JUS PROPRIETATIS VINDICABITUR JOHANNIS CAPREOLI TIIOLOSANI ORDINIS PRÆDICATORUM, TIIOMISTARUM PRINCIPIS IIEFENSIONES THEOLOGI E DIVI THOMÆ AQUINATIS DE NOVO EDITÆ CUBA ET STUDIO un. pp. ceslai paban et thomæ pègues EJUSDEM ORDINIS IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM TOMUS I TURONIBUS SUMPTIBUS ALFRED CATTIER. BIBLIOPOLÆ EDITORIS M DCCCC Minerva GmbH. Frankfurt/Main Unvrrandrrtrr Ntchdruck 1967 M' Bl ■ ■ . |U I nntril m Ctrrojm j Anton Hun KG Mriwnheim / Gl»n I Monsieur A. Cattier, éditeur a Tours Je suis heureux qu'un libraire de ma ville archiépiscopale ait entrepris de rééditer les Defensiones Theologias Divi Thomas Aqui­ natis de Jean Capréolus. Je vous en félicite bien sincèrement. Le Dominicain français qu’on a sur­ nommé le < Prince des Thomistes » étant peut-être, après le cardinal Thomas Cajetan, le commentateur le plus profond et le plus solide de saint Thomas d’Aquin, l’étude de ses Œuvres contribuera sans nul doute à faire mieux comprendre le grand Docteur et à éclairer d'une plus vive lumière plu­ sieurs questions de théologie difficiles et abstraites. Une telle entreprise ne pourra manquer d’être agréable au Saint-Père, dont la volonté formelle et plusieurs fois manifestée est que le Clergé s’attache à suivre les en­ seignements et la doctrine de saint Thomas. Agréez, Monsieur, avec mes félicitations, l'assurance de mes dévoués sentiments. f III. Do».. Gaudium mihi esi unum cx editoribus civitatis mex archiepiscopalis de novo in publicum emittere Defensiones Theologiæ Divi Thomæ Aquinatis a Joanne Capreolo ; et tibi loto corde congratulor. Qui Praedicatorum Ordinis alumnus, oriundus e Gallia, merito < Thomistarum Princeps » nuncupatus, post unum forsan Thosnam a Vio Cajetanum secundus, pro­ fundissime et solidissime doctrinam Aqui­ natis commentatus est, ita quidem ut fre­ quentatio ejus operum non mediocris sil auxilii ad facilius intelligcndum sanctum Doclorem, ad plenius illustrandas quasdam Theologix quxstiones singulariter abstractas et abstrusas. Et tua certissime inceptio magnum obti­ nebit favorem apud Summum Pontificem qui tam expresse et tam frequenter volun­ tatem suam significavit de sancti Thomæ doctrina a Clero fideliter retinenda. Accipe, III. Dom , congratulationes meas ac insimul certiorem te facito me libi sem­ per magis fore benevolum. René-François, Arch, de Tours. f v.t tus - Fkaxciscus, Archiep. Turon. LEONI XIII SUMMO · SACRORUM · ANTISTITI QUO · AUCTORE · ET · PROPAGATORE · BENEVOLENTISSIMO DOCTRINA · THOMISTICA · REFLORUIT HARUM · DEFENSIONUM · IOHANNIS · CAPREOLI DE·NOVO-EDENDARUM PATRES·CESLAUS · PABAN · THOMAS · PÈGUES CURATORES ■ OPERI - PERFICIENDO VOLUMEN PRIMUM DEDICANT Beatissime Pateii, Divi Thomæ Aquinatis doctrinam, quam Romani Pontifices summis laudibus commen­ darunt, Tu quidem, ornnes Tuorum prædecessorum laudes praHergrediens, singulari devotione pioque affectu prosequeris. Ab exordio enim pontificatus Tui, erroneis moder­ norum philosophorum systematibus, scripta Angelici Præceptoris tamquam remedium proposuisti; hunc Sanctum Doctorem in variis scientiarum studiis velut exemplar osten­ disti, necnon omnium catholicarum Scholarum patronum declarasti. Hanc autem illibatam 1). Thomæ doctrinam, a Sancta Sede celebratam, nonnulli homines in decursu saeculo­ rum impugnare conati sunt; sed, Dei providente numine, surrexerunt viri docti, præclaro ingenio praediti, qui ad scripta S. Doctoris defendenda, necnon ejus doctrinam pul­ chris commentariis explanandam, insudarunt. Inter tot egregios S. Thomæ defensores, speciali fulgore emicuit Johannes Capreolus Tholosanus, qui quidem adeo Angelici Doctoris sensa attigit, et doctrinam ejus sic illustravit, ut merito a posteris Thomistarum Prin­ ceps fuerit nuncupatus. Cum enim sæculo decimoquarto Nominales et alii Doctores, notam falsitatis D. Thomæ sententiis infligere conarentur, hic sirenuus veritatis thomisticæ propugnator, Magistri doctrinam acerrime clarissimeque defendit. Quam præstans, utile prorsus ac admirandum sit opus insignis thomiske, sat probant variae suarum Defen­ sionum Thcologûv D. Thoma; editiones, quæ ab anno 1483 usque ad annum 1589 in lucem prodierunt. Sed, proh dolor! cum sub fine sæculi decimi sexti, propter nefandam Lutheri necnon pseudoreformatorum hæresim, studia scholastica in contemptum venerint, ab hoc tempore usque nunc opera Principis Thomistarum pene oblita permanserunt. Ab hac lugenda trium sæculorum oblivione ea educere nobis opportunum visum fuit; quippe quæ ad rectam D. Thomæ sententiæ inlelligentiam apprime ducunt, cum in illis omnia ad mentem S. Doctoris fideliter sint exposita. Hanc novam Johannis Capreoli operum editionem nulli alteri dedicare volumus nisi glorioso inclytoque Pontifici, qui Angelici Doctoris doctrinam tot laudibus exornavit. Quapropter primum volumen hujus editionis ad pedes Sanctitatis Tuæ deponentes, apostolicam benedictionem imploramus, ut opus a nobis inceptum faustum fortunatumque exitum obtineat. NOTITIA I.N FR. JOHANN E M CAPREOLUM Ex ECUA HL) (Scriptore» Ordini» Prxdicatorvm), I. p 795. F. Johannes Capreolus, Gallus, Occilanus, in domo Tiulhenensi ad Ordinem allectus, etsi Tholosanus plerumque, præserlim ab exteris, nuncupetur, a provincia scilicet Tholosana cujus sodalis erat, sacne Theologia? Magister in facultate Parisiensi fuit, in qua Sententias legebat jam anno MCCCCIX et duobus annis sequentibus licentiam, ut aiunt, decurrit, nam an. MCCCCXI decimus pro Sorbonica pnesentatus Prædicalorum dicitur respondisse, ac sequenti ante Pascha qui, stylo ejus ætatis, adhuc XI numerabatur, novo XII diceretur, locum XII et primum mendicantium inter XXV licentiates obtinuit, exinde laurea donatus. Studium postea generale Tholosanum rexisse narrant nostri Tholosates, sed anno MCCCCXXV1 jam in suam Ruthenensem domum se receperat, egregiis illis in IV Sententiarum libros commentariis scribendis ac perficiendis totus incumbens, quos anno tandem MCCCCXXX1I finivit Conciliis Conslantiensi et Basileensi alluisse volunt quidam, quod, etsi creditu proclive, ex actis probari desiderarem. Ruthenis certo agebat anno MCCCCXLIII, et sequenti ibidem obiit die vi april. fuitque ad sacrarium sepultus. Saxulo circiter XVII inchoante, appensa fuit ad parietem tabella cum hac inscriptione, sed ab homine incauto et parum accurato : « Nunquam marcescet memoria gravissimorum Patrum Johann is Capreoli et Silvestri Ferrariensis, quorum corpora hic sub eodem recundunlur marmore. Ille scientia insignis et morum honestate conspicuus, relictis posteritati super libros Sententiarum clarissimis commentariis, extremum diem clausit anno Domini MCCCCXLIV, sexta die aprilis. Iste clavum Ordinis, etc. » Epitaphium istud, quoad Capreolum, verissimum est, sed quoad Silvestrurn, falsissimum, nam non Ruthenis sed Rhedonis in Armorica diem obiisse et sepultum postea demonstrabitur, ubi de eo. Opus Capreoli nunquam satis laudandum, scriptum ejus est in IV libros Sententiarum. In eo enim adeo S. Thonuc sensa attigit et doctrinam ejus sic illustravit, ut merito deinceps audierit Thomistarum princeps, et schola· nostra? assertor et vindex, quam revera adversus Warronem, Scotum, Aureolum, Nominales, cætcrosque ejus impugnatores acerrime clarissimeque defendit. Prodiit primum ab exemplari auctoris quod sodales Rulhenenses Ve ne lias miserunt, editionem curante F. Thoma de Sancto-Germano, ejusdem Ordinis, sacræ Theologiæ Magistro, Brixiano, qui Oliverio CaraiTa episcopo Albanensi, Ordinis protectori, nuncupavit, Venetiis apud Oclav. Scotum 1483 fol. Ad calcem t. I, sic legitur ; u Liber primus Defensionum theologiæ divi Doctoris, Thomæ de Aquino, in primo Sententiarum, editus per eximium veritatis schola? professorem F. Johannem Capreoli, Tholosanum, Ord. Prædlc. anno Domini MCCCCIX quo legit Sententias Parisius, feliciter explicit. » Ad finem I. II : « Liber secundus Defensionum etc. ut supra, finitus Ruthenæ, septembr. die xim, quæ erat sabbatum, anno MCCCCXXV1, die vu novembr., sub pontificatu Martini V. ® wi NOTITIA Ad calcem t III : < Complevi hoc anno Domini MCCCCXXVHI, die vu novembr. post prandium, hora quasi secunda post meridiem. ■ Ad calcem t. IV : < Completa fuerunt anno Domini MCCCCXXXIII, die xvni februarii, Ruthenæ, pontificatus Eugenii IIII primo, o Quæ prior editio, licet gothlca, est elegantissime, seu chartam nitidissimam, seu characteres æneos purissimos, seu atramentum nigerrimum species. Extat Paris, in Regia D, 115, ct in Navarr. Sed utrobique deest volumen secundum. Integra vero habetur apud nostros Divioncnses. Prodiit postea, ibidem, 1514, tertio 1519, quarto, sub hoc titulo : « In libros Sententiarum amplissima· quWiones protutela doctnnæ D. Thoma? ad scolasticum certamen egregie disputate; nuper castigate et corroborate auctoritatibus sacra? Scripture, conciliorum et SS. Patrum, atque illustrate quamplurimis aliis opinionibus theologorum tum antiquorum, tum neotericorum, auctore harum additionum F. Mathia Aquario, Dominicano, regio atque publico metaphysico in almo studio Neapolitano. * Venetiis, Hnered. Hieronymi Scoti 1589, fol. voll. IV. Ante ultimam hanc editionem Paulus Soncinas, Isidorus de Isolanis, et Silvester °rierias vastum illud opus in compendium redigere lentaverant, ut suis locis dicetur. Sed hic non omittendum iwx&Tsv insigne, quod dictus de Isolanis refert in sua prefalione, ubi ait Capreolum non minori veneratione excipiendum quam S. Thomam, in quem spiritum angelicum transi risisse videtur Spiritus Sanctus, cordialissimo prudent issiinoquc munere chrislianissimæ simplicitatis ab alto donatum, qui ante imaginem B. Marte peculiari studio longas quolidianasque moras orans trahere consueverat. Tum subdit : < Interea quatuor hæc in Sententias perfecta volumina, dum in sum scrinio cellulae servaret, opera ut creditur hostis antiqui, eadem cellula sævis exarsit ig> ibus, ac nisi con­ versus frater qui eidem Johanni Capreolo tristis senectas annos jam ingresso deserviebat, lacrymis motus tanti Patris ejulantis labores innumeros unius horæ spatio sævas consumere flammas, in ardentem locum prosiliisset, ex quo hæc scripta abstulit, omnis Capreoli doctrina cæleslis deperiisset. Libuit hac pr.efaliuncula (subdit idem) talia enarrasse quæ a F. Garsiæ, Hispani, Prædicalorii Ordinis nunc generalis Magistri ore pendens ingenti ob!cc »io?.c suscepi. » Prœter quatuor volumina manuscript Ruthenis Venelias missa prelo committenda, nulla alia laudantur, nisi volumen primum quod manuscripium exstat FlorentteadS. Marci Arm. HI, η. 37, cujus codicis initio legitur hæc nota : a Johannes Capreolus Tholosanus et doctor Parisiensis Ord. Predic. super primum Sententiarum membr. quem pro conventu S. Marci de Florentia emit, et sibi donavit magnificus vir Laurentius Petri Cosmæ de Medicis civis clarissimus Florentinus «anno Domini MCCCCLXXVII. > Is codex forsan ille est de quo sic scribebat laudatus Thomas de SanctoGermano in epistola nuncup. edit. 1483 . < Quoniam in tota hac Italia prater primum nullum eorum voluminum habebatur » Et de quatuor voluminibus Ruthenensibus Venelias missis ibidem loquens, < hæc, inquit, ad Octavianum Scoturn missa tum primum lares nostri focique viderunt, d Fidem postea suam in edendo opere sic commendat : « Neque quicquam arbitratu meo com­ mentari ausus sum, no quod in his mendie reperiri contingeret, ad meam referretur invidiam. Singulis tantum voluminibus quœstlonum capita et conclusionum quæ cuique insunt præmisi, eisque doctorum qui contra ratiocinantur nomina subdidi, quo facilius sciretur, quæ doctoris nostri sententia esset, quique contra disputarent. » Hujus operis cum laude meminit Leander fol. 139 præslans nobile, egregium, doctissimum, laboriosissimum et utile prorsus ac admirandum. Excipiunt Lusitanus et sequaces, demum et Altamui a ad I iIS. I)c eo etimn legendus Percinus in 3/onum. Totos, p. 94. Extraies vero Triternius, Eysengrvnius ad 1415 a quo Capreolus dicitur theologorum sa?culi sui princeps, Possevinus, Bellarminus-Labbeus, Spondanus Annali ad 1413, Dupinius et alii. Petrus a Valleclausa, Diatriba IV in Cyriacos, et Capreolum mordere lentavit, sed vere sus ad Minervam. Capreolum ipsum adeas, ad hunc solem evanescunt umbra illæ valclusinæ, ut notarunt Johannes Casalaa m Candore lilii, p. 281, et Baronins Apolog. lib. II, p. 400. Sermones vani, quœdain super melaphysica et aha ei a Lusitano el ab Altamura tribuuntur, sed quæ vel igne vel vicissitudine temporum perierint. AD REVERENDISSIMUM IN CHRISTO PATREM ET DOMINUM I). OL. CA KA FA EPISCOPUM ALBAN EN. SACROSANGTÆ BOM. ECCLES. CARDINALEM NEAPOLITANUM SACRI onoixis PBÆDICATORÜM DIGNISSIMUM PROTECTOREM FB. THOMÆ DE SANCTO GERMANO BRIXIANI lUUnDEM OnilIMs rnOVIXCLE I.OMIUHIIIÆ, ruo JOANX. CATO. VOLI MIM >1 IMI>fU>iI0NE cmktula Cum varia sint hominum studia, Reverendissime Domine, quod quisque, quam personam gerere velit, ab sua voluntate proficiscitur, et diversum alii artium et disciplinarum genus, vel ingenii aptitudinc, vel fortume vi, aut rerum usu profitentur, dum exsistunt, qui res bellicas, qui urbanas, qui otiosam agere vilain eligunt. —qui litterarum studiis et philosophiis sic insudant, ut suum nego­ tium ad reliquorum mortalium otium conferant, videntur esse caderis omnibus, et meliores, et digniores. Ili enim et priorum merita transcendunt, quod illi mortalis vital commoda, humanam tantum politiam et terrenam civitatem augere ac firmare contendunt, cum ipsi cadestem meditentur, ad eamque capessendam caderos mortales invitent; quove itinere eo proficiscendum sit, praemonstrant; et eis qui suum agere negotium consuevere, sunt revera præstanliores, quod communi omnium hominum utilitati se totos expendunt, propriorum commodorum obliti; primum ingenio et cogitatione, qute in vero exquirendo maxime versantur, ad res quam optimas utuntur; et principem omnium virtutum sapientiam nacti, quæ scientia est divinarum et humana­ rum rerum, sanctissimam illam Dei Optimi ad homines et hominum inter ipsos communitatem societatemque luentur. Deinde natura * parent, ne cui noceant, dum eorum perspecta in rebus honestis vita est, et communi utilitati servientes, quod difficile est, rerum alienarum curam gerunt. Nemo enim, ut ait orator, perse sibi satis est, sed nostrum omne, quod sumus, quod habemus, quod intelligimus, quod officio fungimur, ab Optimi Dei beneficentia manat. Sed et homini cuilibet ex aliorum opera plurimum utilitatis et commodi provenire solet, dum hi qui cæleros sapientia, virtute, doctrina, ingenio, aut arte procellunt, reliquis bene vivendi rationes atque instituta pro­ scribunt. Quia si gloriosum est in eo se occupare, aut etiam excellere, quo brutis animantibus homo præstat, et se invicem homines antecellunt, quantum laudis et felicitatis consequi dicendus est, qui ad id ingenium studiumque applicat, quo divinitatis particeps fiat, et, eo relicto quod est in homine mortale, in divinam se immorlalemque naturam suspendat? Quod nimirum contempla­ tione veritatis, cl communi hominum salute procuranda evenire non dubium est. Cum itaque Respublica Christiana studiorum atque artium varietate distincta sit, ex qua omnis ejus pulchritudo resultat, quod sine arrogantia dictum accipi volo, Fratrum Pra dicatorum Ordinem, ex ejus legibus, institutis, et communi inter mortales cæleros conversatione constat xiv EPISTOLA ejusmodi studium, de quo nunc loquimur, profiteri, qui scilicet vite sanctimonia, studiorum assi­ duitate. scribendi solertia, docendi labore, meditando cum cæütibus, agendo cum proximis, ad eorum perpetuam salutem cuncta convertunt. Est enim hoc praeclarum genus et sanctissimi Patris Christoque Redemptori nostro simillimi viri Dominici posteritas ea lege ac ratione propa­ gata, ut eorum exemplo quos omni laude et prædicalione celebravit semper antiquitas et quælibct bene instituta Respublica sese patria? devoveant, illi, inquam, Patria? cujus municipes sunt omnes qui fidei Christiana? sacris initiati sunt, ac cadestem gloriam perpeluamque felicitatem, quæ in unius Dei Omnipotentis et Maximi notione amoreque continetur, ut est in sacris litteris traditum, expetentes vehit immortalitate candidati sunt. Hi sunt qui ad hoc se natos meminerunt, ut nequa­ quam vitam silentio transeant, aut sua tantum negotia, ne dicam otia curent, sed ita se rerum scientia atque eloquentia armant, ut contra repugnantes fidem catholicam propugnare queant. Quibus vero inest, vel natura, vel divino afflatu, vis et aptitude rerum gerendarum, se ad egregia obeunda facinora pro omni Republica Christiana, pro cunctorum salute civium accingunt, vitam sanguinemque profundunt, terrena commoda corumque detrimenta parvipendunt, malevolorum diffamationes patienter tolerant, atque eo suum studium intendunt, ut quam mullis sint adjumento, non equidem largitionibus et sumptu, cum se omni terreno peculio amore caelestium abdicarint, sed opera ct collocandis beneficiis, quod optimum est et fortibus clarisque viris dignum. Cum enim sint bonis meliores, ac doctrina et rerum usu paratiores, consilio, ope, interventu, et patrocinio quamplurimis prosunt, tum apud immortalem Deum, quem fidei suæ desertoribus ac scelestis placatum efficiunt, tum apud cælites commendationibus, tum vero suasu, pollicitationibus, commi­ nationibus. metu a perditis moribus ad bene vivendi rationes invertunt, sicque eorum immortalia beneficia latissime manant, et fidem ac sacrum jusjurandum, quo se Deo Maximo fideique catholica· devovere conservant. Hæc est nostra· militia· disciplina a Principe illo atque Imperatore nostro omni Pnedicatorum generi non tam arte tradita, vel usu acquisita, quam naturali, ut ita dixerim, propagatione ingenita. Commodissime itaque, mimo et quam aptissime fecerunt, qui Minervæ domicilium ac fanum, quod intra Romam irbem magnifice conditum, ac religiosissime ab antiquis exstitit cultum, huic Ordini possidendum tradidere, tanquam nulli essent in Christiana Republica qui eo rectius, ablato vetustatis errore, succederent, quam hi quorum omne institutum, vita, pro­ fessio, in artium optimarum verique inveniendi ac pradicandi et scribendi diligentia versaretur, ut nequaquam Pallade invita, vel repugnante Minerva, ea sedes demandata sit viris ab ejus imitatione et cultu non abhorrentibus, quam finxere Gentiles, disciplinarum atque artium inven­ tricem, omnia qua» ad vilæ cultum pertinent docuisse mortales. Ac beatus quidem Pater Domi­ nicus. licet sapientia et eloquentia sua ætale cæleros superarit, ea tantummodo concionarie ad populos declamans usus est, ut nunc divini verbi præcones facere consueverunt, nec quidquam litterarum monumentis mandavit, quod rnanarit ad posteros; quamvis ferunt eum dum Sacri Palatii Doctor haberetur, commentaria super Matthaeum et Pauli Epistolas edidisse. Fuere autem quamplurimi ex ejus disciplina, qui cum ingenio, doctrina, et eloquentia præstanlissimi haberentur et essent, præter liæc studium omne ad scribendum contulerunt, ut non solum his qui sua ætale vixerunt, sed et post futuris mortalibus prodesse potuissent. Quorum omnium facile princeps, et vite sanctimonia, et ingenio atque doctrina, si modo ea hominis non divini spiritus, fuit Thomas Aquinas, cui tantum est ab Romana tributum Ecclesia, ut ipsum et pro vilæ innocentia cælitum numero adseriberet. et pro doclrinæ excellenti veritate ejus scripta atque volumina, ulpole catholica divina oracula recte sibi constantia decerneret perpetua fide ac vene­ ratione a cunctis Christi fidelibus sincere retinenda palamque prædicanda. Quod multis verbis prosequerer, nisi hæc et latissime paterent, et in re cerla verbis uti vererer non necessariis. Scripsit enim divino instinctus numine fere omnibus de rebus, divinis maxime, volumina quamplura, estque ipsum scribendi genus grave, argutum, solidum, purum, acutum, pingue, patens, exquisitum, et antea inusitatum, ut mirandum sit quonam pacto, tam brevi quo vixit tempore, tanta percurrere, intelliger»?, meminisse, et tam late manantia profundere potuerit flumina doctrinarum. Neapolis Campaniae alitus est, Coloniæ in Germania sub mâgno profecit Alberto, Parisiis Galliæ floruit, atque ibidem diu maximo omnium concursu et stupore de re qualibet disputavit, Bononia? quoque ac Romæ palam docuit, demum Neapolis ubi cœperat reliquum vite tempus semper philosophando peregit. Hic itaque Thcarchus Doclor, seu divinus, seu theologi® Princeps non injuria nuncupandus, post divinitatis cultum et religionis officia, studium suum vitamque omnem in rerum cognitione constituit, eamque ad Sancte militantis Ecclesiæ, immo omnium hominum utiliUtem converlit. Neque solum vivus atque praesens, sed litterarum monumentis omnes relrovenientes erudivit, ut quod coram positus fecerat, abiens quoque ad Deum id continue facere PR0ŒM1ALIS XV atque omnibus post nasci lu ris consuluisse videretur, cum ad muto *· magistros (ut quorumdam utar vocabulo) (|um vellent quæsituri et percepturi accessissent Ex quo summam et perfectam apud mortales qui modo ingrati non sunt naclus est laudem, ut eum omnes merito diligant, fidem illi habeant, cl cum admiratione quadam honore et gloria immortali dignissimum putent, quoniam (ut est apud philosophos) docendi genere prodesse quammultis ad gratiam valet plurimum et gloriam. Sententiarum vero suarum probatissimos testes elegit, in philosophicis Aristotelem, m theologicis autem, ex Græcis Dionysium, ex nostris Augustinum, quos studiose æmulatus est, et pleraque ab his relicta digessit, a caderis latius disputata ad compendium redegit, ac scribendi et disserendi per qutesliones et articulos formam qua recentiores utuntur theologi artificiose servavit. Illud vero quis non miretur quanta modestia caderos scriptores qui vel sua vel priori tempestate exstitere, vene­ retur, eorumque opiniones, modo fidei christianæ non derogent, si quando verior ratio secus exsistimare vel diffinire suadeat, quanta perpensatione et verecundia repudiet, ac sine cujusquam injuria, iinmo cum potest singulorum excusatione et patrocinio suæ mentis sententiam proferat, ut tanquam vir sanctissimus, doctorque gravissimus omnium amicus, veritatis tamen amicissimus videatur? Neque ego nunc tam audax sum, ut eum reliquis omnibus præponere. neque iterum tam formidolosus, ut mullis postponere velim. Ites in aperto est, quæ me quoque tacente facile dijudicetur. Quare hunc ita laudaverim, ut aliquam tamen laudis partem etiam reliquis non detraxerim. Illud etiam ingenii maximi argumentum est quod nedum præterita dijudicare, sed et futura prospicere potuit, ut eas quas veritali'repugnantes ratiocinationes invenit scriptas dissolverit, et quæ post fiendæ a recenlioribus erant, prævidere visus sil, dum ex ejus scriptis ad ea quæ hi posteriores objiciunt, accommodata responsio trahitur, tanquam prius ab eo dissolutæ, quam ab his conflclæ vel e.xcogitatæ videantur. Quis ergo hunc divinæ veritatis interpretem pro officio non colat, pro doctrina non probet, pro ingenio non miretur, pro merito non extollat, non sequatur, non prædicet? Sed non est hoc loci neque temporis Doctorem hunc dignis laudibus celebrare, atque ideo ad reliqua pergamus, ne turpius fecisse videamur jejune laudasse quam fecerunt hi qui vehementius improbarunt. Quæ cum ita sint, fuere tamen nonnulli, immoet mulli qui. seu multiplicanda * theologiæ, ne dicam proliciendæ, gratia, seu experiendarum ingenii sui virium, seu inanis gloriæ, ut et ipsi aliquid aliter scripsisse viderentur, vel fortasse zelo ducti, quacumque tamen id ratione fecerint eorum sit judicium, non enim quemquam damnare audeo, hujuscc Doctoris sententias impugnare, labefactare, ac prope expugnare conati sunt, tamquam contra extraneum, non concivem, rem gererent, ita ut nedum ratiocinationibus, aut argumentationibus, sed interdum etiam mordacibus verbis aggressi sint, cl tanquam contra communem hostem junta bella susceperint. Moti autem videntur quidam animi aegritudine ut aliena lacerarent, et in eo se doctos arbitrati sunt, si doctioribus detraherent, cum in veri speculatione vacandum sit summota omni perturbatione, invidentia, amore, iracundia, cæterisque id genus, ut tranquillitas adsit. Quo magis miror, ne dicam abominor nonnullorum impudentiam, quorum omne studium et commentatio in eo posita esse videtur, ut majoribus et sapientioribus contradicant, quique nonnulla hujus Doctoris theoremata errori dant, et inter arti­ culos a quibusdam damnatos enumerant, perinde ac si ex humana opinione hujus doctrina firmanda repudiandave sil, ac non magis ex ejus diffinitione sit cæterarum judicium faciendum, cum constet omne Parisiense gymnasium tantum huic honoris tribuere, ut in approbandis repudiandisque theologiæ articulis statuerit id verum esse ab omnibusque recipiendum, quod Thomæ visum sit, suumque omne decretum irritum habeat ac revocet, quatenus Doctoris Aquinatis inve­ nitur sententiæ derogare, sitque ea non humana tantum, sed divina et Apostolica auctoritate robo­ rata. Irrident alii tanquam crimen sil lœsæ majestatis hujus sententiam reprobare, qui si quid pensi, aut humani, nedum Christiani, haberent, intelligerent non humanam tantum, sed divinam quoque se liedere majestatem. Ejuscemodi tamen non magis succensendum quam compatiendum intelligo, quod cum oculos a solis claritate divertunt, tenebris amplectantur necesse est. Nec facile constat veritas plures habeat assertores, an iinpugnatores. Ac meminisse oportet omnibus catholicis scriptoribus id usu evenisse, ut detractorum morsibus paterent. Multorum exempla suppetebant, sed satis sit beatum attulisse Hieronymum, cui in divinarum Scripturarum traditione ac explana­ tione contra oblatrantes, quos canes appellat, jugis est pugna perpeluuinque certamen. Sed pro­ fecto non erravit, qui dixit veritatem esse temporis filiam, estque quod ejus imitatoribus spem præbeat, quod ex eo conjicere possunt, quanta sit hujus Doctoris etiam apud adversarios auctori­ tatis et virtutis opinio, cui uni tam multi magno et excellenti ingenio viri contradixere; quod utique non fecissent nisi ejus apud omnes summum fuisset judicium, ut tanto viderentur glorio­ siores, quanto fortissimum pugilem prostravissent atque Entello e campo decedente victor Dares EPISTOLA omnibus insultaret. Recteque sapiens : ferrant, ait, ferro acuitur, et Philosophus : opposita juxta se posita magis elucent; et rectum est judex sui et obliqui, quoniam ex eorum impugnationibus clarior effectus est, et apud doctiores probatior, cum intelligunt divinam ejus sapientiam tam mul­ lorum utique non vulgarium Doctorum, veluti arietibus, sagittis, omniumque telorum generibus «appetitam, non quivisse everti, perfodi, quassari, aut in aliqua sui parte dehonestari, quinimmo roboratur fortius, perlucet splendidius, probalurque divinior omnium sententia qui modo cæci non sunt, quive puro ad hoc cælesle pabulum accessere palato. Nec mirandum sil quibusdam hoc divinum nectar non sapore, quoniam consilia sua abscondit Deus a sapientibus et prudentibus, ct revelat ea parvulis. Illud unum talissime palet, rectissimos cl doctissimos viros lanium sapientia? ac veritatis lumen admirari et consentaneum putare, quorum pluris faciendum est judicium, quam indoctorum et malevolorum, qui opinione ducuntur vel passione, cl in eligendo quam sequantur viam ex his plerumque moventur quæ ad rem non perlinent. Sed nequaquam tamen pauper est desertaque defensoribus Academia nostra, fuereque non pauci, hique doctissimi viri, qui contradicentium ratiocinationibus se opponerent, et Doctoris sacri profundissimam, firmissimamque sententiam luerentur. Quorum omnium ut ælate posterior, ita ingenio perspicacior exstitit Johannes Capreolus Tholosanusex ejusdem Ordinis professoribus, qui hujus Doctoris theologiam, omnique de re sententiam mullo tempore, labore, ac diligentia ita plene assecutus creditur, atque intellexisse medullitus, ut nemo fuerit hujus doclrinæ professorum antehac inventus, qui illius adeo mentem subtiliter intclligerc, penitus introspicere, luculentius aperire, ac fortius defendere visus sil. Commentatus est autem volumina quatuor Magistri Senten­ tiarum, et Doctorissacri quatuor libris apposita, in quibus unaquaque de re ut quaestio est disserit, eaque pnecipue qua tractari latius, et quibus a Docloribus diversa sentiri contingit; atque hoc ordine suas digerit Defensiones : Quatuor voluminum capita, quæ quaestiones vocamus, in tres dividit partes, quas articulos dicimus. Primum Doctoris nostri sententias, quas theologi conclu­ siones appellant, in ea re de qua quærilur exponit, ac ejus variis ex libris verba quibus probantur subnectit, tum eorum sophismata et oppositiones a quibus ei contradicitur, demum dissolutiones ex ipsius item scriptis hinc inde collectas. Interdum vero ex Petri de Palude, Hervei, Durandi, Joannis de Neapoli, vel Bernardi mutuatur officina, ut cujusque est ad rem de qua agitur accom­ modata responsio. Sed quale illud erit spectaculum, si induat senior Entellus reposita dudum arma? profecto Daretem fortiter aggressus lotum elidet, pessumque dabit, et fractum vilamque procantem vix abire permittat. Qua ex re magnæ ipsi Joanni Capreolo theologorum noslræ ætatis doctissimo graliæ sunt habenda , * qui tam præclarurn Defensionum opus elucubravit, adhibuitque ei non parum temporis, laboris, cl diligenti®. Magnæ Patribus Tholosanis et claris theologi® Docloribus, qui ha *c volumina ceu herculea arma apud se tantummodo inventa, ad totius orbis lumen, et doctorum hominum jucunditatem, Aquinatumque auditorum instructionem exponere ct late manaro passi sunt, ut esset intellectu facilior, probatu latior, oppugnatu solidior atque nervosior. Magnæ item Octaviano Scoto ex Liguriæ provincia, qui tam elato exstitit animo, ut hæc ipsa volumina maxima impensa ex ulteriore Gallia afferre æneisque litteris quam mulla facere non dubitaril. Ego ilaque qui a teneris annis hujus sacri Doctoris sanctitatis ct doctrinarum non tam imitator quam admirator fui, ut non nihil operæ in ejus laudem contulissem, putam non indignum, si bis commentariis, quo meliora acceptioraque fierent meam apponerem diligentiam, gratam reni factu­ rum arbitratus Optimo Deo. et Doctori nostro, univers® religioni Christian®, hisque præcipue qui scholam thomisticam profitentur, et veritatis theologica * tyrohes sunt et zelatores. Cui rei pcrficiendæ talis mihi oblata est occasio. Cum enim ex Vincentia, quo nostras Provinciæ Senatus anniversario more convenerat, Bononiam redirem, scholasticis disputationibus, quibus omne pene vitæ meæ tempus, negotiisque familiaribus, quibus biennium irretitus fueram, solutus jam tandem ac liber mihi redditus, vilæque private?, cujus semper amator fui, quodam quasi postliminio repetii litte­ rarum studia humaniora et philosophi® dulce contubernium, divinæque sapienti® suavitate eo magis fruitus, quo lilierior, ubi desiderium incidisset, sese animus oblectabat non unicuique pro officii necessitate deditus, curavi ne hujus a publicis muneribus vacationis meæ tempus absque officio transirem. Sed per Venctias iter faciens, a mullis rogatus, immo precibus coactus, aliquot subsistere dies, ct his voluminibus recognoscendis imprimendisque operam imparliri, assensi tandem atque animum adjeci. Non fuit autem integrum mihi ne<|ue consilium ea perfectius emen­ dare, cum et ab ipsis venerandis Patribus, ac docloribus viris Tholosanis, a quibus erani profecta, satis scite curata viderentur, nec alia mihi exemplaria suppetebant, ad quæ ilia rectius emendarem, quoniam in tota hac Italia præler primum nullam eorum voluminum habebatur, quæ nunc primum IMlOCRMIALIS XVlj lares ιι·.-in, focique viderant. PrO ingenii autem 61 temporis facul bite egi ul rectiora haberentur in multis. Neque qiiidquam arbitratu meo commentari ausus sum, ne quod in his mendæ reperiri contingeret, ad meam referretur invidiam. Singulis tantum voluminibus quæstlonurr. capita et conclusionum qua· cuique insunt præmisi, eisque Doctorum qui contra ratiocinantur nomina sulnlidi, quo facilius sciretur, quæ Doctoris nostri sententia esset, quique contra disputarent. Videntur autem provinciales illi Tholosntes nobis vicem reddidisse, et querentibus satisfecisse noscuntur, indignum aliquando existimantibus, ac majores nostros incusantibus, qui ejusdem Doctoris sacros cineres ex (lampania Italiae ad Tholosam, Provincia· I rbem, transferri pertulerunt, dum pro eo munere, et ejus sapientia· amanlissimi cultore-, et acemini defensores rITecti, miran­ dum hoc opus cudere et nobis exhibere dignati sunt. Hac igitur omnes grato accipiant animo theologi, doctores, scholares sectatores, professoresammli, atque obtrectatores diligenter examinent, (equa lance perpendant, nec prius damnent quam legerint et intellexerint. Agnoscantque divum Doctorem, catholica * veritatis professorem, sensisse nunquam aut scrip-isse quod expugnari queat ; breviloquum luisse, ut ei sua scripta recensere necesse non fuerit; recteque suscipi ac probari ab omnibus debere, utpote cui sapientiam ex alto infuderat Omnipotens, divinam, singularem, immo­ bilem, Reipublicæ Christian® expedientKsimam, semperque mansuram. Habeant, qui volunt, sua, hisque, quod bona venia concedimus, gaudeant, nobis nostra relinquentes, nec gravate ferant, si nos quoque nostra delectent, trahit enim tua quemque rolupta , * ut ait poeta, fontisque Docto­ rum sapientiam carpere religioni habeant quam vel ex eo veridicam esse apparet quod eam nobis invident. Neque vero tam arrogantes sumus, ut cat··rorum Studia et inventa, modo sint fub-i veri­ tati consentanea, damnemus, aut rejicienda existimemus, nec aliena dogmata quod parum est destruere nitimur, sed quod mullum est nostra firmamus, quæ qui aspernantur, intelligant in regis Assueri convivio non exstitisse, qui nolentes cogerent ad bibendum vinum, licet regia dignum magnificentia, abundans, ct pi.rcipuurn apponeretur. Et qui sponte sua clausis oculis solem depre­ cantur, nullum ei detrimentum, sed videntibus ridiculum præstanL Resipiscant jam tandem, et clarum hoc lumen intueri non (ledignentur, et quibus sua magis placent, aliena tamen non ila displiceant, ut ea probris insequantur, aut damnent priusquam intelligant, nec ideo se sapientes arbitrentur, si sapient ioribus ignorationem audacter objiciant. Ilot? enim divina spe fretus polli­ ceor, quicumque purgato animo ad hujus disciplinam accesserit, inventurum eum rectissima atque honestissima studia sublimis, acula·, omnigena·, constantis, solida que ventatis, qua· puris­ simam afferunt intelligentiam cum leguntur, ingemi cultum cum discuntur, usum vero maximum cum relinentur atque opere perficiuntur. Et cum non ignorarem clarissimos viros, opera quæ ipsi finxissent, aut ex aliena lingua libros essent interpretati, vel in quibus elimandis, et honestandis opera' vel tenqioris aliquid contulissent, consuevisse summis Principibus mullaque potentia vel amplitudine præditis inscribere, vel sua in eos benevolentia, vel gratia, seu quod ipsis auctoritatem hoc pacto ex eorum dignitate accedere existimarent, decrevi, ex multis, tua' Reverendiss. Domin. htec volumina dedicare, certo sciens non parum illis ex luæ dignitatis splendore momenti et roboris proventurum. Atque id cum ex aliis, quorum est par amplitudo nancisci possent, delecta tamen est tua Reverendiss. Domin. jure ut credo optimo, quod ei magis propria quadam ratione conveniunt. Nam. ut prætereani tua? familia'antiquitatem, opes immensas, singularem potentiam, insignesque magistratus, quæ tibi cum paucis sunt communia, tua præclara indoles, rara probitas, et virtutum ornamenta, quibus a puero educatus in virum optimum et singularem evasisti, effecerunt ut cum divmæ magis reli­ gioni inservire quam terreno principatu dominari statuisses, ila inter cæteros luæ civitatis insignes \ i ros effulgere visus os, ut communi omnium Letitia et gratulatione Neapolitans * Ecclesiæ Pontifi­ catum adeptus sis, indeque brevi pro virtutum decori * disseminato tua· integritatis nomine, a Paulo secundo Pontifice Maximo sis in Romana· Ecclesia.' Cardinalium numerum relatus, majore lui lihrque familia? gloria, eg quam ex generis antiquitate, virorum illustrium principatu, ac rerum gestarum monumentis comparasti. cum tu Regni Siculi sacerdos primus, Diomedes vero CaratTa, patnms tuus, Matalonc comes, vir toto regno notissimus, regia· Evrdinandi majestati pro sua in eum fide, proquo illius in regem benemeritis cbari&dinus, ipsius lateri secivtisque consiliis tanqiiam Agamemnoni Ulixes, vel Nestor aliquis semper assistat. Effectum deinde est ut tua in Deum religione, in patriam el parentes cliantate, in amicos gratia, in clientes favore, in omnes denique tuam Domin. consilii, opis confugiive gratia adeuntes beneficiis, ut ab universo Prædicatorum Ordine exspectatus, atque a Pontifice Maximo Sixto quarto datus sis tanti Ordinis, tam longe laleque diffusi, tam inultjs vita· sanctitate ac doctrinarum celebritate, clarissimis viris ornatissimi, protector unicus atque dofeosor. In quo mihi equidem videtur, tametsi non deerant, qui hujus I. - b inij EPISTOLA protectionis titulum appeterent, el sum probitatis argumentum futurum existimarent, non tantum dignitatis vel gloriæ accepisse quam eidem tuum celebre nomen venerationis attulisse. Quo iit ut omnes, qui hunc Ordinem salvum, proficientem, ac florentissimum volunt, nosque in primis ipsius professores tuam Domin. omni honore et gratia prosequamur, quæ ejus commoda gloriam­ que tam animata industria consilioque meditatur. Quid dicam de tua in omnes viros doctos bene­ volentia affectuque singulari? Quæ proculdubio etiam si omnibus ignota esset tuæ I). amplitudo ea sola efficit, ut te doctum scientemque omnes quoque qui tui experimentum non habent, facile intelligant, tanto doctrinarum sapientiumque hominum amore et consuetudine. Et quamquam libi omnes placent, hi tamen sunt chanores, jucundiores, magisque probati, qui divi Thomæ jam theologiam percalluere, quos tanquam certissimae unicæque philosophiae chrislianæ sectatores existimas. Quid referam quanto sumptu, labore, atque industria ejus opera et volumina conquiras, revolvas, mediteris, quantum in his studii ac temporis consumas, ut si tibi quidquam otii a publi­ cis aposlolicæ Curiæ negotiis, amicorumque et clientum audiendis, expediendisque causis sup­ petit, id soleas libentius in ejusmodi studiis ponere. Memini ego cum dudum Bononiae theologiæ magistros consectarer, quanto studio, quam frequentibus nuntiis et litteris, hujus Docloris com­ mentaria requirebas, omniaque etiam quæ opuscula vocant, libi conscribi compararique flagita­ bas, et recordabar Ptolomæi regis, qui cæterarum gentium ac disciplinarum libros conquivisse parum putavit, sed majori diligentia ^aeratas litteras ex Hierosolymis adhibito septuaginta inter­ pretum studio, in /Egypt i bibliothecas inferri curavit. Nec immeritam profecto rependis concivi tuo gratiam, quod ejus qui tuæ patriæ ac civitati perpetuum nomen gloriæ comparavit, tu doctrinarum fontes haurias, praedices, ad mireris, et in luam derives acadcmiam, atque cæteris omnibus anteponas. Ha» itaque res præter cæteras effecerunt, ut tuæ Domin. hæc volumina dedicarem, qua» cum sit in sacerdotum Christi dignitate primaria, et Prædicaloribus pro sua facilitate summo amore devincta, ipsius Docloris concivis, et familia' antiquitate et claritate simillima; ut enim nunc tui, sic illius quondam Frederico secundo regnante domestici inter primos regni proceres effulsere; quodque illius doctrinam ac sapientiam studiose imitatur palamque defendit, id optimo jure tuæ Domin. opus inscribam, in quo tui concivis doctrina a theologo non minimo ita enodatur, robora­ tur, atque defenditur, ut ea omnia qua; contra disputare atque objicere adversarii solent, liquide et ad purum extenuet atque dissolvat, et irrito vulnere tela depellat. Mea vero sententia, hæc eadem commentaria, tua Revcrendiss. Domin. non contemnet, quæ et rerum quas continent natura, et scribendi genere, et auctoris nomine ac professione, et dçfensæ veritatis Aquinæ gloria, et recentissimæ novitatis editione sunt illustrata. Atque ut quod sentio dicam, rariora sunt habenda, tum Doctoris, tum Defensoris volumina, cum omnibus, tum præcipue noslræ Academiæ sectatoribus, libris sibyllinis, quos Tarquinius superbus divina oracula continentes sex deustis, tris tanti emit, quanti novem licitata fuerant, atque in bibliothecis recondendi, ut si quando aliqua in re dubita­ tum, vel m Docloris sapientia nodus quispiam ambiguus ah ærnulis fuerit injectus, ab his tanquam divinis oraculis responsum putatur Quod si Plato, quem divinum Philosophum appellant, cum sua aetate doctissimus haberetur, essetque tenui substantia familiari, tres Phylolai pylhagorici libros decem millibus denariorum mercatus est; Aristoteles quoque libros pauculos Speusippi philosophi post ejus mortem emit talentis atticis tribus, qua· summa est nummi romani sex tertia duo, et septuaginta millia, quanti nos excellentissimi Docloris Thomæ ejusque præcipui propugnatoris Johannis Caprcoli volumina pendere debemus, quibus non anceps cl vulgaria, sed certissima et divino spiritu conscripta ac defensa philosophia continetur? Quare omnes exhortor, qui scholæ nostræ, qui purissimæ ac profundissimæ theologiæ sensum, vim, probabileinque veritatem assequi cupiunt, ac patrocinium, hæc sibi asciscant, hæc relegant, hæc sincere adhibita opera meditenlur. Erunt fortasse nonnulli, qui ea nedum parvipendant, sed et maledictis incessant, quod non patiantur Doctoris veritatem propugnari, ac defendi, sed memi­ nisse oportet, quoniam ventas angulos non amat, quodque Salvator ait : Non est discipulus super Magistrum. Accipiet igitur tua Reverendiss. Domin. opus hoc, nostra in illam ildei ac reverentiae locuplex testimonium, atque universi hujus Ordinis nostræque societatis præcipuæ clientis tuæ munus­ culum, quod perinde erit, atque ab ea fuerit susceptum. Et cum Auctoris studium meumque laborem probaverit, nequaquam nos navalæ opera pœnitebit. Sin aliquid inciderit, quod non ad unguem fuerit elimatum, putabit illud non ab Auctore profectum, sed scriptorum inscitia deprava­ tum. Dignabilurque idipsum per se virosque doctissimos in thomislica schola perfectos, quorum (ruitur contubernio ac familiaritate examinatum ad regulam vertere, atque incultis omnibus suam PROOEMtAMS xix et suorum adhibere censuram. Recta vero, consentanea et probabilia, si quando disciplinam veri, notionem, usum atque animi voluptatem attulerint, ea omnia Thearcho Doctori, Capreoloque patrono accepta ferre. Tuæ Reverendiss. Domin. quam opto felicissime ac diu valere nostri memo­ rem, me unice commendo ac trado. Veneti is, kal. Aug. 1483. Explicit epistola proœmialis in quatuor libros Defensionum fratris Johannis Capreoli, Tholosani, Thomiste doctissimi, Ordinis Prædicatorum. Laus Deo Opt. Max. Virginique Matri Dom. P. Divoque Doctori. SIXTO QUINTO PONTIFICI OPT. MAX. FR. MATHIAS AQUARIUS DOMINICANUS, S. D. Magnus ille Artaxerxes Persarum Rex (Pontifex maxime) non minus magna largiri uti magnos decet, quam pauca alacri promptoque animo accipeçe solebat : sic enim regio fungebatur munere, servile non dedignatus obsequium. Unde oblatam aquam ab homine paupere, quam hic ambabus manibus e proximo flumine hauserat, libenter ebibit : animum ac propensam voluntatem offerentis meli tus, non rei quæ dabatur magnitudinem. Inter Græcos Licurgus sapientissimus habitus Lacedæmoniis legem sancivit, Diis parva offerri sacrificia; existimabat enim Deos ipsos non victimarum præstantiam et sacrorum magnificentiam prospicere; sed honestos, pios, ac religiosos sacrifican­ tium animos. Quibus ego adducor beatitudinis tuæ claritatem, præstantiam, supremumque conspe­ ctus principatum, atque pontificiam potestatem, qua sicut universi Orbis principes excellis, ita sapientia, benignitate, ac pietate eos superas, adeo quod dignam tui laudem quivis mortalium eloqui nequeat. Sixtus enim jure optimo nuncuparis, quando ex tuis encomiis sistit Urbs et Orbis; ac intentus felices tibi peroptat annos, hostium frementes haud pavescens dentes, Leonis custodia munitus : ac tandem sidere duce cœlici montis cacumen conscendit, ibique humanæ salutis Aucto­ rem reperit, et sui in terris Vicarium : quem adorare cogitur ex suprema ei collata potestate magna largientem, et vilia quantumvis, corde recto et sincero animo sibi oblata non spernentem. Quod et mihi necessum fuit munus licet exiguum grato tamen animo tibi offerre : lucubrationes, inquam, nostras magnis laboribus effectas, multisque efflagitantibus inlohannem Capreolum, quem propter disserendi subtilitatem, et disciplinarum ubertatem in omni doctrinarum genere, atque in quovis scholastico certamine excellentissimum exercitatissimumque omnes fere studiosi admirantur; cum nihil in amplissimis doctrinarum campis est invenire, quod hic et disserendi acumine, et argumen­ torum copia, et doctrinæ gravitate, et opinionum varietate, atque dicendi facundia et ubertate non docuerit, excusserit, examinaverit, atque perfecerit. Id quoque in eo præcipue et singulare reperiri affirmant, ut non solum respondendi firmitate, docendi facilitate, diffiniendi solertia præstet, sed divina quadam vi animos studiosorum provehat ad divina. Ita enim scribit, ut cum summa erudi­ tione parem pietatis ardorem conjungat, legentes taliter movet, ut in intimos animorum recessus quodammodo illabatur, ac denique quibusdam amoris aculeis cor compungat, et mira devotionis dulcedine perfundat. Tali enim via et ordine distinctiones, quæsliones, articulos, responsiones, conclusiones suas explicavit, et dilucidavit, ut fidei catholicæ veritas maxime illustretur, perniciosi XX EPISTOLA PÏIOŒMIALIS errores et profanæ hærescs profligentur, nique pi» fidelium mentes ad Dei amorem et coelestis * patria desiderium mirabiliter inflammentur. Quamobrem Bernardinus Thom i tamis, et Archangchis Mercenarius meus condiscipulus, ambo ætatis nostra * magni ac præstantes Philosophi, hunc unum Johanne» Capreolum caderis comparatum,Thomislartini principem jure nuncupandum esse dicebant, apertoqiie ore praedicabant, si quis hunc auctorem haberet familiarem, facile illum omnium Theo­ logorum ac Philosophorum tenere opiniones et scire secreta, fcliciterque disputaturum in congres­ sibus familiaribus, et collocutionibus, dialccticisque sermonibus, qui de natura, de moribus, divinisque rebus inter magnos viros haberi solent. Addebant quoque seipsos, quamvis philosophos, nullum praeterire diem quin aliquem articulum ac conclusionem hujus doctissimi viri perlegerent ac meditarentur (sic enim recreabant animum suum) capiendo ex ejus venustissima methodo miri­ ficam voluptatem, ingenii suavitatem, atque summam delectationem; idque ipsi non semel, sed saepe et sæpius cunctis testabantur. Cum autem gravissimus hic Doctor impressus non facile reperiretur, Paulus costabilis vigilautissimus, olim sacri palatu Magister, et Dominicaine familiae Gene­ ralis mihi injunxit, ut aliquos labores ac vigilias in eum conferre vellem, quoniam habebat in animo ad communem omnium utilitatem esse in Urbe typis iterum tradendum. Ego tanti viri motus auctoritate, et jussa peragens, statim ad tantum opus me animose accinxi : ex eo quidem tempore quo tua Bealitiido in reparandis et perpoliendis D. Ambrosii operibus elaborabat. Quan­ tum enim laboris ipse sumpserim in hoc præstando, tua Sanctitas, qu» fere ab incunabulis in simili doctrina fuit quam maxime versata, facile judicare poterit. Tu» Bealitudini potissimum hosce meos labores nuncupare et dedicare volui, quod et in publicis academiis hanc doctrinam, Beatis­ sime Pater, profiteri olim consuevisti, et quia nulli tale opus melius dicari videbatur quam tibi qui in isto suprema.· dignitatis vertice constitutus, ut omnium parens et rector universos foves atque complecteris; et praecipue eos qui omnes suas cogitationes conferunt ad illustrandam Reipublicu? * Christiana religionem, et scholasticam disciplinam, qu» in hoc eminentissimo Doctore mirabiliter elucescit e cujus scriptis germanus ac verus Angelici Docloris doctrina * sensus aperitur et innotescit, multaque et difficilia ex dictis divi Bonaventura·, nuper tua pietate et sapientia inter Ecclesia * Ductores ascripti, nec non Alexandri Alensis, Alberti Magni, Joannis Scoti aliorumque innumera­ bilium Doctorum reserantur et interpretantur. Quapropter, si opus ipsuin spectetur, tamquam debitum tibi omnino fuerat nuncupandum; quamvis exiguum munus sit, magnum tamen existi­ mandum est, si mea voluntas spectetur: cum id mnne conferam, quod ab imbecilli ingenio meo exiguisque viribus proficisci potuit, et vitam mihi acerbam puto, quod conferre tantum minime possum, quantum et debeo, et ardenter desidero. Sic Deus Optimus Maximus dignitati Apostolic» Sedis, et Reipublicae Christian» juvandie longo tempore Te servet incolumem, et omni felicitatis affluentia florentem, ut tot tantaque ac innumerabilia opera, pneclaraque gesta, qu» ab initio lui] Pontificatus, divina; benignitatis munere, ingentique totius Orbis applausu agere coepisti, qu» cum infinita fere sint. Epistola * brevitas nequaquam enumerari sinit, ad posterorum tamen memo­ riam Elegia qua; mox sequetur', aliqua non indigna lectione explicabit. Faxit Deus, ut qua; magna et præclara in amplissimo liberalissimoque animo tuo, sanclissimoque pectore servas, tua ista admirabili prudentia summa cum felicitate conjuncta exequaris, et opus hoc pro tua maxima beni­ gnitate, tuo clypeo munias, eoque animo illud accipias, quo nunc genibus flexis, humiliter, ac religiosa mente sanctissimos tuos pedes osculor. Vale, Beatissime Pater, diuque felix vive. • Et lubelur quidrtn in «nliltont· 1589. sini quia nullo modo ad opus Caprvoli allinet, eam hic rcproducere non judtontinu» opportunum. MONITUM AD LECTOREM Mirum fortasse quibusdam videbitur, nos veteris scholastici opera e tot saeculorum oblivione educere, ac de novo in lucem edere. Non mirabitur tamen, qui ex litteris Summi Pontificis Leonis XIII didicerit quot utilitates, quot saluberrimos fructus < ad catholicæ fidei tutelam et decus, ad societatis bonum, necnon ad scientiarum omnium incrementum ' » afferre possit doctrina scholastica, prout in libris Principis Doctorum, D. Thomæ Aquinatis scilicet, exposita invenitur. Unde idem gloriosus Pontifex, omnes catholici orbis antistites enixe est adhortatus ut auream sancti Thomæ sapientiam restituerent, et quam latissime propagarent ; * plures religiosas familias ad ope­ rum hujus sancti Doctoris studium revocavit’; nuperrime quoque, in litteris ad clerum Gallianim , * directis quas omnes gratulanti lætoque animo suscepimus, mandat Magistris ut Summe theologica’ methodum, simul ac præcipuos articulos, in scholis discipulos fideliter edoceant. Quis credat? Hæc solida Lutissimaque D. Thomæ doctrina, divina potiusquam humana, quæ « præ cætcris, excepta canonica, habet proprietatem verborum, modum dicendorum, veritatem sententiarum1*4», nihilominus in gremio doctorum catlio'icorum suos habuit detractores, suos acer­ rimos impugnatores, suos non sat fidos expositores. Quapropter, ad illam recte intelligendam, ad adversariorum objectiones solvendas, necnon detractorum frangendam audaciam, inutile non erit cognoscere quomodo a suis fidelissimis interpretibus fuerit defensa ac exposita. Porro quis, inter sancti Thomæ defensores, ingenio præstantior ac perspicacior exstitit quam Johannes Capreolus "holosanus; cum « nemo fuerit hujus doctrinæ professorum inventus, qui sancti Docloris adeo mentem subtiliter intelligcre, penitus introspicere, luculentius aperire, ac fortius defendere visus * » ? Nil mirum igitur, si paulo post ac primæ littera' pontificiae de tenenda sancti Thoma· doctrina sit receptæ sunt, Illm. Episcopus Ruthenorum’, exinde, propter suum ardentissiinum in instauran­ dis studiis ecclesiasticis zelum, inter S. R. E. Cardinales collocatus, ad clerum epistolas * misit, in quibus Jolinnnls Capreoli laudes prædicabat, ac vehementer optabat ut operum Principis Thomistarum nova ac lectu inventuque facilior editio sapientibus proponeretur. Illustrissimi Pnesulis voto annuit D. Alfred Cattier, editor Turonensis, qui ante hos tres annos nuntiavit se, cum auxilio R. P. Bonnet, Oblatorum Marite Immaculata), Iohannis Capreoli Theologi.e Defensiones de novo in vulgus esse emissurum. Ab incepto tamen, licet invitus, desistere debuit R. P. Bonnet; annoque proxime elapso, nos, Fratres Praedicatores, Tholosanæque provincial alumnos, instanter rogavit editor ut ei auxilium præstaremus, ac operum insignis Thomistes fidelissimum textum exhiberemus. Ex amore erga hoc antiquum nostræ provincia· decus, sine mora manum ad laborem apposuimus,et jam, post unum annum, primum volumen hujusce nova) editionis, non parvo cum gaudio ac spe indulgentiæ peritis præsentamus. Quis scopus noster fuerit? Quæ vero methodus? Quinam fontes e quibus hausimus? En tot quæstiones ad quas breviter respondere debemus. 1 Lilieram Encyclical Ætemi Patrii , I augu­ sti 1879. i Ibid. ’ Litt. Noitra erga, 25 nov. 1898 ; Graviuime Noi. 30 dec. 1892. 4 Litt. 8 H*pt 1899. 1 Innocent. Vi, Laudatio D Thomx. Cf. Touron. Vila S. Th. lib. V, c. II. • Cf. png. XVI» epistolam P. *Thoma a Sancto Gcnnano. 7 Etn. ac Rmus l)D. Ernest Bourrvt, Episcop. Kuthe ncnsis ab anno 1871 nd annum 1896. • Lilt, pastor 21 dec. !88l· Ill| MONITUM AD LECTOREM Certe hoc maxime nobis in volis fuit genuinum ac nitidum textum Auctoris exhibere; unde in primis curavimus autographum codicem reperire, quem religiose in suo coenobio servaverant Fratres nostri Ruthenenses. Spes nobis erat, post publicas ultimi sæculi perturbationes, pretiosum manuscriplum, cum cæteris conventuum spoliis, in Bibliothecis vel Archivais publicis fuisse depo­ situm. Vana fuit spes nostra. Sive ex incuria, sive ex altera nobis ignota causa, excidii codex auto­ graphus. Cætera vero manuscripts, utpote, ex testimonio Jac. Echard1, sat mendosa, consulere noluimus; et ad primam editionem recurrimus, quæ merito Princeps vocari potest, atque juxta exemplar Auctoris, cura et studio P. Thomæ a S. Germano, Veneliis prodiit, anno 1483. Hanc quidem editionem, cujus omnia volumina haud facile invenies, integram tamen in manibus habere potuimus ex benevolentia Municipii Ruthenensis. Cæterum, quoniam ex negligentia aut imperitia typographoruin, quaxlam menda forsan irrepsissent, alias posteriores editiones, ultimam præsertim, anni scilicet 1589, in consultationem vocare opus fuit. Collatione diligentissime instituta, lectionem in textu retinuimus, quæ nobis probatissima visa fuit, servata tamen in inferiori margine Principis editionis lectione, quoties posterioris editionis lectionem in textu apposuimus. Aliquando, licet raro, tum Princeps, tum cæteræ editiones simul vitiosre inventa) sunt, omissis nempe uno vel altero verbo, unaalterave linea; tunc partes omissas, ex contextu menteque Auctoris, introduximus. Ne tamen in hoc videremur nimis ingenio nostro induisisse, in calce paginæ notavimus omissiones qua· in Principe inveniuntur. Textus D. Thomæ ab Auctore allatos, nccnon indices locorum ex quibus extracti sunt, omnes sedulo recognovimus; emendatis siquidem his indicibus, ubi opus erat. Verba vero Angelici Poetorist non prout in hodiernis ejus editionibus leguntur, bene vero juxta modum quo ab Auctore referuntur, consulto servavimus. Duplicem utilitatem ex hoc procedendi modo percipies : vel enim memoriter verba 1). Thomæ narravit Capreolus, et tunc videbis quomodo in ejus mente retenta manebant; vel ex codicibus transcripsit, et tunc lectionem hujusmodi codicum ante oculos habebis. Idem fecimus quoad cæteros textus ex Sacra Scriptura, Sanctis Patribus, aliisque auctoribus accitos. Omnes cum fontibus comparavimus, locornmque indices, quando desiderabantur, adjecimus. Adversariorum objectiones quæ contra unam eamdeinqueconclnsionematTeruntur, servato fideliter ordine in quo ab Auctore proponuntur, sub determinatis paragraphis collegimus, præmisso crassio­ ribus litteris adversariorum nomine. Hoc tamen notatu dignum est : non semper ex libris auctorum argumenta deprompsit Capreolus, sed prout in præcipuo adversario, Aureolo scilicet, exposita invenerat. In argumentis ergo e Scoto v. gr. assumptis, hujus Doctoris utique sententiam habes formam vero sub qua pnesentatur, apud Aureolum invenies. Quoties hoc evenit, accurate notavimus. Nihil a nobis admixtum, nihil detractum in hac nova editione reperies. Nullas in notis expla­ nationes apposuimus, ne argueremur tuum voluisse præoccupare animum. Textus intelligentiam facilem tibi præbemus ex typorum ac signorum dispositione; quæ quidem signa, in prioribus editionibus aut insufficientcr aut indebite adbibita sunt. Multum tamen abest a nobis ut hanc editionem mendis omnino esse immunem contendamus. De (acto quidam errores, licet non multi neque graves, sive in verbis1, sive in signis irrepserunt; quorum causa fuit breve tempus ad laborem nobis concessum, quotidie ad effectum operis editore festinante. Et si in primis paginis quædam vitia invenias, scito dictas paginas ultimo prœlo fuisse subjectas absque mandato nostro. Hos tamen errores emendare conati sumus per indicem ad calcem libri positum, spem nihilominus habentes in posterioribus voluminibus talem indicem non fore necessarium. Accipe igitur, lector benevole, hoc opus a Principe Thomistarum compositum, quod nos de novo publici juris facimus. Eaxit Deus ut, dum haec docta plenaque sapore eloquia legeris, crescat tuus amor, crescat tua devotio erga Angelicum Præceptorem, necnon ejus fidelissimum interpre­ tem ac strenuum defensorem. Hæc est sola merces, hoc unicum premium, quod pro labore nostro, ac in spe ultimæ læalitudinis, a Domino impetrare optamus. 1 Echanl Senplorat Ordinis Prrdicatoruni, Î, p. 795. ’ V. gr. μ 39. col. I, legis : Pondur htibilua tcmilificut prvptrr i+cundum ninlium demonstrationum divenificari, dum tarrwn Inhere debes : ponitur habitua acientificoa propter et secundum media demonstrationum diversifirari. pag. .35, 2· conci., loco ρτηη, lege penes. pg. 20, in prima conclusione, ubi invenitur matenam ; ait Fabricius, ac de eo silent exteri scriptorum nomenclatores, nisi cidpias Wading. (Annal. Min , t III ), qui dicit hunc Joanncm Minoritam ac Doctorcm Parisicnsem fuisse, tempore Joinnis XXII Pont. Max., atque in Sententiarum libros acutissima commentaria edidisse, necnon alia scripta de tnnno, d<· Virtuhbni et citu’·, posteris reliquisse, quæ temporum injuria scu veterum incuria latent aut perierunt LincolnΙνηΜ * Hoc numme designatur famosus llobertus vel Hupcrln * Grostliead (gallice Grosse test), qui primum arcbidiaconus Lriccstrcnsis, deinde episcopus Lincolniensis, in hac dignitate obiit, anno Domini 1253. INDEX AUCTORUM XXV Fuit vir lingua: gracs ac hcbraion pcritissimus, in disciplinis philosophicis ac theologicis apprime versatus, ut testantur quamplurima ejus scripta, nd maximam partem Inedita. Ad ejus Commentarium in libros Posteriorum Aristotelis frequenter recurrit Capreolus. Occam (Guillelmus, f 1347), Minorita, natione Anglus, venerabilis Inceptorct Auctor invincibilis in scholis appellatus, Nominalium subtilitates jam pene obsoletas excitavit. A Joanne XXII, contra quem acerrime scripserat, cxcommunicatus, postea vero pœnitens absolvi meruit. Prater ejus opera polrmica, in quibus de Apostolorum paupertale necnon de Pontificum ac Imperatorum potestate tractat, varia scripta tum ad philosophiam, tum ad theologiam spectantia reliquit, scilicet: Questiones in libros quatuor Sententiarum; Librum unum Quodlibctorum; de Sacramento Altaris; Compendium theologia * , ctc. Petrus de Palude, Ordinis Praedicatorum, quem vocat Jacobus Echard magnum Ordinis gentisque suae et udatis ornamentum,omnium prope scriptorum commendatione clarum. Lugdunensis conventus alumnus, in gymna­ sio sancti Jacobi Parisicnsi Sacra· Thcologi.e lauream consecutus est, ac scholas rexit. Magnas auctoritatis et gratia: apud Francorum regem Philippum VI, simul singularem benevolentiam sibi meruit Joannis Papas XXII, qui eum Hierosolymitanum patriarcham creavit, variasque ac difficiles legationes ei commisit. Animam efflavit Parisiis, ultima die Januarii, anno Domini 1342. Ejus opera in sua Tabula enumerat Ludovicus a Valleoleti, dicens : < Dominus Fr. Petrus de Palude, magister Parisicnsis, nationis Burgundiæ, patriarcha Hierosolymitanus, scripsit copiosissime juxta omnes sensus Scriptura Sacra super totam Bibliam. Item super quatuor libros Sententiarum. Item scripsit Quodlibeta. Item librum de Potestate Papæ. Item sermones de tempore ct Sanctis per totum annum. Item librum historiarum, et intitulatur Liber bellorum Domini. > Scotiis (Joannes Duns), in Scotia anno 1274 natus, «adhuc tenera aetate sancti Francise! Ordini nomen dedit. Laurea Magisterii decoratus, Oxoniæ primum, postea vero Parisiis, tum philosophiam, tum theologiam docuit. Subtilis Doctor, acerrimum D. Thoimc se pnebel adversarium in suis scriptis, quorurn pracipua sunt : Commen­ tarii super Sententias; Quodlibeta ; Quaestiones in Metaphysicain, ctc. Vix triginta quatuor annos natus c vita cessit Colonia», anno Domini 1308, alterius schola * theologorum tanquam dux ct pater merito reputatos. Simplicius, philosophus græcus sæculi sexti, qui peripateticam philosophiam cum sententiis Pythagora. Platonis, necnon Stoicorum conciliare studuit Inter opera ejus qua? exstant enumerat Fabricius (Bibi grac.» Commentarios in octo libros Physic * Aristotelis, in Pr/rd icam enta, in quatuor libros de Cœlo, ac in tres libros dc Anima. necnon praeclarum in Epicteti Enchiridion commentarium. Waro, sive Varro, vel Guarro.de Anglia. Ordinem Minorum professus, ac propter eruditionem Doctoris fundati cognomento dictus, Scotuin habuit discipulum. Sententias est interpretatus, necnon Quodlibctales quxstiones ct ordinarias, ac Lecturas theologia scripsit. Circa annum 1300 defunctus est. TABULA Tabula1 quæstionurn cl conclusionum et impugnatorum carum hujus primi libri Defensionum Theologia» Divi Doctoris Thomæ de Aquino in primo Sententiarum per Magistrum Johannem Capreolum, Tholosanum, Ordinis Pradicatorum. — Licet autem in hoc libro unaquæque quæstio per unum aut plures articulos dividatur, tamen, ut breviores essemus, placuit hic notare solos articulos in quibus signantur conclusiones, cum omnes alii contineant sola dubia aut impugnantium objectiones. umuM PROLOGI Quæstio II Quæstio I UTBUM HABITUS TH EO LOG LE SIT PHACTIGUS (P· 20 ) theologia sit scientia *1 : Licet omnis scientia requirat evidentiam et intellectum suorum primorum principiorum, non tamen omnis scientia requirit evidentiam aut intelle­ ctum suorum principiorum proximorum, prasertim io scientia subaltcrnata. — Contra hanc arguit Petrus Aureoli, Ordinis Minorum. Item, Gregorius de Arimino. Conclusio 2a : Licet theologia naturaliter inventa nulli •dentis subaltcrnelur, theologia tamen per revelatio­ nem habita subaltcrnalur scienti® Dei vel beatorum. CONCLUSIO — Petrus Aureoli. Durandus de Sunclo Porthmo. Conclusio 1* : Scientia proprie speculativa differt a pra­ ctice quantum ad ilncm ct quantum ad materiam dc quibus sunt. — GregorluN. Conclusio 2> : Scientia secundum quid speculativa non differt semper a practica quantum ad materiam vel objectum. — Scotiis. Conclusio 3» : Aliqua scientia quæ non est actu simpli­ citer practica potest fleri simpliciter ct actu practica ; quædam vero, non. Conclusio 4· : Habitus non dicitur practicus, prout practicurn distinguitur contra speculativum, ab opere inte­ riori quod maneat intra intellectum, sed ab opere exteriori prout omne opus sequens electionem potest dici praxis. — Aureolus. Grcgorlu». Conclusio 5· : Non omnis habitus dicitur praclicue, nec omnis cognitio meretur dici practica ex quacumque relatione ad praxim, sed oportet quod sit prima regula o|>cris. Conclusio 6· : Theologia nostra est practica ct specula­ tiva, licet principalius sit speculativa quam practica. Conclusio 3* : Licet theologia secundo modo dicta non sit rque perfecte et proprie scientia sicut theologia primo modo dicta qua» dicitur metaphysica, tamen ipsa est scientia in quantum continuatur scienti® Dei et beatorum. — Gregorius de Arimino. Durandus Johannes Scotus. CONCLUSIO 4* : Theologia secundo modo dicta est certior quacumque scientia humanitus inventa, licet sit inevidentior. — Aureolus. Gregorius. Conclusio 5* : Theologia secundo modo dicta, illo modo quo est scientia, non est scientia articulorum Quæstio III Odei, sed conclusionum qu® sequuntur ex illis. — Aureolus UTRUM THEOLOGIA SIT UNA SCIENTIA Conclusio 6> : Ista doctrina est necessaria ad salutem (P 32.) humanam prater scientias humanitus inventas. — Scotus. I Conclusio 1· : Habitus scientia», licet sit una simplex ’ live tabula est quam Thomas a Sancto Germano, in editione 1483, singulis voluminibus pramisit. TABULA qualitas non constituta ex multis, prout habitum dici­ mus habilitatem ad utendum complete formis inle.lligibilibus, tamen habitus scientia·, prout est imme­ diatum principium actus inldligcndi, non semper est qualitas simplex. — Aureolus. Conclusio 2a : Distinctio secundum genus scientiarum speculativarum attendenda est penes divisionem se­ cundum genus scibilis in quantum est scibile; et similiter, de unitate scientias qua· attenditur secun­ dum unitatem generis scibilis. — Aureolus. Conclusio 3* : Unitas specifica habitus scientific! atten­ denda est penes unitatem formalis objecti quam ille habitus primo et |ær se respicit. — Aureolus. Conclusio 4« ; Theologia est una scientia. — Aurcolii * xxvij Conclu Mo 4* : Intentio est actus voluntatis real iter differens a fruitione ct volitione proprie dicta. — Aureolus. Conclusio 5* : Fruitio beatifica non solum transit obje­ ctive super Deum, immo super visionem qua videtur Deus, ct eadem fruitione fruimur utroque. — Aureo­ lus. Greqorlu», Conclusio O : Nec fruitio nec aliquis actus voluntatis est essentialiter beatitude. — Aureolus. Geraldus : Divina essentia dare visa necessario Conclusio 2> : Velle non dicitur proprio nisi respectu movet voluntatem creatam ad sui dilectionem, non finis. solum quoad specificationem actus, sed etiam quoad exercitium. — Adnin Scotiis. CONCLUSIO 3· : Fruitio est amor vel delectatio quam aliquis habet de ultimo exspectato quod est finis. — Conclusio 3* : Ultimo fine clare apprehenso voluntas Aureolas. Alii. Gregorius. necessario fruitur. TABULA ixmj Conclusio 6* : Ultimo tine apprehenso sub generali I ratione summi ici pt *rfecti boni aut felicitatis» nui bestitudinis, citra beatificam visionem, voluntas non fruitur |»crfectc. DISTINCTIO II Quæstio I UTRUM DEUS 8ΓΓ Λ NODIS PRO STATU VLE INTKLUGI0IUS Quæstio III UTRUM IN DIVINIS UNUS DELS SIT THES PERSONNE (p. 150.) Conclusio i» : Illa propositio Philosophi, tertio Phyiir ticorum : Quæcumque uni et eidem sunt eadem, etc., tripliciter exponitur. — Aureolus. Conclusio 2* : Ex positione trium personarum in una essentia non infringitur ars syllogistica nec syllo­ gismus expositoriius. Conclusio 3j : Ex eadem positione non falsiftcatur pri­ mum principium complexum, scilicet quod contradi­ ctoria non verificaniur de eodem. — Aureolus. (P· 117.) Conclusio f· : Objectum primum et per se nostri intel­ lectus est ens. — Aureolus et nlll. Conclusio 2« ; Verum est objectum intellectus nostri primum et ftdtequalum, non tomen per se, hoc est per propriam rationem. DISTINCTIO III Conclusio 3* : Naturale objectum intellectus et connaturale ac proportionalum nobis ad intelligcndum pro isto statu est quidditos rei materialis — Aureolus. Quæstio I Conclusio 4« : Licet verum non sit per se vel formale objectum quod intellectus, stat quod est formale et per se objectum quo intellectus. Conclusio δ· : Deus non potest a nobis in via cognosci per essentiam suam vel in se. — Sentus. Conclusio t>’ : In via possumus Deum cognoscere ex suis et in suis effectibus. Conclusio 7* : Deus potest in via immediate cognosci, ita quod cognitio viatoris attingit ipsum, licet per media transeat. Conclusio 8* : In \ia possumus habere aliqutm conce­ ptum Deo proprium , et idem dico de specie sibi propria. Conclusio 9* : Eodem conceptu quo viator concipit crea­ turam potest concipere Deum, licet nomen significans illum conceptum non dicatur univoce de Deo et crea­ tura. — Scolus. UTRUM UNITAS DEI POSSIT EX CREATURIS DEMONSTRATIVE CUNCIAJDI (p. 101.) Conclusio UNICA : Unitas Dei potest ex creaturis demon­ strative concludi. — Contra rationes arguit Aureolus. Quæstio II UTRI M IN CREATURIS REFERIATUR IMAGO ET VESTIGIUM TRINITATIS (p. m) Conclusio 1«· : Halio vestigii in hoc consistit quod est repnesenta lio causa * vel causalitatis quantum ad solam causalitatem, absque représenta lion e formo *. Halio autem imaginis consistit in reprœsentalionc causa * quantum ad similitudinem forma?. — Aureolus. Conclusio 2« : Datio vestigii non invenitur proprie in accidentibus, sed tantum in substantiis.—Aureolus. Quæstio II UTRUM DEUM ESSE SIT PER SE NOTUM MENTI HUMANÆ IN VIA Quæstio III (p. ηυ ARTICULUS I Conclusio t1 : Ad hoc quod aliqua propositio sil per so nola, sufficit quod pnedicatum sit de ratione subjecti. — Aureolus, Gregorius. Conclusio 2* : Non omnis propositio per se nota est per se noto nobis — Aureolus. Conclusio 3· : H«c propositio, Deus est, secundum se est per se nola , non autem quoad nos. — Au­ reolus Gregorlu * UTRUM ILLA PENIS QUX ATTENDITUR VESTIGIUM TRINITATIS IlEAUTER DISTINGUANTUR A REUL’S IN QUIBUS SUNT (p. 177.) Conclusio I· : Partes vestigii, qualitercumque assi­ gnentur, nd tria generaliter reducuntur. Conclusio 2j : Partes vestigii assignati per illa tria : unum, verum, bonum, differunt ab eo in quo tale vestigium repentur. — Aureolus, TABULA Conclusio 3® : Bonitas ct veritas rei creato distinguun­ tur rcaliter; et bonum, ct verum, ct unum, distin­ guuntur ratione. — Aureolus. Guldo. Conclusio 4· : Modus, species, ct ordo, penes qua· attenditur alia assignatio vestigii non sunt idem inter se nec cum illo cujus sunt. Conclusio 5® : Substantia, virtus, et operatio, penes quæ attenditur alia assignatio vestigii, ab invicem rcaliter distinguuntur, Ct duo eorum distinguuntur ab eo cujus sunt. xxix ARTICULUS II ET III DF. VERITATE ILLARUM PROPOSITIONI M AFFIRMATIVA ET NECATI VA (p. 22\. m) · Conclcmo 1® : Ista est fal : Potenliæ animæ non sunt ipsa essentia anima·. — Contra rationes S. Doctoris, Scotiis. Item, contra conclusionem, Scotiis, Aureolus, Occam· Adnm, alii. Conclusio 2« : Voluntas et intellectus in anima ratio­ nali sunt dus potent i æ rcaliter distincta?. — Scotus. Aureolus. Adnm. Alii. Hybernlcus. Conclusio 3·» : Memoria, in parte intellectiva, non est potentia distincta ab intellectu. — Aureolus. Conclusio 4’ : Mens, prout in ea est imago Trinitatis, non est idem quod anima, ncc quod memoria, aut inlelligrnlia, vel voluntas. Conclusio 5* : Partes imaginis creata? distinguuntur ab illo in quo sunt, quælibet, vel aliqua illarum. — Aureolus. UTRUM IN DIVINIS ABSTRACTUM PRAEDICETUR DE CONCRETO (p W.) Conclusio 1® : In creaturis abstractum et concretum prodicantur de se invicem in formis generalibus ; non autem semper in formis specialibus Conclusio 2· : In rebus materialibus differt secundum rem natura et suppositum naturo. — Gerardus. Aureolus. Conclusio 3® : In substantiis materialibus differt quod quid est ct illud cujus est. — Gerardus, Scotue. Conclusio 4® : In substantiis spiritualibus creatis, cujusmodi sunt angeli, abstractum non prodicatur de con­ creto, nec suppositum est omnino idem secundum rem quod sua essentia vel natura. — Aureolus, Conclusio 5® : In solo Deo non differt suppositum ct natura, abstractum ct concretum DISTINCTIO IV Quæstio I UTRUM ISTA SIT CONCEDENDA : DECS GENUIT DEI M ARTICULUS I DISTINCTIO V Quæstio I DE SIGNIFICATO HUM’S NOMINIS : DEL S UTRUM DIVINA ESSENTIA SIT FORMALIS TERMINUS DIVINA? GENERATIONIS Conclusio 1» : Omne nomen, cujuscumque sit praedi­ camenti, significat substantiam cum qualitatç. Conclusio 2· : Nullum nomen de prædicamento acci­ dentis significat substantiam, prout eam accipit logi­ cus vel philosophus primus, nisi forte ex consequenti. Conclusio 3« : Omne nomen supponit pro substantia et proprie significat qualitatem, loquendo ut grammati­ cus loquitur de substantia et qualitate. Conclusio 4® : Significatum nominis est duplex, scilicet : formale et materiale. Conclusio 5® : Hoc nomen, Drus, cl quodlibel aliud concretum substantiale significat distincte quiddilatem vel essentiam, indistincte autem supposita illius natura·. — Aureolus (p.2M) CONCLUSIO 1« : Divina generatio terminatur ad essen­ tiam et ad personam, — Aureolus. Occam Grego­ rius. Durandus. Conclusio 2® : Generatio divina non habet terminum a quo. Conclusio 3® . Divina essentia non est genita per se nec per accidens. — Petrus Johannes. AHI. Conclusio 4® : Divina essentia non se habet in divina generatione proprie loquendo sicut materia vel sub­ jectum, licet habeat unam de conditionibus materia?. — Durandus Henricus de Gandavo. TABULA IXX DISTINCTIO VI Quæstio I UTRUM PATER GENUERIT FILIUM NATURA (P. 2» ) Conclusio 1< : Essentia divina est principium quo omnium actuum divinorum. — Gregorius. Conclusio 2* : Essentia, sub ratione essentiae, non est principium alicujus actus secundi qui est operatio, sed solum respectu primi actus qui est esse. — Gre­ gorius. Conclusio 3* : Essentia divina est principium actus generationis sub ratione qua essentia est natura. — Gregorius. Conclusio 4* : Licet Spiritus Sanctus procedat natura­ liter a Patre, non tamen procedit ab eo per modum natur®, sed per modum voluntatis. — Aureolus. Scotus. Conclusio 5* : Licet Spiritus Sanctus procedat natura­ liter, cum hoc tamen libere procedit a Patre. — Gregorius. Conclusio 6* : Licet, respectu generationis Filii, Deus habuerit voluntatem concomitantem, non tamen acce­ dentem vel antecedentem durationc aut intellectu. — Scotus. DISTINCTIO VII Quæstio I utrum in patre srr aliqua potentia respectu Conclusio 3· : Etiam secundum mentem sancti Docto ris, hujus impossibilius resolvitur sicut in causam in perfectionem divinam tam ex pario processionum quam ex parte procedentium. Conclusio 4· : Etiam secundum mentem sancti Thomæ, hujus impossibilius resolvitur in modum naturalis processionis ut in causam. Conclusio 5* : Etiam hujus impossibilius, secundum mentem sancti Doctoris, resolvitur ut in causam in modum quo divin® person® constituuntur cl nb invi­ cem personaliter distinguuntur. DISTINCTIO VIII Quæstio I utrum aliqua creatura subsistens srr suum ESSE EXS1STENT1Æ2 (p. 301.) Conclusio 4* : Nulla creatura subsistens est suum esse quo actu exsistit in rerum natura. — Henrlcus. Gerardus. Godoirldus. Aureolus. Warro. Alii. Conclusio 2* : Esse creatur® non sic se habet ad illud quod est, vel ad quidditatem creaturae, omnino con­ similiter sicut forma substantialis ad materiam. Conclusio 3a : Esse exsistenti® non se habet omnino similiter ad substantiam vel essentiam creatur® sicut accidens ad subjecmm, accipiendo accidens proprie pro quidditate accidentali reposita in aliquo novem generum accidentis. ACTUS GENERATIONIS ÆTERNÆ (p. 270.) Conclusio 1· : Generans, in divinis, habet potentiam generandi; et spirans, spirandi. — Aureolus. Conclusio 2* : Potentia generandi dicit principaliter et in recto divinam naturam. — Bonaventura. Warro de Warra. Henrlcus. Scotus. Durandus. Conclusio 3a : Potentia generandi dicit relationem, puta paternitatem, in obliquo. Quæstio II UTRUM DEUS SIT IN GENERE (P.33L) Conclusio 1» : Licet non omne quod est in genere sil compositum ex materia et forma, omne tamen quod habet genus et differentiam est ad aliquem gradum entium terminatum. — Scotus. Gregorius. Aureo­ lus. Quæstio II Conclusio 2· : In omni re qua» proprie reponitur in genere pradicamcntali differt quidditas a suo esse. — UTRUM IN DIVINIS POSSINT ESSE PIX’RES FILII Aureolus. Gregorius. (p. Conclusio 3* : Omne quod proprio est in genere habet actum admixtum potentia *. — Aureolus. Grego­ Conclusio 1« : In divinis non possunt esse plores filii. rius. — Henrlcus (Hæreticus) et alii. Conclusio 2· : Secundum mentem sancti Thomae, hujus Conclusio 4· : Deus non est proprie in aliquo genere, scilicet sicut species vel individuum. — Grego­ impossibilius resolvitur in divinam imrnaterialiUtem rius. sicut in causam. — Aureolus. Scotus. Adam. Hugo de Castro. Conclusio 5* : Deus non est in genere reductive. TABULA xxzj Quæstio III Quæstio IV UTRUM ALIQUA CREATURA 8ΓΓ IMMUTAMUS UTRUM PLURALITAS ATTRIBUTORUM DIVLVC SIMPUOTATT REPUGNET (p. ».) Conclusio 1· : Omnis creatura est mutabilis per poten­ tiam <{uæ est in alio ab ea. Conclusio 24 : Non omnis creatura est mutabili· in non case per potentiam que sit in ea. — Aureo­ lus. Conclusio 3· : Nulla creatura habet in se potentiam per quam possit cedere in nihilum. Conclusio 4* : Omnis creatura subsistens est mutabilis secundum esse accidentale per potentiam que est in ipsa. ÎM ) Conclu mo 1· : Sapientis, bonitas, et omnia bnjasmodi attributa sunt omnino anum re in Deo et nullatenus extra intellectum distincta. — Scotu * et sequaces. Conclusio 2·» : Divina attributa distinguuntur ratione. — Gregorian. Aureolus Henrlcus et alii. Conclusio 3* : Non solum attributa sunt in Deo, sed etiam rationes attributorum. Conclusio 4* : Istarum rationum pluralitatis eau» est Dei plena perfectio et nostri intellectus limiUiio Conclusio 5*. Secundum doctnnam sancti Doctons. mulUe formal itate· sunt in Deo, secundam anum sensum ; et secundum alium, non est nisi ana formalitas in Deo. .IOHANNIS CAPREOLI ’1 TIIOLOSANI, OHDINIS PRÆDICATORUM THOMISTARUM PRINCIPIS DEFENSIONES THEOLOGIE DIVI TIIOMÆ AQUINATIS IN PRIMO SENTENTIARUM PROLOGUS QUÆSTIO I. UTRUM THEOLOGIA SIT SCIENTIA IRCA Prologum primi Sententiarum quae­ ritur : Utrum theologia sit scientia. Et arguitur primo quod non : quia omnis scientia est habitus demonstrativus ex primis et veris; sed theologia non demonstrat nec procedit ex primis et veris; ergo non est scientia. In oppositum arguitur sic. Nam August, dicit 14. deTrinitat.: Huic scicntix tribuitur illud tantum­ modo, quo fuies salubriter gignitur, nutritur, de­ fenditur et roboratur; hoc autem ad nullam scien­ tiam pertinet nisi ad theologiam ; igitur theologia est scientia. In hac quæstione duo erunt articuli. In (piorum primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur objectiones. i de Ripa, Henrici, Guidonis de Carmelo, Garronis, Adam et aliorum sanctum Thomam impugnantium propono locis suis adducere et solvere per dicta S. Thomæ. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quo pnemisso quo ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod licet omnis scientia requirat evidentiam et intellectum suorum pri­ morum principiorum, non tamen omnis scien­ tia requirit evidentiam aut Intellectum suorum principiorum proximorum, pneserlim inscien­ tia subal tornata. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor in scri­ pto super Boetium de Trinitate, q. 2, art. 2, ad se­ ptimum dicens : « Cujuslibet. inquit, scientis princi­ pium est intellectus, semper quidem primum, sed non Sed antequam ad conclusiones veniam, pnrinitto semper proximum ; imino aliquando fides est proxi­ unum, quod per totam lecturam haberi volo pro sup­ mum principium scientiæ, sicut patet in scientiis subposito, et est quod nihil de proprio intendo influere, alternatis, quia earum conclusiones sicut ex proximo sed solum opiniones quæ mihi videntur de mente principio procedunt ex fide eorum quæ supponuntur S. Thomæ fuisse recitare, nec aliquas probationes a superiori scientia, sed sicut a principio primo ab ad conclusiones adducere pneter verlm sua, nisi raro. intellectu superioris scientis qui de his creditis per Objectiones vero Aureoli, Scoti, Durandi, Joannis intellectum habet certitudinem. > — Hæc ille. Hem, ibidem, ad quintum : < In scientiis huma­ (i) Λ’χί’ηιιΊ irritatis schola' professoris fratris Johannis nitus traditis, sunt quædam principia, in quibusdam Capreoli tholosani, ordinis Praedicatorum, liber primus earum, quæ non sunt omnibus nota, sed oportet ea Defensionum Theologia* Divi Thoma· de Aquino in primo sententiarum feliciter incipit, Circa Prologum primi sen­ supponere a stqierioribus scientiis, sicut in scientiis subalternatis supponuntur et traduntur aliqua a tentiarum, quaeritur (etc.). Pr (EditioPrinceps.) I. — I PROLOGI SENTENTIARUM superioribus scientiis subilternanlibus, et hujus­ modi non sunt per se nola nisi superioribus scienti­ bus. > — Hæc ille. Idem ponit prima parte, q. 1, art. 2: e Duplex, inquit, est genus scientiarum : quædam enim sunt qua» procedunt ex principiis notis lumine naturali i intellectus, sicut arithmetica, geometria et hujus­ modi ; quædam vero sunt quæ procedunt ex princi­ piis nolis lumine superioris sdentiæ, sicut perspe- , cliva quæ procedit ex principiis notis per geometriam, et musica ex principiis notis per arithmeticam. » — Hac illo. I Secunda conclusio : Licet theologia naturaliter Inventa nulli scientia· subalternetur, theologia tamen per revelationem habita subalternatur sclentln· Del vel beatorum. qua a superioribus scientiis subalternant i bus, et hujusmodi non sunt per se nota, nisi superioribus scientibus, ut recitatum est in probatione primæ conclusionis, statim subjunxit : < Et hoc modo se habent articuli fidei, qui sunt principia hujus scien­ tia?, ad cognitionem divinam, quia ea quæ sunt per se nota in scientia qüarn Deus habet do seipso, sup­ ponuntur in scientia nostra, et creditur ei nobis hæc indicanti per suos nuntios, sicut medicus credit phy­ sico quatuor esse elementa, i> — Ikec ille. Et ad septimum, postquam dixit quod in scientia suballernata proximum principium est fides, subdit : « Et similiter hujus scienliæ, scilicet theologiæ, principium proximum est fides; sed primum est intellectus divinus cui nos credimus; sed fides est in nobis (a), ut perveniamus ad intelligendiim quæ credimus, sicut si inferior sciens addiscat superioris scientis scientiam : tunc fiunt ei intellecta et scita, quæ prius erant tantummodo credita. » — Hæc ill··. Ex quibus patet quod mens ejus fuit quod sicut medicina subalternatur philosophia?, et inferior scien­ tia superiori; ita nostra theologia scienliæ Dei et beatorum. Et etiam patet expresse de Veritate, q. 14, art. 9, ad tertium, et prima parte ubi supra. Et medium ejus ubique est : quia, scilicet, theologia nostra sumit sua principia a scientia divina. Omnis autem scientia hoc modo se habens ad aliam dicitur sibi subalternari. Istam conclusionem ponit idem Doctor super Boe­ tium ubi supra : · Divinorum, inquit, notitia dupli­ citer potest æstimari : uno modo ex parte nostra, et sic nobis cognoscibilia non sunt nisi ex creaturis quarum (i) cognitionem sensu accipimus; alio modo ex natura ipsorum, et sic ipsa sunt ex seipsis maxi­ mo cognoscibilia, quamvis secundum modum suum non cognoscantur a nobis; tamen a Deo et beatis cognoscuntur secundum modum suum : et sic de divinis duplex scientia habetur, una secundum mo­ dum nostrum, qui sensibilium principia accipit ad notiflcandum divina, et sic de divinis philosophi scientiam tradiderunt. > — Hæc ille. Tertia conclusio est quod licet theologia secun­ Ex quo patet quod cum prima philosophia nulli do modo dicta non sit æque perfecte et proprie scientis subalternetur, et illa est theologia, scilicet scientia sicut theologia primo modo dicta quæ scientia de divinis, sequitur quod theologia primo dicitur Metapliyslca, tamen Ipsa est scientia modo dicta nulli scientis subalternetur ; quod fuit In quantum continuatur sclentlæ Del ct beato­ prima pars conclusionis. rum. Sed secundam partem ponit sanctus Doctor ibidem pol praedicta subdens : « Alia autem scientia habe­ Istam conclusionem similiter ponit sanctus Do­ tur de divinis secundum modum ipsorum, ut ipsa ctor deVeritale, q. 14, art. 9. ad tertium : < Ille, in­ divina secundum se capiantur; quod quidem perfecte quit, qui habet scientiam subalternatain non perfecte in statu viæ non contingit, nec est possibile nobis, attingit ad rationem sciendi, nisi in quantum ejus sed fit in nobis, in statu viæ, quædam illius cognitio­ cognitio continuatur quodammodo cum cognitione nis participatio ct assimilatio ad cognitionem divi­ ejus qui hâtait scientiam subal tornantem ; nihilomi­ nam, in quantum per fidem nobis infusam inhaere­ nus tamen inferior sciens non dicitur de his quæ mus ipsi primæ veritati propter seipsam ; et sicut supponit habere scientiam, sed de conclusionibus Deus, ex hoc quod cognoscit se, cognoscit alia suo quæ ex primis quæ supponit de necessitate conclu­ modo, id est simplici intuitu, non discurrendo : ita duntur; sic et fidelis potest dici habere scientiam de nos, ex his quæ tide capimus, primæ veritati adhae­ his quæ concluduntur ex articulis fidei. — Hæc rendo, venimus in cognitionem aliorum secundum ilh·. Ibidem' etiam dicit in principali ratione : α Quot­ modum nostrum, scilicet discurrendo a principiis ad conclusiones, ut primo ipsa quae fide tenemus sint cumque Sciuntur proprie accepta scientia cognoscun­ nobis quasi principia in hac scientia et alia sint tur per resolutionem in prima principia quæ per se presto sunt intellectui. * — Hæc ille. quasi conclusiones. » — Hæc ille. Et ibidem, ad quintum, postquam dixit quod in Ex quo patet quod cum metaphyaca resolvat suas scientiis subalb rnatis supponuntur et traduntur ali­ (a) quorum Pr. (a) ίη ηοδίι. — α ηοδίι Pr. QUÆST10 PRIMA conclusiones in prima principia naturaliter cognita, quod illa est verissime scientia, et proprie dicta. Theologia vere» secundo modo dicta non potest suas conclusiones resolvere nisi ad articulos fidei qui non sunt noti in lumine naturali; et ideo non adeo est vere et proprie scientia. Unde sanctus Doctor, 3. Sentent. dist. 33, q. 1, art. 2, quaestiuncula quarta : < Si esset, inquit, aliqua scientia quæ non posset rediici ad principia naturaliter cognita, non esset ejusdem speciei cum aliis scientiis, nec univoce scientia diceretur (a). » — Hæc ille. Eamdem conclusionem, praesertim quo ad secun­ dam partem, scilicet quod theologia secundo modo dicta aliquo modo sit scientia, ponit super Boetium ubi supra. Quam probat tum auctoritate Aug. 14. de Trinit. superius allegata, tum per illud Sap.(c. 10, y. 10) : dedit illi scientiam sanctorum, id est fidei, quia de alia intelligi non potest, qua sancti ab impiis discernantur, nisi de scientia fidei ; tum super illud primæ ad Cor. (c. 8, ÿ.7): non in omni­ bus est scientia, et loquitur de cognitione fide­ lium. Eamdem conclusionem ponit prima parte, quæst. ubi supra dicens : « Hoc modo, inquit, sacra doctrina est scientia, quia procedit ex principiis notis lumine superioris scientiæ quæ est Dei et beatorum ; unde sicut musica credit principia sibi tradita ab arithme­ tico, ita sacra doctrina credit principia revelata a Deo. b 3 rationis in principia per se visa resolvitur; in fide vero ex hoc quod voluntas intellectui imperat. Sed quia («) voluntas hoc modo non terminat intellectum ut faciat inspici quæ creduntur sicut inspiciuntur principia per se nola vel quæ in alia resolvuntur, sed hoc modo ut intellectus firmiter adhæreat uni; ideo certitudo quæ est in scientia et in intellectu est ex ipsa evidentia eorum quæ dicuntur certa; certi­ tudo autem fidei est ex firma adhæsione ad id quod creditur. In his ergo quæ per fidem credimus ratio voluntatem inclinans est ipsa veritas prima sive Deus cui creditur, quæ(6) habet majorem firmitatem quam lumen intellectus humani in quo conspiciuntur prin­ cipia, vel ratio humana secundum quam conclusio­ nes in principia resolvuntur; et ideo fides habet majorem certitudinem, quantum ad fidem adhæsionis, quam sit certitudo scienliæ et intellectus, quam­ vis in scientia et intellectu sit major evidentia eorum quibus assenti tur. » — Hæc ille. Et ibidem ad primum dicit : < Certitudo fidei dici­ tur mediare inter certitudinem scientiæ et opinionis, non intensive per modum quantitatis continua?, sed extensive per modum numeri. Certitudo enim scien­ tiæ consistit in duobus, scilicet in evidentia et firmi­ tate adhæsionis. Certitudo vero fidei consistit in uno, scilicet in firmitate adhæsionis. Certitudo vero opi­ nionis in neutro; quamvis certitudo fidei de qua loquimur quantum ad illud unum sit vehementior. quam certitudo scientiæ quantum ad illa duo. > — Hæc ille. — Consimile ponitdeVeritale, q. 14,art. 1, Quarta conclusio est quod theologia secundo ad septimum. Quid sit certitudo ostendit Linconiensis primo modo dicta est certior quacumque scientia In­ Poster., com. 17 (γ), in principio (8). Res, in­ venta humanitus, licet sit Inevldcntlor. quit, dicuntur certæ a comparatione quam habent Istam conclusionem virtualiter ponit sanctus Do­ ad cognitionem sive ad lucem mentalem. Dico ergo ctor, 3. Sentent, dist. 23, q. 2, art. 2, quaestiuncula quod est lux spiritualis quæ superfunditur rebus tertia. Ibi enim ostendit quod major est certitudo intellectualibus et oculo mentis, quæ se habet ad fidei quam intellectus qui dicitur habitus principio­ oculum interiorem et ad res inlelligibiles sicut se rum per se notorum ; quo probato, apparet quod habet sol corporalis ad oculum corporalem et ad res theologia secundo rnodo dicta cujus principia sunt corporales visibiles. Res igitur inlelligibiles magis articuli fidei est certior scientiis humanis quarum receptibiles hujus (t) lucis spiritualis magis visibiles principia sunt nota habitu qui dicitur intellectus; sunt oculo interiori ; et magis sunt hujus lucis rece­ sicut enim se habet principium ad principium quo ptibiles quæ naturam hujus lucis magis assequuntur. ad certitudinem vel evidentiam cognitionis, ita con­ Res itaque hujus lucis magis receptibiles ab intelle­ clusio ad conclusionem et scientia ad scientiam. Ibi­ ctus acie quæ est irradiatio spiritualis perfectius pene­ dem autem sic ait : α Certitudo nihil aliud est quam trantur, et hæc penetratio perfectior est, et certi­ determinatio intellectus ad unum. Tanto autem tudo (ζ) major. Et post multa subdit : Quæ, inquit, major est determinatio, quanto est fortius quod puriora (η) sunt, propinquiora sunt luci (0) spirituali determinationem causât. Determinatur autem intel- I cujus superfusione res inlelligibiles ah aspectu men· lectus ad unum tripliciter: in intellectu enim prin- | cipioruin causatur determinatio ex hoc quod aliquid (i) quia. — Om. Pr. per lumen intellectus sufficienter inspici potest per (C) qui Pr. (r) commerito 18 Pr. seipsum ; in scientia vero conclusionum causatur (5) in principio. — Om. Pr. determinatio ex hoc quod conclusio secundum actum (a) edentia diceretur. — rcienCia proprie dicta dice­ tur Pr. (<) (ζ) (η) (6) hujus. — Om. Pr. certitudo. — coçntfio Pr. puriora. — priora Pr. luci. — luce Pr. PnOLOGI SENTENTIARUM Us fiunt (») actu visibiles, el magis sunt receptibilia iliiiis lucis, el maps penetrabilia ab asprelu mentis, unde el certiora sunt, el scientia quæ de lus est, est scientia certior. Secundum hunc modum, scientia de substantiis incorporeis separatis certior est scientia de substantiis incorporeis ligatis cum corpore, et hæc iterum certior est quam scientia de substantiis cor­ poreis, ut dicit Aristoteles (primo de Anima, t. c. primo), quia scientia de anima est certior aliis scien­ * naturalibus quæ sunt de corporibus naturalibus tia mobilibus. Nec est hoc contrarium ei quod supra diximus, scilicet quod in mathematicis est rarius enor, eo quod res mathematica * sunt bene visibiles ab intellectu; nec ei quod dicit Ptolemæus, scilicet quod in matheinati * is est scientia certissima, et magis certa quam in mela physicis, quia dicimus quod res divinæ sunt magis visibiles ab aspectu mentis sano non obnubilato phantasmatibus, sicut res (.wporales darissimæ et a lumine solis magis illuminata» sunt magis visibiles ab oculo corfiorali sano assuefacto visioni rerum splendidarum, sed ab aspectu montis ægro, qualis est aspectus noster modo cum gravamur mole corporis corrupti ex affectu rerum corporalium, sunt res obvoluta» phantasmatibus magis visibiles, sicut ab oculo corporali ægro melius videnlui res nigra et aliquantulum tenebrosa' quam res nlbæ et multo lumine solis perfusa *. Intellectui igitur huma­ no qualis est adhuc in nobis sunt res mathematical certissima?, ad quas comprehendendas nos juvant phantasmata imaginabilia, a visu recepta. sed intelle­ ctui tali qualis debet csm* secundum statum sui opti­ mum, sunt res divinæ cerlissimæ, quia quanto re? sunt puriores et natura sublimiores (6), tanto certio­ res. — Hæc ille. Ex quo etiam palet conclusio praedicta, scilicet quod veritates theologica» sunt certissimæ in se ; licet ista prolatio ex alia radice quam prima procedat. Unde ex Linconiensi habetur quod theologia ex parte objecti est certissima, non autem ex parte sub­ jecti in quo est, scilicet in intellectu viatoris; ideo illa certitudo est secundum quid. Sed prima prohatio vadit de certitudine simpliciter; non enim notitia simpliciter certa dicitur propter rei litudinem objecti, cum opinio possit esse de conclusione necessaria, sed propter certitudinem illius quod capit a sensu. Quinta conclusio est quod theologia secundo modo dlchi, Illo modo quo esi scientia, non est wlriithi articulorum fldcl, wd conclusionum * qua sequuntur ex Illis. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor de Veri· late, q. 14, art. 9, ad tertium; ut allegavi in tertia conclusione. Istam etiam probat in multis aliis locis, (x) fiunt, — funf Pf. (C) sublimiores. — subtiliores Pr. ubi tenet quod nunquam de eodem habetur simul scientia et Ades, ut : secunda secunda , * q. 1, ari. 5; et tertio Sentent., dist. 24, q. 1, ari. 2, qiiæstiuncula tertia; et de Veritate, q. 14, ari. 9. Earndem conclusionem ponit super Hoetium ubi supra ad quartum. I bi dicit quod at sanctus Thomas prima parte, q I, art. I, sic «licens : α Necessarium fuit ad salutem humanam esse doctrinam quamdam secundum revelationem divinam prater physicas di­ sciplinas quæ ratione humana investigantur. Primo quidem quia homo ordinatur a Deo ad quemdam fi­ nem qui apprehensionem rationis excedit,sæcundum illud l·?. 04 ( V i) : Oculus non vidit Deus ahsyitr te tpix prtrparastidiliyenlibuslc ; finem autem oportet esse praecognitum hominibus qui suas intentiones et (») mr — etiaiu Pr. (6) deniontIrativo. — deinomlranté principia Pr. (γ) prabantur. — Om. Pr. QÜÆSTIO PRIMA actiones debent ordinare in finem; undo neccssariutn fuit homini ad salutem, quod ei nota flerent quæ(lain per revelationem divinam quæ humanam ratio­ nem excedunt. Ad ea eliarn quæ de Deo ratione humana investigari possunt necessarium fuit homi­ nem instrui revelatione divina, quia veritas de Deo per rationem investigata a paucis et per longum tempus et cum admixtione multorum errorum ho­ mini perveniret (a) : a cujus tamen veritatis cogni­ tione tota hominis salus, quæ in Deo est, dependet. Ut igitur salus hominibus et communius et securius perveniat, necessarium fuit quod de divinis per divi­ nam revelationem instruantur. Fuit igitur necessa­ rium præter doctrinas physicas, quæ per rationem investigantur, sacram doctrinam per revelationem haberi. » — Hæc ille. Ibidem etiam in solutione secundi argumenti dicit sic : a Diversa ratio cognoscibilis diversitatem scien­ tiarum inducit ; eamdem enim conclusionem demon­ strat astrologus et naturalis, puta quod terra est rotunda; sed astrologus per medium mathematicum, id est a materia abstractum, naturalis autem per medium circa materiam consideratum. Nihil igitur prohibet de eisdem rebus, de quibus disciplina * phy­ sica; tractant secundum quod sunt cognoscibilia lumine naturalis rationis, et aliam scientiam tractare secundum quod cognoscuntur lumine divinæ revela­ tionis. Unde theologia quæ ad sacram doctrinam pertinet differt secundum genus ab ea theologia quæ pars philosophia * ponitur, d — Hæc ille. Ex quibus patet ad primum articulum. Quantum autem ad secundum articulum movenda sunt dubia contra conclusiones. ARTICULUS II. MOVENTUR DUBIA A. - OBJECTIONES § I — Contra primam conclusionem I. Argumenta Aureoli. - Et quidem contra primam arguit Aureolus prima q. prologi probando qûod non sufficit ad rationem scientiæ etiam subal­ tern® notitia creditiva solum respectu principiorum. Primo sic. Habitus principiorum est altior et nobilior habitu conclusionum, tum quia hoc dicit Philosophus primo Posteriorum (l. c. 5, G), tum quia propter unumquodque tale et illud magis ; cognitio vero principiorum est causa cognitionis in conclusione. Sed certum est quod notitia creditiva non est altior notitia scientilica, imino est inferior gradus cognitionis credere ad scire, ot habitus credilivus ad habitum scicnlilicum. Ergo impossibile (3) perveniret. — proveniret Pr. est quod conclusio adontiæ cognoscatur quocumque habitu scientiæ, etiam subalternae, et quod prin­ cipium tantummodo credatur et teneatur habitu creditivo.— Nec obstat si dicatur quod s-cire scientiæ subaltern® est inferius ad credere; constat enim qund hoc est omnino falsum, quia scire ex sui ra­ tione formali et totali est altior modus cognitionis quam sit credere vel suspicari. — Unde impossibile est quod scientia subalterna ta procedat ex principiis cognitis habitu creditivo. Secundo. Nam Aristoteles sexto Ethicorum (c. 7) tractavit de intellectu qui est habitu^ principiorum, et nunquam posuit quod in aliqua scientia subalter­ nante vel subaltemata habitus iste sit fides; primo etiam Mrtaphysicx (c. 2) docet quomodo sumuntur communes animi conceptiones qua; sunt principia in arte; in fine quoque secundi Posteriorum fleet. 20) docet quomodo principia fiunt cognita; et tamen nun­ quam ponit quod unus modus sumendi principia sit per habitum credilivum. Ergo vel est insufficiens Aristoteles, aut nihil est dictu quod scientia suballernata procedat ex principiis per talem habitum notis. Tortio. Quia scientia su baltemans est habitus principiorum respectu scientiæ subaltematæ. Quod sic patet. Certum est enim quod in omni scientia alius est habitus respectu conclusionum et alius re­ spectu principiorum. In perspectiva igitur habitus principiorum ve! est ipsamel perspectiva, vel geo­ metria, vel fides a geometria relicta. Non potest dici quod sit perspectiva, ne sit idem habitus conclusionis et principii. Nec potest dici quod sit fides a geome­ tria relicta, tum quia geometria non causât fidem, tum quia principia perspective? duplici habitu cogno­ scerentur, videlicet fide et geometrica demonstra­ tione, quod esse non potest, maxime secundum sanctum Thomam (2-2, q. I, art. 5) ponentem quod fides et scientia demonstrativa et evidens simul esse non possunt de eodem ; unde si fides esset ha­ bitus principiorum perspectiva?, nunquam aliquis esset simul geometra et perspectivus, alioquin simul esset sciens principia perspectiva; in quantum esset geometra et credens ca in quantum esset perspecti­ vus. Relinquitur igitur quod scientia subalternans sit habitus principiorum respectu scientiæ subalternatæ. Ergo non est verum quod scientia subalternata procedat ex principiis cognitis habitu creditivo. Quarto. Quia quamvis oporteat discipulum doctori credere dum addiscit, non tamen habet scientiam quamdiu credit, sed tunc dum incipit inielhgere quod credebat ; juxta illud Philosophi septimo Ethicor. (c. i, lect.3): pueri quidem a principio complectun tur sermones primum discentes, sciunt autem ne­ quaquam, oportet autem conari, hoc autem tempore indiget. Sed clarum est quod statim acquiivrent scientiam, si sufficeret credulitas respectu principio­ rum. Ergo non sufficit, ut videtur. PROLOGI SENTENTIARUM 6 Quinio. Nulla adhœrio voluntaria est scienti fica; scientia enim cogit intellectum ad assentiendum, nec subest voluntati scientis adbærere et non adhærere veritati quam novit. Sed omnis adhaesio ad cognitionem deducta ex principio creditivo est adhae­ sio voluntaria; nihil enim magis est in potestate nostra quam credere, secundum Augustinum (de ! Spiritu et littera, c. 25): unde talis suspendere . potest adhesionem quam habet respectu conclu­ sionum et respectu principiorum. Ergo talis ad­ haesio non est scienti fica. — Confirmatur per hoc. Quia habens scientiam sive subaltarnatam sive subaltarnantem immobiliter adhaeret; nec est in |κ>- I testata sua suspendere actum adhæsionis. — Ex 1 quibus patat, inquit, quod scientia subalternans est habitus principiorum respectu scientiae subalternata * et non fides aut alius habitus crediti vus; cujus oppo­ situm ponit conclusio tua. Secundo sic (x). Scientia subalternata potest acqui­ ri, principiis ejus non nolis acquirenti, sed tantum creditis, notis autem habenti superiorem scientiam. Eadem ratione, et scientia non subalternata pote­ rit (6) acquiri ab aliquo, esto quod non noverit ejus principia, dummodo credat illa, et alius noverit; non enim potior ratio est inde quam hinc, et per consequens non oportebit dicere quod theologia est scientia subalternata, sed absolute poterit (γ) dici scientia. Hæc duo argumenta ultima sunt Gregorii de Arimino. §2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Similiter contra secundam conclusionem arguitur multipliciter se­ cundum Aureolum. Sic. Si theologia viatoris subalternatur scien­ II. Argumenta Gregorii.— Primo (i), argui­ tia * beatorum, vel illa subalternatio est quoad prin­ tur sic. Aut notitia conclusionis fit nola nobis natu­ cipium illo modo quo perspectivus procedit per raliter ex alia priori notitia complexa, aut non. Si propositiones quas sibi tradit geometra, aut quoad non, ergo non est scientia proprie loquendo, qua * modum sciendi illo modo quo medicina ^ubalternadicitur esse conclusionis, sed potius dicitur esse I tur geometriae in illa conclusione : vulnera circula­ intellectus principii et propositionis immediata *. Si ria tardius curantur; de hac enim conclusione geo­ vero notitia fit in nobis ex alia priori notitia com­ metra dicit propter quid et medicina quia. Sed neu­ plexa, illa notitia ex qua fit est notitia principii. trum istorum modorum potest dari in proposito. Ergo omnis scientia quæ in nobis naturaliter acqui­ Quod enim non primus, probatur quintuplici ritur fit in nobis ex notitia principiorum, et per medio. consequens cujuslibet scientis naturaliter acquisitae Primo sic. Impossibile est acquiri scientiam suprincipia sunt vel fuerunt habenti ea nota. — balternatam nisi habeatur scientia subalternans Confirmatur per Philosophum primo Posteriorum saltam partialiter et quoad illud quod tradit pro (l. c. 5), dicentem quod necesse est demonstrativam principio ipsi scientia * isto modo subalternata * ; unde scientiam originabilem esse ex his et primis et notio­ nullus potest fleri perspectives nisi saltem tantum nbus et causis conclusionis ; originalur enim hujus­ noverit de geometria quantum exigunt principia per­ modi scientia ex veris necessariis et primis et notio­ spectiva». Et hoc patat ex precedent i bus : quoniam ribus, id est evidentioribus, et prioribus, et causis scientia subalternans est habitus principiorum scien­ conclusionis, quia illæ primæ notitiæ praemissarum tiae subalternata * ; impossibile est autem acquiri ha­ demonstrationis su nt causa? notitiæ conclusionis. Et ad bitum conclusionum nisi habeatur habitus princihunc sensum dicit ibi Philosophus : sine his utique erit I piorum. Sed clarum est quod theologia viatoris syllogismus, demonstratio autem non erit ; non enim acquiritur a viatore qui nullo modo habet scientiam faceret scientiam. Item infra dicit quod non solum beatorum. Ergo hæc non est subalternata illi. *. neces est agnoscere prima sed cl magis : semper Secundo sic. Scientia subalternans et subalterenim propter quod unumquodque est et illud magis. I nata et eorum principia sunt compossibiles in eo­ Et subdit : quoniam quod scimus et credimus per dem sciente. Sed scientia beatarum et lumen gloriæ prima, illa scimus et credimus magis. — Ex quibus quod est habitus principiorum non sunt compos­ plet, secundum ipsum, quod quælibet scientia ac­ sibiles scientia * viatoris et lumini fidei enigmatico, quiritur ex notitiis suOrutn principiorum. — Ex quo secundum sanctum Thomam (2-2, q. 1, art. 5). patet quod non sufficiunt principia ι-sse nota altari, Ergo hujusmodi scientiæ non sunt ad invicem subalut ego scientiam habeam de conclusione, quoniam ' ternatæ. per nullam notitiam existentem in alio causari potest I Tertio sic. Scientia subalternata non procedit ad immediate et naturaliter aliqua scientia in menta i ea quæ sibi traduntur a sulmltemante, sed potius *a m« Cum ergo principia theologiæ non sint neque fuerint nobis nota, theologia quæ acquiritur de com­ (а) Secundo. — leptimo Pr. muni lege in theologicis non est vere scientia. (б) icunfia non eubaltemata poterit. — edentia non (») Prtnio. — lexfo Pr. subalternata non potent Pr. (γ) poterit — poterat Pr. QUÆSTIO PRIMA procedit ab eis ad ulterius concludendum. Sed theo­ clusionis de vulnere circulari. Sed nostra theologia logia nostra procedit ad articulos et ad sacram Scri­ non habet sufficientem notitiam de suis principiis pturam et universaliter ad declarandum ea quæ [ per seipsam. Ergo non subalternalur hoc modo. scripta sunt et derivata ad nos ex scientia beatorum, Tertio. Si modus clarius el obscurius in cognout post probabitur. Igitur non est subalternata ! scendo eamdem conclusionem sufficeret ad subisti (a). * alternationem, tunc intellectio hebetis subaltemareQuarto sic. Scientia quæ alteri sululternatur 1 tur intellectioni subtilis, et visio noctuae visioni per sumptionem sui principii ab ea oportet quod se ! aquikerespectu solaris lucis. Sed hæc absurda sunt... habeat per additionem sui subjecti ad subjectum Patet. Ergo, et illud, scilicet quod theologia enigmaillius, secundum Philosophum primo Posteriorum I tica subalternalur theologiæ luminosae. (t. c. 30), ubi dicit quod oportet alterum esse sub I Quarto. Non ob aliud subalternatur scientia quia altero, et quasi aliud genus, unde et linea visibilis I scientiæ propter quid quoad modum, nisi ob hoc addit visibilitatem ad lineam ; et ideo perspectives i quod dependet ah illa (a) quodammodo et perfiillas propositiones sumit pro principiis, agens de j cilur et regulatur et conservatur per illam. Sei no­ linea visuali, quas de linea simpliciter mathemati­ stra scientia enigmatica in nullo dependet a scientia cus demonstrat. Sed certum est quod subjectum theo­ I beatorum nec perficitur aut conservatur per illam, logiæ nostræ quod est Deus sub ratione deitatis non j immo destruitur el evacuatur per illam, secundum se habet ex additione ad subjectum scientiæ beato­ illud primæ Connth., decimo tertio cap. : Sive pro· rum, quod est Deus sub eadem ratione deitatis. Ergo phetix evacuabuntur, sive lingux cessabunt, sive non subalternalur illi. scientia destruetur, cum enim venerit quod perfe­ Quinto. Sciens aliquam conclusionem scit se ctum est, evacuabitur quod ex parte est. Ergo hæc scire eam. Sed theologus non scit conclusiones quæ scientia non est illi subalternata. sequuntur ex articulis fidei ; quod patet quia nescit Quinto. Omnis scientia sive subalternans sive eas necessarias et impossibiles aliter se habere. Ergo subalternata est de impossibilibus aliter se habere et non habet scientiam etiam subalternatam. — Nec non de contingentibus, ut palet primo Posteriorum valet si dicatur quod scit eas fore necessarias ex sup­ ((. c. 5) et sexto Ethicorum (c. 6). Sed certum est positione, scilicet si articuli fuerint veri. Hoc quidem quod in theologia nostra tractantur multa? veritates non obstat, quia pari ratione scio unum falsum ne­ contingentes, ut quod Christus fuit incarnatus, et cessario fore si aliud sit necessarium, ut quod asi­ mundus creatus, et similia, quæ pendent ex mera nus potest volare si habet alas, et universaliter hoc divina bonitate. Ergo habitus ista respiciens non est modo potest esse scientia de omni falso; nec theolo­ scientia subalternata. — Nec potest dici quoi sit gia esset nisi scientia necessitatis consequentiarum, I scientia respectu necessariorum et immobilium veri­ secundum istum modum dicendi, et non necessita­ tatum, quales sunt illa? de unitate essentia? et trini­ tis consequentis; et ita non esset scientia conclusio­ tate personarum, non tamen sit scientia respectu nis, sed magis illationis; cujus oppositum tu in­ contingentium. Si enim sic diceretur, tunc major tendis. para habitus theologici truncaretur, qui mullum tra­ ctat de contingentibus; nec esset etiam unus habi­ Quod autem nec secundo modo, arguit quintu­ tus, si esset alter respectu contingentium, alter re­ spectu necessariorum ; quod esse non potest. plici medio. Primo sic. Si theologia nostra subalternarelur II. Argumenta Durandi. — Contra eamdem scientiæ beatorum sicut medicina subalternalur geo­ metria? quia scit eamdem conclusionem modo infe­ arguit Durandus (q. 7 prologi) dupliciter (6). Primo sic. Ubicumque est \era el perfecta subalriori , ita quod conclusionem quam beati sciunt clare et lucide nos scimus obscure et enigmalice, tunc tematio, scientia subalternans dicit propter quid de theologia nostra non sumeret sua principia a scientia principiis scientiæ subaltematæ, de quibus ipsa beatorum. Ubi enim est talis modus suballernationis, solum dicit quia. Sed scientia beatorum non dicit ibi una scientia non sumit sua principia ab alia. Sed propter quid de illis de quibus fides et theologia consequens est falsum, secundum te. Igitur. dicunt quia. Ergo non est ibi propria et perfecta Secundo sic. Scientia quæ alteri subalternalur subaltematio. Major patet ex primo Posteriorum quoad modum habet sufficientem cognitionem suo­ .(t. c. 30). Minor probatur. Quia quaedam illorum rum principiorum ex seipsa sufficientem (C), dico quæ tradit fides et theologia non habent propter in quantum cognoscit ea per experientiam vel indu­ quid, ut Deum esse trinum ; quædam vero etsi ha­ ctionem, sicut patet de medicina respectu illius con­ beant propter quid el causam, ut Deum fuisse incar(а) uii. — illi Pr. (б) sufficientem dico in quantum cognoscit ea per expe­ rientiam. — tuffiaentem in quantum per experientiam Pr. (a) illa. — aha Pr. (S) Contra eamdepi arguit Durand ui dupliciter. Primo fic. — 6’ arguit Durandut Pr. PROLOGI SENTENTIARUM 8 natum cl {Kissinn et hujusmodi, hæc omnia sunt farta α Deo propter nostram salutem finaliter ; istud tamen propter quid aeque dicit theologia sicut scien­ tia beatorum, nec istud plus accipit theologia a «scien­ tia beatorum quam aha; scientia autem vere sukalternata nunquam dicit propter quid de suis princi­ piis nisi inducendo formam scientis suba!ternanlis; quod non fit in proposito. Et sic patet minor. Secundo (a). Quia nunquam scientia suballernatur scientis nisi ratione subjecti, quia scilicet sub­ jectum subaltematgse habet ad subjectum subalternantis ut effectus ad causam efficientem vel id quod est propter finem ad finem. Sed subjectum theologia» non sic se habet ad subjectum scientiae beatorum. Igitur. Major patet, quia vel scientia suballemalur alteri ex parte scientis, vel ex parte scibilis. Ex prie scientis quidem, quando cognitio unius scientis se­ cundum communem statum dependet a qognitione alterius; et hoc non sufficit ad perfectam subalteniationem, quia tunc cognitio intellectus subaltemaretur notitia» sensus; quod nullus dicit. Si vero hoc sit ex parte scibilis, hoc non potest esse nisi quia subjectum unius se habet ad subjectum alterius ut effectus ad causam vel ut pal’s subjectiva ad totum universale vel ut pars in modo ad suum lotum. Si primo modo, habetur propositum. Si secundo modo, huc non valet, quia quando subjectum differt a sub­ jecto ut pars subjectiva a toto, scientia superior non potest dicere propter quid de principiis scientia» infe­ rioris, quia quæ sunt unum per essentiam, unum non dicit propter quid de alio, nec de aliquo ei con­ veniente. alioquin de seipso diceret propter quid. Si detur tertium membrum, similiter non valet; nam hoc potissime videretur in perspectiva cujus subje­ ctum videtur se habere ad subjectum geometric ut pars in modo ad totum, scilicet linea colonia ad lineam ; sed hoc non est verum, quia subjectum porsptMtivæ eat visio vel modus videndi, non autem linea colonia, cum in perspectiva pnssio (6) non de­ monstretur de tali subjecto, sed solum de visione; videri enim majus aut minus quod ostenditur in pe rpecti va (γ) non inest rei secundum se, et real iter, sed variatio lota est ex parte visionis, licet res deno­ minetur diversimode ut est visa. § 3. — Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Gregorii, — Contra tertiam conclusionem arguit Gregorius de Arimino probando quod ex discursu theologico non proprie acquiritur scientia. Arguit enim sic. Primo. Omnis discursus per quem proprie acqui­ ritur scientia est ex propositionibus primis cl i m me­ ti) Secundo. — 7· Pr. (C) pojuio — ultima conclut io Pr. (γ) pmprefira. — geometria Pr. «liatis vel ex his quæ per tales mediate vel immediate sunt; patet ex primo Posteriorum (t. c. 5), ubi dicit Philosophus quod sine his erit syllogismus, sed non faciei scientiam. Sed discursus theologicus non est ex talibus, cum sit ex creditis, ut patet. Igitur. — Confirmatur. Quia omnis discursus faciens scire est demonstratio; palet primo Posteriorum ex diffi­ nitione demonstrationis. Sed discursus theologicus non est demonstratio; alias enim infidelem in natu­ ralibus bene dispositum cogeret assent i re conclusioni theologica»; quod patet esse falsum. Secundo. Nullus discursus primo inniteris aucto­ ritate generat scientiam. Sed omnis discursus theo­ logicus est hujusmodi. Igitur etc. Major patet, quia ex auctoritate sola fides gignitur; juxta illud Augusl.de» Utilitate credendi. cap. 11 : Quod intolli· ginnis demus rationi, quod credimus demus au­ ctoritati : et primo libro de Libero arbitrio, cap. 3: Num ad auctoritatem legis confugiendum censes hominibus, jam non solum credere, sed intelligere cupientibus? quasi dicat nullo modo; ubi manifeste innuit quod probatio per auctoritatem non scientiam, sed fidem tantummodo adgenerat. Tertio sic. Nullus discursus theologicus majorem evidentiam vel certitudinem facit de aliqua veritate theologica quam alius discursus theologicus faciat de veritate theologica contingenti per nullam experien­ tiam nobis nola. Ergo nullus discursus theologicus per se facit scientiam. Tenet consequentia. Quia nulla veritas contingens non nola nobis per experientiam est æque nola nobis sicut illa de qua habemus scien­ tiam. Antecedens palet. Quoniam sive theologice pro­ betur quod Deus est Irinus et unus, sive quod ælernus vel sapiens aut quamcumque aliam veritatem necessariam vel contingentem mere credibilem aut etiam naturaliter scibilem quis theologice probet, non majorem faciei (a) evidentiam facit Pr. (T) arguit eliam Durandut dupliciter. Primo et in idem redit cutn. — arguit Durandus et m idem redit cum Pr. Ql’ /EST 10 ΡΙΠ Μ Λ pue siro. Major patet ex primo Posteriorum (t. c. 6), ubi dicitur quod demonstratio est syllogismus faciens scire ; et ibidem determinatur quod procedit ex necessariis et per se notis vel qua * possunt resolvi ad per se nota, cum in talibus non sil processus in infinitum. Minor similiter manifesta est, quia arti· culi, (jui sunt media fidei, ut Deum esse trinum et unum, Filium incarnatum, passum, resurrexisse, cl hujusmodi, non sunt de se noti, nec possunt resolvi in aliqua per se nota, sed solum, vel principaliter, eis assenti mus ex auctoritate Scriptura quam credi­ mus a Deo inspiratam esse; et hoc ipsum, scilicet Scripturam esse a Deo inspiratam non est per se notum, nec reducibile ad aliquid per se notum. Secundo (a). Scientia est virtus intellectualis, ut patet sexto Ethicorum (e. 2). Sed theologia non ed virtus intellectualis. Ergo non est scientia. Minor patet; tum quia virtus est dispositio perfecti ad opti­ mum, septimo Physicorum (i) (t. c. 18), sed theo­ logia non disponit nec perficit intellectum ad illud quod est optimum intellectui, quia non facit eviden­ tiam de his quæ tradit, sicut nec fides ex cujus arti­ culis procedit; clara autem evidentia veritatis est illud quod est optimum intellectui ; tum quia per­ fectior est habitus principiorum quam conclusionum, quia habitus conclusionum dependet ex habitu prin­ cipiorum et non e contra, sed fides qui eat habitus principiorum ex quibus theologia procedit non est virtus intellectualis nec inter eas nominatur Ethico­ rum sexto; igitur nec theologia est virtus intellectua­ lis, quod fuit minor probanda. III. Argumenta Scoti. — Scotus (γ) etiam tertio Sentent., dist. 24, q. I, arguit quad rupi i ci ter. Primo quia sanctus Thomas, secunda secunda·, ubi quæritquæstionrm ex intentione, dicit quod fides et scientia de eodem non sunt simul. Sed si theologia in quantum subalternata scientia? liratorum sit vere scientia, et ut subalternata non sit nisi in viator·, tunc scientia sub propria ratione subalternata? stat cum fide in viatore, et de eisdem, scilicet de creditis, et cum propria ratio scientia * sit in subalternata, tunc scientia simpliciter dicta et fides sunt simul de eo­ dem. Nec potest salvare hanc contradictionem nisi in secunda secunda? velit dicere quod loquitur de scien­ tia subalternanle, non de subalternata Secundo (o). Scientia non dependet ab aliquo essentialiter sicut causatum a causa (non loquor de dependentia accidentis ad subjectum) nisi ab eo quod est rausa essentialiter. Sed notitia beati (piam habet de Deo trino et uno evidenter viso ex evidentia terfa) Secundo. — te /Jurandua Pr. (6) PAj/.MConoH. — Ethicorum Pr. (γ) etiam tertio tentent, didincho 2\. acquit quadntpliciter. Primo, quia. — Scotus tertio sentent distinctio 24. acquit quia Pr. (I) Secundo. — 7* Pr. 0 minorum non est causa essentialiter theologia * sive nostr.e scienti®, quia scientia non dependet essen­ tialiter nisi ex potentia vel objecto in se vel in sua specie, sed illa scientia beati non est objectum scien­ tis nostra?, ut cognita notitia ejus cognoscamus Deum esse Irinum et unum, nec est potentia anima , * nec species objecti, nec aliquid aliud quod possit esse causa scienti® me® in aliquo genere causa * efficien­ tis, maxime sicut modo ltest esse cornprehensor ratione scienti® et via­ tor solum ratione fidei simul stantis. Quarto (6). Quia notitia quam aliquis habet de illis qu.o traduntur in canone Bibli® non est tradita per modum scienti® demonstrati^®. Ergo habens habitum de istis sic traditis in sensu litteræ, non habet habitum scienti® proprie diet®, sed unum habitum quo immediate nssentit omnibus et singulis et non uni propter aliud de his quæ traduntur in Scriptura; quinimmo si aliqua ibi essent probata, ita assenliivt cuilibet dicto in ea non quia probatur ex alio dicto sed propter auctoritatem Dei, ratione cujus assent it omnibus in Scriptura contentis imme­ diate, non uni propter aliud jx *r discursum syllo­ gisticum. § 4. — CONTKA QUINTAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Contra quintam con­ clusionem, et similiter contra secundam, arguit Au· roolûs probando quod articuli fidei non sint principia nostræ theologi®, immo sint quasi conclusiones defendend® et declarandæ in ista scientia, et er nomen et non quo inlelligimus quid sit res ipsa, quia no­ mina ex effectibus Deo imponuntur, n — Hæc ille. — Et quæstiuncula tertia sic ait : ositio intelligentes principia quæ slaliin cognoscuntur notis terminis, ut dicit Philosophus ; et sic ex ipso quod qui — Hæc ille. — Hoc au­ fide; unde proui cadit sub fide non potest esse fal­ tem sic inlelligo non quod non apparentia sit for­ sum. > — Hæc ille.—Qualis autem sit necessitas in malis ratio intrinseca objecti fidei vel scientiæ talibus praescitis, aut revelatis, aut creditis, aut ex nostra et in quantum objectum habet terminare fide conclusis, alias dicetur in futurum. actum, sed est modus et conditio objecti fidei et nostra theologi® in quantum habet movere ad actum. Ad argumenta per quæ probat Aureolus, quod Nam tam fides quam scientia nostra est per specu­ theologia nostra non subaltemetur scienti® beato­ lum et in enigmate, sed actus cognoscendi earum rum illo modo quo medicina subaltematur geome­ terminatur ad ipsum Deum. Talis autem additio tri® quoad aliquas conditiones dicitur. subjecti ad subjectum sufficit ad subalternationem ; Ad primum quidem, quod scientiæ, qu® illo ut dicamus quod Deus in se visus sit objectum scien­ modo subalternatur, accidentale est et non de ratione tia; beatorum, sed Deus in suo effectu cognitus est talis subalternat® quod sumat sua principia aliunde objectum nostra theologi®; ita quod est additio quam a superiori, ex hoc scilicet quod non subaltor­ scientis, non ex parte scibilis; sicut cum dicitur netur ei quoad omnia in se contenta, sicut medici­ linea visibilis, non fit additio ex parte objecti, sed na geometri®. Sed theologia nostra quoad omnia cognoscentis. contenta in ea subalternatur scienti® beatorum ; et Ad quintum dico quod theologus scit conclusio­ ideo potest utroque modo subaltemari, quia secun­ nes suas esse necessarias et ibiles aliter se dus modus infert primum. habere, ut subsunt fidei et theologiæ suæ; scit enim Ad secundum negatur major si universaliter ca­ quod fidei non potest subesse falsum, sicut nec pro­ piatur. Hoc enim non est de ratione scienti® subalphetia,·. Sicut enim dicit sanctus Thomas, secunda ternat®, sed accidit ei propter imperfectam subal­ secund®, quæstio. 171, articulo sexto : « Eadem est ternationem et non (€) essentialem dependentiam veritas cognitionis in discipulo et in docente, quia ejus a subalternante, scilicet quod inferior habeat ex cognitio addiscentis est similitudo cognitionis docen­ se sufficientem cognitionem suorum principiorum. tis, sicut et in rebus naturalibus forma geniti est Secundum enim Petrum de Palude, essentialis ratio subaltemationis est essentialis et per se dependentia (a) tertii. — fecundi Pr. (<) fût idfm re nt. — ii idem iit Pr. (γ) ft lie. — ficui Pr. (a) a verbo et per hunc usque id prurienti*. — Om. Pr. (β) non. — Om. Pr. QUÆSTIO PRIMA unius scientiæ ab alia, non sicut scientia (α) depen­ det a sensu, sed sicut a principaliter tradente illud quod aliter per se haberi non potest ita perfecte. Et quantum ad hoc verius subalternatur theologia no­ stra scientiæ beatorum, quam quæcurnque scientia humana quæ per sensum sine superiori haberi po­ test. (hide theologia habet omne illud quod est de essentia subaltemationis, licet non habeat omnia quæ sicut accidentia concurrunt ad subalternationem in omnibus aliis scientiis; sicut si esset homo habens animam et corpus, licet non haberet quanti­ tatem et omnia alia accidentia quæ alii homines habent. Ad tertium negatur consequentia. Non enim quæcurnque clara et obscura notitia se invicem subalter­ nant, sed illa cognitio quæ est obscura propter suo­ rum principiorum inevidentiam subalternatur ei quæ dicitur lucida propter suorum principiorum eviden­ tiam ; a qua subalternata sumit sua principia, et sic essentialiter dependet ab ea, quia ab illa sola, omni alia cognitione sublata, potest originari et aliter non potest vel saltem non ita perfecte. Quod dico propter aliquas subaltematas quæ sumunt principia sua a sensu; sed quia principia nata sunt demonstrari, non ita perfecte potest haberi eorum notitia sicut per scientiam subaltemantem, et prasertim cum una dicit propter quid de illo de quo alia novit solum quia. Ad quartum negatur minor. Sicut enim dictum est superius in tertia conclusione, nostra theologia non attingit ad perfectam rationem scientiæ nisi in quantum continuatur scientiæ subaltemanti ; ex hoc enim habet quod eadem infallibilitas et necessitas sit in utraque, ut allegatum fuit supra de fide et prophetia, quod est simile proposito. Et cum dicit arguens quod theologia viatoris destrueretur adve­ niente theologia comprehensoris, quidquid sit de hoc, negatur consequentia. Licet enim sint incompossi biles in eodem subjecto theologia scilicet et visio beatifica quoad aliqua, tamen unum est impressio quædam alterius et diminuta similitudo, essentiali­ ter tamen dependens a theologia beatorum modosupradiclo. Non ergo oportet quod sese perficiant per coexistentiam in eodem subjecto, sett per continua­ tionem unius ad aliam. Et sic dico quod licet visio beatifica fidem evacuet et non perficiat eam per co­ existentiam in eodem, tamen tota perfectio quam habet fides et theologia nostra ex continuatione pro­ cedit ad divinam visionem ; quia scilicet innitimur auctoritati et dictis habentis talem lucidam et aper­ tissimam visionem scilicet Dei ; et est impressio. Ad quintum dicitur sicut fuit dictum ad quin­ tum contra eamdem conclusionem primo loco indu­ ctum. (a) non ficui «cientia. — non ficui a fubaltemanle, ficui fdentia nd, Pr. IS II. Ad argumenta Durandi. —Ad primum Du­ randi (a) dicitur quod unam scientiam dicere propter quid de principiia vel conclusionibus alterius potest contingere dupliciter. Uno modo quia dicit causam quarè sic est sicut significatur per talia principia vel conclusiones ; et illo modo negatur major et concedi­ tur minor. Alio modo quia demonstrat a priori prio­ ri tate communitatis vel secundum rationem cogno­ scendi principia alterius, quamvis non a priori prio­ ri ta te causalitatis. Hoc enim modo metaphysica probat multas passiones de ente per communes di­ gnitates; quæ quidem passiones non differunt «ali­ ter ab ente, et per consequens ens non est causa illorum. Similiter illo modo theologia beatorum dicit propter quid de principiis nostra theologiæ, non quidem propter quid Deus est æternus secundum rem, sed propter quid, secundum rationem; quia scilicet videt rationem deitatis ex qua concludit a priori, secundum rationem, quod Deus est æternus et omnipotens et alia de quibus nos tenemus quia. Illud autem quod additur de articulis humanitatis non valet; nam in scientia sanctorum dicitur pro­ pter quid hujus quod est Deum incarnari, et non in nostra : quia illi vident clare finem ejus et causam efficientem proximam, nos autem non sic, sed eis credimus quia sic est. Ad secundum (δ) dicitur quod ad veram subalternationem sufficit quod subjectum inferioris se ha­ beat ex additione ad subjectum superioris. Illo modo autem se habet subjectum nostra theologiæ ad sub­ jectum scientiæ beatorum, ut dictum est in respon­ sione ad quartum praecedens. Quod autem additur de perspectiva non valet. Nam in perspectiva demon­ strantur passiones de quanto visibili vel linea colorata, non de visione (γ) aut de modo ridendi ; et licet nulla variatio fiat in re visa dum apparet tanta vel tanta, tamen talia dicuntur esse passiones lineæ visibilis, vocando passionem omnem determinationem extrinsecam rei vel intrinsecam, cujus res denominatur causa. Sic autem est de passionibus perspectivae. Li­ cet enim subjectum non (o) sit realiter variatum in visibilitate, tamen visibile est causa (t) quod visio varietur, ac propter hoc visibile varie dicatur ap­ parere. §3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum contra tertiam conclusionem negatur minor. Nam discursus theologicus, etsi non sit ex primis et im­ mediatis vel per se notis, procedit tamen mediate (а) Ad primum Durandi. — ad Qum quod eil DurandiVr. (б) Ad fecundum. — ad lum Pr. γ) non de vitione. — non tubjeclum de viiianc ad. Pr. Î) non. — Om. Pr. t) eet cauta. — etl in cauta ad. Pr. 16 PROLOG! SENTENTIARUM ex propositionibus quæ nola * sunt vel nosci possunt vel veritas propositionis non cognoscitur quid sit aut per pruna ct immediata, scilicet per propositiones quomodo, sed tamen cognoscitur (ac) secundum quod quas formant beati dare videntes rationes termino­ ea quæ exterius apparent veritati non contrai iantur, rum articulorum fidei; unde breviter theologia pro­ in quantum scilicet homo intelligit quod propterea cedit ex primis et immediatis ct per se notis, lan- quæ exterius apparent non est recedendum ab his quam ex principiis primis, non autem tanquain ex quæ sunt fidei ; et secundum hoc nihil prohibet du­ primis proximis, ut superius in conclusionum pro­ ranto statu fidei intelligere etiam ea quæ per se sub bationibus dicebatur. Nec valet prokalio minoris cum fide cadunt.»— Hæc ille.— Dico ergo quod Augusti­ dicit quod discursus theologicus procedit ex creditis. nus intendit quod discursus procedens ex auctoritatiHoc enim verum est loquendo de principiis proximis, busScripluræ non generat intellectum primo modo; non autem de primis. — Ad confirmationem nega­ sed de secundo non negat, immo in libro de Videndo tur minor. Discursus enim theologicus licet non sil DcumAwù ea quæ fidei sunt |>ossedici visa vel scita, potissima demonstratio procedens ex per se notis α Non immerito, inquit, nos scire dicimus non so­ ipsi demonstranti mediate vel immediate, eum non lum ea quæ videmus aut vidimus, verum etiam possit resolvere suas praemissas in aliqua per se nota illa quæ idoneis commoti testimoniis vel testibus sibi cum rationes terminorum articulorum fidei non credimus; porro scire non incongruenter dicimus habeat, potest tamen dici demonstratio talis qualis etiam illud quod certissimum credimus; hinc factum fit in scientiis subaltemalis (a) quarum processus est, ut etiam recte credita, etsi non adsint sensibus non sunt demonstrativi (C) nisi habentibus habitum nostris, videre mente dicamus. » — Hæc Augu­ principiorum. Sic etiam est in theologia nostra. Unde stinus. sanctus Thomas, secunda secunda *,qusestione prima, Ad tertium negatur consequentia. Dico enim quod articulo quinto, ad secundum : « Rationes, inquit, veritates theologicæ quæ in se contingentes sunt quæ indicuntur a sanctis ad probandum ea quæ sunt sciuntur scientia divina infallibiliter ; quia attingit fidei non sunt demonstrativa», sed persuasiones quæ- contingentia ul habent aliquid necessitatis. Et con­ darn manifestantes non esse impossibile quod in fide formem necessitatem habet hæc scientia illi subalproponitur; vel procedunt ex principiis fidei, scili­ ternata quæ est ejus impressio et similitudo quædam ; cet ex auctoritatibus sacne Scriptunc, sicut Dionys. et istud declaratum fuit solvendo ad quintum contra secundo capilulodeDivinis nominibus. Ex bis autem secundam conclusionem. principiis ila probatur aliquid apud fideles sicut etiam ex principiis naturaliter nolis probatur aliquid apud II. Ad argumenta Durandi. — A<1 primum (6) omnes. Unde etiam theologia scientia est. » — Hæc Durandi dicitur quod major est distinguenda, vel ille. — Ex quo patet quod discursus theologici qui forte falsa. Distinguenda quidem, quîa si inlelliex auctoritatibus Scripturæ procedunt, licet non sint galur quod omnis demonstratio procedat ex j>or se simpliciter demonstrativi, sunt tamen demonstrativi notis vel reducibilibus in aliqua per se nota ipsi apud fideles. — Et ideo prokitio minoris non valel. demonstranti, falsa est; si autem inlelligitur quod Non enim omnis demonstratio quemlibet convincit, omnis demonstratio procedit mediate vel immediate sed solum demonstratio simpliciter. ex per se nolis demonstranti vel alicui superiori Ad secundum negatur major. Ad probationem scienliæ a qua demonstrans (γ) sua principia sumit, dicitur quod auctoritas non generat scientiam imme­ tunc hoc concesso nihil est contra nos; nam theolo­ diato sed fidem quæ tamen j»olest esse principium gia isto modo procedit ex reducibilibus in per se nota, scientia? sukiltenialæ. Ad dicta beati Augustini ibi­ non quidem viatori sed beato. Potest dici similiter, dem allegata dicitur quod non sola ratio gignit intel­ quod major est falsa simpliciter : quia non omnis lectum, immo et auctoritas quandoque mediate vel demonstratio potest résolvi per se nola mediale vel immediate; sed distinguendum est de intellectu.Unde immediate, sed sufficit quod resolvi possit in prin­ sanctus Thomas, secunda secunda *, quæstioneoctava, cipia evidentia, licet non per se nota, sirut est de articulo secundo, sic ait: e Dupliciter dici possumus principiis pbysine, quorum multa sensu probantur aliqua intelligere. Uno modo perfecte, quando scilicet aut inductione quæ tamen non sunt per se nota. Et pertingimus ad cognoscendum essentiam rei intel­ similiter multa principia theologia * nullo modo re­ lecta! et ipsam veritatem cnunciabilis intellecti se­ solvi possunt in aliquid per se notum ipsis beatis, cundum quod in se est ; et hoc minio ea quæ directe sicut est istud : Omnes resurgemus; istud enim licet radunt sub fide intelligere non possumus durante sit evidens beatis videntibus Verbum, non tamen statu fidei, sed quædam alia ad fidem ordinata hoc per se notum. modo intelligi poesunL Alio modo contingit aliquid intelligi Imperfecte, quando scilicet ipsa essentia rei (a) i verbo tecunduni wupie inlclligxl t om. Pr. (a) tubalterna! i*. — tubal lema livit Pr. (8) dcniontlrahvi. — deinontlraii Pr. (8) Ad primum Durandi dicitur.— ad quartum dicitur Pr. (γ] icicntur a qua demonttrant. — teienh a quo demon· tirant Pr. QUÆSTIO PRIMA Ad secundum (a) negatur minor; neque valet qu» probatio. Secundum enim quod «licit sanctu * Tho­ mas, de Veritate, quæstione decima quarta, arti­ culo tertio, ad septimum : « Non requiritur ad ratio­ nem virtutis quod per fuirn eliciatur optimus actus qui potest elici a potentia illa, cum contingat in eadem |>otentia esse plures virtutes quarum una alia nobiliorem actum elicit, sicut magnanimitas lilwralitale. ·> — Hæc ille. — Et loquitur in pro­ posito de tide, de qua dicitur quod est virtus, licet non |Kks.sit in apertam visionem quæ est optimum intellectus. Dicit enim ibidem, ad septimum, quod fides secundum hoc dicitur esse ultimum poten­ tial quod complet potentiam ad eligendum bonum actum et meritorium. Dicit enim ibidem, arguendo in oppositum, quod Hdes est dispositio perfecti ad optimum in quantum disponit ad beatitudinem. — Ad aliam probationem minoris dicit sanctus Tho­ mas ibidem, ad quintum, quod fides non est virtus intellectualis, nec moralis, sed theologica; tales enim philosophi nesciverunt, quia ipsi nullam virtutem posuere cujus objectum esset ultimus finis. III. Ad argumenta Scoti. — Ad primum (δ) Scoti dictum est in probatione tertiæ conclusionis. Ibi enim allegatur sanctus Thomas in de Veritate, ponensqudd fidelis viator non habet scientiam etiam subalternatam de articulis quos credit. Et ideo argu­ mentum non procedit contra nos. Ad secundum (γ) dicitur quod minor est falsa. Dico enim quod scientia beatorum et pnecipue Dei est causa essentialis theologiæ viatorum, illo modo quo scientia magistri est causa scientiæ discipuli. Et ulterius, licet (o) scientia Dei non sit objectum hujus scientiæ, nec sit potentia intellectiva qua intelligimus, nec species intelligibilis qua efficiamur in actu primo, tamen est causa essentialis scientiæ nostra isto modo quod nisi habens illam traderet nobis principia nostra scientiæ mediate vel immediate, numquam naturaliter possemus istam scientiam haInue. Et similiter habitus principiorum istius scien­ tiæ causatur essentialiter a scientia illa. Unde argu­ mentum falsum supponit, quod scilicet scientia non dependeat essentialiter nisi ab objecto, vel a potentia, vel a specie. Hoc enim falsum est de scientiis supernaturaliter habitis et de prophetiis, et pnvsertim in scientia aninne Christi, et Ada·, et Salomonis, et aliorum. Dictum est etiam supra quomodo aliqua notitia assensus dependet a voluntate, nec ad illam sufficeret objectum aut potentia. Ex «pio palet quod nulla est similitudo quam Jacit arguens de se et de (a) (fl) ) (Î) act ad ad El rrcunrfum. — ad 5uni Pr. primum troti. — ad Cum Pr. tn'undani. — ad "uni Pr. idlenut licet. — et ullcriiU Quia licet Pr. 17 geometra (a); quia nulla scientia naturaliter acquisihilis ita essentialiter dependet a scientia geometra quin sine illa haberi possit. Non tamen est incon­ veniens quod ille qui acciperet principia aliqua geometria? a geometra perfecto, nec aliter illa cogno­ sceret nisi per fidem adhibitam dictis geometra, et ex illis principiis inferret conclusiones, diceretur habere scientiam subalternatam (€) de illis conclu­ sionibus, ut dictum fuit. Ad tertium (γ) negatur major de scientia suhalternata cujus principia sunt incompassibilia principiis scientiæ subalternantis. Nec valet probatio. Falsum enim esi quod in intellegibilibus illa quæ sunt priora simpliciter sint priora nobis, «nirn intellectus noster se habeat sicut oculus noctua * ad ea quæ sunt mani­ festissima in natura. Dato enim quod theologia via­ toris sit compossibilis theologis comprehensoris, non sequitur quod principia theologis viatoris sint compossibilia theologiæ eomprehensoris ; et ita non habetur quod fides cum clara Dei visione esset. Ad quartum (0) dicitur quod licet Biblia non pro­ cedat per modum scientiæ demonstrativae, tamen ex contentis in Biblia quæ se habent ut principia scientiæ, sancti demonstrative intulerunt conclusio­ nes de quibus est theologia, arguendo contra haere­ ticos ex principiis theologiæ. Et ideo, licet theologia non tradatur in sacro canone stilo syllogistico expli­ cite, tamen in libris sequentium theologorum tradi­ tur modo scientific *) et modo artis explicite. Omnia tamen implicite in Biblia continentur. Unus etiam articulus per alium potest probari. Apostolus etiam in suis Epistolis confirmabat dicta sua per Antiquum Testamentum. Christus etiam idem fecit disputando cum Judsis; ideo dixit eis : Scrutemini Scripturas, quia ipsa * testimonium perhibent de me. §4. — Ad argumenta contra quintam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra quintam conclusionem dicitur quod, licet nulla scientia procedat ad probandum sua principia demon­ strative, aut ex prioribus, infra eamdem scientiam, tamen nihil prohibet quod aliqua scientia manifestet sua principia |»cr aliquas similitudines, et defendat ea contra impugnantes, vel ostendat argumenta in oppositum esse solubilia, aut ex uno eorum concesso concludat aliud, non tamen a priori. Et propter ista quatuor sane tus Doctor et alii doctoros movent quae­ stiones de articulis fidei. Unde sanctus Doctor, in (a) ubi invenitur geometra, geometry, ha be I Pr. geometra, geometri. (β) lubattrnuitam — Otn. Pr. (γ) ad tertium. — ad Sum Pr. (*') ad guarlum. — ad Qum Pr. I. - 2 PROLOGI SENTENTIARUM 18 scripto su per Boetium, quaestio. 2, articul. 2, mi quartum, nisi quod pro quarto sciendum quod Au­ quartum, sic inquit : < Articuli fidei in hac scientia gustinus, in illa auctoritate quæ ibidem allegatur, non sunt quasi conclusiones, sed quasi principia; non intendit quod habitus theologia? nostra) solum qua? etiam defenduntur ab impugnantibus, sicut sit declarativus aut defensivus articulorum fidei; Philosophus, 4. Metaph , disputat contra negantes immo per hoc quod dicit fidem per illum nutriri, principia; et manifestantur per aliquas similitudines, dat inlelligere quod per istum habitum cognitio no­ sicut principia naturaliter nota per inductionem ; stra de Deo, qua? ab articulis fidei incipit, per con­ non autem ratione demonstrativa probantur. n — clusiones inde elicitas scibiles incrementum capit ; res Hæc ille. — Item, articulo tertio, dicit : « In sacra enim per idem augetur et nutritur. Ad quintum dicendum quod Petrus Apostolus in Scriptura possumus uti philosophia tripliciter. Primo modo ad demonstrandum ea quæ sunt pneambula illa auctoritate, secundum expositionem sancti Tho­ fidei, quæ necessaria sunt in fidei scientia, ut ea mæ, tertio Sentent., dist. 24, qtiæstione prima, arti­ quæ rationibus naturalibus probantur, ut Deum culo secundo, quæstiuncula secunda, ad tertium, esse, Deum esse unum, ct hujusmodi, vel de non aliud intendebat nisi quod ad probandum fidem Deo, vel de creaturis in philosophia probata, quæ indubitanda est ratio ((i vina, non autem humana. fides supponit. Secundo, ad notificandum |x *r ali­ Quod qualiter fiat docet sic inquiens : α Ratio hu­ quas similitudines ea quæ sunt fidei; sicut August., mana pnccedil auctoritatem humanam, et ratio divi­ in libr. osito loqui­ dendum, ut per eam ostendatur quod ea quæ tur, prima parte, q. la, art. 8 : < Consideran­ fides supponit non sunt impossibilia, non autem dum, inquit, est, in physicis scientiis, quod infe­ ita quod ea quæ sunt fidei sufficienter (x) per riores scientiæ non probant sua principia, nec contra rationem humanam probari possint. » — Msec negantem sua principia disputant, sed hoc relin­ ille. — Eam dem sententiam tenet, secunda secun­ quunt su|M»riori scientiæ. Suprema vero inter eas est de, quæstione prima, articulo quinto, ad secun­ metaphysica, quæ disputat contra negantem sua prin­ dum. cipia, si adversarius aliquid concedat ; si autem nihil § 5. — Ai) ARGUMENTA CONTRA SEXTAM concedat, non |kjIcsI cum eo disputare, latest tamen solvere rationes illius. Unde sacra doctrina, cum non CONCLUSIONEM habeat superiorem, disputat contra negantem sua Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra principia, arguendo quidem, si adversarius aliquid concedat eorum quæ per divinam revelationem halæn- sextam conclusionem, et ad secundum dicitur sic­ tur, sicut per auctoritates saertn Scriptura disputa­ ut ibidem dicebatur. Non enim oportet quod co­ mus contra hæreticos, et per unum articulorum gnita aliqua natura cognoscatur (6) perferte omnis contra negantes alium; si vero adversarius nihil con­ ejus causa efficiens aut finalis, nisi loquendo de effi­ cedat eorum quæ divinitus revelantur, non remanet ciente univoco, ct de fine proportional·) naturæ co­ amplius via ad probandum alios articulos fidei pei gniti·. — Tunc ad primam improbationem datæ rationem, sed ad solvendum rationes si quas inducit solutionis dicitur quod Augustinus non intendit quod contra fidem. Cum enim titles infallibili veritati inni­ potentia naturæ humanæ aossil cognosci (a) /ν·«/»Γΰ. — pAdoinp/itcu Pr. (C) ttl — nt Pr (») mfficientfr. —Om. Pr. (6) cognMcatur. — cogno^itur Pr. QUÆSTIO PRIMA omnis ejus potentia naturalis primo modo capiendo potentiam naturalem, non tamen omnis potentia naturalis secundo modo; quia talis potentia obedientialis(a) non est nisi quaedam relatio, ad cujus co­ gnitionem non sufficit cognoscere fundamentum· Tamen quia relatio non cognoscitur nisi cognito fun­ damento et termino, dato etiam quod ex cognitione naturæ cognosceretur potentia illa ct finis naturæ, non haberetur quod illa cognitio esset perfecta, et determinata sufficiens ad salutem, sed solum quan­ tum ad quia est. Ad secundam improbationem dicitur quod homo naturaliter appetit illum finem non sub propria ratione, sed in generali, eo modo quo omnes appetunt bealiludinem sub hac ratione quod sit (C) jærfeclum bonum naturæ rationalis, et ideo finis ultimus hominis est naturaliter ab homine cognoscibilis sub illa ratione communi, ut ostendit Sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art. 3, quaestiuncula prima. Conceditur ergo quod ad illum finem homo naturaliter ordinatur, lo­ quendo de online naturali illo modo quo dictum est potentiam obedientialem esse naturalem; negatur ta­ men quod ad illum finem homo naturaliter ordine­ tur sic quod habeat ordinem proprie naturalem aut potentiam naturalem. Et ideo non oportet quod ordo ille naturæ ad visionem beatificam naturaliter cogno­ scatur nisi pnecognita beatifica visione ; talem autem cognoscimus ex theologia et ejus terminis cognitione sufficienti. Cognitio autem finis et ordinis ad illum finem quem naturaliter possemus habere non suffi­ cit ad salutem. — Ad tertium dico quod licet natu­ raliter sit cognoscibile quod homo ordinatur ad cognoscendum Deum tamquam in finem, non tamen naturaliter potest sciri sine multorum errorum mixtione et cum summa difficultate qualis est illa cognitio, an scilicet illa quam Aristoteles tradit in sua Mclaphijsica,an illa quam fingit Averroës,an illa qua inlelligentiæ inferiores intelligunt primam. De hoc tamen dubio fides et theologia nos certifirant ; et hujus veritatis notitia est necessaria homini ad salu­ tem, quia sine hujus veritatis cognitione sjies nostra nulla esset. — Ad confirmationem patet per idem; quia solum probat quod naturaliter est cognoscibile quod finis hominis est cognitio Dei; sed hoc scire non sufficit, ut dictum est. Dato etiam quod natura­ liter cognoscibile esset quod finis ultimus hominis est visio Dei per essentiam, tamen pauci naturaliter ad hoc cognoscendum pervenirent. Ideo adhuc theo­ logia est necessaria, loquendo de necessitate quoad læne esse. Λ<1 tertium principale dicitur quod sanctus Tho­ mas non intendit quod per medium a divina revela­ tione sumptum solum sciantur ea quæ in aliis scien­ tiis humanitus inventis traduntur, ut arguens (a) obedient ialis. — objcctalii Pr. (C) quod til. — Orn. Pr. 19 procedit; imrno multe aliæ veritates (i) ad quas intellectus non potest aspicere nisi supernaturaliter adjutus. Volebat ergo dicere quod eisdem rebus pos­ sunt esse diverse scientiæ secundum quod eadem res potest considerari secundum diversas rationes cognoscibilis, id est secundum diversa media; quia ibi vocat rationem cognoscibilis medium quo aliquid est cognoscibile. Et ita sufficienter concludit neces­ sitatem alterius scientiæ ab aliis quæ naturali lu­ mine intellectus agentis invente sunt; quia sicut alia et alia ratione formali, scilicet secundum diversa media et secundum principia diversa, ita non solum easdem, immo alias et alias veritates considerant de eodem objecto. — Dico ulterius quod licet conside­ rent veritates easdem, quandoque tamen theologia non superfluit propter causas superius dictas, immo est necessaria prædiclo modo. Cum vero improbatur quædarn responsio ibi facta, quæ haberi potest a sancto Thoma prima secundæ, q. 54, art. 2 ; — dico ad primam improbatio­ nem quod illa solutio non ponit aliqua esse distincta in ratione superioris, puta forma», et indistincta m ratione inferioris, puta habitus, secundum quod ar­ guens false putat; sed intendit quod habitus possunt distingui secundum modum distinctionis formarum, et secundum modum distinctionis proprium habiti­ bus. Non est autem idem dicere : Ista sunt indistin­ cta in ratione habitus, et : Ista non distinguuntur secundum proprium modum distinctionis habituum; sicut quantitas digiti mei et quantitas sibi æqualis in coelo secundum multos sunt diversarum specie­ rum et rationum, non Limen ista distinctio specierum est secundum proprium modum distinctionis (6) quantitatis a quantitate, puta secundum continuum vel discretum, aut secundum lineam et superficiem et corpus, aut secundum bicubitum et tricubitum, sed secundum communem modum distinctionis (γ) formarum : quia una illarum quantitatum est corru­ ptibilis,-alia incorruptibilis; omnia autem talia di­ stinguuntur genere, ex 8. Melaphysicœ, aut quia una illarum est educta de potentia materiæ non autem alia. Aliud exemplum potest esse de visu hominis et visu asini qui distinguuntur specie, non secundum proprium modum distinctionis sensuum, scilicet ra­ tione objecti, sed alio motio; et infinita exempla ex hoc dari possent. — secundam improbationem dico quod objecta distinguunt habitus in alio genere causa» quam efficientis, puta in genere causa? forma­ lis, vel finalis; quia, sicut dicit sanctus Thomas, pri­ ma secundæ, quæstione prima, art. tertio, α obje­ ctum est forma extrinseca ipsius actus, et dat ci speciem. » El similiter dicendum est de habitu, immo et de potentiis anima?, ut ipse ponil prima (a) reniâtes. — necessitates Pr. (Λ) distinctionis. — divisionis Pr, (γ) distinctionis — divisionis Pr. PROLOGI SENTEXTIARL’M ‘20 parte, q. 77, art. 3. — Ad tertium dico quod ratio quam credit stare non stat, ut superius dictum est. Et hæc de secundo articulo. Ratio vero facta in pede quaestionis ad oppositum pncdictorum solvitur facile per primam conclusionem. Et hæc de prima quæstione. QUÆSTIO II. UTRUM HABITUS THEOLOGICUS SIT PRACTICUS i^lTwS^TF*nVM c,rca Pro’o^Uin secundo quænlur: fW Utrum habitus theologia· sil practiens. γΖ} OV Ll arguitur quod sic. Ille habitus est pure practicus cujus linis est spire opo rari; sed finis theologiæ est scire operari, vel quali­ ter operandum est, ut perveniatur ad salutem, juxta illud Jacobi (c. 1, v. 22): Estote factorc * verbi ct non auditores tantum; ergo videtur quod sit practica, el non speculativa. In oppositum arguitur sic: nulla scientia humano ingenio acquisita potest esse nobilior theologia; sed aliqua scientia acquisita est nobilior omni scientia practira; ergo theologia non est scientia practica, sed potius speculativa. Major nota est. Minor proba­ tur : quia aliquæ sdentiæ acquisitae sunt pure spe­ culativa}, ut geometria et metaphysica ; sed tales sunt nobiliores scientiis practicis, ut dicitur primo Mctanhysic. Igitur, etc. In hac quæstioiie duo erunt articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur du­ bitationes. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sil : Prima conclusio : Quod scientia proprie specu­ lativa differt n practica quantum ad finem et quantum ad materlnin : de quibus sunt * Jr quo per intellectum operabitis distinguendo ab invicem ea quæ secundum esse distingui non pos­ sunt, non est practica cognitio actu, nec habitu, sed Speculativa tantum; sicut si artifex consideret do­ mum invotigando passiones ejus, et genus, et dif­ ferentias, et alia hujusmodi, quæ secundum esse indistincte inveniuntur in re ipsa. Sed tunc conside­ ratur res ut operabitis, quando considerantur in ipsa omnia quæ ad ejus esse requiruntur. » — Hæc ille. Idem ponit quæstione secunda, articulo octavo : « Artifex, inquit, de operabili duplicem habet co­ gnitionem, speculativam scilicet et practicam. Specu­ lativam quidem sive theoricam cognitionem habet cum rationes operis cognoscit sine hoc quod ad ope­ randum per intentionem applicet ; sed tunc proprie habet cognitionem practicam quando extendit per intentionem rationem operis ad operis finem. Et se­ cundum hoc medicina dividitur in theoricam et pra­ ctical!), ut Avicenna dicit. Ex quo patet quod cognitio artificis practica sequitur ejus cognitionem speculati­ vam, cum practica efficiatur per extensionem specu­ lativae ad opus. Remoto autem posteriori, remanet prius, x — Hæc ille. — Etiam prima parte, quae­ stione decimaquinta, articulo tertio, ad secundum, ponit dictam divisionem de cognitione in actu et in habitu. Ex quibus omnibus apparet quod aliqua cognitio, qua» non est actu simpliciter practica, potest fieri actu simpliciter practica, scilicet illa quæ est ordina­ bilis ad finem operis, non tamen onlinatur, sicut exempli ficatum fuit de artifice concipiente formam operis, non tamen operari intendente. — Sciendum tamen quod cum dicit sanctus Thomas illam cogni­ tionem non esse actu practicam. qua» non actuali ter onlinatur ad finem operis, non intendit actualem ordinationem quantum ad actum secundum, quia tunc nullus habitus in homine dormiente esset actu practicus ; sed loquitur de actuali ordinatione quan­ tum adactum primum, qui dicitur victualis inten­ tio. qua scilicet acquirens habitum in principio in­ tendebat per illum operari et ex post non habuit contrariam intentionem : talis enim ordinatio dici­ tur continue in ipso actualis, quoad actum primum , quia remanet in suo effectu, scilicet in habituali intentione qua» habitum artis vel scientia? comitatur. Sciendum etiam quod cum ipse dicit illam cogni­ tionem esse speculativam tantum, qus est de re operabili, sed non ut est operabitis, non contradicit illi quod dixit in secunda conclusione, ubi dicebat talem cognitionem esse secundum quid practicam. Non enim negat in tertia conclusione, quin juissit dici secundum quid practica» sed vult quod non sit simpliciter practica actu nec habitu (a), cum quo (i) actu nec’ habitu. — habitu nec actu Pr PROLOGI SENTENTIARUM Ml tamen stat quod est secundum quid practica in quan­ tum est de re operabili. Quarta conclusio est quod habitus non dicitur practicus prout prartlcum dividitur contra spe­ culativum, nl) opere Interiori quod manent Intra intellectum, sed nb opere exteriori, prout omne opus sequens electionem potest dicl praxis. Istam intendit sanctus Thomas, prima secunda *, (j. 57, art. l,ad primum : « Duplex, inquit, est opus, scilicet interius et exterius. Praclicum ergo vel operativum, quod dividitur contra speculativum, dicitur de opere exteriori, ad quod non habent ordi­ nem habitus speculativi, sed tamen habent ordinem ad opus interius intellectus, quod est speculari ve­ rum. » — Ilæc ille. Item eadem q., art. 3, ad tertium, dicit sic : < Etiam in ipsis speculabilibus est a liquid, per mo­ dum ciijusilain operationis, puta constitutio syllogi­ smi aut orationis rongruæ, aut opus numerandi vel mensurandi. Et ideo habitus speculativi, qui ad hu­ jusmodi o|»ra rationis ordinantur, dicuntur ]>er quamdam similitudinem artes, sed liberales ad diffe­ rentiam illarum artium quæ ordinantur nd o,»era per corpus exercita, quæ sunt quodammodo servi­ les (a), in quantum corpus serviliter subditur ani­ mae, ct homo secundum animam est lilær. like vero scientiae, quæ ad nullum opus hujusmodi obli­ nantur, simpliciter scientiæ dicuntur, non autem artes. > — Hœc ille. hem secunda secunda», q. 179, art. 2, sic nit : < Intellectus dividitur in activum et contemplativum; quia finis intellective cognitionis, vel est ipsa cogni­ tio veritatis, quod pertinet ad intellectum contem­ plativum, vel est aliqua exterior actio, quod perti­ net ad intellectum activum sive praclicum. )> — Hæc ille. Ex quibus omnibus patet quod habitus non |>erdit rationem speculativi ex boe quod habet ordinem ad opus interius,hoc est intellectuale, sed solum perdii eam ex hoc quud habet ordinem ad opus extra vir­ tutem cognitivam, ita quod a*l hoc quod dicatur prncticus, sufficit quod ordinetur ad opus voluntatis regulandum vel alterius potentiio ah intellectu. Patet j»er euindem. Nam prudentia ponitur ab i|»o habitus practicus, secunda secunde, q. 47, ari. 2; ct tamen prudentia proprie extendit se ad opus appe­ titus, et non ad opera exteriora in exteriori materia constituta. Ait enim sic eadem q., art. 5 : « Ars et prudentia sunt circa contingentia; sed ars est circa factibilia, quæ scilicet in exteriori materia consti­ tuuntur, sicut domus, cultellus, et hujusmodi; pru­ dentia nutem circa agibilia, quæ scilicet in ipso ope­ rante consistunt · — lire ille. (a) ur\dn.— tiniiUludint* Pt. Ex quo palet quod praxis, a qun habitus dicitur practicus, non oportet quod sit operatio exterius exercita vel transiens; immo sufficit quod sit opera­ tio appetitus rationalis, aut sensitivi ; quinimmo actus rationis jvotest dici praxis secundum quod est volun­ tarius; et breviter omnis actus qui cadit sub electio­ ne ct consilio. Unde in prædictæ qiiiestionis articulo secundo, ad secundum, sic ait : « Ipse actus specula­ tive rationis, secundum quod est voluntarius, cadit sub electione et consilio, quantum ad suum exerci­ tium, et per consequens cadit sub online prudentiae; sed quantum ad suam speciem, prout comparatur ud objectuni, quod est verum necessarium, non cadit eub consilio, nec sub prudentia. » Hœc ille. Ibidem etiam dicit : α Prudentis est liene consi­ liare. Consilium autem est de his quæ sunt per nos agenda in ordine ad finem aliquem. Ratio autem eorum quæ sunt agenda propter finem, est ratio praclica. Unde manifestum est quod prudentia non consistit nisi in ratione practica. » — Hæc ille. Ex quo patet quod omne opus cadens sub electione ct consilio, et oidinabile ad aliquem finem, dicitur praxis. DeMaio ^militer. q. 16, art. β, poflit quod cogni­ tio qua æstimatur aliquid esse eligendum, vel appe­ tendum, est practica, vel affectiva. Ibidem etiam vult ad undecimum, quod omnis perversus appetitus est cum aliqua falsitate rationis praclicæ. Ex quo habetur quod actus voluntatis est praxis, a qua ha­ bitus meretur dici practicus, et etiam actus intelle­ ctus quantum ad exercitium, ut cadit sub electione. Quinta conclusio e&t el potentiam manualitei statuas fabricandi, simul perderet artem. Nec minu * stultum esset dicere quod ars remanens in ipso alium actum elicitum haberet secundum speciem, quam prius dum erat manuatus. Jgitur sicut prius habebat notitiam directi vam operis, ita et nunc. Igitur est practica sicut prius. Tertio. Nam ex conclusione sequitur eumdem habitum numero fieri frequentor successive et practicum et speculativum. Palet : si infirmitate aliqua superveniente statui ficus operari non posset exte­ rius, ejus ars erit speculativa, quæ primo fuit pra- PROLOGI SENTENTIARUM tica ; rursus co sanato el potente operari efficietur iterum practica; et ita de musico quando efficietur raucus. Quarto. Nam potentia activa scientis non sufficit ad hoc quod ejus habitus sit practicus ; nam sequitur quod physica, quæ habetur er accidens, et magis per accidens quam intellectus; nam intellectus dicitur practicus denominative ab eo quod formaliter est in ipso subjective, scilicet a notitia practica; habitus vero dicitur practicus non cx aliquo quod sit in eo, nec ab aliquo quod sit in eodem subjecto primo cum eo, sed denominative a ptentia execuHva, secundum hanc viam ; quæ omnia (a)sunt falsa. Igitur et conclusio ex qua sequuntur ista. est |iolentia naturaliter prima et ex objecto dirigibili per intellectum. Habet autem objectum unde hoc oriatur,sive proponatur ad faciendum, sive non. Ergo ratio practici, el istius respectus, non oritur ex fine. Tertio sic. Quia finis non causât nec movet nisi dum amatur, ut plet 12. Metaphysics ( t c. 37), Habitus autem est practicus, dato qut ex natura objecti,quod quidem Auimat l. r. 49) : Intellectus sua extensione /it contingens est el operabile ab homine; et iterum practicus. Sei Logica et alii habitus similes, extra quositiones et syllogismos; rhetoricus vero facit sermo· nes persuasi vos ; hæc autem sunt subjecta in cis. Ergo sunt habitus practici, non speculativi. Sextum. Ille habitus qui habet rationem poten­ tiæ activa? et virtutis est habitus practicus et acti * vus. Sed Philosophus dicit rhetoricam virtutem quamdam in primo Hhetoricæ (c. 1 ), ct Commenta­ tur vocat eam ibidem practicam et facultatem quam­ dam. Et idem dicendum est de logica, cum diale­ ctica sit assecuti va rhetoricæ, ut dicitur primo Hhetoricæ (c. 1). Ergo logica et rhetorica sunt habitus practici. — Hæc ille. II. Argumenta Gregorii. — Arguit etiam Gre­ gorius de Arimino (prolog, q. 5, art. 1) prolmns quod aliqua intellectio est vero praxis. Primo sic. Quia aliqua notitia est vel potest esse di recti va speculationis, et nullius alterius operatio­ nis. Ergo aliqua speculatio, et j»er consequens aliqua operatio intellectus est vere praxis. Tenet consequen­ tia : quia omnis notitia elicitur practica extensione ejus ad praxim ; talis autem extensio non intelligitur nisi per modum directivi : idem enim est notitia practica et directiva praxis ; ergo si aliqua notitia est practica et nullius alterius operationis est directiva quam speculationis, speculatio utique erit praxis. Antecedens prolmlur : quia contingit aliquem deli­ berare, utrum insistendum sit sjieculationi vel ope­ rationibus vite activas, et utrum speculationi harum vel illarum rerum, et similiter quo loco, quo tem|M>re, el quantum, et quomodo speculandum sil, et judicare quid speculandum est circa veritates sacra· Scriptu ne vel alias, el tantum el tali tempore, el sic de aliis circumstantiis; constat autem quod tale judi­ cium est vere praclicum, non minus quam judicium quo judicatur etiam temperate vivendum esse, sub­ veniendum indigenti, aut aliud simile; et istud judi­ cium nullius alterius operationis quam speculationis est direclivum, ut patet. Confirmatur. Quia omnis notitia, cui conformiter convenit elici electionem virtuosam, est notitia pra­ ctice; talis autem notitia de speculando vel non spe­ culando directiva est hujusmodi; igitur etc. Major palet auctoritate Philosophi 6. Ethic, cap. 2, di­ centis : oportet quidem rationem veram esse et appetitum reetum> siquidem electiostudiosa super­ sit ; et eadem hanc quidem dicere, hunc autem pro· sequi; hæc quidem ergo mens, at reritas practica. 25 El paulopoet etiam ait : Practici ct intellectivi opus veritas confesse habens appetitui recto. Minor pro­ batur. Nam electio qua aliquis eligit studere in sacra Scriptura debito fine et aliis bonis circumstantiis, utique virtunsa est et meritoria, sicut bene patet ex verbis Gregor. 6. Moral. dicentis : Nonnumquam studiosus tarditate mtclligentur invenitur, ut eo magispræmia retributionis inveniat, quo magis in studio inventionis elaborat Ubi patet quod conatus in studio intclligendi veritatem sarranim Scriptu­ rarum utique meritorius est. Secundo. Omnis cqæratio ad quam inclinat virtus appetitiva est vere praxis. Sed ad studendum el spe­ culandum mysteria Scripturarum inclinat aliquos sanctos viros virtus appetitiva, ut satis certum est. Igitur etc. Terito. Omnis actus imperatus a voluntate est praxis. Speculatio «t hujusmodi. Igitur etc. Si di­ catur quod non sequitur : Speculatio est imperata a voluntate; ergo est praxis; sed sequitur : Ergo est praxis vel practica. Contra hoc arguitur. Aliqua spe­ culatio est imperata a voluntate, et non est practica. Ergo aliqua speculatio est praxis. Consequentia patet ex concesso. Antecedens probatur. Quia, vel omnis intellectio esset practica et, eadem ratione, omnis scientia, quod est falsum; vel nulla intellectio non practica posset imperari a voluntate, quod est contra experientiam : jxitest enim imperari a voluntate considtratio logicalis el metaphysical^, et aliæ quaelibet habituum speculativorum. § 4. — CONTRA SEXTAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Aureoli. —Contra sextam con­ clusionem arguit sic Aureolus (prolog, q. 3). Impossibile est duas differentias divisivas in unam spe­ ciem convenire sic quod una insit secundum quid et alia simpliciter; ut patet quod rationale el irratio­ nale, qua? sunt differentiae divisive animalis, numquam concurrunt in uno animali quod simul sit ra­ tionale el irrationale, scilicet rationale simpliciter et irrationale secundum quid, vel c contra. Sed practicum et speculativum sunt differentiæ divisivæ scientie, ut |»alel 6. Metaphgsicæil. c. 1). Ergo nullus habi­ tus unus est secundum quid practicus el simpliciter speculativus. Et per consequens habitus theologiæ non est unus; cujus op|msitumS. Thomas dicit. Unde non apparet quin ista duo dicta ad invicem contradi­ cant, scilicet, quod sil unus habitus, el sit secun­ dum quid practicus el simpliciter specu lati vus. Secundo. Quandocumque aliqua’ duæ diflerenliæ concurrunt in unum, non potest dici quod sit ibi aliqua unitas simpliciter; ut quia congregalivum et disgregativum sunt in rubeo, idcirco non potest ru­ beum dici simpliciter disgregativum ne sit album, nec simpliciter congregativum ne sil nigrum, li­ ed forte magis sit congregativum, quift magis ver­ PROLOGI SENTENTIARUM 26 git ad nigredinem. Sed practicum et speculativum nam cognitionem. Igitur tantum est speculativus, et insunt isti habitui, secundum te. Ergo non potest nullo modo practicus; cujus oppositum hi dicis. dici quod simpliciter sit specu lati vus, licet forte ma­ Qunrto sic. libi habitus est mere practicus, et * mI speculativus quam practicus. Unde quia inedia nullo modo speculativus, qui est de objecto attingigi et mixta non sunt aliquod extremorum in actu, se­ bili a sciente excellentioribus operationibus quam sit quitur quod si iste habitus sit medius vel mixtus ex actus illius habitus. Hoc patet ; tum (plia tale obje­ spe ulativo vel practice, quod non sit formali ter spe­ ctum comparatur ad scientem non tantum ut Spœuculativus vel practicus; cujus oppositum tu dicis. labile, sed ut operabile, hoc est per operationem ( nde contradictio est quod sil formaliter speculati­ altingibile; tum quia medicina et omnes scientia * vus, et quod sit mixtus ex speculativo et practico, practice, ex hoc practicæ sunt,quia objectum earum ut videtur. est operabile ab homine, et nobiliori modo altingibile Si dicatur ad istas duas rationes quod speculativum quam persolum ipsum scire; melius est enim homi­ el practicum non sunt differential essentiales divisivæ ni esse sanum quam scire sanitatem et esse ægroscientiæ in communi, hoc non valet triplici ratione. tum, et melius est halære virtutes quam scire quid Tum primo, quia est contra Philosophum qui est virtus, secundum Philosophum secundo Ethi­ dividit, 6. Metaphysics (l. c. I), scientiam, tam­ corum (cap. 4). Sed habitus theologicus ha­ quam per primas differentias, per has duas. Et quod bet Deum pro objecto, qui est a nobis allingibilis sit ejus intentio quod hæc divisio sit per differentias nobiliori operatione, et excellentiori actu «piam sil essentiales, videtur pause probari. Impossibile est intelligere intellectione habita ex puris naturalibus enim aliquas species contentas essentialiter sub dif­ in hac vita; nobilius enim attingitur Deus, si ei adferentia, esse species generis, nisi illud genus per hærcatur per fidem, el assurgatur per spem, et dili­ illas differentias essentialiter dividatur ; nam si ani­ gatur per charilatein, el si ejus obedialur consiliis mal dividatur per coloratum cl non coloratum, album et præceptis, quam si hoc modo nubilose credibili­ el nigrum, quæ continentur sub colorato non sunt bus ex|K>nalur. Igitur iste habitus est pure practicus. species animalis, quia coloratum non est essentialis Quinto sic. Quandocumque objectum est opera­ differentia animalis; species vero contentæ sub irra­ bile, habitus transiens super ipsum, maxime negotionali sunt per se species animalis, quia irrationale cintur circa opera, et docet operationibus ipsum est essentialis differentia divisiva animalis. Sed attingi, ut docet Philosophus primo Ethicorum; physica, melaphysica, el divina continentur sub spe­ et hinc est quod theologus magis negociatur quali­ culativa, quia speculativis sunt tres, secundum Phi­ ter istis actibus, qui sunt credere, sperare, diligere, losophum ibidem (t. c. 2) ; et ipsæ sunt essentiales spe­ obsequitur Deus. Igitur est practicus. cies scientiæ in communi. Videtur ergo intellexisse Sexto. Ille habitus qui non solum habet pro fine quod speculativum et practicum sunt esscntialesdiffe- actum quem elicit, iinmoetiam actum quem dirigit, renliæ edentia *. — Tum secundo, quia quod incsl est pure practicus, ubicumque sit, et in quacumque habitui ex objecto videtur sibi inesse essentialiter. potentia sit ille actus. Sed habitus theologicus non Sed habitus trahit hujusmodi rationes ex objecto, solum habet prpfineactum quem elicit, immo actum ut probatum fuit arguendo contra secundam el quem dirigit, qui est credere, secundum Augustin., tertiam conclusiones. Igitur, ut prius. — Tum 14.de Trinitate : Per ipsum namque habitum fides tertio, quia plus differunt sub scientia in com­ defenditur, creditur, ct (a) stabilitur contra incre­ muni moralis et naturalis, quam naturalis el rnela- dulos; roboratur et redditur delectabilis quantum phvsica, quia naturalem el metaphyricam Philoso­ ad pios; gignitur et redditur capabilis quantum phus ponit sub speculativa, quam divisit conlra ad dubios; iste autem actus credendi elicitur ab praeficam, sub qua locatur moralis. Sed hoc non habitu fidei, et non ab isto habitu. Igitur habitus obstaret nisi speculativum el practicum essent essen­ theologiæ est pure practicus. tiales differentiae. Igitur, idem quod prius. Septimo. Aut illa speculatio, quæ ponitur finis Tertio principaliter arguit (a) sic. Quandocumque hujus scientiæ, est speculatio viæ, ita quod speculatio aliquis habitus agit de actibus hominum prout ordi­ secundum istum habitum sit finis, et hoc est eviden­ nantur ad speculationem, debet dici simpliciter spe­ ter contra auctoritates aliquas Sanctorum dicentium culativus el nullo modo practicus; quod patet ex oppo­ istum habitum ordinari ad charitalem, fidem , spem sito : nam muralis scientia tractat de partibus anima. *, ct alias virtutes; vel est speculatio patria», et hæc el objecto voluntatis, el de multis aliis sj>eculabili- non faceret istum habitum speculativum : tum (pria bus; *cd quia omnia ista considerantur in ordine ad omnis scientia ad felicitatem et bealitudinem ordinamorea, idcirco totaliter dicitur practicus et non spe­ lur secundum Avicennain, primo suæ Metaphysics, culativus. Sed secundum S. Thoinam, theologicus et nihilominus certum est quod non omnis scientia habitus tractat de actibus humanis in ordine ad divi- est speculativa; tum quia non omnis speculatio facit (a) arguit — arguo Pr (») ct. — Om. Pr. QUÆST10 SECUNDA habitum speculativum, sed tantum illa quæ elicitur mediante illo habitu, alioquin virtus moralis, quæ disponit multum ad speculationem, secundum Com­ mentatorem, septimo Physicorum (com. 20), qui dicit quod non est remotum quod virtutes morales faciunt mullum ad scientiam, maxime castitas ad speculationem, esset habitus speculativus. Constat autem quod speculatio patrias non elicitur mediante illo habitu. Igitur iste habitus non est speculativus. Odavo. Ille habitus dicitur proprie practicus, qui aliquam praxim conformat atque certificat, et est naturahtei prior ea. Sed theologia est hujusmodi. lp>a enim est necessaria intellectui creato, ut sit conformans actum voluntatis create, qua· est Dei dilectio, atque ipsam reclificans, et est naturaliter prior ea. Quod quidem manifestum est in theologia de necessariis, nam ex consideratione istius: « Deus est trinus et unus », el aliarum veritatum, apparet quis delicat esse finis nostnn voluntatis, et qualiter ferendum est in ipsum, et quibus viis et operatio­ nibus; et ita ex hac cognitione sumuntur principia rectitudinis in omni nostra voluntate. De theologia quoque quæ est de contingentibus, idem pated. Ειγο sequitur quod theologia est penitus practica. II. Argumenta Gregorii. —Arguit etiam Gre­ gorius de Arimino sic (prolog, q. 5, art. 4) : Omnis habitus totalis includens aliquos habitus partiales practices, et aliquos speculativos, quorum speculativorum actus sunt virlualiter, de proximo tamen, direclivi praxis, et ex quorum conclusionibus, vel propositionibus, tamquam ex principiis, conclusiones practicæconvenienter sequuntur, denominatur pra­ cticus. Sed nostra theologia totalis plures habitus pra­ ctices partiales includit ; et etiam plures speculativos ; actus etiam illorum speculativorum sunt virlualiter de proximo direclivi praxis, puta dilectionis erga Deum ct proximum; et talium pmcticarum conclu­ sionum sunt principia. Igitur etc. Major patet, quo­ niam (a) ex talibus causis, totalis etiam medicina includens prodicam el theoricam, practica dicitur; el similiter moralis philosophia, in qua non est du­ bium includi mullas veritates non formaliter praxis directives, ac per hoc nec proprie prodicas. Non est autem major ratio pro istis quam pro alio habitu quocumque tales conditiones haliente. Patet etiam quia demonstratio sumit denominationem a conclu­ sione, ut dicatur universalis vel particularis, affir­ mativa vel negativa, non obstante quod aliqua pro­ missarum sit alterius qualitatis, vel quantitatis. Et ad propositum, si conclusio sil practica, totus syllo­ gismus erit practicus, etiam si altero pnemissarum sil speculativa. Sed minor probatur. Quoniam quæcumque veritates theologica * significant divinam per­ * fectionem aut divinam operationem ad extra, crea(x) quoniam. — Om. Pr. tionis, vel providentiæ aut alterius ejus beneficii, ut Incarnationis, ct aliorum pro redemptione nostra, aut eruditione, vel glorificatione; aut quæcumque alia in sacra Scriptura contenta, non secundum se formaliler di recti va dilectionis Dei, omnes Cirtualiter de proximo continent veritates nos formaliterdirigpntesad diligendum Deum,sicut patet ;quia quasi omnes ad aliquam rnaneriem memoratarum veritatum per­ tinent; et de istis Malim notum est quod dicitur. Secundo arguit ex dictis Scripturae sacrae, et doctorum. Nam auctor principalis hujus doctrinae, Christus, dicit Mattii. (c. 22, v. 40), quod in prae­ cepto de dilectione Dei et proximi tota lex pendet et prophète. Item Apostolus Roman, (c. 13, v. 10) : Plenitudo legis est dilectio. Et idem et I. ad Timot. (c. 1, v. 5) : Finis prxeepti est charitas. Item Augustinus in Ench., capitulo ultimo : Omnia prxeepta divina referuntur ad charitatem, de qua dicit Apostolus : Finis prxeepti est charitas. Et infra: Chantas quippe ista Dei et proximi est, ct utique in his duobus prxeeptis tota lex pendet ct prophetx. Adde Evangelium, adde Apostolos, non enim aliunde vox ista est : finis prxeepti est chantas. — Eccc quod tota lex, et omnes pro­ phète, et Evangelium, et apostolicæ doctrinae, et consequenter lota theologia, ad charitatem ordi­ nantur et virlualiter nos inducunt. Item primo de Doctrina Christiana , capitulo 35 : Omnium (inquit) qux dicta sunt, ex quo de rebus tractavimus, hxc summa est, ut intclligatur quod legis ct omnium divinarum Scripturarum plenitudo ct finis esse dilectio rei qua fruendum est, et rei qux nobiscum ea re frui potest. Item libro secundo, capitulo septimo: Omnium (inquit) divi· narum Scripturarum studiosus nihil in eis aliud inventurum est quam diligendum esse Deum pro­ pter Deum, ct proximum propter Deum. Item Gregorius super Ezechiclrm Homil. 10c., dicit: Ad hoc solum Deus per totam sacram nobis Scriptu­ ram loquitur, ut nos ad suum, ct proximi amo­ rem trahat. Igitur quæcumque in ea continentur, vel formaliler, vel virlualiter, de proximo nos dirigunt ad charitatem. B. — SOLUTIONES I. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Gregorii. — Ait primum con­ tra primam conclusionem dicitur quod bene probat quod scientia non dicitur practica quia est in sub­ jecto habente proximam potentiam operandi obje­ ctum scientiæ, sed non probat quin scientia dicatur practica ex hoc quod est de objecto quod sciens aptus natus vst operari, licet forte non possit, ita quod ly uperabile dicit aptitudinem secundum potentiam lo- 28 PROLOGI SENTENTIARUM gicam, ct non potentiam proximam operandi a §2.— Ad argumenta contra secundam «dente. Unde negatur (x) consequentia, el ad proba­ ET tertiam conclusiones tionem dicitur quod non valet; non enim quæcumque diredivitos actionis suffiat ad hoc quod habitus sil Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra practicus, sed requiritur directivitas actionis qua secundani et tertiam conclusiones dicitur quod illi objectum est operabile a sciente. respectus aplitudinnles, scilicet naturalis prioritatis Λ<1 secundum et tertium dicitur quod licet puten­ el conform i ta lis, non sufficiunt ad hoc quod habitus tia operandi objectum non requiratur ad hoc quod sit simpliciter actu practicus, sed requiritur quod habitus sit practicus, requiritur tamen aptitudo ordinetur habituali ter ad finem qui sit operatio extra scientis secundum suam scientiam (6) ad operandum intellectum per voluntatem proponentem operari per illud, et illa aptitudo non variatur sicut plentia. talem habitum. Dico etiam quod habitus non habet Ad quartum dicitur quod illa pars philosophia? tales respectusaptitudinales ex objecto (») : quia tunc quæ est de actibus intellectus et voluntatis, est spe­ nullus habitus posset esse respectu domus, nisi culativa quoad modum et finem, licet sit practica esset practicus actu vel virtute, cujus oppositum di­ quoad objectum. De musica vero et geometria et ctum est in praxl ictis conclusionibus; sed dictos res­ hujusmodi dicitur similiter. Potest etiam dici quod pectus habet non solum ex sua furma absoluta, imino non sufficit, ad rationem habitus praei ici, quod sil ex modo considerandi objectum, scilicet ut operabile, de objecto qualitercumque operabili a sciente, sed quem modum habet habitus ab intellectu, qui super oportet quod sil do operabili a sciente, opero cadente objectum operabile potest ferri sic vel sic, secun­ sub consilio vel electione. Hujusmodi autem non dum quod movetur diversimode a voluntate (6). sunt opera intellectus et voluntatis prout cadunt in Ad secundum, per idem. Nam quod operatio ali­ consideratione physici, nec numerandi aut figurandi. qua sil conformabitis intellectui, non dat habitui Et ista solutio in idem redit cum prima. quod sil actu practicus, sed habitu, vel virtute. Et Ad quintum negatur assumptum. Nec valet pro­ similiter quod operatio sit diligibilis per habitum, latio. Non enim subjectum habitus practici, ex sua non solum habet ex objecto extra habitus directivi, variatione, variat habitum penes practicum et specu­ sed ab intellectu vel voluntate. lativum; cum aptitudo operandi non varietur, sed Ad tertium dico similiter quod habitus non est potentia varietur, vel potius sciens varietur quantum aclualiter practicus, nisi ordinetur ad finem operis nd posse et non pusse, non autem quoad aptum csh» per voluntatem el intellectum. Non tamen oportet vel non aptum esse ad operandum. quod illa ordinatio vel propositum sil actus secun­ Ad sextum negatur consequentia, scilicet qua dus; sed sufficit quod sit actus primus, scilicet pro­ infertur quod habitus sit practicus per accidens, positum habituale. Unde qui audit ipedicinam solum prout accidens opponitui per se secundo molo, licet ad hoc ut sciat, non proponendo aclualiter aut habisit practicus per accidens opposito primo modo per- lualiler operari per illam, acquirit scientiam pra­ Seilalis, accipiendo practicum ex parte objecti ; nam eiicam solum virtualiter, non autem aclualiter. Et accipiendo practicum ex jKirte finis, conceditur quod ideo dicit sanctus Thomas prima jiarle, q. 15, ari. 3, habitus accidontaliter est practicus, et potest fieri de ad secundum, quod eorum quæ nec sunt nec erunt practice non practicus, et e contra, ut supra dictum nec fuerunt, Deus non habet praclicam cognitionem est. Illud autem quod dicitur de comparatione habi­ nisi in virtute lanium. Et idem dicit Ad quintam negatur major, loquendo de habitu speculativo, qui est ars; nec est simile de astrologia, vel physica : quia objectum illarum non est adeo deserviens speculationi sicut objectum Logicæ, quæ est quodammodo instrumentum sciendi. Ad sextam solvit sanctus Thomas, prima secunda’, quasstione quinquagesima septima. articulo primo, ubi facit tale argumentum . « Virtus esi habitus operativus. Sed habitus speculativi non sunt opera(3) g/iuj. — π/or Pr. (6) de eorum proprietati but, — rorum proprietate? Pr 29 livi; distinguitur enim speculativum ah operative. Ergo habitus intellectuales speculativi non sunt vir­ tutes. > Ecce argumentum in forma. Et respondet sic : < Dicendum, inquit, quod duplex est opus, scilicet interius el exterius. Practicum ergo vel ope­ ratuum, quod dividitur contra speculativum, dici­ tur de opere exteriori, ad quod non habent ordinem habitus speculativi ; sed tamen habent ordinem ad opus quod est speculari verum. Et secundum hoc est habitus operati vus. