicet esse totius bonitatis principium, sine delectatione; unde sic nullo modo a dam­ natis cogitabitur: cogitabitur autem in effectibus ejus, utpote punire, vel aliquid hujusmodi; et secundum hoc consideratio de Deo tristitiam inducit. Art. IX. - Utrum damnati gloriam beatorum vi­ deant. Resp. Aff. - Scii.: in judicio vel ante judicium, et quidem non clare; non autem post judicium. R. est: quia ex hoc turbabuntur tum propter invidiam dolentes de felicitate eorum, tum prop­ ter hoc quod ipsi talem gloriam amiserunt. Unde dicitur Sap. v, 2 de impiis: Videntes turbabuntur timore horribili. Sed post diem judicii omnino beatorum visione privabuntur; nec tamen ex hoc eorum poena minuetur, sed augebitur, quia me­ moriam habebunt gloriae beatorum, quam in judicio viderunt, vel ante judicium; et hoc erit eis in tormentum; sed ulterius affligentur in hoc quod videbunt se indignos reputari etiam videre gloriam quam sancti merentur habere. QUAESTIO XCIX De misericordia et justitia Dei respectu damnatorum Deinde considerandum est de misericordia et justitia Dei respectu damnatorum. - Circa quod quaeruntur quinque: Art. I. - Utrum ex divina justitia inferatur poena aeterna peccatoribus. Resp. Aff. - R. est: quia sicut secundum ju­ stitiam humanam est quod quandoque ille qui 599 peccat in aliqua civitate, ex ipso peccato efficitur dignus ut totaliter a civium consortio repella­ tur vel per exilium perpetuum, vel etiam per mortem, ita etiam secundum divinam justitiam aliquis ex peccato redditur dignus penitus a ci­ vitatis Dei consortio separari; quod fit per omne peccatum quo contra charitatem (graviter) pec­ cat, quae est vinculum civitatem praedictam uniens. Notanda: 1. Inveniuntur etiam et aliae ra­ tiones a sanctis assignatae, quare juste pro peccato temporali aliqui poena perpetua puniantur. Una est, quia peccaverunt contra bonum aeternum, dum contempserunt aeternam vitam (S. Aug., De civ. Dei. lib. xxi, cap. 11). Alia ratio est, quia homo in suo aeterno peccavit. Qui enim in pecca­ tum mortale labitur propria voluntate, se ponit in statu a quo erui non potest, nisi divinitus adju­ tus: unde ex hoc ipso quod vult peccare, consequen­ ter in peccato vult manere perpetuo. Sicut si ali­ quis se in foveam projiceret, unde exire non pos­ set nisi adjutus, posset dici quod in aeternum ibi manere voluerit, quantumcumque aliud cogitaret. Vel potest dici, et melius, quod ex hoc ipso quod mortaliter peccat, finem suum in creatura consti­ tuit, et vellet perpetuo in peccato manere, si hoc sibi esset impune (S. Greg. Moral, lib. xxxiv, c. 16). Potest et alia ratio assignari, quia contra Deum, qui est infinitus, peccatur. Unde cum non possit esse infinita poena per intensionem, quia creatura non est capax alicujus qualitatis infinitae, requi­ ritur quod sit saltem duratione infinita. (In corp, art.). 2. Quamvis ex hoc quod aliquis peccat contra Deum, qui est auctor essendi, mereatur ipsum esse amittere; considerata tamen ipsius actus inor­ dinatione, non debetur ei amissio esse, quia esse praesupponitur ad meritum et demeritum; nec per inordinationem peccati esse tollitur vel corrum­ pitur; et ideo non potest esse debita poena alicujus culpae privatio ipsius esse. (Ad 6m). 600 Summa Theol. S. Thomae - Suppl, ad P. III Art. IL - Utrum per divinam misericordiam omnis poena damnatorum terminetur tam hominum (piam daemonum. Resp. Neg. - Prima R. est: quia sententia contraria, quae fuit Origenis, ut ex Augustino (De civ. Dei, lib. xxi, c. 17) patet, auctoritati Scripturae repugnat, quae habetur Apoc. xx, 9: Diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi et bestiae et pseudo prophetae cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum, per quod in Scriptura significari aeternitas con­ suevit. Secunda R. est: quia sententia contraria ex una parte nimis Dei misericordia extende­ bat, et ex alia parte nimis eam coarctabat. Eju­ sdem enim rationis esse videtur bonos angelos in aeterna beatitudine permanere et malos ange­ los in aeternum puniri. Unde sicut ponebat dae­ mones et animas damnatorum quandoque a poena liberandas; ita ponebat angelos et animas beato­ rum quandoque a beatitudine in hujus vitae mi­ serias devolvendas. Notandum: Deus quantum in ipso est, miseretur omnibus. Sed quia ejus misericordia sapientiae ordine regulatur, inde est quod ad quosdam non se extendit, qui se misericordiae fecerunt indignos, si­ cut daemones et damnati qui sunt in malitia ob­ stinati. (Ad lm). Art. III. - Utrum divina misericordia patiatur saltem homines in aeternum puniri. Resp. Aff. - R. est: quia sicut daemones sunt in malitia obstinati, et ita perpetuo puniendi, ita et hominum animae qui sine charitate decedunt. Unde cum damnatorum merita mutari non pos­ sunt, comminatio poenae semper in eis imple­ bitur. (Ad 3m). Q· W ~ Γ)< * misericordia u Art. IV. - Utrum poena Christianorum damnatorum per divinam misericordiam terminetur. Resp. Neg. - R. est: quia non omnes finali ter in fide persistentes a poena aeterna erunt immu­ nes, nisi et ab aliis criminibus inveniantur finaliter absoluti. Dicit enim Dominus (Matth. vii, 21): Non omnis qui dicit mihi : Domine, Domine, in­ trabit in regnum cactorum ; sed qui jacit volunta­ tem Patris mei, qui in caelis est ; cl in mullis aliis locis sacra Scriptura peccantibus aeternas poenas comminatur. Art. V. - Utrum omnes illi qui operantur misericordiae opera, punientur aeternaliter. Resp. Neg. - Scii.: illi punientur aeternaliter qui in peccato mortali, id est, sine charitate, de­ cedunt. R. est: quia sine charitate non potest aliquid Deo esse acceptum, nec sine ea prodest aliquid ad vitam aeternam, ut patet I. Corinth, xiii. Et ideo soli poenitentes per opera misericordiae ve­ niam penitus liberantem consequentur a Domino, qui est benedictu^ in saecula saeculorum. Arnen. 1 Appendix - Q. 1 - De decedentibus in solo i 603 APPENDIX QUAESTIO I (Apud Nicolajum LXXI). De qualitate animarum quae cum origi­ nali peccato solo ex hac vita decedunt Deinde considerandum est in particulari de di­ Versis qualitatibus animarum a corporibus exuta­ rum juxta diversum statum eorumdem: et primo quidem de animabus quae cum sola originali culpa ex hac vita decedunt. - Circa quod quaeruntur duo: Art. I. - Utrum animae cum sola originali culpa decedentes a corporeo igne patiantur, vel affligan­ tur poena ignis. Resp. Neg. - R. est: quia defectus qui per originem traducitur, rationem culpae habens, non est per subtractionem vel corruptionem alicujus boni quod naturam humanam consequitur ex principiis suis, sed per subtractionem vel cor­ ruptionem alicujus quod naturae superadditum erat. Et ideo nulla alia poena ei debetur, nisi privatio illius finis ad quem donum subtractum ordinabat. Hoc autem est divina visio: et ideo carentia hujus visionis est propria et sola poena originalis peccati post mortem; poena enim de­ bet esse proportionata culpae. Notandum: Dolor sensibilis respondet delecta­ tioni sensibili, quae est in conversione actualis peccati; concupiscentia autem habitualis, quae est in originali peccato, delectationem non habet; et ideo dolor sensibilis non respondet ei pro poena. (Ad 4m). Art. II. - Utrum ejusmodi animae patiantur afflic­ tionem spiritualem propter statum in quo sunt. Resp. Neg. - R. est: quia ex hoc quod ali­ quis caret eo quod suam proportionem excedit, 60 I App< 2 De animabus purgatorii Appendix - Q. 2 - De animabus purgnTon^^ non affligitur, si sit rectae rationis; sicut nullus sapiens homo affligitur de hoc quod non potest volare sicut avis, vel quod non est rex, vel impe­ rator, cum ei non sit debitum. Pueri autem nun­ quam fuere proportionali ad hoc quod vitam ae­ ternam haberent, quia nec eis debebatur ex prin­ cipiis naturae, cum omnem facultatem naturae excedat, nec actus proprios habere potuerunt, quibus tantum bonum consequerentur. EL ideo nihil omnino dolebunt de carentia visionis divi­ nae; imo magis gaudebunt de hoc quod partici­ pabunt multum de divina bonitate et perfectio­ nibus naturalibus. - Unde, quamvis pueri non baptizati sint separati a Deo quantum ad illam conjunctionem quae est per gloriam, non tamen ab eo penitus sunt separati, imo ei