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod esse operati vu m vel activam potentiam aut virtutem non tollit habitui rationem specula­ tivi, nisi virtus illa vel potentia activa sil respectu operis extra intellectum, quod scilicet non est spe­ culatio veritatis nec deservit Logics. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii dicitur quod opus aliquod potest dupliciter regulari per rationem. Uno modo quoad suum exer­ citium absolute elicitum ve! imperatum. Alio modo quoad substantiam suam, vel in online ad ea quæ dant ei rationem vel speciem, puta objectum. Primo modo conceditur quod operatio intellectus, etiam speculatio, potest a ratione regulari, ut argumentum probat, etiam ratione practica; sed tamen non regu­ latur illo modo, nisi régulait electione cadente super opus intellectus. Secundo autem modo, nulla ratio practica opus intellectus habet regulare. Non enim ratio regulans actum assenliendi huic conclusioni : homo est beatificabilis, est practica, sed speculativa. Nec aliæ instnnliæ, datæ de veritatibus aut falsitatibus, sunt aotesl esse essentialiter differentia scien­ ctivam. Et sicut appetitus sensitivus diversificatur tiæ, sicut nec paternitas homini. Item, secundum per concupiscibilem et irascibilem, non tamen po­ quod ponit arguens, idem habitus absolute et ejusdem tentia volitiva. Sic in proposito. Praclicum et specu­ specit i, potest successive variari,secundum praclicum lativum ad diversas scientias inferiores pertinent; et speculativum ; nam scientia quam habeo de rosa quæ tamen differentia» non diversificant supremam et de generatione illius est speculativa ; et si Deus scientiam, quæ non ex sigillatione rerum in animam daret mihi potentiam productivam rosæ, illa scientia provenit, quemadmodum aliæ, sed potius ex divinæ statirn induceret rationem practici. Dicit etiam quoti notitiæ impressione. Secundum enim quod ipse dicit scientia moralis existons in mente angeli est mere in scripto super Boetium de Trinitate, quæstione ter­ speculativa, sicut scientia generationis rose in homi­ tia, articulo primo, ad quartum : « Fides est quæ­ ne est speculativa. Constat autem, secundum eum, dam sigillalio primae ventatis in mente, d Et prima quod illa scientia moralis in mente angeli est ejus­ parte, quæstione prima, articulo tertio : « Theologia dem speciei, cum sit de eodem objecto, et in poten­ nostra est quædam impressio divinæ scientiæ. ι> tia ejusdem rationis ; et tamen in nobis est scientia Constat enim quod inferiores habitus et potenliæ practica. Quidquid autem sit de hoc secundo, tamen diversificantur circa aliqua, quæ tamen omnia appre­ prima probatio videtur vera. Ex quo patet quod ratio henduntur sub uno habitu vel una potentia supe­ practici non est essentialis differentia scientiæ quan­ riori. Et ideo habitus superior, qui per differen­ tum ad suum absolutum. Nec valet si dicatur, quod tias, quibus inferior habitus dividitur, non diversi­ saltem est essentialis differentia scientiæ, in quantum ficatur, potest se sic habere ad eos, quod principaliter scientia est virtus intellectualis, includens respectum 1 se extendit ad unam earum et secundum quid ad convenientis et debiti ac congruentiæ in ordine ad I aliam; sicut ars militaris, licet se extendat ad ea de naturam in qua est. Istud, inquam (a), non valet. ' quibus est frenefactiva et equestris et gladiatoria, Ille enim respectus, qui consequitur absolutum scien­ tamen principaliter vel principalius se extendit ad ea tiæ in quantum est virtus intellectualis, consequitur de quibus esi gladiatoria quam ad ea de quibus est necessario, positis extremis, scilicet absoluto scientiæ frenefactiva vel equestris. Et sic in projiosilo dicen­ et absoluto naturæ in qua est. Sed non sic est de dum est, ad primas duas rationes respondendo. respectu practici. Quia scientia de generatione rose Dico tamen quod praclicum et speculativum, ut re­ quæ est in homine, est speculativa *, et tamen posset spiciunt finem habitus, dividunt scientiam in com­ fieri practica, si superadderetur potentia productiva muni, licet forte sint differential accidentales ejus, et exeeutiva directionis scientiæ. — Ad secundam ut supra dictum est. Unde omnis scientia, vel est rationem dico quod false imaginatur, ut pote quod practica ex fine, vel speculativa, et nulla est simul speculativum et praclicum sic concurrant ad euindem practica et speculativa ex fine principali. habitum sicut extrema u) ineundum. — ρηηιαηι Pr. IC) ui dictum at. — ut pwtca dicetur Pr. QUÆSTIO SECUNDA causam ut causam- Assignat enim pro causa hujus quod Naturalis et Moralis plus differant quam Natu­ ralis ct Mathematica, hanc scilicet quia secundæ duæ sunt speculativa·, non autem duro primæ. Illud au­ tem non est causa hujus differentia?, loquendo de essentiali differentia scientiarum; sed potius causa esi quia plus differunt prima subjecta Naturalis et Moralis quam Naturalis et Mathernalicæ, et media demonstrationum etiam, quæ sunt causa effectiva habituum; ex quibus duobus habituum differentia * essentialiter compensant ur, ut habetur α sancto Tho­ ma prima secundre, q. 54, ari. 2. Ex dictis patet quomodo responsio prius data ad prima duo argu­ menta bona est. Sicut enim quia album ct nigrum sunt differential accidentaliter divisi væ animalis, et non essentialiter; ideo non est impossibile quod aliquod animal sit album simpliciter et nigrum se­ cundum quid; ita non inconveniens est, quod aliqua scientia sil simpliciter speculativa et secundum quid practica. Ad tertium contra eamdem sextam conclusionem, di CO quod major, secundum quod jacet, est falsa. Licet enim ille habitus qui agit de actibus hominum prout ordinantur ad speculationem sit simpliciter specu­ lativus, potest tamen dici practicus secundum quid; sicut per oppositum dicit arguens de scientia morali. Dico enim quod ipsa est simpliciter practica, scilicet quantum ad finem quem intendit ; est tamen secun­ dum quid speculativa in aliqua sui parte. Et per oppositum, habitus theologiæ potest dici speculativus et practicus, licet etiam non agat de humanis acti­ bus nisi in online ad speculationem ; erit enim spe­ culativus simpliciter, scilicet quoad finem et quoad principaliores partes sui objecti ; erit tamen secun­ dum quid practicus in quantum agit de objecto ope­ rabili a sciente, non tamen principaliter propter operari objectum; hoc est scientiam esse secundum quid practicam. Ad quartum negatur major. Nam de operabili ab homine, potest homo habere scientiam speculativam secundum quid, ut dictum fuit in secunda et tertia conclusione. Nec probationes majoris valent. Non enim omnis habitus aspiciens rem operabilem a sciente, est proprie et actu practicus; et in hoc defi­ cit prima prolmtio. Similiter medicina non ex hoc dicitur practica, quin ejus objectum est ojierabile ab habente mtdicinam ; el in hoc deficit secunda. Si­ militer sciendum quod non sufficit ad hoc quod ha­ bitus sit practicus, quod sit de objecto operabili et secundum quod est ojiembile, illo modo quo arguens accipit operabile, hoc est per operationem attingibile objcctaliter ; sed oportet quod isto modo sit operabile a sciente, sicut ab eo factibile vel productibile, aut realiter nllerabile. Objectum autem Theologiæ non est isto modo a creatura operabile. Bidiculum enim est dicere quod diligens Deum operetur Deum. Ad quintum, sicut ad præcedens. 31 Ad ftextiim negatur major, ut patet ex prodictis. Minor eliarn faba est. Non enim credere, aut spera­ ro, aut operari secundum pracepta sunt objecta aut fines principales habitus theologici; sed potius con­ templatio prima? veritatis. Unde sanctus Doctor, primo Sentent., prol. q. I, art. 3, quæstiunrula 1·, ad primum, «licit : « Opus non est ultimum intentum in hac scientia, sed contemplatio primæ veritatis, ad quam depurati ex bonis operibus pervenimus; sicut dicitur Matth. (c. 5, v. 8): Beati mundo corde, quoniam ipsi l)cum videbunt. Et ideo principalius est S|æculativa quam practica. > — Hæc ille. A«l septimum dico quod finis ultimus hujus scien­ tiæ est contemplatio patrite, sed finis proximus est contemplatio viæ ab isto habitu elicita, quæ est quoddam initium ultimæ illius. Unde sanctus Tho­ mas secunda secundæ, q. 180, art. 4 : < Ad vitam, inquit, contemplativam pertinet contemplatio divi­ næ veritatis, quæ, in quantum hujusmodi, est finis humanæ vitæ. Unde Augustinus dicit primo de Trinitate (cap. 8) : Contemplatio bei promittitur nobis actionum omnium /inis atque xterna per­ fectio gaudiorum. Quæ quidem in futura vita erit perfecta, quando videbimus eum facie ad faciem; unde et perfecte beatos faciet. Nunc autem con­ templatio divinæ veri tatis com petit nobis imperfecte, videlicet per speculum et in ænigmate. Unde per eam fit nobis quædam inchoatio, quæ incipit, ut in futuro terminetur. Unde et Philosophus, in 10. Ethi­ corum , in contemplatione optimi intelligibilis ponit ultimam felicitatem hominis. > — Hæc sanctus Thomas. — Ex quibus apparet quod illud quod dicit arguens, quod ista scientia non ordinatur ad con­ templationem viæ sed ad fidem et charitatern, nihil valet. Dico enim quod, secundum sanctum Thoma m, ibidem, ista scientia ordinatur ad hoc et ad illud. Ut enim ibidem ait : < Online quodam quatuor perti­ nent ad vitam contemplativam. Primo quidem virtutes morales. Secundo autem alii actus prater contemplationem. Tertio contemplatio divinorum effectuum. Quarto vero ipsa contemplatio divinæ veritatis. ® Dicit etiam, articulo secundo, quod « vir­ tutes morales perlinent dispositive ad vitam con­ templativam, in quantum impediunt vehementiam passionum, et sedant tumultus occupationum exte­ riorum, per quæ duo impeditur actus contemplatio­ nis, in quo essentialiter consistit vita contemplativa». Ibidem etiam ostendit, articulo primo, et articulo se­ cundo, ad primum, quomodo dilectio Dei et proximi pertinent ad vitam contemplativam, sicut causæ mo­ ventes ad intclligendumet contemplandum; nam ex dilectione homo inardescit ad ejus contemplationem conspiciendam. Ex quibus palet quod ista scientia ordinatur ad charitatern sicut ad illud quod movet ad exercendum actum hujus scientiæ. Ordinatur etiam ad virtutes morales sicut ad illa quæ disponunt ad speculandum 32 PROLOGI SENTENTIARUM Fecundum habitum theologicum. Sed ad actum divinæ contemplationis viæ («) per istum habitum elicitum essentialiter ordinatur sicut ad finem proximum; ad contemplationem autem patri® ordinatur ultimate. Cum autem arguens nititur proliare quod Theologia non principaliter ordinetur ad contemplationem pa­ true, ex hoc scilicet quod omnis scientia ordinatur ad illam contemplationem, dico quod probatio nulla est. IJcet enim tota philosophia ordinetur ad finem beatitudinis, ut ponit sanctus Thomas in scripto super Boetium dic Trinitate, q, 5, art. 1, ubi etiam recital Aug. 10. de Civitate Dei allegantem Varro­ nem qui posuit quod nulla est homini alia causa philosophandi, nisi ut sit beatus; tamen aliter ista scientia quam ali® humanitus inventa?, in beatitudinem ordinatur. Tum quia essentialis finis hujus scientiæ est quædam inchoatio future beatitudinis, ut dictum est; non sic de aliis scientiis est. Tum quia scientia isto est quædam impressio divinæ-scientiæ, ut pncallegatum extitit; habitus etiam principiorum hujus scientiæ, scilicet lumen fidei, est quædam sigil la lio primae veritatis, ut etiam præhabitum fuit. Tum quia ista scientia docet viain veniendi ad finalis beatitudinis complementum. I Ad octavum dicitur quod iste habitus non princi­ paliter ordinatur ad regulandum praxes, nec secun­ dum omnes sui conclusiones· Et cum dicitur quod quantum ad istos propositiones necessarias quæ vi­ dentur esse summe speculativa» inter omnes conclu­ siones, aut principia theologis, scilicet Deus est ælemus et unus, et hujusmodi, est regulat i va actuum | voluntatis; dico quod secundum prædicta in quinta i conclusione, non omnis relatio habitus ad praxim facit habitum praclicum, sed solum tunc cum habi­ tus est proxima relatio operis ; cujusmodi non est in proposito de articulis fidei, ut ibidem prolixius exti­ tit declaratum. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii negatur minor. Non enim quæcumque con­ clusiones theologica» sunt de proximo habitus directivi alicujus praxis, sicut palet de istis : Essentia divina non generat, Deus est æternus, et de infinitis talibus, ut dictum est in quinta conclusione prius, et stotim ad octavum. Et est eodem modo dicendum de illis, quæ exprimunt scientiam Dei, vel opera ejus ad extra, ut. Deus est omnisciens, omnipotens, solum creator. Ad secundum dicitur quod omnes illæ auctorita­ tes probant quod dilectio Dei est intenta in hac scien­ tia proximo ; sed non principaliter ultimate, ut dictum est in solutione ad septimum. Ad argumentum in pede quaestionis factum j alet nesponsiu per prædicto; pnesertim in responsione septimi argumenti contra sextam conclusionem. (i) rtr — Om. I*r. QUÆSTIO III. UTRUM THEOLOGIA SIT UNA SCIENTIA circa prologum quæritur : Utrum bSfc Theologia sit una scientia. gçP Et arguitur quod non. Illa enim quæ Jêïb in nulla ratione formali conveniunt, non possunt ad unam scientiam pertinere. Sed illa de quibus est Theologia, scilicet Deus et creatura, non sunt aliquid commune univocum, nec aliquam unam rationem formalem participant. Ergo Theologia non est una scientia. In oppositum arguitur sic. Nam sacra Scriptura loquitur de ipsa sicut de una scientia, ut Sap. (c. 10, v. 10): Dedit illi scientiam sanctorum. Igitur, etc. îWterun S In hac quæstione erunt duo articuli. In primo [Mi­ nentur conclusiones. In secundo movebuntur obje­ ctiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit : Prima conclusio : Quod habitus scientiæ, licet sit una simplex qualitas non constituta ex mul­ tis, prout habitum dicimus hnbllitntein ad uten­ dum complete formis intelligibililius, tamen habitus scientiæ, prout est immediatum princi­ pium actus intelligent!!, non semper est qualitas simplex. Istam conclusionem tenet sanctus Doctor in diver­ sis locis. Sciendum enim quod ipse quandoque vo­ cat habitum scientiæ simplicem qualitatem, quan­ doque autem non. Et de primo quidem, patet in prima secund®, quæstione quinquagesima quarto, articulo quarto, ubi sic dicit : α Habitus ad opera­ tionem ordinatus, de quo nunc agimus, est quædam [ærfeclio potentis. Omnis autem perfectio proportionatur suo perfeclibili. Unde sicut potentia, cum sil una, ad mulla se extendit secundum quod con­ veniunt in aliquo uno, id est in generali quadam ratione objecti, ita et habitus ad multa se extendit secundum hunc ordinem ad aliquid unum, puto ad unam specialem rationem objecti, vel unam natu­ ram, vel unum principium. Si ergo consideremus habitum secundum ea ad quæ se extendit, sic inve­ nimus in eo quamdam multiplicitatem; sed quia illa multiplicitas est ordinato ad aliquid ad quod respicit principaliter habitus, inde est quod habitus est qua­ litas simplex non constituto ex pluribus habilibus, etiam si'ad inulta se extendat. Non enim unus habi­ tus se extendit ad inulto, nisi in online ad unum, ex quo habet unitatem, d — Hæc ille. QUÆST10 TEIIT1A Et ibidem, ad primum : a Successio, inquit, in generatione habitus, non contingit ex hoc quod pars ejus generetur post partem, s< *aulnlim |»erficitur. » — Hæc ille. Similiter ad tertium argumentum dicit : « Ille qui in aliqua scientia acquisivit scientiam unius conclu­ sionis per unam demonstrationem, habet quidem habitum,sed imperfecte. Cum vero acquirit peraliam demonstrationem scientiam alterius conclusionis, non generatur in eo alius habitus, sed qui prius inerat fit perfectior, ulpote ad plura se extendens; eo quod conclusiones et demonstrationes unius scientiæ ordi­ nata; sunt, et una derivatur ex alia. » Ex quibus omnibus apparet eum sensisse quod habitus scientiæ sit una simplex qualitas, et quod unus habitus non constituitur ex multis habitibus. Quod autem quandoque ipse ponat habitum scien­ tiæ non esse qualitatem simplicem, sed potius colle­ ctionem ex multis jiatet. Primo. Nam de Veritate, q. 8, art. 16, ad quar­ tum, expresse dicit quod « una lota scientia compre­ hendit sub se diversas scientias particulares, quibus conclusiones diversæ cognoscuntur >. Et hoc ponit in exemplum istius : quomodo scilicet cognitio angeli comprehendit in se cognitionem matutinam et ves­ pertinam quasi partes. Secundo. Nam de Veritate, q. 20, art. 2, loquens de anima Christi sic dicit : « Anima Christi, cognitione qua Verbum videbat, indiguit habitu quod est lumen; non ut per quod fieret aliquod intelligibile in actu, sicut in nobis est lumen intel­ lectus agentis; sed ut per quod elevaretur intellectus creatus in id quod est super se ipsum. Ad cogni­ tionem vero creaturarum, habuit habitum, qui est collectio specierum ordinatarum ad cognoscendum. » — Hæc ille. Tertio. Nam 3. Sentent. disL 14, q. 1, art. 1, quaestiuncula secunda, dicit quod « habitus intelle­ ctivae partis jierticitur ex lumine et specie intelligibili illorum quæ per speciem cognoscuntur ». Et quaestiuncula tertia, dicit quod α habitusscientiæ ex duobus consistit, scilicet ex lumine intelligibili, et ex similitudine rei cognita? ». Articulo etiam tertio,quae­ stiuncula quarta, dicit sic : α Divisio habituum in diversis rebus cognoscendis, contingit in nobis ex hoc quod formæ intelligibiles in nobis sunt minima? uni­ versales; unde oportet quod diversas ros |>er diversas species cognoscamus; et diversæ species secundum genus faciunt diversos habitus scientiarum. »— Hæc ille. — Ex quibus patet quod secundum eum, habi­ tus est quid constitutum ex specie intelligibili, et ex lumine intellectus agentis. Si autem illa duo sunt realiterdivcrsa, habetur intentum,quod habilusscientiæ non est simplex qualitas non constituta ex pluribus. 33 Si autem species et lumen illud sunt una res, ita quod habitus sit species illustrata lumine intellectus agentis, adhuc habetur propositum. Nam in eodem art. 3, ad tertium argumentum, dicit sic : < Non quælibet specierum diveteilas facit diversum habi­ tum, alias oporteret quod quot sunt res, tot essent scientiæ ; sed diversitas specierum quæ non redu­ cuntur ad eumdem modum cognitionis secundum genus; quæ quidem diversitas contingit ex eo quod lumen intellectus nostri est particulatum et debile, d — Hæc ille. — Ex quo habetur quod omnes illæ species intelligiles, quæ possunt reduci ad eumdem modum cognitionis secundum genus, constituunt eumdem habitum ; ac per hoc habitus non est forma simplex. Quarto. Idem patet. Nam tertia parte, quaestione decimasecunda, art. secundo, sic ait : « Profectus scientiæ est duplex, vel sapientiæ. Unus quidem secundum essentiam ; prout scilicet ipse habitus scientiæ augetur. Alius autem secundum effectum ; puta si aliquis, secundum eumdem et essentialem habitum scientiæ, primo minora aliis demonstret, et postea majora. > Et post pauca subdit : « Cum extrahere species intelligibiies a phantasmatibus sit naturalis actio hominis secundum intellectum agen­ tem, conveniens videtur hanc actionem ponere in Christo. Et ex hoc sequitur quod in anima Christi, aliquis habitus scientiæ fuit, qui |ær hujusmodi abstract ionem specierum, poterat augeri, ex hoc scilicet quod intellectus agens, |M>st primas species intelligibiies abstractas a phantasmatibus, poterat etiam alias abstrahere. » — Hæc ille. — Et ibidem, ad primum : < Scientia, inquit,acquisita est tantum ab intellectu agente, qui non totum simul operatur, sed successive. Et ideo Christus, secundum hanc scientiam, non a principio scivit omnia, sed pulatim et post aliquod tempus, scilicet in perfecta ætale. > — Hæc ille. — Ex quibus manifeste patet quod, secundum hæc, habitus scientiæ acquisita? habet pries, ex quo ex mullis speciebus inlelligibilibus el successive causatur ab intellectu agente et augetur per novarum adventum specieium. Quinto. Patet idem. Nam prima secundæ, q. 57, art. 2, ubi quærit utrum augmentum habituum fiat per additionem, sic ait : α Quia quoniam accidentia augentur secundum seipsa, in quibusdam horum ptest fieri augmentum per additionem ; augetur enim motus per hoc quod ei aliquid additur vel secundum tempus in quo est, vel secundum viam per quam est; vl tamen manet eadem species propter unitatem ter­ mini. Augetur tamen nihilominus motus per inten­ sionem secundum participationem subjecti, in quan­ tum scilicet idem motus potest vel magis vel minus expedito aut prompte fieri. Similiter et scientia potest augen secundum se ipsam per additionem; sicut, cum aliquis plures conclusiones geometnæ addiscit, augetur in eo habitus ojusdem scientiæ I. — 3 34 PROLOGI SENTENTIARUM secundum speciem. Angetur nihilominus scientia cribit eas in intellectu possibili. » — Ifæe ille. in aliquo, secundum participationem subjecti, per Item 3. Sentent. diet. 14, q. 1, ai t. | et 3, dicit intensionem; prout scilicet expeditius et clarius habitum scientiæ constitui per species qute ad emnunus homo se babet alio in eisdem conclusionibus dem modum cognitionis reducuntur. — Item de considerandis. * — Ifac ille. — Ex quo manifeste Veritate, q. 2, art. 1, ad (>, solvens illud dictum patet quod habitus scientiæ augetur per additionem ; Alga/idis, scilicet scientia est sigillatio scibilis in ac per hoc est qualitas ex mullis constituta. Et con­ intellectu scientis : « Illud, inquit, dictum Algazrlis sequenter videtur in ejus dictis contradictio. Etiam intelligendum est de scientia nostro, quæ in notiis in eodem libro, scilicet prima secunda», cum, q. 54, acquiritur per hoc quod res imprimunt suas simi­ dicat habitum scientia» simplicem qualitatem non litudines in animas nostras. Sed in cognitione Dei constitutam ex mullis, in quæstione autem 52, est e contra : quia ab ejus intellectu effluunt forma» ponat eum augeri secundum additionem. in omnes creaturas. Unde sicut scientia est sigillatio Ad tollendum igitur hujusmodi contradictionis rerum in animabus nostris, ita eo modo forma» non apparentiam, sciendum quod inter philosophos sunt nisi quædam sigillatio divina» scientiæ in rebus. » dubium cxlitil de qualitate scientiæ vel habitus — Hæc ille.- Item q, 20, ai t. 2, sic ait : α Illud quod scientific!. Quidam enim dicunt, ut Avicenna, quod siqwnidditur potenti®, quandoque recipitur in ea habitus scientiæ non esi aliud in nobis quam habi­ per modum habitus, quandoque per modum pæssiolitas quædam ammæ nostra ad hoc quod recipiat nis. Per modum passionis«piidcm, quando receptum illuminationem intelligent!® agentis et species intel- non immanet recipienti, neque efficitur ejus qua­ ligibiles ab ea in se effluentes, ut recitat sanctus litas, sed ipiasi quodam contactu ab aliquo agente Thomas, de Veritate, q. 12, art. I, et t. Sentent. immutatur, et subito transii; sicut, in Prtediradisl. 50, ari. 2. Alii vero ponunt quod habitus mentit (c. 9 , ruboivm, passionem et non pas­ * scientia non sil talis habilitas, sed potius collectio sibilem qualitalem Aristoteles dicit, (piando quis specierum intelligibilium. Et ideo sanctus Ihntor, propter verecundiam in ruborem cito mutatur. Tunc quandoque loquitur de hoc sub dubio, quandoque vero relinetur per modum habitus, (piando illud declinat ad unam opinionem, quandoque ad aliam. receptum eflicilur quasi connaturale recipienti. Et Nam in Summa contra gentifes, libro primo, inde est quod habitus dicitur a Philosopho (ibid.) cap. 50, dicit sic: a Omnis intellectus fit in habitu qnnlilas difficile mobilis. Inde est etiam ipiod ope­ per aliquas species intelligibiles. Nam habitus vel ot rationes ex habitu procedentes, delectabiles sunt, habilitas quædam ad recipiendum species inlelligi- et in promptu halæiitur, et faciliter exercentur : biles, quibus actu liat intelligibilis, vel est ordinali (juin sunt connaluraleseiTeche. Ea igitur quæ .super­ congregatio ipsarum specioruin intelligibilium exis· adduntur in potentiis sensitivis, non superadduntur tentium in intellectu, non secundum actum comple­ per modum habitus, sed per modum passionis ; in tum, sed medio modo inter potentiam et actum. » — (M)tentiis vero intellectivu» prtis, per modum habi­ Hæc ille.— In locis autem secundo allegatis, loquitur tus : quia sensitiva pars agitur instinctu natura de habitu, prout diciter modum qualitatis et forma». stituitur, immediate quidem |μ·γ intellectum agen­ Item 3. Xentent. ubi supra, articulo scilicet primo, tem, sed mediate |μ»γ eum qui docet; proponit enim quæstiuncula secunda, ad primum, dicit α quod doctor rerum intelligibilium signa, ex quibus intel­ angeli in cognitione naturali, non indigent habitu, lectus agens accipit intentiones intelligibiles et des- | secundum quod ad habitum requiritur lumen ; QUÆST10 TERTIA 35 exigitur autem, secundum quod requiruntur species I aliquid competit ex parle potentiæ intellectivæ (α), rerum *. — Hæc ille. — Ex quo patet quod, cum et aliquid ex prie habitus scientiæ, quo intellectus habitus scienti» constet ex lumine intelligibili et perficitur. Ex parte quidem intellectus competit ei sjiecie rei, secundum eum, ibidem, et primum isto­ quod sit immateriale, quia et ipse intellectus imma­ rum non requiratur in angelis, sed secundum,quod terialis est. Ex parte vero scientiæ competii ei habitus scientiæ in eis sunt ip&n species intdligi- quod ‘■it necesstrium, quia scientia est de neces­ biles eis connatural^ et concreat». — Hoc idem sariis, ut probatur primo Posteriorum (t. c. 7 i; ponit prima secunda·, q. 50, art. 6, ubi quærit an omne autem necessarium, in quantum hujusmodi, habitus sit in angelis, et respondet quod « intel­ est immobile : quia omne quod moretur, in quantum lectus angelicus, in quantum est in potentia, indiget hujusmodi, est possibile esse et non esse, vel simpli­ *riici |M liabit unii ter, per aliquas species inlelligibdes, citer vel secundum quid, ut dicitur 10. Metaphys. ad operationem propriam; sed in quantum est actu, (Lc. 26). Sic igitur speculabili (6), quod est objectum |>er essentiam suam potest aliqua intelligere, ad potenti» speculativa», competit separatio a motu et a minus seipsum, et alia secundum modum .sub­ materia, et applicatio ad ea; et ideo secundum ordi­ stanti» su» η. Ex quibus patet quod species in nem remotionis a materia et a motu, scientiæ specula­ angelo sunt habitus. — Item art. 5, ubi quærit an tive distinguuntur. Quædam igitur speculabilium in voluntate sil aliquis habitus, arguit sic : « Habi­ sunt, quæ dependent a materia secundum esse, tus qui sunt in intellectu sunt species inlelligibiles, quia nonnisi in materia esse possunt ; et hæc dis­ quibus intellectus inlelligil actu ; sed voluntas non tinguuntur. Quia quædam dependent a materia operatur per aliquas species; ergo voluntas non est secundum esse et intellectum; sicut illa in quorum subjectum habitus. » Et respondet : onitur materia sensibilis, ut linea habitus dicuntur, d — Hæc ille. — Ex quo patet et numerus; et de his est Mathematica. Quædam quod, cum eodem modo se habeat S|>ecies in intel­ vero speculabilia sunt quæ non dependent a materia lectu sicut illæ (piaillâtes in voluntate, quod iilneque secundum esse suum, quia (γ) sine materia esse p06sunt;vcl nunquam sunt in materia, sicut Deus et sunt habitus. Angelus; sive in quibusdam sit in materia et in Et sic patet prima conclusio. quibusdam non. ut substantia, quantitas, qualitas, Secunda conclusio est quod dlstlncUo secundum putentia et actus, unum et multa, et hujusmodi, de quibus omnibus est Theologia; id est divina scientia : genus scientiarum speculativarum, attendenda quia pnveipuum cognitorum in ea est Deus; quæ est pænes divisionem secundum genus scibilis alio nomine dicitur Metaphysics, id est transphysica, in quantum est scibile; et similiter de unitate quia post physicam discenda occurrit nobis, quibus ex scientiæ secundum genus, quæ attenditur se­ sensibilibus oportet in insensibilia devenire ; dicitur cundum unitatem generis sci hilis. autem prima Philosophia, in quantum aliæ scientiæ, ab ea principia accipientes, eam sequuntur. Non est Istam conclusionem ponit sanctus Thomas in scri­ autem possibile quod sint aliquæ res quæ secundum pto super Boetium dc Trinitate, q. 5, art. 1, ubi intellectum dependeant a materia et non secundum dicit sic : — Hæc ille. tur, non distinguuntur pænes quaslibet differentias Item in scripto super primum Postri .(lect. * il),verobjectorum, sed pænes illas quæ sunt per se objecto­ sUS finem,cap.27, SHrnfm est certior,sic ait:α Mate­ rum in quantum objecta sunt ; esse enim animal vel rialis diversitas objecti non diversificat habitum, sed plantam accidit sensibili in quantum est sensibile, et solum formalis. Cum ergo scibile sit proprium ideo pænes hoc non sumitur differentia sensuum, sed objectum scienti», secundum materialem diversita­ magis pænes differentias coloris et soni (a). Et ideo tem scibilium non diversificabuntur scienti», sed oportet scientias speculativas dividi per differentias -rcundiim dixersilatem eorum formalem. Sicut speculabilium in quantum speculabilia sunt. Specula­ bili autem quod est objectum sjieculatn» potenti», (a) «oi»·. — lubjccti Pr. (i) «/‘<·αd divisio scientia­ tel scientia musicæ,quæ de ulrisque tractat. Si vero rum secundum genus, vel etiam carum unitas secun­ aliqua sint eadem svrimduni mates iam, et tamen per dum genus, attendenda est jiænes divisionem vel dhersa principia considerentur, manifestum est unitatem generalem scibilis in quantum est scibile; quod ad diversos scientias pertinent; sicut corpus ita quod omnes illæ scientiæ sunt eædeni secundum mathematicum non est separatum subjecto a corpore genus, quarum objecta reducuntur ad idem genus naturali : quia tamen corjms mathematicum cognosci­ scibilis; et illæ differunt genere, quarum objecta non tur |mt principia quantitatis, corpus autem naturale sunt reducibi 1 ia ad idem SC i bi le, se< I ad d i v ersa genera ; per principia motus, non est eadem scientia Geome­ siiniliterqiiod illæscientiædiflerunt genere, quarum tria et Naturalis Patet ergo quod ad diversilicandiiin media demonstrativa vel probativa non reducuntur ad unum scibile, sed ad diversa. Ex hoc sequitur μ ientias sufficit diversitas principiorum. quam comi­ tatui diversitas generis scibilis. Non est autem intel- (piod theologia humanitus iu venta, differt secundum ligendurn, quod ad unitatem scientia» sufficiat uni- genus a Theolugia per revelationem habita. Nam * primoturn principiorum simpliciter, sed unitas una sumit media, perquæpreliat suas conclusiones, ta: priinonim principiorum in aliquo genere scibilium. a lumine divino; alia vere, a lumine intellectus agen­ Distinguuntur autem genera scibilium secundum di- tis. Et ideu dicit sanctus Thomas, prima parte, q. I, v iMim rnodurn cognoscendi ; sicut alio modo cogno­ art. i,ad scthindiim: «Diversa, impiit, nilio cognoscuntur en qua· diffiniuntur tum materia, et ca quæ scibili> diversitatem sciential uni inducit. Eamdem diffiniuntur sim» materia ; unde aliud geninscibilium enim condusiuneni demonstrat astrelogus et natura­ est corpus materiale et corpus mathematic 11m ; unde lis, puta «puni terra est mluiidn; sed astrologus j>er sunt diversa principia ulriu^pie generis, et perron- medium mathematicum, id esta materia abstractum, soqums diversa n ienliæ; utrnmque autem limum 1 naturalis autem per medium circa materiam consi­ distinguitur in diversa genera scibilium,secundum di- deratum. ΙΊι«Ι«» nihil prohibet de eisdem iæbiis, de versos modoset ratiorum regnoRibilitatis. »— H.i-r ille. quibus pliv'ucîp disciplinæ tradant, secundum quod Idem ponit in niipto Miper primum /’/ii/m» οπιηι cognoscibilia sunt lumine naturalis rationis, et aliam scientiam tradare, secundum sc dcpciiifet n materia, nec sine materia diffiniri ponunt. Quaedam vero sunt, sunt Idem specie, qui respiciunt Idem objectum qme licet esM· tion |»rint nisi in materia, in eorum sub eadem ratione formali primo et adæqiiale, sive Ilia ratio Ml generalis sive specialis. tamen diffinitione materia sensibilis non cadit. Et lure dilfenuit ab invicem sicut curvum et rimum. Nam simum est in materia sensibili ; et neture esi Et loquor (1) «le formali ratione objecti in quan­ quod m ejus diffinitione materia sensibilis cadat : tum est scibile. Similiter intelligo de ratione for­ est enim simus, nasus rui uus; et talia Mint omnia mali, non solum quæ se habet ut quod cognoscitur, naturalia, ut horno, lapis. Curvum vero, licet esse sed etiam de ratione forma! i quæ se habet ut quo non sine materia sensibili, tamen in ejus dif­ objectum cognoscitur. Nam habitus diversi possunt finitione materia sensibilis non ponitur ; et talia sunt omnia mathematica, ut numeri, magnitudines, . (a) iiM/iior. — foquilln* Pr QC.-ESTIO TERTIA respicere idem objectum sub eadem ratione formali primo modo, qui tamen distinguuntur per rationem objecti secundo modo sumptam, ut patet prima secundæ, q. 54, art. 2, tibi sic dicitur : « Habitus specie distinguuntur secundum tria. Uno quidem modo, secundum principia activa talium dispositio­ num. Secundo modo, secundum objecta specie dif­ ferentia. Tertio modo, secundum naturam («). » Et exemplifient de primo modo, de physica et astrologia, quæ sunt diversi habitus propter diversa media demonstrandi, licet considerent quandoque idem objectum et earndem conclusionem. De secundo exem­ plifient in contrariis, quæ eodem habitu scientiæ cognoscuntur, quin ad earndem rationem scibilis perlinent ; et per oppositum habitus quandoque dis­ tinguuntur, quia objecta diversa habent. De tertio exemplificat in virtute heroica et humana : quia una disponit ad actum convenientem natura super­ iori , et alia ad actum convenientem natune inferiori ; et similiter in vitio et virtute. — Patet ergo quoti diversitas mediorum demonstrativorum tollit unita­ tem habitus. Talia autem media dicuntur formales rationes objectorum scientiæ secundo modo, ut pate­ bit in alia conclusione (S). Ad unitatem ergo speci­ ficam habitus requiritur duplex unitas formalis ratio­ nis, scilicet illius quæ se habet ut quod, et illius quæ se habet ut quo. Istam conclusionem probat sanctus Doctor de Vir· Intibus, q. 2, art. 4 : α Unitas, inquit, cujiislibet potentiæ vel habitus, ex objecto consideranda est; et hoc ideo quia potentia, hoc ipsum quod est, dicitur in online ad possibile, quod est ejus objectum; et sic ratio et species potentia» ex objecto accipitur. Et simi­ liter est de habitu; qui nihil aliud est quam quæ­ dam dispositio potentiæ perfective ad suum obje­ ctum. Sed in objecto consideratur aliquid ut for­ male, et aliquid ut materiale. Formale autem in objecto est illud secundum cujus rationem objectum refertut ad jiotentiam vel habitum. Materiale autem est illud in quo hoc fundatur. Ut si loquamur de objecto potentiæ visivæ, objectum ejus formale est color, vel aliquid hujusmodi : in quantum enim ali­ quid est coloratum, in tantum est visibile; sed ma­ teriale in objecto est corpus, cui accidit color. Ex quo patet quod potentia vel habitus refertur ad for­ malem objecti rationem per se; ad illud autem quod est materiale in objecto, per accidens. Et quia ea qu;e sunt per accidens non variant rem, sed solum ea quæ sunt per se; ideo materialis diversitas obje­ cti non diversifiait potentiam vel habitum , sed solum formalis : una enim est | nitent ia qua videmus lapides et homines et cœluin, quia ista diversitas objectorum est materialis et non secundum ratio­ nem formalem visibilis; eed gustus differt ab olfactu (j) nrr/urnni. — iiiiitcriam Pr (β) conctutionc, — — Hæc ille. item prima parte, q. 1, art. 3, dicit : < Unitas potentiæ vel habitus est consideranda secundum objectum, non quidem materialiter, sed secundum rationem formalem objecti : puta homo, asinus et lapis conveniunt in una ratione formali colorati quod est objectum visus. > — Hæc ille. Idem |x»nit secunda secundæ, q. 4, ari. 6 : — Hæc ille. Ex istis patet quod omnes illi habitus scientific! dicerentur idem specie, qui per se primo respice­ rent objecta sua sub ratione mobilis; sir quod illa ratio esset formalis in objectis illorum habituum, et adæquata cuilibet habitui, sic quod habitus non plus se extenderet quam illa ratio, nec e contra. Et idem esset si talis ratio esset communior vel minus com­ munis quam ratio mobilis, puta ista : ratio mobilis secundum locum, vel : mobilis atest exire in netum tur aliquid nisi hahilus ct actus et species. Igilur cognitionis respectu centesimae, quamvis pissil re- impossibile est poni quod ordo specieruin sil essen­ tialiter scientia. — Secundo. Hahilus scientia? est ali­ sjutIu pnnne. Igitur habens habitum respitti prima· conclusionis, non hatal totuui habitum per essentiam quid abeolututn in genere qualitatis, licet relationem omnium conclusionum ; ct per consequens alia et a«l netum includat el ad objectum. Sed ordo sp<·alia realitas respicit aliam el aliam conclusionem cienim non est absolutum in genere, nec refertur in hahilu acienliiho» ut videtur. — Seeum/osic. Illi ad actum vel objectum ; sed e>l relatio unius speciei liabitis qui habent distinctas generationes, ct dfelin- ad aliam. Ergo ordo S|Ktierum non erit habitus c ta» corruptiones, et distinctas intentiones et remis­ scientiilcus. — Tertio sic. Sc ientia est hahilus con­ siones, sunt rvaliter el essentialiter distincti, non clusionis, non autem principiorum aul pr.vmissasolum sicut gradus ejusdem essentia·. Hoc patet. Quo­ Ium, ut patet secundo Posteriorum (l. c. 27. lect. 20). niam si c^ent simi gradus ejusdem habitus, habe­ Sed onto specierum non solum respicit conclusio­ rent «Mindvm intensionem el idem augmentum. Sed nem, sed lotam etiam demonstrationem, cum sil onto habitus decem conclusionum potest seorsum générai i majoris extremitatis ad medium el medii ad minoel intendi absque hoc quod generetur vel intendatur lem. el per consequens lotius discursus. Ergo non habitus respectu centesima?, meditans enim fiequvn- 1 erit habitus scientilirus. — Quarto. Ordo cum sit ter dc conclusionibus prirnfe geometria?, non rd ! relatio non polcsl esse principium actus intellectus dubium quod intendit continue habitum n.-qMntu aut alicujus operationis. Sed scientia est actus priillarum; nec tamen conclusiones quindecim novit. ■( mus el principium actus secundi, qui est intelligero Ergo habitus quanlumrumquo intensus illarum i conclusionem. Ergo non potest esse ordo specierum. conclusionum el istarum non est unus et idem. — Quinto. Si est ordo specierum, aut esi ordo situa— Tertio sic. Impetibile est habitus opjxisitos stare lis, el hoc non potest esse, quia species non sunt simul Sed ignorantia ronclusionis rvnloimu». — Mtuntæ in intellectu, nec habent hir aul ibi, mv ignorantia diro, qua creditur ejus oppositum osse prius aul posterius in situ; aul erit ordo causalis, quod una species ex alia causelur; el hoc esse non verum, non ignorantia negationis, quæ est nescien 1 potest,quia species sunt in inlelleclu, antequam habiI tus scientificus generetur, et iterum species can<») primam. — Um. Pr. QUÆSTIO TERTIA eanlurin intellectu a phantasmate ct intellectu agente; nul ordo formalis, quasi una sit apte prius informare intellectum quam alia; nec hoc esse potest, quia tunc statim dum imprimuntur in intellectu, debet esso iste ordo, et tamen non statim habetur habitus scicûtilicus; aul ordo usualis, ut scilicet in lei let tus sil inclinatus vel determinatus ad utendum quodam ordine speci».· majoris extremitatis, deinde medii, deinde minoris, deinde inhærentiæ majoris ad mino­ rem; talis quippe determinatio intellectus si ponalui ad istum ordinem non erit ex ipsis speciebus, sed ex aliquo delerminalivo facto ab intellectu, quo incli­ netur ad illum ordinem utendi speciebus. Igitur habitus scienlilicus non est ordo. — Hæc ille. §2.—Contra secundam conclusionem 39 est unitas specifica, aut generis subalterni, aut gene­ ralissimi, aul ipsius entis. Sed illa unitas formalis rationis qua» facit habitum unum non esi unitas spe­ cifica, quoniam tunc ini essent scientiæ quot sunt species sperialissimæ. Nec generis subalterni, quo­ niam pari modo tot erunt scientiæ quot genera sub­ alterna. Nec generalissimi, quoniam tunc tantum essent decem, juxta numerum decem praedicamen­ torum. Nec ipsius entis, quia tunc esset tantum una scientia, maxime (a) si ens sit unius rationis. Ergo patet quod objectum, ex hoc quod est unius rationis formalis, non tribuit habitui specificam unitatem. Secundo sic. Habitus fertur ad objectum sicut el potentia. Se»l duæ potentiæ halxmt ferri super idem objet Ium el sub eadem ratione, ut sensus commu­ nis et visus super colorem, et intellectus et voluntas super rationem boni. Ergo duo habitus habent ferri super idem objectum et sub eadem ratione. Tertio sic. Opinio et scientia sunt habitus diversi. Sed isti possunt esse de eodem objecto el sub eadem ratione. Igitur idem quod prius. Argumenta Aureoli. -Cnntra secundam con­ clusionem arguit in hoc quod ibi ponitur habitus scientitlcus propter secundum medium demonstra­ tionum di versificari. Et primo sic. (Pr.q.3,art.3). Demonstratio quia et propter quid non procedunt per medium uniforme, § 4. — Contra quartam conclusionem ut patet primo Posteriorum (l c. 30). Sed conclusio nola per demonstrationem quia el propter quid potest Argumenta Aureoli. — Conlra quartam con­ ad eumdern habitum scienti ficum pertinere; astrolo­ clusionem arguit primo sic. (Pr. q. 3, art. 3). gus enim scit quod eclypsis luna» erit, el propter Eodem modo se haliel divina illustratio et revelatio quid erit, scilicet propter interpositionem terra» inter ad revelata el cognita per revelationem, sicut se habet Solem et Lunam. Ergo habitus poterit esse unus, intellectus agentis illuminatio et illustratio ad ea licet inedia diversilicentur. Neque valet si dicatur quæ cognoscuntur per ejus illustrationem. Sed quod scientia quia ct propter quid sunt diverso» scien- cognita per illustrationem intellectus agentis perti­ tiæ, secundum Philosophum primo Posteriorum. Hoc nent ad diversas scientias physicas et humanitus nempe verum est quod sunt diversa * nolitiæ partiales; inventas, qunntumcumque non cognoscantur nisi ut sed quin possint esse partes unius scientific! habitus, cognita ex intellectus illuminatione. Ergo et ea qua» non est verum. per divinam revelationem cognita sunt, ad diversas Secundo. Quia physicus demonstrat per omnes Scientias pertinere possunt, quamvis non cognoscan­ causas, ut patet secundo Physicorum (t. c. 70). tur nisi quatenus revelata. Sed demonstrationes per quatuor causas sumunt me­ Srciindn. Tu dicis quod objecta materialia non dis­ dia alterius rationis, cum cause sini alterius ralio- tinguunt habitus, duin tamen sit eadem ratio for­ nis; prirnoenim Posteriorum (t.c.39) ponuolurqua- malis; diris etiam quod omnia considerata in Theo­ tuor modi demonstrandi, secundum quatuor genera logia considerantur in quantum revelabilia, idcirco causarum. Ergo identitas hahilus potest stare cum Theologia est una. Ex quo apparet quod esse reveladiversitate mediorum. bile esi formalis ratio objectiva in subjecto Theologia?. (>mfirmntur. Quia Philosophus, tertio Mrtaphy- Sed istud stare non potest secundum dicta tua. Unius sicir (t. c. 3), quærit quaestionem, an omnia genera enim scientiæ est unum formale objectum, el sub causarum pertineant ad eamdem scientiam, et dicit una ratione formali. Sed, secundum te, Deus, sub quod sic; ubi dicit Commentator quod hoc non inveni­ ratione deitatis, est subjectum Theologia». Ratio au­ tur (oc) nisi in scientia naturali tantum, quod aliqua tem deitatis ct ratio revel&bilis non sunt erodem, scilicet demonstret per omnes causas. cum revelabilesit relatio, divinitas autem absolutum. Ergo impossibile est quod ratio revelabilis sit forma­ § 3. — Contra tertiam conclusionem lin ratio <>bj(vti\a in Theologia ; cujus tamen opposi­ tum tu ponis. I ndc non apprêt quin ista duo repu­ Argumenta Aureoli. —Contra tertiarii conclu­ gnent. scilicet quod Deus sil subjectum Theologia? sionem arguit primo sic. Si unites rationis objecti in quantum Deus et quod esse revelabile sil formalis suffi» il ad causandum unitatem in habitu , aut hoc ratio objeclivn. Igilur non esi una Theologia, qu» (z) inccHitur. — inveniatur IT. (a) maxime. — Om. Pr. 40 prologi sententiarum consideratio secund©, ideo per illuni habitum est in potentia remota ad considerandum de secunda ; el similiter consideratio terti© est inchoata in considera­ tione secund©; el sic de sequentibus. De tali autem plentia remota, intellectus reducitur ad artum per actum demonstrationis, ita quod habitus qui sufficien­ ter ponebat intellectum in actu primo vel potentia proxima respectu primmconclusionis, nunc idem facit respectu secund®; et sic intelligo illam extensionem. Ad secundum dico quod est fallacia figura» dictio­ nis, mutando quid in aliud aliquid. Nam in majori loquitur de habitu absolute sumpto, et in minori subsumit de habitu relato ad talem conclusionem vel talem. Dico enim quod idem habitus est per essentiam respectu omnium conclusionum unius scienti® ; sed ille habitus quandoque irn linat et dis­ ponit intellectum ad considerandum de una con­ clusione, ct non de alia, et quandoque vehementius rœpechi unius (piam respectu alterius, nisi in poten­ B. — SOLUTIONES tia; onit vel demonstrationibus conclusionum, extendat se ad sanctus Doctor in ali«« proposito, scilicet quod habitus plura quam prius. Ideo isto modo sumendo habitum, primorum principiorum, tam in speculativis (piam argumenta non concludunt. in practicis, sunt in nubis a natura, et tamen nullus Di« oergoad primumquod non oportet «pio«l habens |M)t( *t exire per eos in actum considerandi nisi prohabitum imperfectum, et qui actu non se extendit pmanlur termini eorum. Unde «· habitus ita qiitwl intclhi tus |»ei cum ··>! in potentia proxima naturalis; «·χ ipsi enim natura aniimc intellectualis n-|Hf:tu considerationis prim i· conclusionis. Et quia convenit homini quod stalini, cognito quid est totum in luiisMcratioiie prim© conclusioni· *, inchoata est et quid est pars, cognoscat quod omne totum est omnia consideret in quantum sunt divinitas revelabilia. Tertio. Possibile est aliquem scire geometricalia et physica ct moralia, in quantum divinitus revelata; ut *i rui Deus infunderet istas s ientios, sicut forsi­ tan fecit Salomoni, Sed talis halieret plurcs scien­ tias et plurcs habitus, non obstante quod omnia cognosceret quatenus revelata divinitus. Eigo pari ratione in Theologia plures habitus esse possunt, non obstante ratione tua. Quarto. Deus in revelatione theologica se habet in ratione praecipui Doctoris. Sed sub eodem doctore potest homo plures scientias accijiere et plures habi­ tus, non «distante quod sem|M»r maneat doctor idem. Ergo Theologia | «oleri t esse plures habitus, esto quod omnia consideret et ul divinitus revelata. — Haec ille. QUÆ8TI0 TERTIA 41 majus sua parte, et simile est in cæleris. Sed quid tione, eadem est forma, et cum eadem est forma, est totum et quid pars cognoscere non potest nisi eadem est actio proveniens ab illa forma. Si ergo actio­ per species intelligibilcs a phantasmatibus acce nes provenientes a gravi et levi, sunt isti duo motus, ptas. Et propter hoc Philosophus in secundo Po­ necesee est ut proveniant a parte sicut a loto. » — stero» cum (l. c. till.) ostendit quod cognitio princi­ Hæc Comment. — Similiter arguitur in proposito. piorum provenit ex sensu. » — Hæc ille. — Item tertio Cœli comment. 72, dicit : < Regula est Ex quibus patet quod non semper oportet quod quod a causis quarum natura est eadem, et non dif­ habens habitum respectu alicujus speculabili , * possit ferunt nisi secundum magis et minus, non sequi­ exire in actum speculandi per habitum, nisi perfecte tur nisi una natura, diversa secundum magis et mi­ habent habitum respectu illius, el non solum secun­ nus. Si ergo anguli acuti calefaciant multum, ergo dum inchoationem. Sic autem halxet habitum respe­ anguli acuminis minoris calefacient minus. Sequitor ctu conclusionis centesima * , qui solum audivit ergo ex hoc ut omnia elementa sint calefactiva, sed demonstrationem respectu primarum decem. differunt secundum magis et minus. Causæ enim Sed contra istas responsiones argui potest ex dictis divers® in quantitate habent diversa causata in quan­ Gregorii de Arimino (Pr. q. 3, art. 1). Sit, inquit, titate, et utrumque est ejusdem speciei. » — Hæc Λ habitus geometri® in Socrate perfecte sciente Commentator. — Ex quibus evidenter apparet quod omnes conclusiones geometri®, (piarum scientia est in quamcumque operationem potest aliqua forma in inventa ; el sil B habitus geometri® existons in Pla­ similem secundum speciem, et si non in æque per­ tone qui solum scit primam propositionem geome­ fectam ; potest quælibet minor ejusdem rationis. tri®· Tunc, secundum te, Λ et B sunt habitus ejus­ Immo dicit quod hæc est regula, et maxima quædem rationis. Nam cum Soc rates scivit primo primam darn, et non est dubium ; quod patet inductive. Ergo conclusionem geometri®, (piam etiam Plato scit, Λ patet quod si ab A provenit actus sciendi conclu­ fuit ejusdem rationis cum B, ut clarum est. Sed nunc sionem centesimam, etiam ab ipso B provenit actus Λ nihil alterius rationis omnino includit essentiali­ sciendi eamdem. Secundo contra eamdem responsionem arguit sic. ter quam tunc, secundum opinionem tuam. Igitur et nunc est rationis ejusdem. Tunc arguo sic. Cuilibet Habitus geometri® potest intendi per actus circa actui in quem perse potest A, omnis forma ejusdem eamdem conclusionem, el per actus circa diversas rationis potest in similem secundum speciem. Sed conclusiones, secundum te. Tunc quærilur, aut, in actum sciendi vel demonstrandi centesimam con­ cum habitus augetur peractus diversarum rationum, clusionem geometri® per se potest A. Igitur et quae­ acquirit ipse aliquod absolutum, seu aliquam entilalibet forma ejusdem rationis potest in similem secun­ tain absolutam aliam secundum speciem quam quan­ dum speciem. Sed B e>t ejusdem rationis cum A. do intenditur per similes actus, aut non Si sic, ergo Igitur etc. Major palet inductive; nec habet instan­ habitus perfectus potens in actus circa alias conclu­ tiam in aliquo. Et sic sequitur quod quicumque sci­ siones includit aliqua plura alterius rationis ; et per ret unam conclusionem geometri®, sciret oinnes. consequens non est una forma simplex, una numero secundum essentiam : ex pluribus enim formis diver­ Consequens est falsum et contra experientiam. Diceretur forte, inquit, quod major est vera de sarum rationum non resultat una forma numero formis ejusdem rationis æque perfectis tantum; in essentialiter. Si vero nihil aliud acquirit, etiam proposito autem non sunt form® æque perfecta». Se­ [Minatur quod habitus remissus unius conclusionis cundo diceretur quod major tunc solum est vera, intendatur precise per actus circa eamdem conclu­ (piando nihil est in una, cui consimile non sil in sionem elicitos. Aut ergo postquam erit intensus in­ alia; nunc autem aliqui respectus sunt in A quorum clinabit ad actum alterius conclusionis ad quam prius similes non sunt in B; videlicet respectus ad alias non inclinabat, et tunc sequitur quod quis eliciendo actus tantum circa eamdem conclusionem determi­ conclusiones præler primam. Sed prima responsio non valet, quia propositio illa natam acquirit scientiam de aliis, et qui de aliqua non est solum vera de formis æque perfectis; sed conclusione numquam consideravit, prompt»? el faci­ etiam de perfectioribus el imperfectioribus habet veri­ liter exibit inactuinscienti® circa illam; quod ex|»etatem ; unde si calor summus potest calefacere et rientia omnino negat. Aut habitus taliter intensus desiccare el rarefacere passum sufficienter dispositum non inclinabit ad actum Slterius conclusionis quam sibi proportionatum, omnia potest calor minimus in prius; el tunc sequitur quod nec etiam intensus per pasM> sibi proportionate, licet non possit in æque per­ actus circa alias conclusiones, ex quo nihil fit circa fectas el intensas actiones, Nunc autem intellectus habitum per dissimiles actus, quod non fiat persimi­ proportionatum passum est, et respectu rujusliliel les. Palet etiam in exemplo : nam si calor genitus sui habitus. Igitur etc. Confirmatur per Commenta­ ab igne in aliquam actionem non [>otesl, etiam æque torem primo Cadi comment. 19, dicentis : a Natura intensus a sole in illam non poterit : form® enim, partis coqioris similium partium est eadem cum ad hoc ul sil principium alicujus o|M»ralionis, acci­ natura totius diffinitione, el cum sit eadem diffini­ dit a quo sit genita vel augnientata, dummodo idem U PROLOGI SENTENTIARUM fini circa ipsam per quodlibet illorum n quibus dici- I prius. Si sit alia en litas nova, illa potius erit prin­ cipium similis actus ei qui fuit elicitus circa com lu­ hir gigni vel augeri. Secunda resjioiwo etiam non valet. — Primo quia sionem illam aliam, et propter quam hic irspectus si formæ absolutas sunt ejusdem rationis, propter dicitur acquisitus, ac per hoc magis dicendus est nullum respectum convenientem uni et non alteri habitus illius conclusionis, (piam habitus ille prior; erit una illarum principium alterius ejurationis se­ ex qup consequenter halxdur quod illarum duarum cundum sjiecieni quam sit alia, loquendo de opera- i conclusionum non est unus habitus numero, irnrno lion·· per se sibi convenienti. Sermo enim dicens , nec specie. Et similiter jiotest argui de respectibus quod propter alium et alium nnqiertum proveniat a circa alias conclusiones acquisitas. forma alia et alia ojieratio secundum S]>ecicin, est Ad hæc dicitur quod utraque n^sponsio quoad sermo extra normam; ut dicit Philosophus primo I aliquid est Ijona. Prima quidem tenenda est sim­ Cadi, ubi dicit Commentator comment. 81 ; « Iste pliciter. Secunda similiter teneri |xitesl, quoad hoc sermo est extra normam, quia diversitas motuum quod, sub tali vel tali habitudine, potest in aliquem corporum non est nisi propter diversitatem forma­ actum, in quem non |>ossel sine illo; non sic quod rum substantialium, et non propter diversitatem in relatio sil ratio agendi, sed modus agentis ad agen­ relatione, aut quantitate, aut alio praedicamento.> — dum necessario requisitus, sicut propinquitas requi­ Secundo: quia non videtur possibile quod habitus, ritur ad hoc quod ignis agat in passum. Tunc ad primum contra primam responsionem prius ad aliquam conclusionem nullum habens respe­ ctum, nullo novo habitu vel gradu habitus acquisito, ! dicitur quod exemplum de calore non valet, quia habeat postea respectum ad illum. — Dices, inquit, calefacere, desiccare, rarefacere sunt tales operatio­ quod fele habitus acquirit novum respectum ad aliam nes quod düæultimæ sequnntcn mi primam ; et ideo conclusionem, propter actum novi ter elicitum circa quidquid potest in primam, potest in tertiam. Sed illam; quia notitia sequentis conclusionis dependet a , alia datur instantia : calor enim viri et fœminæ sunt notitia prioris, cujus est habitus ille. Contra : nam I ejusdem rationis, et similiter animæ illorum, et mulla· sunt conclusiones in una scientia, quæ nullam omnes qualitates illorum ; non tamen calor mulieris habent mutuo dependentiam, nec una per aliam sci­ potest in omnem effectum, in quem potest calor viri, tur,sicut patet de prima et quarta primi Euclidis, et nec e contra : nam qualitates viri non possunt gene­ ita est de multis in aliis scientiis. Ergo |»er actum rare lac, sicut qualitates mulieris; nec Qualitates elicitum circa unam earum, nullus acquiritur res- mulieris formare fetum, sicut qualitates viri. Ad jwclus in habitu alterius, plus quam iu habitu con­ dicta Commentatoris dicitur quod magis et minus clusionis alienus scientiæ, ut Physice vel Medicinæ. in formis, similiter perfectum et imperfectum, pos­ — Item, secundum hanc viam, idem erit habitus sunt dupliciter attendi. Primo modo quod forma numero, subaltemans et suhnltematus, in quibus est recipiat magis vel minus propter majorem vel mino­ Subaltenialio per sumptionem principiorum; quo­ rem |kartici|iationem formæ in subjecto; et sic dicta niam notitia conclusionis habitus subalternati depen­ Commentatoris hnlwml veritatem. Alio modo propter det a notitia conclusionis subalternanlis tamquam a ordinem vel extensionem ad plura vel pauciora ob­ notitia principii Sed hoc tu non concederes. Igitur. jecta formæ extrinseca ; ct isto modo dicitur quod Item, ex quo jkt talem novum actum nihil abso­ non o|>ortet formam imperfectam |>osse in qtiamcumlutum causatur circa habitum, sequitur quod ideo que operationem similem secundum 8|>ociem, in praecise hal>el nunc respectum novum ad talem con­ quam potest forma perfecta quæ est ejusdem ratio· clusionem, quia actus fuit elicitus circa illam. Igitur, nis cum imperfecta. Habitus autem Socratis vel Pla­ cum non sit naturaliter possibile unquam postea tonis in dicto casu se habent sicut perfectum et illum actum non fuisse, eo quod transivit in praeteri­ imperfectum. tum, sequitur quod impossibile semper postea erit Ad secundum contra eamdem dicitur quod cum illum habitum non habere respectum ad illam con­ habitus scientiæ intenditur per actus demonstrandi clusionem, aut non esse habitum illius conclusionis, diversas conclusiones, non plus advenit ei aliquid dum erit. Ex quo ulterius sequitur quod impossibile absolutum quam cum intenditur per actus similes. erit habentem illum habitum perdere scientiam illius Et similiter dicilur quod cum habitus intenditur per conclusionis, nisi etiam perdat scientiam omnium actus elicitos circa eamdem conclusionem praecise, conclusionum illius scientiæ ; oportebit enim perdere licet non possit in actum considerandi alias conclu­ absolutam essentiam illius habitus, alioquin remane­ siones, tamen si intenderetur per actus dissimiles, rent omnes respectus acquisiti propter praecedentes posset in plures conclusiones quam prius; quia licet actus, ct per consequens, habitus cujuslibel conclu­ nihil addatur ei absolutum plus quam prius, tamen sionis.— Item aut iste respectus est aliqua alia enti- aliter reducitur in actum per actus diversarum ra­ tas ab essentia prioris habitus, aut non. Si non, tionum, quam per (* ) frequentationem actuum habitus ille non erit, propter ipsum, per 8e princi­ pium alienus operationis secundum sjæciem quam I (e) per. — Om. Pr. QUÆSTIO TEIITIA unius rationis circa eamdem conclusionem. Nec exemplum de sole, quideurnque in proposito facit; quia sol et ignis, in casu argumenti, consimiliter reducunt calorem in actum. Ad primum contra secundam responsionem dici­ tur quod respectus non dat actionem habitui ; sed consequitur activitatem habitus diveraimode in actum reducti per diversa *» demonstrationes circa diversas conclusiones. Ad secundum dicitur quod habitus acquirit no­ vum respectum effective per actum demonstrandi alterius rationis a procedentibus; wd formalitcr acquirit, ex line quod actuator plus quam prius. — Objectiones autem fart® contra hoc non valent ; nam omnes conclusiones unius scientiæ sic se habent quod una dependet ab aha, vel ambæ ab eodem, et utroque modo procedentes, ad melius cognoscen­ dum primam. — Quod additur de subalternatione non valet, quia non ideo dicimus unicum habitum prima» conclusionis et secund®, quia notitia secund® dependet a prima; sed oportet addere quod prima conclusio est ratio cognoscendi secundam, vel idem principium ambas, ita quod in tali online evidentia posterioris causatur ex evidentia prioris. Non sic in subalternatione, ubi secundum cognoscitur sine evi­ dentia primi, soliciter scientiæ subalternanlis. Se­ cundum enim quod dicit sanctus Thomas prima secund®, q. 8, art. 3, principium |>otcst duplici­ ter cognosci : uno modo ut ipsum principium co­ gnoscitur in se, et secundum se; alio modo, ut videtur in conclusionibus. Ita quod mens ejus est quod (a) eodem actu cognoscitur principium et conclusio, licet principium secundum se posset intelligi non intellecta conclusione, et similiter con­ clusio posset seorsum sine principio inlelligi, non tamen ut conclusio; et sicut diro de artu, ita con­ form i ter dicendum est de habitu. Dico ergo quod in eadem scientia, eodem habitu cognoscitur conclusio prima, et conclusio secunda ut sequens ex prima; sed in subalternatione est alius habitus hujus et hujus, quia nec primum cognoscitur in secundo, nec secundum ut sequens ex primo, sed quodlibct seorsum. Si enim aliter fieret, tunc dicendum esset qtiod est unus habitus utnusquc. — Ad aliud dici­ tur quod actus demonstrandi, nihil absolutum causal in habitu. Nec tamen sequitur quod actus demon­ strandi, transiens in præteritum, sit fundamentum relationis, sed ipse habitus, qui perfectius est factus in actu quam prius, per dictam demonstrationem.— Ad ultimum dicitur quod respectus est alia entitas ab habitu ; nec tamen illa relatio est principium actus, sed ipse habitus fundans relationem novi ter· Relatio ergo non est ei ratio agendi, sed modus agen­ tis consequens principium activum, scilicet habi­ tum. (a) m — ad. Pr. 43 Ail en quit * secundo )oeo contra eamdem conclu­ sionem inducuntur dicitur. A'/ primum quidem, quod babitns, -umendo ha­ bitum pn· qualitate habilitant» , * generatur ex actu intellectus possibilis, qui est considerare, vel demonstrare. Sal habitus sumptus pro collectione specie­ rum, causatur ex actu intellectus agentis speciee intclligibiles m intellectu possibili describente, ut -upra dictum fuit. Ad trcmuliun dico quod procedit ex falso intel­ lectu. Non enim intelligit sanctus Thomas quod ordo, qui r-t relatio, sil habitus scientiæ; sed intendit |κ>tius quod habitu- scientiæ est essentialiter ipsa spe­ cies, licet in obliquo includat relationem ordinis et congruenti® ad considerandum. Ad tertium dicitur quod duo falsa supponit. Pri­ mum est quoi quælil>ct species ordinat® ad conside­ randum , sint habitus scienti liciis. Hoc enim non con­ cedimus, stsl solum de speciebus ordinatis ad consi­ derandum propositiones per m» notas. Secundum fal­ sum quod ordo inter pr.rmissas vel inter species intelligibiles sil essentialiter habitus. Ad quartum sicut ad secundum. Ad quintum dico quod ille ordo specierum ad convenienter considerandum, qui est de ratione ha­ bitio scientific! in obliquo, non in recto, secundum pr.iilicta, net est ordo ritualis, nec ordo causalis, nec formalis, sed usualis, quia intellectus est deter­ minatus ad inchoandum actum intelligendi ab una, et ad determinandum ad aliam, ct ad utendum prius upa quam alia, secundum quoi prius utitur specie subjecti quam pncdicati. Talis autem ordo potest esse («) al> intellectu agente, qui onlinate speaes depingit in intellectu pissibili sci unduin quod con­ venit considerationi; quandoque autem ab intellectu possibili qui potest illis speciebus uti taliter, vel ali­ ter, vel tali online, et seipsum |»er actuum frequen­ tiam habilitare ad onlinate illis speciebus utendum. Et cum quærilur quid est illud determinativum factum ab intellectu ; dico quod determinativum for­ male est illa qualitas quam diximus esse habitum primo. J» 2. — An AÎIGVMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — VI primum con­ tra secundani conclusionem dicitur quod non qiunliΙμΊ diversitas mrdionim demonstrationis diversifient habitum scientiæ, sed solum diversitas mediorum, quæ requiiil diversam rationem cognoscendi secun­ dum genus; sicut difiert medium naturale a mathe­ matico et divino : inedia enim demonstrationum Physicæ sumuntur ab aliquo quod convenit rei mo­ bili non |H *r accidens, sicut motus vel materia sensi(a) ewe. — Om. Pr. U PH0L0G1 SENTENTIAKUM bilis vel principium motus, ita quod semper in tali­ bus inediis implicatur aliquid pertinens ad motum ; media autem mathematica implicant aliquid conve­ niens quantitati in quantum hujusmodi ; ita quod hujusmodi media cadunt in diversa genera contenta sub scibili in quantum hujusmodi. Et ista solutio satis habetur ex prima et secunda conclusione. Ad MTundtim et lerthun patet per idem. et ideo pence eas non distinguuntur scienti©. » — Hæc ille.— Ex quibus patet quid sit dicendum ad primum contra tertiam conclusionem. Fallitur enim arguens, non advertens quid est dictu diffe­ rentia, vel species, vel ratio cognoscibilis in quan­ tum hujusmodi. Ad secundum negatur minor. Licet enim duœ potentiæ attingant idem objectum et eamdem ratio­ nem in objecto, numquam tamen duœ potentiæ refe­ runtur ad idem objectum secundum eamdem ratio­ £ 3. — Ad argumenta contra tertiam nem objecti ut objectum est, vel cognoscibile ut CONCLUSIONEM cognoscibile est, et primo et perse, sive loquamur Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ de ratione objecti, ut est res quædam, sive de tra tertiam conclusionem dicitur quod, ad causandum ratione objecti, ut objectum est. Et quidem hoc unitatem specificam in habitu scientifico, sufficit secundum patet. Quia secundum diversitatem spequæcumque unitas rationis objecti, in quantum est icierum contentarum sub hoc genere α objectum po­ cognoscibile. Dum enim habitus respicit objectum tentiæ » di versificantur potentiæ : unde color, ut est primo sub aliqua ratione formali, jam habet unita- iobjectum visus, sub alia specie hujus generis < obje­ tem specificam. Nec valent consequenti© inde faclæ, ctum potentiæ» continetur, et sub alia specie, ut est nec sunt ad propositum, sed ex falso intellectu proce- objectum intellectus, aut voluntatis. Dum enim est dunt. Non enim sequitur quod si unitas specifica obje- objectum < visus, corresponde! sibi ista ratio objecti, cti, in quantum est cognoscibile aut scibile, causal scilicet quôd est sensibile per medium extrinsecurn unitatem habitus qui fertur in illud objectum sub tali diaphanum sine alleratione reali objecti, vel medii, ratione primo et per se, quod (a) ideo sint tot scien­ aut organi. Prout autem est objectum intellectus, ti©, quot species specialissima» ; (pria non omnis spe­ corresponde! sibi ista ratio objecti, scilicet quod est cies est species scibilis, id est contenta sub hoc i m pressi vum sui in anima immateriali ter. Secun­ genere < scibile >; sed solum sequitur quod tot sunt dum autem quod est objectum voluntatis, correspon­ vel possunt esse scienti©, quot continet s|>eciessub se de! sibi ista ratio quod est allractivum animæ ad se hoc genus < scibile », in quas per se dividitur. Unde post sui intellectionem. Et sir palet quod nunquam sanctus Thomas in scripto super Boetium, q. 5, art. 1, eadem res objicitur diversis potentiis secundum movet duo dubia in argumentando; quorum pri­ eamdem rationem objecti, ut objectum est. Similiter mum est in argumento septimo, et est tale : nec secundum eamdem rationem objecti, ut res est, < Scienti©, inquit, dividuntur sicut ct res, ut dici­ utpote quod idem sit ratio prima et per se quod tur tertio de Anima. Sed philosophia est de ente : utraque potentia referatur ad objectum. Licet enim est enim cognitio entis, ut dicit Dionysius in Epi- sensus communis, et visus, et intellectus, et volun­ tola ad Polycarpum. Cum ergo ens dividatur |ær tas attingant colorem, ut color est, et non solum potentiam et actum, per unum et multa, per sul>- subjectum ejus, aut aliquid ei accidentale; tamen slantiarn et accidens, videtur quod per hujusmodi color non est prima ratio quod aliquid attingatur a debent partes philosophi© distingui. » — Aliud sensu communi, sed potius sensibile. Nec est ratio dubium tangit in octavo argumento : κ Multæ, in­ prima, nec per se, quod aliquid attingatur ab intel­ quit, sunt divisiones entium de quibus sunt scienti·©, lectu; sed potius est ratio entis. Nec est ratio prima, magis essentiales quam divisio per mobile et im­ nec perse, quod aliquid attingatur a voluntate, sed mobile, abstractum ct non abstractum, utpote per potius ratiobon i. Est tamen ratio prima et per se, corporeum et incorporeum, animatum et inani­ quod aliquid attingatur a visu. Et ita est de quimatum, et hujusmodi. Ergo divisio partium phi­ buscumque potentiis distinctis, quod numquam illud losophiae magis debet accipi penes istas quam quod est ratio prima et per se in objecto unius, est penes illas. » — Hæc sunt dubia. — Ad primum ratio prima et |»er se in objecto alterius. Si color respondet sic ; < Dicendum, inquit, quod ill© partes esset ens, et non esset bonus, tunc posset objici intel­ entis exigunt eumdem modum tractandi cum ente lectui, et non voluntati ; et e contra, si esset bonus, communi, quia etiam ipsæ non dependent a mate­ <•1 non esset ens, tunc posset objici voluntati, et non ria ; et ideo scientia de substantiis non distin­ intellectui. — Quod autem ulterius objicit arguens guitur a scientia de ente in communi. » — Hæc de intellectu et voluntate, non valet, ut ducet san­ ille. — Ad secundum vero respondet quod < ill© di­ ctus Thomas de l eritate, q. 22, art. t(), ad quartum versitates rerum, quas objectio tangit, non sunt argumentum, quod fuit tale : α Ubicumque inve­ differenti© per se earum in quantum sunt scibiles; nitur idem objectum re et ratione, est una poten­ tia. Sed voluntatis et intellectus praclici, est idem (a) quod »dco. — tl idea Pr. objectum re et ratione; utriusque enim videtur QUÆSTIO QUARTA objectum esse bonum. Igitur intellectus practicus non Et post, subdi­ dit : e Divisio potentiarum non attenditur ex obje­ ctis secundum rem consideratis, sed secundum rationem objecti, quia i|>sa.» rationes objectorum specificant ipsas operationes potentiarum ; et ideo ubi est diversa ratio objecti, ibi invenimus diver­ sam potentiam, quamvis sit eadem res quæ sul>est rationi, sicut est do vero et de Inhio. Et hoc etiam jwitet in rebus naturalibus, nain ner patitur ab igne in quantum est calidus, secundum quod est in potentia aer calidus; in quantum vero ignis e-t lucidus, patitur ab eo aer, secundum quod ipse est diaphanus; quamvis idem sit ignis, qui in utram­ que potentiam agit. j> Et tinaliter dicit (ad ium) quod nihil est objectum intellectus practici, ut bonum, sed ut verum ordinatum ad opus. I nde patet quod licet voluntas amet tam verum quam bonum, et in­ tellectus cognoscat utrumque illorum, scilicet tam Imnum quam verum, tamen ratio Itoni est acciden­ talis objecto intellectus, et ratio veri vel entis est formalis in eodem. Similiter ratio veri est accidenta­ lis objecto voluntatis, et ratio boni ést formalis in eodem. Sic quôd, si, per impossibile, aliquid esset bonum, et non verum vel ens, voluntas po»et feni super illud, non autem intellectus; et similiter si aliquid esset ens et non bonum, intellectus jvosset illud attingere, non autem voluntas. Non ergo habe­ tur, quod intellectus et voluntas, aut aliæ duæ potentiæ, ferantur in idem objectum, primo et per se; hoc est. secundum eamdem rationem adæquatam utrique, quod sonal ly primo, et formalem, quod sonat ly per se. κ Ad tertium dico similiter quod licet scientia et opinio sint respectu ejusdem conclusionis, non tamen sub eadem ratione formali, loquendo de ratione qua aliquid attingitur. Formale enim in objecto scientia? est medium demonstrationis; for­ malis autem ratio opinionis (a) est medium proliabile, vel forte objectum materiale; licet conclusio scita et opinata sil idem. Et istud planius in se­ quenti explicabitur quœstione (6). § 4. — An ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra quatiam conclusionem negatur major. Parum enim valet similitudo de lumine intellectus agentis et de lumine divinæ revelationis, quia lumen intel­ (a) opinions. — teienhx Pr. (0) Qitir^honr. — conchmone Pr. lectus agentis non est formalis ratio in objecto ali— cujus edentia», sicut lumen divinæ revelationis est ratio formalis in objecto hujus scientia ; * et ideo nnn oportet, quod cognita in lumine intellectus agentis pertineant ad eumdem habitum, sicut omnia cognita in lumine divinæ revelationis pertinent-ad eumdem; aliter enim cognoscitur aliquid in lumine revelationis divinæ, et aliter in lumine intellectus agentis, sicut aliter color per lucem, et per oculum, et aliter conclu­ sio per intellectum, et per medium demonstrationis. Ad secundum dico quod non habetur ex dictis san­ cti Thomæ, quod esse revelabile, ex una parte, sit formalis ratio objecti Thcologiæ, et ex alia, Deus sub ratione deitatis, eodem modo sumendo rationem objecti. Sed arguens in hoc fallitur, non attendens quid sanctus Thomas vocet rationem formalem scien­ * alienjus ; quod in alia quaestione (a ) dicetur. tia Ad tertium dico quod si quis omnes conclusiones omnium scientiarum cognosceret in quantum divini­ tus revelabiles, hoc est, quod formalis ratio assentiendi in illis conclusionibus esset lumen divinæ revelationis, utique unicum haberet habitum, et non plures. Sic autem est de omnibus conclusioni­ bus Theologia , * ut theologicae sunt. Unde sanctus Thomas tertia parte, q. 11, art. 6, ad tertium di­ cit : « Lumen divinitus infusum est ratio communis intelligendi ea quæ divinitus revelantur, α Ad quartum dico quod si discipulo addiscenti a doclore, sola docentis auctoritas esset ratio cogno­ scendi omnia quæ addiscit, utique omnia eodem habitu cognosceret. Sic autem est cum docet reve­ lando. Et ideo Theologia est una scientia. Et in hoc secundus articulus terminetur. Ad argumentum in pede quaestionis factum, dici­ tur negando minorem. Omnia enim contenta in hac scientia communicant in una ratione formali objecti hujus scientia , * scilicet in lumine divinæ revelatio­ nis. Item omnia habent attributionem ad rationem subjecti, scilicet Deus, sicut effectus ad causam, et principia ta ad principium. Et sic quæstio terminetur. QUÆSTIO IV. UTRUM DEUS SIT SUBJECTUM THE0L0GIÆ LTiMo circa prologum quæritur : Utrum Deus sit subjectum hujus scientia . * Et arguitur quod non. Quia omnia quæ determinantur in aliqua scientia coinprehemluntur sub subjecto ejus. Sed in sacra Scri­ ptura agitur de multis aliis quam de D * o; puta de creaturis, et de hominum moribus. Ergo Deus non est subjectum hujus scientia . * (a) qujrihone. — ctmclutione Pr. 46 PH0LOGI SEN TENTI A HIM In oppositum arguitur sic. Illud est objectum, de quo est principaliter sermo in scientia. Sal Deus sic se babel respectu Theologiæ. Ergo est subjectum ejus. Quod enim dicitur, Credo incarnationem, non pot­ iat intelligi in formando conceptionem incarnationis, quia sic quilibet (a) qui intelligil quid .significatur per nomen, crederet incarnationem; unde sensus In hac quaestione erunt duo articuli. In primo est : cretio incarnationem esse vel fuisse. Patet ergo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur obje­ quod fidei in quantum fidos est, convenit esse circa verum complexum. Convenit etiam sibi ex propria ctiones. ratione objecti proprii, quod est prima veritas, de qua non potest sciri quid est, ut intellectus in ejus ARTICULUS I. cognitione feratur, sed cognoscitur, quia est, quod PONUNTUR CONCLUSIONES fit per intellectum componentem el dividentem. d — Hæc ille. Quantum ad primum, sit : Sicut autem dicit de fide, ita de scientia pariter Prima conclusio : Quod objectum scientiæ est dicendum. Idem ponit de Veritate, q. 14, ari. 8, ad quin­ quid Incoinplexum ex parte rei, licet ex parte nostri sit aliquid complexum per modum eniin- tum, ubi sic ait : κ Veritas divina quæ simplex est in seipsa est fidei objectum. Sed eam intellectus no­ ciahills. sier accipit suo modo, per viam compositionis; el sic Hanc ponit sanctus Thomas, in suo Simili, lo­ per hoc quod compositioni facito, tanquam vero, nsquendo de fide, secunda secundæ, — Hæc nuere sanctus Thomas, primo Sentent., in prolog, ille. I art. 4, ad primum in oppositum, ubi sic dicit : El ibidem ad secundum : « Actus credentis non | a Forma simplex non potest esse subjectum acci­ terminatur ad enunciabile, sed ad rem ipsam. Non dentis, tamen potest esse subjectum praedicati in enim formamus enunciabilia, nisi ut per ea de rebus propositione; el omne tale polest esse subjectum in cognitionem habeamus, sicut in scientia, ita et in scientia, dummodo illud prædicatum de eo praedi­ tide. » Hat ille. I cari possit, d — Hæc ille. Ex quibus palet quod subjectum scienliæ est sub­ Et ad tertium dicit : « Visio patri æ erit veritatis primæ, secundum quod in se est; el ideo visio illa jectum propositionis vel conclusionis demonstrabilis; non erit per modum enunciabilis, sed per modum verumtamen quandoque unum ponitur pro alio, simplicis intelligenliæ. Sed per fidem non apprehen­ quia etiam subjectum est objectum scientiæ ultima­ dimus veritatem primam, sicut in se est. Unde non tum, scilicet ad quod terminatur actus studendi, ut ponit prirna conclusio, licet objectum scienliæ proxi­ est similis ratio. » — Hæc ille. Item tertio Sentait, dist. 24, q. I, art. I,quæsliun- mum sit conclusio ohst dupliciter consi­ derari. Urio modo ex parle scibilis. Alio modo ex parte scientis. Exemplum primi : sicut si aliquis conside· ret rem secundum quod est ens, et alius secundum quod est mobilis, ibi erit diversa ratio objecti »x parte scibilis. Si autem unus credat aliquam rem, el alter sciat eam quantum ad eamdem proprietatem, ibi est eadem ratio ex paite rei apprebensæ quam unus credit ot alius scit, sed non est eadem ratio cognoscendi ex parte considerantis. Islam conclusionem tenet sanctus Thomas, secun­ da secundæ, q. 1. art. I : α Sciendum, inquit, quod cujuslibet habitus cognosci livi (6) objectum duo habet, scilicet illud quod materialiter cognoscitur, quod est sicut materiale objectum, et illud per quod cognosci­ tur, quod est formalis ratio objecti; sicut in scientia geometrica materialiter scita sunt conclusiones, for­ malis vero ratio sciendi sunt media demonstrationis, per quæ conclusiones cognoscuntur. » Item de Virtutibus, q. 2, quæ est de Charitate, art. 13, ad sextum : « Habitus, inquit, perse respi­ cit formalem rationem objecti, magis quam ipsum objectum materialiter; el ideo si formalis ratio ob­ jecti tollatur, species habitus non manet (γ). For­ malis autem ratio scientiæ est medium demonstra­ tionis; et ideo memoriter tenens conclusiones geometriæ, si non propter media geometrica eis assential, non habebit geometria? scientiam. > — Hæc ille. Item tertio Sentent. dist. 24, q. I, art. 1, quæ· stiuncula prima, dicit : α In objecto, inquit, alicujus polentiæ contingit tria considerare, scilicet illud quod est formale, el illud quod est materiale, et illud quod est accidentale; sicut in objecto visus : quia formale in ipso, est lumen quod facit colorem actu visibilem; materiale vero, est color qui est potentia visibilis; accidentale vero, sicut quantitas ct alia quæ comitantur colorem. Et quia unumquodque agit secundum quod est actu, et per suam formam, ob­ jectum autem est activum in virtutibus passivis, ideo ratio objecti, ad quam habet proportionem po­ tentia passiva, est illud quod est formale in objecto; et secundum hoc diversiiicantur polentiæ, et habitus qui ex ratione objecti speciem recipiunt. » — Hæc ille. Item de Virtutibus, q. 2, art. 4, dicit : α Quod formale in objecto, est illud secundum cujus ratio­ nem objectum refertur ad potentiam vel habitum; materiale autem, est illud in quo hoc fundatur, d — Hæc ille. Eamdem sententiam ponit de Veritate, q. 14, ari. 8, ad quartum. Ex dictis apparet quomodo formalis ratio objectiva (α) objecti. — subjects Pr. (β) cognosci livi. — cognoscentis Pr. (γ) manet. — manent Pr 47 alicujus habitus potest dici illud quod est causa co­ gnoscendi objectum, tanquam movens intellectum ad cognitionem. Sed sciendum quod alio modo potest dici ratio formalis objectiva polentiæ vel habitus, illud quod primo, hoc est adæquate, et per se, hoc est in quantum tale, terminat actum a potentia vel habitu elicitum. Unde obje< tum formale «at duplex, scilicet, quo et quod. Lux enim |M)test dici ratio for­ malis objecti visus, vel objectum formale visus, sicut quo aliquid attingitur a visu, seu quo visus motetur ad v Mendum objectum ; sed color potest dia forma­ lis ratio objecti visus, vel formale objectum visus, sicut quod adæquate, et in quantum hujusmodi, attingitur a visu. El quod ista divisio sil eonsona menti sancti Thomæ patet. Nam ipse de Ventate, q. 14, art. 8, ad quartum, dicit sic : < Lux quodammodo est obje­ ctum visus, et quodammodo non. In quantum enim lux non videtur nostris visibus, nisi per hoc quod ad aliquod corpus tenninative per reflexionem vel alio modo conjungitur, non dicitur esse per se visus objectum, sed rnagis color, qui semper est in cor­ pore terminato. In quantum autem nihil nisi per lucem videtur, potest lux ipsum visibile esse. Et sic veritas prima est primo et per se fidei objectum. » — Hæc ille. Ex quibus habetur quod lux dicitur formale ob­ jectum visus, sicut quo aliquid videtur; sed color dicitur formale objectum visus, sicut quod primo, et jier se videtur. Et non est quæcumque controversip inter prius dicta, et ista, quia totum solvitur per hanc divisionem. Cum enim dicit quod materiale in objecto visus est color, accipit materiale prout distin­ guitur contra formale ut quo, scilicet quod movet; cum quo tamen stat quod formale in objecto visus ut quod, scilicet quoi terminat, est color. Sciendum tamen quod formalis ratio objecti potest sumi tripli­ citer. Primo modo prout ratio dicit id quod est causa ex parte scientis, quod attingit objectum ut dictum est. Unde ratio isto modo non sumitur pro diffini­ tione, nec conceptu, aut quidditate, ut patet. Secundo sumitur ratio objecti pro quidditate, vel diffinitione, vel conceptu, quæ primo, et perse attingitur in ob­ jecto; sicut color attingitur in omnibus visibilibus, et similiter ratio coloris, vel colorati, illo modo quo ratio potest attingi in re extra, scilicet ex hoc sensu, quod res attingitur ex hoc quod fundat illam ratio­ nem. Isto modo, ratio quæ est in anima, attingitur in re extra, el similiter diffinitio; el ista dicitur ra­ tio objecti, ut est res. Tertio modo sumitur ratio pro conceptu vel diffinitione objecti, non ut res est, sed ut est objectum, vel scibile, vel cognoscibile. Nam ratio objecti visus, ut est res, dicitur ratio co­ loris vel colorati; sed ratio objecti visus, ut objectum est, est hoc quod dico, sensibile per medium exlrinsecum diaphanum sine mutatione reali medii aut objecti aut urgani. Similiter ratio objecti physicæ est 48 PROLOGI SENTENTIARUM corpus mobile loquendo de ratione objecti ut est res; sed loquendo de ratione objecti physicæ ut objectum, tunc ratio illius est hoc quod dico, scibile per me­ dium sumptum a materia sensibili et motu etc. Isto enim modo, ratio objecti dicit rationem aliquam per se contentam sub hoc communi quod dico objectum; cl quærere rationem formalem objecti ut objectum est, est quærere aliquam rationem contentam per se sub tali communi ratione; el ista ratio non est quo nec quod attingitur, sed est ratio sumpta a medio cognoscendi denominans objectum a tali medio. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent. dist. 33, q. I, art. !, quæstiuncula prima, dicit sic : « Aliqua di­ versitas objecti sufficit ad diversificandum habitus, * quo tamen non sufficit ad diveraifleandum poten­ tias; quia potentia alio modo comparatur ad actum, qunin habitus; et secundum aliam et aliam rationem objectum corresponde! utnque. Potentia enim est principium agendi absolute, sed habitus est princi­ pium agendi prompte et faciliter ; et ideo objectum, secundum istam rationem qua se habet ad actum simpliciter, respondet potentia *; sed secundum quod se habet ad facultatem actus, corresponde! habitui. Et ideo diversitas materiae vel objecti, in online ad ea quæ faciunt facultatem in actu, facit diversitatem habitus, et non potentiæ. Et inde est quod in spe­ culativis, diversitas materiæ, secundum quod est de­ terminata jier diversa media el principia, ex quibus est facultas considerationis, facit diversas scientias ; sicut Naturalis qua» ex effectibus et bis quæ appa­ rent demonstrat, a Mathematica differt, quæ circa suam materiam ex eisdem principiis et mediis pro­ cedere non potest. » — Hæc ille. Ex quibus (Xitel quomodo ratio scibilis, ex cujus diversitate scientiæ di versificantur, est ratio objecti sumpta ex medio vel principio sciendi, ut prius dice­ batur. bitum. Sicut homo el lapis re fo run tur ad visum in quantum sunt colorata ; unde coloratum est pro­ prie objectum visus. » — Hæc ille. Scientium enim quoti aliquid dicitur objectum, in quantum terminat actum habitus vel potentia», sed scilicet subjectum respectu passionum demonstrata­ rum in scientia, vel respectu conclusionum. Quinta conclusio est quod Deus est subjectum Theologiæ, ct formale objectum sicut quod co­ gnoscitur per hnbltuin theologicum primo el per se. Istam intendit sanctus Thomas prima parte, ubi dixi statim. Cum enim præmisisset illam materiam, scilicet quod proprie assignatur objectum alicujus scientiæ vel habitus, illud sub cujus ratione, omnia referuntur ad potentiam vel habitum, quod quidem ipse vocat objectum formale, ut allegavi in prima conclusione, de duobus, <|. 1, ari. 17, statim subjun­ git : « Omnia autem tractantur in sacra Doctrina sub ratione Dei, vel (pria sunt ijise Deus, vel quia habent ordinem ad Deum ut ad principium vel ad finem ; unde sequitur quod Deus vere sit subjectum hujus scientiæ. Quod etiam manifestum fit ex prin­ cipiis hujus scientiæ, qui sunt articuli fidei, qui sunt de Deo. Idem autem est subjectum principio­ rum, el totius scientiæ, cum tota scientia virtute contineatur in principiis. Quidam autem attenden­ tes ad ea quæ considerantur in hac scientia, el non ad rationem secundum quam considerantur, assi­ gnaverunt aliter materiam hujus scientiæ, scilicet res, vel signa, vel opera restaurationis, vel lotum Christum, id est caput et membra. De omnibus istis tractatur in ista scientia, sed secundum ordi­ nem ad Deum; omnia enim alia quæ determinantur in silera Scriptura comprehenduntur sub Deo, non ut partes, vel species, aut accidentia ejus, sed ut aliqualiter ordinata ad ipsum, d — Hæc ille. Sciendum tamen quod primo Sentent., ubi supra, Quarta conclusio est quod formalis rallo subje­ videtur oppositum hujus dicere. Ponit enim quod ctiva ut quod, tria requirit : universalitatem, Deus non est subjectum hujus scientiæ nisi sicut principal It atom et distinctionem. principaliter intentum, et sub cujus ratione omnia quæ sunt in ista scientia considerantur; sed subje­ Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, primo ctum Theologiæ, quod comprehendit sub se 1res Sentent. q. 1, prolog., art. 4 : pnedicationis; el illo modo, non est Deus subje­ Prima parte vero, q. 1, art. 7, dicit sic : « Subje­ ctum Theologiæ, sed hoc quod dico ens divinum. ctum ita se habet ad scientiam sicut objectum ad Prima parte vero illud vocat subjectum, quod potentiam vel habitum. Proprie autem assignatur omnia tractata in scientia comprehendit tanquam objectUm alicujus potentia * vel habitus, illud sub ad ipsum ordinata, aut aliquam habitudinem ha­ cujus ratione, omnia referuntur ad potentiam vel ha­ bentia. QUÆST10 QUARTA Sexta conclusio : quod rallo formalis objecti Theologiæ, sicut qua nllquld In Theologia cognoHcltur, est lumen dlvlme revelationis; ct si­ militer formalis rallo objecti Theologiæ ut ob­ jectum est, est hoc quod diro revelnblle vel cognoscibile lumine dlvlme revelationis. Istam conclusionem ponit sanctu» Thomas simi­ liter in multis locis. Nam prima parte, q. I, art. 3, sic dicit : α Quia, inquit, sacra Doctrina considerat aliqua secundum quod divinitus sunt revelata, omnia quæcumque sunt divinitus revolubilia,communicant in una ratione formali objecti hujus scientiæ. » Item art. 4, assimilai lumen divinæ revelationis, in Theologia, mediis demonstrativis in scientiis phy­ sicis; ubi videtur velle quod sicut alia media sunt ratio­ nes formales objectorum cognoscibilium, ita lumen divinæ revelationis est formalis ratio cognoscendi omnia in Theologia tradita. Ait enim sic (ad 2* :,Γ·) : «Diversa ratio cognoscibilis diversitatem scientiarum inducit. Eamdem enim conclusionem considerat astrologus et naturalis, puta quod terra est rotunda astrologus per medium mathematicum, id est a materia abstractum; naturalis autem per medium circa materiam consideratum. Unde nihil prohibet de eisdem rebus,de quibus physicædisciplinæ tractant secundum quod sunt cognoscibilia lumine naturalis rationis, aliam scientiam tractare secundum quod co­ gnoscuntur lumine divinæ revelationis. » — Hæc ille. Item tertia parte, q. 11, art. 6, tenet quod scientia animæChristi indita, habuit pro formali ratione obje­ cti lumen divinæ revelationis. Ait enim sic (arg. 3) : « Anima Christi scivit omnia secundum unam ratio­ nem, scilicet secundum lumen divinitus infusum. » Dicit etiam ibidem (ad3ew)quod illud lumen est ratio intelligendi omnia quæ divinitus revelantur. Primo etiam Sentent. q. i prologi, ari. 2, dicit istam scientiam ex lumine divinæ inspirationis efficaciam habere ad manifestationem eorum quæ in disciplinis physicis traduntur. Ex quibus omnibus apparet quod divina revelatio est formalis ratio qua objecti Theologiæ ; et similiter revelabilc, modo supra exposito. Est ergo triplex ratio objecti Theologiæ, scilicet ratio cognita, ratio cognoscendi, et ratio quæ accidit cognito et deno­ minat illud propter rationem cognoscendi. Prima est ratio Dei, secunda est lumen divinæ revelationis, tertia est revelabile. ARTICULUS II. MOVENTUR DUBIA A. — OBJECTIONES § I. Contra primam conclusionem Argumenta Gregorii. — Quantum ad secun­ dum articulum movenda sunt dubia. V 49 Et quidem contra primam conclusionem arguitur dupliciter. Primo contra hoc quod dicit rem extra esse objectum scientiæ vel fidei. Secundo contra hoc quod dicit enunciabile posse dici objectum ; puta, conclusionem ose objectum scientia *. Contra prirnum arguit primo sic Gregorius (prolog., q. I, art. 1). Si m extra esset objectum, rnultæ scientiæ essent de contingentibus aliter se haljere tanquam de objectis. Consequens est falsum, accipiendo scientiam proprie. Nam ut ait Philosophus sextoEtMeor.: omnes suspicamur quod scimus non contingere aliter se habere. Ex hoc concludit, quod scibile est ætemum, et est ex necessitate. El eamdem sententiam |>onit primo Posteriorum (t. c. 5). Consequentia tenet. Nam omnis res corporalis potest aliter se habere, secundum Philosophum; et secun­ dum veritatem, omnis res, præter Deum, est contin­ gens et non necessaria. Si vero res extra essent objecta scientiarum, mulLc scientiæ, et physicae, el geometricæ, et alite plures essent de rebus aliis a Deo, el contingentibus. Et pro certo ad nullum verum sensum salvari posset quod hujusmodi scientiæ essent de necessariis el impossibilibus aliter se habere et ælernis, et alia his similia dictis philo­ sophorum, si res extra scirentur, seu essent scien­ tiarum objecta. Secundo sic. Si res extra esset totale objectum scientiæ, eadem ratione, res extra esset objectum opinionis et fidei el erroris ; el per consequens contingeret quod idem homo sciret, et opinaretur, et crederet, quod etiam ignoraret ignorantia contrariae dispositionis, quæ nominatur error; quæ omnia sunt absurda. Palet consequentia. Nam contingit eumdem scire quod Deus est æternus, el opinari quod solus et immediate moveat coelum, credere quod sil Inuus in personis, errare putans quod sil in vigore finitus. Tertio. Si res extra esset objectum scientiæ, esset etiam objectum assensus scienlialis ; nam eidem assenti mus quod scimus. Et simili ratione esset objectum fidei. Et ulterius sequeretur ex hoc quod licite aliquis fidelis ita firmiter crederet diabolo sicut Deo; nam 'fidelis licite æque firmiter credit quod diabolus non est omnipotens, sicut quod Deus est omnipotens. Sequitur quod etiam eidem simul assentiret et dissentiret. Probatur : quia, ponatur quod aliquis demonstret Deum esse ætemum, iste scit el assentil, quod Deus est æternus, et simul cum hoc dissentit, vel dissentire potest, quod Deus non est æternus; et per consequens, si res extra sit objectum, eadem res, scilicet Deus, est objectum assensus et dissensus, el uni el eidem quis simul assentil el dissentit ; quod est impossibile. Quarto. Idem est objectum immediatum actus sciendi el actus assentiendi ei quod scitur. Sed sola propositio est objectum actus assentiendi ; non enim assentil quis nisi complexo, quod judicat esse verum; 50 PROLOGI SENTENTIARUM quinimmo non est aliud alicui assentire, quam judi­ Rursus, non tantum conclusio demonstrationis, sed etiam prima principia possunt sic apprehendi; et care illud esse verum. Quinto. Si res extra esset objectum assensus, sola etiam simplex apprehensio, quæ non est propositio; apprehensio ejus sufficeret ad causandum assensum quinimmo, etiam una propositio falsa; et tamen, nec de ipsa; et per consequens, superfluum esset formare prima principia, nec apprehensio in com plexa, nec propositionem, qua mediante, causaretur assensus. propositio falsa, scitur scientia de (pia nunc loqui­ Sexto. Quod nihil omnino est, non est objectum mur. Igitur etc. Si dicatur quod conclusio apprehenditur appre­ scientiæ vel assensus. Sed frequenter, quod signi­ ficatur per conclusionem demonstrationis est omnino hensione judiciaria et enuncialiva, hoc erit, ut nihil; sicut patet, si demonstretur quod infinitum, videtur, apprehensione, qua cognoscitur ipsa con­ clusio esse conformis ipsi rei, seu esse vera; nam vel aliud impossibile, non est. Igitur etc. Septimo. Quia scientiæ acquisitæ per demonstra­ nulla alia videtur esse ad propositum. Sed certum tionem universalem objectum non est res extra. est (a) quod non quilibet demonstrans haliet talem Igitur nec alicujus scientiæ. Antecedens probatur. notitiam de sua conclusione. Unde nec geometra de­ Quia nec res universalis, cum nulla sit hujusmodi; monstrans latera trianguli descripti secundum doctri­ nec res singularis, quia non potius una quam alia nam primæconclusionis primi Euclidis, esse æqualia, significata jær objectum conclusionis. Verbi gratia, tunc considerat vel apprehendit quod conclusio quæ si conclusio sit hæc : omnis triangulus liabet très etc., cnunciat illa esse æqualia, est vera. Nec medicus non plus unus singularis triangulus est objectum concludens tali morbi talem dari debere medicinam, illius quam alius; ergo quilibet; et cum omne cogitat quod sua conclusio est vera; quamvis uter­ subjectum actus sciendi cognoscatur ab intellectu, que facile posset. — Hem sicut aliud est quærere, sequitur quod demonstrans hujusmodi conclu­ utrum latera hujus trianguli sint æqualia; et sionem, actu et immediate cognoscat quemlibet aliud, utrum hæc propositio, latera hujus trianguli singularem triangulum ; quod est falsum. sunt æqualia, sit vera; sic aliud est scire hoc, et Octavo. Illud est scibile, quod est demonstrabile, aliud est scire illud ; et certum est quod primum sexto Elhicor. Igitur illud scitur per scientiam gene­ scire, vel solum, vel maxime est geometrae (6), et ratam per demonstrationem quod per illam demon­ tale acquiritur in eo per demonstrationem. Igitur stratur· Sed res extra non est demonstrabilis. Igitur ejus objectum non est illa conclusio. — Item nec nec est scibilis, aut scientiæ objectum· secundi scire illa conclusio est objectum tale. Nam Contra aliam partem conclusionis arguit sic Gre­ per ipsum scitur quod illa conclusio est vera; et per gorius. consequens, si aliqua propositio debeat dici obje­ Primo· Si objectum scientiæ esset ipsa conclusio, ctum ejus, erit hæc, latera hujus trianguli sunt sequeretur quod quilibet actu sciens scientia acquisita æqualia est propositio vera, et ejus pars est illa per demonstrationem, actu apprehenderet conclu­ conclusio, ut patet. Item etiam ipsa non est con­ sionem suæ demonstrationis. Hoc patet. Sed conse­ clusio demonstrationis, per quam acquiritur secun­ quens est falsum, ut patet ad experientiam; nam dum scire. Et per consequens nullius scientiæ obje­ plerumque, i mino quasi semjM *r, contingit quod ctum, est conclusio demonstrationis per quam acqui­ demonstrans, quamvis formet conclusionem, non ritur. tamen actu reflectitur super illam, comprehendendo Secundo principaliter arguit sic, supponendo tria. ipsam, sed directe figit aspectum suum in illud Primum est quod sic esse vel non sic esse, non est quod ipsa significat, et nihilominus acquirit scien­ propositionem enuntiantem sic esse vel non sic, esse tiam per demonstrationem, cum sit syllogismus veram; et hanc suppositionem dicit esse notam; pro­ faciens scire. batur etiam per Philosophum, in praedicamentis, cap. Confirmatur. Quia si conclusio apprehendatur, de priori, ubi vult quod quamvis illa ad invicem con­ aut apprehenditur tantum apprehensione quæ est vertantur secundum consequentiam, nihilominus ta­ simplex intelligeiitia, aut apprehensione etiam judi­ men sic esse est causa quod sit propositio vera, et non cativa, qua cognoscitur aliquid de ipsa. Primum non e contra ; et per consequens sic esse non est proposi­ obviat. Nam talis apprehensio non est scientia, ut tionem cnunciantem sic esse esse veram. Secundo nunc loquimur de scientia; cum per quamlibet supponit quod sic esse non est propositio enuncians scientiam sciatur aliquid inesse, vel non inesse; sic e>se ; et hoc etiam dicit Philosophus in praedi­ quod simplici apprehensioni non convenit. Item camentis cap. de oppositis : non diam est autem, tabs apprehensio non per se causatur per demon­ inquit, quod sub affirmatione et negatione jacet, strationem; quinimmo, si absque praemissis illa affirmatio ct negatio; ct probat : affirmatio namque conclusio formaretur in intellectu, non minus estoratio affirmativa, et negatiooratio negativa; horum intellectus posset eam intueri et apprehendere tali apprehensione simplici; scientia autem, de qua loqui­ (i) cil. — Om. Pr. (ft) peonirfrr — geometri * Pr mur, nonnisi per demonstrationem acquiritur. QUÆSTIO QUARTA vero quæ sub affirmatione et negatione sunt, neu­ trum est oratio. Tertio supponit quod propositio aliqua non est ipsam esse veram» Hoc patet. Nam alias quicumque apprehenderet propositionem» ap­ prehenderet ipsam esse veram ; item quia contingit eamdem propositionem veram esse, et falsam, suc­ cessive. — Ilis suppositis arguit sic. Per demonstra­ tionem, cujus conclusio est, super quamlibet lineam finitam rectam contingit triangulum œquilaterum collocare, acquiritur scientia, qua precise scitur quod super quamlibet lineam finitam rectam con­ tingit, etc. Igitur illius scientiæ non est objectum ipsa conclusio. Antecedens patet, quia si aliquid aliud sciretur, non videretur aliud quam quod illa con­ clusio est vera ; et hoc est falsum : nam si hoc sciatur, hoc est per alium discursum, quo, ex eo quod supra quamlibet lineam rectam etc., infertur quod propositioenuncians illud, esi vera,et per consequens, per aliam scientiam. — Confirmatur. Quia sicut non idem est sic esse, et propositionem enunciantem sic esse esse veram, ut patet ex prima suppositione, sic non eodem actu sciendi scitur utrumque. Conse­ quentia nota est, quia, super quamlibet lineam, etc., non est ipsa conclusio, ut patet ex secunda suppo­ sitione, sed per ipsam significatur. Et sicut de illa conclusione argutum est, ita et de qualibet, respectu scientiæ acquisitæ per demonstrationem, cujus ipsa est conclusio, argui potest. Terito arguit sic. Si conclusio demonstrationis esset objectum scientiæ: vel illius, qua scitur sic esse sicut ipsa significat; vel illius, qua scitur quod ipsa est vera; non enim apparet, cujus alterius. Sed neutrius, quia neutrum duorum scibilium, vel scitorum ipsa est objectum, ut patet ex secunda et tertia suppositio­ nibus. § 2. — Contra quintam et sextam CONCLUSIONES. Argumenta Aureoli. —Contra quintam et sextam conclusiones arçniit Aureolusult. q. prolog, (art. 3.). proliando quod ens divinitus revelabile non sit sub­ jectum hujus scientiæ, quod tamen videtur innuere articulus praecedens in probationibussuis.Quo suppo­ sito aiguit primo sic. Nulla radis et nobilissima scientia habet pro formali objecto respectum rationis. Sed revelabile, ad veritatesTheologiæ non addit, nisi unum respectum in ordine ad Deum. Ergo non potest esse subjectum in scientia reali. Secundo. Objectum delæt aequari, ut nec excedat considerationem scientiæ, nec excedatur ab ea. Sed multa fuerunt hominibus revelata, quæ non conti­ nentur in hac scientia; utSibyllæ puer nasciturus de virgine; et de philosophis legitur quod Deus mani­ festavit illis ; et de Alexandro, quod in veste |iontificali apparuit illi Deus, et imperium totius Asta repromisit ; et mulla alia forsitan inspiravit Deus 51 per varias gentium nationes; de quibus constat quod non continentur in hac scientia. Igitur revelabile non est in ea subjectum. Tertio sic. Unius scientiæ non est nisi unum for­ male subjectum. Sed tu ponis quod Deus est subje­ ctum hujus scientiæ. Ergo revelabile non est subje­ ctum hujus scientiæ. Unde istae duæ positiones contradicunt. Quarto. Sub illa ratione Deus non est subjectum in ista scientia, sub qua non insunt sibi veritates quæ in ea determinantur. Sed trinitas, et aliæ veri­ tates non insunt Deo sub ratione revelabitis, non enim est trinus in quantum revelabitis, aut potens revelari. Ergo Deus, ut revelabitis, non est subjectum. Quinto. Per rationem subjecti insunt passiones subjecto, et non e contra. Deus autem non est trinus in quantum revelabitis, nec est omnipotens in quan­ tum revelabitis, et sic de aliis passionibus. Igitur idem quod prius etc. D. — SOLUTIONES. § 1. Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum contra primam conclusionem dicitur quod scientiæ multe, sunt de rebus quæ sunt corruptibiles, contin­ gentes aliter se habere, sed per accidens, non per se. Scientiæ enim sunt de universalibus, quæ sunt corruptibilia, et contingentia aliter se habere, per arridens, non autem sunt corruptibilia aut contin­ gentia aliter se habere per se. Unde sanctus Thomas de Veritate, q. 1, art. 5, ad 14 ·, * sic ait : « Unisersale, perpetuum esse et incorruptibile, Avi­ cenna dupliciter exponit. Uno modo, ut dicatur esse perpetuum et incorruptibile, ratione particularium, quæ numquam inceperunt nec deficient, secundum tenentes ætemitatem mundi; generatio enim ad hoc est,secundum Philosophum, ut salvaretur perpetuum esse in specie, quod in individuo salvari non jwtest. Alio modo, ut dicatur esse perpetuum, quia non corrumpitur per se, sed jier accidens, ad corru­ ptionem individui. » — Hæc ille. — Et ad 15 sic ait : « Non dicitur universale, incorruptibile, quasi habeat aliquam formam incorruptionis, sed quia non conveniunt ei secundum se dispositiones materiales, quæ sunt causæ corruptionis in individuis; unde universale in rebus particularibus existons, dicitur corrumpi in hoc et in illo, d — Hæc ille. — Ex quo plet quomodo inlelligendum est scientiam esse de incorruptibilibus non contingentibus aliter se ha­ bere, quia scilicet scientia est de rebus per earum quidditates, quoad illa quæ conveniunt quidditatibus. Accidit autem quidditati rei, non secundum se, variatio, sed ex hoc quod est in individuo habenti quantitatem signatam, jwr quam subditur loco, et tempori, et motui. Scientia autem est de re quantum 52 PROLOGI SENTENTIARUM .id ca quæ conveniunt ei perse, non autem quantum ad ea qua» conveniunt ei pt»r accidens, sexto 3Λ·/αphysiese (l. c. 4). Unde pro confirmatione dictorum, notanda stint valde bene verba Linconiensis super primo Pome­ riorum (L c. i), com. 7, ubi sic dicit: « Hic oritur quæstio, quomodo universalia sint incorruptibilia, cum sint corruptibilia, et non distentibus primis etc.; et manifestum est quod de universalibus reper­ tis in singularibus corruptibilibus fit demonstratio. Λ<1 hoc, inquit, dicendum est quod universalia Mml principia cognoscendi, el apud intellectum purum et separatum a phantasmatibus, possibilem contemplari lucem primam quæ est causa prima; el (a) sunt principia cognoscendi rationes rerum increateab æterno existantes in causa prima. Cogni­ tiones enim rerum creandarum fuerunt in prima causa aeternaliter; et rationes ha** sunt quas vocat Plato ideas el mundum archetypum; et ha», secun­ dum ipsum, sunt genera, et species, et principia tam essendi quam cognoscendi, quia cum intellectus purus potest in his defigere intuitum, in istis veris­ sime et manifestissime cognoscit res creatas, et non solum res creatas, sed ipsam lucem primam in qua cognoscit ratera. Et planum est quod ista universalia Mint omnino incorruptibilia. — liem in luce creata. Etiam intellectus humanus, qui non est ad plenum depuratus ut possit lucem primam immediata in­ tueri, mulloties recipit irradiationem a luce creata quæ est intelligentia; et in ipsis descriptionibus quæ sunt in intelligentia, cognoscit res posteriores qua­ rum formæ extra res sunt illæ descriptiones; cogni­ tiones enim rerum subsequently in, quæ cognitiones sunt in ipsa mente intelligentia·, sunt formæ extra res, et etiam rationes causales rerum j>oslcrius sciendarum; mediante enim ministerio intelligentiarum, virtute pruna» causée, processerunt in esse species corruptibiles. Hæ igitur idem r rea he sunt principia cognoscendi apud intellectum ab eis irra­ diatum; et apud talem intellectum sunt species el genera. El manifestum est quod hæe universalia sunt intellectui incorruptibilia.— Iterum in univer­ salibus ct luminibus coelestium coqionun sunt rationes causales corporum terrestrium, quarum individua sunt corruptibilia;el apud intellectum non possibilem contemplari lucem incorporalem creatam vel increalam in se ipsa, possibilem tamen speculari has rationes causales sitas in corporibus cœleslibus, sunt hæ causales rationes principia cognoscendi, el sunt incorruptibiles — Quarto cognoscitur res in sua causa formali, quæ est in ipsa, a qua ipsa res est hoc quod est; et secundum quod (6) in ista forma, qua * est pars rei, videtur i|>sa eadem forma, sicut lux (γ) in seipsa videtur, vel secundum quod in ipsa videtur (i) eL — Otn. Pr. (S) i/uod. — quid Pr (*) lux. — Otn. Pr. materia, quæ similiter esi pars rei, ipsa forma non est genus nec species; sed secundum quod ipsa forma est sicut lotius compositi, el secundum quod ipsa est principium cognoscendi totum compositum, sic (a) est genus, vel species, et principium essendi, et pnedicabile in quid ; et sic fiunt demonstrationes de generibus, et speciebus; et sic verissima est diffi­ nitio, (pia.· constat ex genere el di flerent ia ; et hæc est via Aristotelis de generibus et speciebus. Intellectus autem debilis, qui non potest ascendere ad cogni­ tionem horum verorum, generum et specierum, cognoscit res in accidentibus solum contingenti­ bus veras essentias rerum; el apud illum sunt acci­ dentia consequentia genera el species; el sunt principia solum cognoscendi, non essendi. Quomodo autem, secundum hos duos modos ultimos, sunt genera el species rerum corporalium incorrupti­ bilia, dubitabile est; et necesse est ut allero isto­ rum modorum sint incorruptibilia, vel scilicet quia non ex seipsis corrumpuntur sed cum egeant defe­ rente corrumpuntur per corruptionem deferentis coqioralis, vel salvantur per successionem conti­ nuam individuorum: Species autem quæ in ali­ quibus regionibus corrumpuntur in hieme, in locis tunc habentibus temperiem salvantur; non enim est hora temporis in (pia alicubi terrarum non sit tem­ peries, el tempus conveniens generationi el pro­ fectui; et cum universitas non sil perfecta nisi mediantibus omnibus suis partibus, verisimile est omnium species in omni hora manere, alioquin universitas quandoque esset incompleta et dimi­ nuta. » — Hæc ille. Item commento 18, sic ait: « Aristoteles dicit quod universale non minus est sed magis quam particu­ lare; quia cum universale sil univocum, et ipsius sil intellectus unus, necesse est quod sit res una, undecumque veniat ejus unitas, sive ab intellectu, sive ab alio. Universale tamen secundum se non est unum nec multa, sed accidit ei unum el multa. El puto (piod unitas universalis in multis particulari­ bus assimilatur unitati lucis in luce generante el luce generata, sive gignente et genita. Lux enim qua? est in sole gignit ex sua substantia lucem in aere; nec est aliquod novum causatum, ut sil lux in aere, sed lux solis est multiplicata et propagata. Alia est Itaque lux in sole, alia in nere, nec tamen sic peni­ tus, quin aliquo modo sit unitas essentia» in luce gignente el genita ; aliter enim lux genita esset tota­ liter de novo creata et ex nihilo. Ergo universale non est flgihentum solum, sed est aliquid unum in multis; et quia incorruptibilius est particulari, eum sit magis remotum ab accidentibus materiæ varia­ bilis, ct magis appropinquans enti primo, erit magis ens substantia; tamen non quolibet universale est magis ens particulari quolibet, quia universalia rerum ia) — Hæc ille. — Ex quo jiatet quod cum credens ali­ quid de Deo, formet unam propositionem, et sciens aliquid de Deo, formet aliam, (x) objectum el mate­ ria actus credulitatis el sciendi est idem, scilicet Deus, importatus per subjectum talium propositio­ num; nec tamen sequitur quod idem homo idem sciat el opinetur. Nam quilibet talium habituum habet duo objecta, scilicet rem signatam per subje­ ctum propositionis, el ipsam propositionem quain format de objecto; ut ponit sanctus Thomas ibidem, ad duodecimum, ubi dicit : < Fides est de complexo quantum ad id quod in nobis est ; tamen quantum nd id in quod per fidem ducimur sicut in objectum, est de simplici veritate, » — Hæc ille. — Dico ergo quod liret scientia sil do n» extra, non tamen dici­ mus quod assenliamus rei extra vel dissentiamus, sed potius enunciation! formate de re extra; actus (a) tamen — ad Pr. 53 enim cognoscendi (a) e»t respectu rei extra; non tamen respectu ejus est assemus, sed respectu cornpcentionis de re illa formate. Ad tertium conceditur quod res extra, est obje­ ctum axMuiMis, non ut assensus est, sed ut est cognitio, ut dictum est. Nec valent duae consequen­ tia· ibi facte· Non quidem prima: nam licet res extra, sil objectum assensus, non tamen dicimur rei as­ sent i re, ut extra est simpliciter, sed ut est in intelli­ gente jMT modurn compositionis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, secunda secundæ, q. 2, art. 2, ad primum : < Per ista tria, credo credo Deurn, credo in Deum, non designantur diversi actus fidei; sed unus el idem actus, habens diversam rela­ tionem ad objectum, ut est in intelligente per modum complexi. » Scire autem dicit habitudinem ad obje­ ctum, ut in re est, et ut in intelligente; utrumque enim scitur, scilicet res extra, el propositio de ipsa formata; sed asaentire non dicit habitudinem nisi ad objectum prout est in intelligente tantum (6); ct ideo, licet dicamus, scio rem extra, non tamen dici­ mus, assent io rei. - Secunda similiter concinentia non valet, quia, ut dictum est, assensus et dissensus includunt, in sua ratione, relationem, quæ non ter­ minatur ad rem ut extra est incomplexa; licet quodlibet eorum sit actus intellectus habens pro objecto rem extra, ut sunt cognitiones quædam. Ad quartum patet |*>r idem. Licet unum et idem sil objectum actus sciendi et assentiendi, tamen aliam relationem includit a&entire quam scire; ratione cujus non conceditur, assentio lapidi, sicut conceditur, scio lapidem. Ad quintum dicitur quod licet res extra sit obje­ ctum Assensus ultimatum, non tarnen proximum; sed objectum proximum ejus est enunciatio formata j»er intellectum, qua mediante, fertur in rem extra. Ad sextum dico quod licet illud de quo formatur propositio cui intellectus assentit, quandoque non existât in rerum natura, dicitur tamen esse aliquid in ratione; in quantum omne illud de quo intellectus aliquid affirmat vel negat, dicitur ens. ut negatio et privatio, 4. Metaphyc.r (t c 2). Undo sanctus Tho­ mas, dr Veritate, q I, art. I, ad septimum : « Ve­ ium non est in plus quam ens ; ens enim, aliquo modo acceptum, dicitur de non ente, secundum quod non ens est apprehensum ab intellectu ; unde 4. Uetaphysica· (t c. 2), dicit Philosophus quod nega­ tio vel privatio entis uno inodu dicitur ens ; unde etiam Avicenna dicit, in principiosuæ Metaphysics, quod non potest formari enunciatio nisi de ente, quia oportet illud de quo propositio formatur, esse appre­ hensum ab intellectu, p Aeat habitudinem ad mulla, | nem absque individuantibus, vel pneter principia provenit ex abstraclione intellectus. Alio modo I individuantia, sine quibiis esse non potest in rerum potest considerari quantum ad ipsam naturam, sci­ natura. Non enim intellectus apprehendit hoc, quod licet animalitatis vel humanitatis; et sic invenitur in natura communis sit sine principiis individuantibus; partibus. » — Hæc ille. — Et ibidem, ad quartum, sed apprehendit naturam communem, non appre­ dicit quod universale, acceptum cum intentione hendendo principia individuantia; et hoc non est universalitatis, non est substantia nec principium falsum. Primum autem esset falsum, si ab homine essendi, immo posterius individuis; sed acceptum, albo separarem albedinem lux: modo quod intelligequantum ad naturam quæ est in singularibus, rem eum non esse album ; et esset apprehensio falsa. quodammodo habet rationem principii formalis Si autem sic separarem albedinem ab homine quod respectu singularium. » — Item secundo Contra apprehenderem hominem nihil apprehendendo de Gent., cap. 75, ad propositum sic inquit : « Ad hoc albedineejus, non esset apprehensio falsa ; nam non quod scientiæ sint de universalibus, non oportet quod exigitur ad veritatem apprehensionis, quod qui universalia sint extra animam, per se subsistentia, apprehendit rem aliquam, apprehendat omnia quæ sicut Plato posuit. Licet enim natura generis et spe­ insunt ei. Sic igitur (a) intellectus absquo faksitate ciei numquam sit nisi in individuis, inlelhgit tamen abstrahit genus a speciebus, in quantum (6) intelliintellectus naturam generis et speciei, non intelli- git naturam generis, non intelligendo differentias; gendo principia individuantia; et hoc est intelligere et similiter abstrahit speciem ah individuis, in quan­ universalia. El sic hæc duo non repugnant, quod tum intelligil naturam speciei, non intelligendo prin­ universalia non subsistant extra animam, et quod cipia individuantia. Sic igitur patet quod naturæ intellectus, intelligent universalia, intelligat res communi non potest attribui intentio universalitatis quæ sunt extra animam. Quod autem intelligat intel­ nisi secundum esse quod habet in intellectu ; sic. lectus naturam genens vel speciei denudatam a enim solum est unum de mullis, prout intelligitiir principiis individuantibus, contingit ex conditione (3) xpta igitur. — ergo Pr. I (3) >ic igitur. — s» igitur Pr. (β) in quantum intellujit. — in quantum naturam ipenon intelligendo intelligil — ad. Pr. QUÆSTIO QUANTA pneter principia quibus unum in rnulla dividitur. Unde relinquitur quod universalia non sint nisi in anima. Ipsr autem nature, quibus accidit intentio universalitatis, sunt in robus;et propter hoc nomina communia significantia ipsas naturas praedicantur de individuis, non nutem nomina significantia intentio­ nes; Socrates enim est homo, sed non est species. > —Ex quibus omnibus patet manifeste quomodo uni­ versalia sunt in anima, et quomodo extra animam. Λ<1 octavum dicitur quod proximum objectum scientiæ est demonstrabile, et hoc est conclusio; sed non oportet quod omne illud quod est scibile, sicut ultimatum objectum, terminans actum sciendi, sil demonstrabile. Et sic patet quod argumenta contra primam par­ tem conclusionis non procedunt. Aii primum contra secundam partem conclusio­ nis, conceditur consequentia et consequens. Et cum probatur primo falsitas consequentis, dico quod nulla experientia docet quod demonstrans actualiter et sciens non ferat intuitum suum in conclusionem mentalem quam format ad cognoscendum rem; immo hoc est necessarium. Sicut enim quilibet intel1 i gens simplicem rei quidditatem, format verbum illius, et eodem actu intelligit verbum quidditatis et ipsam quidditatem; sic quilibet intelligendo aliquid complexe, simul intelligit rem et complexionem de illa formatam, quæ etiam est verbum quoddam rei Hoc autem quod dixi ostendit sanctus Thomas in multis locis. Unde 3. Sentent. dist. 14, q. i,art. 1, quæsliuncula quarta, dicit : « Illud in quo aliquid videtur, est ratio cognoscendi illud quod in eo videtur. Halio autem cognoscendi est forma rei in quantum est cognita, quia per eam fit cognitio in actu. Unde sicut materia et forma sunt unum in esse, ita ratio cognoscendi et res cognita sunt unum cognitum; et propter hoc utriusque est una cognitio secundum actum et secundum habitum. » — Hæc ille. — Item primo Contra Gentiles, cap. 53, ait : Intelle­ ctus, inquit, informatus per speciem, intelligendo format in seipso quamdam intentionem rei inlelleclæ, quæ est ratio ipsius, quam significat diffinitio. Et hoc quidem necessarium est, eo quod intellectus intelligit indifferenter rem pnesenlem et absentem, in quo cum imaginatione convenit ; sed intellectus hoc habet amplius, quod etiam intelligit rem sepa­ ratam a conditionibus materia**, sine quibus in rerum natura nonexistit;quod non posset esse nisi intellectus prædictam intentionem sibi formaret. » — Hæc ille. Sciendum tamen quod, secundum quod ponit Phi­ losophus in de Memoria et reminiscentia (cap. 2), et recitatur a sancto Thoma in plerisque locis, et etiam ab isto arguente, duplex est motus intellectus vel sensus in speciem aut similitudinem rei. Talis enim intentio formata per intellectum aut imaginatio­ nem est quædam res secundum se, et est imago vel siinilitudoalterius rei; sicut est pictura animalis. Alia 55 autem est consideratio et notitia qua consideratur ut res quædam, cl alia qua consideratur ut imago alte­ rius. Cum ergo talis intentio apprehenditur ut res quædam, tunc non eodem actu cognoscitor intentio illa et res extra ; sicut palet in somniantibus qui fenintur in imagines, aut phantasmata, ut in res quos­ dam. Cum autem talis intentio apprehenditur ut imago rei, tunc idem est motus in rem et in ima­ ginem ejus. Et sicut dictum est de re et sua simili­ tudine, ita dico de conclusione et de re. Sicut enim dictum est in prokitione prima? conclusionis, intel­ lectus componens et dividens non format enunciabilia, nisi ut per ea de rebus cognitionem habeat, sicut ponit sanctus Thomas secunda secundae, q. I,art. 2. Ad secundam impedationem consequentis, dico quod enunciabile quod formal demonstrans, appre­ henditur ab intellectu, cognitione quæ est simplex apprehensio adhaesiva respectu talis complexi, ut est imago rei, quoad diversas rationes fundatas in re, quæ constituunt illud enunciabile. Est etiam judi­ cium affirmans vel negans aliquid de re, non autem affirmans vel negans de tali enunciabili. Nec valent illa, quæ contra hoc adducuntur.— Non quidem primum, quia licet per actum sciendi, de quo loquimur, sciatur aliquid inesse rei (a), non tamen conclusioni.— Non valet similiter secundum, quia licet simplex apprehensio enunciabilis, ut est quædam res, non causetur per demonstrationem, tamen simplex apprehensio enunciabilis, ut est signum rei, est effectus demonstrationis. Ille quidem actus in ordine ad enunciabiledicitur assensus, et in online ad rem dicitur judicium, quo de ipsa judicatur. Est tamen apprehensio rei, et enunciabilis.— Non etiam procedit tertium. Nam arguit de simplici appre­ hensione enunciabilis, ut est res quædam, non autem de apprehensione, de qua loquimur, quæ scilicet est motus in enunciabile, ut est signum rei, etquæhabet dictas habitudines, et causatur per demonstrationem. Ad secundum principale, respondendo, primo dicam ad suppositiones ibi factas, secundo ad argu­ mentum inde elicitum. Dico igitur pro primo, quod sic esse (€). sicut si­ gnificatur |>er propositionem, non est ipsa propositio significans taliter esse; utpole, Socratem cumero, non est ista propositio, Socrates currit. Nec similiter sic esse, sicut significatur per propositionem, est (γ) ta­ lem pnqiosilionetn esse veram. Similiter (o) conce­ ditur quod pro|M.i>itionein esse veram non est i)»sa projiositio. Et ideo 1res suppositiones ibidem factæ conceduntur. Negatur tamen illud quod arguens ex hoc infert, scilicet quod sic (i) esse, sicut significa­ tur |M?r propositionem, sit aliquid a parte rei signiis) (6) (γ) (Î) (·) vel non inane. — ad Pr. tic este — ent Pr. eit. — me Pr. vereni. Simififer. — timihlcr verani Pr. tic. — ri Pr. 56 PROLOGI SENTENTIARUM Habite complexe, distinctum realiter a qualibet re plicia composite. Patet ergo quid est, sic esse sicut incomplexa, vel ab omnibus rebus incomplexe si­ significat enunciabile. Nam hoc enunciabile, Socra­ gnificantibus; sed dico quod sic esse, sicut significat tes currit, significat Socratem esse sub forma cur­ propositio vocalis aut scripta in mente est ipsa com­ sus; Socrates est albus, significat Socratem sub positio vel divisio, quæ consistit in secunda opera­ albedine esse; Socrates est homo, significat es>e tione intellectus; sic autem esse, sicut significat formale substantiale specificatum per principium enunciabile formatum ab intellectu componente vel essendi speciale, scilicet formam rationalem ; Socra­ dividente, est aliquod esse vel non esse rei significata * tes est, significat esse Socratem substantialem non per subjectum enunciabilis; ita quod enunciatio vo­ spedficando illud. Si autem quæritur quid est tale calis vel scripta in mente significat illud quod dictum significatum propositionis istius : Socrates est albus, enunciabile représentai. Unde aliqua apprehensio dico quod nihil unum, sed multa. Nam illud enun­ complexi aut enunciabilis est quandoque assensus, ciabile significat omnia, qua? significant partes. Unde aliqua autem est dissensus, aliqua autem est quæ dico quod significat Socratem, significat albedinetn, neque est assensus, nec dissensus. Et ideo ista tertia significat esse Socratem sub albedine, et significat improbatio æqui vocat, quia procedit de apprehen­ tempus pnesens ; quæ omnia nihil unum vere con­ sione tertio modo sumpta, nos autem loquimur de stituunt. Quod autem omne enunciabile significet apprehensione primo modo dicta, quæ est in se tempus, ostendit sanctus Thomas, primo Sentent. simplex actus, licet ejus objectum sil complexum, (list. 38, q. 1, art. 3, ad tertium, dicens: « Composi­ scilicet enunciabile. tioni intellectus nostri componentis et dividentis Primum istorum ostendit sanctus Thomas nono admiscetur tempus duplici de causa : tum ex parte quolibet, q. 2, art. 2, ubi sic ait : α Esse duplici­ sua; quia accipit scientiam ex continuo et tempore, ter dicitur, ut patet quinto Mctaphyricx (t. c. 2), scilicet a sensu et imaginatione; tum ex parte in­ et in quadam glossa Origenis super primum Joannis. tellectorum, quæ sunt in tempore. In operatione Uno modo, secundum quod est copula verlulis, signi­ autem intellectus divini advenit tempus tantum ex ficans compositionem cujuslibel enunciabilis (pium prie intellectorum, quia sicut alias res determi­ anima facit; unde hoc e>se non est aliquid in rerum nate cognoscit, ita et tempus; unde cognoscit hanc natura ; sed tantum in actu animæ componentis et rein esse in tali vel tali tempore. » — Hæc ille. dividentis. Et sic attribuimus esse omni ei, de (pio Si autem ulterius quæratur ad quid intellectus propositio formatur, sive sit ens, sive privatio; dici­ noster format talia enunciabilia, respondet sanctus mus enim civitatem esse. Alio modo dicitur esse Thomas prima parte, q. 14, ari. 14, quod hoc ideo actus entis in quantum est ens, id est quo denomi­ est, quia nulla species intelligibilis sufficit ad perfe­ natur aliquid ens in rerum natura; et sic esse non cte cognoscendum rem, et ideo oportet quod diverattribuitur alteri nisi ipsis rebus, quæ in decem sasspecies inlelligibiles componat. Unde sic ait : α In generibus continentur. » — Hæc ille in forma. — intellectu divino non est compositio vel divisio enunEx quibus patet, quod esse tale, vel tale, quod si­ cinbilium; sed unumquodque cognoscit per simpli­ gnificatur per propositionem vocalem aut scriptam cem intelligentiam, intelligendo essentiam uniuscuin mente est compositio vel divisio enunciabilis per jusque; sicut si nos, in hoc ipso quod intelligirnus intellectum formati, quod est principium secundum <|uid est homo, mtelligeremus omnia quæ de ipso quod enunciabile formatum per intellectum signifi­ prtedicari possunt; quod quidem in intellectu nostro cat aliquod esse rei vel non esse significata * per subje­ non contingit, qui de uno in aliud discurrit, propter ctum talis enunciabilis. Probatur per eumdem, prima hoc quod species intelligibilis sic repræsentat unum parte, q. 14, art. 14, ad secundum, ubi dicit: α Com­ quod non aliud; unde intelligendo quid est homo, positio enunciabilis significat aliquod esse ivi; et ideo non ex hoc ipso alia quæ ei insunt intelligirnus, sed Deus per suum esse, quod est ejus essentia, est simi­ secundum quamdam successionem ; et propter hoc litudo omnium quæ per enunctabilia significantur. ·» ea quæ seorsum intelligirnus et divisitn, oportet nos — Hæc ille. — Et luquitur de enunciabili affirma­ in unum redigere per modum compositionis vel di­ tivo. Consimiliter habet dicere de enunciabili nega­ visionis enunciationem formando. Sed species intel­ tivo, quod omne tale significat aliquod non csm· rei. lectus divini, scilicet ejus essentia, sufficit ad de­ Verum tamen enunciabile affirmativum quandoque monstrandum omnia ; unde cognoscendo essentiam significat non esse rei; sicut, cum intellectus dicit suam, cognoscit essentiam omnium et qusecumque cecitalem esse in oculo, tunc intellectus cavitatem eis accidero possunt. > — Hæc ille. — Aliam tamen concipit unum ens et attribuit eam oculo. Nec talis causam videtur assignare primo Sentent, ubi supra, compositio (alsa est, quia intellectus alium modum quia, scilicet, intellectus noster cognitionem accipit habet in concipiendo quam res in escendo, licet non a rebus naturalibus, in quibus esse resultat ex com­ concipiat rem alium modum habere quam in re ha­ positione forma! cum materia, vel accidentis ad sub­ beat, o>ilæ, a qua cognitionem accipit, consistit in quadam com­ positione formæ ad materiam vel accidentis ad sub­ jectum. » — Hæc ille. — Et ad secundum : < Esse divinum, quod est simplex, est exemplar omnis esse compositi quod in creatura est; et ideo per esse suum simplex, sine compositione intellectuum, sive divisione, cognoscit omne esse vel non esse quod rei convenit. Sed intellectus noster, cujus cognitio ori­ tur a rebus quæ esse compositum habent, non apprehendit illud esse nisi componendo et dividen­ do. » — Hæc ille. — Et his concordat illud quod ipsemet ait prima parte, q. 85, art. 5, ad tertium : « Compositioni, inquit, et divisioni intellectus re­ spondet quidem aliquid ex parte rei; non tamen eodem modo se habet in re sicut in intellectu. Intel­ lectus enim humani objectum est quidditas rei mate­ rialis, quæ sub sensu et imaginatione cadit. Inveni­ tur autem duplex compositio in re materiali. Prima quidem formæ ad materiam ; et huic respondet com­ positio intellectus, qua totum universal·· de sua parte pnedicatur : nam genus sumitur a materia communi, differentia vero completiva speciei a forma, [xarticulare vero a materia individual·. Secunda vero com­ positio est accidentis ad subjectum; et huic reah compositioni, respondet compositio intellectus, secun­ dum quam pnedicatur accidens dc subjecto, ut cum dicitur : Homo est albus. Tamen differt compositio intellectus a compositione rei. Nam ea quæ compo­ nuntur in re sunt diversa ; compositio vero intelle­ ctus est signum identitatis eorum quæ componuntur; non enim intellectus sic componit ut dicat quod humo est albedo, sed dicit quod homo est albus, id est habens albedinem; idem est autem subjecto, quod est homo, et quod est habens alltedinem; et simile est de compositione formæ cum materia : nam ani­ mal Significat id quod habet naturam sensitivam, rationale vero quod habet naturam intellectivam, homo vero quod habet utrumque, Socrates vero quod habet omnia hæc, cum materia individual·; et secundum hanc identitatis rationem, intellectus unum componit alteri pnedicando; » — Hæc ille in forma. — Ex quibus patet manifeste quod licet compo­ sitioni vel divisioni intellectus correspondent aliquid in re, non tamen aliquid distinctum a rebus incomplexis omnino, sed solum res importata per subje­ ctum, et res importata jht prædicatum, et compo­ 57 sitio aliqualis, vel unitas rei importatæ per subje­ ctum et praedicatum. Secundum enim quod sanctus Thomas ostendit prima parte, q. 43, art. 12 : « In qualibet propositione affirmativa vera, subjectum et prædicatum significant idem secundum rem aliquo modo, et diversum secundum rationem. Pluralita­ tem autem quæ est secundum rationem, représen­ tai pluralitas subjecti et præilicati; unitatem vero, représentât compositio. * — Ista sint dicta quo­ ad complexa significabilia, de quibus suppositiones factæ mentionem faciebant. Ad argumentum in se dicitur quod per illam de­ monstrationem, qua scitur quod super qua meum que lineam finitam etc., causatur scientia illius; obje­ ctum proximum est enunciatio formata ab anima, et objectum ultimatum est res cxlra. — Et ad im­ probationem ibi faciam, dicitur quod consequentia non valet. Non enim sequitur : per talem scientiam aliud scitur quam quod super quamlibet etc.; ergo illud aliud est illud scibile,scilicet quod hæc conclusio est vera. Non est idem scire conclusionem, et' scire eam esso veram, quia primum scitur actu recto, secundum actu reflexo. — Ad confirmatiorem ibi factam, patet eodem modo. Solum enim probat quod per dictam demonstrationem non scitur talem con­ clusionem esse veram ; sed non probat quod non sciatur dicta conclusio; nec quin idem actus sciendi cadat super complexum, et super rem («), de qua formatur enunciatio. Ad tertium principale dicitur quod conclusio est objectum illius scientiæ qua scitur sic osse sicut per eam significatur. Nec valet improbatio ibi facta. Licet enim sic esse, sicut significat propositio vocalis, non sil ipsa propositio, sed compositio vel divisio intellectus; et similiter licet sic esse quod significat propositio mentalis non sil ipsa propositio, sed ali­ quod esse rei vel non esse modo prædicto, tarnen eodem actu sciendi capitur conclusio mentalis proxi­ me, et res extra, vel ejus esse lanqunm scibile ulti­ matum, ut fuit superius frequenter replicatum. § 2. — Ad argumenta contra quintam ET SEXTAM CONCLUSIONES Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta ultimo farta, contra conclusiones quintam et sextam, dico primo insimul quod omnia procedunt ex falso intellectu verlærum sancti Thomæ. Cum enim dicit in scripto quod ens divinum, cognoscibile per inspi­ rationem divinam, est subjectum Theologiæ; vel cum dicit quod omnia considerata in hac scientia, conve­ niunt in una formal· ratione objecti hujus scientiæ, in quantum sunt divinitus rcvelabilia, ut prius sæpe («) rem. — re Pr. 58 PROLOGI SENTENTIARUM nxitavi, non est mens ejus quod revela bi litas, vel objectum aut subjectum Theologi®. — Modo, rationes revelabile, sit formalis ratio objecti hujus scientiæ, factæ probant quod revelabile non sil ratio objecti, ut est res, nec formale objectum quo vel quod, et per aut subjecti Theologi®, ut est res; sed non proliant istud *alis bene probat argumentum esse falsum; quin sit ratio objecti, aut subjecti Theologi®, ut est red sanctus Thomas intendit quod Deus, sub ratione objectum aut subjectum hujus scientiæ. Omnia enim deitatis, est formale objectum quod consideratur in considerata in ista scientia reducuntur ad istam ra­ bar. scientia, et quod formale objectum quo consi­ tionem scibilis quam nominat revelabile, ut habent deratur aliquid m hac scientia, hoc est, medium per illum modum cognoscendi et sciendi quem nominat quod cognoscuntur omnes conclusiones hujus scien­ revelabile; sicut omnia physica habent euindern mo­ ti®, est lumen divin® revelationis, scilicet articuli dum difliniendi,scilicetcum motu et materia sensibili. fidei, quos habitu fidei tenemus, ex quibus conclu­ Et tunc ad argumenta farta, palet faciliter quod siones theologicas elicimus. Et hoc quod dico, revela- non valent. Non <|uidem primum, quia licet sit bile divinitus, est formalis ratio Theologi®, non qui­ inconveniens quod nobilissima scientia habeat pro dem formalis ejus ratio, ut est res. nec quod sit objecto vel subjecto, respectum rationis, loquendo ratio quæ principaliter consideretur in hac scientia, de ratione subjecti, ut est res; tamen hoc non est nec sub qua subjiciatur in conclusionibus, nec ratio inconveniens de ratione objecti, ut est objectum sci­ per quam probetur aliqua passio de subjecto Theolo­ bile. Et isto modo dicimus quod revelabile est ratio gi®, sed quod est quædam ratio subjecti,.ut est sci­ formalis objecti aut subjecti Theologi®, et non aliter. bile; est enim quædam ratio per se dividens hoc Non enim ponimus aliquem respectuify rationis esse genus, scibile, in quantum capitur subjectum Theolo­ formalem rationem qua consideretur objectum Theo­ gi®, ut consideratur a theologo; denominat enim logi®, nec sub qua aut per quam consideratur; sed omnia considerata in Theologia a modo sciendi et dicimus quod revelabile est ratio ejus, ut est scibile; medio theologico. Secundum enim quod superius unde potest dici ratio explicans modum sciendi; et 3®pe dixi, de formali ratione objecti possumus loqui ideo non est ratio secundum quam consideratur, ut ly dupliciter. Uno modo, de ratione objecti, ut est quæ­ secundum dicat mtxlum considerationis· dam res, puta lapis, aut Deus; ita quod loquamur Non valet etiam secundum. Nam sicut dicit sanctus de ratione illius rei, sine respectu aut habitudine ad Thomas prima parte, q. I, art. 8(ad 2um) : a Eides intellectum aut scientiam. Alio modo, possumus loqui nostra innititur revelationi fact® Apostolis et Prophe­ de ratione objecti, quam habet ex hoc quod est obje­ tis, qui canonicos libros scripserunt ; non autem reve­ ctum, vel scibile, per respectum ad intellectum, vel lationi si qua fuit facta aliis doctoribus. » Et de illa scientiam, vel modum sciendi. Sicut, accepto objecto intelligimus cum dicimus lumen divin® revelationis physic® : ratio enim illius objecti, ut est res, dice­ esse formalem rationem objecti vel subjecti Theologi®. retur quod est corpus mobile; sed ratio ejus, ut esi Non valet consimiliter tertium, quia Deus est sub­ objectum aut scibile, est hoc quod dico, cognosci­ jectum Theologi® uno modo, et revelabile alio modo, bile per motum et materiam sensibilem. Et similiter, et lumen revelationis divin® est objectum alio modo, si loquamur de objecto, vel subjecto scienti® mathe­ sicut extitit prius sæpe dictum. — Pqtest tamen matic®, tunc diceretur quod ratio totalis objecti, ut | dici secundum Dominum Petrum de Palude. Ipse est res, est quantum vel quantitas; red ratio ejus, siquidem dicit quod mens sancti Thomæ fuit assi­ ut objectum est, est hoc quod dico, abstractum a gnare duplicem rationem subjecti vel objecti Theomotu et materia rensibili secundum diffinitionem et I logi® : nam cum dicit prima parte, <|. 1, art. 7, non secundum esre. Et conformiter in Metaphysics, i quod omnia considerata in sacra Doctrina tractantur ratio subjecti, ut est res, est ens; red ratio ejus, ut in ea sub ratione Dei, utputa, vel quia sunt ipse est scibile, et ut est objectum, est hoc, abstractum Deus, vel halient ordinem ad Deum sicut ad princi­ a motu et materia secundum esse et diffinitionem. pium et finem, et ideo Deus est vere subjectum Hoc enim genus, scibile, habet sub se multas ratio­ hujus scientiæ, ibi, inquam, inlendelmt assignare nes et species; et ideo cum dicitur, ratio objecti, rationem formalem objecti ex parte scibilis; sed hæc ratio est multiplex, quia potest intelligi de cum dicit, in tertio articulo ejusdem (jmestionis, ratione objecti, ut objectum est, et potest intelligi quod, ea (juæ tractantur in diversis scientiis, potest de ratione objecti, ut est res quædam, cui accidit esse Doctrina sacra, una existons, tractare et considerare objectum vel subjectum scientiæ, vel sciri aut objici sub una ratione scibilis, in quantum sunt divinitus revelabilia, ibi, inquam, assignat formalem ratio­ potentiæ rei actui vel habitui. Tunc ad propositum dico quod revelabile est ratio nem ex parte scientis. Et ideo dicit iste Dominus objecti vel subjecti Theologi®, ut est objectum sci­ Petrus,quod si jungamus illud quod ponit in Summa bile a theologo, quia, ut sic, cadit in diam speciem I cum eo quod ponit in scripto, ubi ponit quod ens scibilis quam nominat revelabile, vel cognoscibile divinum est subjectum, et dicamus, ens divinum per revelationem ; sed Deus aut Deitas est ratio sub­ revelabile, habebimus completam assignationem for­ jecti Theologiae, ut est res quædam, cui accidit esse malis rationis subjecti hujus scienti®; quia, forma- QUÆSTIO QUANTA loin rationem, ex parte bibilis, in hoc quod dicitur, ens divinum, et completam rationem, ex parte «cien­ tis, in hoc quod dicitur, revelabile. — Hæc autem responsio Domini Petri in idem redit cum prima. lllu Ista etiam conclusio declarabitur persequentem. Hanc conclusionem ponit, eadem q., art. 2, ubi sir ait: < Voluntas, quandoque dicitur ipsa potentia per quam volumus, quandoque autem ipse actus volun­ tatis. Si ergo loquamur de voluntate, secundum quod nominat potentiam, sic se extendit ad finem et ad ea quæ sunt ad finem. Ad ea enim se extendit iinaquæque potentia, in quibus inveniri potest quo­ cumque modo ratio sui objecti ; sicut visus se extendit ad omnia quæ participant quocumque modo colorem. Ratio autem l>oni, quod est objectum volun­ tatis potenti®, non solum invenitur in line, sed etiam in his qu® sunt ad finem. Si autem loquamur de voluntate, secundum quod nominat actum, sic, pro­ prie loquendo, est finis tantum. Omnis enim actus denominatus (a) a potentia, nominat simplicem actum illius potenti®; sicut intelligere nominat sim­ plicem actum intellectus. Simplex autem actus po­ tenti® est ille qui tendit in illud quod est secundum se objectum potenti®. Illud autem qiiod est propter se bonum el volilum, est finis. Unde voluntas pro­ prie est ipsius finis. Ea vero qu® sunt ad finem non sunt bona vel volita propter se, sed ex online ad finem. Unde voluntas in ea non fertur nisi pro­ pter finem. Unde hoc ipsum quod in eis vult est finis; sicut intelligere est proprie eorum quæsecun­ dum se cognoscuntur scilicet principiorum; ea autem qu® cognoscuntur per principia, non dicuntur esse inlclligibilia, nisi in quantum in eis ipsa principia considerantur. Sic enim se habet finis in appe­ tibilibus sicut se habet principium in intelligibilibus, ul dicitur 7 Ethicor. (cap. 8). » — Hæc ille. Tertia conclusio est quod fruitio est amor, vel delectatio, quam aliquis habet de ultimo expectalo, quod est finis. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas prima secund®, q. II, art. 1, dicens : < Fruitio et fructus ad unum pertinere videntur, el unum ex altero deri(i) denominatu . * — denominafirtit Pr. 62 L1BBI I. SENTENTIARUM vari. Quid autcm a quo, nihil ad propositum refert ; tionis nmor procedit desiderium, et desiderium pranisi quod hoc probabile videtur, quod illud quod est cedit delectationem, d — Hœc ille. — Ex quo patet magis manifestum, prius etiam fuit nominatum. Sunt quod cum idem non procedat seipsum, secundum autem nobis primo manifesta sensibilia magis; unde generationis ordinem, quod amor non est delectatio. a sensibilibus fructibus nomen fruitionis derivatum Et in aliis infinitis locis idem ponit, ut ex articulo videtur. Fniclus autem sensibilis est illud, quod sequenti patebit. ultimo exportatur de arbore, et cum quadam suavi­ Principalem etiam conclusionem, scilicet quod tate percipitur. Unde fniitio pertinere videtur ad fniitio sit delectatio, ponit eadem q. 25, art. 2, amorem vel delectationem, quam aliquis habet de dicens : α Delectatio intenta (x) causât desiderium ultimo expeclato, quod est finis. Finis autem ct et amorem; delectatio enim est fruitio boni, quæ Ixinum est objectum potentiæ appelitivæ. Unde mani­ est quodammodo finis, sicut et ipsum bonum, n — festum est quod fruitio est actus appetitivæ poten­ Hæc ille — Idem ponit primo Sentent, (list. I, q. 1, art. I : σ Fruitio, inquit, consistit in optima opera­ *. tia > — Hæc ille. Utrum autem fruitio sit amor, vel delectatio, vide­ tione hominis; cum fruitio sit ultima felicitas homi­ tur «licendum, secundum eum, quod fruitio potius nis; felicitas autem non est in habitu, sed in operanominet delectationem quam dilectionem vel amo­ lione, secundum Philosophum. Optima autem ope­ rem. Nam, secundum eum; ibid. art. 3 : α Illud quod ratio hominis est operatio altissimæ potentiæ, scilicet est simpliciter ultimum, in quo aliquis delectatur, intellectus, et ad nobilissimum objectum, quod est sicut in ultimo fine, hoc proprie dicitur fniclus, et Deus. Unde ipsa visio ponitur tota substantia nostra eo proprie dicitur aliquis fmi. » —- Hæc ille. — Et beatitudinis, Joan. 17(v.3)://æc est vita æterna, etc. consimiliter q. 4, nrt. 3, dicit quod < necesse est ad Ex visione autem, ipsum visum,cum non videatur per beatitudinem tria concurrere, scilicet visionem quæ similitudinem, sed per essentiam, efficitur quodam­ est cognitio perfecta intelligibilis finis; et compre­ modo intra videntem; et ista est comprehensio quæ hensionem, quæ importat praesentiam finis; dele­ succedit spei, consequens visionem quæ succedit fidei, ctationem vel fruitionem, quæ importat quielatio- sicut spes quodammodo generatur ex fide. Ex hoc nem rei amantis in amato a, — Ex quibus videtur autem quod ipsum visum acceptum est intra viden­ innuere, quod fruitio sit delectatio, vel quietatio tem, unit sibi ipsum videntem, ut fiat quædam quasi amantis in amato; et consequenter quod non sit mutua penetratio per amorem, sicut dicitur I. Joan. 4 amor; nam, secundum eum, amor et delectatio diffe­ (v. 16) : Qui manet in charitate in Deo manet, runt. Unde prima secundæ, q. 26, art. 2, dicit ct Deus in eo. Ad visionem autem maxime conve­ quod, e sicut agens naturale duplicem effectum indu­ nientis, sequitur delectatio sumina. Et in hoc perfici­ cit in patiens, nam primo quidem dat formam, tur felicitas nostra, quam fruitio nominat ex parte secundo autem dat motum consequentem formam, sui complementi magis quam ex parte sui principii, sicut generans dat corpori levitatem, et motum con­ cum in se includat quamdam delectationem. Et ideo sequentem ipsam, et ipsa levitas, vel gravitas, quæ dicimus quod fruitio est actus voluntatis. > — Hæc est principium motus ad locum connaluralem propter ille. — Ex quibus patet quod in beatitudine sunt tres coonaturalitatem, |>otest dici quodammodo amor na­ actus, scilicet visio, et amor, et delectatio quæ dici­ turalis; sic et ipsum appetibile dat appetitui, primo tur fniitio. Nam comprehensio non dicit actum quidem, attentionem ad ipsum, qua) est complacentia distinctum a visione, ut post dicetur. ipsius oppelibilis;ex qua sequiturmolusad appetibile; nam appelitivus motus circulo agitur, ut dicitur 3. Quarta conclusio : quod intentio est actus volun­ tatis, reni Iter differens a fruitione et vollUono de Anima ft. c. 55). Appetibile enim movet appe­ proprie dicta. titum faciens quodammodo se in ejus intentione, el appetitus tendit in appetibile realiter consequendum, Primam partem hujus conclusionis ]>onit sanctus ut sit ibi finis motus, ubi fuit principium. Prima ergo immutatio appetitus ab appetibili vocatur amor, Doctor prima secundæ, q. 12, art. 1 : α Intentio, qui nihil aliud est quam complacentia quædam; et inquit, sicut nomen sonat, significat in aliquid ten­ dere. In aliquid autem tendit et actio moventis, et secundo sequitur motus in appetibile, qui est deside­ motus mobilis ; sed hoc quod motus mobilis in ali­ rium; et ultimo quies, quæ est gaudium, u — Hœc quid tendat, ab actione moventis procedit. Unde ille. — Ex quibus patet quod gaudium differt realiler ab amore, ut ipse etiam expresse dicit, art. I, ad intentio primo el principaliter pertinet ad id quod movet ad finem ; unde dicimus architectorem et secundum. Ac per hoc amor differt a delectatione, omnem pracipientem, movere suo imperio alios nd quia gaudium et delectatio in voluntate idem sunt. id quod ipse intendit. Voluntas autem movet omnes Et consequenter fruitio non esi amor, sed delectatio, alias animæ vires ad finem. Unde manifestum est si amor el delectatio distinguantur. Hoc etiam ponit, quod intentio est actus voluntatis. > — Hæc ille. scilicet divisionem inter amorem et delectationem, (a) intenta. — intema Pr. q. 25, art. 2. dicens : < Secundum ordinem genera­ DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. Secundam pariem conclusions probat ibidem ad quartum dicens : « Voluntas respicit finern triplici» 1er. Uno modo, absolute; el sic dicitur voluntas prout absolute volumus sanitatem, vel si quid aliud est hujusmodi. Alio modo consideratur finis secundum quod in eo quiescitur; el hoc modo fniitio respicit finem. Tertio modo consideratur finis secundum quod esi terminusa lieujus quod in ipsum ordinatur; et sic intentio respicit finem; non enim ex hoc solo dicimur intendere sanitatem, quia volumus eam, sed quia volumus ad eam per aliquid venire. > — Hæc ille.— Et ibidem, ad tertium, dicit quod « hoc nomen, intentio, nominat actum voluntatis, præsupposita ordinatione rationis ordinantis in finem >. Eamdem conclusionem ponit de Veritate, q. 22, ari. 13: « Voluntas, inquit, jxjlesl habere duplicem actum : unum qui competii ei secundum suam natu­ ram, in quantum tendit ad proprium objectum abso­ lute; et liic actus attribuitur voluntati simpliciter, ut velle et amare, quamvis etiam ad hunc actum præsupponatur actus rationis. Alium vero actum habet qui competit ei secundum quod impressio ra­ tionis relinquitur in voluntate» Cum enim proprium rationis sit ordinare et conferre, quandocumque in actu voluntatis apparet aliqua collatio, vel ordinatio, talis actus est voluntatis, non absolute, sed in ordine ad rationem. Et hoc modo, intendere est actus volun­ tatis, cum intendere nihil aliud esse videatur quam ex eo quod quis vult in aliquid tendere sicut in finem. Et ita intendere in hoc differt a velle, quia velle ten­ dit in finem absolute; sed intendere dicit ordinem in finem secundum quod finis est in quem ordinan­ tur ea quæ sunt ad finem. Cum enim voluntas movea­ tur in suum objectum sibi propositum a ratione, diversimode movetur secundum quod diversimode sibi proponitur. Unde cum ratio proponit sibi aliquid ut absolute l»onum, voluntas movetur in illud alisolute; et hoc est velle. Cum autern proponit sibi ali­ quid sub ratione boni ad quod alia ordinantur sicut in finern, tunc tendit in illud in quodam online, qui invenitur in actu voluntatis, non secundum propriam naturam, sed secundum exigentiam rationis. > — Hæc ille. Quinta conclusio est quod fruitio beatifica non solum transit objective super Deum, linmo su­ per visionem qua videtur Deus, ct eadem frui­ tione fruimur utroque. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima secundæ, dicens quod finis dicitur non solum res intenta, sed etiam habitio ejus dicitur finis. Unde sicut non esi alius finis Deus, el alius visio Dei, «ic non esi alia ratio fruitionis qua fruimur Deo. ?l qua fruimur læaliludine creata quæ est essentia­ liter ipsa visio Dei. Item ibidem q. II, art. 3, ad 3 : u Finis dicitur 63 dupliciter : uno modo, ipsa res; alio modo, adeptio rei; quæ quidem non sunt duo fines, »ed unus finis in 8B consideratus, et alteri applicatus Deus ergo est ultimus finis sicut res quæ ultimo quaeritur, ct fniitio sicut adeptio hujusmodi ultimi finis. Sicut igi­ tur non est alius finis Deus, el fruitio Dei, ita eadem ratio fruitionis est qua fruimur Deo, et qua fruimur divina fruitione. > — Hæc ille. Item primo Sentent. diet. 1, q. 2, art. 1, ad se­ cundum : < Objectum, inquit, operationis terminat el perficit ipsam, et est finis ejus; unde impossibile est operationem habere rationem ultimi finis. Sed quia objectum non sequitur quis nisi per operatio­ nem, idem est appetitus operationis et objecti. Unde si aliquo modo ipsa fruitione fruimur, hoc est in quan­ tum fruitio nos Deo conjungit, el eadem fruitione fruimur fine, et operatione cujus objectum est finis ultimus; sicut eadem operatione intelligo intelligibile, et intelligo me intelligere. » — Hæc ille. Sexta conclusio est (quam inridenler pono propier argumenta Aureoli) : quod nec fruitio, nec aliquis actus voluntatis est essentialiter beatltudo. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas in mul­ tis locis, specialiter prima secundæ, q. 3, art. 4, ubi sic ait : « Ad bealiludinem duo requiruntur : unum quod est esse bealiludinis ; aliud quod est quasi per se accidens ejus, scilicet delectatio ei adjuncta. entialiter Dico ergo quod quantum ad id quod est beatitudo, impossibile est quod consistat in actu voluntatis. Manifestum est enim quod beatitudo est consecutio finis ultimi. Consecutio autem finis non consistit in ipso actu voluntatis. Voluntas enim fer­ tur in finem, et absentem cum ipsum desiderat, et præsentem cum in ipso requiescens delectatur. Mani­ festum est autem quod ipsum desiderium finis non est consecutio finis, sed est motus ad finem. Dele­ ctatio autem advenit voluntati ex hoc quod finis est præsens ; non autem e converso, finis fit præsens, quia voluntas delectatur in ipso. Oportet igitur ali­ quid aliud esse quam actum voluntatis per quod fiat ipse finis præsens voluntati. Et hoc manifeste appa­ ret circa fines sensibiles. Si enim consequi pecuniam esset per actum voluntatis, stalim a principio cupi­ dus consecutus esset pecuniam, qui vult eam ha­ bere; sed a principio quidem est ei absens, conse­ quitur autem ipsam per hoc quod manu eam appre­ hendit, vel aliquo hujusmodi, el tunc jam delectatur in pecunia habita. Sic igitur et circa intelligibilem finem contingit. Nam a principio volumus consequi finem intelligibilem. Consequimur autem ipsum per hoc quod fit nobis pnesens per actum intellectus. El tunc voluntas delectata conquiescit in fine jam ade­ pto. Sic igitur esse bealiludinis in actu intellectus consistit ; sed ad voluntatem pertinet delectatio con- 64 LIBRI I. SENTENTIARUM sequens beatitudinem, secundum quod Augustinus dicit lO.CoM/es^.quod beatitudo est gaudium de veri· taie quæ Deus est, quia scilicet ipsum gaudium est consummatio beatiludinis. > — Hæc ille. Eamdemconclusionem probat. 4. Sentent, dist 49, q. I, art. 10, quaestiuncula secunda. Hem tertio Contra Gentiles, c. 20, probat cam novem rationibus, qua­ rum nonnullas recitabo : α Si aliquis actus voluntatis esset ipsa felicitas, hic actus aut esset desiderare, aut amare, aut delectari. Impossibile est autem quod desiderare sit ultimus finis. Est enim desidenum, se­ cundum quod voluntas tendit in illud quod nondum habet; hoc autem contrariatur rationi ultimi linis. Amare etiam non potest esse ultimus finis. Amatur enim lionum non solum quando habetur, sed etiam quando non habetur;ex amore enim est quod non hahiturn desiderio quæratur. Si autem amor habiti sit perfectior, hoc causatur ex hoc, quia.bonum habelamatum. Aliud igitur est habere bonum, quod est finis, quam amare, quod, ante habere, est imperfe­ ctum, post habere autem, perfectum. Similiter autem nec delectatio est ultimus finis. Ipsum enim habere bonum est causa delectationis, vel dum bonum nunc habitum sentimus, vel dum prius habitum memora­ mur, vel dum in futuro habendum speramus. Non igitur est delectatio ultimus finis. »—Aliam rationem ponit : e Si alicujus rei sit aliqua res exterior finis, illa operatio etiam dicetur finis ultimus, per quam primo consequitur talem rem ; sicut his quibus pe­ cunia est finis, dicitur etiam possidere pecuniam fi­ nis, non autem amare neque concupiscere (a). Finis autem ultimus substantia» intellectualis Deus est. Illa igitur operatio hominis est substantialiter ejus beatitudo vel felicitas, per quam primo attingit Deum. Hoc autem est intelligere; nam velle non pos­ sumus quod non intelhgimus. Est igitur ultima feli­ citas hominis in cognoscendo Deum, substantialiter; non autem in actu voluntatis, d — Aliam rationem ponit quæ talis est : α Cum beatitudo sit proprium bonum nature intellectualis, oportet quod secundum illud natura· intellectuali conveniat quod est sibi pro­ prium. Appetitus autem non est proprium intelle­ ctualis nature, sed omnibus rebus inest, licet sil diversimode in diversis; quæ tamen diversitas pro­ cedit ex hoc quod res diversimode se habent ad co­ gnitionem : quæ enim omnino cognitione carent, habent appetitum naturalem tantum : quæ vero co­ gnitionem habent sensitivam, et appetitum (6) sen­ sibilem habent sub quo irascibilis et concupiscibilis continetur; quæ vero habent cognitionem intellecti­ vam, et appetitum proportionabilein habent, scili­ cet voluntatem. Voluntas igitur, secundum quod est appetitus, non est proprium nature intellectualis, sed solum secundum quod ab intellectu dependet. Intel(i) concupucert. — concupere Pr. (6) appetitum. — appetilivam Pr. lectus autem secundum se proprius est nature in­ tellectuali. Beatitudo igitur vel felicitas m actu intel­ lectus consistit substantialiter et principaliter, magis quam in actu voluntatis, d — Aliam rationem |>onil : « In omnibus potentiis quæ moventur a suis objectis, objecta sunt priora naturaliter actibus illa­ rum potentiarum; sicut motor naturaliter prius est quam moveri ipsius mobilis. Talis autem potentia est voluntas; appetibile enim movet appetitum. Ob­ jectum igitur voluntatis naturaliter prius est quum ejus actus. Primum igitur ejus objectum procedit omnem actum ejus. Non |w>test ergo actus volunta­ tis esse primum volilum. Hoc autem est ultimus fi­ nis, qui est beatitudo. Impossibile est ergo quod bea­ titude sive felicitas sil ipse actus voluntatis. ·» Hæc ille in forma. Et sic primus articulus terminatur. ARTICULUS II. MOVENTUR DU U I Λ Λ. — OBJECTIONES § 1. — Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Aureoli.— Quantum ad secun­ dum articulum movenda sunt dubia. Et ideo arguit Aureolus(I. dist. l,q. 2, art. 1.) contra tertiam con­ clusionem quoad multa in ea dicta. Primo igitur vult probare quod fruitio potius sit amor quam delectatio, ct hoc triplici medio. Primum est tale. Fruitio, etiam secundum san­ ctum Thomam, est |»erfectissima operatio voluntatis et nobilissima. Sed amor est nobilior actus quam dele­ ctatio proveniens ex amore. Secundum est tale. Delectatio proveniens ex amore, aut est idem rcaliter quod amor, aut aliud. Si sit idem rcaliter, contradictio erit quod proveniat ex eo, cum causa et effectus non possint esse eadem res, cum nihil sit causa sui nec proveniat ex se aut sequatur se. Si vero sil aliud rcaliter, tunc delectatio et amor non se habeat sicut comprehensio et visio; compre­ hensio namque Dei non est aliud quam ipsa visio Dei, non enim intellectus habet duas operationes circa Deum præsentem, scilicet videre et compre­ hendere. Igitur si amare et delectari rcaliter distin­ guuntur, tunc Thomas dicit opposita, dicendo quod se habent sicut videre el comprehendere. Tertium est tale. Delectatio quæ requiritur nsa viden­ tur esse realiter idem· Sed oppositum dilectionis, quod est odium seu displicentia habili mali, videtur esse idem quod tristari de habito malo, quod est oppositum delectationis (C). Ergo dilectio et dele­ ctatio enint realiter idem. Quarto. Illa sunt idem, quæ habent eosdem effe­ ctus. Sed dilectio et delectatio halænt eosdem effectus, scilicet perficere el intendere actum intendendum; ea enim quæ fiunt ex dilectione vel delectatione j>erfoetius et intensius sunt. Ergo idem quod prius. Quinto. Nam via a potentia in objectum et ab obje­ cto ad potentiam, videtur esse eadem realiter quamvis differant ratione, sicut dicit Philosophus 3. Phys. (t. c. 21). Sed delectatio est quædatn impressio ab objecto in jiotentiain, dilectio vero est tendentia potentiæ in objectum. Ergo videntur esse idem reali­ ter etsi differant ratione, sicut dicit Philosophus de actione et passione, 3. Physicorum. Sexto. Nam delectatio dicit quietationem |X)tentiæ, dilectio vero unionem potentiæ ad objectum. Sed potentia unione quiescit, et quiescendo unitur. Ergo dilectio ct delectatio non differunt realiter, sed solum ratione. III. Argumenta Gregorii — liem arguit Gre­ gorius (L dist. L q. 2, art. 2. conclus. 2.) el primo sic. Omnis operatio vel artus voluntatis est dilectio vel odium. Sed nulla delectatio est odium. Ergo omnis delectatio est dilectio, vel amor, quod idem est. Consequentia patet : quia omnis delectatio est actus voluntatis. Antecedens patet de se, quoad secundam partem. Sed prima pars probatur. Nam omnis actus voluntatis est velle vel nolle, secundum omnes; seu assensio vel dissensio secundum sententiam Augu­ stini 14. dc Civitate Dei, cap. G; seu prosecutio vel fuga, ut innuit Philosophus; Ethicorum G. (c. 3); el omnia hæc idem significant. Omne autem velle est dilectio, et ccontra; et omne nolle est odium, el econtra; sumendo generaliter istos terminos, odium et dilectio. Secundo. Omnis complacentia est dilectio ; omnis delectatio est complacentia ; igitur etc. Major palet |»er Augustinum diffinientem complacentiam 11. de Trinitate, cap. 5, in fine : Placitum, inquit, est quieta voluntas. Plariluni autem et complacentia (■>) et drtectationem. — Om. Pr. (β) delectationi!. — entus gaudet de Deo et de felicitate ipsius; hoc autem gaudium est nobilius et intensius et honestius, quarn gaudium de visione ipsius : plus enim gaudet lieatus de felicitate Dei quam de pro­ pria, et virtuoeius est sic gaudere, el magis secun­ dum leges amicitiae. Ergo fruitio non esi gaudium de visione, sed potius de re visa. Septimo. Res qua fruendum est habet rationem ultimi finis el diligibilis ultimate, et per consequens praeponitur omnibus quæ sunt ad finem. Sed clarum est quod beatus non praeponit visionem suam Deo, nec statuit suam visionem pro fine ultimo, et Deum pro illo quod est ad finem. Ergo visio non liabel rationem fruibilis objecti respectu ipsius, sed potius Deus. tam conclusionem arguit sic (I. dist. t,q. 2, art. I). Nullusactus amoris (a) inhæret alicui actui propter seipsum, sed in quantum ille alius actus est perfectio habentis. Sed frui est amore inhærere alicui propter seipsum; ut dicit Augustinus I. de Doctrina Chri­ stiana (cap. 4). Ergo frui non est delectari de actu visionis. Secundo. Frui est finem lætitiæ in aliquo ponere; unde illo potissime fruendum est, in quo spem poni­ mus, et quo efficimur beati Juxta illud Augustini I. de Doctrina Christiana (cap. 33) dicentis quod eo frueris quo efficieris beatus, ct in quo spem ponis. Sed beatus non ponit spem in ipso actu visionis, sed II. Argumenta Gregorii. — Item contra illud in Deo, nec finem lætitiæ in divina visione, sed in quinta conclusionis, bonitate Dei, alias inordinatus esset; plus enim de­ quod innuitur in probatione * bet delectari de bonitate quam Deus habet, quam de scilicet quod eodem actu quis fruitur Deo et ipsa hoc quod ipse Deum habet, et plus debet sibi pla­ finitione; ex quo sequitur quod aliqua volitio (x) cere quod Densest beatus (piam quod ipse est læatus. est volitio sui ipsius directa; contre hoc arguit Grego­ Ergo actus fruitionis non habet pro objecto visionem rius ( 1. dist. 1. q. 3. art. 9 > Primo sic. Cujuslibet voliti directe, sua directa sed ipsum Deum. Tertio. Primum objectum fruitionis est res primo notitia est causa qua ipsum est volitum : igitur si frui bilis. Sed res primo fruibilis non est creatura, juxta aliqua volitio causata, esset directa volitio sui, ejus illud Augustini 1. dc Doctrina Christiana (cap. 22): notitia directa, esset ejus causa. Sit ergo volitio qua In omnibus rebus, illæ tantum sunt quibus fruen- volo sanitatem, A. Si A est volitio sui, et volita pro­ dum est, quæ ætemmet incommutabiles sunt ; c.v- pter seipsam, notitia qua ipsa cognoscitur est causa tcris autem utendum est. Ergo objectum fruitionis sui (€); et sic aliqua notitia est causa sui objecti; primarium non potest esse actus visionis, cum non quod est absurdum : quoniam, ut dicit Augusti­ sit res incommutabilis et ælema, sed pura creatura. nus 14. de Trinitate, c. 10: sive tempore praece­ Qunrto. Illud non est primum el potissimum dentia, sive simul esse incipientia, cognoscibilia fruitionis objectum, ubi non sistitur gressus dile­ cognitionem gignunt, non cognitione gignuntur. El ctionis, sim! refertur ad aliud summum (C) bonum; 9. de Trinitate, c. 12, dicit: Liquido tenendum est illud enim quod ad aliud bonum refertur est non quod omnis res, quantumcumque cognoscimus, fruibile (γ), sed utibile, cum uti sit quod in faculta­ congenerat in nobis notitiam sui. Sequitur ergo tem voluntatis venit referre ad aliud, secundum quod volitio, si directe cognoscitur, est causa suæ Augustinum. Sed beatus gressus dilectionis suæ non notitiæ; el sic, cum notitia sit causa volilionis respectu figit in actum visionis, immo ipsum refert et diligit objecti, sequitur quod volitio erit immediata causa * efficientis immediata . * propter Deum; non enim Deum diligit propter efficiens suæ causa Secundo sic. Si volitio sit volitio sui, eadem ra­ visionem, sed visionem refert el ordinat in Deum, tione nolitioerit noli lio sui. Consequentia non potest (а) amoris. — voluntati» Pr (б) rumnium. — tuum Pr. (γ) nt non fruibile. — ne/i n/ fnubile Pr (a) volitio. — virto Pr. (β) a verbo propter usque ad cauta tui. — Oin Pr. Linni I. SENTENTIARUM 68 nisi proterviendo negari. Consequens est falsum : quia jwri ratione quæhbel nolitio esset nolitio sui, et sic quidquid voluntas nollet invite nollet.— Item· Quia cum contingat nos aliquando velle nolle nostrum, tunc illud nolle simul vellemus et nollemus. Et si dicas quod tunc illud nolle desinit esse nolitio sui, sequitur tuncquod aliqua volitioquandoqueeril nolitio sui, et quandoque non; quod est dictum sine ratione. Si dicas quod nolitio non est nolitio sui, sed potius volilio sui, sequitur quod eadem res erit volitio unius el nolitio alterius, el sic pari ratione pessum dicere, quod idem actus est volilio omnium, iinmo quod anima ipsa esi volitio hujus el istius, et omnia quæ vult, seipea vult, el non per alium actum ab illa distinctum. Tertio. Quia Augustinus dicit 9. de. Trinitate, c. 2, quod cum aliud amo, tria sunt, scilicet ego, quod amo, el ipse amor ; et consequenter dicit quod cum aliquid se amat, quamvis amans el amatum idem sint, tamen amor el amatum duo sunt; et ita ubique est ejus intentio quod in nobis semper amor differt a re amata. El sic videtur quod nullus amor est amor sui, nec aliqua volilio est volitio sui, nec consequenter fruitio est fruitio sui. Quarto. Quia secundum Anselmum, de Libero Arbitrio, c. 7 : Volilio in nobis tam multiplex est quam multa et quam sæpe volumus. Ergo, secundum i|isuin, quot sunt actu volita, tot sunt volitiones. Ergo volitio qua volo Deum est alia a vol itione qua volo directe volilionem Dei. § 4. — Contra sextam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Contra sextani con­ clusionem arguit multipliciter, primo probando quod aliquis actus voluntatis sit essentialiter beatificus, el de essentia beatitudinis. Arguit igitur Aureolus, 4. Sentent, dîst 49. q. 1. -ut. 2. Primo sic. De ratione beatitudinis est quod sil finis, satietas cl complementum naturæ intellectua­ lis. Tunc sic. Beatitudo est finis *et perfecta satietas naturæ intellectualis ac complementum. Sed sola operatio intellectus non est finis et perfecta quietatio et complementum naturæ intellectualis, sicut nec operatio voluntatis. Igitur beatitudo essentialiter consistit non in sola operatione intellectus, vel volun­ tatis, sed utriusque. Major est nota. Sed minorem probo, quoniam nulla harum duarum operationum, f>er se accepta, habet rationem tinis. Accipe enim visionem solam, ipsa statim secundum rectam ratio­ nem excitat desiderium ad complacentiam; el simi­ liter econverso. Pone autem actum utriusque poten­ tias simul, non remanet excitatio desiderii ulterius ad aliquem finem alium. Igitur etc. Secundo sic. Non debet major esse unitas perfe­ ctionis humanæ naturæ secundum ejus esse naturale quam secundum bene esse et perfecte esse ipsius, nam proportio videtur esse inter essentiale animæ el bene esse ipsius; et hinc est quod Aristoteles ait 1. Ethi­ corum (c. 8), quod felicitas debet esse secundum conditionem esse hominis; ideo dicit quod non est minim si felicitas non sit perpetua, quia nec esse ipsius hominis est perpetuum. Sed perfectio hominis secundum esse naturale est bonitas (a) el totalitas resultans ex materia et forma. Ergo perfectio ejus secundum esse morale erit aliquid resultans ex duobus secundum proportionem maleriæ et forma». Illa autem duo non possunt esse alia quam duæ operationes duarum potentiarum. Tertio sic. Beatitudo consistit secundum omnes in perfecta unione animæ ad Deum sicut ad obje­ ctum. Tune sic. Illud est de ratione beatitudinis, quod est de ratione perfecte unionis. Sei utenpie horum acinum est de ratione perfecte unionis. Igitur utenpie est essentialiter de ratione beatitu­ dinis· Major nota est. Sed minor proluatur sic. Ista unio, in qua consistit beatitudo, est unio quasi inlimilalis, ut sicut anima unitur Deo, sic Deus uniatur i|isi animæ; non enim ego perfecte unior libi, nisi lu jæifecle uniaris mihi sicut ego unior tibi. Sed non |K»tesl esse mutua unio animæ ad Deum sicut ad objectum, nisi mediante actu utriusque potentiæ, scilicet intellectus el voluntatis. Igitur etc. Assumptum istud probatur. Quoniam per actum intellectus, sive per ipsam visionem, visum unitur videnti; non autem ccontra proprie. Per actum vero amoris, unitur amans ipsi amato; non autem ccontra proprie. El bine est quod consuevit ilici communiter quod inlelligere est motus rei ad animam, velle vero est mulus animæ ad res. Ex quo palet quod per actum intellectus et voluntatis iit ista unio mutua :quia peractum intellectus objectum uni­ tur ipsi animæ; per actum autem voluntatis anima unitur ipsi objecto cognito. Ergo per actum intel­ lectus unitur Deus animæ et trahitur quasi ad esse animæ, ut sit quasi quædam possessio ejus; per actum vero amoris unitur anima ipsi Deo el transfor­ mat se intime in eum, ac per hoc esse animæ tra­ hitur ad esse divinum, ut sil jxxssessio ipsius Dei. Et sic in utroque actu consistit perfecta unio quam dicit lieatitudo. Quarto sic. Illa duo pertinent ad essentiam ali­ cujus, quod non manet dempto quocumque eorum ; nam ex hoc probatur quod materia et forma sunt de essentia compoeiti, nec est alia via ad probandum hoc, nisi per præd ictain propositionem. Sed dempta quacumque harum operationum, sive illa quæ est intellectus, sive illa quæ est voluntatis, non manet essentia beatitudinis. Igituretc. Major nota est. Sed mi­ nor proliatur. Tolle enim quod non videat Deum quis, jam non est lieatus: quia visio est tota merces, secun­ dum Augustinum. Similiter tolle complacentiam el pone tristitiam, nullus dicet quod talis sit beatus. (») bonilat. — Imi na Pr DISTINCTIO L — QUÆST10 I. Quinto sic (ibidem, art. 5). In illo actu princi­ palius consistit beatitudo quam in quocumque alio, qui,secundum rectam rationem, esi appetibilior omni alio. Hæcpropositio nola est dose; de ratione enim beatitudinis est quod sit appetibilissimum inter omnia bona hominis, cum sit finis omnium actuum huma­ norum. Sed actus complacentia», secundum rectam rationem vel æstimalionem, est appetibilior actu intellectus.Quod palet. Tum quia si qiiæratura beato, utrum videat ut complaceat, vel complaceat ut videat, el hoc secundum rectam rationem, statim judicat recta ratione, quod magis videat ut complaceat, quam ccontra complaceat ut videat; si enim complaceret ut videret, non halærct actum amicitia», sed concupi­ scentia», sed si videre cupiat ut complaceat, iste utique actus est rectus, non recurvus, et per consequens erit actus amicitia», in quo principaliter consistit bea­ titudo. Tum quia actui complacentiae magis competit ferri in Deum propter se quam competat visioni; nam aliquis potest complacerp in Deo propter Deum ; non tamen dicitur videre Deum propter Deum; et con­ sequenter complacentia videtur hal>ere rationem ul­ timi, et non visio. Assumptum probatur. Quia si dica­ tur: Complaceo in Deo propter ipsius bonitatem, bene utique redditurcausa complacentia»,puta bonitas Dei, quæ est cur ipsius complacentiae, quæ apta nata est habere cur proprium. Sed si dicatur : Video divini­ tatem propter se, hic nulla causa nec cur redditur visionis; quia actus intellectus non est aptus habere proprie cur; unde non dicitur proprie video hoc pro­ pter hoc. Ex quo sequitur quod complacentia magis habet rationem ultimi quam ipsa visio, et est appe­ tibilior quam ipsa visio. Sexto sic. In illo actu magis consistit ratio bea­ titudinis, qui maxime decentius facit unionem hominis ad Deum. Sed actus complacentia» est hujus­ modi. Igitur etc. Major patet. Quia beatiludo con­ sistit in majori bono non sibi, sed secundum rectam rationem et virtutem; quod patet; nam Aristoteles 9. Ethicorum (c. 8), dicit quod virtuosos exponens se morti propter civitatem, retinet sibi majus bonum, scilicet Itonum recta» rationis et virtutis, amittit ta­ men Itonum proprium, sed facit quod decet, ut sic Itonum secundum rectam rationem, et decens secun­ dum virtutem sit Itonum excellentius Itono proprio, el illud quod magis decet habet rationem majoris boni; beatitudoautem consistit simpliciter in majori bono; et sic in bono quod magis decet Sic igitur patel major illa. Sed minor proluitur. Quia anima, uniendo se Deo per intimum amorem ct compla­ centiam, facit illud <|Uona, quia resjM?ctu objecti opti­ beatitudo, quam in actu intellectus. Quinio arguunt sic. Illa potentia quæ per suum mi ; ergo et potentia dicetur simpliciter bona resjM *· ctu optuni objecti. Cum igitur voluntas sil nobilior actum magis unitur objecto, videtur esse nobilior respectu optimi objecti, scilicet Dei, Sequitur quod alia quæ non sic unitur; et actus illius nobilior actu simpliciter sit nobilior intellectu ; et per consequens alterius. Sed voluntas per suum actum magis uni­ quod in actu ejus, principalius consistat læatitudo, tur objecto quod intellectus per suum. Igitur etc. quam in actu intellectus. Major videtur esse per se manifesta. Minor proTertio arguunt sic. llln perfectibilia sunt nobiliora, Imtur per hoc quod intellectus recipit in se simili­ quorum perfectiones sunt nobiliores; ut patet |ær tudinem objecti, et attingitur quodammodo ab eo, Eustratium in prolog. 0. Ethicorum. Sed aliquis habi­ sed non transformat se in objectum, nec immei'git se tus, qui est perfectio voluntatis, e>t nobilior quot uni­ in ipsum-; voluntas autem transformat se in obje­ que habitu intellectus: hocstatim pilet decharilate, ctum, et immergit se in ipsum; non tantum enim per Apostolum qui, comparans charitatern ad fidem voluntas terminatur ad suum objectum, ita er secundo cap. cœb^stis llierarchiæ : Dilectio lectus, quia virtutes theologicæ sunt nobiliores donis I superveniens scientiæ major est intelligente, plus Spiritus sancti, ut communiter dicitur; quod etiam enim diligitur quam intelligitur ; et infra: Nec dissi­ videtur per hoc quod Apostolus, enumerati * multis mulare volens donec ad amatum perveniat, et adhuc gratiis Spiritus sancti, I. Corinth. 12, scilicet sermone, i amplius sitiens intrat in ipsum, et est cum ipso, et scientia, sapientia, prophetia, discretione spirituum, tam prope, ut si fieri possit, hoc idem sit quod ipse; ac aliis multis, dicit : Adhuc excellentiorem viam non autem sic intellectus. Intellectum enim non vobis demonstrabo. et loquitur ibidem do chori ta te, habet esse in intellectu, nisi secundum rationem ut patet ibidem. Augustinus etiam dicit 15. dc Trini- luminis diffundentis se in intellectu et disponentis tatefe. 18): Natium est isto dono Dei excellentius. ' intellectum, quemadmodum lumen diffundit se in Patet etiam hoc ; quia Seraphim, qui e*t supremus ! nere, et est quædam dispositio ejus; volitum autem ordo Angelorum, denominatur a charitale sive a cha- habet esse in voluntate secundum rationem fiamnue ntatis excessu; Seraphim enim dicuntur ardentes, ! convertentis in se voluntatem, quemadmodum -*u incendentes, secundum Dionysium, 7 cap. cœ- flamma existons in aere convertit in se aerem; non DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. 71 sic autem lurnen existons in eo convertit illum in se. sumptum sit melius quam audire per se sumptum. Patet ergo quod voluntas magis unitur objecto quam Ad propositum : videre Deum et ignorare ipsum intellectus : quia magis se transfert in ipsum, et opponuntur, et primum est eligendum, secundnm magis penetrat ad intima ejus, et in ipsum con­ est fugiendum. Et similiter amare Deum et odire vertit, et fit ipsum ; intellectus non sic intrat, sed ipeum opponuntur, ct primum est eligendum, se­ quasi foris stat. Igitur in actu voluntatis potius con­ cundum est fugiendum. Sed amare Deum et igno­ sistit beatitudo, quam in actu intellectus. rare Deum videtur esse melius et magis eligendum, Sexto arguunt sic. Nam potentia intellectiva et quam videro Deum et odire eum. Ergo amare Deum artus ejus sunt priora origine quam voluntas et ejus per se sumptum videtur esse melius et eligibility, actus. Sed quæ sunt origine et generatione priora quam videre Deum: quod est probandum. sunt perfectione posteriora; ut palet ex 8. Phytic. Nono arguunt sic. Cujus oppositum est pejus, (t. c. 58) et 9. Metaphysicx < t. c. 13). Potentia ipsum est melius; ut jam probatum est. Sed oppo­ ergo intellectiva et actus ejus sunt imperfectiora, situm charilalis pejus est quam oppositum divinæ «piam voluntas et ejus actus. Et sic beatitudo con­ visionis; quia malum culpæ opponitur charitati, sci­ sistit principalius in actu voluntatis, quam in actu licet peccatum mortale; malum vero pernæ opponi­ intellectus. tur visioni divinæ, scilicet carentia visionis; sed Septimo arguunt sic. Potentia quæ est potior in malum culp.e est pejus secundum omnes quam mamerito, debet esse potior in pnvmio; quia præmium lurn pœnæ, quia Deus est actor mali pœnæ, non debetur merito. Sed voluntas est potior in merito autem mali culpa», et pœna infligitur, ut culpa vite­ quam intellectus : quia charitas est potior in me­ tur. Ergo charitas et amor Dei est melior visione rendo quam quicumque habitus intellectus. Ergo ejus; et sic actus voluntatis magia habet rationem voluntas est potior in præinio, quam intellectus. hcalitudims et ultimi tinis, quam actus intellectus. Decimo arguunt sic. Pœna et præmium opponun­ Hoc autem premium est ipsa beatitudo et ultimus tur. Sed afflictio quaelibet est maxime poenalis in tinis. Ergo. Octavo arguunt sic. Cujus oppositum est pejus, quantum est contra voluntatem. Ergo præmiatio et ipsum est melius. Ista patet ex hoc quod dici­ remuneratio sive beatificatio erit maxime pnemiatur 8. Ethicorum quod pessimum est contra­ tiva, consolativa et satiativa, quæ erit secundum rium optimo. Sed odium Dei videtur esse inter om­ vol un Latoin. In voluntate ergo essentialius consistit nia pessimum. Ergo charitas, cui per se et directe præmium quam in intellectu. Hæc argumenta recitat «lictus doctor. opponitur odium Dei, est optimus habitus; et per consequens voluntas inter exteras potentias est opti­ ma; ac per hoc actus ejus optimus; et sic in ipso III. Alia argumenta Aureoli. — Secundo consistit principalius beatitudo quam in quocumque loco arguitur contra eamdem conclusionem pro alio. — Confirmatur ratio per quamdam regulam I quanto ibidem dicitur quod, inter actus voluntatis, Philosophi, positam secundo Priorum (cap. 28), præcipue pertinet ad lientitudinem delectatio in fine versus finem, quæ talis est : Si sint duo opposita, habito, licet ille actus non sil essentialiter beatificus. Contra hoc arguit Aureolus 1. Sentent, dirt. 1, (piorum unum est eligendum, reliquum fugiendum, et sint rursus alia duo opposita quorum unum est q. 2, art. I, primo sic. Aliquis actus voluntatis eligendum, reliquum fugiendum, si unum eligen- i est læatiflcus. Sed nullus potest esse beatificus dnm cum fugiendo opposito alteri eligendo sit magis nisi complacentia in Deo, et in illo quiescere et eligendum (piam aliud eligendum cum fugiendo delectari. Si enim aliquis esset lieatificus, aut ille opposito primo eligendo, sequitur quod primum eli­ est desiderium quo Deo optatur aliquid quod halict, gendum per se fit melius et magis eligendum. Sed et hoc esse non potert, cum desiderium non sit reexemplum Philosophi ibi videtur esse tale: velle con- i jq»ectu habiti, sed habendi; aut est desiderium quo cedere, nolle concedere; concedere, non concedere. optat Invitus Deum sibi, et hoc esse non potest, cum Si ergo magis eligendum est velle concedere cum non , hoc sil concupisci bili tatis Deum diligere et Deum concedere, (piam concedere cum nolle concedere, i velle sibi, rl per consequens non habet Deo pro sequitur «puni velle concedere "i ve agere |»er se sit ma­ objecto ultimo, sed seipsum cui vult Deum; aut gis eligendum, quam concedere sive agere per se erit delectatio, in qua complacet in Deo et in bono sumptum. Et licet exemplum sil salis patens, tamen quod habet Deus, qua quidem complacentia forma­ |xjtestadduci (pioddam forte patentius; clesl tale : vi­ liter quiescit et transformatur in eum, et in hoc uti­ dere et cæcum esse op|>osila sunt, et unum csl eligen­ que verum est. Relinquitur ergo (puni delectatio et dum, scilicet videre, et reliquum fugiendum,sc ilicet complacentia, qua beatus quiescit in Deo sit amor cæcum esse ; similiteraudireel surdum esse; et audire finitivus. Secundo. Arnor ille est beatificus et fruitio patriæ, est eligendum, surdum esse est fugiendum Si ergo videre et surdum esse, est magis eligendum quum qui est actus potissimus charilalis. Sed talis est com­ audire et cæcum esse, sequitur quod videre per se I placentia ultimata in Deo. Ergo ultimata coniplacen- 72 LIBHl I. SENTENTIARUM tia et delectatio lieati est amor beatificus et frui­ tio beatorum. Tertio. Ille actus quo ultimate Deus attingitur a creatura rationali est maxime beatificus; cum beati­ tudo sit ultimus finis. Sed complacere et delectari in Deo est actus attingens Deum immediate, et non visionem beatificam, aut aliquid creatum, et est actus ultimus circa Deum et secundum rectam rationem ultimo expectalurct desideratur; debet etiam beatus visionem Dei desiderare, ut ex hoc in bono divino magis valeat complacere et congaudere; unde non optat complacere in Deo, ut magis videat, quia esset amor concupiscentiae, sed optat videre, ut amplius complaceat et congaudeat de lx>no divino. Ergo actus ille est maxime beatificus, ut videtur. Quarto. Ille actus qui secundum suam rationem ad nullum alium actum ordinatur, sed solum ad objectum, habet rationem ultimi finis formalis, et per consequens actus beatifici, cum actus beatificus sit ultimus finis formalis, sicut objectum beatificum est ultimus finis objectalis. Sed complacere in Deo ( et in bono ejus ultimate, et propter se, est actus ex natura sua non ordinabilis ad alium actum, sed tan­ tummodo ad objectum : interrogatus namque beatus quare vult complacere in Deo et in lx>no ipsius, respondet quod propter ipsummet Deum, quoniam ita decet ; interrogatus autem cur vellet videre Deum, nulli dubium quin responderet, quoniam in bono Dei magis posset complacere, cum etiam virtuosos velit | videre felicem statum amici, ut congaudeat illi el complaceat in eo. Ergo evidenter apparet quod actus ille est summe beatificus et fruitivus. Hæcsunt argumenta ejus in præsenti distinctione. Quinto potest argui per dicta ejus ibidem et superi. Sentent., ubi supra. Ista, inquit, positio defectus sui sumpsit initium, quia æstimat omnem delectationem ferri su|>er habitionem rei et consequi operationem sicut pulchritudo sequitur et |»erlicil juventutem, nullamque delectationem immediate cadere Siijier objectum ipsum. Hoc autem, inquit, non est verum. Est enim duplex delectatio. Una siquidem est sum­ mum bonum, in qua consistit felicitas ; quæ transit directissime super Deum objective. Alia vero quæ non est principale bonum, sed perficit operationem, sicut pulchritudo juventutem, el oritur ex ipsa ope­ ratione ; el hæc esi delectatio quæ transit super læatilicam visionem et habitionem Dei. In prima con­ sistit essentialiter beatitudo, in secunda accidentali1er. In prima est vera fruitio, quæ est simplex actus, scilicet delectationis et complacentia»; secunda vero non est fruitio. Unde quia aliqui Doclores non potue­ runt videre aliam delectationem, nisi illam quæ ori­ tur ex visione divina, dixerunt quod beatitudo non potest essentialiter consistere in delectatione, nec <*Me principale bonum. Qui vero possunt concipere, dudi exfierientia virtuosi amoris, quod complacere m Deo est quædam summa delectatio, de qua dicit Propheta:Delectare in Domino, ct laetamini in Do­ mino, etc.; isti, inquit, faciliter possunt advertere quomodo delectatio sit principale bonum, et quo­ modo in eo beatitudo consistit. Hæc sunt argumenta contra conclusiones, etc. B. — SOLUTIONES § I. Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra tertiam conclusionem, et contra primam ejus partem, conceditur quod fruitio est nobilissima ope­ ratio voluntatis, et similiter quod amor potest dici principalissima operatio voluntatis ; sed diversimode : nam amor est principium omnium affectionum ; de­ lectatio vero est finis earum. Unde sanctus Thomas primo Contra Gent., c. 91, dicit: « Amorelgaudium sunt principia omnium affectionum, amor quidem per modum principii moventis, gaudium vero per modum finis, d — Hæc ille. — Idem ponit, prima secundæ, q. 25, art. 2, dicens α quod secundum ordinem generationis amor pnecedit desiderium, et desiderium delectationem ; sed secundum ordinem intentionis est e contra : nam delectatio intenta causal desiderium et amorem ; delectatio enim est fruitio boni, quæ est quodammodo finis, sicut et ipsum Ixinuin ». — Hæc ille. — Ex quo patet, quod frui­ tio, quæ est delectatio, est potior amore, cum sit finis amoris; ut etiam ipse manifeste dicit, prima secundæ, q. 34, art. 4, ad primum : α Amor, inquit, et desiderium sunt priora delectatione in via generationis; sed delectatio est prior secundum ra­ tionem finis, qui in operationibus maxime habet rationem principii. » — Ibidem etiam ostendit, in illo articulo, quomodo delectationes appetitus intelle­ ctivi sunt regula moralis bonitatis et malitiae, et secundum ipsas quis judicatur bonus vel malus, sicut ex fine sumitur regula, vel judicium in opera­ tionibus. Ex quibus satis patet quomodo delectatio est potior amore; licet amor sit principium omnium passionum, si loquamur de amore appetitus sensitivi ; vel omnium actuum voluntatis, si loquamur de amore appetitus intellectivi, in quo amor non dicitur passio, sicut nec gaudium nec delectatio; ut probatur, prima secundæ, q. 22, art. 3, ad tertium. Ad secundum dico, quod amor differt realiter a delectatione; ut dicit sanctus Thomas, prima secun­ dæ, <|. 26, art. 1, ubi ponit, in solutione secundi, quod amor non dicitur esse limor, aut cupiditas, aut gaudium essentialiter, sed causaliter; et q. 29, ari. 4, ubi ostendit quomodo sunt undecim passiones specte differentes, sex quidem in concupiscibili, scilicet amor, odium, desiderium, fuga, delectatio, tristi­ tia; in irascibili autem quinque, scilicet spes, despe­ ratio, timor, el audacia, et ira. Totidem autem actus specie differentes sunt in voluntate; sed actus DISTINCTIO I. — QÜ.-ESTIO I. voluntatis non dicitur proprie passio, sed actus appe­ titus sensitivi, ut supra dictum est. Idem ponit quo­ ad distinctionem talium actuum vel passionum, 3. Sentent, dist. 26, q. 1, art. 3. — Tunc, cum dicit arguens, quod si delectatio differat ab amore, non se halæbil illa fruitio ad amorem sicut visio ad comprehensionem, conceditur quod non eodem modo se habent, quoad realem distinctionem aut indislinctionem absolutorum, sed bene se habent ista duo sicut illa duo quoad præsuppositionem vel sequelam. Sicut enim comprehensio sequitur visionem, ita fruitio amorem. Sei tamen comprehensio non addit supra visionem nisi respectum quemdam; compre­ hensio enim, secundum sanctum Thomam, prima secundæ, q. 4, art. 3, ad 3“m, non est alia operatio pra­ ter visionem, sed est quædam habitudo ad finem habi­ tum; ita quod non est alia operatio, sed est relatio fundata in operatione qua Deus habetur ct tenetur præsens. Secus est de fruitione, vel delectatione, respectu amoris. Ad tertium dicitur, primo, quod non est mens sancti Thomæ quin ad beatitudinem requiratur alia delectatio prater illam quæ habetur de Dei visione. Unde sanctus Thomas, secunda secundæ, q. 28, art. 1 et 2, ostendit quomodo « duplex gaudium de Deo haberi |>otest : uno modo, secundum quod gau­ demus de bono divino in se considerato; alio modo, secundum quod gaudemus de bono divino prout a nobis participatur. Primum autem gaudium est me­ lius, quia procedit principaliter ex charilate (i) n. — Hæc sunt verba ejus, articulo primo, ad tertium. — Articulo autem tertio, ostendit quomodo utrum­ que gaudium erit plenum in futura beatitudine; ait enim sic : « Gaudium comparatur ad desiderium, sicut quies ad motum. Est autem plena quies cum nihil restat de motu; unde tunc est gaudium ple­ num, quando jam nihil desiderandum restat. Quamdiu autem in hoc mundo sumus, non quiescit in nobis motus desiderii, quia adhuc restat quod Deo appropinquemus per gratiam. Sed quando jam ad beatitudinem perfectam perventum fuerit, nihil desi­ derandum restabit, quia erit Dei plena fruitio, in qua homo, obtinebit quidquid etiam circa alia desi­ deravit, et ideo quiescit desiderium non solum quo desideramus Deum, sed etiam erit omnium deside­ riorum quies. Unde gaudium beatorum erit plenum et superplenum, quia plus obtinebunt, quam deside­ rare suffecerint. Quia tamen nulla creatura est capax gaudii de Deo ei condigni, inde est quod illud gau­ dium omnino plenum non causatur in homine, sed potius homo intrat illud, secundum quoti dicitur Matlh.(c.25,v.21): Intra in gaudium Domini tui.9 — Hæc ille.— Ex quibus jvitet quod ad beatitudinem non soluiti requiritur gaudium de habitione Dei. quod ipse vocat quietem desiderii quo desiderabatur (a) rharilate· — cautalilalc Pr. 73 Deus, immo etiam gaudium de ipso Itono divino in se considerato, de quo dicit quod homo intrat in (a) illud gaudium. Dico secundo, quod minor dicti argumenti est falsa. Ijjsa enim delectatio quam fruitionem dicimus est quietatio tam in Deo quam in ejus visione, ut in sequentibus clarius apparebit. (Ad illud Gregorii dicitur quod minor est falsa, nec pro primo valet : prasupponit enim aliquem amorem esse idem quod delectatio. — Item assum­ ptum est falsum (6).) Ad primum eorum quæ contra eamdem conclu­ sionem,et contra secundam ejus partem inducta sunt, dicitur quod res|>onsio ibi data est sufficiens. Illam enim sententialiter ponit S. Thomas prima secun­ dæ, q. 26, art. 2, ut fuit recitatum in probatione lertiæ conclusionis. Eamdem etiam ponit, q. 23, art. 4, dicens : « Omne movens trahit ad se quo­ dammodo patiens vel a se repellit. Et trahendo qui­ dem ad se, tria facit in ipso. Primo dat ei inclinatio­ nem vel aplitudinem ut in ipsum tendat; sicut cum corpus leve quod est sursum, dat lenitatem cor­ pori genito, |>cr quam habet inclinationem el aptitudineinad hoc quod sit sursum. Secundo, si corpus generatum est extra proprium locum, dat ei moveri ad locum. Tertio dat ei quiescere in loco cum per­ venerit; quia ex eadem causa aliquid quiescit in loco, perquam movebatur ad locum. Et similiter est intelligendum de causa repulsionis. In molibus autem appetitivæ partis bonum habet quasi virtutem attractivam, malum autem quasi virtutem repulsivam. Bonum igitur primo in potentia appetitiva causal quamdam inclinationem, seu aptitudinem, et ennnaturalilatem ad bonum; quod pertinet ad passio­ nem amoris; cui per contrarium respondet odium ex parte mali. Secundo, si bonum nondum sil habitum, dat ei motum ad consequendum bonum amatum; et hoc pertinet ad passionem desiderii vel concupiscentiæ; et ex opposito, ex parte mali, est fuga vel abominatio. Tertio, cum adeptum fuerit (γ), bonum dat appetitui quamdam quietationem in bono adepto; et hoc perlinet ad delectationem vel gaudium; cui opponitur ex parte mali dolor vel tristitia. In pas­ sionibus autem irascihilis prasupponitur quædam aptitudo vel inclinatio ad prosequendum bonum vel fugiendum malum ex concupiscibili, quæ absolute respicit bonum vel malum, et respectu boni non­ dum habili est spes vel desperatio, respectu autem mali nondum injacentis est timor el audacia, respe­ ctu autem boni jam adepti non est aliqua passio in irascibili, quia jam non habet rationem ardui; sed ex malo jam injacenti sequitur passio ira. » — Hæc ille. — Idem |K>nit 3. Sentent, dist. 26,q. l,art. 3, el ile Veritate, q. 26, art. 4. Ex quibus palet respun(a) in. — Orn. Pr. 6) a verbo ad illud usque ad e»l falium. — Om. Pr. (γ) fueril. — fuit Pr. 74 LIBRI I. SENTENTIARUM rionem (s) superius datam fuisse bonam. Tunc ad conjunctionem apprehensionis. » — Hæc ille. — improbatinnem ejus, negatur assumptum, scilicet Ex quo jKitel quod complacens non delectat, nisi sit quod amor praecedens desiderium est delectatio; ille aliquo modo presens. Sciendum est etiam quod ad siquidem amor non est delectatio, sed causa dele­ gaudium, aut ad delectationem similiter, non requirictationis. Est tamen quædam complacentia. Quod tur conjunctio boni, nul presentia appetibilis ad enim sit complacentia, patet. Nam sanctus Thomas appetentem; sed sufficit hoc, vel presentia boni ad prima secundæ, q, 26, ari. 2, dicit « quod prima im­ aliquid quod diligitur. Unde sanctusThomas, secunda mutatio appetitus ad appetibile est amor, qui nihil secundæ, q. 28, art. I, dicit : e Gaudium ex amore aliud est quam complacentia >. — Hæc ille. — Non causatur, vel propter presentiam boni amati, vel tamen sequitur quod ille amor, si est complacentia, etiam propter hoc quod ipsi bono amato proprium quod sit delectatio. Non enim idem est complacentia bonum inest et conservatur; el hoc secundum et delectatio. El cum dicitur quod idem est dictu : maxime perlinet ad amorem benevolentia», perquam delector in te, et diligo te, hoc negatur. Antequam aliquis gaudet de amico prospere se habente, etiam enim bonum, quod amatur, habeatur vel sit pre­ si sit aliens. » — Hæc ille. — El sicut de gaudio, sens, ut est possibile, amanti, non delectat, licet ita dicendum est de delectatione, cum omne gau­ diligatur el placeat. Unde sanctus Thomas, 3. Sen­ dium sit delectatio, sed non econlni, ut ipse ponit tent. disL 27, q. 1, ari. 3, ad 2na, dicit : « Sciendum, prima secundæ, q. 31, art. 3. Ad secundum negatur minor. Amor enim concuinquit, quod quando amatum est presens realiter secundum quod est possibile, tunc est delectatio, piscentiæ non est gaudium, nec delectatio, nec con­ sicut ex conjunctione maxime convenientis; quando cupiscentia; sed causal desiderium, vel concupiscen­ autem est omnino absens secundum rem, tunc tiam, aut delectationem. Unde arguens in illa divi­ maxime affligit; sicut ex divisione continui sequi­ sione (a) decipitur, credens quod amor concupiscen­ tur dolor, quia amor est vis continuativa ; et inde tis sil concupiscentia, et amor amicitis sit amicitia : dicitur quod amor facit languere; quando autem est quod non est verum. Unde sanctus Thomas, prima secundum aliquid presens et secundum aliquid secundæ, q. 26, art. 4, dicit quod amor non divi­ absens, tunc habet delectationem admixtam affli­ ditur per amicitiam et concupiscentiam, sed per ctioni. > — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod amorem amiciliæ et concupiscentiæ; cujus causam falsum ed illud quod arguens supponit, scilicet assignat : quia amor est passio vel actus, sed amicitia quod idem sit dictu : diligo te, vel complaceo in te, est habitus, ut dicitur 8. Ethicorum (cap. 5); habi­ et delector in te; nam contingit in bono absenti tus autem non potest esse para di visi va passionis vel complacere, non tamen delectari, ut dictum e>l. actus. Concupiscentia etiam est alia passio ab ambre ; Sciendum tamen quod cum dicimus quod delectatio et sic non potest dividere amorem. Sed ad intellect uni requirit presentiam amati, quod triplex est gradus hujus divisionis, sciendum quod, sicut dicit sanctus delectationis, secundum quod triplex est (6) gradus Thomas, primo Contra Gentiles, cap. 91 : < Cum aliæ presentiæ, secundum sanctum Thomarn prima operationes animæ sunt circa unum objectum tan­ secundæ, q. 32, art. 3, ubi ait ; < Delectatio causatur tum, solus amor ad duo objecta ferri videtur. Per ex praesentia Ixmi convenientis, secundum quod sen­ hoc enim quod intclligimus vel gaudemus, ad aliquod titur, vel qualitercumque percipitur. Est autem ali­ bonum aliqualiter nos habemus; amor autem ali * quid presens nobis dupliciter : uno modo, secun­ quid alicui vult: hoc enim amare dicimur, cui ali­ dum cognitionem, prout scilicet cognitum est in quod lionum volumus,secundum praedictum modum; cognoscente secundum suam similitudinem ; alio unde et ea quæ concupiscimus, simpliciter quidem modo, secundum rem, prout unum alteri realiter et proprie desiderare dicimur, non autem amare, conjungitur vel actu vel potentia, secundum quem- tied potius nos ipsos, quibus ea concupiscimus; et ex cumque conjunctionis modum. Et quia major est hoc, ipsa per accidens, non proprie, dicuntur amari, d « onjunctio secundum rem quam secundum similitu­ — Hæc ille. — Idem ponit prima secundæ, ubi sladinem qux * est conjunctio cognitionis, item major tiin dixi ’ < Sicut, inquit, Philosophus dicit secundo e>t conjunctio rei in actu quam in potentia; ideo Rhetoricorum (cap. i), amare est velle alicui bonum. maxima delectatio est quæ iit |μ?γ sensum qui requi­ Sic ergo motus amoris in duo tendit, scilicet in l>onum rit presentiam rei sensibilis; secundum autem gra­ (piod quis vult alicui, scilicet sibi vel alteri, et in dum tenet delectatio spei, in qua non solum est con­ illud cui vult illud Ixmum. Ad illud ergo bonum junctio delectabilis secundum apprehensionem, sed quod quis vult alteri, hnlæturamor concupiscentiæ; etiam secundum facultatem vel potestatem adipi­ ad illud autem cui quis vult bonum, habetur amor scendi bonum quod delectat; tertium autem gra­ amiciliæ. Hæc autem divisio est secundum prius et dum tenet delectatio memoriæ, quæ halæt solam posterius : nam illud quod amatur amore amiciliæ, simpliciter et per se amatur ; quod autem amatur (i) rerponiumem. — rationem Pr. (β) irrvndum quod triplex at. — Otn. Pr. (i) rfivtitOFif. — diffinitione Pr. DISTINCTIO I, — QÜÆSTIO I. amore concupiscentia», non simpliciter et secundum sanctus Thomas, prima secundæ, q. 30, art. 1, se amatur, sed amatur alteri. » — Hæc ille. — Ex appetitus delectabilis boni, scilicet sensibilis, quoti quibus patet quod idem motus amoris est amor con­ est bonum totius conjuncti ; et a tali concupiscentia * cupiscentia ros|>ectu unius, et amor amicitia? respe­ nominatur arnor concupiscentia». Ad hunc sensum ctu alterius; et similiter, quomodo amor concupi­ exponit sanctus Thomas illud Augustini, 83. Que­ * scentia non esi concupiscentia, sed est amor rei stionum (q. 33): Cupiditas est amor rerum trans­ quæ concupiscitur, non per actum amoris, soil alio euntium , prima secundæ, ubi dixi (q. 30, art. 2, actu distincto. Unde secundum sanctum Thomarn, ad 2um). Potest etiam aliter dici, quod amor, respectu prima secundæ, <|. 30, art. 2 : < Amor, concupiscen­ illius quod est bonum alteri, dicitur amor concu­ tia et delectatio sunt tres actus specie differentes piscentia», quia convenit cum concupiscentia et desi­ propter diversam rationem objecti. Delectabile enim derio, in hoc quod amor concupiscenliæ et (a) con­ in quantum adaptat sibi appetitum et conformat cupiscentia est respectu illius quod est bonum alteri ; quodammodo, causal amorem; in quantum ven> S4t. — Hæc constituit, præsens vero lætitiam; el recitat sanctus ille. — Ex quibus patet quod ipse amor unit formaThomas, prima secundæ, q. 30, art. 2, nrg. 3. Et liter, cum sit quædam unio; delectatio autem nec sic patet quod concupiscentia el amor concupiscenliæ unit formaliter nec effective, sed effectus est unio­ habent diversa objecta. Amor enim concupiscenliæ nis. Et sicut «lictum est de unione illa, dicendum est abstrahit â praesenti el a futuro. Non autem concu­ de aliis quæ arguens enumerat. Verum aliqua falsa piscentiarum feratur in non habitum el absens.— ponit, scilicet quod amare est quiescere in amato; El si dicas, cur amor respectu boni in alio dicitur hoc enim falsum est, quia quies non attribuitur * amor concupiscentia?, dico quod concupiscentia dupli­ amori, sed delectationi. Transformatio similiter non citer capitur : uno modo, prout est idem quod desi- attribuitur delectationi, sed amori. Male etiam assi­ derium ;et tali concupiscentia non nominatur amor gnat effectus amoris, el mullum voluntarie; effectus concupiscenliæ; alio modo, concupiscentia dicit gene­ enim amoris sunt unio, inhæsio, extasis, zelus, raliter omnem motum voluntatis vel appetitus in illud liquefacito, fruitio, fervor et languor, ut declarat quod est bonum alicui, pnesertim toti composito; sanctus Thomas, prima secundæ, q. 28, ex dictis unde concupiscentia dicitur quasi simul cupiscentia, (a) et. — icti Pr. scilicet corporis et animæ: est enim concupiscentia, (δ) <;uia. — tpicui Pr. secundum Philosophum, primo Rhetoricos, el recitat (a) concupucentia. — amor concupiscenti * Pr. γ) placent. — placeant Pr. ê) fünyunrfioneîn — commentatorem. Pr. c) affectiva. — effectiva Pr. 76 LIÜRI I. SENTENTIARUM Dionysi i, et 3. Sentent. dist. 27,q.1, art. *1, ubi etiam (ibid. art. 3, ad 2* m) dat differentiam inter unionem qineatlribuiluramori,et illam quæ attribuitur delec ta­ lioni. < Amor enim vehementiorest delectatione, quia amor est per informationem appetitus ab appetibili; delectatio autem per conjunctionem ex re prasenli .-ilri conveniente; non est autem tanta conjunctio rei ad rem, quanta est appetitus ad appetibile, quin res ad­ veniens, quæ delectationem causât, non conjungitur secundum naturam, quia hoc non fit illud; unde est quasi conjunctio contactus; sed appetitus est ipsius appetibilis secundum suam naturam et sub­ stantiam ; unde quando appetitus informatur per appetibile, est quasi conjunctio continuitatis et con­ cretionis, Unde amor plus unit quam delectatio, quia facit quod amans sit secundum affectum ipsa ra amata; delectatio autem, per participationem alirujus ab illo, secundum quod est realiter pnesens. * — Hæc ille. Ad quintum respondet sanctius Thomas, prima se­ cundae, q. 2(1, art. I (ad 2’m), dicens quod illa divisio amoris quam ponit Augustinus, I i. de Civitate Dei. dividens amorem in lætiliam, cupiditatem et hujus­ modi, est per causam et non per essentiam : . — Hæc ille. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum negatur major. Sicut enim dicit sanctus Thomas, prima secundae, q. 23, art. i : cr mo­ partem. Nec valet probatio. Falsum enim est quod dum principii activi, ut probat sanctus Thomas, omne velle sil dilectio; sed solum velle illud est dile­ prima secundæ, <|. 28, art. 6, ubi probat quod ctio, vel amor, quod respicit bonum absolute, non omne agens, quodcumque sit illud, agit omnem ut pnesens, vel ut habendum. Similiter patet ex actionem ex aliquo amore. Et sic patet quod non est dictis in secunda conclusione, quod non omnis actus simile de amore et delectatione. Unde proprie lo­ voluntatis est velle vel nolle: quia velle solum est quendo amor non perficit operationem, sed ipsam respectu finis, si proprie sumatur. potius elicit ; delectatio autem proprie perficit. Ad secundum negatur minor. Ad probationem Ad quintum dicitur quod minor est falsa. Aliter dicitur quod complacentia dicitur esse quies volun­ enim differt dilectio a delectatione, quam via ab tatis, non formaliter, sed causaliter: quia scilicet objecto in potentiam et via a potentia ad objectum. illud in quo complacemus per amorem causât quie­ Differunt enim potius sicut differt levitas a quiete in tem voluntatis, vel est natum causare quietem quæ locum sursum ; sicut prius dictum fuit. Verumta- est delectatio, juxta illud : Cum adest quod diligitur men utraquo est motus quidam apiætitus ab appeti­ ut delectationem secum gerat necesse est. Unde illa bili; ut ostendit sanctus Thomas, prima secunda», auctoritas exponenda est illo modo quo dictum est de q. 31, art. I, ad secundum, ubi dicit : « Licet dele­ illa quæ adducta est hoc loco. ctatio sit quædam quies appetitus considerata pnnAd tertium negatur antecedens (6). Nec valet pro­ sentia objecti delectantis, quod appetitui satisfacit, latio. Non enim sequitur, si appetitus sciendi sit tamen adhuc remanet immutatio appetitus ab appe­ aliquid de genere amoris, quod sit essentialiter tibili, ratione cujus, delectatio quidam motus est. > amor, sed effectus amoris; et illo modo intelligen— Idem ponit de amore, q. 26, art. 2, ad tertium , dum est quod omne velle est de genere amoris, sci­ ubi sic ait : α Amor, etsi non nominet motum appe­ licet vel essentialiter, vel causaliter. titus tendentem in appetibile, nominat tamen mo­ Ad quartum negatur major. Non enim dicit Au­ tum appetitus quo immutatur ab appetibili ut ei gustinus frui est amare, sed amore inhærere etc. per appetibile complaceat. » — Hæc ille. — Ex quo pa­ quod dat intclligere quod fruitio est inhæsio et quies, tet quod tam amor quam delectatio est immutatio consequens amorem sicut effectus suam causam. appetitus ab appetibili, et neutrum dicit viam appe­ titus ad appetibile, ut argumentum assumit. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUARTAM Ad sextum dicitur conformi ter ad ea quæ dice· CONCLUSIONEM luantur ad quartum. Aliter enim unit delectatio cum delectabili, quam dilectio cum dilecto. Unde proprie Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ loquendo, delectatio non est causa unionis, sed effe­ tra quartam conclusionem negatur utraque promis­ ctus; amor autem est causa et effectus unionis. I nde sarum. Major quidem. Nam circumstantia non sem­ sanctus Thomas, prima secunda», q. 28, art. I, ad per est relatio, iinmo potest esse aliquis actus, secundum , dicit : α Unio tripliciter se halæt ad aut substantia, aut qualitas. Circumstantia enim amorem. Quædam enim unio est causa amoris, et actus non aliud est quam conditio quæ est extra hæc quidem est unio substantialis, quantum ad amo­ substantiam actus humani, attingens tamen actum rem quo quis se amat ; quantum vero ad amorem aliquo modo, sive illud sit locus, sive sit tem­ quo amat alia, est unio similitudinis. Quaxiam vero pus, aut agens, aut finis, et hujusmodi, ut decla­ unio est essentialiter ipse amor; et hæc est unio rat sanctus Thomas, prima secundæ, q. 7, per secundum coaptationem affectionis; quæ quidem totum et 4. Sentent, dist. 16, q. 3, art. 1. Minor assimilatur unioni substantiali, in quantum amans etiam est falsa. Non enim intentio finis est circum­ se habet ad amatum, in amore quidem amicitia», ut stantia, nisi æquivoce sumatur intentio pro line ad seipsuin ; in amore autem concupiscentiæ, ut ad intento; ille enim est quandoque circumstantia, ut aliquid sui. Quædam vero unio est amoris effectus; et dicitur prima secunda», q. 7, art. 3.ad tertium, ubi hæc est unio realis quam amans habet de re amata; sic dicit : α Finis qui dat speciem actui non est cir­ et hæc quidem unio est secundum convenientiam cumstantia actus, sed aliquis finis adjunctus; sicut amoris ; ut enim Philosophus refert secundo Politi· quod fortis fortiter agat propter bonum fortitudinis cie (cap. 1), Aristophanes dixit quod amantes non est circumstantia, sed si fortis agat propter libe­ desiderarent ex ambobus fieri unum, sed quia ex rationem civitatis vel populi christiani. » — Hæc hoc accideret aut ambos, aut alterum corrumpi, ille. — Idem 4. Sentent, ubi supra. Et de Malo, quaerunt unionem, qua· convenit et decet, ut scilicet q. 2, art. 6. Posito etiam quod intentio (inis esset simul conversentur et colloquantur, et in aliis hu­ circumstantia, cum hoc Staret quod erit actus et quid jusmodi conjungantur, p — Hæc ille. III. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum (a) antecedens. — major Pr. (C) antecedent. — major Pr. TH LIBKI I. SEN’TESTI Λ H I’M absolutum, el non relatio, ul dictum est. Nec valet valet cujus amore aliquid fit. Ergo illud propter quod dicit arguensquud ly cujus gratia solum dical quod aliud est volituin, est cujus amore aliud habitudinem vel relationem, immo dicit actum appe­ volilum. Et sic amor finis est causa amoris ejus quod titus, scilicet amorem cum online quodam,sicut est est ad finem. Non tamen in eodem genere caus«c : intentio, ut superius patuit. quia amor finis non est causa finalis amoris ejus Ad secundum dicitur quod intentio et electio non quod est ad finem, sed potius effectiva; partialis sunt idem actus secundum rem. Unde sanctus Tho­ tamen. Ejus autem objectum est causa finalis obje­ mas, prima secundæ, q. 12, art. 4, ad tertium, di­ cti amoris, cujus ipse est causa effectiva. — Con­ cit : < Motus voluntatis, in quantum fertur in illud firmatur secundo. Quia sicut conclusio dicitur nota quod est ad finem prout ordinatur ad finem, est esse propter principia, ita quod est ad finem dicitur electio. Motus autem voluntatis, qui fertur ad finem volituin propter finem. Sed ideo pneci.se conclusio secundum quod acquiritur per ea quæ sunt ad finem, dicitur esse nota propter principium, quia notitia vocatur intentio; cujus signum est quia intentio finis principii dicitur esse causa notitiæ conclusionis; aliopotest esse, nondum determinatis his quæ sunt ad quin non plus ipsa esset cognita propter principium, finem, quorum est electio. » — Hæc ille. — Ex quo quam e converso. Igitur etc. Et ideo quod est ad finem jwitct quod, cum intentio possit esse, nondum deter­ dicitur volilum propter finem, quia volitio finis est minatis illis quæ sunt ad finem, respectu quorum causa volitionis ejus quod est ad finem. — Confir­ est electio, quod intentio possit esse nondum exi- matur tertio. Quia cum dicitur A est volituin pro­ stente electione; nam electio non est de aliquo nisi pter B, non solum significatur utrumque esse volituin ; facta determinatione et sententia de eligendis; nam, nam tunc similiter j>otest dici quod B est volilum secundum sanctum Thomam, prima secundæ, q. 13, propter A ; sed ultra hoc denotatur auqua causalitas art. 2, e electio est præacceptio unius respectu plu­ ipsius Bsuper volitionern ipsius A, qualis non deno­ rium (i), quæ eligi possunt. » — El art. 3 dicit tatur, nec competit ipsi A super volitionern eam· « quod electio sequitur sententiam vel judicium dem. Unde non dicitur quod A sit volilum propter quod est sicut conclusio in syllogismo operabilium. i> A, sicut dicitur quod est volituin propter B. Non — Hæc ille. — Ex quibusapparet quod electio quan­ apprêt autem quod causalitas denotetur illi conve­ doque ftequitur intentionem; ac per hoc, non sunt nire, nisi quia ejus volitio est causa volitionis A. idem actus. Conceditur tamen quod per utrumque Unde, sicut dicebatur, non est aliud dictu A est illorum voluntas tendit tam in finem qnam in ea volituin propter B, nisi quod A est volitum quia B quæ sunt ad finem ; sed electio incipit ab illis quæ est volituin. sunt ad finem, intentio autem a fine, ut exemplifient Secundo. Si eodem actu quo appetitur illud quod sanctus Thomas, prima secundæ, q. 12, art. 4, ad 3”'n, est ad finem propter finem, appetitur etiam finis, comparans istos duos actus ascensui et descensui. sequitur quod quandocumque quis appetit actualiter Ad tertium negatur minor. Non enim intentio aliquid propter finem, appetit actu ipsum finem. Et est relatio, sed actus voluntatis consequens actum ulterius sequi tur quod si propter multos fines subor­ intellectus referentis et ordinantis, ut expressum dinates appellit illud, simul actualiter appetat illos. fuit in quarta conclusione. Consequens est falsum, sicut probat experientia. Sed contra hoc quod supponitur in solutione argu­ Multoties enim appetit quis aliquid propter inultas mentorum, scilicet quod eodem actu voluntas quan­ fines de quibus actualiter non cogitat, et per conse­ doque feratur in finem et in illud quod est ad finem, quens quos non vult actualiter. Consequentia nola est : arguit Gregorius (I. dial. 1, q. 1, art. 2, coud. 1 ) quia omne illud cujus volitio est in appetitu, est multipliciter. actualiter volitum ; nec oppositum est intelligibile, Primo sic. Si aliquis vult finem actualiter et ali­ cum non sil aliud esse volilum aliqua volitione, quid propter finem, volitio finis est causa volitionis quam illam volitionern esse volitionern ejus, vel si ejus quod est ad finem : ergo nullo actu quo appe­ sit alia significatio utriusque dicti, una infert aliam titur illud quod est ad finem propter finem, appe­ et unum dictum aliud. Tertio sic. Aliquis volens actualiter finem et titur ipse finis. Consequentia est clara : quia nihil est causa sui. Antecedens plet : quia nihil aliud eliam aliquid propter finem, potest desinere veil»· est A esse volitum propter B, quam A esse volituin finem non desinendo velle illud quod est ad finem ; quia B est volilum ; hoc vero non est aliud in nobis, ergo non eridem vol itione vult finem, qua vult illud quam volitionern ipsius B esse causam volitionis quod est ad finem. Antecedens patet in quotidiana ipsius A. — Confirmatur. Quia omne propter quod experientia. Frequenter enim accidit quod quis orat, aliud est volilum, est causa finalis illius. (Sansa au­ vel aliquid aliud facit propter Deum, actualiter tem finalis, secundum Philosophum ubicumque de amans Deum, et postea desinit cogitare actualiter de ipsa loquitur, est cujus gratia, seu quod tantum Deo, continuans orationem suam actuali attentione circa eam. Antecellens probatur : quia cum aliquid desinit esse a nobis volituin, desinit in nobis esse (a) plurium. — alleriut plurium Pr. DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. volitio ejus, ίηιπιο nec aliqua ejus volitio remanet in nobis, alias illud remaneret volitum. Ergo volitio ejus quod est ad finem, non est volitio etiam ipsius linis. Si dicatur quod in illo casu, licet finis desinat esse volilus, non tamen desinit volitio ejus, hoc non valet. Tum primo quia si, stante volitione finis, latest linis non esse volilus et ipsi potest esse non volitio ejus; eadem ratione, ipsa manente, poterit non esse volilum illud quod est ad finem; et sic ipsa poterit esse, et nullius esse volitio; et iterum ijisa poterit esse volitio finis tantum, et volitio ejus quod est ad finem lanium; et iterum volitio utriusque; et |mt consequens, aliquis ]X)terit de novo velle post­ quam non voluit, et e contra non velle priusquam voluit, absque ulla mutatione suip voluntatis, quod est contra Augustinum 5. de Trinitate, cap. ult. ; et certe hoc non videtur possibile naturaliter. Tum secundo, quia tunc periret omnis via pmlmndi volitionem nostram esse aliam rem a voluntate nostra ; et sic posset dici quod voluntas nostra est sua voli­ tio; sicut dicimus de voluntate divina ; quod est con­ tra communem doctrinam Sanctorum et philoso­ phorum. Quarto. Si aliquis actus voluntatis existons circa illud quod est ad finem esset etiam circa finem, eadem ratione el quilibet; cum non sit potior ratio pro uno quam pro alio; et si sic, sequitur ulterius quod idem netus numero est velle et nolle; quoi est absurdum. Consequentia |>atet : quia quis potest nolle furari propter Deum, seu odire furtum propter Deum. Si ergo talis nolitio est etiam Dei, aut est nolitio Dei, aut volitio Dei. Non primum, quia tunc esset odium Dei ; et sic quicumque nollet furari pro­ pter Dou mod iret Deum,et per consequens peccaret, quod est falsum. Ergo est volitio Dei; et sic idem actus erit volitio et nolitio. Falsitas consequentis patet, quia pari ratione idem actus posset esse gau­ dium de uno el tristitia de alio, el desiderium unius el limor de alio, imino idem actus posset osse metus, desiderium, gaudium, tristitia respectu diversorum ; el iterum multo plus idem actus posset esso volitio hujus el illius el cujuslilxd ; el tandem concluditur quod in homine, respectu cujuslibet volibilis vel nolibilis, sufficiet unus actus numero, sicut Deus unico velle vult quidquid vult. Sed pro certo hoc non potest concedi, nisi absurde. Quinto. Arguit per Augustinum. 11 de Trinitate, cap. 6, ubi vult expresse, quod qui vult videra cica­ tricem, ul inde doceat vulnus fuisse, alio actu vult videre cicatricem, el alio actu vult illud ad quod or­ dinat visionem ; et idem dicit de illo qui vult stare in fenestra, ul inde videat transeuntes. Ex quibus concludit quod quandocumque aliquis vult aliquid propter aliud, alia volitionc vult primum, et alia volitione vult secundum. Ad primum istorum, negatur antecedens· Nec valet probatio. Non enim idem est dictu A est volitum 79 propter B, et A est volitum quia B est volitum, ad hunc sensum quem ponit arguens, scilicet quod volitio B est causa effectiva volitionis A. Sed conce­ ditur quod idem est dictu A est volitum propter B, el quod A est volitum quia B est volitum, ad hunc sensum quod B est causa et ratio quod A sit volilum ; sicut color est causa quod substantia videatur ; non tamen visio coloris est causa visionis substantis, sic quod sint duæ visiones, una respectu coloris prae­ cise, et alia subjecti pravise. Et hunc sensum aperit sanctus Thomas de Veritate, q. 22, art. 14, el expressius prima secund®, q. 12, art. 4, ubi sic ait : « Motus voluntatis infinomet in illud quod est ad finem potest considerari dupliciter. Uno modo secundum quod voluntas fertur in utrumque absolute et secun­ dum se; et sic sunt simpliciter duo motus voluntatis in utrumque. Alio modo potest considerari secundum quod voluntas fertur in id quod est ad finem propter finem ; et sic unus et idem subjecto motus est volun­ tatis tendens in finem et in illud quod est ad finem. Cum enim dico: volo medicinam propter sanitatem, non designo nisi unum motum voluntatis. Cujus ratio est : quia finis est ratio volendi illud quod est ad finem; idem autem actus cadit super objectum el super rationem objecti; sicut eadem visio est coloris et luminis. Et simile est de intellectu qui, si absolute principium et conclusionem considerat, diversa est consideratio utriusque; in hoc autem quod conclusioni propter principia assentit, est unus actus tantum intellectus. » — Ilax ille in forma. — Ad primam confirmationem, dicitur eodem modo. Non enim sequitur : amore finis est volitum illud quod est ad finem ; ergo non eodem actu quis vult utrum­ que. Quia finis potest esse volitus dupliciter. Uno motio, absolute; el tale velle est causa amoris aut volitionis ejus quod est ad finem. Est postea volilus alio velle quo attingitur finis et illud quod est ad finem; et talis amor finis non est causa amoris ejus quod est ad finem, sed finis est ratio quod illud quoi est ad finem tali volitione sit volitum; sicut color est causa quod lapis videatur. — Ad secundam confir­ mationem negatur minor. Non enim ideo conclusio dicitur nola propter principium, quia notitia hujus est causa notiliæ alterius; sed quia principium est ratio cognoscendi conclusionem. Dato etiam quod notitia principii absolute sumpti sit causa notitiæ conclu­ sionis, cum hoc stat quod eodem actu potest utrumque cognosci, sicut dictum est de duplici volitione finis. — Ad tertiam confirmationem dicitur quod cum dicitur A est volituin propter B, non denotatur cau­ salitas Bsuper volitionern; sed denotatur quod B est ratio quod A sit volitum; ista autem uuu multum differunt, ut dictum est. Ad secundum argumentum dicitur concedendo consequentiam el consequens. Et ad irnproKitionem conse|uentis,dico,ut prius, quod respectu finis potest haberi duplex volitio, el similiter respectu ejus quoil SO LIBRI I. SENTENTIARUM est ad finem; et ideo quandoque volitio finis dicitur de pnesenti hono. Similiter non omnia objecta sic esse causa volitionis ejus quod est ad finem, et se habent quod unum sit ratio volendi omnia alia; quandoque non, ut prius pluit. Similiter dico in pro­ et sic non sequiturquod eodem actu quispoesit velle posito, quod licet aliquis possit velle illud quod est omnia volibilia distincte et in particulari. ad finem, ut est quædam ros, vol itione causata a voli­ Ad quintum respondet sanctus Thomas, prima *· tion finis, ut est res quædam, et non velle actua- secundte, ubi supra, q. 12, art. 4, ad lom, quod Au­ liter finem, immo non cogitando pro tunc de fine, gustinus kxpiitur de volitione ejus quod est ad finem, tamen impossibile est quod quis velit illud quod est ut est res quædam, et non ut ordinatur in finem. ad finem propter finem in quantum hujusmodi, quin eodem actu velit finem, et quin actu cogitet de § III. — An ARGUMENTA CONTRA QUINTAM fine; nec a liqua experientia ostendit oppositum, licet CONCLUSIONEM. experiamur bene aliquam volitionem ejus quod est ad finem, ut est quædam res, manere in nobis sine Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta actuali consideratione finis; talis tamen volitio contra quintam conclusionem dicitur quod solum non dicitur esse ejus quod est ad finem propter concludunt contra opinionem Durandi (I. dist. 1, finem actualiter, sed volitio ejus quod est ad finem q. 2, art. 1, c. 3), jumentis quod principale et pri­ causata ex desiderio finis, et ideo est volitum pro­ marium objectum fruitionis vim vel patriæ est ipsa pter finem virtualiter. visio beatifica, sed non concludunt contra sanctum Ad tertium dicitur quod antecedens est falsum. Thoinam, ponentem quod eodem actu fruitionis bea­ Dico enim quod licet aliquis desinat velle finem tus fruilur Deo, tanquam ultimo fine, et illa visione actualiter, (pii tamen non desinit velle illud quod beatifica in quantum est habitio illius finis et conse­ est ad finem, tamen illa volitio ejus quod est ad cutio ejusdem et est ultimus finis formalis et sum­ finem, remanens post desitionem, non est volitnxjus mum lionum formale creatu ne; qu:el i bet enim dele­ quod est ad finem propter finem,sed ut est resquæ- ctatio habet pro objecto non solum rem dilectam, dam, licet illa volitio causata fuerit ex volitione finis; quinimmo aliquam operationem aut conjunctionem utrumque enim talium ptest duplici volitione esse lioni delectabilis ad se vel ad amicum. De primo qui­ volitum, et cum desinit esse volitum una volitione, dem dicit sanctus Thomas, prima secundæ, q. 32, incipit esse volitum alia, præsertim illud quod est art. t, ad primum : α Ipsa objecta operationum non ad finem, quod primo erat volitum propter finem, sunt delectabilia, nisi in quantum conjunguntur no(piando actualiter considerabatur de fine, et postea | bis, vel per cognitionem solam, sicut cum delectacst volitum, solum ut quædam res, cessante consi­ mur in consideratione vel inspectione aliquorum, deratione finis. vel quocumque alio modo simul cum cognitione, Ad quartum conceditur quod idem actus potest I sicut cum aliquis delectatur in hoc quod cognoscit se esse velle respectu unius, et nolle respectu alterius; habere quodcumqiie quodcumqne boQUm,puta divitias, vel honobonn­ bonum, puta divitias,vel et negatur consequentia, qua infertur, quod pri | rem, aut hujusmodi; quæ (juidem non essent deleratione idem actus posset esse timor, desiderium, ctabilia, nisi in quantum apprehenduntur ut habita. gaudium, tristitia, respectu diversorum, vel quod Ut enim dicit Philosophus 2. Politiae : Magnam e*M»t volitio cu jusi ibet vol i bilis ; et causa est : quin | delectationem habet putare alupuid sibi prolicet aliquis actus possit ferri super duo objecta, prium; quæ procedit ex naturali amore alicujus quorum unum se habet ut materiale, aliud ut for- ad seipsum. seipsurn. Habere autem hujusmodi nihil aliud male, cl ideo unum est ratio alteri quod attingatur est, quam uti eis vel posse uti, et hoc est per alia tali actu, sicut exemplificatum fuit de colore et quam operationem. Unde manifestum est quod om­ substantia, de principio et conclusione, de fine et de nis delectatio in operationem reducitur sicut in illo quod est ad finem, non tamen est aliquis possi­ causam.> — Hæc ille.— Item ibidem, responsione bilis dari cadens super duo objecta, quantumcumque principali, sic dicit : α Ad delectationem duo requi­ unum sit formale et aliud materiale, ita quod resjie- runtur, scilicet consecutio boni convenientis, et co­ ctu unius sit desiderium et gaudium, et respectu gnitio hujusmodi adeptionis. Utrurnqueautom horum alterius sit timor et tristitia : quia actu (i) habere in quadam operatione consistit; nam actualis cognitio tales (luas habitudines, quales dicunt gaudium et quædam operatio est ; similiter autem bonum con­ desiderium, vel timor et tristitia, implicat contra­ veniens adipiscimur aliqua operatione : ipsa enim dictionem, cum tales rationes repugnent ; et con­ operatio propria est quoddam bonum conveniens; similiter repugnaret alia combinatio qua diceretur, unde oportet quod omnis delectatio aliquam opera­ quod idem actus respectu unius objecti esset timor tionem sequatur. » — Hæc ille. — Et hoc est de cl desiderium, vel timor et gaudium, cum timor sit primo, scilicet quomodo delectatio aspicit Ixmum de futuro malo, tristitia de præsenti malo, gaudium dilectum et conjunctionem ejus ad diligentem. Quod autem quandoque delectatio aspiciat conjunctionem boni ad alium, scilicet ad amicum, patet per eum(a) aclu. — actum Pr. DISTINCTIO I. - QUÆST1O I. dem ii» secundn «i’cundæ, q. 28, art. I, ubi dicît : « Gaudium ex amore causatur vol propter præsenliain boni amati, vel propter hoc quod ipsi Ixmo amato proprium lionum inest ct conservatur; et hoc secundum maxime pertinet ad amorem benevolen­ ti®, per quem aliquis gaudet de amico prospere se habente etiamsi sit absens. » — Hæc ille. — Et prima secundæ, q. 32, art. 5, ponit quod de opera­ tionibus et bonis aliorum gaudemus « in quantum æstirnantur ut bona nostra, propter vim amoris quæ facit æstimare amicum quasi eumdern sibi w. Et ut dicit ibidem, ad primum, bona opera aliorum, licet non sint nobis conjuncta secundum rem, tamen sunt nobis conjuncta per affectionem. Ex quibus omnibus patet quod numquam gaudet aliquis aut delectatur de aliquo bono, nisi in quantum illud est conjunctum sibi vel amico suo quem reputat quasi eumdern sibi; et per consequens omnis fruitio haliel pro objecto non solum bonum amatum, sed etiam habitionem illius vel conjunctionem; quod etiam patet ex predict is superius, ubi dicebatur quod bonum conveniens, absolute sumptum, non est idijectum delectationis, sed ut præsens aliquo modo. Tunc, ad primum contra quintam conclusionem, concedo quod nullus actus voluntatis inhæreal alicui actui propter seipsum, nec etiam ipsi lieatific® vi­ sioni. Secundum enim quod dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art 1. quaestiuncula se­ cunda : « Quando res habet extra se Unem, tunc oportet quod finis interior ad exteriorem ordinetur, ut sic exterior linis sit quasi linis ultimus, et finis interior, qui est operatio, sit ad illum ordinatus. ·· — Hæc ille. — Ex quo patet quod visio beatifica, cum ordinetur ad Deum, non est inhaerendum illi pro­ pter se; et consequenter conceditur quod non est diligenda propter seipsam, ut principale objectum, nec fnienduin ea, ut ultimo fine simpliciter; sed non sequitur quin sit fruendum ea, ut est habitio obje­ cti fruibilis et ultimi simpliciter linis; ita quod frui­ tio cadat super objectum et visionem objecti, et totale objectum sit uterque finis, scilicet finis intra et linis extra, licet in objecto illo principale sit Deus, minus principale visio Dei, nam sine illa impossi­ bili est perfecte frui Deo, ita quod est conditio objo cti perfecte delectantis, reddens ipsum perfectissime qiiielativmn non ex parte objecti, sed ex parte poten­ *, tia qu® summo bono non aliter perfecte conjungi­ tur. Objectum epgo principale fruitionis est Deus ipse; visio autem ejus est conditio objecti fruibilis; et super utrumque cadit fruitio, sed principaliter et primario supra Deum, consequenter super beatifi­ cam visionem. Ad secundum dicitur quod major est intelligendo de objecto fruitionis primario, cujusmodi est solus Deus, non autem de objecto fruitionis secundario, quod est quasi circumstantia vel conditio objecti frui­ bilis, scilicet habitio Dei per beatificam visionem. In 81 tali fniibili non ponitur spes a fniente, nec ponitur in eo finis lætitiæ, sicut in fine per se, ct seorsum volito ultimate, sed sicut in habitione rei speratae ulti­ mate, vel potius in illa simul ponitur spes cum Deo. Ad tertium dicitur quod nulla creatura est fnii­ bilis tanquarn principale objectum fruitionis; sed nihil prohil>et creaturam esse fruibilem Unquam ali­ quid requisitum, sicut conditio objecti fruitionis, modo prædicto, non quidem requisita ex parte Dei, sed ex parte potenti®, cui sine visione objectum non est summe quietativum aut delectabile, licet in se Deus sit summe delectabilis, prasertim sibi in quo non differt objectum ct visio objecti; et ita esset in nobis, si Deus posset esse nostra beatitudo formalis ; tunc enim fruitio beatifica solum caderet supra Deum, quia ibi non differret bonum et habitio boni, sicut nunc. Ad quartum similiter major est vera si intelligatur de principali et primano fruitionis objecto. Ali­ ter intellecta non conceditur. Ad quintum dicitur quod tam fruitio vi® quam patri® in Deo principaliter consistit, sed secundario consistit in habitione Dei, sine qua Deus non habet rationem objecti fruitionis perfect®. Ad sextum dicitur quod in patria erit duplex dele­ ctatio vel gaudium de Deo, ut dictum est in solu­ tione tertii contra tertiam conclusionem. Prima erit de Deo, ut est habitus a fruente. Secunda est de Deo in se, ct de bono quod habet. Quæ illarum autem sit polior, dicendum videtur quod delectatio quæ est de bono divino in se considerato est melior in genere laudabilium. Unde sanctus Thomas, secunda secun­ dæ. q. 28. art. 1, ad tertium, dicit : < De Deo potest esse spirituale gaudium duplex : uno modo secun­ dum (juod gaudemus de bono divino in se conside­ rato; alio modo secundum quod gaudemus de bono divino prout a nobis participatur. Primum autem gaudium est melius, et procedit principaliter ex charitate. Sed secundum gaudium procedit etiam ex spe, |M»r quam expectamus divini boni perfrui­ tionem. » — Hæc ille. — In responsione etiam prin­ cipali dicit primum gaudium maxime « pertinere ad amorem benevolenti®, |>er quem aliquis gaudet de amico prospere se habente etiamsi sit absens ·. — Ex quo patet quod primum gaudium, quod scilicet habetur de Deo, gaudendo quia ipse habet tale et tantum bonum, est laudabilius; et ita intelligit san­ ctus Thomas verba prædicta dicendo illud esse me­ lius, et magis pertinere ad amorem benevolenti®. Gaudium vero quod habetur de Deo ut viso, videtur esse melius in genere honorabilium, et in genere pnemii et beatitudinis : tum quia tale gaudium im­ mediate perficit essentialem beatitudinem, scilicet visionem beatificam, sicut decor perficit juventutem, non autem aliud; tum quia illud est perfecta quies omnium desideriorum præcedentium, non autem aliud gaudium, quia illud habetur in via, licet non 1. — β 8'2 LIBRI 1. SENTENTIARUM æque intensum aut perfectum, ubi tamen semper restat sitis; tum quia istud <«) de sui ratione non compatitur imperfectionem, aut miseriam, vel viam. Ad septimum dicitur quod major bilbet veritatem, loquendo de fniibili principaliter et directe volito ultimate, non autem de fniibili per concomitant ia in et run requirit ionem, cujusmodi est visio beatifica. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii contra quintam conclusionem dim qimd ali­ quam volilionem esse directe (6) volilionem sui pulesl dupliciter inlelligi. Primo modo quod sil volitio -ni, et non alterius; el isto modo non conceditur. Alio modo, quia est volitio alieujus objecti prim ipalitrr,el nihilominus sui, non autem alterius vol itio­ nis ; ct sic conceditur quod aliqua volitio est volitio sui, scii non solum, nec principaliter, sicut in pro­ posito. Tunc nd argumentum «liro quod in proposito volitio (γ) causatur a notitia sui directa. El cum infertur quod nulla directa notitia causal objet tum suum, falsum est; ul plet generaliter in artificiali­ bus, ubi forma artificialis pneronopta est causa do­ mus. Si dicatur quod arguens intelligit de notitia intmbva, dico quod vocando notitiam mluitivam no­ titiam rei in π·, de nulla re insensibili, cujusmodi est visio vel volitio, habemus in via notitiam intuilivam. In patria vero notitia intuitiva m|iectu crea­ tura non causatura creatum cognita, sed |>er influ­ xum specierum, vel in Verbo. El sic non habetur quod notitia inluiliva semper causatur a re. Dico etiam quod ad directe volendum volilionem non our­ let illam intuitive videri, nec ad cognoscendum illo modo directe quo dictum est, oportet illam directe cognosci, sic quod tali cognitione solum illa volitio cognoscatur, sed sufficit ul cognoscatur sub ratione volilionis talis objecti. Ad secundum dicitur quod sicut aliqua volitio esi directa volitio sui, ita eodem modo directionis ali­ qua nolilio potest esse directa nolilio sui, non quod solum sit nolitio sui, ul principaliter, sed alterius objecti principi i 1er, el sui secundario. Et ad icnprotalioncm consequentis, dico quod non oportet quod quælibet nolilio sit nolitio sui, sicut nec quiclibel volitio est volitio sui; sed sicut tunc volitio est voli­ tio sui, cum volitio habet objectum aliquod princi­ pale, quod est ratio volendi se el alia ordinata ad ipsum, ila illa nolitio solum potest esse directe noli­ lio sui, quæ principaliter habet aliquud objectum, quod est ratio nolendi se et ordinata ad illud. Exem­ plum primi est Deus. Exemplum secundi, miseria, \el hujusmodi. Ad tertium dico quoi Augustinus loquitur de voli- lione objecti, quod non objicitur ut ratio volendi aliud a se, nec est volitum in alio; secus est do volitione quam volumus propter objectum principale; illa enim est volila in alio. El ideo conceditur Augustino quod omnis directa volitio habet objectum aliud a se, licet possit esse cum hoc volitio sui secundario. Ad quartum quod est Anselmi, conceditur quod volitio numeratur secundum numerum objectorum principaliter votitorum. Non autem aliter. S 4. — Ad argumenta contra sextam CONCLUSIONEM I. — Ad argumenta Aureoli. — Ad primum ιοηίπι sextam conclusionem dicitur quod pacatio et quietatio non est de essentia beatiludinis, sed conse· quensadeam. Unde sanctus Thomas, prima secumhe. q. 3, ari. 4. facit simile argumentum huic. Arguit enim : Beatitudo hominis in pace consistit, secundum Augustinum 19. dc Civit. Dei. Sed pax ad voluntatem pertinet. Igitur etc. Ecco quod istud argumentum sententialiter simile est aigumento de quo nunc est sermo, ubi dicitur quod beatitudo est perfecta quielatio el satietas; el ideo visa solutione hujus, videtur solutio alterius. Dicit ergo sic sanctus Thomas : « Pax pertinet ad ultimum finem hominis, non quasi essen­ tialiter sil ipsa beatitudo, sed quia antecedentur el consequenter se habetad earn : antecedentur quidem, in quantum jam remota sunt omnia perturbantia et impedientia a fine ultirno; consequenter vero, in quantum homo, adepto ultimo fine, remanet pacatus suo desiderio quietato. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod pax, aut quietatio, vel satietas non sunt essentialiter beatitudo, sed prævia ad lieatitudinem, vel consequentia ad illam. Secundum enim quod ipse dicit, q. 4, ari. 3 : « Necesse est ista tria ad beatitudinem concurrere, scilicet visionem qme est perfe­ cta cognitio intdligibilis finis, et delectationem vel fruitionem qûæ importat quietationem amantis in amato, el comprehensionem quæ importat praesen­ tiam finis. » Quæslione autem tertia, ari. 4, dicit : < Ad lieatitudinem duo requiruntur : unum quod est esse lieatitudinis ; aliud quod esi quasi per se acci­ dens ejus, scilicet delectatio ei adjuncta. Essentia enim beatitudinis consistit in intellectu, sed ad vo­ luntatem pertinet delectatio consequens beatitudinem. » Ad secundum dicitur qiiod deficit in duobus. Pri­ mo : quia videtur falsum supponere, scilicet quod esse naturale hominis sil una totalitas resultans ex materia el forma; quod falsum est, quia esse hominis et esse anima· intellectiva * cum sit subsistens est unum et (i) gaudium ad. Pr. idem, ul palet prima secundæ, q. 4, art 5, ad 2a". tC) Ubkumqne, in huc mponwione, habetur directe, eriiciens primam unionem. Multa enim re­ quiruntur ad beatitudinem, quæ non sunt de essen­ tia beatitudinis. Nam secundum sanctum Thomam, prima seen nd®, q. 4, art. 5, perfectio corporis re­ quiritur ad beatitudinem hominis omnimode perfe­ ctam, non tamen esi de essentia beatitudinis. Sic in proposito videtur dicendum de unione animæ ad Deum peractum voluntatis. Ad quartum dicitur quod si esset |»ossibile quod anima videret Deum et non delectaretur aut dilige­ ret eum, tunc in illo casu anima hal>eret in se essen­ tiam beatitudinis completam quantum ad suam spe­ ciem, non tamen quantum ad illa quæ beatitudinis essentiam consequuntur ct eam perficiunt accidenlaliler. Undo sanctus Thomas, prima secunda , * q. 33, art. 4, dicit : « Delectatio jierficit operationem per modum finis, non quidem secundum quod finis dici­ tur illud propter quod aliquid est, sed secundum quod omne bonum completive su] ht veniens potest dici finis; et secundum hoc dicit Philosophus, 10. Ethic., quod delectatio perficit operationem sicut qui­ dam finis superveniens, in quantum super hoc bo­ num qiiod est operatio, supervenit aliud bonum quod est delectatio, qu® importat quietationem appetitus in bono præsupposito. n — H®r ille. — Item tertio Contra Gentiles, c. 26. ostendit quomodo delectatio perficit operationem qu® est beatitudo, dicens : α Aliquid est perfectio alicujus dupliciter uno modo, ul habentis jam speciem ; alio modo, ut jærfectio ad speciem habendam. Sicut perfectio domus, hyuiidum quod jam habet speciem, est illud ad quod species domus ordinatur, scilicet habitatio; non S3 enim domus fieret nisi propter hoc; unde et in dif­ finitione domus oportet hoc poni, si debeat diffini­ tio esse perfecta. Perfectio vero ad speciem domus est tam illud quod ordinatur ad speciem constituen­ dam, sicut principia (a) essentialia ipsius, quam illud quod ordinatur ad speciei conservationem, sic­ ut apodiacula quæ fiunt ad sustentationem domus, quarn etiam illa quæ faciunt ad hoc quod usus domus si Icon veni entior, sicut pulchritudo domus. Delectatio autem est perfectio operat ion is consimilis perfectioni ordinat® ad speciem rei; nam propter delectationem attentius el decentius circa operationem insistemus in qua delectamur. * — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo delectatio beatifica perficit operatio­ nem, scilicet visionem læatifirarn, eodem modo quo pulchritudo perficit domum, el decor juventutem, quæ est perfectio accidentalis, non faciens ad hoc quod re$sit,sed utennvenientiorsit. Ideo dato i Ilo casu quem ponit arguens, si tamen sit possibilis, de quo non curo pro nunc, talis de quo loquitur esset l>eatus quantum ad ea qu® essentialiter beatitudo con­ cernit, non autem esset perfecte læatns : quia defice­ ret ei perfectio lieatitiidinem consequens et eam perfi­ ciens ac decorans.— Et prima secund®, q. 4, art. 2. ad primum : « Delectatio est perfectio quædam con­ comitans visionem, non sicut perfectio faciens visio­ nem in specie sua perfectam. * Ad quintum negatur minor. Et ad primam proba­ tionem dicitur quod beatus non refert visionem ad alium actum. Non enim vult videre Deum ul com­ placeat nec propter aliquid aliud quam propter Deum : quia scilicet visio Dei est habilioiillimi finis. Unde san­ ctus Thomas, prima secund®, q. 4, art. 2, ad tertium : — Hæc ille. — in illo consistat essentialiter beatitudo quod perfe­ Palet igitur quod cum visio beatifica sit finis , non ctius unit hominem Deo, vel decentius ; sed sufficit est qiiivrendum a liealo cur velit videre. Similiter quod tale unitivum sil perfectio consequens bealilucum illud gaudium sit conjunctum fini, non est quae­ dinem essentialem. Hujusmodi autem est actus rendum cur velit gaudere. Et ideo nullus illorum voluntatis.Unde sanctus Thomas, 4. Sentent, dist. 49, actuum habet cur proprie; tamen quilibet eorum po­ q. I, art. I, qu.estiuncula secunda, ad quintum, sic test ordinari in Deum, et diligi propter Deum : quia ait : « Per affectum, inquit, perfectius conjungitur finis intra ordinatur ad finem extra ; el tamen visio homo Deo quam per intellectum, in quantum con­ ad nullum alium actum ordinatur; sed omnis actus junctio qua· est per affectum supervqnit perfecta? voluntatis ordinatur aliquo modo ad actum visionis, conjunctioni quæ est per intellectum, perficiens et sicut perfectio secunda ad primam. Licet enim bea­ decorans eam; sed tamen oportet quod prima con­ tus non referat objectum gaudii ad visionem, ita quod junctio sit per intellectum. » — Hæc ille. -Tunc gaudeat de Deo propter visionem, tamen ipse refert ad probationem majoris dicitur quod lieatitudo con­ gaudium ad visionem, ita quod vult hoc propter illud. sistit in majori bono secundum se, non autem in Unquam perfectionem secundam propter primam, majori bono in online ad rationem rectam, vel quid el tanquam aliquid requisitum ad bene esse beati lu­ extrinsecum. Actus autem intellectus est secundum di nis propter beatitudinem. Nec ex hoc sequitur quod se melior et nobilior actus quam actus voluntatis. diligat Deum amore concupiscenti® principaliter, Unde dico quod inter actus voluntatis ille dicitur M-d quod gaudium illud diligit amore concupiscen­ melior el deccnlior qui est reclœ rationi conformior, ti® quia vult illud inesse sua» felicitati el conco- sicut ostendit sanctus Thomas, prima secundæ, q. 19, mitari eam. Secundum enim quod dicit sanctus Tho­ art. 3. Sed loquendo de actibus in generali, non DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. oportet ifiicxl ocius sunm bonitatem vel inelioritatem mcipiat ex conformitate ad rectam rationem, nisi so! urn actus qui e*d alterius potentiæ quarn intelle­ ctus; sed ille actus dicitur melior qui lialn t melius objectum, cæteris paribus, Actus autem intellectus habet nobilius objectum quam actus voluntatis, se­ cundum quod probat sanctus Thomas, prima secun­ dæ, q. 66, ait. 3 : α Objectum, inquit, rationis nobilius est quam objectum appetitus : ratio enim apprehendit aliquid in universali; sed appetitus tendit in res quæ habent esse particulare. » El sic patet quod majoris prolatio non procedit. Nec illud quoliorem in præmio jær modum primi attingentis; sed sufficit quod objectum ejus sil ipsa lieatitûdo, ct quod compleat perfectionem læatiludi* accidentalem. Isto nindo autem se habet volun­ ni tas. Unde, sicut ponit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. I, art. I, quæsliuncula 2·, < voluntati attribuitur prima habitudo ad finem secundum quod assecutionem finisappetit, et ultima secundum quod in fine jam assecuto quietatur. » El hoc est salis rationabile, quia meritum consistit in agere, pnemium vero in recipere, licet etiam sit ibi agere. Ideo intellectus cujus est recipere formas rerum, potior est in præmio. Ad octavum respondet Geraldus de Carmelo ubi supra, α Dicendum, inquit, quod illa propositio,sdli­ cet cujus oppositum est pejus, ipsum est melius, videtur haliere multas instantias. Nam avaritia esi pejus vitium quam timiditas : quia pejus est a bonis discedere propter bonum exterius quam propter 1k>nuni corporis, et pejus est subdi per appetitum bono exteriori quam bono corporis; el tamen liberalitas, cui opponitur avaritia, non est melior virtus quam fortitudo, sed potius e converso : quia virtuosius est persistere in buno virtutis usque ad mortem, susti­ nendo maximas pœnas, quam bene se habere circa dationem et acceptionem rerum exteriorum. Item superbia est maximum viliorum, utpote regina ornnium, cujus sunt duces capitalia vitia, ut patet per Gregorium 13. Moralium super illud Job : Exhor­ tât ionem ducum ct ululatum exercitus, et tamen humilitas n<»n est maxima virtutum ; immo ea me­ liores sunt 1res virtutes theologiae fides, spes, cha­ rt tas, el aliquæ murales, sicut justitia et fortitudo, ut communiter ponitur. Dato tamen quod illud assumptum sit verum, scilicet quod illud est melius cujus oppositum est pejus, dici potest quod in pro­ positu non potest lialiere veritatem. Cujus nitio est, quia defectus voluntatis includit defectum intelle­ ctus, el non semper e contra. In talibus autem nec illa regula tenet de octavo Ethicorum, scilicet quod phimum est contrarium optimo, nec etiam alia regula de secundo Priorum in alia ratione vel confirmatione adducta. Unde communiter expositores in secundo Priorum dicunt quod illa regula non tenet in illis,quo­ rum unum dependet ab alio ; et ponunt exemplum de vivere el liene vivere. Nam bene vi vere supponit vivere, el ab dependet, utpote sim» nit. In proposito autem, videre et non videre Deum non sunt opposita moral iter. Regula autem secundi Priorum glosetur modo supradicto. Ad nonum dicitur similiter quod odire Deum ct diligere Deum sunt opposita, et virtus et vitium; non tamen videre Deum et non videre vel ignorare; ct ideo regula non oportet quod teneat in talibus coor­ dinationibus oppositis. Ut enim innuit sanctus Tho­ mas, prima secundæ, q. 73, art 4, tunc pessimum opponitur optimo et e contra, quando malum habet suam fugibilitatem praecipue ex objecto opposito bono eligibili. Sed quia odium Dei habet totam et praecipuam malitiam ex parte objecti, et similiter dilectio Dei habet principaliter suam lenitatem ex objecto suo; ideo ibi pessimo opponitur optimum. Sed quia visio divina hal>et totam bonitatem ex objecto, ignorantia autem Dei non habet totam malitiam vel fugibilitatem ex objecto, sed etiam ex circumstantia personæ quæ debet eum cognoscere, et in hoc est tota sua perfectio, ideo non oportet quod non videro vel non cognoscere Deum sit æque malum, sicut visio beatifica est bona. Et istud etiam latius decla­ rat de Malo, ubi supra. Ad decimum quod ultima consequentia non valet, scilicet pnemiumest maxime secundum voluntatem, ergo CSl actus voluntatis: sed sequitur quod sit ejus objectum. Supra autem ostensum est quod nullus artus voluntatis est putissimum ejus objectum; immo artus alterius potenliæ, ut est unilivus obje­ cto divino. 87 tans beatitudinem et faciens ad rectitudinem volun­ tatis, ut superius dicebatur. Ad Rccundtim dicendum quod laudabilior actus charitatis est complacentia, vel gaudium de bono divino in se considerato ; >ed honorabilior est dele­ ctatio quæ immediate perficit beatificam visionem, scilicet gaudium de Deo habito, quod est fruitio bea­ tifica. Et licet utrumque gaudium beatitudinem per­ ficiat, tamen istud secundum est quietativum secun­ dum rationem suæ speciei, et non aliud. Beatitudo enim secundum Philosophum, primo Ethicorum, non est de numero laudabilium, *ed potius de numero honorabilium. Ad tertium negatur major. Non enim ille actus est beatificus essentialiter quo ultimate Deus attin­ gitur, -ed quo primo attingitur perfecte, et a quo 1 alii liabent quod ipsum |>erfectc attingunt; cujusmodi est visio divinæ eseentiæ. Minor etiam inclu­ dit mulla falsa. Primum, scilicet, quod beatus velit visionem beatificam propter gaudium consequens I habitum de Deo; hoc enim falsum est, loquendo de actu visionis ex parte objecti. Sic enim loquendo, omnis alius actus, tam viæquarn patriæ, ordinatur i ad visionem illam, sicut ad finem interiorem quo I halætur finis extra se, cujus forte est, loquendo de \isioneex parte subjecti habenti * eam; sic enim non appetit beatus placere in Deo ut videat vel amplius videat, nec ordinat ad dilectionem Dei lieatificam visionem. Secundum falsum est quod illud gaudium sit ultimo expectation a creatura rationali. Hoc enim falsum e>t; nam nullus actus voluntatis habet rationem ultimi finis. Ad quartum negatur minor. Omnis enim actus, prodor Iwalificam visionem, onlinatur in visionem Iwatificain sicut in finem, non quidem ut est beati sicut subjecti, sed ut est Dei sicut objecti. Visio enim et Deus non sunt duo fines, ut supra dictum est, sed unus finis. Quod sic intelligemlum videtur. Deus enim in se consideratus, est finis rationalis creatura; sed ille finis non applicatur creatura rationali nisi per actum visionis. Ideo sicut actus humani ordinan­ III. Ad alia argumenta Aureoli secundo tur in Deum, sicut in finem gratia cujus, ita in luco inducta contra sextam conclusionem respon­ visionem, sicut in finem quo. Illud autem quod dicit detur. arguens de interrogatione facta beato, solutum est Ad primum quidem dicitur quod in falso funda­ prius. Beatus enim non vult gaudere de bono divino tur, supponens quod aliquis actus voluntatis sit propter visionem secundum se sumptam, sed ut est lieatitudo. Si enim intendat quod aliquis actus applicatio finis ad animam ; et hoc est gaudere propter voluntatis pertineat ad beatitudinem, licet non essen­ Deum visum, ut visus est. sic quod replicatio importet tialiter, concedi tursi hi Et tunc, cum dicit quod nul­ applicationem finis ex parte qua respicit objectum. lus est talis nisi artus complacentiae quam ipse vocat Ad quintum dicitur quod ductores quos improbat, delet lationem, dicitur quod mulli actus voluntatis melius viderunt distinctionem do duplici delecta­ lærtinent ad beatitudinem, licet nullus eurum sit tione vel gaudio respectu Dei quam iste credat, ut essentialiter beatitudo. Ad beatitudinem enim exigi­ patuit supra. Et ideo non erraverunt ex ignorantia tur diapositive et quasi præaftibulariter, amor finis illius, sicut iste somniavit, sed viderunt quod nullus ultimi; exigitur delectatio de Deo habito,quasi deco­ actus voluntatis est ratio perfecte attingendi Deum; rans et perficiens beatitudinem; exigitur delectatio immo si jærfei te attingat, hoc habet peractum intel­ de bono divino in se considerato, quasi concomi­ lectus * Solus etiam actus intellectus est ratio capiendi LIBRI I. SENTENTIARUM 88 divinam perfectionem sicuti est; actus autem volun­ tatis est ratio non rapiendi, sed intrandi in illam, juxta illud : Intra in gaudium Domini tui. El hæc de quæstione dicta sufficiant. QUÆSTIO II. ITUUM UTI SIT ACTUS voluntatis juxta distinctionem eamdein quae­ ritur : Utrum uti sil actus voluntatis. Et arguitur quod non. Nam secun­ dum Augustinum 1. ile Doctrina Chri­ stiana (c. i), uti est illud quod venit (a) in usum nferre ad oblinendum aliud. Sed referre aliquid ad aliud est rationis, cujus est conferred ordinare. Ergo uti est actus rationis et non voluntatis. In oppositum arguitur per Augustinum 10. dc Tri­ nitate (c. II ) dicentem : Uti est assumere aliquid in facultatem voluntatis. terum In hac quæstione erunt «luo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur dubi­ tationes. ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil : Prima conclusio : quod usus est netus voluntatis. Istam conclusionem probat sanctus Thomas priina secundæ, q. 16, art. I, ubi sic ait : « Usus alicu­ jus rei importat applicationem illius rei a«l aliquam operationem ; unde operatio ad «piam applicamus rem aliquam, dicitur usus ejus; sicut equitare est usus equi, et percutere usus baculi. Ad operationem autem applicamus ipsa principia interiora agendi, scilicet ipsas potentias aninue vel membra corporis, ut intel­ lectum a«l intelligendum, et oculum ad videndum ; el etiam res exteriores, sicut baculum ad percutiendum. Sed manifestum est quod res exteriores non appli­ camus ad aliquam operationem nisi per principia in­ trinseca, quæsunt potentiæ anirnæ,aut habitus poten­ tiarum, aut organa, sicut membra corporis. Voluntas autem movet potentias animæ ad suos actus ; et hoc est applicare eas ad operationem. Unde manifestum est quod uti primo et principaliter est voluntatis tan­ quam primi moventis, rationis autem tamquam diri­ gentis, sed aliarum potentiarum tamqûam exequentium, qui operantur ad voluntatem a «pia moventur vel applicantur ad agendum, sicut instrumenta ad (i) tenir — tenent Pr. principale agens. Actio autem proprie non attribui­ tur instrumento, sed principali agenti : sicut ædificatio ædificatori. el non instrumentis ejus. Unde manifestum est quod uti est proprie actus volunta­ tis. ύ — Hæc ille. — Sciendum enim quod secun­ dum Durandum (I. Sentent., dist. I,q. 3) differentia est inter uti el usum : nam usus nominat operatio­ nem ad quam res applicatur, sicut scindere, ad quod applicatur cultellus, est usus cultelli, et videre esi usus oculi ; sed uti est applicare rem suo usui. Sic enim se videtur habere uti ad usum, sicut moveread motum; movere autem est causare motum ; ergo uti ol causare usum. In hoc tamen est differentia onitur ut bonum, ex eo quod per rationem est ordi­ natum ad finem, materialiter quidem est voluntatis, formaliter vero rationis. In hujusmodi autem sub­ stantia actus materialiter se habet ad ordinem qui imponitur a superiori potentia. Et ideo electio sub­ stantialiter non est actus rationis, sed voluntatis; perficitur enim electio in motu quodam anima? ad bonum qtiod eligitur. Unde manifeste est actus appclitivæ potentiæ. d — Hæc ille. Quarta conclusio est quod electio est respectu cortim quæ sunt ad finem. Istam probat eadem q., art. 3 : « Electio, inquit, sequitur sententiam vel judicium, quod est sicut conclusio syllogismi operati vi. Unde illud cadit sub electione, quod se habet ut conclusio in syllogismo operabilium. Finis autem in operabilibus se habet ut principium, el non ut conclusio, ut dicitur secundo Physicorum (t. c. 89). Unde finis, in quan­ tum hujusmodi, non cadit sub electione. Sed sicut in speculativis nihil prohibet illud quod est unius demonstrationis vel etiam scientia? principium, esse conclusionem alterius demonstrationis et scientiæ; ita contingit illud quod est in una operatione ut finis, ordinari ad aliud sicut ad finem; el hoc' modo sub electione cadit. Sicut in operatione medici, sani­ tas se habet ut finis : unde hoc non cadit sub ele­ ctione medici, sed hoc supponit tanquam princi­ pium. Sed sanitas corporis ordinatur ad bonum ani­ mæ ; unde apud eum qui habet curam de salute nnimæ, potest cadere sub electione esse sanum vel casa infirmum ; narn Apostolus dicit, secundæ Corinth. (c. 12, v. 10) : Cum autem infirmor, tunc fortior sum ct potens. » — Hæc ille- Quinta conclusio e*t qnod consensus est actus voluntatis. Istam ponit, q. 15, art. 1 < Consentire, inquit, importat applicationem sensus ad aliquid- Est autem proprium sensus quod est cognitivus rerum praesen­ tium : vis enim imaginativa apprehensiva est simi­ litudinum corporalium, etiam rebus absentibus qua­ rum sunt similitudines. Intellectus autem apprehensivus est universalium rationum, quas potest apprehendere indifferenter et albentibus et praesen­ tibus singularibus. Et quia actus appelitivæ virtutis est quaedam inclinatio in rem ipsarn, secundum quamdam similitudinem, ipsa applicatio appelitivæ virtutis ad rem, secundum quod ei inhæret, accipit nomen sensus, quasi experientiam quamdam sumens de re cui inhæret, in quantum complacet sibi in ea. Unde Sapient (c. I,v. 1), dicitur: Sentit/· de Domino in bonitate. Et secundum hoc consentire est actus appetitivæ virtutis. » — Hæc ille. — Et art. 2, sic ait : « Consensus, proprie loquendo, non est m brutis animalibus. Cujus causa est, quia consensus impor­ tat applicationem appetilivi motus ad aliquid agen­ dum. Ejus autem est applicare appetithrum motum ad aliquid agendum, in cujus potestate est motus appelitivus : sicut tangere lapidem convenit quidem baculo, sed applicare baculum ad tactum lapidis, est ejus qui habet in [Kitestate movere baculum. Bruta autem animalia non habent in sui potestate motum appetitivuin; sed talis motus est in eis ex instinctu naturæ. Unde brutum animal appetit quædam, sel non applicat appetitivuin motum ad aliquid. Et pro­ pter hoc non dicitur proprie consentire; sed solum natura rationalis quæ habet in sua potestate motum appetitivuin,et potest ipsum applicare vel non appli­ care ad hoc ve) ad illud. »— Hæc ille. — Similiter, art. 4, prolxat quod consensus pertinet etiam in homine, non ad sensualitatem, sed ad voluntatem. « Finalis, inquit, sententia semper pertinet ad eum qui superior est, ad quem pertinet de his judicare : quamdiu enim judicandum est quod proponitur, non­ dum datur finalis sententia. Manifestum est autem quod superior ratio est quæ habet de omnibus judi­ care : quia de sensibilibus per rationem judicamus; de his vero quæ ad rationes humanas pertinent, judi­ camus secundum rationes divinas, quæ pertinent ad superiorem rationem. Et ideo quamdiu incertum sil an secundum rationes divinas resistatur vel non, nul­ lum judicium rationis habet rationem finalis seu ton­ tine. Finalis autem sententia est consensus in actum. Et ideo consensus in actum pertinet ad rationem supe­ riorem, secundum tamen quod in ratione voluntas LIBRI I SENTENTIARUM 90 includitur. > — Hæc ille. — Si autem loquamur de consensu in delectationem operis aut cogitationis, ad quem appetitum pertineant, dicit ibidem ad pri­ mum : o Quod consensus in delectationem operis pertinet ad rationem superiorem, sicut consensus in opus; sed consensus in delectationem cogitationis pertinet ad rationem inferiorem, sicut ad ipsam per­ tinet cogitare. Et tamen de hoc ipso quod est cogi­ tare vel non cogitare, in quantum consideratur ut quæ­ dam actio, habet judicium superior ratio, et similiter de delectatione consequente; sed in quantum acci­ pitur ut ad actionem aliam ordinata, sic pertinet ad inferiorem rationem. Quod enim ad aliud ordine­ tur, ad inferiorem artem vel potentiam pertinet quam finis ad quem ordinatur; nam ars quæ est de fine, architectonica, seu principalis, vocatur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod consensus non est in intellectu nec sensualitate, sed in sola voluntate. Sexta conclusio est quod consensus non est nlsl eorum quæ sunt nd llncm. quem finem, dicuntur appetere illum finem natura­ liter. Sic autem habere finom, esi imperfecte habere illum. Omne autem imperfectum tendit ad perfe­ ctionem. El ideo omnis appetitus tam naturalis quam voluntarius tendit ut habeat ipsum finem réa­ liser, quod est perfecte habere ipsum; el hæc est secunda habitudo voluntatis ad volitum. Volitum autem non solum est finis, sed illud quod est ad finem. Ultimum autem quod perlinet ad primam habitudinem voluntatis, respectu ejus quod est ad finem, est electio : ibi enim completur proportio voluntatis, ut complete velit illud quod est ad finem. Sed usus jam pertinet ari habitudinem secundam voluntatis, qua tendit ad consequendum rem volitam. Unde manifestum est quod usus sequitur ele­ ctionem, si tamen accipitur usus secundum quod voluntas utitur potentia exeeutiva movendo ipsam. Sed quia voluntas quodam modo movet rationem, el utitur ea, potest intelligi usus ejus quod esi ad finem, secundum quod est in consideratione ratio­ nis referentis ipsum in finem. Et hoc modo usus pnecedit electionem, b — Hæc ille. — El ibidem, ad primum: α Ipsam exeeutionem operis pnecedit motio qua voluntas movet ad exequendum, sequitur aulem electionem. Et sic, cum usus pertineat ad pnedictam motionem voluntatis, medium est inter electio­ nem et exeeutionem. » Istam probat, ibidem, art. 3, dicens ; α Consensus nominat applicationem motus appelitivi ad aliquid pneexistens in potestate applicantis. In ordine autem agibilium, primo quidem potest sumere apprehen­ sionem finis, deinde consilium de his quæ sunt ad finem, ct deinde appetitum eorum quæ sunt ad finem. Appetitus autem in ultimum finem tendit Octava conclusio : Quod electio, quandoque dif­ naturaliter : unde applicatio appelitivi motus in fert realiler a consensu, quandoque solum ra­ finem apprehensum non habet rationem consensus, tione. sed simplicis voluntatis. De his autem quæ sunt post ultimum finem, in quantum sunt ad finem, sub con­ Hanc ponit sanctus Thomas, prima secundæ, silio cadunt; el sic potest esse de his consensus, in q. 15, art. 3, ad tertium, dicens : α Electio addit quantum motus appelitivus applicatur nd illud quod supra consensum, quamdam relationem respectu ex consilio judicatum est. Motus vero appetitivus in ejus cui aliquid pneeligitur; el ideo post consensum, finem non applicatur consilio, sed magis consilium adhuc remanet electio. Potest enim contingere quod ipsi, quia consilium pnesupponit appetitum finis; per consilium inveniantur plura ducentia ad finem, sed appetitus eorum quæ sunt ad finem pnesupponit quorum dum quodlibet placet, in quodlibet eorum determinationem consilii. El ideo applicatio appeli­ consentit; sed ex mullisquæ placent accipitur unum tivi motus ad determinationem consilii est proprie præeligendo. Sed si inveniatur unum solum quod consensus. Unde cum consilium non sit nisi de his placeat, non differunt re consensus et electio, sed ra­ quæ sunt ad finem, consensus, proprie loquendo, non tione tantum; ut consensus dicatur, secundum quod est (?) nisi de his quæ sunt ad finem. i> — Hæc ille. placet ad agendum; electio autem, secundum quod præfertur his quæ non placent. · — Hæc ille. Septima conclusio est quod, respectu ejusdem objecti potentia? executive, usus semper sequi­ Nona conclusio est quod ante consensum pnece­ tur electionem. dit consilium, et ante electionem pnecedit con­ sensus, et ante Imperium pnecedit electio, ct Istam prolui sanctus Thomas, prima secundæ, ante usum prccccdlt Imperium. q. 16. art. 4, dicens : « Voluntas habet duplicem habitudinem ad volitum. Una quidem, secundum Ista enim se habent in quodam ordine, si ad quod volitum est quodammodo in voluntate, per idem referantur de quo est consilium et electio el quamdam proportionem vel ordinem ad volitum. Unde codera, quod primum est consilium, secundum con­ et res quæ naturaliter sunt proportionate ad ali­ sensus, tertium electio, quartum imperium, quin­ tum usus. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima ta) eit. — Om. Pr. DISTINCTIO I. — QÜÆSTIO IL secundæ, Quod enim consilium pravcdat coiwnsum, patet per ipsum, q. 15, art. 3, ubi jionit quod in online agibilium primo est apprehensio finis, secun­ do appetitus finis, tertio consilium de hisquie sunt ad finem, quarto appetitus eoruin quæ sunt ad fi­ nem; et subdit quod α applicatio appelitivi motus ad determinationem consilii est proprie consensus n. Ex quo patet quod consensus sequitur consilium. Quod autem consensus præcedat electionem, patet ibidem, ad tertium, ubi dicit : « quod electio addit super consensum quamdam relationem respectu ejus cui aliquid pneeligitur; ct ideo j»ost consensum ad­ huc remanet electio, d — Hæc ille. — Quod autem electio pnecedat imperium, et imperium précédât usum, ostendit, q. 17, art 3, ad primum, dicens: « Non omnis actus voluntatis pnecedit istum actum lationis qui est imperium ; sed aliquis pnecedit, sci· liret electio; et aliquis sequitur, scilicet usus. Quia post determinationem consilii, quæ est judicium lationis, voluntas eligit; et post electionem, ratio imperat ei per quod habendum vel agendum est quod eligitur; et tunc demum voluntas incipit uti. exequendo imperium rationis: quandoque quidem, voluntas alterius, cum aliquis imperat alteri; quando­ que autem, voluntas imperantis, cum aliquis imperat sibi. » — Hæc ille. — Et in responsione principali dicit : α quod usus ejus quod est ad finem, secun­ dum quod est in ratione referente ipsum in finem, pnecedit electionem; unde multo magis pnecedit imperium. Sed usus ejus quod est ad finem, secun­ dum quod subditur potentiæ executive, sequitur im­ perium, eo quod usus utentis conjunctus est cum artu quo quis utitur; non enim utitur quis baculo antequam aliquo modo per liaculum operetur. Impe­ rium autem non est simul cum actu ejus cui impe­ ratur; sed naturaliter prius est imperium quam imperio obediatur, et aliquando est prius tempore. Uftde manifestum est quod imperium e>t prius quam usus, d Hæc ille. — Item, prima secundæ, q. 16. art. 4, ad tertium : « Electio pnecedit usum, si referantur ad idem. Nihil autem prohibet quod usus unius pncccdal electionem alterius. Et quia actus voluntatis reflectuntur supra seipsos, in quoliliet actu voluntatis potest accipi consensus, electio et usus : ut si dicatur quod voluntas consentit se eli­ gere, el (««nsenlit se consentire, et utitur se ad con­ sentiendum et eligendum. El semper isti actus ordi­ nali ad illud quod prius est, sunt priores. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod quandoqumque circa idem consiliamur, el eligimus, el utimur, et impe­ ramus, et consentimus, quod illa quinque habent ordinem supradii lum ; licet, respectu diversorum objectorum, illud quod in uno online est prius, in alio sit posterius. Ista enim quinque possunt assi­ gnari respectu cujuslibet quod est ad finem, sive sit actus, sive objectum. Si quæratur quid est consi­ lium; respondet sanctus Thomas, prima secundæ. 91 q. 14, art. 5, quod consilium est actus intellectus, quo inquiritur de agendis a nobis modo resolutorio, scili­ cet incipiendo a fine in futuro intento, quousque pervenitur ad illud quod statim agendum est. Quid autem sit imperare, respondet ibidem, q. I7, art. 1. quod imperare est essentialiter actus rationis, quo intellectus, in virtute voluntatis, movet aliquam jiotcntinm, cum quadam intimatione denunciative. Unde talis artus explicatur pe rorationem imperativi modi, dicendo : Fac hoc. Non enim voluntas impe­ rat, sed intellectus motus a voluntate : quia impe­ rare est ordinare aliquem ad aliquid agendum; modo, ordinare est rationis, non voluntatis. Ex quibus con­ cluditur quod, circa illud quod est ad finem, volun­ tas habet tres artus, intellectus autem duos. Tres primi : eligere, consentire et uti. Duo intellectus : consilium et imperium. Et sic terminatur primus articulus. ARTICULUS II. MOVENTUR OBJECTIONES A. — OBJECTIONES S I. — Contra primam conclusionem Quantum ad secundum, arguitur contra conclu­ sione». Argumenta Aureoli. — Et quidem, contra primam arguit sic Aureolus, præsertim contra hoc quod ibidem dicitur, quod usus sumitur ab applica­ tione rei ad operationem. Arguit igitur contra hoc (1. Sentent., dist. 1, q. 2, art. 3). Primo sic. Oppositarum differentiarum opposita» debent esse rationes, ut patet de congregativo et disgregalivo, rationali et irrationali. Sed frui et uti sunt differenti® divisivæ actuum voluntatis, ut Au­ gustinus innuit ( 10. de Trinitate, cap. 10), et Ma­ gister in littera. Ratio autem fruitionis totaliter sistit intra voluntatem : dicit enim quietem voluntatis in aliquo. Ergo et uti totaliter sistet inlra voluntatem, dicendo rationem oppositam quieti voluntatis. Hæc autem ratio opposita non est nisi voluntatem ferri transitorie super aliquid, non quiescendo in illo. Ergo ratio usus non sumitur ab applicatione rei ad operationem, sed magis ex transitoria ratione super illud quod est ad finem, non quiescendo in eo. Secundo sic. Si usus sumeretur ab applicatione rei ad operationem, illis rebus uti non posset quas appli­ care non valeret ad operationem. Sed certum est quod voluntas nostra non potest applicare coelum aut an­ gelos ad suam operationem; et tamen |>olest uti cado et angelis et omni creato, secundum Augustinum (lib. 83 q., q. 30), dum fertur super illa in quodam transitu ad Deum. Ergo usus non sumitur ab appli­ catione rei ad operationem, sed magis ex transitoria LIBRI I. SENTENTIARUM 92 latione super eo quod est ad finem, non quies­ cendo io eo. Tertio. Quia ratio quam significat nomen est dit fi­ nitio sua, quarto Metaphysics (l.c. 28). Sed diffinitio usus, quam Magister ponit in littera, et Augustinus, primo dcDoctrina christ iana(c A)fnon facit mentio­ nem de applicatione ad operationem, sed de relatione in finem, non quiescendo in eo quod est ad finem, sed transitorie se habendo, sicut patet de illa diffi­ nitione : uti est quod in usum venit ad illud quod amatur oblinendum referre, si tamen amandum est. Hic quidem non fit mentio de applicatione rei ad operationem, sed tantum de relatione ejus quod venit ad intellectum, vel ad voluntatem, vel ad ma­ num, vel quocumque modo in facultatem volunta­ tis, ad illud quod est amandum. Ergo idem quod prius. Quarto. Dirigere in Deum omnia et deipsum et cuncta creata, est omnibus uti. Sed clarum est quod hoc non est applicare seipsum el omnia creata ad operationem aliquam, sed tantummodo dilectionem suam super omnia ferre super quodam transitu el in online ad Deum. Ergo applicatio ad operationem nihil facit ad usum. Quinto. Quia ista est expressa intentio Augustini, primo de Doctrina Christiana (c. 4), cum ait : Quomodo xi essemus peregrini, qui bene vivere nisi ia patria nostra non possemus, opus esset terrestri­ bus vel marinis vehiculis quibus utendum esset ut ad patriam, qua (ruendum erat, pervenire valeremus: sic in hujus mortalitatis vita peregrinantes a Domino, si redire in patriam volumus, ubi beati esse possumus, utendum est hoc mun­ do, ut invisibilia Dei, per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciantur; hoc est, ut de corpora­ libus rebus et temporalibus spiritualia cl œterna capiantur. — H.ec Augustinus. — Ex quibus palet quod non est aliud voluntatem uti rebus, quam per eas conscendere in Deum, el eas applicare in finem ; non autem applicare ad operationem. tur quod directio motus appetilivi in finem sit ab ipso appetitu et voluntate. Secundo. Nam, secundum sanctum Thomarn, intentio est actus voluntatis. Sed intentio non est aliud quam directio motus appetilivi in finem. Ergo hujusmodi directio non est actus rationis, sed volun­ tatis. Tertio. Nullus actus aut potentia fertur super objectum materiale, nisi attingendo objectum for­ male. Sed ratio volendi illud quod est ad finem, quod est materialiter volilum, est ipse finis. Ergo voluntas, volendo illud quod est ad finem, attingit finem. Sed non aliter attingit quam dirigendo voli­ tional) ejus quod est adJinein in ipsum finem. Igi­ tur idem quod prius. § 3. — Contra Argumentum Aureoli. — Contra sextam con­ clusionem similiter arguit (Ibid, ut supra),-probando quod consensus non dicit applicationem mo­ tus appetilivi ad determinationem consilii, sicut illa conclusio el sequentes innuere videntur. Arguit ergo sic. Constat, inquit, quod incontinens dicitur passionibus consentire el sensualitati : agit enim ex consensu. Sed clarum est quod non appli­ cat motum appetitus ad determinationem consilii ; immo magis ad passionem : movetur enim el agit contra rationem. Ergo non omnis consensus est applicatio voluntatis ad determinationem consilii. Nec valet si dicatur quod etiam in incontinente et pas­ sionale consilium determinat pro passione, ut Phi­ losophus dicit (Ί Ethic.,c.3). Hoc quidem non valet: non enim est ibi determinatio consilii, sed magis subversio per passionem. Unde magis dicitur igno­ rantia seu excæcatio vel ligamentum rationis quam consilium, sicut ibi Philosophus dicit, assimilando tales vinolentis el somnolentis. B. — SOLUTIONES 5 i. §2. — Contra secundam sextam conclusionem conclusionem Argumenta Aureoli.— Contra tertiam conclumonem similiter arguit ( I. Sentent., diet. 1, q. 2, ari. 3), probando quod directio et ordinatio, quæ est in actu electionis, non sit ab intellectu, sed a volun­ tate, a qua est substantia actus; cujus oppositum videtur innui in tertia conclusione. Arguit igitur. Primo, sic. Cujus est actus, ejus est directio illius actus in finem; cum illa directio non sit nisi quidam ordo et quædam relatio fundata super actum; ibi est autem relatio ubi est fudamentum relationis; ibi namque est similitudo ubi est albedo subjective. Sed appetitus et motus ipsius in illud quod est ad finem est fundamentum onlinis in finem. Ergo vide­ — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra primam conclusionem dicitur negando minorem. Secundum enim supradicta, frui et uti non sunt * differentia divisiv® per opposita ipsorum actuum voluntatis, præsertim ei intelligatur de oppositis immediatis : nec enim eligere, nec intendere, nec consentire sunt fniitiones aut usus. Tamen concedo quod inter usum et fruitionem est aliqua oppositio, eo modo «pio absolutum opjionitur, et quod importat absolutum, cum relatione. Sicut enim dicit sanctus Thomas, prima secunde, q. 16, art. 2, ad primum : < Fnii importat motum absolutum appetitus in appetibile, sed uti importat motum appetitus ad ali­ quid in online ad alterum, d — Hæc ille. — Sed DISTINCTIO I. — QUÆSTIO II. isto modo oppositionis non solum usus opponitur fruitioni, sed electio: nam, secundum eumdem. ibidem, art. 4. electio importat duas relationes, unam scilicet ejus quod eligitur ad finem, aliam vero ad illud cui pneeligitur. Conceditur ergo quod inter usum ct fruitionem talis est differentia, quod fruitio dicit actum voluntatis quiescentem in aliquo; usus autem, prout in voluntate, dicit lationem trans­ itoriam super aliquid in quo non sistitur, sed ulte­ rius tenditur. Licet autem usus vel uti sit talis actus voluntatis, quo scilicet appetitur illud quod est ad finem, referendo illud ad obtinendum finem; non tamen valet consequentia : ergo usus non sumitur ab applicatione rei etc. Qui enim applicat aliquid operationi, fertur in illud, non sistendo in eo, sed ad aliud referendo, scilicet ad opus. Similiter patet quod non oportet semper usum esse actum a volun­ tate elicitum, immo potest esse actus intellectus, et latest esse actus potenti æ executivæ; licet semper sit actus a voluntate elicitus vel imperatus; et con­ sequenter non oportet quod, sicut fruitio semper est subjective in voluntate, ita et usus. Unde dicit san­ ctus Thomas, prima secundæ, q. 16, art. I, ad ter­ tium, quod non solum voluntas utitur, immo intel­ lectus, et aliæ potentiæ executivæ mota» a voluntate; et recitat Augustinum in lib. 83. Questionum (q. 30) dicentem quod nos, judicando per rationem de omnibus causatis, utimur illis. Ad secundum negatur minor. In quantum enim homo vult coelum propter aliquam operationem quam facit cadum vel movet, in tantum applicat cadum ad operationem per voluntatem et intelle­ ctum, licet non per potentiam exeeutivam. Unde sanctus Thomas, primo Sentent , dist. t, q. 3, art. I, ad primum, dicit quod cado et Angelis < non utimur tamquam a nobis operatis, sed sicut in Dei cognitionem ducentibus, n Et in principali respon­ sione dicit : < Quæcumque sunt bona non habent Iwnitatem, nisi in quantum accedunt ad divinam bonitatem. Unde oportet quod, cum bonitas sit ratio dilectionis et desiderii, ut omnia amentur in ordine ad divinam bonitatem. Omne autem quod bonUin est, a Deo est. Unde quæ a Deo non sunt, nec quærenda sunt, nec eis utendum est. Et ideo nullo peccato est utendum, quia peccatum non est a Deo. Penna autem est a Deo; et ideo pania uten­ dum est, et ordinanda est ad finem, secundum quod promovet meritum hominis, ducens eum in consi­ derationem proprias infirmitatis, el secundum quod purgat peccata. Similiter res mundi ab ipso sunt; et eis utendum est, vel in quantum conferunt ad Dei cognitionem, ostendentes ipsius magnitudinem, vel secundum quod pnvbent subsidium vilæ nostræ ordinntæ in Deum. Similiter opera nostra, quæ mala non sunt, nb ipso sunt, et propter ipsum facienda; non quod quamlibet operationem oporteat semper actualiter referre in Deum ; sed sufficit quod in Deo 23 statuat finem suæ voluntatis. » — Hæc ille. — Ex quibus omnibus patet quod omnia quæ facta sunt a Deo applicare possumus ad operationem per volun­ tatem nostram, aut intellectum, aut potentiam exe­ eutivam. Unde ipse intellectus conferens rem in finem utitur re, et applicat earn ad operationem. El similiter voluntas, dum vult aliquid, per operatio­ nem illius rei applicat eam ad operationem. Ad tertium dico quod, licet Augustinus non faciat expresse mentionem de applicatione rei ad operatio­ nem in diffinitione usus, tamen implicite facit. Cum enim dicit : Uti est illud quod in usum venit (a) referre ad obtinendun etc., dal intelligent quod illo utimur quod volumus, ut illo mediante obtineamus aliud quo fruendurn est ; et ita tale volitum appli­ camus ad O|>erationem, scilicet ad obtentionem vel possessionem, ut large accipiatur operatio pro motu vel actione aut quolibet significato per modum actionis vel motus, sicut est possessio aut quietatio. Ut enim dictum est in prima conclusione, velle pecuniam ad possidendum, est uti pecunia, et applicare eam ad operationem vel aliquid per modum operationis. Ad quartum negatur minor, ut palet ex dictis. Nam tam seipsum quam alia homo applicat ad ha­ bendum el oblinendum Deum. Illa autem obtentio operatio dicitur, eo modo quo in proposito loquimur de operatione. Ad quintum dico quod illu·! argumentum verbe­ rat arguentem. Nam si eo modo utimur mundo el in eo contentis, sicut navigantes utuntur vehiculis ad transfretandum, cum tales utendo vehiculis appli­ cent ea ad operationem, sequitur quod uti nostrum est applicare res ad operationes. § 2. — AD ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem dicitur quod procedit ex falso intellectu, ac si nos poneremus quod absoluta substantia actus electionis sit a voluntate, et relatio super illo actu fundata, sit a solo intellectu. Et ad hunc sensum arguit, qui tamen sanctum Thomam non intelligit. Cum enim dicit, prima secundæ, q. 13, art. I. quod illud quod est materiale in electione est voluntatis, formale autem est rationis, non intelli­ git in illo actu esse duo quidem, quorum unum sit a sola voluntate, et aliud a sola ratione producatur, ut arguens male intelligit ; sed quem sensum habeat in talibus locutionibus, exprimit de Veritate, q. 22, ari. 13, dicens : α Quandocumque sunt duo agentia ordinata, secundum agens dupliciter potest mo­ vere (6) vel agere : uno modo, secundum quod com­ petit naturæ suæ; alio modo, secundum quod com(a) υβηιί. — venerit Pr. (β) motwv. — moveri Pr. LIDRI I. SENTENTIARUM 94 petit nnturæ superioris agentis. Impressio enim ut est habitudo, sed ut est actio vel passio; et simi­ superioris agentis monet in inferiori ; et ex hoc liter de directione. Ex quo patet quod dirigere ad in­ inferius agens non solum agit actione propria, sed tellectum pertinet ; sed actum directum ct relatum actione superioris agentis : sicut sphæra solis move­ elicere est voluntatis, licet non absolute, sed ut est tur motu proprio, qui spatio unius anni comple­ mota a ratione. Unde a voluntate effective est tam tur, et motu primi mojrilis, qui est motus diurnus· actus qui fundat relationem, quam i elatio in eo fun­ Similiter aqua movejur motu proprio tendendo in data; sed voluntas non potest elicere actum qui centrum, et habet quemdam motum ex impressione fundat (a) relationem, nisi ut movetur a ratione. lunæ, quæ movet ipsam influxu et refluxu maris. Ad tertium similiter omnia conceduntur quo­ Corpora etiam mixta habent quasdam operationes sibi usque dicit quod voluntas, volendo illud quod est ad * propria quæ consequuntor naturam quatuor ele­ finem, non attingit finem nisi dirigendo, etc. Illud mentorum, ut tendere deorsum, calefacere et infri­ enim negatur: voluntas quippe non dirigit, sed ac­ gidare; ct habent alias ex impressione corporum tum directum elicit et collativum alicujus in finem. ccdestium, ut magnes attrahit ferrum. Et quamvis Utenim dicit sanctus Thomas, prima secundte,q. 13, nulla actio inferioris agentis fiat, nisi pnesuppoeita art. 2, ad tertium : « In omnibus quæ moventur a actione superioris; tamen illa actio quæ competit ei ratione, apparet ordo rationis moventis, licet ipsa secundum suam naturam, attribuitur ei absolute, rationem non habeant : sic enim sagitta directe sinit aqu.æ moveri deorsum. Illa vero quæ competit ei tendit in signum ex motione sagittantis, ac si ipsa ex impressione superioris agentis, non attribuitur ei haberet rationem dirigentem ; et idem apparet in absolute, sed (a) in ordine ad aliud, sicut influere et motibus horologiorum et omnium humanorum inge­ refluere dicitur esse proprius motus maris, non in niorum quæ arte fiunt. » — Hæc ille. - - Et q. 12, quantum est aqua, sed in quantum movetur a luna. art. l,ad tertium, dicit : « Voluntas non ordinat, sed Ratio autem ct voluntas sunt fiotentiæ quædam tamen in aliquid tendit secundum ordinem rationis.» operative ad invicem ordinatæ; et absolute conside­ Et q. 13, art. 1, ad primum, dicit : « Electio colla­ rando ratio est prior; quamvis per reflexionem efficia­ tionem importat præcedentem, non quod essentia­ tur voluntas prior ct superior, in quantum movet ra­ liter sit ipsa collatio. » — Hæc ille. — Ex quibus tionem. Unde voluntas |>otest habere duplicem actum: patet quod solus intellectus dirigit, sed voluntas unum qui competit ei secundum suam naturam, in actum conformem illi directioni elicit. quantum tendit in proprium objectum absolute, et hic actus attribuitur voluntati simpliciter, ut velle et § 3. — Ad argumenta contra sextam amare, quamvis etiam ad hunc actum præsupponaCONCLUSIONEM tur actus rationis. Alium vero actum habet qui competit ei secundum quod rationis impressio relin­ Ad argumentum Aureoli contra sextam con­ quitur in voluntate. Cum enim proprium sit rationis clusionem negatur quod incontinens non appli­ conferre et ordinaro, qunndocumque in actu volun­ cet motum appetitivum ad determinationem consilii tatis apparet aliqua collatio vel ordinatio, talis actus quamdiu habet actum voluntatis, licet consilium erit voluntatis, non absolute, sed in ordine ad ratio­ sit erroneum. Sicut enim ponit sanctus Thomas, nem. Et hoc modo intendere est actus voluntatis, b de Malo, q. 3, ari. 9, in responsione ad septi­ — Hæc ille. — Ex quo patet quod sanctus Thomas mum argumentum : « In omni actu virtutis vel non intendit quod in actu intentionis vel electionis peccati est quædam deductio quasi syllogistica; ta­ sint aliqua duo quorum unum solum producatur a men aliter syllogizat temperatus, aliter inteniperatus, voluntate; sed intendit quod voluntas ex natura sua et aliter continens quam incontinens. Temperatus absolute habet quod velit et voiitionem producat, secundum judicium rationis utitur syllogismo trium sed non habet ex se, i mino ex hoc quod movetur ab propositionum, sic syllogizans : Nulla fornicatio est intellectu, quod in actu suo sit collatio aut ordinatio committenda; hic actus est fornicatio; igitur etc. unius ad aliud. Intemperatusverototaliter sequitur concupiscentiam, Ad secundum patet per idem; venimtarnen mi­ sic syllogizans : Omni delectabili est fruendum; hic nor est falsa, scilicet quod intentio sit directio, actus est delectabilis; igitur etc. Similiter tam con­ loquendo de directione activa. Unde sanctus Thomas, tinens quam incontinens dupliciter movetur, secun­ ubi supra, ad quartum, dicit : < Relatio activa in dum rationem quidem ad vitandum peccatum, finem est rationis : ejus enim est referre in finem. secundum concupiscentiam vero ad committendum ; Sed relatio passiva potest esse cujuscumque directi sed in continente vincit judicium rationis, in incon­ vel relati in finem ; et sic potest esse etiam voluntatis. tinente vero concupiscentia. Unde uterque utitur Et hoc modo relatio in finem pertinet ad inten- syllogismo quatuor propositionum vel terminorum tionepr »— Hæc ille.—Et loquitur de relatione, non ad contrarias conclusiones. Continens enim sic syllo(i) Md. — Om. Pr. (i) fundal. — fundaret Pr. DISTINCTIO I. — QUÆSTIO III. gizal : Nullum peccatum est faciendum, et hoc pro­ ponit secundum judicium rationis; secundum vero motum conçupiscenliæ, versatur in conio ejus quod omne delectabile est prosequendum ; sed quin judi­ cium rationis in eo vincit, assumit sub primo Hoc est peccatum ; et concludit : Ergo non est faciendum. Incontinens vero, in quo vincit motus concupiscen­ tia}, assumit sub secundo : Hoc est delectabile; et concludit : Igitur est faciendum, vel prosequendum. » — Hæc ille. — Eamdem sententiam ponit secundo Sentent., disl. 24. q. 3, ari. 3, et prima secunda, q. 77, ari. 2, ad 4. Ex quibus patet quod incon­ tinens, dum consentit, applicat motum appel ili vu m ad determinationem sui, licet falsi, consilii Intelligo tamen dicta sancti Thomæ de peccante mortaliter, non solum ratione circunstanliæ, sed ratione mali volili; nam contingit, secundum eum, peccare morta­ liter sine tali diversa syllogizatione, sicut patet de angelis et primo parente, ut alias videbitur latius. Sed cum reprobatur ista responsio per arguentem, «plia in incontinente non est determinatio consilii, sed subversio etc., dico quod quamdiu incontinens per voluntatem consentit, licet ibi sit ligamentum rationis, in quantum ratio impeditur ne recte æstimet deeligibili et agibili in universali et particulari accidentaliter; tamen non sic est ligatus quin modo prodicto syllogizet proponendo unam falsam univer­ salem, quam suggerit passio, subsuinendo unam particularem veram, ut dictum fuit; et hoc, si sit ibi aliquis consensus voluntatis. Nam secundum quod dicit sanctus Thomas, prima secunda, q. 10, art. 3 : α Immutatio hominis per passionem dupliciter Contingit. Uno modo, sic quod ratio totaliter ligetur, ita quod homo usum rationis non habeat; sicut con­ tingit in illis qui propter iram vel concupiscentiam furiosi vel amentes fiunt, sicut et propter aliquam aliam perturlxitionein corj>oralem : hujusmodi enim passiones non sine transmutatione corporali accidunt. Et de talibus est eadem ratio sicut de animalibus brutis, quæ ex necessitate seqUUntur impetum jvassionis : in his enim non est aliquis rationis motus, et per consequens nec voluntas. Aliquando autem ratio non totaliter absorbetur a passione, sed rema­ net, quantum ad aliquid, judicium rationis liberum. Et secundum hoc remanet aliquid ex motu volun­ tatis. n — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, secun­ dum eum, voluntas non agit, si ratio sit totaliter absorpta a passione; et per consequens nec consentit. Omnis ergo consensus sequitur judicium rationis sive recta, sive erronea; nec est aliter |iossibile fieri, secundum eum. Et in hoc secundus art. terminatur. Ad rationem vero in oppositum palet responsio per prodicta. Uti enim non est referre secundum essentiam, sed causaliter, aut effective : quia scilicet est actus voluntatis conformis actui rationis refe­ llenti aliquid in alterum etc. 95 QUÆSTIO III. UTRUM ULTIMO FINE PER INTELLECTUM APPREHENSO NEC' XV AHIO FRUATUR CREATA VOLUNTAS LTiMO circa primam distinctionem quae­ ritur : Utrum ultimo fine per intellectum apprehenso, necessario fnialnr creata voluntas. Et arguitur quod non. Nihil est tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas, secundum Augusti­ num, primo Retractionum. Ex quo colligitur quod si actus voluntatis est in potestate voluntatis me­ diate, multo plus immediate. Sed in potestate volun­ tatis est velle finem et non velle mediante intellectu : potest enim avertere intellectum a consideratione finis, «pio facto, non volet ipsum. Ergo, stante consi­ deratione, poterit non velle, ut videtur. In oppositum arguitur. Nam majorem appetibilitatem haliet finis in sua totalitate acceptus quam aliqua pars ejus. Sed esse et vivere sunt partes inte­ grates ultimi finis; istas autem necessario appe­ tuntur, juxta illud Philosophi 9. Ethic, (cap. 9) esse ct vivere est in omnibus cligibilc ct ama­ bile; et illud 3. Politicæ, (c. 4) : Znest aliqua boni particula ad ipsum vivere: unde multa mala sustinent homines invitati ad vivere, tanquam existante in ipso quodam solatio ct dulce­ dine naturali. Epgo totus finis qui includit esse et vivere necessario appetitur. ■ In hac quæstione erunt duo articuli. Nam in primo ponentur conclusiones. In secundo movebun­ tur objectiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum sit Prima conclusio : Quod voluntas necessario vult Unem ultimum apprehensum sub ratione sua universali. Et est intellectus conclusionis quod non est in potestate voluntatis quod, stante apprehensione finis ultimi vel beatitudinis sub universali ratione optimi l*oni, ipsa voluntas nolit aut refugiat ultimum finem. Ista conclusio probatur ex dictis sancti Thomæ multipliciter. Prima ratio talis est. Sic se habet finis in agibilibus, sicut principia in speculabilibus. Et sic se habet intellectus in speculabilibus, quod de neces­ sitate adhoret primis principiis, quamvis conclu­ sionibus non necessario adhæreal. Ergo voluntas ultimo fini necessario adhoret, quamvis eis quæ sunt ad finem non necessario inhæreat. Hanc rationem 96 LIBRI I- SENTENTIARUM eundo Physicorum (t. c. 89) non loquitur de prin­ cipiis universalissimis nec do fine ultimo, sed de quolibet principio et de quolibet fine; de quo mani­ feste palet quod non movet necessario voluntatem, alias humilis non contemneret honores, nec tem­ perans voluptates. Secundo. Quia quandocumquo ex una similitudine reperta inter aliqua arguitur omnis similitudo inter illa, est fallacia consequentis. Sed Philosophus el Commentator assimilant principia fini, 2 Physic. (t. c. 89) in online ad conclusiones et ea quæ sunt ad finem, dicendo quoti quemadmodum si principia sunt, conclusiones sunt, eodem modo si finis est, ea qua» sunt ad finem sunt vel erunt; volens ex hoc concludere quod non est in eis necessitas simpliciter, sed conditionata, ut patet ibidein. Ergo concludens ex hoc necessitatem simpliciter, committit fallaciam consequentis. — Hæc ille. Ista responsio non infringit rationem prædic.tam, nec reductio usquequaque procedit. Cum enim sanctus Thomas ponit illam maximam scilicet : Sicut se habet principium in speculabilibus, ita finis etc., non solum intelligit de principio illo universalis­ simo : De quolibet esse vel non esse etc. ; immo de quolibet principio indemonstrabili intendit quod, sicut se habet tale principium per se notum el inde­ monstrabile a priori in speculabilibus, sic se habet finis qui non est propter aliud appetibilis in agibi­ libus; et non intendit loqui de finibus qui ad alios lines ulterius ordinantur el sunt propter alios appe­ tibiles. Modh constat quod, loquendo t applicet illatu maximam ad illam similitu­ dinem quain arguens recitat; tamen non solum illa similitudo de qua Aristoteles ibi loquitur est inter finem et principium» sed etiam illa de (pia loquimur in argumento, ut palet 7. Ethicorum, c. 8. ubi dicit Aristoteles : in actionibus autem quod cujus gratia est principium, sicut in mathematicis tupposiliones; et ibidem stat i m dat similitudinem ex qua arguimus in proposito. Dicit enim quod sicut in mathema­ tica suppositiones non docentur per rationem, sed per quamdam vii tutem naturalem eisdem assentitur; ita est de finibus in materia moralium, quod appetitus linis non est per doctrinam sed |>er naturam, lo­ quendo de line in generali, vel per assuefaclionem hx|uendo de recto line in particulari. Et sic patet quod arguentis objectio non procedit. unda ratio principalis pro eadem prima con< lusione talis est : Omnis motus reducitur ad aliquod immobile, sicut patet de motibus animalium : ani­ mal enim non moveretur nisi alicui immobili inni­ teretur. Sed voluntas movetur ad diversa objecta, el habet se mobiliter ad ea et contingenter. Ergo necesse est quod in aliquo objecto immobiliter figatur. Illud autem non potest esse nisi ultimus finis. Ergo ultimum finem de necessitate vult. Istam lationem ponit sententialiter sanctus Thomas, prima parte, ubi recitavi ; in qua recitatione etiam medium hujus rationis lactum fuit in fine. Idem medium tangit de Veritate, q. 16, art. 2, ubi ait : « Natura in omnibus operibus suis lienum intendit, et con­ servationem eorum qu® per operationem naturæ fiunt; et ideo in omnibus nature operibus semper principia sunt permanentia el immutabilia, el recti­ tudinem conservantia. Principia enim manere opor­ tet, ut dicitur primo Physicorum (t. c. 50): non enim posset esse firmitas vel certitudo in his qu® sunt a principiis, nisi ipsa principia essent firmiter stabilita; el inde est quod omnia mutabilia redu­ cuntur ad aliquod primum immobile. Indo est etiam quod omnis speculativa cognitio derivatura!) aliqua certissima cognitione circa quam erroresse non potest, qu® est cognitio primorum principiorum universa­ lium, ad qu® omnia alia cognita examinantur, et ex quibus omne verum appndiatur, el omne falsum respuitur; in quibus si aliquis error posset accidero, nulla certitudo in sequenti cognitione inveniretur. Unde el in operibus humanis, ad hoc quod aliqua rectitudo in eis esse possit, iqiortet esso aliquod prin­ cipium permanens quod habeat rectitudinem immu­ tabilem, ad quod omnia opera examinentur; ita quod illud principium permanens omni malo resi­ stat, el omni l>ono assentiat; et hæc est synderesis. » — Ha® ille. — Sicut autein ponit circa intellectum, ita haliet (Minere circa voluntatem; praesertim quia, secundum eum el Philosophum, ita se habet finis agibilium respectu bonitatis, sicut principium spe­ 97 culabilium respectu intellectus, ut prius patuit. Eodem autem medio utitur in mullis aliis locis ad idem propositum confirmandum. Ad hanc rationem dicit Aureolus quod non valet, quia potest reduci ad oppositum sic arguendo : Omnis motus reducitur ad aliquod immobile; sed voluntas desiderans propter se sanitatem movetur ad potionem ; ergo in illa motione ojiortet aliquid immobile reperiri. Sed hoc est falsum : quia volun­ tas nec immobilitatur in desiderio sanitatis, nec in desiderio potionis quiescit. Ergo non est verum quod omnis motus voluntatis reducatur ad aliquid, in quo voluntas immobiliter quictetur. Nec valet si dicatur quod in ap|>etitu potionis propter sanitatem non oportet poni aliquid immobile, quia appetitus sanitatis est propter felicitatem. Non valet, inquam : quia Philosophus dicit, primo Metaphysicæ, quod scire appetitur propter se, esto quod nullum aliud bonum debeat evenire. Manifestai autem hoc sen­ suum delectatio. Ergo in isto motu pneciso, quo quis appetit aliquid propter scire aut propter videre, non occurrit objectum aliquod cui voluntas inhæreat iminobiliter el de necessitate. — Pnrterea. Ideo ani­ malia non moventur nisi alicui immobili innitantur, quia moventur per impulsionem ; pars autem impel­ lens partem aliam necesse est ut figatur· Sed volun­ tas non movet se jier impulsionem, sed per propriam liliertatein. Ergo non indiget aliquo immobili. — Hæc ille. Sed ista responsio non procedit, nec reductio valet; immo responsio quam aqpiens recitat, suffi­ cienter evacuat reductionem. Sicut enim probat sanctus Thomas, prima secundæ, q. 1, art. 6 : c Necesse est quod omnia qu® homo nppetit (a), appetit propter ultimum finem; el hoc, inquit, apparet duplici ratione. — Primo, quia quidquid homo appetit, sub ratione boni appetit. Quod qui­ dem si non appetitur ut bonum perfectum, quod est ultimus finis, necessc est ut appetatur ut ten­ dens in bonum perfectum : quia semper inchoatio alicujus ordinatur ad consummationem ipsius; sicut patet tam his quæ fiunt a natura, quain in his quæ fiunt ab arte. Et ideo omnis inchoatio perfectionis ordinatur in perfectionem consummatam, quæ est |wr ultimum finem. — Secundo, quia ultimus finis hoc modo se habet in movendo appetitum, sicut se habet in aliis motionibus primum movens. Manife­ stum est autem quod causæ secundæ moventes non movent, nisi secundum quod moventur a primo movente. Unde secunda appetibilia non movent appetitum nisi in online ad primum appetibile, quod est ultimus finis. » — Hæc ille. Idem |Mmit quarto Sentent., dist. 49, q. I,ari. 3, quæstiuncula quarta, ubi sic ait : α Secundum Phi­ losophum, septimo Et/i.(c.8), in ordine appetibilium (a) propter bcatiludlnem, — Ad, Pr. I. - 7 LI ü II I I · S E N T E N TIΛ H L M ¥8 finis hoc modo se habet, sieut principium in online sitate; quod ei competit in quantum voluntas est. intdligibilium. Quia autem illud quod est primum Sicut autem est ordo nature ad voluntatem, ita se in aliquo genere et maximum, est causa eorum quæ habet ordo eorum quæ voluntas vult naturaliter ad sunt post; ideo cognitio principii in speculativis ot ea respectu (piorum voluntas a seipsa determinatur, causa cognitionis omnium aliorum. Et similiter non ex natura. Et ideo, sicut natura est voluntatis appetitus linis est causa appetendi omnia alia quæ fundamentum, ita appetibile quod naturaliter appe­ sunt ad finem. Endo cum beatitudo sit finis human© titur est aliorum appetibilium principium et funda­ vita·, quidquid voluntas appetit facere, ad beati- mentum. In appetibilibus autem linis est fundamen­ ludinem ordinat : quod etiam experimento |*alel. tum et principium eorum quæ sunt ad finem ; cum Quicumque enim appetit aliquid, appetit illud in ea quæ sunt ad finem non appetantur nisi ratione quantum æstimal illud bonum. Per hoc autem quod linis. El ideo illud quod voluntas de necessitate vult, aliquis habet aliquid quod æs limat bonum, reputat quasi naturali inclinatione in ipsuin determinata, se ut beatitudini propinquiorem : quia additio boni esi finis ultimus, ut beatitude, el ea qu© in ipso super Imhiuiii facit ap.iuximare bono |»erfecto, quod includuntur, ni esse, et cognitio veritatis, el hujus­ est beatitudo. Et ideo quililiet appetitus in beatilu- modi; ad alia vero non de necessitate determinatur dinem ordinatur. b — Hæc ille. naturalis inclinatio, sed propria dispositione ubsque Cum autem objicit contra hoc arguens quod scire omni necessitate. » — Ha. *c ille. Ex quibus patet quomodo libertas voluntatis fun­ apjietitur non propter aliud etc., respondet sanctus Thomas, prima secundæ, ubi supra, ad secundum, datur in natura, et quomodo voluntas in aliquo figi­ ubi facit eamdem objectionem et dicit : « S ientia tur, ex cujus volilione ad alia procedit; et si talis speculativa appetitur ut quoddam bonum sjieculan- processus sit impulsio, cum scilicet voluntas acluata tis, quod comprehenditur sub bono completo, quod appetitu finis movet se ad volendum ea quæ sunt ad esi ultimus finis; d licet non appetatur propter aliud finem, tolerabile est; et erit simile de motu anima­ cxtrinsccuni. Sicut similiter dicit de ludicris qua·, lium et de motu voluntatis. Unde sanctus Thomas licet « non onlincntur ad finem aliquem exlrinse- prima secundæ, q. 9, ari. 3, dicit : « Hoc modo se curn, tamen ordinantur ad Itonum ipsius ludentis, habet finis in appetibilibus, sicut principium in intelprout sunt delectabilia vel requiem præstantia. iigibilibus. Manifestum est au tern quod intellectus, Honum autem hominis consummatum est ultimus per hoc quod cognoscit principium, reducit se de ejus finis. » Sciendum tamen quod cum dicimus lætentia in actum, quantum ad cognitionem conclu­ quod in omni nostro appetitu appetitur beatitudo, sionum; et hoc modo movet seipsum. Et similiter sic est intelligendum sicut ipsemet dicit ad tertium. voluntas, per hoc quod vult finem, movet seipsam < Non oportet, inquit, ut semper aliquis cogitet de ad volendum ea quæ sunt ad finem, υ — Hæc ille. ultimo line, quand * unique aliquid appetit aut Terlia ratio principalis pro prima conclusione talis operatur; sed virtus prima.· intentionis, quæ est est : Voluntas necessario vult illud cujus jwulici*s|Mtlu ultimi linis, manet in quocumque appetitu patione omnia vult. Sed beatitudo el ultimus finis ri ctyuscumque rei, etiam si de ultimo fine actu non est hujusmodi : quia quidquid appetitur a voluntate cogitetur; sicut non oportet quod qui vadit per viam, appetitur propior participalionem liealiludinis, ut in quolibet passu cogitet de line, ü — Hæc ille. patet jær pncdicla. Ergo beatitudo erit necessario et Ex quibus patet quod appetitus beatitudinis vir· naturaliter volita. — Potest similiter sic argui : tua liter, etsi non aclualiter, remanet in quolibet Motus secundi moventis per impressionem primi appetitu; el in illa figitur appetitus, licet mutabili­ moventis tendit in eumdem finem quo tendit pri­ ter se habeat req>eclu aliorum. mum movens : si enim in alium movetur, jam non Cum autem ulterius dicit arguens quoi non est rnovelur |M»r impressionem primi moventis in ipsum. simile de fixione animalis moventis se |>er impul­ Sed voluntas in omnia quæ vult movetur ex desiderio sum, etc.. dico quod, licet voluntas non moveatur finis. Ει-go nihil vult in er impulsum, tamen oportet «puni in aliquo objecto desiderium; nec etiam resili bit ab aliquo, nisi ex ligatur, circa quod sit determinata, et quod natura­ desiderio finis. S — Hæc ille. —Hoc etiam medium innuit de Veritate, q. 22, art. 2, ubi sic ait : α Omnia naturaliter appe­ tunt Deum implicite, non autem explicite. Ad cujus evidentiam sciendum quod causa secunda non potest influere in suum effectum nisi in quantum recipit virtutem primæ causæ. Sicut autem influere causæ agentis est agere, ita influere causæ finalis est appeti et desiderari. Et ideo, sicut secundarium agens non agit nisi per virtutem primi agentis exsistentem in eo, ita secundarius finis non appetitur nisi per virtu­ tem principalis finis in eo exsistentem, prout scilicet est ordinatum in illud vel habet similitudinem ejus. El ideo, sicut Deus propter hoc quod est primum effi­ ciens agit in omni agente, ita propter hoc quod est finis ultimus appetitur in omni fine. Sed hoc est appe­ tere Deum implicite : sic enim virtus primæ causæ est in secunda, ut etiam principia in conclusionibus. Resolvere autem conclusiones in principia vel causas secundas in primas est tantum virtutis rationalis; unde solum rationalis natura secundarios fines in ipsum Deum jær quamdam viam resolutionis dedu­ cere potest, ut sic ipsum explicite appetat. El sicut in demonstrativis scientiis non recte sciuntur con­ clusiones nisi per resolutionem ad prima principia, ita appetitus creaturae rationalis non est rectus nisi per appetitum explicitum ijisius Dei, actu vol habitu. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quoti non solum voluntas, immo quælibet creatura appetit naturali­ ter et necessario ultimum Unem; nec illum potest nolle aut netu positivo refugere. Hanc, tamen rationem nititur, ubi supra, infrin­ gere. Dicit enim quod potest ad oppositum retorqueri sic arguendo : Voluntas non necessario vult illud, sine cujus participatione aliquid vult. Sed voluntas appe­ 99 tit notitiam veritatis, esto quod nihil aliud debeat evenire; immo praescindendo omne bonum potest vello ipsum scire. Igitur voluntas non necessario vult finem, quo praeciso adhuc potest appetere aliud propterse, etc. — Praeterea, voluntas non necessa­ rio vult illud cujus jiarticipatione vult quidquid vult, nisi determinetur circa ea quæ vult de necessitate (a). Sed voluntas quanturneumque velit aliquid partici­ patione ultimi finis, non tamen necessitatur ad illud volendum. Igitur nec de necessitate vult finem. — Praeterea, voluntas necessario vult illud cujus parti­ cipatione vult quidquid vult. Sed æstimans Deum esse summum bonum, aestimat participatione ejus volendum esse quidquid vult. Ergo, manente (€) illa æstimatione, de necessitate vult Deum. Hæc autem aestimatio manet in qualibet fideli. Ergo fidelis de necessitate vult Deum. — Praeterea, voluntas potest velle omne quod participat rationem ultimi fin» el summi l»oni. Sed libertas el experientia libertatis est magis pare ultimi finis et sumini lx>ni. Ergo, pré­ sente summo bono, voluntas potest uti sua libertate in non volendo finem. Aut igitur voluntas oletur sua libertate, et sic non necessario volet; aut non utetur, et tamen volet uti, el sic cogetur in volendo finem ; quod est inconveniens manifestum. — Hæc ille. Ista autem reductio,ut ex praemissis patet, ratio­ nem nostram aliquatenus non infringit. In prima namque reductione talsum assumitur in minore, sci­ licet quod scientia vel cognitio non appetatur propter beatitudinem, ut superius exstitit declaratum. — Secunda etiam reductio falsum sumit in majore. Non enim oportet quod si aliquid appetitur propter finem necessario volitum, quod illud necessario appetatur, nisi appareat necessaria habitudo illius ad finem, ctyusmodi sunt esse et vivere, ut in prima responsione dictum fuit. — Tertia nihilominus reductio verum concludit uno modo, non autem alio modo. Ut enim dictum fuit, non solum quilibet fidelis, immo quælibel creatura necessario vult Deum implicite; nec ali­ quis ]M)test Deum odire aut respuere in se, licet possit odire in effectibus suis. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 22, art. 2, ail tertium, dicit : « Deus potest dupliciter considerari, scilicet in se, el in effectibus suis. In se quidem, cum sil ipsa essentia bonitatis, non potest non diligi; unde ab omnibus eum videntibus jw essentiam diligitur; et ibi quan­ tum quisque cogr ‘scit, tantum diligit. Sed in ali­ quibus effectibus suis, in quantum sunt contrarii voluntati, sicut sunt pœns illatae, aut praeceptaquæ gravia videntur, ipse Deus refugitur, et quodammodo odio habetur. Et tamen oportet quod illi qui eum quantum aosilum secundam formam in tertia vero reductio non obstat. Dico enim quod, pnesente ratione principali factam: Agens in aliquid non secun­ summo bono per essentiam viso, voluntas non jxjtesl dum impressionem primi moventis non necessario velle uti sua libertate illo modo quo dicit arguens, tendit in primum, per oppositum tuin propositionis. scilicet non volendo ipsum summum bonum, ut Sed voluntas potest appetere aliquos fines secundarios post dicetur. Similiter dico quod si intellectus in via perse, et precise, absque impressione primi finis: apprehendat summum bonum sub ratione beatitu- appetit enim scire, esto quod nullum aliud bonum dinis vel felicitatis, voluntas non potest illud nolle delœat ovenire(priino Metaphysical,cl primo Ethico­ aut odire; potest tamen intellectum avertere a con­ rum). Ergo non necessario movetur in ultimum sideratione summi boni, et sic voluntas non habe­ finem. — Praterea, voluntas appetit suam libertatem bit actum circa illud. Et hoc j>er sequentes conclu­ el usum sme libertatis propter impressionem ultimi siones explicabitur. Non ergo sequitur aliqua coactio finis. Sed, volendo suam libertatem, suspendit artum in voluntate, si non potest Deum clare visum non suum circa ultimum finem. Ergo ex impressione velle, aut Deum sub ratione summi boni vel beati- ultimi finis sequitur quod voluntas possit sus|>endere ludinis apprehensum odire. Cujus causam assignat actum suum circa ipsum. Ad ista siquidem dicitur, ad primum, quod minor sanctus Thomas, deVeritate, q. 22, art. 5, dicens : < Quamvis autem quadam necessaria inclinatione est falsa, ut patuit prius. — Ad secundum dicitur ultimum finem velit voluntas, nullo Limen modo quod bene concludit quod in via, ubi finis ultimus concedendum est quod ad illud volendum cogatur. confuse videtur et per speculum, voluntas, volendo Coactio enim nihil aliud est quam violentiæ cujusdam experiri suam libertatem, suspendii actum suum inductio. Violentum autem, secundum Philosophum, circa finem. Nec oppositum hujus intendit prolmre tertio Ethic, (c. 1), est cujus principium est extra, tertia ratio. Nec illud similiter intendit prima con­ nihil conferente vim panso, sicut si lapis sursum clusio; sed solum quod voluntas sein|>er habitualiprojiciatur, quia nullo modo de se ad hunc motum ler appetit finem ultimum, el nullo modo jiolesl inclinatur. Sed cum ipsa voluntas sil quædam incli­ habere circa finem ultimum, apprehensum sub ra­ natio, eo quod est appetitus quidam, non potest tione universali summi boni vel bealiludinis, actum contingere ul voluntas aliquid velit, et inclinatio fugæ, vel odii,aut displicibilis; nec potest velle oppo­ ejus non sil in illud. El ita non potest contingere ul situm bealiludinis, aut in illo complacere. Causa voluntas aliquid velit coacte vel violenter, etiamsi autem quare potest hic in via suum actum suspen­ aliquid naturali inclinatione velit. Palet igitur quod dere circa finem ultimum, et divertere intellectum voluntas non necessario aliquid vult necessitate ab illo, et convertere ad alia, est quia talis actus con­ coactionis, vult tamen aliquid necessario necessitate siderationis ultimi linis confusus, aut volitio ejusdem naturalis inclinationis. » — Hæc ille. — Idem jmnit potest apprehendi ut medium inconveniens el insuf­ prima parte, q. 82, art. I. Dico igitur quod, licet uti ficiens ad insecutionem ultimi finis; et alia quædam, sua libertate sit quædam * participatio 1 latitudinis, puta quies, aut consideratio aliorum , apparent, im­ tamen non taliter uti libertate, odiendo beatitud i nem, plicite vel explicite, esse medium fini propinquius, aut nolendo Deurn clare visum. Libertas enim arbi­ et magis uniens, el approximare faciens Imno perfe­ trii, quæ dicitur contradictionis, attenditur circa ea cto. Secus erit autem in patria. Et sic patet quod quæ sunt ad finem, sicut et electio; et non circa finem, non oportet, si voluntas possit suspendere volitiout dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 19, art. 10, nem suam circa finem, quod possit ipsum nolle. Quarta ratio principalis pro conclusione talis est, ubi dicit : « Liberum arbitrium habemus respectu eorum quæ non necessario volumus, aut naturali el |K>nit eam sanctus Thomas, prima secundæ, q. 10, instinctu. Non enim ad liberum arbitrium pertinet art. 2 : < In motu cujuslilæt potentiæ a suo objecto quod volumus esse felices, sed ad naturalem instin­ consideranda est ratio per quam objectum movet ctum. Undo et alia animalia, quæ naturali instinctu potentiam. Visibile enim movet visum sub ratione ad aliquid moventur, non dicuntur libero arbitrio coloris netu visibilis. Unde, si color proponatur moveri. > — Hæc ille. — Idem ponit,q. 83, ari. ull., visui, ex necessitate movet visum , nisi aliquis visum dicens quod liberum arbitrium ost potentia electiva. avertat ; quod pertinet ad exercitium actus. Si autem El de Veritate, q. 24, art. I. ad vigesimum, dicit proponeretur aliquid visui quod non omnibus modis quod licet respectu finis habeamus liberam volunta­ esset coloratum in actu, sed secundum aliquid esset tem, quia necessitas naturalis inclinationis libertati tale, secundum autem aliquid non tale, non ex non repugnat; non tamen liberum arbitrium proprie necessitate visus videret tale objectum : posset enim loquendo, cum sub electione non cadat. Ex quibus intendere ad ipsum ex illa parte, qua non est colora­ patet quod arguentis reductio rationem supra posi­ tum, et sic visus ipsum non videret. Sicut autem coloratum in actu est objectum visus, ita bonum est tam non infringit. Palet similiter ad alias reductiones, quas facit con­ objectum voluntatis. Unde, si pro|>onatur aliquod DISTINCTIO I. — QtJ/RSTIO III. objectum voluntati quod sil universaliter tonum et secundum omnem considerationem, ex necessitate voluntas in illud tondet, si aliquid velit : non enim poterit vello oppositum· Si autem proponatur volun­ tati aliquod objectum quod non secundum quamli­ bet considerationem sil ternum, non ex necessitate voluntas feret ui in illud. El quia defectus cujuscumque boni habet rationem non l>oni, ideo solum illud bonum quod est perfectum, est tale tonum quod voluntas non potest non velle; quod est tealitiiflo. Alia autem particularia tona, in quantum defi­ ciunt ab aliquo bono, possunt accipi ul non bona ; et secundum hanc considerationem possunt repu­ diari vel approbari a voluntate, secundum quod potest in idem ferri intellectus secundum diversas considerationes.» — Hæc ille.— Idem medium tangit de Veritate, q. 24, art. 1, ad 18 : Sicut, inquit, aliquod verum est quod propter iinpermixtionem falsi de necessitate ab intellectu recipitur, sicut prima principia demonstrationis ; ita est aliquod tonum quod propter rnalitiæ impermixtionem erit ratio­ nem, sed potius omnis temi. Ergo cum in Deo conce­ pto a viatore sub ratione omnis boni, viator nihil tale rejwriat, stanto ista æstimatione, non pterit resilire. El sic nullus peccare poterit nisi liat prius hæreticus. — Addit etiam quod voluntas in resiliendo a summo temo habet aliquod cur, sci licet oxiærientiam propriæ libertatis. — Præterea, suspensio volitionis respectu ultimi finis |X>test apprehendi sub ratione terni, in quantum in illa Sus­ pensione est magna libertas, el in quantum ilia voli­ tio includi! quamdam inutilem occupationem, occu­ pari videlicet in continua musitationo respectu finis. Igitur non apparel cur non possit voluntas prosequi 10! istam suspensionem, et quin in fine sic considerato repe natur aliquis defectus boni, scilicet inanis occu­ patio in ejus volitione. Sed ista reductio perverse movet. Cum enim dici­ tur primo quod Deus conceptus a viatore sub ratione omnis terni potest odiri,falsum est. Immo secundum quod dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 60, art. 5, in quantum Deus est commune bonum omnium, unumquodque naturaliter diligit Deum plus quam seipsum ; licet dicatur odio haberi quantum ad ali­ quos éjus effectus, qui voluntati hominum conlrariantur. Quod nutem quæhbet res naturali dile­ ctione plus diligat Deum «piam se, arguit sic : < Inclinatio naturalis in his quæ sunt sine ratione demonstrat naturalem inclinationem in voluntate nature intellectualis. Unumquodque autem, in rebus naturalibus,quod secundum naturam hoc ipsum quod est alterius est, principalius tendit in illud cujus est quam in seipsum. Et hæc naturalis inclinatio demonstratur ex his quæ naturaliter aguntur: quin unumquodque, sicut agitur naturaliter, sic aptum natum est agi, ut dicitur secundo Physicorum (t.c. 78). Videmus enim quod naturaliter pars expo­ nit se ad conservationem lotius corporis. Et quia ratio imitatur naturam, hujusmodi inclinationem inve­ nimus in virtutibus politicis : est enim xirluosi civis ul se exponat mortis periculo pro totius reipublicæ conservatione ; el utesl eum respuere; immo necessario eum diligit, si aliquem actum circa Deum haliet. Istam punit .sanctus Thomas, prima secunda», q. 5, Conceditur tamen quod pAesteum peraccidensodire, art. 8 : α Beatitudo, inquit, potest dupliciter consi­ odiendo ejus aliquos effectus voluntati perfectu * con­ derari. I no modo secundum rationem communem trarios, sicut sunt punitiones et prohibitiones; qui­ beatitudinis; et sic necesse est quod omnis homo bus odio habitis |wr se, retorquetur per accidens lieatiludinem velit. Ratio autem communis beatitu­ odium in Deum causantem tales effectus. Deus enim dinis est ut sit bonum perfectum. Cum autem bonum apprehensus sub ratione infligentis (urnam appre­ sit objectum voluntatis, perfectum bonum alicujus henditur a peccante tanquarn injustus vel malus. est illud quod totaliter ejus voluntati satisfacit. Unde Nec tamen oportet quod taliter eum apprehendens appetere latitudinem nihil aliud est quam ap]gtere sit hæroticus illico : quin forte illa apprehensio est ut voluntas satietur, quod quilibet vult. Alio modo in parte sensitiva, ex vehementia passionis, et non possumus loqui de beatitudine secundum specialem ex dictamine rationis, quæ hnbitualiter dictat Deum rationem, quantum ad illud in quo beatitudo con­ nullam rationem mali halttre. Et ideo talis non est sistit; et sic non omnes cognoscunt beatitudinem, hiiTeticus plus quam phreneticus judicans Deum esse quia nesciunt cui rei communis ratio beatitudinis injustum, aut quod aliter passionali» qui actu false conveniat. Et per consequens, quantum ad hoc, non judicat secundum partem sensitivam, ratione liene omnes eam volunt n — Hæc ille. habiluata habitu fulvi, per passioncun absorpta et Et ibidem, ad secundum, dicit : « Cum voluntas ligata, ne in rectum judicium de Dei bonitate et sequatur apprehensionem intellectus seu rationis, puritate ab omni malitia proponat voluntati. — Cum sicut contingit quod aliquid est filem secundum rem, iterum arguens μηίιικΙο et tertio addit quod in line quod tamen est diversum secundum considerationem ultimo apprehenso in universali voluntas invenit rationis; ita contingit quod aliquid est idem secun­ cur etc. ; dico quod voluntas in quocumque cur super dum rem, et tamen uno modo appetitur, et alio quo fertur, non fertur nisi propter participationem modo non appetitur. Beatitudo ergo |wdest con­ ultimi linis in tali cur inventam. Et ideo quantum- siderari sub ratione finalis boni et perfecti, quæ est cumque suspendat actum dilectionis circa ultimum communis ratio beatitudinis ; ct sic naturaliter et ex linein sub u inversai i ratione apprehensum, tamen necessitate voluntas in illud tendit, ut dictum est. si fertur super aliquid, virtualiter fertur super ulti­ Potest etiam considerari secundum aliquas speciales mum finem, et implicite diligit illum - Dico rationes, vel ex parte ipsius operationis, vel e\ parte secundo quod hoc argumentum solum probat quod potentiae operativæ, vel ex parte objecti ; et sic non ultimus finis non necessario actu diligitur et expli­ ex necessitate voluntas tendit in ipsam, n Hæc cite, quod conceditur; sed non proliat quod possit ille. odiri; et hoc solum vult nostra conclusio, scilicet Idem ponit 4. SchIchI. , dist. 40, q. 1, ari. 3, quod non stant simul quod intollet tus apprehendat ((u.vstiuncula t, ad primum, ubi sic dicit : u Visi­ iieatitudinem sub ratione perfecti Ixuii, et quod bile est duplex : scilicet per se, ut color; et per acci­ voluntas pro tunc odio illam habeat. Quantumcum- dens, ut homo. Ita etiam ct appetibile, quod est que enim talis apprehensio ultnni linis sil universa­ voluntatis objectum, dupliciter |>olesl accipi, scililis communis, aut confusi cl imperfecta, tamen dilc- I cet per se et per accidens. Per se objectum voluntatis est bonum; sed per accidens est hoc vel illud bonum. Et sicut Itonum communiter loquendo est objectum tamen — Ad Pr I voluntatis, ita et summum bonurn est finis ultimaC) imputatur. — Om Pr. DISTINCTIO I. — quæstio 1 IK tus voluntatis per se loquendo; sed hoc vel illud ponitur ul ultimus finis voluntatis et principale objectum ejus quasi per accidens. Beatitudo autem, quantum ad illud quod in ipsa est perse voluntatis principale objectum, est omnibus nota; sed, quan­ tum ad illud quod accidit per se objecto, non est nola. Omnes enim cognoscunt perfectum bonum, et hoc appetunt dum beatitudinem appetunt; sed hoc pcifectum bonum esse voluptatem, \el divitias, vel virtutem, vel aliquid hujusmodi est per accidens. Et ideo circa hoc non est inconveniens mullos esse erro­ res. Quamvis enim divina visio sit beatitudo, non sequitur tamen quod quicumque appetit beatitudi­ nem appetat divinam visionem : quia beatitudo, in quantum hujusmodi, importat perse objectum voluntatis primum, non autem ipsa divina visio; sicut si (a) aliquis appetit dulce, qui tamen non appe­ tit mei. Sic etiam non sequitur quod aliquis, appe­ tendo beatitudinem, appetat illud quod secundum rei veritatem est beatitudo. Ha etiam non sequitur quod aliquis, spernendo illud quod secundum rei veritatem est beatitudo, beatitudinem spernat ; sicut non sequi­ tur quod qui ignorat hominem, ignoret album, licet homo sil albus. j> — Hæc ille, ad primum, secun­ dum et quartum, aliquibus dimissis. Tertia conclusio : quod voluntas pro statu viæ nihil necessario actualiter vult, nec ab aliquo objecto movetur necessario, quantum ad exer­ citium actus; licet quantum ad speciem actus necessario ab aliquo moveatur objecto. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima secundo?, q. 10, art. 2 : «t Voluntas, inquit, dupli­ citer movetur : uno modo, quantum ad exercitium actus; alio modo, quantum ad specificationem, quæ est ex objecto. Primo igitur modo voluntas a nullo objecto ex necessitate movetur : potest enim aliquis «Io quocumque objecto non cogitare, et per conse­ quens non actu velle illud. Sed quantum ad secun­ dum modum motionis, ab aliquo objecto ex necessi­ tate movetur, ab aliquo autem non. n — Hæc ille. — Λ quibus autem objectis moveatur necessario quan­ tum ad specificationem actus, ostendit quod a solo fine ultimo, quod secundum omnem considera­ tionem ejus est bonum. Et modia ejus recitata sunt in quarta ratione pro prima conclusione, quæ inci­ pit : In motu c.ujudcumque jwdentiæ etc. Quid autem sit moveri quantum ad exercitium actus, et quid moveri quantum ad specificationem actus, manifestat q. D, art. I, dicens : α Aliquid in tantum indiget moveri ab aliquo, in quantum est in potentia ad plura : oportet enim ut illud quod est in potentia reducatur ad actum; et hoc est moveri. Dupliciter autem aliqua vis anima * invenitur esse in (a) *i — Om. Pr. 103 potentia ad diversa : uno modo, quantum ad agere vel non agere; alio modo, quantum ad agere hoc vel illud. Sicut visus quandoque videt actu, quandoque non videt actu ; et quandoque ridet album, quando­ que videt nigrum. Indiget igitur movente quantum ad duo : scilicet quantum ad exercitium vel usum actus; et quantum ad determinationem actus. Quo­ in m primum est ex parte subjecti, quod quandoque invenitur agens, quandoque non agens; aliud ex parte objecti, secundum quod specificatur actu. > — Hæc ille. Eamdein conclusionem ponit Je Veritate, q. 22. art. 6, dicens : « Ex hoc dicitur aliquid esse neces­ sarium, quod est immutabiliter determinatum ad unum. Unde, cum voluntas indeterminate se habeat respectu multorum, non habet respectu omnium necessitatem, sed respectu eorum tantum ad quæ naturali inclinatione determinatur. Et quia omne mobile reducitur ad immobile, et indeterminatum ad determinatum ; ideo oportet quod illud ad quod voluntas est determinata, sit principium appetendi ea ad qua? non est determinata ; et hoc est ultimus finis. Inveniturautem indetenninatio voluntatis respe­ ctu Inum, scilicet respectu objecti, respectu actus, et respectu ordinis in finem. Respectu objecti qui­ dem est indeterminata voluntas quantum ad ea quæ sunt ad finem, et non quantum ad ipsum finem ulti­ mum. Mullis enim viis perveniri potest ad ultimum finem, et diversis diversæ viæ competunt perve­ niendi in ipsum. Et ideo non potuit esse appetitus voluntatis determinatus in ea quæ sunt ad finem, sicut est in rebus naturalibus, quæ ad certum finem et determinatum non habent nisi certas et determi­ natas vias. Et sic patet quod res naturales, sicut de necessitate appetunt finem, ita ea quæ sunt ad finem, ut nihil sit in eis accipere quod possint appetere et non appetere. Sed voluntas de necessitate appetit finem ultimum, ut non possit ipsum non appetere; sed non de necessitate appetit aliquid eorum quæ sunt ad finem. Unde respectu hujus, est in potestate ejus appetere hoc vel illud. — Secundo est voluntas indeterminata respectu actus : quia etiam circa obje­ ctum determinatum potest uti actu suo si voluerit, vel non uti. Potest enim exire in actum volendi respectu cujuslibet,et non exire. Quod in rebus natu­ ralibus non contingit : gra\e enim semper descendit deorsum in actu, nisi aliquid prohibeat. Quod exinde contingit, quod res inanimata? non sunt mota? a seipsis, sed ab aliis; unde non est in eis moveri vel non moveri. Hes autem animate possunt moveri a seipsis; et inde est quod voluntas potest velle et non velle. — Tertio est indetenninatio voluntatis respectu ordinis ad finem, in quantum voluntas potest appetere illud quod in finem debitum secun­ dum veritatem ordinatur, vel etiam secundum appa­ rentiam tantum. Et hæc indetenninatio ex duobus contingit, scilicet ex indétermination? circa objectum 104 LIBRI I. SENTENTI A H U.M in his quæ sunt ad finem, et iterum ex indetenni- α Finis ultimus ox necessitate movet voluntatem, natione apprehensionis, quæ potest esse recta cl non quia est bonum perfectum ; et similiter illa qu® ordi­ recta. Sicut enim ex aliquo principio vero dato non nantur ad hunc finem, sine quibus finis haberi non sequitur conclusio falsa nisi j)er aliquam falsi latem potest, sicut esse et vivere el hujusmodi, n — Arti­ rationis, vel assumentis aliquam propositionem fal­ culo etiam primo, dicit quod α homo naturaliter vult sam, vel falso ordinantis principium in conclusio­ non solum objectum voluntatis, sed et alia quæ con­ nem ; ita etiam ex quo inest appetitus rectus ultimi veniunt aliis potentiis : ut cognitionem veri quæ finis, non potest sequi quod aliquis aliquid inordi­ convenit intellectui; et esse et vivere et alia, quæ nate appeteret, nisi ratio acciperet aliquid ut ordina­ respiciunt consistendam naturalem ». Ad primum dubium dicitur quod intentio sua est bile in finem, quod non est ordinabile in finem; sicut qui appetit beati tud inem appetitu recto, nunquam quod voluntas respectu cujuscumque objecti pro quo­ deduceretur in appetendam fornicationem, nisi in cumque statu potest habere actum el suspendere quantum apprehendit eam ut quoddam hominis actum, pro quo statu potest sibi proponi sub ratione bonum, in quantum est quoddam delectabile bonum, boni exitus in actum vel cessatio ab actu, in patria et sicut ordinabilem in beatitudinem vehit quam­ vero non potest proponi voluntati sub aliqua specie dam imaginem ejus. Et ex hoc sequitur indeter- l>oni cessare a dilectione Dei secundum se. Si tamen minatio voluntatis, qua potest bonum vel malum intellectus potest sibi proponere sub specie boni hoc appetere. — Cum autem voluntas dicatur libera in quod est suspendere talem actum, utique voluntas quantum necessitatem non habet, libertas voluntatis potest iltnm actum intercipere. Et quod ista sit mens in tribus considerabitur : scilicet quantum ad actum, ejus, patet de Veritate, q. 24, art. 8, ad secundum in quantum potest velle et non velle; el quantum et tertium. Argumentum enim tertium est tale : ad objectum, in quantum potest velle hoc et velle « Liberum arbitrium habet dominium sui actus. Sed illud et ejus oppositum; et quantum ad ordinem uti gratia est quidam actus liberi arbitrii. Ergo est finis, in quantum potest velle lionum et malum. Sed in intestate liberi arbitrii uti gratia vel non uti; et quantum ad primum horum inest libertas voluntati sic per gratiam confirmari non jiotest. n — Argu­ in quolibet statu natura * respectu cujuslibet objecti. mentum secundum consimile est huic. Argijit enim — Secundum vero est respectu quorumdam obje­ sic : « In potestate liberi arbitrii est uti gratia el non ctorum : scilicet respectu eorum quæ sunt ad finem» uti ; nam liberum arbitrium a gratia non potest cogi. et non ipsius finis ; et etiam secundum quemlibet Sed si liberum arbitrium gratia infusa non utatur, statum naturæ. -*· Tertium vero non est res|»ectu decidit in malum. Ergo nulla gratia superveniens omnium objectorum, sed quorumdam : scilicet potest liberum arbitrium confirmare in bono; » — eorum quæ sunt ad finem; nec respectu cujuslibet Hæc ille. — Ad ista duo argumenta similiter respon­ status naturæ, sed illius tantum in quo deficere det dicens : « In potestate liberi arbitrii est non uti potest; nam ubi non est defectus in apprehendendo habitu, cum potest hoc ipsum quod est non uti et conferendo, non potest esse voluntas mali etiam habitu sibi proponi sub specie boni ; quod de gratia in in his quæ sunt ad finem, sicut patet in beatis. El beatis accidere non potest. » — Hæc ille. — Ex quo pro tanto dicitur quod velle malum non est libertas, palet solutio ad primum dubium. Sicut enim, quam­ nec pars libertatis, quamvis sit quoddam lilærtatis vis in potestate voluntatis sit uti vel non uti habitu, signum. > — Hæc ille. cum tale uti vel non uti potest sibi proponi sub spe­ Ex quibus patet quod voluntas non necessario exit cie boni ; tamen in jialria voluntas necessario utitur in actum respectu alicujus objecti, prosertim hic in gratia ; quia non uti gratia non potest sibi apprere via, sic quod quolibet objecto proposito in potestate bonum secundum se, cum ibi nullus possit esse sua est nullum actum habere respectu illius. Potest defectus in intellectu ; ita similiter dico quod quam­ enim intellectum ab hujusmodi cognitione avertere, vis vohintas quodlikl objectum possit velle actualiet per consequens in aliud divertendo sujmt aliud ter et non velle, cum exire in actum et suspendere objectum ferri. potest sibi pro|»oni sub ratione lioni ; tamen in patria Sed dubium videtur esse in prædiclis. Falsum volunkis necessario exit in actum divin© dilectionis, enim videtur quod voluntas pro quocumque statu nec potest illam suspendere, cum illud non possit potest respectu cujuslibet objecti haliere actum et proponi voluntati sub ratione boni. Et si dicatur non habere. Nam in patria non est in potestate quod saltem habetur quod non plus pro quolibet sta­ voluntatis velle Deum et non velle, ut dicetur in tu voluntas habeat primam indeterminaüonein, sci­ alia conclusione. licet respectu actus, quam tertiam, scilicet respectu Similiter falsum videtur quod voluntas respectu ordinandorum in finem : ex quo in patria sicut non nullius eorum quæ sunt ad finem sit determinata. habet tertiam, ita non habet primam; dico quod Nam ipsemel dicit prima secundæ» q. 10, art. 2, tertia indetermi natio nullo modo remanet in beatis ; ad tertium, quod homo naturaliter vult non solum ibi enim nihil male appetitur in ordine ad finem . ultimum finem, sed multa alia. Dicit enim sic : sed prima indetermi nat io, scilicet quoad exire in DISTINCTIO I. — QUÆSTIO III· actum vel non oxire, remanet in patria quoad mul­ ta objecta, puta respectu omnium actuum quorum cessatio ab actu vol non exire potest proponi sub specie boni voluntati per intellectum. Secundum dubium etiam faciliter solvitur, si dicta superius ad memoriam revocentur. Intelligit enim sanctus Thomas quod voluntas non necessario vult ca quæ sunt ad finem, sine quibus finis haberi potest, vel saltem apparet illum bine talibus haberi posse. Talia vero non sunt esse, vivere, inlelligere, ut supe­ rius extitit prælibatum. Quarta conclusio est quod divina essentia clare visa necessario movet voluntatem creatam a — Hæc ille. Ex quibus patet quod voluntas videntis Deum necessario movetur a Deo quantum ad speciem actus, sic quod non stant simul quod intellectus divinam essentiam videat, et voluntas eam odio habeat, vel nolit aul respuat. Immo, si aliquem actum circa eam habeat, ille erit prosecutio et non fuga; erit (a) quod. — Oin. Pr. (C) a verbo voteit usque ad verbum appetibile. — Om. l*r. 105 enirn dilectio vel delectatio. Et hoc sonat prima pars conclusionis. Quod autem similiter necessario moveatur a tali objecto quantum ad exercitium actus, ita quod non sil in potestate voluntatis create, visa divina essentia, omnem actum circa eam suspendere, vel intellectum ab ejus consideratione avertere, patet iterum ex prædictis. Quia illud non potest voluntas positive aut privatise, quod nullam speciem honi habet. Sed cum aliquis videt Deum, intellectus non potest voluntati dictare, aut sub boni specie pnrsentare, quod nullum actum circa Deum eliciat, aut quod illo relicto alia velit, aul quod intellectum ab illius inluilione divertat. Ergo voluntas non poterit illud. Minor patet : quia aliter ridens Deum clare erraret, si judicaret aliquod tale esse bonum. Confirmatur per sanctum Thomam, tertio Contra Gentiles, capit. 62, ubi sic ait : c Impossibile est quod aliquis a bono quo fniitur \elit discedere, nisi propter aliquod malum qurxl m fruitione illius boni aestimatur, saltem propter hoc quod æstimatur im­ pedimentum majoris boni : sicut enim nihil appetitur nisi sub ratione boni, ita nihil fugitur nisi sub ratio­ ne mali. Sed in fruitione illius visionis non potest esse aliquod malum, cum sit optimum ad quod creatura intellectualis potest penenire. Neque etiam potest esse quod ab eo qui fruitur illa visione aesti­ metur in ea esse aliquod malum vel aliquid ea melius, cum visio illius summon veritatis omnem falsam icslimationem excludat. Impossibile est igitur quod substantia intellectualis quæ Deum videt unquam illa visione carere velit. > — Hæc ille. Item, ibidem : < Nihil quod cum admiratione con­ sideratur potest esse fastidiosum : quia, quamdiu sub admiratione est, adhuc desiderium manet. Divi­ na autem substantia semper cum admiratione a quo­ libet intellectu creato videtur, cum nullus intellectus creatus eam comprehendat. Impossibile est igilur quod substantia intellectualis illam visionem fasti­ diat; et sic non potest esse quod ab illa visione vel fruitione per propriam voluntatem desistat. » — Hæc ille. Quinta conclusio est quod ultimo fine clare apprehenso voluntas necessario fruitur. Ista conclusio potest probari cx dictis in probatio­ ne quarta· conclusionis, ex illis quæ allegata sunt de quarto Sentent., quæ probant quod divina essen­ tia sine gaudio videri non potest. Sexta conclusio est quod ultimo fine apprehenso sub generali ratione summi vel perfecti boni, aut felicitatis, aut bentltudinis, circa beatificam visionem vol unias non fruiiur perfecte. Istam ponit sanctus Thomas, primo Sentent., ίΟΛ LIRRI ! SENTENT! IRUM dist. I, q. ultima, art. I, ubi sic dirit : « Fruitio ponit quamdam delectationem in fine. Delcvtalio autem non potest esse nisi in cognoscente; propter quod Plato dicit quod delectatio est generatio sensi­ bilis in natura, id est quæ sentitur naluræ conve­ niens. El ideo, cum creatura) insensibiles non cogno­ scant, nec delectantur nec frmmtur. — Præterea. fniitio, proprie loquendo, est tantum ultimi finis. Bruta autem ultimum finem non apprehendunt, nec finem proximum possunt ordinare ad finem istum, cum caivant ratione, cujus est ordinare. Unde non proprie fruuntur. — Similiter, peccator ponit finem ultimum in quo non est; unite, cum verum finem non habeat, non vere fruitur. — Ulterius, fniitio dicit delectationem in fine ; unde perfecta fruitio non est nisi perfecta delectatio, quæ esse non potest ante consecutionem linis. Ideo in via justus homo non perfecte fniilur; sed beati qui consecuti sunt finem, nunc proprie et perfecto fruuntur. » — Hæc ille. Ex quibus patet quod voluntas, ante consecutionem ultimi finis, licet necessario diligat eum, non tamen necessario fruitur illo, loquendo de fruitione perfecta; liret, loquendo de fruitione imperfecta, con­ cedendum sil quod sicut finem necessario diligit, ita fine necessario fruitur, in quantum scilicet deside­ rium in illo quietatur, non procedendo ulterius, reterendo illum in aliud. Sicut enim dicit sanctus Thomas, ibidem, ad quintum : « Duplex est quies, scilicet quies desiderii et quies motus. Quies deside­ rii est quando desiderium sistit in aliquo propter quod omnia quærit, el non desiderat aliquid ulte­ rius; el hoc modo voluntas justi in via quiescit in Deo. Quies autem motus est quando pervenitur ad terminum quiesitum; et ista quies voluntatis erit in pétrin. Hæc autem quies facit perfectam fruitionem ; sed prima imperfectam. » — Hæc ille. — Sicut aulem ipee dicit th· Deo, ita potest dici de ultimo fine apprehenso sub ratione perfecti boni. In illo enim quietatur voluntas primo modo, non nutem secundo modo. — El in hoc primus articulus ter­ minetur. henso, circa visionem divinæ essentia» voluntas non de necessitate elicit actum complacentia? aut desi­ derii respectu ipsius. Arguit ergo ( I. Sentent,, dist. I, q. 3, ari. 3). Primo sic. Illud voluntas non necessario deside­ rat, aut in illo necessario delectatur, in quo defe­ ctum reperil boni el rationem alieujus mali. Lata enim super illam rationem mali aut defectum boni, apparet quod non necessario complacebit. Sed sum­ mum bonum, apprehensum in universali, habet, ut sic apprehensum, defectum boni ac rationem alicu­ ius muli : universale enim est in potentia ; el idcirco apprehensum in universali consideratur sub quadam imperfectione; unde in esse cognito est imperfe­ ctum, pula potentiate, obscurum, non satians, non quietans; quæ omnia includunt rationem alieujus defectus aut mali. Ergo non apparet qualiter sic acceptum nécessité! voluntatem ad complacendum in se et delectabiliter quiescendum. — Nec valet, inquit, si dicatur quod saltem necessitabit ad desi­ derandum. Nullum namque desiderium bated neces­ sitatem, nisi quatenus complacentia ex qua oritur est necessaria. Cum igitur voluntas non necessario complaceat in fine sic apprehenso, nec illum neces­ sario desiderabit ; alioquin necessarium dependeret a contingenti; quod est impossibile. — Nec etiam obstat si dicatur quod in summo bono apprehenso non invenitur aliquis defectus, sed in modo appre­ hendendi. Hoc quidem non obviat : quia modus apprehendendi summe facit ad hoc quod objectum moveat, cum lionum intellectum moveat voluntatem, ut patet tortio Ethicorum (c. 4) el sexto (c. 2), ubi dicitur quod mens practica movet. Unde objectum clare apprehensum aliter movebit quam confuse et diminute cognitum; hoc enim modo non quietat. Secundo sic. Sub illo actu non est voluntas de necessitate qui potest impediri casualiter et delibe| rate. Sed, stante apprehensione summi boni, possibile est ut homo illud non appetat, nec sit sub actu desiderii. Possibile est, inquam, ex inadvertenlia ct inattentione, ut patet quoti disputantes de summo bono vel studentes circa materiam ultimi finis non sunt in continuo appetitu ultimi finis; aliter seque­ retur quod legens primum et decimum Ethicorum, AIITICILUS II. esset in continuo appetitu ultimi finis, quod nullus experitur. Possibile est etiam ex dei i Iteratione; quia η υ b ! λ potest concipi desiderium sub ratione impeditivi majoris Itoni, puta inquisitionis veritatis circa finem ultimum, quia affectati non bene vident verum. Λ. - OBJECTIONES Multis etiam aliis causis potest se homo figere et — Contra primam conclusionem munire ne dum concipiet ultimum finem desideret eum, puta quia illud desiderium est vanum et inu­ tile, el mulla talia. Ergo voluntas non necessario fini­ Quantum od secundum movenda sunt dubia. tur, aut desiderat finem sic apprehensum. Tertio sic. Quilibet rediens ad seipsum experitur I Argumenta Aureoli. — Contra primam enim conclusionem arguit Aureolus multipliciter, istud quod, fine ultimo sic apprehenso ab eo, non probando quod, ultimo fine qualitercumque appre- I necessario in eo complacet aut delectatur. Quod patet. DISTINCTIO I — QUÆSTIO III. 107 Nam nullus actus dc necessitate existons in intellectu nullius boni concupiscentia respectu sui insit immo­ vel voluntate videtur nos posse latere. Unde quilibet biliter voluntati aut necessario. —Confirmatur quod experitur quando dubitative aliquid cognoscit, et dictum est de amicitia respectu suiipsius. Nam mulli quando cerlitudinaliter. Et pari modo delxd experiri desiderant non esse suum, ut patet per experientiam quando complacet immobiliter, aut contingenter, aut in desperantibus, qui se anullarent si possent; et non. Interrogatus enim laicus quilibet, facta sibi etiam fortis non sperans aliam vitam exponit se mentione de ultimo fine, utrum vellet ipsum habere, morti, ut palet tertio Ethicorum (c. 6). responderet nulli dubium quod sic; el si ultra inter­ Ista sunt argumenta Aureoli. rogaretur an posset non velle, responderet utique quod si vellet non curaret, immo plus vellet pro ali­ II. Argumenta Scoti. — Scotos autem contra quo statu aliquid aliud. Ergo patet quod illud non eamdem conclusionem sic arguit. (1. Sentent., volebat de necessitate. dist. 1, q. 4, ari. 1.) Quarto sic. Nullus actus voluntatis est necessa­ Primo. Nam nihil est tam in potestate voluntatis rius, nisi actus reflexus super illum sit necessarius, quam ipsa voluntas, secundum Augustinum, primo dum voluntas reflectitur super illum : v. g. voluntas Retract, (cap. 9). Ex quo colligitur quod si actus non necessario complacet in aliquo, nisi complaceat voluntatis sit in potestate voluntatis mediate, multo sibi necessario complacentia, dum reflectitur super plus immediate. Sed in potestate voluntatis est velle eam ; alioquin si non necessario placet complacentia, finem el non velle, mediante intellectu; potest enim potest sibi illa complacentia displicere; et sic com­ avertere» intellectum a consideratione finis, quo facto placebit Instabiliter et violenter et contra sponte, non volet ipsum. Ergo stante consideratione poterit quod est impossibile, cum omnis motus complacen­ non velle, ut videtur. tia» sit spontaneus. Sed clarum est quod actus volun­ Secundo sic. Agens quod nécessitai ur ad agen­ tatis quo reflectitur supra complacentiam finis ultimi dum, eadem necessitate removet prohibens actionem, non est necessarius; immo multi vellent quod illa ut patet de gravi quod de necessitate movetur deci­ complacentia esset necessaria, ut illi qui istam par­ sum, et ideo de necessitate removet omne prohibens, tem tenent. Et iterum complacentia non habet in se si potest illud removere. Sed voluntas non removet unde necessario complaceat, cum non sit magnum prohibens et impediens illam a volitione finis, vide­ bonum hominem in tali complacentia occupari. Ergo licet non considerationem intellectus; el tamen posset nec complacentia ultimi finis est in voluntate immo­ removere figendo intellectum, et manutenendo ipsum biliter. in consideratione finis. Ergo, cum non faciat, sequiQuinto sic. In nullo imrnobilitatur voluntas, nisi tun quod non necessario eliciebat volitionem finis quietetur in illo. Sed in complacentia ultimi finis sic Tertio sic. Impossibile est extremum alieujus coor­ apprehensi voluntas non experitur quietem sui aut dinationis respicere extremum alterius coordinatio­ sui quielationem. Ergo nec ibi imrnobilitatur. Vide­ nis sub quacumque necessitate, quin tanta respiciat tur enim repugnantia quod complaceat in aliquo necessitate quodcumque medium necessario requisi­ immobiliter, el tamen non quiescat in eo. tum inter illa extrema. Sed volilio finis est quasi Sexto. Nullus amor concupiscentiæ est necessario unum extremum coordinationis omnium aliorum in voluntate, nisi amor amicitiæ ex quo procedit volitionum ; finis autem est aliud extremum omnium amor concupiscentia? sit necessarius; alias effectus volitomm; medium autem inter illa duo extrema, esset necessarius et causa contingens, quod est impos­ scilicet volitionem et finem, erit consideratio ipsius sibile. Sed complacere in ultimo fine sic apprehenso finis. H.ec autem consideratio non est necessaria, non est nisi amor concupiscentia? ; nec etiam eum immo voluntas potest eam suspendere. Igitur nec desiderare est nisi concupiscere eum : non enim con­ connexio voluntatis cum fine erit de necessitate. cipitur ut quoddain subsistens quod possit amore Quarto sic. Quidquid necessario quiescit in aliquo amicitia? complacere, sed potius ut quiedam perte- sibi proscrite necessario manulenel illud sibi præsens, Ctio el bonum apiætentis (α). Nunc autem omnis si potest : sicut patet de gravi quod manutenet se in talis concupiscentia ortum habet ex amore suiipsius. centro, in quo tie necessitate quiescit: et similiter Sed constat quod amor amicitia» quo quis se amat appetitus sensitivus tenet sensum in illo sensibili in non est necessarius, sed contingens, el in nostra quo necessario delectatur et quiescit, si illud potest potestate; alioquin non possemus nos plus vel minus præsens habere. Cujus ratio est : quia quod aliquid amare, nec cadent virtus et vitium circa istum amo­ necessario quiescat in nliquo sibi présente, hoc est rem, cum virtus sit habitus déclivité, el de eis quæ propter convenientiam perfectam, ct propter eamdem necessario insunt non vituperemur. Ergo si contingit videtur necessario sibi conjungi; et ita, quantum circa istum amorem recte agere el errare, immo el putest, facit quod conjunctio sit præsens et in actu. seqtsum contemnere propter Deum, necesse est quod Sed voluntas non necessario tenet finem sibi praesen­ tem |μγ considerationem ; et tamen potent. Ergo non (a) appetentis. - appelibilitatii Pr. videtur necessario quiescere in fine apprehenso. LIBRI I. SENTENTIARUM IOS Quinto sic. Omne agens necessario agit do neces­ sitate usque ad ultimum su® potenti®, ut patet de gravi quod loto impetu inferius movetur. Et ratio hujus est : quia sicut in potestate sua non est actus, ita nec intensio actus. Sed voluntas non fertur de necessitate in finem apprehensum secundum ulti­ mum suffi potentia?; non enim experimur nos inten­ sissime et secundum conatum ardentissimum dili­ gere beatitudinem Mpprebensam. Ergo nec dilectio finis erit in voluntate de necessitate. Sexto sic. Potentia libera per participationem non magis tendit libere in objectum quam illa quæ est lilicra per essentiam. Sed intellectus, in considerando de fine ultimo, non ne itatur a voluntate. Ergo nec voluntas accessitabitur ad tendendum in objectum. Septimo. Quandocumque aliqua agentia sunt ordi­ nata, si necessitas est in superiori, erit in omnibus aliis. Sed voluntas est superior in toto regno animæ, et movet intellectum ad considerandum de fine. Ergo si in ipsa ponitur necessitas respectu finis, et intel­ lectus necessitabitur ad considerandum de fine ; cujus oppositum experimur. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Contra secundam conclusionem Aureolus( 1. Sent., dist 1, q. 3, ari. 2) arguit probando quod sit irrationabilis. Illud, inquit, est maxime irrationabile quod sum­ mum bonum universaliter apprehensum trahat immo­ biliter voluntatem, quin, stante firma œstimatione quod hoc summum bonum sit solus Deus, ipse Deus sic apprehensus immobiliter moveat i|>sam volunta­ tem. Hoc autem videtur necessarium : quia, sumpta majore per intellectum et ei adhaerente voluntate, si sil firma opinio de minori absque hoc quod non sil scientia, statim conclusio est volita, ut palet septimo Ethicorum (c. 3). Unde si volo omne dulce, el lacte demonstrato, sensus sumit minorem dicendo : hoc est dulce ; statim conclusio est volita, scilicet hoc lac. Pari ratione, si de necessitate volo summum bonum, el firmiter teneo quod illud summum bonum est solus Deus, statim de necessitate concluditur quod Deus de necessitate esi vol i tus; quia, stante connexione formalis objecti, super quod transit potentia, cum objecto materiali, simul transit super utrumque compositum. Si ergo summum bonum est necessario vôlitum, el illud applicat firma opinio ipsi Deo, sequitur quod Deus conceptus ut summum bonum necessario appeLatur. Secundo sic. Ab illo non potest resilire voluntas in quo nullam mali reperil rationem, sed potius omnis bonk Ergo cum in Deo concepto a viatore sub ratione omnis boni viator nihil tale reperiat, stante ista æstimatione, non poterit resilire; et sic nullus poterit peccare nisi prius fiat haereticus. Tertio. Si illud quod minus i nesse videtur, inest, el illud quod magis. Sed minus videtur quod bcatitudo, apprehensa ul summum bonum confusum el universale, traheret immutabiliter voluntatem, quam de Deo apprehenso ul summum bonum et sic certitudinaliter æstimato; quoniam particularia magis movent quam universalia, pnesertim in monilibus. Ergo, si summum bonum universale et confusum trahit immutabiliter voluntatem, dummodo appre­ hendatur, mullo fortius Deus, cum aestimabitur sum­ mum bonum, trahet eam ad se immutabiliter diligen­ dum. Nec valet si dicatur quod hoc tenetur solum per fidem: tum quia hoc tenetur per rationem, quod Deus est summum bonum quo majus excogitari non potest, secundum Anselmum Prosi, (c. 3); tum quia licet teneatur per fidem et firmam aestimationem, axjue efficaciter movebit ac si teneretur per scientiam, sicut dicit Philosophus, septimo Ethicorum (c. 3) contra volentes evadere rationem Socratis, dicentis quod impossibile est agere contra scientiam, ut patet ibidem. § 3. — Contra quartam conclusionem I. Argumenta Adæ. — Contra quartam con­ clusionem arguit Adam multipliciter (q. 12, art. 1). Primo sic. Experientia namque docet in scientiis quod nullum tristabile vel delectabile in creaturis potest limitare libertatem voluntatis vel tollere, stante usu rationis. Igitur non est rationabile negare libertatem voluntatis respectu Dei clare visi, nisi in bono confirmetur. Secundo. Si aliquid obstaret huic libertati, vel hoc esset infinitas diligibilis, vel quia deficeret circa tale objectum cur sic suspenderet talem fruitionem aut dilectionem. Non primum : quia non obstante infinitate objecti adhuc libere contingenter concausal in voluntate creata dilectionem sui el etiam cognitionem finitam tantum. Nec secundum : quia sufficiens causa posset esse voluntati experientia an posset a dilectione causanda vel continenda desistere ad horam. Tertio. Quia si sic, hoc præcipue videretur quia tunc indicatur summum bonum, vel summe debere amari, el hujusmodi. Sed hoc non : quia in via judi­ camus Deum esse summe diligibilem, nec tamen necessario eum sic apprehensum diligimus. El sic etiam in via nullus meretur ex hoc quod diligit Deum, sic apprehensum vel judicatum, esse summe diligibilem, ex quo non posset stante tali judicio non diligere.’—Confirmatur. Quia voluntas est ila libera quod habito dictamine practice potest illi se confor­ mare vel non, ita bene respectu finis sicut respectu ordinandorum in finem. Quarto.Nam Augustinus primo dc Lib. /1 rb.(c. 10) prol>at quod nulla res potest cogere mentem servire libidini. Ergo electio vel volitio libidinis non neces­ sario sequitur apprehensionem pnehabita delibera­ DISTINCTIO L — QÜÆSTIO 111 tione. Igitur nec summum bonum infinitum néces­ sitai voluntatem ad sui dilectionem post cognitionem deliberativam. Consequentia probetur : quia obje­ ctum infinitum clare vel obscure visum non movet intellectum aut voluntatem nisi finite; quia passum non est receptivum motionis infinite; nec movet ad volendum ipsum effective per modum objecti nisi causando cognitionem sui finitam, quæ immediate active movet ad volilionem; igitur solum finite for­ tius movet voluntatem ad appetendum vel volendum ipsum quam delectabile finitum. Capiatur ergo dele­ ctabile finitum in eadem proportione, fortius movet voluntatem ad volendum ipsum quam fuerit primum delectabile finitum datum. Igitur sicut illud post deliberativam cognitionem sui non potest necessilarc voluntatem ad sui volilionem seu dilectionem, ita nec objectum primum infinitum. Quinto. Nam cum dictamine quo cognoscimus esse subveniendum proximo, stat qûod hoc non facimus. Igitur eodem modo respectu Dei, qualitercumque apprehensi, et stante judicio quod ipsum debemus summe diligere, stare latest quod ipsum non dili­ gamus. Sexto. Deus potest ad horam dare alicui fruitio­ nem, et certificare ipsum quod post talem horam non habebit illam fruitionem. Igitur talis potest velle carere illa fruitione etiam stantibus adhuc visione et fruitione; quia non est sibi impossibile conformare se Deo in volito, et acceptare illud quod Deus de ipso ad horam disposuit. — Confirmatur. Quia Deus potest praecipere voluntati quod conelur ad suspen­ dendum amorem quo amat illum clare visum. E^go ipsa potest velle suspendere dictum amorem. Septimo. Nam alicui decedenti cum peccato veniali jiosset Deus ad tempus se clare ostendere, et ad frui­ tionem sui eum admittere, et cum hoc ostendere sibi quod in purgatorio debet solvere pœnam debi­ tam, interrupta tamen fruitione. Et cum talis esset in charitate, conformaret se Deo in volito, et cogi­ taret quod justum esset eum ad tempus privari, delicto suo. Igitur. Octavo. Nam cum clara Dei visione stat (a) quod Deus compositive et divisive conciperetur sub ratione displicibilis et incommodi veri vel æstimati, utputa si ostenderetur sic videnti esse futurus perpetuus afflictor, vel annihilator, et hujusmodi. Omne autem apprehensum sub ratione displicibilis potest voluntas non velle. Igitur, etc. Nono. Non minus libere et contingenter fruilur (piis Deo clare viso quam velit beatitudinem appre­ hensam; omnes enim volunt naturaliter esse lieati, secundum Augustinum 13° dc Trinit. (c. 5), et Anselmuin dc Casu diab. (c. 12). Et tamen libere potest quis velle miseriam sibi ælernam : quia, secundum Augustinum, si diabolo daretur optio, secundum (a) stat. — itaret Pr. 109 rectam rationem, potius deteret eligere semper miser esse quam non esse. Decimo. Nam viator potest velle non esse, ut palet de Achitofel, Saule, et Juda. Igitur potest sibi nolle beatitudinem. Igitur clare videns Deum potent nolle beatitudinem. Prima consequentia palet per Augu­ stinum 11 dc Civ. Dei (c. 26): tam porro, inquit, nemo rsZ qui esse se nolit, quam nemo at qui non beatus esse velit; quomodo enim potest bea­ tus esse, st nihil sit. Secunda consequent ia patet: quia non magis necessttalur videns Deum ut clare visum diligat, quam aliquis ad volendum sibi beati­ tudinem vel bene esse. Undecimo. Quia possibile esset aliquem damnan­ dum clare videre Deum, et quod Deus revelaret sibi aliquam panam pœnam sibi futuram. Tunc ex hoc haberet aliquem dolorem ; et per consequens in ali­ quo minueretur suum gaudium. Igitur propter ma­ jorem dolorem plus minueretur. Et per consequens Deus posset facere quod ille haberet tantum dolorem, etiam stante clara Dei visione, quod ille dolor natu­ raliter excluderet omne gaudium consequens Dei visionem. Sed frui non est sine gaudio. Igitur. Duodecimo. Arguit quia tunc clara Dei visio face­ ret voluntatem desinere esse voluntatem. Consequen­ tia patet per Augustinum, 3® de Lib, Arb.f c. 3, ubi dicit : St neccssc est ut velim, jam non volun­ tate sed necessitate illud me velle fatendum est; sicut non voluntate sed necessitate senescimus. Sed quod non voluntate velimus, quisquam deli· rtq dicere audeat. Patet ergo prima consequentia. Et per consequens per nullam cognitionem voluntas necessitabitur ad diligendum Deum. Hæc sunt argumenta Ada * quasi in forma recitata. II. Argumenta Scoti.— Contra eamdem quar­ tam conclusionem arguit sic Scotus. (1. Sent., dist. I, q. 4, art. 3.) Primo. Una potentia non habet nisi unum mo­ dum agendi ; nam si haberet plures, jam non esset una. Sed voluntas est una simplex potentia, cujus modus est agere libere et contingenter. Ergo respectu cujuscumque aget contingenter, non de necessitate; et per consequens respectu finis etiam clare visi el in patria apprehensi. Secundo. Necessitas agendi non potest esse nisi per aliquid intrinsecum principio activo. Sed obje­ ctum clare visum non est aliquid intrinsecum volun­ tati. Ergo non dabit voluntati ut de necessitate fera­ tur in ipsum. Tertio. Diversa approximatio passi ad agens non causât necessitatem aliquam, sed tantummodo inten­ siorem actionem , sicut palet de calido respectu calefacti bilis plus aut minus approximali. Sed prae­ sentia finis clare visi non videtur esse nisi major approximatio ad voluntatem : cum enim apprehen­ deretur in universali et obscure, quasi videbatur LIBRI I. SENTENTIARUM 110 distare; rum autem clare et in particulari apprehen­ ditur, videtur esse approxima tum. Ergo per istam visionem non infertur necessitas voluntati ; sal orie­ tur intensior gradus dilectionis in ea. Quarto. Si voluntas necessario vult finem sic apprehensum, aut ad istum actum voluntatis movet potentia, aut finis, aut utrumque· Si finis, patet quod non est necessitas; quia Deus ad nullum actum creaturte necessario movet. Si potentia, patet quod nulla erit necessitas, cum agens sit contingens. Si ulnimqiie, patet per idem; quoniam utrumque est contingens in movendo. Ergo idem quod prius. Quinto. Quandocumque principium elicitivum non necessario elicit, habens illud non necessario agit. Sed eadem charitas potest esse in voluntate, Deo claro viso, et non viso; sicut patet in raptu Pauli : non enim habuit aliam charitatem in raptu, et aliam post raptum. Sed post raptum non necessario diligebal Deum, nec eliciebat necessario actum. Ergo nec voluntas habenscharitatem, de necessitate diligit Deum etiam clare visum. Sexto. Habitus non mutat potentiam nec modum agendi ipsius. Sed voluntas agit libere et contingen­ ter. Eigo quanluincumque elevetur per charitatem in patria, adhuc contingenter et libere, et non de necessitate fruetur. III. Argumentum Aureoli. — Potest argui ex dictis Aureoli contra sanctum Thomam arguentis jwr aliqua motiva quibus sanctus Thomas aliquando uti­ tur. Potest sic argui. Objectum quod non replet totam capacitatem potenliæ non immutabiliter movet volun­ tatem. Sed tale objectum est Deus. Quod palet : tum quia non replet nisi mediante actu dilectionis; dilectio vero Dei, etiam clare visi, non replet totam potentiam voluntatis, cum voluntas sit in potentia ad multas alias dilectiones : tum etiam quia non satiat, quia relinquit desiderium potentiate respectu alterius objecti ; nunc autem Deo praesente adhuc potest voluntas in pluribus aliis complacere, et forsan in experientia propriae libertatis. Ergo non attrahit immutabiliter voluntatem. — Hæc ille. B. — SOLUTIONES § I. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra primam conclusionem dicitur quod secunda responsio ibidem jjosita est (a) bona. Non enim sum­ mum bonum in sua ratione includit defectum alicu­ jus boni nec rationem alicujus mali, nec includit in sua ratione potential!talem aut obscuritatem, ut lin­ git arguens; sed omnes istæ imperfectiones sunt in (a) non — Ad. Pr. modo concipiendi, et non in objecto concepto. Licet enim ratio universalis dicat quamdam conclusionem et potentialitatcm, non tamen illud est de ratione nature cui attribuitur per intellectum talis intentio. Voluntas autem, cum in summum bonum fertur, non vult universalitatem illam, sed objectum cui accidit universalitas non in re, sed ut est in intellectu ; voluntas autem tendit in rem non ut est in voluntate, sed ut est in seipsa extra voluntatem et intellectum. Et cum dicitur quod non solum imperfectio objecti, immo etiam imperfectio cognitionis aut modi cogno­ scendi summe facit etc., dicitur quod verum esi;sed ex hoc non sequitur quin objectum imperfecte cogni­ tum quandoque necessario moveat potentiam sicut et clare visum, potissime ubi objectum sub ratione universaliori est ut sil finis voluntatis; hujusmodi autem est perfectum bonum in quantum hujusmodi, ut ponit secunda conclusio in suis probationibus, ubi satis de hoc dictum est. Conceditur tamen quod magis necessario movet illo modo quam isto, ut palet in prima et in quarta conclusionibus. Undo in argumento videtur esse fallacia consequt»ntis, arguendo a pluribus causis veritatis ad unam. Ista enim propositio : objectum clare visum movet aliter quam objectum confuse cognitum, habet multas causas veritatis; el tamen infertur : ergo sic diversimode movet quod clare apprehensum necessario movet, non autem confuse cognitum. Arguitur ad unam illarum causarum veritatis. Talis autem alietas potest esse mullis modis, scilicet quia isto modo sumine delectat, non autem illo modo; aut quia isto modo satiat, non autem illo modo; aut «pria illo modo bea­ tificat, non autem isto modo, ut declaratur tertio Contra Gentiles, a capit. 