conjunguntur per participationem naturalium bonorum: et ita etiam de ipso gaudere poterunt naturali co­ gnitione et dilectatione. (Ad 5m). QUAESTIO II (Apud Nicolajum LXXII) De qualitate animarum quae in purga­ torio propter peccatum actuale, vel ejus poenam, expiantur Deinde considerandum est de animabus quae post hanc vitam propter actualium peccatorum poenam igne purgatorio expiantur. - Circa quod quaeruntur sex: Art. I. - Ulrum poena purgatorii excedat poenam temporalem hujus uilae. Resp. Aff. - Scii. : poena purgatorii minima tum damni, tum sensus, excedit maximam poe­ nam hujus vitae. R. est: quia allectus quo desideratur summum bonum post hanc vitam, in animabus sanctis 605 est intensissimus, quia non retardatur affectus mole corporis, et etiam quia terminus fruendi summo bono jam advenisset, nisi aliquid impe­ diret; ideo de retardatione maxime dolent. Simi­ liter etiam cum dolor non sil laesio, sed laesionis sensus, tanto aliquid magis dolet de aliquo laesivo, quanto magis est sensitivum. Unde laesiones quae fiunt in locis maxime sensibilibus, sunt maximum dolores causantes. EL quia totus sen­ sus corporis est ab anima, ideo si in ipsam ani­ mam aliquid laesivum agat, de necessitate oportet quod maxime affligatur. Notandum: Quod sit ignis poena purgatorii, hoc palet ex auctoritate Patrum, cum Graecorum tum Latinorum. Inter Latinos enim Augustinus (In Psal. xxxvii): « In hac vita me purges, et talem reddas cui emendatorio igne non sit opus ». - (Item, Homiliarum lib. 1, liom. xvi; et De Genesi contra Manich. lib. ii, c. 20). - Ambrosius (In Psal. cxviii, conc. 3): « Hic (seu in praesenti vita) purgatus necesse habet illic purificari (scii, post hanc vitam) ut unusquisque nostrum ustus romphaea illa flam­ mea, non exustus, introgressus in illam paradisi amoenilalem gratias agat Deo », etc. Hieronymus etiam peccatorum Christianorum opera «igne pro­ banda et purganda », in Isaiam significat, purgato­ rium insinuans, quod in aeternum cruciandis oppo­ nit. Similiter el Gregorius (Dial. lib. ii, c. 20): « De levibus quibusdam culpis esse ante judicium pur­ gatorius ignis credendus est ». - Inter Greacos Basilius (In Isa. cap. 9) peccatum quod in confes­ sione delectum est, arefacto comparat feno, et tale ait esse « quod facile devoret purgatorius ignis». Gregorius Nyssenus (Vel ejus frater, in Orat, pro mortuis): « Post egressum a corpore nemo parti­ ceps Divinitatis fieri potest, nisi maculas ejus pur­ gatorius ignis abstulerit ». Similiter Gregorius Nazianzenus (Orat, de Baptis, seu in sancta lumina); Eusebius Èmyssenus (ut vult Bellanninus, juxta Perronium Eucherius, hom. iii Epiphaniae). Hinc iidem fere omnes Patres locum illum Lue. iii: Bap­ tizabit vos in Spiritus sancto et igni, et illum I. Cor. iii: Saluas erit quasi per ignem, sic explicant, ut, 606 Appendix - De animabus purgatorii praeter quasdam quas adjiciunt interpretationes, «ignem purgatorii» utrob que significari velint. (Nota post art. Vi, hujus qu.). Art. II. - Utrum illa poena sil voluntaria. Resp. Neg. - Scii. : non est voluntaria abso­ lute, sed conditionate. R. est: quia absolute nulla poena est volun­ taria; nam ratio poenae cx hoc est quod voluntati contrariâtur. Animae autem quae sunt in purga­ torio sciunt quod sine poena ad beatituclinem per­ venire non possunt. Et ideo non assumunt poe­ nam, nec vellent ab ea liberari; sed eam suppor­ tant; et quantum ad hoc voluntaria dicitur. Art. III. - Virum animae in purgatorio per dae­ mones puniantur. Resp. Neg. - R. est: quia injustum est ut qui de aliquo triumphavit, ei subjiciatur post triumphum. Illi autem qui sunt in purgatorio, de daemonibus triumphaverunt, sine peccato mor­ tali decedentes. Ideo non subjicientur eis pu­ niendi per eos; sed sola divina justitia purgantur. Tamen possibile est quod angeli boni eos ad loca poenarum deducant: et etiam ipsi daemones, qui de poenis hominum laetantur, eos comitan­ tur, et assistunt purgandis, tum ut eorum poenis satientur, tum ut in eorum exitu a corpore ali­ quid suum ibi reperiant. Art. IV. - Utrum per poenam purgatorii expietur peccatum veniale quoad culpam. Resp. Aff. - Scii. : culpa venialis in eo qui cum gratia decedit, post hanc vitam dimittitur per ignem purgatorium. R. est: quia poena illa aliqualiter voluntaria, virtute gratiae habebit vim expiandi culpam Appendix - De existentia 607 omnem, quae simul cum gratia stare potest. * Notandum: Eo quod culpa venialis in purga­ torio remitti potest, non sequitur quod anima in purgatorio possit peccare venialiter, quia pecca­ tum veniale contingit ex corruptione fomitis, qui in anima separata in purgatorio existente non erit, et ideo non poterit peccare Venialiter. Sed remis­ sio culpae venialis est ex voluntate gratia infor­ mata, quae in purgatorio erit in anima separata Et ideo non est simile (Ad 2m). Art. V. - Utrum ignis purgatorius liberet a reatu poenae. Resp. Aff. - R. est: quia reatus nihil est aliud quam debitum poenae; et ideo per hoc quod ali­ quis poenam sustinet quam debebat, a reatu absolvitur; et secundum hoc poena purgatorii a reatu purgat. Art. VI. - Ulrum ab illa poena unus liberetur alio citius. Resp. Aff. - Scii. : quidam in purgatorio diu­ tius quam alii torquentur, secundum quod affec­ tus eorum ad venialia fuit magis immersus. R. est: quia ea quae sunt majoris adhaerentiae, tardius purgantur. ARTICULI DUO De purgatorio (Ex editione Patav. an. 1712). Art. I. - Utrum purgatorium sit post hanc vitam. Resp. Aff. - Scii. : etiam ratione satis con­ stare potest, purgatorium esse post hanc vitam. (·) In opusculo De malo, qu. vii, art. 2 ad 9m et 17, S. Doctor sic retractat quod in Sent, iv scripserat: Culpa non remittitur per poenam, sed remittitur in purg. veniale, quantum ad cul­ pam virtute gratiae, non solum secundum quod est in habitu, sed prout exit in actum charitalis, detestantis veniale peccatum. 6() Quaestio XXX.-De B. Mariae Virginis annuntiatione 112 Quaestio XXXI. - De conceptione Salvatoris . . 111 Quaestio XXXII. - De conceptione Christi quoad ac­ tivum principium .................................................... » 120 Quaestio XXXIII. - De modo et ordine conceptionis Christi................... · 123 Quaestio XXXIV. - De perfectione prolis conceptae . 125 Quaestio XXXV. - De nativitate Christi .... 127 Quaestio XXXVI. - De manifestatione Christi nati 131 Quaestio XXXVII. - De legalibus circa puerum Jesum osservatis ........................................................ ’ 135 Quaestio XXXVIII. - De baptismo Joannis . . · 138 Quaestio XXXIX. - De baplizatione Christi . . 1 110 Quaestio XL. - De modo conversationis Christi . » 145 Quaestio XLI. - De tentatione Christi ................ 148 Quaestio XLII. - De doctrina Cliristi.................... 150 Quaestio XLIII. - De miraculis a Christo factis . 153 Quaestio XLIV. - De singulis miraculorum speciebus 155 Quaestio XLV. - De transfiguratione Christi . . 157 Quaestio XLVI. - De passione Christi ............................. Quaestio XLVII. - De causa efficiente passionis Chri­ sti ................................................................................ ■ 168 Quaestio XLVIII. - De modo passionis Christi quan­ tum ad effectum ................................................ * 173 Quaestio XLIX. — De effectibus passionis Christi » 176 Quaestio L. - De morte Christi ............................ » ISO Quaestio LI. - De sepultura Christi .................... · 184 Quaestio LII. - De descensu Christi ad inferos . 185 Quaestio LUI. - De resurrectione Christi .... 189 Quaestio LIV. De qualitate Christi resurgentis 192 Quaestio LV. - De manifestatione resurrectionis . » 191 Quaestio LVI. - De resurrectionis Christi causali la te 199 Quaestio LVII. - De ascensione Christi................ » 200 Quaestio LVII1. - De sessione Christi ad dexteram Pa­ tris ............................................................................ * 204 Quaestio LIX. — De judiciaria potestate Christi . 20·» Quaestio LX. - De sacramentis in communi . . . 