36, usque nd 50. Ad secundum dico quod non aliud probat, nisi quod ultimus finis, apprehensus sub ratione beatitudinis vel sumini l>oni, non necessario movet volun­ tatem, quantum ad exercitium actus; el hoc conce­ ditur. Sed non probat (juin necessario moveat volun­ tatem quantum ad specificationem actus. Dico enim quod licet actualiler considerans de ultimo fine non necessario exeat in actum volendi finem, tamen si aliquem actum circa finem habeat, ille erit dilectio, vel desiderium finis, aut alius actus prosecut i vus. Dico tamen quod semper naturaliter vult finem, non tamen semper actu elicito, sed dilectione quæ est quædam inclinatio habitualis. Unde sanctus Tho­ mas, primo Sentent., dist. t, q. ult., art. 1, ad ter­ tium, dicit : α Dilectio naturalis non ponit aliquam operationem in actu, S4.n1 tantum quamdam natu­ ralem inclinationem, n Ad tertium dico per idem. Solum enim proknt quod non necessario ad apprehensionem ultimi finis per intellectum sequitur actus elicitus dilectionis erga illum. Nec illud quod dicitur de rustico aliud probat Dico tamen quod nullus est sive laicus, sive philosophus, qui rediensad seexperiatur se jxjssc nolle DISTINCTIO I — QU/ESTIO Ul. beatitudinom, ant carnodirc. Undo Augustinus 13. de Trinitate, cap. 3, dicit de quodam mimo qui putavit se dixisse uni militi quid vellet quilibet, quia scilicet dixit omnibus: Vili vultis emere, et care vendere; de isto, inquam, mimo ait Augusti­ nus : Quod si dixisset, omnes beati esse vultis, miseri esse non vultis, dixisset aliquid quod nul­ lus in sua non cognosceret voluntate; quidquid enim aliud latenter velit, ab hac voluntate quæ ab omnibus ct in omnibus nota est non recedit. — Hæc die. — Et capit. 5 : Verum est quod omnes Immines beati esse volunt, idque unum ardentis· simo amore appetunt, et propter hoc extera quæ * cumque appetunt. — Hæc ille. — Ex quibus patet quod si rusticus intei zogntus an si posset nolle lieatiludinem responderet quod sic, ipse mentiretur; nam quilibet necessario diligit beatitudinem hnbitiialiter, nec potest aclualiter ejus oppositum velle, aut eam odire. Undo Magister Sentent., dist. 25, lib. 2, dicit : « Beati sic esse volumus, ut esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam prorsus veil» * [jossimus. » — Hæc ille. Ad quartum dicitur quod aliquem complacere in complacentia ultimi finispotestduplicitercontingere: uno modo, ut ipsa complacentia sit objectum prin­ cipale alterius complacentiæ, ita quod voluntas in ea complaceat perse; alio modo, ut est complacen­ tia talis rei, scilicet tinis ultimi, ita quod ratio com­ placendi in ea non sit ipsa, sed tinis. Primo modo, alio actu complacet quis in fine, ct alio in actu com­ placentia?; sicut isto modo alia est dilectio finis ct dilectio illius dilectionis. Secundo vero modo, eodem actu complacet quis in fine et in complacentia linis: sicut eodem actu quis fniitur line et fruitione finis, ut prius dictum fuit. Tunc dico quod sicut voluntas necessario complacet in line, ita et in tali compla­ centia linis, secundo modo, non autem primo modo. Et cum proliatur quod nullo necessario complaceat in tali complacentia; dicitur quod argumentum non procedit nisi de complacere in complacentia primo modo solum. Probat enim quod non sit magnum bonum reflecti super illam complacentiam, et quod illa non est magnum Ixmuin, irnmo forte est impedilivum majoris Itoni ; et ideo non necessario est diligenda ul principale volitivum. Sed tamen finis est magnum bonum, ct nullo modo impeditivum boni. Ideo necessario trahit voluntatem directe ad complacendum in ea; et consequenter ct indirecte ad complacendum in complacentia finis. Cum autem additur in argumento quod repugnat quod illa com­ placentia respectu finis sit necessaria, et tamen pos­ sit illa complacentia displicere; dico quod nulla est repugnantia, quia illa displicentia aliud objectum habet quam complacentia, nec sunt opposita?, quam­ vis numquam se comj»aliantur ; sed successive pos­ sunt esse in voluntate. Unde argumentum false ima­ ginatur primo, quod complacentia linis dit illo modo IH ' necessaria, scilicet quod necessario sequatur appre­ hensionem finis; hoc enim falsum est, ut palet per prædicta; sed dicimus esse necessariam illo modo, scilicet quod voluntas non pr>t«4 habere actum illi oppositum. Secundo supponit quod sint simul in i voluntate complacentia finis, et displicentia illius ; * complacentia tunc cnirn aliquis tristabiliter compla­ ceret. Sed hoc non ponimus; sed conceditur quod aliquis potest tristari quia complacuit. Ad qulntutn negatur minor. Dico enim quod voluntas quictatur in complacentia finis, loquendo de quiete desiderii, non autem loquendo de quiete motus. Quia licet voluntas, habita illa complacentia, adhuc moveatur ad consequendum finem in quo complacet, cum non desideret aliquid ultra illum, quictatur; ct hoc est quies desiderii, ul patuit in primo articulo in probntione ultima * conclusionis. Ad sextum negatur minor. Dico enim quod qui­ libet necessario amat se, et esse suum, et suum vivere. Et ad probationem dico quod amor sui est in potestate hominis, sic quod ad illum non cogitur, quantum ad ejus exercitium; non tamen quantum ad habitum, vel quantum ad speciem actus, ut dictum fuit superius de amore naturali erga finem. Consequentia autem quas arguens facit in opposi­ tum non valent, scilicet quod si ille amor sit modo pnedicto necessarius, quod non possit intendi vel remitti ; nec iterum quod circa illum amorem non cadat virtus, aut vitium, aut laus vel vituperium, aut meritum vel demeritum. Secundum enim quod dicit sanctus Thomas de Veritate, q. 22, art. 7, « volendo illud <|uod quis naturaliter vult secundum se, neque est meritorium neque demeritorium ; sed secundum quod specificalurad hoc vel illud, fiotest esse meritorium vel demeritorium. > Et exemplifient de beatitudine : quia nullus < meretur, in quantum beatitudinem appetit, quam naturaliter appelât ; sed ex hoc quod appetit hoc speciale quod non naturali­ ter appetit, scilicet visionem Dei, in quo tamen secundum rei veritatem sua beatitudo consistit.» Sic in proposito, licet nullus mereatur vel demereatur, nec sil laudandus vel vituperandus quia se amat, quod habet ex natura; tamen potest laudari vel vitu­ perari, quia amat se propter aliquid, vel ad aliquid, vel aliquo modo, vel secundum aliquid quod non venit ex natura, sed ex determinatione bonitatis. Unde sanctus Thomas, secunda secundæ. q. 25. art. i, ad tertium, dicit quod < amantes seipsos vituperantur, in quantum se amant secundum natu­ ram sensibilem cui obtemperant ; quod non est vere amare seipsum secundum naturam rationalem, ul sibi velint illa bona quæ pertinent ad |)erfectionem rationis. » — Hæc ille. — Cum etiam dicit arguens quod aliqui se contemnunt propter Deum, conce­ ditur. Sed hoc non est odiendo se, aut non amando se actu, nec habitu, vel naturali inclinatione; sed nun optando sibi aliqua^ puta honores, aut alia (12 LIBRI I. SENTENTIARUM hujusmodi, quibus [ ent retrahi vel impediri a divinis mandatis ve! consiliis exsequendis. Mirum autem est de arguente, qui cum sciat quemlibet obli­ gari ad diligendum se ex charilate, videtur laudare aliquos se non amantes. — Confirmatio etiam facta ibidem non valet. Sicut enim dicit sanctus Thomas, quarto Sentent., dist. 50, q. 2, art. 1, quaestiun­ cula tertia : < Non esse potest dupliciter considerari. Uno modo secundum se; et sic nullo modo est appe­ tibile, cum non habeat aliquam rationem boni, sed sit pura privatio boni. Alio modo potest considerari in quantum est ablativum pœnæ vel miseriæ; el sic non esse accipit rationem boni. Carere enim malo, quoddam tonum est, ut dicit Philosophus quinto Ethicorum (cap. 1), et isto modo est appetibile. Qui quidem modus est per accidens, n — Hæc ille. — Idem ponit prima parte, q. 5, art. 2, ad tertium ; el dc Veritate, q. 22, art. 1, ad septimum. — Con­ similiter dico de forti > quod fortis eligit noii esse non secundum se, sed in quantum induit rationem boni, scilicet in quantum est liberativum communitatis aut populi a malo. Sed hoc est appetere non esse per accidens et non per se; immo taliter appetens implicite appetit esse et bonum. Ad argumenta Scoti. — Ad primum eorum quæ arguit Scotus dicitur quod illud et alia non pro­ bant aliud, nisi quod apprehensionem linis non necessario sequitur motio voluntatis, quantum ad exercitium actus, quoi conceditur; non tamen probant quin voluntas necessario moveatur a line quantum ad specificationem actus, modo sæpe exposito. Verumta· men dico q uod, seen nd u m quod liene ostend i t Λ u reol us, illa argumenta nullius sunt efficaciæ ad aliquid con­ cludendum. Primum enim peccat per fallaciam figurae dictionis; quia ibi mutatur quid in quomodo, et substantia in modum. Non enim sequitur : volun­ tas habet in potestate sua actum, ergo immediate habet; nec : nihil tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas, ergo nihil immediatius. Unde, quia voluntas movet se mediante ratione, ut primo mo­ veat rationem, secundo ipsa moveatur a ratione vel intellectu, sicut naula movet se movendo navem, non potest inferri quod voluntas potest se movere immediate, sicut nec de nauta quod immediate moveret se secundum totum primo. Ad secundum negatur major. Quod patet : nam appetitus bruti do necessitate movetur ad objectum appetibile, et tamen non necessario removet prohi­ bens illum motum ; quod prohibens eat non imagi­ nari de objecto» Palet enim quod appetitus asini posset figere imaginationem circa appetibile, sicut canes ex appetitu figunt imaginationem circa lepores, el cati circa mures; el tamen non necessario hoc facit. Et sic non necessario removet prohibens appe­ tibilis circa eos, scilicet non imaginari. Ad tertium similiter negatur major, ut patet in exemplo proposito. Nam appetitus bruti qui est extremum unius coordinationis, el appetibile quod est alterius ordinis necessario se respiciunt ; et tamen imaginatio, quæ est media, non semper inanulenelur in consideratione appetibilis, ut dictum fuit. Ad qimrtiiin similiter major est falsa, ut patet in eodem exemplo. Et iterum dicitur quod illud quod quiescit in aliquo non necessario manutenet illud, si ab alio abducatur. Multa sunt autem quæ possunt intellectum abducere, et avertere a consideratione ultimi finis, scilicet : connexio specierum, ex qua oritur quod intellectus transeat subito de uno ad aliud, distribuendo; etiam occupationes sensuum, de quibus constat quod intellectum avertero possunt; similiter fames, el sitis, et aliæ corporales indigentiæ, de quibus constat ; consimiliter appetitus prose­ quendi finem real i 1er et ea quæ sunt ad finem, qui quidem oritur ex desiderio eorum quæ sunt ad finem. Ergo non est inconveniens quod voluntas non manuteneat perpetuo volitionem finis in se, aut considerationem ejus in intellectu. A<1 quintum similiter negatur major. Nam constat quod intellectus possibilis necessario movetur a phan­ tasmate et intellectu agente per speciem intelligibilem; et tamen non necessario agit secundum ulti­ mum suæ potentiæ, eliciendo intellectionem, el considerando intelligibile. Similiter in proposito : potest enim esse quod voluntas aliquando magis, ali­ quando minus in ultimo fine complaceat, vel propter confusiorem considerationem, vel propter majorem occupationem erga sensibilia, vel propter alias causas. Ad sextum dicitur quod concludit quod voluntas potest suspendere actum suum ab appetitu finis, sicut intellectus a consideratione illius. Sed cum ulte­ rius concludit qubd ideo immediate potest voluntas suspendere actum proprium, committitur fallacia figura dictionis; quia mutatur modus de magis in modum immediationis. Ad septimum dico ad minorem quod in agentibus ordinatis, si primum necessitalurad movendum alia sequentia, oportet quod alia sequentia necessario moveantur; non tamen ojiortet quod si primum neces­ sario movetur ab objecto suo, quod ipsum necessa­ rio moveat alia. Unde licet voluntas necessario movea­ tur a fine in universali apprehenso, non tamen ex hoc ipsa necessario movet intellectum ad consideran­ dum de fine, nec potentias executives ad exsequen­ dum ea quæ sunt ad finem. Et potest dari instantia de appetitu bruti, et imaginatione ejus; qui quidem appetitus habet movere quandoque imaginationem et alios sensus bruti. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad prlinmn con­ tra secundam conclusionem dicitur quod concludit DISTINCTIO I. — QUÆSTIO III. solum quod Deus conceptus a viatore sub ratione summi boni necessario diligitur quantum nd specifi­ cationem actus, ut supra dictum fuit in probatione conclusionis prims, posita quarto loco. Sed ex hoc non sequitur quod Deus sub aliqua ratione speciali, scilicet Creatoris vel hujusmodi, necessario diligatur. Nec similiter spuitur quod necessario moveat volun­ tatem, quantum ad exercitium artus. Ad secundum patet per idem. Dicitur enim quod, stante lirina adhaesione et opinione tel æslimatione in actu quod Deussit summum Ionum, voluntas non potest eum respuere, aut odire.Cum hoc tamen stat quod voluntas potest non exire in actum volendi circa eum. Similiter stat quod, stante illo judicio firmo in habitu quod Deus est summum bonum et beatitudo aut felicitas nostra, apprehendatur Deus actual iter sub ratione punitoris, vel prohibentis aliqua delecta­ bilia, el consequenter tanquam malus homini, et ei nocivus et injustus; sic quod hoc judicium suggerit appetitus sensitivus ex vehementia passionis, et non intellectus secundum dictamen rationis. Et tunc voluntas jiotest eum habere odio, sine hoc quod homo liat hæreticus. Sed hoc est odire eum per accidens, scilicet in suis effectibus, el non per se el sub pro­ pria ratione. Ad tertium negatur minor. Non enim videtur magis quod beatitudo apprehensi sub ratione spe­ ciali necessario moveat voluntatem, sed quia appre­ hensa sub ratione communi beatitudinis necessario movet eam ; quia sub ratione communi bealiludinis est per se objectum naturale, sub ratione autem |>articulari se habet peraccidensad illud, sicut sub ratione visionis divinæ essentiæ vel hujusmodi. — Ad alia quæ dicuntur in argumento patet per prœdicta. Concedoenim quod, stante illa aestimatione, Densest sum­ mum bonum, sub tali ratione Deus necessario dili­ gitur, el necessario movet voluntatem, quantum ad specificationem actus, non autem quantum ad exer­ citium. Sed Deum taliter diligi est per accidens, quia per se diligitur tali dilectione suminum bonum aut beatitudo. § 3. — An ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Adæ. — Ad primum dicitur quod illud argumentum nil aliud concludit nisi quod voluntas non vult ultimum finem, nisi libere et sine coactione. Cum hoc tamen stat quod necessario vult illum, non quidem necessitate coactionis, sed neces­ sitate naturalis inclinationis. Hanc solutionem dat sanctus Thomas in multis locis, signanter dc Veri­ tate, q. 22, art. 5, ubi sic dicit, in principali solu­ tione : α Duplex est necessitas : scilicet coactionis, ct hæc in voluntatem nullo modo cadere potest ; el necessitas naturalis inclinationis, sicut dicimus Deum de necessitate vivere, et tali necessitate voluntas ali­ 113 quid de necessitate vult. » — Hæc ille. — Idem ponit, q. 24, art. 1, ad vigesimum, ubi dicit sic : • Sicut de primis principiis non judicamus ea exami­ nando, Red eis naturaliter assentimus, el secundum ea omnia alia examinamus; ita in appetibilibus, de fine ultimo non judicamus, judicio discussionis vel examinationis, sad naturaliter approbamus; propter quod do illo non est electio, sed voluntas. Habemus igitur respectu ejus liberam voluntatem,cum neces­ sitas naturalis inclinationis libertati non repugnet, secundum Augustinum, quinto de Civitate Dei; mu autem liberum arbitrium, proprie loquendo, cum sub electione non cadat. » — Hæc ille. — Ex cujus dictis habemus primo quod non sequitur : voluntas respe­ ctu ultimi finis clare visi habet liberam volitionem, igitur potest ipsum non velle vel non diligere; secundo, quod non sequitur : nullum delectabile aut Instabile creatum potest necessario movere volunta­ tem ad sui persecutionem aut fugam, igitur nec ulti­ mus finis dare visus; quia voluntas non inclinatur ad alia necessitate naturali, sicut ad ultimum finem. Ad secundum dicitur quod libertati voluntatis nihil obstat in via nec in patria, tamen in beatis necessario movetur in patria. Tunc cum quærilur unde venit illa necessitas, dico quod non provenit ex sola infinitate objecti, sed ex perfecta conjunctione ad tale objectum, sibi convenlentissimum, per claram visionem, per quam necessario judicat illud obje­ ctum. omnibus pensatis, esse pro tunc diligendum super omnia. Nec illud judicium est in potestate caeaturæ ad suspendendum illud ; et ideo nec appe­ titus aut fruitio illud judicium sequens. Unde san­ ctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 2 : < Tola, inquit, ratio libertatis ex modo cognitionis dependet. Appetitus enim cognitionem sequitur, cum appeti­ tus non sit nisi boni quod sibi per vim cognitivam proponitur. El quod appetitus quandoque rideatur cognitionem non sequi, hoc ideo est, quia non arca idem accipitur appetitus el cognitionis judicium. Est enim appetitus de particulari appetibili ; judicium vero rationis est quandoque de aliquo universali, quod est quandoque contrarium appetitui. Sei judi­ cium de hoc particulari ut nunc operabili numquam potest esse contrarium. Qui enim vult fornicari, licet sciat in universali fornicationem malam esse, tamen judicat sibi ut nunc bonum esse hunc actum forni­ cationis, el sub specie boni ipsum eligit. Nullus enim intendens ad malum operatur. El ideo si judi­ cium rognitivæ non sit in potestate alicujtis, sed sit ei aliunde determinatum, nec appetitus erit in potes­ tate ejus. » — Hæc ille. — Et nota ultima verba. Nunc autem ita est, quod judicium de prosecutione respectu ultimi finis, vel clare visi, vel sub ratione |M»rfecti boni apprehensi, non subest potestati volun­ tatis, sed est eidem præfixum a Deo. Ad hoc enim habemus quemdam habitum cunnaturalem qui dici­ tur sy nd eres is, qui ita se habet respectu primorum I. — 8 IK LIBRI I. SENTENTIARUM principionnn in operabilibus, sicut habitus qui dici­ tor intellectus se habet respectu principiorum in spe­ culabilibus, ut probat sanctus Thomas, prima parte, q. 79,art. 12; et prima secundæ, q. 04, art. 1, ad 2nTn. Signanter autem dare videns Deum non habet in potestate sua suspendere judicium illud quo judicat Objectum illud <«se summe diligendum ; quia illa visio non est in potestate sua. Secus est de apprehensione ultimi finis in via; quia illam polest suspen­ dero quando vult; el consequenter cessare ab oppe­ titu finis. — Dico ulterius quod ideo tale objectum nécessitât voluntatem, quia proponitur sub ratione infiniti boni H universalis boni. Eleum dicitur quod non obstante infinitate adhuc movet conti ngenter, etc. ; diciturquod licet illud objectum, scilicet Deus, quan­ tum est de se posait non movere voluntatem, tamen ipsa voluntas non potest quantum est ex se non moveri; immo naturali necessitate inclinatur in illud. Cujus rationem assignat sanctus Thomas, prima parte,q. 82, nrt. 2, ad secundum, ubi ait : « Movens, tunc e.\ necessitate causât motum in mobili «piando potestas moventis excedit mobile, ita quod tota ejus possibi­ litas moventi subdatur. Cum autem possibilitas volun­ tatis sil respectu lx>ni universalis et perfecti, non subjicitur ejus possibilitas tota alicui particulari bono. El ideo non ex necessitate movetur ab illo, sed a bono universali. > — Hæc ille. — Dico ulterius quod clare videns Deum non polest, quantum ex se est, judicaro quod bonum esset suspendere illum actum fruitionis, ad experiendum propriam liberta­ tem ; quia istud judicium contrariatur judicio quo judicat tale objectum pro tunc <*sse diligendum ; quod quidem judicium suS])endere non potest, ut prædirluni est. Si tamen per Dei potentiam tolleretur illud primum judicium, scilicet «pio judicat virtute divinæ visionis illud objectum »>se tunc diligendum, el crearetur secundum judicium de quo loquitur argu­ ens, tunc forte posset non diligere objectum divi­ num Sed de illis minmuib noiieeteennopro num·. SutlK it enim nobb habere quod vôlùntàs < reatanon potttt 86 contineré ab illo .Ulu,nec illum suspen­ dere potest, licet Deus hoc possit. Ad tertium dico quod causa ibidem tacta bona est, addito quod illud judicium tam in universali quam in pai li«-ulai i, et pro tali tempore, non OSl in liotestate judicantis ut illud continuet vel suspendat. El cum dicitur quod in via, etc.; dico quoti quandocumque quis in via judicat Deum pro nunc es^e ali eo diligendum omnibus pensatis, nec halæt nunc quodeumque judicium upjxisilum formaliler vel virtualitcr illi judicio primo, semper «liligit Deum ; el posito tali judicio ponitur talis appetitus. El cum dicit arguens quod nullus meretur, etc., tabum est ut postea dicetur. Ssundum enim <|U«»d punt sanctus Thomas, test appetere miseriam de per accidens, in quantum appetit esse quod tamen videt non |x>sse se habere nisi cum miseria,sicut damnatus.—Quinto, H5 dico quod sicut in \ia quis potest appetere miseriam de per accidens, ita clare Deum videns potest appe­ tere carentiam divinae beatitudinis per accidens, in quantum scilicet se vellet conformare divino precepto quo Deus ei preciperet quod vellet carere tali gaudio ad tempus. Sed ex hoc non habetur quod pos­ set suspendere illum actum, ut «lictum fuit in solu­ tione ad sextum. Ad decimum dicitur quod aliquis potest velle non esse de per accidens. Sed negatur secunda conse­ quentia ibi foeta; quia in patria non potest apparere videnti Deum suspendere fruitioni?m Dei sub specie boni, nisi per speciale miraculum, ut dictum fuit. Et ad probationem secundæ consequentiæ patet quod non valet, quia non est in potestate videntis Deum ut judicet Deum non esse diligendum. Secus est in via, ubi quis potest judicare quod bonum est annihilari, vel non beatificari; tamen de per accidens hoc erit. Ad undecimum dicitur quod clare videns Deum, quantumcumque revelaretur sibi futura esse magna poma, propter hoc nunquam gaudium suum minue­ retur; quia hoc gaudium et illa pœna non sunt con­ traria : turn quia illud gaudium non est in potestate gaudentis ut plus aut minus quam gaudet gaudeat ; tum quia videns Deum judicat quod bonum est sibi illam pomam pati,cum sit justa; immode hoc gaudet. Ad duodecimum dicitur quod Augustinus loqui­ tur de necessitate coactionis, non autem de necessi­ tate naturalis inclinationis. Prima enim repugnat voluntati, sed non secunda. Et hoc optime ostendit sanctus Thomas. prima parte, q. 82, art. 1, ubi numerat inultos modos necessitatis post Aristotelem; el ibidem ostendit quæ necessitas voluntati repugnet, et quæ non. El hæc sint dicta ad argumenta Adæ qui in hac materia fuit forti ter specu latus. Scio tamen quod Can­ cellarius Parfeiensis, me presente, anno Domini 1409, condemnavit quosdam articulas quos ego in praesenti solutione videor sustinere; tamen judicio majorum qui tunc erant Parisiis, ad talia condemnandum plus eum portabat affectio quam ratio; quia contra ma­ jorum doctorum dicta fabatur. Quare de sua condem­ natione non curo. II. Ad argumenta Scoti — Ad primum nega­ tur major. Nam intellectus possibilis est unica poten­ tia : et tamen respectu aliquorum objectorum se habet necessario el immobiliter, ut cum assentil primis principiis; respectu autem conclusionum se habet contingenter, quibus non necessario assentit. Simili­ ter palet de voluntate divina, quæ necessario vult divi­ nam bonitatem, sed creaturas vult contingenter. Con­ tingentia enim el necessitas non variant potentiam; quia non insunt ei absolute, sed in ordine ad objecta. Ad secundum negatur antecedens. Necessitas enirn agendi non inest potentiæ solum per aliquid intrin­ secum, nec etiam solum per objectum absolute sum- LIBRI I. SENTENTIARUM 116 ptum, sed ex comparatione ejus ad tale objectum, et ex concursu amborum. Ad tertium negatur major. Sequitur enim quod dilectio via? et palriæ non differrent nisi secundum magis et minus, quod non est verum. Dico tamen quod minor est falsa. Quia dum finis clare videtur, postquam confuse videbatur, non solum est ibi major approximatio objecti, immo est ibi aliud obje­ ctum secundum rationem; quia cum Deus videtur per speculum non cognoscitur in se, et in propria ratione; cum autem clare videtur, tunc intellectus praesentat eum voluntati sub propria ratione. Licet enim Deus diligatur in via et patria, tamen quia bonum intellectum est objectum voluntatis, secun­ dum diversitatem cognitionis boni, aliqualiter varia­ tur ratio objecti voluntatis, et ita non solum movet voluntatem intensius tunc quam nunc, immo tunc necessario, nunc autem non. Ad quartum dico, sicut ad secundum. Illa enim necessitas non tantum oritur ex objecto in se, nec tantum ex potentia, sed ex potentia respectu talis objecti sic apprehensi. Ad quintum palet per idem. Dico enim quod licet £>4*1 in via apprehensi sub aliqua ratione speciali beatitu­ dinis, tamen in patria elicit illum necessario; quia objectum sibi praesentatur sub alia ratione, quam in via. Ad sextum conceditur major, si intelligatur res­ pectu ejusdem objecti (a) sub eadem ratione sibi prosentis. Si aliter intelligatur, negatur. Et ideo eo­ dem modo dicitur ad istud sicut ad primum. III. Ad argumentum Aureoli, negatur minor. Dico enim quod objectum beatificum clare visum reptet totam capacitatem potentia» volilivæ, non sic quod nullum aliud objectum simul cum eo sit voti­ tum, nec sic quod illius dilectio nullam aliam dilectio­ nem compatiatur; nam in beatis angelis est simul dile­ ctio naturalis et beatifica, ut ponit sanctus Thomas, prima parte, q. 62, art. 7, et similiter in aliis beatis; sed isto modo replet totam ejus capacitatem, quia tota ratio objecti voluntatis repentur perfecte in obje­ cto beatifico cum illud contineat omnelxmum. Unde sicut communis ratio boni adæquat potentiam volitivam, ita quod non potest se ad aliud extendere, nisi ad illud solum ubi dicta ratio repentur, nec ali­ quid movet voluntatem nisi in quantum participat rationem prodictam, ita se habet divina essentia clare visa respectu voluntatis beati, quod est ei ratio volendi omnia qwecumque vult, nec quacumque alia dile­ ctione voluntatis aliquid diligit beatus <|uin illud diligat in ordine ad divinam essentiam. Ipse etiam beatus non potest desiderare interruptionem illius visionis, aut fruitionis, nec propter aliud objectum, (a) — tubjtch Pr aut experientiam propriæ libertatis ab illa quam habet, quia nullum talo potest sibi de per se apparere bonum, ut supra dictum est. Et ita intelligo reple­ tionem |>olentiæ volilivæ per objectum beatificum. Et est similis modus loquendi illi quem ponit san­ ctus Thomas, I p., q. 82, ari. 2, ad secundum, cum dicit quod « movens tunc ex necessitate causal motum in mobili quando potestas moventis excedit mobile, ita quod lota ejus possibilitas subdatur movenli(a). Cum autem possibilitas voluntatis sit respe­ ctu universalis boni et perfecti, non subditur ejus pos­ sibilitas alicui particulari bono; et ideo non ex neces­ sitate movetur ab illo d. — Hæc ille. — Et q. 105, ari. i : u Voluntas potest moveri sicut ab objecto (6) a quocumque bono. Non tamen sufficienter et effica­ citer nisi a Deo; non enim aliquod potest sufficien­ ter movere aliquod mobile, nisi virtus activa moven­ tis excedat, vel saltem adæquet virtutem passivam mobilis. Virtus autem passiva voluntatis se extendit ad bonum in universali ; est enim ejus objectum bonum universale sicut et intellectus objectum est ens. Quodlibet autem Ionum causatum estquuddam jwirticulare bonum. Solus autem Densest bonus univer­ saliter. I nde ipse solus implet voluntatem, et suffi­ cienter movet eam ut objectum, d — Hæc ille. — Cum prodictis autem omnibus, semper tene quod voluntas, ut delilieraliva est, habet aliquos actus, circa Deum clare visum, quos potest interrumpere pro libito in multis casibus, et ut deliberativa est, j>otest Deum clare visum odire de per accidens; sed volun­ tas, ut natura est, elicit dilectionem cirea Deum a qua cessare non potest, nec ut sic potest odire Deum clare visum. Unde distinctio de Οίλησι, et βούλησι, valet in propositio. Nam voluntas per respectum ad apprehensionem cum collatione dicitur βούλησις, sive volitatas ut ratio; sed voluntas per respectum ad ap­ prehensionem sine collatione dicitur Οέλησις, seu vo­ luntas ut natura, secundum quod ponit Damascenus, et sanctus Thomas, tertio Sentent., dist. 17. Unde apparet mihi quod, quandocumque sanclUB Thomas dicit quod voluntas necessario exit in actum dilectio­ nis circa Deum clare visuin, ipse loquitur de volun­ tate, ut est Οέλησις; et si loquamur de voluntate, ut est βούλησις, tunc intendit quod de |>er se non jiotest odire Deum, aut ab ejus dilectione cessare ; sed si hoc faciat, erit de per accidens. Ex quibus omnibus patet responsio ad objecta con­ tra conclusiones, et consequenter ad totam quæstionem, et ad rationes in principio quæstionis, etc (a) momih. — mobilitati Pr (C) objecta, — opposito Pr. DISTINCTIO 11. - QUÆSTIO I. DISTINCTIO II. QUÆSTIO I. UTHIIM HEUS SIT A NOBIS PRO STATU VI.E INTELLIGIB1LIS luUtrum n uobis P< *° statu vi.jp hkuBiSj intelligibili». Et arguitur quod non :quia Detis non esi phantasiabilis, nec aliquo sensu perceptibilis: igitur nec est a nobis pro isto statu intelligihilis. Tenet consequentia : quia pro isto statu intellectus noster sic se habet ad phantasmata, sicut visus ad colores. Antecedens de se notum est : nam phantasmata non sunt nisi rerum sensibilium, et materialium. In oppositum arguitur. Deus pro isto statu a volun­ tate est diligibilis: ergo intelligi bilis. Tenet conse­ quentia : quia non fertur nisi in bonum intelle­ ctum. In hac quæstione erunt duo articuli. Primus habe­ bit conclusiones. Secundus movebit dubitationes. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum sil ista Prima conclusio quod objectum primum et per se nostri intellectus est ens. Istam ponitsanctusThomas, prima parte,q.5>art.2, ubi sic ait : α Ens secundum rationem prius est quam bonum. Ratio enim significata per nomen est illud quod concipit intellectus de re, et signifient illud per vocem. Illud ergo est prius secundum rationem quod prius cadit in conceptione intellectus. Primo autem in conceptione intellectus cadit ens ; quin, secundum hoc, unumquodque est cognoscibile, quod est in actu, ut dicitur nono Metaphysics (t. c. 20). Unde ens est proprium objectum intellectus; et sic est primum intelligibile, sicut sonus est primum audibile. n — Hæc ille. Idem ponit secundo Contra Gentiles, cap. 98, ubi i sic ait : « Objectum proprium intellectus est ens intelligibilo, quod quidem comprehendit omnes dif­ ferentias et species entis possibiles : quidquid enim esse potest intelligi potest, υ — Et j»ost pauca dicit : < Ex hoc quod aliqua substantia est intellectualis, comprehensiva est totius entis, p — Idem ponit de Veritate, q. 1, art. I, et in aliis infinitis locis. — Ex quibus patet quod, secundum eum, ens est pri­ mum et per se objectum intellectus. Primum qui­ dem, quia adæquatum; et similiter, quia primo imprimitur intellectui nostro, sicut ostendit sanctus 117 Thomas, de Veritate, q t, art. 1, ex dictis Avicen., ubi sic dicit : « Sicut in demonstrationibus oportet fieri reductionem in aliqua principia per se intelle­ ctui noto, ite in investigando quid est unumquodque, alias utrubique in infinitum iretur, et sic omnino jæriret scientia et cognitio rerum. Illud autem quod primo intellectus concipit quasi notissimum, et in quod omnes suas conceptiones resolvit, est ens, ut Avicenna dicit in principio suæ metaphysical·. Unde oportet quod omnes aliæ conceptiones intellectus accipiantur ex additione ad ens. · — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo ens est pnmum obje­ ctum intellectus duplici prioritete, tam temporis quam adæqnationis. Est insuper ejus objectum per se : quia omne quod intelligitur, ex hoc habet quod sit intelligibile, quod habet rationem entis; scilicet quia est artu, ut dicitur nono Metaphysics (t. c. 15); illa autem est ratio entis. Et sic patet conrlusio prima. Secunda conclusio est quod verum est objectum intellectus nostri primum, lit est ndæquatum, non tamen per se, hoc est per propriam ratio­ nem. Ista conclusio sic probatur. Illud quod con>ertitur cum objecto intellectus et ei accidit, est primum sed non per se objectum intellectus. Sed verum est hujusmodi : constat enim quod verum convertitur cum ente, quod est primum objectum intellectus; constat etiam quod accidit ei. nam addit super ens relationem ad intellectum, ut quandoque proba­ bitur. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima parte, q. «87. art. 3, ad primum, dicens < Objectum intellectus est quoddam commune, scilicet ens et verum. > — Idem ponit, q. 82. art. 3 et 4. ubi dicit intellectum esse eminentiorem voluntate. < quia obje­ ctum intellectus, scilicet ens et verum, est simpli­ cius et abstraclius objecto voluntatis >, quod est ratio boni — Item in multis locis ponit quod ratio entis potest intelligi non intellecte ratione veri, sed non econtra, licet ad omnem intellectionem consequatur ratio veri. — Ex quibus videtur \ellc quod verum est quædam adaequate passio objecti intellectus et non |K»r se objectum. Unde, prima parte, q. 16, art. 3, ad tertium, sic ait : α Cum dicitur quod ens non potest apprehendi sine ratione veri, hoc potest dupli­ citer intelligi. Uno modo, quod non apprehendatur ens, nisi ratio veri consequatur apprehensionem entis; et sic locpiendo, habet veritatem. Alio modo potest sic intelligi, quod ens non apprehendi potest nisi apprehendatur ratio veri ; et hoc est falsum ; sed verum non potest apprehendi, nisi apprehendatur ratio entis, quia ens cadit in ratione veri. Et est simile sicut si comparetur intelligibile ad ens. Non enim potest intelligi ens, quin ens sit intelligibile; sed H8 LIBRI L SENTENTIARUM tamen putesl intelligi ens, ita quod non intelligalur corpori, proprium objectum est quidditassive natura intelligibiliUs ejus. El similiter ens intellectum in materia corporali exsistens; el per hujusmodi natu­ est verum; non tamen intelligendo ens intelligitur ras visibilium rerum, in invisibilium aliqualem cogni­ torum. > — Hæc ille. — Idem ponit de Veritate, q. 1, tionem ascendit, ® —Hæc ille. — Item, q. 12, ari. 4: art. 1, ad tertium : < Aliquid intelligi sine alio potest < Cognitio, inquit, contingit secundum quod cogni­ dupliciter accipi. Uno modo ita quod aliquid intelli­ tum est in cognoscente. Cognitum autem est in cogno­ gitur, altero non intellecto. Alio modo potest accipi scentesecundum modum cognoscentis. Unde cujuslialiquid intelligi sine altero : quia intelligitur, altero læt cognoscentis cognitio est secundum modum suæ non existente; et sic non |>otest intelligi ens sine naturæ. Si ergo modus essendi alicujus rei cognitæ vero : quia ens non potest intelligi sine hoc quod excellai modum naturæ cognoscentis, oportet quod concordet vel adaequetur intellectui. Sed tamen non cognitio illius sit supra naturam illius cognoscentis. oportet quod quicumque intelligit rationem entis, Est autem multiplex modus essendi rerum. Quædam intelligat rationem veri; sicut nec quicumque intel- enim sunt, quorum natura non habet esse nisi in ligil ens, intelligit intellectum agentem, et tamen hac materia individual! ; et hujusmodi sunt omnia sine intellectu agente nihil |»otesl intelligi. »— Hæc corporalia. Quædam vero sunt, quorum naturæ sunt ille. — Quomodo autem verum consequatur omnem per se subsistentes, non in materia aliqua sensi­ intellectionem, ostendit ibidem in principali njS|K>n- bili, quæ tamen non sunt suum esse, sed sunt esse sione : α Omnis, inquit, cognitio perficitur per assi- habentes; et hujusmodi sunt subslantiæ incor|>oreæ, milationern, vel similitudinem cognoscentis ad rem quas angelos dicimus. Solius autem Dei proprius cognitam, ita quod dicta assimilatio est causa cogni­ modus essendi est ut sit suum esse subsistens. Ea ergo tionis; sicut visus per hoc quod disponitur secun­ quæ non habent esse nisi in materia individual! dum speciem coloris cognoscit colorem. Prima ergo cognoscere, nobis (x) naturale est. eo quod anima, comparatio entis ad intellectum est ut ens intellectui per quam cognoscimus, est forma alicujus materiæ: concordet; quæ quidem concordantia dicitur adæ- quæ tamen habet duas virtutes cognitivas : unam quatio rei et intellectus; et in hoc formaliter ratio quæ est actus alicujus organi corporei, el huic natu­ veri perficitur. Hoc est ergo quod addit verum supra rale est cognoscere res secundum quod sunt in ens, scilicet conformitatem sive adæquationem rei materia individual!, unde sensus non cognoscit nisi et intellectus, ad quam conformitatem sive adæqua­ singularia; alia vero virtus cognitiva est intellectus, tionem sequitur cognitio rei. Sic ergo entitas præce- | qui non est actus alicujus organi corporalis; unde dit rationem veritatis, sed cognitio est quidam meri­ per intellectum connaturale est nobis cognoscere tatis effectus. > — Hæc ille. — Ex quibus clare patet I naturas, quæ quidem non habent esse nisi in mate­ quod sic se habet ratio veri ad intellectum, sicut se ria individuali, non tamen secundum quod sunt habet ratio assimilati sensui per speciem sensibilem. in materia individuali, sed secundum quod abstra­ Constat autem quod objectum sensus primo et per huntur ab ea per considerationem intellectus; unde se non est hoc quod dico, assimilalum sensui per secundum intellectum possumus cognoscere hujus­ speciem sensibilem, sed potius qualitas passibilis, modi res in universali, quod est supra naturalem xel aliquid hujusmodi ; quamvis hoc quod dico, assi- facultatem sensus. Intellectui autem angelico con­ rnilatum sensui per speciem sensibilem, sit passio naturale est cognoscere naturas non in materia consequens omne quod sentitur in actu. Et ita in exsistentes, quod est supra facultatem naturalem proposito. Verum non est primum et perse objectum I intellectus animæ humanæ secundum statum vitee intellectus, sed potius ens; licet per se consequatur praesentis quo corpori unitur. Reliuquitur ergo illud objectum, dum actu intelligitur : nulla enim | quod cognoscere ipsum om· subsistens sit con­ res est vera nisi actu intelligalur n Deo vel a crea­ naturale soli divino intellectui, n — Hæc ille. — tura. Item super Boetium de Trinitate, q. I, ari. 3, dicit : < quod primo cognitum homini potest dupli­ Tertia conclusio est quod innterlide objectum citer accipi, aut scilicet secundum ordinem diver­ Intellectus, et connatural·' ac proportionatum sarum potentiarum, aut secundum ordinem obje­ nobls nd Intelllgendum pro Isto statu, est quid- ctorum in una potentia. Primo quidem modo, cum ditas rei materialis. cognitio intellectus nostri tota derivetur n sensu, illud quod est cognoscibile a sensu est primo Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima notum nobis quam illud quod est cognoscibile ab parte, q. 8-1, ari. 7, ubi sic dicit : « Potentia cogni­ intellectu, scilicet singulare vel sensibile prius tiva propertionatur cognoscibili. Unde intellectus intelligibili. Alio modo, secundum ordinem obje­ angeli, qui est a corpore separatus, objectum pro- ctorum in una potentia, cuililæl jiotentiæ cogno­ prium esi substantia intellectualis a corpore sepa­ scibile est primo suum proprium objectum. Cum rata ; et per hujusmodi intelligibile cognoscit mate­ (?) nobu. — Om Pr. rialia. Intellectus autem humani, qui est conjunctus DISTINCTIO II. — QU/ESTIO I. autem hi intellectu humano >it potentia activa » t pa.wiva, objectum potentia? pasedvæ, m ilicei intel· lectus possibilis, erit illud quod exit in actum per |K>tentiam activam, scilicet intellectum agentem, quia potenti® passiva· debet respondere suum acti­ vum. Intellectus autem agens non facit inlelligibilia formas separatas, qua· sunt ex se ipsis intelligibiies; sed formas quas abstrahit a phantasmatibus. Et ideo hujusmodi sunt, quæ intellectus noster primo intel­ ligit ; et inter hæc, illa sunt priora quæ primo intel­ lectui abstrahenti occurrunt. Hæc autem sunt quæ multa in se comprehendunt, vel per rnodum totius universalis, vel per modum totius integralis. Et ideo magis universalia sunt primo nota intellectui, et composita componi bili bus, et diflinitum partibus diffinitionis. Et secundum quod imitatio intellectus est in sensu, qui etiam quodammodo abstracta a materia recipit, etiam apud sensum singularia magis communia sunt primo nota, ut hoc corpus quam hoc animal. Ubi patet quod Deus et aliæ substanti® separat® non possunt esse primo intel­ lecta, sed intelliguntur ex aliis, ο — Hæc ille. Ad hoc propositum, Linconiensis, super primo Posteriorum, comment. 17, dicit : u Possibile, inquit, est quamlibet scientiam esse absque sensus adminiculo. In mente enim divina sunt omnes scien­ tiæ ab æterno, et non solum ipsa cognitio universa­ lium certa, sed etiam omnium singularium, licet mens divina noverit singularia per modum univer­ salem, quia ipsa novit omnes singulares essentias per modum abstrahentis ; nos namque non novimus singularem hujus humanitatis, nisi per hoc quod admiscemus eam accidentibus, ipsa vero novit ejus singularitatem in puritate sua? essentia? non concer­ nendo eam cum actibus. Similiter intelligent)® recipientes irradiationem a lumine primo, in primo lumine ipso vident omnes res scibiles universales et singulares, et etiam in reOexione ipsius intelligent)® supra se, cognoscit ipsa res quæ sunt post ipsam, et per hoc quod ipsa (a) est eorum causa. Est igitur in his quæ carent sensu, scientia completissima. El similiter si pars çuprema animæ humana·, quæ vo­ catur intelligenlia, et quæ non est actus alicujus partis corporis, neque egens in sui operatione pro­ pria instrumento corporeo, non esset mole corporis corrupti obnubilata et aggravata, ipsa per irradiatio­ nem acceptam a lumine superiori, haberet comple­ tam scientiam absque sensus adminiculo, sicut habe­ bit cum anima erit exuta a corpore, et sicut forte habent aliqui penitus absoluti ab amore et phan­ tasmatibus rerum corporalium. Sed quia ipsa puri­ tas oculi animæ per corpus corruptum obnubilata el aggravata est, omnes vires ipsius animæ rationa­ lis, in homine nato, occupata? sunt per molem cor­ poris, ne possint agere, et ita quodammodo sopit®. (a) ipta. — ipie Pr HO Cum itaque processu tampons agant sensus, per multiplicem obviat innem sensus cum sensibilibus • expergiscitur ratio ipsis sensibus admixta, el in sen! sibus quasi in navi delata ad sensibilia. Ratio vero expergefacta (s) incipit deinde el seorsum aspicere quæ in sensu erant confusa : ulpole visus, colorem, I magnitudinem, figuram, corpus confundit, el in ejus judicio sunt omnia hæc accepta ul unum ; ratio vero expergefacta dividit colorem a magnitudine, el figuram a corpore, el iterum figuram el magnitudi­ nem a corpore subjecti, et ita |>er divisionem el abstractionem pervenit in cognitionem corporis sub­ stant iæ deferentis magnitudinem et figuram el colo­ rem. Verurntamen non novit ratio hoc esse univer­ sale actu, nisi postquam a multis singularibus fecerit hanc abstractionem, et occurret ei unum et idem secundum judicium suum in multis repertum. Mani­ festum est itaque, quod deficiente aliquo sensu in nobis habentibus mentis oculum mole corporis cor­ rupti occupatum, deficit universale incomplexum ex singularibus senius deficientis venatum, el deficit etiam universale complexum expergibile ex eisdem singularibus sumptum, el per consequens edentia, quæ erigitur supra universalia sic venata. Ratio enim, ut in nobis sopita, non agit nisi postquam per sensus operationem, cui admiscetur, fuerit expergefacta. Causa autem quare obnubilatur visus animæ per molem corporis corrupti, est quod affe­ ctus et aspectus animæ non sunt divisi, nec attingit aspectus ejus, nisi quo attingit affec tus sive amor ejus. Cum ergo amor et affectus animæ convertitur ad corpus et illecebra * corporales, necessario trahit secum aspectum, et avertit eum a lumine suo, quod se habet ad ipsum sicut sol se habet ad oculos exte­ riores ; aspectus autem mentis a suo lumine aversus, necessario convertitur in tenebras et otium, donec egrediens modo aliquo per sensus exteriores in luce sensibili exteriori, per modum aliquem reperit lucis ad ipsum nat® vestigium, ad quod cum ascendit,quasi excitatus, incipit inquirere lumen proprium, el in quantum magis avertitur a corporalibus corrupti­ bilibus, in tantum convertitur aspectus ad divinum lumen et in tantum reperit ipsum. » — Hæc ille. Ex quibus omnibus palet quod quiddilates rerum materialium sunt objecta proportionate intellectui nostro, pro isto statu, ad eas |M?rfecte cognoscen­ dum. el sol® tales. — Non tamen intelligit ista con­ clusio, quod ratio quidditatis materialis sit for­ male vel per se objectum intellectus, sed materiale, ut dicetur in alia conclusione. Quarta conclusio : quod licet verum non sil per se vel formale objectum quod Intellectus, stat (a) Joco expergefacta, expergibtle, habet Pr. experrecta, experrile. IÎO LIBRI I. SENTENTIARUM quod cM formale ct per se objectum quo intel­ lect tuu materialem esse proprium objectum intellectus pos­ sibilis pro isto statu; non scilicet proprium, scili­ cet (a) |M?r adæqiiationern, sed potius ens et verum ; sed proprium, hoc est, proportion» tum et connaturale et perfecte cognoscibile; itaquod hex: solum imme­ diate cognoscitur ab intellectu conjuncto, alia vero, isto mediante : istud enim solum movet intellectum nostrum pro isto statu, et non aliqua res insensibilis. Est ergo primum objectum prioritate immediationix el prioritate generationis aut temporis. Undo sanctus Thomas, prima parte, q. 87, art. 3, ad primum : «Objectum,inquit, intellectus est «pioddam commune, scilicet ens et verum ; sed tamen primum objectum intellectus secundum pnesentern statum non est quodlibet ens aut quodlibel verum, sed ens et ve­ rum consideratum in rebus materialibus, ex quibus in cognitionem aliorum devenit, n — Hæc ille. — Et loquitur de prioritate temporis vel generationis, non autem ndæquationis, aut convertibilitatis. Pro intellectu hujus conclusionis præmitto duo diets sancti Thomæ. Primum ponit, 3. Sentent., dist. 24, q. I, art. I, quaestiuncula prima : « In obje­ cto cujuslibet potentiæ, est tria considerare, scilicet : illud quod est formale, et illud quod est materiale, el illud quod est accidentale ; > et exempliflcat «le objecto visus, in quo dicit « quod lux est formale, color vero material·?, ct quantitas ut accidentale >. Idem ponit secunda secundæ, q. 1, art. I. Et de Firtutibuu, q. 2, art. 13, ad sextum, et fuit reci­ tatum in prologo. — Secundum dictum ponit de Veritate, q. 14, art. 8, ad quartum : « Lux, inquit, quodammodo est objectum visus, et quodammodo non. In quantum enim lux non videtur nostris visi­ bus nisi per hoc quod ad aliquod corpus terminatum per reflexionem vel alio modo conjungitur, non dicitur esse |x»r se visus objectum, sed magis color qui est semper in corpore terminato. In quantum Quinta conclusio est quod Deus non potest a autem nihil nisi per lucem videri potest, lux ipsum nobis In via cognosci per essentiam suam, vel visibile esse dicitur. » — Ex quibus duobus «lictis tu se. flatet quomodo lux potest diri formale vel per se objectum visus, el quomodo non. Si enim loqua­ Istam conclusionem probat sanctus Thomas in mur do formali objecto tamquam quo aliquid obji­ mullis locis. Unde in dc Veritate, q. 10, art. 11, citur potentia· vel movet potentiam, sic lux est for­ sic ait « Mens nostra naturali cognitione phantasmata male objectum visus : quia nihil objicitur visui nec respicit quasi objecta a quibus species intelligibilcs est actu visibile nisi per lucem. Si autem loquamur accipit, utdiciturtertiode/inirnaft.c. 39). Undeomne «le formali objecto tamquam quod objicitur ipsi |m> quod intelligitur secundum statum vi©, intelligitur tentiæ, sic lux non est formale objectum visus, sed per species abstractas a phantasmatibus. Nulla autem potius color. Primo modo loquitur in primo dicto, species hujusmodi sufficiens est ad repraesentandum secundo modo in alio dicto. Sic consimiliter in pro­ divinam essentiam, vel etiam cujuscumque alterius posito. Si loquamur de formali objecto intellectus sulislantiæ separata?; cum quid di lates rerum sensi­ primo modo, sic verum est formale in objecto intel­ bilium, quarum similitudines sunt species a phan­ lectus : quia ideo aliquid intelligitur ab intellectu, tasmatibus abstract©, sint alterius rationis ab essen­ quia intellectus cidem assimilatin' per sjæciem, quæ tiis sulistanlianim immaterialium etiam creatarum assimilalio complet rationem veri, ita <|u«mI verum el inulto magis ab essentia divina. Unde mens nostra vel veritas est quo aliquid est inlrlligibile. Ut enim naturali cognitione, quam in statu viæ experimur, patuit, cognitio quidem est quidam veritatis effectus, nec Deum, nec Angelos per essentiam videre potest. non sic quod relatio qgam dicit verum sit illud quo I — Hæc ille. movetur intellectus ad intelligenduin, sed est sicut Item de Veritate, q. 8, art. 3, dicit : «i quod causa sine qua non ; ipsa enim species non es *el prin­ cognitio Dei, ad «piam homo naturaliter pervenire cipium quo intellectus asinum intelligit, nisi j>er potest, est ut cognoscat Deum per formam inlelligieam intellectus conformaretur el similaretur asino. bilem, quæ lumine intellectus agentis est a sensibi­ Si autem loquamur de formali objecto intellectus nd libus abstracta ; cognitio autem Dei per formam quod scilicet terminatur intuitus ejus, et quod dire­ creatam non est visio ejus per essentiam, π — Ha *c cte intelligitur, sic formale objectum intellectus est ille. ens : quia ad ejus rationem semper in omni intelliItem q. )0, art. II, concludit quod α nulla spe­ gibili terminatur intuitus intellectus, et non ad ratio­ cies creata potest inveniri sufficiens ad repræseolannem veri, sed potius verum se habet ut accidentale, dum divinam essentiam, unde oportet quod si Deus illo modo, in objecto intellectus, juxta secundam con­ per essentiam videatur, quod per nullam speciem clusionem, el quaelibet res Intellecta se habet ut mate­ creatam videatur, sed ipsa ejus essentia fiat intelliriale in objecto intellectus. Sed quidditas rei mate­ gibilis forma intellectus creati eum videntis; quod rialis »t objectum materiale pro isto statu perfecte cognoscibile; aha vero objecta sunt i m proportions ta Et Mo modo intelligitur cum dicitur quidditatem (a) sdbeet — trd Pr DISTINCTIO II. — QÜ/ESTIO I. fieri non potest, nisi ad hoc intellectus creatus lumi­ ne gloriæ disponatur. Et sic in videndo Deum per essentiam per dispositionem infusi luminis pertingit mens ad finem viæ, qui est gloria, et sic non est in via >. — Hæc ille. Item primo Contra Gcntilen, cap. 14 : α In con­ sideratione, inquit, divinæ substantiae pracipue utendum est via remotionis : nam divina substantia omnem formam, quam intellectus noster attingit, sua immensitate excedit. El sic ipsam apprehendere non possumus cognoscendo quid est; sed aliqualiter ejus notitiam habemus cognoscendo quid non est, tantoque ejus notitiae magis appropinquamus, quanto plura per intellectum nostrum ab eo poterimus removere ; tanto enim unumquodque perfectius cognoscimus, quanto differentias ejus ah alio plenius intuemur; habet enim unaquaeque res in seipsa esse proprium ab omnibus aliis rebus distinctum ; unde el in rebus, quarum diffinitiones cognoscimus, primo eas in genere collocamus per quod scimus in com­ muni quid sunt, et poslinodum differentias addimus, quibus a l'obus aliis distinguantur, et sic perficietur substantiae rei completa notitia. Sed quia in consi­ deratione divinæ substantiae non possumus accipere quid quasi genus, nec distinctionem ab aliis rebus per differentias affirmativas accipere possumus, eam oportet accipere per differentias negativas. Sicut autem in affirmativis una aliam contrahit, et magis ad completam rei designationem appropinquat secun­ dum quod a pluribus differre facit, ita una differen­ tia negativa per aliam contrahitur quæ a pluribus differre facit; sicut si dicamus Deum non esse acci­ dens, per hoc quod ab omnibus accidentibus distin­ guitur, deinde si addamus eum non esse corpus, distinguemus eum ah aliquibus substantiis, et sic per ordinem ab omni eo quod est prater ipsum per negationes hujusmodi distinguetur; et tunc de sub­ stantia ejus erit propria consideratio, cum cognosce­ tur ut ab omnibus distinctus. Non tamen erit cogni­ tio perfecta, quia non cognoscetur quid in se sit. ·> — Hæc ille. Ex quibus omnibus patet quod pro statu isto non possumus cognoscere essentiam Dei in se; hoc est per formam intelligibilem eam perfecte repnesentantein ut in se est : illud enim vocamus cognosci in se. Unde sanctus Thomas, prima parte, q. 14, ari. 5, dicit : α Dupliciter aliquid cognoscitur : uno modo in seipso, alio modo in alio. In seipso quidem cognoscitur aliquid, quando cognoscitur per prop! iam speciem adæquatain cognoscibili ; sicut cum oculus videt hominem per speciem hominis. In alio autem videtur illud quod videtur per speciem continentis; sicut cum videtur pars per speciem totius, vel cum homo videtur per speciem speculi, vel quocumque alio modo contingit aliquid in alio videri. » — Hæc ille. — liem dc Veritate, q. 2, ari. 3, ad quintum : « Aliquid dupliciter intelligitur : uno modo in seipso. 121 quando scilicet cx ipsa re intellecta vel cognita for­ matur acies intuentis; alio modo videtur aliquid in altero, quo cognito et illud cognoscitur, i» — Sic autem est in proposito, quod divina essentia non cognoscitur a nobis per propriam speciem. Unde sanctus Thomas, super Boetium de Trinitate, q. 1, ari. 2, dicit : « Dupliciter aliquid cognoscitur : uno modo per formam propriam , sicut oculus videt lapi­ dem per speciem lapidis; alio modo per formam alterius sibi similis, sicut cognoscitur causa per similitudinem sui effectus, et horno per formam suas imaginis. Per formam autem suam dupliciter ali­ quid videtur : Uno modo, per formam quæ est res ipsa; sicut Deus se cognoscit per essentiam suam; el angelus, se ipsum. Alio rnodo, per formam quæ est ab ipso ; sive sit abstracta ab ipso, quando scili­ cet forma est immaterialior quam res, sicut forma lapidis abstrahitur a lapide ; sive sil impressa intel­ ligent! ab eo, utpole quando res est simplicior quam similitudo per quam cognoscitur, sicut Avicenna dicit quod intelligentias cognoscimus per impressio nes earum in nobis. Quia igitur intellectus noster, secundum statum viæ, habet determinatam habitu­ dinem ad formasquæa sensu abstrahuntur, cum com­ paretur ad phantasmata ut visus a«i colores, secun­ dum quod dicitur 3. dc Anima (t. c. 30), non potest ipsum cognoscere Deum |>er formam quæ est sua essentia; sed sic cognoscitur a beatis. Simili­ tudo etiam impressa humano intellectui ab ipso non sufficit ad hoc quod faceret suam essentiam cognosci ; cum in infinitum excedat quamlibet formam crea­ tam, ratione cujus intellectui per formas creatas per­ vius esse non i>otesl Deus, ut dicit Augustinus. Nec etiam in statu viæ hujus, cognoscitur Deus a nobis per speciem rei pure intelligibilis quæ sit aliqua similitudo ipsius, propter connaturalitatem intelle­ ctus nostri ad phantasmata, ut dictum est. * — Hæc ille. — Ex quibus juilel quid intelligimus, cum dici­ mus Deum non cognosci in via per essentiam suam, nec in se. Nam ad hoc quod intellectus essentiam rei videat, oportet quod habeat formam illius, quæ perfecte illam represents, secundum quod ait san­ ctus Thomas 3. Sentent., «list. 14, q. I, art. 2. quaestiuncula prima, ubi sic ail « Si res excedat similitudinem intellectus, qua ipsam intelligit, tunc intellectus non attingit ad videndam essentiam illius rei : quia per similitudinem illam intellectus deter­ minatur ad rem cognitam ; sicut si species intelligi­ bilis reprasentaret hominem in quantum est sensi­ bilis, et non in quantum est rationalis; tunc enim non videretur essentia hominis; quocumque enim subtracto de essentialibus rei, remanet essentia alte­ rius speciei. » — Hæc ille. — El similiter idem intelligo cum dicit quod de Deo non cognoscimus quid est, in via, scilicet quia non cognoscimus ejus quod quid est; neque enim habemus genus ipsius, nec differentiam, nec diffinitionem. Ι.ΙΠΗΙ I SENTENT! Vil UM Sexta conclusio est quod In via possumus Deum cognoscere ex suis et in suis effectlfiii *. est vel an est. non incidit in articulum Parisiis condeinnatum, qui eat in numero 214 et haliet sic: ·* Quod de Deo non potest cognosci, nisi quia ipse est, sive ipsum esse, error. » Ille enim error qui ibi condemnatur ponebat quod de Deo non poterat alia vera enuncialio cognosci nisi ista : Deus est. Et istud non inlelligit sanctus Thomas. Sed vult quod quia Deum non possumus in via videre per essen­ tiam suam, nec scire quod quid est illius, ideo dicit quod non scimus de illo per suos effectus quid est, Sed jiotius quia est, vel an est. Cognitio enim quia est non solum dicitur cognitio qua cognoscitur de aliquo an sil, el quod est; sed omnis cognitio qua aliquod pnedicalum non diffmitivum cognoscitur inesse alicui subjecto, dicitur cognitio quia est, ul dicitur secundo Posteriorum (a) (t e. I ), ubi enu­ merantur quatuor quæstiones quibus correspondent quatuor scibilia, scilicet quid est, quia est, an est, et propter quid est. In via ergo solum scimus de Deo an est, et quia est; quia licet cognoscamus ipsum esse et cognoscamus multa predicate sibi inesse, non tamen habemus diffinitionem subjecti, et ideo nescimus quid est. Unde Linconiensis, secundo Posteriorum (led. I ), cap. i : « Quæstio aul est simpli­ citer de essentia rei, aut est quæstio de complexione; et quæstio quæ quæril simpliciter essentiam rei, aut quierit an res sil, an quid est res ; et quæstio quæ quærit complexionem rei, aut quaerit aliquid de aliquo, aut quærit propter quid hoc de illo. » Hæc ille. — El post pauca : α Per se notum est, quod quærenles quid est res quierimus diffinitionem ejus, » — Hæc ille. — Sic ergo palet quomodo intelligenda sunt verba sancti Thom® dicentis quod de Deo scimus solum quia est, vel an est, et non quid est; nec inci­ dit in illum articulum prefatum, ut quidam'men­ tiuntur : quia ipse, sicut instructus in libro Posterio­ rum, vocat generaliter omnem cognitionem rei, citra cognitionem quidditatis ejus, cognitionem quia est, vel an est; el huic concordat illud quod habetur in art. 36, qui sic habet : « Quod Deum in hac via pos­ sumus intelligere etiam per essentiam, error. Istam conclusionem probat sanctus Thomas. super Boetium dr Trinitate, ubi supra, ('.urn enim pro· kxssct quoti Dens in via non potest cognosci secun­ dum essentiam suam per formam vel similitudinem propriam sibi, tunc subdit : · Relinquitur quod Deus in via sohnn per formam effectus cognoscatur, * Eflcclu autem est duplex. Quidam adæquatur vir­ tuti su.ecausæ; et per talem effectum plene cogno­ scitur virtus causae, el per consequens quidditasejus. Alius effectus est, qui deficit a pnedida squalitate; el per talem effectum non potest comprehendi virtus agentis, el per consequens nec essentia ejus ; sed cognoscitur tantum de causa quia est. El sic se haliet cognitio effectus, ut principium ad cognoscendum de causa an est, sicut se habet cognitio ipsius causæ, cum per formam suam cognoscitur. Hoc autem modo se habet omnis effectus ad Deum. Et ideo non |>os· sumus in statu vie, pertingere ad cognoscendum de ipso nisi quia est, et tamen unus cognoscentium de ipso quia est, alio perfectius cognoscit : quia causa tanto ex effectu perfectius cognoscitur, (pianto per effectum magis apprehenditur habitudo causæ ad effectum. Quæ quidem habitudo in effectu non per­ tingente ad aequalitatem suæ causæ attenditur secun­ dum tria, scilicet et secundum progressum effectus a causa, et secundum hoc quod effectus consequitur de similitudine suæ causæ, el secundum hoc quod deficit a perfecta ejus consecutione. Et sic triplici­ ter mens humana proficit in cognitione Dei, quam­ vis ad cognoscendum quid est non pertingat, sed an est solum. Et primo, secundum quod perfectius cognoscitur ejus in producendo effectus efficacia. Secundo, prout nobilium effectuum causa cognosci­ tur : quia cum ejus similitudinem aliqualiter gerant, magis ejus essentiam commendant. Tertio, secundum quod magis ac magis cognoscitur elongatus ab his omnibus, qu® in effectibus apparent. I nde Diony­ sius, de Divini * nominibus, dicit quod cognoscitur ex omni causa, ol excessu et ablatione. In hoc autem profectu cognitionis, maxime juvatur mens humana, Septima conclusio: quod Deus potest In via imme­ cum lumen ejus naturale nova illustratione confor­ diate cognosci, ita quod cognitio viatoris attingit tatur, sicut est lumen fidei, et doni, et sapienti®, In Ipsum, licet per media transeat; dum autem et intellectus, per quæ mens in contemplatione supra Deum attingit , potest de ipso Immediate cogi­ se elevatur, in quantum cognoscit Deum esse supra tare, sic quod ex tunc ad cogitandum dc Deo non omne illud quod naturaliter apprehendit. Sed quia oportet priecogitare de alio. ad ejus essentiam videndam penetrare non sufficit, dicitur in seipsam quodammodo ab excellenti lumine Quod autem cognitio intellectus nostri in via ter­ reflecti. Et hoc est illud quod dicit glossa Gregorii minetur ad Deum, ostendit sanctus Thomas, 3. Sen­ super illud Gen. (c. 32, v. 30) : Vidi Dominum tent., dish 27, q. 3, art. 1, ubi sic dicit : < In facie ad faciem. Visus anim® cum in Deum inten­ potentiis ordinatis ita est quod, ubi terminatur ditur, immensitatis coruscatione reverberatur, d — operatio prioris potentiæ, incipit operatio sequentis, Hæc sanctus Thomas in forma. sicut patet quod sensus terminatur ad phantasiam, Sciendum autem quod illud quod dicit, scilicet quod in via non cognoscimus de Deo nisi solum quia (a) (t. c. I — particula prima Pr. DISTINCTIO H. - QUÆSTIO I. quæ est motus inclus a sensu secundum actum, et intellectus in termino imaginationis incipit, quia phantasmata accipit pro objecto, ut dicitur 3. de Anima (l. c. 30), et ideo illarum rerum quæ non hnlænl phantasmata cognitionem non poliat acci­ pere nisi ex rebus quarum sibi i epræsenIantur phan­ tasmata. Unde in statu viæ, in qua (a) accipit a phantasmatibus, non potest videre Deum immediato, sed oportet quod ex visibilibus, quorum phantasmata capit, in ejus cognitionem deveniat. Quamvis autem ipsam essentiam non videat immediate, tamen cogni­ tio intellectus terminaturad ipsum Deum, quia ipsum Deum esse ex effectibus apprehendit. i> Hæc ille. Quod autem non oporteat quod quandocumque intellectus noster cogitat de Deo, prius cogitet de alio, ex quo devenit semel ad Dei cognitionem, osten­ dit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 7, ad septimum, sic dicens : α Quamvis intelle­ ctus Deum in statu viæ nonnisi per effectus cogno­ scat, tamen ejus operatio in ipsum Deum termina­ tur secundum quantulamcumque cognitionem quam de ipso accipit. » — Et ad octavum dicit : < Quando aliquid videtur per similitudinem alterius rei, potest contingere quod videns rem per medium, cogitat de re immediate, sine hoc quod cognitio ejus converta­ tur ad aliam rem : quia in illud medium non con­ vertitur ut est res quædam, sed ut est imago illius rei quæ per ipsam cognoscitur. Idem autem est motus intellectus in imaginem in quantum est imago, et in imaginatum, quamvis sit alius motus intelle­ ctus in imaginem in quantum est res quædam et in illud cujus est imago. Et ideo quando per simili­ tudinem creatura, quam intellectus habet penes se, non convertitur in creaturam ut est res quaedam, sed solum ut est similitudo Dei, tunc immediate de Deo cogitat, quamvis non immediate Deum videat. » — Hæc ille. — Idem ponit secunda secundæ, q. 27, ari. 4, ad primum et secundum. Ex quibus patet, quod licet pro statu viæ non cognoscimus Deum immediate, sic quod videamus eum vel cognoscamus sine specie creatura, vel cogno­ scamus eum nullo alio objecto pracognito per quod deveniamus in Dei cognitionem, quod in propositodicimus immediate cognosci, tamen cognitio nosti a non consistit in creatura, sed attingit ipsum Deum et pos­ sumus immediate cogitare de ipso. — Quomodo autem hoc fiat, ostendit unus Doctor, scilicet Gregorius de Arimino (1. Sentent., dist. 3, q. 4). Nam ex qui­ busdam conceptibus simplicibus abstractis a rebus formamus unum conceptum complexum, qui est proprius Deo, et illum probamus de ente jvarticulariter sumpto, scilicet de hoc quod dico aliquod ens, ac per hoc cognoscimus illum conceptum esse pro­ prium alicui enti, quo nullum est superius, et ex tunc tale ens illo conceptu cogitamus. Hoc autem (a) in qua. — quo Pr. <23 contingit, probando primo quemlil>et illorum sim­ plicium conceptuum do unie particulariter sumpto. Verbi gratia: ex motu cœli, quem videmus sensu, concludimus cadum moveri ab aliquo alio; el ultra, per alias rationes, quod illud quod movet cœhim est substantia. Item, ex eo quod movetur circulariler, arguimus quod substantia movens cadum est intel­ ligent ; et quia ille motus semper videtur durare, ulterius concluditur quod illud movens est incorpo­ reum et immateriale. Et ex omnibus istis colli­ gimus quod est aliquod ens quod est substantia immaterialis incorporea, qui conceptus est proprius sulislantiæ separat®. Ulterius autem per alias ratio­ nes concludimus quod est aliquod ens quod est sub­ stantia immaterialis incorporea et prima omnium substantiarum separatarum, qui est conceptus pro­ prius Dei, in quo tonceptu ex post cognoscimus Deum. El quandocumque volumus, cogitamus immediate de Deo, licet antequam habeamus talem conceptum, oporteat mulla pn gilare, et ad hoc vel invenire per rationem talem conceptum complexum, vel per magnum discursum, vel audire ab alio, vel hujusmodi, vel per revelationem illum habere vel alios conceptus hujusmodi magis distincte vel minus repraesentantes Deum, cujusmodi habent rustici vel simplices qui habent aliud quid nominis de hoc nomine Deus quam sapientes. Ex quibus omnibus patet quod licet in principio non cognoscamus Deum nisi alio præcognito, el consequenter non immediate cognoscamus eum dum incipimus eum cogitare, tamen, ipso semel cognito, postea possumus imme­ diate de ipso cogitare; sic quod non oportet, ad cogi­ tandum de ipso, prius tempore vel alia cogitatione de alio cogitare, licet quocumque conceptu conci­ piatur Deus, concipiatur creatura per totum conce­ ptum vel per partem talis conceptus. Et istud per sequentia declarabitur magis. Sciendum etiam quod cum dico Deum pro isto statu non videri immediate vel intelligi, hoc sic intelligo, quod quando Deum cognosco in via, intel­ lectus habet duplex medium, scilicet unum ex parte cognoscentis, quod est species inlelligibilis, aliud ex parte cogniti, scilicet aliqua creatura, quæ reprasentatur per illam speciem, non solum Deus; et est simile sicut si cognoscam Herculem videndo ejus statuam lapideam. Sciendum etiam quod non est con­ tradictio cum dicitur : de Deo immediate cogito, et tamen Deum non immediate cognosco : quia per pri­ mum denotatur quod de Deo aliquid affirmo vel nego, quod faciendo non oportet aliquid affirmare vel negare de creatura; sed per secundum significa­ tur quod actus cognoscendi Deum attingit duo, scili­ cet creaturam el Deum ; sicut idem est motus in imaginem Herculis el in Herculem, et immediatius est in imaginem quam Herculem, quia imago ibi se habet ut quod cognoscitur, et ut quo aliud cognosci­ tur, scilicet Hercules; ita in proposito. 124 LIOR! It SENTENTIARUM Octava conclusio esi quod in statu viro possumus habere aliquem conceptum Deo proprium; el Idem dico dc specte slid propria. Prima pars patet ex dictis in quinta conclusione allegati» de primo Con/ra Gentiles, cap. 14. Ibienim habetur quod licet de Deo non sciamus quid est quasi genus illius, tamen potest considerari in quodam conceptu composite ex aliquo communi conceptu el ex mullis differentiis negativis, per quas cognoscimus ejus distinctionem a creaturis, et quod illa est propria consideratio de Deo in statu viæ, licet imper­ fecta. Hujusmodi autem esset conceptus qui explica­ tur per hoc complexum : ens, non accidens, incor­ poreum, non distinctum a suo esse, infinitum, pri­ mum, ct hujusmodi. Quod etiam idem sit dicendum de specie, videtur per simile. Sicut enim dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 12, art. 9, ad secundum : α Aliqûæ poten­ * cognoscit i væ sunt, quæ ex speciebus primo con­ tia ceptis alias formare possunt; sicut imaginatio ex prxconceptis spedebus montis el auri format speciem montis auri, el intellectus ex praconccplis speciebus generis et diflerentiæ format rationem speciei, et similiter ex similitudine imaginis formare possumus in nobis similitudinem illius cujus est imago, a Hæc ille. — Ex quibus patet quod cum intelle­ ctus habeat in se species entis, et primi, el incorpo­ rei, et mullorum aliorum Deo convenientium, non videtur plus negandum quod intellectus possit for­ mare speciem unam ex mullis Deo propriam, licet imperfectam, quam de conceptu, de quo nullus debet dubitare, alias non video quomodo ista sit veni (* ), Deus est æternus, nisi subjectum significet conce­ ptum Deo proprium, licet imperfectum. Nona conclusio est quod eodem conceptu quo viator concipit creaturam potest concipere Deum, licet nomen significans Illum conce­ ptum non dicatur univoce de Deo et creatura. Primam partem hujus conclusionis ponit senten­ tialiter sanctus Thomas, dc Potentia Dei, q. 7, art. 5, ubi vult quod species et conceptiones quas intellectus noster accipit a creaturis sini quædam similitudines Dei, el ideo intellectus naster in illis intelligit Deum. Ait enim sic : « Intellectus noster, cum a rebus creatis cognitionem accipiat, informa­ tur similitudinibus perfectionum in creaturis inven­ tarum, sicut sapientia *, virtutis, bonitatis, et hujus­ modi. Unde sicut res create» |>er suas perfectiones aliqualiter, licet deficienter, Deo assimilantur, ita et intellectus noster harum perfectionum speciebus informatus, Quandocumque autem intellectus noster per suam formam intelligibilern alicui rei assimilatur, tunc illud quod concipit et enuntiat secundum illam |i) omnw. — A<1. Pr. inlelligibilem speciem vocificatur de re illa cui per speciem suam similatur; nam scientia est assimilatio scientis ad rem scitam. Unde oportet quod illa quæ intellectus, harum specierum similitudinibus infor­ matus, de Deo cogitat vel enunciat, in Deo vere exi­ stant, qui unicuique harum prædicterum sjiecienim respondet sicut illud cui omnes sunt similes. Si autem hujusmodi species inlelligibihs nostri intelle­ ctus divinam essentiam adaequaret in assimilando, ipsam comprehenderet, et ipsa conceptio intelle­ ctus esset perfecta Dei ratio, sicut animal gressibile bipes est perfecta ratio hominis. Non autem perfecte diyinam essentiam assimilât species p red icte, ut dictum est. Et ideo, licet hujusmodi nomina quæ intellectus ex talibus conceptionibus Deo attribuit significent illud quod est divina essentia, non tamen perfecte ipsam significant secundum quod est, sed secundum quod a nobis intelligitur. » — Hæc ille. Idem ponit expressius sequenti articulo ejusdem qmestionis dicens : — Hæc ille. Ex quibus patet quod ens, bonum, justum, quæ sunt communiter dicta de Deo el creatura non dicunt duos conceptus, scilicet unum Dei el alium creature, sed eumdem, quæ tamen est imperfecta ratio Dei, et perfecte creature, quo tamen conceptu concipitur Deus el creatura. Consimile ponit, primo Sentent., dist. 19, q. 5, art. 2, ad primum, ubi vult quod Deus el creatura conveniunt in una communi intentione quam signi­ ficat nomen analogum, liret secundum prius el posterius. Ait enim sic « Aliquid dicitur secundum analogiam tripliciter. Vel secundum intentionem tantum, et non secundum esse; et hoc est quando una intentio refertur ad plura |w»r prius et posterius, quæ tamen non habet esse nisi in uno ; sicut inten­ tio sanitatis refertur ad animal ct urinam otdiætam, diversimode secundum prius el posterius, non tamen secundum diversum esse, quia esse sanitatis non est nisi in animali. Vel secundum esse, et non secun­ dum intentionem; el hoc contingit quando plura panficantur in intentione alicujus communis, sed illud commune non habet esso unius rationis in omnibus; sicut omnia corpora pacificantur in inten­ tione corporeitat ia; unde logicus qui considerat inten­ tiones tantum, dicit hoc nomen, corpus, de omni­ bus corporibus univoce predicari. Sed rsse hujus natura non est ejus/lem rationis in corporibus corru­ ptibilibus et incorruptibilibus; unde quantum ad metephysicum et naturalem qui considerant res DISTINCTIO IL - QUÆSTIO I secundum suum esse, nec hoc nomen, corpus, nec aliquod aliud dicitur univoce de corruptibilibus et incorruptibilibus, ut patet ex Philosopho, 10. Metaphytieœ (t. c. 26), et Commentatore. Vel secundum intentionem ct secundum esse, hoc est, quando nec pariflcantur in intentione communi, neque in esse; sicut ens dicitur de substantia el accidente. In tali­ bus oportet quod natura communis habeat aliquod esso in unoquoque eorum de quibus dicitur, sed differens secundum rationem majoris et minoris (>erfeclionis. Et similiter dico quod veritas et bonitas, el omnia hujusmodi, dicuntur analogice de Deo et creaturis. Undo o|x>rtet quod secundum suum esse omnia hæc sint in Deo et creaturis secundum ratio­ nem majoris el minoris perfectionis. » Hæc ille. Ex quibus patet quod intentiones importate per hæc nomina communiter dicta deDeo el creaturis sunt in Deo et in creaturis eo modo quo intentio dicitur esse in re, non scilicet subjective, sed sicut in fun­ damento veritatis (a) suæ; licet illæ intentiones per­ fectius fundamentum habeant in Deo quam in crea­ turis; cum hex: tamen stat (6) quod imperfectius représentant Deum quam creaturas : quin scilicet sunt immediate sumpta» a creaturis et non a Deo. El sic patet prima pars hujus conclusionis. Sed secunda probatur sic per eumdem, primo Sen­ tent, dist. 35, q. I, art. 4 : « Univoce, inquit, nihil jwitest de Deo et creaturi dici. Hujus ralio est quia cum in re sit duo considerare, scilicet naturam omnibus univocis sil communitas secundum ipsam nature quidditatem ct non secundum esse; quia unum esse non est (γ) nisi in una re; unde huma­ nitas non est eadem secundum idem esse in duobus hominibus. Et ideo quandocumque forma significata per nomen est ipsum esse, non potest univoce con­ venire; propter quod etiam ens non prodicatur uni­ voce. Et ideo, cum omnium qu® dicuntur de Deo natura vel forma sit ipsum esse, quia suum esse est sua natura, propter quod dicitur a quibusdam phi­ losophis quod estons non in essentia, et est sciens non per scientiam, et sic de aliis, ut intel ligatur essentia non esse aliud abesse, el sic de aliis (3); ideo nihil univoce de Deo ct creaturis dici potest. » — Hæc ille. Eamdem probationem ponit dc Veritate, q. 2. art. 11 : « Impassibile est, inquit, aliquid praxlicari univoce de Deo et creatura. In omnibus enim uni­ vocis, communis est ratio nominis utrique eorum de quibus nomen univoce prædicatur; et sic quantum ad illius nominis rationem, univoca (<) in aliquo sunt cequalia, quamvis secundum esse unum altera possit (x) (6) (γ) (3) (t) veritati». — virtuti» Pr. tamen alat. — Orn. Pr non eiL — non potest Pr. et aie de alih. — et tie dutingui Pr. univocn. — un i voca ta Pr. 123 esse prius vel posterius; sicut in ratione numeri omnes numeri sunt æq unies, quamvis secundum naturam rei unus alio prior «it. Creatura autem, quantumcumque imitetur Deum, non |*>tesl attin­ gere ad hoc ut eadem ratione aliquid sibi conveniat, qua convenit Deo. Illa enim quæ secundum eam­ dem rationem sunt in diversis, sunt eis communia secundum rationem substanti®, vel quiddilatis, sed mint distincta secundum e»e. Quidquid autem est in Deo, hoc est suum proprium esw: sicut enim essen­ tia in eo est idem quod es e, * ita scientia est idem quod scientem esse. Unde, cum esse quod est pro­ prium uni rei non jiossit alteri communicari, impos­ sibile est ut creatura pertingat ad eamdem rationem halxmdi aliquid quod habet Deus, sicut impossibile est quod ad idem esse perveniat. Similiter etiam in nobis esset : si enim in Petro non differret homo ct hominem e^ e, * impossibile esset quod univoce homo diceretur dc Petro el Paulo, quibus est diversum esse. » — Hæc ille. Et in lux * primus articulus terminatur, ARTICULUS II. MOVENTUR DUBIA A. — OBJECTIONES § 1. — CONTHA ΡΠΙΜΑΜ CONCLUSIONEM Quantum ad secundum articulum movenda sunt dulcia. I. Argumenta Aureoli. — Contra quaedam dicta in prima conclusione, scilicet quod ratio et conceptio entis prima est inter omnes, el in illam omnes ali® solvuntur, arguit Aureolus (dist. 2, q. 1, art. 4) multipliciter, probando quod ens nullam unam habeat rationem. Primo sic. Ille conceptus qui incidit in identita­ tem omnimodam, nullo penitus addito, cum omni ratione, ικ»η dicit aliquam unam rationem. Hæc propositio tenet in virtute primi principii : quacum­ que uni el eidem sunt eadem, inter se sunt eadem illo modo identitatis quo sunt eadem in tertio. Sed constat quod propri® rationes entium non sunt eædem inter se, sed distincte. Ergo non possunt esse eædem alicui uni rationi, quin saltem addant ali­ quam propriam rationem illi in qua conveniunt, per quam inter se formaliter distinguantur. Sed conce­ ptus entis in idem coincidit cum omni ratione, nullo sibi addito. Aul enim coincidit, aliquo sibi addito, nul nullo; cum sint contradictoria aliquid et nul­ lum. Si aliquo addito, ergo ente addito, cum ens el aliquid idem sint. Ens autem enti addi non potest. Immo volens daro quod conceptus entis coïncidât cum aliquo addito, concedit quod nullo; el habetur ita propositum. Relinquitur ergo quod conceptus entis non includat aliquam unam rationem. <26 LIBIII I. SENTENTIARUM Secundo sic. Quandocumque differentia» dividen­ plus simplicissimi, se tolis distincti lanquam primo tes conceptum aliquem sic se habent quod non est diversi, non concurrunt nt dici : quia esse hoc, est aliquid commune invenire decem praedicamentis, esse aliquid, el ita esset ibi bis aliquid. Unde totus in quibus invenitur motus. Ergo ens non importat conceptus potest importari per esse hoc praecisum et unum conceptum communem. determinatum in entitale. Et hoc est quod Philoso­ Quinio. Si ens diceret unum conceptum commu­ phus frequenter dicit, substantiam significare hoc, nem et unius rationis, esset genus ad decem praedi­ idest terminatum et praecisum conceptum habere; camenta. Sed Philosophus hoc negat, 3. Metaphysicæ omnia autem accidentia habent conceptum impræ- I (t. c. 10): Igitur non dicit aliquid commune. Nec Cisum. Sic igitur lutus conceptus substanliæ est valet si dicatur quod dicitur |ær prius el posterius, simplicissimus, et pei consequens primo diversus, ' et ideo non est genus. Eodem modo enim ratio ani­ et eodem modo probatur de quantitate et aliis praedi­ malis per prius salvatur et perfectius in homine, camentis. Nunc resumatur argumentum sic. Conce- quam in aliis, unde est mensura et nobilissimum animalium, ut Philosophus dicit primo de Ani­ malibus» El similiter ratio coloris prius est in (3) autem. — eaini Pr albedine, cum sit mensura colorum, ut dicitur (C) Aoe. — quid, Pr. DISTINCTIO II. — QUÆStlO I. in IO. Mclaphyticte. Et universaliter inter specie * hulum porcorum, et tamen ara significat utrumque; unius generis |>otest esse prius et posterius, quamvis in analogis vert> (pii imposuit nomen sani di.p.læ, ille non inter individua unius speciei, ut patet 3. Mela· habuit aspectum ad sanitatem animalia. Ex quo patet, physicæ. Non impeditur ergo quin ens sit genus, quod analoga vere mmt æquivoca quoad plura signifi­ si dicit linum conceptum, dato quod prius dicatur care ; differunt tamen.quia :equivnca sunt a casu impo­ de substantia et posterius de accidente. sita (a) illis pluribus, analoga vero habendo aspectum Sexto. Illud non imjortal unum conceptum, infra cl attributionem ad unum;et hæc differentia ortum cujus rationem est prius et posterius et attributio: habet ex dictis Philosophi primo Ethicorum (cap. G), si enim est ibi prius et posterius, distincta sunt et in dicentis quod analoga non assimilant ur a casu æquiactu illa (piorum unum est prius, aliud posterius; vocis, sed certe ei qund est ab uno eee, scilicet ad impossibile est enim respectum prioritatis et poste- unum omnia contendere vel magis secundum ana­ rioritatis et attributionis esso nisi inter actu distin­ logiam. Sed constat quod ens analogice dicitur cta. Sed infra primum significatum entis est attri­ de suis significatis. Ergo importat plura el non butio; significat enim accidens in attributione ad unum. substantiam, 4. Metaphysicæ. Igitur etc. Septimo. Quia, licet cum unitate conceptus et § 2. — Contra tertiam conclusionem rationis stet prius et posterius in secundario signifi­ catis, non tamen in primario significatis : verbi gra­ Argumenta Aureoli —Contra tertiam conclu­ tia, animal primo significat sensibile, secundario sionem arguit Aureolus similiterf I. Sentent., dist. 2, vero et mediante sensibili species significat. Stat igi­ q. 2, art. 3), pmkando quod formalis ratio objecti tur priorités el posterioritas et attributio inter spe­ intellectus nostri non sit quidditas rei materialis, cies cum unitate sensibilis, quæ est ratio animalis. cujus oppositum putat sanctum Thomam sensisse. Sed si infra rationem sensibilis, nt primo significa­ Arguit igitur primo sic. Nulla potentia fertur per tur ]XH’ animal, esset aliquid prius significatum et aliquem actum in oppositum sui objecti; visus enim aliquid posterius, vel aliquid per se et aliud |>er non fertur in tenebrem, nec auditus in silentium, attributionem ad aliud per se, im|M>ssil>ile esset ratio­ per aliquem artum positivum. intellectus fertur nem animalis esse unam; in actu enim attribuere­ per actum discursivum (6) in substantias immate­ tur priorités et fiosterioritas. Sed in primo signifi­ riales, ut patet 8. Physicorum (t. c. 86), ubi procato entis est attributio et priori tas et posterioritas, batiir quod primus motor est separatus a materia et secundum Philosophum 4. Metaphysics ; ens enim a magnitudine et omni materiali late. Ergo objectum significat substantiam primo, et accidentia per intellectus nostri conjuncti non est quidditas rei attributionem ad substantiam. Ergo de necessitate materialis. plures conceptus et rationes in actu importat. Secundo sic. Nullus habitus exsistens in potentia Octavo. Omne illud, apud Platonem, haltebal habet objectum oppositum objecto illius potentiae. ideam unam, quod haMiat unum conceptum : nam Sed Metaphysics in aliqua sui parte habet pro obje­ illum opnceptiim ponebat subsistentem, el erat idea. cto substantias immateriales separatas. Ergo quiddi­ Sed Philosophus dicit primo Ethicorum (cap. 6), tas rei (γ) materialis non est objectum intellectus quod Plato non debuit ponere unam ideam in ente. conjuncti. Ergo ens, secundum mentem Aristotelis, non dicit Tertio. Nulla potentia extenditur ad altiorem unum conceptum. rationem quam sit ratio sui objecti ; non enim risus Nono. Illud quod sic se habet ad significata sua, attingit ad rationem qualitatis simpliciter (o), nec sicut sanum ad sua, non importat unam rationem: ad rationem passionis el (vassibilis qualitatis, sed a sanitate enim animalis et diælæ ac potionis non praecise ad rationem coloris et luminosi. Sed intelle­ abstrahitur unus conceptus communis qui sanitas ctus extenditur el attingit ad altiorem rationem quam appelletur. Sed sic se habet ens nd decem genera, sil quidditas materialis; considerat enim ens et sub­ sicnl sanum ad sua significata, ul Philosophus dicit stantiam simpliciter(i)quæest in plusquamquidditas 4. Metaphysics, el Commentator ibidem. materialis. Ergo impossibile est quod quidditas mate­ Declino. Illud quod dicitur analogice de suis rialis sit objectum intellectus nostri, etiam dum est significatis non importat unam rationem ; æqnivoca conjunctus. enim significant plures rationes; analoga vero sunt Quarto. Nulla |K)tentia fertur in aliquid nisi actu vera æquivoca, nisi quod non sunt a casu : nomen partici|»el rationem sui objecti, ut patet quia visus quippe canis casualiter impositum est latrabili el non fertur nisi in actu coloratum seu luminosum. marino : qui enim imposuit nomen Intrabili non (а) unpoiita. — in potmtia Pr. habuit respectum ad marinum, cl similiter qui Impo­ (б) düêuraivuni. — dütmctivuni Pr suit nomen altari ara (») non habuit reqiectum ad sin­ ta) ara. — aru Pr. (γ) rei. — Orn. Pr. (έ) fimpficiUr. — tituihler Pr. (i) timpheiter, — fimiliter Pr. i** LIBRI I. SENTENTIARUM Sed ens simpliciter, et substantia simpliciter, cum sit indifferens ad substantias materiales et immate­ riales, denudatur a ratione utriusque in actu, sicut genus a ratione utri usque differentia *, et tamen ut sic fertur intellectus in ens ct substantiam. Eip> quidditas materialis accidit objecto. Quinto. Nulla potentia conatur auferre a suo objecto rationem formalem. Sed intellectus conatur auferre mnterinlitatem ab objecto, et quanto plus immalenaliter concipit, tanto melius concipit. Ergo (piddiUsrei materialis non est objectum intellectus. Sexto, Quærendum est : quid intelligis per quiddilatem n*i materialis. Aut quiddilatem rei corporate; et hoc non |x>tcst poni, cum intellectus mulla de incorjtorai» scientifice et demonstrative cognoscat, alias in vanum tot quæstiones in libris variis Tho­ mas discussisset ; unde Philosophus dicit 1° depart. Anim (cap. 5), quod scire modicum de substantiis abstractis est nobilius et desiderabilius quam multa scire de aliis. Aut intelligis, per quiddilatem rei mate­ rialis, speciem seu substantiam rei determinatam ad positionem (a) et situm; et hoc etiam dici non potest : quia intellectus intelligit unum et unitatem, abstrahendo a situ, ut |«tet primo Posteriorum. Ergo quidditas materialis nullo modo potest poni objectum intellectus. Septimo. Aliud est illud quod intellectus objective cognoscit, cl aliud ex quo intellectus in illius cogni­ tionem devenit. Sed intellectus transcendit sensibilia et materialia, licet ex sensibilibus et materialibus in illorum cognitionem veniat. Ergo non solum quidditas rei materialis est objectum intellectus; immo etiam quidditates immateriales, quamvis ad eas intel­ lectus ex materialibus deducatur. Octavo, Philosophus non dubitat de objet to intel­ lectus. Sed dubitat, 3. de Anima t. c. 9), utrum possit intelligere aliquid extra magnitudinem, et Commentator dicit expresse, 2. Metaphysics, quod non est intellectui nostro impossibilis notitia sub­ stantiarum separatarum et abstractarum. Ecgo non fuit mens eorum, quod quidditas materialis ••sset objectum intellectus. Nono. Nulla potentia per queincumque habitum potest elevari ad aliquid extra suum formale obje­ ctum ; ut patet quod Deus non |>olest facere quod auditus sentiret colores, aut visus sonum. Sed intel­ lectus potest elevari ad videndum substantias separa­ tas et Deum, ut tides docet. Ergo quidditas materia­ lis non erit objectum. Decimo sic. Eadem est intellectiva potentia in anima conjuncta et separata, alioquin si mutaretur |M>tentia, mutaretur substantia anima *, cum potentia * sint accidentia inseparabilia, secundum Thomam. Sed intellectus anima * separata non habet pro obje­ cta quiddilatem materialem ; alias anima non videta) jxMiltonim. — potoidam Pr rei angelos et effileras animas. Ergo idem quod prius. Undecimo. Actus intellectus est aliquid immate­ riale, et similiter actus voluntatis. Sed intellectus conjunctus intelligit actus suffi voluntatis et actus proprios per reflexionem; experitur namque mens se intelligere et velle. Non igitur habet pro objectu adæquato quiddilatem materialem. — Hæc ille. §3. — Contra quintam conclusionem Argumenta Scoti. Contra quintam conclu­ sionem arguitur secundum Scotuin super 2. .Veta physics (q. 3) multis mediis quibus nititur probare quod intellectus conjunctus potest naturali­ ter cognoscere de substantiis separatis quid sunt. Et primo arguit sic. Omnes homines natura scire desiderant; ergo maxime scibilia magis scire desi­ derant. Sed desiderium naturale non est frustra. Igitur. — Si dicatur quod illud scire communicatur intellectui separato, sicut omnes appetunt beatitudi­ nem, non tamen pro omni tempore sunt beati. — Contra, non est simile. Quia Aristoteles loquitur de possibilibus consequi in hac vita, cum aliam ignora­ verit, vel dubitative posuerit, et hoc palet 10. Ethi­ corum, quia in hoc ponit felicitatem nostram. Secundo. Quia si intellectus conjunctus nullo modo posset intelligere quidditates substantiarum immaterialium separatarum, nec separatus posset. Probatio consequentia * : quia potentia secundum se improporlionabilis alicui objecto, per nullum exlrinsecum adveniens potest fieri proportionabilis. Tertio. Quia, secundum Thomam, polentiædistin­ guuntur per objecta. Sed secundum te, anima con­ juncta et separata, distincta objecta hal>el : quia quidditates cognoscit quas hic ignorat. Ergo non est eadem jiotentia intellectus conjunctus et separatus, quod est manifeste falsum. Quarto; Quia secundo Metaphysics (t. c. 8 et 2) dicitur : Si fines essent infiniti, vel etiam causa * effi­ cientes, nullum agens ageret. Sed hoc non esset, nisi agens per intellectum omnes causas et fines cogno­ sceret. Igitur etc. Quinto. Quia veritas est conformilas rei ad primam mensuram, vel non est sine illa. Sed illa mensura est idea in mente divina ; conformitatem autem ad illam non convenit intelligere nisi in hac intel ligant ia, sicut relationem sine extremis. Igitur illa idea est cognoscibilis. Sexto. Quia, secundum quod dicitur9, Metaphy­ sics (t. c. 22), ignorantia substantiarum separata­ rum non est sicut cæcitas. Igitur possumus eas cognoscere hic. Septimo. Quia effectus ducit in cognitionem causæ : igitur magis cause, magis ducit in cogni­ tionem, et in cognitionem maxima? causæ, maxime ducit. Tenet consequentia, ex secundo Topicorum, DISTINCTIO IL — QU/RSTIO I. (cap. 4). Sod prima causa est maxime cauoans, ut |mtct prima propositione libri de Causis. — Ner valet, inquit, si dicatur ad omnia ista, quod contin­ git de substantiis illis scire quia sunt et non quid sunt; vel sciro quid non sunt, non autem quid sunt; et huc quia non cognoscimus eas ex differentiis posi­ tivis, cum sint nobis ignota?, sed ex negativis deve­ nimus in cognitionem earum, — Hoc, inquit, non valet, praesertim prima responsio. Tum quia cundo s** Posteriorum (t. c. 8) dicitur : Quorumcumque quia est, horum quid est facile est habere; quare quem­ admodum quia est. sic habemus et quid est. Tum quia non sequitur, ut habetur secundo Posteriorum (t. c. 8): Effectus non,demonstrat propter quid de rausa; ergo per effectum non scitur quid est causa Tum quia, ut dicitur septimo Metaphysicæ (t. c. 53): Circa incomposita non decipitur intellectus; sed aut attingitur, et est scientia ; aut nihil attingitur, et est ignorantia. Tum quia esse inest immediate quidditali; si ergo cognoscimus esse inesse quidditati earum secundum seipsas (et non contingit intel­ ligere compositionem nisi cognitis extremis, quia primo Perihermenias (cap. 3) esse significat compo­ sitionem, quam sine extremis non est intelligere), ergo sequitur de necessitate quod cognoscimus quidditatem earum. — Similiter nec valet responsio qua dicitur quod cognoscimus de illis quid non sunt. Tum quia ita nec differentias positivas scimus alio­ rum, sicut irrationale dicimus differentiam bruti ergo nec sciremus quid est brutum, sed quid non est. Tum quia secundo Perihermenias (cap. 4) hæc negativa : bonum non est malum, est vera, quia hæc affirmativa est veni : bonum est bonum; et non econtra. Tum quia quarto Metaphysicæ (t. c. 16) notior est dictio quam opposita negatio; si igitur de angelo cognoscitur quid non est, de illo cognoscitur quid est. Octavo, principaliter. Quia aut quidditas substan­ tia immaterialis non cognoscitur per se a nobis, quia perse non cadit sub sensu, aut quia non con­ tinetur sub quidditate materiali. Sevi non propter primum, quia substantia est per se intelligibilis, licet non per se cadat sub senSU ; nec propter secun­ dum, quia quidditas rei materialis non est objectutn adæquatum intellectus nostri. Nono. Quia cognita propositione cognoscuntur termini illius. Sed Aristoteles cognovit istam : pri­ mum intelligit seipsum, et istam : primum est sua vita et suum intelligere. Ergo cognovit quid est; vel propositiones illas ignoravit. §4.— CONTHA NONAM CONCLUSIONEM Argumenta Scoti et aliorum. — Contra secundam partem nome conclusionis, in qua dicitur quod nullum nomen univoce dicitur de Deo et crea­ 129 turis, arguit Scotus super quarto Metaphysicæ (q. 1 ) multipliciter sic. Conceptos entis est univocus Deo et omnibus enti­ bus : igitur conclusio illa falsa. Consequentia nola est. Scsi assumptum probat, supponendo duo. Quo­ rum primum est quod conceptus entis est unus in se et distinctus ab omnibus aliis. Secundum est quod conceptus entis est rea lis, id est non fabricatus ab intellectu, .sumendo conceptum objective, et non in potentia concipiente, nec pro actu ejus. Primum autem istorum probat multipliciter. Tum primo, quia de conceptu entis formatur primum principium, quod nullo modo est distinguendum cum sit certissimum. Tum secundo, quia est obje­ ctum unius potentiæ, scilicet intellectivae. Tum ter­ tio, quia jiotesl esse medium in syllogismo, quod non est verum de multiplici. Tum quarto, quia nihil per creaturam posset probari de Deo, cum in nullo convenirent. Tum quinto, quia unius habitus scientific!, cujus est habitus Metaphysics?, obje­ ctum vel subjectum unum est. Turn sexto, quia non plus convenirent duo entia in ente quam ens et nihil, cum non esset aliquod commune unum plus istis quam illis. Tum septimo, quia non adæquatur a quocumque conceptu inferiori, ut patet inducendo. Tum octavo, quia sequitur : substantia, ergo ens; sed idem non sequitur ad seipsum, cum non habeat ordinem ad seipsum precise, in consequentia autem est undo. Tum nono, quia conceptus certus est alius a dubiis; de multis autem certum est quod sunt enlia, sed qualia sunt dubitatur. Tum decimo, quia si conceptus entis non esset unus in se et distin­ ctus ab aliis, semper supponeret vel pradicarot alterum illorum; hoc autem est falsum, quia cum dicitur : Deus continetur sub ente, ista est veni; aut igitur accipitur ens creatum, et tunc falsum est, aut ens increatum, et tunc iterum falsum est, cum solus Deus sit increatus, nihil autem conti­ netur sub se ipso. Tum undecimo, quia prima (a) passio verius et perfectius inest primo (6) subjecto cui passio inest quam aliis, primo Posteriorum (cap. 4). Sed unum est passio entis et sibi primo inest, quarto cl decimo Metaphysicæ (γ); igitur con­ ceptus entis est magis unus. — Et sic probat primum suppositum. Ista autem argumenta alii ponunt sub alia forma, licet sensus idem sit. Unde primo sic arguunt. Con­ ceptus certus et dubius, impossibile est quod sit idem ; alias contradictoria inessent eidem conceptui, scilicet certum et incertum. Sed conceptus entis potest esse certus de Deo, et conceptus proprius erit dubius ; possum enim sciro eertitudinaliter quod Deus est, et tamen dubius esse quid sil, utrum sci(a) prima. — proposita Pr (olesl dici, quod praedicetur ipsemet conceptus Dei ut nihil aliud sil dictu : Deus est ens. quam Deus esi Deus; Ium· enim esset inar­ tificialiter dictum, ct nihil faciens scire. Nec potest dici quod praedicentur rationes omnium rerum, (plia pnqiositio est falsissima ; rediret enim dogma impii Amalrici dicentis, quod Deus erat omnia. Ergo relin­ quitur quod praedicetur conceptus communis, alius a conceptu Dei el omnium aliorum. Octavo. Omnis propositio est ambigua el incerta, in qua ponitur terminus multiplex non dicens unam rationem; talis enim distinguenda est ut ambigua el ;w|iiivoca, ut palet I. et 2. Elenchorum (cap. 3). Sed hæc propositio : de quolibet esse et non esse, non usiambigua et incerta, cum sit primum principium, ut maxime notum. In ea vero ponitur esse quod significat idem enti. Ergo unum et ens non dicuntur multipliciter, immo significant unam rationem. Nono. Non omnis propositio est distinguenda et multiplex, alias non esset aliqua demonstratio, sed in omnibus esset paralogismus æquivocationis. Sed in omni pro|»ositione.ponitur ens vel æquipollens, ut dicendo: homo est animal, homo est albus, immo ly ens a quo dicitur ens non est dictio multiplex, sed importat unum conceptum. Decimo. Multiplicitas et æquivocatio tollit con­ tradictionem; unde : canis latrat el canis non latrat, non est contradictio, quia potest referri a«l <1 i versa. Sed contradictio est inter ens el nihil, et ilenini de quolibet praedicantur esse vel non esse, sicut contra­ dictoria. Eligo esse el ens non sunt dictiones multi­ plices, sed importantes unum conceptum. Undecimo. Possibile esi esae, impossibile est esse, >unt contradictoria. Sed non essent contradictoria si esse importaret multos conceptus, quia in primo posset teneri pro uno, et in secundo pro alio. Ergo esse non iiiqxjrtal plures conceptus. Duodecimo. Illud quod haliel proprias passiones et accidentia essentialia, habet propriam rationem; passiones enim non sunt de ratione subjecti, immo sunt extra eam, quamvis econtra subjectum sit intra rationem passionum. Sed ens habet proprias ratio­ nes et accidentia per se, quæ Commentator vocat DISTINCTIO II. — QUÆSTIO I. essentialia. Ergo habet propriam rationem distine tam α passionibus suis. Dccimotertio. Ultima) differenti» sunt primo divers» nec habentes aliquid commune; si enim habent aliquid commune, tunc aliquo rnodo con­ veniunt ct aliquo modo differunt, et sic non sunt primo divers»; unde proceditur in infinitum, vel est devenire ad aliquas differentias in nullo convenientes. Sed si ens in eludere tui fonnaliter in conceptu illaiiim differentiarum, ili® haberent aliquid commune, in quo convenirent. Ergo necesse est aliqua reperire, qmnsint extra rationem formalem entis. Ergo ens dicit aliquam rationem communem ab aliis distinctam. Deci moqua rlo. Quæstio, si est, alia est (a) a quæ­ stione, quid est, ut patet 2. Posteriorum (t. c. I). Sed quæstio si est quandt de generali conceptu entis, quo supposito, quæstio quid est quæril ultra de spe­ cialibus rationibus : utrum scilicet sil substantia vel accidens, homo vel asinus. Ergo conceptus entis communis est, alius a conceptibus particularibus. Derimoquiitlo. Hæc pro]x»silio est vera : ^ululan­ tia est magis ens quam accidens, nam Philosophus eam |x>nil 7. Metaphysics (t. c. 14). Aut igitur hic iit comparatio substanti» et accidentis in ordine ad solam dictionem, aut in ordine ad conceptus sub­ stanti» el accidentis proprios, aut in ordine ad con­ ceptum communem. Sed non potest dici quod in ordine ad dictionem, quia tunc quæstio erit nulla cl de voce; el tamen Philosophus scienti fice deducit quod substantia est principale ens et magis ens m Iribus, scilicet diffinitione, cognitione et tempore; ut palet 7. Metaphysics. Nec potest dici «|uondel ali­ quod subjectum adæqualum, ut patet pruno Posteriorum (t. c. 9). Sed transcendentibus non corres|M)iidel aliquod subjectum (€1 corrcs]Mindentia adæqiiata. Ergo necesse est jwmere aliquod commune decem prædicamcntiscui insint transcendentia, sicut (a) alia eit. — r»t alia Pr. (v) aubjccluhi, — pr^dualuio Pi 131 subjecto adéquate. Hoc autem non potest cs«e nisi eas. Igitur etc. Decimonono. Magis differunt ens reale el ens rationis, quam Deus el decem praedicamenta quæ sunt vere realia. Sed rei reali et rationis potest esse unus conceptus communis, ut patet, quia possum esse certux quod similitudo dicit unum conceptum , et tamen esse dubius utrum similitudo sit quid reale vel rationis. Ergo multo fortius Deo el creaturis erit unus conceptus communia. Vigesimo.Si illud quod minus ridetur inesse, inesl, el illud quod magis. Sed minus videtur quod aliquid aliud esset commune Deo el creatur® quam ens, el tamen commune Μ Deo el substanti», quod utrum­ que est aliquid ab-oluluin. Item commune est (Kiternitati divin» et paternitati Ad»,quod ulraqueest rela­ tio. Item commune est Deo et homini, quod utrumque est hoc aliquid et subsistens. Ergo multo fortius ens Xel conceptus entis erit communis Deo et creatura·. Vigesimoprirnn. Constat quod de Deo habctui ali­ quis conceptus, non .simpliciter simplex, utputa: Deus est aclus purus, ens infinitum, et -imilcs. Quæro igitur de conceptu illo importato per actum cui attribuitur purum, et de conceptu entis cui attri­ buitur infinitum, utrum sil solius Dei an solius creatura», aul communis Deo cl crealuræ. Non solius Dei. quia lune erit simpliciter simplex, et œque erit proprium Dei esse ens, sicut esse ens infinitum, quod nullus potest dicere. Nec solius creatura», quia tunc nullo modo compderel Deo. Relinquitur ergo qpod sit communis Deo et crealuræ. Vigcsimosecundo. Constat quod ex creaturis habelur aliquis conceptus positivus de Deo; alias viator nihil cognosceret de Deo. Iste igitur conceptus posi­ tivus, aut est in creaturis formaliter, aul virtualitei ; non enim aliter posset ibi assumere intellectus. Sed non potest virtualiter in creaturis esse, quia tuncessel ignobilior conceptibus crealurarum. Relinquitur ergo quod ille conceptus sit fonnaliter in civaturis, et per consequens unius rationis formalis in Deo el in eis. Vigcsimoirrtio. Hæc propositio est vera : Densest ens infinitum. Quærendum est igitur de hac deter­ minatione, infinitum, utrum denominet et determi­ net aliquem conceptum, aut solam dictionem. Non latest dici quod >olam dictionem. <|uia nulla dictio est infinita; ergo nece » * est dicere quod aliquem conceptum. Aut igitur omeeptum proprium Deo. aul conceptum communem Deo el aliis. Non pro­ prium Deo, quia illum eumdem conceptum deter­ minat infinitum, cum dicitur ens infinitum, quem determinat finitum, cum dicitur ens finitum. Ergo necessc est dicere quod determinet communem con­ ceptum. Vigctimuquarlo. Illa pnqiositio est necessaria, in qua idem prati icatur de se; ista enim ot necessaria Cæsar est Cæsar. Sed propoeilio in t ipsa rei diffinitio, secun­ quia neque est similitudorei extra animam, nequeeondum quod dicit Philosophus4. Metaphysics it c.28): sequitur ex modo intelligent!! rem aliquam natura, Halio quam significat nomen csl diffinitio. Sed et ideo (* ) ista conceptio est falsa. Unde palet quædam dicuntur habere rationem sic dictam, quæ quod ratio dicitur esse in re, in quantum significa­ non diffiniuntur; sicut quantitas ct qualitas et hujus­ tum nominis cui accidit ese rationem, est in re; et modi, quæ non diffiniuntur, quia sunt genera gene­ hoc contingit proprie quando conceptio intellectus ralissima; el tamen ratio qualitatis est illud quod est similitudo rei. · — Hæc. ille. significatur nomine qualitatis, et hoc est illud ex Ex quibus palet quid intelligo per rationem, per quo qualitas habet quod sit qualitas. Unde non intentionem, per conceptionem entis. Eamdem ponit refert utrum illa quæ dicuntur halære rationem, sententiam, prima pile, q. 5, art. 2; q. 13, art. 4; habeant diffinitionem aut non. Et sic patet quod ratio q. 34. art. 1. Idem in quaestionibus de Potentia Dei, sapientiœ, quæ de Deo dicitur, est illud quod conci­ q. 7. art. I et 6, et q. 9, art. 5. Hem de Veritate, pitur de significatione hujus nominis, quamvis ipsa q. 3, ari. 2, et q. 5, per totum. — Sciendum tamen divina sapientia non possit diffiniri. Nec tamen hoc quod rationem quandoque aliter accipit, sicut cum nomen, ratio, significat ipsam conceptionem, quia dicitur : huc est ratio agendi, el hujusmodi, vocans hoc significatur per nomen sapientia· vel per aliud rationem principium quo, activum vel formale. Ratio­ nomen rei ; sed significat conceptionis hujus inten­ nem etiam quandoque, sed raro, vocat ip^am quidtionem (a), sicut et hoc nomen, definitio, el alia d i talem ivi, quam explicat diffinitio, sicut est huma­ nomina secundæ impositionis. Et ex hoc patet secun­ nitas. dum, scilicet qualiter ratio dicatur esse in re. Non I. Ad argumenta Aureoli. — Istis pramissis, enim hoc dicitur, quasi (C) ipsa intentio quam nomen rationis significat sit in re, aut etiam ipsa conceptio dicitur ad primum contra primam conclusionem. cui convenit talis intentio sit in re extra animam, quod conceptus entis coineidit in idem cum aliis cum sit in anima, sicut in subjecto, sed dicitur esse conceptionibus, aliquo addito. Omnis enim conce­ in re, in quantum in re extra animam, est aliquid ptus aliquid addit supra conceptum entis. Quod quoti respondet conceptioni anima» sicut significa­ ostendit sanctus Thomas, de Veritate, q. 1, art. 1, tum signo. Unde sciendum quod ipsa conceptio intel­ ubi sic ait : < Illud quod intellectus priino concipit lectus tripliciter se habet ad nem extra animam. quasi notissimum, et in quod omnes conceptiones Aliquando enim hoc quod intellectus concipit est resolvit, est ens, ut Avicenna dicit, primo suæ Metasimilitudo rei existentis extra animam, sicut hoc phij^iae. Unde oportet quod omnes aliæ conceptio­ (piod concipitur hoc nomine, homo; et talis conce­ ne» intellectus accipiantur ex additione ad ens. Sed ptio intellectus habet immediate fundamentum in re, enti non |M>test addi aliquid (β) quasi natura extra­ in quantum res ipsa, ex sua conformitate ad intel­ nea, per modum quo differentia additur generi, vel lectum. facit quod intellectus sit verus, el quod accidens subjecto, quia quaelibet natura est essentia­ nomen significans illum intellectum proprie dicatur liter ens, unde et Philosophus tertio Metaphysics de re. Aliquando autem hoc quod significat nomen (l. c. 10) probat quod ens non est genus; mxI secun­ non esi similitudo rei existentis extra animam, sed dum hoc aliqua dicuntur addere ad ens vel supra est aliquid quod consequitur ex mixlu intelligemli ens, in quantum exprimunt modum entis, qui entis rem quæ est extra animam ; et hujusmodi sunt inten­ nomine non exprimitur; quod contingit dupliciter. tiones quas intellectus noster adinvenil. sicut signi­ Γηο tnodo ut modus expressus sit aliquis specialis ficatum hujus (γ) nominis, genus, non est similitudo modus entis. Sunt enim diveisi gradus entilatis, alieujus rei existentis extra animam, sed in hoc secundum quos accipiuntur diversi iiicwli essendi, el quod intellectus intelligit animal, ut in pluribus juxta hos modus accipiuntur diversa genera rerum , (a) n verbo ticut et hoc nomen, u«quo in re, orn Pr. (B) quoti. — quia Pr. (γ) nomini · * — Om. Pr (a) ideo. — Oin. Pr. (β) aliquid quati natura e^tianta, — aliqua natura ex^· I franco Pr, 134 Ι.ΙϋΠΙ I. SENTENTIARUM 'iilttüintfa enim non addit supra ens aliquam diffe­ rentiam, quæ si^niln el aliquam naturam superaddi­ tam enti, .*ed nomine substanliæ exprimitur specia­ lis modus essendi, scilicet |M?r se ens. Et isto modo addunt ad ens alia transcendentia. » — H:ec ille in forma. Similem sententiam poni * quaestione vigoimaprimn, articulo primo, ubi dicit quod < decem genera addunt ad ens per modum contrahendi et determi­ nandi ; sicut homo addit ad animal, non ita quod sil aliqua res in homine quæ sit penitus extra essentiam animalis, alias oporteret dicere non totum quod est homo e^wt animal, sed animal esset pars hominis; sed animal per hominem contrahitur: quia illud qund ac lualiler et determinate continetur in ratione hominis, implicite et potentialiter conti­ netur in ratione animalis. Per hunc ergo modum decem praedicamenta addunt ad ens; non quidem accidens aliquod, nec aliquam differentiam quæ sil extra essentiam entis, sed determinatum modum essendi qui fundatur in ipsa essentia rei (a). Bonum autem ct alia transcendentia addunt aliquid super ens, non aliquid reale jwr inodum contrahentis, sed aliquid quod est rationis tantum, sive sit negatio, ut unum quod addit negationem divisionis, sive sit relatio rationis, secundum quam illud dicitur ad aliquid referri a quo non dependet, sicut bonum et verum, quæ super intellectum entis, addunt ratio­ nem (lerfectivi ipsina intellectus vel rei extra ». Hæc ille. — Ex quibus patet quod alii conceptus addunt aliquid ad conceptum entis. — Et cum dicit arguens : si addunt aliquid, addunt ens; dico quod addunt illud, quod est ens, sed non sub ratione entis, sed sub alia ratione determination et actua­ liori. Nec est inconveniens quod aliquis conceptus sic addat ens enti illo modo quo aliquid repraesenta­ tum in |»articulari additur sibi ipsi repnesentato in confuso. Addunt igitur, non aliud significando, wsl alio modo; scilicet explicatius exprimendo quod conceptu entis implicite designatur. Ad secundum negatur major. Conceptus enim entis est absolutus, ut expresse ponit sanctus Tho­ mas, de Veritate, q. ‘21 , art. I, ad primum, ubi dicit quod α eris dicitur absolute, sed bonum siqieraddit habitudinem rausa» finalis ». Nec hnc pnddM quin conceptus entis vel ens dividatur in alwhitum el r«>|iectivuni. Dico ig»lur quod major est falsa. — Sciendum etiam quod aliquam rationem abstra­ here ab oppositis differentiis, |M.»test intelHgi dupli­ citer. Primo modo, quod nulla illarum per se convenit Inii rationi; et illo modo ratio enti ** alrdrahit ab alwrluto cl respective. Smindo modo. quia nulla talium differentiarum illi rationi convenit jmt st· nec per accidens; et si< major ‘licti argumenti est faba. — Et ad probationem dico quod propositio ibi (i) *□ »/< tuentia rei — tn mii/en/in rei Pr assumpta falsa est, scilicet quod si conceptusdivfeus per aliquas differentias dicit nliqunrn unam rationem, illam oportet esse indifferentem et inediam per almegationem inter illas isto modo, loquendo præcipur de conceptu qui, licet dividatur oppositis differentiis el immediatis, potest tamen accipi ad unam illarum ut superior el communior, et similiter ul inferior ad illam; sicut manifeste jki tel de conceptu vel inten­ tione « universalis». Potest enim ille conceptus accipi ut superior ad illud universale, quod est genus, et ut inferior ad illud ; unde genus est uno modo supe­ rius universali, et alio modo inferius : nam univer­ sale continet sub se genus, speciem, differentiam, proprium el accidens, tamquam inferiora se, et quasi species suas; similiter genus, sub se, universale, cum omnia genera sint inferiora ad hoc quod dico, genus; modo universale est quoddam de numero omnium generum; el jialel quod universale dicit unam rationem et unum conceptum, licet dividatur |ht illa quinque supradicta et non sit dare univer­ sale medium per abnegationem. Ita in proposite. Ratio entis dividitur per absolutum el respectivuin ; Limen ratio entis potest accipi ut superior ad abso­ lutum , quia omne absolutum est ens et non econtra ; similiter absolutum potest accipi ut superius ad ratio­ nem entis, omnia enim absoluta continentur sub hoc communi, absolutum, ratio autem entis est do numen» absolutorum. Non igitur aliquid prohibet ens habere unam rationem, licet dividatur per absolutum et respectivum quasi |>er differentias op|»ositas et imme­ diatas. Nec similiter est inconveniens quod conce­ ptus entis dividatur per ens in anima el ens extra animam tamquam |κ»γ contradictoria, et tamen con­ ceptus entis est ens in anima. De isto ucnqie modo arguendi possunt dare infinite? instentiæ. Nam illius argumenti fundamentum in hoc stat, quod nullus conceptus divisus per aliquas differentias, si sit unus vel dicens unam rationem, incidit in aliquam illarum. Hæc autem maxima inulta ** habet instantias pnesertim in Hvundis intentionibus, ut est exemphlicatum de intentione universalis et intentione generis. Hem recipio illum conceptum, qualitas, cpiam format intellectus. Constat quod ille dividilui in qualitatem corporalem et spiritualem ; et tamen iste conceptus, qualitas, incidit in unam partem divi­ sionis, est enim qualitas spiritualis; et sic de mullis ahi> exemplis. Dico igitur quod nullus conceptus unus divisus per aliquas differentias incidit in ali­ quam illarum tamipiam inferius sub superiori, nisi Udis conceptus supt»r se n»(lectetiir, sicut est conce­ ptus entis, conceptus qualitatis, conceptus accidenI tis et multorum aliorum; conceptus enim entis reltectitur supra se, quia significat se ct omnia alia, simiI literconceptusqualitatissigniiicxit omnes qualitates,et I ipseestquædamqualiteh;et in talibus unus < onceptus 1 est interior ad seipsum; conceptus enim entis, ul est signum, est superior ad se ut est res; vel,secun- DISTINCTIO II. — QUA8TIO I, dum alios, illo conceptus sumptus significative est siipcriorad scnlcxslul materialiter. Nihil mirum ergo >i talis conceptus sil inferior ad unam de differentiis dividentibus ipsum, inferior quidem, ul surnitur pro se; superior autem, ul surnitur pro illis quæ natura­ liter repraesentat in tola sua latitudine. Λ<1 tertium dicitur quod aliqua < -m? primo diversa potest contingere dupliciter. Uno modo, quia in nullo rea Ii conveniunt, nec in aliqua forma univoce ab ipsis participata, nec habent proprie differentias, quibus ad invicem sub illo communi distinguantur ; et sic conceditur quod decem pradicarnenta sunt primo diversa, ut ponit sanctus Thomas, primo Con­ tra Gentile», capitulo septuagesimo primo, ubi sic dicit : « Prima quæ sei psis distinguuntur mutuo mea­ tionem includunt, ratione cujus negativa * proposi­ tiones in eis sunt immediata , * ut : nulla quantitas est substantia. »— Hæc ille. — Alio modo, quia in nulla intentione communi conveniunt ; et sic dico quod nulla duo sunt primo diversa, cum omnia entia con­ veniant saltem in intentione entis ct in conceptu ejus. Illa autem quæ sunt, primo modo, primo diversa, possunt convenire in aliquo communi conceptu. El cum dicitur quod non, quia tunc oportet quærere per quid distinguerentur,el perquid convenirent,etc.; dico quod argumentum non valet. Nam secundum sanctumThornam, 1. Sentent., dist. 22,q I, art. 3, ad secundum, α aliterdividitur univocum, aliter æquivocum, aliter analogum : æquivocum enim dividitur secundum res significatas; univocum vero secundum diversas differentias; sed analogum secundum diver­ sos modos. Unde cum ens prædicetur analogice de decem generibus, dividitur in ea secundum diversos modos; unde cuilibet delælur proprius modus præd i candi. d — Hæc ille. — Ex quibus palet quod primo diversa possunt habere unam communem intentionem analogam vel conceptum sub quo illa distinguuntur, non jær alias differentias, sed scipsis. sicut diversis modis participandi rationem illam, sic quod illa ratio est similior uni quam alteri sub illa ratione analogorum (a). II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum negatur major. Cum enim dicimus nliquod nomen significare immediata aliquam rem, non est sen&iis quod significet sine conceptu medio, quia omne nomen prius significat conceptum quam rem, primo Perihermenuis (cap. I ); sed est sensus quod non significat aliquam rem, priusquam illamquanidicitur immediate significare; sicut nomina specierum prius significant natunnn quam supposita natura·. Unde, quia decem pnedicamenta non participant aliquam naturam communem unam unitate univoci, ideo ens dicitur significare illa immediate. AU secundum dicitur quod decem geneia ideo (a) analogorum. — anatogaturum Pr. |3K dicuntur prima intellecta, ratione jam dicta : quia nullam naturam communem univoce participant; non auferri quia non conveniant in aliqua intenlione communiori. Ad tertium dicitur quod decem predicaments dicuntur simplicia, quia non addunt ad ens aliquam differentiam proprie dictam, quæ saliret non inclu­ dat ens in sua ratione, sicut rationale non includit animal seri concomitntur, secundum Avicennam: similiter nec addunt ad en * aliquid quod non con­ tineatur implicite in ente; el ideo non sunt, secun­ dum suam quidditatem, essentialiter composita px genere el differentia, etc. ΑίΙ quartum dicitur quod decem predicament! nihil I labent commune univocum, vel æqualiter (a) ab eis participatum, sive rem, sive intentionem. Ad (iiiinluni dicitur quod solutio ibi data sufficit. Nec valet replica. Quia species, licet se habeant secundum prius el posterius, quantum ad esse, non tamen sunt inaequales in intentione communi sui generis. Non sic decem predicament * sub ente. Ad sextum dicitur quod illa attributio attenditur non quantum ad diversos conceptus (pios dicat ens, sed quantum ad res, quæ diversimode se habent in participando illum conceptum. Unde argumentum liene probat quod ens non dicit aliquam naturam æqualiter (C) participatam. Ad septimum dicitur quod in primario significato entis, est attributio, loquendo de significato quod est res; non autem de signi lirato quod est conceptus, sic quod in conceptibus sit attributio unius ad alium, sed conceptus esi tantum unus; lamen dissimiliter se haliet in rebus significatis, et inæqualiter partici­ patur ab eis. Ad octavum dico quod omnia quae habent unum conceptum aequaliter (γ) participatum, habent unam ideam; sed si illum inæqualiter participent, non est nccesse. Ad nonum dicitur quod sanum haliet unam inten­ tionem, ad quam hnbent sua analognta diversas habi­ tudines. licet sit alia analogia sani el rutis, ut dictum csl. Ad decimum negatur major. El causa negationis * ysi»|K dicta est, assignando differentiam inter analoga et æquivoca, et distinguendo de multiplici modo analogici, in prolatione nonce conclusionis. s 2^ — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli Ad argumenta contra tertiam conclusionem, dicitur quod solum proliant quod (piidditas ivi materialis non sit formale obje(>) rguahler. — twiitioltite Pr. (fi) agualitci'. — euftitialilcr' Pr. (γ) ugualtter — euentialiter Pr 116 LIBRI 1. SENTENTIARUM cluni intellectus conjuncti; nec hoc negatur in illa praecognoscuntur actibus el actus potentiis (a). » — conclusione. Sed non (indunt quin quidditas mate­ Hæc ille. — Similiter, q. 88, ari. 2. ad 3, «licii rialis sit materiale objectum ejusdem, sibi pnq»or- < Anima humana intelligit seipsarn per suum intelli­ (ionatum prostato isto, in quo non intelligit natu­ gere, quod est ejus actus proprius, ejus perfecte raliter immediate et in se nisi res sensibiles, nec — Ha *c ille. — Et, immateriales non intelligit in Seipsis, cum non ad secundum, ibidem : « De rebus materialibus habeant phantasmata, nec intellectus habeat species superioribus, maxime tractatur, in scientiis, per illarum essentiam (icrfecte représentantes, sed intel­ viam remotionis; sic enim corpora cœleslia notifient ligit eas in rebus sensibilibus et per varum phan­ Aristoteles (in I. de Cudo ct mundo), per negatiotasmata el species, ex quibus non sufficienter con­ nem proprietatum corporum inferiorum. Unde multo spicitur qiiiddita> alicujus substantia * separatæ, ut magis substantiæ immateriales cognosci non possunt supra longius extitit declaratum. a nobis, nec earum quid di ta tes apprehendimus, sed Ad primum ergo dicitur quod major est vera de de eis nobis in scientiis dogmata traduntur |)er viam objecto formali, non autem de objecto materiali. El remotionis el alicujus habitudinis ad res materiales. » ideo conceditur quod intellectus |>otet ferri super — Hæc ille. oppositum quidditatis materialis, quæ est objectum Et similiter, tertio Contra Gentiles, cap. 40, dicit: proportional urn intellectui conjuncto, non autem « De substantiis separatis, anima, cognoscendo se· super oppositum entis, quod est ejus objectum for­ ipsam, cognoscit quia sunt; non autem quid sunt, male. quod est earum substantias intelligere. Cum enim de Ad secundum conceditur major, loquendo de obje­ substanti is separatis, hoc quod sint intellèctualesquæcto forrnah, licel non de materiali. Ad minorem dam substantia» (δ) cognoscamus, vel per demonstra­ similiter dicitur quod licel Metaphysics tractet de tionem vel |>er fidem, neutro modo hanc cognitio­ substantiis immaterialibus, hoc tamen non facit nem accipere possemus, nisi hoc ipsum quod est quod perducat ad cognoscendum quid sunt, sed quia intellectuale, anima nostra ex seipsa cognosceret. sunt; nec considerat eas in se, sed per viam remo­ Unde el scientia de intellectu animæ oportet uti ut tionis, et eminentiæ, el causalitatis. Unde sulistan- principio ad ea quæ de substantiis separatis cognosci­ liæ immateriales separatæ, pro illo statu, sic cogno­ mus. Non autem ojwrtet quod si per scientias specu­ scuntur ; nam intellectus noster, primo cognoscit lativas possumus pervenire ad sciendum quod quid quiddilatem cujus accepit sjieciem a phantasmate; esi de anima nostra, quod etiam ad cognoscendum secundo, cognoscit actum suum ; tertio, seipsum ; quod quid est de substantiis separatis, per hujus­ quarto, naturam animæ intellectiva * ; ct ulterius, modi scientias devenire possimus; nam intelligere ex cognitione animæ noetne devenit in notitiam nostrum, per quod pervenimus ad cognoscendum (γ) substantiarum teporatarum qualemcumque ; quia de anima nostra quid est, multum esi remotum ab licel de re materiali sciat quid est, et de actu suo, intelligentia substantia» separatæ. Potest tamen, per el de se, el de substantia animæ, non tamen de hoc quod scitur de anima nostra quid est, perveniri substantiis separatis cognoscit quiddilatem. Quod ad sciendum aliquod genus remotum substantiarum autem intellectus conjunctus actum suum cognoscat separatarum; quod non est earum substantias intel­ quid sit per objecta materialia, el consequenter se- ligere. * Hæc ille. — Ubi notantor dicit genus ipeum el essentiam animæ, ostendit sanctus Thomas, remotum, quia sicut ponit 1. p., q. 88, ari. 2, ad 4 : I p., q. 87, ari. 3: < Est, inquit, quidam intelle­ Nihil |>olesl cognosci a nobis de angelis, secundum ctus, scilicet humanus (i), qui nec est suum intelli- I rationem speciei eorum. Ait enim sic : « Substantiæ gere, nec sui intelligere est objectum primum ipsa i immateriales ciæatæ, in genera quidem naturali non ejus ementia, sed aliquid exlrinsecum, scilicet natura conveniunt cum substantiis materialibus, quia non rei materialis; el ideo illud quod primo cognoscitur est in eis eadem ratio potenliæ et inateriæ; conve­ ab intellectu humano, est hujusmodi (6) objectum, ct niunt tamen cum eis in genera logico, «pria etiam secundario cognoscitur ipse actus quo cognoscitur subslantiæ immateriales sunt in prædicamento sub­ objectum, et per actum (γ) cognoscitur intellectus, stantia», cum earum quidditas non sit earum esse. cujus perfectio est ipsum intelligere; el ideo Philo­ Sed Deus non convenit cum rebus materialibus, sophus dicit (2° de Anima, l. c. 33), quod objecta (а) trdicct humanut. — Orn Pr. (б) Au/u/TJirx/i. — eju» Pr. <γ' artum. — actu» Pr. (а) prifc&jtioicuntur actibu», ct actu» poteutu» — co­ gnoscuntur ac.Ubut ct polentii» Pr. (б) hoc quod »\nt intcllcctuatc» qturdani tubstantiir — I hoc quod itini quidem intellectuale» Pr W cognoscendum. — distinguendum Pr. DISTINCTIO II· — QVÆSTIO T. neque secundum genus logicum, quia Deus nullo modo est in genere. Unde, per similitudines rerum materialium. aliquid affirmative cognosci |>otesl de angelis, secundum communem rationem generis, licet non secundum speciem; de Deo autem, nullo modo. » — Ex quibus omnibus patet quod de nulla forma se|>arate, cognoscimus quid est; hoc est, ejus quidditatem et essentiam non cognoscimus |* erfecleet distincte, licet cognoscamus de ea, quia est, aut quid non est, scilicet aliqua predicate communia confusa, et distinctionem ejus a substantiis materialibus per remotionem. Et sic patet ad secundum. Ad tertium similiter negatur major, loquendo de objecto materiali proportionate |>otenliæ pro aliquo statu. Potest enim extendi ad altiorem rationem quam sit (a) ratio illius materialis, sed illam rationem altiorem non inveniet nisi in objecto materiali sibi proj>ort ionato, seu in (6) illis ad quorum cognitionem manuducilur per illud objectum pro|>ortionatum. Et hoc dicit sanctus Thomas, I. p., q. 87, art. 3, ad I 'm, ubi ait : « Objectum intellectus est quoddam com­ mune, scilicet ens et verum; sed primum objectum intellectus non est quodlibet ens, sed ens considera­ tum in rebus materialibus, ex quibus in cognitionem devenit omnium aliorum, d — Hæc ille. Ad quartum conceditur major, de objecto formali, non autem de materiali proportionate. Ad quintum similiter patet quod non procedit contra intellectum conclusionis. Ad sextum dico quod per quidditatem rei mate­ rialis, intelligo quidditatem rei composite ex mate­ ria et forma, cujus potest haberi phantasma; talem autem quidditatem dicimus esse objectum materiale primum et proportionate m intellectui conjuncto, non quin alia intelligat, sed quia non primo alia intelli­ git, immo omnia per illud objectum intelligit, ut prædictum est. Ad septimum dico quod facit pro declaratione opi­ nionis nostra?. Ad octavum dico quod mens fuit Philosophi quod intellectus noster inlelligerel materialia el immate­ rialia ; sed materialia. per proprias species perfecte représentantes quidditatem eorum, et ideo in se; immaterialia vero, licet cognoscantur a nobis, tamen inspiciinus ea in phantasmate, vel specie alicujus materialis, ut ponit sanctus Thomas, I. p., q. 84, ari. 7, ad 3"· : « Incorporea. inquit, «piorum non sunt phantasmata, cognoscuntur a nobis per compa­ rationem ad cor|)oni sensibilia, quorum phantasmata habemus, sicut veritatem ifltclliginius ex considera­ tione rei ciiva quam veritatem speculamur. Deum autem, ut dicit l)ioinsius(dc Divinis Aom., cap. I ), cognoscimus ut causam, el per excessum, el per remo­ ta) fit. — fuit Pr. (C) in. — Om. Pr. 137 tionern. Alias diam substantias incnrj»oreas in statu vias cognoscere non possumus, nisi per remotionem, vel aliquam comparationem ad corporalia. Et ideo, cum de hujusmodi aliquid intelligimus, necessario habemus converti ad phantasmate corporum, licel ipsorum non sint phantasmata. » — Hæc ille. — Quod autem additur de Commentatore, parum valet : nam ipse in hoc erravit, et fuit contra Philosophum, ejus exemplum depravando. Dicit enim Aristoteles (2. Metaphys., t. c. I ) quod intellectus noster se habet ad manifestissima rerum, sicut oculus vesper­ tilionis ad lucem solis. Ipse autem Commentator dicit quod non est simile de intellectu nostro ad substantias separatas, et de oculo vespertilioni' * ad lucem solis, quantum ad impossibilitatem, sed solum quantum ad difficultatem ; quod tali ratione probat ibidem quia si illa quæ sunt intellecte secundum se, scilicet substantial separate, essent nobis impos­ sibiles ad intelligendum, frustra essent, sicut si esset aliquod visibile quod nullo sensu posset videri. Istam autem rationem, simul cum positione sua de sub­ stantiarum separatarum cognitione, improbat san­ ctus Thomas, super secundo Metaphysics (lect. 1 ), dicens « rationem illam esse deriribilem propterduo. Primo quidem, in hoc quod cognitio intellectus nostri non est tinis substantis separate, sed magis e converso; unde non sequitur quod si non cognosca­ mus substantias separatas, quod propter hoc sint frustra; frustra enim est quod non consequitur finem ad quem est. Secundo, quia etsi subrtantiæ separatæ non inlelligantur a nobis, secundum suas quidditetes, intelliguntur tamen ab aliis intellectibus, sicut si solem non videat oculus nycticoracis, videt tamen oculus aquilæ ». — Hæc ille. — Idem ponit, tertio Contra Gentiles, cap. 43 et 45. Item 1. p., q. 88, art. 1. in principali responsione, et ad quartum. Ad nonum dicitur quod procedit de objecte for­ mali , non autem de materiali pro statu isto : nam anima separata, secundum sanctum Thomam, i. p., q. 89, art. 1, quia habet alium modum essendi. quam conjuncta, habet alium modum intelligendi : < Animæ, inquit, secundum illum modum essendi quo est unita corpori, compt?tit modus intelligendi |M»r conversionem ad phantasmate, quæ sunt in corl>oreis organis Cum autem fuerit a corpore separata, competit ei modus intelligendi per conversionem ad ea quæ sunt simpliciter intelligibilia. sicut ct aliis substantiis a corjx»re separatis. » — Hæc ille. — El ibidem, ad tertium, dicit quod «anima sepa­ rate non intelligit per species innatas, vel quas tunc abstrahat, nec solum per species consenatas, sed jærspeciesex influentia divini luminis participatas, quarum anima fit particeps, sicut et aliie substanliæ separatæ, quamvis inferiori rnodo; unde, cessante conversione ad corpus, ad superiora convertitur. » — Hæc ille. Ad decimum palet per idem. Licet enim sit eadem Ι.ΙΠΠ I I. SEXTEXTIABI M IU potentia, non tomen Isabel cumdem modum csscndi: el tilco nor idem objectum ma I eridle xhi proportio· naluin, sed idem objectum Γηι male hnlwl. Λ·Ι undecimum dicitur sicut ad secundum cl ocla\utn. Actus enim intellectus ct voluntatis cognoscim­ ini |MTol»jantur, hinc inde, eorum pnnclara ingenia; a quibus angustiis liberabimur, si ponamus, secundum probationes pnemisas, homines ad veram felicitatem post hanc vitam pervenire posse, anima immortali existante; in quo statu anima intelliget per modum quo intel(a) cta. — in Pr. Alexander. — Alexandri Pr ligunl Mikslanliii' separatui. Erit ergo ultima felici­ tas hominis in cognitione Dei quam habet humana mens post hanc vitam, n — ll.ee ille. — Ex quihu * |»atel quod non fuit mens Aristotelis (10. Ethic., cap. 8)quod homo in hac vita, pertingere |M>sset ad cognoscendum quiddilates substantiarum R>parata­ rum. Et licet ipse non |>osuerit expresse aliam vitam, tamen rationes suæ debent ad hoc eum movere; pr.userlim isla, quia desiderium naturale non potest < >se frustra;quod esset, nisi impleretur; >cd desiderium na tura Incognoscendi maxime inlelligibilia non imple­ tur in hae vita ; igitur, etc. Ad secundum negatur consequentia. Nec valet probatio. Quia improportio potentiæ ad objectum esi duplex. Una scilicet, quando ubjeclum sic improportionalur potentiæ, quod non continetur sub ratione formali objecti illius potentiæ, quo modo improporlionalur visus sonis, vel auditus coloribus. Alia est quando objectum continetur sub ratione formali objecti potentiæ, sed tamen ipsius objecti modus essendi excedit modum essendi na tu no cogno­ scentis, quæ tamen natura |>otesl elevari ad altiorem modum; sicut visusnoctuæest imprpporlionalus luci solis, potest tamen pr»»portionari. Tunc dicitur quod (votentia primo modo improportionate objecto, non latest reduci ad proportionem, sed bone potentia secundo modo improportionala. I nde visus non |M)test elevari ad videndum subslantiam incorpoiream, intellectus tamen noster potest, licet uterquë sit improportionatus substantial separatæ. Quod osten­ dit sanctus Thomas I. p , q. 12, ari. 4, ad 3”“' : α Visus, inquil, quia omnino materialis est, nullo modo elevari potest ad aliquid immateriale; sot®l naturam nisi ut hanc; sed intellectus|>olest in abstractione considerare quæ in concretione cognovit : etsi enim cognoxat res habentes formam in materia, tamen resolvit compositum in utrumque, conside­ rans ipsam formam per se; ct similiter intellectus angelicus, licet naturale sit ei cognox ere esse con­ cretum, tamen |»otest ipsum esse secernere per intellectum, dum cognoscit quod aliud est ipse(C) et aliud est esse suum. El ideo, cum intellectus crea­ tus, per suam naturam, natus sil apprehendere for­ mam concretam, et esse concretum, in aledrnclione, per modum resolutionis tujusdam, potest per gra­ tiam elevari, ut cognoscat substantiam separatam subsistentem et esse separatum suljsistens. » — Hvec ille. (a) a materia — Urn. Pr t) AHur/ ffl ipte. — Aliud iptum Pr bîSTÎXC.Tin II. — nU-ESTIO I. ΛΗ lerthim palet ixaponsio pel prédit ta. Potentiæ enim distinguuntur lænee objecta formalia, non autem materialia, Modo, anima conjuncta et fleparala non habent diversa objecta formalia. Ad quartum dim quod ogena per intellectum cognoscit ultimum finem in univeisall ratione sum­ mi boni ; hoc autem non est cognoscere illum quan­ tum nd quod quid est. Ad quintum dicitur quod multiplex est veritas, secundum multiplicitatem intellectuum. Unde dico quod alia est veritas lapidis, in comparatione ad intellectum creatum, et alia ad inlelliOtum divinum, sicut ostendit sanctus Thomas, I. p., q, |G, art. fi. Dico igitur quod primam veritatem, scilicet intelle­ ctus divini, anima non cognoscit in seipsa, sicut nec ideas divini intellectus, sed cognoscit illam verita­ tem, in quantum resultat in ipsa anima. Unde san­ ctus Thomas, ibidem, ad primum, dicit : « Anima non secundum quamcumque veritatem judicat de omnibus rebus, sed secundum veritatem primam, in quantum resultat in ea, sicut in speculo, secun­ dum prima inlelligibilia. d — Hæc ille. Ad sextuin dicitur quod ignorantia substantia­ rum separatarum non est sicut oscitas, quia in vita alia sciemus (a) quid sunt. Ad septimum dicitur quod quuntumciinique effe­ ctus ducant in cognitionem primæ causa?, quia tamen non adæquant illius virtutem, per hujusmodi effectus nunquam poterit artus separata? substantia· deprehendi. Unde sanctus Thomas, 1. p., q. 12, art. I2 : « Quia, inquit, nostra naturalis cognitio a sensu principium sumit, inde se tantum nostra naturalis cognitio extendere potest, inqnantum manuduci potest per sensibilia. Ex sensibilibus autem non potest pertingere ad hoc, intellectus noster, quod divinam essentiam videat; quia creature sensibiles sunt effectus Dei, virtutem causa? (6) non adæquantes : unde ex sensibilium cognitione, non potest lota Dei virtus cognosci; et |>cr consequens, nec ejus essentia videri. Sed quia sunt offectus a causa depen­ dentem, ex eis in hoc perduci possumus, ut cognosca­ mus de Deo, an est ; et ut cognoscamus (γ) do ipso ea quro necesseesl ei convenire. secundum quod est prima omnium rausa, excedens omnia sua causata; unde cognoscimus de ipso habitudinem ad creaturas, quod scilicet est omnium causa ; et differentiam crea­ turarum ab ipso, quod scilicet ipso non est aliquid eorum quæ ab eo causantur, et quod hæc non remo­ ventur ab eo propter ejus defectum, sed quia omnia superexcedit * Hæc ille. — Et articulo sequenti, ad primum, sic ait : « Licet per revelationem gra­ tia', in hac vita non cognoscamus de Deo quid est, tamen plenius ipsum cognoscimus, inqnantum plu(1) iciemut. — iciirntuf Pr. (6) cauir. — O»n. Pr. (γ) de Deo an eif ; r/ ut cognoscamus. — Om. Pr. res ct excellentiores offectus ejus nobis demonstran­ tur, cl inquantum aliqua ei attribuimus ex revela­ tione divina, ad quæ naturalis ratio non pertingit, ut Deum esse trinum et unum. > — Hæc ille. Ad responsionem ibi datam, dico quod utraque l>ona est, si bene intelligitur. Prima quidem, qua dicitur quod de Deo non cognoscimus quid est, seri quia est. Unde «inclus Thomas, de Veritate, q. 2, ari. 1, ad fi·· : « Tunc intellectus «liatur scire de aliquo quid est, «piando diffinit ipsum, id est quando concipit aliquam formam de ipsa rei quidditate, quæ per omnia ipsi rei respondet. Jam autem ex dictis palet quod quidquid intellectus noster de Deo conci­ pit, est deficiens a repræsentatione ejus. Et ideo quod quid est ipsius Dei semper nobis occultum remanet. Et hæc est summa cognitio quam de ipso in statu viæ habere possumus, ut cognoscamus Deum ease supra omne illud quod cogitamus de Deo, ut palet perDionysium,capitulo primo de mystica Theo­ logia. > — Hæc ille. — Hoc etiam declarat sancti» Thomas, 3. Contru Gentiles, cap. 40 : « Omnis, inquit, inlelligihilis species, per — Hæc ille. — El similiter, 1 p., q. 13, art. 3, ad 2*· ; < Ideo, inquit, Dionysius dicit hujus­ modi nomina negari a Deo, quia illud quod signifi­ catur per nomen, non convenit Deo eodem mudo quo significat nomen, sed excellentiori modo; unde ibidem dicit quod Deus est super omnem substan­ tiam ct vitam. » — Hæc ille. — Huic concordat Dominus Albertus, libr. 2, de Causis, tractatu secundo, cap. 9, ubi sic ait : a Intelligent autem cognoscit illud quod supra se est ; cognitione autem non quidem perfecta, eo quod cognoscit cogni­ tione quia (γ), el non quid est, eo quod cognoscit |M?r cognitum posterius. Bonitas enim effluens a superiori, [Kisterius est superiori, el cum sic cogno­ scitur per bonitatem ab eo effluxam, cognoscitur per effectum suum, qui posteriores!, et hæc est cogni­ tio quia et non quid est; propter quod de tali cogni­ tione, ut dicit AI forabilis (5), et idem confirmat Dio­ nysius, potius cognoscimus quid non est, quain quid est. Quamvis cognoscamus quod est ens, et vita, el intellectus, et lumen, et verum, ct Itonum, nihil tamen horum est per malum istum quo ista cadunt in eugnilione inferioris. Cognitio enim est secun­ dum facultatem cognoscentis; facultas autem infe­ rioris deficit a facultate superioris ; propter quod tali cognitione magis cognoscitur quid non est, quam quid est.Quia tamen, ut dicit Rabbi Moyses, negatio reslrin'·) Atx ipnim um. — iptuni Pr (6) inconipaelr. — in parte Pr (γ) μ verbo non quidem usque ad verburn quia exclusive, om Pr. (ξ) Alfarabiut. — Alfaranui Pr. gilur ad cogniti naturam, isle alius modus eet cogni­ tionis. Si enim dicam quod primum est ens, ens autem est («) corporeum vel incorporeum, el dicam quod primum principium non est corporeum, restrin­ gitur cognitio ad ens incorporeum. Si rursus dicam incorporeum ens intellectuale vel sensibile, et dicam quod primum non est sensibile, restringitur cognitio ad ens intellectuale. Cum autem primum principium non sil ens intellectuale, prout ab inferiori appre­ hensum est, non proprie affirmari potest ens intel­ lectuale de primo principio; et si affirmatur el prae­ dicatur, erit sicut superius coarctatur (6) inferiori; propter quod dicit Dionysius quod oportet in primo principio omnium affirmationes |>otenlius negare tamquam de eo quod nihil est omnium eorum quæ sunt. » — Hæc ille. Tunc, Ad primum contra primam responsionem, dico quod non de quocumque habetur quia est, potest haberi quid est, per illud per quod cognosce­ batur (plia est, nisi illud sit effectus aliquis perfecte illius repraesentans virtutem; tunc enim per talem effectum cognosci potest de causa sua, non solum quia est, sed quid. Sed nullus effectus perfecte repré­ sentât virtutem primæ causa». Ideo non ostendit de causa sua quid sit, sed quia sit. Ad secundum patet per idem. Licet enim conse­ quentia illa non valeat de quocumque effectu, valel tamen de effectu non adaequante suam causam. Ad tertium dico quod licet simplex totum cogno­ scatur aut lotum ignoretur, non tamen oportet quod cognoscens totum simplex, cognoscat de illo quid est quia non cognoscit illud in se, sed per speciem inadæquatam (γ) in repraesentando, quod intelligimus per hoc quod dicimus de aliquo cognosci quia est (o). Ad quartum dicitur quod licet cognoscamus istam compositionem, Deus vel prima causa est, ex hoc non sequitur quod sciatur de subjecto quid est. Sicut enim dicit sanctus Thomas, I. p., q. 1, art. 7, ad le,“ : < Licet de Deo non possumus scire quid est, utimur tamen in hac doçtrina, effectu ejus, vel nature, vel gratiæ, loco diffinitionis, ad ea quæ de Deo in hac doctrina considerantur; sicut in quibusdam scientiis physicis, demonstratur aliquid de causa per effe­ ctum, accipiendo effectam loco diffinitionis causa *. n — Hæc ille. — Ex quo patet quod ad intelligendum conclusionem demonstratam, non oportet cognoscere de subjecto quid est, sed sufficit cognitio ejus in effectu. Ad primum contra secundam responsionem simi­ liter dicitur quod non est simile de differentiis crea­ turarum et de differentiis Dei ad creaturam : quia licet differentia lapidis ad lignum non habeat nomen impositum, habet tamen conceptum affirmativum, (a) (S) (γ) (i) eit. — Om. Pr. cexiretatur — romniunwatur Pr. inadxquatam. — ei adaquatam Pr. quia eit, quid til Pr DISTINCTIO II. — QUÆSTIO I perfecte determinantem diffinitionem lapidi», com­ aplitudine; sic quod non stat, ex parte illius formæ, plendo illam. Non sic de Deo. quin ait una, sed ex alio, scilicet ex principiis indi­ Ad secundum el tertium dicit Dominus Albertus viduantibus illam, vel ex differentiis dividentibus super secundo capitulo Cœlcsds Hierarchic, in illa eam. Si loquamur de primo modo unitatis, sic conquæstione : Utrum Deus per negationes magis ccr~ i ceditur quod ens habet unum conceptum commu­ ti/icetur : α De re, inquit, cujus lotum esse compre­ nem Deo et creaturis objectaient: unum quidem, non henditur, aut quia habet terminos, aut quia est ter­ per i nd i visionem alicujus formæ in ei" participata», minus, sicut punctus qui propter simplicitatem non sed unum per attributionem : quia creatum dicun­ potest diffiniri nisi negative, negatio scitur per hoc tur entia, ex imitatione et attributione ad Deum ; et quod comprehenditur illud quod per ncgfttionem ulterius accidens, ex imitatione substantia», et attri­ relinquitur, sive sil unum, ut in simplicibus, sive butione ad illam. Et ideo ille conceptus objecta!» sit plura, ut in compositis. Sed illud quod relinqui­ non est unus tanta unitate quanta conceptus objectai is tur per negationes in Deo, non possumus compre­ generis dicitur unus, vel conceptus speciei, sed multo hendere; el ideo negationes in ipso non sunt certas minori. Juxta igitur hanc distinctionem, dicitur : per aliquam affirmationem. » — Hæc ille. Ad primum^ quod bene concludit quod conceptu * A<1 octavum dicitur quod quidditatem substanliæ immaterialis non jiossumus com prehendere nec entis, de quo certum est quod convenit illi de quo est cognoscere in via, non solum quia non cadit sub dubium an conceptus sulfStantiæilliconveniatiet simi­ sensu, nec solum quia est extra rationem quiddita- liter de conceptu accidentis; quod ille quidem conce­ tis materialis, sed quia quidditas materialis, quæ ptus entis est alius a conceptu tam substantis quam * unitate attributionis solum. sola immediate movet intellectum pro isto statu, non accidentis, et est unu Ad secundum dicitur similiter quod, licet con­ est sufficiens ductivum in illius quidditatem. Sul>stantia autem, licet non cadat sub sensu, tamen ceptus entis prima impressione imprimatur in sensibilia accidentia sunt effectus eidem proportio- anima, sumendo conceptum ex parte intellectus, nati, ad cognoscendum quod quid est substantia; non Limen oportet quod objectai» conceptus habeat aliquam unitatem, nisi attributionis aut imitationis. materialis. Ad tertium dico quod non oportet objectum for­ Ad nonum (lictum est prius. Non enim, ad cogni­ tionem propositionis, cognosci oportet quod quid est male intellectus habere aliquam unitatem , extra subjecti, sed sufficit illud cognoscere in quodam intellectum, quam unitatem attributionis. Et similiter dicitur ad quartum, cujus solutio conceptu sibi proprio, vel communi, quem non manifeste ponitur 4. Metaphysics (t. c. 2), ubi negamus a Deo. dicitur quod non solum illa pertinent ad eamdem scientiam, quæ sunt unum genere, aut specie, aut § 4. — Ad argumenta contra nonam conveniunt in aliquo univoce dicto de illis, sed CONCLUSIONEM etiam illa quæ attribuuntur uni fini, aut uni agenti, aut uni substantia», ut patet per Commentatorem, Ad argumenta Scoti et aliorum. — Ad argu­ commento secundo ejusdem libri. Ad quintum dico quod ad tollendum nugationem, menta contra nonam conclusionem, dicitur quod, quamvis illud quod secundo supponitur sit verum, sufficit quod dictio, alteri addita, dicat aliam ratio­ nem ; et hoc est in proposito. Sed licet ratio, ex non tamen primum. I nde, ad omnes ejus probationi , * dicitur generaliter, quod utique bene probant quod parte ratiocinant», sit una ratio, tamen objectatis ens habeat unum conceptum communem Decet crea­ non habet unitatem nisi attributionis. Ad sextum dicitur quod concludit conceptum entis turis et decem praedicamentis, sumendo conceptum pro conceptione quam intellectus format dum conci­ essi» alium a conceptu proprio substantia», et a con­ pit ens. Si autem loquamur de conceptu objectait, ceptu proprio Dei, ita quod, dum dicitur : Deus est qui non e»t aliud quam intelligibile quôd objicitur ens, conceptus praedicati est alius a conceptu subje­ intellectui formanti dictam conceptionem,sicut natura cti; nec hoc negamus nos ; sed solum quod conce­ humana diceretur conceptus objectatis illius intelle- ptus entis sit unus ab unitate formæ intellecta», nisi ctionisqua intelligitur homo inquantum hujusmodi, per attributionem. Ad septimum dicitur quod cum dicitur: Deus est tunc distinguendum est de unitate. Quia, vel |K)test intelligi de unitate attributionis, eo modo quo multa, ens, ibi praedicatur conceptus communis de conce­ habentia attributionem ad unum, dicuntur unum ptu particulari. Tamen alio modo est unus conce­ attributive; vel potest dici de unitate, quæ attendi­ ptus subjecti, quam praedicati. Ad octavum dicitur quod multiplicitas analogi tur pones aliquam formam vel naturam quæ parti­ cipatur a mullis, qualis est unitas generis vel speciei. quod dicit diversas rationes actu, et explicite, sicut Humanitas enim, in omnibus e>l una forma; non forte est sanum, reddit totam propositionem multi­ quidem actu, nec potentia, extra intellectum, sed plicem, in qua ponitur tale analogum ; sicut si dice- Π2 LI Bill I. SEXTEXTIAHUM relur : omne sanum est animal ; tesl dupliciter intelligi : primo molo, quia non conveniunt in aliquo univoce «liet·· de ipsis, nec participant aliquam eamdem naturam; alin modo, quia nulla intentio est in eis communis. Tunc dico quod ullimædifferentia:sunt primo diverse primo modo, non autem secundo, immo conveniunt in intentione entis. Nec oportet quaerere aliquid quo differant, sub illo communi conceptu ; quia aliter dividitur univocum, et aliter analogum, ut dictum est. Unde non oportet, illa quæ conveniunt in aliquo analogo, habere differentias, sed sufficit quod dissi­ militer participent illud, et sint diversi modi ejus. Argumentum autem procederet, si illæ differentia» convenirent in aliquo univoco. Ad decimum quartum dicitur quod licet quæstio, an est, quxrat aliud quam quruslio, quid est, non tamen liabelur quod conceptus entis sit distinctus a (a) Quod aultm fit unum «U de quali. — dc quali autem Pr propriis conceptibus, illo modo quo conceptus per­ fecte unus distinguitur a conceptu perfecte uno ; sed per modum quo conceptus, habens unitatem attributionis, distinguitur a conceptu vere uno, quem implicite includit. Ad decimum quintum dicitur quod cum dicitur: substantia est magis ens (piam arridens, ista com­ paratio fit penes conceptum entis; nec tamen opor­ tet illum conceptum uniformiter particifmri a sub­ stantia et accidente, nec habere perfectam unitatem. Ad decimum sextum dicitur sicut ad decimum quarium. Ad decimum septimum dicitur quod, licet conce­ ptus in quo omnia conveniunt, sit alius a conceptu quo distinguuntur, non tamen iste el ille habent consimilem unitatem, loquendo de conceptu ohjectali, licet conceptus formalis, qui scilicet Iit |>er intellectum, hinc inde consimilem habeat unitatem. Ad decimum octavum dico quod fiassiones trans­ cendentes habent pro objecto adæqualu rationem entis; et sicut ratio entis non uniformiter se habet ad substantiam et accidens, sic nec illæ passiones. /It/ decimum nonum dicitur quod tam Deus, quam creatura, «piam ens rea le, quam ens rationis, habent unum conceptum formalem vere unum ; sed conceptum objectalem, non perfecte unum. Ad vigesimum dicitur quod nec ratio absoluti, * net ratio relationis, aut |ærsonæ, «pia» communis est Deo et creatura, habet perfectam unitatem, nisi attributionis. Ad vigesimum primum dico quod cum dicimus, ens infinitum, illud adjectivum determinat ratio­ nem communem Deo et creatura, unam pr.rdicla unitate. Ad vigesimum secundum dicitur quod concludit quod ex creaturis possumus habere conceptum com­ munem Deo et creaturis; sed non perfecte unum. Ad vigesimum tertium dicitur sicut ad vigesi­ mum primum. Ad vigesimum quartum dicitur quod Solum con­ cludit quod conceptus entis est alius a copCOptu Cæsaris, el aliorum entium. Ad vigesimum quintum dicitur quod concludit quod propter similitudinem inter Deum el creatu­ ram, potest intellectus habere el formare in se unam conceptionem, quffi repnesentat Deum el creaturas; illa tamen inæqunliter reprasentabit Deum et crea­ turas. Concludit etiam tcsl ex creaturis aliquid probari de Deo, quia est unus unitate sufficienti ad hoc. Propositio enim non est distinguenda, nisi vox dicat diversos conceptus tam ex parte intellectus quam ex parte objecti. /Id quintum dictum est superius, res)X)ndendo ad quartum. Ad sextum dicitur quod du«> entia plus conve­ niunt in ente, quam ens et nihil, esto quod ens non dicat conceptum perfecte unuin, sed unum unitate attributionis et imitationis, qualis non est interens et pu ιό non ens. /Id septimum dico quod liene concludit conce­ ptum entis esse communiorem omni conceptu parti­ culari ; quod conceditur. Ad octavum dicitur quod concludit conceptum entis esse alium a conceptu substantial Ati notium dictum est respondendo ad primum. Ad decimum dicitur quod bene concludit quod in ista : Deus continetur sub ente, ly ens supponit pro conceptu communi ad Deum et creaturam; quod conceditur. Ad undecimum dicitur quod, licet propria passio verius et jærfectius insit suo primo subjecto quam alicui alteri, non tamen oportet quod insit ei in sua ratione, vel Slio communi; sicut, licet homo prius sit risibilis quam Socrates, non tamen oportet quod latio hominis sil risibilis, vel possit ridere. Sic in propudio. Licet ens sit prius unum quam substan­ tia sil una, non tamen ojiortet quod ratio entis sil una. Immo ille modus arguendi nullus est, cum sit ex quatuor terminis. Debet enim sic arguere· : pro­ pria |mssio verius competit primo subjecto quam alteri ; sed unitos est propria |xissio entis; eipi prius el verius competit enti quam alteri; — el arguens concludit : ergo unitos (i) prius inest rationi entis quam alteri. Non enim o|»ortet quod passio insit primo subjecto in ratione sua; sicut homo in sito (3) unita», — verita * Pi 03 ratione non ridet, nec albedo in sua ratione'albet. El ideo non oportet quod ratio objectiva entis halxmt jM *rfei ti^imarn unitatem. Sed ratio illa con­ siderata in sup|>ositi5 entis halxt |torfec(i>«ime lini· totem, sic quoi, acceptis omnibus rationibus concur­ rentibus in lapide, scilicet ratione lapidcitotis, miIh * etontinlitati , entitotis, unito * sequitur rationem *» enti primo el |ier * c, non nutem rationem topidetlatis, aut substantialitati . * Sed ratio entitotis, sum­ pta in sua abstraction ·, * non ha liet unitatem, nec pluralitatum ; sed ista attribuuntur rei in supponitis, modo prodicto, vel ex online ad intellectum consi­ stentem sic vel sic. Et sic patet ad probationes primæ suppositionis. Ad probationes secundi Mipjiositi, dicitur quod conceptus entis, sumptus prout se extendit ad Deum ct ad decem prædicamenta, realis est, non fabricatus per intellectum, loquendo de conceptu objectait. Loquendo autem de tali conceptu, prout ambit tam ens reale quam rationis, tunc dic» quod tolis conce­ ptus non est realis nec rationis, sed abstrahit ab utroque. Et tunc, Ad primam probationem dicitur quod ens, in loto sui communitote, vel ambitu, non est subje­ ctum metophystae, «ed ens rade. Ad secundum dicitur quod bene probat quod ratio entis objectiva non sit aliquid factum per intellectum ; sed, hoc coiiccsn>, non sequitur quod ens, in toto sui latitudine, dicat quid renie. Ad tertium dicitur quod bonum est passio entis realis et in actu, non autem in toto sui latitudine. Ati quartum dicitur quod substantia et accidens plus conveniunt in ente radi quam substantia cum chimera. Nec tomen sequitur quod tota latitudo conceptus entis sit realis. Ad quintum dico quod enti, inquantuin ens, non repugnat conceptus realis, nec sibi competit, sed abstrahit ab utroque, includens ran et rationem. Ad sextum dico quo»! non reale contrarie non includitur in ratione alicujus realis; sicut chimera, quod est non rade contrarie, id est contrario modo se habens ad ivale, non mirat rationem alicujus rei. Isto modo autem ratio entis non dicitur esse non realis. quia tunc esset quid nominis secundum se; sed dicitur non radis, quasi privative, vel disparate, quia scilicet abstrahit a radi, et ab ente rationis; el tale quid, quod dicitur non reale illo modo, |»otesl essede ratione realis. Sciendum ergo quod ens potest accipi prout includit in se solum decem pnvdicainenta; el sic dicit unum conceptum vel rationem roalem, sic quoti nihil includitur sub eo, quin sil aptum es>e in rerum natura, sine cqwre intellectus. Alio modo, sumitur prout extendit se ad omne ens reale, sive sit creatum, sive increalum : et tunc dicit conceptum rvalem, sed minus unum quam primo modo. Tertio, |* otestsuini prout extendit se ad omne quod qualitercumque est, sive sit reale, sive rationis; LIBRI I. SENTENTIARUM 4ve positivum, sive privativum ; et breviter ad omne intelligibile ; et tunc conceptus entis habet unitatem attributionis, et non est realis, ner rationis, sed abstrahit ab utroque, includens in se omnem rem et rationem. Sic igitur patet quid dicendum sit ad illas duas suppositiones. Nunc ad principales rationes contra conclusionem dicitur. Ait primam quidem, quod ad univocationem non Mlflkit quod sit idem nomen el idem conceptus intel­ lectus, nisi ille conceptu * æqual iter repraesentet omnia quæ illo conceptu concipiuntur. Cujusmodi non est de aliquo conceptu communi Deo et creaturae aut decem generalissimis. — Item diversitas in essendo impedit univocationem, licet sit unitas rationis; sicut exemplificatur primo Contra Gentiles, cap. 32, de domo quæ est in mente artificis, el de domo quæ est in materia; el de Potentia Dei, q. 7, art. 7. ad G *·, de formis intelligibilibus quæ sunt in mente divina et de formis creaturarum qua? non sunt univoca» propter diversum modum essendi, licet sint unius rationis. Ad secundum negatur minor. Ad tertium similiter negatur. Sufficit enim talia convenire in conceptu analogico, quia unum est imitatio alterius, loquendo de conceptu formali. Loquendo autem de objectati conceptu, non sufficit unitas attributionis (a), quam solam habet conceptus entis. Ad quartum negatur major, loquendo de analogis convenientibus in aliqua communi ratione, licet non æque. Ad quintum dicitur quod hoc non sufficit ad uni * vocationem, nisi aliquid addatur, sicut dictum est in responsione primi. Ad sextum dico quod ens non dicit quid de aliqua creatura, quia nullius creatura? essentia sua, vel quidditas est esse. Sed si diceretur de aliquo per inodum generis, vel diffinitionis, tunc diceret quid. Ens autem sumitur ab esse. Ad septimum negatur minor. Si enim ens esset analogum, illo modo quo sanum, posset esse extra intellectum a lieujus, quia haberet phires conceptus aliqualiterennvenientes,scilicet in habitudineadidein numero, et sub uno eeset extra alium. Sed ens non «t isto modo analogum. Habet enim unum commu­ nem conceptum qui perfectius repraesentat unum analogatorum quam aliud, licet sit de intellectu * utriusque Ad rationem in principio quaestionis faciam, pluit «•pe, respondendo in praedictis * Et hæc de quæstione dicta sufficiant, etc. (a d£/ri6u/ioni«, — aetualitatif Pr QUÆSTIO Π. UTRUM DEUM ESSE SIT PER SE NOTUM NOBIS ECUNDO, circa earndem distinctionem, quæritur : Utrum Deum esse sil per se notum menti humanæ in via. Et arguitur quod sic. Illa sunt nobis per se nota, (piorum cognitio naturaliter est nobis indita. Sed cognitio exislendi Deum omnibus natu­ raliter est inserta, ut dicit Damascenus. Ergo, etc. In oppositum arguitur sic. Eorum quæ sunl per se nota non potest (aj contrarium æs limari, secun­ dum interiorem rationem; sicut sunl prima princi­ pia demonstrationis. Sed contrarium hujus, quod est Deum esse, æslimari in actu est possibile, ut patet per illud psalmi Dixit insipiens, etc. Ergo Deum esse non est per se notum. In hac quæstione sunl duo articuli. Primo ponam conclusiones. Secundo movelx» dubitationes. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sil : Prima conclusio : Quod ad hoc quod aliqua pro­ positio sit per se nota, sufficit quod præd len­ tum sit de ratione subjecti. Istam propositionem seu conclusionem ponit san­ ctus Thomas, de Veritate, q. 10, art. 12, ubi sic dicit : « Ad hoc quod aliquid sil perse notum, nihil aliud requiritur, nisi ul praedicatum sil de ratione subjecti. Tunc enim subjectum cogitari non potest, sine hoc quod praedicatum sibi inesse appareat. » Hiec ille. Item, prima parte, q. 2, art. 1 : a Ex hoc, inquit, aliqua propositio est per se nola, quia praedicatum includitur in ratione subjecti, ut, homo est animal; nam animal est de ratione hominis, i» — Hæc ille. Idem ponit primo Contra Gentiles, cap. 10. Item, quarto Metaphysicœ (lect. 5), dicit : « Pro­ positiones per se notæ sunl quæ stati m notis termi­ nis cognoscuntur, ul dicitur primo Posteriorum (l. c. 24). Hoc autem contingit illis propositionibus in quibus praedicatum ponitur in diffinitione subje­ cti, vel praedicatum est idem subjecto. > — Hæc ille. ----------------------------(a) eorum 7»ι.τ eunt per «e nota non poletl. — i lia ψ/u· I eunt per te nota, illorum non point Pr. DISTINCTIO IL — QUÆSTIO II. Secunda conclusio rot quod non omnis propo­ <45 ARTICULUS II. sitio per h*< nota. esi per ne nola nobis. Hanc ponit sanctus Thomas in locis præallegatis. Unde in quæstionibus de Veritate, sic dicit : < Dupli­ citer est aliquid per se notum, scilicet secundum se, el quoad nos. Ad hoc enim quod aliquid sil per se notum, nihil aliud requiritur, nisi ut prædjcatum sil de ratione subjecti ; tunc enim subjectum cogi­ tari non potest, sine hoc quod pnedicatum sibi inesse appareat. Ad hoc autem ut aliquid sit per se notum nobis, o|»ortel quod nobis sit cognita ratio subjecti, in qua includitur pnedicatum ; et inde est quod quæ­ dam sunt per se nota omnibus, quando scilicet hujusmodi propositiones habent talia subjecta, quo­ rum ratio omnibus esi nola, ut, omne totum majus est sua parte, quilibet enim scit quid sil lotum el quid pars. Quædam vero sunt |>er se nota sapienti­ bus tantum qui rationes terminorum cognoscunt, vulgo eas ignorante, et secundum hoc Boetius, in libro de Hebdomad tbits, dicit quod duplex est modus communium conceptionum (a) : una est communis omnibus, ul,si ab æqua Ii bus æqualia demas, æqualia manent, quæ restant, inter se; alia est quæ est doctorum tantum, ut, incorporalia in loco non esse, quæ non vulgus, sed docti comprobant, quia scilicet vulgi consideratio imaginationem transcendere non potest» ul ad rationem rei incorporalis pertingat, * — Hæc ille. Idem ponit prima parte, ubi supra; el quarto Metaphysicœ 9 ubi supra. A. — OBJECTIONES § 1. — CONTHA PRIMAM CONCLUSIONEM Quantum ad secundum articulum, arguitur con­ tra pnedictas conclusiones. I. Argumenta Aureoli. — Et quidem contra nrimarn arguit Aureolus ( 1* Sentent,, dist. 2, q. 2, .ll 5 1. Primo sic. Omnis propositio in cujus subjecto includitur pnedicatum, est in primo modo dicendi perse, ut patet primo Posteriorum (t. c. 9). Sed non omnis propositio per se nola, est in primo modo dicendi per se; quod apparet, quia, cum in Mathe­ matica passio prodicatur de ratione subjecti» illa propositio est per se nota ; verbi gratia : linea cadens super lineam constituit duos angulos rectos vel æquales duobus rectis; vel, j»arallelæ non concurrunt; vel, omne totum est majus sua parte; omnes istæ sunt per se nota». Sositionibus quas intelle­ Idem dicit prima parte» ubi supra; el primo Con­ ctus capit ex sensu. Sed in talibus pnedicatum non tra Gentiles; el primo Sentent., (list. 3, q. !, art. 2. includitur in subjecto. Ergo idem quod prius. (λ) conceptum uni. — acceptionum Pr. (C) quid. — quod Pr. (a) praodicaium. — natura tamen Pr I. - 10 9 <46 LIBHI I. SENTENTIARUM II. Argumenta Gregorii. — Arguit etiam Gregorius (1 * Sentent, dist. 2, q. unica, art. !), probando quod non omnis propositio, cujus praedi­ catum includitur in ratione subjecti, sit |wrsc nota. Primo. Quia, vel hoc intelligitur de diffinitione dicente quid rei, vel de dicente quid nominis. Sed non primo modo. Quia neutra harum est p» *r se nola : intellectus est substantia, intellectus est qualitas, cum de utraque magna sit quæstio apud sapientes; et tamen alterius pnedicatum includitur in ratione dicente quid rei subjecti. Similiter iste : rusa est flos, non est per se nota, immo nec necessaria ; nec ista : albedo est color, est per se nota, alias esset nota aeco a nativitate; et Limen utrumque pnedicatum inclu­ ditur in ratione subjecti ; et ita de mullis aliis |M)test argui. Similiter sequitur quod quælibet propositio in qua pnedicaretur genus vel differentia de sua spe­ cie esset per se nola; et eadem ratione quælibet in qua diffinitio pnedicaretur de diffinito; efsic pro­ prie differentis el diffinitiones rerum essent absque argumentatione notxe de seipsis (a), quod est mani­ feste falsum, cum multum difficile sit proprias diffi­ nitiones investigare. — De diffinitione etiam dicente quid nominis, idem probatur. Quia omnis propositio |>cr se nota est vera. Non quælibet autem cujus pne­ dicatum includitur in tali diffinitione subjecti est vera, sicut patet de ista : vacuum est locus; est enim falsa, cum nullus locus sit vacuum vel vacuus; et teVnen locus ponitur in diffinitione dicente quid nominis vacui ; diffinitur enim quod est locus priva­ tus corpore. Et ita de pluribus talibus potest argui, quarum subjecta etiam supponere possunt pro veris rebus, et tamen praedicationes tales non sunt necessarie, sed contingentes, sicut et ipsæ res con­ tingenter existant, et per consequens non su ut per se notæ. Secundo arguit probando quod non cujuslibet propositionis per se notæ pnedicatum includitur in ratione subjecti. Nam quælibet istarum est per se nota: homo est asinus vel non est asinus; si aliqua sunt eidem æqualia, sunt æqualia inter se; si æqualibus æqualia addantur, tota fient æqualia; et inulte alia, de quibus constat quod predicate non sunt de ratione subjecti. Tertio sic. Propositio quælibet |>er se nola est illa quæ, vel sibi aequivalens, cuilibet potenti uti ratione potest naturaliter esse nota absque indigentia notitiæ alicujus extrinseci. Sed non omnis propositio, cujus pnedicatum est in ratione subjecti, est hujusmodi. Igitur descriptio illa non valet. Major palet ex dictis Philosophi, primo Posteriorum (t. c. 5), dicentis quod dignitas, et propositio maxima, est propositio immediata, quam necesse est quemlibet docentem, id est potentem uti latione, habere antequam de aliquo doceatur; tales autem propositiones, absque (a) Mi/tfU, — ipiki Pr. doctrina, cuilibet naturaliter in mentem veniunt, ut dicit Commentator, tertio de Anima, com­ mento. 36, et absque antecedenti cognitione, ut idem dicit in de Somno et Vigilia. Sed minor proluatur. Quia multæ sunt propositi»mes, quarum predicate includuntur in subjectis, quæ non sunt cujuslibet potenti uti ratione notæ, ut palet in hoc argu­ mento. §2.—Contra secundam conclusionem Argumenta Aureoli. — Contra secundam con­ clusionem similiter arguit sic Aureolus (ubi supra). Nulla propositio est eadem nisi sil sub eisdem con­ ceptibus; voces namque solæ non faciunt proposi­ tionem perse notam ; sed rationes conceptuum, quia Conceptus mutuo se includunt. Sed stantibus eisdem conceptibus, in quocumque intellectu ponantur, propositio est per se nola. Aut enim ex ipsis conce­ ptibus apparet veritas complexionis, et sic ubicum­ que ponantur illi termini, complexio apparebit; aut non apparet ex conceptibus, sed ex aliquo alio, et tunc non erit propositio per se nota. Ergo propo­ sitio perse nola, ubicumque ponatur, vel in quocum­ que intellectu sil, erit per se nola. Secundo sic. Intellectus concipiens aliquam pro­ positionem quæ est per se note, aul fert suum intui­ tum super conceptus, ex quibus oritur notitia illius propositionis; aul super alios. Si super eosdem con­ ceptus, sequitur quod erit sibi propositio per se nota; nam insita causa ponitur effectus ; illi autem conce­ ptus erant causa notitiæ. Si vero super alios conce­ ptus, jam non est eadem propositio, cum solæ voces propositiones non faciant, sed magis conceptus signi­ ficati |>er voces. Delinquitur ergo quod stante identi­ tate propositionis, cuilibet intellectui erit per se nola. § 3. — CONTHA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Aureoli· — Contra tertiam con­ clusionem arguitur primo sic. Illa propositio non est per se nota in se (a) cujus subjectum et praedica­ tum non includunt se mutuo, secundum te. Sed illius propositionis quam format viator de Deo, Deus est, subjectum el praedicatum non se inclu­ dunt mutuo; ista namque inclusio esset, vel quia vox includeretur in voce, et hoc non est, sicut patet, vel quia conceptus quem habet viator de esse inclu­ deretur in conceptu quem habet de Deo, cujus oppo­ situm experimur; esset enim (6) per se nola. Ergo illa propositio quam format viator dicendo : Deus est, sicut non est nola viatori per se. ita nec est per se note in se. — Nec valet si dicatur quod beatus habet alios conceptus ct illi mutuo se includunt ; non (») tn w. — Otn. 1* γ. <β) enet enim. — et «c non ett. Pr. DISTINCTIO Π. — QUÆSTIO IL valet, inquam, quia tunc beatus habet aliam pmj>ositionem de eadem re tantum. Non est autem incon­ veniens quod de eadem re sint formabiles diversae propositiones, quarum una sit per se nota, el alia non; sed quod eadem propositio sit per se nota in se et non per se nota formanti eam, est impossibile. Secundo sic. Illam eamdem propositionem, quam format viator de Deo, Deus est (a), sub istis conce­ ptibus, actus purus est, vel, prima causa est, illam eamdem potest formare beatus. Sed clarum est quod illa non est sibi per se(6) nota ; immo probat eam ex puroel determina toconceplu di vinitatis, sicarguendo: Deus est actus purus, igitur actus purus est; sicut si argueretur : triangulus habet tres angulos; trian­ gulus est prima figura ; ergo prima figura est habens 1res angulos. Ergo illa propositio quam format via­ tor, non est per se nota beato, sed alia ; ct e converso, illa quæ est per se nota beato, non est illa quæ via­ tori non est perse nota. Et infert Aureolus quod san­ ctus Thomas et sequaces ejus, videntur fuisse dece­ pti in hoc quod de una et eadem re possunt formari duæ propositiones; el tamen, sub eisdem vocibus, prima est per se nola, et non secunda; et sic haben­ tes aspectum ad identitatem vocum, dixerunt quod eadem propositio est per se nola in se, non autem quoad nos; quod utique stare non potest, ul visum est. — Hæc ille in forma. II. Argumenta Gregorii. — Arguit contra eamdem Gregorius ( 1° Sen (ent., dist. 2, q. unica, art. 2), probando quod nec illa propositio, Deus est, quam format beatus, sit |>er se nota, licet sit ei evi­ dens. Arguit igilur sic. Primo. Non cuilibet potenti uti ratione, |»otesl, absque alterius exlrinseci notilia, esse naturaliter notum Deum esse. Igitur Deum esse, non est per se notum. Antecedens palet ; non enim naturaliter homini potest esse notum, Deum esse, nisi ex noti­ tia creaturarum, si tamen hoc etiam sit naturaliter possibile tali modo noese. Tenet consequentia ; quia cujuslibet propositionis per se notæ enunciabile est per se notum. Secundo. Non cuilibet potenti uti ratione, illa propositio quam format beatus, vel alia sibi æquivalens in significando, potest, absque alterius exlrin­ seci notilia, esse naturaliter nota. Ergo illa non es· per se nota. Tenet consequentia, ex diffinitione pro­ positionis per se notæ. Antecedens probatur ; quia nec illa, nec aliqua sibi a^juivalens, potest naturaliter ho­ mini viatori esse nota sine notitia alicujus extriûseci. Tertio. Quia propositiones per se notæ naturaliter veniunt in mentem hominis, ul supra dictum fuit. Illa autem propositio, quam habet beatus, non natu­ raliter, sed supernaturaliter, et gratuite causatur in mente ejus, etc. (а) e»t. — Om. Pr. (б) jwr td. — Om. Pr. HT B. — SOLUTIONES § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta contra primam conclusionem dicitur dupliciter. — Primo, quia non cadunt directe enntra mentem san­ cti Thomæ, Licet enim sanctus Thomas dicat quod propositio |>er se nota, sit illa cujus prodicatum includitur in ratione subjecti vel est eidem subjecto, non tamen dicit quod solum talis sit per se nota; quod argumenta facta improbare contendunt. — Dici­ tur secundo, quod sustinendo quod illa fuerit mens sancti Thomæ, quarn iste Lacerat, adhuc argumenta non valent. Idcirco ad ea per ordinem respondetur. Ad primum quidem dicitur quod quintupliciter contingit pnedicatum includi in ratione subjecti. Primo, quia pnedicatum est diffinitio subjecti; ut, horno est animal rationale. Secundo, quia pradicalum est pars rationis subjecti, vel superius quocum­ que modo ad subjectum; ut, homo est animal, homo est rationalis. Tertio, quia diffinitum praedicatur de sua diffinitione; ut dicendo: animal rationale est homo. Quarto, quia aliquid, se habens per modum diffinitionis vel descriptionis, aut æquivalens diffini­ tioni aut descriptioni, prædicatur de diffinito, aut descripto, aut qualitercumque notificato ; sicut dicendo : totum est majus sua prie; licet enim, in hac, totale pnedicatum non sil diffinitio vel pars dif­ finitionis subjecti, tamen illud totale pnedicatum dicitur isto modo includi in ratione subjecti, quia æquivalel diffinitioni, vel descriptioni hujus quod dico totum. Quinto, quando est e converso huic quarto modo, ut si diceretur : omne majus sua parte est totum, etc. Tunc istis suppositis, dico primo, quod major primi argumenti est falsa. Nam propositio in qua prodicatur diffinitum de sua diffinitione, est in secundo modo dicendi per se, secundum quod ponit sanctus Thomas in tractatu de Demonstratione, et tamen, in tali propositione, pnedicatum est de ratione subjecti, tertio modo distinctionis positae. Dicitur secundo, quod minor est falsa, quia nun­ quam propositio aliqua, in qua passio prodicatur de diffinitione subjecti, est per se nota; talis enim potest demonstrari per diffinitionem passionis. Unde sanctus Thomas, super secundo Posteriorum (cap. 1, lect. I), sic dicit : < Oportet, inquit, concludere passionem de subjecto, per diffinitionem passionis, el ulterius diffinitionem passionis concludere de sub­ jecto, per diffinitionem subjecti. Unde in primo Posteriorum (t. c. 2), dicitur quod oportet præcognoscere quid est, non solum de subjecto, sed de passione. Et hoc patet per exemplum. Si velimus demonstrare de triangulo, quod habet 1res angulos æquales duobus rectis, accipiamus primo, pro medio, quod est figura tU LIBRI L SENTENTIARUM habens angulum extrinsecurn æqualemduobusinlrinrecis sibi oppositis, quod est quasi diffinitio passionis; quod iterum oportet demonstraro per diffinitionem subjecti, ut dicamus : omni * figura rectilinea tribus lineis rectis contenta, halwl angulum exteriorem equalem duobus interioribus sibi oppositis. El idem patet, si velimus demonstrare quod vox acuta el gravis consonent. Accipiemus diffinitionem passionis, scilioetquod liabent proportionem numeralem; sed rursus, ad hocdemonslrandum, oportet accipere diffinitionem gravis cl acuti ; nam vox gravis est quæ in multo tempore nata est movere sensum; acuta autem, quæ modico tempore; modici autem ad mullum est pro­ portio numeralis. > — Hæc ille. Ex quibus patet ad omnia quæ in primo argu­ mento narrantur. Dico enim quod in ista, parallela» non concurrunt, prædicalum quodammodo est de ratione subjecti ; et in oeteris propositionibus ibidem positis; et hoc, dicendo prædicalum includi in subjecto, quarto modo distinction is pnesupposilæ : quia scilicet prædicatum est qualiscumque descriptio sub­ jecti ; vel tertio modo : quia prædicatum est superius ad subjecti descriptionem; nam hoc quod dico, non concurrere ad invicem, superius est ad, distare- ab invicem æqualiter, quod esi descriptio parallelarum; similiter boc quod dico, majus parte, superius esi ad hoc quod dico, constitutum ex partibus, vel con­ tinens pries, quod est quasi descriptio totius ; simi­ liter hoc quod dico, minus loto, superius esi ad diffinitionem partis vel ejus descriptionem. Hæc autem propositio, linea cadens sujwr lineam, etc., est demonstrabilis ex notionbus, modo supra posito, ideo nihil contra nos; non enim isto modo quo loquimur est per se nola. Ad mmuiihIuiii negatur antecedens. Ut enim dictum est in probatione terliæ conclusionis, de nulla crea­ tura potest dici quod eam esse sit j>er se notum. Commentator autem el Aristoteles(2. / Ίιysic., t. c. 6), dicunt istas propositiones, motus est, natura est, esse per se notas, quia non indigent demonstratione, sed cognoscuntur sensu aut experientia. Ad tertium negatur antecedens, feta enim non est jMir re nota, rrix est allia ; quia in se non habet unde sufficienter cognoscatur cognitis rationibus termino­ rum ; sed aliquo extrinseco indiget, scilicet sensu , quod est contra rationem projiosilionis per se nota *. Ad quartum dicitur sicut ad secundum. II. Ad argumenta Gregorii.— Ad primum Gregorii dico quod illa propositio qua dicitur quod omnis propositio cujus prædicatum clauditur in ratione subjecti est per re nota, intelligitur tam de ratione dicente quid rei, quam quid nominis. Et cum probatur quod non sit vera, de diffinitione dicente (a) quid rei,— dico, ad primam prolationem, quod aliqua istarum est per se nola, Intellectus possibilis (·} dicente — Om. Pr est substantia, intellectus possibilis est accidens, licet nulla earum sil fier se nota omnibus, sed solum scien­ tibus rationes terminorum; si enim ratio dicens quid rei intellectus possibilis esset nota cuilibet pro certo, non esset dubium an intellectus possibilis esset sub­ stantia. De ista : rosa <»sl flos, dicitur quod esi omnibus scientibus quid rosæ perse nola; et similiter ista : albedo est color. El cum dicitur, nulla istarum esi necessaria, falsum est. Sive enim rosa sit actu, sive non, senqk i (amen rosa est flos, el semper albedo est color. Sed arguens forte fallitur, credens quod ad veri­ tatem omnis categories affirmativo * requiratur consi­ stentia subjecti, hoc est, quod de subjecto verum sil dicere quôd actu est; quod est falsum, licet hoc teneant lerminislæ. Cum enim dicit quoi! si ista esset perse nola : albedo est color, illa posset esse aeco per se nola a nativitate, negatur consequentia; quia oecus non potest haliere naturaliter rationem d icentem (6)qu id rei albedinis; ct ideo talis propositio : albedo est color, est perse nola secundum se, non tamen cæco. Ad secun­ dam probationem dicitur quod consequentia quam facit non valel. Non enim sequitur : omnis propo­ sitio in qua prædicatur genus vel diffinitio vel diffe­ rentia de specie est per se nola; igitur diffinitiones rerum omnium essent nobis nolæ, et propria genera, et propriæ differentia?. El causa quare consequentia non valet, dicta esi in secunda conclusione : quia aliud est dicere, hoc est secundum se per se notum, et, hoc est per se notum nobis. Dico enim quod non oportet, quod est notum natura, essa' notum nobis, nec quod est per se notum secuàdum naturam, esse perse notum nobis.— Cum autem intendit probare qul q turdam subjecti descriptio; illa enim dicuntur æqualia quæ habent sequales partes, et tantum potest auferri ab uno ut ab alio, vel hujusmodi. Ad tertium negatur major. Ad probationem dici­ tur quod Philosophus loquitur de propositione per se nota qua·. est principium primum scientiæ; talis autem est non solum per se nola in se; immo per se nola cuililiet, cum sit ex terminis omnibus nolis quantum ad quid nominis eorum; non autem loqui­ tur de propositione per se nola in se solum. El ideo Hoetius fecit divisionem de duplici conceptione animi, ut supra fuerat allegatum. <40 si sint eædem voces, cl i idem conceptus intellectus, erit eadem propositio formaliter et materialiter; si autem sil idem conceptus, sed alia» voces, sicut esi in synonymis, in quibus vox est diversa, et signifi­ catum idem omnino, tunc erit eadem propositio for­ maliter, sed non materialiter; si autem cum diver­ sitate intellectuum sit identitas vocis, erit eadem propositio materialiter, sed non formaliter; ipse enim conceptus, quem significat propositio, vel nomen, est formale in voce significativa : quia conceptus est ipsi voci ratio formalis significandi rem ; ex hoc enim vox est significativa rei, quia significat conceptum, qui est similitudo rei ; el vox quid materiale. Cum ergo dicimus: eadem propositio est per se nota secun­ dum se, quæ non est per se nota nobis, non loqui­ mur de identitate formali et materiali, sed de iden­ titate materiali ; scilicet quantum ad vocem, et prater hoc, quantum ad rem significatam. Intendimus enim quod eadem propositio secundum vocem, el easdem res a parte rei omnino significans, est secundum se per se nota, sed non nobis, ita quod illa est per se nola uni cl non alteri ; isti tamen non habent eosdem Conceptus de illa. Tum: ad primum dico quod, nisi sint idem con­ ceptus, non eril eadem propositio quoad formale; |>oterit tamen esse eadem quoad materiale, et quoad rem significatam. Ad secundum dico quod intellectus concipiens pro­ positionem sibi non per se notam, sed alteri, non S 2. — An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM fertur super conceptus ex quibus per se oritur noti­ CONCLUSIONEM tia illius propositionis, sed super alios conceptus. Et si dicatur contra hoc, quia ex quo ista propositio : Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra Deus est, habet duos intellectus, et secundum unum secundani conclusionem dico quod illud el alia media est per se nota, el secundum alium non, videtur tangunt unicum medium. Petunt enim banc diffi­ quod non plus debeat ilici per se nota ratione istius cultatem ; scilicet : utrum ex identitate vocum ali- conceptus quam non per se nola ratione alterius; cujus propositionis, debeat censeri eadem propositio, ergo vel eril secundum se per se nola, et secundum se licet conceptus aliquorum eam proferentium sint non perse nota, vel neutrum,— dico quod ista, Deus diversi. Isto autem dubio expedito, palet quid sit est, babel duos conceptus, ut dictum est; nam alium dicendum ad rationes. Dico igitur quod in proposi­ habet viator, alium beatus. Sed conceptus quem tione vocali, vel scripta, tria sunt consideranda, habet beatus de ista, vel propositio mentalis quam secundum quod tangit sanctus Thomas, quarto Quod· significat per illam vocalem, componitur ex propriis libet, q. 9, ari. 2, scilicet : vox ipsa propositionis lationibus terminorum, cum ille cognoscat rem el sui termini ; secundo, conceptus mentis quem importatam per subjectum et prædicatum in se; el significat immediate; el tertio, res ipsa quam signifi­ ideo, quia secundum illos conceptus est per se nota, cat mediante conceptu. Et non solum dicit hoc ideo ipsa dicitur esse secundum se per se nota. Con­ esse considerandum in voce complexa; immo etiam ceptus autem quem liabet viator de illa non est pro­ in i neo m plexa, scilicet nomine. Tunc dico « quod prius conceptus rerum significatarum, nec habet unitas vocis significativa· aut diversitas non dependet proprias lationes terminorum, cum res, de quibus ex unitate vel diversitate rei significata»; alioquin enuntiat, non.cognoscat in se, nec |>er propriam et non esset aliquod nomen æquivocum ; secundum adæquatain speciem, sed in alio, el per conceptus hoc enim, si sunt diversa? res, essent diversa nomina ab aliis robus habitos; non enim viator habet pro­ et non idem nomen. Dependet autem unitas vel priam rationem divinitatis, nec propriam rationem diversitas vocis significativa», sive complexa», sive esse subsistentis. Et ideo, licet ista propositio : Deus incomplexæ, ex unitate vel diversitate vocis el intel­ est, sub conceptibus viatoris non sit per se nota, lectus ». — Hæc ille. tamen non ideo dicendum est eam secundum se esse Nunc dico quod cum propositio sit vox significativa, non per se notam. <50 LIBRI I. SENTENTIARUM §3.— Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra tertiam conclusionem, negatur minor. Et dici­ tur quod responsio ibi posita, est bona. Et cum dicitur quod licet conceptus quos habet beatus de illa mutuo se includant, non est eadem propositio, etc. ; dictum est prius. Ad secundum dico quod si capiatur eadem pro­ positio, quantum ad rem significatam, et quantum ad voces, et quantum ad conceptus, conceditur quod illa non est uni per se nota, et alteri non per se nota, si quilibet eorum eam formet tam secundum voces quam secundum conceptus. Sed dia> quod ipsa eadem secundum vocem, et rem significatam tan­ tum, est uni per se nota, et non alteri qui habet alios conceptus de illa, scilicet non proprios, quæ non sunt conceptiones rerum in se, sed in aliis, modo quo fuit dictuin in alia responsione (œ). QUÆSTIO III. UTKU.M UNUS DEUS IN DIVINIS SIT THES PERSONÆ ea nui em distinctionem quæritur : Utrum in divinis, unus Deus sil 1res personæ. Et arguitur quod non : quia si tres personae sunt una essentia, sequitur quod sint tres personæ, el quod non sint tres personæ divinæ; sed iste est pessimus error, scilicet ponere contradictoria simul esse vera; ergo, etc. Antecedens patet : quia si 1res personæ sunt una essentia, ergo personæ sunt tres: et ex alia parte, si 1res personae sunt una en­ lia, personæ non erunt 1res, quia una persona erit alia, per illam regulam : Quæcumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem; et sic si quaelibet persona est eadem essentiæ, omnes personæ erunt II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum eædem ad invicem, nullo modo realiter distinct®, et negatur consequentia. Et ad probationem dico quod sic non erunt tres realiter; quod fuit probandum. — non cujuslibet propositionis per se notæ enunciabile Secundo sic. Illud non est ponendum, quod infrin­ est cuilibet per se notum, nisi sit per se nota sim­ git artern syllogisticam ; praesertim syllogismum exposilorium, qui est ex se evidens, ut dicitur primo pliciter et quoad eum. Ad secundum negatur similiter consequentia. Pro­ Posteriorum, scilicet quod, medio existente hoc ali­ cedit enim de propositionibus per se notis quoad quid et singulari signato, necesse est extrema con­ jungi. Sed si ponamus quod in divinis una essentia omnes; cujusmodi non est ista, Deus est. Ad tertium dico quod non omnis propositio per sit tres personæ, dictus modus arguendi infringitur. se nota venit naturaliter in mentem, sed solum illa Patet : quia divinitas est quædam res simplicissima, quæ esi omnibus per se nota et non solum est per se qua demonstrata potest dici : hæc res est Pater, et hæc eadem res est Filius, et tamen non sequitur, nota in se. Modo restat solvere ad rationes in pede quæstionis ergo Pater est Filius vel e contra ; quod est contra factas. Et quidem illa quæ probat quod Deum esse omnem artem syllogismi exposilorii. Igitur illud ex non est per se notum, concedatur ad hunc sensum quo tale quid sequitur, nullatenus est ponendum. — quod non est per se notum nobis; quia aliud non Tertio. Illud non est ponendum ad quod sequitur probat. — Ad primam vero quæ probat oppositum, contradictoria esse simul vera de eodem. Et hoc dico quod naturale est nobis cognoscere Deum sub sequitur si ponamus quod tres personæ sunt una quadam confusione, in quantum ipse est beatitudo, essentia. Tunc enim essentia illa et Paler sunt eadem quia illam quilibet naturaliter appetit, et naturaliter res, et tamen de essentia dicitur quod est Filius, et cognoscit. Non autem est naturale nobis cognoscere de Patre quod non est Filius; et sic contradictoria Deum sub prppria ratione, non solum quam habet de eodem videntur verificari. In oppositum est Athanasius in suo symbolo, et beatus, immo nec sub illa quam habet viator fidelis per fidem, aut philosophus per demonstrationem. determinatio Ecclesiæ: Exlr., de Summa Trinitate, Istam responsionem dat sanctus Thomas in Summa et fide catholica. El Joannes Apostolus, in prima sua ( t. p., q. 2, art. 1, ad l· ). * Sed de Veritate, q. 10, canonica (cap. 5, v. 7), dicens : Tres sunt qui testi­ ari. 12, ad 1®·, solvit aliter, dicens quod pro tanto monium dant in cado, Pater, Verbum, et Spiritus dicit Damascenus quod cognitio Dei est naturaliter sanctus, et hi 1res unum sunt. In hac quæslione erunt tres articuli, juxta tria nobis inserta, in quantum naturaliter cuilibet ali­ quid insitum est undo possit pervenire (6) ad cognos­ dubia tacta in argumentis. In primo, λidebitur quo­ modo in divinis non falsificatur illa maxima de qua cendum Deum. fit mentio in primo argumento. In secundo, quo­ Et haec de quaestione sufficiant. modo in divinis non infringitur syllogismus expositorius. In tertio, quomodo in divinis non verificanlur (a) retpoiuione. — gtueiiimw Pr. contradictoria de eodem. (C) pervenire — perveniri Pr ertio circa DISTINCTIO II. — QUÆSTIO III. ARTICULUS I. QUOMODO IN DIVINIS NON FALSIFICATUH ILLA MAXIMA : QUÆCUMQUE UNI ET EIDEM SUNT EADEM, INTER SE SUNT EADEM A. — EXPOSITIO VERITATIS Quantum ad primum dico quod illa maxima : Quæcumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt .eadem, tripliciter j>otest exponi, secundum mentem sancti Thomæ. Primus intellectus illius est, ut intelligatur tantum habere veritatem in illis quæ sunt eadem alicui tertio, non solum re, sed etiam ratione, saltem quod utrumque (a) in ratione illius includa­ tur; ut, quia horno et animal sunt idem realiter Socrati, et homo et animal includuntur in ratione Socratis, iduo homo et animal sunt idem inter se. Si autem aliqua sint idem realiter eidem rei singu­ lari, non tamen sunt de ratione illius, immo ad invicem differunt ratione, et ab illa re cui sunt eadem realiter, non oportet illa esse idem sibi invi­ cem ; præsertim si ratio unius (6) opponitur rationi alterius, aliquo modo oppositionis. Et isto modo exponit sanctus Thomas dictam maximam, prima parte, q. 28, art. 3, in responsione ad primum, ubi sic ait : α Illud argumentum : Quæcumque uni et eidem sunt eadem etc. tenet, secundum Philoso­ phum (3. P/iysic., t. c. 21), in his quæ sunt idem re et ratione, sicut tunica et indumentum; non autem in his quæ differunt ratione. Unde ibidem dicit quod licet actio sit idem motui, et similiter passio, non tamen sequitur quod actio et passio sint idem, quia in actione importatur respectus, ut a quo est motus in mobili, in passione vero, ut qui est ah alio. Et similiter, licet paternitas sit idem secundum rem cum divina essentia, et similiter (Hiatio, tamen hæc duo in suis propriis rationibus important oppositos respectus; unde distinguuntur ad invicem, d — Hæc ille. — Ex quibus patet quod iste primus modus exponendi prædictam maximam est secundum mentem Aristotelis. Secundus modus exponendi eamdem maximam, etiam secundum mentem sancti Thomæ, est ut dica­ tur sic : quæcumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem, isto modo quod unum istorum est reliquum, vel saltem illud quod est idem uni illonim est reliquum. Et sic diceretur quod, quia Pater et Filius sunt idem essentiæ divinæ, non sequitur quod si Pater sit isto modo idem Filio, quod Pater sit Filius, sed isto modo, quod aliquid idem Patri est Filius, scilicet essentia divina, quæ est Patri eadem. Hanc enim expositionem intendit sanctus Thomas in dc Potentia, q. 8, art. 2, ad 10’4W·, cum dicit : α Idem est instans quod est (inis præteriti et principium futuri ; non tamen principium futuri (3) utrunique. — unum Pr. (ί) unim, — /tujut Pr. < dicitur esse in præterito, sed illud quod est princi­ pium futuri. Et similiter non dicitur quod paterni­ tas sit in Filio, sed illud quod est paternitas, scilicet essentia divina, est in Filio. » — Hæc ille. Λ simili in proposito : quia Filius et Spiritus sanctus sunt idem essentiæ divinæ secundum rem, non tamen secundum rationem, ideo non sequitur quod Spiri­ tus sanctus sit Filius, sed quod aliquid idem Spiritui sancto sit Filius, scilicet essentia divina. Tertius modus exponendi prædictam maximam, secundum mentem sancti Thomæ, foret iste, ut dicatur sic: quæcumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem, quantum ad illud in quo sunt eadem tertio. Et ideo quia Pater et Filius sunt idem essentiæ divinæ quantum ad suum esse, ideo bene sequitur quod Pater et Filius sint idem ad invicem secundum esse. Quia Lamen Pater non est idem essentiæ divinæ secundum suam rationem, immo, ut sic, distinguitur ab essentia, ideo Pater, secun­ dum rationem paternitatis, distinguitur a Filio, nec est idem illi. Verumtamen non oportet quod si Pater et Filius non distinguuntur a divina essentia, nisi ratione sola, quod nec inter se distinguantur nisi sola ratione, quia ratio essentiæ non opponitur rationi Patris aut Filii, sicut Pater et Filius relative oppo­ nuntur. Et quia sola oppositio relativa relationum realium distinguit in divinis realiter, bene stat, immo sequitur quod Pater et Filius realiter ad invicem distinguantur, non tamen a divina essentia. Istum sensum innuit 1. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 1. ad 2’·, sic dicens : < Si aliqua duo sint idem, secun­ dum id quod idem sunt, in quocumque est unum, et (a) alterum. Paternitas autem et divina essentia sunt idem secundum esse Et ideo, sicut in Filio est esse ipsius essentiæ, ita et in Filio est esse paterni­ tatis : quia in divinis non est nisi unum esse. Sed paternitas habet aliquid in quo non unitur cum essentia, scilicet rationem paternitatis, quæ est alia a ratione essentiæ. Unde, secundum istam ratio­ nem. respectus jwtest esse in Patre, et non in Filio, scilicet distinguere (6) Patrem a Filio. Nec oportet in his aliquid simile inquiri: quia in nulla re creata invenitur aliquid simile divinæ simplicitati,ut habens sit illud quod habetur. Omnia enim similia quæ possunt induci, vel de punctis in linea, vel de diffe­ rentiis exsistentibus in genere, plus habent de dissi­ militudine quam de similitudine; et ideo magis abducunt intellectum a veritate quam inducant in verum. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, quia paternitas est eadem essentiæ secundum esse, non tamen secundum rationem, ideo non sequitur quod ubicumque est essentia sit paternitas, secun­ dum rationem paternitatis, licet ubicumque est essentia sil paternitas quantum ad suum esse. Sic (·) ri. — at Pr. (β) tcilicrt distinguera. — fi dutinguerem Pr. Μ LIBRI l. SENTENTIARUM etiam, licet Pater sit idem essenliæ, non tamen opor­ tet quod cuicumque essentia divina est eadem, Pater sit idem, nisi quoad esse. dari exempjum de differentiis respectu generis. Non tanta est enim convenientia differentiarum ad invi­ cem quanta est cujuslibet earum ad genus quod dividunt. Dicta ergo propositio, scilicet qualis est identitas extremorum in medio, talis (a) est extreB. — OBJECTIONES morum ad invicem, debet intelligi quando extrema Sed contra ista arguit Aureolus, in present! distin­ non quasi per accidens so habent ad medium, ita ctione (dist. 2, q. 3, art. 3); præsertim contra pri­ quod predicatio medii de extremitatibus, vel econtra, mam expositionem dicta? maxima *. Iste, inquit, non est per accidens, et solum identifies, non for­ modus declarandi, minime stare potest, nec diffi­ malis, et propter identitatem esse, non rationis, cultatem evacuat. Quscumque enim uni et eidem cujusmodi est cum dicitur: Pater est essentia, vel sunt eadem realiter, sed differentia sola ratione, talia econtra, talis enim prædicatio est quasi per accidens, inter se sunt eadem secundum rem quamvis diffe­ et non per se, est enim vera non propter identita­ rant ratione; talis namque est identitas extremorum tem significationis subjecti et praedicati, sed propter inter se, qualis est eorum identitas in medio, vel identitatem rei subjecti et praedicati. Nec enim Pater tollitur omnis forma syllogistica el demonstrativa significat essentiam, nec nomen essentia? significat quæ tenet ex isto principio; unde negans ipsum vel Patrem, licet res sit eadem. Sciendum etiam quod in Deo, vel in quocumque alio, tollit omnem viam quandocumque aliqua extrema sic identificantur me­ demonstrandi el sciendi aliquid de Deo. Sed secun­ dio aut alicui tertio, quod nullum extremorum idendum te, paternitas et filiatio sunt idem secundum tifical sibi illud adaequate, imrno medium pluribus rem essenliæ divinæ, licet sint distincta secundum identificatur quam aliquod extremum, sic quod non rationem ab ea. Ergo inter se erunt eadem secun­ solum medium est idem ipsi extremo, immo ab dum rem quamvis distinguantur secundum ratio­ extremo quolibet seorsum sumpto aliud vel aliud nem. El per consequens Pater et Filius sola ratione includit, tunc non oportet quod extrema identificata distinguuntur, et redit error Sabelli. in tali medio idenliiicenlur inter se. Exemplum hujus Secundo arguit contra exemplum ibi datum. Aut est de homine in universali realiter, quem aliqui enim actio et passio realiter distinguuntur a motu, ponunt. Ille enim homo est idem Socrati, et simili­ aut sola ratione. Si sunt idem realiter molui nec dif­ ter est idem Platoni, nec tamen Socrates ideo esi ferunt nisi ratione, erunt inter se idem realiter, idem Platoni, immo sunt realiter distincti, quia licel differentia sola ratione. Socrates sit idem homini universali, non tamen odæquate et convertibiliter. Ita in proposito. Quælibel persona est eadem divinæ essenliæ, non tamen C. - SOLUTIONES adæquate, et convertibiliter. Et ideo, licet duæ perAd primum negatur major, et sua probatio. Non sonæ sint eædem divinæ essenliæ, non tamen inter enim oportet quod talis sit identitas extremorum se, sic quod hæc sit ilia. inter se qualem habent illa extrema in medio, potis­ Ex istis ergo duobus potest conflari una expositio sime quando medium est idem extremis, non for­ illius maximæquam sumit arguens, scilicet : talis est maliter, sed identice, hoc est identitate rei, non identitas extremorum inter se, qualis est identitas rationis, quin potius medium identificatur eis quasi eorum in medio. Debet enim inlelligi, quando extrema per accidens, sicut res unius generis rei alterius identificantur medio, non per accidens, sed per se. generis, quo modo videtur essentia divina identifi- Item, quando identificantur illi medio adæquale, cari relationibus, aut person is, sicut absolutum rela­ modo præexposita. Si autem regula tenet, istis non tivo; tunc enim non oportet extrema talem identita­ servatis, hoc est gratia rnateriæ, non autem gratia tem habere inter se, qualem habent in medio : quia fonnæ. Et cum dicit arguens quod illa propositione talia extrema, per accidens identificata medio, pos­ negata tollitur, etc.; dico quod non est verum, immo sunt minus convenire inter se quam cum medio; ut illa data sine quacumque expositione, sequuntur patet de albedine et humiditate in nive : quodlibet multa falsa. Verumtamen concedo quod propositio enim convenit cum nive in faciendo composituro Philosophi, in forma quam ponit primo Priorum, unum, verius quam inter se, quia albedo est actus el exponit tertio Physicorum (l. c. 19), scilicet, nivis, non autem humiditatis, et consequenter plus quæcumqhe uniet eidem etc., vera est; el illa negata, est de unitate inter album et nivem, quam inter sequerentur multa inconvenientia. Mirum autem est, album et humidum, el similiter verius unitur humi- quomodo ipse arguens ita velit illam maximam sine dum nivi quam albo, et sic non tanta est unitas aut quacumque modificatione tenere, cum ipse, eadem identitas illorum duorum extremorum ad invicem, quæstione, art. 4, eam glosset de capite proprio, quanta est cujuslibet extremi, seorsum sumpti, in dicens quod soluta habet verum in illis quæ habent online ad medium, scilicet nivem. ita in proposito, licel similitudo longe a proposito distet. Posset etiam (α) tali *. — tanta Pr. DISTINCTIO II. — QUÆSTIO HI. IM nnn infringitur ars syllogistica, nec exporitorius syl­ logismus. Cum enim sic arguitur : essentia divina est paternitas; filiatio est essentia divina; ergo filia­ tio est paternitas, — est fallacia accidentis. Licet enim in Deo nullum sil accidens, est tamen quædam similitudo accidentis, in quantum ea quæ de invi­ cem prodicantursecundum accidensdiffenint ratione et sunt unum subjecto. Verba sunt sancti Thornæ, de Poteidia Dei, q. 8, art. 2, in responsione ad sextum, ubi etiam dicit quod illa regula in qua fun­ datur dictum argumentum, scilicet : quidquid pro­ dicatur de predicate, pradicaretur de subjecto, « tenet in praedicabilibus per se; per se autem prae­ dicatur de aliquo, quod praedicatur de illo secun­ dum propriam rationem; quod vero non secundum pro­ priam rationem prodicatur, sed propter identitatem rei, non prodicatur perse. Cum ergo dicitur: essentia divina est paternitas, non praedicatur paternitas de divina essentia propter identitatem rationis, sed rei, el similiter nec essentia de paternitate. > — Hæc ille. Ex quibus patet quod ista positio non infringit verum modum syllogizandi expositorie. sed syllogis­ mos sophisticos repudiat ac refellit. Consimili modo possunt solvi illa sophismata quæ solent fieri circa istam materiam, ut dicendo sic : omnis Deus est Pater; sed Filius est Deus; ergo Filius Dei est Pater, hem : omnis Paler in divinis generat ; sed essentia divina est Pater in divinis ; ergo etc. Omnia enim hæc solvuntur, quia incidit in eis fallacia accidentis. Sciendum enim quod, secundum sanctum Thomam, in tractatu suo de Fallaciis (cap. iO), capitulo de Fallacia accidentis : < Acci­ dens de quo loquimur in fallacia accidentis, accipi­ tur secundum quod distinguitur contra per se. Per se autem dicitur aliquid i nesse alicui, quod ei convenit secundum propriam diffinitionem. Quod autem inest alicui prater hæc, inesl per accidens. Undead hoc quod est per sc i nesse, aut per acciI dens, tripliciter aliquid potest se habere. Quædam enim sunt quæ omnino sunt idem secundum sub­ stantia? rationem, ut vestis et indumentum; et in istis est solummodo perse, et nullo modo per acci­ dens. Quædam vero sunt, quorum unum est omnino extraneum a ratione alterius, sicut se habent homo el album; et in istis est solummodo per accidens, el nullo modo per se. Quædam vero sunt, quorum I unum aliquo modo pertinet ad rationem alterius, i licet non sint omnino eadem secundum diffinitio­ nem ; sicut se habent superius el inferius, el pro­ pnum et species. In primis, quidquid dicitur de uno, dicitur de alio; in aliis autem non, sed quandoque. I Nam «piando aliquid convenit uni conjunctorum per ARTICULUS II. accidens, secundum illud quod est idem alteri, tunc QUOMODO IN DIVINIS NON INFRINGITUR i convenit etiam alteri ; sed quando aliquid convenit SYLLOGISMUS EXPOSITORIUS uni secundum quod distinguitur ab alio, tunc non Quantum ad secundum articulum, dicitur quod oportet quod conveniat alteri; immo sic arguendo, ex positione trium personarum in unitate essentiæ, est fallacia accidentis. > - Hæc ille. realern identitatem in primo modo dicendi per se, I quæ est identitas per repetitionem ejusdem rei; in secundo modo autem non tenet, nisi in his quæ habent identitatem indislinctionis; et iinaliter dicit quod potest unico verbo g1ossari quod illud princi­ pium : Quæcurnque uni el eidem sunt eadem etc., habet veritatem in his quæ sic sunt eadem in tertio quod quodlibet repetit rem tertii ; non autem tene­ ret in illis in quibus est identitas omnitnodæ indistinctionis, immo «st fallacia accidentis. Ecce glossam suam ; el credo quod pauciora concludet de Deo, ex illa maxima, si solum teneat secundum suam glossam, quam si secundum nostram. Dico igitur quod sicut illa maxima : Quæcurnque uni et eidem etc., tenet in illis quæ sunt eadem adæquate alicui tertio re et ratione; ita illa : talis est identitas extremorum inter se etc., tenet in illis extremis quæ sunt adæquate eadem alicui tertio ratione et re; sed in aliis non oportet eam tenere, nisi aliquo modo prodictarum expositionum ; utpote quod si quodlibet extremum est idem medio realiter, ipsa extrema sunt eadem inter se, sic quod vel hoc extremum est illud, vel aliquid idem uni extremo est aliud extremum ; et hoc penes secundam expositionem; vel sic quod, si duo extrema sunt eadem in medio, illa possunt dici eadem inter se, isto modo, scilicet, cum additione medii; utpote, quia Pater est idem essenliæ, et Filius est idem essentiæ, non sequitur quod Filius sit Pater, sed quod Filius sit idem Patri secundum essentiam ; et hoc secundum tertiam expositionem superius datam. Ad hccundum similiter negatur ista consequentia: actio et passio sunt idem motui realiter, nec diffe­ runt ab eo nisi sola ratione ; ergo nec differunt inter se nisi sola ratione. Istam autem consequentiam ipse non probat. Ideo non plus dico ad eam. Utrum autem actio et passio sint duæ res vel una, non est pro nunc ad propositum. Videtur tamen quod idem motus est actio et passio; sed dicitur actio prout importat originem ejus, secundum quod incipit ab agente, et terminatur in passum ; dicitur autem pas­ sio prout e$l in mobili, et importat relationem fun­ datam in passo, et terminatam ad agens. Illæ tamen relationes realiter differunt, et una est subjective in agente, alia vero in passo. Ista videtur esse senten­ tia sancti Thornæ, 1. p., q. 41, art. I, ad S'1·, et q. 28, art. 3, et multis aliis locis in Summa et scri­ ptis, et expresse in scripto super tertio Physicorum , et super undecimum Metaphysical. Et in hoc primus articulus terminatur. 154 LIBRÎ I. SENTENTIARUM Ex quibus palet quai, cum essentia divina, et J*atrr, se babeant illo modo per accidens, quo dictum est, non oportet quod quidquid convenit uni, conve· mat alteri; sicut essentiae divinæ convenit hoc præ· dicatum, commune, et hoc praedicatum, Filius; dicimus enim quod essentia est communis, essentia est Filius; quæ praedicata non conveniunt Patri ; et (?) similiter, generare convenit Patri, et, distinguitur a Filio; quæ tamen essentia» non conveniunt. Unde, secundum regulam praedictam, quandocumque ali­ quid attribuitur esseotiæ secundum illud in quo convenit cum Patre, etiam illud convenit Patri el Filio, et erontra, sicut ista praedicata : bonus, sapiens, infinitus et hujusmodi; quandocumque autem ali­ quid convenit essentiae secundum illud in quo distinguitur a Patre, si illud attribuatur Patri ex hoc quod est idem essentia», committitur fallacia acci­ dentis, ut patebit in articulo sequenti. Similiter ex dictis patet quod instantia quorum­ dam nulla est, qua dicunt quod si distinctio rationis inter Patrem el essentiam causaret fallaciam acci­ denti» in hoc processu : hæc essentia est Paler ; hæc essentia est Filius; ergo Filius est Pater, eadem ratione hic erit fallacia accidentis : Socrates est horno; Socrates est pater; ergo pater est homo, — patet, inquam, quia in hoc secundo syllogismo non incidit fallacia praedicta : quia esse patrem non convenit Socrati secundum quod distinguitur ab homine, sed esse individuum aut singulare convenit Socrati ut distinguitur ab homine; et ideo hic est fallacia accidentis : Socrates est individuum ; Socrates est homo; ergo homo est individuum. Et in hoc secundus articulus terminatur. in synonymis: tunica enirn et vestis significant eamdem rem, tamen nomina sunt diversa; et similiter indumentum ; unde affirmationes el negationes quæ pertinent ad rem, non possunt verificari, ut dicatur: tunica est allia, indumentum non est album; sed affirmationes et negationes quæ pertinent ad nomina, possunt verificari, ut dicatur indumentum est neutri generis, vestis non est neutri generis. Ita etiam, cum persona et essentia sint idem secundum rem, nihil quod nd naturam rei pertinet, quod pruxlicatur de essentia, potest negari de persona, ut dicamus quod essentia est increata el persona non est increata, vel essentia est Deus, persona non est Deus; sed quia persona el essentia distinguuntur ratione, quidquid pertinet ad rationem illam in qua distinguuntur, quod praedicatur de uno, potest negari de alio, ut dicatur quod essentia est communis, persona non est communis; persona generat, essentia non generat; et sic de aliis; unde in talibus, non idem attribuitur essentiæ et persona *. » — Hæc ille. Item, quarto Contra Gentiles, cap. 14, in fine, dicit : < Ubicumque est aliqua distinctio, oportet invenire oppositionem negationis el affirmationis; quæ enim secundum nullam affirmationem el nega­ tionem differunt, penitus sunt indistincta: oporteret enim quod quantum ad omnia unum esset quod et alterum, et sic essent penitus idem et nullo modo distincta, d — Hæc ille. Item, de Potentia, q. 7, art. 1, in ratione ad quintum, dicit : α De eo quod est idem re et diffe­ rens ratione, nihil prohibet contradictoria praedicari, ul dicit Philosophus tertio Physicorum (t. c. 21), sicut patet quod idem punctum re et differens ratione, est principium et finis, sed secundum quod est prin­ cipium, non est finis, et econtra. Unde, cum essentia ARTICULUS III. et proprietas sint idem re el differant ratione, nihil QUOMODO IN DIVINIS NON VERI PICANTUR prohibet quin unum sit communicabile, et aliud CONTRADICTORIA DE EODEM incommunicabile. » — Hæc ille. Item, primo Sentent., dist. 5, q. 1, art. 1, in A. — EXPOSITIO VERITATIS responsione ad primum, dicit sic : α Affirmatio et Quantum ad tertium, dicitur quod illud princi­ negatio dicuntur maxime opponi, quia in eis non pium, scilicet : de quolibet affirmatio (C) vel nega­ importatur aliqua convenientia. In privative autem tio est vera, et de nullo ambæ sunt veræ, non falsi- oppositis, importatur convenientia quantum ad sub­ ficatur ex hoc quod in divinis ponimus unam rem jectum ; quia nata sunt fieri circa idem. In contra­ esse tres personas. Nam, secundum quod dicit sanctus riis autem et relativis, quantum ad genus; quia sunt Thomas, primo Sentent., dist. 34, q. I, art. 1, in in eodem genere, unde utrumque extremorum signi­ responsione ad secundum : « De eodem secundum ficatur per modum entis, et nntune cujusdam. Illud quod idem est, impossibile est aliquid idem affir­ autem in quo invenitur aliquid non permixtum con­ mare et negare ; sed si aliqua eadem in aliquo distin­ trario, est maximum et primum in illo genere, et guantur, affirmationes et negationes pertinentes ad rausa omnium aliorum. Et ideo oppositio affirmatio­ illam distinctionem, de ipsi» verificari poterunt, nis et negationis, cui non admiscetur aliqua conve­ quia omnis distinctio, sive rei, rive rationis, funda­ nientia, est prima et maxima oppositio, et causa tur in affirmatione et negatione; sicut patet etiam omnis oppositionis et distinctionis. Et ideo oportet ------------------------------------------------------------------ I quod in qualibet alia oppositione, includatur affir­ (i) et. — Om Pr. I matio et negatio, sicut primum in posteriori. Unde (») affirmatio vel negatio. — affirmativo vel negativo plura requiruntur ad alias oppositiones quam ad Pr. I oppositionem contradictionis : quia se habent ex addi- DISTINCTIO IL — QUÆSTIO III tione ad ipsam. Unde non ourlet quod si coiit rarielas non invenitur nisi in diversis rcaliter, quod affir­ matio et negatio non inveniantur nisi in rcaliter diversis; immo sufficit etiam distinctio rationis ad affirmationem et negationem. Et talis distinctio rationis est inter essentiam el personam. ·· — Hæc ille. Hem, dist. 33, q. 1, art. 4, dicit. < Quia proprie­ tas, persona et essentia non differunt secundum rem, sed secundum modum significandi, ideo omnia adje­ ctiva quæ predicant conditionem rei absolutae, prae­ dicantur communiter de proprietate, essentia et persona; et hujusmodi precipuc (α) sunt adjectiva negativa, ut increatus et hujusmodi. Quæcumqu»· vero exprimunt modum significandi, in quo ista tna distinguuntur, non prodicantur de eis communiter. Tamen in his est differentia. Quædam enim sunt quæ important illum modum significandi in princi­ pali significato, sicut hoc nomen, commune, impor­ tat in significando, modum essentiæ, et hoc nomen, distinctum, modum personæ, et hoc nomen, distin­ guens, modum proprietatis; et ideo, si pradicatio istorum permutetur ut dicatur, essentia distincta, vel, proprietas communis, erit propositio falsa, non solum impropria. Quædam autem important illum modum, non significando ipsum, sed dant eum intelligere ex suo modo significandi ; sicut illa quæ significant per modum actus, quia actus sunt suppo­ sitorum. Unde non proprie possunt attribui nisi per­ sonis, quæ sunt supposita divine nature; non autem essentiæ vel proprietati, quæ significantur per me­ dum formæ; unde non proprie dicitur quod paterni­ tas creet vel generet. Et similiter illa quæ significant concretive dant intelligere modum personarum; unde etiam hæc non est propria : paternitas est sapiens, vel hujusmodi ; similiter nec ista : paternitas est Pater, si Pater sumatur adjective; vel, paternitas est innascibilis, u — Hæc ille in forma. Addit etiam ibidem, ad 3etn, α quod adjectiva per­ sonalia nullo modo pradicanturdedivina essentia pro­ pter distinctionem quam significant, quæ est opposila modo ipsius essentiæ; nec etiam proprie dicuntur de proprietatibus personalibus, ut adjectiva essen­ tialia, propter modum significandi; adjectiva tamen essentialia magis proprie prodicantur de essentiali­ bus, quam personalia de proprietatibus, quia pro­ prietas significatur ut ratio quædam personæ, unde quantum ad modum significandi magis elongantur a perfectione suppositi quam essentia quæ dicit totum esse suppositi, licet alio modo significetur. · — Hæc ille. Eamdem sententiam replicat de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad septimum, dicens, secundum Philosophum, 3. Physicorum ( t. c. 21 ) : α Non oportet quod omnia eadem prodicentur de quolibet modo eisdem, sed (a) precipue. — prrciu Pr 155 solum de eisdem secundum rationem. Essentia autem divina et paternitas, etsi sint idem re, non tamen sunt idem ratione. Et ideo non oportet quod quid­ quid prodicatur de uno, prodicetur de alio. Scien­ dum tamen quod quædam sunt quæ consequuntur proprias rationes essentiæ et relationis; sicut dici­ mus quod esse commune sequitur ad essentiam, distinguere vero sequitur ad relationem ; unde unum horum ab alio removetur : neque enim essentia distinguit, neque relatio est communis, Quædam vero, non quantum ad principale significatum, sed quantum ad modum significandi, habent aliquam differentiam a ratione essentiæ vel relationis; el ista prodicantur quidem de essentia vel relatione, licet non proprie; et hujusmodi sunt adjectiva el verbo essentialia, ut, bonus, sapiens, intelligere et velle. Hujusmodi enim, quantum ad rem significatam, significant ipsam essentiam; sed tamen significant eam per modum suppositi el non in abstracto. Et ideo proprie dicuntur de personis, el de nominibus essentialibus concretis, ut : Deus vel Pater est bonus, sapiens, creans et hujusmodi ; de essentia autem in abstracto significata et non per modum suppositi, improprie; minus autem proprie adhuc de relationi­ bus, quia hujusmodi conveniunt supposito, secun­ dum essentiam, non autem secundum relationem. Deus enim est bonus vel creans ex eo quod habet essentiam, non autem ex eo quod habet relationem. > — Hæc ille. Et si fiat instantia contra hoc quod dictum est, scijicet quod adjectiva quæ significant per modum alicujus actus, non proprie conveniunt essentiæ, quia dant intelligere per modum suppositi, — si, inquam, instetur contra hoc, quia bene et catholice dicitur quod essentia creat et gubernat et hujusmodi, et tamen creans significatur per modum actus, — dicit sanctus Thomas, 1. Sentent, dist 5, q. 1, art. 1 : < In divinis, quæcumque prodicantur de supposito, non secundum modum quo differt ab essentia, pro­ dicantur etiam de essentia : dicimus enim quod essentia creat, gubernat, el hujusmodi. Sed actus qui dicitur de supposito, secundum modum secun­ dum quem differt ab essentia, non potest de essentia p radicari. Et hujusmodi est actus generandi, qui (s) prodicatur de supposito Patris, secundum quod est distinctum a supposito Filii. Unde non sequitur quod essentia generat. > — Hæc ille. — Et est intentio sua dicere, ut videtur, quod de ratione suppositi sunt duo, secundum quod ipsemet dicit de Potentia Dei, q. 8, art. 3, in responsione ad septimum, scilicet: < primum, quod sit per se subsistens et in se indi­ visum ; secundum, quod sit distinctum ab aliis sup­ positis ejusdem naturo, si tamen contingat esse alia supposita ejusdem nature, a — Hæc ille. — Constat autem quod divina essentia non differt a persona, (3) qui. — quia Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM IM quantum ad primum, x?d quantum ad secundum; et quia actus creandi convenit divino supposito, solum ratione primi, actus autem generandi, ratione secundi et primi, ideo creare convenit essent iæ sicut et sup­ posito, non autem generare. Ista omnia dicta sunt ad videndum quomodo de eisdem realiter, sed distin­ ctis ratione, possunt contradictoria praedicari, vel saltem idem praedicatum affirmari el negari, sine implicatione contradictionis. Quam sententiam ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 39, art I, ad 2··; et q.39, art. 5; et q. 40, art. I, ad ;3** el q. 3'2. ari. 2, ad 2* “, ct generaliter ubicumque loquitur de ista materia. B. _ OBJECTIONES Sed contra istam determinationem arguit Aureolus in suo Quolibeto, q. 5, art. 2, ubi vult probare quod, ad tollendum contradictiones in divinis, non sufficit sola distinctio rationis, quæ solum in virtute sil in re sed in actu sit per intellectum. Arguit autem primo sic : Quia, ex secundo Phy­ sicorum (t. c. 37 ), et quinto Metaphysics (l. c. 5), effectus in artu exigit causam in actu, el effectus in potentia, causam in potentia. Sed causa quod affir­ matio el negatio de aliquo, sibi non contradicunt in aliquo, est distinctio vel non identitas aliqua exsistens in illo, ex diffinitione Elenchi (2. Elene h. cap. 2). Ergo, si actu non est contradictio, oportet quod actu, non solum virtute, sit non identitas vel distinctio. Sed actu, nullo intellectu considerante, essentia est communis el proprietas non. Ergo actu, non solum virtute, erit ibi non identitas seu distinctio, nec illud virtualiter juvat. — Confirmatur : quia pari ratione dicerem quod animal idem re esset in omni animali, el differentia non : quia licet sint una res, tamen differunt virtute, tali differentia quam intellectus potest reducere in actum. Secundo. Quia talis differentia virtualis repugnat Deo, secundum Anselmum, de Incarnatione Verbi, cap. 3 : Simplicia, inquit, p raptant compositis quantum ad simplicitatem pertinet et compositionem, quoniam omne compositum nccrsse est actu vel intellectu posse distingui. Et tunc infert quod si Deus compositus est, aut nulla natura simplex est, aut aliqua natura est quæ natura Dei pnestantior esL Quod enim nec actu nec intellectu potest dissolvi, majus est quam quod actu vel intellectu dissolvi potest. Ex quo patet quod personam divinam posse j>er intellectum dissolvi in duo virtual iter inexsistentia. est omnino falsum et contra Anselmum. Terito. Illud quod tollit contradictionem in divi· nis, oportet quod sit in D* k> praeveniens omnem actum intellectus : quia sive, intelligatur Deus, sive nor inlelligatur, nulla contradictio est in eo. Soil dislin ctio rationis omnem actum intellectus non praevenit cum non habeat esse nisi per actum intellectus. Erg distinctio rationis non sufficit. Quarto. Arguit sic, I. Sentent., dist. I, q. 1, art. 2 Cujus constituentia sunt seorsum conceptibilia et habentia proprias unitates, constitutum necesse est esse compositum, saltem secundum ratio­ nem; patet enim quod in tali constituto est unum el unum, se habentia ul componibilia inter se, alias facient acervum, el sic necesse esi quod tale consti­ tutum sit compositum, vel quod sit acervus. Sed persona divina est simplicissima, nec <*sl compoeila etiam secundum rationem : quia non esi major sim­ plicitas in essentia quam in persona, cum persona vere sit Deus, Deus autem sit omnino simplex, ul dicit capitulum de Summa Trinitate et fide catho­ lica : Firmiter credimus. Ergo essentia el proprie­ tas quæ personam constituunt, non sunt seorsum concepti biles, nec halæntes proprias unitates, etiam rationis. Forte, inquit, diceretur ad hanc rationem, primo quidem quod proprietas et essentia, licet sint distin­ cta secundum rationem, tamen (a) transeunt in idem realiter, et ratione hujus transitus non compo­ nunt, sed sunt realiter idem omnino. Limen ratione distincta. Secundo forte dicetur quod nullum incon­ veniens est, si in persona sit compositio rationis et conceptuum fabricatorum per intellectum. — Et si sic dicitur non evaditur ratio. Ex primo quidem non. Talis enim est ordo el habi­ tudo inter aliqua, secundum rationem, quando illa distincta sunt ratione, qualis ordo et habitudo est interea secundum rem, ubi sunt realiter distincta. Sed si essentia el paternitas essent distincla secun­ dum rem, non dubium quod facerent compositio­ nem realem, secundum illud Philosophi, septimo Metaphysics (t. c. 7). quod ex substantia el aliis praedicamentis fit compositum, etiam ex ad aliquid et relatione. Ergo ubi paternitas el essentia distin­ guuntur sola ratione, facient conqiositionem ratio­ nis. Et |>er consequens persona erit composita secun­ dum rationem. — Secundo ad idem. Nullus trans­ itus in identitatem tollit compositionem, nisi illam quæ est ejusdem generis cum transitu; ut, si sil transitus secundum rem, tollit compositionem realem; si e&undum rationem, tollit compositionem rationis. Sed paternitas et essentia transeunt in identitatem secundum rem. el retinent distinctio­ nem rationis, secundum te. Ergo transitus iste solum tollit compositionem rcalem, et relinquit composi­ tionem secundum rationem ; quod est contra aucto­ ritatem llilani, sexto dc Trinitate, aliquantulum post medium, dicentis quod : non est compositus Deus qui est vita; nec qui est lux, ex obscuris coaptatur; nec qui spiritus est. ex disparilius for­ mabilis est; totum enim quod in eo est, unum csl. — El sic patet quod prima responsio non valet. Similiter nec secunda. Primo, quia falsum est nec (tx) tamen. — eum Pr DISTINCTIO Π. — QÜÆ8TI0 HI. bene consonum fidei veritati, quod persona aliquo modo sil composita, vel formaliter et ex natura rei, vel conceplibiliterct secundum rationem (a); nempe qui omne dicit, nihil excludit; sed determinatio capi­ tuli (C) Firmiter creditur, in quo fides plenarie con­ tinetur, dicit simplex omnino. Ergo nullus modus compositionis ponendus est in Deo, nec realis, nec formalis, nec rationis, et per consequens nec in per­ sona, qua» vert» est Deus. — Secundo ad idem. Quia omnis perfectio simpliciter, est in Deo in summo. Sed simplicitas est perfectio simpliciter; quia in unoquoque melius est esse simplex quam non sim­ plex. Ergo infinita simplicitas, el sumina, erit in qualibet persona, quæ est in infinitum perfecta. Sed non est summa nec infinita, si sit ibi aliqua compo­ sitio realis, formalis, vel rationis. Ergo idem quod prius. — Tertio ad idem. Sicut quælibel [tersona est simpliciter |»erfecta secundum rem, ita e>l simpli­ citer perfecta secundum rationem; el per consequens, sicut (y)in ea non debet poni res aliqua imperfecta, ita nec ratio aliqua imperfecta. Sed rationis compositio est imperfectio secundum rationem. Quod patet : quia ubi est compositio conceptuum, ibi alter conceptuum est per alium perfectibilis, tamquam per sui perfectio­ nem, ut conceptus animalis perficitur |>er rationale; et universaliter, ubicumque est compositio, ibi unum componibilium est in potentia, et reliquum est actus ejus; potentia vero imperfectionem dicit; et perconsequens, ubicumque est compositio secundum rationem, ibi est imperfectio ejusdem generis. Ergo relinquitur quod in persona perfectissima realiter el formali ter el secundum rationem, nullius generis compositio sit ponenda. — Quarto ad idem. Deus est quo majus aut melius cogitari non potest, nec secundum rem, nec secundum rationem, secundum regulam Anselmi Proslog., cap. 2. Sed major et melior cogitan tur Deus, si cogitaretur simplex omnino, quam si cogi­ taretur simplex quidem secundum rem, compositus vero secundum rationem; tunc enim daretur sibi perfectio simplicitatis in summo, et non nunc. Ergo videtur quid quælibel persona divina sil omnino simplex, absque omni compositione formali, vel ratio­ nis. - Quinto ad idem. Anselmus de Incarnatione Verbi, cap. 3, dicit quod : Qui simplicem habet intel· lectum ct non multiplicitate phantasmatum obru­ tum, intelligit simplicia praestare compositis, quantum ad simplicitatem attinet ct compositio­ nem; quoniam omne compositum necesse est actu et intellectu posse distingui, quod de simplicibus nequit intelligi; cujus enim partes cogitari non possunt, illud in partes nullus intellectus dissol­ vere potest; et infra : 6Ί esset aliquid quod nec actu 157 nec intellectu dissolvi posset, majus esset quam quod intellectu dissolubile esset. Itaque, ri omne compositum saltem cogitatione dissolvi potest, qui dicit Deum esse compositum, dicit aliquid majus Deo se posse intel ligere. Transit igitur intellectus ultra Deum; quod nullus potest facere intellectus, — Hæc Anselmus. Cujus qui­ dem auctoritas expositione non indiget, vel adapta­ tione, cum propositum contineat evidenter. Forte, inquit, diceretur tertio, ad illam ralionem : licet in persona Filii sini plura secundum rationem, vel plures conceptus, non tamen faciunt compositio­ nem, quia nullam habent ad invicem unionem, ut sunt conceptus, vel rationes, sed in quantum sunt una res. In quantum autem sunt una res, nullam faciunt compositionem, sed identitatem ; in quantum vero concepti bili ter distinguuntur, compositionem non faciunt, quia ut sic nullatenus uniuntur. — Sed hæc evasio statim apparet impossibilis. Sicut enim persona est aliquid unum realiter, ita est unum conceptibiliter. Sed nihil in quo sunt plures conceptus aut ration< *s, nisi illæ rationes aut conceptus habeant inter se aliquam unionem, est unum conceptibiliter aut secundum ralionem. Ergo necessc est quod con­ ceptus aut rationes, exsistentes in persona, non solum in quantum res sunt, immo in quantum talia, inter se hal>eant unionem el connexionem ; alioquin per­ sona non erit unum concepti bile nec unum formale objectum intellectus. Et sic potet quod quarta principalis ratio nullate­ nus impeditur. Quinto principaliter arguit sic. Quandocumque aliqua, in quantum sunt talia, et sub propriis ratio­ nibus, vel formalilatibus, sunt res mere, absque admixtione rationis cqjuslibet, aut conceptus, si illa non ponunt in numero, necessario, in quantum talia sunt, fundabunt eamdem unitatem, nec poterit ratio unius |μ»γ intellectum a ratione alterius separari. Da enim oppositum, quod ratio unius a ratione alterius separetur el distinguatur, et ita habeat praecisam unitatem, sequitur etiam realitas poterit a realitate separari, et halæbit propriam unitatem et distinctionem, et per consequens ponent illæ res in numerum ad invicem, et facient dualitatem; vel si das quod rationes ponant in numerum, et habeant propriam unitatem, res vero non ponant in nume­ rum, nec habeant propriam unitatem, statim sequi­ tur quod talia sub illis rationibus non erant res mere, sed res cum admixtione alicujus quod distinguitur el haliel propriam unitatem, re permanente penitus indistincta et sub carentia unitatis. Sed essentia, in quantum essentia, et sub propria ratione essentiae, est verissima res, absque admixtione cujuslibet ratio­ (а) ve/ fonnalitcr el ex natum rei, vel conceptibihter el nis aut conceptus. Paternitas quoque, in quantum fecundum rationem. — vel formali ter nec e.r natura rei paternitas, el sub propria ratione paternitatis, est aut conceptibititer aut fecundum ratiinwm Pr. verissima l'es in Deu, nec est aliquid rationis. Ergo (б) capituli, — concilii Pr. (γ) ricut. — Om· Pr. si, ut sic, non ponunt in numerum, necesse est fW Ι.ΙΙΙΙΠ I. SENTENTIARUM quod («) in quantum talia, ct sub propriis rationi­ latim aut ab omnibus simul, et hoc nec re nec bus, fundent penitus eamdem unitatem, cl per con­ ratione. Da enim quod illa res habeat propriam uni­ sequens nec possunt pncscindi per intellectum. — tatem, et sit per se sumptibilis, etiam per intelle­ Major hujus rationis probatur. Homo enim et Socra­ ctum, sine tribus, tunc illa cum unitate, el alite tres tes realiter non ponunt in numerum. Nihilominus, facient quatemitatem. Sed essentia divina est eadem quia homo, sub ratione qua homo, non est res aut Iribus personis, vel proprietatibus, quæ utique substantia, ut patet septimo Metaphysics (t. c. 48), ponunt in numerum inter se; ipsa vero non ponit sed quatenus repet it rem Socratis, subatio conceptu; in numerum cum eisdein. Ergo i|>sa non habet pro­ unde Commentator, ibidem, commento quadrage­ priam unitatem sub «pia possit sumi sine realitate simo octavo, dicit quod < non est hic substantia nisi paternitatis,el sine realitate filiationis, el sine realisubstantiæ particulares exsistentes per se; n ideo tale spirationis. Ergo quicumque capit real i tat em Socrates et homo seorsum concipi possunt. Sed si ! essentiæ capit 1res rea lita tes distinctas, et conse­ homo, in quantum homo, esset extra intellectum el quenter 1res personas distinctas. Non igitur fiotest non esset res intellecta, sed res mere, tunc si non dici quod essentia et paternitas sint idem re, ct habeant poneret in numerum cum re Socratis, res hominis distinctas rationes, nisi detur quod paternitas vel el res Socratis, qua· non essent eadem res repetita, essentia includat aliquid rationis, el non dicat rem essent utique res eadem, fundando unitatem eamdem, in Deo exsistentem. Si enim utraque (x) dicit rem quoniam si non eamdem fundarent, sed quadibcl puram, sic quod concipiens utramque nihil concipit haberet propriam unitatem, ex unitate rei importate nisiquod in Deorealiter exsistit, quia tota ratio pater­ per hominem, et unitate rei importatæ per Socra­ nitatis et tota ratio essentiæsunt vere in Deo, necesse tem, dual itas quidem, et |>er consequens numerus est, si distinguantur conceptibiliter, quod distinguan­ resultaret ; quare si resultare non debeat, fundabunt, tur realiter, et ccontra. Non sic autem est de genere, et ut sepe dictum est, eamdem unitatem omnino, el difïerent ia, el quibuscunque conceptibus supeream­ per consequens rern unius intellectus non poterit dem rem ab intellectu fundatis; homo enim et ani­ capere præscindendo seorsum, alioquin proscin­ mal. et secundæ substantiæ, et omnia universalia dendo dabit sibi propriam unitatem. El sic palet dicunt res singularium ut conceptas. major. — Sed minor probatur : quia paternitas, Septimo arguit sic. Quandocumque aliqui conce­ in quantum paternitas, non dicit rem conceptam, ptus sic se habent quod unus nihil addit ad alterum, immo rem in Deo exsistentem, circumscripto omni necesse est illud quod per primum concipitur, et illud actu intellectus. Et consimiliter essentia dicit rem quodpersecundum concipitur, fundare penitus eam­ mere exsistentem (6) in Deo, et non rem ut conceptam dem unitatem ; immo nec primum posse a secundo in Deo. Ex quo ulterius sequitur quod non sunt conceptibiliter separari, quia si detur oppositum pneeadem res sub alio el alio conceptu, sicut Socrates dicati, sequitur oppositum subjecti. Si enim illud et homo, vel rationale et animal. Nec enim paterni- I quod per primum concipiebatur habet propriam uni­ tas dicit conceptum, nec essentia dicit conceptum, tatem el potest seorsum intelligi, secundum addet sed quæ libet dicit rem mere (γ). Ergo, cum non sit sibi aliquid; cujus oppositum ponebatur. Sed si ali­ nugatio dicendo essentia el paternitas, relinquitur quis concipit essentiam et deinde concipit paterni­ quod non sunt eadem per repetitionem ejusdem rei sub tatem, nihil addit ad illud quod prius concepit. Aut eodem vel alio conceptu. Patet consimiliter, per illud enim addit rem, aut formalitatein inexsistentern ex capitulum : Firmiter credimus (cap. 1 dc Summa natura rei, aut addit rationem fabricatam per intel­ Trinitate el fide catholica), quod essentia et 1res I lectum. Sed constat quod non addit rem, alias esset proprietates non sunt quatemitas rerum, nec ponunt rcbaddita cl ponens in numerum el dualitatem, quod in numerum; person» vero ponunt in numerum, est contra determinationem Concilii, et intentionem cum sint 1res. Res autem non se mutuo repetentes, Philosophi, el Commentatoris, duodecimo Metaphy· si non ponant in numerum, necesse est, ut dictum licse, dicentium quod in primo principio non potest est, quod fundent penitus eamdem unitatem, nec esse intentio addita realis; nec dispositio et dispopossunt per intellectum conceptibiliter separari. nibile halænt ibi locum. Constat autem etiam qucxl Sexto principaliter arguit sic. Quandocumque ali­ non solam addit formalitatem sine realitate : quia qua res veni et pura est eadem tribus rebus ponenti­ tunc Paler non esset Pater realis, sed formalis tan­ bus ad invicem in numerum, et vere distinctis, ipsa tum ; per paternitatem enim, si non sit nisi fonnavero cum neutra illarum ponit in numerum, nec lilas, non est Pater, nisi formalis; per essentiam cum omnibus simul sumptis, necesse est ut non autem quæ res est, non habêl quod sit Pater. Constat halical propriam unitatem distinctam a qualibet sigil- etiam quod non addit rationem solam, quia tunc temporis non esset Pater nisi rationis, et rediret error Sabellii. Ex «pio igitur concipiens j>aternitatem non (x) tit quod. — tut Pr (β) rem mere Idem ponit. 2. Sentent., dist. 34, q. 1, ari. 1. Item, quarto Mctaphydcw (lect I), ubi ponit quatuor modos quibus aliquid potest dici ens, et dicit quod α unus eorum est de universalissimis, ille scilicet quo aliquid dicitur esse tantum in ratione, scilicet negatio el privatio, quæ dicimus in ratione esse, quia ratio de eis negociatur, quasi de quibus­ dam entibus, dum de eis affirmat vel negat aliquid ». Et in eodem libro (lect. 2), ostendens quomodo unum quod convertitur cum ente, non addit ali­ quam naturain enti, dicit quod α unum quod cum ente convertitur, designat ipsum ens, superaddens rationem indivision is, qu®, cum sit negatio vel pri­ vatio, non |M>nit aliquam naturain enti additam, el sic in nullo differt ab ente secundum rem, sed solum ratione; nam negatio vel privatio non esi ens nature, sed rationis ». — Hæc ille. — Ex quibus patet quod praedicatis contradictoriis non respondent aliqua duo in re extra intellectum. Dico secundo quod nulla i ncom plexorum contra­ dictio est aliqua habitudo positiva vel reolis qua * sit aliquid, quia entis ad non ens non potest esse habi­ tudo realis; semper nutem alterum extremum contra­ dictionis est pure non ens. scilicet negatio; talis eigo contradictio non est aliquid actu proprie extra intellectum; licet sit in re fundamentaliter; nam cessante omni consideratione intellectus creati, adhuc ita est in re unde intellectus possit affirmare vel negare de aliquibus, nam quin ita est in re quod essentia non generat et Paler generat, intellectus potest ali­ quid affirmare de Patre, quod negat de essentia. Dico tertio quod, concesso quod in divinis ante opus intellectus conveniant affirmatio et negatio, illo modo quo concedi debet affirmationem el negationem con­ venire aliquibus ante considerationem intellectus ad causandum contradictionem inter dictam affirma­ tionem et negationem, puta, communica bile, noncom- <59 municabde, generare, non generare, vel hujusmodi, quæ dicuntur vel conveniunt Patri et divin® essentîæ. non oportet ponere distinctionem aliquam actualem inter Patrem et essentiam, quasi illa distinctio sit causa illius effis tus, scilicet non contradictio, vel sublatio contradictionis. Cum enim ille effectus sil q mod am negatio opposita cuidam enti rationis, sci­ licet contradictioni. quæ est habitudo rationis, ut dictum fuit, non requirit causam positivam in actu, sed sufficienter datur sibi pre causa, una alia negatio, scilicet non identitas rationis inter Patrem et essen­ tiam, vel non adæquatio. Sicut cmin affirmatio est causa affirmationis, ila negatio causa negationis. Potest eliam sibi dari pro causa distinctio rationis inter essentiam et Patrem, quæ quidem distinctio est io re virlualiter, et ut in fundamento; ila quod talis distinctio est ante actum intellectus, non solum in potentia, nec in actu completo, sed in fundamento, sicut universale est extra animam illo modo. Et sic distinctio tollens contradictionem dictam,satis suffi­ cienter est actu, immo plusquam ille effectus qui est purum nihil, tam in sequam in fundamento. Nega­ tio enim contradictionis fundatur in negatione et affirmatione. Negatio autem fundata super nega­ tionem, fundamentum debilius habet, quam dis­ tinctio rationis fundata in plenitudine divinæ per­ fectionis, in qua unum sunt, secundum rem, absolutum et relativum. Ex quo consurgit quod intellectus potest halære diversas conceptiones de tali re omnimode perfecta. Palet ergo quod dicta ratio nihil valet; quia supponit in divinis esse ali­ quem effectum ante omnem actum intellectus, scilicet >ublationemcontradictionis, vel non contradictionem, cui oporteat assignare aliquam causam in actu com­ pleto. Hæc autem imaginatio salis debilis est, ul palet ex praedictis. Consimiliter solvitur argumentum aliorum quod æquivnlet procedenti, quamquam alia verborum phantasia coloretur. Dicunt enim sic : praedicata contradictoria conveniunt essent i® et proprietati ante omne opus intellectus; ergo distinctio est inter ea ante omne opus intellectus. Deceptio enim est in huc quod arbitrantur praedicationem et compositionem et divisionem vel negationem esse in re extra in actu completo; quod minime verum est. Unde commen­ tator Albertus, in commento super Porphyrium, tractatu tertio, capitulo tertio, quod est de generis divisione, sic ait : « Praedicare ( El respndel : < Ad tertium dicendum, inquit, quod hoc ipsum ad perfectam Dei unitatem pertinet quod ea quæ sunt multiplicité! el divisim in aliis, in ipso sini simpliciter et unile. Et ex hoc contingit quod est unus re, et plure» secundum rationem, quia intelle­ ctus ita multipliciter apprehendit eum, sicut res multipliciter eum repræsentant. » — Hæc ille. — Et primo Sentent., dist. 2, q. 1, ari. 3, ad 6 * : « Quod dicit Boetius : sola relatio multiplicat Trinita­ tem, inlelligendum est scilicet de pluralitate reali. Tunc enim aliquid est unum re, sed ratione multi­ plex, quando una res respondet diversis conceptio­ nibus et nominibus, ut de ea verificentur; sicut punctum quod cum sil una res secundum veritatem respondet diversis conceptionibus de eo factis, sive prout cogitatur in se, sive prout cogitatur ut relatum, sive prout cogitatur ut principium linearum ; et hæ rationes sive conceptiones sunt in intellectu sicut in subjecto, ct sunt in ipso puncto sicut in fundamento veritatis (x) ipsarum conceptionum. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod Deus potest dici multiplex, non tamen compositus, secundum rationem, quia illæ rationes non componuntur ad invicem in Deo, nec in intellectu, cum non habeant unionem in intellectu ad invicem, nec in Deo sint subjective. Et si dicatur quod species dicitur componi ex genere el differentia, quæ conquisitio non e»l realis, sed secundum rationem, ex hoc quia species habet rationes diversas in intellectu, scilicet generis el dif­ ferentia»; quare ergo non dicetur Deus, vel divina persona composita secundum rationem, ex quo habet diversas rationes in intellectu, scilicet rationem essen­ tia.1 et rationem relationis; — dico quod non est ^e) writofu. — unUaiu Pr I simile. Quia omq»osi lio secundum rationem ex genero el differentia reducitur ad aliqualem compositionem in re. Sed non sic est in Deo. Unde inclus Thomas, de Veritate, q. 3, ari. 2, ad 3U,U, sic dicit : α Plu­ ralitas rationis quandoque reducitur ad aliquam diversitatem rei, sicut Socrates el Socrates sedens differunt ratione, et hæc reducitur ad diversitatem substantia» et accidentis; et similiter homo el ani­ mal ratione differunt, et hæc differentia reducitur ad diver.·?!:.leni forma? et maleriæ, quia genus sumi­ tur a materia, differentia vero specifica sumitur a forma; unde talis differentia secundum rationem repugnat maxima1 unitati et simplicitati. Quandoque vero differentia secundum rationem non reducitur ad aliquam rei diversitatem sed ad unitatem rei, quæ est diversimode intelligibilis; el sic ponimus pluralitatem rationum in Deo. d — Hæc ille. Ad quintum principale negatur major. Dico enim quod, dato quod aliqua duo secundum rationes suas dicant meras res, el secundum suas real i tales non ponant in numerum, nec sit aliqua pluralitas in re, tamen non sequitur quin rationes illorum ponant in numerum el sint multa?. El ad primam probationem illius majoris, quæ ibi fit, ct stat sententialiter in hoc quia ex opposito consequentis sequitur opposi­ tum antecedentis, sequitur enim : ratio Λ el ratio B ponunt in numerum ; ergo rea litas Λ et rea Ii tes B ponunt io numerum, vel A et B in suis rationi­ bus non dicunt meras res; — negatur consequentia. Quia est fallacia consequentia, arguendo a pluribus causis veritatis ad unam earum. Antecedens enim hujus consequentia» potest verifican non solum pro­ pter illas duas causas positas in consequente, sed propter multas alias, utpote quia nulla istarum ratio­ num dicit rem adæquate circumscribendo eam, ita quod |>erfecte assi mi let ur rei, ut sil talis in esse intel­ ligibili et representative qualis est res in se. Iste autem defectus est in omni ratione quam format intellectus de Deo, el ideo formal de illo multas rationes licet res sil una. Ad aliam probationem majoris dicitur quod valet probatio· sed falsum supponit, scilicet quod homo in sua significatione vel conceptu non dicat meram rem, sed rem cum aliquo rationis; hoc enim falsum esi. Similiter dictum (lommenlatoris non juvat, quod qualiter sil inlelligendum, ostendit sanctus Thomas, decimo Metaphyeiae (lect. 3), ubi sic dicit : « Vide­ tur, inquit, Aristoteles esse sibi contrarius; nam primo dicit quod unum el ens non sunt substantia eorum de quibus prædicanlur, hic autem dicil quod unum et ens non predicant aliquam naturam aliam de his de quibus dicuntur. — Sciendum est ergo quod substantia dicitur dupliciter. Uno modo, sup’ positum in genere substantiæ, quod dicitur prima substantia et hypostasis, cujus est proprie subsisted». i Alio modo, quod quid est, quod dicitur etiam natura I rei. Secundum igitur opinionem Platonis, cum uni- DISTINCTIO II. — QUÆSTIO II. versalia essent res subsistentes, non solurn significa· bant substantiam secundo modo, sed etiam primo modo. Aristoteles vero prokivit in septimo, quod universalia non subsistunt; unde sequitur quod uni­ versalia non sunt substantiel primo modo, sed tan­ tummodo secundo modo; propter quod dicitur in Pradicamentis quod secundo· suintant ta, quæ sunt genera et species, non significant hoc aliquid, quod est substantia subsistens, sod significant quale quid, id est naturam quamdam in genere suhetanliæ. Sic igitur supra probavit Philosophus, quod unum et ens non significant substantiam, quæest hoc aliquid, sed oportet quærere aliquid quod sit unum et ens, sicut quærilur aliquid quod sit homo et animal, ut Socrates el Plato. Poetmodum vero ostendit quod significant naturam eorum de quibus dicuntur, et non aliquid additum, sicut accidentia; in hoc enim differunt communia ab accidentibus, quamvis utri­ que sit commune non esse hoc aliquid, quia com­ munia significant ipsam naturam suppositorum, non autem accidentia, sed aliquam naturam additam. » — Hæc ille. — Ex quibus patet primo, quomodo universalia sint substantiæ, ct quomodo non; se­ cundo, quomodo homo et animal, et alia communia, non significant aliquod accidens rei sed naturam rei, el per consequens non dicunt rem singularis cum aliquo facto |>er intellectum; sed, secundum quod Aristoteles septimo Metaphysicœ (t. c. 35), et san­ ctus Thomas (led. 10) ibidem : < Universaliter dicta, ut homo el equus, significant aliquid compo­ situm ex materia et forma determinatis, non quidem singulariter, sed universaliter, ut homo dicit compo­ situm ex anima et corpore, non autem ex hac anima et hoc corpore; sed singulare dicit aliquid composi­ tum ex ultima materia, id est individuali : est enim Socrates aliquid compositum ex hac materia el ex hoc corpore, et similiter est in aliis singularibus. » — Hæc ille. — Videtur autem arguens decipi in hoc quod quandoque Commentator dicit universalia significare intentiones vel res conceptas. Commenta­ tor enim loquitur de ratione vel nomine universalis in quantum hujusmodi, et non de illo rui attribuitur ratio universalitatis; Utpote hoc quod dico, species, significat intentionem, el similiter hoc quod dico, genus; sed ly homo, el ly animal, cui intellectus attribuit intentionem speciei vel generis, non dicit aliquid per intellectum facium vel operationem intel­ lectus consequens secundum naturam extra intelle­ ctum. Item, 1 p., q. 30, art. 4 : α Nomina, inquit, generum et specierum, ut homo vel animal, sunt imposita ad significandas naturas eomnmâes, non autem intentiones naturarum communium qua· signi­ ficantur his nominibus, genus, species. Sed indivi­ duum vagum, ut aliquis homo, significat naturam communem cum determinato modo exsistendi qui competit singularibus, ut scilicet sit |kt se subsi­ stens, distinctum ab aliis. Sed in nomine singulari­ <«3 ter designati significatur determinatum distinguens, sicut in nomine Socratis, hæc caro ct hoc os. > Ad sextum principale patet [ær idem, negando majorem. Ad prolationem, dico quod est fallacia consequentis; quia antecedens plures causas verita­ tis habet quam exprimantur in consequente. Istud siquidem antecedens : A est mera res et non ponit in numerum cum BCD vere realiter distinctis et ponentibus in numerum ad invicem, nec cum omni­ bus simul, istud, inquam, antecedens potest veri fi­ ca ri ex ista causa, quia scilicet A habet ad BCD habitudinem communis ad proprium, el communi­ cabitis ad incommunicabile. Et non oportet quod assignetur ista causa quam exprimit arguens in con­ sequente, quia scilicet non habet propriam unitatem in esse rationis, el concipi, BCD non conceptis. Et hoc quia illa conceptio qua concipitur, non reprae­ sentabit rem adaequate; repraesentabit enim eam ut est tale quid, puta divina essentia, non autem ut ipsa est paternitas vel sapientia· Et ideo ex imper­ fectione illarum rationum consurgit quod illæ sunt plures. Res autem erit una, licet illæ rationes dicant meram rem solum. Et si dicit arguens quod si A habet propriam unitatem, igitur A cum BCD erunt quatuor, dico quod in esse rationis vel secun­ dum rationem sunt quatuor, sed non sunt qualuor secundum rem. Non enim oportet quod si aliqua sunt quæ non ponunt in numerum secundum rem. el quodlibet dicit meram rem, nec est nugatio addendo unum alteri, quod talia sint indistinguibilia secundum rationem; nec oportet quod si fun­ dent omnino eamdem unitatem secundum rem, quod sint unum (s) secundum rationem; immo essent plura secundum rationem. Intellectus enim poterit habere de tali re diversas rationes: tum propter inad.equalionem cujuslilxd rationis ad illam rem; tum per omnimodam perfectionem rei, ex qua venit quod [ærfectiones alibi dispersa? et multiplices, sunt in tali re simpliciter et unite, el quod res illa potest diversis perfectionum similitudinibus in intellectu exsistentibus respondere tamquam suis inadæquatis similitudinibus. Et ideo, cum relatio el essentia qua.· in creaturis realiter differunt, in Deo sint idem secundum rem, illa res summe simplex potest con­ cipi ut esse verum, non concipiendo pro tunc rela­ tionem, et econtra; et relatio in Deo correspondent conceptui, cui non corresponde! essentia, et econtra. Ad septimum principale negatur minor. Dico enim quod conceptus essentia» addit ad conceptum relationis, et econtra. Sic quod qui præintellexit essentiam solum, et post intelligit relationem, ali­ quid intelligit quod prius non intelligebat, et sic addit, non quidem aliquid realiter distinctum a primo intellecto, sed illo modo quo ratio substantia? dicitur addere ad rationem entis, quia scilicet secun( a) lecunduni reni, quod sint unutn — Oui. Pr <64 LIBRI I. SENTENTIARUM dus conceptus aliquid explicat quod non explicabatur per primum. Similiter ratio relationis addit ad ratio­ nem essentiae, quia explicat illud quod non explica­ batur per rationem essentiæ. Et licet explicatum primo, et explicatum secundo, sint idem extra intel­ lectum, non tamen in acie cogitantis, ubi prius erat essentia per suam similitudinem ut objectum, non autem relatio illo modo erat ibi. Etenim talis est additio quod, licet primus conceptus dicat totam rem, et secundus eamdem, tamen neuter perfecte eam explicat. Et ideo, quia secundus aliter dicit et expli­ cat eam quam primus, et quilibet est simili­ tudo rei (a), et tamen illae similitudines sunt dissi­ militer eam repraesentantes ac si repraesentarent diversas res, ideo (6) unus conceptus dicitur ad alium addere, quia secundus sic dissimiliter (γ) repraesen­ tat a primo, ac si primus et secundus diversa reprae­ sentarent. Et sic patet quod non sequitur, si secun­ dus conceptus addit rem ad primum, quod in illa re sint duo ponentia in numerum secundum esse reale, sed solum in intellectu, el in esse objectivo; non i enim addit aliam rem, sed eamdem aliter objicit quam primus; et hoc voco addere. Istud autem con­ tingit in Deo, quia nulla istarum rationum rem intel­ lectam adaequat per omnia assimilando illi. Et hæc de ista quæstione dicta sufficiant. mce quibus probat unum Deum esse, prima parte, et primo Contra Gentiles. Secundo, recitata ratione. I ponam impugnationes Aureoli contra illam. Et tertio replicabitur contra responsionem. Prima igitur ratio sancti Thomæ, in prima parte, quæstione secunda, articulo tertio, talis est. α In istis sensibilibus invenimus esse ordinem causarum efficientium, nec tamen invenitur, nec est possibile quod aliquid sit causa efficiens sui ipsius; quia sic e>sel prius seipso, quod est impossibile. Non autem est possibile quod in causis efficientibus procedatur in infinitum. Quia in omnibus causis efficientibus ordinalis, primum est causa medii, et medium est causa ultimi, sive media sint plura, sive unum tantum. Remota autem causa removetur effectus. Ergo9 si non fuerit primum in causis effi­ cientibus, non erit ultimum nec medium. Sed si procedatur in infinitum in causis efficientibus, non erit prima causa efficiens; et sic non erit nec effe­ ctus ultimus, nec causæ efficientes mediæ; quod |>alet esse falsum. Ergo necesse est ponere aliquam causam efficientem primam, quam omnes Deum nominant. Ergo etc. » Item, secundo, sic: < Certum est, et sensu constat, aliqua moveri in hoc mundo. Omne autem quod movetur, ab alio movetur. Nihil enim movetur, nisi secundum quod est in potentia ad illud ad quod movetur. Movet autem aliquid secundum quod est actu : movere enim nihil est aliud quam educere DISTINCTIO III. aliquid de potentia in actum ; de potentia autem non potest aliquid educi in actum, nisi per aliquod ens actu; sicut ignis calidus in actu facit lignum, quod est calidum in potentia, esse calidum in actu, et per QUÆSTIO I. hoc movet et alterat ipsum. Non est autem possibile UTRUM UNITAS DEI EX CREATURIS DEMONSTRATIVE quod idem sit simul in actu et in potentia secun­ CONCLUDI POSSIT dum idem, sed solum secundum diversa; quod enim est calidum in actu non potest esse simul calidum in irca tertiam distinctionem primo quaeri­ potentia, sed est simul frigidum in potentia. Impos­ tur : An unitas Dei possit ex creaturis sibile est ergo quod idem eodem motu sit movens et demonstrative concludi. motum secundum idem, vel quod moveat seipsum. Et arguitur quod sic. Nam dicit Apo­ Oportet ergo omne quod movetur ab alio moveri. Si stolus ad Romanos (cap. 1, v. 20) : Invisibilia Dei, ergo id a quo movetur moveatur, oportet et ipsum per ea quæ facta sunt intellecta conspiciuntur. ab alio moveri; et illud ab alio. Hic autem non est Sed hoc non esset nisi per ea quæ facta sunt posset procedere in infinitum, quia sic non esset aliquod demonstrari Deum esse; primum enim quod opor­ primum movens, et per consequens nec aliquod tet de aliquo intelligi est an sit. aliud movens; quia moventia secunda non movent Sed in oppositum arguitur sic. Ea quæ sunt fidei nisi per hoc quod sunt mota a primo movente, sicut non sunt demonstrabilia. Sed unum Deum esse est bacùlus non movetur nisi per hoc quod est motus articulus fidei. Igitur. a manu. Çrgo necesse est devenire ad aliquod pri­ mum movens, quod a nullo movetur; et hoc omnes In hac quæstione erit unus articulus in quo taliter intelligunt Deum. j> — Hæc ille. procedetur, quod primo ponam rationes sancti Tho-(*) Ad ista argumenta dicit Aureolus (q. 1, art. 4) in praesenti distinctione, quod sunt inefficacia. Praeser­ (*) et quilibet ett timilttudo rei — quod qualibet rit tim dicit ad primum quod illa ratio non ducit nisi nmihtudo rei et Pr. ad corpus sternum, sicut Commentator ait primo (β) ideo. — in Deo Pr. (γ) quia tecundiu tie dueimiliter. — quia tamen diMt- Coali et Mundi, comment. 22. Ait enim quod « via loqutotium in lege nostra ad probandum Deum esse rnüüer Pr. B DISTINCTIO HJ. — QUÆSTIO I. non ducit nisi nd corpu * ætcrnuiii »; unde dicendum cet quod in efficientibus est status, secundum phi­ losophantes. Est enim daro primum efficiens et pri­ mum alterans; et illud est corpus coeleste. Et est dare primum movens elicitive; et illud est primus motor conjunctus, sive anima primi cœli. Et est dare primum movens per modum finis; et illud est primum principium, de quo aliquid concipit motor orbis stellati, et alius molor orbis Saturni, et sic de aliis, ut dicit Commentator 12. Mctaphyticæ, com­ ment. 44. — Hæc Aureolus in forma. Sed quod ista n^|>onsio non sufficiat, arguitur sic. Nani, secundum Aureolum, saltem ratio sancti Thomæ concludit quod est dare primum efficiens. Tunc arguitur sic : aut tale quid primum efficiens est causa effectiva omnium aliorum, ita quod nihil sil quod non sit effectum ab eo; aut aliquid e*l quod non est effectum ab illo primo efficiente. Si primum, habetur propositum, quod est una rausa omnium aliorum quorumcumque effectiva, quam dicimus Deum. Si secundum, ergo sunt duo entia non effe­ cta, scilicet ipsum primum efficiens quod a nullo efficitur; et illud aliud quod ponitur non est effe­ rtum ab illo primo efficiente : quia si non est effe­ ctum ab eo, non potest effici ab aliquo secundorum efficientium, quia illa non agunt nisi mota a primo et in virtute ejus; et sic a nullo erit effectum. Sed istud esse falsum probatur demonstrative, scilicet quod impossibile sit esse duo non effecta, et hoc per rationes sancti Thomæ, secundo Contra Gentile , * cap. 15, sic : « Omne quod convenit alicui non secundum quod ipsum est, per aliquam causam con­ venit ei , sicut album homini ; nam quod causam non habet (a), primum et immediatum est ; unde necesse est quod sit per se et secundum quod ipsum. Impos­ sibile est autem aliquod unum duobus convenire et utrique secundum quod ipsum. Quod enim de ali­ quo prædicatur secundum quod ipsum, non excedit ipsum ; sicut habere tres angulos duobus rectis «equates non excedit triangulum qui prædicatur eidem convertibiliter· Si igitur aliquid duobus con­ veniat, non utrique convenit secundum quod ipsum est· Impossibile est igitur aliquid unum de duobus prædicari, ita quod de neutro per causam dicatur; sed oportet vel unum esse causam alterius, sicut ignis est causa caloris corpori mixto, cum utrumque calidum dicatur; vel quod aliquod tertium sit causa utrique, sicut duabus candelis accensis ignis est causa lucendi. Esse autem dicitur de omni ιό quod est. Impossibile est igitur esse aliqua duo, quorum neutrum habeat causam essendi ; sed oportet utcum­ que acceptorum esse per causam, vel alterum alteri <*sse causam essendi. Oportet igitur quod ab illo cui | nihil est causa essendi sit omne aliud quod quocum­ (3) quod cautam non habct. — quad itiptum habft tan(/ttfini aiiunm Pr. <65 que modo est. Est autem aliquid cui nihil est csum ! essendi. Ab eo igitur est omne quod quocumque modo est. Si autem dicatur quod ens non pradicaI tur univoce, nihilominus sequitur dicta conclusio; ; non enim de multi * æquivoce dicitur, sed analogice. > — Hæc ille in forma. Consimilem rationem ponit de Potentia Dei, q. 3, art. 5, sic dicens : < Oportet, si aliquid unum inveI nilur in pluribus, quod ab aliqua una causa in illi * causetur; non enim potest esse quod illud commune utrique ex seipso conveniat, cum utrumque secun­ dum quod ipsum est distinguatur ab alio, et diver­ sitas causarum diversos effectus inducat. Cum igitur esse inveniatur in omnibus rebus, quæ (s), secun­ dum illud quod sunt, ad invicem distinguuntur, oportet quod in eis, non ex seipsis, sed ex aliqua I causa esse tribuatur. Et ista videtur esse ratio Pla­ tonis, qui voluit quod ante omnem multitudinem esset unitas, non solum in numeris, sed etiam in rerum naturis. > — Hæc ille. I Ex quibus patet quod impossibile est esse aliqua I duo non effecta, præcipue diversarum rationum, sicut ponunt illi philosophi quorum est dicta solutio ab Aureolo recitata. Si autem dicerent quod illa duo essent ejusdem rationis, dicerent contra Philoso­ phum, qui vult, 12. Metaphyricæ (l. c. 49), quod primum principium non potest multiplicari, quia non habet materiam. El prater hoc sunt multe ratio­ nes contra hoc. Non enim posset fingi quot essent in illa specie ; quia cum quodlibet eorum esset necesse esse, et in talibus non differt esse et posse esse, tot essent talia quot possent esse. — Et sic palet quod data responsio est contra philosophiam, I non solum contra fidem et veritatem. Forte posset aliter dici ad principalem rationem, quod scilicet non est inconveniens quod sil processus in infinitum in causis efficientibus ct mobilibus, et quod nulla earum est prima. Et ad probationem ibi dem factam diceretur quod sicut in partibus propor­ tionalibus continui, isto modo signatis quod scilicet secunda medietas continui sil ultima pars proportiona­ lis, et secunda medietas primae medietatis sit secunda pars proportionalis, et secunda medietas residuæ pro­ cedent issit tertia pars proportionalis, et sic, si ve statur, in illis, inquam, partibusproportionalibusestultimam signare, non tamen primam simpliciter; ita in cau­ sis efficientibus et mobilibus est ultima, non autem aliqua simpliciter prima ; et tamen in eis est ordo. — Dicitur quod instantia nulla est, quia in ordine par­ tium proportionalium procedens non est causa poste­ rioris. Secus est in ordine causarum dicto modo ordinatarum. Nec in ordine illarum partium poste­ rior dependet a prima essentialiter. Ideo instantia non valet. Et si dicatur quod ista propositio < In causis essentialiter ordinatis primum est causa (s) atur. — quad Pr 166 LIBRI I. SENTENTIARUM medii etc. >, isti non habet evidentiam a ponente que multitudine finita, nec hoc potest negari nisi infinitatem causarum ; immo ille diceret quod sic proterviendo in multitudine infinita. Sed omne potenarguens petit principium ; diceret enim quod licet tiale ad hoc quod exeat in actum indiget aliquo ente m tali ordine prius sit causa posterioris, non tamen actu quod illud reducat in actum. — liem, ante primum est causa medii, quin ibi nullum est pri­ omne potentiate est aliquid actuale, cum actus sim­ mum. Sed hoc non valet. Quin, accepta tota multi­ pliciter procédât, 9. Metaphysics (t. c. 14). Sed tudine causarum moventium præler illam quæ est tota illa multitudo est quid potentiate, cum movetur. proxima effectui, quaeritur : aut tota ista multitudo Ergo est aliquis actus immobilis illa procedens. est movens et mola, aut aliqua pars ejus est movens, Secunda ratio sancti Thomæ ad probandum unum et non mota. Si secundum, igitur est ibi dare pri­ Deum esse, talis est (1. p., q. 2, ari. 3) : < In rebus mam causam moventem quæ movet alias, et non inveniuntur diversi gradus. Invenitur enim aliquid movetur ab alia, quia omnes illæ causæ sunt ad magis bonum, el aliquid minus bonum, verum, invicem ordinate, ila quod posterior movetur a priore. nobile; et sic de aliis hujusmodi. Sed magis el minus Si detur primum, arguitur sic: tota ista multitudo dicuntur de diversis, secundum quod appropinquant est movens mota; igitur (a) se habet in ratione unius diversimode ad aliquid quod est maxime tale : sicut moventis moti (6); igitur aliquid extra istam mul­ magis calidum est quod magis appropinquat maxime titudinem movet illam, et a nullo movetur. El sic calido. Est igitur aliquid quod est verissimum, el habetur propositum. — Nec valet si dicatur quod optimum, et nobilissimum, el per consequens tota multitudo numerorum excedentium el‘excesso­ maxime ens ; nam quæ sunt maxime vera sunt rum est excessa, el tamen a nullo est excessa, quia maxime entia, ut dicitur secundo Metaphysics (t. nec a numero finito, nec ab infinito. Hoc non valet. c. 4). Quod autem dicitur maximum in aliquo genere Quia illa totalis multitudo numerorum excessorum est causa omnium quæ sunt illius generis : sicut el excedentium non ex hoc hal»et quod excedat quia ignis, qui est maxime calidus, est causa omnium cali­ exceditur; sed totalis multitudo causarum moven­ dorum, ul in eodem libro dicitur. Est ergo (x) aliquid tium el motarum non aliunde movet nisi quia move­ quod est causa esse,et bonitatis, et cujuslibel perfectio­ tur; unde, remoto movente illarum, removetur ali­ nis rebusomnibus; el hoc dici mus Deum. » —11 æc ille. Ad hanc rationem dicit Aureolus (1. Sentent,, quid moveri ab illa. Non sic in numeris, quia non ex hoc illa multitudo excedit quia exceditur; ideo disl. 3, q. 1, ari. 4), quod non est mullum efficax. non oportet quod sit aliquo excessa. Et si dicatur : Nam albedo est mensura colorum, et maximum in quin non plus apparet evidens quod omnis multi­ illo genere, el colores sunl magis et minus nobiles tudo movens mola ab aliquo movetur, «piam quod |x»r accessum ad albedinein ; nec tamen eos effecti ve omnis multitudo excedens excessa ab aliquo exceda­ producit. Unde non est universaliter verum mensu­ tur; dicitur quod non est simile. Quia omnis multi­ ram esse causam mensuratorum. — Hæc ille. tudo movens, quanlacumque sit, ex quo movet, Sed quod ista responsio argumentum non infrin­ oportet quod sit in actu, el similiter ex quo move­ gat , nec instantia quam fert adversus maximam tur, est in actu aliqualiter; sed non oportet quod sit Philosophi, patet. Sicut enim dicit sanctus Thomas, dare in actu totam multitudinem numerorum exces­ de Potentia Dei, q. 7, art. 4 : « Accidentia non sorum, quia illi sunt in potentia pro majori parle, sunt entia, nisi per relationem ad substantiam, quæ el nullo modo in actu. Illud nutem quod est in actu est primum ens; el ideo non oporlet quod effician­ secundum se totum jiotest accipi ut unum ; non tur vel mensurentur aliquo primo quod est accidens, autein illud quod est in potentia, Mecque finaliler sed aliquo primoquod est substantia, b Et hoc, loquendo dico quod non oportet totam multitudinem numero­ demensuro prima,elquoadenlitalem; licet inensurenrum, quorum quilibet est excessus, esse excessam; I lur aliqua rnensura proxima sui generis, scilicet albesed oportet lotam multitudinem mobilium quæ mo­ dine, quæ est maxima in genere colorum, quia supervent ab aliquo moveri; et praesertim quia diversa, abundal aliis quantum ad lucem, quæ est fonnale in in quantum hujusmodi, non conveniunt in aliquem compositione coloris; el secundum hoc est mensura ordinem ; sed oportet hoc esse ab aliquo uno quod aliorum colorum, ut dicit sanctus Thomas, de Veri­ per se intendit illum ordinem. Igitur, in ordine tate, q. 2. art. 4 ad 4* m. Dicit enim ibidem « quod moventium et motorum dicto modo ordinatorum, albedo non est mensuro colorum quoad materiale, sci­ oportet deveniro ad aliquid quod non movetur, el licet (C) quoad terminationem diapliani. Unde in specie est causa illius ordinis; et hoc est Deus. — liem, albedihis non invenitur lotum quod in aliis coloribus quandocumque mulla agentia movent mota, ex hoc invenitur. Undo alii colores non sunl in albedine quod mota, totalis multitudo eorum est quid |>oten- sicut in causa b. — lp.ee ille, aliquibus additis. Aristoteles (2. Mctaphys., I c. 4) etiam ponens tiale ad sic movendum ; quia hoc palet in quacum­ (a) niotmi ηιβία. igitur — nwvem Motor igitur Pr (< ) ultra. — Ad. Pr (a) ergo. — enim. Pr. (C) tcilicel — ted Pr. DISTINCTIO III — QUÆSTIO I. 167 pnedictarn maximam, loquebatur de principiis ulti­ intellectus « quo omnes res natural^ Λ^· t r , . 1 . . n ld,es ordinantur ad mis, scilicet de motoribus coelorum, qui sunt omni­ unem ; el hunc dicimus Deum. > j bus causa in esse et veritate, secundum quod exponit forma. Commentator in -ocundo Melaphytriete, commento Ad Imne ralionem «licit Aureo|ue (1 Seillent quarto. Non valet igitm instantia de accidentibus, «list. .J, I, art. 4) quod non demonstrat Dicere(piorum nullum est mensura prima, nec primum tui enim <(uod ommn diriguntur in flnem et incli­ principium alicujus. Quomodo autem intelligntur nantur « formis suis el(a) proprii8 nal . η& dicta maxima Philosophi, ostendit sanctus Thomas, indigent aliquo .-xlnnM-co imPrimente istim incli­ super eodem secundo Mclaphyiictr t lect. 2), dicens nationem; et ideo non prolaretur ex hoc vel per « Unumquodque inter alia dicitur maximum, ex (pio hoc, aliqui» extrinsecus intellectus omnia produ­ causatur in aliis aliquid univoce pr.rdii alum de eis, cens. Et ei dicatur quod tunc ordo universi erit a sicut ignis est rausi caloris in elementetis («); unde casu . dicendum quoti non ; immo erit j>er se, cum rum calor dicatur univoce de igne, et de elemental is oriatur ex quidditatibus rerum. — Hæc ille coi|k>iibus, sequitur quod ignis sit ta responsio nulla erit, ut ostendit sanctusThoEacit autem Aristoteles mentionem de univocatione, mas, de Veritate,q.5,arL 2,ubi improbat illud quod quia quandoque contingit quod efierlus non perve- ponit isLi responsio, scilicet quoti omnia procédante! nil ad similitudinem causæ secundum earndem ratio­ necessitate «ausarum procedentium, scilicet agentis nem speciei, propter excellentiam ipsius rause : vel materiæ, et consequenter ex necessitate forma? sicut sui est causa caloris in istis inferioribus; nec quam agens imprimit. Arguit enim sic : < Causa tamen corpora inferiora possunt recipere impressio­ materialis et agens, in quantum hujusmodi, sunt nem solis aut aliorum corporum cœlestium secun­ causaessendi ipsi effectui; non autem sufficiunt ad dum eamdein rationem speciei, cum non communi­ causandum bonitatem in effectu, secundum quam rent in materia; et propter hoc non dicimus solem sit conveniens, et in seipso ul possit permanere, et esse calidissimum, sicut ignem, sed dicimus solem in aliis ul opituletur (i). Verbi gratia, calor de sui esse aliquid amplius quam calidissimum. Nomen ratione, quantum est de se, habet dissolvere; disso­ autem veritatis non est proprium alicui speciei, lutio autem non est bona et conveniens nisi usque ad sed se habet communiter ad omnia entia. Unde, certum terminum et modum ; unde si non poneremus quia (C) illud quod est causa veritatis est causa com­ aliam causam prater calorem et hujusmodi agentia municans cum effectu in nomine el ratione com­ m natura, non possemus assignare causam quare res muni, sequitur quod illud quod est posterioribus convenienter fiunt et bene. Omne autem quod non halxjt determinatam causam a casu accidit. Unde causa ul sint veni, sil verissimum. » — Ikec ille. Ex quo palet quod mens Philosophi est quod oporteret,secundum prodictam positionem, ut omnes * et utilitates quæ inveniuntur in rebus omnia quæ communicant in aliqua ratione genetis convenientia reducuntur ad aliquod principium, quod summe essent casuales. > — Hæc ille, in forma. — Ex quibus participai rationem illius generis, vel aliquid perfe­ palet quod natura rei non cognoscentis non sufficit ctius ratione illius generis : sicut omnia calida ad ad hoc quod rerum operationes sint convenientes aliquid calidissimum, vel jterfectimi quam si esset ipsis naturis rerum, et, cum hoc, sint utiles et bonæ,ac calidissimum; el omnia colorata ad aliquid colora­ convenientes aliis, nunc isto modo, nunc ilio, nunc tissimum vel perteriins quam coloratissimum : et sic secundum istam actionem, nuncsecundum aliam. Istas de cicteris. El constat quud loquebatur «le principio verumtamen utilitates videmus semper,aut in majori effectivo, et non de tine, sicut palet in suo exemplo | parte accidere in operibus nature. Unde oportet posito de igne ivspcclu calefactihilium. 'quod pneexibtnl aliquis intellectus, qui res naturales finem ordinet, ad ---------modum quo sagittator dat Terttn ratio sancti Thomæ talis est, ubi supin, in t- ---------------, — . scilicet prima parle, el de Veritate (γ), q. 5, ari 2. sagittæ certum motum ul tendat ad^ determinatum « Videmus, inquit, quod alibatur, quia est aliquod (5) movens omnino immobile et perfectissimum, ut a philosophis est probatum. Oportet igitur quod omnia illa minus perfecta ab ipso esse recipiant. Ethæcest probatio Philosophi, 2. Metaphysics (l. c. 4). Item. Illud quod est per alte­ rum, reducitur sicut in causam in illud quod est per se. Unde si esset unus calor per se exsistens, oporteret ipsum esse causam omnium calidorum, quæ per modum participationis habent calorem. Est autem ponere aliquod ens quod est ipsum suum esse : quod ex hoc probatur» quia oportet esse aliquod primum ens quod sit actus purus, in quo nulla sit compositio. Unde oportet quod ab illo uno ente omnia alia sint, quæcurnque non sunt suum esse, sed habent esse per modum participationis. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod impossibile est et contra veram philosophiam, esse aliqua necessaria mulla, quorum unum non sit productum ab alio,nec econtra, sicut iste fingit dicere philosophos de coelis ct eorum motoribus quorum nullum dependet a primo ente nisi in genere causas finalis. Quod iterum probatur esse contra philosophiam; scilicet, quod aliqua necessaria habeant causam fina­ lem et non efficientem, utputa quod primum sit finis et non efficiens. Arguitur igitur sic. Secundum philosophos et veritatem, primum movens et agens est ultimus finis. Ergo solutio illa nulla est, a quo­ cumque detur. Tenet consequentia; quia, secundum hoc, ille ultimus finis non solum movet motione per modum finis, sed motione efficientis. Assumptum probat sic sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 1 , sic : α Appetibile movet appetitum. Primum autem movens oportet esse omnino non motum. Ergo necesse est quod primum et universale agens sit ipsum primum ct universale appetibile, id est pri­ mum et universale bonum quod omnia operalur : propter appetitum sui ipsius. » — Hæc ille. — Et primo Contra Gentiles, cap. 75, probat idem assumptum. Et similiter prima parte, q. 44, art. 4, sic : α Omne agens agit propter finem ; aliter ex actione agentis non magis sequeretur hoc quam illud, nisi a casu. Est autem idem finis agentis et patientis, in quantum hujusmodi, sed aliter et aliter: unum enim et idem est quod agens intendit imprimere, et patiens intendit recipere. Sunt autem quæ simul agunt et patiuntur, quæ sunt agentia imperfecta ; et in his contingit quod etiam in agendo intendant aliquid acquirere. Sed primo agenti, qui est tantum agens, (а) non. — non en et ratio Pr. (б) aliquod. — aliquid Pr. DISTINCTIO III· — QUÆSTIO I. non convenit agere propter acquisitionem alieujus finis; sed intendit solum communicare suam perfe­ ctionem, quæ est ejus bonitas. Et unaquæque crea­ tura intendit consequi suam perfectionem, quæ est similitudo perfectionis et bonitatis divinæ. Sic ergo divina bonitas est finis ultimus omniurn rerum. > — Hæc ille.— Ex quibus patet quod illa ratio habet idem medium quod aliæ, scilicet quod quia est pri­ mum agens, ideo nihil recipit, ac per hoc exterior finis eum non movet; quod tamen oporteret si ageret propter alium finem : tunc enim recijieret ab eo cognitionem, vel delectationem, vel perfectionem, sicut ab objecto saltem ; quod primo agenti nullo modo convenit. Sic ergo patet quod contra rationem est ponere quod ultimus finis non sit primum agens et motum executive causans. Quod etiam ista responsio numquam fuerit de mente Aristotelis aut Commentatoris, scilicet nul­ rium habere causam productivam in esse lum nec vel conservativam, patet. Nam 5. Metaphysics (t.c.G), cap. dc Necessario, tam Philosophus quam Com­ mentator (commento 6) dicunt quod aliquod est necessarium quod habet causam; licet Commentator dicat ibidem necessarium secundo modo non esse ita proprie necessarium sicut illud quod est primo modo necessarium, et velit similiter nullum neces­ sarium habere causam generantem. Quod autem loquatur de causa effectiva, patet ; nam ibi distinguit necessarium in necessarium per se, quod non habet causam dantem illi necessitatem, et in necessarium quod habet causam dantem illi necessitatem ; dare autem dicit causam agentem, non finalem. Item, 8. Physicorum, particula 15, dicit Philosophus quod Democritus non bene dicit in hoc quod nullius necessarii oportet quærere causam. Hoc, inquit Phi­ losophus, judicium in quibusdam rebus non est veru m. Tri a ngulus en i m semper habet t res angu los æqualcs duobus rectis; sed tamen est qiuedam per­ petuitatis hujus altera causa (a);principia vero non habent aliquas causas, et sunt rvterna. — Hæc Phi­ losophus, ubi Commentator : α Sermo Democriti et sequentium ejus, quod res necessaria? non dicuntur habere causas, est verus in quibusdam rebus, et fal­ sus in quibusdam. Triangulum enim habere tres angulos æquales duobus rectis est necessarium ; et tamen habet causam. » — Ha» Commentator. Et post : « Et intendebat Aristoteles declarare quod multa necessaria habent causas, n — Hæc ille. — Constat autem principia respectu conclusionis non habere rationem causa? finalis. Ergo falsum est quod secundum Aristotelem nullum necessarium habeat causam nisi finalem. Item, quod prima substantia et primum ens non solum sit finis omnium, sed etiam effectiva et dans esse omnibus, secundum mentem (α) *ed tamen ett quadam perpetuitati * hujus altera caiua. — sed principium e*t ad hanc rem cternam Pr. 169 Philosophi et Commentatoris, patet. Nam Aver­ roës, 10. Metaphysics, commento 7, sic dicit : « Omne quod est principium esse est principium numen, et quod est principium numeri est princi­ pium essendi; idem enim contingit ex hoc in omnibus. Et cum hoc ita sit, sicut apparet per inductionem, manifestum est quod unum in quolibet genere est aliqua natura simpliciter, quæ quia est princi­ pium esse diorum ejusdem generis, esi principium numeri eorum. Et intendit quod cum huic junctum fuerit quod declaratum est in Physicis, hoc est pri­ mum motorem aeternum et absolutum ab omni materia, et declaraverit poet quod hoc non solum­ modo est principium tanquam motor, sed Unquam forma et finis, declarabitur quod illud est unum, de quo fuit declaratum hoc quod est principium substantial, sicut est declaratum quod est actus ulti­ mus cui non admiscetur potentia. > — Hæc ille. Item, quod secundum mentem eorum, primum agens et ultimus finis sint idem, patet. Nam Com­ mentator 12. Metaphysicæ, commento 36, sic ait : < Dictum est in 8. Physicorum quod movens corpora cœlestia in nulla exsistit materia, et quod est forma abstracta; quapropter movens hoc est intellectus, quia agit motum, et est motus tinis. Hæc autem differunt tn nobis, scilicet illud quod movet nos in loco secundum quod est agens, et quod movet nos secundum quod est finis; et habet duplex esse, sci­ licet in anima et extra animam. Quod autem est in anima est agens motum ; secundum vero quod extra animam est movens secundum finem. Verbi gtatia : quando balneum habet duplicem funnam, in anima et extra animam; et propter illam formam quæ est in anima, desideramus illam formam quæ est extra animam. Igitur forma balnei, in quantum est in anima, est agens desiderium et motum; secundum autem quod est extra animam, est finis motus. Si igitur forma balnei non esset in materia, tunc moveret secundum agens el secundum finem, sine aliqua motione contingente; et sic intelligendum est de moventibus corpora coelestia. Secundum igitur quod intellecta ista sunt forma? eorum, sunt moventia secundum agens;secundum autem quod sunt eorum fines, moventur ah illis secundum desiderium. > — Hæc ille. Item, commento 41, dicit quod pnmus motor habet potentiam infinitam, et esi causa permanentia? cœli. Item,commento 44, dicit Commentator: « Quod autem moderni dicuntsultstantiam primam esse prio­ rem motore lotius, falsum est. Quælibet enim sub­ stantia istarum est principium sulistantiæ sensibilis, secundum motorem el secundum finem ; et ideo dicit Aristoteles quod si aliqua? substantia? essent non moventes, essent otiosa?. Quod autem movit eos ad hoc dicendum, est ratio quæ potest dissolvi a quo­ libet exercitato in hac scientia. Dicunt enim quod apparet ex istis intelligentiis, quod quædam earum consequitur sicut causatum causam ; prima autem i τη LIBRI I. SENTENTIARUM substantia debet esse una et simplex in fine; ai) uno autem el simplici non provenit nisi unum; et a motore primi cœli provenit anima primi rœli el motor orbis consequentis; necesse est igilur ut sit non simplex; habet ergo causam priorem. Iste autem sermo esi imaginabilis· Non enim est illic proventus, neque consecutio, neque actio, ita ut dicamit» quod una actio tantum consequitur linum agentem; tan­ tum enim est illic causa et causatum, secundum quod dicimus quod intellectum est causa intelligent is. Et cum ita sit, non est impossibile ut illud quod esi j>er se intelligente, sit causa plurium entium, secun­ dum quod ex eo intclliguntur multi modi. Illud igi­ tur quod intelligil molor Jovis de primo motore, et est causa in anima cœli, aliud est ab eo quod intel· ligil ex eo molor orbis Saturni ; el similiter de uno­ quoque eorum est, intelligendo causam propriam. Et secundum hoc omnes motus eorum idem intendunt, scilicet ordinem totius. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod Deus quem vocat primam substantiam non solum est finis substantial sensibilis, immo est causa movens, et quodlibct sic simplex, cum ab eo proceilunt multa, secundum quod multa intelligil, vel essentiam suam multipliciter intelligil. non solum ipse, immo aliæ substanliæ separate. Scien­ dum etiam quod cum dicit Commentator quod inter primam causam et alias intelligentes non est causa el causatum, nec actio, nec consecutio etc., non intendit negare Deum effet live producere alias intel­ ligentias; sed solum intendit quod Deus ipse non producit eas per actionem quæ est extractio alicujus de potentia in actum, sed solum per actum intellectus et voluntatis, quæ est actio immanens agenti, non transiens in passum extrinsecum. Et hoc est verum. Item, 2. .Wdap/n/sicæ, commento 4, sic ait. α Opor­ tet ut maxime verum sit illud quod est causa maxime veritatis in quolibet genere entium, ct magis dignum in esse el veritate quam illa quorum est causa in illo genere. Et manifestum est quod si hæc esi prima causa omnium entium, ut declaratum est in scientia naturalium, quod illa causa est magis digna in esse et veritate quam omnia entia; omnia enim entia non acquirunt esae et veritatem nisi ab ista causa. Est igitur tantum ens el unum per 80 et verum |>er ee, et omnia entia et vera per esse el veritatem ejus. > — Hæc ille in forma. Et patet quod non loqùilur de causa finali. Tum quia de illa causa nulla mentio iit in 8. Phj/aicorum, sed solum de efficiente, ubi dicit Commentator esse declaraturi! primam causam esse causam omnium aliorum. Tum quia si loqueretur de line, non diceret quod alia acquirunt esse a prima causa, sed potius propter primam causam ; non enim dicimus : diligo Petrum a generalissimo, S4 *d propter generalissimum. Hanc etiam intentionem habuisse Commentator manifeste pandit in tractatu de Sub· stantiU' orbis, ubi sic dicit 2. capit. : < El debes scire quod istud corpus cceleste non indiget virtute movente in loco semper tantum, sed virtute lar­ giente in se, el in sua virtute, et in sua sub­ stantia (i) permanent ia m ætenuim ; quoniam etsi sil simplex el non habens in so potentiam ad corru­ ptionem, tamen est finite actionis necessario, quia est linitarum dimensionum et determinatarum a superlicieconlinente ipsum. El omne tale, cum intel­ lectus posuerit ipsum esse per se, absque eo quod aliquid largiatur ipsi permanentem et æternitatem, necesse erit ut ita sil de finilate suæ permanentia * sicut est «le (Initate suæ actionis. Et ideo necesse est in intellectu potentiam esse huic largientem perinanenliam adernam, quemadmodum largitur ipsi mutum proprium ætemum. El non hoc tantum; sed necesse est hoc esse virtutem quæ largitur ei motum proprium, sive actionem quæ est æt em itas, inter oeteros motus, scilicet motum localem in circuitu, el figuram propriam isli motui, scilicet sphaericam, el mensuram propriam unicuique istorum corporum, et convenientiam inter ea ad invicem in ordine el quantitate, ilaquod exomnibus perficiatur unus actus, scilicet totus mundus. Nulla enim est differentia inter virtutis activa * indigentiam in corpore, el in omni corpore simplici, aut in uno composito ex sim­ plicibus hujusmodi; et indifferenter, sive illud corpus fuerit generatum, sive non genendum. Unde vide­ mus cadum habere unam virtutem non tantum moventem omnia, sed agentem et conservantem omnia, sicut est dispositio in corpore hominis et in corpore facto propter finem proprium ; linis enim significat agens significatione necessaria,sicut motum significat movens ; sed in genere agentium quoddam esi agens prius tempore acto, et omne quod fit in sphæra istius mundi est istius agentis et istius acti; el quoddam est naturaliter prius, ut sicut est dispo­ sitio temporis cum orbe, el agentis cum orte, sci­ licet facientis ipsum in dispositionibus necessariis in inveniendo finem propter quem fuit. Et cum hoc ignoraverunt quidam esse de opinione Aristotelis, dixerunt ipsuin non dicere causam agentem totum, sed causam moventem. Et illud fuit valdeabsurdum ; et non est dubium in hoc quod agens ipsum est movens ipsum. Quod enim movet ipsum motu proprio illi, est illud quod largiturei primo dispositiones per quas motum proprium acquirit. Et ista est virtus illa (piam laudat Aristoteles in multis locis in lib. de Cteloel Mundu;vA indicat i |>sa messe nobiliorem coelo el alliorein. » Hæc Guninentator, in forma. Et cap. 4, dicit : « Declaratum est cx istis omnibus quoddatorcpiitinuationis motus est dator motus cœli; et si ipee non eseet, destrueretur motus; el si motus, et cœlum; iodum enim est propter motum suum; si motus cœli destrueretur, destrueretur motus entium inferiorum, et sic mundus. Ex quo verilicatur quod dator continuationis motus est dator • a) »‘l in tua iiibttanha. — ct in luatn lubilanttam Pr. DISTINCTIO III — QUÆSTIO I. esse aliis entibus, a — Hæc Commentator. — Ex qui· hueomnibua patet manifestequod,.fecundum mentem Philosophi cl Commentatoris, prirnum principium est causa, non solum per modum finis, immo per modum moventis et agentis et largientis esse omni­ bus aliis entibus; et |>er consequens responsio data ad rationem sancti Thomæ, non processit de consilio el assensu Aristotelis el Commentatoris. Verum tamen contra dictam rationem el neplicam factam contra responsionem instat arguens (Aureo­ lus, 1. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 4), dicens illam maximam qua dicitur quod omne ens per participa­ tionem est effective ab ente per essentiam, non vi­ deri haliere omnimodam veritatem. Nam ignis per suam essentiam determinat sibi calorem ; nec tamen ubicumque participatur calor, ibi est per actionem ignis, nam sol et slelke generant calorem in medio. — Item addit quod alia propositio est fais», in qua dicitur quod sit aliquid quod non habeat esse |m_t suam essentiam. Hoc, inquit, non est verum; quia immo omne ens est per suam essentiam ; quia essen­ tia sua est ei ratio essendi. Participatio autem non est aliud nisi quod omnia entia sunt qmedam parti· culares entitates, prater primum quod est tota entilas subsistens. Sed hoc non inferret quod omnia essent effective ab alio, prasertim si creatio non esset. — Tertio potest instari contra rationem principalem. Non enim videtur verum, quod omne quod esi pos­ sibile non esse, quandoque non sit, vel desinat esse ; nam elementa habent potentiam ad non es&e, et tamen elementa nunquam desinent. Ad primani instantiam dico quod illa maxima debet sic intelligi : Omne quod est aliquale per par­ ticipationem, est tale per actionem illius quod est tale |>er essentiam, vel per actionem alicujus quod eminenter (a) continet hoc quod est tale per essen­ tiam. Et sic patet quod instantia facta de igne non valet; licet non solum sanctus Thomas utatur illo exemplo, sed etiam Aristoteles, 2. Metaphysics (l. c. 4), et Commentator. Sed exemplorum non requiritur verificatio. Unde dico quod omne calidum est calidum per actionem ignis, vel alicujus quod totam ignis aclualilatem contineat eminenter (6) el in virtute, sicut est Sol aut aliud corpus cœleste. Et maxima in isto sensu sumpta potissime demonstrat intentum, scilicet quod cum Deus sit ens per essen­ tiam, oportet quod sit causa omnis rei habentis esse participatum, vel aliquid quod Deum contineat emi­ nenter (γ) el in virtute, si quod sil tale. El sic patet quod instantia est verbalis. Solutio autem instantia? est de mente sancti Thomæ, prima parte, q. 44. art. 3, ad secundum, ubi sic arguit : « Omne quod est per participationem reducitur ad aliquid per se existens, ul ignitum ad ignem. Sed quæcumque (σ) alicujiu quod eminenter — ae/uj quod evidenter Pr. (6) eniincnlrr. — essentialiter Pr. (γ) eminenter. — evidenter Pr. 171 sunt in rebus sensibilibus sunt solum per participa­ tionem alicujus speciei ; quod ex hoc palet quod in nullo sensibilium invenitur solum id quod ad ratio­ nem speciei pertinet, sed adjunguntur principiis speciei principia individuatia. Oportet igilur ponere ipsas species per se existentes, ut per se equum, et hujusmodi. > Ecce argumentum. — Et respondet : « Dicendum quod de ratione hominis est quod sit in materia ; et sic non potest inveniri homo sine mate­ ria hac. Licet igitur hic homo sil per participationem speciei, non tamen potest reduci ad aliquid per se exsistens in eadem specie (i), sed ad speciem superexcedentem (C), sicut sunt substantiae separate. Eidem ratio est in aliis sensibilibus. > — Hæc ille. — Ex quibus manifeste patet quod omnis calor par­ ticipatus oportet quod ait a calido per essentiam, vel ab aliquo supenori ad calorem, si subsisteret; et sic de aliis omnibus.— Ad secundam instantiam dici­ tur quod solus Deus est per essentiam, sic quod esse est de ratione essentia» Dei, non autem de ratione alicujus essentiæ create. El similiter nulla essentia creata est ultimum et proximum formale quo aliquid esi; secus esi de essentia divina. El ista, Deo duce, longe prolixius probabuntur alias. — Ad tertiam instantiam dico quod elementa, etsi sint possibilia non esse, durant tamen, hoc eis praestante aliquo quod est necesse ose, quod potest ea in ætemum conservare. Sed ii nullum tale esset necessario exsi­ stens, tunc proculdubio terra non esset; vel etiam si illud necessario exsistens, elementa el alia quæ po.lenliam habent ad non esse, suæ natura cursum peragere sineret, tota materia quæ nunc est sub forma terne, quandoque esset sub alia forma. Et sic illud elementum terra quod nunc est, quandoque non esset, licet aliud in numero sibi succederet. Et ita, sicut terra est possibilis non esse, sic quandoque non esset. Vult ergo sanctus Thomas quod si nullum ens esset necesse esse, pro certo omne possibile non esse quandoque non esset. Et si contingat quod aliqua jioesibilia non esse semper durent, hoc est quia est aliquod necesse esse quod manutenet illa. Et hoc suf­ ficit in suo proposito, in quo illam propositionem assu­ mit. Sic igitur patet quod quarta ratio principaliter probans unum Deum esse, non obstantibus instan­ tiis nostrum propositum efficaciter demonstrabat. Quinta ratio. — Quinto arguit sic sanctus Tho­ mas, primo Contra Gentiles, cap. 42, directe pro­ bando intentum. Alis namque rationes probant directe quod est unus Deus; ista autem directe pro­ bat quod non est nisi unus. Arguitur ergo sic. Omne possibile esse el non esse, necessario est pro­ ductum; tale namque quantum est ex se non habet esse, sed per aliud reducitur ad esse. Sed omnia quæ sunt prater unum, sunt possibilia esse el non esse ; (а) specie. — Om. Pr. (б) tuperexcedentem. — iujterejrceltenPr. LIBRI I. SENTENTIARUM impossibile enim est esse duo, quorum quodlibet sit necesse esse. Quod sic palet : e Nihil enim eorum quæ conveniunt huic signato, in quantum est hoc signatum, possibile est alteri convenire; quia singu­ laritas alicujus rei non inesl alteri prêter ipsum sin­ gulare. Sed ei quod est necesse esse, sua necessitas essendi convenit inquantum habet esse hoc signa­ tum (i). Ergo impossibile est quod alicui alteri conveniat. El sic impossibile est quod sint plura, quorum quodlibet est necesse esse; et consequenter impossibile est esse plures Deos. Probatio mediæ. Si enim illud quod «t necesse esse, non est hoc signatum in quantum est necesse esse, oportet quod designatio sui esse non sil necessaria secundum se, sed ex alio dependeat. Unumquodque autem, secundum quod est actu, est distinctum ab omnibus aliis; quod est esse hoc signatum. Ergo quod est necesse esse dependet ab alio, quantum ad hoc quod estasse in actu; quod est contra rationem ejus quod est necesse esse. Oportet igitur quod illud quod est necesse esse,sit necesseessesecun­ dum hoc quod est hoc signatum, d — Hæc i Ile in forma. Ad hanc Limen rationem dicit Aureolus (1. «Sen­ tent, dist. 3, q. I, ari. 4) quod est inefficax, nec concludit. Nam, secundum eum, philosophi concede­ rent quodlibet necesse esse fore alterius speciei ; et ita non posse multiplicari. Et per consequens quodlilæt esset quædam singularitas; nihilominus essent plura. — Hæc ille. Sed ista responsio nulla est, sicut ostendit sanctus Thomas luculentissime ubi supra ( Contra Gent., cap. 42 . a Nam ex quo illa duo conveniunt in inten­ tione necessitatis essendi, oportet quod distinguan­ tur per aliquid. Aut ergo illud requiritur ad com­ plementum necessitatis essendi aliquo modo, aut nullo. Si nullo, ergo est accidentale ; quia omne quod advenit rei, nihil faciens ad ejus esse, est accidens. Ergo hoc accidens habet causam. Aut ergo essentiam ejus quod est necesse esse, aut aliquid aliud. Si essentiam ejus quod est necesseesse, cum ipsa neces­ sitas essendi sit essentia ejus, ut alias probatum est, necessitas essendi erit causa illius accidentis. Sed necessitasessendi invenitur in utroque; ergo utrum­ que habebit illud accidens; ct sic non distinguentur secundum illud. Si autem causa illius accidentis sil aliquid aliud, nisi illud aliud esset, non esset hoc accidens; et nisi hoc accidens esset, predicts distin­ ctio non esset. Ergo nisi illud aliud esset, predicts distinctio non esset ; ac per hoc illa duo quæ ponun­ tur necesse esse, non essent duo, sed unum. Ergo osse proprium utri usque dependet ab alio; et sic neutrum erit necesse esse per seipsum· Si autem illud quo distinguuntur sit necessarium ad necessita­ tem essendi complendam, aut hoc erit quia includi­ tur in ratione necessitatis essendi, sicut animatum includitur in ratione animalis; aut hoc ont quia (a) haM Aoe signatum. — at hoc signatum Pr. necessitas essendi speciflcntur per illud, sicut anb mal completur per rationale. Si primo modo, opor­ tet quod ubicumque sit necessitas essendi, sit illud quod in ejus ratione dicitur; sicut cuicumque con­ venit animal convenit animatum. El sic, cum ambo­ bus predictis attribuatur necessitas essendi, secun­ dum illud distingui non potenint. Si autem secundo modo, hoc iterum esse non potest; nam differentia spec i fl cans genus non complet rationem generis, sed per eam acquiritur generi esse in actu; ratio enim animalis completa est ante additionem ratio­ nalis. sed non potest esse animal in actu, nisi sit rationale vel irrationale. Sic igitur aliquid complet necessitatem essendi quantum ad esse in actu, el non quantum ad intentionem necessitatis essendi ; quod est impossibile propter duo : primo, quia ejus quod est necesse esse, sua quidditas est suum esse; secundo, quia sic ipsi necesse esse acquireretur esse per aliud; quod est impossibile. Non est igitur ponere plura, quorum quodlibet sit necesse esse per seipsum. — Herum ; si aliqua duo conveniant in intentione necessitatisessendi, oportet quod distinguantur per aliquid quod additur alteri tantum vel utrique; et sic oportet utrumque vel alterum esse compositum. Nullum autem compositum est necesse esse per seipsum. Ergo impossibile est plura esse, quorum quodliliet sil necesse esse per seipsum. » — Hæc ille in forma. — Ex quibus palet (fùod responsio illa est contra philosophiam, quæ scilicet diceret duo necesse esse alterius speciei vel ejusdem. Istis ergd quinque viis probat sanctus Thomas unum Deum esse, locis predictis; licet multas alias in variis locis ad hoc idem ponat. Sed quia non impugnat eas Aureolus, ideo eas transeo. Nunc ergo restat diceread rationem quæoppositum arguebat, scilicet quod Deum esse non sit demon­ strabile. Dico igitur secundum sanctum Thomarn, prima parte, q. 2, art. 2, ad primum, quod nihil prohibet illud quod est per se demonstrabile et sci­ bile, ab aliquo accipi ut credibile, qui demonstra­ tionem non capit; ita quod unum Deum esse tenetur sola fide ab aliquo, non autem ab alio, sed habitu scientifico, el est ei non articulus fidei, sed preainbulum ad fidem et articulos. Sicut enim gratia Sup­ ponit naturam, ita fides cognitionem naturalem. El hæc de qua» lion e dicta sufficiant pro present!· QI E STIC) II. UTRUM IMAGO ET TRINITATIS VESTIGIUM IN CREATURIS REPERIATUR juxta eamdem distinctionem, quæritur Utrum in creaturis reperiatur imago et vestigium Trinitatis. Et arguitur primo quod non reperiatur imago. Dicit enim Hilarius in libro de Synodis, ecundo, DISTINCTIO III. - QUÆ8TI0 IL quod imago est illius rei ad quarn imaginatur species indifferens. Et iterum dicit quod imago est rei ad rem coaequandam indiscreta et unita similitudo. Sed Dei et creatura non est species indifferens, nec potest esse aequalitas creatura ad Deum. Ergo in nulla creatura est imago. Quod autem non sit in ea vestigium, arguitur sic. Effectus non repraesentat nisi suarn causam. Sed causa litas creaturarum pertinet ad naturam communem, non autem ad relationes quibus personæ distinguun­ tur ct numerantur. Ergo in creatura non invenitur vestigium Trinitatis, sed unitatis essentiæ. In oppositum est Magister, in praesenti distin­ ctione. Iu praesenti distinctione erunt duo articuli. In primo videbitur quid sit vestigium aut imago, et in quo ab invicem distinguantur. In secundo videbitur in quibus rebus reperianlur vestigium ct imago. ARTICULUS I. QUID EST VESTIGIUM AUT IMAGO, ET IN QUO AB INVICEM DISTINGUUNTUR A. — EXPOSITIO VERITATIS Quantum ad primum articulum dico quod, secun­ dum sanctum Thomarn, prima parte, q. 45, art. 7, et 1. Sentent., diet. 3, q. 2, art. 1, ratio vestigii in hoc consistit, quod est repraesentatio < causæ vel cau­ sa! i tatis quantum ad solam causalilatem, absque repraesentatione formæ; sicut jvatet quod fumus vel adustio représentât ignem. Vestigium enim demon­ strat motum alicujus transeuntis, sed non qualis ille sit. Et secundum hoc tria sunt de ratione ejus, scilicet similitudo, el imperfectio similitudinis, et quod peripsum in rem cujus est vestigium deveniatur. Et quia in creaturis inveniuntur aliqua quæ non représentant formales rationes personarum, puta modus procedendi per modum amoris et verbi; nihilominus illa necesse est reducere in divinas personas, sicut in causam; el illa représentant Tri­ nitatem, licet imperfecte, et ducunt in ejusaliqualeni notitiam ; ideo in eis vestigium est. Quælibet enim creatura subsistit in esse suo, et habet formam per quam determinatur ad speciem, et habet ordinem ad aliquid. Secundum igitur quod est quædam sub­ stantia creata, reprasentat causam et principium; el demonstrat personam Patris, quæ est principium non de principio. Secundum autem quod habet quamdam formam el speciem, représentât Verbum ; secundum quod forma artificiali est ex conceptione artificis. Secundum autem quod habet ordinem, reprasentat Spiritum Sanctum, in quantum est Amor; quia ordo effectus ad aliquid est ex voluntate Creatoris. Et ideo dicit Augustinus, 6. de Trinitate (cap. 10), quod vestigium Trinitatis invenitur in | 173 unaquaque creatura, secundum quod aliquid unum est, et secundum quod aliqua specie formatur, el secundum quod quemdam ordinem tenet. Et ad hoc etiam reducuntur illa tria, numerus, pondus el mensura, quæ ponuntur Sapientur 11 (v. 21 ); nam mensura refertur ad substantiam rei limitatam suis principiis, numerus ad speciem, pondus ad ordinem. Ad hoc etiam reducuntur alia tria quæ ponit Augustinus, modus, species et ordo; et illa alia quæ ponit 83. Quæstionum (q. 18), quod con­ stat, quod discernit, quod congruit. Constat enim aliquid fier suam substantiam, discernitur per for­ mam, congruit per ordinem. El in idem de facili reduci possunt quæcumque sic dicuntur. Sic igitur palet quæ ratio vestigii, et qualiter vestigium attendatur in rebus. — Ratio autem imaginis con­ sistit in repraesentatione causæ, quantum ad simili­ tudinem forma * ejus ; sicut ignis genitus ignem gene­ rantem reprasentat, et statua Mercurii Mercurium. Quia ergo processiones divinarum personarum atten­ duntur per actum intellectus et voluntatis; nam Filius procedit ut Verbum intellectus, Spiritus san­ ctus ut Amor voluntatis; ideo in creaturis rationa­ libus, in quibus est intellectus et voluntas, inveni­ tur repræsentatio Trinitatis per modum imaginis, in quantum in eis invenitur verbum conceptum et amor procedens. > — Hæc sunt verba sancti Thomæ in prima parte, ubi supra. Consimiliter ponit q. 93, art. 6, ubi ait quod imago repraesentat secundum similitudinem speciei ; vestigium autem per modum effectus, qui sic reprasentat causam suam, quod tamen ad speciei similitudinem non pertingit; sicut exemplifies! de impressione quæ ex motu animalis relinquitur, et de anere causato ab igne, el de deso­ latione terra ab hostili exercitu, quæ omnia dicun­ tur vestigia. Ibi etiam ostendit, et in aliis quinque articulis procedentibus ejusdem quaestionis, quo­ modo in creatura rationali est imago, in quantum in ea repraesentatur similitudo divinæ natura, et in quantum repraesentatur similitudo Trinitatis increa­ se. Idem ponit de Veritate, q. 10, art. 1 ; el q. 21, art. 6. Item, t. Sentent., dist. 3,q. 2, art. 2 et 3. B. — OBJECTIONES Sed contra praedicta instat Aureolus, secunda quae­ stione hujus distinctionis (ari. ! ), quod iste modus ponendi deficit in tnbus. Primo, quia dicit rationem vestigii consistere in repraesentatione solius causalitatis causæ. Constat enim quod Trinitas personarum, in ratione qua Trinitas, nullam causalitatem habet respectu creatu­ rarum ; quælibet namque persona causât totam crea­ turam quantum ad substantiam ; el iterum proprie­ tates personales non sunt productive. Et tamen, si non esset nisi una persona in Deo, sicut imaginaban- LIBRI I. SENTENTIARUM 174 tur philosophi et pagani, adhuc reperirentur in crea­ turis omnia quæ nunc reponuntur. Sed constat quod vestigium dicitur in repraesentando Trinitatem per * sonalern. Ergo non consistit in repraesentatione solius causalitatis. Secundo, dicit istarn positionem deficere in hoc quod ponit vestigium non repraesentare formam. Constat enim quod vestigium jiedis représentât pedem et formam pedis. Et si lotum animal appli­ caretur pulveri in ambulando, sicut est de serpente, tota impressio animalis posset vestigium appellari; sed tunc repraesentaret formam (x) animalis. Ergo videtur quod non tollat rationem vestigii, si repré­ sente! causam secundum formam. Tertio, dicit istam positionem in hocdoficere, quia I»onit similitudinem, et imperfectionem, et ducere in notitiam alterius, integrare rationem vestigii. Constat enim quod imagini competunt ista tria, cum sit similitudo imperfecta, el ducat in notitiam Tri­ nitatis. Igitur dicta assignatio fuit incompelens. — Hæc ille. C. — SOLUTIONES Ad primum istorum respondet sanctus Thomas, 1. p., q. 45, art. 7, ad tertium argumentum, et ari. 6, in corpore articuli. Aii enim sic : « Creare non est proprium alicui person®, sed commune loti Trinitati. Sed tamen divinæ person® secundum rationes suæ processionis habent causalitatem respe­ ctu creationis rerum. Ul enim, inquit, supra osten­ sum est, cum de scientia Dei el voluntate ageretur, Deus est causa rerum per suum intellectum et volun- ! talem, sicut artifex rerum arlificialarum. Artifex autem per verbum in intellectu (6) conceptum, el per amorem suæ voluntatis ad aliquid relatum, ope­ ratur. Unde et Deus uperatur creaturam per suum Verbum, quod est Filius; ct per suum Amorem, qui est Spiritus Sanctus. El secundum hoc proces­ siones personarum sunt rationes productionis creatu- | rarum, in quantum includunt essentialia attributa quæ sunt scientia el voluntas. » — Hæc ille. Hem in Scripto (1. Sentent.), dist. 10, q. I, art. I, sic ait : « Supposita, secundum fidem nostram (γ), proces­ sione divinarum personarum in unitate essdnti®, ad cujus probationem ratio sufficiens non invenitur, oportet processionem personarum, quæ perfecta est, esse rationem et causam processionis creatune. Unde, sicut processionem creaturarum natur® divinæ per­ fectionem imperfecte repraesentantium reducimus in perfectam imaginem, divinam perfectionem plenis­ sime continentem, scilicet Filium, tanquam princi­ pium el quasi totalis processionis creaturarum a Deo secundum imitationem divinæ natura * exemplar et (,) repranentaret formam.— repreuenlaretur forma Pr (C) in intellectu. — interim Pr. (γ) neHram. — naniqua Pr. rationem ; ita etiam oportet quod processio creaturae, in quantum es! ex liberalitato divinæ voluntatis, reducatur («) in unum principium, quod sit quasi ratio totius liberalis collationis. Hoc autem est amor, sub cujus ratione omnin a voluntate conferuntur. » — Hæc ille. Item, dist. 14, q. I,art. 1, dicit : α Quia (6) processiones ælemæ personarum «uni causa et ratio productionis creaturarum, ideo oportet quod sicut generatio Filii est ratio lotius productionis creatur®, secundum quod dicitur Pater in Filio omnia fecisse, ila el amor Patris in Filium tendens ut in objectum, sil ratio in qua Deus omnem efleclum amoris crea­ turis largiatur. » — Hæc ille. Idem |>onit dc Potentia Dei. q. 10, art. 2, in res|>onsiono ad 19. Dicit enim quod α Filius est sufficiens ratio processionis tem­ poralis creatune, ut Verbum el exemplar (γ); sed oportet quod Spiritus Sanctus sil ratio processionis ut amor. Sicut enim dicitur Sapientiœ (9, v. 1), quod Deus fecit omnia suo Verbo, ila dicitur Sapien­ tia! (1 !, v. 25), quod diligit omnia quæ sunt et nihil odit etc. El Dionysius dicit, 4. cap. dc Divini * nominibus, quod amor divinus non permisit ipsum sine germine esse. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quid sit dicendum ad primum argumentum. Cum enim dicit quod Trinitas, in ratione qua Trinitas, nullam dicit causalitatem etc.; dico quod Trinitas in generali non dicit rationem causalitatis, sed ista specialis Trinitas, scilicet artificis el sui verbi el amoris, dicit rationem causalitatis. Unde sanctus Thomas, 1. p., q. 27, art. 1, ad tertium : α Cum dicimus, inquit, ædificatorem principium domus, in ratione hujus principii includitur conceptio ariis suæ; et includeretur in ratione primi principii, si sedi (ica tor esset primum principium. Deus autem, qui est primum principium, comparatur ad res crea­ tas ul artifex ad artificiata. d — Hæc ille. Et sicut dicit quod in ratione primi principii agentis per modum artificis includitur conceptio, ila et amor, ut palet per prædicta. Sic ergo patet quod in ratione primi principii et primæ causæ includitur ternarius et trinitas, sic quod in illa ratione sunt Iria, scilicet potentia ejus, conceptio ejus, el amor ad aliquid relatus. — Et cum arguens probat illam propositio­ nem negatam; dico, de primo, quod licet quælibet persona producat creaturam omnem totaliter, tamen nulla persona est ratio productionis creatura, quan­ tum ad omnia inclusa in ratione principii agentis |w?r modum artificis; sed tres person® simul, qua­ rum uni attribuitur potentia, alia habet rationem verbi, alia amoris. De secundo dico quod, licet pro­ prietates personales sub istis nominibus, Pater, Filius et (*) Spiritus Sanctus, non dicant rationem causalitalis, hoc tamen dicunt sub istis, conceptio artis, et reducatur. — reducitur Pr (β quia. — quod Pr. (γ exemplar. — exemplum Pr. (*: et. — Om. Pr. DISTINCTIO III — QUÆBTIO IL amor artificia; quia mb talibus rationibus includunt essentialia attribute, non autem mb aliis. Isto etiam modo creatura ducunt in notitiam Trinitatis, scili­ cet tem in appropriate personarum quam in propria, ul dicit banctuM Thomaa, prasenti distinctione, q. 2, ari. 1, ad tertium. — Cum autem ulterius dicit ar­ guens quod si non esset in divinis nisi una jiervma etc. ; dico quod si poneretur ille cams, tunc creatura représentaient tria distincta secundum rationem, sicut nunc tria distincta secundum rem, qu® prius dicta sunt, scilicet artificem, verbum ejus, el amo­ rem ejus. Unde vestigium dicitur in repraesentando lærsonas per appropriate, plusquam in repraesen­ tando propria et distincta. Sciendum tamen quod cum dicitur processionem Filii el Spiritus Sancti esse ratio­ nem productionis creaturarum, hoc intelligendurn est, quod ill® processiones sunt creaturis ratio pro­ cedendi a Deo Patre; non autem Patri sunt ratio producendi, cum Pater nihil expectet a Filio. El hunc sensum aperit sanctus Thomas, 1. Sententiarum, dist. 32, q. 1, art. 3, ubi dicit sic : « Proces­ sio divinarum personarum est quædam origo pro­ cessionis creaturarum, cum omne primum in aliquo genere sit causa eorum quæ Mint post; sed tamen efficientia (a) creaturarum essenti® communi attri­ buitur. Unde dicendum est quod cum dicitur, Paler et Filius diligunt nos Spiritu Sancio, sumendo hoc verbum, diligere, essentialiter, tunc in verbo dile­ ctionis designabitur efficientia (β) totius Trinitatis; et in ablativo designante personam Spiritus Sancti, designabitur ratio efficientia·, non ex jiarte efficien­ tis, sed ex parle effectorum, quorum ratio et origo est processio Spiritus Sancti, sicut et Verbum, w — Hæc ille. — Ex quibus patet quod processio Spiritus Sancti el processio Filii, illo modo quo dicunt ratio­ nem causalitatis respectu processionis creaturarum, non dicunt rationem efticientiæ ex parte efficientis, sed ex parte effectorum ; sicut etiam verbum el amor domificatoris sunt ratio productionis domus ex parte effectus, potius quam ex parte domiiicanlis, quia non dant efficaciam ei ; sed tamen domus non posset procedere a domifiratore, nisi prius ab eo procederet verbum domus, et amorseu \elle faciendi domum. Et sic palet ad primum argumentum sine assertione quacumque. Ad secundum dico quod vestigium non représen­ tât formam suæ causé, nisi forte secundum pariem, et secundum superficiem aliquam alio modo se habentem quam sit in causa sua, ul palet per vesti­ gium pedis; secundum suam sujierficiem concavam représentai superficiem pedis convexam. Et ite esset si totum animal applicaretur pulveri, vel laceret foramen in pulvere per quod transiret, sicut vermes ligno; tunc enim, licet reprasentaretur lota superfi­ (j) efficientia. — efficacia Pr (C) efficientia. — efficacia Pr cies animalis, ternen in animali esset convexa, et in vestigio concava ; unde non esset ibi perfecta simili­ tudo sicut ereet in imagine serpentis. Et sic patet quod illud argumentum non valet. Iziquirnur enim de representations forms per aliquam assimilationem; et illa «l imperfecte in vestigio, ul dixi, sive repnrsentct partem, sive totum. Ad tertium negatur quod illa tria conveniant ima­ gini. imago enim repraesentat perfecte causam; et hoc secundum similitudinem speciei, vel ad minus secundum similitudinem accidentis proprii speciei, praecipue secundum figuram, ut didi sanctus Tho­ mas, 1, p., q. 93, art. 2. El 1. Sententiarum, dist. 3, q. 3, art. I, dicit quod < vestigium in hoc differt ab imagine, quod vestigium est alicujus confusa «imililudoet imperfecte ; imago autem reprae­ sentet rem magis determinate secundum omnes suas partes et dispositiones partium (3), ex quibus etiam aliquid de interioribus rei percipi potest. > — Haec ille. — Ex quo apparet quomodo et cur dicitur vesti­ gium similitudo imperfecte, et imago similitudo perfecte. Dico tamen quod ad rationem imaginis non requiritur quod sit adeo perfecte similitudo, quod pertingat ad ejus cujus est imago aequalitatem ; licet hoc sil de ratione perfects imaginis, ad quam requi­ ritur quod nihil desit imagini quod insit illi de quo est expressa, ut dicit sanctus Thomas, 1. p., q. 93, art. 1. Et ideo conceditur quod imago Dei in crea­ turis reperta est imperfecta similitudo Dei, non tamen ite imperfecta sicut vestigium ; nam etsi utpimque sit imperfectum, tamen imago est perfe­ cte similitudo in genere effectuum designantium suam causam, in quo vestigium est imperfecta (£) similitudo. Secundum enim sanctum Thomam, t. p., q. 93, art, 0 : < Imago représentai secundum simili­ tudinem speciei; vestigium autem per modum effe­ ctus, qui sic représentât causam, quod tamen ad ejus speciei similitudinem non pertingit. Talis autem differentia m creaturis invenitur. Nam m creaturis rationalibus reprasentatur similitudo divinæ natura.·, ut videantur pertingere ad similitudinem speciei, in quantum imitantur Deum, non solum in hoc quod est el vivit, sed eliam in hoc quod inlelligit. Et ideo, secundum Augustinum, 83. Quæstivnuni (q. 51), ita sunt Deo (γ) similitudine proxima ut in crea· I luris nihil sit propinquius. Ali® autem creatura non inlelhgunl; sed apparet in eis quoddam vesti­ gium intellectus producentis, si earum dispositio I consideretur. Similiter, cum Trinitas increata distinI gualur secundum processionem Verbi a dicente, et Amoris ab utroque, ideo in creatura rationali, in qua invenitur processio verbi secundum intellectum, el processio amoris secundum voluntatem, potest (а) /Miriiuni. — Om Pr. (б) imperfecta — perfecta Pr. (γ) Deo — de Pr. <76 LIBRI I. SENTENTIARUM diri imago Trinitatis increata» propter quamdam repncsen lationem speciei. In aliis autem creaturis non invenitur principium verbi, et verbum, et amor; sed apparet in eis quoddam vestigium, quod hæc inveniantur in causa producente. Nam hoc ipsum quod creatura habet substantiam modificatam et fini­ tam, demonstrat quod sit a quodam principio. Spe­ cies vero ejus demonstrat verbum facientis, sicut forma domus demonstrat conceptionem artificis. Ordo vero demonstrat amorem producentis, (pio effectus ordinatur ad bonum, sicut usus œdificii demonstrat voluntatem artificis. » — Hæc ille. Idem ponit de Veritate, q. 10, art. 1, ad quintum, α Ad hoc, inquit, quod imago Dei in aliquo inveniatur, oportet quod ad ultimum genus perfectionis veniat quo crea­ tura tendere potest. Unde si habeat esse tantum, sicut lapides, vel esse el vivere, sicut planta» el bruta, non salvatur in hoc ratio imaginis. Sed oportet ad perfectam rationem imaginis, ut creatura sit, vivat, et inlelligal ; in hoc enim perfectissime secundum genus conformatur essentialibus attributis, d — Hæc ille. Et in hoc primus articulus terminatur. | culis multis. — Ex quibus patet in quibus proprie sit vestigium. In quibus autem sit imago divinæ natura vel Tri­ nitatis, satis patet per articulum præcedontem. B. — OBJECTIONES Sed contra ista Aureolus, ubi supra (1. Sentent., dist. 3, q. 2, ari. 2). Primo sic. Constat, inquit, quod in specie, numero, et online consistit vestigium. Sed albedo habet suum numerum, cum sit una; et suam spe­ ciem, cum sil forma; el suum ordinem, cum incli­ netur ad propriam operationem, quæ est disgregare. Ergo in albedine ratio vestigii invenitur; quæ tamen non est individuum substantia». Secundo sic. Penes substantiam, virtutem, el ojm»rationem ponitur aliqua (a) assignatio vestigii. Sed constat quod in accidentibus est essentia vel realitas, virtus, et operatio. Igitur est ibi ratio vestigii. Tertio sic. Unitas, bonitas, et veritas reperiuntur in accidentibus. In istis autem est ratio vestigii, secundum unam assignationem. Igitur idem quod prius. ARTICULUS II. Quarto sic. Ordo, modus, species sunt in quibus IN QUIBUS REBUS REPERITUR VESTIGIUM ET IMAGO consistit ratio vestigii, secundum Augustinum, G. de χ _ EXPOSITIO VFR1TATIS I (caP· u^·)· Sed Commentator demonstrat 4. Metaphysicx, quod unum non est accidens enti; Quantum ad secundum articulum dicit sanctus et 5. Metaphysicx, el 9, quod potenliæ naturales, Tliomas, primo Sentent., dist. 3, q. 2, art. 3, quod quæ sunt inclinationes ad operationes proprias, non ratio vestigii non invenitur proprie in accidentibus, sunt aliud a formis substantialibus. Constat etiam sed tantum in substantiis. Quod patet : tum quia quod species substantialis non est aliud a forma, substantia», cum sint res subsistentes, habent pro- Ergo non est verum quod tua positio j>onit, scilicet prie rationem creaturarum; accidentia vero, cum modum,ordinem et numerum, et alias paries vestigii, sint inhærenlia, nec habentia esse nisi dependens non attendi penes accidentia. Concludit ergo quod a substantia, non proprie dicuntur creatura : tum sicut se habent res ad entitatem, sic se haiænt ad quia accidentia magis sunt species, rnodi, et ordines esse vestigium. Ideo prima materia el omnia quæ substantiarum jænesquæattenditur vestigium, quam sunt,sunt vestigium Trinitatis; nihilominus subslanhabeant modum, speciem, et ordinem. Unde Augu- tia principaliter est vestigium, sicut est principaliter stinus dicit, sexto de Trinitate, cap. ultim., quod ens. — Hæc ille. species corporum sunt fiyuræ vel qualitates, doctri­ na autem ct artes sunt species animarum ; ordo C. — SOLUTIONES autem, incorporibus, sunt collocationes et pondera, in animabus autem, amores ct delectationes.— Ad primum istorum dicitur quod minor est falsa Hæc ille. — Idem ponit, 1. p., q. 45, art 7, ad secun­ vel impropria. Albedo enim non est proprie una, dum, ubi dicit : < Creatura est res proprie subsistens, cum unum dicat ens indivisum ; albedo autem non in qua est prædicta tria invenire. Nec oportet quod in proprie dicitur ens, sed entis. Nec proprie habet ope­ quolibet eorum quæ ei insunt sint hæc tria ; sed rationem; non enim accidens, immo nec forma secundum ea vestigium rei subsistenti attribuitur, n substantialis, quæ non subsistit, est quod operatur, — Hæc ille. — liem, eadem quæstione, art. 4, dicit sed est quo aliquid operatur, ut patet prima |>arte, quod illi proprie convenit creari cui convenit esse, q. 77, art. 1, ad quartum. Item, prima parte, q. 75, el quod esse solum proprie convenit rei sutaistenti. art. 2, ad secundum, dicitur quod operari nullo Formai autem el accidentia non dicuntur entia quasi modo convenit accidenti, nec proprie alicui |>arti, ipsa sint, sed quia eis aliquid est; immo magis sunt nec alicui formæ non subsistenti; et quod magis coelistentia quam entia ; et magis proprie dicuntur proprie dicitur quod borno intendit per animam, concreata quam creata. Proprie vero creata sunt sub­ sistentia. Idem ponit, de Potentia Dei, q. 3, arti(>) aliqua — alia Pr. DISTINCTIO HI. — QUÆSTIO HJ. quam quod anima intendit, Ex quo sequitur quod accidens non habet inclinationem ad propriam ope­ rationem y cum propriam operationem non habeat; sed ejus subjectum habet inclinationem ad opera­ tionem ratione illius. Sic igitur patet quod albedo non habet in se proprie rationem vestigii ; nec ali­ quod accidens formaliler, srd forte effective, sicut dicit sanctus Thomas, primo Sentent., dist. 3, q. 2, art. 3. Dicit enim quod « secundum quodlibet acci­ dens additur aliquod esse ipsi sulistanliæ, el secun­ dum illud esse est aliquo modo considerare vestigium. Unde quod privat illud accidens privat partes vestigii, scilicet modum, spedem, et ordinem, quantum ad illud esse p. — H®c ille. Λ<1 secundum dico quod accidens non proprie habet operationem, ut dictum est. Nec habet virtu­ tem, sed est virtus substantia?. Nec est proprie essentia, nisi in ordine ad substantiam ; quia essen­ tia dicitur quod est subjectum essendi ; esse autem non proprie convenit nisi subsistenti, ut dictum est. Quod autem accidens nec proprie sil essentia, nec proprie habeat essentiam, ostendit sanctus Thomas in tractatu de Essentia et Ente (cap. 7). Ad tertium dicitur eodem modo quoti accidentia non proprie sunt bona, sicut nec proprie entia sunt, sicut dicitur prima parte, q. 5, art. 5, ad secun­ dum; et q. 6, art. 3, ad tertium; et de Veritate, q. 10, ari. 5. Sed ipsa accidentia et aliæ forma? non subsistentes sunt quo vel quibus aliquid esi bonum, unum el verum. Ad qiinrium dico quod implicat multa falsa. Pri­ mum est quod potentia naturalis non sil aliud a forma substantiali. Hujus enim oppositum probat sanctus Thomas, prima parte, q. 77, ari. 1 ; el q. 54, art. 3; et infinitis aliis locis, — illud autem dictum quod arguens imponit Commentatori non est dictum ejus, sed Alexandri, ut patet 7. Physicorum. com­ mento 20. Commentator enim recital Alexandrum dixisse illud; et dicit Commentator quod ideo dixit Alexander quod naturalis potentia non est qualitas universaliter, quia scilicet non est qualitas alterabilis, id est amissibilis per alteralionem. Quod autem dicit de unitate conceditur; sed ex hoc non habetur quod accidens sit proprie unum - Est aliud falsum quod imponit sancto Thomæ, scilicet quod illa penes quæ attenditur vestigium, generaliter sint accidentia. Hoc enim sanctus Thomas non intendit, cum ipse ponat quod modus qui est pare vestigii non solum attenditur penes accidentalia, sed etiam pones substantialia, utpote penes esse substantiale, secundum quod patet de Veritate, q. 21, art. 6, ad quintum; el prima parte, q. 45, art. 7, ubi dicit modum qui est pare vestigii attendi penes hoc quod substantia creata in suo esse subsistit. Dico igitur quod vestigium non solum attenditur penes acciden­ talia, sed etiam penes substantialia ; licet possit attendi penes accidentalia. Secundum enim albedi- lu nern homo habet aliquod case, et aliquam speciem accidentalem, et aliquem ordinem. Sed iterum penes suam formam substantialem habet aliquod esse sub­ stantiale ; el ipsa est quædam forma ; et habet penes eam aliquem ordinem. — Et sic patet m quibus proprie sit vestigium, aut Trinitatis imago. Ad argumenta facta in pt *ie quaestionis, satis patet solutio per pradicta. — Primum enim argumentum probat quod in creaturis non est adæquata et sim­ pliciter perfecta imago Trinitatis; quod conceditur. Sed non probat quin in creaturis sit imago perfecta in genere signi el effectus suarn designantis causam. Solum enim Dei Filius est Pains imago perfecte * — Ad aliud dicendum sicut pnus, quod causalites respectu creaturarum pertinet ad processiones per­ sonarum, in quantum includunt essentialia attri­ buta. ut dictum fuit; vestigium autem attenditur in creaturis prout représentent personas quantum ad illa appropriate. scilicet scientiam et (a) volunta­ tem. Unde,secundum sanctum Thomam, primo Sentent. in presenti dist. (q. 2, art. 1), quia illa tria invente in creaturis, plus deliciunt a représentelione distinctionis personarum quam essentialium attributorum, ideo magis proprie dicitur vestigium divinæTrinitetisquam vestigium divinæ essentiæ, etc. Et de hoc dicte sufficiant. QUÆSTIO III. UTRUM 1LLA PESES QUÆ VESTIGIUM ATTENDITUR DISTINGUANTUR AB Eû IN QUO SUNT J^^Tehtio, circa tertiam distinctionem, quæri- ÏV * *υΓ : k’trurn illa penes quæ attenditur fâîk JjSX vestigium ve) imago Trinitatis rcaliter distinguantur a rebus in quibus sunt. Et arguitur quod non. Nara vestigium attenditur penes ista tria : unum, verum, bonum. Sed iste non sunt alia .a rebus in quibus sunt, cum quaeli­ bet res essentialiter sit vera, una et bona. Igitur etc. Similiter, imago attenditur penes memoriam, intelligentiam, voluntatem. Sed potenliæ animæ non videntur esse aliud quam anima. Igitur etc. In oppositum arguitur sic. Nam pars vestigii el imaginis sunt plures secundum rem. Sed illud in quo invenitur vestigium vel imago, est unum secun­ dum rem. I num autem non est multe. Ergo sequi­ tur quod tam pars vestigii quam imaginis sunt aliud vel alia ab illis in quibus inveniuntur. In hac quæstione erunt duo articuli juxte mate­ riam argumentorum. In primo videbitur an partes vestigii sint distincte? secundum rem a re in qua (a) et. — Oni. l*r I. - 12 LIBRI I. SENTENTIARUM 178 vestigium Trinitatis invenitur. In secundo hoc idem de partibus imaginis perscrutabitur consequenter. ARTICULUS I. AN PARTES VESTIGII SINT D1STINCTÆ SECUNDUM REM , A RE IN QUA VESTIGIUM TRINITATIS INVENITUR A. - CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum sit Prima conclusio : quod partes vestigii, qualiter­ cumque xuslgnenlur, ad trln generaliter redu­ cuntur. Istam conclusionem declarat sanctus Thomas prasenti dist., q. 2, art. 2, ubi sic ait : « Vestigium invenitur in creatura, in quantum imitatur divinam perfectionem. Perfectio autem creatura non statim habetur in principiis suis, quæ imperfecta sunt, ut palet in materia et forma quorum neutrum de se habet esse perfectum, sed in conjunctione creatura ad finem suum. Distantia autem non conjunguntur sine medio. Et ideo in creatura invenitur princi­ pium, medium et finis; secundum quæ tria, jioiiebal Pythagoras perfectionem cujuslibel creatura. Et secundum etiam rationem horum trium reprasenlatur in creaturis distinctio divinarum personarum, in quibus Filius est media persona, sed Spiritus Sanctus est in quo terminatur processio personarum. Contingit autem inter duo extrema esse plura media. Et ideo contingit etiam quod medium, principium et finis diversimode jussunt assignari, secundum quod ex bis, scilicet principio, et fine, el multis mediis, quædam possunt accipi ut principia, quædam ut media, et quædam ut finis, diversi mode com­ binando. El ideo contingit quod a diversis partes vestigii sunl diversimode assignat»; verbi gratia : primum quod pertinet ad perfectionem rei, sunt principia ipsius rei ; ultima autem rei perfectio est secundum operationem suam ad alias res, et (a) non tantum prout in se perfecta est; inter hæc autem sunt multa media : est enim dispositio principiorum sive inclinatio ad esse principiali, est etiam limitatio principiorum sub forma principiali, el esi forma ipsius principiali (C), el est virtus cl operatio el mulla hujusmodi. Potest ergo assignari vestigium ut pro principio sumatur illud solum quod est primum, scilicet ipsa substantia principiorum, et pro medio illud quod est immediate sequens,scilicet dispositio^) (а) oni pr seipsum. » — Hæc sunt verba tur in se, el debito modo se habeat ad omnia qua· sancti Thome, ut supra. Eamdem quoque ponit sen­ sunt extra illud. Ad hoc autem requiruntur, in tentiam, prima parte, q. 6, art. 4; el primo Con­ creatis, essentiæ principia et accidentia superaddita, tra Gentiles, cap. 38 el 39. — Ex quibus patet quin operationes quibus unum alteri conjungitur, prima pani conclusionis, scilicet quod, in omni re progrediuntur ab essentia mediantibus virtutibus proprie creata, differt bonitas ejus ab ipsa re quæ essentiæ superadditis. Unde nullum creatum bonita­ proprie dicitur bona. tem absolute obtinet, nisi secundum complementum Secundam vero pariem ejusdem conclusionis, sci­ el secundum substantialia et accidentalia principia. licet quod nulla res proprie creata sil vera formaliler Quidquid nutem perfectionis creatura habet ex essen­ proprie per suam essentiam, probatur per sanctum tialibus principiis el accidentalibus simul junctis, Thomam in de Veritate, q. 1, ari. 4 : < Veritas, hoc totum Deus habet per unum suum esse simplex. inquit, proprie invenitur in intellectu divino vel Simplex enim ejus essentia est sapientia, justitia, humano, sicut sanitas in animali. In aliis autem fortitudo, et omnia quæ in nobis sunt essentiæ supe­ rebus invenitur veritas per relationem ad intelle­ raddita. Et ideo ipsa absoluta bonitas in Deo est ctum ; sicut el sanitas dicitur de quibusdam aliis idem quod essentia ejus; in nobis autem considera­ in quantum sunt effectiva vel conservativa sanitatis tur secundum ea quæ superadduntur essentiæ; et animalis. Esi ergo in intellectu divino veritas pro­ pro tanto lionilas completa vel absoluta in nobis prie el primo; in intellectu autem humano, proprie, augetur et auginentalur. el totaliter aufertur, non sed secundario ; in rebus autem, improprie et secun­ autem in Deo; licel in nobis etiam bonitas substan­ dario, quia nonnisi in respectu ad alteram duarum tialis, quæ attenditur secundum esse substantiale, veritatum. > — Hæc ille. Et subdit : < Ventas intellectus divini est una tan­ semper manet, sed secundum illud esse res dicitur ens simpliciter, et bona secundum quid. > Ecce tum, a qua in intellectu humano derivanlur plures ista ratio est Augustini, secundum quod dicit in veritates, sicut ab una facie hominis resultant plures forma sanctus Thomas. — Sed auctor libri de Cau­ similitudines in speculo, sicut dicit glossa super illud sis assignat aliam rationem. « Bonitas enim essentialis (Psalmi 11, v. 2): Diminuée sunt veritates etc.; non attenditur secundum absolutam consideratio veritates autem quæ in rebus sunt, pluressunt sicut nem naturæ, sed secundum esse ipsius; humanitas et rerum (a) entitates. Veritas autem quæ dicitur de enim non habet rationem boni vel bonitatis, nisi rebus in comparatione ad intellectum humanum, in quantum esse habet. Ipsa autem divina natura vel est rebus quodammodo accidens; quia, posito quod essentia est suum esse ; natura vero vel essentia crea­ tura non est suum esse, sed est esse participans ab res in sua essentia permanerent. Sed veritas quæ alio. Et sic in Deo est esse purum, quia ipse Deus dicitur de eis in comparatione ad intellectum divi­ est suum esse subsistens; in creatura autem est esse num eas inseparabiliter comitatur, cum non possint participatum vel receptum. Unde, posito quod boni­ subsistere, nisi per intellectum divinum eas in esse tas absoluta diceretur de re creata secundum suum producentem. Per prius etiam inest veritas rei per esse substantiale, nihilominus adhuc haberet boni­ comparationem ad intellectum divinum quam ad tatem participatam, sicut el esse participium ; Deus humanum, cum ad intellectum divinum compare­ autem est bonitas per essentiam in quantum ejus tur quasi ad causam, ad humanum autem quo­ essentia est suum esse. u Ecce rationem auctoris libri dammodo quasi ad effectum, in quantum a rebus dc Causis, secundum quod ponit sanctus Thomas. — scientiam accipit. Sic ergo res aliqua principalius Boetius vero in libro de Hebdomadibus assignat dicitur vera a veritate vel online ad veritatem intel­ aliam rationem, c Bonitas enim habet rationem causa» lectus divini quam humani. — Si ergo veritas acci­ finalis. Deus autem habet rationem causa» finalis, piatur proprie dicta secundum quam omnia princi­ cum sit omnium ultimus finis, sicut et principium. paliter sunt vera, sic omnia sunt vera una veritate Ex quo oportet quod nihil habeat rationem finis, divini intellectus; et sic loquitur Anselmus, libro suo nisi secundum ordinem ad causam primam ; quin de Veritate (cap. 8 et 12). Si autem accipiatur verisecunda causa non influit in causatum, nisi suppo­ sito influxu primæ causa *. Unde et bonum quod (a) rerum. — eorum Pr. 180 LIBRI I. SENTENTIARUM tas proprie dicta secundum quam its secundario dicuntur veræ» sic sunt plurium verorum plures veritates, et etiam unius rei plures veritates in nnimabus diversis. Si autem accipiatur veritas improprie dicta secundum quam omnia dicuntur veni,sic sunt plurium verorum plures veritates, sed unius rei tantum una veritas. Denominantur autem res vera a veritate, quæ est in intellectu divino vel humano, sicut denominatur cibus sanus a sanitate quæ est in animali,ct non sicut a forma mhærente; sed a veri­ tate quæ est in ipsa re, quæ nihil aliud est quam entitas intellectui adæquata vel intellectum sibi ad­ aequans, sicut a forma inhærente, sicut denominatur cibus sanus a qualitate sua a qua dicitur sanus. » — Hæc ille in forma. Ex quibus patet quomodo cujuslibet creatura est triplex veritas, vel esse potest; secundo, quomodo veritas proprie dicta, qua res dicitur vera, non est in ipsa re extra intellectum sed in intellectu ;* tertio, quod aliqua veritas est accidens et aliqua non. Scien­ dum enim quod, secundum quod ponit idem Doctor ibidem, in responsione ad primum in oppositum, el similiter eadem q., art. I : < Veritas proprie dicta, quæ est in intellectu, est quædam adæquatio et con­ venientia intellectus ad rem. » Unde, secundum quod ponit in art. 2 ejusdem quæstionis : u Secun­ dum adæquationem ad intellectum divinum, res dicitur vera, in quantum replet hocad quod esi ordi­ nata per intellectum divinum; secundum adæqua­ tionem autem ad intellectum humanum, res dicitur vora, in quantum nata est de se formare veram aesti­ mationem. > Sciendum etiam quod illa veritas quæ est in intellectu humano, non est solus respectus adæquationis, sed forma intellectus sub tali respe­ ctu. Sciendum etiam quod adæquatio qu® est in intellectu humano, videtur esse quædam relatio rea­ lis, terminata ad rem quæ adæqnalur conceptioni intellectus; ex parte rei autem est relatio rationis. Et hoc intelligo si cognitio quam intellectus habet de re quam comitatur veritas, sit accepta a re et cau­ sata ab ea; tunc enim cognitio illa dependet a re, et ideo consequenter relatio erit realis. Sed si cognitio intellectus non causetur a re, sed pracedat eam, cujusmodi est cognitio artificis de domo flenda, tunc relatio ex parte intellectus non erit realis, sed ex |»arte rei. Si nutem loquamur de veritate quæ est in intellectu divino, dico quod illa adæquatio est divina essentia secundum esse; tamen superaddit respectum rationis ad rem quæ. dicitur vera. Nec est nisi una adæquatio intellectus divini ad omnes res, ut sanctus Thomas, ibidem, art. 4. ad septi­ mum in oppositum; tamen ex parte rerum sunt multæ adæquationcs vel conformitab^, quin non omnia eodem modo sibi adiequantur; et forte relatio rerum actu exsistentium ad intellectum divinum, tôt relatio realis, non tamen relatio rerum non exsisten­ tium. Ventas etiam impropne dicta, licet sit ipsa rei entitas, tamen in sua ratione dicit entitatem rei, el superaddit habitudinem ad intellectum, ut j>onil sanctus Thomas, eadem q., art. 8, ubi dicit sic : u Veritas dicta de lapide claudit in sui ratione entitntem lapidis, el superaddit habitudinem ad intelle­ ctum, quæ causatur etiam ex parte rei, cum habent aliquid secundum quod referri possit. Sed veritas dicta de casci tale, non includit in seipsa privationem qua! est cæcitas, sed solummodo habitudinem (inci­ tatis ad intellectum, d — Et forte mens ejus esi quod ipsa rei entitas cum relatione ad intellectum dicatur veritas, ve! solum ipsa entitas rei substans tali relationi adæquationis. Sic igitur patet secunda pars conclusionis, quam ponit similiter prima parte, q. 16, art. 1,3, 6 et 8. Hem, primo Sentent., dist. 8, q. 1, art. 2. Item, dist. 19,q. 5,art. 1. Item, Contra Gentiles, libro I, cap. 60, et multis aliis locis. Nunc probatur conclusio quoad tertiam partem, scilicet quod unitas rei nihil addat positivum ad essen­ tiam rei. Hanc enim probat sanctus Thomas, prima parte, q. 11, art. t, ad 1“· : α Si enim res per ali­ quid superadditum esset una, cum illud iterum sit unum, si iterum erit unum per aliquid additum, esset abire in infinitum. Unde standum est in primo. Sic ergo dicendum est quod unum quod convertitur cum ente non addit rem aliquam supra ens; sed unurn quod est principium numeri addit aliquid, ad genus pertinens quantitatis, d — Hæc ille. — Et si dicatur quod ista ratio non valet, aut si valeat, eodem modo probabitur quod quælibet res sit bona per essentiam, el non per aliquid additum, quia si sit bonum per aliquid additum, qmeratur de illo an sit bonum, et sic vel erit processus in infinitum, vel standum fuit in primo; ad hanc objectionem respondet sanctus Thomas, prima parte, q. 6, ari. 3, ad 1—, dicens quod non est simile, quia « unum non importat rationem perfectionis, sicut bonum, sed indivisionis lanium, quod unicuique rei compe­ tit secundum essentiam suam ; simplicium enim essentiæindivisæsuntaclu el potentia, compositorum autem essentia! sunt indivise secundum actum. Et ideo oportet quod quælibet res sit una secunddm essentiam, non autem bona, ut ostensum est. d Hæc ille. Eamdem ponit solutionem, de Veritate,q.21, art. 5, ad septimum, ubi ait : α Unum quod conver­ titur cum ente dicitur secundum rationem negatio­ nis, quam addit super ens; tamim autem non addit negationem super ens, sed ejus ratio in positione consistit; el ideo non est simile. » Principalem autem conclusionem pro ista parte, scilicet quod unum nihil addit supra ens, ponit de Potentia Dei, q. 9, art. 7. Item, primo Sentent., dist. 24, q. I, art. I el 3. Item, de Veritate, q. I , art. 1. Et sic probata est conclusio quoad 1res sui partes principales. DISTINCTIO III. — QVÆSTIO III. Tortia conclusio est quod bonltnx ct vrrluu» rrl crcatæ dlxllutjuunUir realiter ; cl bonum et verum et unum dlHtlnumifitur ratione. IHl intellectum. Alio rnodo en» est perfectivum alterius, non solum secundum rationem speciei, *ed etiam secundum esse quod habet in rerum natura; et per hunc modum est perfectissimum bonum; bonum Patel prima |>ar8 conclusions ex predicts. Nam enim in rebus est, ut Philosophus dicit 6. Metaphy­ veritas rei proprie dicta est in intellectu divino vel sics (t. c. 8). Jn quantum autem unum ens est humano, bonitas autem rei est foniuditer in re ipsa, perfectivum alterius secundum suum esse, et conul palet (}. Metaphysics (t- c. 8). surnmalivum, hatot rationem finis, respectu illius Sed secunda jmrs conclusionis prutotui per san­ quod ab co perficitur. Et inde est quod omnes recte ctum Thomani, do Veritate, q. 1, art. 1, ubi dicit diffinientes bonum ponunt in ratione ejus aliquid quod « hoc nomen, bonum, exprimit convenien­ quod |x rtinet * ad habitudinem finis. Unde Philoso­ tiam entis ad appetitum; lux: autem nomen, \··πιιιι, phus ( 1. Ethic,, cap. 1 > dicit quod bonum optime convenientiam nd intellectum r. Et q. 21, art. I, dif/inierunt dicentes quod bonum est quod omnia dicit : u Cum ens sit id quod primo cadit in conce­ appetunt. Sic ergo primo et principaliter dicitur ptione intellectus, oportet quod omne aliud nomen bonum, ens perfectivum alterius per modum finis. vel (a) sit enti synonymum, quod de tono et vero Se! secundo dicitur bonum quod e»t ductivum ad dici non potest, cum non nugatorie dicatur ens finem, prout utile dicitur tonum; vel quo! natum tonum, vel addit ad minus aliquid secundum ratio­ est consequi finem, sicut et sanum dicitur non solum nem, el sic oportet quod Ionum et verum, cum non hâtons sanitatem, sed perficiens et conservans eam. > contrahant ens, addant super ens aliquid quod sit — Hæc ille. Et art. 3 ejusdem quaestionis (x) rationis lanium. Illud autem quod est rationis tan­ dicit : « Verum est perfectivum alicujus secundum tum, non potest esse nisi negatio vel relatio. Sic rationem speciei ; bonum autem non solum secun­ ergo supra ens addit unum negationem; dicitur dum rationem speciei, sed etiam secundum esse enim unum quasi ens indivisum ; sed verum el quod habet in re. El ita plura includit in se ratio bonum positive dicuntur; unde non possunt addere Iwni quam ratio veri, et se habet quodammodo per nisi relationem ralionis. Illa autem relatio, secun­ additionem ad illam. Et sic bonum præsupponit dum Philosophum, quinio Metaphysics (t. < 20), veruin. Verum autem præsupponit unum, cum ratio dicitur esse rationis tantum, secundum quam dici­ veri ex apprehensione inkdlectus perficiatur; unum­ tur referri illud quod non dependet ad id ad quod quodque nutem est intelligibile in quantum est unum : refertur, seda converso, cum ipsa relatio sil quædam qui enim non intelligit unum, nihil intelligit, uldicidefendentia; sicut patet in scientia et scibili. Scien­ Jur i Metaphysics (t. c. 2). > — Hæc ille. — Scien­ tia enim dependet a scibili, sed non econtra; unde dum tamen quod prima parte, quaestione quinta, relatio qua scientia refertur ad scibile est realis, articulo primo, dicit quod < ratio boni in hoc consi­ relatio vero qua scibile refertur ad scientias est ratio­ stit quod aliquid sit appetibile ». nis tantum; dicitur, enim scibile relativum, secun­ dum Philosophum, non quia ipsum referatur, sed Quartaconclusioprincipalis» eat Isin : quod modum quia aliud refertur ad ipsum; el ita est in omnibus speciem el ordo, penes qua * attenditur alia ηκ *1aliis, quæ se habent ul mensura el mensuratum, iinailo vestigii, non Mint idem Inter se nec cum vel perfectivum (6) el perfeetihile. Oportet igitur Illo cujus sunt. quod verum et bonum super intellectum entis addant Ista conclusio ponitur a sancto Thoma, de Veri· respectum perfectivi. In quolibet autem ente est duo considerare, scilicet ralionem speciei et esse ipsum fate, q. 21, art. 6, ubi ostendit quomodo illa se quo aliquid in specie illa subsistat. Et sic aliquod hfilwmt ad rationem toni. Sic ergo dicit : < Ratio ens potest esse perfectivum (γ) dupliciter. Uno modo boni respectum implicat ; non quia ipsum nomen secundum rationem S|»eciei tantum ; et sic ab ente toni significet ipsum respectum solum, sed quia *rficitur |M intellectus, qui recipit ralionem entis, nec significat illud ad quod sequitur respectus cum ipso tamen ens est in eo secundum esse naturale. Et ideo respectu. Respectus autem importatus in nomine hunc modum perficiendi addit verum supra ens; boni est habitudo perfectivi, secundum quod natum verum enim est in mente, ut Philosophus dicit est aliquid perficere, non solum secundum rationem (i. Metaphysics (t. c. 8), et unumquodque ens speciei, sed etiam secundum esse; hoc enim modo in tantum dicitur verum, in quantum conformatum finis jxTlicit ea quæ sunt ad finem. » — Hoc autem est, vel conformabile intellectui. Et ideo omnes recte dicit Sanctus Thomas, scilicet quod tonum perficit diffinientes verum |»onunt in ejus diffinitione (3) non solum secundum rationem speciei, sed etiam secundum esse, quia, secundum eum, eadem q., (i) w/. — Om. Pr, art I, « aliquid perficit aliud quandoque secundum (6) perfect imiiH. — /iri/n/um Pr. (γ) perfectivum, — jierfectum Pr. (Î) diffinitione, — Om Pr. (a) — Hæc ille. — Hoc idem autem probat, ibidem, in speciali de operatione angeli qmc est intelligere, ubi sic arguit : « Si intelligere angeli esset sua substantia, oporteret quod intelligere angeli esset subsistens. Intelligere autem subsistens non potest esse nisi unum, sicut nec aliquod abstractum subsistens. Unde substantia unius angeli non distinguetur neque a substantia Dei, quæ est ipsum intelligere subsi­ stens, neque a substantia alterius angeli; si enim angelus esset suum intelligere, non possent esse gradus in intelligcndo perfectius et minus perfecte, cum hoc contingat propter diversam participationem ipsius intelligere. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod in nulla creatura sunt idem realiter operatio et substantia ejusdem rei. Quod autem operatio distinguatur a potentia, patet manifeste, quia actus differt a potentia quæ est ad illum actum; operatio autem est actus virtutis et l>otentiæ. Igitur etc. Ex quibus omnibus patet, isla tria vestigium inte­ grantia, ab invicem realiter distingui. Quod autem distinguantur ab eo in quo sunt, scilicet a re subsi­ stente in qua inveniuntur, patet de potentia et ope­ ratione. Substantia autem, quandoque dicit suppo­ situm, quandoque numerum vel quidditatem; et ideo uno modo substantia rei non distinguitur ab eo cujus est; quandoque autem distinguitur, et hoc in illis in quibus quod quid est non est illud cujus est, ut patet 7. Metaphysical (t. c. 12). B. — OBJECTIONES § I.— Contra secundam conclusionem Argumenta Aureoli. — Sed contra ista arguit Aureolus (ubi supra, art. 4), presertim contra secundam conclusionem, probando quod veritas, bonitas et hujusmodi, non distinguuntur ab eo in quo sunt. Et primo arguit sic. Quælibet res, ex quo cau­ sata est, habet illa tria in quibus consistit vestigium. Et ideo, si quodlibet istorum est res distincta, proce­ ditur in infinitum, quia quodlibet habebit illa tria in se. Secundo. Quia absque contradictione Deus latest substantiam omni accidente spoliare; et cum constet quod adhuc remanet creatura, sequitur quod ea sit vestigium Trinitatis. Tertio. Quia quælibet substantia, per essentiam suam est una, et per essentiam suam intelligitur; et ideo per essentiam suam est vera et speciem habet; pei essentiam suam etiam est diligibilis et ordinata ad aliquid ; et ideo lx>na et ordinem tenens. Qirarto sic, specialiter quod bonitas rei non sit 183 aliud ah enlitate rei. Si enim bonitas est alia res ab enlitate, vel absoluta vel reepectiva, tunc intellectus intelligil vel concipit entitatem, prout dicitur esse quoddam bonum ; cum ut sic, sit com­ placens et amabilis divinæ voluntati quæ in omni ente complacet; ut sic etiam est ens, cum ens et bonum convertantur, secundum supposita. Relin­ quitur ergo quod tali» res est bona sine bonitate, ut distinguitur ab eadem. Idem etiam habetur si ponan­ tur distingui ratione ab intellectu fabricata, quoniam tunc voluntas amabit rationem illius sine bonitate; est enim verum quoddam amabile per se intellectui. Quinto probatur specialiter quod veritas non distinguatur ab enlitate rei. Aut enim distinguitur realiter, aut solum ratione. Si realiter, — contra : quia si veritas sit res absoluta, distincta a lapideitate, aliquid erit verum sine veritate. Constat enim quod intellectus rem entitatis distinguit contra rem veritatis, et sic entitatem concipit ut quoddam distin­ ctum a veritate. Omne autem quod distincte conci­ pitur, verum est. Ergo entitas est vera sine veritate, ut distinguitur ab ea. Si detur quod distinguuntur ratione, idem sequitur; quoniam intellectus, distin­ guendo rationem veritatis a ratione entitatis, intelliget rationem entitatis sine veritate. § 2. — Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Contra tertiam con­ clusionem arguit probando quod bonitas nullo modo distinguatur a veritate, etiam secundum rationem, (pna tunc intellectus intelligit bonitatem absque ventate. Et cum intelligibile sit verum, et omne amabile sit bonum, bonitas erit vera absque veritate; quia intellectus intelliget bonitatem, ut distinguitur a veritate. Et similiter, veritas erit bona sine boni­ tate; quia voluntas amabit rationem veritatis, ut distinguitur a bonitate. Et sic patet quod ista non possunt distingui nec secundum rem nec secundum rationem. Secundo sic. Illa quæ sic se habent quod unum­ quodque eorum inest omni rei et omni rationi per se et praecise sumptæ, non differunt re aut ratione inter se neca quacumque re aut ratione. Nam si diffe­ runt, non omnis ratio precise sumpta habebit illam. Sed de omni re praecise sumpta, verum est quod est aliquid, et quod est aliquod verum, et quod est ali­ quot! bonum et aliquid unum, juxta illud Commen­ tatoris 4. Metaphysics (com. 3) dicentis quod hoc nomen, esse, et unum, significat immediate quod est in unoquoque praedicamentorum. Ergo verum , bonum, ens et unum, nullam distinctionem habent inter se, nec rvnlem, nec formalem, nec secundum rationem. Tertio arguitur specialiter quod verum et bonum non distinguantur ratione comparante rem ad intel­ lectum vel voluntatem. Tum quia bonum et malum i84 LIBRI I. SENTENTIARUM sunt in rebus, circumscripto omni actu intellectus, ut dicit Philosophus 6. Metaphysics (t. c. 8). Tum quia bonum ct perfectum idem sunt; res autem sunt per­ fecte, circumscripto omni actu intellectus. Tum quia bonum est quod amatur et appetitur; terra autem appetit centrum tanquarn sibi bonum, circumscripto actu intellectus. Tum quia verum est manifestalixum intellectui (s); ergo veritas praecedit omnem actum intellectus. rius. Unde Commentator, ubi supra, dicit quod pro tanto visibile non est de essentiali intellectu coloris, quia color est causa ut res sit visibilis, ideo enim re> ♦»t visibilis, quia color est et non econtra. Sed esse appetibile resolvitur, ut in causam et rationem sui, in bonum ; non enim ideo aliquid est bonum, quia appetibile, sed ideo appetibile, quia bonum vel appa­ rens bonum, ut patet jær Philosophum 3. Ethico­ rum (cap. 3); et 8. Ethicorum (cap. 4), resolvit distinctionem amicitiæ ad amabilia; amabilia vero resolvit in Ixmum honesti, delectabilis et utilis. Ergo appetibile non est formalis el intranea ratio boni * Quarto ad idem. Nullus respectus dicit perfectio­ nem simpliciter. Sed bonum dicit perfectionem sim­ pliciter, secundum Anselmum, Monologi, cap. 15. Igitur bonum non dicit respectum. Iste sunt rationes Guidonis de Carmelo in Quo­ libet. II. Argumenta Guidonis de Carmelo. — Secundo arguitur contra aliud dictum in eadem conclusione, scilicet quod ratio boni sit ratio appeti­ bilis. Primo sic. Ab omnibus ponitur bonum esse obje­ ctum voluntatis, sicut color visus. Tum sic. Illa ratio quæ convenit alicui in secundo modo dicendi per se et non in primo, non est ratio intranea for­ malis illius. Patet, quia illud quod est ratio formalis III. Alia argumenta Aureoli. — Arguit iniranea alicujus est in primo modo, cum sit de per se intellectu ejus, et cadit in diffinitione ejus; illa etiam (x) sic Aureolus, 2. Sentent., dist. 35, q. unica, autem ratio quæ est in secundo modo, non est de ait. 1. Primo. Quoniam ratio boni est ratio absoluta; perse intellectu, immo in diffinitione talis rationis cadit res, cujus est ratio, ut patet t. Posteriorum alias Deus non esset ad se tenus. Eigo sequitur quod (t. c. 9). Sed ratio appetibilis bono convenit secundo ratio boni non est ratio appetibilis, cum importet modo dicendi per se et non primo modo, quia secun­ respectum. Secundo ad idem arguit Aureolus; el in hac dum Philosophum 2. de Anima (t. c. 66), ratio denominans objectum secundum respectum ad poten­ ratione principaliter se fundat. Ratio boni est motiva tiam et ad actum potentiæ, ut visibile colorem, con­ appetitus; ratio autem appetibilis est ratio respectiva; venit in secundo modo, et non in primo. Unde Com­ relatio autem non movet appetitum ; unde ratio appe­ mentator, in commento 66, dicit quod dicere quod tibilis est in secundo modo dicendi per se, non in color est per se visibilis « est dicere per se non secun­ primo modo. I t verbi gratia : visibilitas non est ratio dum prirnam intentionem, de quo dicitur illud quod objectiva jiotenliæ visivæ, sed coloreitas (6), ut dicit est essentialiter, et est modus in quo prædicatum Aristoteles in 2. de Anima (t. c. 66;, quod color est de substantia subjecti; sed secundum intentionem est visibilis in secundo modo dicendi per se; et ideo secundam, et est illud in quo subjectum est in diffi­ si sic diffiniatur color, dicendo : color est visibilis, nitione prædicati, color enim est causa ut res visibilis diffinitur a posteriori. Sic in proposito. sit. a Igitur appetibile non est formalis et intranea IV. Alia argumenta Guidonis de Carmelo. ratio boni. Secundo ad idem. Objectum pnecedit artum — Ulterius arguit Guido prædiclus contra aliud potentiæ et relationem consequentem actum. Sed dictum in eadem conclusione, scilicet quod Ixmum bonum est objectum voluntatis. Ergo pnecedit actum habet rationem finis. Primo sic. Posterius non est de per se primo ct illud quod sequitur actum, scilicet respectum appe­ tibilis, scilicet esse .appetibile; nam ternum non dicit intellectu prioris, nec per consequens ejus formalis ordinem ad voluntatem, nisi quia voluntas ad bonum el intranea ratio. Sed ratio boni est prior ratione dicitur, ut patet 5. Metaphysics (t. e. 20); ergo tinis; quia ratio boni immediatius consequitur ratio­ ordo quem dicit bonum ad voluntatem, scilicet esse nem entis quam ratio finis. Bonum enim convertitur appetibile, consequitur rationem boni, et per conse­ cum ente et æqualiter dicitur enti, ut palet 1. Ethi­ quens non est de per se intellectu ejus cum inna­ corum (cap. 6); ens autem et finis non convertun­ scatur ex relatione quæ est jxjtentiæ ad objet tum tur; unde, secundum Avicennam, bonum et unum sunt de primis consequentibus entis. Ergo finis non mediante actu. Tertio ad idem. Illud quod resolvitur ut in causam est intranea ratio terni. Secundo ad idem. Illud quod pnedicatur de ali­ el rationem sui, non est de per so intellectu ejus in quod resolvitur. Hoc palet. Ex quo resolvitur in quibus pluribus primo et per se, nullum illorum est illud, ut in causam ct rationem sui, est illo poste(x) intellectui. — intellectu * Pr. (x) rtiam — Oin. Pr. (6) colorrita *. — colonta * Pr. DISTINCTIO III. — QUÆSTIO 111. |fi$ do intellectu primo et per se illius quod taliter pr®- i vera (a) formaliter ct proprie per suam essentiam, dicatur. Patet ista ; quia laie prædicatum comparatur Nec valet probatio. Nam lam antecedens quam conad illa plura ut superius ad inferiora ; inferius aulam sequens falsa sunt. Nec enim res per essentiam est non est de per se intellectu superioris, immo e con- ] intelligibilis formaliter, -ed per respectum intelliverao. Sed tonum primo et per se pnedicatur de fine, I gentis; nec per essentiam est vera formaliter, sed per et de his quæ sunt ad finem, et de causa agente, respectum ad intellectum. Concedi tamen potest formali, et materiali, et finali ; undo sicut quodlibet j quod per essentiam est vera et intelligibilis si ly istorum est ens, sic et tonum. Ergo linis non est de < per > dicat primum quo aliquid est verum vel primo el per se intellectu, el jier consequens nec intelligibile; hoc enim est essentia, quae fundat formalis iniranea ratio boni. Unde Philosophus, dictos respectus, qui sunt proximum et ultimatum 1. Ethicorum (cap. 6), cum describit bonum per quo aliquid est formaliter verum vel intelligibile. hoc quod est finis, scilicet quod sui gratia est eligi- Vel aliter aliis verbis, si ly < per > dicat causam bile, videns quod bonum non dicitur solum de fine, efficientem, aut fundamentum intelligibilitatis, con­ mnI etiam de aliis, subdit ; et (activum aut con­ ceditur quod res est vera el intelligibilis per suam servativum horum, el ad quod sequuntur talia, ct essentiam. Si autem ly < per > dicat causam forma­ prohibitivum contrariorum ; quasi velit dicere quod | lem, sic illud negatur. Et est simile, sicut si dicere­ bonum non solum dicitur de fine, sed etiam de omni­ tur: Socrates per generationem activam est pater, hoc bus quæ sunt ad finem. enim est verum si ly < per > dicat causam fundantem paternitatem, quæ potest dici causa efficiens quare Socrates est pater; si autem ly « per > dicat causam C. — SOLUTIONES. formalem, falsum est quod Socrates per generare sit pater, sed potius per paternitatem· Ita in propo­ § 1. — Ad argumenta contra secundam sito. Essentia lapidis est fundamentum intelligibiCONCLUSIONEM litatis et veritatis; sed lapis non dicitur formaliter Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ intelligibilis per essentiam, sed per intelligibilitatem tra secundam conclusionem negatur major. Non enim quæ dicit essentiam cum habitudine ad intellectum. oportet quod in quolibet reperialur vestigium Trini­ Similiter est in isto exemplo : si quæratur enim de tatis nisi in rebus subsistentibus, ut prius dicebatur homine an sit risibilis per essentiam suam, dicitur (q. 2, art. 2). Et istam responsionem dat sanctus Tho­ quod est risibilis per essentiam tanquarn per illud mas ad istud argumentum, prima parte, q. 45, art. 7, quod causât risi bili ta tem, non autem est risibilis per essentiam suam sicut per illud quo fonnaliter est ad secundum; et I. Sentent., dist. 3, q. 2, art. 3. Ad secundum dico quod, secundum sanctum Tho- risibilis, sed per risibilitatem. — Similiter negatur mam, de Veritate, q. 21, ari. 6, ad 6“® : « Cum in quod quælibet creatura sit bona per essentiam. Nec istis tribus ratio boni consistat, modo, specie, et enim essentia crealunr ut praescindit ab omni e*^e, online, non potuit a Deo fieri quod aliquid esset lam simpliciter quain secundum quid, lam substan­ bonum, non habens modum, speciem, et ordinem, tiali quam accidentali, tam in se quarn in alio, puta sicut ah eo fieri non potuit quod aliquis esset homo, in intellectu vel in suo simili, est diligibilis. Ut qui non esset animal rationale (a). » — Hæc ille. — enim dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 5, art 2. Et ideo nego majorem, scilicet quod Deus potest ad quartum : « Nihil appetitur ab aliquo nisi per omnem substantiam spoliare quocumque accidente ordinem nd esse. Unde in omnibus appetitur quod­ praesertim respective; unde non potest facere quod dam esse. > Esse autem non est ipsa rei essentia. — esset lapis, quin realiter de|>enderel a Deo, et illa Ex quibus patet quod essentia rei, ut praescindit ab dependentia esset accidens lapidis. Eodem modo dico esse, non habet rationem appetibilis, nec boni, nec quod ordo qui est accidens, consequitur necessario diligibilis. Falsum etiam ibidem assumitur, scilicet creaturam, ipsa posita in esse. Vel si concedatur quod res per essentiam sit ordinata ad aliquid. Nam quod aliqua substantia esset quolibet accidente s,x>- nihil est ordinatum fonnaliter ultimate, nisi per liata, adhuc haberet modum, speciem et ordinem; ordinem qui dicit respectum. Ad quartum dicitur similiter. Nam si essentia nam modus et species substanti® non necessario sunt accidentia; onlo autem esset respectus habitua­ vel enlilas rei praescindatur a bonitate, tunc pra> lis, non actualis; nam sanctus Thomas ponit tales scindilurab esse substantiali, in quo maxime con­ respectus habituales, ut patet de Ventate, q. 4. sistit ratio substantialis Ixmitatis, ut dicitur de Vcritate, q. 21, art. 5, ad quintum. Et ad primum art. 5, ad primum. Ad tertium negatur quod quielibet erratura sit dicit sic : < Bonitas quæ attenditur secundum esse substantiale non est ipsa rei essentia, sed esse parti(a) quod aliqui» e»»et horno, qui non ettcl animal rationate. — quod c»»et aliqui» homo qui non ruet rationali» Pr. (*) ubicumque in hoc argumento invenitur rerum, vera, veniali», habet Pr. unun», una, unitatù. LIBRI I. SENTENTIARUM ripatum, et hoc etiam prasupporito ordine ad pri­ mum esse per se subsistens. » Enfilas autem sic pnerisa ab esse, non habet rationem diligibilis a Creatore aut a creatura ; Deus enim diligit essentias rerum volendo eis esse, ut dicitur prima parte, q. 20, art. 2; etsic, in quantum diligitur a Deo, habet ordi­ nem ad esse; unde essentias possibiles non factas nec futuras Deus non diligit. Sciendum tamen quod illa probatio qua sic arçpiitur: essentia rei, ut abstrahit ab omni esse vel ab omni distincto a se quocumque, est a Deo dilecta, et Deus in ea complacet; ergo ut sic est bona ; — talis siquidem consequentia non valet. Quia, sicut dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 23, ari. 4 : « In nobis voluntas diligendo rem, non cau­ sai bonum in re, sed ex Ixrno pneexsistente incitamur ad diligendum. In Deo autem est e converso. Nam voluntas ejus qua vult bonum alicui, diligendo, est causa quod illud tonum ab eo pro aliis habeatur. » — H®e ille. — Ex quo patet quod * quo amor Deus amat creata, non infert ea esse bona ; quia ille amor non causatur ex bono pneexsistente; sed est causa quod res sit bona. Non ergo sequitur : entitas rei, prout distinguitur ab omni alio, diligitur a Deo; ergo ut sic est bona ; sed sequitur quod est vel erit bona. — Sed cum probatur quod entitas sic procisa, sit bona, quia ut sic est ens etc., dico quod ens in actu convertitur cum bono, ut dicitur prima parte, q. 5, art. 3. Essentia autem procisa a bonitate, proscindit ab omni esse et online ad esse, et consequenter ab omni actualitate, cum esse sit actualitas omnis for­ mæ vel naturæ, ut dicitur prima parte, q. 3, art. 3; ct per consequens essentia talis non proprie est ens, saltem non ens actu ; nec consequenter tona. Et quod non sil proprie ens, patet, quia ens proprie dicitur ens actu, ut dicitur prima parte, q. 5, ubi supra. Patet igitur quod essentia précisa a bonitate, proscindit ab ente quod convertitur cum bono. Simi­ liter nec valet probatio qua arguens nititur probare quod essentia rei non distinguitur ratione a boni­ tate; vel quod bonum et ens non distinguuntur ratione. Dico enim quod ratio rei, ut pnescindit ab esse rei quocumque, non includit rationem amabilis. Si autem capiatur in ordine ad aliquod esse, jam potest habere rationem boni, sed tunc non præscinditur a bon i Lite. Similiter consequentia quam facit arguens nulla est. Non enim sequitur ; voluntas amat entitatem rei sine bonitate, vel voluntas amat rationem entitatis sine ratione bonitatis; ergo sequitur quod entitas vel ratio entitatis est bona sine bonitate. Sed solum sequitur quod illa ratio amatur et alia non amatur. Sicut nec sequitur : voluntas amat asinum ut distinguitur ab amore; ergo amat asinum sine amore; vel : ergu asinus est amplus sine amore. Nec sequitur : voluntas vult rosam ut distinguitur a voluntate; ergo n^a est volita sine voluntate. Sed est fallacia consequentis a pluribus causis ventatis ad unam illarum. ■ .«wwvww» Ad quintum dicitur quod entitas rei distinguitur realiter a veritate proprie dicta, qua res dicitur vera proprie. Et ad probationem quod non realiter, — dico quod intellectus concipit rationem lapidis, non concipiendo ejus veritatem; tamen quandocumque illa ratio concipitur, semper est veni, immo prius est vera quain intelligalur; nam cognitio est effectus ventatis, ut dicitur de Veritate, q. 1, art. 1. Unde argumentum illud sol vit sanctus Thomas, de Veri­ tate, q. I, art. 1, ad tertium, ubi sic dicit : « Ali­ quid intelligi sine alio potest accipi dupliciter. Uno modo ita quod aliquid intelligalur, altero non intel­ lecto; et sic ea quæ ratione differunt, ita se habent quod unum sine allero intelligi potest. Alio modo potest accipi aliquid intelligi sine alio, quod intelli­ gitur, eo non exsistente ; et sic ens non potest intelligi sine vero (a), quia ens non potest intelligi sine eo quod concordet vel æquetur intellectui. Sed tamen non oportet quod quicumque intelligit rationem entis, intelligat rationem veri; sicut nec quicumque intel­ ligit ens, intelligit intellectum agentem, et tamen sine intellectu agente homo nihil potest intelligere. n — Hæc ille. — Idem ponit, q. 21, art. 1, ad 2““ in oppositum. Dicit enim quod « dupliciter potest ali­ quid intelligi sine alio. Uno modo per modum enuncialionis, dum scilicet unum intelligitur esse sine alio; etsic ens non potest aliquid intelligi sine bono, ut scilicet intellectus intelligat aliquid esse ens et non esse bonum. Alio modo potest intelligi aliquid sine alio per modum diffiniendi, ut scilicet intelligatur unum, non intellecto alio, sicut animal intel­ ligitur sine homine et aliis speciebus; et sic ens potest intelligi sine bono, d — Hæc ille. — Ex quo patet ad argumentum istius. Quanturncumque enim intellectus distinguat et distincte intelligat entitatein, non intellecta veritate ejus, non sequitur quod sit sine veritate, sed quod res quæ est vera, inlelligitur, non intellecta ejus veritate. §2. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur sicut ad proce­ dentia. Non enim concludit quod bonitas sit vera sine veritate, sed quod bonitas sit veta, non intel­ lecta ejus veritate. Cum enim intellectus distinguit bonitatem a veritate, non facit quod bonitas sit sine veritate, sed solum quod veritas non est de intellectu bonitatis. Hæc enim intellectio• unius sine alio non ] est per modum enunciandi, sed diffiniendi; nec dividit duo quantum ad coexsistentiam, sed solum quoad diflinitivam concludentia m. — Eodem modo idem argumentum non concludit quod veritas sit bona sine lenitate, sed quod veritas intelligitur, non I 1 w, I B 1 uvv wV-· · QVIUIll ’|Η’Π| (α) ftn€ vero. — Om. Pr. 1V1 IU|p DISTINCTIO III. — QDÆSTIO III. intellecta ejus bonitate. Si enim intellectus intelligat veritatem precise, diffiniendo eam, tunc ipse non intelligit eam ut amabilem, aut ut bonam; immo, si veritas non aliud haberet quam quod de ipsa concipit intellectus, ipsa veritas nullo modo esset bona nec amabilis. Sed quia non obstante quod intellectus ipsam abstrahat dicto modo, stat quod illi veritati multa insunt, licet non intelligantur pro tunc, sicut esse in intellectu vel aliud quodcumque esse, ideo intellectus abstrahens non aufert ab ea suam boni­ tatem, sed pro tunc non habet oculum ad lenita­ tem. Sed forte dicet aliquis : cum omnis creatura sit bona, aut est bona bonitate quæ est ipsamet res, aut bonitate distincta. Si primum, ergo secunda con­ clusio et tertia videntur fais®; si secundum, cum illa bonitas sit creatura, iterum quæritur qua boni­ tate est bona, et tunc vel erit processus in infinitum in bonitatibus, vel erit standum in aliqua creatura quæ sit sua bonitas. Ad illud respondet sanctus Thomas, de Veritate, q. 21, art. 4, ad quartum. Dicit enim quod α aliquid dicitur ens multiplici­ ter : primo modo aliquid dicitur ens, quia in se subsistit; secundo modo, quia est principium sub­ sistendi, ut forma; tertio, quia est dispositio sub­ sistentis, ut qualitas; quarto, quia est privatio dispositionis subsistentis (a), ut cæcilas, etc. Et ideo, cum dicimus : essentia est ens, si procedatur sic : ergo est aliquo (6) ens; et tunc : vel se, vel alio; et sic, — processus non sequitur, quia non dicebatur hoc modo ens sicut aliquid in esse suo subsistens est ens, sed sicut quo aliquid est. Unde non oportet quærere ipsi essentiæ aliquid quo sit, sicut aliquid alterum est per essentiam. Similiter, cum dicitur, bonitas est bona, non hoc modo dicitur bona quasi in bonitate subsistens, sed hoc modo quo bonum dicimus illud quo aliquid est bonum ; et sic non oportet etiam inquirere utrum bonitas sit bona se bonitate vel alia, sed utrum ipsa bonitate sit aliquid bonum quod sit alterum ab ipsa bonitate, sicut in creaturis, vel quod sil idem cum ipsa boni­ tate, sicut est in Deo ». — Hæc ille. — Idem ponit art. 5, ad 8am. Dicit enim quod « hoc modo bonitas rei dicitur bona sicut esse rei dicitur ens; non quia ejus sil aliquid aliud (γ) esse; sed quia per hoc esse res esse dicitur. Unde, sicut non sequitur quod ipsa sub­ stantia rei non dicatur esse per aliquod esse quod ipsa non sil, quia ejus (δ) esse non dicitur ens per aliquod esse aliud ab i[>so, ita non sequitur de boni­ tate ». — Hæc ille. — Eamdem quoque responsio­ nem ponit in Summa, prima parte, q. 5, art. 5, ad secundum. 1*7 Dices forte quod ex hoc quod aliqua creatura est bona, et non per aliquid aliud a se, sequitur quod aliqua creatura sit bona per essentiam suam. — Dico quod cum dicirnus quod nulla creatura est bonitas sua, intelligitur de rebus subsistentibus el completum esse in natura habentibus, qu® sol® pro­ prie dicuntur creari vel esse creatura, ut supra dictum fuit. Et hunc sensum se habere aperit sanctus Thomas, de Veritate, q. 1, art. 4, ubi sic dicit : < Cum dicitur : nulla res est sua veritas, intelligi­ tur de rebus qme habent e>se completum in natura; sicut etiam cum dicitur : nulla res est suum e?se, et tamen esse rei est quædam res creata, et eodem modo veritas rei aliquid creatum est. » — Haec ille. — Eodem rnodo potest dici de bono el de bonitate. Ad secundum contra tertiam conclusionem nega­ tur minor, scilicet quod ratio veri insit per se omni rationi per se precise sumpte, sumendo ly per se primo modo; licet insint cuilibet rationi per se secundo. Nulla enim ratio formaliter est vera nisi per adæqualionem ad rem cujus est, nec aliqua res est vera nisi per adæqualionem ad intellectum. Illa autem adæquatio addit, ad illud cujus est, respectum rationis. Et si per impossibile, illam rationem nulla consequeretur adæquatio, ita quod nec adæquaret rem sibi, nec adæquarclur rei actu vel habitu, illa ratio non esset vera. Item, si res nec actu nec habitu adæquarctur intellectui, non esset vera. Unde san­ ctus Thomas, de Veritate, q. I, art. 2 : < Si nul­ lus e^set intellectus, divinus vel humanus, rebus exsistentibus, per impossibilem hypothesim, nullo modo ratio veritatis maneret in rebus. > — Hæc ille. — De bonitate etiam dictum est nunc, el dicitur (e) secundum sanctum Thomam, de Veritate, q. 21, art. 2, ad quartum : < Bonitas non consequitur ratio­ nem speciei, nisi secundum esse quod habet in re aliqua; et ideo ratio boni non competii line® vel numero secundum quod cadunt in consideratione mathematici, quamvis linea el numerus bona sint. > — Hæc ille. — Ex quo patet quod arguens falsum assumit secundum, quod bonitas insit omni rei et omni rationi per se et precise sumptas Ad tertiam contra eamdem conclusionem dico quod male capit opinionem contra quam arguit. Cum enim dicit sanctus Thomas quod verum el bonum distin­ guuntur per intellectum etc., non intelligit quod intellectus creatus det rei quod sit bona vel vera. Et ad istam mentem arguit uste contra eum, in primis tribus probationibus, quæ bene probant quod res non habet ab intellectu quod sit bona; el hoc utique verum est ; nec sanctus Thomas oppositum dicit, sed solum vult quod in ratione boni et in ratione veri importatur respectus rationis, non quidem tamquam (а) ut qualitas; quarto, quia Cft privatio dirpoiitionu aliquid intraneum bono, aut aliquid requisitum ad tubeutentie, — Om, Pr. hoc quod res sit bona, tunc enim argumenta bene (б) modo. — Ad. Pr. (y) aliud, — Om. Pr. (a) et dicitur. — et nunc dicitur Pr. (fi) ejut. — Om. Pr. 1&Λ LIBRI I. SENTENTIARUM concludunt) sed tamquam aliquid requisitum ad I causam quæ est forma et quidditas; sicut st dicerem, intelligendum rem ut bona est. Multa enim nomina I quare hoc est homo, quia est animal rationale, etc. sunt hujusmodi quod scilicet in suo conceptu dicunt Talis autem causa el effectus non se habent ut prius aliquo! ens rationis, puta negationem vel respectum natura el posterius, sed ut notius et minus no­ rationis. Cujus ratio est, quia illam negationem vel tum. relationem dicunt non in recto, nec ut quid intraAd quartum dico quod argumentum procederet neum rei quam principaliter significant, sed signifi­ si bonum nullum absolutum diceret, sed purum cant principaliter et in recto aliquid extra animam, respectum; talia enim non dicunt perfectionem sim­ quæ fundat talia entia rationis in quantum hujus­ pliciter. Sed non sic est in proposito. Nam, secundum modi; talia autem fundata significant in obliquo, el ut quod dicit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 21, art. 6, quid consequens ad principale significatum ac requi­ « ratio boni respectum implicat non quia ipsum situm ad intelligendum rem ut talis est. Cum autem nomen lioni signified ipsum respectum solum, sed dicit in tertia probatione quod verum est manifesta- quia significat illud ad quod sequitur respectus cum tivum intellectus, verum est, et concedo eum sancto ipso respeclu. n — Hæc ille. — Secundum enim Thoma, de Veritate, q. 1, art. 4, quod veritas rei quod dicit, ibidem, α aliquod nomen potest respe­ praecedit actum intellectus humani, quia non dicitur ctum importare dupliciter. Uno modo sic quod nomen vera principaliter per respectum ad intellectum crea­ imponatur ad significandum respectum solum, sicut tum. Sed tamen actus intellectus increati el ejus lioc nomen, paler, vel filius, vel paternitas ipsa. verbum necessario praecedit veritatem rei. Ex hoc Quædam vere nomina dicuntur importare respectum, enim dicitur vera creatura, quia implet vel æquatur quia significant rem alieujus generis quam comitatur divinæ conceptioni secundum modum sibi praefixum. respectus, quamvis nomen non sil impositum ad Sed loquendo de intellectu creato, cognitio intellectus significandum respectum solum, sicut hoc nomen, non est causa veritatis rei; sed est talis ordo quod scientia, est impositum ad significandum qualitatem veritas primo est in intellectu divino, secundo in onus ad se, quo justus. Constat autem quod justus respectum importat ; non tamen II Ad argumenta Guidonis de Carmelo. — ' unius persoiueab altera dislinctivum ; sed respectum Ad primum eorum quæ secundo loco contra tertiam debiti, vel alium respectum rationis communem Tri­ conclusionem inducta sunt, dicitur quod objectum nitati. Et illo modo Augustinus quandoque dicit talia voluntatis non habet nomen impositum nisi quod in divinis dici ad se, quia scilicet non illo modo significat ens in ordine ad voluntatem. Unde non est dicuntur quo Paler vel Eilius. Vel potest optime simile de colore respectu visus, el de bono respectu responderi secundum praefatam distinctionem in prae­ voluntatis: sed ita se habet bonum respectu volun­ cedenti solutione, scilicet quod talia non sunt rela­ tatis, sicut visibile respectu visus Objectum enim tiva secundum esse, sed secundum dici. visus habet proprium quod quid est, prater illam Ad secundum dicitur quod ratio relativa non rationem quæ competit ei in secundo mod·) persei- movet, accipiendo relativum primo modo; sed nega­ latisex relatione ad visum; et hoc est color. Sed non tur, secundo modo sumendo relativum vel rationem sic objectum voluntatis aut appetitus. Et ideo negatur relativam. Cetera vero quæ in eodem argumento quod ista sit in secundo modo per se : bonum est tanguntur, soluta sunt in solutione primi hujus ordi­ appetibile; quin potius est in primo. Bonum enim nis. Nam bonum non sic dicit objectum voluntatis non dicit quod quid est ejus quod est objectum volun­ sicut color respectu visus; sed simul implicat abso­ tatis, sed dicit rationem qua·, consequitur tale obje­ lutum mot i vu m voluntatis cum habitudine ad apjæctum ex respectu ad voluntatem vel appetitum, sicut tiluru vel voluntatem. Non dicit solum respectum visibile se habet ad objectum visus. appetibiliUtis; sed dicit aliquod absolutum sub dicto Ad secundum similiter dico quod lionum non respectu, quod quidem absolutum forte explicatur dicit quidditatem objecti voluntatis in se, sed in per hoc qliod dico perfectum. Unde nec appetibile ordine ad actum voluntatis; sicut visibile respectu dicit totum quod est de ratione boni, sed partem. Et objecti visus. Unde istud argumentum solvitur omnino ideo nec ita se habet bonum respeclu appetitus sicut ut praecedens. Supponit enim quod bonum se habeat color respectu visus, nec totaliter eodem modo sicut ad appetitum, ut color respeclu visus. visibile respectu visus; quia primum dicit purealksoAd tertium dicitur quod appetibile non resolvitur lutum, secundum pure respeclivum; sed sic se habet m Ik>num ut in rausam talem quale esi subjectum sicut se haberet ad visum hoc quod dico, color visirespectu passionis, ul color respectu visibilis, sed in I bilis, vel aliquid illa duo importans. DISTINCTIO HL — QUÆSTIO III IV. Ad alia argumenta Guidonis de Car­ melo. — Ad primum illorurn quæ tertio loco con­ tra eamdem conclusionem inducta sunt, dicitur quod minor est falsa ; nec prolmtio valet. Dico enim quod omne ens appetibile diei aliqualiter potest tinis in quantum est terminus motus appeti livi. Quod, ut melius intelligatur, «licit sanctus Thomas, prima prie, q. 5, art. 6 : α Bonum, inquit, aliquid est in quantum est appetibile el terminus motus appe­ titus. Cujus quidem mulus terminatio considerari potest ex consideratione motus naturalis corporis. Terminatur autem motus corporis naturalis, simpli­ citer quidem, ad ultimum; secundum quid autem, ad medium per «piod itur ad ultimum quod terminat motum; et dicituraliquid terminus motus in quantum aliquam partem motus terminat. Illud autem quod est ultimus terminus motus potest accipi dupliciter: scilicet ut res ipsa in quam tenditur, utpote locus, vel forma quæ acquiritur in motu ; vel quies in re illa. Sic ergo in motu appetitus, terminus secundum quid, ut medium |ær quod tenditur in aliud, vocatur utile; illud autem quod appetitur ultimum, termi­ nans totaliter motum appetitus, sicut quædam res in quam perse appetitus tendit, vocatur honestum, quia honestum dicitur quod perse desideratur; illud autem quod terminat motum appetitus ut quies in re desiderata, est delectatio. » — Hæc ille. Ad secundum negatur minor. Non enim bonum prædicatur primo et per se de fine eide his quæ sunt ad finem; sed principaliter de fine, et de aliis, ex ordinequæ habent ad finem, vel sunt quodammodo linis modo supra posito. Unde sanctus Thomas, ubi supra (1 p., q. 5, art. 6), ad tertium, dicit quod « bonum non dividitur in honestum, utile, et dele­ ctabile sicut univocum æqualiler de eis prædicatum, sed sicut analogum quod prædicatur secundum prius el posterius. Per prius enim prædicatur de honesto, secundario de delectabili, tertio de utili ». — Hæc ille. — Ex quibus patet quod bonum non dicitur œque de fine primo el de his quæ sunt ad finem, sicut nec quodlibet illorum æque principaliter ter­ minat motum appetitus, nec æqualiter; sed unum dicitur finis simpliciter, aliud finis secundum quid. El in hoc primus articulus terminatur etc. ARTICULUS 11. AN PARTES IMAGINIS SINT DISTINCTE SECUNDUM REM, A RE IN QUA IMAGO TRINITATIS INVENITUR A. _ CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum, sil Prima conclusio : quod potentiæ anlinii * non sunt Ipsa essentia anima . * Istam conclusionem probat sanctus Thomas, prima parte, q. 77, art. 1, ubi sic dicit : < Impossibile est dicere quod essentia anirnæ sil ejus potentia (i), licet quidam hoc posuerint. Et hoc quidem dupliciter ostendetur quoad præsens. Primo, quia cum potentia el actus dividant ens el quodlibet genus entis, opor­ tet quod ad idem genus referantur potentia et actus; et ideo si actus non esi in genere substantis, nec poten­ tia. Operatio autem anirnæ non est in genere sub­ stantial, sed in solo Deo, cujus operatio est ejus sub­ stantia ; unde potentia Dei quæ est pnneipium ope­ rationis, est i|»sa Dei essentia; quod non potest esse verum in anima nec in aliqua creatum. » Ecce primam rationem ejus ibidem.—Sed contra istam rationem instatur per mullos dicentes eam non procedere. Dicit enim Scotus, in secundo Sentent, (dist. 16, q. unica), primo quod major est distin­ guenda. Potentia enim et actus multipliciter acci­ piuntur. Nam accipiendo potentiam pro potentia activa vel passiva, prout potentia dicitur principium transmutandi aliud vel transmutandi ab alio, non oportet quod talia potentia et suus actus reducantur ad idem genus; nec, sic accipiendo potentiam, poten­ tia el actus dividunt omne genus entis. Alio modo accipitur potentia pro potentia objectiva, ut illud dicatur esse in potentia, quod est objectum potentiæ productive, et illud dicatur esse in actu quod in esse est positum. Actus autem et potentia isto modo accepta, dividunt omne genus entis; immo talis potentia est idem numero cum suo actu, idem enim numero est album in potentia et post album in actu. El ideo si argumentum illud valeat, probabit quod quot sunt actus intelligendi aut volendi in anima tot‘sunt in ea potentiæ realiter distincte.— Secundo potest instari contra illam rationem, quia substantia est in potentia ad quantitatem, immo substantia nude considerata se habet ad accidentia ut potentia ad actum ; el tamen non sunt ejusdem generis. — Tertio, quia superficies est potentia respectu colorum, quæ tamen non est ejusdem generis cum colore, cum unum |>ertineat ad genus quantitatis, puta superficies, et aliud ad genus qualitatis, puta color. — Quarto, quia in proposito, posito quod potentiæ anirnæ sint accidentia anirnæ, oportet quod anima se habeat respectu illarum ut potentia ad, actum, sicut omne subjectum respectu sui accidentis. Quæ­ ri tur ergo de illa ptentia, qua animà est in potentia respectu Lilium accidentium, an sil ipsa essentia anirnæ; el tunc habemus quod non oportet semper actum et potentiam reduci ad idem genus, cum essentia anima’ sit substantia, et illa potentia sit accidens. Si illa potentia sit accidens, proceditur in infinitum, quia iterum essentia anirnæ erit in poten­ tia ad talem potentiam, et quæritur ut prius. Ad primum dicitur quod distinctio de potentia objectiva etc. non valet; sed est pura fictio. Non enim Aristoteles qui toties dicit omne genus antis (a) potentia. — potenti * Pr. er formam quæ est simpliciter in actu. Sed potentia illa quam dicimus qualitatem est actus non dans esse simpliciter ipsi animæ aut toti composito; nec est terminus alicujus productionis substantialis aut accidentalis de per se; sed consequitur ad pro­ ductionem animæ sicut passio consequitur produ­ ctionem proprii subjecti. Et ideo est ratio quod homo sit in potentia ad opera vite; talis enim actus reddit animam potentialiorem quam sit per suam essen­ tiam; licet enim sit actus animæ prout aspicit actum primum, tamen in online ad actus secundas reddit eam potentialem. .•Id secundam instantiam dicitur quod licet anima sil, alio modo et in alio genere causæ, principium vivendi et principium operum vite, tamen hoc est generale utrique principio, quoi nullum eorum est in potentia ad actum suum, praesertim immanentem, si det per idem esse actu simpliciter, et actum secundum vel secundarium, et secundum se sit suf­ ficienter in actu ad exeundum in esse et operari omnia («), sicut eadem forma substantialis dat igni (i) esse simpliciter et formam levitatis; ideo numquam ignis habet esse simpliciter per formam suam quin habeat illum actum qui est levitas immanens. Igitur el in proposito plet manifestius, quia anima non solum elicit opus intelligendi, immo illum actum recipit (γ). Si ergo per idem immediate daret esse per modum formæ, et intelligere per modum efficientis, sicut semper dat vivere semper daret intelligere. — Illud autem quod additur, quod anima est efficiens solum partiale respectu intellectus vel volitionis, non valet. Dico enim quod actus intelligendi immediate causatur ab anima sub plentia exsistente. Quod autem requiratur objectum aliud ab anima, hoc ideo est, quia objectum reducit animam sub plentia ad actum primum; quo habito, anima sub plentia exit in actum secundum. Sed quia si essentia animæ (3) οηιηία. — communia Pr. (€) igni. — igitur Pr. (γ) recipi/. — rapiet/ Pr. <92 LIBRI I. SENTENTIARUM □on haberet talem potentiam adjunctam, non posset per objectum exterius amplius actuari, ideo si essentia i anirnæ esset immediatum operationis principium, cum in nullo actuarelur per objecta exteriora, nec indigeret aliquo passo exteriori, semper esset in actu operum vitae, vel numquam ; et prasertim loquendo de operibus quæ naturaliter et non libere fiunt. Ad tertiani instantiam dicitur quod anima aliter dicitur in potentia ad suas potentias, et aliter ad artus secundos vel operationes vita». Ad opera siquidem vitœ est proprie in potentia passiva, quia potest transiri ad illa, et esse sub illis, et sub privatione illorum. Sed ad suas potentias non se habet in poten­ tia nisi receptiva, el non passiva proprie loquendo; sic quod numquam potest esse sub talium potentia­ rum privatione, cum sint ejus naturales proprietates. Et eodem modo diciturde essentia anima» respectu sui esse. Non enim proprie est in potentia respectu ejus. Accipiendo enim proprie potentiam passivam illam, est respectu oppositorum. Non oportet autem hoc dicere de potentia receptiva. El ideo essentia se habet ad ens in potentia receptiva, quæ non dicitur proprie potentia passiva, sicut dictum est de potentiis anirnæ. Dico igitur quod non est inconveniens earndem essen­ tiam anirnæ esse actum respectu unius et dare illi esse simpliciter, et cum hoc, se habere ad aliud ut potentiam receptivam ; secus de potentia proprie passiva, cujusmodi sunl potentiæ anirnæ quæ sunl passivæ passione spirituali, tali modo quod transmu­ tantur de actu m ejus privationem. El ideo, licet essentia anirnæ non se habeat ut potentia ad opera­ tiones vit®, tamen se habet ul potentia ad suas pro­ prias passiones, quas potentias anirnæ dicimus, el ad suurn asse. Patet igitur quod illæ instantia» non impediunt predict® sufficientiam rationis. Tertia ratio principalis est ista : eniri est actualitas operativ» potentiae seu virtutis; secundum hoc enim utrumque eorum est in actu, essentia quidem secundum esse, potentia vero secun­ dum operari. Unde, cum in nulla creatura suum operari sit suum esse, sed hoc sit proprium solius Dei, sequitur quod nullius creature operativa poten­ tia sit ejus essentia; sed hoc solius Dei proprium est ul sua essentia sil sua potentia. » — Hanc rationem ponit sanctus Thomas, de Spiritualibus creaturis, q. 11, quæ est ultima illius libri (γ). Sed ad hanc rationem lit instantia dicendo quod similitudo nulla est quam Doctor facit. Quia alio (a) alicujxu — actu» Pr. (C) mim. — vero Pr. (γ) Juxta divisionem hodiernam, q. unici de »pintuaUbu· creaturi», art. 11. modo esse est actualitas essentiæ, quam operari sit actualitas potentiæ; quia esse est actus essentiæ, sicut forma dicitur actus ejus, sed operari est actualitas potentiæ, sicut effectus efficientis vel actio ejus dici­ tur actus ejus. Modo major distinctio est inter causam efficientem et ejus actionem, quam inter formam et ejus effectum formalem. Non ergo «qiortet quod, si isti duo actus sunt distincti, quod illa quorum sunt effectus distinguantur in creatis. Ad hanc instantiam dicitur quod non impedit rationem. Quia licet alio modo esse respici at essen­ tiam, quam operari potentiam, hoc est, in alio genere principii vel causæ, tamen hoc est eis com­ mune; quia in creaturis sicut esse simpliciter non est actus ad quem ordinatur potentia, ita nec operari est actus ad quem ordinatur essentia, sed essentia ad esse el potentia ad operari. Cum ergo creatura per suam essentiam non habeat quod ordinetur, expectando, ad alium actum quam esse, quia per illud quo est in actu simpliciter non est in potentia expectative, oportet dare prater essentiam qua actu est simpliciter, aliud quo ordinetur ad actum expectatuni qui est operari. Ubi ergo esse distin­ guitur ab operari sicut actus semper præsens ab actu expectato, oportet dare aliud principium quo ordinetur ad hoc, el aliud quo ordinetur ad illud. Quarta ratio, quam etiam facit ubi statim dixi (de Spirit, creat., art. 11), talis est : « Impossibile, inquit, est quod anima sit sqa potentia (a), propter tria. Primo, quia essentia est una. In potentia autem oportet ponere multitudinem, propter diversitatem actuum et objectorum ; oportet enim potentias secun­ dum actum diversi ficari, cum potentia ad actum dicatur. Secundo, idem apparet ex potentiarum diffe­ rentia, quarum quædam sunt quarumdam partium corporis actus, ut omnes pbtenti» sensitivae et nutri­ tii» partis; quædam vero jiotentiæ non sunt actus partium corporis, ul intellectus et voluntas; quod esse non posset, si (6) potentiæ non essent aliud quam ejus essentia; non enim potest dici quod unum el idem possit esse actus corporis ct separatum a corpore, nisi secundum diversa. Tertio apparet idem ex ordine potentiarum anirnæ et habitudine illarum ad invicem. Invenitur enim quod una aliam movet, sicut sensus irascibilem et concupiscibilem, el intel­ lectus voluntatem; quod esse non posset, si omnes potentiæ essent ipsa essentia anirnæ, quia idem secundum idem non movet seipsum, ut probat Phi­ losophus. Relinquitur ergo quod potentiæ anirnæ i non sunt'ipsa essentia, x — Hæc ille. Sed contra hanc rationem mult» fiunt instantia». I Prima quidem contra primum rnotivum ibi tactum. Diceretur enim quod eadem potentia est potentia contrariorum, tam passiva, ul superficies albi et [ i) iwa potentia. — tu»· potenfir Pr. (6| duir. — Ad. Pr. ■■■■Μ· DISTINCTIO III. - - QUÆSTIO III* nigri, quam activa, cl hoc sive rationalis quæ potest I in opp< ita, * sive activa naturalis universalis, sive activa naturalis particularis secundum diversitatem recipientium, ut calor aliqua indurat et alia lique­ facit, et eadem est potentia sensitiva contrariorum, nec differunt re opinativum et intellectivum, nec posse sanari et infirmari, cum oontrarietas nata sit fieri circa idem. Distinctio autem potentiarum de qua loquitur Philosophus debet intelligi secundum rationem, non secundum rem. Vel diceretur etiam quod actus, quamvis differant genere, pisunt cxse ' ab uno principio, quodam ordine, sive sit activum sive passivum; el sicut tu dicis essentiam anirnæ unam esse principium productivum el receptivum mullarum potentiarum anirnæ, licet quodam online, sic dicam a simili quod est principium mullarum operationum eodem ordine.—'Secunda instantia est, quia ad secundum inolivum diceretur quod ideo dicuntur aliquæ polcnliæ separatu) a corpore el alia· conjundæ, quia anima aliquas operationes potest, non coexigendoorganum corporeum, el aliquas non polest nisi per organum corporeum; non tamen ex hoc habetur quod illud quo anima potest hanc ope­ rationem vel aliam sil accidens distinctum ab anima. — Tertia instantia est quia diceretur ad tertium motivum ibi tactum, quod cum actio sil a potentia activa et passio a potentia passiva, non est majus inconveniens idem esse principium actionis el pas­ sionis, vel idem movere seipsum, quam idem esse principium potentiæ aelivæ et principium potentiæ passivæ subjectivum; immo minus, quia si idem non potest esse in actu et potentia instrumentaliter, mullo minus principaliter. Subjectum autem est prin­ cipium agens el patiens. I nde, si anima potest esse subjectum potentiæ aelivæ et pa&ivæ, pari ratione |M)lest per se agere el pali immediate, sicut mediate ; licet agat per unam potentiam instrumentaliter el patiatur per aliam immediate, tamen agit principa­ liter et patitur per suam essentiam» Ad primani instantiam dicitur quod neutra solu­ tionum ibidem positarum sufficit. Non quidem prima; quia, licet distinctio secundum rationem non sit causa effectiva distinctionis realis actuum vel objectorum vel potenliarum anirnæ, tamen distinctio rationis per modum finis vel fJrmæ, potest esse principium distinctionis realis pûtentiamm. Ex quo enim polen­ tiæ secundum suam essentiam ordinantur ad objecta ul differentia secundum rationem, ita quod una potentia nullo modo ordinatur ad objectum sub tali ratione sub qua alia ]xdentia ordinatur ad suum objectum, oportet quod tales potentiædistinguantur genere vel specie, et consequenter numero. Et ideo falsa est glossa quæ datur ad dicta Aristotelis, impo­ nens sibi quod asserit potentias tales sola ratione distingui. Nec tamen oportet quod omnis diversitas rationis in objecto diversified actum vel potentiam anirnæ, sed solum rationes illæ objectorum quas <93 potentiæ primo d per se respiciunt. Et ideo instantia? facte nihil valent. Nam potentia passiva non respicit aliquod contrariorum sub ratione propria sed com­ muni cuilibd contrariorum, nec potentia activa ratio­ nalis vel naturalis, universalis vel particularis, ·ριπ· diverses effectus secundum diversitatem passivorum induat. Nulla siquidem istarum respicit plura ; sed omnia sub una communi ratione objecti quod primo d per se respicit; ul palet per singula discurrenti. Sola siquidem objectorum diversitas potentias diver­ sifient, a qua potentia recipit specificam distinctio­ nem. Secunda similiter responsio ibidem data non valet; quia anima non recipit speciem a suis poten­ tiis sicut potentia· ab objectis. Et ideo non oportet quod ab eadem potentia anirnæ procedant drversæ operationes, cum proximum principium operationis speciem recipiat ab objecto modo praedicto, d in secunda conclusione explicabo (a). Ad secundam instnntiamdiciturquod illa responsio ibidem data non valet Quia Aristoteles (3. de Anima, t. c. 4) dicit intellectum nullo modo esse materiae immixtum, nec esse artum corporis. Cum ergo essen­ tia anirnæ sit actus corporis, ipsa non potest dici intellectus, ad mentem Philosophi. Ad tertiam dicitur quod responsio ibidem data nulla est. Non enim est inconveniens idem esse prin­ cipium potentiæ aelivæ et potentiæ passivæ. sicut esset inconveniens idem esse proximum principium actionis el passionis. Proximum enim principium I agendi non potest esse ejusdem speciei cum proximo principio patiendi, alias idem esset in potentia ad se. Similiter agens d patiens sunl dissimilia in prin­ cipio. Illud autem quod additur de instrumento, nihil est ad propositum. Nam potentia? anirnæ non sunl proprie in potentia vel in actu, sed anima per eas ; nec agunt nec patiuntur, sed anima per eas. Non sunt enim talia instrumenta quæ halieant aliam actionem a principali agente, vel quæ recipiant motum a principali agente d postea agant ; sed sunt instrumenta conjunctissima, immo ratio agendi vel patiendi. Et ideo non sequitur quod anima principa­ liter secundum suam essentiam agatur d patiatur proxime, d agat d patiatur instrumentaliter per potentias; s«xl sequitur quod anima agit d patitur principalitersecundum diversa instrumenta. Arguens enim imaginatur animam prius agere principaliter per essentiam, d post instrumentaliter per poten­ tias; quæ imaginatio a nostra procul repellitur ratione. Quidquid enim anima agit, per potentias agit principaliter, licet agat per instrumenta conjun­ ctissima. El sic palet quod illa ratio principalis in sua efficacia perseverat. Quinta ratio principalis est ista : < Omne agens quod agit per essentiam est agens primum, ut Avi­ cenna dicit. Cujus ratio est, quia omne secundum (a) explicabo — explicando Pr. I. - <3 LIDIU I. SENTENTIARUM agens agit in quantum participat aliquid; el ita agit per aliquid additum csBentiæ suæ. Sed anima non est agens primum. Ergo non est agens per essentiam suam, sed ipsa agit per suam potentiam. Eiyo sua potentia non est sua essentia. » — Istam rationem ponit pnmo Sentent., dist. pnrseiiti (q. 4, art. 2). Sel ad hanc rationem fil instantia. Dicitur enim quod aliquod agens agere jxsr essentiam contingit tripliciter. Primo modo, quia essentia sua est actio qua formaliter agit. Alio modo, quia ex essentia sua habet quod agat, cl non (x) ab aliquo extrinseco hoc conferente. Alio modo, quia essentia 311a est ei ratio et proximum principium agendi. Modo, quod aliquod agens creatum agat |>er essentiam, primo vel secundo molo, negatur; quia omne agens creatum agit distincta actione realiter a sua essentia; similiter omne creatum agens habet a primo agente effectivo suam activitatem. Sed tertio modo sumendo agere per essentiam, conceditur aliquod agens crea­ tum agere per essentiam. Sed contra istam responsionem arguitur sic. Nul­ lius essentiæ creatæ suum esse est suum agere, pro te; ergo nullius essentiæ creatæ sua essentia est sua potentia activa. Prol»atur consequentia. Quia essentia qua re» lubet esse simpliciter, non ordinatur ad ulteriorem actum quam sit suum esse, quia tunc per idem res haberet esse simpliciter actu, et per illud idem esset in potentia ad actum ulteriorem. I bi ergo agere differt ab esse, oportet quod aliud sit illud jx»r quod res habet simpliciter esse, ct aliud sil illud |>er quod ordinatur ad agere. Sed illud secun­ dum vocamus potentiam. Igitur in omni agente en ato potentia differt ab essentia; nec aliquod tale agit per essentiam tertio modo, nisi ageret per essentiam primo modo. 1 tangibile, qua·sunt differentia»sensibilis in quantum est sensibile, sive |»er sensibile per mcfli 11 m ct sine meilio. El quando quidem diHereritiæexsentiali·» objei torum in quantum (dijecta sunt, sumuntur ut dividentes |ær se aliqiKwl speciale objiælum animæ, ex hoc divei^ifleantur potentia», scii non genera poten­ tiarum; sicut (a) sonsibilu nominat, non objectum animæ simpliciter, mmI qtmddam objectum quod I prædiclis differentiis dividitur perse. Unde visus, auditus, el taclus sunt diversæ potentiæ speciales ad idem genus potentiarum animæ perlinentes, scilicet ad sensum. Sed quando ilifferenli.i * accepbe dividunt ipsum objectum communiter nccoptuin, tunc ex tali differentia innotescunt diversa geneni potentiarum animæ. Dicitur autem aliquid esse objectum animæ, secundum quod habet aliquam habitudinem ad ani­ mam. Ubi ergo invenimus diveisas rationes habitu­ dinis ad animam, ibi invenimus perse differentiam objecti anima * demonstrantem diversum genus |»olenliarum animæ. Res autem ad animam invenitur duplicem habitudinem habere: unam, secundum quod ipsa res est in anima per inoduin aninueelnon *r |M modum >ui; aliam, secundum quod anima com­ paratur ad rem in sim esse exsistentem. El sic obje­ ctum animæ esi aliquid dupliciter. Uno modo, in quan­ tum natum esi esse in anima, non secundum esse pivipriiiin, sed secundum modum animæ, id est spirilualiter; et hæc est ratio cognoscibilis in quantum est cognosdbilm Alio modo est aliquid objectum animæ secundum quod ad ipsum anima inclinatur el onlinalur secundum modum ipsius rei in seipsa exsistentis; et hæc est ralioappetibilis in quantum est appetibile. I nde cognoscitiv 11 m el appetitivuin in anima constituunt diversa genera potentiarum nni*. imi I ude, cum intellectu»sub cognitivo comprehen­ datur el voluntas sub appetitivo, oportet voluntatem Secunda conclusio hti|iis articuli <·»( isht : quod el intellectum ess<· |»otentias genere diversis, n — voluntas ct liilclleeliis in nnhiin rationali Mint H;ec ille in Ibi ma. — Ex unt quinque genera potentia­ dentiam sciendum quod, cum distinctio potentiarum rum aniime, sic ait ; α Cum omnis pobmtia dicatur * anima attendatur penes actus ot objecta, non quæ­ ad actum proprium, |xdentia opemtiva dicitur ad libet objectorum differentia ostendit diversitatem actum qui est ojieratio. Potentia· autem anima.· sunt potentiarum, >ed differentia objectorum in quantum • qiriativ i·; talis e»l enim potentia forma?. I nde objecta Mini; non autem alisKrebus que propria operatio inest secundum quoi habet esse, qmc sentiuntur bæ differential sint e*idiales. El eoquod unumquodque operatur in quantum est ens, ideo pen<^ lias differentias non diversl'nantur poten­ ideo oportet O|ærationes animæ considerare secun­ ti-r sensitive *, xsl pene» visibile el jienes audibde et dum esse quod invenitur in viventibus. Hujusmodi <*) nun — Om Pi· (a) tient. — Hre Pr DISTINCTIO ΙΠ. — QUÆSTIO III. autem viventia inferiora quorum actu» est anima habent duplex esse : unum quidem material·· in quo communicant cum aliis rebus materialibus; aliud immateriale in quo communicant cum substantiis superioribus aliqualiter. Est autem differentia inter utcumque esse; quia secundum esse materiale quod est per materiam contractum, unaquæque res est hoc solum quod est; sicut hic lapis non est aliud quam hir lapis. Secundum vero »^· immateriale quod est amplum, elquodammodo infinitum in quan­ tum non est per materiam terminatum, res non solum est illud quod est, sed est etiam quodammodo alia ; unde in substantiis superioribus immaterialibus quo­ dammodo sunt omnia, sicut in universalibus causis. Hujusmodi autem esse immateriale habet duos gra­ dus in istis inferioribus. Nam quoddam est penitus immateriale, scilicet osso inlelligibile; in intellectu enim res habent esse sine materia, et sine conditio­ nibus materia' individuantibus, et etiam absque organo cor|)orali. Esse autem sensibile est medium inter utcumque, nam in sensu res habet esse sine materia, non tamen absque conditionibus materia? indi viduantibus, neque alisque organo corporali ; est enim sensus particularium, intellectus vero univer­ salium. Et quantum ad hoc duplex esse, ostendit Philosophus, tertio dc Anima (t. e. 37), quod anima est quodammodo omnia. Operationes igilur quæ com­ petunt viventi secundum esse materiale sunt opera­ tiones qua? attribuuntur animæ vegetabili ; qua' tamen, licet ad idem ordinentur ad quod ordinantur actiones in rebus inanimalis, scilicet ad consequen­ dum esse et conservandum, tamen in viventibus hoc fit |ær altiorem et nobiliorem modum ; corpora enim inanimata generantur el conservantur in ossea prin­ cipio motivo extrinseco, animata vero generantur a principio intrinseco quod est in semine, conservantur vero a principio nutritivo intrinseco; hoc enim vide­ tur esse proprium viventium quod ojierentur tam­ quam ex seipsis mota. Operationes vero qua? attri­ buuntur rebus viventibus secundum esse (wiiilus immateriale, pertinent ad prlcm animæ intellecti­ vam. Quæ vero attribuuntur eis secundum esse medium, pertinent ad partem animæ sensitivam. Et secundum hoc triplex osse, distinguitur communiter triplex anima, scilicet sensibilis, vegetabilis et ratio­ nabilis. Sed quia omne esse esi secundum aliquam formam, oportet quod esse sensibile sit secundum formam sensibilem, el esse inlelligibile secundum formam intelligibilem. Ex unaquaque autem forma sequitur aliqua inclinatio, et ex inclinatione ope­ ratic ; sicut ex forma naturali ignis sequitur incli­ natio ad loium sursuïn, secundum quam ignis dici­ tur levis, el ex hac inclinatione sequitur operatio, scilicet motus qui est sursum. Ad formam igilur tam sensibilem (piam intelligibilem sequitur quædnm inclinatio, quæ dicitur appetitus sensibilis vel intel­ lectualis; sicut inclinatio sequens formam naturalem Ι9ό dicitur appetitus naturalis. Ex appetitu autem sequi­ tur operatio quæ fst motus localis. Ih·»· igitur est ratio quare ojiortel esse quinque genera potentiarum * animæ > — Hæc ille. Ex quibus apparet quomodo potentiæ animæ di ver­ sificantur secundum operationi * rei viventis. Ope­ ratio autem rei viventis in istis materialibus conse­ quitur vel esse penitus immateriale, vel esse penitus materiale, vel esse medio modo Se habens. Ad ope­ rat ionesautern consequentes primum ose, ordinantur potentiæ partis intellectiva?. Ad operationes conse­ quentes secundum esse, ordinantur potentiæ vegetativæ partis. Ad operationes autem consequentes ter­ tium esse, ordinantur potentiæ sensitiva; partis. Sed quia quodlibet esse supradictum sequitur duplex operatio, nam quædam operatio sequitur immediate formam dantem esse, quædam vero consequitur incli­ nationem causatam ex forma quæ tint esse; ideo in parte intellectiva est duplex potentiarum genu»; ct similiter in parte sensitiva; nam potentia quæ ordi­ natur ad operationem consequentem immediate for­ mam intelligibilem vel sensibilem, dicitur apprehensiva; |>otentia vero quæ ordinatur ad operationem consequentem formam intelligibilem m*1 sensibilem, mediante inclinatione causata ex forma, diciturappeliliva; potentia vero quæ ordinnturad operationem sequentem inclinationem causatam a fmina naturali prout ilal esse materiale, dicitur secundum locum rnoliva. S# *d quia appetitiva tam partis sensitivæ quam partis intellectiva? nomine communi dicitur rfp|M‘tilus, ideo dicuntur quinque genera potentiarum animæ. Hem, prima parte q. 78, art. 1, sic ait : « Genera latent ia ruin animæ distinguuntur secundum objecta. Quanto enim potentia e>t allior, tanto respicit uni­ versalius objectum. Objectum nutem operationis ani­ mæ in triplici online potent considerari. Alicujus enim potentiæ objectum est solum corpus animæ unitum; et hoc genus potentiarum animæ dicitur vegetati vuin ; non enim pedentia vegetati va agit, nisi in corpus cui anima unitur. Est autem aliud genus potentiarum animæ qutxl respicit universalius obje­ ctum, scilicet omne corpus sensibile el non solum corpus animæ unitum. Est autem alterum genus |M»lentiarum animæquod respit it adhuc universalius objectum, scilicet non solum corpus sensibile, mm! universalité) onine eiis. Ex quo |vitel quod feta duo Msmnda genera potentiarum animæ habent opera­ tionem non solum respectu rei conjunctæ, sed etiam rcs|>cclu rei exstrinseexe Cum autem o|xndcat ope rans aliquo modo conjungi suo objecto circa quod operatur, necessario est rem extrinsecom quæ e*l objectum operationis animæ, secundum duplicem rationem ad animam comparari. Uno modo,secundum quod nata est conjungi animæ el in anima esse per suam similitudinem ; et quantum ad hoc sunt duo genera potentiarum animæ, scilicet veneitivum, 196 Linn I I. SENTENTIA HUM repertu olyecti minus communis, quod est corpus smsibile, ct intellectivum, respectu objecti commit· nissimi, quod esl ens universale. Alio venu modo, secundum quod ipsa inclinatur anima, el lendit in rem exteriorem; et secundum bane comparationem etiam sunt duo genera potentiarum animæ : unum quidém, scilicet appetitivum, secundum quod anima comparatur ad rein extrinsecam ut ad flnem qui est primum in intentione; aliud vero, rnotivum secundum locum, prout anima comparatur ad rem exteriorem sicut ad terminum operationis et motus; ad consequendum enim aliquod desideratum el inten- I lum oinne animal movetur. > — Hæc ille. — Ex quibus patet unde consurgit distinctio potentiarum animæ secundum genus, scilicet secundum objiæta ; et semper habetur quod voluntas in anima nostra est alia potentia ab intellectu, non solum alia specifice, immo secundum genus. Tertia conclusio est quod memoria in parte Intellectiva non est potentia distincta ah Intel­ lectu. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, de l 'eri· (atc, q. 10, art. 3, dicens : α Memoria non jKitesl esse, in mente, alia (Kilenlia pra ter intelligentiam. Quod sic palet. Potentiae enim non di versi (icantur ex diversitate objectorum, nisi diversitas objectorum sit (x) ex his quæ accidunt objectis secundum quod sunt talium potentiarum objecta; unde calidum el frigidum, qua' colorato accidunt in quantum hujus­ modi, non diversifleant potentiam visivam; ejusdem enim vitdræ potenliæ est videre coloratum, calidum et frigidum, dulce el amarum. Quamvis autem mens sive intellectus aliquo modo possit cogitare præleritum, tamen cum indifferenter se habent ad I cogitanda p rasent ia, pr.elerila, el futura, differentia præsentis et prælcriti» est accidentalis inlelligibili in quantum hujusmodi. Unde, quamvis in mente possit rs.se aliquo modo memoria, non tamen potest es.-e ut potentia quædam per se distincta al» aliis, per modum quo philosophi do distinctione potentiarum loquuntur; sed hoc modo, solum potest inveniri memoria in parte anima· sensitiva quæ fertur ad pnesens iu quantum præsens est; unde, si debeat ferri in protentum, requiritur alia virtus allior quam sensus. Nihilominus tamen, etsi memoria non sit potentia distincta ab intelligontia, prout intelligenti.i sumitur pro potentia, tamen (?) invenitur etiam triplicitas in anima, etiam considerando ijisaspoten­ tias, secundum quod una potentia quæ est intellectus habet habitudinem ad diversa, scilicet ad tenendum babituahter notitiam alicujus, el ad considerandum illud aclualiler, sicut etiam Augustinus ( 12. dr 7nU nui direnilcit objectorum sit. — Om Pr. (C) lamen. — bene Pr. nitate) distinguit rationem superiorem ab inferiori secundum habitudinem ad diversa. » — Hajc ille. — Ex quo patet quod eadem potentia dicitur, in parte intellectiva, memoria et intelligentia,secundum habi­ tudinem ad diversa. Secundum enim quod illa poten­ tia halxit habitudinem ad tenendum habitualem notitiam aul speciem alicujus objecti, dicitur memo­ ria ; secundum vero quod habet habitudinem ad nctualiter considerandum de objecto, dicitur intel­ lectus. Item, prima parle, q. 79, ari. 7 : « Potenliæ, inquit, animæ distinguuntur secundum diversas rationes objectorum, eo quod ratio cujuslilwl poten­ tia.· consistit in ordine ad illud ad quod dicitur, quod est ejus objectum. El si aliqua potentia secundum propriam rationem ordinetur ad aliquod objectum secundum communem rationem objecti, non di ver­ sificabitur potentia illa secundum diversitatem par­ ticularium differentiarum ; sicut potentia visita, quæ respicit suum objectum secundum rationem colorati, non diversificatur per diversitatem albi el nigri. Intellectus autem respicit suum objectum secundum communem rationem entis, eo quod intellectus pos­ sibilis est quo est (a) omnia fieri. Unde secundum nullam differentiam entium di versificabitur diffe­ rentia intellectus possibilis. Di versificabitur tamen potentia intellectus agentis et intellectus possibilis; quia, respectu ejusdem objecti, aliud principium oportet esse potentiam activam quæ facit objectum uSsc in actu, et aliud potentiam passivam quæ move­ tur ab objecto in actu exsistente; el sic potentia activa comparatur ad suum objectum, ut ens in actu ad ens in potentia; potentia autem passiva compa­ ratur ad suum objectum, e converso, ut ens in poten­ tia ad ens in actu. Sic igitur (6) nulla alia differentia potentiarum in intellectu esse potest, nisi possibilis el agentis. Unde palet quod memoria non potest esse alia potentia ab intellectu possibili ; ad rationem enim potenliæ passiva; p<‘rtinet conservare sicut et recipere. » — Hæc ille. Idem ponil primo Sentent.y dist. præsenti, q, 4, art. I, ubi sic ait : α Omnis proprietas consequens r^entiam animæ secundum suam naturam, vocatur hic |M)tcnlia animæ, sive sit ad operandum, sive non. Cum igitur natura anima· sil receptiva in quantum ΙιηΙκΊ aliquid «le possibilitate, eo quod omne habens cs«· ab alio esi jxitentiale, ut probat Avicenna; et non sil impressa (γ) organo corporali, cum halieat operationem alisolutain a corpore, scilicet intelligere; consequitur (S) ipsam quædam proprietas, ut im­ pressa retineat. Unde,tertio de /baima(l. c. 6), dici­ tur quod anima est hxnis Spex'icruin, non tota, «<· — I læc ille. Item, q. 79, art. 7,ad primum, sic ait: c Quamvis (3) relinendi. — recipiendi Pr. (6) çurctam. — çuic/cni Pr, (γ) dotandi tapidei ct erigendi parirlct. — dotandi pa rirtci, lapide * Pr. (1) ntem. — Om. Pr. (C) etiam tupm jioiiiDo' quod nient cit tuperior. — etiam tuniilnr quod dicitur ment cue superior Pr (7) intentionem. —npinionrm Pr. (I) cofjitationr. — eoqnitionc Pr. Quinta conclusio est quod parles Imaginis crcaüe distinguuntur ab Illo In quo sunt, qmvlibet vel aligna illarum. IJDH1 I. SENTENTIARUM IOS in tertia dist. primi Sent., dicatur quod memoria, in tel ligent ia, voluntas sunt 1res vires, tamen hoc non est secundum intentionem Augustini, qui expresso dicit, I 4. dc Trinitate (cap. 7), qucnl si accipiatur memoria, intclligentia9et voluntas secandum quad semper prsrslo aunt animos, sive cogitentur sive non cogitentur, ad solam memoriam pertinere videntur. hdclligentiam autem nunc dico qua intelliginius COffitanIe * (i), et eam, voluntatem, tire amorem, sive dilectionem, qmc istam prolem parentem qui conjungit. — Ex quo palet quod illa tria non accipit Augustinus pro tribus potentiis; sed memoriam accipit pro habituali animæ retentione, intelligenliam autem pro actu intellectus, voluntatem autem pro artu \olunlatis. d — Hæc ille. — Patet igitur, rum srciindum eum potentia * * anima distin­ guantur ab anima, et actus, el habitus potentiarum distinguantur similiter ab anima, quod partes ima­ ginis, sive dicant actus, sive habitus, sive potentias, rca Ii ter ab anima distinguuntur. Item, dc Veritate, q. 10, ari. 3, dicit quod « imago Trinitatis in mente dupliciter assignatur : primo scilicet, quantum ad ista tria : mens, notitia, amor; secundo, quantum ad illa : memoria, intelligent!», et voluntas; » el ostendit ibi quomodo pries secundæ imaginis differunt ab anima. Nam, secundum eum, ibidem, memoria dicit habitualem notitiam, intelligentia vero actualem cognitionem ex illa notitia pro­ cedentem, voluntas vero actualem motum voluntatis ex cognitione procedentem. Dicit etiam ibi quod partes priimr imaginis, qua * scilicet attenditur secun­ dum mentem,notitiam,et amorem, dicunt res distin­ ctas ab anima. Nam, secundum eum, mens nominat potentiam, scilicet generalem, ut supra expositum est; notitia veroeiainor, habitus in ea exsistentes.— Ex quibus palet similiter conclusio lota. Verumtamen. primo Sentent. (dist. 3, q. 5 in corp.) videtur oppositum istorum aliqualiter resonare; sed talia dicebat sustinendo opinionem Magistri. B, _ OBJECTIONES § I. — CONTHA HUMAN ( OSCI.USIONEM I. Argumenta Scoti. $ed contra dictas concl usiones arguitur a multi *. Contra primam arguit Sootus rJ Seat. dist. 16) sir. Ponenda e*t paucitas ubi non occurrit plura ponendi necessitas. Ponendum est «diam quod nobilitat naturam anima *, ubi non occurrit imjMissilnlitas. Sed non est necessitas po­ nendi animam |wr aliqun accidentia superaddita esse principium suorum actuum, ul palet solvendo argumenta in contrarium. Ergo ponendum est quod per essentiam suam *il principium suorum actuum. Quod nutem hæc sit nobilitas in anima, patet : quia (») inldlupmu» rogitante * — intfriiu rogitannu Pr. 81 esset imperfectionis immediate operari ad actum, tunc hoc non esset concidendum Deo. Eryo est |>erlectionis (a). Si ergo hoc. sit possibili * anima.·, ut palet solvendo argumenta in oppositum, hoc debet concedi essentia * animæ, quia ipsam nobilitat. Item. Nobilitatis est quod ordinatum ad finem immediatius altipgal finem. Sed si anima operator per essentiam, immediatius attinget finem suum quam si operetur per aliquod aliud accidens superadditum. Ergo ponere animam per essentiam suain operari nobilitat illam. Item. Non est propria perfectio alicujus, quod non recipitur in eo .sil in alio in quo |>olesl recipi si non <>s« *l ejus. Sed si intellectus esset accidens addi­ tum essentiæ animæ, in eo reciperetur unio Dei, lici i separaretur ab essentia anima * ; et sic illud acci­ dens esset beatum per se, el anima non nisi per acci­ dens; sicut lignum dicitur album per accidens, quia superficies est in quo primo recipitur albedo. Unde, si intellectus esset accidens, non magis beatitudo esset perfectio anima· «piam albulo sit perfectio ligni. Item tertio. Aliquis actus primus inferior anima potest esse immeotest o.m· principium wri· picndi alias figuras, nec albedo alios colores. Cum igitur intellectus possibilis sil illud quo anima susci­ pit omnem intellectionem, impossibile <>t quod Me intellectus sit essentialiter intellectio. Igitur nullo modo intelligetse, si sil aliqua real itas in actu, puta qualitas; quod est absonum dicere. Secundo probalui eadem minor. Illud quo recipiens pei se primo recipit, necessario est in sua natura denudatum a natura specifica aut generis propinqui rei recepta·; sic quod nec est ejusdem speciei nec ejusdem generis propinqui cum illo quod recipitur. Et hoc patet sive receptio sit realis sive intentional is. Unde capio istam maximam vel propositionem de receptione intentio­ nal!, sic: Nulla realitasin actu potest esse ratio reci­ piendi speciem vel similitudinem alicujus quoti sil ejusdem speciei vel generis propinqui ; immo oportet quod illa rea litas sil in illo genere vel specie illa, potentialiter, non in actu ; non enim illud quo oculus recipit speciem coloris esi aliquis color, sed diaplianeitas; nec illud quo auris recipit sonum est fra­ ctio aeris, sed potius aer frangi bilis. Et ratio hujus esi, quia oportet illud quo recipiens recipit esse potentiate, et receptum (a) esse actuale ; unum autem individuum, infra eamdem speciem, non se halxd ad aliud ul potential e, nec cliam una species ad aliam infra idem genus, cum sint contraria}. Sed constat quod anima recipit jw intellectum possibilem omnem entitalrm exsistentem in actu, receptione dico non realised intentional!. Ergo non potest esse in actu ejusdem generis propinqui, aut ejusdem spe­ ciei cum aliquo enti· actuali. Oportet igitur unum dare de duobus, scilicet quod intellectus possibilis differat genere el specie ab omni alio; quod est erro­ neum ; vel quod in se non sit alicujus speciei in artu, el pri consequens ei it pure potentials. El sic palet minor sumpta. Sequitur ergo quod intellectus jiossibilis non sil aliqua forma accidentalis. Secundo arguit sic, secundum mentem Aristotelis (3. tlr Anima, t c. 20). Intellectus agens semper intelligil, et continet in virtute omnes formas intel(3) receptum. — receptivum Pr, 109 ligibiles. Sed nulla qualitas est hujusmodi, nec est prohtibile Philosophum hoc sentisse. Dicit cliam Phi­ losophus quod intellectus agens est substantia actu ens, et quod est perfectio intellectus possibilis. Sed hoc non pole4 diri de aliqua qualitate aut de quo­ rumque accidente. Igitur intellectus agens non est acrid ens distinct uni ab anima nostra. III. Argumentum Occam. — Arguit ric etiam («) Occam. Omne quod «ecundum sui muta­ tionem est susceptibile contrariorum, est substantia. Sed intelbs tus pn-sibilis et voluntas, secundum sui mutationem, sunt su m· pli hi les crmtrarionim. Eiyo quodlilwt eorum est substantia. Major patet per Philo­ sophum, in * . Pr:rdicmnenli capitulo dc Substantia. Minor |»atet. Nam intellectus est susceptivus contra­ riarum opinionum successive Sivundum sui mutatio­ nem; similiter voluntas secundum sui mutationem est susceptiva virtutis, vitii, ct amtrariarum volilionum. Igitur. IV. Argumenta Adæ. — Aiçuit etiam (6) Adam ouæ malæque voluntatis capax, atque secun­ dum suum officium ojæris variis nuncupatur nomi­ nibus. Dicitur namque anima dum vegetal, spiritus dum contemplatur, sensus dum otest ex dictis ejus. Omnis actus dens, ut dicitur secundo Physicorum (t. c. 3). Sed voluntatis est quædam cognitio vel intellectio. Ergo natura principaliter dicitur forma, ibidem. Igitur omnis voluntas est intellectus. Tenet consequentia; anima est principium suorum actuum immediatum ; quia si voluntas esset alta potentia ab intellectu quia, si mediante aliquo accidente, jam non est prin­ secundum rem, tunc posset voluntas elicere actum cipium perse, sed jm.taliud accidens. qui non esstt cognitio. Antecedens autem ipse probat multipliciter. Primo sic. Quia si aliqua volitio non fsd cognitio, Deus posset destruere visionem Dei $ 2. — Contra secundam conclusionem « •inservando fruitionem, et ita amaretur incognitum, I. Argumentum Scoti. — Contra secundam quod est inconveniens. El patet falsitas istius per rem lusionem arguitur sic secundum Scotum, ubi (а) pomniiu. — puutmiiif Pr. Htipra.Possibile, inquit, est unum omnino indistin­ (б) etiam. — Om. Pr. ctum re et ratione esse principium actuum distin- | (i) etiam. — Om. Pr. DISTINCTIO UL — QUÆSTIO Ul. 201 Augustinum 9. de Trinitate, cap. 3; el Magistrum, nnta feci vobis, dicit : Dum audita servavi et amavi, 3 (list primi : Mens, inquit, amare scipsam non jam novi; quia amor ipse notitia e*t. — Hæc (a) potent, nisi etiam noverit se, nam quomodo amat sunt motiva ejus ad probandum minorem superius quod nescit? Et in fine illius capituli dicit quod assumptam, scilicet quod omnis volitio est cognitio, si men * non sr novit, non amat se; et alibi : Invisa et consequenter omnis potentia volitiva est cognitiva, diligere possumus, incognita autem nequaquam. et sic voluntas est intellectus secundum rem. Patet consequentia. Quia si essent absoluta, realiter Secundo principaliter arguit ipse in alia quæstione. distincta, Deus potest facere unurn sine reliquo· Si enim intellectus et voluntas distinguuntur, aut Secundo probatur idem antecedens. Quia tunc volun­ hæc est distinctio rationis solum, et hoc non potest tas esset c;era : quia nihil cognosceret per actum dici, quia talis distinctio causaretur per actum, sd suum de objecto. Tertio. Quia tunc posset aliquis intellectus el voluntas pneceffunt omnem actum esse beatus, et tamen non videret nec cognosceret intellectus aut voluntatis; aut illa distinctio esset ex Deum. Quarto. Quin ini|w>ssibilee>t simpliciter inco­ natura rei, et boc non, quia aut illa diversitas esset gnitum placere voluntati. Sed, posito solo actu amandi, ponenda propter diversitatem artuum, aut propter quocumque alio circumscripto, placet objectum dile­ diversitatem inodorum principiandi ; non propter pri­ ctum. Quinto. Quia actus fidei (a) pateet esse sine mum, quia tunc tot essent potentiæ intellectivae, actu volendi. Consequens est falsum, quia nullus quot essent actus intelligendi secundum speciem credit nisi volens, secundum Augustinum, super distincti, quod non est verum; nec propter secun­ Joannem, tract. 26: Intrare Ecclesiam potest ali­ dum, quia principiare libere et necessario respectu quis nolens, sed credere non nisi volens. Sexto. diversorum non opponuntur, ut palet de bonitate Quia tune voluntas posset in oppositum cujuslibet Dei qui necessario vult se, el alia contingenter; I*aler diclaminis sine notitia, et ita fern in incognitum. etiam necessario producit Filium, et Spiritum san­ Septimo. Quia omnis experientia alicujus objecti est ctum libere ; similiter voluntas nostra quosdam actus quædam cognitio ejusdem. Sed omnis actus appetiti- materiæ naturaliter principiat, el quosdam libere. vus est quædam experientia sui objecti, id est quo Tertio principaliter arguit sic. Nam Augustinus anima experitur tale objectum. Quia omnis actus de Trinitate, libro 10 (cap. 11), dicit, et allegat vitalis est quædam experientia; aliter non plus video Magister in praesenti distinctione : /lice tria, scilicet quod esset actus vitalis animæ quam species pnevia memoria, inlclligcntia, voluntas, non sunt 1res omni actu si |x>natur, vel habitus infusus vel color υίΖ.τ, sed una vita; nec (res men les, sed una mens; sui objecti. Sed omnis cognitio et volitio est actus ncc tres essentia, sed una essentia. .Memoria vero vitalis. Ergo. Octavo. Non magis inconveniens est dicitur ad aliquid, vila irro dicitur nd st ipsam , omnem volitionem ponere cognitionem quamdam, ct mens, et essentia. licet non omnis cognitio sit actus appetendi, quam Quarto arguit. Nam Deu * hab t potentiam guberquod omnis assensus sil apprehensio quædam, liret nativani, reparativam, prædeslinativam, quæ nullo non omnis apprehensio sil assensus vel dissensus. modo distinguuntur in eo; sed eadem omnino Dei Sed illud non est inconveniens. Igitur ncc primum. essentia vel voluntas varie nominatur a variis ejus Nono. Quia una operatio est ultimus linis hominis, effectibus, secundum Magistrum, sæpe libro primo. et nulla nisi cognitio el dilectio; igitur etc. Prolutu r Sed similiter per omnia dici |x>h&l de intellectu, et minor : quia si sit cognitio quæ non est dilectio, voluntate, el aliis potentiis respectu animæ. Igitur Deus jNitest illam conservare sine dilectione, et tunc non apprêt quare ponenda sit talia distinctio rvalis. homo posset esse beatus qui Deum non diligeret; — Hæc sunt argumenta Adæ. nec potest esse dilectio quæ non sil cognitio : quia tunc in patria cum bealitudine hominis staret quod IV Argumenta aliorum. — Prlim» arguitur Deus omnino esset incognitus, quod est falsum. sir ab aliis. Omnis virtus seprata ab organo corpo­ Decimo. Quia August., 14. dr Trinitate, dicit quod rali est, actu et per suam essentiam, intellectus, quia amor Dei est sapientia. Et alibi : Numquid dicturi talis separatio est causa intellectualitatis; unde, ut sumus voluntatem nostram, quando recta est, quidam dicunt, si calor esset subsistens, artu et apti· nescire quid agit? Porro, si scit (C), inrst ci sua tudine esset intellectus. Sed voluntas est hujusmodi. quidem scientia, An vero audiendus est quispiam Igitur voluntas est intellectus. dicens caritatem nescire quid agat, cum non agit Secundo. Quia appetitus naturalis non differt a perperam? Et iterum : Amor unius meminit atque natura quam consequitur, sicut appetitus materiæ intelhgit quid appetere debeat, aut quid vitare. a materia, ncc appetitus gravis a gravitate. Ergo, Undecimo. Quia Gregorius, in Humilia 27 * super a simili, nec appetitus animalis a putentia sensitiva illud Joannis Quæcumqur audivi a Patre meo quam sequitur, nec rationalis ab intellectu, etc. Tertio. Si voluntas esset aha potentia ab intellectu. (x) no/ι — Ad. Pr. Ifi) icit. — «»c Pr. (a) thvc. — Ecct Pr. 202 LIBRI I. SENTENTIARUM sequeretur quod esset imperfectior intellectu et per­ fectior oo. S«mI consequens est falsum, quia tunc I esset perfectior seipsa. Probatur consequentia. Quia illud est altero perfediussimpliciter, quod balæt |>erfectionem simpliciter qua aliud caret. Sed si intelle­ ctus et voluntas distinguuntur ratione alxsoluta, quodliiict tale haliet perfectionem simpliciter qua aliud caret, et quam melius est habere quam non habere; quia intellectus sic est intellectus quod nullo modo ad ejus naturam intrinsece pertinet voluntas, el ccontra; el tamen quet horum importat |wrfectionem simpliciter. Quarto. Illa· potentiæ non differunt re absoluta, quarum objecta non differunt re absoluta, sed tantum ratione. Sed objectum intellectus est ens, objectum autem voluntatis est bonum, el convertuntur realiler, el secundum omnem rationem rea loin ; nec facit ad propositum diversitas facta per intellectum, quæ non sufficit ad diversificandum objectum ut sit sufficiens et rea l e distinctivum duarum potentiarum realiler distinctarum. Quinto. Potentia quæ est per essentiam libera, est per essentiam rationalis, et per consequens est intel­ lectus. Sed voluntas est hujusmodi. Igitur. Major probatur. Quia ratio est de essentia lilierlalis. I bi enim est liberum, ct rationale. Unde in quibus non est cognitio, sicut in plantis; aut non intellectiva cognitio,sicut in brutis, non est libertas, licet volun­ tario particq>ent, quia movent se pr cognitionem. Ubi etiam est intellectus, puta in homine, potentiæ quæ non obediunt rationi, quia nihil |Kirtici|unt de ratione, nihil participant de hlwitale, ut vegetat ivæ in homine. Quæ autem olædiunl principatu despo­ tic©, id est servili, non ]>olitico qui solus est libero­ rum, non sunt liberae, ut potentia· sensitivæ appre­ hensive. Quæ autem ob^liunt rationi principatu politico, ut appetitus sensitivi, sunt solum liberae, sicut rationales, per participationem. Sicut ergo potentiæ nullo modo libehe nullo modo sunt ratio­ nales, et libera participatione sunt rationales parti­ cipatione, sic libera per essentiam sunt rationales per essentiam. Sicut enim se halæt minime nd minime, el magis ad magis, et simpliciter ad sim­ pliciter, sic maxime ad maxime. Et sic patet major. Sed minor probatur. Quia illud est simpliciter, respe­ ctu cujus alia dicuntur talia, quæ sunt talia per participationem ; simi ignis respectu ignitorum. Sed aliæ potentiæ et actus earum sunt liberi, et non nisi in quantum moventur aut imperantur a voluntate, sive ab actibus elicitis a voluntate Praeterea : absur­ dum videtur dicere quod non sit magis lilærum velle (piam currere, cum in cursu possit homo cogi, non autem in volendo currere; tamen est lilwnim participatione. Item, quidquid non est hbcrum per essentiam, non repugnat sure essentiæ cogi, sed contra naturam voluntatis. Igitur etc. Et sic patet tam major quam minor. Sequitur ergo conclusio, — V (piod voluntas est rationalis, et cognitiva; et conscquenter non distinguuntur re absoluta, Sexto arguitur sic. Quæeumque Ibrime differunt re absoluta, Deus potest illas ah invicem separare. Sed Dens non |>olesl separare voluntatem ab intellectu. Igitur non differunt i*e absoluta. Major patet. Quia non propter aliud non potest facere materiam sine forma nisi «piia esset actu pura potentia sine actu, cl unum relativum secundum esso non potest es-e sine alio; sed relativum secundum dici Deus liene potest fai ere sine corn lalivo, quia sua essentia et suum esse dilfrrunl re absoluta a suo correlalivo, cl ideo non est contradictio i|>sum habere esse el essentiam sine correlalivo, si< ut scientiam sine actuali exsistentia scibilis. Et sii patet major. Sed minor piubalur. Quia Deus non potest separare diffinitionem a diffinito. Sed diffinitio voluntatis est quod est appetitus ratio­ nalis, ut dicitur tertio Anima (t. c. 50), quin voluntas in ratione est. Si aiiteni esset sine ratione, tunc esset irrationalis; ct sic rationale esset irratio­ nale, quod « st contradictio. Pneterca : voluntas est |w»tenlia volendi, el ejus est jxysse velle. Si autem esset separata ab intellectu, non jiosscl velle : quia invisi diligere possumus, incognita autem mxpia(piam. El dic essêt voluntas, et non voluntas, id est potens velle et non potens velle. Et sic palet minor. Scipiiturergo conclusio, quod voluntas non differt ab intellectu re absoluta. Septimo. Omnis potentia quæ delectatur esi appe­ titus. Sed intellectus et omnis |K)lenlia appetitiva delectatur. Igitur intellectus est appetitus. Major pro­ batur. Quia delectatio et tristitia sunt circa idem subjective, licet non circa idem objective, quia dele­ ctatio est circa pr.esens objectum, tristitia circa pnesens nudum; sicut ccontra desiderium et timor sunt respectu futuri boni el mali. Sed tristitia el timor sunt subjective in appetitu. Igitur, desiderium et dvkictatio. Et sic palet major. Sed minor probatur. Tum primo, quia delectatio esi de j»erceptione læni convenientis naturaliter. Tum secundo, quia dele­ ctari est proprium cognoscentium. Eigo delectatio iriesl secundum illam potentiam secundum quam inesl cognitio. Tum tertio, quia signum generati habitus oportet accipere in opere delectationem ; sed in ]x>tenlia cognitiva sunt habitus; igitur etc. Octavo. Sicut se habet appetitus sensitivus ad sensum, sic ap|>elilus intellectivus ad intellectum. Sed appetitus sensitivus non differt a sensu. Igitur nec voluntas al» intellectu. Minor probatur. Quia quot sunt jMitenliæ insitiva * cognitive, tot sunt appetilivæ. Quod patet. Tum quia in naturalibus diversificalur appetitus secundum diversitatem generis el speciei; igitur cum potentiæ sensitive differant genere vel specie, secundum earum diversitatem, diversificantur appetitus. Secundo, quia heso tactu et aliis sensibus, sequitur tristitia sino alia sensa­ tione. Tertio. Quia appetitus sensitivus non differt DISTINCTIO Hi. — QUÆSTIO HI. subjecto a sensu. Seul omnes potentiæ sensi l i væ dif­ ferunt subjecto. Igitur tot sunt appetitive quot sen­ sitive. Et consequenter appetitus sensitivus non dif­ fert a sensu. V. Argumentum Hybernici. — Demum tertio arguit Ilybernicus. Thomas, inquit, tenet quod intellectus est potentia ollissima in anima Quiero igitur an intelligit per potentiam altissimam, |M>tentinni nobilissimam aut potentiam priorem secundum ordinem sicut magis apparet ex dictis suis. Si poten­ tiam nobilissimam, contradicit sibiipei, quia statim patet in responsione, quorum duorum intellectus e>l altior secundum originem, et voluntas secundum perfectionem, et similis ordo est in artibus, et habi­ tibus; hæc Thomas in scripto. Si vero per potentiam altissimam, non intelligit nobilissimam seu perfe­ ctissimam, tunc illud quod ipse accipit pro principio per se noto est falsum, scilicet quod optima operatio sit altissimæ potentiæ, scilicet intellectus. Hoc enim capit in positione; quod tamen falsum est, nisi per potentiam altissimam intelligat nobilissimam : quia potentiæ nobilissimæ est opus nobilissimum, ut vult Philosophus 10. Ethicorum (cap. 7). § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM 203 ria el meminit sibi, ita Filius est memoria et meminit sibi. Absit enim ut Pater meminerit Filio, ut dicitur ibidem. Sed constat quod in Filio non est illud duplex principium, ut prolutum est ; nec Filius dicit aut producit illo. Ergo illud non est memoria ; nec memorari est dicere aut producere per illud. Tertio. Quia illud non est formaliter memoria quo aliquid carens non est insipiens; nullus siquidem potest carere memoria nisi insipiens sit; quomodo en un sapiens est qui nihil meminit vel sui non meminit, ut dicit Augustinus 15. de Trinitate (cap. 7), quae dicat quod nullo modo est sapiens sine memoria. Sed carens illo duplici principio non (a) est insipiens vel minus sapiens; ut patet de Filio qui caret illo, qui tamen non est minus sapiens Patre; et adhuc patet in Patre, qui non est sapiens per illud duplex principium, *ed per essentialem intellectionem infinitam; immo «i per illud princi­ pium esset aliquo modo sapiens, haberet aliquem modum sapientia * quem non haberent aliæ persona *. Ergo nullo modo dicendum csl quod in illis duobus consistet memoria. Quarto. Quia si illa duo simul sumpta sint memo­ ria fœcunda, aut de ratione eorum est activitas aut foecunditas, aut nullo modo, sed (6) solum intelle­ ctus et objectum vel notitia objecti habitudinalis sunt memoria alisque activitate (γ). Si primo modo, tunc ratio meinoriæ non est communis tribus; cum acti­ vitas non sil communis tribus. Hoc autem est contra dicta sanctorum. Si vero secundo modo, tunc est rxp/essa contradictio; nam de ratione frucunditalis est activitas. Qulnln. Quia vel telis intellectus qui est de ratione memoriæ erit passivus et receptivus; et talis non potest poni in Deo, cum nulla ratio imperfectionem im|iortans formaliler sit in Deo; aut ille intellectus erit ipsamet actualis intellectio transiens super obje­ ctum. et sic memoria non erit aliquod principium, sed intellectio actualis. Relinquitur ergo quod illud poni non potest. Argumenta Aureoli. — Contra tertiam con­ clusionem arguit Aureolus(dist. 3, q. 3, art. 2), pro­ bando contra unum ibidem dictum, quod memoria quæ est pars imaginis, non dicit intellectum habitualiter retinentem notitiam objecti; quod etiam in quinta conclusione expressius dictum est. Arguitur igitur. Primo sic. Memoria dicit perfectionem simpliciter, ita ut sit melius in unoquoque esse memorem quam immemorem. Unde est communis tribus. Nam Pater est memoria. Filius est memoria, et Spiritus sanctus est memoria (a); summa enim sapientia sui mentor esse nequaquam negari potest, ut dicit Ansehnus. Monol., cap. 48, ubi probat quod æque communis est tribus memoria sicut sapientia el qmelibel perfe­ § 4. — Contra quintam conclusionem ctio simpliciter. Sed constat quod illud duplex prin­ cipium, scilicet intellectus cum objecto habitualiter Argumenta Aureoli. — Contra quintam con­ retento, ut activum est. non est perfœlio simpliciter. clusionem aiguilur secundum eum (1 Sentent., Illud namque non est aliud quam potentia dictiva. (list. 3, q. 3. art. I) proteimlo quod partes imaginis, el generativa. do qua constat quod non dicit perfe­ scilicet notitia et amor, vel intellectus et voluntas, ctionem simpliciter, alia *Filius, el Spiritus sanctus, nondicanlartum, nec habituin.net1 potentiam.Arguit cum carennl potentia generativa ct dictivn, el illo igitur. duplici principio activo, non essent jierfecli simpli­ Primo. Quia «licit Augu>tinus9. initate(cap.4) citer. Ergo illud duplex principium non |»olest poni quod amor et cognitio, qmv sunt partes imaginis, memoria, cum memoria sil in Filio. non insunt menti tamquam subjectu, sicut color Secundo. Quia memoria el actus ejus qui est aut figura corpori (δ), sed substantialiter, sicut memorari sunt communes tribus personis, ut dicit Augustinus. 15. ite Trinitate (cap. 7); et Anselmus, (а) non. — vet Pr. ubi supra. Unde dicunt quod sicut Paler est memo(б) sed. — Om. Pr. (λ) et Spiritu» sanctus est memoria. — Om. Pr. (y) activitate. — accidente Pr. (Î) corpori. — Om. Pr. 204 Linar i. sententiarum ipsi mens. El ibidem dicit quoi scientia est substan­ tia, el amorcst substantia. Sed constat quod si acci­ piantur pro potentiis tel habitibus nut actibus, non sunt substantia.· secundum se, immo sunt in subje­ cto, sicut color in corpore. Ergo notitia et amor non sunt actus vel potentia·, secundum mentem Augu­ stini, prout sunt partes imaginis. Secundo. Illa quæ sunt una substantia et loin mentis substantia, solum n se relative distincta, non possunt poni actusanimæ, cum illi sint qualitates; sed nec polentiæ, præserlim secundum eos qui ponunt eas esse accidentia. Ergo, ut videtur, non sunt potentia) nec habitus aut actus. Tertio sic. Ibidem dicit Augustinus quod illa tria : amor et notitia el mens, aut sunt tres partes œquales quibus unum totum completur, et hoc «licii esse impossibile, quia cum mens se totum novit, ipsa ejus notitia est ipsa per totum; et cum perfecte se amat, ipse amor est ipsa per totum; aut ponuntur hæc tria unum totum per modum commixtionis, sicut una potio commiscetur ex aqua, vino, et meile; sed hoc non potest es?e quia illa tria non sunt unius subslantiæ. Quomodo autem mens, amor, notitia non sunt ejusdem substantia:, non video, dicit Augustinus; et concludit quod sic sunt unius sub­ stantia» illa tria, sicut si ex uno et ex eodem auro tres circulos similes faciamus. El per consequens videtur esse sua intentio quod amor, mens, el notitia sunt quasi una substantia triplicata, scilicet triplici­ ter (a) subsistens. Constat autem quod nec actus nec potentia anima· sunt aliquid tale. Igitur, ut prius. Quarto. Nam Augustinus 14. de Trinitate (cap 8), exponens imaginum memoria·, intelligentiæ,et volun­ tatis, dicit quod, «piando non forinsecus accepit memoria quod teneret, nec foris invenit quod aspiceret intellectus, sicut corporis oculus, nec ista duo, relut formam corporis ct eam quæ intra facta est inacic cogitantis, voluntas foris junxit, aliam tunc triplicem facit per suam præsentiam prout est retenta, conspecta, dilecta. — Hæc ille. — Ex quo patet quod memoria, inlelligentia el voluntas, prout constituunt imaginem, sic se habent quod intclligentin .est illud quod conspicitur, et amor illud quod .amatur ; dicit enim quod triplicem facit prout retenta est, conspecta, dilecta. Similiter dico quod illa nobilitas quam vult attri­ buere animæ, nulli creatura * subsistenti potest com­ petere, ut superius ostensum fuit, scilicet quod ubi essi· non est operari, nec essentia rei est ipsa virtus vel p dent ia rei ; nec responsio ad illam rationem valuit, ut superius esi deducium (in fine I" conci.). Ad secundum negatur minor. Dico enim quod visio læatifica recipitur subjective in essentia anima· per potentiam, nec posset recipi in accidente sepanilo. Anima enim est principale subjectum suorum actuum, licet potentia» anima· sint ei (a) ratio subji«iemli actibus secundis. Undo sanctus Thomas, prima secundæ, q. 56, art. I, ad tertium : « Unum acci­ dens dicitur esse in alio sicut in subjecto, non quia accidens per se possit sustentare aliud, sed quia unum accidens inhæret substantia· mediante alio accidente, ut color corpori mediante superficie, unde Superficies dicitur esse subjectum coloris; et eodem modo polentiæ anima· dicuntur esse subjectum vir­ tutis. i» — Hæc ille. El tertio Sentent., «list. 33, q. 2, ari. 4, quæstiuncula prima : « Substantia, qua· est subjectum omnium accidentium, recipit quadam accidentia mediantibus aliis, et qmrdam causantur ex principiis substantia· mediantibus aliis acciden­ tibus; sicut colorem recipit, mediante superficie, el ex principiis corporis mixti causatur sapor, mediante calido el frigido. Unde subjectum alicujus accidentis Idlest «lupliritcrassignai i. Uno modo, substantia quæ esi primum fundamentum accidentium ; et sic habi­ tus virtutum non sunt in potentiis sicut in subjecto, sed magis in ipsa anima vel conjuncto. Alio modo dicitur accidens «pio mediante alterum inest substan­ * esse subjectum illius, sicut superficies coloris; tia el hoc modo habitus virtutum dicuntur esse in poten­ tiis sicut in subjecto, quia habitus ordinantur ad actus, actus autem egrediuntur ab essentia mediante potentia. » — Haec ille. — Ex quibus patet quod substantia est primum subjectum accidentium. Nec accidens dicitur proprie subjectum accidentis, quod subjiciatur ; sed quia est ratio subjiciendi, secundum communem cursum naturæ, quidquid sit de mira­ culis in sacramentis. Dicitur ergo ad argumentum quod visio beatifica proprie recipitur in essentia anima.·, licet potentia intellectiva sit ipsi anima· ratio subjiciendi, vel quod substet tali accidenti. Dicitur similiter ulterius quod visio læalilica non potest C. — SOLUTIONES recipi in accidente separato, puta in (6) intellectiva potentia. Tum quin illml accidens est inseparabile ab § 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM anima. Tum «juin «lato per impp&ibile quod illud CONCLUSIONEM accidens quod est visio, esstd in intellectu separato, I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra adhuc nec illa esset beatifica, nec illml accidens bea­ primam conclusionem, negatur minor. Quia nccesse tum; quia beatificari non jiotest nisi natura viva est ponere animam et suas potentias esse plurcs res rationalis, et quæ nata est constituere suppositum, el distinctas; nec responsiones «pias arguens dat ad el halx-ra amicitiam cum Deo, qua· omnia tali acci­ ratkfoes hujus opinionis valent, ut prius patuit. (a) tripliciter. — tripler Pr ta) ei. — d· Pr. (C) in. — Otn. Pr. DISTINCTIO HL — QUÆSTIO III denti deficerent. Non ergo est simile de albedine, re>pe(-tu superficiei et ligni, et de visione Dei, respe­ ctu intellectu» possibilis cl anima· rationalis, cum superficies possit a ligno separari, ct allndine pro tunc informata alba formaliter dici et denominari. Ad tertium negatur consequentia, nisi antecedens inbdligatur de actu primo qui dat c*h· simpliciter. Cujus causa superius dicta est. Quia aclus quo ali­ quid habet esse simpliciter, non |>otest esse secundum se ratio quod aliquid sit in potentia ad ulteriorem actum, realiter distinctum ab actu primo, el amissi­ bilem ac depcrdibilom ; el consequenter nec talis artus potest esse ratio seu proximum principium talis actus secundi, Secus est do actu primo qui non dum generantis vel agentis seu principii quod; et isto modo non conceditur. Secundo modo, quod contingat illo modo quo principium quo pro­ ductionis instrumentale dicitur attingere terminum productionis; el isto modo, in generatione ignis, calor attingit ignem gênitum, quia est principium quo instrumentale illius generationis, et forma ignis prin­ cipium quo principle, el ignis s special it Pr. 200 LIBRI I. SENTENTIARUM II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum i se intelligere nisi per formam intelligibilem in se quod est Aureoli, negatur minor. Non enim intelle­ actu exsistentem. Intellectus ver«» angeli, quia balæl *ctu. *possibili est putentia puni in genere entium, essentiam suam, quæ est ut actus in genere inlelligised solum in genere intelligibilium; ita quod, licet ' bilium, sibi præsentem, potest intelligere illud quod sit aliqua entitas in actu, non tamen est actu intel- est intelligibile apud ipsum, scilicet essent iam suam, ligibilis, sed in potentia ad omnia inlelligibilia reci­ non per aliquam similitudinem, sed jier seipsam. » pienda. Unde sanctus Ductor, de l'cHZuic,q.8, art. 6, — Hæc ille. — Palet igitur quod non esi inconve­ sicdiàt ; α Nihil prohibet aliquid esso actu unum, niens intellectum fiossibilem causait» in seipso ali­ el in putentia alterum, sicut corpus diapbanum est quam intellectionem; vel jiolius animam intolligonactu quidem corpus, sed potentia tantum coloratum. I lem. Nam intellectus, in sua essentia consideratus, Et similiter est jxissibile aliquid esse actu ens, quod est ratio recipiendi intellectionem sui vel alterius; in genere intelligibilium est potentia lanium. Sicut sed ut est factus in aclu per speciem intelligibilem, enim estgradus actus et potentiæ in entibus, quod ali­ e*t ratio causandi dictam intellectionem. Est enim quid eat | olentia tantum, ut materia prima, aliquid | talis ordo quod anima, facta in actn per aliquam spe· actu tantum, ut Deus, aliquid actu et potentia, ut ciein alieujus quidditalis materialis, primo directe omnia intermedia; sic est in genere intelligibilium, intelligit illam quiddilatem, puta lapidem, deinde aliquid ut actu tantum, scilicet essentia divina, ali­ reflectitur super actum suum, deinde super speciem quid ut potentia tantum, scilicet intellectus jxissibilis, intelligibilem, el super intellectum possibilem tanqui hoc modo habet se in genere intelligibilium sicut <|uam supra principia illius actus; et prima forma est materia prima in online sensibilium, sicut dicit ratio intelligendi omnia ista, scilicet species lapidis. Commentatur 3. de Anima; omnes autem substan­ Ad secundam probationem diet® minoris supe­ ti® angelica? sunt media», habentes aliquid de |Milen- rius negata?, negatur minor. Non enim intellectus tia et aliquid de aclu, non solum in genere entium, possibilis est ratio recipiendi omnem enlitatem ; nam sed etiam in online intelligibilium. jb— Hæc ille. — intellectus possibilis non est in potentia naturali nisi Ex quo patet quomodo intellectus, licet sit puni poten­ ad formas materialium quidditatum, quæ virtute tia in genere intelligibilium, non tamen in ordine intellectus agentis a phantasmatibus abstrahuntur, entium. ut dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, Tunc ad primam probationem minoris negata * art.3,quaestiuncula prima, ad lMrn : α Sicut, inquit, dicitur quod intellectus possibilis intelligit seipsum materia est in fjotentia naturali tantum ad illa quæ intellectione quæ non est essentia ipsius, sed est per agens naturale produci possunt ,ossit reduci dum illum movetur. Non enim imaginandum est in actum nisi per activam. Unde videmus quod visus quod intellectus possibilis, positu quod nunquam non est suscept i vus nisi colorum qui illuminantur aliud a se intellexisset, nec aclu alterius objecti spe­ per lucem. Intellectus autem possibilis, cum sil rpiæciem intelligibilem recepisset, sit sufficiens princi­ dain virtus quodammodo passiva, halwt proprium pium quo immediate anima causal intellectionem agens sibi correspqndens in natura, scilicet intelle­ sui, et illud quo immediate recipit; dico quod hoc ctum agentem, qui ita se habet ad intellectum pos­ e^l im|mje&ibile, quia tunc anima secundum idem se sibilem sicut se habet lux ad visum. Non est igitur moveret, el secundum idem moveretur. Sel est sic intellectus possibilis in potentia nisi ad illa intelligiimaginandum, sicut ponit sanctus Thomas, de Veri­ bilia quæ facta sunt per intellectum agentem. Unde tate, ubi supra : < Sicut, inquit, materia prima non i ct Arisloteles3.de Anima (l.c. l8)tentiam, sicut species lapidis se habet; similitudo siquidem rei jxilesl se habere ad intellectum vel animam, ut actus ad jiolentiam, et tamen res cujus esi simili­ tudo non sic so habet ad intellectum vel animam. Dico igitur quod intellectus possibilis |>olest reci|>ere similitudinem alieujus quod est ejusdem generis proximi cum eo, non tamen illam rem. quia est potentials ad illam similitudinem, non tamen ad illam rem. Ex quo patet quod nec ista replica, nec prolxatio in principali argumento facta pro minore negata, valet. Licet enim infra eamdem 8]>eciem unum individuum non sit |»otentia|e vel receptivum, nec infra idem genus proximum una species ]K>tentialis ad aliam, tamen aliqua res est jiotentialis (y) pro/XMiho. — propoiiAt Pr. 207 i respectu similitinlinaris rei quæ est ejusdem generis vel sjKJciei. 1 Sed adhuc replicat, prœscrtim contra hoc quod dicitur quod intellectus possibilis est (a) aliquid actu in genere entium non autem m genere intelligihiliuin. Tum primo, quia hor tsss-et dicere unum quod est commune omni pneparalo el recipienti, quod scilicet nullam Imbeat naturam, nec est aliquid actu eorum qua· recipit in ae, tamen est aliquid actu. Curn igitur Philosophus intelligat aliquid proprium intellectui possibili, manifestum est quod loquitur de ipso in sc, s dicet quod non est aliqua natura in actu, aut aliquid de numero entium actualium. Secundo. Quia $i intellectus pcwbilis esset in sua substantia aliquid actuale, ille actus posset dici forma vel materialis vel immaterialis seu intelligibilis. Posset etiam diei quadam intentio intellecta in potentia vel in actu. Sed Commentator, 3. de Anima, commento 5, dicit quod intellectus mate­ rialis nullam halxd naturam et essentiam a qua consti­ tuatur (γ) secundum quod est materialis, nisi natura possibilitatis, cum denudetur ab omnibus formis materialibus et intelligibilibus, et per consequens nec formam habet materialem nec intelligibilem; et commento 14, 3. de Anima, quod in intellectu materiali non est aliqua formarum intellectarum, nec aclu nec potentia. Constat autem quod >i haberet aliquam naturam actualem, quod illa esset intellecta in potentia. omnis enim actus per se intelligibilis est, Igitur in essentia sua non est aliquid actuale. Tertio. Quia si ita esset, nulla esset differentia, quantum nd hoc, inter virtutem sensitivam el intel­ lectivam. Sicut enim virtus sensitiva nihil est eorum quæ nvipil, sed est in potentia ad postremam per­ fectionem, in se tamen est aliquid in aclu et prima perfectio; sic intellectus possibilis esset in potentia res|ie< tu posiremæ (lerfcctionis, in se tamen esset aliquid in aclu.—Seri hanc imaginationem reprobat cx intentione (Commentatur, tertio de Anima, com­ mento 14, cujus verba sunt hæc : < Voco potentiam propinquam actui, dispositionem mediam inter poten­ tiam remotam ct perfectionem postremam. Et secun­ dum hoc m intellectu materiali non est aliqua for­ marum intellectarum in aclu, nec in potentia pro­ pinqua actui, et hoc est ut non sit in eo intentio quæ sil in potentia intellecta. El hoc esi proprium soli intellectui. Perfectio enim prima sensibilitatis est aliquid in aclu in respectu potentiæ remote, et aliquid in potentia respectu postremæ perfectionis. Et ideo assimilavit Aristoteles primani perfectionem sensus geomelne, «piando non utitur geometria; sci­ mus enim certe quod habemus sensibilem virtutem (а) intellectui ^nibilti eit, — intellectui puuibilie çvi est Pr. (б) entium. — Om. Pr. (γ) u gua constituatur. — que constituantur Pr. ■■■Μ 208 LI cm I. SENTENT! AHUM exsistentem in adu, licet tamen nihil sentiamus. » — Hæc ille. — Unde manifeste negat intellectum possibilem habere aliquam actualem naturam. Tunc enim esset sicut prima perfectio sensibilitatis, qua est aliquid in artu in se. quamvis sit in potentia respectu perfectionis postrema». Cum igitur sit in hoc differentia inter intellectum possibilem el virtu­ tem sensitivam, manifestum est quod, secundum * ipsum intellectus passibilis non est aliquid in actu in re. Quarto. Quia si intellectus possibilis esset a liqua na­ tura adualis, Philosophus et Commentator valde male difllnissent intellectum possibilem : quia eorum dif­ finitio non explicaret quidditalem ejus, sed proprium accidens, scilicet præparationem et potentiam, cum dicunt diffiniendo quod intellectus possibilis nec unam habet naturam, sed hanc tantum quod possi­ bilia sit vocatus; et tamen Commentator dicit quod hæc est diffinitio intellectus materialis, vn a ni festum e>l quod hæc est quid ditas siibstantiæ ejus, cl non pneparationis seu apliludinis quæ est in eo. Unde si haberet actum in se, oportuisset diffinire per aliquid exprimens illum actum, alioquin non bene fuisset noti ficata natura ejus. Quinto. Quia male comparasse! hoc genus entis maleriæ dicentis ipsum esse quartum genus entis, 3. de Anima, commento 5, ubi dicit quod, sicut esse sensibile dividitur in formam el materiam, sic esse intelligibile oportet dividi in consimilia his duobus, scilicet in aliquid simile forrnæ. el in aliquid simile materiæ. Sexto. Quia male assignasse! differentiam in eodem commento inter materiam istam el materiam pri­ mam. Debuisset enim dixisse quod hæc materia est aliquid actu, prima vero non. El tamen cum multas differentias assignasset, nunquam tangit istam. Quin potius, supponens quod nec illa ner ista materia sunt in actu series colorum, et oculo in ordine ad species visibilium ; nam quodlilwt horum est aliquid actu in se, licet sit in potentia ad alia. Verumlamcn, nliter recipiuntur intelligibi lia in intel­ lectu possibili, quam in diapbano vel in oculo species colorum : quia in intellectu immaterialiter omnino, non autem in sensu vel in medio; item quia intelle­ ctus possibilis conservat species impressis, non autem diaphanum, nec oculus. Similiter hoc est proprium intellectui possibili inter alios intellectus, puta coele­ stes, quod intellectus possibilis est similis tabula. * rasae in qua nihil depictum est; intellectus autem (a) plut (ptam. — quam Pr. substantiarum separatarum sunt pleni formis, et sunt similes speculis in quibus rationes rerum natu­ raliter refulgent, ul ostendit sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 9. Ad secundum diciturquod ( ’ommentator non aliud vult nisi quod intellectus possibilis non habet in natura sua aliquam formam inhfiligibilein in actu, nec aliquam formam materialem; el hoc conceditur, quia nec ipse esi materialis, nec forma intelligibilis in actu. Cum etiam dicit quod in eo non est aliqua intentio intellecta in aclu vel in potentia, intendit quod intellectus possibilis non est forma intellecta in potentia (a), eo modo quo forrnæ inlelligibiles in intellectu possibili reservalæ, de quibus actu non considerat, dicuntur inlelligibiles (C) in potentia el quasi habitualiter; tales enim forrnæ sunt in genere inlelligibilium, niediæ inter puram potentiam el actum completum. Cujusmodi non est intellectus possibilis, immo quasi pura potentia in illo genere. Unde, si nunquam in intellectu possibili describere­ tur aliqua species ab ipso distincta, nunquam in æternum intellectus possibilis posset intelligi a seipso, vel potius ab anima in qua est. Sed posita quacum­ que specie intelligibili, illa sufficit ad hoc quod exeat in opus intelligendi. Ad tertium dicitur quod differentia est inter sensuin et intellectum possibilem : quia, cum objecta sensus sint de se in actu, non autem objecta intelle­ ctus possibilis, sed fiant per intellectum agentem, ideo virtus sensitiva semper est in potentia proxima ad sentiendum : quia immediate potest moveri a sen­ sibili exteriori; intellectus autem possibilis est in potentia remota : quia nihil potest illum immediate immutare, nisi prius fuerit factum intelligibile in actu per intellectum agentem. Et hanc differentiam intendebat Aristoteles, et Commentator, nisi erraverit exponendo Aristotelem. Unde Aristoteles, secundo de Anima (t. c. 59), in illa parte : sensitivi autem prima mutatio etc., dicit <|uod sicut in scientia est duplex potentia, ita et in sensu; et similiter duplex actus. Nam ille qui non habet potentiam sensitivam, sednalusest balære. dicitur habere sensum in poten­ tia, cujusmodi est semen ex «pio generatur animal. Sed quod habet sensitivam potentiam, sed nondum sentit in aclu, dicitur etiam habere sensum in poten­ tia vel e$se sentiens in jiotentia; sicut ille qui habet oculos clausos; et una istarum potentiarum dicitur remota, alia proxima. Intellectus autem humanus, antequam recipiat speciem inlelligibilem, assimilalur * prima polentiæ; sed dum habet scientiam el non actu considerat, dicitur esse in potentia consimili secundæ potentia· prailichr. Unde, quando homo nascitur vel incipit esse, sensitive polentiæ illius sunt in potentia proxima, et intellectus in potentia (a) in polcntiii. — in petentia inaxinin Pr. (β) inlelhgihilet. — intellifjcre Pr. DISTINCTIO III. — QUÆSTIÔ III. 209 remota; quin générons reducit eurn ad illam poten­ d non est aliqua formarum materialium nec materia ; tiam proximam ad sentiendum, non autem in poten- sic dissolvitur: Opinandum est enim illum quar­ lia proxima ad intelligendum, sed potius doctor vel tum genus esse. Quemadmodum enim esse sensibile magister. El ad hunc sensum virtus sensitiva est dividitur in materiam et formam, sic intelligibile magis in actu quam intellectus possibilis. esse oportet dividi in consimilia his duobus, scilicet Ad quartum dicitur quod Aristoteles innuit intel­ in aliquod esse consimile forrnæ et aliquod esse con­ lectum possibilem esse quemdam actum, in hoc quod simile materiæ. > — Hæc die.— Patet ergo, ex sup­ vocat eum virtutem, Dicit enim quod necesse est in posito quæstîonis, et ex solutione, quod Commen­ anima esse has duas virtutes, scilicet agentem et tator intelligit intellectum possibilem esse aliquid in fiossibilein. Ipse etiam (Commentator, 3. de Anima, aclu in genere entium, licet puram potentiam in commento quarto, sic ait : « Utrum autem intelle­ genere intelligibilium. ctus materialis habeat formam propriam diversam Ad textum palet per idem. Licet enim Commen­ in esse a formis materialibus, adhuc non declaratur tator comparet intellectum possibilem materiæ, ex hoc sermone. Propositio enim dicens quod reci­ non tamen quoad omnia. Licet enim intellectus se piens deliet esse denudatum a natum recepti, intel- habeat ut materia in genere intelligibilium, non ligilur a natura speciei recepti illius, non a natura tamen in genere entium (a). Omnibus istis concordat sui generis, maxime remoti, el maxime ejus quod san« tus Thomas, de Veritate, q. 22, art. 1, ad 8’“, «licium est per sequi vocationem. Et ideo dicimus ubi sic dicit : < In apprehensivis potentiis non sem­ quod in sensu tactus invenitur medium inter con­ per hoc est verum quod potentia denudetur totaliter traria quæ comprehendit ; contraria enim alia sunt a specie sui objecti. Hoc enim fallit in illis potentiis in specie a mediis. Et cum talis est dispositio in­ quæ halænt objectum universale; sicut intellectus tellectus materialis, scilicet quod est unum genus cujus objectum est quiddilas. Cum tamen habeat entium, et quod potentia est abstracta, et non habet quidditalem, oportet tamen quoti sit denudatus ab formam materialem, manifestum est ipsum none&e illis formis quas recipit. » — Hæc ille. — Ex quibus passivum, cum passiva, scilicet transmu tabi lia, sint patet quod non oportet intellectum possibilem esse forrnæ materiales, et quod est simplex, ul dicit Ari­ denudatum nisi a natura formarum materialium stoteles, el inseparabilis; el sic intelligible natura quæ solæ recipiuntur in intellectu possibili, nam intellectus materialis. » — Hæc Commentator. — Ex intellectus agens non facit alias formas inlelligibiles quo palet quod, licet intellectus possibilis seu mate­ in aclu nisi eorum quorum habet phantasmata. Et rialis sil potentia pura in genere intelligibilium, ideo, cum Aristoteles dicit intellectum possibilem ante tamen est unum entium. El similiter, licet non habeat intelligere nihil esse eorum quæ sunt, loquitur con­ in sui natura aliquam formam materialium quas tra antiquos ponentes animam intellectivam componi solum recipit vel earum species, tamen est quædam ex rebus sensibilibus ut omnia intelligent, terram forma materialis. — Ibidem etiam Commentator scilicet terra, ignem igne. I nde ipse ponit lotum oppo­ vocat eum virtutem. I nde sic loquitur : < Necesse situm, quod scilicet ipse non est de natura alicujus est |H>nere in anima rationali has differentias, scilicet sensibilium, sed in potentia ad omnes fonnassensi­ virtutem actionis, el virtutem passionis; el dicit biles. De formis autem separatis non oportet facere aperte Aristoteles quod ulraque pars ejus est inge­ instantiam, quia intellectus possibilis non est in nera hilis, ct incorruptibilis, ul post apparebit ; sed potentia naturali ad illas. Non enim plus se extendit hic incipit notificare substantiam hujus virtutis pas­ ejus potentia passiva «piam ejus potentia activa quæ sivae. d — Hæc Commentator. — Ex quo patet quod est intellectus agens. Sed illæ forrnæ non intelligunimplicite dat sibi aliquid de aclu in genere entium. tur a nobis in se, sed in aim, ut alias fuit prolixius Ad quintum dicitur quod Commentator expresse, declaratum. Si autem quæratur: nonne intellectus *ü speciem commento 5, dicit intellectum |>ossibilem esse aliquid possibilis unius hominis posset reci|æi in actu. Unde verba sua sunt ista : « Propositio autem intelligibilem intellectus jwissibilis alterius hominis, «licens quod recipiens nihil debet habere in aclu ex si Deus infunderet ei; dicendum videtur quod, si illa eo quod recipit, non dicitur simpliciter, sed cum 5|Hx ies esset adæquata similitudo intellectus possi­ conditione, scilicet quod non est necesse ut recipiens bilis, tunc esset dubium. Si tamen repnosenlaret intel­ non sit aliquid in actu omnino, sed non sil in adu lectum adequate aut non adaequate, sed simul cum aliquid ex eo quod recipit, sicut prædîximus; imrno aliis, sicut species iniluxæ a divino lumine tam in debes scire quod respectus intellectus agentis ad istum angelis quam in sulislantiis separatis non solum intellectum est sicut respectus lucis ad diaphanum, représentant accidens, imrno subjectum illius, et el respectus formarum materialium ad ijrsuin e>t multa qua· sunt in subjecto, imrno aliquando omnia resjw.tus colorum ad diaphanum. » - Hæc ille. — quæ sunt in subjecto, sic quod eadem species non Omnia autem ista ponit ad dissolvendum talem quæ- solum repræsenlat subjectum, imrno omnia quæ stionem(|unm sub hac forma proponit :« Tertia quæstio est quomodo intellectus materialis est aliquod ens. (a) entiutii, — Om Pr. I. - H 210 Unni I. SENTENTIARUM sunt in tali subjecto, tunc non est inconveniens quod lectu possibili, cum utrumquo supra dixerit separa­ unus intellectus red piat speciem alterius intellectus; tum, sed oportet quod intellignlur de omni eo quod sed in intellectu possibili hoc non potest fieri natu­ requiritur ad intellectum in actu, id est de tota parte raliter nec in isto statu. Et sic patet quid dicendum intellectiva. Unde et sulxlit : Et hoc solum immor­ ad illud argumentum quartum, quod est Aureoli, et tale ct perpetuum est. Quod si exponitur de intel­ replicas supradiclas. lectu agente, sequitur quod intellectus possibilis «it Ad secandum principale dicitur primo, quod non corruptibilis, ut Alexander intellexit. Sed hoc est est mens Aristotelis quod intellectus agens semper contra ea quæ Aristoteles superius de intellectu pos­ intelligat;sed hoc dicit de intellectu in actu, secundum sibili dixerat, d — Hæc sanctus Thomas. Quam solu­ quod ponit sanctus Thomas, prima parte, q. 79, art. 4, tionem latius pertractatel planius2° Contra Gentiles, ad secundum, ubi dicit quod < illa verki Philoso­ cap. 78. Istud est primum dictum hujus responsionis phus non dicit de intellectu agente, sed de intellectu ad primum motivum tactum ibidem. in actu, l’ndc, de illo praemiserat (3. de Anima, Dicitur secundo, pro secundo motivo, quod, licet t. c. 19): Idem est autem secundum actum scientia esset inconveniens quod aliqua qualitas sic virtuarei scitæ. Vel si intelligantur de agente, hoc dicitur 1 i ter contineret omnes formas inlelligibiles, scilicet ideo quia non est ex parte intellectus agentis hoc quoti in passo disposito jx>sset ex (a) se sola indu­ quod quandoque intelligirnus et quandoque non intel- cere omnes formas inlelligibiles, non tamen est ligimus, sed ex parte intellectus qui est in potentia. » inconveniens quod aliqua qualitas isto modo conti­ — Hæc ille. — Similiter, de Spir. creat., art. 10, neat omnes formas a nobis naturaliter intelligibile», ad 3tta, dicit sic: ‘t Illud verbum non dicit Aristoteles quo lumen continet in virtute omnes colores faciendo de intellectu agente, sed de intellectu in actu. Primo eos de potentia visibilibus a< tu visibiles. Unde san­ enim locutus est de intellectu possibili, et postea de ctus Thomas, 2° Contra Gentiles, cap. 77 : u Exem­ intellectu agente, ct tandem incipit loqui de intel­ plum, inquit, de intellectu agente et |>ossibili esset lectu in actu ubi dicit : Idem est secundum actum omnino simile, si oculus, simul cum hoc quod est scientia rei scit» vel res scita; et ibi distinguit intel­ diaphanus et susceptivus colorum, haberet tantum lectum in actu ab intellectu possibili, tripliciter. de luce quod posset colores facere visibiles in actu; Primo quidem : quia intellectus in potentia non est sicut quædam animalia dicuntur sui oculi luce suf­ intellectum (a) in potentia, sed intellectus in actu, ficienter illuminare sibi objecta; propter quod in nocte she scientia in actu, est res intellecta vel scita in vident magis, in die vero minus; sunt enim debi­ actu. Et ita etiam circa sensum determinat quod lium oculorum, quia a parva luce moventur, a sensus in potentia et sensibile in potentia sunt diversa. multa autem confunduntur. Cui est etiam simile Secundo compand intellectum in potentia ad intel­ in intellectu nostro, qui ad ea quæ sunt manifestis­ lectum in actu, quia intellectus in potentia est prior sima se habet sicut oculus nocluæ ad solem ; unde in uno et eodem secundum tempus quam intellectus parvum lumen intelligibile quod nobis est connain actu; prius enim tempore aliquis intellectus est turale, sufficit ad faciendum actionem intellectus in potentia, quam in actu; sed naturaliter prius est agentis. » — Hæc ille. — Item, tertio de Anima actus quam potentia, et simpliciter loquendo etiam (lect. 10), super capitulum Quoniam autem sicut prius tempore oportet ponere aliquem intellectum in in omni natura, sic dicit : « Considerandum, inquit, actu quam intellectum in potentia, qui reducitur in est quomodô intellectus possibilis sit in potentia ad actu per aliquem intellectum in actu; et hoc est quod intelligibilia, et quomodo intellectiva sint in laten­ Subdit: Qui vero secundum potentiam prior tem· | tia res|>ectu (δ) intellectus agentis. Est enim intel­ pore in uno et eodem, etc. Et ista comparatione lectus possibilis in potentia ad intelligibilia, sicut inter actum et potentiam utitur in 9. Metaphysicæ indeterminatum ad determinata; nam intellectus (t. c. 13), el multis aliis locis. Tertio ostendit diffe­ possibilis non habet determinate naturam alicujus rentiam quantum ad hoc quod intellectus in potentia, rerum sensibilium; unumquodque autem intelligi­ sive possibilis, quandoque invenitur intelligens, quan­ bile est aliqua determinata natura alicujus speciei; doque autem non intelligent; sed hoc non jmiIcsI unde, supra (3. de Anima, t. c. 14) dicit Philoso­ dici de intellectu in actu; meut ct potentia visiva phus quod intellectus ]>ossil)ilis comparatur ad intel­ quandoque videt, quandoque non videt; sed visus ligibilia, sicut tabula ad determinatas picturas. Quan­ in actu est in ipso videre in actu ; et hoc est quod tum ad hoeautem, si intellectus agens haberet in se dicit (t. c. 20) : sed non aliquando quidem intel­ determinationem omnium intelligibilium, non indi­ ligit et aliquando non; et postmodum subdit : geret intellectus possibilis phantasmatibus, sed per Separatus ((,) autem hoc solum quod vere est, quod suium intellectum agentem reduceretur in actum non iKjtest intelligi de intellectu agente, nec de intel­ omnium intelligibilium; et sic non compararetur ad (a) intellectum. — intellectui Pr. (<) teparutui. — separatum Pr. (») ex. — Om Pr. (6) reipcctu. — Om. Pr. DISTINCTIO HI. — QÜÆ8TI0 III. intelligibilia, ut faciens ad factum, ut dicit Philoso­ phus hir, sed ut exsistens ipsa intelligibilia. Com­ paratur igitur ut actus, respectu intelligibilium, in quantum est quædam virtus immaterialis activa potens alia similia sibi facere, scilicet immaterialia; et per hunc modum illa quæ sunt intelligibilia in |K)lentin fiunt intelligibilia in actu per intellectum agentem; sic enim el lumen facit colores in actu; non quod ipsum habeat in se determinationem omnium culorum. Hujusmodi autem virtus activa est quædam participatio luminis intellectualisa sub­ stantiis separatis; et ideo dicit Philosophus quod est sicut habitus vel (a) lumen. » — Hæc ille. — Et hoc pro secundo inolivo illius argumenti. Dico tertio quod, secundum sanctum Thomam, prima parle, q. 79 (art. I, ad lure) : « Sensus ali­ quando accipitur pro |)olentia sensitiva, aliquando vero pro ipsa anima sensitiva; denominatur enim ipsi anima sensitiva nomine suæ principalis potentiæ quæ est sensus. Et similiter anima intellectiva quan­ doque nominatur nomine intellectus quasi a sua vir­ tute principaliori, sicut dicitur(1. de Anima, l. c. 6i) quod intellectus est substantia quædam. » — Hæc ille. — Ex quo jjalet ad quem sensum Philosophus sil loculus. Et ista sint dicta pro hoc pi incipali. III. Ad argumentum Occam. — Ad argumen­ tum Occam dicitur quod minor est falsa. Non enim intellectus aut voluntas proprie mutatur, sed anima secundum intellectum el voluntatem. Sicut enim nullum accidens proprie subjectum est isto modo quod subjiciatur, sed si dicatur subjectum, hoc est quia est ratio alicui quod subjiciatur, et est illud quo aliqua substantia efficitur propriuin subjectum alte­ rius accidentis, sic nec aliquod accidens proprie mutatur, sed bene potest esse ratio quod aliquid mutetur. Et si ex hoc dicatur accidens mutari, hoc est improprie dictum. Nec tunc, illo modo mutationis loquendo, esset veni major sumpta ex dictis Philoso­ phi, scilicet quod omne illud quod secundum sui mutationem etc. IV. Ad argumenta Adæ. — Ad primum Ada· dicitur quod anima est capax Dei secundum naturam suam,sicut secundum primum principium capiendi Deum, el sicut quod capit Deum ; sed anima non est capax Dei secundum naturam suam, sicut secundum proximum principium capiendi, sed secundum poten­ tias, quæsunt proxima principia actuum quibusattingitur Deus per modum objecti. Ad secundum negatur minor; nec dictum illius auctoris de Spiritu et anima tenendum est. Unde sanctus Thomas, de Spiritualibus creaturis. art. ult., ad 2um, sic ait : < Liber de Spiritu ct anima apocryphus est, cum ejus auctor ignoretur. Eliam (a) vel. — ut P; 2H sunt ibi mulla improprie vel false dicti : quia ille qui librum composuit non intellexit dicta Sanctorum a quibus accipere conatus fuit. Si tarnen sustineri debeat, sciendum quod est triplex totum, scilicet universale quod adest cuilibet parti secundum totam suam essentiam et virtutem, unde proprie pnedi­ catur de suis partibus, ut cum dicitur quod homo est animal. Aliud vero est totum integrate, quod non adest alicui suæ parti secundum totam suam essen­ tiam, neque secundum totam suam virtutem ;et ideo nullo modo pnedicatur de parte, ut si dicatur : paries est domus. Tertium est totum potentiate, quod est medium inter hæc duo; adest enim suæ parti secun­ dum totam suam essentiam, sed non secundum totam suam virtutem; unde medio modo se habet in prædicando; pnedicatur enim quandoque de partibus, sed non proprie, et hoc modo quandoque dicitur quod anima est suæ potentiæ, vel econtra. a — Hæc ille. i Ad tertium dicitur primo quod impossibile est potentias animae circumscribi ab anima, etiam per intellectum proprie loquendo, intelligendo animam e sine illis. Unde sanctus Thomas, de Spiritua­ libus creaturis, ubi supra, ad septimum, dicit quod < licet intellectus possit intelligere essentiam animæ, non intelligendo potentiam ejus, non tamen potest intelligere quod anima sit sine potentiis ». Unde ibidem sic ait . d Duplex est operatio intellectus, sicut dicitur 3. de Anima t t. c. 21 ). Una, qua intel­ ligit quod quid est; et tali operatione intellectus pptest intelligere esse rei sine proprio et sine acci­ dente, cum neutrum eorum ingrediatur essentiam rei. Alia est operatio intellectus componentis et divi­ dentis; el sic potest substantia intelligi sine acciden­ tali pncdicato, etiamsi secundum rem sit insepara­ bile, sicut potest intelligi conus esse albus; non enim est ibi repugnantia intellectuum, cum oppositum prædicati non dependeat ex principiis speciei quæ significatur nomine posito in subjecto. Hac vero ope­ ratione non potest intelligi substantia sine proprio; non enim potest intelligi quod homo non sit risibilis, \vl quod triangulus non habeat 1res angulos etc., hic enim est repugnantia intellectuum, quia oppositum prædicati dependet ex natura subjecti. Sic igitur potest intelligi prima operatione intellectus essentia animæ sine potentiis, ut scilicet intelligatur quod (fc) quid est absque potentiis, non autem secunda ope­ ratione, ut scilicet intelligatur non liabere poten­ tias. » — Hæc ille. — Ex quo palet quod non potest intelligi essentia animæ esse sine talibus accidentibus propriis: el mullo minus econtra, cum in diffini­ tione passionis ponatur subjectum. Ex quo ulterius infertur quod non e?l fat libile quod anima sepretur a suis accidentibus propriis. Non enim oportet quod omnia distincta realiter ab invicem, etiam absoluta. (a) çuod. — Om. Pr. 212 EIBHI I SENTENTIARUM possint ab invicem renliter separari, vel unum destrui I mino productionis. Modo, potentia vegetat i va non est alio remanente, vel separalim conservari : nec ubi generans, nec ipsum principium generationis, sed unum est de ratione alterius; nec ubi (a) unum I proximum, et ideo non oportet quod sit seque perfe­ ex principiis constituentibus reliquum, naturali con­ ctum, sicut est terminus productionis. — Ad confir­ sequentia resultat ipsis positis extra suam causam mationem negatur major, ut patet per solutionem efficientem; nec ubi (6) unum est alteri ratio exsi­ p occedent em. stendi. Propter defectum primi, diffinitum non potest I Ad sextum dico quod potentiæ animæ fluunt ab esse sine diffinientibus; propter defectum secundi, anima, et anima est illarum principium, non me­ subjectum non potest esse? sine propria passione, nec. diante alia potentia ve) virtute distincta ab essentia econtra; propter defectum tertii, essentia non potest : animæ. Et causa est quia, secundum quod dicit exsistere sine esse, nec econtra; nec materia sine sanctus Thomas, prima parte, q. 77, art. 6, ad 3·· : α Emanatio propriorum accidentium a subjecto non forma, licet econtra. Dicitur secundo quod posito, per impossibile, quod I est per aliquam transmutationem, sed per naturalem anima esset omni accidente spoliata, ipsa esset nata consequentiam, sicut ex uno naturaliter aliud resul­ intelligere et velle; sed non |>ossel intelligere neque tat, ut ex luce color. » — Hæc ille. — In illis autem velle, loquendo de potentia reali quæ est proximum ubi proceditur de potentia ad artum per transmuta­ principium agendi vel patiendi ; secus si loquamur tionem, oportet actum et potentiam esse ejusdem de potentia logica vel absolute sumpta, quæ non est generis; non autem ubi non est talis processus. Et nisi non repugnantia terminorum; illo modo enim, ideo non oportet quod si potentia fluat immediate a tali hypothesi facta, anima jKisset intelligere, sicut | substantia, quod simili ratione operatio quæ est cum ferrum ascendere in cœlurn, vel aqua calefacere, i transmutatione, immediate possit procédera a sub­ quia pnrdicatum non repugnat subjecto, el aqua est stantia ; signanter quia potentiæ animæ ideo dicuntur capax potentia; calefactivæ, scilicet caloris, el ferrum fluere ab anima vel produci aut causari ab ea, quia levitatis. Sic etiam talis natura animæ diceretur eadem productio quæ terminatur ad esse animæ potens intelligere vel velle, quia non repugnat eam primo, terminatur ad esse potentiarum secundario. habere principium intelligendi aut volendi, licet illud Proprie siquidem producuntur a producente animain non habeat. Et ideo nec diceretur potens, nisi remote, potius quam ab anima, sicut quælibet propria passio non proxime. Ex tali autem posse, natura non dicitur producitur a producente subjectum ; sed ideo dicitur intellectus aut voluntas ; sed solum illud dicitur intel­ passio fluere a subjecto, quod illa actio prius natura lectus quod est proximum intelligendi principium, terminatur ad subjectum quam ad propriam pas­ el voluntas quod est proximum principium volendi. sionem. Ad quurlum dicitur quod esse super quod funda­ Ad septimum dicitur quod natura dicitur princi­ tur agere non est esse simpliciter, sed esse secundum pium motus et quietis primum, sed non proximum. quid, ubi agere est accidens et non substantia. Dicitur Nec sequitur : accidens est principium proximum et igitur quod Operari opera viventis vel animati non natura est principium primum; igitur natura esi fundatur immediate super vivere vel super <»sse rei principium per illud accidens; quia, licet principale vivte substantiale, sed sujær esse virtual e quod dat agens agal per illud accidens et per formam substan­ potentia consequens formam vita·, scilicet animam. Et tialem, ita quod accidens sit aliqualiter ratio agendi ideo argumentum supponit falsum, scilicet quod oj>e- tali agenti, tamen accidens non est ratio formæ sub­ rari viventis fundetur immediate super esse substan­ stantiali quod sit principium quo;sed quælibet, tam tiale rei viventis. forma substantialis quam accidentalis, est principium Ad quintum dicitur quod actus potentiæ vegeta- quo in suo ordino. Nec forma substantialis mendicat tivæ est accidens, immo actus cujuslibet potentiæ ab accidentali quod sit principium primum actionis; creata· operativæ est accidens. Licet autem terminus immo potius accidens; ideo est proximum princi­ formalis generationis, qui est actus potentiæ vegeta- pium actionis, quia est instrumentum substanliæ. liv.e, vel potius artus anima· per Idem potentiam Sic igitur natura, licet non sil proximum princi­ vegeta tivam, sit forma substantialis; non tamen ojior- pium actionis vel motus, non tamen sequitur quod tet quod dicta potentia sit substantia ; quia non sil principium |»er accidens. oportet proximum principium operationis esse ejus­ dem generis cum termino producto, ner æque per­ § 2. — Ad argumenta contra secundam fectum vel perfectius, sicut oportet dictum princi­ CONCLUSIONEM pium esse ejusdem generis cum tali actione; sufficit enim ipsum principium quod agit vel principium I I. Ad argumentum Scoti. — Ad nrijumeniuin quo agit esse æque perfectum vel perfectius ter-(*) Scoti contra secundam conclusionem dicitur quod, I licet idem principium indistinctum re et ratione sit (*) ubi, — Om. Pr. plurium principium et diversorum actuum vel eife(C) uSi. — Om. Pr. DISTINCTIO 111. — QUÆ9TI0 III. 213 cliium, tamen (a) tale principium non recipit 8|X> rium, aut imaginatio quæ similis est intellectui. > — ciem ct rationem ab aliquo talium actuum vel effe- Hæc ille. — Ex quo patet quomodo potest esse duas cluum, sed ab aliquo communi in quo ill.i particu­ virtutes, pnesertim cum dicit in fine quod aliquando laria communicant, seu illi [mrticulares effectus el movetur animal a desiderio el imaginatione (a) el actiones. Tamen impossibile eet quod aliquod prin­ non intellectu. Istud enim demonstravit desiderium cipium omnino indistinctum extendat se ad plurcs ab intellectu real i 1er distingui ex quo quandoque actiones diversarum rationum el ex opposito distin- desiderium movel, intellectu non movente, sed ima­ clarum, a quarum una recipit speciem el rationem ; ginatione vicem ejus supplente. sicut potentia calefucliva, quia sumit speciem ab Illa autem verba Commentatoris,quæ arguens reci­ actione quæest calefactio, ideo (6), in quantum hujus­ tat de commento 49, male sunt intellecta. Cum enim modi, non |M)tesl eadem potentia omnino indistincta dicit Commentator, quod virtus rationalis est deside­ manens, esse principium infrigidationis. Sic autem rativa, et hujusmodi, non intendit quod eadem «st in proposito; quia voluntas recipit S|ieciem ab potentia in numero sit intellectus et appetitus vel actu volendi, qui distinguitur ex opposito contra desiderium, cum in illo commento et procedenti, actum intelligendi in genere operum vita·, non solum ct mullis aliis, dicat quod sunt due virtutes; sed specie, immo secundum genus. Principia enim ope­ loquitur de intellectu eo modo quo nos loquimur de rum vitalium, cujusmodi sunt intellectus et voluntas, men le, el nec hoc, nec illud dicit (6) aliquam poten­ sumunt speciem a talibus actibus, el consequenter tiam particularem, sed dicit quoddam totum poten­ distinguuntur ratione. Distinguuntur etiam real i ter; tiate comprehendens omnes potentias intellective» quia distincta genere distinguuntur numero. Sic partis, sive sint apprehensive, sive appelitivæ. Illo autem est de hujusimxli principiis in creaturis, secun­ modo autem capiendo intellectum, (licit Commen­ dum Aristotelem, 2. de Anima (l. c. 27), numeran­ tator quod ille desiderat et inlclligit, sicut posset tem quinque genera potentiarum animæ, ut prius dici de mon le. dicebatur. Nec valet si dicatur quod idem est princi­ Ad illud dictum Philosophi 6. Ethicorum, cum pium omnium operum vite, et illud non recipit ab dicit Philosophus quod electio est appetitus intelle­ aliqua specie operum vitæ, sed ab hoc communi, opus ctivus, etc.; dicitur quod Philosophus non intendit, vite. Illud, inquam, non valet : quia hoc dato, non per hoc quod dicit, electio est appetitus intellectivus, apparet quomodo salvantur dicta philosophorum nisi quod electio est actus appetitus tendentis in ali­ distinguentium inter intellectum possibilem el agen­ quid secundum ordinem rationis, vel quod est actus tem, inter sensum et intellectum, dicentium etiam in tel lectus moti ab appetitu. Unde sanctus Thomas, de quod voluntas movet intellectum, el quod voluntas Veritate, q. 22, art. 15, dicit : α Electio habet in se est rationalis per participationem. Non apparet etiam aliquid rationis et aliquid voluntatis. Utrum autem quin omne intelligere esset velle, et econtra. proprie sil actus voluntatis vel rationis, Philosophus videtur relinquere sub dubio, 6. Ethicorum (cap. 2), II. Ad argumentum Aureoli. — Ad argu­ ubi dicit quod electio vel est appetitus intellectivi (γ), mentum Aureoli negatur antecedens. Nec enim illa id est appetitus in online ad intellectum, vel intelle­ est mens Philosophi, nec Commentatoris, cum qui­ ctus appetilivi, id est intellectus in online ad appe­ libet eorum expresse dicat intellectum et desiderium titum. Primum autem est verius, scilicet quod sit esse duas virtutes. Verba enim Commentatoris, 3. de actus voluntatis in online ad rationem. » — Hæc Anima, commento 48, super illo \erl>o Aristotelis ille. — Ex quo patet quomodo mtelligatur verbum ibidem: hæc igitur duo, scilicet desiderium el intel­ illud Philosophi. lectus, sunt moventia de loco ad locum : < Quid, Ad aliud dictum ejus 3. de Anima, parte 50, ubi inquit, igitur dominatur in isto motu, et appropria­ ait Si enim duo, scilicet intellectus el appetitus, te' ei, non est cognitio, cum mullolios movea­ movent, etc.; dicendum quod Aristotelea intendit mur a desiderio, el intellectus judicat nos non debere quod intellectus el appetitus secundum aliquam com­ moveri ; nec etiam quod dominatur in illo motu est munem speciem movent; hoc est, intellectus et appe­ desiderium, quia multi homines desiderant, sed non titus, secundum quod sunt respectu ejusdem objecti, consequuntur desiderium, sed intellectum. Et cum movent animal de loco ad locum : in quantum sci­ declaravit Aristoteles quod motus localis impossibilis licet idem quod est dictatum per intellectum esi affe­ est attribui alteri istarum virtutum singulariter, el ctatum per voluntatem. Dicit enim quod hæc duo ap|Mirel quod utraque illarum habet introitum in moventia non movent, nisi secundum quod reducun­ movendo, motus enim non iit sine desiderio, neque tur ad unum movens, scilicet ad objectum appeti­ sine intellectu aut imaginatione;apparet igitur quod agens motum est duo, scilicet intellectus el desidv(a) hinien. — ante Pr. Γ.) ideo. — Om. Pr. ta) (C) dicit (γ) imaginatione. — innujiue Pr., el nec hoc nec illud dicit. — nec hoc nec illud eumi Pr. intellectivi. — mtellectivut Pr. 214 LIBRI 1. SENTENTIARUM bile, quod movet intellectum et appet'tum, et in ejus virtute ista duo movent animal. Non nutem intendit Aristoteles quod intellectus et appetitus sint unius speciei, vel una res in numero; immo Aristo­ teles, 9. \(elaphytica, parte quinta (cap. 6, t. c. 10), dicit voluntatem esso aliud principium ab intellectu; unde ostendens quid determinat potentiam rationa­ lem ad alterum contrariorum, cum illa sit indiffe­ renter ad opposita, dicit quod aliquid est venis domi­ nus, scilicet appetitus vel voluntas. Ait enim sic : « Potentiæ vero quæ non habent rationem, quando (i) appropinquantur secundum quod est possibile de activo el passivo, necesse est ut quædam agant et quædam patiantur, aliæ vein non est necessv, s ilicei potentiæ rationales. Unaquæque enim illarum, sci­ licet quæ non habent rationem, agit alteram tantum contrariorum. Quæ autem sunt cum ratione agunt contraria; agunt ergo contraria insimul, yuod est impossibile ; ergo necesse est ut dominus verus sil aliud ; et dico quoniam hic est appetitus aut volun­ tas. > — Hæc sunt verba Aristotelis, nulla exposi­ tione addita, prater expositionem Commentatoris. Unde Commentator, ibidem, ait ; « Cum illa quæ possunt aliquam actionem fuerint rationabi­ lia, potentiæ eoram agentes erunt conjuncta» cum ratione; et intendit Aristoteles quod ratio est primus motor in eis. > Et past, subdit : a Potentiæ vero quæ sunt sine ratione, quando agens appropinquat acto, et non est illic aliquod impediens exstrinsecum, necesse est (6) ut agens agat et patiens patiatur. Aliæ vero potentiæ quæ sunl cum ratione, non est necasse, quando appropinquant suis agendis, ul agant; quo­ niam potentiæ quæ sunl cum ratione agunt contra­ ria; scientia enim est contrariorum, et si agit duo contraria per se primo, continget ex hoc quod agat duo contraria insimul, quod est impossibile. Ergo necem est ut in istis sit principium prius potentiis moventibus, quod (γ) sit causa in hoc quod agunt alte­ rum contrariorum quandoque el quandoque alterum. Et universaliter necesso est ut aliquid sil quod faciat magia agere alterum contrariorum quam alterum. El hoc est veram principium. Et hoc quod facit magis agere alterum contrariorum est appetitus el volun­ tas quæ est ab intellectu, d — Hæc ille. — Ex quo patet quomodo Commentator numerat rationem inter potentias rationales, et cum hoc dicit voluntatem esse aliud principium et prius potentiis rationalibus, et consequenter distingui. Præsertim autem mirandum est quomodo iste tan­ tam falsitatem impudenter conatur Commentatori imponere, cum Commentator expresse ponat quin­ que virtutes animædistinclasab invicem el ab anima, sicut accidens a subjecto. Quod patet. Nam primo (a) quando. — quandoque Pr (<5) eit. — Om. Pr. (γ) quod. — quor Pr. de Anima, commento 89, dicit sic : « Anima habet quinque actiones aut passiones divoraas genero, qua­ rum una est sciro et æstimare, secunda sentire, ter­ tia desideraro et velle, quarta moveri in loco, quinta augeri et minui el nutriri ; ideo qumritur utram quaelibet istarum actionum diversarum in genere sit totius anirnæ, ita quod ;ær earndem naturam inlelligit et sentit et mdvetur in loco et desiderat et nutritur el universaliter agit el patitur unoquoque eoram, nut non nisi per virtutes diversas, et membra diversa, et membra eis convenientia communia. Hæc igitur opinio Aristotelis Opinatur enim qtiod faciat diversas actiones per virtutes di venus et membra unica, scilicet principalia, el membra diversa, scilicet cum hoc quod agit cum membris convenientibus; quoniam si sic non intelligeretur, esset idem cum sermone Platonis. » — Hæc ille. Ex quo habetur quod virtutes anirnæ sunl diversæ ad invicem. — Item, commento 92, sic dicit: « Debet dubitare homo de partibus animae, cum fuerit opinatus habere eam partes secundum hunc modum, scilicet ut sit dissimi­ lis uno modo, et unita alio modo, d Et subdit : α Et debes scire quod ista dubitatio non sequitur hoc nisi quia non determinatur utrum sit una secundum subjectum, el plura secundum virtutes; ita quod divisio anirnæ in suas paries sil sicut pomi in odo­ rem , colorem, et saporem ; aut est una propter unam naturam communem, et plura quia ista natura habet duas virtutes, ita quod divisio anirnæ in suas partes sit sicut divisio generis in suas Species; quo­ niam secundum hunc modum contingit dubitatio pnedicta. Cum enim posuerimus eam unicam secun­ dum subjectum tantum, non continget hoc; subje­ ctum enim partium ejus erit unum tantum, et quæ­ dam earum erant subjectum quorumdam, d — Hæc ille. — El commento 93, dicit : < Necesse est ul anima sil in loto animali una substantia, el plura secundum virtutes, ita quod quædam partiüm sit subjectum quarumdam, scilicet quod nutritiva sit subjectum sensibilis, et tangibilis sit subjectum alio­ rum sensuum, el similiter quædam quorumdam, ut post declarabitur. » — Hæc ille. — Ex quibus j»atet quod virtutes seu potentiæ, quas vocat partes ani­ mae, sunt ab invicem realiter distincts». Divisio enim anirnæ in suas partes est vel sicut divisio subjecti in accidentia, sicut exemplifiestft de divisione pomi in odorem, colorem, el saporem, aut sicut divisio generis in suas species, sicut patet ex dictis in com­ mento 92. in utraque autem istarum divisionum, dividentia rVnliter ab invicem distinguuntur, scilicet tam diversa accidentia unius subjecti, quam diversa» species unius generis. Sed ul per verba finalia ejus­ dem commenti apparet, et ex commento 93, mens sua est quod anima non eo habet ad suas virtutes, ut genus ad species, loquendo de anima unius ani­ mali solum, sed potius sicut subjectum ad multa accidentia. In utroque etiam commento dicit unam DISTINCTIO III. — QUÆSTIO HL virtutem esse subjectu in alterius; quod nullo modo posset ease, nisi essent realiter distincta. Et sic patet quod Commentator est pro nostra opinione. III. Ad argumenta Ad». — Λ — Et ideo, secundum quod ipse |»onit, art. 2 ejusdem quaestionis, ad secundum argumentum, < opera vita dicuntur, quorum prin­ cipia sunt in operantibus ut seipeos inducant in tales operationes, > — Nec valet si fiat instantia de motu naturali ipsius gravis, qui est a principio intrinseco, scilicet gravitate, nec tamen ille motus dicitur actus vitalis. Nam, secundum quod ponit sanctus Tho­ mas, dr Veritate, q. 24, art. 1 : < Eorum quorum principium motus in ipsis est, quædam talia sunl quod ipsa seipsa movent, sicut animalia; quædam autem quæ non movent seipsa, quamvis in seipsis aliquod principium motus habeant, sicut gravia et levia; non enim ijisa seipsa movent, cum non pos­ sint (a) distingui in duas partes, quarum una sit movens et alia mota, sicut in animatis invenitur, quamvis motus eorum sequatur aliquod principium in ipsis, scilicet formam, quam quia a generante habent, dicuntur n generante moveri per se (6), secundum Philosophum, 8. Physicorum (l. c. 2733), sed a removente prohibens per accidens; et ideo talia moventur seipsis, sed non a seip&s ; quia non sunt sibiipsis causa agendi vel movendi, sed per illud quod ab altero receperunt diriguntur ad agendum vel mo­ vendum. > — Hæc ille. — El quinto Metaphysics? (lect. 14), capitulo de Potentia, dicit sic : « Natura, secundum quod est principium motus in eo in quo est, non comprehenditur sub potentia activa, sed magis sub passiva ; gravitas enim non est principium ut moveat, sed magis ul moveatur. > — Hæc ille. — Ex quo patet quod motus naturalis gravis non dicitur actus vitalis nec opus vite; quia licet principium illius motus sil in gravi, non tamen sic ut se inducat ad talem motum, sed potius ut moveatur a generante vel removente prohibens. Patet igitur quod ad hoc (a) possint. — possunt Pr. (C) per — Om. Pr. 216 LIBRI I. SENTENTIARUM quod actus dicatur vitalis non requiritur quod ipse sit cognitio vel experientia. Ad octavam dicitur quod quidquid sit de minore, major est falsa. Quia tam assensus quam apprehen­ sio pertinent ad intellectum. Non sic cognitio aut volilio; sed ad diversas potentias. Ad nonam negatur minor. Et ad probationem dicitur quod læatitudo essentialiter est cognitio, et non fruitio. Et si per impossibile aliquis videret Deum et velle nullum haberet, ipse esset beatus, licet non perfecte quoad illa quæ cxtrinsece beati­ tudinem læriiciunt et decorant. Ad decimam dicitur quod omnes locutiones sunt intelligendæ jht concern i tant ia m, el non quod sil pnndicatio per essentiam, ut sit sensus : amor est notitia, id est non est sine notitia; vel quod in tali­ bus locutionibus, abstracta ponantur pro concretis, ut sit sensus : amor est notitia, id est amans est cognoscens. Ad undecimam per idem. Ex quibus patet quod minor superius negata adhuc non sufficienter probatur. Ad secundum principale dicitur, quod intellectus et voluntas distinguuntur realiter. Et cum quaeritur, nn hoc sit, etc.; dico quod hoc est propter diversita­ tem objectorum intellectus el voluntatis non mate­ rialibus, sed formalibus, quæ primo et perse respi­ ciunt potentias, scilicet bonum, el verum, el ens, ut fuit dictum in probatione secunda! conclusionis. Si etiam dicatur ‘quod dicte polentia· distinguantur propter diversitatem actuum, non oportet quod tot sint potenliæ in anima quot sunt actus specie distincti in ea. Non enim quæcumque actuum diversitas di versifi­ cat (s) potentiam, sed solum diversitas actus quæ non potest reduci ad unitatem generis vel speciei sub hoc communi, opus vitia. Sic autem est de actu qui est cognitio, el de netu qui est appetitio vel volilio; quia isti continentur sub diversis generibus operum vita», ut supra deductum est. Ad tertium respondet sanctus Thomas in de Veri­ tate, q. 10, art. 1, ad 5··, dicens : < Illa tria dicuntur una essentia, in quantum ab una essentia procedunt; una vita, in quantum ad unum genus vite pertinent; una mens, in quantum sub una mente comprehendun­ tur sicut partes sub loto, sicut visus et auditus compre­ henduntur sub parte animæ sensitiva. > — Hæc ille. Ad quartum dicitur quod similitudo parum valet. Non enim oportet omnia illa quæ sunt idem in Deo, esse idem in creaturis; alias non oporteret distin­ guere sapientiam, justitiam, cognitionem, et essen­ tiam in creatis, sicut nec in Deo. Non enim creature attingunt ad divinam simplicitatem, quæ tanta est quod illud quod habet est illud quod halietur, loquen­ do de absolute dictis. Ideo Deus qui habet sapientiam ot sapientia quam habet. Non sic in rebus creatis. (>) dicertificat, — dicit Pr. IV. Ad argumenta aliorum. — Ad primum dicitur quod non oportet omne immateriale esse intellectivum, lanquam potens intelligere; sed bene conceditur quod immaterial itas est causa vel circum­ loquitur causam quod aliquid sil intellectuale. Ali­ quid autem potest dici intellectuale multipliciter. Primo, quia est natum intelligere, sicut substantia immaterialis. Secundo modo, quia est principium vel potentia ad intelligendum, sicut intellectus. Tertio, quia est ipsum intelligere, ut opus intelligendi. Quarto, quia necessario previum ad talem actum, sicut species vel habitus vel (ί) intelligihile in actu. Quinto, quia est consecuti vu m ad virtutem intelle­ ctivam ; et isto modo voluntas dicitur esse quid intel­ lectuale, non tamen quid intellectivum. Quod si quæratur quid plus requiritur ad hoc quod aliquid sit intellectivum, ultra immaterialitatem, dicitur quod virtus intellectiva non solum dicil virtutem imma­ terialem, sed dicit virtutem quæ sit, immaterialiter, formæ, non solum suæ, sed alterius, conceptiva vel receptiva, loquendo in creaturis. Hanc enim causam assignat sanctus Thomas, I p., q. 14, ari. 1. Et quia voluntas, licet sil immaterialis, non tamen est susceptiva vel conceptiva s|>eciei objecti, ideo non est intellectiva. Intellectus enim se habet ut femina, voluntas vero ut vehiculum portans cogentem. — Et si dicatur quod sanctus Thomas, ibidem, ponit quod ex immalerialitate natura provenit quod natura sil suscepti va formarum aliarum a se; dicitur quod loquitur de natura subsistente. Ex hoc enim quod aliqua natura naturaliter subsistit immateriali ter, habet virtutem suscipiendi speciem objectorum alio­ rum a se. Modo nec voluntas nec intellectus creatus subsistunt. Et ideo non intendit quod intellectus ex hoc habeat quod sit immaterial i ter suscepi i vus, quia est immaterialis; sed hoc dicit de substantia intelle­ ctuali ; intellectus enim proprie non suscipit sed substantia per intellectum speciem objecti. Quod (6) si quæratur cur plus suscipit per hanc qualitatem, quam dicimus intellectum, quam per illam quam dicimus voluntatem; dicitur quod non est alia causa, nisi quia hæc qualitas est talis, et alia non. Sicut si quæratur, unde est quod hæc forma sit anima, et non illa, vel cur isti nature conveniat talis diffinitio, et non niteri nature; non enim est diffinitio demon­ strabilis de diffinito, nec differentia essentialis de sua spécifia pnori, sed est immediata illi, nec hic habet locum quæstio propter quid. Ad secundum dicitur quod appetere est actus per­ fectior in Cognoscibilibus quam in pure naturalibus. Plura enim requiruntur ad principiandum actum perfectiorem quam minus perfectum. Undo etsi in naturalibus sola naturalis forma sufficiat, in cogno­ scibilibus tamen oportet dare specialem potentiam (x) cit, — Ad Pr. (6) quod. — Otn Pr DISTINCTIO III. - QUÆSTIO III. *lnp|M ilivam. Nec est simile de appetitu materiæ; quia, cum sit polentia pura, nihil potest in ea esse distinctum, nec appetitus, nec apjælere. De gravi autem, dicendum est quod ipsa gravitas quæ est ap|Mititus distinguitur re a forma substantiali gravis, quam sequitur in essendo, et ab intelligenlia diri­ gente, quam sequitur in tendendo ad centrum, quia natura agit propter finem, et opus naturæ est opus intelligenlia» (a); sed a forma differt cssentialitei, non subjecto, ab intelligenlia autem differt etiam supposito. Similiter appetitus animalis differt re a forma animalis, et a potentia cognitiva quam consequitur — Ista solutio in forma est Petri de Palude, quæ probabilis est, el vera; nisi forte intelligat appetere in naturalibus non cognoscentibus esse actum elici­ tum, hoc enim falsum est Potest etiam dici quod non est simile de appetitu naturali, et de appetitu animali vel rationali; quin, secundum quod ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 22, ari. 3, ad 3β" : α Quamvis bonum, inquit, appetatur tam per appetitum naturalem quam per appetitum animalem, tamen per naturalem appeti­ tum non appetitur aliquid ex se bonum, sicut |ier appetitum animalem. Et ideo, ad appetendum bonum appetitu animali exigitur polentia, quæ non requi­ ritur ad appetendum per apjætilum naturalem. Et præterea, bonum quod intendit appetitus natura­ lis (ύ) est determinatum et uniforme. Non autem est ita de bono quod appetitur per appetitum anima­ lem. El pqtest simile induci de virtute motiva Sicut enim animalia moventur ex se, ita et appetunt ex se. Et propter hoc, sicut vis motiva eslspecialis polen­ tia in anima, ita el vis appetit i va. » — Hæc ille. — Secundum enim quod idem ponit ibidem in respon­ sione principali, cum potenliæ animæ ordinentur ad opera quæ sunt propria animatorum, secundum hoc aliqua operatio habet quod ad eam specialis potentia animæ deputetur, quia ipsa esi propria operatio ani­ mali. El quia, licet movero el appetere sil commune animalis el inanimatis secundum unum modum, tamen quodlibft eorum secundum alium modum esi proprium animatorum, quæ moventur ex se, el appetunt ex se, ideo appetitus animalis vel rationalis est potentia distincta a forma substantiali animalis; et similiter potentia motiva, licet non sit appetitus naturalis. Ad tertium diciturquod perfectio simpliciter potest duobus modis accipi. Uno modo, accipiendo simpli­ citer pro universaliter, ut dicatur perfectio simpli­ citer, quæ includit omnem perfectionem el excludit omnem imperfectionem ; et ista est in solo Deo ; unde habens istam est simpliciter perfectius omni non habente, ct carens illa est simpliciter imperfectus. Et talem perfectionem simpliciter non dicunt intel(а) intflligentue — inlelligibile Pr (б) naturali». — Oui. Pr. ■I 217 Jigere et velle creatum, Alio morio dicitur perfectio simpliciter, quæ perfectionem includit, sed non excludit imperfectionem nec includit, sicut sunt velle el intelligere si simpliciter accipiantur; propter quod indifferenter sunt in Deo, quia imperfectionem non includunt, ct m creatura, quia imperfectionem non excludunt. El habere talem perfectionem, ut sic, melius est quam carere. Si autem unum habeat unam, et aliud aliam, tunc habens meliorem, sim­ pliciter perfectius est carente ea, habens vero minus bonam, est perfectius secundum quid carente illa, ct nihilominus est imperfectius simpliciter, sicut est do intellectu et voluntate. Unde, quia intelligere est nobilius quam velle, intellectus est nobilior quam voluntas. Unde melius est habere volitionem quam non habere. Ubi autem haberetur intellectus sine voluntate esset nobilius. Unde intellectus est sim­ pliciter nobilior voluntate, licet careat nobilitate quam illa habet et quæ est perfectio simpliciter, quia habet aliam meliorem. Hæc etiam est solutio dicti doctoris Petri de Palude. Ad quartum dicitur quod major est simpliciter falsa, ut dicit sanctus Thomas, rfe Veritate, q. 22, art. 10, ad 1“·, ubi solvit istud argumentum in suo simili. Unde argumentum quod ibidem facit tale est : < Potenliæ di versi ficantur secundum objecta; objectum autem intellectus est verum, voluntatis vero bonum ; cum ergo verum ct bonum sint idem sup[K>sito el differant ratione, videtur quod intelle­ ctus et voluntas sint idem re, sed differant ratione. > Ecce argumentum suum. Et solvit : < Dicendum, inquit, quod distinctio potentiarum non ostenditur ex objectis secundum rem consideratis, sed secun­ dum rationem ; quia ipsæ rationes objectorum speciiicant ipsas operationes potentiarum. El ideo, ubi est diversa ratio objecti, ibi invenimus diversam potentiam, quamvis sil eadem res quæ subest utrique rationi, sicut est de bono el vero. El hoc etiam palet in rebus materialibus. Nam aer patitur ab igne in quantum est calidus, secundum quod esi in potentia aer calidus; in quantum vero ignis est lucidus, pati­ tur ab eo secundum quod ipse est diaphanus; nec esi eadem potentia in aere secundum quam dicitur diaphanus et secundum quam dicitur potentia cali­ dus, quamvis sil idem ignis qui in utramque poten­ tiam agit. > — Hæc sanctus Thomas. A»! quintum dicit Petrus de Palude. Si enim major intelligalur de potentia libera per essentiam, sic quod in ipsa essentia sua includit lotum liberum arbi­ trium, vera est ; talis enim jotentia est rationalis per essentiam et voliliva, quia lilierum arbitrium est facultas rationis el voluntatis, includens illa duo; sed in hoc sensu negatur minor, scilicet quod isto modo voluntas sit libera per essentiam. Si autem major intelligalur de potentia sic libera per essen­ tiam quoi! tamen ejus essentia non est totum libe­ rum arbitrium, id est totum quod requirit liberum 218 LIBRI 1. SENTENTIARUM arbitrium, vol totum quod est de ratione liberi arbi­ trii, sed solum est pare libertatis, tunc major est faba; talem enim potentiam non oportet esse ratio­ nalem per essentiam, sed sufficit quod vel sil ratio­ nalis vel immediate illi conjuncta ; et ad hunc sen­ sum minor est vera, quia voluntas illo modo est libera per essentiam. Ista responsio bona non est, quia ibi videtur sentire quod liberum arbitrium continet intellectum et voluntatem quasi partes, et quod liliorum arbi­ trium, nec est solum ratio, nec solum intellectus, sed utrum quo. Hoc autem falsum est, et contra opi­ nionem sancti Thomæ, ut patet expresse de Veritate, q. 34, ubi, ari. 5, ostendit quoi liberum arbitrium non continet sub se inultas potentias, neque per modum totius universalis, neque [>er modum totius integra lis. Et art. 6, ostendit liborum arbitrium non esse aliarn potentiam a voluntate. Hoc idçin ponit prima parte, q. 83, art. 4; et 2. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 2 et 3, in solutione ad quartum. — Dici­ tur ergo quod major est simpliciter falsa. Nec ejus probatio valet. Unde ad primam prolationem majo­ ris, quæ ibi innuitur, cum scilicet dicitur quod ratio est de essentia libertatis, dicitur quod ratio est prima origo libertatis, sed non pars. Unde sanctus Thomas, prima secundæ, q. 17, art. 1, ad secundum, sic ait : « Radix libertatis est voluntas sicut subjectum; sed sicut causa, est ratio; ex hoc enim voluntas potest libere ad diversa ferri, quia ratio potest habere diversas conceptiones boni. El ideo philosophi diffinierunt liberum arbitrium, quod est liberum de ratione judicium, quasi ratio sil causa libertatis. » — Hæc ille. — El de Veritate, ubi supra (q. 24, art. G), dicit : « Liberum arbitrium est potentia qua horno potest libere judicare. Quod autem dicitur esse principium actus alicujus aliqualiter (a) flendi, non oportet quod sit principium illius actus simpliciter, sed aliqualiter (β) significatur esse prin­ cipium illius; sicut grammatica per hoc quod dicitur esse scientia recte loquendi, non dicitur quod sit principium locutionis simpliciter, quia etiam sine grammatica potest homo loqui ; sed quod sit princi­ pium rectitudinis in locutione. Ita et potentia qua libere judicamus, non intelligilur qua judicamus simpliciter, quod est rationis, sed quæ facit liberta­ tem in judicando, quod est voluntatis. Unde arbi­ trium liberum est ipsa voluntas non absolute, sed in ordine ad aliquem actum ejus qui est eligere. » El nd primum dicit : « Liberum arbitrium nominat voluntatem non absolute, sed in ordine ad rationem; et inde est quod ad hoc significandum voluntas el ratio in diffinitione liberi arbitrii oblique ponuntur, n — Hæc ille. — Ex quo patet ad illam primam pro­ bationem. Dicitur enim quod ratio sic pertinet ad libertatem, scilicet sicut prima origo liberi arbitrii, (а) aliqualiter. — Om. Pr. (б) aliqualiter. — principaliter Pr. ul etiam ponit sanctus Thomas ibidem, ad quartum; non tamen sicut aliquid de essentia liberi arbitrii quod non est aliud quam potentia electiva, scilicet voluntas ul electiva. Secunda etiam probatio quæ ibidem innuitur ad probandum majorem per illam regulam : sicut sim­ pliciter ad simpliciter etc., non valet. Talis enim modus arguendi fallit, ubi est alia habitudo inter maximum unius ordinis et maximum ulterius ordi­ nis, quam sit inter minimum alterius vel quam medii ad medium. Non sequitur : minimum accidens est minimum ens et majus accidens vel |x»rfeclius acci­ dens est perfectius ens ; ergo perfectissimum accidens est |N»rf«vtissiinum ens. Et causa est : quia signilicala tota latitudine entium ab una parte, et tota lati­ tudine accidentium ab alia juirtc, rlarum est quod aliler se habet extremum ad extremum quam mini­ num ad minimum. Sic in proposito. Signetur lota latitudo rationalitatis et tota latitudo libertatis. Extre­ mum unius latitudinis est summa libertas, extre­ mum alterius summa rationalitas; vel rationale per essentiam et liberum per essentiam. Modo, licet ratio­ nale sit liberum, el magis rationale magis liberum, non sequitur quod essentia libel lai is sit essentia rationalitatis, quia prius comparaienttir concretum ad concretum, et posterius abstractum ad abstra­ ctum; sicut nec sequitur: calidum per participatio­ nem est igneum per participationem, et magis cali­ dum magis igneum ; ergo igneum per essentiam est calidum per essentiam, vel ergo calor est igneus. El infinita alia exempla possunt dari in quibus ille modus arguendi non valet. Ad sextum dicit Petrus de Palude quod non solum puram potentiam et relationem non potest Deus ab artu et a termino opposito separare, sed nec quodcuinque absolutum a sua proprietate absoluta vel relativa, quando sic se habent quod subjectum secun­ dum esse actu est causa necessaria et totalis suæ pro· prias passionis; quia contradictio est esse causam in actu et non esse effectum. Propter hoc, enim non |K>test Deus separare similitudinem a duobus albis, quia esse causam, ut causa est, sine effectu, est contradi­ ctio. Unde non potest facere lineam quæ non sit recta vel curva, quamvis rectitudo et curvitas differant re absoluta a linea, sicut quædam species qualitatis; quia contradictio est quod linea sit, cujus medium non exeat ab extremis; nec corpus finitum sine figura ; nec creaturam sine relatione ad Creatorem, quia ipsam dependere psI ejus relatio formaliter. Sic. nutem est in proposito, non quidem de potentia voliliva, sed de actu volendi; quia de voluntate, cum ejus esse vel essentiam non necessario per se conse­ quatur respectus ad intellectum, Deus potest unum facere sine alio; nec separabitur diffinitio a diffinito, quia voluntas est appetitus rationalis in aptitudine, non in actu, sicut quantitas est mensura substantial, quam tamen Deus separare |>otcst ; potentia enim DISTINCTIO ΙΠ. — QUÆSTIO HI. volendi est qua quis vult nisi impediatur; separato autem intellectu impediretur no posset voluntas velle, quia ejus objectum est bonum cognitum, unde non potest velle quod non est volibilo. Velle autem, in quantum velle est, dicit respectum ad intellectum. Unde, sicut ease creaturam sine respectu ad Creatorem est contradictio, sic et hic, magis quam visionem sine colore, quia esse visionem non visi­ bilis (a) implicat contradictionem, dum tamen color haberet ease visivum. — Ecce responsionem dicti Doctoris, qui, judicio meo, nihil dicit inconveniens, nisi forte in hoc quod ponit voluntatem posse exsi­ stere sine intellectu ; quod non videtur verum. Quia, licet non sil apparens connexio inter illa duo acci­ dentia si comparentur ad invicem, tamen propter ter­ tium sunt connexa, scilicet propter proprium subje­ ctum , animam videlicet cujus sunt passiones propriæ, sine qua nullum eorum esse potest, nec ipsa sine quolibet illorum; et ideo, j>osita voluntate, ponitur anima rationalis, qua posita, ponitur intellectus. Ad septimum dicit Doctor quod major est vera, de delectatione proprie dicta loquendo, sed tunc minor est falsa. Prima autem probatio procedit de delectatione large dicta, quæ est connaturalitas, et facilitas, et promplitudo. Secunda vero probatio non concludit. Sicut proprium est hominis esse risibilem, non secundum illud tamen quod est homo, id est secundum rationem, sed forte secundum os aul ali­ quid tale. El ad illud quod dicitur de habitu, dicen­ dum est quod est delectatio large dicta ; vel quia sicut appetitus quærit bonum appetentis pro omnibus potentiis futurum, sic delectatur pro praesenti bono omnis potentiæ; unde in opere est delectatio, id est ex opere non in potentia operante secundum se, sed in potentia ei naturaliter conjuncta. Ad octavum dicit quod minor est falsa. Et ad primam probationem dicit quod in naturalibus verum est; sicut appetitus gravium el levium differt genere, el levitas ignis el aeris specie, et gravitas aquæ et terne : quia sunt per se ad diversa loca. Sed non sic est de sensu. Quia non quemlibet sensum sequitur appetitus; quia nullum exteriorem, nec nullum inte­ riorem, sed (6) solum æstimativam, quæ sola dicit ali­ quid de fugihili el prosequibili. Ad secundam prolwitionem dicit quod in eodem instanti in quo sensus exterior immutatur, potest immutari sensus commu­ nis, et æstimativa ad judicandum bonum vel malum, ct stalim in appetitu sequitur delectatio vel tristitia. Ad tertiam dicitur quod appetitus non distat sub­ jecto a sensu quem sequitur; sed differt essentia, ut supra dictum est. El si æstimativa est una. non potest esse eadem cum irascibili el concupiscibili quæ diffe­ runt ro sicut el objecta, quia aliquid est arduum quod non est delectabile sensu, ut pugnare et cum vulneribus vincere. — Hæc ille. (а) — vii· bene Pr. (б) sed. — nec Pr, 219 V. Ad argumentum Hybernici. — Ad argu­ mentum Hybernlel dicitur quod mens sancti Thomæ est, ubicumque loquitur de hac materia quæ in argu­ mento tangitur, quod intellectus est simpliciter et absolute altior voluntate secundum perfectionem et nobilitatem, sicut alias in prima distinctione fuit allegatum. Cum vero ipse dicit, 1. Sentent, dist. 1, q. 1, art. 1, ad *1· , quod intellectus est altior secun­ dum originem, et voluntas sefcundum perfectionem, etc., sciendum quod aliquam potentiam es>e ait io rem secundum perfectionem potest dupliciter intelligi. Primo modo, in se el absolute; el sic intellectus est altior et perfectior voluntate. Secundo modo, quia una illarum perficit aliam in suis actibus; et sic voluntas est perfectior intellectu : quia delectatio quæ pertinet ad voluntatem perficit operationem intelle­ ctus, puta contemplationem veritatis. Et sic palet quod in dictis ejus nulla est contradictio realiter, sed solum apparenter. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem dicitur quidem quod memoria, de sui ratione, non dicit activitatem, sed tentionem objecti in esse intelligibili. Et conceditur quod dicit perfectionem simpliciter, et est communis tribus personis. Dico tamen quod ad memoriam con sequitur activitas quam includit intellectus. Et licet intellectus sil in Filio, non potest tamen Filius pro­ ducere verbum aut intellectionem, quia habet rela­ tionem oppositam relationi quæ consequitur produ­ ctionem (i) terminatam ad verbum; nulla autem relatio potest ibi geminari, cujus causa latius expli­ cabitur, Deo duce. Ad secundani patet per idem. Non enim de ratione memori® est activitas, licet eam consequatur ubi est memoria non sub relatione opposita dicenti verbum. Ad tertium negatur minor. Filius enim habet intellectum cum objecto sibi præsenle in esse intelli­ gibili ; licet in divinis non admittatur ratio habitus. El ideo non univoce dicitur memoria in nobis, et in Deo, cum in nobis memoria dicat intellectum habituatum notitia objecti. Ad quartum dicitur, secundum prædicta. quod de ratione memori® non est activitas aul fœcunditas. Illud autem quod quinto loco additur de intellectu passito non valet. Licet enim in Deo non sil intel1 edus qui patiatur ab objecto, est tamen ibi intellectus conjunctus objecto sine passione vel transmutatione, qui quidem intellectus, respectu intellectionis, non baltei proprie rationem elicitivi, aut rationem poten­ tiæ, aut habitus, sed est purum intelligere subsistens, licet secundum rationem intelligendi concipiamus ibi (a) productionem — producens verbum Pr. 220 LIBRI I. SENTENTIARUM intellectum ct intellectionem diversimode : intelle­ lia ; vel quia habent idem objectum, scilicet animam, ctum quidem, ul illud quo IXnis formaliter esi |»otens I quæ est vita, essentia; et est prædicatio, non per intelligere; intellectionem vero, ul illud quo forma­ essentiam, sed per causam; vel totius potestativi de liter aciualiter intelligil ; el hoc alias prolixius expli­ suis partibus; totum enim potestativum est quod cabitur. habet multas potentias el pnedicatur de qualibet illarum in concreto proprie, non autem in abstracta proprie, nisi ut sumitur pro concreto ; dicimus enim § 4. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUINTAM proprie a essentia animæ, quia ipsa substantia vel essentia QUÆST10 I. animæ cognoscitur et amatur. » — Hæc ille. — Et dicit quod eodem modo debet intelligi cum dicit ITRUM HÆC CONCEDENDA SIT, DEUS GENUIT DEUM Augustinus quod amor et notitia sunt una vita et una mens. Intendit enim quod illa tria sunt una IRCA distinctionem quartam quæritur : mens, una vita, una anima, in quantum habent pro Utrum ista sit concedenda : Deus genuit objecte animam quæ est una vita, essentia, et anima. Deum. Unde sanctus Thomas, in qiiæstiopibus de Anima, Et arguitur quod non. Quia terminus q. 12 (ad 5·®), dicit quod fortassis ad hunc sensum in subjecto positus non restringitur per terminum dicit Augustinus quod sunt una essentia, una vita, positum in predicate, ratione significationis, sed quia notitia in artu est quodammodo ipsum cogni­ solum ratione temporis consign!ficati. Sed cum dico : tum, et amor in actu est quodammodo ipsum ama­ Deus creat, hoc nomen Deus supponit pro essen­ tum. Dicit etiam ibidem quoi similis moins tequendi tia. Ergo cum dicitur : Deus general Deum, non est, cum dicitur quoi notitia el amor sunt una vila, potest iste terminus Deus, ratione prædicati notionaac si diceretur quod calidum el siccum el leve sunt lis supponere pro |»erBona, sed supponet pro essentia. unus ignis; per quod intendebat, ut videtur, quoi non aliter ista tria dicuntur una vita, una essentia, (a) in wlutionr argumenti prtrcedciUit. — in argumento nisi quin oriuntur ab eadem vita, et ab eodem essen- prtrcrdenli Pr. DISTINCTIO IV. — QÜ/KSTIO I. Sic autem supponendo, conclusio esi falsa, cutnesnentin non generet. Ergo, etc. In oppositum arguitur sic. Habens deitatem genuit habentem deitatem. Ergo Deus genuit Deum. Con­ sequentia tenet ab æqu i pol lenti ad «equipoltens. Ante­ cedens patet; quia Pater habens deitatem genuit Filium habentem deitatem. In hac quaestione erunt 1res articuli. In primo enim videbitur de significato hujus nominis, Deus. In secundo,de veritate hujus: Deus non genuit Deum. In tertio, de veritate hujus : Deus genuit Deum. ARTICULUS I. DE SIGNIFICATO HUJOS NOMINIS, DEUS A. — CONCLUSIONES Quantum ad primum sit Prima conclusio: quod omne nomen, cujuscumque sit prmdlcainentl,Ki{|nlflca( substantiam cum qualitate. Hanc ponit sanctus Thomas, primo Sententiarum, dist. 22, q. 1, art. I, ad 3Bm. e. Cum, inquit, dici­ tur quod nomen significat substantiam cum quali­ tate, non intelligitur qualitas et substantia proprie, sècUhdum quod accipit logicus praedicamenta distin­ guens. Sed grammaticus accipit substantiam quan­ tum ad modum significandi, et similiter qualitatem. El ideo, quia illud quod significatur per nomen, significatur ul aliquid subsistens, secundum quod de eo potest aliquid prædicari, quamvis secundum rem non sil subsistens, sicul albedo, dicitur quod signi­ ficat substantiam, ad differentiam verbi quod non significat aliquid ut subsistens. Et quia in quolibet nomine esi considerare illud a quo nomen imponi­ tur, quod est quasi principium cognoscendi; ideo, quantum ad hoc, habet modum qualitatis, secundum quod qualitas vel forma est principium cognoscendi rem. Unde, secundum Philosophum. 5JNetaphysicx (l. c. 19), forma substantialis dicitur qualitas. Nec refert quantum ad significationem nominis, utrum principium innotescendi sil idem re cum eo quod nomine significatur, ul in abstractis, vel diversum, ut in hoc nomine, homo. » — Iltcc ille. Secunda conclusio esi quod nullum nomen de pried Icam en toaccidentis significat substantiam, prout cam accipit logicus vel primus philoso­ phus, nisi forte ex consequenti. Hanc ponit sanctus Thomas super 5. Mctaphyiicx, cap. 7, de Ente (lect. 9), ubi sic dicit : α Non est, 221 inquit, verum quod dicit Avicenna quod predicate quæ sunt in generibus accidentis, principaliter signi­ ficent sulistantiam, el posterius accidens, sicut hoc quod dico, album, vel musicum; nam album, ut in pncdicamentis dicitur, solam qualitatem significat Consignificat autem hoc nomen, alburn, subjectum ex consequenti, in quantum significat albedinem per malum accidentis. Unde oportet quod ex conse­ quenti includat in sui ratione subjectum ; nam aeddentis es» est inesse. Allwnlo enim, etsi significet accidens, non tamen per modum accidentis, sed per modum substanliæ; unde nullo modo oonsignificat subjectum. Si autem principaliter significaret subje­ ctum, tunc predicate accidentalia non ponerentur a Philosopho sub ente secundum se, sal sub ente secundum Accidens; nam hoc totum (a) quod est, homo albus (Ê), est ens secundum accidens. > — Hæc ille. Idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 7, q. 1, art. I, ad 5"·. < Illud, inquit, quod est per se suppositum hominis non est |«ars significationis hujus nominis, album; album enim solam qualitatem significat, cum omne nomen significet unum. Ex albedine autem et subjecto non fit unum simpliciter. Unde hoc nomen, album, copulat suum subjectum quasi extrinsecuni. > — Hæc ille. Idem ponit, dc Potentia Dei, q. 9, art. 4, ubi sic ait : < Cum propria ratio nominis sit quam signifi­ cat nomen, illud cui attribuitur nomen, si sit recte sumptum sub re significata per nomen, sicul deter­ minatum sub indeterminato, dicitur supponi per nomen ; si autem non sit recte sumptum sub re nominis, dicitur copulari per nomen. Sicut hoc nomen, animal, significat substantiam animatam sen­ sibilem ; el album significat colorem diîçnegalivum visus. Homo vero recte sumitur sub ratione anima­ lis, sicut determinatum sub indeterminato; est enim homo substantia animata sensibilis (ali anima, sci­ licet rationali; sub albo veru, quod est extra essen­ tiam ejus, non directe sumitur. Unde horno suppo­ nitur nomine animalis, copulatur vero nomine albi. > — Hæc ille. Tertia conclusio : quod omne nomen supponit pro substantia, et proprie significat qualltntem, loquendo ul grammaticus loquitur dc subslantln el qualitate. Hanc ponit sanctus Thomas, 3. Sententiarum t dist. 6, q. 1, art. 3. < In quolilwt enim nomine est duo considerare: scilicet illud a quo imponitur nomen, quod dicitur qualitas nominis; et illud cui imponi­ tur, quod est substantia nominis. Nomen autem pro­ prie loquendo dicitur significare formam, sive qua­ te) hoc totum. — hoc tolum Pr. (S) homo albiu. — homo album Pr. 222 Lînni 1. SENTENTIARUM lilalrin a qua imponitur, dicitur autem supponere I mur utrisque nominibus in divinis, abstractis (a) propter simplicitatem, concretis propter perfectio­ pro eo cui imponitur. > — Hæc ille. Ex quo palet quod nomen, licet significet substari * nem. Unde hoc nomen, Deus, significat per mo­ tiam cum qualitate, proprie tamen significat quali­ dum perfecti et subsistentis per se, sicut hoc nomen, tatem, hoc est formam a qua nomen imponitur; homo. Unde, sicut homo in se importat non.lan­ supponit vero pro substantia, hoc est pro re cui ium essentiam, sed etiam suppositum indistin­ imponitur tale nomen. Illa autem duo, quandoque cte, alias non pnedicarelur de individuis (6); ita sunt idem, ut palet in abstractis; et tunc nomen pro el Ime nomen, Deus. Et ideo, de se habet quod eo supponit quod significat. Quandoque autem sunt potest supponere pro persona; et non habet quod diversa, ut patet in concretis significantibus ros sup|M)nat pro essentia ex modo significandi nomi­ materiales, utpote lapis; el tunc res pro alio suppo­ nis, sed tantum ratione divinæ simplicitatis, in qua nit quam significet. Lapis enim significat naturam ' idem est re essentia el suppositum, » — Hæc ille. lapidis; supponit vero pro eo quod in tali natura I Ex quibus palet quomodo hoc nomen, Deus, subsistit. significat tam essentiam quam personas. Nec est contra illa quæ dicta sunt in tertia conclusione. Ibi Quarta conclusio est quod Mynificaium nominis enim loquimur de significato formali ; el illo modo est duplex v scilicet formale et materiale. «liceretur quod hoc nomen, Deus, solum significat essentiam, licet supponat pro personis. In hac autem Hanc distinctionem ponit sanctus Thomas, de conclusione, loquitur sanctus Thomas generaliter de Potentia Dei, ubi supra (q. 9, art. 4). < Sciendum, significato nominis, sive sil formale, sive materiale; inquit, quod aliquid significatur dupliciter : uno ct ideo dicit talia nomina significare similiter natu­ modo formalitor ; alio modo materialiter. Formaliter ram el suppositum, qualitatem et substantiam, juxta quidem significatur per nomen, illud ad quod signi­ intellectum primæ conclusionis. ficandum nomen est principaliter impositum, quod est ratio nominis; sicut hoc nomen, homo, signi­ B. — OBJECTIONES ficat aliquid compositum ex corpore el anima ratio­ nali. Materialiter vero significatur per nomen, illud Sed contra ista arguit Aureolus (dist. 4, q. i, in quo talis ratio salvatur; sicut hoc nomen, homo, art. I), probando quod concreta non solum signifi­ significat aliquid habens cerebrum et cor. > — Hæc cent distincte et in actu naturam vel formam quæ ille in forma. Ex quibus patet quod, loquendo de significato dicitur qualitas, et Primo sic. Quandocumqiie aliquod nomen signi­ materiali, nomen quandoque aliquid significat, quod ficat rem aliquam, illa plurificata, nomen dicitur non significat de significato formali. plurifirari et in plurali; el illa non plurificata, nomen Quinta conclusio est quod hoc nomon, Ileus, et solum dicitur singulariter. Sed, plurificata forma, dum tamen maneat idem habens nomen (γ), non quodilbet allini concretum substantiale Munifi­ dicitur nomen plurificari, ut patet ; quia in uno cat distincte qiildditatem vel essentiam, Indi­ sciente possunt esse duæ vel 1res scientiæ; et tamen stincte nutem supposita Ullus natura·. non dicerentur duo scientes, sed unus sciens. El in aere, secundum aliquos, sunt plura lumina; et Hanc ponit sanctus Thomas, primo Sententiarum, dist. 4, q. I, art. 2, ubi sic dicit : « Quidam dixe- ! tamen non sunt plura illuminata, sed unus aer illu­ runt quod hoc nomen, Deus, significat essentiam, minatus. Similiter, si essent duo homines habentes el supponit esscnÜam quantum est de se; sed pro­ eamdem numero scientiam, non est dubium quod pter indifferentiam essentia * et personæ in divinis, essent duo scientes; et tamen una scientia. Ergo ex adjuncto notionali trahitur ad supponendum pro sciens non significat scientiam ; nec aliquod concre­ |ærsona. Alii dicunt quod hoc nomen, Deus, signi­ tum, formam (δ). Secundo arguit sic. Si scientia significaret scien­ ficat essentiam, el supponit quantum est de se per­ sonam, tamen indistincte ; unde potest supponere tem vel econtra, hæc propositio esset vera : scientia unam tantum vel phires : unam, ut cum dicitur: est sciens, et sciens est sua scientia; quod nullus Deus generat ; plures, ut cum dicitur : Deus est dicit. Erga palet quod concretum non significat solam Tnnilas. Et hæc opinio verior est. Quamvis enim, formam principaliter. Tertio sic. Philosophus dicit G. Metaphysics ut dicitur in libro de Causis, omne nomen deliciat a significatione divini esse, propter hoc quod nullum (t. c. 2), quod simum significat hoc in hoc. Et nomen simul significat aliquid perfectum et simplex, (а) abstractis. — led abi tractu Pr. quia abstracta non significant ens per se subsistens, (б) individu if. — individuo Pr.. ct concreta significant ens compositum ; nihilominus (v) nomen. — Om. Pr. tamen abjicientes illud quoi! imperfectionis est, uti(i) forniam. — forniarrt Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO 1. 7. Mctaphyaicie (t. c. 18), dicit quod nugatio est dicere nasus simus, eo quod in simo repentur nasus. Ειγο concretum significat subjectum. C. — SOLUTIONES Ad primum istorum dicitur quod major est vera de nominibus substantivis. Sanctus Thomas enim, prima parte, q. 39, art. 3, dicit quod singularitas ct pluralitas nominis sul^lantivi attenditur secun­ dum formam significatam per nomen. Cujus ratio­ nem assignat : « Quia talia significant per modum substantiæ; substantia autem, sicut ]>er se habet esse, ita per se habet pluralitatem el unitatem sive multitudinem. Accidentia autem, sicut habent esse in subjecto, ita ex subjecto recipiunt unitatem vel multitudinem. El ideo, quia nomina adjectiva signi­ ficant per modum accidentis, inde est quod in eis attenditur singularitas vel pluralitas secundum sup­ posita. d — Hæc ille. Idem ponit, primo Sentent., dist. i), q. 1, art, 2; et tertio Sentent., dist. 1, q. 2, art. 4 et 5. Unde, art. 4, in responsione ad sextum, sic ait : « Cum termini substantivi signifi­ centur vel consigniiicentur pluraliter ex unitate vel plurilale formæ significata», si 1res personas unam naturam assumpsissent, dicerentur unus homo; sicut propter divinam naturam dicuntur unus Deus. El sicut dicitur : tota (a) Trinitas est unus solus venis Deus, secundum Augustinum; ita jKitesl dici : Iste solus homo est Pater et Filius et Spiritus sanctus. El tunc isto terminus, homo, supponeret rem nature humanæ, sine distinctione (6) trium perso­ naruin; sicut iste terminus, Deus, supponit in dicta locutione rem nature divins indistincte. Et hæc est suppositio sua naturalis, el quasi termini communis respectu trium personarum. Suppositio autem qua supponit pro Patre vel Filio est accidentalis, et quasi termini discreti, d — Hæc ille, in forma. Articulo vero 5°, ad secundum, dicit quod si Filius assume­ ret duas naturas, secundum unam quarum dicere­ tur Petrus, et secundum aliam Joannes, < tunc Petrus et Joannes non essent duo supposita, sed unum ; et hæc esset vera : Joannes esi Petrus (γ). El tamen Petrus et Joannes non essent unus homo sed duo homines; singularitas enim et pluralitas termini substantivi attenditur secundum unitatem el plura­ litatem naturæ significatio per terminum, et non secundum unitatem vel pluralitatem suppositorum. Quamvis enim Pater et Filius et Spiritus sanctus Sint tria supposita, tamen propter unitatem divinæ naluræ quam significat hoc nomen, Deus, dicuntur unus Deus. Ita econtra, quamvis Joannes et Petrus essent unum suppositum, tamen profiler pluralita(i) tota. — tola Pr. (6/ tine duhnctione. — >iec dittincte Pr. (γ) Joannct eit PeInu. — Joanna ett Petrut cl Joan­ na Pr. 223 tem naturarum assumptarum (licerentur duo homi­ nes (a); sed diversitas naturarum, manente unitate supjiositi, non impediret quin de se invicem praedi­ carentur, quia identitas suppositi sufficit ad verita­ tem prædicationis. > — Hæc ilk, in forma. Quamvis autem tertia part»?, q. 3. art. 7, ad secundum, dicat quod nullum nomon ab aliqua forma impolitum dicitur pluraliter, nisi propter pluralitatem supposito­ rum: < Homo enim, inquit, qui est duobus vesti­ mentis indutus non dicitur duo vestiti, sed unus vestitus duobus vestimentis; et qui habet duas qua­ litates dicitur singulariter aliqualis propter duas qualitates; > quamvis, inquam, ita teneat, tamen ibi, et ubicumque tenet quod nullum substantivum recipit (8) unitatem a forma quam significat, vide­ tur potius loqui de adjectivis quam de substantivis. Tunc ad formam argumenti dicitur quod major est falsa de nominibus adjectivis, ad quorum plurificationem requiritur et sufficit pluralitas suppositorum, et non formæ significatif. Secus est de terminis sub­ stantivis. Ad secundum negatur consequentia. Licet enim sciens significet scientiam, non tamen supponit pro ea ; et ideo non potest de illa praedicari. Sicut nec homo prædicatur de humanitate, liret eam signifi­ cet. Nam ad veritatem prædicationis non sufficit veritas significationis ex parte formæ significate, nisi cum hoc modus significandi esset omnino idem ; quod non est hic. Quia, licet album et albedo idem significent, tamen album copulat subjectum; signi­ ficat enim albedinem in concretione ad illud, el sub­ jectum dicit in recto; el ideo supponit pro illo, el non pro albtxline. Albedo autem significat eamdem formam sine tali concretione, sed per modum sub­ stantia?, ut dictum fuit supra. El ideo album n<»n prædicatur de albedine, nec econtra. Ad tertium dico quod, secundum sanctum Thomam, de Veritate, q. 10, ait. 4, formæ sunt dupli­ ces : quædam sunt quæ nullam materiam sibi determinant, ut linea, superficies ; quædam autem determinant sibi materiam specialem, ut simum. Tunc dico quod nullum concretum \el abstractum accidentale de significato principali significat subje­ ctum, sed formam, ul dictum fuil. Verumtamen quædam illorum dant intelligere suum subjectum ex consequenti ; el hoc, vel sub ratione confusa, ut omnia concreta accidentalia, quia significant for­ mam in concreto et ul adjacentem alteri ; vel sub ratione determinata, ul illa quæ significant formam determinantem sibi materiam, sicut similas vel simum. El sic |uitet ad argumenta. •Ka) Aoimnej. — Joanne * Pr (β) rveipit. — temper recipit Pr. L1DHI I. SENTENTIARUM 224 ARTICULUS Π. I tantum valet, respectu hujus termini, Deus, stantis pro essentia divina, vel indistincte pro re naturæ DE VERITATE HUJUS. DEUS NOX GENUIT DEUM divinæ, quantum si pnecederet, cum hic terminus Deus, quoad hoc, habeat vicem termini singularis, ut ipse dicit, primo Sententiarum, dist. 4, q. I, art. 2, A. — CONCLUSIO ad tertium; ideo illa negatio negat artum generandi non solum a divina essentia, quinimmo a re divinæ Quantum ad secundum articulum, sit naturæ in quantum hujusmodi. Ex quo sequitur Hæc conclusio : quod luta e*l falsa, Deus non quod nulla res habens naturam divinam potest gene­ rare. Quod enim negatur ab aliquo in quantum tali, generat Deum. removetur ab omni tali ; immo sibi repugnat. Et quia Istam conclusionem tenet sanctus Thomas, prima hoc est falsum, ideo illa propositio, Deus non gene­ parte, q. 39, art. 4, ad tertium, ubi sic ait : « Ali­ rat, est falsa, sicut ista, res divinæ naturæ, in ter se haliel hoc nomen, Deus, ad supponendum quantum hujusmodi, non generat. Unde sanctus pro persona, cl aliter hoc nomen, homo. Quia Thomas, primo Sententiarum, ubi dixi : hic termi­ enim natura significata per hoc nomen, homo, nus, Deus, in hoc convenit cum terminis com­ scilicet humanitas, realiler dividitur in diversis sup­ munibus, quod præd icatur de pluribus suppositis; positis, perse supponit pro persona, etiamsi nihil sed in hoc convenit cum discretis, quod non pnediaddatur quod determinet ipsum ad personam, quæ calur in plurali, quantumcumque supposita sint est suppositum distinctum. Unitas autem sive com­ multa. Non enim Pater et Filius et Spiritus sanctus munitas humanæ naturæ non est secundum rem, sunt Dii, sed unus Deus. Et ideo dicit quod ex hoc Sed solum secundum (α) considerationem. Unde iste habet quod affirmatio et negatio circa illam sunt terminus, homo, non supponit pro natura com­ contradictoriæ. Unde, secundum sanctum Thomam, muni, nisi propter exigentiam alicujus additi, ut ibidem, ita contradicunt ad invicem istæ, Deus gene­ cum (G) dicitur : homo est species. Sed forma signi­ rat, et, Deus non generat (a), sicut istæ, Socrates ficata per hoc nomen, Deus, scilicet essentia divina, currit, et Socrates non currit. est una et communis secundum rem. Unde per se B. — OBJECTIONES supponit pro natura communi ; sed ex adjuncto ter­ minatur ejus suppositio ad personam. Unde, cum Sed contra praedicta arguit Aureolus (ubi supra, dicitur : Deus non generat, nihil additur quod deter­ art. 2) in pnesenti distinctione. minet hoc nomen ad personam Filii; unde datur Primo sic. Illa propositio est vera, cujus æquipolintelligi quod generatio repugnet divinæ naturæ. Sed lens est vera. Sed secundum te istæ duæ æquipolsi additur aliquod pertinens ad personam Filii, vera lent, Deus non generat, et, essentia non gene­ esset locutio; ut si dicatur : Deus genitus non gene­ rat, pro <*o quod Deus non supponit ibi pro per­ rat. Unde etiam non sequitur : est Deus generans, sona, secundum te,sed pro essentia. Hæc autem est ct est Deus non generans, nisi ponatur aliquid per­ vera : essentia non generat. Ergo ista est vera : tinens ad personas; ut puta si dicamus : Pater est Deus non generat. Deus generans, et Filius est Deus non generans. » — Secundo sic. Praedicatum affirmatum el negatum Itec ille. — Et intendit, ut mihi videtur, quod in reducuntur ad idem genus, secundum Augustinum, ista propositione, Deus non general, ly Deus stat 5. de Trinitate (cap. 7). Ait enim quod non homo pro essentia, et non pro aliqua jærsona determinate non aliud genus prxdicamenti enuntiat (G) quam ct distincte; veruintamen non negat (juin stet pro homo, sed tantum illud negat. Sed generare est te divinæ natum·. Dicit enim, tertio Sententiarum, aliquid pertinens ad personam. Ergo et non gene­ ubi supra allegatum est (dist. I, q. 2, art. 4, ad 6em), rare. El per consequens determinabit Deum, ut stet quod naturalis suppositio hujus termini, Deus, est pro persona, dicendo : Deus non generat. quando supponit rem naturæ divinæ indistincte. Res Tortio sic. Deus non generat, et, omnis Deus autem divinæ naturæ est sup|K»itum naturæ divinæ, generat, sunt contradictoria!, et per consequens ut patebit in sequenti quaestione. Ex «pio jiatet quod affirmatio et negatio de eodem. Sed dicendo, omnis hoc nomen, Deus, sive supponat determinate pro Deus generat, supponit pro persona. Ergo dicendo, Patre vel Filio, sive non, semper supponit rem Deus non generat, stabit similiter pro persona. naturæ divinæ. In dicta ergo propositione stat pro Quarto sic. Dicendo, Deus non generat, aut ly essentia, et pro re naturæ divinæ indistincte, cum Deus supponit pro divina essentia, et tunc est pro­ non trahatur ad standum determinate pro hac aut positio verissima ; aut supponit pro determinata per­ illa persona in speciali. Et ideo, quia negatio sequens sona, puta pro Filio, et tunc etiam erit vera aut (s) — Om. Pr. (S) eum. — Om Pr. («) ct Deus non genemt — el Detis non est Deus Pr. (6 munda/.— annunhul Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆST10 I. supponit pro aliqua jærsona indeterminate, et hinc etiam erit vora, nani indefinite veri fica tur pro una singulari. Ergo, pro quocumque supponat, projw>sitio erit vera. Quinto. Quia non est verum quod, cuicumque naturæ attribuitur negatio alicujus p nodi cati, deno­ tetur repugnantia pnedicati ad naturam. Dicendo enim ; homo non est albus, non denotatur quod albedo repugnet homini. Ergo nec denotatur quod generatio repugnet divinæ naturæ, dicendo : Deus non generat, vel : essential non generat. Ergo falsum est quod tu assignas pro causa negationis. C. — SOLUTIONES A«l primum istorum negatur minor. Non enim istæ æquipollent, secundum sanctum Thomam, Deus non generat, et ista, essentia divina non generat; quia, licet in prima ly Deus stet pro essentia, sicut in secunda, tamen in secunda stat pro essentia pre­ cise, nullo habito res|æctu ad rem nature divinæ quæ in illa natura subsistit. El ideo, solum negatur actus generandi ah essentia, et non a sup|>osito vel re illius nature; ac per hoc est vera. Sed in prima, ly Deus slat pro essentia, habito respectu ad suppo­ sita, sed indeterminate et indistincte; el hoc quia significat essentiam concrelive. Talia autem nomina significant aliquid subsistens, quantum est ex parte modi significandi, ut dictum est in primo articulo. Subsistens autem in divina natura est suppositum, et res nature divinæ. Et ideo cum negatur actus generandi a Deo, negatur non solum ab essentia divina, sed a re nature divinæ, el ejus supposito, ul esi talis nature; el ideo est falsa, quia generatio non negatur a sup|>osito divina· nature, quia sic non conveniret Patri. Non ergo æquipollent dicte du® propositiones; sed ista· potius æquipollent : Deus non generat, el, nihil quod subsistit in divina natura generat, quarum quælibet est falsa. Ad secundum conceditur major; sed minor non bene subsum i tur. Debebat enim subsumi quod gene­ rare pertinet ad tale genus vel tale, el concludi quod non generare pertinet ad illud idem. Et arguens subsum it quod generare est quid jærsonale, et conclu­ dit quod ideo non generare erit quid personale. Et ideo consequentia nulla est. Non generare enim non est personale, cum æque conveniat essentiæ sicut personne; immo non convenit essentiæ ratione per­ *. sona El ideo argumentum non valet, nec concludit quod ly non generare determinet hoc nomen, Deus, ad standum pro aliqua persona determinata . prasertim quod illa negatio tenetur ibidem neganler, et tantumdem valet ac si diceretur, non Deus gene­ rat, ubi patel quod non restringitur ly Deus ad standum pre aliqua persona determinata, quia ad 225 illum sensum negaret solum sanctus Thomas quod ly Deus stet pro persona in hac : Deus non genuit. Ad tertium conceditur conclusio, scilicet quod in ista, Deus non generat, ly Deus stat non solum pro essentia, aed pre quocumque divino subsistente, sive sil essentia, sive perbona. Cum enim «licit san­ ctus Thomas quod in ea nihil ponitur quod deter­ minet ly Deus ad standum pro persona Filii, non intenditquodinilla propositione non stet pro ulla per­ sona; sed solurn vult quod non stet distincte, et in speciali, pro aliqua persnna determinata, sed pro natura divina, ut el pro re naturæ divinæ dictum fuit. Hoc nomen enim, Deus, de sua naturali supposi­ tione stat pro natura divina, ul in habente, vel pro subsistente in ea. Subjectum igitur dicte· proposi­ tionis supponit indistincte pro re divinæ natura?. El quia negatio intelligilur praecedere totum negans, cum in singularibus non referat negationem propo­ nere vel postponere; ideo per rem designatur gene­ rationem nullo modo convenire rei sulisistenli in natura divina. Ad quartum patet per dicta. In illa enim proposi­ tione subjectum stal non solum pro essentia, ncc restringitur ad aliquam j»ersonam in speciali, sed indistincte pro quolibet in divina natura subsistente· Et cum dicitur quod tunc est vera, quia indefinite etc. dicitur quod dia propositio tantum valet ac si esset universalis negativa, hiem enim est dicere : Socrates non currit, el : nihil quod est Socrate * currit; sie in proposito : Deus non generat, el : nihil quod est Deus generat. Ad quintum dicitur quod quandocumque nomen naturæ supponit pro ipsa natura, vel pro re talis natura? in quantum hujusmodi, cl non pro ali­ quo supposito determinato illius natura», tunc quid­ quid negatur ab illo intelligilur negari a re naturæ, in quantum re> talis naturæ est, ac per hoc sibi repu­ gnare. Quod enim ab aliquo removetur, in quantum laie est, ei repugnat. Cum enim dicitur : homo non est albus, si ly homo staret ibi pro natura humana precise, vel pro subsistente in tali natura in communi, non pro isto vel illo, tunc idem esset «licere : homo non est albus, el «licere : homo, in quantum hujusmodi, non est albus. Sic autem est in proposito. — Potest etiam aliter dici, conce­ dendo antecedens el negando consequentiam. Nam licet de forma illa consequentia non valeat : Deus non generat, ergo Deo repugnat generatio; tamen valet in isla materia. Nam in divinis ad mira, quid­ quid non convenit repugnat; quia quidquid potest ibi esso, jam ibi est. Ergo quidquid ibi non est non Idlest ibi esse, sed repugnat. Generatio autem divinæ peraonæ est ad intra ; quapropter consequentia valuit in isla materia, etsi non in alia. I. — 15 LIBRI I. SENTENTIARUM ARTICULUS III. DE ATRITATE HUJUS : DEUS GENUIT DEUM Λ. — CONCLUSIO Quantum ad tertium articulum, sit IstA conclusio : Quod lime est vern : Deus (jeniiit Deum; ct non solum vera, humo propria. 