210 Quaestio LXI. - De necessitate sacramentorum . . - 2U Quaestio LXII. De principali effectu sacramentorum. qui est gratia......................................................... pag. 21S Quaestio LXIII. De effectu sacramentorum , qui est character .......................................................... ■ opo Quaestio LXIV. — De causa sacramentorum ... 226 Quaestio LXV. - Dc numero sacramentorum . . 233 Quaestio LXVI. — De pertinentibus ad sacramentum baptismi .................................................................. > 237 Quaestio LXVI I. De ministris per quos tradit ur bap­ tismi sacramentum ............................................... 247 Quaestio LXVIII. - De suscipientibus baptismum 251 Quaestio LXIX. - De effectibus baptismi .... · 238 Quaestio LXX. - De circumcisione quae praecessit baptismum............................................................... 263 Quaestio LXXI. - Dc praeparatoriis quae simul con­ currunt cum baptismo....................................... » 266 Quaestio LXXII. - De sacramento confirmationis 269 DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE Quaestio LXXIII. - De Sacramento Eucharistiae se­ cundum se................................................................ ‘ 276 Quaestio LXXIV. De materia Eucharistiae quantum ad speciem................................................................ · 281 Quaestio LXXV. - Dc conversione panis et vini in corpus ct sanguinem Christi ................................ 286 Quaestio LXXVI. - De modo quo Christus est in hoc sacramento............................................................ » 293 Quaestio LXXVII. - Dc accidentibus remanentibus in hoc sacramento ................................................ 300 Quaestio LXXVIIL - De forma sacramenti Euchari­ stiae ............................................................................ * 306 Quaestio LXXIX. - De effecti bus sacramenti Eucha­ ristiae . .................................................................... 311 Quaestio LXXX. - De usu, seu sumptione hujus sa­ cramenti in commune............................................ 317 Quaestio LXXXI. - De modo quo Christi usus est hoc sacramento................................................................ * 326 Quaestio LXXXII. - De ministro hujus sacramenti 328 Quaestio LXXXI1I. - De ritu hujus sacramenti 331 Quaestio LXXXIV. De sacramento poenitentiae 338 Quaestio LXXXV. - De poenitentia secundum quod est virtus.................................................................... » 344 Quaestio LXXXVI. - De effectu poenitentiae tpioad mortalium peccatorum remissionem................. . 318 Quaestio LXXXVII. — De remissione venialium pec­ catorum ......................................................... » 352 Quaestio LXXXVIII. - De reditu peccatorum per poeQu a est io LXXXIX. - De virtutum recuperatione per poenitentiam .................................................... .... » Quaestio XG. - De partibus poenitentiae in generali 358 361 SUPPLEMENTUM Quaestio I. - De partibus poenitentiae in speciali. Et primo de contritione................................................... ...... Quaestio II. - De objecto contritionis ................ »367 Quaestio III. - De quantitate contritionis .... · 369 Quaestio IV. - De tempore contritionis................ 371 Quaestio V. - De effectu contritionis ................ · 372 Quaestio VI. - De confessione quoad ejus necessita­ tem ............................................................................ » 374 Quaestio VII. - De confessionis quldditate ... « 378 Quaestio VIII. - De ministro confessionis .... 379 Quaestio IX. - De qualitate confessionis .... » 383 Quaestio X. - De effectu confessionis.............. » 386 Quaestio XI. De sigillo confessionis ................ » 388 Quaestio XII. - De satisfactione quoad ejus quidditatem ............................................................................ » 391 Quaestio XIII. - De satisfactionis possibilitate . 393 Quaestio XIV. - De qualitate satisfactionis . . . 394 Quaestio XV. - De his per quae iit satisfactio . ► 397 Quaestio XVI. - De suscipientibus sacramentum poe­ nitentiae .................................................................... · 398 Quaestio XVII. - De potestate clavium................ · 400 Quaestio XVIII. - De effectu clavium ................ 402 Quaestio XIX. - De ministris clavium ................ 404 Quaestio XX. - De his in quos usus clavium exerceri potest ........................................................................ » 407 Quaestio XXI. - De excommunicationis definitione » 408 Quaestio XXII. - De his qui possunt excommunicare et excommunicari.................................................... * 411 Quaestio XXIII. - De participatione cum excommu­ nicatis .................................................................... ’ 413 Quaestio XXIV. - De absolutione ab excommunica­ tione ......................................................................... ’ "'J Quaestio XXV. - Dc indulgentia........................... » 415 Quaestio XXVI. - De his qui possunt indulgentias fa* 11X cere ............................................. ........................... Quaestio XXVII. - De his quibus valent indulgentiae ’ Quaestio XXVIII. - De solemn! ritu poenitent.ae · 421 Quaestio XXIX. - De sacramento extremae unctionis quantum ad ipsius essentiam et institutionem . ’ 4—* Quaestio XXX. De effectu hujus sacramenti . Pag. 127 Quaestio XXXI. - De ministro hujus sacramenti 129 Quaestio XXXII. — Quibus hoc sacramentum con­ ferri debeat et in qua parte corporis .... 130 Quaestio XXXIII. - De iteratione hujus sacramenti 133 Quaestio XXXIV. - De sacramento ordinis quoad ejus essentiam et ejus partes ............................... · , ,131 Quaestio XXXX. — De effectu hujus sacramenti 13’ Quaestio XXXVI. - De qualitate suscipientium hoc sacramentum -139 Quaestio XXXVII. De distinctione ordinum, et eo­ rum actibus, ct characteris impressione .... ito Quaestio XXXVIII. - De conferentibus hoc sacra­ mentum .......................................................................... 4 11 Quaestio XXXIX. - De impedimentis hujus sacra­ menti ........................................................................... 116 Quaestio XL. - De his quae sunt annexa sacramento ordinis........................................................................... 118 Quaestio XLI. - Dc sacramento matrimonii inquan» 451 tum est in officium naturae ............................... Quaestio XL II. - Dc matrimonio, inquantum est sa­ • 454 cramentum ................................................................... Quaestio XLI II. - Dc matrimonio quantum ad spon­ . 456 salia ................................................................................ » 458 Quaestio Xl.IV. - De matrimonii definitione . . . 460 Quaestio XI. V. - De consensu matrimonii secundum se Quaestio XLVI. - Dc consensu cui advenit juramen­ » 462 tum vel copula carnalis ........................................ • 463 Quaestio XI.VI1. -Dc consensu coaeto et conditionato . 466 Quaestio XLVIII. - De objecto consensus . . . » 467 Quaestio XLIX. - De bonis matrimonii.................. » 471 Quaestio L. - De impedimentis matrimonii in generali » 472 Quaestio LL - De impedimento erroris .................. Quaestio LII. - De impedimento conditionis servitu­ . 173 tis ..................................................................................... « 17.» Quaestio LUI. - Dc impedimento voti ct ordinis A »w I// Quaestio LIV. - De impedimento consanguinitatis » 181 Quaestio LV. - De impedimento affinitatis . . . Quaestio I.VL - De impedimento cognationis spiri­ 485 tualis ............................................................................ Quaestio LVIL De cognatione legali, quae est per adoptionem ................................................................... ’ 187 Quaestio LVIIL —De impedimentis frigiditatis, malellcii, furiae vel amentiae, incestus et defectus aeta­ tis ..................................................................................... » 489 Quaestio LIX. De disparitate cultus quae matrimo­ nium impediat ........................................................... · 492 Index Quaestio LX. — De uxoricidio ................................ Quaestio LX I. — De impedimento matrimonii, quo esi votum soiemne ........................................................... Quaestio LXII. - De impedimento quod supervenit matrimonio consummato, quod est fornicatio Quaestio LXIII. - De secundis nuptiis ................ Quaestio LXIV. De annexis matrimonio, et primo de debiti redditione............................................. * Quaestio LXV. - De pluralitate uxorum .... » Quaestio LXVI. De bigamia ct irregularitate ex ea contracta ................................................................... Quaestio LXVII. - De libello repudii.................... Quaestio LXV11I. - De tiliis illegitime natis . . Quaestio LXIX. - De his quae spectant ad resurrec­ tionem. et primo et loco animarum post mortem Quaestio LXX. De qualitate animae exeuntis a cor­ pore, et poena ei inflicta ab igne corporeo . . Quaestio LXXI. - De suffragiis mortuorum . . Quaestio LXXII. - De oratione respectu sanctorum qui sunt in patria ............................................. Quaestio LXX1I1. - De signis quae judicium praece­ dent . . .» ................. Quaestio LXXIV. - De igne ultimae conflagrationis Quaestio LXXV. - De resurrectione .................... Quaestio LXXVI. De causa resurrectionis . . Quaestio LXXVII. - De tempore et modo resurrec­ tionis .................................................................... Quaestio LX XVIII. - De termino a quo resurrectionis Quaestio LXXIX. - De conditione resurgentium, et primo de eorum identitate ............................. Quaestio LXXX. De integritate corporum resurgen­ tium ..................................................................... Quaestio LXXXL - De qualitate resurgentium Quaestio LXX XII. - De impassibilitate corporum beatorum resurgentium .................................... Quaestio LXXX1II. - De subtilitate corporum beato­ rum .................................................................... Quaestio LXXX IV. De agilitate corporum beato­ rum .................................................................... Quaestio LXXXV. De claritate corporum beatorum Quaestio LXXXV1. - De conditionibus corporum damnatorum resurgentium.................................... Quaestio LXXXVII. De cognitione quam habebunt resuseitati in judicio respectu meritorum et deme­ ritorum ................................................................ Quaestio LXXXVIII. De judicio generali, tempore et loco in quo Ilei ............................................. •196 -197 198 500 500 50 1 508 510 513 515 520 522 531 533 531 537 539 511 513 515 548 550 552 555 558 560 561 561 566 Jndcx ----- Quaestio LXXXIX. - De judicantibus et judicatis tn judicio generali .................... . . . Pag. Quaestio XC. - De forma judicis venientis ad judi­ cium ......................................................................... Quaestio XCI. - De qualitate mundi post judicium Quaestio XC II. De visione divinae essentiae per com­ parationem ad beatos ....................................... Quaestio XCIII. - Do sanctorum beatitudine. et eo­ rum mansionibus ............................................... Quaestio XCIV. - De modo quo sancti se habebunt erga damnatos ................................................... Quaestio XCV. - De dotibus Quaestio XCVI. - De aureolis Quaestio XCVIL - De poena damnatorum . . . Ouaestio XCVIII. - De voluntate et intellectu dam­ natorum ................................................................ Quaestio XCIX. - De misericordia et justitia Dei re­ spectu damnatorum ........................................ Appendix. Quaestio 1. - De qualitate animarum quae cum originali peccato solo ex hac vita decedunt Quaestio II. - De qualitate animarum quae in pur­ gatorio propter peccatum actuale, vel ejus poenam, expiantur ............................................................ De purgatorio ............................................................ S. A. Arti Gra fiche Panetto 615 ,-.c.s 572 572 57G 580 582 • 583 » 585 » 591 • 595 598 • 603 . 604 607 Petrelll · Spoleto 7-950.