1 quam abstrahat intellectio beatorum. Sed probatum, I inquit, est quod intellectio («) beatorum non potest precise terminari ad essentiam, tanquarn ad illud quod videtur; sed (C) necessario terminatur ad perso­ nam, pro eo quod est res habens propriam verilalalem, essentia vero non habet. Ergo mullo minus creatio poterit præcise profluere ab essentia ; sed fluet de necessitate a tribus personis, quamvis per rationem formalem. Deficit iterum, secundum eum, dicta probatio in eo quod ait hoc nomen, Deus, supponere pro tri­ bus personis, cum dicitur : R(?gi sæculorum etc. Illi enim soli debetur honor qui creat. Sed iste est Deus, I prout subsistit in tribus jærsonis. Eigo Deus qui cieat supponit pro tribus, el non pro natura tantum. Cujus oppositum tu primo loco dixisti, ita quod secundum dictum videtur primo repugnare. Tertio. Deficit, inquit, dicta probatio in hoc quod dicit Deum nunc supponere pro essentia, nunc pro persona. Semper enim supponit pro |»ersona. Si enim aliquando non supjioneret pro persona, sed tantum pro natura, hoc esset maxime «piando de Deo pradica netur essentia, vel aliquod essentiale; sed etiam tunc supponit pro persona. Dicendo enim: Deus est essentia; vel : Deus creat, aut intelli­ git; vel similia, sensus est quod habens deitatem est essentia divina, et quod personæ quæ sunt Deus sunt ipsamet essentialia. Ergo Deus semper supponit pro |iersona vel personis. Et si dicatur quod non, cum dicitur : 1res jærsonæ sunt unus Deus, non sunt una persona, sed tantum una essentia ; dicendum, inquit, quod tunc etiam supponit non Lanium pro divinitate, immo pro habente divinitatem. Est enim sensus : 1res personæ sunt unus Deus, id est unum sunt in habendo divinitatem, licet sint tres habentes. Nec est idem sensus, tres jærsonæ sunt una deitas, et. 1res jærsonæ sunt unus Deus. Ibi enim pnedi­ catur absolute divinitas, hic autem habens divini­ tatem. Hanc declarat sanctus Thomas, prima parte, q. 39, art. 4, ubi ait : < Quidam dixerunt quod hoc nomen, Deus, et similia, proprie, secundum suam natu­ ram, supponunt pro essentia ; sed ex adjuncto notionali trahuntur ad supponendum pro persona. Et hæc opinio processisti videtur ex consideratione divinæ simplicitatis, quæ requirit quod in Deo idem sit habens cl quod habetur; et sic, habens Deitatem, quod significat hoc nomen, Deus, est idem quod Deilas. Sed in proprietatibus locutionum non tantum attendenda est res (a) significata |mt nomen, sed etiam modus significandi. Et ideo, quia hoc nomen, Deus, designat divinam essentiam, ut in habente ipsam, sicut hoc nomen, homo, humanitatem in supposito; alii melius dixerunt, quod scilicet hoc nomen, Deus, ex modo significandi habet ut pro­ prie possit supponere pro persona, sicut et hoc nomen, homo· Quandoque igitur hoc nomen, Deus, supponit pro essentia, ut cum dicitur : Deus creat; quia hoc prædicatum convenit subjecto ratione formæ significatio, quæ est Deitas. Quandoque vero sup­ ponit personam : vel unam tantum, ut cum dicitur: Deus generat; vel duas, ut cum dicitur : Deus spirat; vel 1res, ut cum dicitur : Regi sæculorum immortali invisibili Deo, etc. 1. Timot. cap. l,(v. 17), et ultimo, d— Haec ille.— Vult ergo dicere quod in ista : Dens generat Deum, subje­ ctum supponit determinate pro persona Patris, seclu­ dendo essentiam, ratione additi personalis. Et quia sic supponendo, propositio est vera et propria, sequitur C. — SOLUTIONES quod proprie loquendo illa sit vera. Earndcm conclusionem tenet primo Sententiarum, Ad primum. Ad ea quæ primo inducit respondetur dist. 4, q. 1« art. 1. quod false imponit sancio Thomæ quod ipse dixerit in ista, Deus creat, subjectum supponere pro B. _ OBJECTIONES essentia, ita quod nullo modo pro persona. Sanctus Thomas enim, primo Sententiarum, dist. 29, q. I, Sed hanc conclusionem dicit Aureolus ( I. Sen­ art. 4, ad 2aw, ponit quod actus creandi convenit tent., dist. 4, q. 1, art. 3)deficere in sua probatione divinæ natura et ejus suppositis. Non enim oporte­ tripliciter. bat arguentem laborare ad probandum quod creatio Primo quidem in hoc quod dicit quod hoc nomen, non |>otest praeire terminari ad essentiam sine per­ Deus, non supponit pro persona, cum dicitur : sonis, cum sanctus Thomas, prima parte, q. 45, Deus creat. Actiones namque sunt suppositorum. art. 7. ad tertium, dicat et gratis concedat quod Sed creare est agere. Ergo < um dicitur, Deus creat, creare est commune loti Trinitati. El sic patet solutio stat ibi ly Deus pro suppositis el personis. Ait secundum. Ad illud quod secundo loco jiropoSecundo, ad idem. Non magis abstrahit creatio, (i) rc4. — p«ir» Pi (a) intellectio. — intentio Pr. (β) ted. — ei Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆ8TI0 I. nit, ubi vult probare contradictionem in dictis wind i Thomæ, «licendum, juxta promissa, quod in iste, Deus creat, subjectum Mat pro essentia, et pro re habente divinitatem, el hoc distincte; sed pro per­ sonis sial indistincte, immo pro lota Trinitate. Et ideo non est contradictio dicere quod in hac, Deus creat, subjectum supponit distincto pro personis, el dicere quod in hac, Regi sabulorum etc., ly Deo stat pro tribus personis. Ad tertium. Ad illud quod tertio proponit dicitur similiter quod procedit ex malo intellectu dictorum sancti Thomæ. Non enim intendit sanctus Thomas quod hoc nomen, Deus, quandoque supponat pro essentia, quin supponat pro persona ibidem distincte vel indistincte. Sed ad hunc sensum dicit quod ali­ quando supponit pro persona, aliquando pro essen­ tia, (juin scilicet quandoque supponit distincte pro isto et non pro illo, quandoque econtra, quandoque vero supponit pro persona sic quod non pro essentia, ut cum dicitur, Deus generat; nunquam tamen stat pro essentia, quin implicite vel explicite stet pro jiersona. Et quod ista sil mens sancti Thomæ patet. Nam si quandoque staret pro essentia, et non pro jwrsona, maxime videretur esse in ista, Pateret Filius sunt unus Deus, vel in ista, Trinitas est unus Deus; sed tamen, secundum mentem sancti Thomæ, in utra­ que istarum ly Deus stat implicite pro personis. Quod patet. Nam, prima parte, q. 36, art. 4, dicit idem esse judicium de istis, Pater el Filius sunt unus Deus, et, Pater et Filius sunt unum principium Spiritus sancti. Sicut enim Paler et Filius sunt unus Deus, propter unitatem formæ significata· per hoc nomen, Deus; ita sunt unum principium Spiritus sancti, propter unitatem proprietatis impor­ tât® in nomine principii. Et tamen, eodem articulo |K>sl pauca, scilicet respondendo ad quartum et quin­ tum, dicit quod in secunda propositione ly princi­ pium supponit confuse pro duabus personis indi­ stincte. Ergo eodem modo haberet dicere de prirna propositione, scilicet Pateret Filius sunt unus Deus, quod ly Deus supponit pro duabus personis indistin­ cte, et halæt suppositionem confusam. Item, tertio Sententiarum, dist. 1, q. 2, art. 4, in responsione ad sextum, dicit quod in ista, Trinitas est unus solus verus Deus, ly Deus supponit rem nature divinæ indistincte. Rem autem nature vocat supjiositum, eodem lib. 3, dist. 6, q. 1, art. I. Cum igitur in istis propositionibusquæ diet© sunt, scilicet. Tri­ nitas est unus solus verus Deus, el. Pater et Filius sunt unus Deus, ly Deus supponit pro essentia et pro re illius natura, sequitur quod secundum eum nunquam supponit pro essentia, quin implicite vel explicite supponat pro persona ; cum hujusmodi oppo­ situm maxime videretur sensisse in didis propositionibus; quod tamen non fecit. Ad argumentum in pcdequæstionis facium dicitur quod α licel hoc nomen, Deus, significet essentiam, tamen quantum est de «e mipponit habentem essen­ liam et rem natura, etiam non intellectis personis quas fide *» dicit. Unde potest supponere pro persona, etiamsi ab alio non restringatur. Et quia supponit personam indistincte, ideo potest stare pro persona in locutione pro qua reddit propositionem veram. Unde in hac locutione, Deus generat Deum, Drus in subjecto stet pro Patre, in apposito pro Filio. » Istam solutionem ponit sanctus Thomas, primo Sen­ tentiarum, ubi supra (dist. 4, q. 1,) art. 2, ad .2** In Summa autem, scilicet prima parte, q. 39, ari. 4, ad secundum, dicit quod iste ratio solum procedit cnnlra illae qui dicebant quod boc nomen, Deus, non habet naturalem suppositionem pro peroona. Nos autem qui oppositum ponimus, non oportet ponere quid restringat eum ad standum pro persona. Et hæc de quaestione prodicte. QÜÆSTIO II. UTRUM IN DIVINIS ABSTRACTUM PRÆD1CETÜR DE CONCRETO quæritur juxta eamdein distin­ ctionem : Utrum in divinis abstractum prodicetur de concrete; utpole : Utrum Deus sit deitas sua \el sua essentia. El arguitur quod non. Quia nihil est in seipso» Sed deitas est in Deo. Ergo Deitas non est Deus. — El similiter, net' aliquod concretum prodicatur ibi­ dem de suo abstracte, vel econtra. In oppositum arguitur sic. Abstractum et conciv­ ium differunt sicut habens el illud quod habetur; el iterum sicut quod est et quo est. Sed talia in divi­ nis non differunt. Dicit enim Augustinus 15. de Tri­ nitate, quod ideo divina natura est simplex, et non est aliud Italiens el aliud quod habetur, sicut in ceteris. El Boetius, in libro de Hebdomadibus, dicit quod in solo Deo non differt quod est et quo est. ecundo S In hac quæstione erunt duo articuli. In primo videbitur quomodo lam in Deo quam in creaturis se habent abstractum el concretum, vel natura et natura sup|wsitum. In secundo movebuntur dubi­ tationes. Quantum ad primum articulum, sciendum quod ista quæstio potest poni sub multiplici forma. Prima est : An abstractum el concretum de se invicem prae­ dicentur. Secunda est : An suppositum el natura sint idem. Tertia est : An quod quid est sit idem cum eo cujus est. Et quantum ad ulrumque sensum ponam conclusiones. LIBRI I. SENTENTIARUM 228 ARTICULUS I. QUOMODO TAM IN DEO QUAM IN CREATURIS SE HABENT ABSTRACTUM ET CONCRETUM. VEL NATURA ET NATUR.E SUPPOSITUM Prima conclusio cM quod In creaturis abstra­ ctum et concretum pnodlcnntur de se Invicem In formis generalibus, non nutem semper In formis specialibus. Hanc ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 21, ari. 4, ad quartum, ubi ait : c Aliter est in fonnis generalibus, et aliter in fonnis specialibus. In for­ mis enim specialibus non recipitur praedicatio con­ creti de abstracto, ut dicatur quod allædo est alba, vel calor est calidus, ut patet etiam per Dionysium, cap. 2. de Divini» Nominibus. Sed in formis gene­ ralibus hqjusmodi prædicatio recipitur ; dicimus enim quod essentia est ens, el bonitas est Imna, el unitas est una. Cujus ratio est : quia quod primo cadit in apprehensione est ens; unde oportet quod cuique apprehenso per intellectum, intellectus attri­ buat hoc quod est ens. Et ideo, cum apprehendit essentiam alicujus, dicit illam esse ens; el similiter unamquamque formam generalem vel specialem, ut. bonitas est ens, albedo est ens, el sic de aliis. El quia quædam sunt quæ concomilanlur inseparabi­ liter rationem entis, ut unum, Ixmurn el hujusmodi, oportet quod de quolibet apprehenso prodicentur eadem ratione qua ens. Unde dicimus quod essentia est una et bona; et similiter dicimus quod unitas 1 tet una ct bona, el ita de bonitate et albedine, et | ita de qualibet forma generali vel speciali. Sed album, quia est speciale, non concomitatur insepa­ rabiliter rationem entis ; unde potest apprehendi I forma albedinis sine hoc quod attribuatur ei esse album. Unde non cogimur dicere quod albedo est | allui. » — Hæc ille, in forma. Consimiliter dicit secundo Sententiarum, dist. 27, | q. i, art. 2, in responsione ad primum, ubi ponit i distinctionem de nominibus exprimentibus formas | generales et speciales. I Secunda conclusio est quod in rebus mnlerlnllbus differt secundum rem natura ct suppositum natum. Sed antequam veniam ad probationem conclusio­ nis, pnemittam quid nominis suppositi et nature. Quid nominis suppositi ostendit sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 6, q. 1, art. 1, quæstiunruln prima, ubi sic ait : « Cum omne, inquit, par­ ticular· habeat res|Mfctum ad communem naturam et ad proprietates, potest secundum utrumque (a) (i) Meundum ulrufll'/tt * rapeefum. —* lecunr/uiH que Pr. tamni· respectum nominari, tam per nomen primæ inten­ tionis, quam per nomen secundæ intentionis. Hoc enim nomen, res nature, est nomen primæ irnjio· silionis, significans particulare per respectum ad naturam communem. Hoc vero nomen, suppo­ situm, est nomen secundæ intentionis, significans ipsam habitudinem particularis ad naturam com­ munem, in quantum subsistit in ea; particulare vero, in quantum exceditur ab ea. Sed quia accidentia consequuntur naturam ; ideo omne nomen signifi­ cans particulare secundum respectum ad proprie­ tates, designat etiam ipsum per respectum ad natu­ ram communem. Hoc autem potest fieri dupliciter : vel per nomen primæ impositionis; et sic est hypo­ stasis communiter in omnibus («) substantiis, persona vero in omnibus rationalibus (6) : vel |x?r nomen secundæ impositionis; et sic est individuum in quantum est indivisum in se, singulare vero in quantum est divisum ab aliis; unde singulare idem est quod divisum. Est autem alia differentia atten­ denda inter illa (γ) : quia quædam istorum commu­ niter significant particulare in quolibet genere, sicut particulare, individuum, singulare; quædam vero particulare tantum in genere substantia», sicut res natura·, suppositum, persona, hypostasis. Quia vero ratio substantia * est quod per se subsistat, inde est quod nullum istorum dicitur nisi de re completa et subsistenti per se. Unde non dicuntur neque de parte, neque de accidente, de quibus alia dici pos­ sunt, qua? in omnibus generibus inveniuntur. Quam­ vis enim ha *c albedo vel manus dicatur individuum vel singulare, non tamen potest dici hypostasis, vel suppositum, aut res natura . * * — Hæc ille. Item, eodem articulo, quæstiuncula secunda, ad secundum argumentum, dicit quod < sup|>ositum non im|M)rtal suppositionem indignitatis vel potentialitatis, alias personæ non dicerentur sup|>osita divinæ naturæ, sed solum suppositionem quantum ad communitatem, in quantum natura communis excedit in praedicatione suppositum actu vel laten­ tia ». — Hæc ille. Idem ponit, prima parte, q. 29, art. I et 2; et primo Sententiarum, dist. 23, q· I, ari. 1. Item dc Potentia Dei, q. 9, art. 1. Ex quibus omnibus habetur quod individuum sub­ * stantia halæt <|iiandatet quid est sup|K)bitum, scilicet indi­ viduum substantial subsistens in genere substantia1 et in completa specie. Non enim omne individuum substantiae dicitur suppositum; nam neque anima, nec aliqua pars substantia» dicitur suppositum; quia quodlibet illorum baliet naturam unibilitatis, vel non est in completa specie. Nec etiam talia dicuntur hypostases, vel substantia», vel hujusmodi, ut palet prima parte, q. 29, art. 1 , ad quintum ; et q. 75, art. 2, ubi habetur quod anima non est quid com­ pletum in sjæcie. Quid autem significetur nomine naturæ ostendit sanctus Thomas, 3. parte, q. 2, art. I : α Sciendum, inquit, quod nomen naturæ a nascendo dictum est \el sumptum. Unde primo impositum est hoc nomen ad significandum generationem viventium, quæ nativitas vel pullulatio dicitur, ut dicatur natura quasi nasci lura. Deinde translatum est nomen naturæ ad significandum principium hujusmodi generationis. Et quia principium generationis in rebus viventibus est intrinsecum, ulterius deriva­ tum est nomen naturæ ad significandum quodlibet principium intrinsecum motus, secundum quod Philosophus dicit 2. Physicorum (t. c. 3), quod natura est principium motus in eo in quo est per se, et non per accidens. Hoc autem principium vel est forma, vel materia. Unde natura quandoque dicitur forma, quandoque vero materia. Et quia finis generationis naturalis in eo quod generatur est essentia speciei quam significat diffinitio, inde est quod hujusmodi essentia speciei vocatur etiam natura. Et hoc modo Boetius naturam diffinit in libro de Duabus naturis, dicens : Natura est unam­ quamque rem informans specifica differentia, quæ scilicet complet diffinitionem speciei. Sic ergo nunc loquimur de natura, secundum quoti signi­ ficat essentiam, vel quod quid est, sive quidditatem speciei. » — Hæc ille. Eamdem jionit distinctionem, prima parte, q. 29, art. I, ad quartum; el 3. Sententiarum, dist. 5, q. i, ari. 2; et similiter 2. Sententiarum, dist. 37, q. 1, art. I ; et multis aliis locis. Istis praemissis, proluitur conclusio, accipiendo naturam ultimo modo; scilicet quod in rebus materia­ libus natura et suppositum secundum rem differant Ipse enim sanctus Thomas, prima parte, q. 3, art. 3, sic eam probat dicens .* « Sciendum quod in rebus compositis ex materia et forma necesse est quod dif­ ferat natura vel essentia, et sup|>ositum ; quia essen­ tia vel natura comprehendit in se tantum illa qu© cadunt in diffinitione tqieciei ; sicut humanitas com­ prehendit in se ea quæcadunt in diffinitione hominis; liis enim homo est homo, et hoc significat humani­ 229 tas, scilicet quo homo est homo. Sed materia indi­ * vidual! cum omnibus accidentibus individuantibus ipsam non cadit (a) in diffinitione speciei ; non enim in diffinitione hominis radunt ha» carnes et hæc ossa, aut albedo vel nigredo, vel aliquid hujusmodi. Unde hæ carnes el hæc ossa ct accidentia designantia hanc materiam non includuntur in humanitate. Et tarnen in eo <|ui esi homo includuntur. Unde illud quod est homo habet in se aliquid quod non habet humanitas. Et propter hoc non totaliter est idem homo et huma­ nitas; sed humanitas significatur ut pars formalis hominis, quia principia diffinientia habent se for­ maliter respectu materi© individuanlis. »—Hæc ille. Idem ponit, primo Sentent iorum, dist. 2), q. 1, art. i. « In compositis, inquit, ex materia ct forma essentia non dicit formam tantum, sed totum compositum ;et hoc dicitur quiddi tes vel natura rei. Et ideo dicit Boetius, in commento Prxdicamentorum, quod arsfa signifiait compositum ex materia et forma, non tamen cx hac materia determinata determina­ tis accidentibus Militante (C), in qua individuatur forma; quia hujusmodi compositum dicit hoc nomen. Socrates. Hæc autem materia determinata est sicu recipiens illam naturam communem. Et ideo natura vel essentia dupliciter significatur : scilicet ut pars, quando natura communis sumitur cum praecisione cujuslibet ad naturam non (γ) pertinentis commu­ nem; sic enim materia determinata supervenit in compositionem singularis demonstrati ; sicut hoc nomen, humanitas; et sic non prodicatur, nec est genus, nec species, sed ea formaliter denomina­ tur homo. Aliquando autem significatur ut totum, secundum quod ea quæ ad naturam communem non pertinent, sine procisione intelliguntur; sic enim includitur (8) in potentia, etiam (t) materia determi­ nata, in natura communi; et sic significatur hoc nomine, homo. > — Hæc ille. Item, de Potentia Dei, q. 9, art. I, demonstravit istam conclusionem in hunc modum : < Philoso­ phus, inquit, in 5. Metaphysics * (t. c. 15), dicit substantiam dupliciter dici. Dicitur enim uno modo substantia ipsum subjectum ultimum, quod non prodicatur de alio; et hoc est particulare in genere substantia·. Alio modo dicitur substantia natura illius subjecti. Hujus autem distinctionis est ratio, quia inveniuntur plunisupposita in una natura convenire, sicut plun-s homines in una natura hominis. I nde oportuit distingui illud quod est unum ab alio quod multiplicatur. Natura enim communis (ζ) est quam significat diffinitio, indicans quid est res; unde ipsa natura communis, essentia vel quidditas dicitur. (3) cadit. — cadunt Pr. (6) fubttantc. — sub»tanti * Pr. (γ) non. — Om. Pr. (Î) ne mini includitur. — Om. Pr. (c) etiam. — Om. Pr. (ζ) cofiiriiunif. — Om. Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 230 Quidquid igitur est in re ad naturam communem pertinens (a), sub significatione essentias continetur; non autem quidquid est in substantia particulari est hujusmodi. Si enim quidquid est in substantia par­ ticulari ad naturam communem pertineret, non pos­ set essu» distinctio inter substantias particulares ejus­ dem nature. Hoc autem quod est in substantia particulari prater naturam communem, est materia individualis, quæ est singularitatis principium, el per consequens accidentia individualis, quæ ma­ teriam pnedictam determinant. Comparatur igitur essentia ad substantiam particularem ut pi’s forma­ lis ipsius, ut humanitas ad Socratem. Et ideo in rebus ex materia et forma compositis essentia non est omnino idem quod suppositum; unde non pro­ dicatur de supposito : non enim dicitur quod Socra­ tes sit sua humanitas, n — Hæc ille. — Et post pauca : « Essentia, inquit, in substantiis materiali­ bus non est idem cum eis secundum rem, neque penitus diversum, cum se habeat ut pars formalis, a — H;e< ille. Item, in tractatuqueni fecit de Esse et Essent ia(c. *3) sic ait ; < Cum humanitas in suo intellectu includat tantum ea ex quibus homo habet quod est homo, plet quod a significatione ejus excluditur vel pros­ cinditur materia designata. Et quia prs non prodi­ catur de toto, inde est quod humanitas nec de * homine nec de Socrate prodicatur. Unde dicit Avi­ cenna : Quidditas compositi non est ipsum coiujhh situm cujus est quidditas, quamvis etiam ipsa quid­ ditas sit comporta ; sicut humanitas, licet sil composita, non est homo, immo oportet quod sit recepta (6) in aliquo quod est materia designata, b — Hæc ille. Tertia conclusio est quod In siihslantlis materia­ libus differt quod quid est el illud cujus esi. Istam ponit sanctus Thomas supr 7. Metaphy­ sics (l. c. 41), in illo capitulo Dubitatur autem merito, ubi dicit Aristoteles hæc verba : Quoti quid erat esse ct unumquodque in quibusdam quidem idem est, ut in primi * substantiis, ut cur· vitas et curvitati csseidemfsi prima est. Dico autem primam, quæ non dicitur per aliud in alio esse, et subjecto ut materia. Quæcumque vero ut materia aut recepta cum materia non idem. Neque secun­ dum accidens unum, ut Socrates ct musicum. Supr quibus verbis dicit sanctus Thomas in Scri­ pto super Mrtaphysicam (Ί. Mctaphys., lecl. II): < Attendendum, inquit, est quod ab hac sententia quam supra posuerat, scilicet quod quod quid est est (7) idem cum unoquoque cujus est, duo hic excipii, scilicet illa quæ dicuntur per accidens, et sub(i) (β) (y) pertmetu. — Om. Pr. recepta. — receptiva Pr est — ()m. Pr. ! stantios materiales, cum superius non exceperit nisi I illa quæ dicuntur per accidens. Oprtet autem non solum ista excludi, sed etiam substantias materiales. Sicut enim supra dictum est, quod quid erat esse est id quod significat diffinitio; diffinitio autem non assignatur individuis, sed speciebus; el ideo mate­ ria individualis, quæ est principium individuationis, est prater quod quid erat esse. Impossibile autem est in rerum natura esse speciem nisi in hoc individuo. Unde oportet quod quælibet res nature, si habeat materiam quæ est pars specie», quod est pertinens ad quod quid est, quod etiam habeat mate­ riam (a) individualem, quod non pertinet ad quod quid est. Unde nulla res nature, si materiam habeat, est ipsum quod quid est; sed est habens illud. Sicut Socrates non est humanitas, sed huma­ nitatem habens. Si autem esset possibile esse homi­ nem compositum ex corpore et anima, qui non esset (6) hic homo compositus ex hoc corpore et ex hac anima, nihilominus esset suum quod quid erat essi», quamvis haberet materiam. Licet autem homo non sil prater singularia in rerum natura, est tamen in ratione ; quod pertinet ad logicam consideratio­ nem. Et ideo superius, ubi logice consideravit do quod quid erat esso, non excludit substantias mate­ riales, quin in illis esset idem quod quid est cum eo cujus est : homo enim communis est idem cum suo quod quid est, logice loquendo. Nunc autem, postquam jam descendit ad principia naturalia quæ sunt materia et forma, et ostendit quomodo diversi­ mode comparantur ad universale et particulare quod subsistit in natura, excipit hic, ab eo quod supra dixerat idem esse quod quid est cum unoquoque cujus est, substantias materiales in rerum natura exsistentes. » — Hæc ille. Item, in illo capitulo : Utrum autem idem, etc. sic dicit sanctus Thomas in fine (7. Metaphysics. lecl. 5) : u Sciendum, inquit, quod quod quid erat esse est illud qtlbd significat diffinitio. Unde, cum diffinitio prodicetur de diffinito, oportet quod quid est pr.edicari de diffinito. Non est igitur quod quid est (γ) esse Imminis humanitas, quæ de homim» non prodicatur, sed animal rationale mortale. Humani­ tas enim non respondetur quærenti quid est homo, sed animal rationale mortale. Sed tamen humanitas accipitur ut principjum formale ejus quod est quod quid erat esse; sicut el nnimalitos accipitur ut prin­ cipium generis, et non ut genus; et rationabilitas ut principium differentia», non autem ut differentia. Humanitas autem pro tanto non omnino est idem cum homine, quin importat principia essentialia hominis, cum præcisiom· omnium accidentium. Est enim humanitas (pia homo est homo; nullum autem horninis accidentium est quo homo est homo. Unde (x) itiuirnuiH. — Om. Pr. (6) esset — est Pr. (γ) est. — eue Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆ8TI0 IL Î3i omnia accidentia hominis excluduntur a significationo humanitatis. Hoc iréiim all torn quod est homo est quod luilwt principia essentialia, cui possunt accidentia inesse. Unde, licet in signlDottione homi­ nis non includantur accidentia hominis, non tamen homo significatur ut aliquid separatum ah accidenti­ bus. Et ideo horno significatur ut totum, et huma­ nitas significatur ut pars. Si autem est aliqua res, in qua non sit aliquod accidens, ihi necesse esi quod nihil differat abstractum a concreto, ut maxime palet in Deo. » — Hæc ille. Si autem dicatur quod istud dictum secundum contradicit primo; primo enim dixerat quod in rebus materialibus quod quid est differt ab eo cujus est, hic autem dicit quod pnedicatur de illo, qua; viden­ tur repugnare; dicendum quod primo loquebatur de quod quid est, prout sumitur cum praecisione omnium extraneorum ; hic autem loquitur de quod quid est, sumpto sine præcisione et sine inclusione actuali, licet cum implicita. Unde sanctus Thomas in tractatu de Esse et Essentia (cap. 3) sic ait : « Essentiam hominis significat hoc nomen, homo, et hoc nomen, humanitas, sed diversimode. Quia hoc nomen, homo, significat eam ut totum, in quan­ tum scilicet non præscindit designationem materiæ, sed implicite continet eam et indistincte, sicut genus continet differentiam ; et ideo hoc nomen, homo, praedicatur «le individuis. Sed hoc nomen, huma­ nitas, significat eam ut partem, quia non continet in significatione sua nisi illud quod est hominis, in quantum est homo, et præscindit omnem designa­ tionem; unde de individuis non pnedicatur. Et pro­ pter hoc etiam nomen essentiæ quandoque invenitur predicatum de re : dicimus enim Socratem esse quamdam essentiam; et quandoque negatum, sicut dicimus quod essentia Socratis non est Socrates. » — Hæc ille. exsistens, et tamen est detenninativum essentiæ ani­ malis ; unde est essentiale homini, et de ratione ejus exsistens. Alio modo accidit alicui aliquid, quia nec in ejus diffinitione ponitur, nec est detenninativum alicujus essentialium principiorum ; sicut albedo accidit homini. His igitur quæ sunt composita cx materia et forma accidit aliquid prater rationem speciei exsistens utroque modo. Cum enim de ratione humanæ speciei sit quod componatur ex anima et corpore, determinatio corporis et animæ est prater rationem speciei ; et accidit homini, in quantum est homo, quod componatur ct qu — Hæc ille. Quarta conclusio est quod In eubelnntlte spiri­ Istam ponit sanctus Thomas eodem Quolibeto, et eodem articulo, dicens : κ Cuicumque potest acci­ dere aliquid quod non sit de ratione nature suæ, in eo differt res et quod quid est, sive suppositum et natura. Nam in significatione nature solum inclu­ ditur illud quod est de ratione speciei ; suppositum autem non solum habet ea quæ ad rationem speciei pertinent, sed etiam alia qua? ei accidunt; et ideo suppositum significatur ut totum, natura autem, seu quidditas. ut pars formalis. In solo autem Deo non invenitur aliquod accidens præler ejus essentiam; quia suum esse est sua essentia. Et ideo in Deo idem est suppositum el natura. > — Hæc ille. Item, in tertia parte, q. 2. ari. 2. n In rebus, inquit, subsistentibus, in quibus aliquid contingit inveniri quod non pertinet ad rationem speciei, sci­ tualibus creatis, cujusmodi sunt tiagell, abstra­ ctum non pnedicatur de concreto; nec supposi­ tum GSt omnino Idem secundum rem quod sua essent In vel natura. Hanc ponit sanctus Thomas in Quolibeto 2, q. 2, art. 2, ad primum, ubi dicit sic : « Non solum in cnmpsitisex materia et forma invenitur aliquod acci­ dens prater essentiam speciei, sed etiam in substan­ tiis spiritualibus, quæ non componuntur ex materia et forma ; et ideo in utrisque suppositum non est omnino idem quod natura. Hoc tamen est aliter et alitor in utrisque. Dupliciter enim aliquid accipitur ut accidens præler rationem speciei. Uno modo, quia non cadit in diffinitione significante essentiam rei, sed tamen est designativum vel detenninativum alicujus essentialium principiorum; sicut rationale accidit animali, Utpote prater diffinitionem ejus Quinta conclusio est quod In solo Deo non differt suppositum et natura, abstractum et concretum. prtrdicabili» de pluri­ bus. — est multiplicabilis non prsrdicabilie de pluribus Pr. (6) attribuuntur, — accidunt Pr. ta) tit tum muhiphcnbih.t neque TT LIBRI I. SENTENTIARUM 030 licet accidentia et principia individuantia ; in talibus secundum rem differt suppositum ct natura, non quasi aliqua omnino separata, sal quia in supposito includitur natura speciei, et superadduntur quaxlam alia quæ sunt prater rationem speciei. Unde supjK>siturn significatur ut totum habens naturam sicut partem formalem et perfeclivam sui (a). Et propter hoc in talibus non pradicatur natura de supposito; non enim dicimus quod hic homo sil sua humani­ tas. Si qua vero res est in qua nihil est omnino prater rationem speciei vel natura suæ, sicut est in Deo, ibi non est aliud secundum rem suppositum el natura, sed solum secundum rationem intclligendi ; quia natura dicitur, secundum quod est essentia quæ­ dam ; eadem vero dicitur suppositum, secundum quod est subsistens. » — Hæc ille. Item, prima parte, q. 40, art. 1, ad primum dicit : < Considerandum, inquit, est quod propter (Q divinam simplicitatem consideratur duplex realis identitas in divinis eorum quæ differunt in creatis. Cum enim divina simplicitas excludat compositionem * forma et materiæ, sequitur quod in divinis idem est abstractum el concretum, ut divinitas et Deus. Quia vero divina simplicitas excludit compositionem sub­ jecti el accidentis, sequitur quod quidquid attribui­ tur Deo est ejus essentia ; et propter hoc sapientia et virtus sunt idem in Deo, quia ambo sunt divina essentia. )> — Hæc ille. Et in hoc primus articulus terminatur etc. ARTICULUS II. MOVENTUR DUBIA A. — OBJECTIONES § 1.—Contra secundam conclusionem I Argumenta Gerardi de Carmelo. — Quan­ tum ad secundum articulum movenda sunl dubia contra conclusiones. Contra secundam arguit Gerardus de Carmelo in Summa sua sic. Primo. Species de genere substantia * pradicatur in primo modo dicendi per se de individuo, ut lioino de hoc homine; quod non esset si individuum inclu­ deret accidentia; substantia enim non pradicaturde accidente etiam sumpto concretive in primo modo dicendi per se. Ergo hic homo non includit in sua significatione accidentia. Secundo dicit istum modum dicendi esse insuffi­ cientem. Quia, licet conclusio quoquo modo declaret quod hic homo non est humanitas considerata in specie, non tamen declarat quare hic homo non est ha»c humanitas; quia hæc humanitas non minus (a) >uî. — tuam Pr. 6) propter. — prartrr Pr. videtur includere hanc materiam et hos characteres quam hic homo. Et tamen hoc esset necessarium declarare; quia conclusio probanda non est de habi­ tudine alicujus communis ad individuum, sed de habitudine individui vel singularis concreti ad suum abstractum. Deus enim est substantia singularis, el similiter sua essentia sive quidditas. II. Argumenta Aureoli. — Contra earndem arguit etiam Aureolus (dist. 4, q. 2, art. 2). Primo. Diffinitio enim includit in se pradicala essentialia, quæ prodicantur in primo modo perse, ut dicit Philosophus, 7. Metaphysicœ. Sed abstracto repugnat prædicari perse primo modo ; non enim est ista per se : Socrates est humanitas, vel, Socrates est rationabilitas aut animalitas. Ergo abstractum, sub ratione qua abstractum, non importat principia dif­ finientia; cujus oppositum conclusio ponit. Secundo arguit sic. Principia diffinientia respon­ dentur ad quæstionem faciam |ær quid de diffinito ; sunt enim partes quod quid est, ut dicitur 7. Metaphysicie (t. c. 40). Sed nomen abstractum non respondetur ad interrogationem faciam per quid. Interrogato enim quid est Socrates, non respondetur animalitas. Eigo idem quod prius. Tertio ad idem. Diffinitio el diffinitum idem im­ portant, 7. Metaphysicæ (t. c. 33). Sed concretum est quoddam diffinitum et non abstractum. Non ergo principia diffinientia importantur per abstractum, puta per humanitatem ; sed magis per hominem et alia concreta. Quarto. Nullum ens j>er accidens habet diffini­ tionem. Sed homo in concreto diffinitur. Ergo nul­ lum accidens includit implicite aut explicite; cujus oppositum ponit conclusio. Quinto. Diffinitio et diffinitum idem significant. Sed diffinitio nullum accidens includit, ut patet 7. Metaphysicæ. Non ergo concretum includit aliquod accidens. Sexto. I ntra (a) conceptu m specificum non claudi tu r aliquod accidens individuate. Sed homo im|>ortat con­ ceptum specificum. Non igitur hic homo ad huma­ nitatem addit accidens individuate. Septimo sic. Si concretum, puta homo vel Socrates, addit accidentia ad abstractum : aut includit illa intrinsece, tanquam ingredientia ejus constitutio­ nem, aut includit illa extrinsece, tanquam conno­ tata. Si detur primum, tunc homo vel Socrates erit ens per accidens in nullo prædicamento exsistens. Si iletur secundum, tunc illa connotatio non impe­ diet prædicationem humanitatis de homine, nec de Sperate. Quoti palet. Tum quia voluntas et intelle­ ctus in divinis alia et alia connotant, ut dicit Magi­ ster. Deus enim intelligit rnala, quæ tamen non vult; et tamen intellectus divinus est voluntas divina. Sic (a) infra. — infra Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO II. a simili, si homo et humanitas non differunt in essentiali significato; sed quia homo accidentia con­ notai, non ex hoc tolletur mutua praedicatio * Tum quia prædicalionon impeditur per aliquid non faciens diversitatem inter subjectum el pnedicatum, sub illa ratione qua unum enunciatur de alio. Sed connota­ tion, si non ingrediatur intrinsece rationem hominis, non tollit identitatem, nec facit diversitatem homi­ nis ad humanitatem, nec econtra. Igitur non apparet ex hoc quin de se invicem possint mutuo pnedicari. Octavo. Si homo non prædicatur de humanitate aut econtra, hoc erit quia humanitas non dicit totum hominem, S4 *d homo addit aliquid ad ipsam. Hoc autem impedire non potest; pro eo quod nihil addit. Nam substantiam non addit, nec accidens. Quia si accidens, tunc diceret ens per accidens; et non esset per se in pnwlicamento. Si autem substantiam, tunc in homine essent duæ specifics naturo», puta huma­ nitas, el illa quam adderet homo. Relinquitur igitur quod nihil addit; et per consequens quod huma­ nitas vere prædicetur de homine. Nono arguit sic, 3. Sententiarum. Nam humani­ tas in Christo habet omnia accidentia quae haberet si deponeretur; et tamen deposita esset suppositum, assumpta vero non est suppositum. Unde, secundum istum modum dicendi, non apparet quod Verbum assumpserit tantum naturam, si natura dicit ratio­ nem specificam sine accidentibus. Si dicatur quod non assumpsit naturam cum esse actualis exsistentia», hoc non valet ; nam esse exsistentia· indifférons est ad perseitatem et non perseilatem. Nam esse exsisten­ tiae et essentia idem sunt secundum rem ; et ideo sicut essentia quædam est in alio,etquædam perse, ita et exsistentia; unde substantia exsistit per se, accidens vero habet esse in alio. Non igitur esse exsistentia? est illud quod facit rem habere perseita­ tem tertii modi ; alioquin oinne habens <»sse haberet esse per se et ultra. Igitur suppositum non addit ultra essentiam esse exsistentia!; quia suppositum dicit ens solitarium habens perseitatem tertii modi. Decimo arguit idem. Nain si suppositum sic adde­ ret ad naturam, tunc illud esset ens per accidens; et per consequens non esset prima substantia, nec esset in genero substantia * , nec diffinitio de eo. Unde illa non esset per se : Socrates est animal rationale mor­ tale, sicut nec illa : Socrates albus est animal ratio­ nale. § 2. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Gerardi de Carmelo. — Con­ tra tertiam conclusionem arguit sic Gerardus de Car­ melo, ubi supra. Primo. Quia ista opinio inconvenienter allegat Philosophum, 7. Metaphysical (t. c 41 ). Non enim est mens Philosophi quod ea quæ in se habent ali­ quod accidens non sint idem cum sua quiddilate ; sed W est intentio ejus quod dicta per se sint idem cum sua quidditate, ul maxime palet in substantiis. Unde dicit, ibidem, quod singulum non videtur esse aliud a sui subdantia, et quod quid erat esse dicilur de singulari substantia. Et infra, dicit quod nihil prohibet esse quidem statim quid erat esse, ii quidem substantia erat quid erat esse. In dictis vero secundum accidens non est idem. Seri dicta secundum accidens vocat aggregata ex subjecto el accidente, quæ in quinto dixerat esse entia per acci­ dens et unum per accidens, non autem substantia * quæ in se ha lient aliquod accidens. Ipsæ enim sunl per se entia, si accipiantur seorsum ab intellectu sine accidente. Cum \ero fingitur et accipitur aggre­ gatum ex subjecto et accidente, tunc solum est ens per accidens et dictum per accidens, prout Philoso­ phus loquitur ibidem. El quod ha?c sil intentio Phi­ losophi patet ex textu expresse, el ex Commentatore, el omnibus exfxjsi tori bus. II. Argumenta Scoti. — Secundo arguit etiam Scotus, in Quaestionibus super 7. Metaphysicæ, ubi intendit probare quod in omnibus habentibus simpliciter quod quid est, idem est quod quid est cum eo cujus est. Arguit igitur sic. Primo. Quia, si quod quid est esset aliud ab eo cujus est, tunc non esset verum quod dicit Philoso­ phus, scilicet quod singulum non est aliud a sui substantia. Hoc enim dicit Philosophus, 7. Metaphy­ sicæ (t. c. 41 ). Secundo arguit. Quia, si sic, tunc nihil esset formaliter scitum vel ens. Consequens est falsum. Tenet consequentia. Quia unumquodque est scitum vel ens per intrinsecum sibi ; et hoc est quod quid est. Tertio arguit. Quia, si sic, idem esset seipsum el non esset. Probatio : quia bonum est bonum per naturarn boni ; sed si natura vel quod quid est boni sit separatum, jam non est illud. Quarto arguit. Quia, si sic, esset processus in infi­ nitum. Quia quæritur, de illo separato quod quid est, utrum habeat quod quid est vel non. El tenet argumentum, si ponatur alia res. Istas autem quatuor rationes dicit esse Philo­ sophi. Quinto arguit. Quia veritas in intellectu compo­ nente causatur ex veritate in re et identitate ; el prior est naturaliter illa identitas quam ista ventas. Si ergo hæc est vera : Homo est homo, prior est identitas in re. Sed idem significat homo el quod quid est suum. Ergo homo et suum quod quid est idem sunt. § 3. — Contra quartam conclusionem Argumenta Aureoli. — Contra quartam con­ clusionem arguit sic Aureolus, primo Sententiarum LIBRI I. SENTENTIARUM 234 (dist. 4, q. 2, art. 2), probando quod suppositum non plus includat esso in substantiis immaterialibus aut aliis quam natura, nec concretum plus quam abstractum. Primo sic. Illud quod potest concipi sub non esse, non includit in sui ratione esse. Sed concretum com­ mune vel singulare est hujusmodi. Formans enim hanc propositionem : Horno non est, attribuit concreto non esse; et similiter formans istam : Hic angelus non est. Ergo falsum est quod suppositum angelicum includat esse plus quam natura specifica. Secundo sic. Illud quod est indifferens ad esse et non osse non includit esse. Sed possumus loqui et disputare de rosa et aliis concretis, et similiter de quolibetsupjxwito, angelico vel materiali, ignorando utrum sint; et per consequens sub indifferentia ad esse et non esse. Ergo nec concretum, nec supposi­ tum, angelicum aut materiale, claudit in suo con­ ceptu esse. siens in humanitate, sine præcisione quorumcumque aliorum supervenientium essentialibus principiis spe­ ciei; quia |mt hoc quod dico, habens humanita­ tem, non proscinditur quin habeat colorem, et quantitatem, et alia hujusmodi. » — Hæc ille. — Hoc autem est implicite el potentinliler accidentia continere ; el est similis modus continendi quo genus continet implicite differentias quæ sibi quodammodo accidunt. Unde sam tus Thomas, in tractatu supra noininato(edes. Unde sanctus Thomas, in tractatu de Esse et Essentia (cap. 4), sic ait : α Impossibile est quod ratio universalis, scilicet generis vel speciei, con­ veniat essentiæ secundum quod per modum partis significatur, ut nomine humanitatis vel anirnalitatis. Et ideo dicit Avicenna quod rationalitas non est dif­ ferentia, sed *differentia principium ; et eadem ratione humanitas non est species, nec animalitns genus. Similiter etiam non potest diei quod ratio generis vel speciei conveniat eeeentiæ secundum quod est nm quædam exsistens extra singularia, ut Platonici |>onebanl ; quia sic genus et aperies non pr.edicarentur de individuo ; non enim potest dici quod Socrates sit hoc quod ah eo separatum est ; nec iterum illud sepa­ ratum proficeret ad cognitionem singularis hujus­ modi. Et ideo relinquitur quod ratio generis vel epeciei conveniat essentiæ, secundum quod significatur per modum totius, ut nomine hominis vel animalis, prout implicite et indistincte continet totum quod est in individuo, b — Hæc ille. Ex quo patet quod, licel individuum materiale, I puU Socrates, includat accidentia, nihilominus tamen species do illo prodicatur; quia species includit simi­ liter accidentia implicite. Secundum enim quod dicit sanctus Thomas, 9. Quolibeto, q. 2, art. 1, ad pri­ mum : < Homo dicit habens humanitatem, vel subsi- II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum (») (6 (γ (8 (<) prodicatur. — prodicat/alur Pr. implicat — implicabat Pr. in. — Om. Pr. tiret. — scilicet Pr. icquitur. — Otn Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆ8T10 IL Aureoli dicitui quod principia diffinientia poscunt dupliciter significari : vel per modum partis, vel per modum totius. Primo significata non pnedican­ tur de habente, quod significatur per modum lotius; ct illo modo pnedicala essentialia vel prin­ cipia diffinientia importantur per nomen abstra­ ctum, cujusmodi est humanitas, Possunt nihilomi­ nus significari in concreto per modum totius, sicut per hoc nomen, homo; et isto modo pnedicanlur de Socrate. Et hoc superius exstitit declaratum. Ad secundum et nd tertium patet solutio per idem. Conceditur enim ad secundum quod princi­ pia diffinientia respondentur ad quæstioncrn factam per quid, cum designantur per modum totius, non designata per modum partis. Et nd tertium dicitur quod, licet abstractum non diffiniatur, hoc non concludit quin idem importetur per diffinitionem quod per abstractum, sed aliter et aliter ; sicut a simili, humanitas non dicitur species, sed homo. Quomodo autem humanitas sit pars for­ malis individui, ostendit sanctus Thomas, dicens in præfato tractatu (de Ente et Essentia, cap. 3) : < Quia, inquit, designatio speciei respectu generis est per formam, designatio autem individui respectu spe­ ciei est per materiam; ideo oportet ut nomen significans id unde natura generis sumitur (a), cum præcisione formæ determinate speciem perficientis, significet partem materialem lotius, sicut corpus est pars materialis hominis. Nomen autem significans illud unde natura sumitur speciei, cum præcisione materiae designate, significat partem formalem ; el (6) ideo humanitas significatur ut forma quædam. Et dicitur quod est forma totius, non quidem quasi superaddita partibus essentialibus, formæ et malerite, sicut forma domus superadditur partibus ejus integralibus; sed magis est forma quæ est totum, scilicet formam complectens et materiam ; tamen cum præcisione eorum per quæ materia nata est designari. » — Hæc ille. — *i Et quia, inquit ibi­ dem, pai *s non prædicatur de toto, inde est quod humanitas nec de homine nec de Socrate praedica­ tur. » Sicut enim ipse ilndem ponit : « Sicut constituta ex aliquibus non recipit praedicationem earum rerum ex quibus constituitur, ita nec intelle­ ctus recipit pra'dicationemeoium in tel lectuum ex qui­ bus constituitur. » Ipso enim attestante, 2. Quolibcto, q. 2, art. 2, u quod natura dicitur constituere supposi­ tum, etiam in compositisex materia etfornia, non ideo dicitur quod natura sit una res, et suppositum sit aha (a) nomen significans id unde natura generis sumitur. — illud unde nomen generis sumitur Pr (15) Λ verbo et utro n«qno a — Hæc ille. — Ita in proposito. Suppo­ situm, puta Socrates, dicitur componi ex natura humana et ex accidentibus, non quod sit tertia re« ex substantia ct accidente resultans, sed quia in sua significatione includit naturam et accidentia illam determinantia. Et ita Socrates est vera substantia accidentibus conjuncta, utrumque in sua significa­ tione includens. Et ideo differt ab humanitate; quia includit aliam rem ab ea, non tanquam partem intrin­ secam, sed tanquarn determinati vamsuarum essentia­ lium partium, puta materiæ et consequenter formæ. Istam patet esse mentem Avicennæ, 5. Metaphy­ sical, cap. I. α Humanitas, inquit, non est huma­ nitas alieujus, niai propter accidentia quæ sunt in ipsa; quoniam nunquam invenitur sine acci­ dentibus. Et tunc non accipitur secundum hoc quod est humanitas tantum. Postquam autem humanitas Platonis nen est sua, nisi propter accidentia, tunc hœc accidentia habent actiones in indit iduo Platonis, eo quod ipsum composi­ tum est ex humanitate et accidentibus quæ comi­ tantur tanquam partibus ejus, p — Hæc ille. — Item, capitulo secundo, ostendens differentiam inter universale et totum, sic ait : < Natura totius non fiet LIBRI I. SENTENTIARUM pars suanirn partium ullo modo. Natura vero universalis pars est natur® suorum particula­ rium ; quoniam hæ partes, aut sunt species quæ constituuntur a natura duorum universalium, scilicet generis et differenti®; aut sunt individua quæ constituuntur ex natura omnium universa­ lium et ex natura accidentium, quæ vestiunt ea cum materia. » — Hæc Avicenna. — Ista nutem intelligo modo prædicb», scilicet quod Socrates com­ ponitur ex humanitate el accidentibus, non quasi tertium ex illis intrinseco constitutum, sed illo modo quo aliquid componitur ex se et ex alio. Ad quartum dicitur quod nec Socrates nec homo est ens per accidens. Ens enim per accidens, quod nec diffinitur nec intrat praedicamentum, dicitur illud quod intrinsece constituitur ex duobus quorum unum accidit alteri, vel ambo alicui tertio, ut com­ positum ex musica el anima, vel compositum ex Grammatica el Logica. Soneretur in diffinitione Socratis, si Socrates diffinitionem haberet. In diffi­ nitione autem hominis non ponitür materia signata; non enim in diffinitione ponitur hoc os, et hæc caro, sed os et caro absolute, qu® sunt materia hominis non signata. Sic ergo patet quod essentia hominis et essentia Socratis non differunt, nisi penes signa­ tum el non signatum. » — Hæc ille.;— Idem ponit, secundo Quolibeto, quæstione secunda, articulo secundo, ad 1 ", ubi supra recitatum fuit, scilicet * quod sicut rationale accidit animali sed essentiale est homini, sic determinatio corporis et animæ acci­ dat homini, et est pneler rationem ejus, sed conve­ nit per se huic homini, de cujus ratione esset, si diffiniretur, quod esset ex hac materia et hoc cor­ pore. — Item, primo Sententiarum, distinctione trigesimaquarta, quæstione prima, articulo primo, dicit quod « in creatis aliud est esse quam hyposta­ sis vel suppositum, quia addit supra naturam deter­ minationem materiæ, vel aliquid quod loco materi® se habet, per quod natura individuetur et determi­ netur ad hoc singulare ». Hæc ille. Ex quibus palet quod concretum singulare, puta Socrates,, in sua pritftipali significatione includit accidentia ; concretum autem commune, puta homo, includit illa implicite modo pnediclo, et non in actu, sicut suppositum individuate. Nec tamen sequitur quod sit ens per accidens; quia non includit ea ut intrinseca su® natune, sol ul determinative suaruin partium essentialium, ita <|uositi et natune. Ad octavum dicitur quod causa «piare homo non prædicatur de humanitate, nec econtra, sæpe dicta est. Quia scilicet humanitas significat opposito modo illud quod significat homo: humanitas quidem per modum partis, homo autem per modum totius; humanitas cum praecisione accidentium ipsi natune, homo autem sine præcisione, imrno cum inclusione aptitudinali vel implicita; ita quod, licet inclusio vel pnecisio non sit de ratione alicujus illorum, tamen sequitur modum quo significatur hoc vel illud, ut superius diffuse declaratur. Dicitur ergo ad formam argumenti, quod homo addit ad humanitatem acci­ dentia, non quidem aclu vel explicite, sed potentialiter el implicite, tali modo qui impedit pnvdicalionem unius de alio, et non includit pus per accidens in abstracto vel concreto. Ad nonum dicitur quod argumentum procedit ex falso intellectu. Nam, licet sanctus Thomas dicat quod in materialibus suppositum addit supra natu­ ram accidentia, non tamen dicit quod solum hoc addat. Secundum enim quod ipse dicit» prima parte, quæstione vigesima nona, articulo secundo, suppo­ situm semper subsistit. Ista enim quatuor: supposi­ tum, res nature, subsistentia, hypostasis, idem sunt secundum rem, licet differant ratione. Dicit enim sic : < Secundum Philosophum, quinto Metaphy­ sics (t. c. 15), substantia dicitur dupliciter. Uno modo dicitur substantia ipsa quid ditas rei quam significat diffinitio, secundum quod dicimus quod diffinitio significat substantiam rei ; (piam quidem substantiam Graeci ουσίαν vocant, quam nos essen­ tiam dicere possumus· Alio modo dicitur substantia subjectum, vel suppositum quod subsistit in genere substantial Et hoc quidem, communiter accipiendo, nominari potest nomine significante intentionem ; et sic dicitur suppositum. Nominatur etiam tribus nominibus rerum, «fuæ sunt res naluræ, subsi­ stentia, el hypostasis; sed secundum triplicem con­ ΜΊ siderationem substantiæ rie diclæ. Secundum enim quod perse exsistit el non in alio, vocatur subsisten­ tia; illa enim subsistere dicimus qu» non in alio, sed in seipsis exsistunt. Secundum vero quod suppo­ nitur alicui natune communi, sic dicitur res naluræ ; sicut homo est res naluræ hurnanæ. Secundum vero quod supponitur accidentibus, dicitur hypostasis vel substantia. » — Hæc ille. — El articulo praecedenti, scilicet primo, in responsione ad quintum, sic ait : < Anima est pars hurnanæ speciei ; et ideo, licet sit sejKirata, quia tamen relinet naturam unibilitatis, non potest dici sulistantia individua quæ est hypo­ stasis vel substantia prima, sicut nec manus, nec quæcumque alia pars hominis. » — Hæc ille. Ex quibus patet quod, secundum mentem ejus, suppositum in rebus materialibus addit accidentia supra naturam; sed generaliter de ratione suppositi est quod subsistat, et quod sil non unibile alteri per modum partis. Et ideo, licet humana natura in Christo habeat omnia illa accidentia individuantia quæ addit suppositum supra naturam in materiali­ bus, non tamen hæc omnia quæ addit ratio suppo­ siti super ralionem essentiæ vel natura; ipsa enim nec subsistit, nec est munibilis alteri ut pars for­ malis. Unde sanctus Thomas, tertia parte, quæ­ stione secunda, articula tertio, ad secundum, sic ait : < Hypostasis significat substantiam particula­ rem, non quocumque modo, sed prout est in suo complemento ; secundum vero quod venit in unio­ nem alicujus magis completi, non dicitur hypostasis, sicut manus vel pes. Et similiter natura humana in Christo, quamvis sit substantia particularis, quia tamen venit in unionem cujusdam completi, scilicet lotius Christi prout est Deus et homo, non potest dici hypostasis vel suppositum ; sed illud completum, ad quod concurrit, dicitur esse hypostasis vel >upjK>situm. · — Hæc ille. Sed arguitur contra istam responsionem. Primo quia videtur innuere quod de ratione sup­ positi sil non esse in alio, el non esse unibile; et sic negatio (a) erit de ratione suppositi· Consequens videtur falsum apud inultos. —Tum quia formalis ratio entis positivi non debet esse negatio. Sed sup­ positum dicitur positive sicut el natura. — Tum secundo, quia suppositum non est minus ens quam natura; igitur non plus includit negationem. — Tum tertio, quia natura non dicitur distingui a sup­ posito |>er esse in alio; igitur nec suppositum a natura per non esse in alio. — Tum quarto, quia nullum suppositum creatum videtur plus constitui |M»r rotationem negativam quam per positivam ; cum utrumque sil proprium supposito divino. — Tum quinto, quia negatio nulli repugnat nisi cui convenit op|>osila affirmatio forma liter vel virtualiter· Sed na­ tura non habet aliam affirmationem ultra sup|»osilum. (a) negatio. — ne»no Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM Igitur nulla negatio ei repugnat plus qunin suppo­ rto. — Tum sexto, quia sequitur quod conceptus habentis, et ejus quod est, ct totius ac complementi, et prirnæ substantial, esset formaliter negativus. — Tum septimo, quia tunc significatum pronominis, quod est subsistentia, secundum suum formale esset negatio; et ita negatio esset ratio demonstrandi rem per pronomina ego, tu, ille. — Tum octavo, quia negatio illa quam dicis sequitur ad rationem suppsiti ; ideo enim non unitur alteri, quia habet esse in I se. Et sic videtur quod ratio suppositi nullo modo includat negationem. Secundo arguitur contra dictam solutionem. Quia videtur innuere quod esse sit de ratione suppositi; subsistere enim est esse. Sed hoc consequens videtur falsum, propler rationes factas in argumento nono, reprobando responsionem ibi datam. Tertio arguitur contra eam. Quia videtur innuere quod natura humana in Christo non habeat aliud esse quam esse divinæ essentiæ; el ideo non est sup­ positum. Istud autem videtur falsum multipliciter. — Tum primo, quia tunc Dei Filius non assumpsis­ set totam realitalem hominis, scilicet esse creatum naturæ hurnanæ. — Tum secundo, quia hoc est subtrahere a Christo (totiorem perfectionem essentia­ lem hominis, scilicet esse actualis exsistenliæ. — Tum tertio, quia prius natura humana fuit perfecta omnibus suis perfectionibus tam essentialibus quam accidentalibus, inter quas esi ipsum esse, quam fuerit assumpta a Verbo. — Tum quarto, quia natura accidentalis semper habet proprium esse, non solum quando per se est, ut in Sacramento altaris, immo rpiando est in alio; igitur et natura substan­ tialis, cum sit perfectior. — Tum quinto, quia quan­ titas per idem formaliter exsistit in Sacramento olla­ ris, per quod exsistebat quando erat in substantia panis; ergo econtrn natura humana per idem exsistit in Christo, per quod exsisteret si esset per se non uniti. Ad primum dicitur quod negationem esse de ratione suppositi potestdupliciter intelligi. Uno modo, quod sil quid intrinsecum supposito, tanquam pars ejus. Alio modo, quia importatur per nomen ejus, tanquam circumloquens, differentiam individuorum substantiæ ad individua accidentis, cum propriam differentiam ignoremus. Primo modo procedunt argu­ menta; sed solutio, non primo, sed secundo modo intelligitur. Nec hoc est inconveniens plus quam hoc scilicet quod secunda intentio ponitur in diffinitione per se quæ dicit nomen rei. Undo, sanctus Thomas, prima parte, q. 29, art. 1, ad tertium, sic ait : < Differentiae substantiales non sunt nobis notæ, vel etiam nominata * non sunt. Et ideo oportet interdum uti differentiis accidentalibus loco substantialium ; puta si quis diceret : ignis est corpus simplex, cali­ dum et siccum. Accidentia enim propria sunt effe­ ctus formarum substantialium, et manifestant eas. Et similiter nomina intentionum possunt accipi ad diffiniendum res, secundum quod arripiuntur pro aliquibus nominibus rorum, qua· non sunt posita. Et sic nomen individuum ponitur in diffinitione per­ sonae, ad designandum modum subsistendi qui com­ petit substantiis particularibus, n — Hæc ille. — Sicut autem ipse dicit do nominibus intentionum, sic in proposito dicendum videtur de nominibus negationum. Ad secundum istorum dicitur quod non plus esse est de ratione suppositi quam naturæ. Unde sanctus Thomas, Quolibeto secundo, quæstione secunda, articulo secundo, sic arguit : α Esse, sicut non poni­ tur in diffinitione naturæ, ita non poneretur in dif­ finitione suppositi vel singularis, si suppositum vel singulare diffiniretur. Ergo suppositum |»er esse non differt a natura, d Ecce suum argumentum. — Et ibidem, ad secundum : α Dicendum, inquit, quod non omne quod accidit alicui pneter rationem spe­ ciei est determ i nativum essent iæ ipsius, ut oporteat illud poni in ratione ejus, sicut dictum est. Et ideo, licet ipsum esse non sit «le ratione suppositi, quia tamen pertinet ad suppositum, et non est de ratione naturæ, manifestum est quod suppositum et natura non sunt omnino idem in illis, in quibus res non sunt suum esse. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod argumentum non procedit contra conclusio­ nem. *— Si autem quæratur quomodo suppositum differt a natura in talibus ubi nihil accidit pneter rationem essentiæ nisi ipsum esse (in talibus enim idem videtur significare suppositum el natura, abstra­ ctum et concretum, ex quo suppositum non aliud significat «piam natura, nec abstractum dicit aliud quam concretum); respondetur quod pro tanto sup­ positum differt a natura in talibus, quia abstractum excludit a sui significatione omne quod non est de ratione specifica; concretum autem illud includit non actu, sed potentia, non explicite, sed implicite. Unum enim illorum significatur ut habens, et aliud ut habitum; unum per modum partis, aliud per modum totius. — Et si dicatur quod ille diversus modus significandi est in divinis inter intellectum et inlelligens, inter vitam el vivens, Deum et deita­ tem, ubi tamen non est differentia realis inter natu» ram el suppositum, concretum et abstractum ; respon­ deo quod in divinis diversitas modi significandi talium, scilicet abstracti et concreti, non sumitur penes diversas rationes sive res, sicut in creatis, ubi concretum dat formam maleriæ concretam, id est I compactam et unitam. Unde talia in divinis impro­ prio dicuntur, sicut alias exstitit declaratum. Ad tertium dicitur quod, licet ista materia in casu illo pertineat ad tertium Sententiarum, tamen pro nunc dicitur quod natura humana in Christo non habet aliquod esse exsistenliæ creatum ; sed exsistit per divinum esse. Hoc enim expresse ponit sanctus I Thomas, 3. Sententiarum, dist. 6, q. 2, art. 2, ubi DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO IL sic dicit : a Impossibile est quod aliquid unum habeat duo esse substantialia; quia unum fundatur super ens. Unde si sint plura esso secundum quæ aliquid dicitur ens simpliciter, imjx>ssibile esi quod dicatur unum. Sed non est inconveniens quod esse unius rei subsistentis habeat res|)ectum ad multa ; sicut esse Petri est unum, Italiens tamen resqjectum ad diversa principia constituentia ipsum. Et similiter suo modo esse Christi habet duos respectus: unum ad naturam divinam, alium ad humanam. » — Item, tertia parte, q. 17, ari. 2, expresse ponit hoc idem, quod scilicet humanitas non habet aliud esse exsistenliæ in Christo «piam esse quo divina essentia formaliter exsistit. — Item, 9. Quoli beto, q. 2, art. 2, sic ait : « E^c proprie el vere non attribuitur nisi rei subsistenti· Huic autem attribuitur duplex esse : unum scilicet esse quod resultat ex his ex quibus ejus unitas inte­ gratur, quod est esse substantiale· Aliud est esse sup|iositO attributum prater ea quæ integrant ipsum, quod est esse superadditum, scilicet accidentale; ul esse album attribuitur Socrati, cum dicitur : Socrates est albus. Quia ergo in Christo ponimus tantum unam rem subsistentem, ad cujus integritatem con­ currit etiam ipsa humanitas, quin unum suppositum est utriusque naturæ; ideo oportet dicere quod esse substantiale, quod proprie attribuitur supposito, est tantum unum; habet autem unitatem ex ipso sup­ posito et non ex naturis. Si tamen ponatur divinitas ab humanitate separari, tunc humanitas suum es *e habebit aliud ab esse divino. Non enim impediebat quin proprium (a) esse haberet, nisi hoc quod non end per se subsistens; sicut si arca esset quoddam individuum naturale, ipsa tota non haberet nisi unum esse, quælibet tamen partium ab arca sepa­ rata proprium esse habebit. Et sic palet quod in Christo est unum esse substantiale, secundum quod esse proprie est suppositi, quamvis sil multiplex esse accidentale. » — Hæc ille. Tunc ad objecta in oppositum dicitur, ad primum quidem, quod Christus assumpsit omnia quæ perti­ nent ad rationem hominis, non autem esse creatum, quale habet Petrus; sicut nec assumpsit suppositum humanum, quale est Petrus. Nec ipse est suppositum humanum, sed communicat (C) suum esse huma­ nitati. — Ad secundum dicitur quod non plus sub­ trahitur aliqua perfectio hominis ipsi Christo ex hoc quod non assumpsit esse creatum, quam ex hoc quod non assumpsit suppositum creatum· Nec ex hoc sua humanitas est imperfectior quam humanitas Petri; quia, licet non habeat esse proprium, tamen habet esse perfectius quam si suppositaretur in proprio supposito. — Ad tertium dicitur quod humanitas Christi prius ordine naturæ fuit perfecta omni per­ fectione corn poni bili cum assumptione quam fuerit (a' proprium» — proximum Pr. (6) nec ipse est suppositum humanum in/ communi­ rer. — led ipse suppositum humanum et communicat Pr. 239 assumpta; sed sicut suppositum non est assumptibile, ita nec natura sub proprio esse actualis exsb stenliæ Substantiali. Unde «ancius Thomas, tertio Sententiarum t dist. 6, q. 1, art. 2, dicit quod < illud quod habet esse completum in quo subsistit non potent alteri uniri nisi tribus modis, scilicet : per modum accidentis, sicut tunica homini; vel per modum aggregationis, ut lapis lapidi; vel aliquo accidente, sicut homo unitur Deo per amorem >. — Ad quartum dicitur quod similitudo non valet; nam esse sulistantiale non plurificatur in eodem suppo­ sito, sicut esse accidentale. Et ideo, licet sit aliud esse albedinis quam suρ;«siti in quo est, non tamen natura constituentis suppositum, et ipsius suppo­ siti. Unde sanctus Thomas, tertia parte, quæstione decima Septima, articulo secundo : < Si aliqua, inquit, forma vel natura est, quæ non pertineat ad esse personale hypostasis subsistentis, illud esse non dicitur esse illius person® simpliciter, sed secundum quid; sicut esse album est esse Socratis, non in quan­ tum Socrates est, sed in quantum albus est. Et hujusmodi esse nihil prohibet multiplicari in una hypostasi vel persona. Aliud est enim esse quo Socra­ tes est, el aliud quo Socrates est musicus. Sed illud esse quod pertinet ad qisam hypostasim vel perso­ nam, impossibile est in una hy|>oeta — Hæc ille. — Ad quintum patet eodem modo sicut ad quartum. — Et sic palet quod instanti® contra solu­ tionem argumenti noni non procedunt. (*) esse. — Ad Pr. tiO LI1HU I. SENTENTIARUM Ad decimum principale dicitur sicut dictum est ad quartum. Socrates enim est substantia prima el ens secundum se ct non per accidens, licet in sui significatione includat aliqua quæ accidunt natune secundum materiam signatam. Cujus causa est assi­ gnais superius : quia talia accidentia, puta signatio­ nem materiæ, non significat principaliter et in recto, nec lanquam pertinentia ad sui naturam, sed tauquam pertinentia ad sui individualionem. Nec etiam prima substantia dicitur maxime substantia, prout substantia opponitur accidenti, sed prout substantia dicit suppositum subsistens accidentibus, immo omnibus substantiis secundis substans. Ut etiam dicit sanctus Thomas, tertia parte, quæstione secunda, arti­ culo tertio, ad tertium : < In rebus creatis res aliqua singularis non ponitur in genere vel specie ratione ejus quod pertinet ad individualionem, sed ratione natune, quæ secundum formam determinatur. » Sciendum etiam quod accidentia sunt -duplicia : quædam quæ nihil faciunt ad constitutionem esse suppoei talis, vel saltem sunt posteriora ordine natu­ re; cujusmodi est albedo, el etiam risibilitas, respe­ ctu Socratis. Alia sunt quae faciunt ad esse supposilalo, immo habent aliquam causalilatem, saltem in genere causæ materialis, respectu talis esse, in quan­ tum disponunt materiam ct reddunt eam materiam propriam huic formæ; cujusmodi sunt dimensiones quæ signant materiam, el dividunt eam, cieam red­ dunt aptam ad recipiendum formam cum suis dispo­ sitionibus; si enim materia non esset extensa per quantitatem, ipsa non esset habilis ad recipiendum formam, nec ad individuandum illud. Ergo quod includit accidentia primo modo dicta, dicitur ens per accidens; non autem illud quod includit acci­ dentia secundo modo dicla. Et talia accidentia consi­ gn! ficat hoc nomen, Socrates. Unde sanctus Tho­ mas, tertia parte, quæstione dec imasepti nia, articulo primo, dicit :« Hoc nomen, homo, importat haben­ tem humanitatem indistincte, sicut hoc nomen, Deus, indistincte importat habentem divinitatem. Hoc tamen nomen, Petrus, vel, Jesus, importat distincte habentem humanitatem,scilicetsubdeterminatisindividualibus proprietatibus; sicut hoc nomen, Filius Dei, importat halientem divinitatem sub determi­ nata proprietate personali. » — Hæc ille. — Et ista responsio est alia ab illa quæ posita fuit in respon­ sione ad quartum. habent formam in materia, el illa quæ sunl essen­ tialia peraccidens, non sunt idem cum sua quidditate. Unde veri» Aristotelis sunt ista : Omnia autem qux sunt in materia, aut sunt congregata cx materia, non sunt idem quod eorum ementia. Item Commentator, tertio de Anima, com­ mento nono, sic ait : « Hoc individuum esi aliquid, el intentio et forma per quam hoc indivi­ duum est ens, scilicet quidditas et forma ejus, est aliud : verbi gratia, quod hæc aqua esi aliquid, el intentio et forma per quam hæc aqua est ens, aliud eslab aqua. Et hoc accidit similiter in multis rebus, scilicet omnibus compositis ex materia et forma, sed non in omnibus entibus, ad excipiendum res abstra­ ctas, et universaliter res simplices non compositas. El causa propter quam hæduæ intentiones non inve­ niuntur in omnibus entibus, est quod quidditas et essentia in rebus simplicibus est idem. » — Hæc ille. Item, commento quinto : « Jam, inquit, deter­ minatum est in prima philosophia quod nulla forma liberata est a potentia simpliciter, nisi prima forma quæ nihil intelligit extra se, sed essentia ejus est quidditas ejus; aliæ autem di versificantur in essen­ tia et quidditate quoquomodo. d — Hæc ille. — Illud simpliciter dicit, octavo Metaphysicx, com­ mento decimosexto, ubi dicit : α Omnia quæ carent materia intelligibili et sensibili, unumquodque est idem cum illo quod dat suum esse, scilicet quod quid­ ditas et essentia sunt idem in eis. » — Et subdit : a El ideo illa quæ non habent materiam non habent aliam causam a se, in hoc quod sunl unum, el in hoc quod sunt ens. Econtrario eis quæ sunt in mate­ riis; per formas enim fiunt composita cx materia et forma unum et ens. » — Hæc ille. Item, 12. Metaphysicx, commento 49, sic ait : < Quod est per primam essentiam non habet mate­ riam ; quia est perfectio. Quia prima essentia, quæ significat esse rei, oportet ut non habeat materiam ; quoniam si haberet materiam, haberet aliam essen­ tiam, et sic in infinitum. » — Hæc ille. Ex quibus apparet quod non solum in rebus materialibus, immo in quolibet, citra primam for­ mam, quæ est Deus, differt res et quidditas ejus aliquo modo. Dicla autem Aristotelis et Commenta­ toris in op|>ositum, non concludunt aliud nisi quod in dictis secundum se quidditas non est alia res ah illo cujus est; quod conceditur, ad illum intelle­ § 2. — Ad argumenta contra tertiam ctum qui explicatur in solutione hujus argumenti. CONCLUSIONEM Ideo ηοβ'(α) dicimus quod quid est differre ab eo cujus est in cæteris citra primum, quia quod quid I. Ad argumenta Gerardi de Carmelo. — est, in quolibet talium, non dicit totum quod est in Ad primum contra tertiam conclusionem dicitur re cujus est; non quia suppositum sit (€) alia res quod, licet Aristoteles, septimo Metaphysicx (t. c. 11 totaliter a suo quod quid est. et 21), et CommenUilor, ibidem, dicat quod prims substantis sunt idem cum suis quidditatibus, tamen (a) nof. — non Pr. Aristoteles, eodem libro (t. c. 41), dicil quod ea quæ (β) til. — ted Pr. DISTINCTIO V. ~ QUÆSTIO I. II. Ad argumenta Scoti. — Aii primum Scoti dicitur eodem modo. Sicut enim dicit sanctus Tho­ mas, in quaestionibus dc Verbo, q. 3, ad 14, quod quid est non est aliud ab eo cujus est, quantum ad ea qua· perne insunt; sed non oportet quod sit omnino idem ; et hoc, ei aliqua sint ibi |ier accidens. Ad secundum negatur consequentia. Rea enim scitur, cognitis illis quæ per se insunt ei; el quoad talia, non ponimus differre quod quid est ab eo cujus est, in dictis secundum se. Ad tertium negatur consequentia. Licet enim quod quid est differat ab eo cujus est, modo praedicto, non tamen impeditur (a) prædicatîo unius de allero in concreto, ut, Socrates est animal rationaleet mortale; sequitur tamen quod res non est omnino eadem illi quod de ipsa dicitur in quid et per se. Iste modus distinctionis est modicus, et non talis qualis est inter Socratem et animam suam, sed qualis esi inter Socratem et Socratem album : talis enim distinctio non habet, extra, distincta realiter proprie, sed est inter eamdem rem signatam dupliciter, scilicet cum praecisione, et sine pnecisione, immo cum inclu­ sione accidentium ab ea rcaliter distinctorum non intrantium ejus realilalem. Ad quartum negatur consequentia. Quod quid est enim non habet quod quid est, nec. essentiam, quia non includit aliquid extrinsecum, et significatur per modum partis, el ejus quo aliquid est. el ideo talia non differunt a suo quod quid est; et hoc fuit latius declaratum in solutione septimi contra secundam conclusionem. Ad quintum dicitur quod concludit solum quod ipsum quod quid est esi idem ei i ujus esi, quoad ea quæ per se insunt rei, non autem quod nullo modo differant quoad exslrinsece connolata, nec quod res non includat aliquid pneter suum quod quid esi, nec quod nomen suppositi non includat aliam rem quam nomen natune. § 3. — Al> ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. Ad argumenta contra quartam conclusionem dictum est in solu­ tione 11. Dico enim quod nec suppositum materiale nec immateriale creatum includit esse in sui ratione explicite, sed implicite, in quantum significatur ul habens, et ut totum; esse autem habetur a supposito creato, et non est ipsum suppositum creatum, nec ejus natura. Argumenta autem ista procedunt, ac si suppositum explicite includat esse. Ex istis autem patet quid dicendum ad quæstionem et argumenta ejus, etc. (a) impeditur. — Otn. Pr. 241 DISTINCTIO V. QUÆSTIO I. UTRUM DIVINA ESSENTIA SIT FORMALIS TERMINUS DIVINÆ GENERATIONIS 1RCA quintam distinctionem quæritur : Utrum divina essentia sil formalis ter­ minus divinæ generationis. Et arguitur quod non. Sic. Si divina essentia esset terminus generationis, hoc non esset nisi quia esset accepta per generationem. Sed Filius non accipit essentiam. Ergo essentia non est ter­ minus divinæ generationis. Probatio mediæ. Accipere enim, cum non conveniat tribus personis, est actus notionalis. Sed nullus actus notionalis terminatur ad essentiam; sicut palet quod Paler non generat essen­ tiam. Ergo nullus Filius accipit essentiam. In oppositum arguitur sic. Illud in quod est gene­ ratio est terminus generationis. Sed Hilarius dicit quod nativitas Unigeniti naturam ingenitam subsi­ stit. Ergo natura vel essentia est terminus genera­ tionis. In hac quæstione erunt «luo articuli. In quorum primo ponentur conclusiones. In secundo movebun­ tur objectiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum sil Prima conclusio : quod divina generatio termi­ natur nd essentiam el ad personam. Probatur sic. Nam, secundum sanctum Thomam, primo Sentent., distinctione quinta, articulo unico, lertiæ quaestionis : a Terminus generationis in crea­ tis potest dupliciter accipi, sicut et principium. Dicitur enim principium generationis ipsum gene­ rans; el huic principio corresponde! sicut terminus ipsum genitum Dicitur etiam principium genera­ tionis a quo incipit generatio, et hoc modo princi­ pium vel initium generationis dicitur privatio forms inducendæ; el huic principio terminus oppositus est forma per generationem inducta, sicut in deal­ batione terminus a quo est nigredo, el terminus ad quod esi albedo. Et sic in divinis generationis ter­ minus, quamvis non sit ibi actio vel mutatio, potest dupliciter accipi, scilicet : i fisum genitum, et sic est Filius; vel essentia accepta a Filio per generatio­ nem. >Quod autem isti duo termini sint in divinis, probatur sic. Generatio invenitur in divinis secunI. — 16 242 LIDHÎ 1 SENTENTIARUM dicit Commentator, 2. dc Anima. Sed hoc convenit divinæ essentiæ. Igitur ipsa habet unam de condi­ tionibus materiæ. Istam conclusionem cum proba­ tione |>onit sanctus Thomas, in hac distinctionc,q.2, art. I. Ex qua inferi quod, cum dicitur : Filius est genitus de essentia Patris, ly de, dicit principium generationis communicatum genito a generante; quod quidem accedit ad similitudinem principii Secunda conclusio est quod generatio dlvhm materialis. Cum autem dicitur : Filius est genitus non habet terminum a quo. de Patre, lyde, dicit principium producens consub­ stantiale. Isla tamen negatur : Filius est genitus Probatur sic. Tum quia illa generatio non incipit de substantia Filii vel de substantia Spiritus sancti; ex non esse. Tum quia generatio el quilibet motus quia in isla propositione : Filius est genitus de sub­ totam imperfectionem habet a termino a quo, quod stantia Patris, notatur consubstantialitas et ordo ad est privatio, vel contrarium (2) includens privatio­ principium, qui non salvatur in aliis duabus propo­ nem ; el quia divina generatio nullam patitur admix­ sitionibus. Hæc sunt verba ipsius ibidem. Scien­ tionem privationis, ideo licet habeat terminum ad dum tamen quod, prima parte, q. 41, art. 3, dicit quem, a quo est lota perfectio generationis, non quod in illa : Filius est genitus do substantia Patris, tamen habet terminum a quo. Istam conclusionem ly de, dicit habitudinem principii consubstantialis cum probationibus ponit sanctus Thomas, ubi supra, formalis; nam in illis in quibus formæ sunt subsi­ ad primum. stentes , possumus dicere quod angelus est de natura intellectuali ; et per hunc modum dicimus quod Tertia conclusio est quod divina essentia non est Filius est genitus de substantia Patris, Filio per genita per se nec per accidens. generationem communicata, quæ in eo subsistit. Importatur etiam distinctio, ul dicit in Scripto. Probatur conclusio per eumdem, ad secundum, Et in hoc primus articulus terminatur. ibidem, sic. Quia scilicet in divinis eadem essentia est in genito el generante penitus indivisa. Ergo non ARTICULUS II. generatur etiam per accidens. Tenet consequentia. MOVENTUR DUBI A Quia constat quod non per se, cum etiam in creatu­ ris non per se generetur, non enim generatur per Λ. — OBJECTIONES se homo, sed hic homo. Quod etiam nec per acci­ dens, probatur. Quia causa quod in generatis creatis §1. — Contra primam conclusionem natura generetur per accidens, quando suppositum per se generatur, est hæc, quia scilicet essentia divi­ Quantum ad secundum articulum arguitur contra ditur, nec habet idem esse in generante et genito, conclusiones. Et quidem contra primam arguit nec est eade 11 numero, sed alia et alia. Hoc autem Aureolus (1. Sentent., dist. 5, q. I, ari. 2) multi­ non est in Deo. Igitur etc. pliciter. I. Argumenta Aureoli. — Primo sic. Ratio Quarta conclusio est quod dlvhm essentia non formalis termini in hoc consistit quod capit quod se habet In dlvhm generatione proprie loquendo, sit el sua realilas accipit quod realiter sit per produ­ sicut materia vel subjecliiiii, Uret habeat unam ctionem; sicut ratio subjecti in hoc consistit quod de conditionibus materia . * capit realitatein illam. Nam hoc patet in omni pro­ ductione. Nam si albedo non caperet entitatem per Probatur conclusio pro prima parte. Nam propria dealbationem, non esset formalis terminus dealba­ et completa ratio subjec ti vel materiæ includit imper­ tionis; nec forma ignis ignitionis; et sic de omni fectionem, cum se habeat per naxluin polentialis el formali termino. Sed constat quod essentia per gene­ perfeclibilis per actum supervenientem ; ergo non rationem non capit esse, nec quod realiter sit. Tum convenit divinæ essentiæ.Tenetconsequentîa .Et ante­ quia isla realilas jam est vere in Patre; facium cedens probatur ex diffinitione materiæ vel subjecti, autem facere, nihil est facere; et multo minus illud 8. Metaphysicx (t. c. 3). Sed pro secunda parte quod est iterum facere, nihil est facere: ens enim (a) pndmlur sic conclusio. Nam conditio materiæ est generari non potest, ut palet primo Physicorum quod manet in re et tota generatione, et quoi per tt.c.76).Tumquia sequeretu rcon trad iclio, quodscili­ eam res subsistit, praxipue res artitlcinta, quæ est cet eadem res haberet ex se esse, et deinde ah alio, in genere substantiis propter suam materiam, ul el quod capiat esse, et non capiat esse, et mulla dum illud quod est perfectionis in ipsa. Sed Iola perfectio generationis est ex tennino ad quern. Ergo in generatione divina est terminus ad quem. Scd non videtur alius quam essentia, loquendo de for­ mali termino, nec alius quam jærsona, loquendo de totali genito. Eip * generatio divina habet illos duos terminos. (a) contrarium. — contrariam Vr. » enim. — igiiur Pr. DISTINCTIO V. — QUÆSTIO L gi milia. Ergo impossibile· est quod essentia sit for­ malis terminus. Secundo sic. Hæc esi differentia inter agere el relationem, quod formalis terminus actionis et pro­ ductionis capit esse ct suam realitalem ex vi produ­ ctionis, terminus autem relationis non oritur ex ipsa, sed magis econtra; el hanc differentiam assignat Simplicius, Super Prirdicutnenta. Sed Constat quod generatio in divinis esi vera productio. Ergo formalis terminus ejus non potest esse illud quod non capit suam realitaleni ex vi hujus productionis, cujus est essentia. Tertio sic. Formulis terminus cujuscumque pro­ ductionis est illud quo formaliter totum composi­ tum capit esse et habet quod producatur. Sicut enim formale principium actionis est illud quo agens agit, sic ejus formalis terminus est illud quo actum agi­ tur. Sed propter unumquodque tale, el illud magis. Ergo formalis terminus magis capit quod sil ex vi productionis, quam ipsum productum. Constat autem quod essentia ex vi generationis non capit entitatem suam. Igitur idem quod prius. Quarto sic. Nam Commentator dicit, 7. Metaphy­ sics, commento31, quod u quia subjectum (a) formæ non habet esse nisi per formam, ideo actio agentis non dependet a subjecto nisi secundum quod depen­ det a forma, el illud est quod generat formam, immo non generat subjectum, nisi quia generat formam». Ex quo patet quod formalis terminus generationis est illud quod capit esse ex vi generationis, qui­ nimmo subjectum aut totum compositum non acci­ pit esse nisi ratione forma *. Sed constat quod realitas divinæ essentiæ non capit intrinsece ex vi divinæ generationis quod sit. Igitur non est terminus for­ malis. Quinto. Illud quod alteri communicatur in alio præexsistens, non est formalis terminus generationis; sicut palet. Nam calidi ta s (6) quæ fit in aqua et remanet in ignegenitoex aqua, non dicitur generari, nec est formalis terminus generationis ; et idem est in aliis formis symbol icis; unde quantitas est inge­ nerabitis el incorruptibilis, secundum Commenta­ torem , tractatu primo de Substantia orbis ; et idem dicit, primo Cadi et Mandi, quod dimensio­ nes simpliciter non generantur pro eo quod manent eaedem in genito, quæ praeexsisteknnt in corrupto. Sed constat quod essentia vere exsistens in Patre com­ municatur Filio. Ergo non habet rationem formalis generationis termini. Sexto. Constat quod Filius in divinis vere oritur el accipit quod sil. Illud ergo quo formaliter accipit, est formalis terminus generationis. Sed non accipit suam realitalem ex vi essentiæ, cum essentia (a) subjectum. — substantia Pr. (4) caliditas. — raritas Pr. 243 suarn realitatcm non accipiat, sed ex vi proprietatis. Ergo essentia non est formalis terminus genera­ tionis. Septimo.Dicit Philosophus, secundo Phi/aicorum (t. c. 14), quod generatio est via in formam; ubi dicit Commentator, commento decimoquarto, quod generatio esi via ad hoc quod forma fiat. Sed constat quod divinitas non capit entitatem, nec fit realitas per generationem. Ergo non est formalis terminus. Octavo. Illud cujus realitas esse non «accipit, nec in se fit, sed alteri infit, non est formalis terminus generationis; sicut palet de anima quæ unitur par­ tibus alimenti conversis in carnem; non enim dici­ tur anima formalis terminus nutritionis, quia per nulritionern non fit, sed unitur et quasi iniit parti­ bus alimenti. Sed essentia in sui realitate non Iit nec esse capit, quamvis uniatur relationi in Filio. Ergo non erit formalis terminus generationis. Et putret poni exemplum ad hoc de turture, de qua dicitur quod evulsis oculis iterum generantur, nec propter hoc anima ejus est formalis terminus gene­ rationis oculorum, proco quod praecessit in loto cor­ pore. Consimiliter ergo quia essentia praecessit in Patre, quamvis communicetur Filio et uniatur pro­ prietati ejus, nihilofhinus dici non potest formalis terminus generationis. Nono. Non est dubium quod in communi resur­ rectione reunietur anima corpori, nec tamen pro­ pter hoc dicetur anima formalis terminus illius actionis, nec resurrectio generatio dici debet, pro co quod anima praefuit, nec accipiet esse per resur­ rectionem Sed constat quod divina essentia prae­ exsistit in Patre, nec accipit esse per generatio­ nem. Ergo non potest dici formalis terminus gene­ rationis . quamvis ex vi generationis uniatur ipsi filiationi. Decimo sic. Productio redis est aliquid reale sive realis habitudo inter formale principium et termi­ num formalem ; unde producens habet realem habi­ tudinem ad terminum formalem productionis, cum ipsa productio sit realis habitudo egrediens a produ­ cente et terminata ad ipsum productum tanquam ad quod, et ad (a) formalem terminum tanquam ad (Ç) quo. Sed constat quod inter Patrem et essentiam quæ est in Filio non est habitudo realis, sicut expresse dicit Magister in littera, el patet etiam quod necessario distinguentur realiter ab ea, cum realis habitudo originis non possit esse nisi inter distincta realiter. Ergo impossibile est quod essentia divina in Filio attingatur a generante tanquam terminus formalis. I ndcclmo. Formali ablato alienjus, aufertur el ipsum ; forma enim est qu® dat nomen el diffinitio­ nem, ut dicit Philosophus, secundo Physicorum (а) ad, — Om. Pr. (б) ad, — u Pr. ÎH LIBRI I. SENTENTIARUM (t. c. 12)» Sed ratio formalis termini non competit consequens esi quod non sit ab ea principiativo ncc divinæ essentiæ. Patet. Nam terminus, in quantum origine. Ergo impossibile est quod sil aliquis forma­ terminus, relativo dicitur ad alium terminum, puta lis terminus acquisitus in Filio, ita quod sit via pas· terminus nd quem ad terminum a quo. Sed divina fiiva generationi. generatio non habet terminum a quo. Ergo nec Declinoqiilnto sic. Ubi nihil acquiritur nisi ipsaremanet ibi ratio termini ad quem. mel |>assiva generatio, ibi est passiva generalio absque Duodecimo ( Ibid., art. 3) sic. Si aliquid lit in formali termino; quia si detur formalis terminus, Filio per modum formalis termini passi væ genera­ necessario acquiretur aliud quam ipsa passiva gene­ tionis, aut illud est essentia, aut filiatio, aut per­ ratio, puta formalis terminus. Sed in Filio non sona Filii lota. Sed non potest diri quod illud sit acquiritur nisi filiatio, quæ idem est quod fiassiva essentia, ne cogamur fateri quod real itas essentiæ generatio. Ergo in Filio est passiva generatio absque accipit (i) quod sit vera res; secundum hoc enim formali termino. oporteret quod realitos hujus essentiæ esset alia a Decimosexto sic. Illud non potest negari Verbo realitate essentiæ paternæ, de qua constat quod divino, quod est perfectionis et conceditur verbo habet rsx· a seipsa. Nec potest dici quod sit filiatio, nostro. Sed in verbo mentis nostræ non est aliquis quia penitus eadem res sunt generatio passiva el formalis terminus acquisitus per formationem pas­ filiatio, et per consequens idem esset formalis sivam ipsius, sed immediate ex formare sequitur terminus sui ipsius, et seipso produceretur, quod formari. Quod apparel si accipiatur rosa apparens. est falsum. Nec potest poni quod sil lota persona Ex apparitione enim ejus formali quæ est, in mente, Filii, quia illa constituitur formaliter per genera­ actus intelligendi, oritur apparitio objectiva rosa?. tionem; nullum autem formaliter constitutum ori­ Qua quidem apparitione nihil fit circa rosam, nisi gine et principatione attingitur generatione, alio- esse apparens, vel nisi quod capiat esse apparens for­ quin idem principare! se, cum sil quasi pars illius maliter per ipsam apparitionem passivam, non autem constituti. Et iterum, si generatio passiva haberet effective, aut principiativo; et sic resultat unum pro­ pro tennino originate totam personam, aut haberet ductum,constitutum ex ipsa passiva productione,quæ ratione essentiæ, aut ratione filiationis. Primum non est apparitio objectiva,et ex ipsa realitate,indistincta potest poni, ut probatum ist, nec secundum etiam, ab ipso apparitione; quod quidem constitutum est ut probatum fuit. Nec ratione tolalitalis (δ), quasi rosa simpliciter quam intellectus intuetur. Unde non esset origo illius tolalitalis (γ), quia origo necessario producitur aliqua res; sed res et apparitio consti­ est aliud ab originate. Nec potest esse pars formalis tuunt unum simplex esse apparens, quod in esse illius. Ergo nullus terminus poni potest qui origine- apparenti productum est passiva appritione formatur generatione passiva in Filio, ul videtur. liter, non originaliter aut principiativo. Ergo mullo Declinotertlo sic. Ilia generatio non potest habere fortius in Verbo divino a dicereel generare paterno aliquem formalem terminum qui originelur forma­ infertur dici el generari Filii. Sed ex ipso generari liler, qui exsistit in aliquo, ubi nihil acquiritur, nisi una cum divina essentia resultabit unus generatus præexsistens, vel quin sit idem realiter cum illa gene­ el productus formaliter et non per modum termini ratione passiva. Sed in Filio non est nisi essentia originali. quæ erat præexsistens, de qua constat quod non Doclinoseptlmo sic. De ratione passionis non est potest esse formaliter originala, quia nullam reali- plus nisi quod sit effectus illatioque actionis. Ergo in tatem capit per generationem; et iterum est ibi Filio infertur generari a generare paterno; el sic filiatio, quæ non est aliud reale n generatione pas­ totus Filius dicetur generatus generatione passive siva, et lærsona quæ non est aliud ab utroque. Ergo illata a Patre, absque hoc quod aliquid aliud requi­ non est aliquis terminus formalis in Filio, ul ratur. videtur. Ex istis concludit Aureolus quoilum. Essentia autem divina a nullo quod sit in divinis distinguitur secundum suppositum. Ergo essentia divina non potest esse principium quo vel terminus alicujus divinæ productionis. Assum­ ptum probatur, scilicet quod prius et veritis est prin­ cipium illud quo producens producit, etc. Tum quia propter qund unumquodque tale, et illud magis. Sed producens dicitur principium producti ratione for­ ma·, per quam ipsum producit, et non econlra.Tum quia principium quo, se (olo est principium. Sed siipjioiluiii non est principium se toto; sed solum ratione principii quo principiat. Tum quia qualitas abstracta a supposito agit» ut patet in sacramento * altari (a>. Sed suppositum nullo modo po *et agere, nisi halaret qualitatem vel formam qua ageret. El sicut arguitur de principio quo, ila arguitur de termino III. Argumenta Gregorii. Arguit etiam quo productum terminat generationem. Videtur ergo Gregoriu de Arimino (I. ScntrnE, dist. 5, q. 2. quod sola relatio sit formalis terminus generationis. * Secundo· Istud quod in Filio est solum productum, ari. 2) contra distinctionem faciam in conclusione de est illud quo productio Filii terminatur. Sed in Filio duplici termino generationis. Primo. Ubicumque est terminus formalis alius a nihil est productum nisi sola rehtio filiationis, et non termino per se (γ), ibi terminus formalis est par<|M‘i essentia, quæ nullo modo est producta Exhis autem se termini, et in illo inclusus. In simplicissimo autem duobus constituitur persona Filii. Ergo sola relatio est terminus productionis. nulla para est. Tortio mc. Producens et productum necessario Secundo. Quia, si aliqua re * simplex crearetur a Deo, non assignaretur terminus formalis distinctus distinguuntur; nihil enim est impossibilius quam a termino per se, qui per se creatur Him· autem quod aliquid producat seipsum, ul dicil Augustinus, non esset propter aliud, nisi rationesimplicitatis. Ergo primo (/<· Trinitate (cap I ). Sed producens totaliter mullo fortius sic dicendum est in proposito. — Con­ est producens ratione principii quo producit, et pro­ firmatur. Quin illud est formalis terminus quo netu ductum totaliter est productum ratione termini quo productum est tale. Constat autem qtiod simplex productio terminatur; quia his exclusis, et posito nullo alio est tale, srd seipso; jam enim non esset quocumque alio, excluditur ralio totaliter producen­ tis el pnxhicti; et his habitis, statim habetur ratio simplex. * producenti el producti. Ergo oportet quod produ­ IV. Argumenta Durandi. - Arguit etiam cens el productum realiter distinguantur quantum Durandus (1. Sentent., dist. 7, q. 2) Primo pro- .id principium productionis el terminum. Sed essen­ Itando quod essentia non sil formalis terminus gene- tia non distinguitur realiter ab aliquoquod sitindivinis. Ergo ip *a non esi principium alicujus produ­ (i) illam — Om. Pr. ctionis aut terminus. (6) ri termina * fota In ihttmyuunhtr, termina» forma· lu. — Om Pr. (γ) gem to. — Ad Pr. (») altari» — Om. Pr. 2*6 J 2. — LIBRI I. SENTENTIARUM Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Petri Joannis.— Contra tertiani Sexto. Nam tanta» auctoritatis videtur Bicanhis de sancto Victore sicul Magister sententiarum. Sed Bicanhis dicit, sexto de Trinitate (cap. 22), quod α nihil aliud est Patris persona quam substantia inge­ nita, et nihil aliud persona Filii quam substantia genita d. Elsubdit, contra Magistrum sententiarum el discipulos ejus, quod « multi temporibus nostris surrexerunt qui non audent hoc dicere, quin potius et mullo periculosius contra sanctorum Patrum aucto­ ritatem et tot attestationes paternarum traditionum audent negare. Ad hoc autem quod dicimus, auctori­ tates multas et ipsi adducunt; et in morem Goliæ gladium quo jugulentur deferentes, ad certamen pro­ cedunt. Sed dicunt : si Filii substantia est genita, Patris vero ingenita («), quomodo erit utri usque una cademque substantia? Profecto aliter est in natura divina, aliler in humana. In humana namque, si substantia alicujussil genita, alicujus vero ingenita, absque omni contradictione consequens eril ut alia sit substantia. In divina vero natum, unius substan­ tia est ingenita et alterius genita; nec tamen conse­ quens est ut sit alia et alia substantia, sed alia et alia persona. » Hæc Bicardus. Ergo videtur quod aucto­ ritas Magistri non est sequenda in hac parte, negando hanc propositionem. Hæc sunl argumenta Petri Joannis. conclusionem arguit Petrus Joannes multipliciter. Primo sic. Quandocumque aliqua sunt unum et idem realiter omni modo, si unum capit esse, et reliquum. Sed essentia divina et Filius sunl unum et idem realiter, et Filius accipit esse per genera­ tionem. Ergo ct essentia prout est in Filio accipit esse, et per consequens generatur. Similiter, prout est in Patre, est eadem res cum Patre, et per conse­ quens generabit. Secundo sic. Generatio realis egreditur a re et terminatur ad rem. Sed generatio in divinis rallis est, et egreditur a Patre el terminatur ad Filium. In Patre autem nulla alia res est nisi essentia, nec in Filio etiam. Ergo generatio egredi lura re essentiæ ut in Patre, el terminatur ad rem essentia» ul in Filio, et per consequens, generat ul esi in Patre, et generatur ut est in Filio. Tertio. Licet eadem persona non possit esse gene­ rans et genita, eadem tamen essentia potest; alioquin Paler el Filius non possent esse idem essentia­ liter sicul nec personaliter. Sed nulla alia causa assi­ gnatur, quia essentia non generet et generetur, nisi quatenus eadem essentia conservetur, quod esse non potest si eadem generet et generetur. Ergo, cum pos­ sit eadem res essentialiter producere et produci, II. Argumenta aliorum.—Arguitur sic ab aliis. quamvis non eadem res personaliter, non apparet Primo. Omnis Filius genitus fuit vel est genitus. cur non generetur, ut est in Filio, el generet, ul est Essentia divina est Filius. Ergo essentia divina est in Patre. — Confirmatur ex hoc quod Augustinus genita. Pramissæ sunt vera, et forma argumentandi dicit quod nulla res seipsam gignit, accipiendo rem perfecta. Ergo conclusio vera. pro persona; nam pronomen reciprocum refert per­ Secundo sic, per syllogismum exposilorium. Hic sonam. Non dicit autem quin res possit generare Filius generatur. Hic Filius est essentia divina. Ergo eamdem rem. Unde nullum inconveniens sequitur essentia divina generatur. quod essentia divina replicetur vel triplicetur, manens Tertio. Essentia divina est Filius genitus. Ergo eadem essentia, quamvis sil alia persona. essentia divina est genita. Antecedens est notum. Quarto. Pater nihil aliud videtur quam essen­ Ipsa enim essentia, ul dicit Concilium, est Filius tia generans, nec Filius quam essentia genita; qui generatur, ac per hoc ipsa est Filiusgenitus. Sed sicut Filius dicitur sapientia genita, et Pater tenet consequentia; quia, secundum Philosophum, sapientia generans. Sed talo dicitur proprie generare 2. Perihermenias (cap. 2), ex his quæ conjunctim et generari. Ergo videtur quod essentia ut in Patre pro­ de aliquo prodicantur, licet inferre de illo subjecto prie generet, et ut in Filio proprie generetur; immo divisim quamlibet partem illius pradicati conjuncti, non sil aliud Pater quam divinitas ut ab ea egreditur quando nulla illarum est distrahens aut diminuens generatio, nec aliud Filiusquam divinitas ul generatur. aliam. Sequitur enim : Socrates est homo albus; Quinto. Non est tutum nec securum quod a san­ ergo Socrates est albus; el consimiliter : ergo est ctorum sententiis devietur. Sed omnes sancti con­ homo; licet non sequatur : Socrates est horno mor­ cedunt hoc. Nam Augustinus, t essentia divina. Eign divina essentia est nascens. Antecedens est certum. Et tenet consequentia per conversionem indefinita. El potest cliam probari, quia si illa non sequitur, sumatur sua opposita, scilicet hæc : nulla essentia divina est nascens; sed hæc convertitur simpliciter in istam : nullum nascens est essentia divina, quæ repugnat antecedenti. Sexto sic. Constat quod aliqua res generatur a Patre. Signetur ergo illa, et quæratur an hæc re> sit essentia aut non. Non ]>otest dici quod non, quia, cum Filius sil illa res quæ generatur, Filius non esset essentia; quod est falsum, ul palel per Conci­ lium, Damnamus, ubi dicitur quod quælibel trium (tersonarum est illa res, videlicet substantia, essentia seu divina natura. Relinquitur ergo quod ilia res quæ generatur sit ipsa divina essentia; et consequen­ ter essentia divina generatura Patre. S 3. — CONTHA QUARTAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Durandi. — Contra quartam conclusionem arguit Durandus (dist. 5, q. 2). Primo sic. Illud quod secundum modum nostrum intelligendi praeexsistit Filio producendo, el inexsistit jam producto, se habet ad Filium ul de quo est Filius. Hoc patet; quia hæc est condi’ io materia! quæ non pcilinet ad aliquam imperfectionem (i). Sed substantia Patris, secundum nostrum modum inlel- i figendi, præexsistil Filiogcnerandoet inexsislit genito. Igitur etc. Secundo sic. Quandocumque aliquid constituitur ex pluribus, oportet quod unum illorum se habeat secundum rationem materiæ el pcrfeclibilis, el alte­ rum secundum rationem quasi actus perficientis. Sed Filius constituitur ex essentia et proprietate relativa. Ergo oportet quod alterum istorum se habeat in ratione quasi materiæ, et altorum quasi in ratione actus. Inter hæc autem essentia magis videtur se habere in ratione materiæ quam relatio, quia ill tel­ le) imperfectionem. — perfectionem Pr. 247 I figitur quasi substans relationi el non e converso. Quod autem haliel rationem materiæ e$»t illud de quo est generatio. I Tertio sic. Illud est subjectum vel quasi materia in generatione, quod recipit in se formam geniti. Sed essentia divina recipit in ee formam per quam con'tituitur genitum, Kilicet proprietatem nlativam. Ergo ipsa est quasi subjectum ct materia de qua est generatio. Sunl tamen aliquæ conditiones materiæ quæ nullo modo conveniunt divinæ essentiæ, nec sunt in generatione divina quærendæ, quia perti­ nent ad Imperfectionem quæ omnino relegatur a divini»; ulpote quod ipsa est pura potentia el fit actu |Mir aliquam formam absolutam sibi advenientem ; item quod transmutatur de privatione in formam; <•1 quod acquirendo unam formam perdit aliam. II. Argumenta Henrici. — Eliam contra eamdeiii arguit -ir Henricus. Primo. Illud de quo gigni­ tur genitum generatur subjective, el est subjectum generationis. Dicit enim Philosophus, 5. Physicorum (t. c. I). et thorax dicitur sanari; el 7. Mrtnphysic» (l. c. 26), dicit quod compositum fit per se, materia nutem el forma per accidens generantur. Sed Augu­ stinus, de Fide ad Petrum (cap. ! ), ail quod Pater de natura sua generat Filium. Et Contra Maximi· num (rap. 14), libro secundo, ail : iVon cere Dei I Filium cogitatis, si de substantia Patris eum natum esse negatis. Et in pluribus locis testatur quod Filius non est genitus do nihilo aut dc nulla sgbstantia, sed de substantia Patris. Ergo videtur quod substantia seu essentia generetur materialiter et subjective. Quod confirmatur, quia hæc præpositio. de, dicit habitudinem causa» materialis. Et si dicatur, sicut dicit Magister in littera, hoc debere sic exponi : Filius est de substantia Patris, id est de Patre, quia est eadem cum ipso substantia, — hoc autem non videtur ire ad mentem Augustini, ut apparet ex argu­ mentatione quam facit dicens : Aut de nihilo aut de aliqua substantia natus est, libro 2. Contra Maximinum; nam ly de, in proposito, non potest dicere circumstantiam principii producti; quia si sic, tunc idem esset ac si diceretur : aut est a nullo, aut ab aliqua substantia ; el constat quod Maximinus concessisset quod ab aliqua sulislantia, et a substantia Patris vel quæ Pater est, Filius natus est; ; hic enim alicui competit fieri sicut el esse. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod forma non per se fit, sed per accidens, suppositum nutem per se. Iu divinis autem, natura vel essentia nec per se nec per acci­ dens fit aut producitur ;<|iiia de ratione ejus est esse, ac per hoc non potest intelligi ut in potentia ad esse quod esi terminus productionis. Tertio exponitur dicta maxima, secundum san­ ctum Thomam, I. Sentent, dist. 12, q. I, ari. 2, ad 2“". Dicit enim quod dicta regula habet verum • quando illud quod convenit alicui propter aliud, est diversum in utroque, et praecipue quando unum est causa alterius essentiali ordine causa *. Tunc enim causalitas sua extenditur respectu totius speciei, et non respectu unius individui, ut dicit Avicenna; sicut calor est magis in igne quam in corpore mixto n. — Hæc ille. — Juxta quam expositionem diceretur in pro|>osilo quod esse quod competit composito propter formam, non est aliud ab e.sse formæ;quia, sicut dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2. el I. p., q, 45,art. 4. a esse est subsistentis, tamquam ejus quod est, licet sit naturæ vel formæ, tamquam ejus quo est; unde nec natura rei, nec park-s ejus dicuntur proprie esse, accipiendo esse pro actu entis, ί» Et post pauca, dicit quod « esse (a) Petri non est nisi unum ; habet tamen respectum ad diversa principia ipsum Petrum constituentia, n Palet ergo quod, quia esso vel etiam cajwre esse non eat aliud, in divinis, in supposito producto, quam in divina essentia, qua * non accipit esse. ve) saltem non alia productione quam suppositum, ideo non oportet quod magis producatur vel capiat esso quam divinum suppositum. Quare dicta regula in propo­ sito nihil juvat. Ad quartum dicendum quod illa verba (Commen­ tatoris, scilicet agens general (6) formam, non ita sunt inlelligenda, quod agens generet formam prin­ cipalius quam compositum vel suppositum formæ. SckI hoc ideo dicit, quia forma est ratio (lendi sibi composito; ex hoc enim compositum dicitur fieri, quia materia reducitur de potentia in actum formæ, vel quia accipit formam sibi communicatam ab agente, et non quia accipit materiam. Isto namque modo exponit sanctus Thomas illam propositionem libri de Causia, scilicet : prima rerum creatarum est esse. Dicit enim sic in I p., q. 45, art. 4, ad I··, quod in illa propositione, a ly esse non importat subjectum creationis, sed importat propriam rationem objecti (а) €W. — eiientia Pr. (б) generat. — non generat Pr. I creationis. Nam ex eo aliquid dicitur creatum, quia est ens; non ex hoc quia est hoc ens, cum creatio sit emanatio lotius esse ab ente universali. El est similis modus loquendi ac si diceretur quod primum visibile est color, quamvis illml quod proprio videtur sit coloratum. » — Hæc ille. — Ita in proposita. Cum dicitur quod agens producit compositum quin pn>ducit formam. sensus est, quod ideo agens pro­ ducit compositum, quia communicat formam, vel quin producit Italiens formam, non quod forma pro­ prio producatur. Ad qiihilum iicgnlur antecedens, si illud quod communicatur praeexsistat in generante vel commu­ nicanto illud; si autem praeexsistat in subjecto pro­ ductionis, scilicet in materia ipsius producti, con­ cedo quod illud non erit formalis terminus produ­ ctionis. El causa est, quia si illud praeexsistat in subjecto productionis vel transitionis, tunc illud non communicatur producto, virtute illius productionis; secus si illud praeexsistat in producente; tunc enim producens potest illud communicare producto. Et hujusmodi exemplum est de anima intellectiva, quam homo cibum digerens communicat materia * cibi digesti et carni novi ter generata . * Verumtamen istud argumentum solvitur per primam distinctio­ nem ; quia procedit de formis quæ non sunt suum esse, cujus mod i est raritas vel quantitas, de qua adversarius arguit. Ad sextum negatur minor. Totam enim realilatem quam habet Filius accipit ex vi essentia· ut a formali ratione, et non ex vi proprietatis; nam, licet proprietas Filii, scilicet filiatio, sit vera res, et relatio realis, tamen ipsa non habet quod sil res realis ex ratione relationis, sed ex ipso esse quod habet in suo fundamento, scilicet divina essentia. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1, « relatio, secundum suam rationem, habet «piod ad aliud referat, sed non habet quod ponat aliquid in eo de quo dicitur, sicut omnes aliæ formæ absoluta» ex ipsa sua ratione habent quod aliquid ponant in eo de quo dicuntur. Et ideo inveniuntur aliquæ relationes nihil ponentes in eo de quo dicun­ tur. Relatio tamen tunc dicitur realis, quando habet aliquid in re, supra quod ejus esse fundatur, sicut æqualilas super quantitatem. El ita relationes distin­ guentes personas habent fundamentum in re, scili­ cet ipsam naturam quæ communicatur, secundum «Oiiimunicnlionem naturae. » — Hæc ille. — Palet ergo quod formalis el prima ratio principalisque est ipsa divina 'essentia proprietati quod sil res, et quod habeat rcalitatem; el consequenter minor rationis est falsa. Nec valet probatio ejus, cum fundetur in illa falsa consequentia prius negata, scilicet : essentia non accipit esse, nec realitatein, per productionem ; ergo Filius non accipit suam realitatein per illam. Ista enim m solutione primi argumenti ostensa est penitus non \ alere. DISTINCTIO V. - QUÆSTIO L 251 Ad Mcptlmiiin dicitur sicut ad primum, ct quar- medium inter Patrem et Filium, cum generatio, liini. Forma enim non proprie iit, ut habetur passive accepta, secundum rem sil ipsa filiatio, quæ 7. Metaphysics (t. c. 27); sed tamen compositum esi proprietas Filii el est in Filio ; active vero acce­ iit propter formam, ct non propter materiam. Simi­ pta, est ipsa paternitas qu» est in Patre ct est ipse liter argumentum non «st ad propositum; quia Cnm- Pater; tamen significat proprietatem per modum meritator loquitur de formis quæ non sunt suum actus, el illa significatio fundatur supra rem in acce­ esse, de quibus non loquimur in præsenti. ptione unius ali alio. » — Hæc ille. Ad ochivuin negatur major. Et exemplum addu­ Ad undecimum negatur minor, et ejus probatio. ctum in probatione est ad oppositum. Constat enim Non enim de ratione formalis termini productionis quod in nutritione corrumpitur cibus; ergo aliquid passive dicta * est quod sibi co rrc * pond eat terminus generatur ex eo; et constat quod illud est aliqua a quo, nisi «piando productio passiva est exitus de pars nutriti, ut caro vel hujusmodi. Quæro igitur potentia in actum, et quando peream communicatur quæ forma substantialis sit terminus hujus genera­ forma qu» non esi suum esse; sed ratio formalis tionis. Et non potest dari alia nisi anima intellectiva termini consistit in hoc quod, per illum, productum précédons, nisi vellemus ponere alius formas sub­ nssimiletur producenti, et communicetur sibi a pro­ stantiales in carne humana pneter intellectivam, ducente. quod non ponimus. Illud ergo exemplum destruit Ad duodecimum dicitur quod formahs terminus argumentum, et astruit nostrum propositum, scili­ generationis est divina essentia, sed terminus totalis cet quod formalis terminus productionis non neces­ est ipse Filius. Et ad improbationem primi dicoquod sario capit esse per illam. fundatur in falso, scilicet quod terminus formalis Ad nonum negatur minor; immo anima erit for­ necessario capiat esse et realitatem per productio­ malis terminus resurrectionis. Unde istud argumen­ nem. Ad improliationem secundi similiter dico quod tum, et præcedens, destruit seipsum, cum exempla fundatur in falso, scilicet quod passiva generatio sint ad oppositum. Et cum dicitur quod resurrectio constituat Filium; hoc enim falsum est, cum nulla non est generatio; dicoquod verum est, quia gene­ origo peraonam constituat in divinis, ut alias vide­ ratio importat quod genitum non præfuerit genera­ bitur. Aliud etiam falsum ibi supponit, scilicet tioni ; modo illud quod resurget, prius fuit; el iterum istud : generatio passiva est Filius vel filiatio; ergo quia illa resurrectio non erit terminus alicujus alle­ non terminatur ad Filium. Ista enim consequentia *· vatio is præcedentis ordinat» ad susceptionem formæ non valet· Nam licet sil identitas realis inter gene­ in materia (a); et multa alia dissimilia possent repe- rationem et genitum in divinis, tamen differunt riri. Verumtamen sive resurrectio sit generatio, ut ratione, fundata supra veritatem rei, ex qua conse­ mulli concedunt, sive non, ut dictum est, tamen quitur quod ibi potest aliquid significari per modum causa quam argumentum assignat, quare resurrrelio viæ, cl aliquid |>er modum termini. Aliud falsum non est generatio, nulla est. Dicit enim quod resur­ ibidem multiplicatur, scilicet quod origo passiva rectio non est generatio quia anima præfuil. Huc nreessario distinguitur ab originate; ex quo infert enim non est vera causa. Quia si hominis anima crea­ quod nec Filius nec filiatio capit esse per originem ; retur ante materi» creationem el corporis formatio­ quæ ambo falsi sunt. Dico enim quod non oportet nem, et j>ostea infunderetur corpori disposito, homo originem distingui ab originate, nisi ubi origo non resultans diceretur in illa unione produci, el tamen bubeistit nec eet suum esse; tunc enim origo est anima profuisset ; sufficit enim quod homo non pro­ accidens originali ; sed ubi origo est suum esse sub­ fuisset, qui vere el per se dicitur in illa unione cor- sistens, ipsa est illud quod onginalur secundum rem. porîs et animæ produci, el non ejus pars nisi per Ad dcclmumtcrthini dico quod fundatur in illo accidens. falbO sa?po dicto, scilicet quod formalis terminus Ad decimum dicitur quod ubi est exiliis de iMM essario originatur. Cujus fabulas palet. Quia in potentia in actum, tunc productio formæ esi media corruptione hominissua forma non desinit esse, «piare secundum rem inter formalem terminum productio­ ure oportet quod in ejus generatione incipiat esso. nis et formale principium productivum ; sed ubi Implicat etiam aliud falsum, scilicet quod generatio non est talis exitus de potentia in actum Mviindum realiter distinguatur a genente ubicumque, vel origo diversitatem naturo, sed mera communicatio formæ ab originate. sutaistentis, et quæ est actus purus secundum idem Ad dccliniiinqutirltiiu negatur minor. Dico enim esso in producente et producto, hoc non oportet; quod generatio (lassiva se habet |»er modum vi» ad ibi enim productio non potest realiter distingui a essentiam divinam el ad personam. Nec probationes termino nisi secundum rationem inlelligendi. Unde obstant. Non quidem prima; quia non est inconve­ sanctus Thomas, I. Sentent., dist. 4, q l.art. 1, niens torminum priTXsislere \iæ metaphorice dicta·, ad 4·", dicit : α Generatio non est aliquid realiter quam dicimus productionem, ut sspe dictum fuit. Nec valel probatio «pia proluitur generationem non posse dici viam in personam. Licet enim generatio (a) in materio. — in fvrtna Pr 252 LIBRI I. SEMENTI IREM sit persona, d generatio sit via in personam, non sequitur : vrg»> persona est via in personam ; sed est fallacia accidentis.. Falsum etiam assumitur ibidem, scilicet quod persona Filii constituatur per originem. Item, quod omnis via nccessirio sil a tennino in ter­ minum realiter distinctos. Hoc enim non oportet nisi loquendo de via pedum ; sed non loquendo de via qu.e non est nisi acceptio forma», quæ pro tanto dici­ tur via quia pnesu ppon i tu r acceptio habitioni; prius enim, secundum modum inlelligendi, Filius accipit essentiam quam subsistat in ea vel constituatur ex ea ; ct ad hunc sensum generatio dicitur via. Ad declmumquliiium dicitur quod minor falsa est. Per passivam enim generationem Filius accipit omnia quæ habet, juxta illud llilarii : Nihil habet Filius niti natum ; quod glossal Magister, scilicet nisi « quod nascendo accepit ». Dico tamen quod gene­ ratio passiva non distinguitur realiter ab eo quod accipitur per eam secundum rem, sed ratione; et ideooportet non solum assignare productionem, immo terminum distinctum ab ea, saltem ratione, cum ille sit de ratione productionis. Ad declniumscxtiiin dico quod falso nititur fun­ damento, scilicet quod verbum mentis nostra * non sit aliquid subjecti (x) exsistens in anima, sed sit ipsa res intellecta posita in esse apparenti. Hujus enim falsitas alias ostendetur. Ad dcclmuinsrpllmiiin dicitur quod in divinis non est proprie passio principalis quam iste diffinit. Unde sanctus Thomas, I p., q. 41, art. 1, ad 3* m et ad 2U“ : < Passio, inquit, dicit motum prout est in mobili ab aliquo, el ideo non est in divinis nisi grammatice loquendo, quantum ad modum significandi; sii ut Patri attribuimus generare, Filio autem generari. Actio autem, secundum primam nominis institutio­ nem, iin|M>rtat originem motus; origo enim motus secundum quod incipit ab aliquo el terminatur in illud quod movetur, est actio. Sic autem non est in divinis. Et sic infert ex se passionem. Sed in divinis dicitur actio ordo originis secundum quod ab aliquo pnncipio procedit in illud quod est a principio ; qua· quidem habitudo est ipsa relatio vel notio. Quia tamen de divinis in talibus rebus loqui non |>ossuinus, nisi secundum modum rerum sensibilium a quibus cognitionem accipimus, el in quibus actiones et passioned, in quantum motum implicant, aliud sunl a relationibus quæ ex actionibus el passionibus con­ saepiuntur, oportuit seorsum significari habitudines personarum per modum actus, el seorsum per modum relationis. Elsie patet quod sunt idem secundum rem, sed differunt secundum modum significandi. Hæc ille in forma. II. Ad argumentum Occam. — Ad argumen­ tum Occam negatur major. Non enim verum est (i) iubjech. — tubtlanlue Pr. quod sicut de ratione termini totalis est capere tota­ liter esso per productionem, quod similiter de ratione termini formalis sit capere esso formale per produ­ ctionem, ut patet ex dictis. Nec valet probatio per exemplum de materia, quoniam illa non est ratio quare materia non est formalis terminus aut totalis actus productionis, scilicet quod non capit esse per productionem ; sed causa est, quia non communica­ tur ab agente ipsi producto, sed solum forma, loquendo de agente materiali ; loquendo vero de prima rei nui creatione a Deo, qua materia creabatur, adhuc ipsa non dicebatur formalis terminus, quia ipsa non |W)le>t in esse prodire nisi sub forma, nec habet ordi­ nem ad esse actu, in quod tendit omnis productio, nisi mediante forma. — Ad confirmationem dicitur quod in illo casu, scilicet si materia crearetur sub anima intellectiva pneexsistente, anima esset forma­ lis terminus creationis materia», in quantum esset formalis terminus productionis compositi resultantis ex anima antiqua et materia nova; non enim essent ibi duæ productiones, quarum una terminaretur ad materiam solum, et alia ad compositum, sed eadem esset; nam materia non habet unde possit propriam productionem passivam terminare; sed crearetur illud compositum ratione unius partis, scilicet materne; illa autem materia potius concrearetur quam crea­ retur. III. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii negatur major, ubi terminus formalis sola ratione distinguitur a tennino totali. Tunc enim for­ malis terminus non est pars secundum rem, cum sil lotum productum; nec etiam pars secundum ratio­ nem. ubi formalisterminus secundum suam ratio­ nem est actus purus el subsistens, non mendicans esse a supposito. Ad secundum negatur major. Dico enim quod in productione angeli assignatur terminus formalis ipsa natura angeli, et terminus totalis ipsum supposi­ tum, jMjsitoetiam quod sola ratione distinguerentur; omnis enim productio terminatur ad quod est. — Ad confirmationem dico quod in simplicissimo, puta Deo, distinguitur ratione el modo significandi, quod est et quo est, ul Deus et deitas, Pater et paternitas, licet abstractum et concretum nullatenus realiter distinguantur. IV. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi dicitur quod principium el principiatum realiter distinguuntur, loquendo de principio quod, et de principiato quod ; sed loquendo de principio quo el principiato quo, non oportet quod «lislinguanlur. Hanc solutionem ponit sanctus Thomas, I p., q. 41, art. 5, ad lT , ubi sic ait : α Agens distin­ guitur a facto, el generans a generato; sed illud <|uo generans generat est commune generato et gene­ ranti, el tanto perfectius quanto perfectior fuerit DISTINCTIO V. — QUÆSTIO I. generatio. Unde, cum in divinis bit perfectissima generatio, illud quo generans generat est commune genendo et generanti, idem numero, non solum specie, sicut in rebus creatis. Per hoc ergo quod dici­ mus : divina essentia est quo generans generat, non sequitur quod essentia distinguatur, sicut sequeretur si diceretur quod essentia divina generat. » — Hæc ille. — Earndem ponit solutionem, de Potentia I)eit q. 2, ar i. 2, ad 3* m. Ex quo patet quod non oportet illud quo producens producit distingui realiter a forma qua productum generationem terminat; nec principium quo generans generat distingui a formali termino generationis. Nec probationes valent, ibidem facta·, nun solum probent principium quo esse verius principium quam principium quod. Tamen dico quod illæ non probant quod terminus formalis sil verius principiaturn quam suppositum productum, nisi quando formalis terminus accipit esse per productio­ nem ; cujusmodi non est in divinis, nec semper in creaturis, ut palet in nutrilione, item in resurre­ ctione. Et similiter patet quod argumentum tenet in formis qu® non sunl suum esse ; tales enim non com­ municantur nisi secundum aliud esse, ut prius dice­ batur. Ad secundum negatur major. Non enim est de ratione termini formalis quod producatur, ut ibidem false supponitur. Dico etiam quod filiatio non proprie producitur, sed Filius; cum relatio, in quantum hujusmodi, non sit terminus productionis, ut dici­ tur 5. Physicorum (cap. 10), et 11. Melaphysicx (I. c. 10). Ad tertium dicitur sicut ad primum. Licet enim producens distinguatur a producto, tamen illud quo producens producit non oportet distingui a producto; sicut, licet producens non producat nisi ratione prin­ cipii quo, ut Pater ratione essentiæ, non tamen opor­ tet quod essentia producat, ei Pater producit. A simili, si Paler est principium rationeessentiæ, non oportet quod, sicut Pater distinguitur a Filio, quod essentia distinguatur a Filio. El in proposito, Filius produ­ citur et generatur ratione essentiæ quam accipit ; non tamen oportet essentiam distingui a Patre, si Filius distinguitur a Patre; sed sufficit quod alium modum essendi respecti vu m habeat in producente princi­ pium quo, quam habeat in producto terminus for­ malis. Sic autem est in proposito· Nam essentia est in Patre sub paternitate et in Filio sub filiatione, quæ sunt relationes realiter distinct®, et distincti modi reales, scilicet a seel ab alio. §2. — Ad argumenta contra tehtiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Petri Joannis. — Ad pri­ mum contre tertiam conclusionem negatur major. Sufficit enim quod illa distinguantur ratione quo­ rum unum accipit esso per productionem et non 253 aliud. Sed sciendum quod distinctio rationis multo * hnbet gradus; nec quicumque sufficit ad hoc quod praedicata contradictoria pure realia de taliter distin­ ctis verificentnr; sed tamen distinctio rationis in tali gradu, quo scilicet distinctio rationis fundatur in distinctione reali, isto modo quod taliter distincta ratione vel secundum rationem, sic se habent in re quod unum est commune secundum rem et idem pluribus oppositis et distinctis, reliquum autem non est commune sed condisti netum alicui vel aliquibus sub illo communi contentis, talis, inquam, distin­ ctio rationis sufficit ad hoc quod praedicata realia contradictoria de extremis illius distinctionis verili­ centur; praesertim quæ competunt extremis in quan­ tum distinguuntur. Hujusmodi autem sunl ista prae­ dicata : generari, non generari, capere esse el non repere, produci et non produci. Nam talium praedi­ catorum unum convenit uni extremo distinctionis secundum rationem, quantum ad hoc in quo distin­ guitur ab alio extremo, in quantum scilicet persona se habet ut quid distinctum, et essentia ut com­ mune quid. Produci autem convenit distincto et par­ ticulari, non autem communi et indistincto. Ad secundum dicitur quod generatio divina ter­ minatur in Filio ad rem; verum tamen in Filio est res quæ terminat generationem per modum formalis termini, el illa est essentia. Filius etiam est res quæ terminat generationem per modum geniti, nec tamen oportet quod si Filius generetur, et Filius est res divin® naturae, quod ideo divina natura generetur; sed est fallacia accidentis, sic arguendo : res quæ est Filius generatur, et illa res est divina essentia; igitur natura divina generatur. Ad tertium dicitur quod sicut nulla persona simul eadem generatione generat el generatur, ita nulla essentia generat et generatur eadem generatione. Nec valet probatio : Pater el Filius sunl idem essentia­ liter; ergo eadem essentia generat el generatur. Nam, non omne quod est Pater generat, nec omne quod est Filius generatur. — Ad confirmationem dicitur quod dictum Augustini non solum intelligitur de eadem persona, immo de eadem essentia; nec ly se solum refert personam secundum rem, sed secun­ dum modum significandi. Stat enim ly se pro suppo­ sito locutionis, quo modo essentia potest dici suppo­ situm. Ad quartum negatur major. Non enim Pater est essentia generans, sed essentia sub paternitate. Nec est simile de sapientia el de essentia, licet improprie dicatur sapientia generans, el magis improprie essen­ tia vel substantia aut natura generata. Unde sanctus Thomas, i. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 2, sic ait : « Generare proprie convenit supposito in quantum distinctum ; el ideo quanto magis nomen appropin­ quat ad suppositum distinctum, tanto verius potest de ipso praedicari actus generandi. Unde hæc est propriissima : Pater generat ; quia imponitur numen 1.1 Bit t I. SENTEN’TI IfiUM Patris a proprietate distinguente (x). Et similiter potest dici Persona generat ; quia nomen peraona? imponitur a communi proprietate quæ dicitur per­ sonalitas. Et consequenter minus proprie dicitur : Deus generat; quia quamvis claudat in se supposi­ tum, non tamen suppositum distinctum, nec impo­ nitur nomen a proprietate distinguente (6), sed ab essentia communi. In nominibus etiam abstractis est ordo. Quia quædam dicunt ordinem ad actum, sicut virtus, bonitas, lux, natura, et habitus; et quia actus sunt suppositurum, ideo in istis invenitur dictum : sapientia generat, vel : natum generat; tamen hujusmodi locutiones non sunt extendenda?, sed sunt pie intelligendæ. Quædam vero nomina sunt, quæ non dicunt ordinem ad operationem, sed tamen imponuntur secundum rationem nominis ab actu substandi, sicut substantia; unde hoc nomen, sub­ stantia, adhuc accedit ad rationem suppositi. Sed hoc nomen, essentia, omnino removetur a ratione suppositi. Et ideo minime potest dici quod edentia generet. Si tamen inveniretur, esset exponenda : essentia generat, id est Pater, qui est essentia. » — Hæc ille. Ad quintum dicitur quod major est auctoritas Magistri sententiarum in hac parte auctoritate cujuscumque sancti, quoniam confirmata est per Eccle­ siam. Sancti tamen intellexerunt quod essentia dici­ tur generata, hoc est communicata. Cum enim ait Augustinus : essentia de essentia, lumen de lumine, ars de arte, semper sulxlit : et ambo unum lumen, una essentia, una ars, ut nolet communicationem ejusdem natura, nun autem generationem. Ad sextum patet per idem. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum dicitur quod illud sophisma peccat per fallaciam acci­ dentis. Unde sanctus Thomas, dc Potentia Dei, q. 8, ari. 2, ad Gue, solvens hoc sophisma : essentia divina est paternitas ; filiatio est essentia divina ; ergo filiatio est paternitas, dicit in tali processu incidere falla­ ciam accidentis. Cujus rationem assignat : quia licet in Deo nullum sit accidens, est tamen ibi quædam similitudo accidentis, in quantum ea quæ de se (γ) invicem praedicantur secundum accidens, sunt unum subjecto el differunt ratione. Vult ergo quod, cum persona praedicetur quasi per accidens de essentia, cum ex tali identitate secundum rem |M»rsouæ et essent iæ infertur ea quæ dicuntur de uno dici de alio, committitur fallacia accidentis. Et idem |»onil, 3 p., q 3. ari. 0, ad 3·“, ubi dicit quod, sic arguendo : Densest ingenitus; Filius est Deus; ergo Filius est ingenitus, committitur fallacia figura dictionis, ct fallacia accidentis. Cui concordat Cathon in prupu(i) dittinguenfe. — dittincle Pr. (6) dutinguente — diitincle Pr. (γ) te· — Otn. Pr. silo dicens quod in argumento quod habetur pr® manibus est duplex fallacia, scilicet figura dictionis, pro (Ό quod in majore el minore non est idem modus praedicationis; nam in majore, cum dicitur : omnis Filius fuit genitus vel generabatur, est prædicatio formalis, cum omne verbum praedicetur formaliter, et non solum per identitatem ; in minore vero, cum dicitur : essentia divina ot Filius, est pradicatio per identitatem tantum; el ideo non valet discursus. Esi eliarn fallacia accidentis; quia filiatio, in quantum pradicalur de essentia per identitatem, accidit quod generetur; et ideo non est medium sufficiens ad con< ludendum generari t pradicatio secundi modi dicendi perse, et in minora est pradicatio primi modi ; et generaliter, quandocumque propria passio superioris praedicaretur de per se inferiori per ipsum superius tamquam per medium, esset fallacia figura dictionis. — Item, «piandocumque aliqua passio praedicaretur de subje­ cto aliquo per diffinitionem subjecti, esset fallacia figura dictionis; quia alius modus praedicandi est (piando passio prædicalur de diffinitione subjecti, ab illo quo diffinitio subjecti pradicalur de subjecto; el sic in mullis demonstrationibus esset fallacia, quod non est dicendum. — Item, hic. esset fallacia : omne animal est album; omnis homo est animal; ergo omnis homo est albus, cum praedicatio majoris sit per accidens, et pradicatio minoris per se. Et sic prima responsio non valet. Contra secundani responsionem arguit sic. Primo. Quoniam secundum eam in mullis optimis syllogi­ smis esset fallacia accidentis. Verbi gratia : in ultimo nunc assignato; nam animali, in quantum praedi­ catur de homine, accidit quod sil album, multo magis quam Patri accidat generare, in quantum de eo praedicatur essentia. — Serundo. Quia secundum istam responsionem accipitur accidens non pro eo quod realiter adest et alæst, nec pro eo qupd accidentaliler pradicalur, sed generaliter pro omni extraneo a ratione subjecti, et sic generare est acci­ dens Patri; el sequitur quod in mullis demonstra­ tionibus e^pel talis fallacia, sicut patet in impugna­ tione primæ solutionis. Ad primum contra primam solutionem respon­ detur quod non quæcumque variatio modi pradi­ candi inferi fallaciam figura· dictionis. Sed tamen ille varius modus praedicandi, quo unum praedicatum mutatur in aliud, puta ad aliquid in aliquid, \el e converso, infert fallaciam figura dictionis, eo potisI simum quando praedicatum quod prædicalur de ter- DISTINCTIO V. — QUÆSTIO I. minis alicujus pnedicamenti, el in quantum hujusmodi, concluditur pnedicari ile terminis alterius pnedicamenti, propter hoc quod prodicantur de ter­ minis primi pnedicamenti in quantum habent talem modum prodicendi vel econtra; sicut cum dicimus generari prodicatur de Filio, quia e>t relativum, et ideo infertur quod generari prod iret u i* dr essentia, quia Filius de essentia prodicatur vel econtra. Sic in pix>|Kisitu. Dicoeigo quod prædicatio primi et secundi modi non est talis variatio quæ causet fallaciam figuro dictionis, sic quod repugnat ei prædicari do aliis quibus non convenit in secundo modo. Sir in proposito, aliqua pr.rd irata conveniunt relativis in quantum hujusmodi, scilicet quia sunt distincta in divinis, quibus repugnat pradicari de non distin­ ctis, ac pci hoc de non relativis, largo rapiendo rela­ tivum pre supposito in divinis. Ad secundum, de passione, dico quod illa varia­ tio modi pnedicandi non variat veritatem proposi­ tionis, sicut in proposito, ubi actus notionales pra·d icantur de relativis solum, nun autem de aliis, nisi implicite vel explicite dicant relationem el supi­ nant pro ea ; cujusmodi sunt, persona, Pater, Deus. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 2, ad 2αη* : « Relativum in divinis dicitur mul­ tipliciter. Propriissime enim relativum est quod secundum nomen suum ad aliud refertur, ut Pater. Aliud est relativum quod consequitur vel causai rela­ tionem, sicut generatio et generare. Aliud est quod implicite claudit in se relationem; sicut Trinitas, personas distinctas relatione; et hoc nomen, persona, includit relationem distinguentem. Aliud potest dici relativum in quantum pro relativo jionitur, sicut Deus et quædam numina abstracta; cujus ratio est dicta, λ — Hæc ille. Ad tertium dico quod prædicatio per se el per accidens non causal fallaciam figura? dictionis, sed forte fallaciam accidentis. Quandocumque enim ali­ qua duo de se invicem accidentaliler prodicantur, si aliquod prodicalurn conveniat uni illorum in quantum distinguitur ab alio, et illud pratiicatiim concludatur inesse alteri, committitur fallacia acci­ dentis. Sicut, in proposito, essentia et Filius accid en tui i ter quodammodo de se invicem prodicantur. Si ergo generari, quod convenit Filio in quantum esi suppositum distinctum, concludatur pnedicari de essentia, quia prodicatur de Filio, committitur dicta fallacia; non enim ojjortel ea quæ conveniunt Filio secundum modum quo differt ab essentia, pnedicari de essentia, licet Filius et essentia de se invicem prodicentur; el «le hoc amplius dictum esi disl. 2. Per hoc palet ad argumenta contra secundam responsionem. A·/· do ferro; sed liene dicimus cultellum pmo de ferro, quia inter cultellum et ferrum est distinctio sicut inter principium intrinsecum et principialum. Sensus est ergo : Filius est natus de substantia Patris, id est, est natus a Patro qui est eadem substantia quod ipse(a)et ejus principium. Non dicimus autem quod Filius est de essentia, quia essentia non est princi­ pium ejus, nec ab ipso distincta; nec dicimus quod Filius est de substantia Spiritus Sancti aut quod Pater est de essentia Filii, quia licet inter eos sit consubstantialitas et personalis distinctio, non tamen Sanctus Spiritus est principium Filii, necFilius prin­ cipium Patris. Quamvisautem non absolutedicamus : Filius est uam for­ mam, ut didi Commentator, 2. libro de Anima (commento 4). »— Quia ergo, de, dicit consubstan­ tialitatem et ordinem ad principium, el consubstan­ tialitas respicit personam generantem, ideo non dici­ mus quod Filius sit de essentia, sed quod sit de essen­ tia Patris; et ideo non oportet esse distinctionem Filii ab essentia. Ad secundum dico quod si major intelligatur de terminis productionis, quæ sunt forma et ejus pri­ vatio, major est vera, sed minor est falsa; cum divina essentia nunquam fuerit sub privatione Filii; nec prolatio vadit ad hoc propositum. Si autem ter­ mini productionis inlelligantur, principium produ­ ctivum, et ipsum productum, major est falsa. Ae ex nihilo, remanet ordo affirmatus ad nihil. Sed aliquid habet ordinem ad nihil dupli­ citer, silicei ordinem temporis, el ordinem naluræ: ordinem temporis, eo quod prius fuit non ens ct postea ens. pI hoc nulli ælerno convenit; ordinem naluræ. quando aliquid habet esse dependens ab alio; hoc enim, ex partesui, non habet nisi non esse, cum totum esse suum ad alterum dependeat, el quod est alicui ex se ipso naturaliter pnecedit illud quod esi ei ab altero; el ideo, supposito quod cœlum sil ab ælerno, adhuc tamen esi verum dicere quod fuerit ex nihilo, sicut prolat Avicenna. Neutro autem modo Filius habet ordinem ad nihil. Non enim babel ordinem lemjtoris, quia est ætemus; nec ordinem , * natura quia suum esse esi absolutum, non depen­ dens ab alio; quamvis enim Filius totum esse suum habeat a Patre, tamen esse suum non est dependens, (sicul esse creatnræ quæ in nihilum caderel nisi esse I suum sustineretur ab aliquo), quia accipit a Patre | idem numero esse quod habet Paler; el ideo Filius non ΙηιΙκΊ es>e dependens, neque ex nihilo, quod necessario sequeretur si aliud esse in numero reci­ peret a Patro. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod, licel Filius non fiat de aliquo, quod se habeat ul | materia, non tamen creatur : tum quia non produ­ citur ex nihilo; Ium quia non producitur de substantia | Patris; illud autem proprie creatur, quod producitur de nullo, altero vel utroque modorum praedictorum, quod scilicet prius fuit secundum tempus non ens quam ens; vel prius ordine naturæ: quia scilicet ex se non hal»el esse, immo suum esse dependet ad aliud. et ideo prius, natura est non ens quam ens. Λ<1 quintum dicitur quod, sive ignis generet alium ignem de jmrte suæ substantiæ, sive de tota substan­ tia, dummodo nulla alia entitas esset in igne gene­ rato realiter distincta ab illa substantia quæ datur ei a generante, sicut in Filio non est alia entibus ab essentia, illa substantia non esset materia ignis, sed esset ipse ignis. Sic in proposito. Ad sextum dico quod non sic esset in illo casu de igne generante ignem de materia propria, el de Patre generante Fdium de sua substantia. Nam tunc illud quod generans daret generato, non esset ipsum gene­ ratum, sed pars ejus actuabilis per formam. Set us est in proposito, ubi substantia Patris non est pars Filii, sed totus Filius. Ad MqiUiniim dicitur primo, quod nec filiatio nec passiva generatio e>t prior Filio, priori tate originis, aut quacumque alia prioritate, extra intellectum. Secundo dicitur quod, licel filiatio vel generatio pas- si va, secundum modum nostrum intelligendi, pnecedant personam Filii, non tamen oportet quod in ali(pio signo vel priori inlelligatur filiatio vel passiva generatio esse subjective in essentia divina et non in Filio. Filiatio enim, non ut relatio, sed ut forma constitutiva person®, et generatio passiva ut via se habens ad Filium, pneintelligunlur persons consti­ tuta', ul alias dicetur. Ut autem piteintelligunlur, non oportet eas intelligi ut inliærentes. Sed si intelligantui ul exsistentes in essentia, non intelliguntur in ea essi? ul in subjecto. Sicul enim dicit sanctus Thomas, primo Sentent.. dist. 33, q. 1, art. 3, ad 4MW : u Comparatio terrenorum ad divina, secun­ dum Hilarium (1. de Trinit. post med.), nulla est. Unde nullus illorum modorum quos Philosophus enu­ merat, sufficit ad explicandum quomodo in divinis aliquid in aliquo esse dicatur, pnecipue modus quo proprietates in essentia esse dicuntur; quia non inve­ nitur in creaturisaliqua diversorum generum in iden­ titate rei convenire, sicut relatio et substantia in divinis conveniunt in essentia, ratione cujus unum in allero esse dicitur, scilicet paternitas in essentia, sicut in præexsislente secundum intellectum, d — Hæc ille. Ad octavum negatur major, ut dictum est in resjionsione primi. Si enim anima praeexsistens cum corpore noviter creato constitueret hominem, illa anima |M?r se ingrederetur constitutionem hominis, nec caperet esse |>er generationem illius, el tamen non esset subjectum talis productionis. Ad nonum negatur consecpientia. Nec valet pro­ batio. Non enim ilia est differentia inter generatio­ nem et creationem; sed plures aliæ, praesertim illa quæ dicta est in solutione quarti. Verumtamen fal­ sum supponitur quod creatio non habeat subjectum; hoc. enim falsum est;cum creatio sil accidens, ut alias patebit. Angelus etiam creatur, et non de sub­ jecto Iit. Non ergo potest veriOcari quod creatio sit productio sine subjecto sui, vel sine subjecto . — Hæc ille. Tertia conclusio esi quod essentia divina est principium netus generationis, sub ratione qua essentia est natura. Probatur sic. Nam < cum in essentia sint diversa attributa, quæ realiter sunt unum, licet distinguan­ tur ratione, tamen actus refertur ad essentiam secun­ dum illud attributum quod exigit conditio actus; sicut intelligere est a divina essentia in quantum ipsa est intellectus, et res volitæ, quæ possunt esse et non esse, producuntur ab essentia in quantum ipsa est voluntas. Sed de ratione generationis est quod producatur generatum in similitudinem gene­ rantis; et hujusmodi productionis principium perli­ net ad naturam, quæ est vis ex similibus similia procreans. Essentia igitur, sub ratione naluræ, est principium actus generandi. El ideo dicitur quod Pator natum genuit Filium ». — Ista est conclusio sancti Thornæ, 1. Sentent., dist. G, q. 1, art. 3. Hem, de Potentia Dei, q. 2, art. 3, arguit quod, nec generationis Filii, nec processionis Spiritus (3) ute actus. — ille Pr. Î60 LIDRl I. SENTENTIARUM Sancti, voluntas est principium, sed natura. Quod I quod Filius producitur intellectu, ut natura est; terenim voluntas, in quantum hujusmodi, non sit prin- i lio, quod Spiritus Sanctus producitur voluntate, hoc eipitmi talium actuum, arguit sic : « Voluntas, in est peractum voluntatis, ut naturalis (a) est; natura quantum voluntas est, cum sit libera, ad utrum libet quidem ad unum determinata est (6). Unde, inde se habet. Potest enim agere ct non agere, sic vel sic Potentia Dei, q. 10, art. 2, ad 4um, dicil quod α sicut facere, velle vel non velle. Et si, respectu alicujus, Filius naturaliter procedit a Patre, ut verbum, ita voluntas sit determinata, hoc non est in quantum Spiritus Sanctus naturaliter procedit ab eo, ut amor». voluntas, sed ex inclinatione naturali quam habet ad Secundum enim quod ponit sanctus Thomas, 1. Sen­ aliquid, sicut ad finem ultimum quem non potest non tent., dist. 6, q. 1, art. 2, voluntas divina non se velle; sicut voluntas humana non potest nolle beati­ habet ad Spiritum Sanctum, sicut principium ad tudinem, nec velle miseriam. Ex quo patet quod principiatum, sed sicut principium ad id quod est omne illud cujus voluntas est principium, quantum in sibi ratio principiandi; et similiter se habet intelle­ se est, possibile est esse vel non esse, et esse tale . ctus ad Verbum : < Voluntas, inquit, potest compa­ vel (ale, el esse tunc vel nunc. Omne autem quod sic rari ad aliquid dupliciter : aut sicut potentia ad obje­ se habet, creatum est ; nam m eo quod est increatum ctum, aul sicut principium. Si comparetur voluntas non est potestas ad esse vel non esse, sed per se est ad aliquid, ul objectum, tunc omne volitum a Deo necesse esse, ut probat Avicenna. Si igitur ponatur potest dici esse voluntate ejus; et sic potest dici : Filius voluntate generatus, sequitur necessario ipsum Pater est Deus sua voluntate; vult enim se esse esse creaturam. > — Et eo modo potest argui de Deum ; el similiter potest concedi, quod Pater genue­ Spiritu Sancto. rit Filiurn voluntate. Si autem voluntas comparetur Sed quod dictorum actuum natura sit principium, ad aliquid, ul principium, hoc potest esse duplici­ arguitur sic, ab eodem, ibidem : « Natura, inquit, ter : quia, aul illud, ad quod comparatur, dicit ad unum determinata est. Et secundum hoc, ex hoc rationem principiandi, aut dicit ipsum principiaquod Filius est a Patre generatus natura, oportet quod lum. Si primo modo, sic comparatur voluntas ad ipse non possit esse non generatus, et quod non |>os- processionem Spiritus Sancti qui procedit ut amor, sit esse alio modo quam est, aut Patri non consub­ in quo amore voluntas principiata producit, scilicet stantialis vel inæqualis, cum illud quod naturaliter creaturas; el secundum hunc modum etiam intelle­ procedit, procedat in similitudinem ejus a quo pro­ ctus se habet in Deo ad generationem Filii qui pro­ cedit; et hoc est quod dicit Hilarius, in libro tie cedit ut ars el verbum. Si secundo modo, tunc prinSynodis (super can. 24. Sirmiens.). Omnibus crea· cipiaturn procedit a voluntate secundum conditionem turis substantiam Dei voluntas attulit; sed Filio voluntatis. Voluntas autem, quantum est in se, est naturam dedit perfecta nativitas. Et ideo talia libera; unde principiata voluntatis sunt tantum ea sunt cuncta creata, qualia Deus esse voluit; Filius quæ possunt esse vel non esse. El hoc modo, constat autem talis est qualis est Deus. Sicut autem dictum quod voluntas divina comparatur ad creationem est, voluntas, licet respectu aliquorum ad utrumque rerum, et non ad generationem Filii. )> — Hæc ille. se habeat, tamen respectu finis ultimi naturalem — Ex quibus videtur velle quod essentia divina est inclinationem habet; el similiter, intellectus, respe­ principium generationis, et spirationis, et creationis, ctu principiorum, naturalem quemdam motum (x) el omnium divinorum actuum; sed non sub nuda habet. Principium autem divinæ cognitionis est ipse ratione essentiæ. Quinimmo essentia divina, ut induit Deus, qui etiam est finis siue voluntatis. Unde, illud rationem intellectus aut memorise, est principium quod procedit in Deo per actum intellectus cogno­ generationis Verbi, ul Verbum, licet Filii, ut est scentis seipsum, naturaliter procedit; et similiter Filius, principium generationis sit essentia ul induit quod procedit peractum voluntatis diligentis seipsum. I rationem natura.·. Ulterius, essentia, ul induit ratio­ Et propter hoc, cum Films procedat peractum divini nem voluntatis naturalis, est principium spirandi intellectus, in quantum Pater cognoscit seipsum, et Spiritus Sancti; sed, ut induit rationem voluntatis Spiritus Sanctus per artum voluntatis, in quantum libero indifferenter ad opposita , sic est principium Paler diligit Filium, sequitur quod tam Filius quam creaturarum. Et ex hoc solvuntur mullæ contradiSpiritus Sanctus naturaliter procedant ; el ex hoc, I ctiones, quæ videntur in dictis sancti Thomæ. ulterius, quod sint consubstantiales, et coæqunles, et coaeterni Patri el sibi invicem » — Hæc illein forma. I Quarta conclusio est quod licet Spiritus Sanctus procedat naturaliter a Putre, non tamen proce­ Eamdem conclusionem cum probationibus tenet dit ah eo per modum natune, sed per modum I p . q Π . ari 2 voluntatis. Ex qua conclusione cum probationibus sequitur quod Spiritus Sanctus non plus producitur voluntate, Prima para conclusionis probata est in procedenti in quantum voluntas est, quam Filius; secundo, (s) motum. — modum Pr. (а) naturali». — txduntaj Pr. (б) eit. — Om. Pr. DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I. conclusione. Se — Hæc ille. Item, ibidem, ad 11ww : α Processio quæ est per modum voluntatis, distinguitur tripliciter ah ea quæ est per modum natune» Primi·, quia sicut processio qua’ est per modum nature non pneexigit aliam processionem, ita nec processio quæ est per modum intellectus («); processio autem quæ est per modum voluntatis, de necessitate pneexigit aliam processio­ nem, quæ est per modum intellectus. Secundo, quia sicut natura producit aliquid in similitudinem sui, ita et intellectus, tam intra quam extra. Intra qui­ dem, sicut verbum est similitudo rei intellecta?, et intellectus intelligentis seipsum. Extra autem, sicut forma intellecta inducitur in artificialum. Voluntas autem non producit suam similitudinem intus, nec extra. Intus quidem non ; quia amor, qui est intranea processio voluntatis, non est aliqua similitudo voluntatis vel volili, sed quædam impressio relicta ex voluntate (6) in volito, aut quædam unio unius nd altorum. Extra autem non; quia voluntas imprimit m artiiiciatum formam intellectam priusquam soli­ tam, secundum ordinem rationis; unde principaliter est similitudo intellectus, et secundario voluntatis. Tertio, quia processio natura (γ) est lanium ab uno, sicut ab agente, si sit perfectum agens; nec obstat qnod in animalibus idem generatur a duobus, scili­ cet ex patre et matre, nam solus pater est agens in generatione, mater vero est patiens. Similiter autem processio intellectus est ab uno solo. Sed amicitia, quæ est amor mutuus, procedit a duobus ad invicem se amantibus, λ — Hæc ille. Sed dicitur forte quomodo stant simul ista duo, quod Spiritus Sanctus naturaliter producatur, non tamen per modum nature. Respondet sanctus Tho­ mas, ibidem, ad 4·", dicens : < Spiritus Sanctus naturaliter procedit a Pâtre, ut amor, nec tamen I Spiritus Sanctus procedit |>er modum natune. Hoc enim dicitur m divinis procedere per modum natune quod procedit sicut ea quæ in creaturis a natura pro­ ducuntur et non a voluntate. Sic ergo differt natura­ liter produci, el produci per modum natune. Dicitur autem produci naturaliter, propter naturalem habi­ ta) ita nec proccuîû qua· eif per modum intellectui. — Om. Pr (6) cx voluntate, — Om. Pr. (γ) natanc. — nec Pr. 261 tudinern quam habet ad suum principium; per modum vero natune produci dicitur quod producitur ab aliquo principio sic producente (a) sicut natura producit. » — Hæc ille. Quinta conclusio e»l quod licet Spiritus Sanctus procedat naturaliter, cum hoc tamen libere procedit a Patre. Unde sanctus Thomas dicit, ibidem, ad 5X" : « Naturalis, inquit, necessitas, secundum quam voluntas aliquid ex necessitate velle dicitur, ut felici­ tatem, libertati voluntatis non repugnat, ul docet Augustinus, 5. de Civitate Dei (cap. 10). Libertas enim voluntatis coactioni vel violentiae opponitur. Non autem est violentia vel coactio m hoc quod ali­ quid movetur secundum ordinem suæ natura, sed magis in hoc quod naturalis motus impeditur, sicut cum impeditur grave ne descendat ad medium. Unde voluntas libere appetit felicitatem, licet necessario appetat illam. Sicut etiam et Deus sua voluntate libere amat seipsum, licet de necessitate amet seipsum, et necessarium est quod tantum amet se, quantum bonus est, sicut tantum intolligit se, quantum est. Libere igitur Spiritus Sanctus procedit a Patre, non tamen possibiliter, sed ex necessitate, nec possibile fuit ipsum procedere minorem Patre, sed necessa­ rium fuit illum Patri esse æqualem, sicut et Filium qui est Verbum Patris. » — Hæc ille. Sexta conclusio : quod, licet respectu genera­ tioni» Filii Deus habuerit voluntatem conco­ mitantem, non tamen accedentem, nec antece­ dentem duratlonc vel intellectu. Istam conclusionem probat sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 3, nd 2”“. Dicit enim sic : α Reqiectu nullius rei est Deo voluntas accedens; quia quidquid aliquando vult, ab ælemo voluit; concomitans vero est respectu omnium bonorum quae sunl tam in illo quam in creaturis: vult enim se esse, et creaturam esse; sed procedens vel antecedens, tempore quidem, non est nisi respectu creaturarum quæ ab æterno non sunt, pnccedens vero intellectu esi respectu actuum æternorum onit Philoso­ possunt eidem productivo principio convenire. phus, 2. Physicorum (t. c. (>6), de causis agentibus secundum propositum et non secundum propositum, quas post vocat intellectum et naturam. Unde, per §3. — Contra quintam conclusionem ista tria, non secundum propositum, a natura, et potentia irrationalis, Aristoteles ibidem intelligit Argumentum Gregorii. — Contra quintam illud principium quod communiter dicimus naturam. conclusionem arguit Gregorius ( I. Sentent., dist. 10, Ergo, secundum Philosophum, principium activum q 1, art. 2), probando quod Spiritus Sanctus non naturale dicitur illud quod necessario agit, dum est procedat libere. Arguit enim sic. Nullum principium in dispositione in qua jiolest agere ; ct per consequens, activum dicitur liberum respectu nlicujus, nisi illud, liberum, ex opposito consideratum, est illud quod ct suum oppositum, sit in ejus potestate ; ac per hoc, non necessario agit, sed potest agere et non agere. aliud tantum producitur ab aliquo principio libere, — Confirmatur secundo, per Augustinum, 3. de quod producitur ab illo contingenter et non neces­ Libero arbitrio, cap. 3, ubi ponit sic : Non est nobis sario. Sed Spiritus Sanctus non producitur contin­ liberum quod ia potestate non habemus; liberum genter Ιζ Patro et Filio ; immo necessario. Ergo non autem est quod in potestate habemus. Ex quo palet procedit ab eis libere. Minor manifesta est ex fide. quod, secundum ipsum, omne quod est nobis libe­ Major probatur. Quia distinctio principii productivi rum est in potestate nostra. Illud autem dicitur DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I. solum esse in potestate nostra, quod possumus facere ct non facere; unde Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 5), dicit : In quibus est in nobis, id est, in potestate nostra, operari, ct non operari, supple, est in nobis; ct in quibus non, id est, in quibus est in nobisnon operari, etiam operari est in nobis. Ergo illud solum est in nobis liberum, quod, et ejus oppo­ situm, possumus.— Confirmatur tert io, |>er Damasce­ num, (de Fide OrZ/i.),lib. 2,c. 26,dicentem : Eorum, inquit, quæ fiunt, hæc quidem sunt in nobis; hæc autcm non sunt in nobis. In nobis quidem sunt qme nos sumus liberi arbitrando facere ct non facere; hæc enim omnia quæ per nos voluntarie aguntur, non enim voluntarie dicerentur agi, actu non exsi­ stente in nobis. — Hæc ille. — Ex quibus patet quini ea tantum voluntarie agere dicimur, quæ sunt in nobis, et aeque facere et non facere possumus. § i. — CONTRA SEXTAM CONCLUSIONEM Argumentum Scoti — Contra sextam arguit Scotus(I. Sentent., dist. 6, quæst. unica), probando quod Pater prius voluit gignere Filium quam genuei it eum, non solum prioritate secundum intellectum, immo prius origine. Quia Pater, in primo signo (a) originis, intelligit formaliter, et tunc etiam potest habere actum volendi formaliter; in alio tamen signo originis, gignit Filium, nec tamen vult illam gignitionein volitione sequente illam gignitionem, sed volitione habita in primo signo originis, qua Pater formaliter vult, præsupponendo aliquo modo intel­ lectionem qua Pater intelligit, non autem gignitio­ nem Verbi. Quod enim Paler prior sil Filio in aliquo signo originis, probat ipse, et sui sequaces, dupli­ citer. Primo sic. Omne producens est prius suo produ­ cto; ergo Pater est prior Filio. Consequentia |iatet : quia Pater producit Filium. Antecedens probatur dupliciter. —Primo, per Augustinum, dc Immorta­ litate animæ, cap. 8, dicentem : Nulla res se facit aut gignit; alioquin erat antequam erat; quod si fal­ sum est, verum illud. Ista autem consequentia nulla esset, nisi verum sit quod omne faciens vel gignens sit antequam sit illud quod ah eo gignitur ; et eadem ratione omne producens etc. — Secundo, idem pro­ batur per Philosophum, 12. Mclaphysicæ (t. c. 16), ubi causas agentes et moventes dicit differre a fyrmalibus in hoc quod ipsæ præccdunt res quarum sunt cause, formales autuin non pnecedunt sed sunt simul. Et Commentator, ibidem, commento 16 : u Causa, inquit, agens differt a formali : quia agens ct movens praecedit illud quod agitur et movetur ab eo, formalis autem, et materialis, est cum genera­ tione. i> Et infra, exponens exemplum Philosophi, ait quod sanitas non pnecedit hominem sanum, cum (a) ubicumque, in hoc argumento, invenitur signo habet Pr. signato. 2Ô5 sanitas in sano est quasi forma; sanans autem necesse est ut praecedat sanitatem. Necesse est etiam, secun­ dum Commentatorem, agens praecedere actum ab eo, et producens productum. Secundo sic. Omne producens prius intelligitur suæ productioni ; agere enim el producere praesupponunt esse. Igitur Pater praintelligitur generationi, et per consequens Filio, et ambo præinteiliguntur spirationi. Ex quo sequitur quod Poter erit prior Filio, el Filius Spiritu Sancto. — Confirmatur. Quia habitudo natura ad suppositum prior est habitudine ejus ad actum secundum. Patet per idem : quia sci­ licet agere supponit esse, et habitudo natura ad sup­ positum pertinet ad esse. Igitur natura divina prius habet esse in supposito paterno quam sit principium productionis Filii, et per consequens Paler prius est quam generet, et per consequens est Filio prior. Hoc autem probato, apparet quod, cum Pater nihil expectet a Filio, Paler in illo priori quo prae­ cedit Filium, est persona perfecta, cum omnibus essentialibus non habentibus respectum ad extra, et cum principio, et fecunditate perfecta qua potest gignere Filium et spirare Spiritum Sanctum; et sic potest et vult generare Filium el spirare Spiritum Sanctum. Ex quo sequitur quod prius voluit gene­ rare Filium quam genuerit eum. B. — SOLUTIONES § 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA TRES PRIMAS CONCLUSIONES Ad argumenta Gregorii. — Ad primum con­ tra tres conclusiones dicitur quod responsio ibidem data bona est. — Et ad primam improbationem illius negatur consequentia. Licet enim divina natura, quam dicimus principium quo generationis Filii, non distinguatur realiter a Filio aut a generatione Filii, non tamen sequitur quod illa non plus sit principium Filii quam sui; quia natura divina dif­ fert ratione tam a generatione quam a Filio, non autem a seipsa. Ipsa enim se habet ad Patrem ut forma ejus in quantum est Deus; non autem Filius, sed ut suppositum productum a Patre Et ideo divina natura est quo Pater producit Filium, et est princi­ pium Filii, non autem est principium quo essentiæ vel nature. — Ad confirmationem dicitur quod prin­ cipium, in quantum hujusmodi, est principium alte­ rius a producente; non autem oportet quod princi­ pium quo sil principium alterius a se realiter distin­ cti , sed alterius secundum rationem. Sic autem est in proposito ; quia Filius est alteret alius a Patre pro­ ducente, non autem a principio quo, scilicet natura divina, nisi secundum rationem. Ad secundum respondetur sicut ibidem respon­ debatur. — Et ad primam improbationem negatur assumptum, scilicet ista esse incompassibilia : A 26ό LIDIlt I. SENTENTIARUM est principium B, et tamen non realiter distinguitur A « B, loquendo de principio quo. Et ad Commen­ tatorem, et Philosophum, dico quod sufficit, ad sal­ vandum intentum eorum, quod ubicumque est prin­ cipium, ibi oportet esse realem distinctionem, non quidem inter principium quo el principiatum quod est de principio, sed inter principium quod el ipsum productum vel principiatum, quia principium quo nunquam est sine principio quod. — Ad secun­ dam improbationem dico quod non ideo negamus paternitatem esse principium generationis activa.·, quia est idem realiter cum illa generatione, sed quia se habet ad Patrem ut forma individuals , * quæ nun­ quam est principium quo, sed potius natura commu­ nicata ipsi genito, ut alias dicetur. — Ad tertiam improbationem dicitur quod, licet natura sil princi­ pium quo generationis Filii extra animam el sine negotiatione intellectus, tamen non oportet quod habeat realem relationem ad illud cujus esi princi­ pium quo ; quia, ad hoc quod relatio inter aliqua sil realis, non sufficit quod quodlibet eorum sit res extra animam, sed oporlelqQod extrema sint realiter distin­ cta; alias relatio qua Socrates dicitur idem sibi ipsi esset realis;quod philosophi negant. Sicut nec sequi­ tur : Socrates est idem sibi realiter extra animam, igitur habet relationem ad seipsum extra animam; ita similiter nec valet consequentia : est principium extra animam, ergo est ad aliud extra animam, vel relativum extra animam aut intellectum ; quia prin­ cipium non dicit relationem realem actualem semper in eo quod dicitur principium respectu illius cujus est principium, sed solum principium quod est in ordine ad principiatum ejusdem ordinis, ut alias dicetur. Etsi dicatur quod principium est relativum, nec potest concipi ad se nec absolute; — dicitur quod aliquid concipi relative contingit dupliciter. Primo modo, ut ly relative, determinet modum concipiendi. Secundo modo, ut ly relative, determinet objectum quod concipitur. Sunt ergo aliqua quæ nunquam possunt concipi nisi relative primo modo, quæ tamen possunt non concipi relative secundo modo; cujusmodi est hoc quod dico, principium. Nam nunquam aliquid concipitur ut principium, nisi per actum intellectus comparantis illud ad aliquid ; sed tamen non quandocumque aliquid concipitur ut principium, oporteret concipere in eo relationem esse ad ali<|iiid. Dico ergo quod non oportet omne principium quod est extra intellectum habere relationem extra intel­ lectum ve) esse ad aliquid. Tamen principium est quid relativum ; quia non potest concipi nisi relative, hoc «t nisi actu collativo duorum ad invicem. Et talia sunt multa relativa dicta de Deo ex tempore, ut Dominum, Creator, quæ dicuntur importare in Deo relationem rationis tantum, et tamen conveniunt Deo nullo intellectu considerante. Non enim dicuntur relativa secundum rationem, quod significent prin­ cipaliter relationem consequentem opus intellectus, I sed quia habent esse absolutum, licet non possint concipi, ut talia, nisi relative modo pradicto. Relativa igitur secundum rationem, primo modo dicta, dicunt absolutum relative, et non aliquam relationem in re, nec in ratione, de principali significato, sed quoad modum significandi. Relativum enim secundum ratio­ nem dicitur aliquid dupliciter. Primo modo, quia principaliter dicit relationem quam intellectus adinvenit el attribuit rei ut intelligitur, sicut est hoc quod dico, genus, species, praedicabile, universale. Et talia relativa non conveniunt rebus nullo intellectu considerante, immo solum conveniunt rebus dum intelliguntur; animal enim non est genus nisi dum intelligitur. Alia sunt relativa secundum rationem, quæ non dicunt principaliter relationem quam intel­ lectus attribuat rei, sed dicunt aliquid absolutum in re principaliter, et tamen significant illud ac si esset relativum; quia talia nomina immediate significant conceptum relativum quo concipitur res absoluta, propter hoc quod sicut intelligirnus significamus. Talia autem absoluta in re intellectus concipit colla­ tive el in ordine ad aliud, ita quod relatio non est nisi in modo concipiendi, sicut hoc quod dico, Domi­ nus, Creator, el hujusmodi, quia intellectus non intelligit Deum, ut Creatorem, nisi concipiendo ipsum ut terminat relationem creatura ad ipsum. Et ita est de hoc relativo, idem. Et talia relativa conve­ niunt rebus, nullo intellectu considerante. Ad tertium principale negatur antecedens, scilicet quod Paler seipso primo producat, hoc est quolibet quod est ipse. Non enim producit relatione, nec pro­ ductione, tanquarn virtute productiva vel principio quo, sed aliquo quod esi ipse, scilicet natura divina. El ad improbationem dico quod Paler producit aliquo sui intrinseco sibi; nec seqilitur quod includat aliam enlitatein prater illam entitatem qua dicitur primo producere, aliam, inquam, secundum rem, licet aliam secundum rationem ; sed est fallacia conse­ quentis a pluribus causis veritatis ad unam. Ista enim propositio, Paler producit aliquo sibi intrinseco el non seipso primo, habet duplicem sensum. Primus est: quia Pater producit aliqua parte suæ entilatis, el non lola enlitate sua. Alius est : quia Pater producit aliquo quod est ipse, el non quolibet quod est ipse. Primus sensus est falsus; secundus est verus. In primo sensu valet consequentia, sed non in secundo. Ad quartum negatur prima consequentia ibi farta, loquendo de principio quo indistincto secundum rem aprincipioquod.— Ad probationemœnsequentia»dicitur quod, licet Paler habeat esse tale vel tale, immo esse simpliciter, per divinam essentiam, ea enim est Deus sciens, omnipotens, volens, potens generare, ea, inquam, formaliter el non efficienter, non tamen se­ quitur quod divina essentia sit causa Palris, sed quod est forma ejus constitutiva in esse Dei el in esse sim­ pliciter. Et hoc non negant sancti; quinimmo Augu­ stinus concedit sæpe quod non eo Filius est Verbum DISTINCTIO VL — QUÆSTIO I. quo sapientia vel Deus, ct quod deitate Deus est. Forma autem non semper distinguitur ab eo cujus est forma secundum rem, ut docet sanctus Thomas, 1. p., q. 39, art. 2, ad 5·· ; « Causa efficiens, inquit, el materialis in omnibus distinguuntur ab his quo­ rum sunt causæ; nihil enim est sua materia, nec aliquid est suum principium activum. Aliquid tamen est sua forma, ut patet in omnibus robus immate­ rialibus. Et ideo per hoc quod dicimus tres personas unius essentiæ, significando essentiam in habitudine formæ, non aliud ostenditur esse essentia quam per­ sona. p — Ibidem dicit etiam, ad : « Divina essentia significatur ut forma, respectu personæ; et ideo, convenienter dicitur essentia personæ, non tamen persona essentiæ, nisi aliud addatur ad desi­ gnationem essentiæ, dicendo : Pater est persona divinæ essentiæ. η — Hæc ille. — Cui concordat Linconiensis, super illud 2. Poster., cap. 2 : Causa aut est eadem rei aut alia : a Quod autem dictum est in hac ostensione quod causa aut est eadem rei aut alia, sic est intelligendum. Causa eadem rei est ejus causa formalis; quia forma totum verum gs!e rei in se habet ; et si sit forma quæ non egeat materia, ipsa est vere res ipsa, et forma quæ eget materia, si posset subsistere absque materia, esset verius res ipsa quam sit res materiata, sicut si figura statute posset esse sine materia, esset ipsa figura verius el nobilius sta­ tua quam sit statua materiata. Causa ergo formalis et diffinitio sumpta a causa formali hac ratione dici­ tur eadem rei. Finalis vero et efficiens extra rem sunt. Materialis vero, licet sit de integritate rei, non tamen est de puritate essentiæ, sed est assumpta propter necessitatem; quia ut forma sit, necesse est mate­ riam talem esse; et hac ratione hæ tres causæ, et diffinitiones ab his sumptio, dicuntur alia a re. b Ad quintum dicitur quod responsio ibi data est bona, hoc addito quod calor separatus seipso primo ageret; quia in eo non esset assignare plura diffe­ rentia secundum rationem, quorum unum esset sibi ratio agendi, et non aliud ; nec esset in eo quæcum­ que entitas, quæ non esset ei ratio agendi. Secus est in divina persona, in qua. licet non sint diversæ realitates, tamen in ea est entitas absoluta qua producit, et est in ea entitas relativa, quæ non potest esse ratio agendi.— Ad confirmationem patet quod non est simile. In nulla enim forma creata, quantumcumque simplici, est distinctio, sicut in persona divina, scili­ cet quod absolutum el relativum sint idem secundum rem. § 2. — Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra quartam conclusionem dicitur quod quidquid sit de antecedente, tamen argumentum non est ad pro­ positum ; quia color el lux concurrunt ad motionem 267 visus, vice unius perfecti vi moventis visum. Sanctos Thomas autem non negat, quin mulla agentia vel moventia imperfecta naturalia possint ad unum motum concurrere, in ratione unius perfecti vi mo­ ventis; ut palet in probatione conclusionis. Adfteeundum negatur antecedens. Intelligere enim non producitur a phantasmate, sed ab intellectu pos­ sibili actuato per speciem a phantasmatibus abstra­ ctam. Unde,antequam intellectus possibilis intelligat, præcedit actio intellectus agentia in phantasmate, ut ostendit sanctus Thomas. 2. Contra Gentiles,cap. 16; et deinde phantasmata facta in actu per lumen intel­ lectus agentis agunt in intellectum possibilem et reci­ pitur species intelligibilis in eo, ut dicitur ibidem, el similiter de Veritate, q. 10, art. 6, ad 7"· et 8 ·; * demum intellectus possibilis factus in actu per alias species producit intellectionem, ut dicitur 1. Contra Gentiles, cap. 53. — Ad confirmationem dico quod male capit sanctum Thomam. Non enim dicit quod ratio naturalis productionis consistat in hoc quod est procedere ah uno; sed dicit quod ille est modus operandi naturæ, et diffuse |»atet in probatione quarlæ conclusionis, ubi ostenditur quomodo aliud est procedere naturaliter, aliud procedere per modum naturæ. Illud autem quod additur de productione hominis a patreel matre, solutum est per ipsum supe­ rius, quia, ut dicit, solus pater in tali generatione se habet ut agens, mater autem ut patiens.— Ad illud quod addit de agente generali et particulari, dico quod licet concurrant ad eamdem actionem, non tamen eodem immedialionis modo. Nam, sicut dici­ tur 3. Contra Gentiles, cap. 70; et 1 p., q. 36. art. 3, ad 1“ : «t In quolibet agente, et in qualibet actione, est duo considerare, scilicet suppositum agens, et virtutem qua agit; sicut ignis calefacit per calorem Virtus autem agentis inferioris est princi­ pium agendi, in quantum superius agens dat virtu­ tem ipsam inferiori agenti per quam agit, vel con­ servat eam, aut applicat eam ad agendum; sicut artifex applicat instrumentum ad proprium effectum, cui tamen non dat formam per quam agit instru­ mentum, nec eam conservat, sed dat ei solum mo­ tum. Oportet igitur quod actio inferioris agentis non solum sit ab eo per propriam virtutem, sed per vir­ tutem omnium superiorum (* ) agentium; agit enim in virtute omnium. El sicut agens infimum invenitur immediatum activum, ita virtus primi agentis inve­ nitur immediata ad producendum effectum; nam virtus infimi agentis non habet quod producat hunc eflectum ex se, sed ex virtute superioris proximi, et virtus illius ex virtute superioris agentis, el sic virtus supremi agentis invenitur ex se productiva effectus; sicut patet in principiis demonstrationum, quorum primum est immediatum. Sicut enim non est inconveniens quod una actio producatur ex aliquo (3) luperiorum. — inferiorum Pr. MBWMi 263 LIBRI ί. SENTENTIARUM agente, el ejus virtute, ita non est inconveniens quod producatur idem effectus ab inferiori agente, et a Deo (%), ab utroque immediate, licet alio et alio modo. > — Hæc ille. Et intendit, ut videtur, quod licet illa duo agentia, scilicet superius el inferius, concurrant ad eiimdom offectum, tamen ille est immediate a superiori agente, considerando virtutem qua ille effectus vel actio pro­ ducitur, non tamen immediate, considerando suppo­ situm producens; est autem ab inferiori agente immediate et proxime, considerando suppositum producens, non autem virtutem productivam. Non ergo est ab illis duobus similitudo i rn mediationis. Sed aliter est in illis quæ producuntur a voluntate. Λ duobus enim producentibus voluntarie potest idem æque immediate procedere et a quolibet perfecte. I nde .«anctus Thomas, 1. Sentent., dist. 10, q. 1, art. 5, ad 1α·, sic ait : < Processio intellectus el natura habent quamdam similitudinem, per (piam distinguuntur a processione (6) per modum volun­ tatis. Polest enim aliquid procedere ab uno vel plu­ ribus. Quod autem procedit modo natura, procedit ul ab uno, si illud sil perfectum, et similiter quod procedit per modum intellectus, non enim plures homines habent unam conceptionem in numero. El ila Filio qui est tantum ab uno, scilicet a Patre, attribuitur uterque modus ; procedit enim per modum natura ut Filius, el per modum intellectus ut Ver­ bum. Sed voluntas intendit in alium, et polest esse reciprocatio, ut ex duobus una voluntas procedat confurmiter, quæ est unio utriusque. Et ideo proce­ dere per modum voluntatis convenit Spiritui Sancto, qui procedit ex duobus uniens eos in quantum sunt person® distincte. »— Hæc ille. — Ex quibus patet quod illud quod procedit per modum voluntatis potest esse æque immediate a duobus, non sic de illis qui procedunt per modum natura. — Ad illud quod ulterius additur de qualitatibus activis, dico quod ilkc non agunt sed sunl virtutes el instrumenta quibus supposita agunt. Nos autem solum negamus quod eadem actio in natura sil a duobus lanquam agenti­ bus perfectis el eodem modo immediatis. Istud con­ cedimus de actu voluntatis; amor enim procedit a duobus æque perfecte et immediate, pnesertim ami­ citia qu® importat reamationem ; similiter amor pro­ cedit a voluntate, et a notitia intellectus, et perfecto ab utroque et non in virtute unius agentis. Ad tertium dicitur quod concursus duorum suppositorum ad actum spirandi, licet sil necessarius, est Limen voluntarius, el liberarius, ut supra dictum est; talis autem libertas sufficit a«l rationem volun­ tarii. Ad quartum negatur major. Nam modus natura est quod est determinata ad unum, ul habetur 2. de (i) α Deo. — uteo Pr. (C) proceisujne. — procedente Pr. Anima, ita quod unus effectus est ab una causa, et una causa habet unicum principalem effectum re vel ratione. Quod enim habeat plures, hoc erit propter diversitatem suscipientium. Similiter, quod unus effe­ ctus a pluribus procedat, hoc est in quantum plura gerunt unius agentis viceni, et non in quantum plures. Ad quintum dicitur quod non dicimus quod in agentibus voluntariis idem effectus numero, eadem actione ab unica potentia elicitus,conveniat pluribus, sed dicimus quod in eis reperitur aliquis effectus qui •le sui ratione exigit pluralitatem suppositorum agen­ tium uniformiter, scilicet amicitia ; nam amor unius solius non habet rationem amiciliæ, nisi sil reamatio ex parte objecti amati ; ut alias dicetur. Ad sextum dicitur quod si Spiritus Sanctus a solo Patre procederet, non haberet rationem amoris ami­ ciliæ ad Filium, nisi Filius alium Spiritum Sanctum spiraret; et ita uterque esset imperfectus. Ad septimum negatur antecedens pro illa condi­ tional!. Et cum probatur quod talis concursus etc., dico quod concursus ille non est de ratione voluntarii perfectissimi qui est amor amiciliæ. Ad octavum dicitur quod esse productionem secun­ dariam intra naturam intellectualem, non dat Spiritui Sancto rationem amoris, sed rationem voluntarii; sed esse perfectissimam productionem secundariam, etaduobus un i form iteret concorditer producentibus, dat sibi rationem amoris amiciliæ, et non odii ; quia odium non habet unire, nec est de ratione ejus uni­ formis concursus coodienlis, sicut de ratione amici­ tiae est habere reamanlem. II. Ad argumentum Scoti. — Ad argumentum Scoti negatur minor, quidquid sit de majore. Ut enim dictum fuit in probatione quinte conclusionis cl terti®, voluntas aliquos actus producit naturaliter, el aliquos libero contingenter. Nec isti duo modi producendi, scilicet naturaliter el libere, repugnant eidem principio productivo respectu diversorum. Quod patet. Nam Deus Pater est principium liberum productivum creaturarum, et naturaliter productivum ad intra. El cum probat quod isti modi principiandi distinguunt potentias, secundo Physicorum, dico quod liberum polest dupliciter in proposito accipi, cum dicimus eum producere libere vel aliquod prin­ cipium lilære productivum : primo modo, prout opponitur coactioni vel violenti® duntaxat; el isto modo non accipitur in divisione potentiæ, quia eidem potentiæ |>ossunt convenire respectu unius el ejus­ dem, ul superius dicebatur; producere enim liliere isto modo non est aliud quam producere voluntarie et complacentor. Alio modo accipitur liberum prout Opponitur determinationi et necessitati ; et isto modo accipitur in pnedicta divisione potentiarum cum dici­ mus eliqua agentia esse naturaliter activa et alia libere. Illud enim dicitur agens naturale quod, posi- DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I. lis omnibus requisitis nd agendum, et nullo exsi­ stente impedimento quin jpeuin possit agere, neces­ sario agit, nec est in ejus intestate non agere. Agens vero illud dicitur liberum quod, eodem modo omni­ bus positis ita ul possit agere, non necessario agit, sed in potestate ejus est ul agal el non agat. Verumtamen, sanctus Thomas aliter describit ista agentia naturaliter et libere; sed in idem redit; el liberum isto modo distinguitur contra naturale» Talis autem distinctio potentiarum, scilicet naturaliter agentium et libero agentium, non est divisio per oppositas res, nul diversas, sed per oppositas rationes, ut dictum est; quia non conveniunt eidem jiolenliie respectu ejusdem productionis. § 3. — Ad argumentum contra quintam CONCLUSIONEM Ad argumentum Gregorii. — Ad argumen­ tum contra quintam conclusionem dicitur negando majorem ad sensum conclusionis. Nam conclusio intelligitur, ut Spiritus Sanctus producatur libere, primo modo distinctionis factæ respondendo ad terlimn contra quartam conclusionem, non autem secundo modo. Rationes autem, per quas probatur illa major, liene probant quod Spiritus Sanctus non producatur liliere prout opponitur productioni neces­ sarii© (x), sed hoc non negamus; sed non probant quin Spiritus Sanctus producatur liliere prout oppo­ nitur productioni coactæ vel violente non compla­ centis. Et ideo omnia illa solvuntur per distinctionem statim faciam. §4. — Ad argumentum contra sextam CONCLUSIONEM Ad argumentum Scoti. — Ad argumentum contra sextam conclusionem dicitur quod procedit ex falso fundamento, scilicet quod Paler sit aliquo modo, extra intellectum, ex natura rei, prior Filio. Unde sanctus Thomas hoc expresse negat, 1 p., q. 42, art. 3,ad 2em, ubi sicaitia In rebus creatis, etiam cum illud quod est a principio est suo principio cooevum secundum durationem, tamen principium est prius secundum naturam et intellectum, si consideratur illud quod est principium ; sed si considerantur illæ relationes cans;© et causati, et principii et princi­ piali, manifestum est quod relativa sunt simul natura et intellectu, in quantum unum est de diffinitione alterius. Sed in divinis ipsœ relationes sunl subsi­ stentes persome in una natura. Unde, neque ex parle relationum, neque ex parte natura·, una persona (Mitesl esse prior alia, neque secundum naturam, neque secundum intellectum. » — Hæc ille. — Ecce patet quod negat (6) inter personas prioritatem secun(#) nccrjiarûr. — Om. Pr. (6) negat. — negatur Pr. 260 dum intellectum, ct multo plus prioritatem ex natura rei negaret. Tunc ad primam prolationem illius fundamenti negati, negatur antecedens, scilicet quod omne pro­ ducens sit prius producto, ubi producens non est aliud a relatione quam habet ad productum, el (x) simili­ ter product urn non est quid absolutum distinctum a relatione ejus ad producentem; sicul est in divinis. Et cum primo probatur dictum antecedens auctori­ tate Augustini etc., — dicitur quod Augustinus non intendit quod omne producens vel faciens sit ante suum productum tempore vel duration©, nec quod sit prius eo aliqua prioritate, nisi solummodo de pro­ ducente aliud de non esse ad esse ; tale enim est prius natura et causalitate suo producto, eum esse produ­ cti a tali producente dependeat. St autem aliquid gignat se vel faciat se, hoc non potest intelligi per communicationem ejusdem naturae alteri supposito, sicut est in divinis, ubi producens communicat producto eamdem essentiam et esse; quia communi­ catio non fit ejusdem a se. Oportet ergo quod talis gignitio sic inlelligatur quod idem aseipso prius non ens exeat in esse, et sic conducat se de potentia in actum, de non esse in esse; et hoc sufficit pro aucto­ ritate Augustini. — Ad auctoritatem Aristotelis dici­ tur eodem modo, quod intelligil de causa efficiente, quæ semper essentialiter distinguitur a suo effectu. Nos autem non dicimus Patrem esse causam Filii. sed principium, propter duo quæ ponit sanctus Tho­ mas, 1. Sentent., dist. 29, q. 1, art. 1. Primum est quod omnis causa, vel est extra essentiam rei, sicut efficiens, el finis, vel pars essentiæ, sicut materia et forma. Secundum est quod omnis causa liabet ordi­ nem principii ad esse sui causati quod per ipsam constituitur. Pater autem non habet aliquem ordi­ nem principii (6) ad esse Filii, sicut nec (γ) ad esse suum, cum unum el idem sit utriusque esse. Ad secundam probationem suppositi pnenegati dicitur quod illud argumentum solum concludit, si quid concludat, quod Paler esset prior Filio, secun­ dum modum nostrum intelligendi; quia non possu­ mus intelligere relationem originis, nisi præinlelligendo originem, nec possumus intelligere originem, nisi pneintelligendo suppositum a quo profluit gene­ ratio. Talem autem ordinem, in nostro intellectu, concedit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 27, q. i, art. 2; et 1 p., q. 40, art. 4; el de Potentia Dei, q. 10, art. 3. — Sed tunc videtur esse contra­ dictio in dictis suis. Ipse enim negat inter Patrem et Filium prioritatem ; et tamen concedit quod prius intelligitur nativitas seu passiva generatio quam Filius vel filiatio; item prius intelligitur suppositum pater­ num quam generatio activa vel passiva; et sic Paler pncinlelligitur Filio. — Dicitur ad hoc quod nulla (x) et. — Om. Pr. (6) principii. — Orn. Pr. (γ) nec. — Om. Pr. •27Π Lilini I. SENTENTIARUM est contradictio in dictis ejus. Sciendum enim quod Pater [»tertet quod præintelligalur velle generare, antequam intrlligatur gene­ rare. — Dicitur primo quod ex natura rei nullum c$l signum, aut instans, in quo Pater prius velit generare quam generet, vel in quo sit prior Filio. Secundo dicitur quod nec Paler est prior Filio secun­ dum intellectum, isto modo quod in se habeat aliquid unde prius natura debeat intelligi quam Filius, nec liabet in se unde prius debeat intelligi volens generare quam generet. Tertio dicitur quod ex parte intelle­ ctus noatri est quod oporteat nos prius concipere («) generationem quam relationem, aut suppositum a quo profluit generalio præmlelligere ipsi generationi, et non ex porterai. Quarto dicitur quod, licet præintelligamus suppositum ipsi generationi, non tamen oportet præinlelligere illud suppositum actu velle, an­ tequam intelligamus generationem ab ipso profluere. Quinto dico quod, licet præinleiligeremus volitionem generationis ipsi generationi posita * in actu, tamen res non habet quod ita debeat intelligi,sed hoc esset ex imperfectione nostri intellectus qui divina nequit capere nisi per similitudinem terrenorum. Et ideo dicit sanctus Thomas, ut ponit 6. conclusio, quod, respectu generationis Filii, non est in beo voluntas (e) pnui concipere. — pnrconcipere Pr. antecedens intellectum, scilicet quod intellectum nostrum oporteat præinlelligere Deum velle generare antequam intelligat Deum generare. Nunc ad rationes factas in pede qmestionisdicitur. Ad primam quidein, quod licel natura el essentia in uno significationis modo idem sint, non tamen in aliis; sicut palet 5. Metaphysics. Natura enim addit ad essentiam rationem productivi; et propter hoc non potest concedi quod productio Filii sit essentialis, quamvis concedatur quod est naturalis. Istam respon­ sionem in forma ponit Aureolus; et eamdem ponit sententialiter sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 4; et I. Sentent., dist. 7, q. 1, art. 1. Et hæc de quæslioûe sufficiant. DISTINCTIO VII. QUÆSTIO I. UTRUM RESPECTU ACTUS GENERATIONIS DIVINÆ IN PATRE SIT ALIQUA POTENTIA rpiiCA septimam distinctionem quærilur : si Utrum in Patre sit aliqua potentia respeclu actus generationis æternæ. Zè Et arguitur quod non. Omnis potentia vel est activa vel passiva. Sed neutra illarum in pro­ posito potest competere. Potentia enim passiva in Deo non est ; potentia vero activa non potest compe­ tere uni persome respectu alterius, cum personæ divi­ næ non sint factæ. Ergo in divinis non est potentia ad actum generandi, nec ad alium actum notionalem. In oppositum arguitur sic. Nam dicit Augustinus Contra Maximinum (lib. 2, cap. 7) : Si Deus Pater nbn potuit generare Filium, ubi est omnipotentia Dei Patris ? Ergo sequitur quod Pator habet poten­ tiam respectu actus quo generat Filium. B In hac quæstione erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur dubi­ tationes. ARTICULUS I. PO N UN T U H CONC LUS10N ES Quantum ad primum sit Prima conclusio : Generans In divini» linbel potentiam generandi, ct spirans habet poten­ tiam spirandi. Istam probat sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 4. < Sicut, inquit, in divinis ]xmunlur actus nolionales, ita necesse est ibi ponere potentiam respectu hujus- DISTINCTIO VII. — QUÆSTIO I. modi actuum, cum potentia nihil aliud significet quam principium alicujus actus. Unde, cum Patrem intelligamus ul principium generationis, et Patrem et Filium, ul principium spirationis, neceese est quod Pain attribuamus potentiam generandi, el Patri el Filin |M>lenliam spirandi ; quia potentia generandi significat illud quo generans genenit; omne autem generans generat aliquo: unde in omni generante iiputel ponere potentiam generandi, el in omni spiiante potentiam spirandi, a — Hæc ille. Item,Potentia Dei, q. 2, art. 1 : « Quia, inquit, dedivinis loquimur secundum modum nostrum quem intellectus capitex rebus inferioribus,ex quibus scien­ tiam sumit, ideo, sicut in rebus inferioribus, cui­ cumque attribuitur actio, attribuitur aliquod actionis principium, quod potentia nominatur, ita el in divi­ nis; quamvis in Deo non sit potentiæ differentia et actionis, sicut est in robus creatis. Et propter hoc, generatione in Deo posita, quæ per modum actionis significatur, oportet ibi concedere potentiam generandi vel potentiam geiierativam. * — Hæc ille. Item, I. Sentent., «list. 7, q. 1, ari. 1 : α In creaturis, inquit, producitur aliquid per potentiam naturalem ; el hoc producitur in similitudinem naturæ ipsius producentis, sicut cum homo generat homi­ nem. Producitur etiam aliquid |wr potentiam ratio­ nalem; el hoc producitur in similitudinem produ­ centis, non quantum ad speciem naturæ, sed quan­ tum ad speciem (a) in ratione exsistentem, cum omne agens agat sibi simile aliquo modo; sicut dumus producitur ab artifice, et recipit similitudi­ nem speciei quam artifex habet in mente. Secun­ dum hos duos modos aliquid producitur a Deo. Pro­ cedit enim aliquid a Deo in similitudinem naturæ, recipiens totam naturam, non eamdem specie tan­ tum, sed numero ; et sic procedit a Patre per actum generationis Filius; undo in Deo est (tolentia ad generandum similis potentiæ naturali producenti. Procedit etiam aliquid à Deo in similitudinem ideo? exsistentis in mente divina, quod non recipit natu­ ram divinam, sicut creatura?; unde |»otentia pro­ ducendi creaturas est |x>tentia rationalis in Deo; et secundum istam potentiam attenditur omnipotentia Dei. Persona enim divina, quæ procedit per poten­ tiam naturalem, non est aliquid connumeratum omni­ bus. I nde potentia generandi non continetur sub omnipotentia, sicut ]x)tentia creandi. » — Hæc ille. Secunda conclusio est : Potentia generandi dicit principaliter et In recto divinam naturam. Hanc probat sanctus Thomas, I p., q. 41. art. 5, ubi sic ait : α Quidam, inquit, dixerunt quod poten­ tia generandi significat relationem in divinis. Sed hoc esse non potest. Nam illud proprie dicitur poten­ (a) quantum ad ipecieim — Om. Pr. 271 tia, in quocumque agente, quo agens agit. Omne autem prodocens aliquid, per suam actionem produ­ cit sibi simile quantum ad formam qua agit; sicut homo genitus e*t similis homini generanti in natura humana, cujus virtute pater potest generare homi­ nem. Illud ergo e*l potentia generativa in aliquo generante, in quo generatum assimilatur generanti. Filius autem Dei assimilatur Patri gignenti in natura divina. Unde natura divina in Patre est potentia generandi in ipso. Unde et Hilarius dicit, 5. de Tri­ nitate (cap. 37) : Nativitas Dei non potnt eam, ex qua profecta (* ) non tenere naturam. Nihil enim aliud quam Deus subsistit, quod non aliunde quam de Deo eubeietit. Sic igitur dicendum est quoi potentia generandi principaliter significat divinam nalurarn, ul Magister dicit in septima distinctione primi Sententiarum, non autem relationem tantum ; nec etiam essentiam (6) in quantum est idem rela­ tioni, ut significet ex «pio utmmque. Licet enim paternitas significetur ut forma Patris, est tamen proprietas personalis se habens ad personam Patris ut forma individualis ad aliquod individuum crea­ tum. Forma autem individualis in rebus erratis con­ stituit personam generantem, non autem est quo generans generat:alioqtiin Socrates generaret Socra­ tem. Unde nec paternitas jiolest intelligi ut quo Paler generet, sed constituens personam Patris gene­ rantis, alioquin Pater generaret Patrem ; sed illud quo Pater generat est natura divma, in qua sibi Filius similatur, et secundum hoc dicit Damascenus (de Ude orth., lib. 1, cap. 8) quod generatio e>t opus naturæ non sicut generantis, sed sicut quo generans generat. Et ideo potentia generandi signi­ ficat in recto divinam naturain. > — Hu» ille. Idem ponit, tie Potentia Dei, q. 2, art. 2; et 1. Sentent., ubi supra (dist. 7, q. 1, art. 2). Tertia conclusio est : Potentia generandi dicit relationem, puta paternttatein, in obliquo. Istam conclusionem prol>at sanctus Thomas, de Potentia Dei. q. 2, art. 2 : « Quidam, inquit, dixe­ runt quod potentia generandi significat tantum essen­ tiam. Sed illud conveniens non videtur. Actio enim quæ fit virtute naturæ cummunis per aliquod sub natura communi contentum, aliquem modum accipit ex propriis principiis; sicut actio quæ debetur naturæ animalis fit in homine secundum quod com­ petit speciei humana?j unde et homo perfectius habet actum virtutis imaginative? quam alia animalia, secundum quod competit ejus rationabilitati ; simi­ liter etiam actio hominis invenitur in hoc et in illo homine secundum quod competit principiis indivi«lualibus hujus vel illius ; ex quo contingit quod unus (3) profecta. — perfecta Pr (6) cftcntiain. — Otn. Pr. LIBRI 1. SENTENTIARUM homo clarius alio intelligit. Et ideo dicendum quod si natum divina, quæ est communis, sit principium alicujus operationis quæ solum Patri competit, opor­ tet quod sit principium secundum quod competit proprietati personali Patris. Et propter hoc in mlione potentiæ includitur quodammodo paternitas quantum ad illud quod est generationis principium. Et propter hoc cum aliis dicendum est quod potentia generandi simul essentiam et notionem significat, n — Hæc ille. Et ibidem ad 5BW : α In qualibet generatione, principium generans principaliter non est aliqua forma individuals, sed forma quæ pertinet ad natu­ ram speciei; el ideo non oportet quod generatum nssimilctur generanti quoad conditiones individuales, sed quantum ad naturam speciei. Paternitas autem non est m Patre per modum formtn speciei, sicut humanitas in homine; sic enim in eo est divina natura; sed est in eo, ul ita dicam, ul principium individuate; est enim proprietas personalis. Et ideo non oportet quod sit principium generationis princi­ paliter, sed quodammodo, et cointellectum, ratione supradicta. » Item, I p., ubi supra (q. 41, art. 5) : α Potentia generandi significat in recto divinam naturam, sed in obliquo relationem. » Hem, I. Sentent., ubi supra (dist. 7, q. I, art. 2) : < Quidam dixerunt quod potentia generandi simpli­ citer est ad aliquid, non tantum ex parte actus, sed etiam ex parte ipsius potentiæ; potentia enim dicit relationem principii. Sed hoc nihil est ; quia potentia ! non est relativum secundum suum esse, sed solum secundum dici; immo potentia, secundum illud quod est, significat etiam illud quod est principium, et non tantum relationem principii ; sic enim quae­ rimus de potentia generandi. Principium autem cujuriibet o|M»rationis, ut supra dictum est, est divina essentia. Sed ab essentia divina egreditur aliquis actus, secundum quod est sapientia; ct aliquis, secundum quod est bonitas ; et sic de aliis attributis. Similiter dico quod, cum paternitas sil ipsa essentia divina, essentia, secundum quod paternitas, est prin­ cipium hujus actus qui est generare, non sicut agens, sed sicut illud quo agitur. Unde principium genera­ tionis est essentiale sub ratione relationis. Unde est quasi medium inter essentiale, et personale. Ex parte enim illa qua potentia, quæ est medium inter essen­ tiam et operationem, radicatur in essentia, est quid absolutum; ex parte autem qua conjungitur opera­ tioni, est relativum. El ibidem, ad 3'· : < Natura communis in uno­ quoque operatur secundum conditionem ipsius; unde anima sensibilis habet in diversis animalibus diver­ sas operationes, ct etiam (a) in diversis organis sen­ tiendi. El hoc est ideo quia natura communis deter(») etuim. — Otn Pr minatur et contrahitur in unoquoque secundum pro­ prietates inventas in illo. Divina autem natura non contrahitur nec determinatur secundum proprietates suppositorum, cum natura divina in Patre sit pro­ prietas Patris, et in Filio proprietas Filii. Ideo autem non contrahitur, quia proprietas non est aliud ab ipsa ut ad veniat sibi quasi dispositio contrahens. Ideo etiam non determinatur nec distinguitur, quia relatio non distinguit secundum illud quod est, el secundum hoc tantum comparatur ad essentiam cum qua est idem re; sed secundum quod ad alterum est; et sic respicit personam et distinguit eam. Et ideo essentia in Patre est principium operationis secundum pro­ prietatem Patris, el in Filio secundum proprietatem Filii ;undeejusdem operationis principium est natura communis et forma propria ipsius Patris. Et ideo potentia generandi medium est inter absolutum et relativum. Et hoc voluerunt quidam, dicentes poten­ tiam generandi esse * quid absolutum si consideretur potentia remota, el indisposita et ad aliquid si consi­ deretur |>otenlia disposita; quamvis improprie sint loculi, quia proprietas non disponit essentiam sed suppositum, n — Hæc ille. Sciendum tamen quod in Summa videtur corri­ gere quod dixerat in Scripto. In Scripto enim dicit, ul slatim allegatum est, quod principium quo Pater generat est essentia divina ul est paternitas; dicit etiam quod ejusdem operationis principium est essen­ tia divina et paternitas. Hujus autem oppositum dicit in Summa, ponendo quod nec paternitas est principium generationis, nec essentia, ut est idem paternitati, el quod essentia el paternitas non sunt ex æquo principium generandi, licet de intellectu talis principii vel |>otentiæ sit essentia in recto, et relatio in obliquo. Potentia enim generandi est essen­ tia Patris. Et sicut hoc quod dico, essentia Patris, duo includit, scilicet essentiam, el paternitatem, ita hoc quod dico, potentia generandi. El in hoc terminatur primus articulus. ARTICULUS II. Μ ΟV E N T U R D U ΠΙΑ A. — OBJECTIONES § 1. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum arguit Aureolus ( I. Sentent., dist. 7, q. 1, art. 2) contra primam conclusionem multipliciter. Primo sic. Ubi productiones non sunt elicita», vanum est quaerere potentiam productivam aut prinI cipiuin producendi. Sed in divinis, generare el spiI rare non sunt productiones elicilæ; Pater enim nihil habet elicitum, aut capiens entitatem; et potissime I illud quo formaliter constituitur in esse suppositi DISTINCTIO VII. - QUÆSTIO I. non potest esse aliunde, alias non esset suppositum improduclurn. Erçjo vanum est quærere potentiam productivam vel principium producendi, respectu istarum productionum. Secundo sic. Posse esse Patrem non est posse potentis productive, sed est posse connexionis neces­ sarian, eo modo quo homo potest esse animal, vel diameter potest non commensurari costœ ; si enim posse esse Patrem caderet sub aliqua potentia produ­ ctiva,Pater necessario produceretur in esse Patrem (α) in divinis; quod est erroneum. Sed non est aha potentia qua Pater potest esse Pater, ct qua potest generare; idem enim est actus cum actu; generare enim et ptemitas sunt eadem res; eq *o eadem erit potentia qua Pater potest generare, et qua Pater potest esse actu Pater. El patet in omnibus quod eadem est potentia qua quis potest generare, ct potest se facere patrem. — Magister etiam dicit quod simile est inter duas potentias et impotentias : Pater |>otest esse Pater, Filius non potest esse Paler; Pater potest generare, Filius non potest generare. Hoc autem non esset simile, nisi omnino idem esset Patrem posse esse Patrem, et Patrem posse generare. Ergo im­ possibile est quod potentia generandi sil potentia pro­ ductiva, nisi esset potentia productiva respectu hujus quod est esse Patrem in divinis; quod est erroneum· Tertio. Si potentia generandi sit principium pro­ ductivum el aliqua potentia eliciliva, aliqua perfectio simpliciter est in Patre quæ non est in Filio. Poten­ tia enim productiva creatura importat perfectionem, et multo plus potentia productiva Dei et Creatoris. Hæc autem potentia generativa non potest poni in Filio; et ita aliqua perfectio simpliciter erit in Patre quæ non erit in Filio. El sequitur quod Filius non erit simpliciter perfectus. Hoc autem erroneum est. Igitur non potest poni quod potentia generandi dicat aliquod productivum principium. — Nec valet, inquit, si dicatur quod pari ratione generare dicit perfectionem simpliciter; non valet, inquam, quia productiones non dicunt perfectionem simpliciter. Posse autem producere dicit, ut palet; quia posse creare pertinet ad omnipotentiam el est perfectio simpliciter; creare autem non, alias cum Paler ab æterno non crearet, non fuisset simpliciter perfectus. Quare autem potentiæ dicant perfectiones, actus vero non, salis palet. Actus enim sunt transeuntes, potentiæ vero immanentes; propter quod (6), non ideo perfectum est aliquid, quia generat sibi simile, sed cum potest sibi simile generare, secundum Phi­ losophum, 4. Afcteorologieorum. — Nec valet simi­ liter si dicatur quod potentia generativa terminatur ad relationem, el ideo non est perfectio simpliciter; potentia autem creativa terminatur ad absolutum; hoc nimirum non valet ; quia nec essentiæ croatura(а) m me Patrem. — in eue Patrie Pr. (б) propter quod. — propter hoc Pr. 273 rurn sunt perfectiones simpliciter; et tamen potentia creativa terminatur ad eas. Constat autem quod res filiationis melior est omni re creata; juxta .illud ad Ephe. 3 (v. 15) : Ex divina paternitate derivatur omnis paternitas in cado, et in terra, et pari ratione omnis filiatio derivatur ex filiatione divina. Unde nullum dubium quin Filius Dei sit nobilius produ­ ctum (a) quocumque creato, el quin generare sit nobilior productio quam creatio. Non apparet ergo, si potentia creativa sit perfectio simpliciter, quin multo esset perfectior, si tamen esset ibi lis, poten­ tia productiva (C) respectu generationis. Non potest autem dici quod sit in Filio aut respectu alterius Filii, aut respectu Spiritus sancti, aut respectu Patris, aut respectu sui. Igitur poni non potest quod poten­ tia generativa sil principium productivum. Quarto sic. Cujus negatio non est negatio potentiæ, ipsum non est formaliter potentia ; negatio enim poten­ tiæ (γ) est negatio illius quod est formal iter potentia. Sed Augustinus docet expresse quod negatio generati\æ potentiæ non est negatio al i cujus potentiæ, sed possibilitatis terminorum tantummodo. Ait enim Augustinus, Contra Maximinum, lib. 2, c. 12, quod Filius non genuit, non quia non potuit, sed quia non oportuit. Quod exponit Magister dicens quoi non potuit est dictu quod nulla impotentia seu nega­ tio potentiæ fuit, alioquin denegareluraliqua potentia Filio quam habet Pater, et ila esset jotentior Pater, et pluros jiotentias habens; cujus oppositum Augu­ stinus dicit el fides. Ergo potentia generandi non est aliter potentia quam potentia commensurandi dia­ metrum costæ, quæ non est productiva, sed notat connexionem terminorum. Quinto sic. In ente formal iter necessario, non potest poni aliqua potentia medians inter ipsum et suum formale, nisi potentia quæ dicit p< ibilitatem simul el connexionem terminorum vel necessitatem terminorum ; si enim poneretur potentia productiva inter ipsum et suum formale, sequeretur quod ipsum produceret suum formale, quod est omnino impossi­ bile. Sed res importate per generare el paternitatem, est formalis in supposito Patris, ila quod per illam rem est suppositum reale. Ergo potentia generandi medians inter Patrem el generare, non erit potentia productiva, sed pura necessitas el actualitas termi­ norum; sicut homo habet potentiam quod sil animal, de qua patet quod non est productiva. Sexto. Philosophus dicit, 5. A/etapAy$ica?(t.c.27), quod negatio alicujus proprietatis débita * generi aut alicui speciei, dicitur privatio in contento infra genus vel speciem; unde talpa dicitur privari visu, quia genusanimalis habet visum. Ex quo patet quod,cum privatio potentia? sil impotentia, illud potest dici impotens quod carol potentia debita generi. Sed (a) productum. — productivum Pr. (C) productiva. — Om. Pr. (γ) potentir. — Om. Pr. I. — 18 IJBIU I. SENTENTIA!) U.M constat quod Filius caret potentia generandi. Ergo, si ‘ includens. Sed non potest dici paternitas ; generare in Patre est potentia productiva, Filins carehit poten­ namque et paternitas sunt eadem res, solum distincta tia aliqua ejusdem rationis, et per consequens pote­ 1 nominaliter, ut Magister dicit infra, et omnes con­ rit dici impotens, et erit in eo impotentia; quod cedunt ; idem autem non potest poni principium pro· Magister et Augustinus et tides negant. I ducendi respectu sui ipsius. Nec potest poni tota per­ Septimo. Cujus oppositum non est impotentia, sed sona; quia tunc generare egrederetur a persona, el impossibilius, ipsum non est potentia productiva, esset aliud realiter ab ea. Nec potest jxmi quod essen­ sed tantum possibilitas terminorum ; sicut patet quod tia, per eamdem rationem; nam ab ea egrederetur diametrum non posse commensu rare costam, non est res generationis, el per consequens esset aliud, cum impotentia, sed impossibilitas. Sed Magister dicit nihil egrediatur realiter a se. Ergo impossibile est expresse quod· Filium non posse generare, non est poni quod Paler importet aliquod principium produ­ impotentia, sed est oportere ita esse : quia Filius pro- I ctivum respectu ipsius generare. prielate nativitatis Filius est, qua oportet eum non Duodecimo. Nam Philosophus dicit expresse, essi» Patrem. Ergo potentia generandi non est princi­ 12. Mctaphysicæ (t.c. 30), quod quamvis videatur pium productivum. quod omne agens habeat potentiam qua jxissil agere, Octavo. Quia Magister, in præsenti distinctione, tamen non sicest. Quod exponens Commentator,com­ ita etiam æquiparat istas duas propositiones : Paler mento 30, dicit : Impossibile est quod omnis motor el non habet potentiam qua esse Filius, Filius agens habeat potentiam agendi et movendi ; omne enim non habet potentiam qua possit esse Paler. Sed con­ ætemuin est actio pura, et omne quod est actio pura stat quod impotentia qua Pater non potest esse Filius non habet potentiam. Sed constat quod Deus Paler non est carere alicujus potenliæ productive (x), sosse generare quam Patrem Declinoquarto. Quia si potentia generandi sit pro­ posse esse Patrem, cum Pater sil ipsummet gene­ ductiva : aut dicit essentiam mere (x), et hoc esse non rare; quod non pertinet ad potentiam productivam. potest, quia terminus productus non est essentia, Decimo sic. Per generare , in divinis, impossibile sed proprietas generationis; aut dicit relationem est quod producatur aliquid distinctum a generante mere (6), et hoc esse non potest, quia in nullo nisi in solo generare et sibi opposito, cujusmodi est genere oppositionis unum oppositum est formalis generari ; Pater enim et Filius sunt idem in omni­ ratio producendi aliud, ut |>atet quod nigredo non bus, pneter generare et generari. Sed tale generare, producit albedinem, nec raritas densitatem, ut dicit impossibile est quod habeat respectu sui potentiam Philosophus, 1. Physicorum ; constat autem quod productivam ; si enim haberet, in illa esset idem pro­ paternitas el filiatio relative opponuntur. Nec potest ductum cum producente, et ita productum haberet ; poni simul utrumque; quia, eum productio sit sim­ potentiam generandi el posset generare, el sic in plex, oportet esse unuxn fonnale principium simplex. infinitum. Ergo generare non habet respectu sui Ergo potentia productiva non potest jioni in Patre potentiam productivam. Si dicatur quod potentia respectu generationis. generandi non communicatur genito, tunc habetur propositum, quod potentia generandi non est aliud §2. — CONTKA SECUNDAM CONCLUSIONEM quam ipsummet generare (G) et actus generandi ; si enim sit aliud, jam non differt in solo generare el I Argumentas. Bonaventuræet Warronis. generari, immo, cum hoc, in potentia generandi, — Contra secundam conclusionem arguunt inulti, quæ ponitur aliud utpote Bonaventure et Warm (juxta Aureolum, ubi Undecimo. Si potentia generandi sit aliquod for­ supra), quod paternitas dt ratio generandi ipsi Patri, male principium quo Pater eliciat generare, aut illud et |>er consequens potentia productiva. Arguunt est paternitas, aut essentia, aut tota persona utrumque I igitur. (а) prudurhvr. — patet inductive Pr. (б) generare. — generari Pr. (») mere. — materia: Pr. (i) mere. — malerta Pr. DISTINCTIO VIL — QUÆSTIO I. Primo sic. lllud quod est principium cssendi est principium o|»eninili ; unumquodque enîin agit eo quo lormalitor est ; actus namque secundus procedit ex achi primo, ut jMilcl, 2. de Anima (t. c. 53). Sed paternitas est principium foi male quo Pater est Pater. Igitur est sibi principium formale generandi. Secundo sic. Sicut se habet essentialis operatioad essentiam, sic «e videtur habere personalis productio ad personam. Scd essentia est formalis ratio pitxlucendi creaturam, el inlelligendi, cl omnis operationis essentialis. Ergo videtur quod proprietas personalis, quæ est |ia leni itas (a), sil sibi ratio generandi, cum generatio sit actus personalis. Tertio. In tantum repugnat relationi princi­ pium esse nd i el constituendi suppositum, quantum sibi repugnat esse pi incipiiim ojwrandi el eliciendi actum;sicut enim relatio non est formalis terminus, aut principium actionis, sic ner est principium essendi, aut constitutivum suppositi. Sed relationi divinip communicatur quod sit principium essendi el constituendi suppositum. Ergo sibi communicatur quod sit principium generandi. — Confirmatur. Quia inqærfeclionis esset, si jx»ssel dare actum pri­ mum et non actum secundum. Quarto. Generatio non «olum habet assi mi lare genitum generanti, immo distinguere : idem enim mm generat se; eo ergo Pater generat Filium, quo distinguit eum a se. Sed Paler distinguit Filium a >e |>er |>aternitatem formali 1er. Ergo generat j»er paternitatem ; el per consequens est ratio produ­ cendi. Quinto. Productiones dislinclm sjtecie, reducuntur ad principia distincta S|»edu· Sed generaro el spirare sunt alterius rationis (C). In Patre autem paternitas el spiratio activa alterius rationis sunt, essentia vero unius rationis. Ergo principium generandi erit jialcrnilas, et spirandi spiratio activa. Sexto. Nulla propria operatio inesl alicui nisi per propriam rationem. Sed generare esi proprium Patri. Ergo non inesl sibi per essentiam, quæ est commu­ nis tribus, sed jmu* paternitatem. Septimo. Eo Pater generat quo est Paler. Dicit enim Augustinus (Collât, cum Maxim., n° 14), quod eo est Filius, quo est genitus; a simili, eo est Paler, quo est generans. Sed constat quod est Pater paternitate. Ergo generat |Kiternitate. II. Argumenta Henrici. — Hernicus etiam arguit contra onmdem conclusionem (juxta Aureo­ lum, ubi supra ). Primo sic. Quandoc unique aliquid est foi malis ratio alicujus actionis, debetur sibi illa actio, etiamsi sil separatum ; unde albedo separata a suhjts t<> disgregat, et humidilas humectai, ut patet in s|»e(a) paleruitut. — ewnh debus sacra mental i bus. Sed assenti.o divinæ sepa­ rata? a latemitato non competit generare; non enim rsl verum quod essentia generet, sed Pater generat. Ergo essentia non est formalis ratio vel principium generandi, nisi prout determinatur per paterni­ tatem. Secundo arguit sic. Qiiandouiimqtie aliquid conti­ net plura immediate ct aternitas. Ergo ut prius. Tortio. Unum, in quantum unum, semper est aptum natum facere unum. Sal •‘ssmtia est princi­ pium plurium productionum, puta generationis et spirationis. Igitur non in quantum una (x); et ita oportet ut per ptemitatem determinetur. Quarto. Quia nullum indeterminatum potest in plura, nisi prius determinetur, ut ptrt : calor mrim qui est indeterminatus ad actum primum, |MX‘tum ad actum vel pssnm. Sed Hurlai quod essiUitia tcntiam in Patre, quæ producendi, ut induit rationem inemoriæ. Igitur, etc. Filium realiter producat. Unde sanctus Thomas, I p., if. 41, ari. 4, dicit respondendo ad tertium : IV. Argumenta Durandi. — Durandus etiam « Potentia, inquit, significat principium; princi­ arguit contra eamdem conclusionem (t. Sentent., pium autem distinctionem importai ab eocujuçest principium. Consideratur autem duplex distinctio in d. λ<|.2). Primo. Formalia principia pnwhictionisdebentcor- Iiis quæ dicuntur de Deo : una secundum rem; alia nspondere formalibus terminis. Sed in Filio est secundum rationem tantum. Secundum rem quidem essentia ut communicata, relatio vero prout produ­ Deus distinguitur per essentiam a rebus quarum est cta; essentia enim non potest poni terminus produ­ principium per creationem, sicut una persona distin­ ctionis, quia terminus non solum delici esse com­ guitur ab alia cujus est principium secundum actum municatus, immo productus. Ergo. cum essentia per nolionnlem. Sed actio ab agente non distinguitur in modum termini communicati, et proprietas per Deo, nisi secundum rationem tantum; alias actio modum termini producti, sint in Filio, necesse est esset accidens in Deo. Et ideo, respectu illarum actio­ ut in Patre essentia et proprietas sint corres|>onden- num secundum quas aliquas res procedunt distincte a Deo vel essentialiter vel personaliter, potest Deo ter principium generandi. Secundo. Quandocumque in aliqua generatione attribui potentia secundum propriam rationem prin­ concurrunt una communicatio ejusdem naturæ in cipii; et ideo, sicut ponimus potentiam creandi in munero, et una pnductio alicujus alterius, necesse Deo, ita possumus ponere potentiam generandi vel est in productivo principio aliquid jxmi quod sit Spirandi. Sed intelligere et velle non sunt actus tales, principium communicationis, et aliud quod sit for­ qui designent processionem alicujus rei a Deo distincte male principium productionis. Cujus ratio est, vel essentialiter vel personaliter; unde, respectu quia oportet formale principium productionis, el horum actuum, non potest salvari ratio potentiæ in terminum formalem realiter distingui; terminum Deo, nisi secundum modum intelligendi et signifi­ autem communicationis et principium non opor­ candi tantum, prout diversimode significatur in Deo tet. Sed in productione Filii rst una communicatio intellectus et intelligere, cum ipsum tamen intelli­ * essentia et productio relationis. Ergo necesse est gere Dei sit ejus essentia, non habens principium. » , * sic ait : essentiam esse principium communicationis, pro- | — Hæc illo. —Item, q. 25, art. I , ad 3· σ Potentia in rebus creatis non solum est principium prietatem >ero principium productionis. Tertio. Emanationes debent reduci in talia prin­ actionis, sed effectus. Sic igitur in Deo salvatur ratio cipia, quibus iKisitis statim apparet status in ema­ potentiæ, quantum ad hoc quod est principium nationibus. Sed si sala essentia ponitur principium, effectus, non autem quantum ad hoc quod psl prin­ non apparel statue in emanationibus vel pro­ cipium actionis, quæ est divina essentia, nisi forte ductionibus; qua ratione enim est principium dua­ secundum modum intelligendi. d — Hæc ille. Idem dico, et ipse dicit, ubi supra, de |>otentia rum emanationum, potest esse principium plurium, nisi determinetur per paternitatem etspirabilitatem ; generandi, secundum quôd est producti, non autem |rôto autem pro principio essentia et proprietate, secundum quod est principium productionis, nisi statim apparet certus numerus productionum. Ergo secundum modum intelligendi. Idem (a) dicit, Conluee duo concurrunt in rationem principii produ­ lea Gentiles, lib. 2, cap. 10 : α Quia, inquit, nihil est principium sui ipsius, cum divina actio non sit ctivi. Quarto. Nullus potest negare quin essentia hic aliud quam potentia ejus, manifestum est quod concurrat, alias non communicaretur; nec potest potentia non dicitur in Deo sicut principium actionis, tied sicut principium facti, i» — Hæc ille. — Et post negare quin proprietas concurrat, cum vere in Fili pauca, dicit quod, respectu actus intelligendi aut relatiosit producta. Igitur, ut prius. (a) euantia. — Om. Pr. (a) Idem. — /leni Pr. DISTINCTIO VII. — QUÆ8TÎO J. volendi, non est in Deo proprie potentia, nec intellodus et voluntas in Deo sunt proprie loquendo poten­ tiæ, sed sunt in eo ut actiones. Idem ponit, L Sen­ tent., diet. 42, q. I, art. 1, ad 4β·, ubi ait : c Deus non agit operatione medîa, quæ sit aliud a sua sub­ stantia vel essentia; sed suum esse est suum operari, et suum operari (a) est sua essentia et potentia. Nihilominus tamen sua essentia significatur ut prin­ cipium essendi; et eadem ratione sua potentia potest significari ut principium operandi, et pneler hoc ut principium operati. n — Hæc ille. — Idem ponit, dr Potentia Dei, q. 2, art. 1 , ut allegatum fuit in prima conclusione. Item 4. Quolibet., q. 2, art. I. Ex quibus omnibus dico quod potentia generandi in Patre non est productiva generationis actionis in se, sed Filii geniti, et est principium quo generatio actio attingit genitum ; el ideo dicitur jiotentia gene­ randi. Aliter tamen (piam in creatis, ubi potentia generantis dicitur jiotentia generandi, quia per illam generans elicit activam generationem, el cum lio< genitum. In divinis autem, generans per jiotentiain generali va m producit genitum, non tamen genera­ tionem, licet ibidem illa potentia sit ratio ipsi gene­ rationi quod habeat talem terminum. Quia vero divina inteiligimus per creaturas; el sicut intelligimuSjita nominamus; ideo alio actu inteiligimus essen­ tiam, ut est potentia, alio ut est actio; et similiter alio numine nominamus eam. El quia in creaturis potentia est principium actionis, ideo dicitur quod in divinis potentia est principium actionis, xxundum rationem vel modum intelligendi. Quod non est aliud dicere, nisi quod simili modo concipimus talia divina, sicut si realiter unum principiaret aliud; quia conci­ pimus ea secundum modum quo concipimus creata, ubi potentia ab actu distinguitur secundum rem, et est principium realiter actionis. Iste autem modus intelligendi non est vanus; quia quælibet illarum conceptionum habet fundamentum in re, quantum ad illud quod représentai, non autem quantum ad omnem modum repræsenlandi. Ad secundum diciturquod p tern itas potest dupli­ citer accipi, scilicet ut est relatio, et ut est forma constitutiva sup|>ositi paterni, quod habet in quan­ tum est eadem divinæ naturæ. Hanc distinctionem punit sanctus Thomas, I p., q. 40, art. 4; et I. Sen­ tent., disl. 27, q. I, ari. 2; el tie Putentia Dei, q. 8, art. 3, ad 7-w. Tunc ulterius dico quod, capiendo pternitatem primo modo, concedo quod eadem est plentia qua Paler in divinis potest generare, el qua i plesl esse Paler, quia, secundum illum modum rapiendi paternitatem, ipsa consequitur secundum modum intelligendi ad generationem actionem, el in illa fundatur, ut dicit sanctus Doctor in locis allega­ tis ; el ideo eadem | utentia qua Paler |>otest generaro, potest esse Paler, cum ipsum esse Patrem illo modo (a) operari. — eue Pr 277 i consequatur ad ipsum generare, el supponat gene! rare. Capiendo autem paternitatem ut est constitu­ tiva suppositi, dico quod ipsa præcedil generare, secundum sanctum Thomarn, ubi prius, imrnocoinlelligilur, ut dictum fuit, in ratione principii gene­ randi. El tunc negatur quod eadem potentia Pater possit ease Pater,qua potest generare: nam, respectu generationis, quia significatur ut actio, potest signi­ ficari aliquid in divinis se habens ut eliciti vum; non autem respectu paternitatis sic consideratae; quia nec habet se (a) per modum actionis, nec per modum relationis consequentis actionem, nec per modum producti, sed per modum forma: constitutivas supposili producentis totaliter impmducti. El ideo pro­ latio adducte non valet, cum dicitur : paternitas et generare sunt eadem res; igitur potentia respectu i unius erit [lotcntia respectu alterius. Nec enim hoc, I nec illud est elicitum realiter; sed tamen, sicut dictum est, reSjMJCtu unius oportet significari aliquid per modum polentùc, non autem per respectum alte­ rius. — Ad illud quod arguens addit de dicto Magi­ stri, dico quod similitudo inter illas duas, scilicet : Paler potest generare, Filius non |*>tesl generare; Pater jiutest esse Pater, Filius non potest esse Paler, attenditur prout Paler dicitur a pternitate conside­ rate ut est relatio, non autem ut est constitutiva ; el illo mudo concelo quod idem esset, Palivm |*.t percome Patris. > — Hæc ille. — Ex quo |*atut quod |x>lentia generandi, quoad essentiam (piam includit, est in tribus perso­ nis, el quoad hoc dicit perfectionem simpliciter; sed quoad notionem est in solo Patra, et quoad hoc non dicit perfectionem simpliciter; relatio enim, in quan­ tum hujusmodi, non dicit |tcrfeclionein, cum, in quantum hujusmodi, nihil ]>onat in eo cui attribui­ tur. Ideo nun sequitur quod habeat Pater aliquam perfectionem simpliciter quam aliæ personæ non habent, sed quod habet |K *rfectionem cum alia rela­ tione quam aliæ persona *. Unde sanctus Thomas, q. 2, hujus di"t. ari. 2, qu 1, ad ultimum, solvit hoc argumentum in suo simili. Arguit enim sic. K Posse generare est aliqua dignitas Patris ; alias non esset proprietas ]M'rsonnlis. Sed nulla dignitas esi in Patre, quæ nun sil in Filio, cum sint omnino ætjua(а) te. — Om. Pr. (б) pfteiitia. — CMtiitta Pr. (γ) j/c/iCMi/io. — eelatio Pr. (*3) cuiinutatur. — cunmiuxictUur Pr. 27* LIBRI I. SENTENTIARUM les in dignitate. Igitur Filius potest omnino gene­ I in solutione primi, nos non jwmimus alupiod prin­ rare. > Erce argumentum suum. Et respondet : cipium elicitivum divinæ generationis activa * secun­ < Dignitas, inquit, est de absolute dictis, et ideo dum rem, sed solum Filii qui est terminus genera­ eadem est dignitas Patris el Filii numen), sicut tionis. Secundo, dico quod argumentum falsum eadem essentia. Undo, sicut paternitas in Patre est supponit, scilicet quod Pater constituatur in esse essentia, et eadem essentia in Filio est non pter- - I personali per generare, ut post quandoque ostende­ nilas sed filiatio, ita eadem dignitas numero quæ tur; sed per paternitatem, non ut est relatio,sed ul in Patro est paternitas, in Filio est filiatio, a — Hæc esi forma quædam eadem divinæ essent iæ. Nec valet ille — Consimile dicit, ! p., q. 42, ari. 0, ad 3ew : ista consequentia : paternitas et generare sunt eadem < Sicut, inquit, eadem essentia quæ in Patre esi res; ergo si ponimus aliquod principium respectu paternitas, in filio est filiatio, ita eadem potentia est generationis secundum modum intelligendi, ita ct qua Paler general, el qua Filius generatur. Unde respectu paternitatis ul est constitutiva; cujus ratio verum esi quod quidquid |>olest Pater potest Filius; est dicta in solutione secundi. non tamen ex hoc sequitur quod Filius jxxssit gene­ Ad sextum dicitur quod totus processus fundatur rare, quia mutatur quid in ad aliquid; nam gene­ in ista falsa consequentia : Filius caret potentia gene­ ratio signat relationem in divinis. Habet ergo eamdem randi, el Paler habet potentiam generandi; igitur omnipotentiam quam Pater habet, sed cum alia rela­ Filius caret aliqua potentia convenienti alteri suppo­ tione, quia Pater habet eam, ut dans; et hoc signa­ sito ejusdem generis vel speciei, aut ejusdem ratio­ tur cum dicitur quod potest generare, Filius autem nis. Argumentum enim est paralogismus figura» haliet eam ul accipiens; el hoc signatur cum dicitur dictionis, quia mutatur quid in ad aliquid, quia sub quod jiotesl generari. » — Hæc ille. — Eamdem hoc quod dico, aliqua potentia, subsumitur potentia |x>nil solutionem, de Potentia Dei, q. 2, art. 5, generandi. ubi dicit quod eamdem potentiam quam habet Pater Ad septimum dicitur sicut a«l præcedcns. Cum habet Filius, sed tamen secundum unum respectum enim sic arguitur : illud cujus oppositum non est convenit Patri, ct secundum alium Filio. » — Idem in potentia etc.; sed |X>tentia generandi est illud dicit de actione. Idem ego dico de perfectione simpli­ cujus oppositum etc., est expressa fallacia figura» citer. Unde, si sic arguitur : omnem perfectionem dictionis. Ad «lictum Magistri dicitur quod ipse quam habet Paler habet Filius; sed perfectionem intendit quod, cum dicitur : Filius non potest gene­ potentiæ generativæ habet Paler; igitur illam habet rare, non negatur potentia aliqua a Filio, sed nega­ Filius; — mutatur quid in ad aliquid; et ideo est tur ab eo modus habendi potentiam, scilicet cum fallacia figure dictionis. Potentia enim generandi tali relatione. Similiter, cum dicit quod Filium non dicit absolutum cum relatione. posse generare non est impotentia, sed non Oportere Ad quartum negatur modus arguendi, quia peccat etc., intendit quod ideo negatur potentia generandi |>er fallaciam figura» dictionis, ul prius dictum est. a Filio, quia potentia generandi in sua ratione inclu­ Cum enim dicitur sic : illud cujus negatio non est dit relationem oppositam relationi Filii, el ideo non negatio potentiæ etc., subjectum dicit quid, el si potest attribui Filio; nec hoc tamen sonat in impo­ addatur signum distribntivum, erit otenliæ simpliciter, in hoc quod dico negatio potentiæ est potentia. Cum vero subsumi- potentia generandi, totum illud convenit Filio, non lur : fsid potentia» generandi negatio non est negatio autem modus habendi illam potentiam, quod ulte­ potentiæ, jam sumitur unum quod «licii ad aliquid, rius dicit potentia generandi præter potentiam divi­ scilicet potentia generandi, ut prius dictum est, el nam. ideo mutetur quid in ad aliquid. Ul enim ponit san­ Ad octavum dicitur quod, cum dicitur: Filius ctus Thomas, 1. Sentent., dist. 7, q. 2, art. I , non potest esse Pater, non negatur ab eo aliqua ad 2*· ; «t Potentia generandi dicit essentiam cum potentia ; nec cum dicitur : Filius non potest gene­ paternitate. Sciendum etiam quod potentia gene­ rare; cum quo tamen stat quod potentia generandi randi non negatur a Filio quantum ad illud quod est potentia productiva ; imrno si arguitur sic : quid­ «licii potentiam, sed quantum ad relationem pater­ quid est potentia productiva, ipsum negare ab aliquo, nitatis, quam dicit in obliquo potentia generandi. Et est negare ab eo aliquam potentiam productivam ; ideo, potest alilcrdiri ad argumentum, dicendo quod sed potentia’ generandi est potentia productiva; si negetur potentia generandi a Filio quantum ad I igitur etc.; — in omni tali processu est fallacia supra illud quod «licit in recto, utique ab ipso negaretur I dicte· A<1 nonum dicitur quod licet generaro non realiter aliqua potentia; si autem negetur ab eo quantum ad i illud quod potentia generandi «licii in obliquo, non ' egrediatur a Paire, tamen secundum modum signinegatur ab eo potentia, sed modus habendi poten­ I ileandi inlelligilur ut produens a supposito paterno. Unde, secundum sanctum Thomnin, I. p., q. 40, tiam. Ad quintum «lico primo, quod, sicut fuit dictum I art.2: «Origo in divinis, active significata, significatur DISTINCTIO VIL — QÜÆSTIO I. ni prodiens a persona subsidcnte; nnde supponit eam. Sed origo passivo significata, ul nativitas, signatur ut via ad personam suWetenlem. » —Idem p/mit, dr Potentia Dei, q. H, ari. 3. Item, 1. Krntent., «list. 20, q, 2, ari. 2. Sciendum tamen quod major hujus argumenti falsa est. Nam omnis ope­ ratio immauons, <*st perfectio operantr, et non egre­ ditur extra, ut dicitur 9. Melaphyùcœ (t. c. 10). Generatio vero Filii Dei attenditur wcundum opera­ tionem iidelligibilem ; et ideo, licet Paler realiter eliceret talem generationem, adhuc ipsa maneret in Patre; non tamen dicimus eam realiter elicitam ; el hoc paid in operatione qua intellectus creatus format verbum. Ad decimum dicitur sicut ad primum. Non enim ponimus in divinis aliquod principium productivum realiter ipsius activæ generationis, nisi secundum modum nostrum inlelligemli, ut prius fuit exposi­ tum; sed quia non solum est in divinis generatio activa, imrno etiam est ibi supjiosilum per illam productionem. ideo oportet assignare aliquid quo Paler generet Filium non solum form ali 1er, scilicet generationem activam, qua Pater formaliter dicitur generans, iinmonliqiiid quo generat tamquam prin­ cipio d virtute generat iva, sicut ponit Magister in præsenti distinctione, d Hilarius (lib. de Synod., a medio), ac Damascenus (lib. 2. de Fide orth., cap. 27), ul n‘cital smdu> Thomas. de Potentia Dei. q. 2, ari. 2. (Ium autem inferi arguens ; Paler et Filius non differunt nisi in generare et generari solum; igitur si Palor lui bel (Olentiam productivam vel potentiam generandi, illam habd Filius; nega­ tur consequentia ; quia, licet Pater et Filius non dif­ ferant per alia, secundum rem, quam |>enes generare el generari, non sequitur quin differant |»ones pater­ nitatem d filiationem, (tenes posse generare d (x^m· gigni, <|uia generatio activa esi relatio quam nomi­ namus paternitatem. quæ includitur in ratione (Kitentiæ generativæ;d ideo, sicut generare non con­ venit Filio, licet conveniat Patri, ita dico de potentia generandi quæ includit dictam notionem. Ad undecimum dicendum est sicut ad primum Semper enim iste arguit ac si poneremus quod gene­ rare realiter egrediatur a supposito |>a terno. Igitur nihil contra nos. Ad duodecimum dicitur quod si illud argumen­ tum concludat, utii|ue concluderet quod in Deo nulla I omnino est potentia, nec ad extra productiva, cl sic nec Deus est omnipotens; quod est erroneum. Diro ad dictum Commentatoris d Philosophi, quod ipsi ' solum negant a primo principio potentiam passivam, qua scilicet possit transii i vel aliquid rcci|wro. Negant diam ab ipso potentiam activam exeuntem de otio in actum secundum. Sed quod non semper in eo sil latentia activa semper conjuncta operationi non negant, cum ponant primum moturam infinitum in virtute. Sicut enim dicit sanctus Thomas, I p., t 270 q. 25, ari, 1 : « Quanto Deu * ol actus punis univer-altssimiiM, tanto p»lissime ratio principii activi sibi sibile produci diam * ecundum rationem. El cum proliatur, quia generare facit ipsum esse Patrem; si ly Pater dicatur a paternitate, ut est constitutiva suppoeiti, ita quod Pater nominet hypostasim, nega­ tur illud axsumptam; quia isto modo Pater prius est Paler quam generet. Si vero Pater nominetur a paternitate, ul <*>1 relatio, sic dicitur quod ideo quia genuit est Pater, cum relatio in actione fundetur; π-d tunc Pater non dicit liv[WfSta>im, sed relationem. El ideo, nullo iiknIo probatur quod (a) Paler in esse hypostasis producitur, diam secundum rationem, nisi ul esi relatio (C). Ad alia quæ ibi inferun­ tur, quod Pater ngerd in se generationem etc., si inldligatur quod realiter agat, ninsequenlia nega­ tur; si intdligalur quod, quantum ad nostrum modum iuldligendi, Pater iiitdligilur (H»r modum cujusdani itildhgenlis. qui per * uam intellectionem ab eo profluentem producit verbum, conceditur; tales enim adiom-s immanentes n<»n transeunt in materiam exteriorem. .Ad drdmiiiiiqimrhiin dic itur quod putentia gene­ randi dicit princi|»ahtrr in rectu divinam essenltam; d in obliquo, relationem. El ideo non dicit utcum­ que ex trquo. El ad improlationem, quod non dicat essentiam etr., dicitur qu<. tamen formalis tenuinus illius productionis non esi relatio, >ed divitia essentia; d hoc sufficit. Cum diam dicitur quud retaliu non est ratio (mnlmendi suum oppositum, conceditur. Et ideo dicitur quod paternitas, ut est relatio, non inclu­ ditur in ratione (Xilenli.e generandi, sed ul est forma cunslitulira. C.um diam dicitur quod una productio simplex el· . dicitur quod productio simplex requirit unum formale principium quod usi principaliter elicitivum, >vd alia p^esunl concurrere ul modi talis principii, ciijiisnmdi est in proposito de (»alerni(ate. quæ est nudus |»otcnliæ el includitur in ratione * potentia generandi ul est modus. S 2. — \d ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta S. Bonaventuræ et Warronis. Ad argumenta contra secundam conclu- (a) çuod. — r/ioa Pr. (ό) nbt ut ent relatu». — ibt cw relatio Pr. 280 LIBRI Γ. SENTENTIARUM rionem dicitur. Et primo ad illa quæ primo loco inducuntur dicitur. Ad primum quidem negatur minor, intellecta ad sensum in quo debet concedi major. Non enim paternibs est ipsi Patri principium essendi, vel principium quo Pater est, sed potius essentia divina; nam, licet tam essentia divina quam paternitas significetur ut forma Patris, tamen essentia significatur ut forma specifica cujuslibet personæ, relatio autem ut forma individualis; forma autem specifica est principium tam essendi quam generandi, ut dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 2, ad 5α® : α Dicendum, inquit, quod in qualibet generatione principium generationis principaliter non est aliqua forma individualis, sed forma quæ pertinet ad naturam speciei. Item, non oportet quod genitum assimiletur generanti quantum ad conditiones individuates, sed quantum ad naturam speciei. Paternitas autem non est in Patre per modum formæ speciei, sicul humanitasin homine, sic enim in eo est divina natura; sed in eo est, ut ita dicam, sicut principium individuale, est enim proprietas personalis; et ideo non oportet quod sit principium generationis principaliter, sed quodammodo cointellectum; aliter sequeretur quod Pater per generationem non solum divinitatem communicaret,sed etiam paternitatem, d— Ilæc ille. Ad secundum dicitur quod major est falsa, si similitudo quoad umnia intelligatur. Si enim Pater sua operatione personali communicaret illud quod est sibi proprium, scilicet suam relationem, sicut tota Trinitas communicat alicui (a) extra |>erfecliones communes essentiales sua operatione essentiali, tunc similitudo esset bona; el sic oporteret quod, sicut essentia est principium producendi creaturas, quod proprietas personalis esset principium producendi personam. Non sic autem est in proposito, ul dictum est. Ideo similitudo non valet. Conceditur tamen quod principium operationis personalis (6) non dicit solam essentiam, immo dicit proprietatem, licet minus principaliter et in obliquo. Ad tertium negatur major, si loquamur in divinis. Nam relationi divinæ convenit quod constituat, in quantum se habet ibi per modum formæ individualis ; el ex illa ratione repugnat sibi quod sit principium principale generationis vel productionis. Et sic patet quoti plus repugnat sibi esse principium eliciendi actum, quam principium constituendi ; vel saltem, dato quod tantum repugnaret sibi unum (|uantum aliud, tamen ex quo habet vim conslituendi in esse incommunicabili (γ), non potest habere vim principiandi productionem aut produclum. — Ad confirmationem dico quod imperfectio_______________ _ (ai rt/icui. — aliquid Pr (6) pern>nalù. — Om. Pr. (γ) mromniunuuàifi. — cunitnunicabili Pr. I nis esset, si Paternitas daret Patri actum primum per modum formæ speciflcæ, et non actum secun· dum. Sed nullum est inconveniens si det sibi actun primum per modum formæ individualis, non actum secundum; hoc enim non est dare esso simpliciter, sed ipsum specificare, vel, ut ita dicam, individuare. Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad l lttm : « In divinis non est esse nisi quod dat essentia, sicut nec intelligere nisi intellecius. » Ad quartum negatur consequentia, quæ fit ibi : generatio distinguit genitum a generante ; ergo illud quod est principium generationis, est principium distinctionis. Consequens est falsum, quia, seeundum quod dicit sanctus Thomas, prima parte, q. 41, art. 5, ad fum : — Hæc ille. — Palet igitur quomodo distinguuntur productiones activæ et passivae in divinis. Ad sextum respondet sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 2, ad 5·“; quæ solutio recitata est solvendo ad primum. Arguit enim sic : < Propria * actionis est propria forma, non communis. Sed gene­ rare est proprie O|>eralio Patris, ut Pater est. Eqgo ejus principium est paternitas, quæ est propria forma Patris. » Et respondet ut supra fuit recitatum. Licet enim illa operatio sit propria Patris, non oportet quod illius principium sit principaliter forma quasi individuals Patris, sed forma ejus quasi spe­ cifica, coin tel lecta tamen illa forma propria; quia, ut sæpe dictum est, operatio facta virtute naluræ communis per aliquid sub illa contentum, aliquem modum proprium accipit ex principiis ejus, et ita efficitur propria, licel principaliter fiat virtute natura communis. Ad septimum dicitur negando antecedens, nisi loquendo de quo formali et non elicilivo. Conceditur enim quod eadem proprietate Pater dicitur fonnaliter Pater et formaliter generans; et ita eadem notione Verbum et Filius; quia illa proprietas signi­ ficatur ut actio, cum dicitur generatio ; et ut relatio, cum dicitur paternitas. Sed si loquamurde quo elici­ livo, ad hunc sensum quod illo Pater elicit genera­ tionem quo formaliter est Paler, falsum est; sicut el falsum est quod illo Filius sit formaliter Filius quo vel cujus virtute est productus vel genitus. Patet ergo quod, cum dicitur : eo est Pater quo generat, si ly eo el ly quo teneantur uniformiter, scilicet forma­ liter, vera est propositio; si autem ly eo teneatur formaliter, et ly quo elici live, falsa est. II. Ad argumenta Henrici. — Ad primum illorum quæ secundo loco sunt inducta, dicitur quod major vera est, si illud tale sit absolute formalis ratio talis. Sed ad illum sensum non dicimus quod essentia divina sit formalis ratio talis actionis abso­ lute; sed potius ut est sub tali proprietate. Est ergo falsa major, si intelligalur de illo quod est formalis ratio principalis, sed non totalis; cujusmodi est in pnqtosito, nam potentia generandi dicit essentiam simul et notionem, licet non ex æquo. Ad secundum dicitur quod non concludit aliud, nisi quod essentia absoluto sumpta non est princi­ pium vel potentia generandi, sed essentia sub tali relatione. 281 Ad tertium per idem ; licet modus loquendi sit improprius, scilicet cum dicitur quod natura deter­ minatur; sola enim supposita in divinis determinan­ tur, sed natura non determinatur per relationes, licet actio, quae fit virtute essentiae modificetur secun­ dum quod profluit ab alio et alio supposito natura divinæ. Quæ quidem supposita quasi specie diffe­ runt, secundum quod ponit sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 10, ari. 2, ad 12“· : < Licet enim in divinis non proprie dicatur genus vel species vel universale el particulare, tamen, ut de divinis secun­ dum quamdam similitudinem creaturarum loqua­ mur,Pateret Filius et Spiritus Sanctus distinguuntur sicul plura individua unius speciei, ul etiam Dama­ scenus dicit. Sed attendendum quod in aliquo indi­ viduo in genere substantial possumus speciem dupli­ citer considerare : uno modo, speciem ipsius hyposta­ sis; alio modo, speciem proprietatis individualis. Dato enim quod Socrates sit albus et Plato niger, el posilo quod albedo el nigredo sint proprietates indi­ vidualités Socratem et Platonem, verum erit dicere quod Socrates el Plato unum sunt specie; sub qua specie hypostases continentur, conveniunt enim m humanitate; sed distinguuntur secundum speciem proprietatis, albedo enim et nigredo specie differunt. Et similiter est in Patre el Filio. Considerantur enim ut unum specie, cujus ipsa * hypostases sunt suppo­ sita, in quantum conveniunt m una natura divini­ tatis; sed secundum speciem proprietatis personalis, inveniuntur differre; paternitas enim et filiatio sunt relationes secundum sjieciem diversae» > Ad quartum patet per idem. Concludit enim quod relatio est de ratione potentiæ generandi, sicut modus principii, non sicut principium principale; sed tale principium est essentia, quæ potest esse prin­ cipium multarum operationum secundum quod habet esse sub tali relatione vel sub tali, quæ quidem rela­ tiones sunt modi habendi essentiam. III. Ad argumenta Scoti. — Ad ea quæ tertio inducta sunt, Ad primum quidem, dicitur quod solum probat quod divina essentia absolute, el sub tali ratione sumpta, non est principium plurium productionum alterius rationis, scilicet generationis et spirationis et solum talium, ita quod ex ratione essentiæ determinetur ad duas productiones el non plures. Sed, secundum sanctum Thomam, 1. Sentent., dist. 6, q. 1, art. 3. < Essentia divina est principium omnium actuum divinonim, licet essentia sub ratione essenliæ non dicat principium actus, qui est operatio, sed qui est esse; sed cum in essentia sit considerare diversa attributa, quæ sunt realiter unum in ipsa, tantum ratione distincta, actus refertur ad essentiam secundum illud attribu­ tum quod exigit actus conditio, sicul intelligere est ab essentia in quantum ipsa est intellectus, el res *volita qua» |>ossunl esse et non esse producuntur ab 282 Linni I. SENTENTIARUM essentia in quantum ipsa est voluntas. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod essentia est principium actus generandi et spirandi, non quidem sub ratione qua essentia, sed cum generatio in divinis attenda­ tur secundum processionem intelligibilem Verbi a dicente, el spiratio attendatur secundum processio­ nem amoris a diligente, oportet quod essentia sub ratione qua est intellectus sit principium generationis Verbi, licet sub ratione qua est natura divina sil principium generandi Filium Dei; sed sub ratione qua vohmlassil principium spirationis. Verumtamen, quia in Deo intellectus el voluntas sola ratione diffe­ runt, illa distinctio inter intellectum ct voluntatem non sufficeret ad hoc quod generatio et spiratio essent productiones vel processiones real iter distinebo ; quia, secundum cumdem, I. Sentent., dist. 13, q. I, art 2 : < Quin voluntas et natura in divinis sola ratione distinguuntur, talis eorum distinctio distin­ ctionis realis esse non potest ratio, quia principium numquam potest esse debilius principiato. » Et |ær istam maximam prol>al quod processio Spiritus Sancli non jiotesl distingui a processione Filii, ex hoc quod una est processio naturæ, alia est processio volunta­ tis. Sic in proposito. Licet dicimus quod essentia, ut est memoria vel intellectus, est principium gene­ rationis Verbi, cl ul est voluntas est principium amorisspirali, tamen hoc non sufficit ad hocquod isla * productiones activæ realiter distinguantur; illæenim sunt idem secundum rem, licet latione distinguan­ tur, scilicet generare el spirare, cum sint in eodem supposito Patris. Ipsæ autem processiones passi væ, puta nativitas ct processio Spiritus Sancli , realiter distinguuntur; sed (x) potentia generandi et potentia spirandi, sive illa * (6) ponantur essentia ul intelle­ ctus, el edentia ut voluntas, sive paternitas ct Spi­ ratio activa, sive intellectus sub paternitate et volun­ tas sub relatione spirationis, non distinguuntur reali­ ter (r), quia licet |ialernilas et spiratio sintdua» rela­ tiones, non tamen sunt duæ res; sed earum realis distinctio attenditur, quin halxuilad invicem ordinem originis, et una est ab uno, et alia a duobus suppo­ sitis. Ad secundum patet resjxmsio per idem. Conceititur enim quod principia istarum productionum sunt alterius rationis, modo prædieto; sel illa diversitas rationis in principio non sufficeret ad diversificandum productiones aul processiones secundum rem; nec etiam sufficit dicere quod essentia, ulesl intelle­ ctus, est principium unius productionis, et ul est voluntas, alterius, nisi etiam m ratione talis prin­ cipii relatio includatur, alias non apparet cur non convenirent tetæ productiones Spiritui Sancto sicut Pati I. Ad tertium conceditur totum, prater hoc quod (а) trd: — «cihcccundi actus el perfectionis accidentalis. Igitur, ubi differt secundum rationem intellectus a natura, non erit in virtute nature principium nisi secundi actus el perfectionis secundæ distincta· a natura secundum rationem ; unde videmus quod animalia non generant ]>er aliud nisi per naturam. Nec valet si dicatur per |M)tentiam generativam,quia secundum aliquos jx4eiitia generaliva non est nisi natura, vel si sil aliud a natura esi instrumentum naturæ; Deus autem non producit ad intra |>er instrumentum. Quinto. Distinctio attributorum est |»er actum rationis et intellectus. Sed nullum intelligerc pro­ cedit productionem Verbi. Igitur illud quod causatur ah artu intellectus, sicut sunt distinclæ rationes attributorum, non erit principium, sub tali distin­ cta ratione, emanationis Verbi. Ad primum istorum conceditur major el minor pro nunc. El ideo argumentum non plus infert, nisi quod attributum, ut est distinctum ab essentia, non esi principium producendi Verbum, ita quod distin­ ctio illa aliquid faciat ad rationem principii, vel sil quocumque modo requisita ad principiandum; sed non concludit quod illud cui intellectus attribuit rationem attributi, el distinguit illud ab essentia, non sit principium producendi Verbum. Licet enim nulla creatura esset possibilis, adhuc esset intellectus in Deo, licet forte non essetdistinctusa divina essentia. Ad secundum dico quod intellectus, ut distingui­ tur ah essentia divina, non habet quocl sil princi­ pium producendi Verbum quod sit essentia divina; sed solum producendi Verbum. Sed quod intellectus sit principium producendi Verbum quod sit Deus, vel quod sit principium productionis cujus terminus i»sl essentia, hoc habet, ul est intellectus divinus idem essentiæ divina1. Argumentum ergo bene con­ cludit quod intellectus, ul pnescinditur ab essentia, non est principium productionis terminat® ad essen­ tiam divinam; unde, sicut persona producta per generationem est Filius, ct Verbum, et Deus, ita principium producendi est natura, et intellectus, el (x) propnetatC9,— Oin Pr. 283 divinitas, ita quod mngulæ rationes in producto cor­ respondent simul rationibus in principio prodocente; quæ tamen dicunt principium actionis, sicut natura et intellectus; vel formam specificam producentis, ut divinitas. Ati tertium dico quod supponit duo fatal. Primum il Verbum, hoc est quia natura est intellectus. Potentia ergo generandi Filium est essentia divina ut natura; principium similiter gene­ randi Vei hum est essentia ul intellectus. Ad quintum dicitur sinit ad primum, scilicet quod nihil quod causatur ah actu intellectus esi prin­ cipium producendi Verbum divinum ; el ideo bene concluditur quod distinctio illa quam intellectus facit inter attributa, vel intentio Attributi ut est attribu­ tum, nihil faciunt ad rationem principii productivi ad intra rsed non probatur quin illud cui intellectus attribuit rationem attributi, utpole intellectus, vel illud quod ratio distinguit ab essentia divina, sil principium producendi Verbum ; tale enim est in Deo ab sctorno, etiam (x) posito quod nulla esset [lossibilis distinctio rationis. IV. Ad argumenta Durandi. — Ad ea vero quæ quarto loco inducta sunt dicilur. Ad primum quidem dicilur quod terminus formalis productionis Verbi est essentia, cl non relatio signata in «abstracto, scilicet paternitas. Dicitur ulterius quod in illa generatione non est aliquis terminus formalis productus; et ideo distinctio, ibidem facta, de termino communicato et de termino producto, nulla est. si loquamur de formali termino. Dicilur ulterius quod terminus productus est ipsum suppositum ; falsa est (3) etiam. — ei Pr. LIDRI I. SENTENTIARUM ergo imaginatio fundata in (a) hoc, quod sicut in Filio est aliquis terminus formalis productus, et aliquis ter­ minus formalis communicatus, ita in Patresit princi­ pium communicandi,cl aliud principium producendi. Ad secundum dicitur negando majorem. Nec valet probatio, cum falsum assumat, scilicet quod in omni productione, formale principium productionis distinguatur a formali termino illius, ut patuit in alia quæstione. Falsum etiam supponitur in minori, scilicet quod in Filio sil aliquid communicatum, ct aliquid productum distinctum rcaliter ah illo quod communicatur. Iste quidem Doctor errat non modi­ cum, ponendo quod relatio divina secundum rem ab essentia distinguatur. Ad tertium negatur minor. Dico enim quod ponens essentiam divinam esse principium actuum notionalium, |K)lest assignare rationem cur in divinis non sunl plures emanationes quam duæ : scilicet, essentia est principium talium actuum sub ratione intelle­ ctus aul memoriæ, el sub ratione voluntatis, el non aUolute sub ratione qua essentia. Constat autem quod in natura intellectuali processio immanens non attenditur nisi secundum actionem intellectus vel voluntatis. Et ideo, cum in divinis sit solum processio quæ invenitur in natura intellectuali, solum sunt ibi duæ productiones secundum speciem distinctui. Cur autem nulla earum potest multiplicari secundum numerum, dicetur in alia quæstione. Ad quartum dicitur quod essentia divina est prin­ cipale principium quo Pater generat; paternitas autem est principium non ita principale, sed scilicet cointellectuin. Nec valet ratio : filiatio est in Filio vere productio (β), igitur paternitas est in Patre vere producens vel productiva, — tum quia conse­ quentia non valet; quia relatio, licet jiossil produci saltem consecutive ad productionem hypostasis, non tamen habet rationem productivi, licet possit esse modus agentis, vel modus principii productivi, cujus­ modi est in proposito; tum quia filiatio non proprie producitur, sed Filius. Et sic patet quod rationes contra conclusiones facl.e non procedunt. Ad rationem factam in pede quæslionis, dicitur quod potentia generandi non dicitur proprie activa nec passiva, sed productiva; nam personæ divinæ non sunl facta?, sed producte. Et hanc responsionem in sententia dat sanctus Thomas, prima parte, q. 41, art. 4.— Item, de Polentia Dei, q. 2, art. 1, dicil quod potentia generandi nec est activa, nec passiva, licet |x *r modum potential activæ significetur. — Item, primo Sententiarum, dist. 7. q. I, art. 1, dicil quod potentia Dei non est activa, nec passiva, sed superactiva. Et hæc de quæstione dicla sufficiant. (*) in. — Hcut Pr. (C) product io. — producto Pr. QUÆSTIO II. UTRUM IN DIVINIS 1OSS1NT ESSE PLURES FUJI ECundo quæriliir juxta eamdem distin­ ctionem : Utrum in divinis possint esse plures Filii. Et arguitur quod sic : Deus Paler est polentior ad generandum quam |>ater creatus; sed unus homo potest generaro plures filios; ergo et Deus, praecipue cum potentia Patris uno filio gene­ rato non diminuatur. In oppositum arguitur: In divinis non differt esse et posse. Si igitur in divinis possunt esse plures Filii, jam de facto essent ibi plures; et ita essent plures pcisonæ in divinis (piam 1res. In hac quæstione erunt duo articuli. In quorum primo ponentur aliquæ conclusiones. Secundo move­ buntur dubitationes. ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum sil hæc Prima conclusio : In divinis non possunt esse plures Filii. Ptobatur : tum quia quidquid potest esse necesse esse, actu est necesse esse; tum quia quidquid potest esse Deus, est actu Deus, etc. — Nec est de ista con­ clusione aliqua dubitatio apud catholicos. Omnes enim concorditer ponunt quod in divinis non possunt esse plures Filii, nec plures Patres, nec plures Spi­ ritus Sancti ; licet dubium sit unde oritur repugnan­ tia, quod aliqua relatio, puta filiatio, aul paternitas, secundum numerum pluriflcari non potest. Secunda conclusio : Secundum mentem Mincti Thomæ, hujus impossibilitas resolvitur In divi­ nam ImmntcrlallUitem ut in causam. Hanc enim conclusionem ponit ipse, prima parte, q. 41, ari. 6, ubi ponit quatuor rationes, quarum prima est talis : « Plures, inquit, filiationes in divi­ nis esse non possent, nisi secundum materialem eorum distinctionem. Formæ enim unius speciei non I multiplicantur secundum numerum, nisi secundum materiam, quæ in divinis non est. Unde in divinis non jiotest esse nisi lanium una filiatio subsistens; sicut albedo subsistens non posset esse nisi una. » Item, I. Sententiarum, dist. 7,q. 2, ari. 2, q,a 1·, assignat eamdem rationem : « Impossibile, inquit, est quod filiatio in divinis multiplicetur secundum I numerum ; qilia talis multiplicatio esset materialis. • DISTINCTIO VII. — QUÆSTIO IL nisi una filiatio; et una Unde in Doo non potest filiatione non constituitur nisi unus Filius. Et ita in divinis non possunt esse plures Filii, nec plures Patres, n Item, de Potentia Dei, q. 9, art. 9, ad primum, sic ait : e Nihil unum secundum speciem exsistens, secundum numerum potest multiplicari, nisi ratione materiæ. El hac ratione in divinis non potest esse nisi una essentia et filiatio; quia divina essentia est immaterialis omnino. Si autem essent plures Filii in divinis, oporteret etiam esse plures filiationes; ct ita oporteret eas secundum materiam subjectam mul­ tiplicari ; quod divinæ irnmaterialitati non convenit. > — Hæc ille. Tertia conclusio est : Etiam secundum mentem sancti Doctoris, hujusmodi impossibilitas revi­ vitur, ut in causam, in perfectionem divinam, tam ex parte processionum, quam ex parte procedentium. Unde, prima parte, ubi supra, ponit secundo loco talem rationem, dicens : — Hæc ille. Hanc ultimam rationem similiter ponit, 1. Senten­ tiarum, ubi supra, α Hoc ipsum, inquit, pertinet ad perfectionem Filii, quia nihil de filiatione est extra ipsum in divinis; unde est perfecte Filius. > Patet ergo quomodo ex divina perfectione procedit Impossibilitas plurificationis relationum unius ratio­ nis secundum numerum. Quia enim Deus perfectis­ sime intelligit, ideo unico actu simplicissimo omnia intelligit; unico autem actu intellectus non producit nisi unicum Verbum. Et similiter, quia Filius in divinis est perfectissime Filius, ideo non se habet ut participans filiationem, immo est ipsa quidditas filia­ tionis divinæ subsistens. Ex quo sequitur quod nihil de divina filiatione potest esse extra illam. Si enim aliquid de divina filiatione esset extra illam, jam posset imaginari perfectior filiatio, scilicet una quæ continet perfectionem prim® filiationis et secunda». Quarta conclusio est : Etiam secundum mentem sancti Thoma·, hujusmodi Impossibilitas resol­ vitur In modum naturalis processionis ut In causam. Nam ipse, prima parte, ubi supra, quarto loco assi­ 285 gnat talem rationem : « Personæ, inquit, procedunt naturaliter ; et natura determinatur ad unum. > Item, de Potentia Dei, ubi supra, sic dicit : — Hæc ille. Item, q. 2, art. 4 : < Potest, inquit, aliqua spe­ cialis ratio assignari, quare Pater tantum unum Filium gignere possit. Natura enim ad unum deter­ minatur; unde, cum Pater natura generet Filium, non potest esse nisi unus Filius a Patre genitus. Nec potest dici quod sunt plures numerem eadem specie exsistentes, sicut apud nos accidit, cum non sit ibi materia, quæ est principium distinctionis secundum numerum in eadem specie. » — Hæc ille. Quinta conclusio est : Etiam hujusmodi Imposslbfllta>s secundum mentem dicti Doctoris, resol­ vitur, ut In causam, In modum quo divinæ per­ sonæ constituuntur, et ab invicem personaliter distinguuntur. Unde, in de Potentia Dei, q. 2, art. 1, ad decirnurn, sic ait : « Quod enim in divinis, inquit, alius Filius esse non potest, contingit (a) quia ipsa filiatio est proprietas personalis ipsius, et hoc quo, ut ita dicam, individuatur. Cuilibet autem individuo prin­ cipia individuantia propria sunt sibi soli ; alias seque­ retur quod persona vel individuum esset communicabi le ratione. > — Hæc ille. — Et ad tertium, ibi­ dem, sic ait : « Ipsa relatio filiationis in Filio tenet locum omnium principiorum indiv iduantium in rebus creatis; propter quod dicitur proprietas per­ sonalis. Ipsa autem natura divina tenet locum naturae speciei. » Item, eadem q., art. 4 : < Non est, inquit, in divinis aliquid quo Filius distinguatur ab aliis per­ sonis, nisi sola relatio filiationis, quæ est ejus pro­ prietas jiersonalis, et qua Filius non solum est Filius, sed est hoc suppositum vel jiersona hæc. Impossi­ bile est autem illud quo aliquod suppositum est hoc, in pluribus invenin ; quia sic ipsum suppositum esset communicabile; quod est contra rationem suppositi, individui, et personæ. Unde, nullo modo jiotesl alius Filius in divinis quam unus. Non enim potest dici quoti una filiatio constituat hunc Filium, et alia alium; quia cum filiationes ratione non differant, oporteret quod si materia vel quo­ cumque supposito distinguerentur, quod esset in divinis materia, aut aliud distinguens quam relatio. » Item, q. 9, art. 9, ad primum : < Illud, inquit, pier quod aliquid individuatur et efficitur incommu(») contingit — concludit Pr. 286 Linni I. SENTENTIARUM n ira bile, impossibile e>l pluribus esse commune. Illud enim per quod Socrates est hoc aliquid, non potest intelligi pluribus inesse. Unde, si filiatio in divinis pluribus conveniret, non esset filiatio consti­ tuens incommunicabilem Filii personam ; et ila oj>ortcret quod Filius individua persona constitueretur per aliquid absolutum, quod unitati divinæ essent iæ non convenit. » — Hæc ille. Kt in hoc primus articulus terminatur. wntentiæ. Ergo non omnis numeralis distinctio est per materiam quantitati subjectam; nec illa fuit mens Philosophi. Sed quæ fuerit mons Philosophi dicit arguens in proposito alio, scilicet dist. 3. primi, (q. I, art. 2), quod, cum Aristoteles dicit quod forma abstracta a materia ultima abstractione non potat plurificari, 12. Metaphysics, per formam intel­ ligil rationem specificam el naturam ; materia autem accipitur ibidem non pro parle compositi; sed pro quocumque addito ad specificam rationem, El potest distingui quintuplex (a) modus talis materiæ. Addi­ ARTICULUS II. tur enim conceptui specifico, quandoque situs cl MOVENTUR DUBITATIONES quantitas, cujusmodi situs est |iassio; et sic consur­ git conceptus individui signati, dicendo : hic homo, vel ille homo. Aliquando vero additur multitudo acci­ IL — OBJECTIONES dentium propriorum ; el sic consurgit conceptus indi­ § 1.— Contra secundam conclusionem vidui simul totius, de quo loquitur Philosophus I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ 7. Metaphysics (l. c. 28), ul dum concipitur dum articulum movenda sunt dubia quorumdam Socrates cum sua propria figura et colore el roteris contra istam |xeitiunem. Et quidem contra secun­ accidentibus, quæ appellantur partes materiæ, non dam conclusionem arguit Aureolus ( i. Sentent., formae, 7. Metaphysics (t. c. 28), quia scilicet non dist. 7, q. 2, art. I ), probando illam esse multipli­ sunl de conceptu specifico. Aliquando autem additur particularitas incerta alisque oinni significatione et citer defectivam. Primo, inquit, iste modus delicii, quia dicit determinatione; et sic consurgit conceptus individui omnem plurificationein secundum numerum fieri vagi, ul cum concipitur quidam homo, vel quidam propter materiam quantam, accipiendo materiam angelus. Aliquando autem additur particularitas pn> parte compositi essentiali exsistente in potentia. certa el determinata, mm tamen silus, seu quantitas Primo sic. Illud enim quod potat concipi con­ vel signatio; et tunc consurgit conceptus individui ceptu univeixdi non est principium individuationis. afatracti, qualis est Gabriel, vel Michael; quod non Sed materia potest intelligi conceptu universali ; est individuum signatum vel demonstrabile, conci­ etiam materia quanta : in conceptu enim hominis piendo hunc angelum vel ilium, quia tunc, necessa­ intelligitur corpus organicum, quod includit mate­ rio situaretur hic vel illic (€). angelus autem non riam quantam. Ergo materia (pmnta non est causa polest esse subjectum situs. Aliquando autem addi­ individuationis; et per consequens nec pluriOva­ tur ad conceptum speci ficum, aliquod accidens com­ tionis. mune omnibus individuis, sed proprium speciei, ul Secundo sic. Ablata causa aufertur effectus, et cum dicitur : homo risibilis, aut aliquid hujusmodi. maxime si sit causa procusa. Sed nulla materia exsi­ Potest etiam addi sibi accidens intentionale, ul si stente, adhuc ipsæ animæ separata niimeraliter concipiatur homo in quantum Species, vel ut prædidistinguuntur. Non ergo esset causa numerationis cabilis de pluribus. Secundum hoc ergo de homine *ssunt esse sex conceptus. Primus quidem individui animarum materia quanta. — Et si dicatur quod |M remanet habitudo ad corjiora, non valet. Numqiiarn signati, ul cum concipimus hunc, hominem. Secun­ enim effectus inesl alicui propter habitudinem ad dus vero individui simul lotius, ul cum concipimus causam ; alioquin nix esset alba propter solam habitu­ hunc hominem cum talibus carnibus el ossibus. dinem ad albedinem, esto quod non participaret Tertius vero individui vagi, ut dum concipimus eam in actu; el similiter lignum esset calidum pro­ quemdam hominem. Quartus vero individui abstracti pter solam habitudinem ad calorem. Sed constat a situ el omnibus accidentibus, ul cum concipimus quod animæ separata sunt in actu individual, et Socratem secundum suam realitatem, quæ subjicitur niimeraliter distincta. Ergo causa individuationis omnibus accidentibus; illa namque est propria, non coniiiimus. Quintus autem congregati ex ratione non est sola habitudo ad materias distinctas. Tertio sic. Philosophus dicit, 4. Metaphysics specifica cl accidentibus ejus, ut dum concipimus (t. c. 3), quod idem est dicem: aliquis homo, et unus hominem cum figuris el qualitatibus sibi debitis in homo, et iste homo. Sed constat quod non est homo cninmmu,aut dum concipitur homo in quantum est species. Sextus est afatractissimus, qui est conce­ per materiam quanLim. Ergo nec iste homo. Quarto sic. Coeli distinguuntur numero, secun­ ptus forinæ simpliciter; el test. Et proporitio sic intellecta esi |>er se nola ; non autem intelligendo obstructionem a materia qua· est pars compositi. Secundo dicit illam positionem deficere in hoc quod ait ex hoc filiationem non |x«se plurificari in Deo. scilicet ex immnlerialitate. Primo. Secundum hoc enim non plus repugnabit Filio in divinis plurificari, quam Michaeli vel mill· liet angelo, qui secundum te plurificari non polest, quia est forma abstracta. Sed hoc est absonum ; quo­ niam in angelis saltem esi ratio generis et speciei, quamvis non sil nisi unum individuum in una specie, secundum te; constat autem quod a filiatione non potest abstrahi conceptus specificus aut generis, quia non est genus aut species in divinis. Ergo ratio illa non est causa illius iinplurificabilitatis quam haliet filiatio. Secundo. Quia effectus proprius debet reduci in causam propriam. Sed non plurificari proprium est Filio et Spiritui Sancto, tali modo quod non competit alicui creato; nulla namque creatura sic est immultiplicabilis (a) sicut divinæ relationes. Ergo non debuit assignari pro causa abslraclio quæ communis est creaturis. Tertio loco dicit istam positionem deficere. Primo. Quoniam dici posset quod hujusmodi filia­ tiones non essent in eodem subjecto. Non enim essen­ tia est subjectum proprietatum, sed supposita. Ergo quot erunt filii, tot erunt subjecta; el sic filiationes distingui poterunt penes illa. Secundo. Quia plures paternitates sunt in eodem Socrate ad plures filios, et plures similitudines in eodem albo ad plura coalba. Sed islæ sunt ejusdem rationis, et solo numero differentes. Igitur, ex hae ratione non tollitur quin plures filiationes poni |»ossint in Deo. Tertio. Tales filiationes plures essent inter alios et alios terminos; et ita haberent quo distingue­ rentur ad invicem, esto quod non per subjecta. Ergo non apparet quod illa ratio sufficiat. II. Argumenta Scoti.— Pro hoc arguit Scotus, 5. Metaphysics (q. 7), probando quod mulla acci­ dentia unius speciei possunt esse in eodem subjecto. Primo principaliter. Quia in eadem parte diaphani sunl plura lumina causata ex diversis lumino­ sis.— Si dicatur quod non sunl plura lumina, sed ex illis fit unum. — Contra. Ibi sunt diversa agentia, scilicet plura luminosa ; ergo plures actiones el plures effectus. (a) inimultiplicabilit. — multiplicabilia Pr. A A s f 287 Secundo. Quia plurcs -périr· * cjuxlem rationis sunt in oculo e( in phantasia. — Dicetur quod non sunt in eadem parte oculi. — Contra. Viso uno albo, si in eodem situ ponitur aliud album, ibi essent duæ species allied inis in eadem prie oculi. Nec valel, si dicatur quod non erunt ibi duæ species, sed proce­ dens augetur. Hoc, inquam, non valet; quia si primo videtur album intensum, et |xvst album remis­ sum, si species illius albi remissi augeat proceden­ tem, tunc species repræsentans album remtaiim eril intensior «piam specie * repraesentans album intensum; quod est contra sensum. — Item. Acci­ dens intentionale alistrahit a situ et dimensione secundum se, el ab actione expllenti rive contraria. Sed ex talibus videtur causari repugnantia duorum in eodem subjecto. Terito principaliter. Quia idem pier numero haliel phin s * filiationes; cum relatio numeretur numeratione termini. — Si dicatur qucxl esi eadem paternitas qua refertur ad plures filios. — Contra. Quia tunc, corrupto uno filio, maneret illa eadem relatio in numero qua referebatur. Eigo maneret terminus, quod est contra positionem; vel maneret relatio destructo termino; vel eadem relatio maneret el non maneret. — Item eadem ratione paternitas Socratis el Platonis possent terminari ad eumdein filium, ita quod haberent eumdem filium. Probatur : quia secundum te eadem paternitas numero termi­ natur ad diversos filios ; igitur a simili eadem filiatio terminari polest ad plures patres. Quarto principaliter. Idem subjectum in numero est in |X)tentia ad plures albedines succedentes diver­ sis temporibus. Ergo haliel simul diversas potentias ad illas albedines. — Si dicatur quod est eadem potentia in numero. — Contra. Quia tunc cum una albedo corrumperetur alia non corrupta, similiter potentia ; et tunc idem numero manet et non manet. III. Argumenta Adæ. — Pro hoc etiam arguit Adam, in secundo, multipliciter. Primo. Quia duo lumina simul coextendunlur in medio. Cujus probatio est : quia posita una candela tantum in domo de nocte, illuminatur domus remis­ sius quam si plures ponantur; et una de illis subtra­ cta, postquam poeitæ fuerint, patet sensibiliter quod lumen remittitur; et cum candela apponitur, dato quod sint in omnibus similes, non corrumpit lumina priora, nec prioris candela * ; nec etiam ipsius subtra­ ctio est totius luminis vel omnium luminum cor­ ruptio. — Item, dum sunt simul ista luminaria in diversis partibus dumus, si ponatur obstaculum in medio domus, quælibet candela habebit umbram suam ex opposito talis obstaculi directe; et tamen alia candela ibidem illuminabit. Et tamen sensibi­ liter patet in tali casu, quod lumen est in loco cujuslibet istarum umbrarum remissius quam in illa parte domus. Cujus causam non est possibile assi- 2AS LIBRI I. SENTENTIARUM piare ubique et bonam, nisi quod licet tota umbra oculo quandoque. — Confirmatur. Quia in casu inter­ illuminetur ab aliqua vel aliquibus istarum candela­ poni potest obstaculum inter solem ct oculum, el rum, non tamen ab ista cujus umbra ibi producitur tamen non interponi inter solem el speculum ; et per per obstaculum; el ideo fit ibi lumen remissius consequens ibi non videbitur sol per lumen incidens, quam ubi lumina omnium simul concurrunt. Ergo sed solum per reflexum. Et tamen illa duo lumina ubi sic concurrunt in agendo, ibi sunt plura lumina non sunt diversarum specierum. — Confirmatur causata quam alibi.— Item, sol per accessum suum iterum. Quia lumen reflexum est debilius incidente, continuum, vel etiam candela, facit plus de lumine ut docet experientia, el innuitur secundo de /inimn. in parte ad quam sic continue accedit quam prius Igitur sunt distincta ; et tarnen in aliqua parte medii fuerit; et hoc non facit corrumpendo totum lumen concurrunt. Ex quibus concludit quod nulla est procedens, nec sine productione novi luminis. Ergo repugnantia multa accidentia ejusdem sjxxiei esse sunt ibi plura lumina. Et qua ratione duo lumina simul in eodem subjecto adæquato. simul coextcnduntur in medio, pari ratione et duo calores in calefactibili, et sic de aliis. IV. Argumentum Hugonis de Castro. — Secundo. Quia simul potest homo intelligere Hugo de Castro similiter arguit quod sub una specie Socratem et Platonem, et non unica intellectione, possunt esse pium individua non distincta per mate­ individualiler et distincte, ante compositionem et riam, neque per subjectum. Quia angelus potest divisionem, igitur duabus. Assumptum patet; quia modo habere intellectionem de lapide; et hac intel­ homo potest habere de ipsis tales notitias simul, lectione desistente, potest iterum habere intellectio­ quod sciat vel credat Socratem distingui a Platone nem de eodem lapide. Islæ du© intellectiones sunt virtute talium simplicium notitiarum. ejusdem rationis, ut patet, quia objectum est ejusdem Tertio. Quia notitia sensitiva non est universalis ; rationis; nec distinguuntur per materiam, nec per igitur tantum unius représentât i va. Igitur quando subjectum, nec per objectum, ut patet. Ergo aliqua videntur duo alba, sunt in potentia visi va simul du® solo numero distinguuntur, quæ non distinguuntur visiones. Et hoc aliunde patet; quia licet ponatur nec per materiam, nec per subjectum, nec per quan­ aliquod obstaculum inter oculum et unum illorum, titatem ; et per consequens oportet quod seipsis for­ non propter hoc deficit aliud videre. maliter et intrinsece distinguantur. — Dicetur forte Quarto. Quia recipio aliquem hominem diligen­ quod istæ du® intellectiones differunt ex tempore tem duos homines duobus actibus diligendi ; ex istis connotate, scilicet ex eo quod sibi succedunt in duobus actibus generantur duo habitus inclinantes coexsistentia ad aliam et aliam partem temporis; — ad dilectionem hujus et istius. Et quod sint duo patet; Sed ex hoc videtur haberi propositum, scilicet quod quia potest perdere inclinationem ad diligendum saltem in quadam successione, in separatis a materia, unum istorum, stante inclinatione diligendi alterum ; possunt esse plura sub eadem specie distincta, solo ergo quando inclinatur ad distincte diligendum numero differentia ; et per consequens, cum coexsiutrumque, habet distinctos habitus. stentiæ eorum non repugnent, nec opponantur, inter Quinto. Quia unus oculus jx»test \idere alium sibi se, possunt simul manere et esse, Deo conservante. similem; sed hoc fieri non posset, nisi simul in medio esset species utri usque oculi. Eodem modo, V. Aliud argumentum Aureoli. — Quarto quando omnes parietes domus sunt uniformiter albi, loco dicit Aureolus ( t. Sentent., dist. 7, q. 2, art. 1) vel quilibet corum causabit in medio speciem sui α istam positionem deficere, quia expresse est contra (et tunc multa individua unius speciei simul erunt), tres articulos Parisiis excommunicates. Primum vel nullus. Et hoc non ; quia oculus in medio posi­ quidem, qui dicit quod quia intelligent!® non habent tus |)0lest naturaliter videre qneincumque istorum; materiam, ex hoc Deus non posset plures ejusdem et hoc non fit naturaliter sino Specie rei visibilis Speciei facere; error. Secundum vero, qui dicit quod recepta in oculis. El sic pari ratione causantur ibi Deus non potest multiplicare individua sub una species in aere inter(M«ito. Specie sine materia; error. Tertium vero, qui ait Sexto. Quia in speculo posito in tali medio, patet quod form® non recipiant divisionem nisi j®r mate­ per experientiam quod quilibet istorum |iarietum riam; error, nisi intelligatur de formis eductis de essentialiter repraesentatur. Igitur, etc. jMjlcnlia jnatcriæ ». — Hæc ille. Septimo. Quia lumen reflexum secundum nume­ rum est aliud a lumine incidente. Quia homo quan­ $2.— Contra omnes conclusiones doque |M>test inspicere solem |»er lineam reflexam a sjieculo, quandoque non potest |»er lineas incidentes. Argumenta aliorum. — Contra omnes istas Igitur lumen incidens el lumen reflexum sunt diversa conclusiones et signanter contra primam potest argui, lumina;quia aliter æque fortiter immutarent homi­ probando quod in divinis possint esse plures Filii. nem ad videndum solem; quod palet esse falsum, Arguitur enim sic. cum unum sil bene tolerabile, el aliud intolerabile Primo. Omni potentiæ productive corresponde! 280 DISTINCTIO VIL — QUÆ8T10 Π. aliquod pmductibile. Sed in Filio est potentia generaliva, ut dicit Augustinus, scilicet quod Filius non genuit, non quia non potuit, sed quia non oportuit. El iterum argumentum bæi elici (a) (apud Aureolum j est quod Pater esset potenlior Filio, si Filius non *sl l>oti generare. Eigo videtur quod potentiæ genera­ lise exsistenti in Filio correspondeat aliquod gene­ rabile, et per conséquent» alius Filius. Secundo sic In omni perfecta intellectione dcLt emanare verbum. Sed Filius el Spiritus Sanctus æque perfecte intelligunt, sicut Pater. Ergo Filius intelligendo producet Verbum ; el per consequens erunt ibi plures Filii, et plura Verba in divinis. Tertio. Ex infinita bonitate Patris procedit quod communicet seipsum, Filiuin producendo. Sed ;equc bonus est Filius sicut Pater. Ergo videtur quod com­ municet se producendo Filium, et similiter Spiritum Sanctum, aliam personam producendo. Quarto. Non propter aliud videtur quod non >int plures Filii in divinis, nisi quatenus distingui non posant. Sed hoc non impedit ; quia si essent plures, adhuc distinguerentur. Semper enim procedens distingueretur a subséquente per cooppositam rela­ tionem originis, puta per generare et generari. Ulte­ rius etiam distingueretur a primu Patre; quia esset tantummodo genitus, Paler vero primus tantum­ modo generans, medii autem essent generantes et geniti. Ergo non apparet quare non possunt esse plures Filii in divinis. Quinto. Quia |>osse generare est aliqua dignitas Patris; immoetiam genuisse Filium Deum est digni­ tas. Sed dignitas omnis est Filio Dei attribuenda. Ergo ipse potest generare ; immo generat Filium sibi æqualem. Sexto. Philosophus dicit, 4. Meteorologicorum, quod perfectum est unumquodque quod potest sibi simile generare. Sed constat quod Filius est summe perfectus. Ergo potest sibi simile generare. Septimo. Cum Deus sit infinitus simpliciter, debet habere omnem modum infinitati^. Sed infinitas numeralis est quidam modus infinitatis, sicut el infinitas perfectionis. Ergo sicut in Deo est infinitas perfectionis, ita debet esse in eo infinitas numeralis; et sic in eo erunt infiniti Filii. mas nunquam sensit, cum ipse ponat, 2. Contra Gentiles, cap. 75, quod species inlelligibiles individuantui per subjectum, qorjd est intellectus possi­ bilis, sicut et omnes aliæ formæ. Ibidem etiam vult quod scientia individuatur per subjectum; el ideo scientia magistri et discipuli non sunt eadem numero, sed diversae. Ex quo plet quod, cum dicit formas unius speciei non distingui numero, nisi per mate­ riam, large accipit materiam pro omni subjecto vel susceptivo, et non solum pro materia quantitati subjecta. Vcrumtamen dico quod mens ejus fuit quod forma substantialis non plurificatur immediate secun­ dum numerum infra eamdem speciem, nisi per materiam quantitati subjectam, non quamlibet, sed signatam. Unde in de Veritate, q. 2, art. 6, ad pri­ mum, dicit : < Tam materia, inquit, intelligibilis, * qua scilicet consideratur in natura continui, quam materia sensibilis, scilicet naturalis, dupliciter acci­ pitur, scilicet ut signata, et ut non sigmata. Et dico signatam, secundum quod consideratur cum determi­ natione harum dimensionum vel illarum ; non signa­ tam autem, s«?cundum quod consideratur sine deter­ minatione dimensionum. Secundum hoc ergo scien­ dum est quod materia signata est principium individ nation is; a qua attrahit omnis intellectus, secundum quod dicitur abstrahere ab hic et nunc. » — Hæc ille. — Unde ad istud dubium quasi in forma videtur solvere in tractatu de Principio indi· viduat ionis, qui incipit : Quoniam dux sunt potentiæ. Ad enim sic, in fine illius, postquam dixe­ rat quod et materia el quantitas sunt principia individuationis : < Potest, inquit, hic objici, quod materia communis est de natura sua sicut forma, cum possit una sub pluribus esse; unde hæc com­ munitas sua videtur impedire eam ne sit principium individuationis. Sed sciendum quod impossibile est formam uniri materiæ quin sit particularis, el quin sequatur quantitas determinata ; per quem modum materia non est ultra communicabilis alicui alteri formæ, quia hoec quantitas cum alia (a) forma reperiri non |>ute>t cum eadem determinatione; ideo materia non est communicabilis secundum eundem rationem sicut forma. Kalio enim materiæ sub forma aliqua est alia a ratione sua sub alia forma; quia ratio sua certificatur per determinationem quanti­ tatis, quæ in diversa pro|K>rtione el dimensione (C) B. _ SOLUTIONES requiritur ad alias el alias formas. Essentia tamen § I. — Al) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM materiæ non di versificatur sub diversis formis, sicut CONCLUSIONEM sua ratio. Ratio enim materiæ non est una el com­ munis, sicut sua essentia; sed diversa ratio est. El I. Ad argumenta Aureoli. Λ<1 en primo ideo communitas materiæ secundum essentiam tan­ loro contra secundam conclusionem inducto dicitur tum, et non secundum eamdem rationem, non Ad primum, quod arguens this *· imponit sancto impedii materiam (γ) esse primum principium indiDoctori ipsum sensisse omnem plurificalionem indi­ viduorum unius speciei fieri immediate |»er mate» rt/iii, — aliqua Pr. (C) çuxr in diversa proportione ct dimensione, — Ç«a· riani quantitati subjectam. Hoc enim sanctus Tho(a) ha? ret ici. — Hernici Pr. ditvrwi ratione et diversa Pr. (γ) nicUcrinru. — av/nr Pr. 1. - 19 200 Linni I. SENTENTIAHUM viduationis. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod materia est unum de necessario requisitis ad initian­ materia, quæ est principium individuationis et dum individuationem formarum et distinctionem distinctionis secundum numerum infra eamdem spe­ carum secundum numerum, loquendo de formis rece­ ciem, non potest concipi conceptu communi, sicut ptibilibus in materia ; formale veru i nd i vid nativum ct arguens supponit. Et ad probationem quæ ibi addu­ ilislinrtivum formarum unius speciei, est commensu· citur : quia in ratione hominis includitur corpus ratio addi versa suscepti va; quam commcnsuralionfni, organicum etc., dicitur quod materia signata, si con­ credo, intelligit acquisitam in materia. Et quod ista sil cipiatur secundum quod est in se, numquam plesl mens patet ex illis quæ ponit secundo Contra Gen­ concipi in communi plus quam Socrates. Potest tiles, cap. 81 : a Quæcumquo, inquit, oportet es»? tamen concipi conceptu communi non explicante simul proponi ion a Ia et coaptata, simul recipiunt mul­ ipsam secundum quod in se est, sed in habitudine titudinem et unitatem, unumquodque ex sua causa. quadam generali ad formam aliquam. Et non solum Si igitur esse unius dependeat ab alteri», unitas vel contingit ista deceptio in hoc de quo loquimur, immo multiplicatio ejus etiam ex illo dependet; alioquin in mullis aliis, et præsertim ortet ad invicem esse proportionals, prima prie, q. 13, art. 9 : u Formæ quæ non indi- el quasi naturaliter coaptata; quia proprius actus viduanlur |ær aliquod suppositum, sed per seipsas, in propria materia fit. Unde semper oportet quod quia scilicet sunt forma· subsistentes, si inlelliganlur materia el forma consequantur se invicem in multi­ secundum quod sunt in seipsis, non jioesuiit com­ tudine et unitate. Si igitur esse formæ dependeat a municari nec re nec ratione; sed forte secundum materia, multiplicatio ipsius a materia dependet, el similitudinem tantum, sicut dictum est de indivi­ similiter unitas. Sin autem, erit quidem necessa­ duis. Aliquis enim metaphorice potest dici Achilles, rium multiplicari formam secundum multiplicatio­ secundum quod aliquid participat de proprietatibus nem materiæ, id est simul cum materia, in ριυAchillis. Sed quia formas simplices subsistentes non portione ipsius; non autem ita quod dependeat uni­ possumus intelligere secundum quod sunt, sed intel- tas vel multitudo ipsius formæ a materia. Ostensum ligimus eas per modum rerum compositarum haben­ esi autem quod anima humana est forma secundum tium formas in materiis, ideo imponimus eis nomina suum esse a materia non dependens. Unde sequitur concretu significantia naturam ni aliquo supposito; et quod multiplicantur quidem animæ secundum qilpd hic sunt communicabiles secundum rationem. Forma multiplicantur corpora; non tamen multiplicatio enim in supposito singulari exsistens, per quod indi- corporum erit causa multiplicationis animarum. El viduatur, communis est secundum rem, ul humani­ ideo non oportet quod, destructis corporibus, cesset tas, vel secundum rationem, ut natura solis, n — pluralitas animarum, t» — Hæc ille. — Istud autem Hæc ille. — Ubi intendit quod nihil quod ex se indi­ declarat amplius, primo Sententiarum, dist. 8, q. 5, viduum est et incommunicabile, si intelligatur secun­ art. 2, ad sextum . « In anima, inquit, non est ali­ dum quod in se est, intelligitur universaliter; immo quid quo ipsa individuelur; el hoc intellexerunt «pii omne nomen impositum ad significandum aliquod negaverunt eam esse hoc alicpiid, el non quod non tale secundum quod in se, incommunicabile est re el habeat esse i>er se absolutum. Et dicosI incorj^raincommunicabilis est ulterius, nec ipsa potest intelligi tas; quia non efficiuntur plures nisi secundum quod conceptu communi, nec significari nomine communi, infunduntur pluribus dbrporibus. Sed quamvis indisi intelligatur vel significetur ut in se est. Quia autem vidualio animarum dependent a Obrpore «piantum ad materiam secundum se non cognoscimus, sed in habi­ suum principium, non tamen quantum ad suum tudine ad actum vel formam ; ideo improprie ipsam finem, ita quod scilirel cessantibus corporibus, inlelligimus et significamus nomine communi, puta cesset i odi viduat io animarum. Cujus ratio est: quia, hoc quod dico, corpus organicum, quod dat intelli­ cum omnis perfectio infundatur materiæ secundum gere subjectum formæ taliter figuratum, et habens suam capacitatem, natura animæ infunditur diversis membra convenientia ad exercendum opera vitæ. corporibus, non secundum eamdem nobilitatem et Huc enim non est intelligere materiam signatam ul puritatem; unde in unoquoque cor|K)re habebit esse in se est hæc, sed in quadam generali habitudine ad terminatum secundum mensuram corporis. Hoc formam. Et hoc sufficit pro responsione primi, quia nutem esse terminatum, quamvis acquiratur animæ minor est falsa. in coiqiore, non (G) tamen ex corpore, nec per de;>enAd secundum dicitur quod procedit ex falso intel­ denliam ad corpus. Unde, remotis cor|)oribus, adhuv lectu, ac si sanctus Thomas ponat quod materia sil remanebit unicuique animæ esse suum terminatum, formale distinctivum formarum unius speciei, vel habitudo aliqua, seu relatio ad materiam. Hoc enim (a) exh imeca. — nib inicea Pr. sanctus Thomas non intelligit; sed solum quod (4) no». — Pr. DISTINCTIO VIL — QU ESTIO II. secundum affectiones vel dispositiones quæ conse­ * cutu Hint cum, prout fuit perfectio talis corporis. Et hæc esi solutio A viceniiæ. Et potest manifestari per exemplum sensibile. Si enim aliquid unum non reti­ nens figuram distinguatur per diversa vasa, sicut aqua, (piando vasa removebuntur, non manebunt propria· figura * distincta· ; sed remanebit una tantum aqua. Et ita est de forrnis materialibus quæ non reti­ nent esse per se. Si nutem sit aliquid relinens figuram quod distinguatur secandum diversas figu­ ras, vel diversa instrumenta, etiam remotis iliis, remanebit distinctio figurarum, ut palet in cera. Et ita est de anima, quæ relinet esse suum pusi corpo­ ris destructionem, quod etiam manet in ipsa esse individuaturn et distinctum. » — Hæc ille, in forma. — El secundo Contra Gentiles, ubi supra : Multi­ tudo animarum a corporibus separatarum consequilur quidem diversitatem formarum secundum sub­ stantiam; quin alia est substantia hujus animæ, et alia illius. Non tamen ista diversitas procedit ex diversitate principiorum essentialium ipsius animæ, nec est secundum diversam rationem anima * ; sed est secundum diversam commensurationein animarum ad corpora. Hæc enim anima est cum mensurata isti corpori, et illa alteri el non isti ; et sic de omnibus. Hujusmodi autem commemmrationes remanent in animabus, etiam pereuntibus corporibus, sicut et ipsæ substantial earum manent, quasi a corporibus secundum esse non dependentes. Sunt enim anima * secundum suas substantias formæ corporum; alias accidentaliter corporibus unirentur, et sic ex anima el corpore non fieret unum per se, sed unum per accidens. In quantum autem forma * sunt, oportet eas esse corporibus commensuratas. Unde patet quod ip$æ di verae COmmensurationes manent in animabus separatis, et per consequens pluralitas. i» — Hæc ille. — Ex quibus omnibus patet quod formale dislinclivnm animæ ab anima in eadem s|H *cie, et formule individiialiviiin est commensuratio ejus ad tale cor­ pus, ita quod illa commensuratio dicit mihi esse et aclualitatem qua anima formaliter est tali corpori coaptata; et illud est quo anima formaliler indivi­ duatin'. Et illud non individuatur ulterius per aliquid aliud; sed est ratio individuandi formam. Corpus autem vel materia non individual animam formal iter, sed (totius tamquam subjectum necessario reqliisiliun ad hoc quod anima recipiat individuntionem ; non autem ad hoc quod sil individua. Ad tertium dicitur quod idem est dicere « unu>. homo », et α aliquis homo », el « iste homo », ad hunc sensum quod illa tria dicuntur de eadem re, et se consequuntur quantum ad exsistentiam, et quantum ad generationem et corruptionem ; sed non est idem dicere α homo », et α iste homo », sic quod per idem formaliler Socrates sit homo et isto homo. Unde sanctus Thomas, prima (tarte, q. II, ari. 3, dicit : « Per aliud Socrates est homo, el per aliud 20 i iste homo. Illud enim unde Socrates est homo, potest mulli® convenire; sed illud unde nt hic homo, non jiotast convenire nisi uni tantum. » — Hæc ille. — Per quid autem Socrates sit hic horno, ostendit i(»se in multis locis, manifestando quid sit princi­ pium individuationis. Unde, tertia parte, q. 77, art. 2, dicit : t in alio, nee ipsa forma sic exsistens |M)to( in aliot>M». Quantum autem ad secundum, dicendum est quoi principium individuationis est quantitas diinensha. Ex hoc enim aliquid natum e$t esse in uno solo, quod illud est in se indivisum, et ab omnihns aliis divisum. Divisio autem accidit sulrdanti.e ratione quantitatis, ut dicitur 1. Phacorum (t. c. 15 gt 16). Et ideo quantitas dimensiva est quoddam individuationis principium formis, in quantum ^cilice! diversan formæ numero sunt in diversis partibus materia . * Unde ipsi quantitas dimensiva secundum se habet quamdam individiudionetii (i), ita quod possumus imaginari plnres lineas ejusdem fqieciei differentes positione,quæ cadit in ratione quantitatis hujusmodi ; convenit enim dimensioni quod sil quantitas posi­ tionem Italiens. » — Hæc ille. Idem |»onit, 4. Sententiarum, diM I2. q. I, ari. 1, q · 3, ad tertium, ubi sic ait : « Duo sunt de ratione individui : s quot individua ; per formam, sed solum in moveri. El sic dicit in eo situm. Cum autem arguens dicit quod mens Philo esse non potentiam ad esse, sed solum ad ubi, sicut sophi ponentis illam propositionem, scilicet omnis dicit Philosophus, 12. λίeta physicx (t. c. 10). Et forma abstracta a materia est implurificabilis secun­ hoc veritati repugnat et intentioni Aristotelis. Veri- dum numerum, fuit loqui de abstraction© a materia, lati quidem, multipliciter. Primo, quia dicit corpus non prout materia est para compositi, sed prout coeleste non esse compositum ex materia et forma. generaliter materia nominat omne additum natunc Hoc enim omnino est impossibile. Manifestum est specitiræ ; mirum est unde venit ista mirabilis glossa enim corpus cœleste esse aliquid actu, alioquin non textum destruens. Quod apparet; nam Commenta­ moveretur; quod enim est in jxrtentia Unium non tor, duodecimo Metaphysics, comment. 49, sic est subjectum motus, ul in quinto (t. c. 17) habi­ ait : < Quod est unum in specie et plura in numero tum est. Oportet autem omne quod est actu, ve! esse habet materiam ; sed declaratum est quod principium formam subsistentem, sicut sunl forma· separata», cœli non habet materiam. » — Hæc sunt verba ejus. vel habere formam in alio, quod quidem se habet ad Ex <|UÔ patet (puni illa materia est causa phirifirabiformam sicut materia, et sicut potentia ad actum. litalis individuorum in eadem specie, secundum Non autem potest dici quod corpus cœleste sit forma mentem Commentatoris el Aristotelis, quam ρπ>1κιsubsistens; quia sic esset intellectum in actu, non verunt nullo modo esse in primo motore, vel in prin­ cadens sub sensu, nec sub quantitate (C). Relinqui­ cipio cœli. hi tota vero serie libri Metaphysics tur ergo quod est compositum ex materia el forma, nus(|uam reperitur quod Philosophus aut Commen­ et potentia et actu ; et sic est in ipso quodamtnodo tator protent in primo principio non esse materiam, potentia ad esse. » — Hæc ille. — Et idem ponit, nisi loquehdo de materia, per quam aliquid est in secundo Sententiarum t dist. 12, q. 1, art. 1, et in potentia ad esse xel non esse, aut ad ubi vel ad for­ multis aliis locis. Et ita fuit mens Philosophi, ut mam. El ideo, si talis «listinclio de materia sit de patet legenti dicta ipsius. Nam Aristoteles, 12. Meta· mente Aristotelis, cum ifise nusquam prol>et mate­ physicis, particula decima (t. c. 10), secundum riam talibus modis acceptam non in primo principio, non sufficienter pruknt primum princiI pium non plurifirari secundum numerum. Unde (a) materiam. — ut Pr. I particula 31, 12. Metaphysics, ubi probat mate(S) quantitate. — qualitate Pr. DISTINCTIO VIL - QUESTIO I. riain non esse in primo principio, loquitur in hæ< verba : Quoniam, inquit, quod ent m potentia possibile eut ut non ait en , * necessc igitur est ut tale principium sit substantia, quæ est artio ; ct etiam ut ishr substàntiæ si nt ont dates extra mate­ riam, cum necesse sit ut lint æternæ. — Hæc Aristoteles. I bi Commentator recitat et approbat commentum Alexandri super eodem loco dicentis m Si primum principium fuorit in potentia substan­ tia, possibile est ut non sit ens simpliciter, id ed quod corrumpatur in aliqua hora. Hoc quidem deter­ minatum est in naturalibus, quod omiir illud, cilju * substantia.· admiscetur potentia, est generabile et corruptibile. Et si fuerit in potentia motor in loco, jiossibile est ut non moveat. I nde necesse est ut isti motori non admisceatur potentia omnino, neque in Militantia neque in loco (a), neque in aliquo ruiu potentiæ. Et Ium· intendelmt Aristoteles cum dicit : Necesse est igitur ut (alis substantia sit actio; quia causa potentiæ in rebus, in quibus e>( potentia, est materia, ul dictum est in naturalibus. Et quia istæ substàntiæ sunl moventes sine aliqua potentia, ncresse est ut sint sine omni materia;cum necesse est ut sint æternæ. Omne enim ælernum ot actio puni; et omne quod est actio pura non halat potentiam. » — Hæc Commentator. — Ex quo patet quam materiam negat in primo motoreel in substan­ tiis separatis. Non enim |x?r materiam intelligit omnem rationem accidentalem quidditati ; quia,cum movere cœhim sit quid accidentale rationi quidditativæ substantia» separata». jam talis substantia non careret materia ; cujus oppositum intendit probare; sed potius per materiam intelligit illud de quo in naturalibus locutus est, ul patet per expositionem commenti; tum quia licet Aristoteles in 12. Meta­ physics (t. c. 10) distinguat de duplici materia, scilicet de materia generabili el de materia quæ est putentia ad ubi, præserliin particula decima, ul supra exstitit allegatum, verumtamen nunquam in loto illo libro fit mentio de tali acceptione materia', (piam iste imponit Aristoteli. El ergo ridetur quod sua glossa putius dicenda esi fictio quam expositio, salva pace Et ex abundanti, quod Philosophus loqui­ tur de materia subjecta quantitati. patet. Nam 3. Afetaphysicæ, pari. 11, secundum signationem Commentatoris, Aristoteles dicit ita : Omne divi­ sibile dividitur, aut secundum quantitatem, aut secundum formam. Et quod dividitur secundum quantitatem est ante illud quod dividitur secun­ dum formam. Et genera dividuntur secundum formam; et forma dividitur secundum quantita­ tem. Erit igitur unum prtedicabilc postremum magis unum quam aliud. Homo enim non e>i genus cuilibet homini unum. Hæc Vristoleles, ubi Averroes, commento I I, dicit, in principio com· (a) neque »h loco — Om Pr. 293 menti, quod Aristoteles ibi inquirit an species spe­ cialissima magis sit dicenda esse principium quam genus; el arguit Aristoteles quod species magi * debeat dici principium. Unde verba Commentatoris sunt hæc: « Illud quod dividitur secundum formam el e&l prunum genus, dividitur in aliquid quod est unum secundum formam ; ct unum secundum for­ mam pne venit («) divisio in eo ad unum secundum quantitatem. El ideo illud quod est indivisibile (δ) secundum quantitatem, est magis unum quam illud quod est indivisibile (γ) secundum formam. El cum ita sit, illud quod est minoris divisibilitalis (5) est propinquius natura? unius quod est causa multitu­ dinis. Quod est igitur minoris divisibilitatis (<)est prius illo quod est pluris divisibilitalis. Species igitur ultima est prior omnibus superioribus; verbi gratia, horno, qui dividitur in homines individuates (ζ), non m sjmn ies.a— Hæc G mi men ta tor. Item, 7. Afetaphyxicæ, cnmmenlo 35, dicit sic : < Omnia dividuntur in suas partes secundum quantitatem,divisione rerum per suas materias, id est divisione speciei in indivi­ dua. » — Hæc ille. Ex quo clare plet quod divisio speciei in individua esi per quantitatem et materiam, secundum Commentatorem. Ex quibus dictis tam Philosophi quam Commentatoris patet manifeste quod omnis divisio vel distinctio esi aut per quanti­ tatem , aut per formam ; et quod distinctio per for­ mam competit solum generi, et constituit diversas species; divisio per quantitatem convenit speciei, et constituit multa individua. Fix quo ulterius apparet quod divisio forma» substantialis in inulta individua , non til nisi per materiam quantitati subjectam ; quanlikis enim non recipitur in substantia quæ caret materia. — Pr.uleiva, contra glossam istius sic dicentem de materia, arguo, præsertim contra tertium membnim suæ distinctionis, ubi ponit quod natura specifica sulistantiæ separatae, puta Gabrielis aut Michaelis, individualur per materiam quam dicit non. esse alteram partem compositi , sed potius iwirticularitatem certam el determinatam, sine situ el quantitate aut signatione. Quæro enim : quid intelhgil arguens par talem particubritatein? Aut enim intelligit quidditatein puram; aut aliquod accidens ivale illius quidditalis, distinctum ab ea realiter; aut aliquid distinctum a quidditate secundum ratio­ nem. sed idem illi secundum rem; aut aliquam negationem consequentem illam quidditatem. Non potest dare primam viam; quia quidditas accidit sibi ipsi, nec idlest dici materia sui ipsius. Et iterum, si particularitas dicat quidditatem tantum, quot erunt tales juirticularilates tot erunt quidditates; el (λ) (15) (γ) (S) (c) (;) — provenit Pr. uuiivmbilr. — divUibde Pr. tndnûibilr. — divVnbile Pr. divoiibihtaiit. — divertilaht Pr. dwitibilitah». — dignitatis Pr. iru/n fduales. — indivisibiles Pr 294 bl B III I. SENTENTIARUM omnia quæ differunt tali parlicularitale, differunt Michaelis, non est causa implurificabilitatis Filii quidditate specifica. Et tunc habetur propositum, Dei. Qui enim assignat aliquam causam communem quod nunquam sub eadem natura specifica erunt implurificabilitatis angeli el Verbi, non ideo ntgat plura individua inseparata a materia; quia omnia aliam esse causam implurificabilitatis Verbi quam talia differunt secundum suam quidditatem tamquam angeli. Sic in proposito. Sanctus Thomas ex simili­ formali distinctive. Nec similiter potest dare secun­ tudine creaturarum ducit nosad aliqualiter percipien­ dam viam; quia omne accidens prætcr quantitatem dum cur Filius Dei sit iniplurificabilis ; non tamen individuatur per subjectum; immo nunquam indi­ negat aliam causam illius implurificabilitatis c®, vidual suum subjectum, sed prius natura subjectum quamvis eam non ponat. El ideo non illud sequitur est individuatum quam tale accidens in eo recipia­ quod arguens inferi, quod non plus repugnet Filio tur» Nec aliquod tale accidens haliet plus ratio­ Dei pluriiiiabililas quam angelo. Licel uterque sit nem individualivi (piam natura specifica Gabrielis; forma quædam abstracta, tamen major alistractio est cum nullam dicat majorem incominunicahililatom in Filio quam in Gabriele ubi est quædam concretio aut indistinctionem quam forma Gabrielis. Nec esse cum essentia ; esse enim Gabrielis non subsistit. potest dare tertiam viam. Tum quia in primo prin­ El ideo, quia in angelo differt quidditasel esse, potest cipio per illum modum erit materia;quia primum ab ipso abstrahi conceptus universalis specificus vel principium habet in se mulla quæ distinguuntur a genericus. Quia vero in Filio Dei non differt esse et sua quidditate secundum rationem, licet sint eadem quod est, ideo in divinis non est universale ullo illi secundum rem, secundum mentem Commenta­ modo. Verunilainen, quia tam filiatio divina quam toris, 12. Mctaphysicæ, commento 39. Tum quia natura Gabrielis subsistunt, ideo nullum eorum illud individnativum, quod taliter accidit quiddituli, potest solo numero plurificari. Ad secundum patet per idem. Jam enim de facio vel est quid relativum sive relatio, ct tunc talis natura non poterit individuari nisi ]>onatur ejus correlali- sanctus Thomas assignat multas speciales rationes vum, sicut est in divinis personis; vel est quid abso­ implurilicabilitatisdivimefilialionis, pneserlimillam: lutum, et tunc vel est ejus rationis cum alio abso­ quia filiatio in divinis est proprietas personalis, el luto quod est individuativutn alterius angeli ejusdem tenens locum principii individuationis; quod tamen speciei, aut alterius. Si primo modo, tunc illud non invenitur in creatis, scilicet quod relatio consti­ nullo modo potest esse ratio individuandi naturam tuat personam, et distinguat eam ab aliis personis specificam plus quam ccontra; cum utrumque sit ejusdem naturæ. Sciendum tamen quod, licet filiatio teneat princi­ pluribus communicabile. Si secundo modo, tunc talis natura non est specifica, immo potius genus; pii vicem indi viduantis, tamen, secundum quod cum ipsa dividatur essentialiter in plura diversa­ dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 7, q. 1, rum rationum, scilicet in diversas formas absolutas ari. 2, ad 2um, in hoc esi differentia, quia in creatu­ alterius rationis. Nec potest dare quartam viam. ris . fico distinguuntur; sicut quæcumque distinguuntur Ailcn qiue tertio loco inducit arguens res|>on distinctis; in duobus rialibus plurificantur individua in eadem specie quia enim «piantis, sunt necessario duo situs el duo recipitur eadem forma in diversis partibus materia', termini distincti, puta in duobus corj>oribu" duæ ita in immaterialibus sit multiplicatio quia eadem superficies. Sed ratio suppositi ita est in uno sup * forma recipitur in diversis suppositis. « Non e>t, posito sicut in alio. Igitur non est causa distin­ inquit, simile de supposito et materia. Nam materia ctionis (?) suppositorum in eadem specie. — Tum restringit formam : si enim forma de se non multi­ secundo. Quia commune non contrahitur niai per plicatur, nisi restricta per esse, quia materia restrin­ aliquid contrahens. Sei ralio suppositi esi communis git eam, poterit multiplicari per materiam. Suppo­ duobus suppositis. Ergo non contrahitur ad aliquod situm nutem non restringit ipsam, nisi quatenus eorum nisi per aliquid contrahens. Hoc autem opor­ habet materiam sui partem. Sed si sit suppositum tet esse aliquid dividens rationem Suppositi vel speimmateriale, habebit perfectionem et totale esse, ciei, quod erit causa suppositorum in eadem specie, secundum exigentiam suæ formæ. Videtur enim et non ipsa ratio suppositi. — Tum tertio. Quia nihil implicare contradictionem quod forma specifica mul­ est ralio distinctionis aliquorum, nisi ratione alicu­ tiplicetur secundum se. o — Hæc ille, in forma. jus oppositionis; cum oppositio etiam supposita Ad istam diam solvit instantiam Bernardus de divina distinguat, ut oppositio relativa. Et ideo in Gannalo in impugnationibus Henrici, Qilôlibcto 2, rebus materialibus possunt esse plura individua in q. 8, ubi dicit quod aliter se habet forma immate­ una specie, ratione quantitatis dividentis materiam, riali" ad suppositum, el aliter forma materialis ad quæ semper est in oppositis sitibus ut divisa est; materiam. Quia forma immaterialis sic est in suo duæ enim quantitates per naturam non possunt esse suppositu, quod est tota essentia; sed forma mate­ in eodem situ ; unde hic et ibi sunt diflerenliæ situs, rialis distinguitur realiter et essentialiter a materia. et similiter ante et retro, elsic de aliis. Sed in oppo­ Si enim arguens, solvendo ad argumentum sancti sitis immaterialibus, si essent unius speciei, non Thonue, intendat quod adversarius diceret filiatio­ esset aliqua oppositio, nisi forte contradictionis, nem sic esse in multis suppositis vel subjectis sicut quia scilicet unum non est aliud. Hoc autem non accidens in subjecto, vel sic quod non sit illud in potest esse principium distinctionis suppositorum; quo est, palet manifeste nullitas solutionis; quia illa quia supponit subposita esse, quorum unum non est poneret compositionem in divinis, ponendo in eodem aliud. Ergo, cum nulla alia oppositio sit inter illa, supposito aliqua realiter distincta, scilicet relatio­ nec etiam secundum rationem suppositi, nisi con­ nem el illud in quo esi. Si autem {Minat filiationem tradictionis, quia unum suppositum non est aliud, esse in multis, d tamen ipsam esse suppositum in non [wssunt esse supposita plura sub tali specie; quo est, tunc ipsa nullo modo constituet suppositum, cum sit cominunicabilis. Sequitur etiam quod idem (a) diiluuhomt. — in divinw Pr. LIBRI I SENTENTIARUM nec possunt distingui |>er rationem suppositi. — etiam contingit quod ex parte unius extremi est una Tum quarto. Quia dicere quod hoc suppositum est relatio, ex parle autem alterius extremi sunt mulis hoc et non illud, non est proprie contradictio. Quia relationes; sicul in hominibus, ex parte parentum, contradictio esi proprie respectu unius et ejusdem, invenitur duplex relatio, una paternitatis, alia non autem respectu diversorum. Unde, esse et non materni tat is, quæ sunt differentes» propter hoc quod esse, respectu unius suppositi, non contradicunt, et alia ratione pater, et aha ratione mater est princi­ non esse hoc el non esse illud, sed solum disparan­ pium generationis. Ex parte autem prolis est una tur. Unde ista duo sunt simul, hoc suppositum est solum filiatio secundum rem, sed duplex secundum hoc, et hoc suppositum non est illud. Contradictoria rationem, in quantum corresponde! utrique relaautem nunquam sunt simul. Ergo inter duo suppo­ lioni parentum secundum duos respectus intelle­ sita unius speciei non potest esse vera oppositio con­ ctos. » — Hæc ille. tradictionis; el per consequens nihil esi per quod Idem ponit, 3. Sentent., dist. 8, q. 1, ari. 5. — supposita abstrahentia a positione et situ possint dif­ Item, Quolibcto 9, q. 2, art. 3. Ex quibus patiet ferre, nisi ponantur differre per relationes originis, falsitas eorum quæ arguens assumit, scilicet quod sicul in divinis perbonis. in eodem patre sint multæ paternitates, et quod in Ad secundum dicitur quod assumit falsa multa, eodem albo sint multæ similitudines. Ad tertium dicitur quod illa fuga non valet. Non scilicet quod idem homo habeat in se mullas pater­ nitates secundum multos filios, vel idem album enim possent in divinis esse plures filiationes inter habeat plures similitudines ad alia coalba. Unde san­ diversos terminos, si quælibet filiatio subsisteret, el ctus Thomas, 3 p., q. 35, art. 5, sic ait : α Unitas esset vera el naturalis filiatio. Duas enim filiationes relationis vel ejus pluralitas non attenditur secun­ unius rationis subsistere implicat contradictionem; dum terminos, sed secundum causam vel subjectum. quia essent unius rationis, et non essent unius Si enim secundum terminos attenderetur, oporteret rationis, ut supra deductum fuit. Si autem ilhefilia­ quod quilibet homo haberet in se fluas filiationes, tiones non subsistant, faciunt compositionem cum imam scilicet qua refertur ad patrem, ct aliam qua illo in quo sunt, si sint reafes; quod divinæ sim­ refertur ad matrem. Sed recte consideranti apparet, plicitati derogat. Et sic patet quod nec inter eosdem, eadem relatione unumquemque referri ad suum nec inter diversos terminos, possunt esse in divinis patrem ct ad suam matrem, propter unitatem causa;. multæ filiationes naturales. Eadem enim nativitate homo nascitur de patre et matre ; unde eadem relatione ad utrumque refertur, i II. Ad argumenta Scoti. — Ad primum argu­ Et eadem ratione de magistro qui docet multos disci­ mentum Scoti negatur antecedens. Dicitur enim quod pulos eadem doctrina, ct de domino qui gubernat in nulla parte medii coextenduntur plura lumina mullos subjectos eadem potestate. Si vero sint simul in eodem subjecto adæquato. — Et ad proba­ diverse cause specie differentes, cx consequenti tiones dicitur quod, licet ibi sint plura agentia, videntur relationes specie differre. Unde, nihil pro­ tamen concurrunt in vice unius perfecti agentis; hibet plures tales relationes eidem inesse; sicut si sicut plures homines ad unum tractum navis. Et aliquis est aliquorum magister in Grammatica, et | ideo, non est inconveniens si sit ibi unica actio ex aliorum in Logica, alia est ratio magisterii utriusque ; parte passi, licet habeat habitudinem ad plura a et ideo diversis relationibus unus el idem homo quibus exit. potest esse magister, vel diversorum, vel eorumdem. Ad secundum dicitur, eodem modo, quod plures secundum doctrinas diversas. Contingit autem quan­ species ejusdem rationis non coextenduntur in eadem doque quod aliquis halæt relationem ad plures, adœquata parte organi. — Et ad probationem, dico secundum diversas causas ejusdem fqieciei ; sicul quod ille casus n<>n est per naturam possibilis. Sed cum aliquis potest esse pater diversorum filiorum, illo posito per miraculum, scilicet quod duo ova secundum diversos generationis actus. I nde pater­ omnino similia poneret Deus in eodem situ, tunc nitas non potest specie differre, cum actus genera­ alterum illorum moveret visum tantummodo, sicul tionum sint idem. Et quia plures formæ unius spe­ Deus vellet; vel ambo causa reni unicam speciem in ciei non possunt simul inesse eidem subjecto, non oculo, intensiorem tamen quam si tantum ab altero est possibile quod sint plures paternitates in eo qui causaretur. Et similiter, si unum album prius cau­ est pater plurimorum filiorum generatione naturali; sasse! in oculô suam speciem, et postea album aliud secus de illo qui est paler unius generatione natu­ omnino simile primo poneretur a Deo in eodem situ rali, et alterius per adoptionem. * — Hæc ille, in , cum primo, tunc species a primo causata intendere­ forma. — El statim, in responsione ad tertium, tur per secundum objectum. — Nec valet improba­ dicit : < Sicut contingit quod in uno extremorum tio. Dico enim quod non esset inconveniens si album relatio sit quoddam ens, in alio autem non sit ens intensum simul cum remisso causant intensiorem «uxl ratio * tantum, sicut dicit Philosophus, quinto• speciem, quam album intensum se solo causasset; \fctaphy9icœ (t. c. 20), de scientia el scibili, ita sicut esset in proposito, ubi primo per speciem remis- DISTINCTIO VH. — QUÆSTIO I. 297 sam videretur intense album, et postea per speciem autem in quantum hic vel ille. Et ideo, remanente intensiorem videretur non solum intense album, aliquo filio ab eo genito, semper remanet eadem immo remisse album. Credo tamen quod si illa alba paternitas, dum tamen non fiat interpolatio tempo­ essent omnino similia in anteris prater intensionem ris. Quod dico, quia si ille pater habet hodie filium et remissionem, puta in situ, in figura et hujusmodi, unicum el ille moriatur, et antequam habeat filium quod per illam speciem non possent distinctive alium intercidat tempus, cessavit prima paternitas, Cognosci illa duo alba per sensum. Unde, extra illum et consurgit alia paternitas, adveniente novo filio. — casum, nunquam duo individua unius speciei sensi­ Nec iterum valet aha improbatio. Quia non est simile bilia habent species unius rationis in eodem organo; de duabus paternitatibus respectu unius filii, et quia, licet duo ova quanlumcumque similia causent duobus filiis respectu unius paternitatis; quia unicus s|HK?ies albedinis duas in oculo, tamen quia illa sunt filius non potest aqwre esse a duobus patribus, sicut in diverso situ, species illorum non solum repnesen- duo filii ab eodem patre. Concedo tamen quunt entia completa, cum non subsistant ; sed quod­ situm; et alia accidentia rei. Similiter dico quod non libet eorum est aliquid entis. Sic enim accidens omnis repugnantia duorum accidentium in eodem dicitur ens, quia eo aliquid est. Et tamen eo modo subjecto venit ex actione contraria, aut propter situs quo accidentia sunt, non in nihilum rediguntur; et com|K)uentem. Sed, sicut dicit sanctus Thomas, non quia aliqua pars eorum remaneat, sed quia de Veritate, q. 8, art. 14 : a Formæ unius generis remanent in potentia materne vel subjecti. » — Hæc respiciunt unam potentiam. Et ideo non possunt ille. — Ex quo patet quod cum albedo semper rema­ simul esse in eodem subjecto in actu perfecto; o|>or- neat in potentia rnateriæ vel subjecti, quod potentia teret enim eamdem potentiam ad diversos actus ter­ ad eam non cessat esse. minari, quod est impossibile; sicut et unam lineam III. Ad argumenta Adæ. — A<1 primum Ad» ex una parte terminari ad diversa puncta. * Et ratio concludit quod plures species intelligibiles non pos­ negatur antecedens. Et ad probationem primam, dico sunt esse simul in eodem intellectu in aclu perfecto, quod ex pluralitate candelarum sequitur lumen inten­ sed bene in habitu. Et similiter, quia formæ unius sius in medio, non autem pluralitas luminum; quia generis simul esse possunt in actu medio inter poten­ intensio non fit ex additione luminis ad lumen, sed tiam et actum completum, ideo concedit, ibidem, ex cduclione subjecti de potentia vel artu imperfecto ad octavum, quod species albi et nigri poesunt simul ad actum perfectum. — Secunda similiter probatio esse in medio, quia a non sunt in eo nisi in fieri (6), concludit quod illa pars medii quæ ab uno solo lucido illuminatur, et quæ est umbrosa, habet lumen et sicul in medio deferente >. Ad tertium dico quod idem paler non habet ad remissius, et aliæ partes habent lumen intensius, mullos filios nisi unicam relationem real em. Nec sed non quod ibi sint pauciora lumina, et ibi plura. valet prima probatio. Quia relatio realis non nume­ — Tertia similiter prol>al quod lucidum accedens ad ratur ad solam numerationem termini; alias lot illuminabile intendit lumen, non tamen quod causet similitudines essent in ovo albo quot sunt coalba in ibi aliquod aliud lumen cum primo. mundo, — Et ad hujus improbationem dicitur quod, Ad secundum dico quod supponit duo falsa. Pri­ destructo termino de per se, non remanet eadem mum est quod intellectus possibilis intelligat directe relatio in numero; sed non destruitur (γ), destructo singulare, ul hoc vel illud. Hoc enim convenit vir­ termino per accidens. Ideo, quia paternitatis pne- tuti cogniti væ, quæ dicitur intellectus passivus. — dictæ terminus de per accidens est hic filius, non Secundum est quod, dato illo supposito, credit oportet paternitatem corrumpi vel cessait» cessante arguens quod dum inlelhgitur Socrates distinctus a illo filio ; nam per se terminus illius relationis paternas Platone, hoc fiat duobus actibus. Cujus falsitatem est filius ab eo genitus in quantum hujusmodi, non ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 85, aii. 4, ad .4** α Dicendum, inquit, quod quando intellectus intel­ ligit differentiam vel comparationem unius ad alte­ (а) ctc. — et tie Pr. rum, cognoscit utrumque differentium vel compara­ (б) fieri. — fine Pr. (γ) drtlruitur — Om. Pr. torum sub ratione ipsius comparationis vel differen- 298 LIBRI I. SENTENTIARUM tiæ, rient cognoscit partes sub ratione lotius, d — IIicc ille. — Ibidem (in responsione principali) etiam jKinit quod < quicumque intellectus potest intelligere mulla sub una specie, pHesl simul plura intelligere; qiiicumque vero intellectus per diversas species intelligit, non simul mulla intelligil ». Ex quo patet quod ille qui infelligit Socratem ot Platonem ut distinctos, non intelligit eos per diversas sjiecies intelligibiles, | nec per diversas operationes, sed per unam, cujus objectum principale est distinctio Socrntis a Platone, vel comparatio eorum ad invicem. — Tertio, deficit; quia, dato quod diversis artibus intelligerenlur, tamen illi actus non essent unius rationis. Dico enim ' quod, liret actus quo cognoscitur Socrates ut homo est, et actus quo cognoscitur Plato ut homo est, sint 1 unius rationis, quia illorum objectum est unum, scilicet homo in quantum hujusmodi; tamen actus quo cognoscitur Socrates ut Socrates est (a), et Plato ut Plato est, sunt diversarum rationum; nam obje­ ctum est alterius rationis. Si enim Socrates diffinia­ tur ut Socrates est, alia ratio dabitur quam <1· * Pla­ tone, ul Plato est. Objectum nutem formale di versi­ ficatum actum diversifleat secundum rationem. Ai! tertium dico quod visus |K»test mulla videre, t ut unum sunt in quodam toto integral!, vel colle- 1 clivo; et tunc informabitur unica specio simplici, vel forte composita ex multis unitis quoquo modo; et non erit ibi nisi unicus actus. Et idem divo de intellectu. Unde sanctus Thomas, prima parte, quest. ubi supra ( I p., q. 85, art. 4), ad ,3** dicit : < Partes possunt intelligi dupliciter. Uno modo, sub quadam confusione, prout sunt in loto, quæ cogno­ scuntur per unam formam totius corporis; et sic simul cognoscuntur. Alio modo, cognitione distincta, Secundum (?) quod quælibet cognoscitur per suam speciem; et sic non simul intelliguntur. n — Hæc ille. — Dico ergo quod (piando videtur multitudo alborum, illa visio est unica, in uno oculo, per unam speciem totius multitudinis. Et si ponatur obstaculum in medio, tunc prima species, quæ lotam multitudinem reprasentabat, deficit, et cau­ satur alia nova species, quæ solum partem illius multitudinis reprasentat. Nec unquam sunt ibi duæ visiones. Et cum dicitur quod illa visio non est uni­ versalis, dico quod non oportet quod sit univer­ salis, quia non reprasentat mulla, ut sunt unum secundum rationem, sed ut sunt partes unius lo­ tius integral»; et hoc non sufficit ad rationem uni­ versalis. Aod<» exponendo, dicit essentiam cum pater­ nitate ;srd aliis modis dicil essentiam el non paterni­ tatem, Patet igitur quod minor argumenti «st falsa, qu.e ponit quod m Filio est potentia generandi pro­ ductif; tunc enim esset in eo |ioten(ia generandi primo modo dicta, scilicet essentia cum paternitate. El ad probationem ex dicto Augustini, dico qu«xl, concesM) quod Filius bal»eal omnem potentiam quam Rater liiliet, non tamen sequitur quod halieat jiolentiam generandi, sed est fallacia figure dictionis. Et similiter, ad dictum hæretici, vel ejus argumentum, dicitur quod ista consequentia non valet : Pater potest generare, et Filius non j»ote>t generare; igitur Piter est potenlior Filio, vel, igitur habet aliquam |N>tentiain quam non ΙιαΙκΊ Filius. Et causa est, quia arguitur de ad aliquid ad ipsum aliquid, et a nega­ tione potentiae sub tali modo ad negationem ejus simpliciter. Cum enim dicitur « potentia generandi », vel « posse generare », non inqiortatur absolute potentia, sed cum respectu, ut alias dictum fuit. Ad heciiiidiim dicitur quod vel argumentum sup­ ponit falsum, vel modus arguendi non valet. Si enim intelligalur quod Filius Imbeat aliquam intel­ lectionem qua intelligit ab illa qua Pater intelligit. falsum mipjionit. Si nutem hoc non supponitur, des |K>tiiis, concesso quod in divinis non sit nisi unica intellectio, (a) tunc arguitur sic : in omni intel­ lectione perfecta prix edit aliquod verbum ; sed Filius habet intellectionem perfectam, el «eque jierfecle sicut Pater; ergo, sicut Pater ex hoc quod intelligit producit verbum, ita Filius ex hoc quod intelligit gignit verbum; — (C) tunc dico quod modus ar­ guendi non valet. Dato enim quod in omni jærfecta intellectione emanet verbum, non tamen a quocumque intelligente per illam intellectionem per­ fecte, sisl solum ab illo qui per illam intelligit, et habet relationem dicentis. Hoc autem soli Patii con­ venit in divinis. Et si quæratur cur non convenit talis relatio Filio Dei; dico quod illa relatio dicentis, «piam Paler lialiel, non potest Fili·» convenire eadem numero, quia opposita relatio sibi convenit, scilicet relatio dicti et verbi, nec alia secundum numerum, quia non potest ibidem talis relatio pluriticari. Simi­ liter, nec Spiritui Sancto potest convenire relatio dicentis, alia in numero ab illa «piam Pater habet, eadem ratione; nec eadem relatio in numero; quia Spiritus Sanctus procedit a Verbo. Non autem posset habere relationem dicentis eamdem «piam habet Paler, nisi produceret Verbum Patris; et sic,* pre­ ductorem suum produceret. D·· hac solutione loqui­ tur sanctu * Thomas, 4. Contra («entiles, cap. 13. < Verbum, inquit, Dei est Deus; sed non est alius Deus a Dro cujus est Verbum, sed unus omnino, (i) ereonam divinam, quod ita el Spiritus Sam ius. Sed una et eadem Ixmitas est Patris ct Filii et Spiritus Sancti. Nec est distin­ ctio nisi p»?r relationes læi'sonarurn. Unde, bonitas convenit Spiritui Sancto,quasi habita ab alio; Patri autem, sicut a quo communicatur alteri. Oppositio autem relationis non piTmiltit ut cum relatione Spi­ ritus Sancti mt relatio princ ipii respectu divinæ por­ ta) EL — Oui. Pr. {€) et quoti Verbum concipiatur rt quod dicent Verbum conripiat. Unde cj eadem jwtentia eif. — Om Pr. DISTINCTIO MIL — QUÆSTIO I some; quia ipse procedit ab aliis personis qua· in Deo esse possunt. » — Hæc illo. — El intendit quod Spiritus Sanctus non potest esse principium sui nec Patris aut Filii, quia habet relationem op|>ositani relationi spirantis quæ convenit Patri et Filio, et rela­ tionem producti ab eis; et ita non potest haliere relationem producentis respectu eorum. Similiter, nec respectu sui ; constat enim quod non producit sei|tsuin (a). Nec respectu alterius personæ, quæ sit quarta in divinis; quia non habet aliam lenitatem vel dilectionem in numero, a dilectione vel bonitate Patris et Filii; unica autem dilectione procedit uni­ cus amor Spiratus. Patel ergo quod quia Pater habet infinitam Ixmitatem tali modo, scilicet ut a quo communicatur aliis per actionem intellectus et volun­ tatis, ideo intelligendo gignit Verbum, et diligendo spirat Amorem. Quia vero Filius habet infinitam bonitatem, ut a quo communicatur alteri per actio­ nem voluntatis, non per actionem intellectus, ideo non gignit Verbum, sed tamen spirat Amorem. Quia vero Spiritus Sanctus habet eamdem bonitatem, non ul a quo communicatur alteri, sed sicut habita ab aliis; ideo, licet intelligat et diligat, nullam perso­ nam producit. Ad qimi tiim dicitur quod minor est falsa. Si enim essent in divinis plures filii, oporteret ibi esse plures filiationes; et consequenter illæ non essent subsi­ stentes; ac per hoc in Deo esset compositio. Ad quintum dicitur quod argumentum peccat secundum fallaciam figura * dictionis, ut sæpe dictum est. Cum enim sic arguitur : omnis dignitas divina est in qualibet persona ; sed generaro est aliqua digni­ tas divina; ergo generaro est in qualibet per­ sona (6), ibi mutatur quid in ad aliquid; quia gene­ raro dicil actionem divinam, cum relatione paterni­ tatis. Simile habetur, I p., q. 42, art. 4, ad 2er\ Ad sextum dico quod jxvsse generaro sibi simile est perfectio quædaià , quantum ad potentiam quam importat; non autem quantum ad relationem quam includit. Et quoad primum convenit Filio, non autem quoad secundum. Ad septimum dicitur quod infinitas numeralis nullam dicit (icrfectionem, cum proveniat ex parte materiæ, et dicat quid potentiate. Ideo non est attri­ buenda Deo numeralis infinitas sicut jærfeclionalis. Ad argumentum factum in pede quæslionis, rcspondelurquod non estsimile de patre naturali et de Patre Deo ; quia filiatio opposita paternitati alterius |wtest dividi, non autem filiatio divina, cum non possit habere aliquod distinctivum illius secundum nume­ rum. Et hæc de quæstione præsenti, etc. enim quod non producit scipntm. — Om Pr. (6) quia. — Ad. Pr. (λ) JOI DISTINCTIO VIII QUÆSTIO I. UTRUM CRFATURA SUBSISTENS SIT SUUM ESSE EXSISTLVTIÆ IHCA octavam distinctionem, primo quæritur : Utrum aliqua creatura subsistens sit suum esse exsistentiae. Et arguitur quod non. Nam Doctura antiqui negant illud concorditer; igitur illud est sim­ pliciter negandum. Tenet consequentia per locum ab auctoritate. Assumptum prolmtur. Nam Philosophus, secundo Poster, t. c. 7), dicit quod esse non est sub­ stantia rei. — Et Avicenna, quinto suæ Metaphy­ sical cap. 1, et primo Physicorum, cap. ultimo, et ubique, est istius sententia», quod esse accidit enti in omni alio, præterquarn in necesse esse. — Huic con­ cordat Algazel in sua Logica, ubi multipliciter probat quod esse nostrum sit accidens. — Huic consonat Hilarius, 7. de Trinitate (cap. 2), dicens quod esse in Deo non est accidens sicut in omni creato. — Huic consentit Boetius, dc Hebdomadibus, dicens : Diversum est esse, et quod est ; ipsum vero esse nondum est; at vero quod est accepta forma essendi est atque subsistit. Et sic patet quod omnes antiqui sunl hujus sententiæ. In oppositum arguitur. Quia quandocumque aliqua sunt realiter distincta, unum potest per divinam potentiam ab alio separari. Sed esse non potest sepa­ rari ab essentia ; alias si separaretur, esse esset sine essentia, et essentia esset sine esse. Ergo non distin­ guuntur realiter· In hac quæstione erunt duo articuli. In primo quo­ rum ponentur conclusiones. In secundo vero, adver­ sariorum objectiones. AHTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum jionitur talis Prima conclusio : Nulln creatura subsistens est suum esse quo actu exsistit In rerum natura. Istam conclusionem probat sanctus Thomas, se­ cundo Contra Gentiles, cap. 52, multis mediis. Quo­ rum unum est tale : « Substantia uniuscujusque est ei per se, el non per aliud ; unde esse lucidum actu non est de substantia aeris, quia est ei per aliud. Sed cujuslibet rei creatæ esse est ei per aliud ; nam alias 302 LIBRI I. SENTENTIARUM non esset creatum. Nullius igitur substantial croalæ suum esm est sua essentia, n — Hæc ille. Consimiliter aiguit Albertus, primo orterot quod homo exsistens in potentia haberet esse in effectu. Sequitur ergo quod humo exsistens in potentia haberet esse in effectu ; ct sic idem esset in effectu, et non esset in effectu. Ab alio ergo habet esse; a seipso autem quod sil hoc quod est; et per consequens esse non est hoc quod est. Et hoc est quod dicit Boetius, in libro de Hebdomadibus (Uebdum. 4) : Quod est habere aliquid potest pneter illud quod ipsum est; esse vero nihil habet admixtum. In primo autem principio sic esse non potest; eo quod nihil ante ipsum est negative, vel privative, vel potential!ter. Propter quod oportet quod esse suum radicatum sil in seipso, el sil sibi idem esse et quod est. Et iterum dicit Boetius, et multi dicunt, quamvis non inlelligant, quod in omni eo quod est citra primum, aliud est esse et quod est, sive aliud est quod est el quo est. In primo (a) hoc. — hinc Pr. (ί) omne rate. — rwd in omnr Pr. (t) vwia. — qttod Pr. (8) rationit, — Om. Pr. autem, penitus idem; el ex (a) hoc habet quod esi fons omnis esse, el quod omne esse sil ab illo. Esse enim, quod est actus ejus(6) quod esi, in aliud reducitur, quasi in (γ) illud quoti esi a quo fluit; nec aliud est in quod reduci possit, nisi in id cui idem esi esse el quod est. El per hoc patet quod halwl veram rationem principii, quoniam ipsum non redu­ citur in ante, el omnia secundum esse reducuntur in ipsum. » — Hæc ille. Dicelur, forte, quod ista ratio non concludit, quia supponit falsum in majori, scilicet quod essentia rei insit ei per se, hoc est, sine alia causa efficiente. Ilex' enim negatur; quia, sicut homo habet a causa efficiente quod exsistat, vel quod sil in actu, ila a causa hnbel quod sil homo, el non perse, hoc esi, sine alia causa. Unde, sicut ante mundi creationem homo non exsistebat, ita nec erat homo; et ista erat falsa : homo est homo. Sed qui sic dicit non advertit quod dicit Aristo­ teles, I. Posteriorum, cap. 6 (l. c. 15), secundum signationem Linconiensis : Scientia, inquit, demon­ strativa est ex necessariis principiis. Quod enim scitur non potest se aliter habere; qtuc autem per sc sunt, necessario insunt rebus; hæc (o) enim in eo quod quid est. Quibusdam autem alia insunt in eo quod quid est, praedicantibus de ipsis. El cap. 7 (t. c. 21 ) : Manifestum est autem, et si sint propositiones universales, cx quibus syllogismus, quod necessc csl conclusionem (t) esse perpetuam hujus demonstrationis, ct simpliciter, ut est dicere, demonstrationis (ζ); non ergo est demon· stralio corruptibilium, nec scientia simpliciter. — Hæc ille. — Ubi Linconiensis, sexto commento : < Demonstravit nobis, inquit, Aristoteles, in hoc cap. 6, conclusionem hujus scientiæ, scilicet hanc : demonstratio est syllogismus ex perse inhærentibiis. Et hæc conclusio sequitur ex hac conclusione hujus scientiæ ostensa superius in quarto capitulo, hac scilicet : demonstratio est syllogismus ex necessariis. Et ostenditur hæc sexta conclusio hoc modo : omnis demonstrati· est syllogismus ex necessariis; omnia et sola per se inhærenlia sunt necessaria ; ergo omnis demonstratio est syllogismus ex per se inhærentibus. » Et commento 7, sic ait : « Nona conclusio est ista : necessc est conclusionem demonstrationis sim­ pliciter esse periætuain. Hæc autem sequitur ex septima hujus libri. Explanatum est enim supinius quod demonstratio est syllogismus ex universalibus. Sed oiiino universale est perpetuum. Necesse est igitur demonstrationem esse syllogismum ex per­ petuis. » — Hæc ille. (a) Ιβ) (γ) (Î) (c) (Q et ex. — rite Pr. rjuf. — et Pr. ia. — quam Pr. haec. — hoc Pr. &t concluiioneni. — Orn. Pr. denionjfraCionti. — itemonitralioncm Pr. ______ I DISTINCTIO VIH. — QUÆST1O I .W Ex quibus palet quod omnis propositio do primo Sed ronlm primam solutionem, sic. Nam si rie, iiilmIo dicendi per su, et de secundo, est necessaria non plus <*>set necessaria hæc : duo et tria sont el |«rpetuæ veritatis. Cum ergo quidditas rosi· eon· quinque; vel ista : septem el tria sunt decem, yeniat roe® in primo modo dicendi per se, ‘•equitur quam ista : tem est, vel ista : cadum csl; nec una quod mfessario < on venit ci. Quod etiam quidditas carum plus incommutabiliter vera quam alia; ct rose non conveniat ipsi rosi· per aliquam causam sic de aliis prosi tinni bus quæ sunt principia scien­ agentem exlrinsccarn, ita quod aliqua causa efficient tiarum et quæ sunt per se primo motio. Sed conse­ sit causa quod rosi sit rosa, ostendit Lincomcnsis queris est contra mentem Augustini, 2. de Libero Unde, primo Posteriorum, commento 4, ubi distin­ arbitrio (cap. 8), ubi sic dicit : Quidquid corporis guit modus perseilatis, «licii : u Hoc ipsum quod sensu, voluti eat hoc cadum, et terra hxc, et quxdico, per se, causam compact icipcm excludit. » El cumquc in eis alia corpora, sentio, quamdiu aliquibus inlei |M»silis, subdit : « Est autem per se futura sunt nescio; septem autem et tria decem alterum de altero. Et dicitur perse alterum de altero, sunt, ct non solum nunc, sed etiam semper, neque cum quidditas unius essentialiter, el non per acci- ullo modo aliquando neptem et tria non fuerunt dens, a quid dilati· alterius egreditur. Illud autem decem, aut aliquando septem et tria non erunt cujus quidditas essentialiter et non per accidens a decem. Hanc ergo incorruptibilem naturam dixi quiddilate alterius egreditur^ esse suum halæt ab eo mihi ct cuilibet ratiocinant! esse communem. Et a quo egreditur, sicut a sua causa efficiente, vel post, (ieritis multis veritatibus circa numeros, subdit : materiali, vel formali, vel finali. Illud autem a quo Hoc ergo quod per omnes numeros eSse immobile, habetur esse necessc est ut recipiatur in diffinitione, firmum , incorruptumque conspicimus, unde con­ quæ dicit quid est, vel quid est esse. Per se igitur dici- spicimur («)? Non enim ullus (6) ullo sensu cor­ lur et est alterum de altero, cum unum recipit reli­ poris omnes numeros attingit, innumerabiles enim quum in sua diffinitione. » — Et commento 7, dicit : sunt. Unde ergo novimus per omnes hoc esse, aut α Septima hujus libri conclusio est ista : primum qua phantasia (γ), vel phantasmate tam (3) certa inesl medio, et medium inest tertio, propter ipsum. veritas numeri per innumerabilia Q)tam fidenter, Et sequitur immediate ex ista : demonstratio est syl­ nisi in interiori hae conspicitur? Et post enume­ logismus ex per se inhauvntibus. Intellectus autem rat multas alias propositiones, quas dicit incommuhujus septima· conclusionis est iste . major extremi­ laliililer esse venis, ut puta : studendum est sapien­ tas syllogismi demonstrativi inesl medio termino, et ti®, juste vivendum est, deteriora melioribus ose medius terminus minori extremitati, ita quod iu suUlenda, jiaria |»aribus comparanda, propria qui­ utroque propositione subjectum est præcisa causa busque paribus tribuenda, incorruptum melius cor­ prædicati vel e converso. El intelligo per causam præ- ruptibili, æternum temporali, immobile violabili, cisam, quæ non est diminuta, sicut figura est causa incorruplio est diligenda, corruptio fugienda. Et diminuta habitus trium angulorum æqualitun duobus sulxlit (cap. 9) : Jam hujusmodi plura non qux· rectis ; nec est habens in se conditionem quæ non sit ram ; salis enim est quod istas tamquam regulas causa, sicut isocheles habet in se conditionem quæ non et qu.rdam lumina virtutum, ct vera ct incom­ est causa respectu habitus trium angulorum etc. El mutabilia, sive singula sive omnia conveniunt ad hanc, pr.ecisioncm causa» notat hoc pronomen, ipsum, contemplandum eis qui hæc(Q valent sua quisque cum dicitur : primum inesl medio propter ipsum; et ratione ac mente conspicere, pariter mecum vides, hoc pronomen, ipsum, refertur ad hanc dictionem. ccrtissimumque esse concedis. Et post : Quam (η) primum, cum dicitur: primum est causa medii; et ergo vcr;v atque incommutabiles sunt rcgulæ ad hanc dictionem, medium, cum dicitur: medium numerorum, quorum rationem atque veritatem est causa primi; el similiter cum dicitur : medium incommutabiliter atque communiter omnibus eam est in tertio propter ipsum. » — Hæc ille. cernentibus pnrslo esse dixisti; tam sunt vera· Sed ad ista dicetur dupliciter. Primo, quod tales atque incommutabiles regulos sapienti.T, de quibus propositiones, de primo vel secundo modo dicendi paucis nunc singillatim interrogatus respondisti per se, non sunt necessaria) nisi sub conditione; esse veras atque manifestissimas. Hæc Augustinus. utpote, ista esi necessaria, homo est animal, ad Ex quibus patet quod tales propositiones, formata» hunc sensum quod, si homo rtet quod sint ens aclu ; et hoc est contra hypolhesim ; posuimus enim quod non sil homo. Ordinabilitas autem rerum in praedi­ catum el subjectum convenit rebus exsistentibus et non exsistentibus, dum non sint incompossibiles ad exsistentium. El ideo, ante mundum, hæc propositio fuit vera in ipsa rerum ordinabililate. Etsi quæralur (i) duo tria «unt quinque. — Oti». Pr. C) quod. — et Pr. (y) entia. — enuntiatum Pr. in quo fuit illa rerum ordinabilitas, quando non erant res; dicendum quod fuit in ipsis rerurn ratio­ nibus. Si autem de illis rationibus ulterius quaera­ tur; dicendum quod fuerunt in sapientia creantis el ordinantis. Si autem ulterius inferatur quod in sapientia primi intellectus fuerunt ul unum, et non ul ordinata unum ad alterum ; dicendum quod res in sapientia primæ causa? dupliciter considerantur, scilicet ul res consideratæ et producendæ, vel ul intellectus quo inlelliguntur. El primo modo quidem sunt possibiles ad pluralitatem et ordinem, non qui­ dem in actu ordinantis, sed quia est de ordinabili­ bus; el hoc modo, possibile est veritatem esse ) latu. — Um. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUXSTIO I. prout abstrahit a quolibet esse hujus, quod ei per- I fectio competat; sicut el natura humana manebit talis quod ei competet rationalitas. p — Et nota totum illum articulum ; quia mulla pulchra ponit ad propositum istud. Sic ergo patet quod prima responsio non est nisi fuga, quæ ponebat quod tam contingens est ista, rosa est rosa, sicut ista, rosa exsistit. Et procedit hoc, quia non discernitur de ly est, prout est secundum adjacens, el prout est tertium adjacens. Primo modo enim significat actualem exsistentiam subjecti ; non autem secundo modo, sed solum veritatem subjecti et pnedicati. Quod manifeste patet : nam aliquando aliqua copula est vera, affirmativa de inesse, in qua | idem prædicatur de seipso, et tamen subjectum non est in rerum natura exsistens, iinmo nec aliquid. Quod probatur; quia ista est vera, negatio est nega­ tio, privatio est privatio, non ens est non ens; quod patet : nam plus videretur ista neganda : cæcilas est ens, quam ista : cæcilas est caecitas. Sed prima con­ ceditur, quarto Metaphysicæ, secunda particula, ubi Aristoteles dicit : Quædam dicuntur entia, quia sunt substantial et quædam, quia sunt passiones, et quædam accidentia, et quædam sunt viæ ad substantiam, aut ad relationem, aut quia sunt non ens, aut quia negant aliquod accidentium aut substantiam ; ubi Commentator, commento 2 : < Illud etiam quod est privatio entis dicitur ens. > Et post pauca : α Dicitur etiam ens illud quod exsistit in substantia, et hoc est commune caderis praedica­ mentis; et quemadmodum ens dicitur de omnibus istis, ita etiam dicitur de affirmatione el negatione, quia hoc nomen, esse, dicitur de primis intellectibus et secundis quæ sunt n?s logica?, d — Hæc ille. Palet ergo quod de illo quod non est aliquid in rerum natura, aliquid prædicatur, scilicet ens. Ergo multo plus idem prædicatur de seipso, sive sil exsi­ stens, sive non. Unde, septimo Metaphysicæ, p.59. dicit Aristoteles quod quærcrc quare homo est homo, nihil est quærcrc, ubi Ommentator : « Quærere per quare in una it est impossibile; verbi gratia : ul aliquis (puerai quare homo est homo, nisi aliquis dicat quoniam omnia sunt simplicia, quoniam quod­ libet eorum est unum perse, el unum non dividitur in prædicalum et subjectum, et sic interrogatur de eis per quare cum essentia unitatis est indivisibilis; unde Aristoteles ibi dicit : Sermo de istis rebus est unus, et causa in omnibus est una. quare homo est homo, el musicus musicus, nisi aliquis dicat quai esse unum ex se non dividitur, et hoc est essentia unius; sed hoc commune est, et dicitur de omni­ bus. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod, secun­ dum eum, non est alia causa quare homo est homo, nisi ista ratio communis : quia subjectum et prædicatum sunt indivisa, el subjectum est unum et idem pradicalo. Secunda similiter responsio quæ dabatur nulla est. 305 Quod patet. Nam, si Linconiensis intendat quod in talibus propositionibus per se primo, cujusmodi est ista : homo est animal rationale mortale, pradicatum sit praecisa causa formalis subjecti, non tamen sit précisa causa quod insit subjecto, sed requiritur causa exlrinseca ad hoc quod prædicalum subjecto conveniat, sequitur quod illa causa faciat aliquid postquam est, imrno quod tale quid sil ejus effectus el non sit ejus effectus. Illa causa enim nihil faciente, adhuc praedicatum conveniret suhjecto, quia sive subjectum sit, sive non sit, non minus est id quod est, ut, rosa est rosi. Ergo nulla causa facit quod quidditas rosa? conveniat iw. Ostensum est enim supra Laies propositiones aeternaliter esse necessa­ rias; quia earum veritas consurgit, positis divinis ideis. Positi enim idea hominis in Deo, statim ratio hominis est eadem ratio hominis; et sic, statim, homo est homo. Similiter, posita illa idea hominis, statim ratio animalis includitur in ratione hominis; et sic, homo est animal, et sic de ceteris; imrno, si aliqua causa faciat quod homo sit animal, illa faciet quod idea hominis includit rationem animalis; quod non potest fieri a Deo, nec a creatura. Et sic patet quod sic per se homo est animal quod per nullam causam extrinsecam efficientem homo est animal. Ad veritatem enim ejus sufficit quai praedicatum sit de ratione subjecti ; hoc autem est incommutabiliter verum, et ineffectibiliter, nisi fingamus quod ideæ sint effectibiles ab aliquo efficiente. Secunda ratio sancti Thomæ, ubi supra (2. Contra Gentiles, cap. 52), talis est : < Impossibile est quod sil duplex esse omnino infinitum : esse enim quod est omnino infinitum, omnem perfectionem essendi comprehendit ; et sic, si duobus talis (a) ades­ set infinitas, non inveniretur quo unum ab altero differret. Esse autem subsistens oportet esse infini­ tum; quia non terminatur aliquo recipiente. Impos­ sibile est igitur dari aliquod esse subsistens, prater primum. » — Hæc ille in forma. Sed instatur forte contra hanc rationem ; quia non apparet magis evidentia in illa propositione, esse subsistens oportet esse infinitum, accipiendo esse subsistens pio esse quod non recipitur in aliquo distincto a se, sicut argumentum procedit. Si enim 1 accipiatur esse subsistens pro esse nullo malo con­ tracto ad specialem gradum essendi, veni est dicta propositio. Sed ille qui poneret angelum esse suum esse, licet poneret esse angeli subsistere primo modo, non tamen poneret illud secundo modo subsistere. Et sic argumentum nihil penitus valere videtur. Ad hoc dicitur quai instantia nulla est; quia si ponatur aliquod esse subsistere primo modo, oportet quod subsistat secundo modo. Quod sic palet. Nullus enim actus qui, in quantum talis, non habet forma­ les differentias per quas dividatur, potest dividi, nisi (a) talu. — tahbut Pr. I. — 20 306 LIBRI I. SENTENTIARUM jier susceplivum ejus, quod habet in se quamdam tin separata haberet aliquod accidens per accidens; dni>ibilitak»in; patet tertio Metaphysics, p. II. immo. breviter, nulla substantia haberet in se aliquid ubi ponit Aristoteles omne divisibile dividi vel per prefer illa quæ conveniunt sibi per se; quod est formam, vel per quantitatem. Sed esse, in quan­ erroneum manifeste. tum hujusmodi, non potest habere quamcumque dif­ Ad hoc dicitur quod instantia nulla est. Sanctus ferentiam formalem. Ergo non potest dividi, nisi per Doctor enim arguit de abstractis, non de concretis. susceptivn; quæ si fuerint unius rationis, esse plu- Maxima autem illa verum habet de abstractis. Unde, rificalursolo numero; si fuerint alterius et alterius si humanitas esset separata, non conveniret illi aliquod rationis, dividetur in plura esse alterius rationis. Sed per accidens inhærens. Quod sic palet. Omne enim si esse aliquod subsisteret sic quod non (a) recipe­ abstractum formale dicit principium formale, quo retur, non haberet aliquod formale dislinclivum, nec solo, et quo toto, aliquid est tale quale nominatur materiale. Et sic, nullo modo posset dividi. Et jw>r per concretum illius; ut, albedo, quo aliquid est consequens nullo modo contrahi ; omnis enim con­ album. Ideo enim dicitur abstractum, quia ah aliis, tractio alicujus communis quodammodo ipsum di­ quæ per accidens conveniunt, extra tractum est el vidit in multa, nec potest inlelligi contractio sine separatum; ita quod nullum tale rationem subje­ divisione. Si autem nullo modo esset contractum, cti («) aut receptivi alterius naturæ includit ; sed hoc esset subsistens secundo modo et penitus infinitum. convenit suo concreto, quod ideo dicitur concretum, Quod autem esse non possit habere formajes diffe­ quia cum aliis conjunctum est secundum rem vel rentias, palet; quia nec ens potest illas habere, ut rationem. Cum igitur esse sit tale abstractum, immo patet 3. Metaphysics, p. 10; ergo mullo minus a bst factissimum inter omnia, ipsum dicit præcisum potest illas habere esse, cum concretum magis sit formale entis in quantum ens, scilicet illud quo solo divisibile quam abstractum, sicut homo quam huma­ formaliteret quo toto est; hæc enim duo dicit omne nitas ; quia minorem puritatem et elevationem impor­ abstractum. Tali autem formali, separato ah omni tat ab omni quod est extra rationem suam, cujus- susceptivo, cum nihil sibi occideret (nec enim ipsum modi est differentia· accideret alteri, nec subjiceretur alicui accidenti, Ex quo patet instantiam aliquorum nullam esse. nec ipsum cum alio esset in aliquo tertio), nullo Dicunt enim quod si non potest dari nisi unum esse modo posset (6) aliquid dici de illo nisi quod esset subsistens primo modo, pari ratione nec potest entis in quantum ens, scilicet quod pertinet ad per­ esse (6) nisi una nngeleitas subsistens· Patet enim fectionem essendi. Et sic, cum dependero ab alio non quod non est simile hinc inde; quia natura angelica sit entis in quantum hujusmodi, immo potius dicit dicit genus divisibile formalibus differentiis; non sic imperfectionem essendi, sequitur quod tale esse non esse, ul prædiclum est superius. Sciendum tamen esset ah alio, el per consequens non esset esse crea­ quod nec angeleitas separata, ut dicit naturam gene­ tum. ris angelici, posset esse nisi unica, ut ostendetur in Forte adhuc dicetur quod argumentum non pro­ quarta ratione hujus conclusionis. cedit. Quia divinum esse perfecte subsistit; el tamen Tertia ratio ejusdem sancti Docloris, ibidem adhuc de illo esse multa dicuntur quæ non conve­ (2. Contra Gentiles, cap. 52), talis est : « Si sit niunt enti in quantum ens. Illud enim esse est Deus, aliquod esse subsistens per se, nihil ei competit nisi el sapientia, et justitia, et est idem ndalioni el subquod est ente in quantum ens; quod enim dicitur stanliæ, et est infinitum, independens elc. Igilur, de aliquo, non in quantum hujusmodi, non convenit a simili, |>osito quod esse angeli esset ipse angelus ei nisi per accidens, ratione subjecti ; unde, si sepa­ subsistens, nullo modo receptus, adhuc posset dici ratura subjecto, nullo modo ei competit. Esse autem quod esset quid prodttclum ab alio, quid intelligens, creatum ab alio non competit enti in quantum est et mulla alia, quæ non convenirent ei in quantum ens; alias omne ens esset ah alio creatum; et sic. esset ens. oporteret in infinitum procédera in causis, quod est Ad quod dicitur quod instantia nulla est. Quia impossibile. Illud igilur esse quod est subsistens, utique verum est quod divino esse, quia subsistit, oportet quod sil non creatum. Nullum igilur ens nihil realiter accidit; nec ullum accidens, aul aliquid creatum est suum esse. » — Hæc ille in forma. alterius speciei a Deo in se habet ; immo quidquid Sed ad hanc rationem videtur [>osse instari. Vide­ est in eo est ipsum, nec est possibile quod aliquid tur enim fundari super hoc quod rei subsistenti nihil sibi realiter accidat, propter rationem superius convenit per accidens; immo quod illud quod in dictam. El a simili, si esse angeli esset subsistens, nullo recipitur, nihil habeat nisi quod inest ei per se non acciderat sibi relatio dependentiæ ad causam a el secundum quod ipsum. Constat autem istud fun- se distinctam essentialiter; immo quidquid esset in damentuuie&H! erroneum. Tunc enim nulla subslan- angelo, esset angelus, ct consequenter mqunret divi(«) non. — n»Atl ibi Pr. (6) eue. — Om. Pr (a) tubjecti. —- objecit Pr. (β) ponet. — υο/eiC Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO I. 307 nam independentiametsimj)licitatem;quaproplernon esso secundum totum suum posse, sed participant esset creatura. Conceditur tamen quod subsistentia esee secundum quemdam modum particularem ct non tollit ab aliquo quin mulla sibi conveniant alte­ imperfectum. > — Hæc sanctus Thomas. Ex quo rius rationis, loquendo de ratione nostra, quæ illa patet quomodo intelligenda est maxima ilia in qua quæ sunt unum re non intelligil unite. Sed omnia fundatur argumentum. Debet enim sic intelligi, quod quæ sibi convenirent isto modo, convenirent ei per nulli abstracto ultimata abstraction# convenit aliquid se, ita (a) quoi nullum eorum esset (C) aliud ab eo, alterius rationis, scilicet quod sibi realiter accidat, nec alterius speciei ab eo. Cum lux: tamen dico quod vel sit alterius speciei ; eed omne tale abstractum ipsi esse subsistenti nulla perfectio ad exM· pertinens habet omnem perfectionem natura suæ debitam, deficere posset, quanlumcumquo esset distincta ab licet sit alterius rationis, et nullam imperfectionem esso secundum rationem. Unde sanctus Thomas, provenientem ex defectu alicujus perfectionis perli­ I p., q. 4, eri. 2 : « Deus, inquit, est ipsum esse nentis ad suam naturam. Cum igilur omnis perfectio perse subsistens; ex quo oportet quod lotam perfe­ attendatur secundum aliquod esse, et quælibet im­ ctionem essendi contineat in se. Manifestum est enim perfectio penes aliquod non esse, sequitur quod ip *i quod si aliquod calidum non habeat totam perfectio­ subsistenti nihil accideret realiter, ac per hoc a nem caloris, hoc ideo est, quia calor non participa­ nullo dependeret, nec es^t ullo modo imperfectum, tur secundum perfectam rationem ;sed si calor esset sed omnifariam el usquequaque perfectum. |>er 8e subsistens, non j>osset ei aliquid deesse de Quarta ratio sancti Thomæ, ubi supra (2. Contra virtute caloris. Unde, cum Deus sit ipsum esse sub­ Gentiles, cap. 32) : < Natura communis, si separata sistens, nihil de perfectione essendi |)otest ei deesse. intelligatur, non potest esse nisi una; quamvi> Omnium autem lærfectiones pertinent ad perfectio­ habentes illam naturam plures possint inveniri. Si nem essendi; secundum hoc enim aliqua perfecta enim natura animalis |* r se separata Miin&teret, sunt, quod aliquo modo esse (γ) habent. Unde sequi­ non haberet ea quæ sunt hominis vel quæ sunt Imvis ; tur quod nullius rei perfectio Deo desit. » — Hæc jam enim non es^t animal tantum, sed homo vel ille. — Et, primo Contra Gentiles, cap. 28 : « Ornais Imjs. Ilernotis autem differentiis constitutivis specienobilitas cujuscumque rei est sibi secundum suum rum, remanet natura generis indivisa; quia emdem esse. Sic ergo, secundum modum quo res habet es>e, dilfeicntiæ quæ sunt constitutive spedenim, sunt est suus modus in nobilitate. Nam res, secundum divisivæ generis. Sic igitur, si hoc ipsum quod est esse quod suum esse contrahitur ad aliquem specialem sit commune sicut genus, esse separatum per sc modum nobilitatis majorem vel minorem, dicilur subsistens non potest esse nisi unurn. Si vero non esse, secundum hoc, magis vel minus nubilis; id dividatur per differentias sicut genus, sed per hoc est, si aliquid est cui perfectissime convenit virtus quod est hujus vel illius, 1deo magis est verum quod essendi, ei nulla virtus nobilitatis deesse potest, quæ non potest esse per se exsistens nisi unum. Relin­ alicui rei conveniat. Sed rei quæ est suum esse,com­ quitur rigo quod, cum Deus sit esse tubsistens, petit esse secundum totam essendi potestatem ; sicut nihil aliud pneter ipsum est suum esse, d — Hæc si esset aliqua albedo separata, nihil ei deesse [Mjssel ille. Sed forte contra istam rationem instatur; quia de virtute albedinis; nam alicui subjecto aliquid de virtute albedinis deesse potest, ex defectu recipientis ratio videtur non valere. Dicetur enim quod, si allied i nem, quod eam secundum suum modum reci­ major pro|iositio intelligatur de separatione natura pit, et fortasse non secundum totum posse allædi- ab omni distinctu ab ea secundum rationem, tunc nis. Deus igilur, qui est suum esse, ut probatum vera est. Sed ad hunc sensum non ponit adversarius est, habet esse· (o) secundum totam nobilitatem esse angeli. Non enim dicit ipsum angelum esse (s) ipsius esse. Non potest eijjo (c) carere aliqua nobili­ separatum ab omni distincto secundum rationem ab tate, quæ alicui rei conveniat. Sicut autem omnis ipso;sed solum dicit illud separatum ab omni suscenobilitas el perfectio inest rei secundum quod est. ptivo distincto secundum rem a tali esse. Si autem ita omnis defectus inest ei secundum quod aliqua­ major intelligatur de separatione natura ab omni liter non est. Deus autem sicut habet esse totaliter, distincto secundum rem a tali natura, tunc major ita ab eo totaliter abest non esse; quia per modum falsa est Nam natura generis non differt realiter a per quem aliquid habet esse, deficit a non esse. forma quam dicit differentia, ut palet 7. Metaphy· A Deo ergo omnis defectus absistit. Ista vero quæ sicæ, p. 43; sed sola ratione. Dato ergo quod aliqua lanium sunt, non sunt imperfecta propter impel te­ natura generis esset se|Mirata ab omni re ab ea ctionem ipsius esse absoluti, sed quia non hnbenl distincta, adhuc ipsa haberet differentias |κί· quas posset dividi. Et per çonsequens potest intelligi (a) ita. — Om. Pr. natura generis plurificata el subsistens, sicut natura (β) ettel. — cit Pr. (γ) eue. — ie Pr. (a) non enim dicit ipawm angetum cm. — quod dicit (â) eite. — mm Pr. fore ipium angshim exister * Pr. (e) ergo. — Orn. Pr. 3Û8 LIBRI I. SENTENTIARUM aliqua subsistit et tamen esi pluri ficata in multas non tamen per carentiani suppositi, in quo est eliam species. Et sic videtur quod ratio nihil concludit. distinctio realiter ab ea. El ideo, quia non subsistit, Ad hoc dicitur quod instantia non valet. Quod plurificari potest. patet. Nam licet natura generis el natura differenti» Quinta ratio ejusdem Doctoris, ibidem (2. Contra non sint formæ totaliter diversae, tamen aliquam Gentiles, cap. 52), talis est : « Si esse sit subsistens, diversitatem realem supponunt et requirunt in eo in nihil prater ipsum esse ei (a) adjungitur; quia, quo sunt; ita quod genus sumitur a materia, non eliam in his (6) quorum esse non est subsistens, ultimate per actum terminata, sed quoddam esse quod inest exsistenti prater ejus esse, est quidem ulterius specificabile habente; differentia autem exsistenti unitum, non autem est unum cum esse, sumitur ab ultimo complemento formæ. Et hoc in nisi per accidens, in quantum est unum subjectum rebus materialibus; sicut hoc genus, corpus anima­ habens esse et illud quod est prater esse. Sicut palet tum, sumitur a materia substrata huic perfectioni quod Socrati prater suum esse substantiale inest indeterminate, scilicet habere vitam; hæc diffe­ album, quod quidem diversum est ab ejus esse sub­ rentia vero, sensibile, sumitur ex perfectione super­ stantiali ; non enim idem est esse Socratem et esse addita; et sic de aliis. In rebus etiam immateriali­ album, nisi per accidens. Si igitur non sit esse (γ) bus, secundum quod ponit sanctus Thomas, 9. Quo· in aliquo subjecto, non remanebit aliquis modus quo libeto, q. 4, art. 1, ad 3* “, genus sumitur ex ipsa possit ei uniri illud quod est prater esse. Esse autem, natura substanti»; sel differentia sumitur ex pro­ in quantum esse, non potest esse diversum; potest portione illius substantial ad actum qui est esse. autem diversiffeari peraliquod quod est prater esse, Patet ergo quod genus et differentia semper sumun­ sicut esse lapidis est aliud ab esse hominis. Illud tur, vel a diversis realitatibus inventis in re, aut ex igitur quod est subsistens, non potest esse nisi unum eadem realilale, ad se et ad actum cujus suscepti- tantum. Ostensum est autem, inquit sanctus Doctor, bilis est, comparata; et consequenter, semper sup­ quod Deus est suum esse subsistens. Nihil igitur ponunt diversitatem realem in re, scilicet vel mate­ aliud prater Deum potest esse suum esse. Oportet ri» et formæ, vel essentiæ et esse. Si igitur poneretur igitur in omni substantia quæ est prater ipsum, esse quiddilatem generis ab omni quod realiter distin­ aliud ipsam substantiam et esse ejus. » — Hæc ille. guitur ab ea separari, ibi non posset (a) inveniri Sed forte dicetur ad hanc rationem quod non con­ ratio differentiarum quarumcumque per quas natura cludit; quia, si esse separetur ab omni distincto generis secaretur in multa. Animalitas enim sepa­ secundum rationem ab eo, tunc nihil ei additur; rat·, sic quod nullo modo sit in alio sicut in subje­ sed non oportet, si esse sit (o) subsistens isto modo cto, nec sicut pars formalis in toto, non haberet quod non sit in aliquo realiter suscepti vum ipsius rationalitatem; quia, si habet rationalitatem, ergo esse, quod hile esse nullam patiatur additionem; et est conjuncta corpori organico, secundum exigentiam negaretur quod esse lapidis nihil habeat adjunctum, anima· rationalis; et est conjuncta mullis acciden­ immo sicut lapis subjicitur accidentibus, ita ejus tibus ab ea distinctis, puta consequentibus essentia­ esse. liter speciem humanam; et est conjuncta ipsi esse Ad hoc dicitur quod responsio nulla est ; quia humano per quod terminatur sua potentialitas, el expresse contradicit Boetio, in de Hebdomadibus, multis aliis quæ requirit rationalitas, quæ tamen hebdomade quarta, ubi dicit quod, licet illud quod non requirebat animalitas. Ex quo sequitur quod est aliquid possit habere adjunctum, tamen ipsum animalitas, quandocumque conjungitur rationalitati, esse nihil adjunctum habere potest; sicut quod est venit in compositionem in multis aliis rebus, ac per calidum potest habere aliquid extraneum prater hoc se habet ut par», el consequenter non subsistit ; quam calidum, ut allied inem, sed ipse calor nihil quod est contra suppositum. Et sicut probatum est potest habere prater calorem. Super quo dicit san­ quod animalitas separata non habet differentiam ctus Thomas, exponens dictum libellum (lect. 2): rationalitatis, ita nec irralionalilalis, ac per hoc nui- | α Considerandum, inquit, est quod circa quodlibet lam differentiam habet ipsius divisivnm. Patet ergo abstractum, hoc habet veritatem quod non habet in linaliter quomodo propositio major assumpta, bene se extraneum aliquid, quasi scilicet sit prater essen­ intellecta, nullam habet instantiam. El quod dicitur tiam suam, sicut humanitas, et albedo, et quæcum­ de natura angele i latis, dicitur quod si natura illius que hoc modo dicuntur. Cujus ratio est, quia huma­ generis subsisteret sic quod nullo modo esset .pars nitas significatur ut quo aliquid est homo, et albedo alicujus suppositi, sicut oporteret si ipsa esset ut olest aliud habere quam albedinem et humanitatem, λ — Hæc ille. — Et intendit illud quod supra dixi, scilicet quod illud quod significatur per abstractum, est pracisa causa essendi tale quale significatur per concretum. Precisa causa vero dicitur, secundum Linconiensem, ubi supra, quæ est completa, non diminuta, neque superflua; utputa, albedo est illud quo solo et quo toto aliquid est album; albedo enim, secundum omne et quodlibet sui, est principium quo aliquid est album, el nihil aliud requiritur prater ipsam ad formaliter albefaciendum. Sic in proposito. Fise, cum sit abstractum, non includit nisi illud quo ali­ quid actu est. Cum autem nihil distinctum realiter abesse, sil illud quo ens formaliter est, ipsum esse non habet in se nisi esse. Si ergo tale esse subsistat, sic quod nec sil receptum in aliquo, nec se habeat resjiectu alicujus per modum partis, nihil esset in tali esse prater esse; el per consequens, non posset per aliquid diversi ficari ; quia, nec per «listinctiva formalia, nec per aliquod susceptivum illius, ut rape dictum fuit. Sexta ratio trahi potest ex verbis ejus, 1. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 2 : Quandocumque aliqua duo sunt idem realiter, oppositum unius non pnedicatur de allero, ut palet ; quia, ex hoc quod diffinitio et diffinitum sunt idem secundum rem, non potest diffinitio prædicari de opposito diffinit i. Si ergo essentia el esse exsistentiæ sunt idem, tunc non esse exsistentiæ nunquam poterit praedicari de essentia; quod patet esse falsum; quia, nulla rosa exsistente, hæc est vera, essentia rosæ non exsistit nec est, vel, essentia rosæ est non exsistens. Ergo, cum non esse vero prædicelur de essentia rosæ, non est idem, in rosa, essentia rosæ (x) et ejus esse exsistentia . * Potest eliam ista ratio poni, sub aliis verbis, alia forma; scilicet : illud quod non est de intellectu essentiæ, immo est tale quod essentia potest vere intelligi sub opposito illius, non est idem realiter cum ipsa essentia; sed esse exsistentiæ non est de intellectu essentiæ create, immo essentia cujuslibet creatura potest intelligi sub non esse; ergo nulla creata essentia est realiter idem quod suum esse. Ad hanc rationem respondet Godofridus, in Quod· libetis, dicens quod, accipiendo essentiam el esse uniformiter, et utrumque in actu, vel utrumque in [utentia, non potest essentia intelligi sub non esse (a) edentia rosw. — Om. Pr. 300 vere; quia esse in actu non potest esse sub opposito ejus quod est in actu, nec esse in potentia sub oppo­ sito ejus quod est in potentia. Sed verum est quod essentia j>otest intelligi non esse; quia essentia in potentia potest intelligi non esse inactu. Et similiter esse in potentia potest intelligi sub non esse in actu. Unde tot sunt esse, quot sunt essentiæ. Sed ista responsio non valet, propter duo. Primum est, quia contradictio implicatur in distinctione quam facit; quia dicere quod esse actualis exsistentiæ, quandoque sit in actu, quandoque sit in potentia, est dicere quod sit et non sit. De ratione enim actua­ lis exsistentiæ est ac tu a litas essendi, scilicet quod sil. Unde, licet ens dividatur in actum et potentiam, tamen exsistere actu non dividitur in actum et poten­ tiam, quia tenet se cum allero membro divisionis, scilicet cum actu. Unde, sicut abusio est dicere quod animal dividatur in rationale et irrationale, ct postea quod rationale adhuc dividatur in rationale et irra­ tionale, ita inconveniens est dicere quod ens divida­ tur in actum et potentiam, el iterum postea dividatur actus in actum et potentiam, aut potentia in poten­ tiam el actum, sicut dictus Doctor facit. Hoc eqim dato, talis divisio procedit in infinitum, ut patet manifeste consideranti. Sequitur etiam quod quod» libet dividentium erit squalis ambitus et ampliatio­ nis, sive amplitudinis, sicut divisum, quia ens actu dividetur in tot sicut ens quod dividit. Unde, sicut inconveniens est ponere quod rationale sit æqualis amplitudinis cum animali, sic inconveniens est ponere quod actus et potentia sint æqualis amplitu­ dinis cum ente simpliciter dicto; quod esset, si actus divideretur in actum et in potentiam, et potentia in potentiam et in actum (a). Et ideo, cum exsistere dicat actum essendi, non debet dici quod dividatur in exsistere in actu et in exsistere in potentia ; quia exsistere nullo modo dicitur nisi de eo quod est actu. Essentia autem dicitur de illo quod actu non est. Et ideo patet quod non sunt idem essentia et exsistere, nec esse in actu et essentia. Secundo deficit solutio; quia certum est quod intellectus vere potest intelligere essentiam sub non esse; unde vere intelligo modo rosam non esse. Sed esse exsistentiæ non possum intelligere sub non esse; quia, sicut non possum intelligere quiddilatem lapidis sub negatione talis quidditatis, sic nec esse exsistentiæ sub non esse exsistentiæ. Ergo, cum pos­ sim intelligere rosam sub non esse exsistentiæ, pla­ num videtur quod essentia rosæ non est suum esse. — Nec valet si dicatur quod esse exsistentiæ in potentia potest intelligi non esse, sicut rosa in [xjtentia intelligitur non esse. Non valet, inquam; quia tale esse, ut dictum est, non est aliud quam potentia in potentiam ct in actum. — in artum in actu ct in actum in poten· tia Pr. (a) in actum ct in potentiam et □to LIBRI t. SENTENTIARUM fictualiUs cssendi. Actualité autem non est in poten­ tia ad es?e, vel ad aclualitatem emendi; unde non dicitur, proprie, quod forma sil in potentia ad for­ mam, sed quod aliquid aliud, scilicet materia, est in potentia ad formam. Ergo multo minus exsistere, quod est actualitas formae, vel compositi, est in potentia ad seipsum. Non enim est intelligibile quod n»sa sil in potentia ad rosam. Unde, ex hoc posset fleri novum argumentum pro conclusione. Quia essentia esi in potentia ad esse exsistentiae actualis. Sed esse exsistent iæ non est in putentia ad esse exsistentiae actualis. Ergo essentia non est realiter ipsum exsistere, vel esse in actu. Forte dicetur, eo modo quo dicit Aureolus (I. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 4), scilicet qiiod non est verum quin aliqua sint idem realiter et tamen oppositum unius prædicetur (a) de altero, dum tamen conceptibiliter distinguantur, conceptu quidem possibili ad esse et ab esse. Sic autem est de re con­ cepta per modum fluxus et alicujus operationis, quod est concipere rem ut extra exsistentem in rerum natura ; ille quidem conceptus nun semper concomi­ tatus rem conceptam molo quiescentis (6). Ites qui­ dem quæ nihil sunl, possunt concipi modo quiescen­ ti (t)> ut palet de luce et calore. Cum autem nihil sunt, non potest eis attribui conceptus alicujus actus (4) el operationis, puta lucere et calefacere; lux nempe non lucet, cum nihil est, el tamen conceptihilis est per modum lucis; nec tamen per exsisten­ tiam lucis ahquid additur luci ex parte rei; qui­ nimmo lota ejus real itas facta est. Qua quidem realilate posita in rerum natura, possunt de ipsa duo conceptus formari, unus quidem per modum habitus et quasi otiantis, alius vero |ier modum actus et operationis fluentis. Istorum autem conceptuum, primus remanet, tota re destructa el annihilata sim­ pliciter; secundus autem non remanet; non quin quilibet dicat totam rem; sed quia secundus dicit eam modo perfecto et ultimato, cui repugnat omnis diminnlio, quia re annihilata non est nisi diminute, puta in intellectu, ideo necesse est ut sibi repugnet attributio conceptus fluentis. — Hæc est sua respon-. sio in furina. Sed contra istam solutionem arguitur. Ponit enim quod aliqua sunt idem realiter, solis conceptibus distincta; quorum unius oppositum prædicatur de alio, vel pniMicari potest. Ponit secundo quod de eadem re omnino, quandoque potest formari solum unicus conceptus, quandoque vero duo, nullo addito vel remoto ipsi rei. Contra primum arguitur sic. Quantum repu­ gnant alliedo et nigredo, tantum vel plus repugnant esse exsistentia? et non esse exsistentia», quia duo (*) pntdictlur. — pnr/tiratur Pt (6) qui^ecenlit. — guiefii Pr. (γ) quttictnlu. — quittie Pr. (€) ai lus. — Om Pr. prima opponuntur contrarie, duo ultima contradiclone, el sumitur utmmqiie in abstracto. Sed per nullam potentiam fleri potest quod illud quod est albedo fiat nigredo, idem manens quod prius. Ergo j>er nullam potentiam fieri potest quod illud quod est modo esse actualis exsistentiae, quandoque fiat non esse actualis exsistentia?, idem manens. Sed si primum dictum hujus responsionis sit veruin, scilicet quod aliqua modo sunt idem realiter, el tamen quandoque unius oppositum prædicatur de altem, loquendo de oppositis abstractis summa abstractione, el non sumptis in concreto, sequitur quod illud quod modo est esse exsistentia? quandoque fiet non e*se exsistentia» vel econtra. Ergo sequitur quod illud dictum est falsum. Probatur ultima consequentia. Quia si (x) esse exsistenti® quandoque prædicatur de essentia, el quandoque de eadem essentia prædi­ catur oppositum ipsius actualis exsistentia», sequitur quod essentia illa prius fuit esse exsistentiæel |X>5tea fuit non esse exsistentia». Unde, pro certo, lanium inconveniens est, ponendo essentiam non realiter distingui ab esse, quod de essentia quandoque præ­ dicelur oppositio exsistentiæ, sicul quod de nigre­ dine quandoque praedicetur albedo. Contra secundum dictum arguitur sic. Aut intelligis quod dum rosa non exsistit actu, polest intelligi quidditas rosit» non tamen exsistentia rosæ, et hoc quoad primam operationem intellectus; aut intelligisquod tunc, licet possit vere intelligi quod rosa est rosa, non tamen quod rosa exsistit, et hoc quoad secundam operationem intellectus. Si intendat pri­ mum dicere, false dicit. Quia, æque est in potestate mea concipere exsistentiam rosæ, sicul ejus quiddilatem. Alias, si, non exsistente rosa, non possem concipere exsistentiam rosæ, tunc essem certus quando rosa exsisteret, et quando non; et ita de quacumque re mundi, quod est absurdum. Si vero intendat dicere juxta alium sensum, verum dicit, sed contra se. Quæritur enim cur non est ista vera, rosa exsistit, sicut ista, rosa est rosa. Aut hoc est quod, ad hoc quod rosa exsistat, non sufficit quid­ ditas rosæ, sed oportet aliud addere (pio formaliter exsistat ; et si sic dicat, habetur propositum nostrum. Aut hoc est ideo quia rosa est nunc non esse, el cpiandocpie erit esse exsistentia», nullo addito; et si sic dicat, habeo quod unum contradictoriorum sum­ ptum in ultima abslractione mutatur in aliud ; quod est ininlelligihilo, et contra Philosophum, ]irinw Physicorum, p. 51, ubi Commentator : < Contra­ rium non mutatur in formam contrarii ; frigus enim non recipit calidilatem, nec alteratur in eam. b Septima ratio potest halwri ex dictis sancti Thoma», secundo Quolibcto, q. 2, art. 1. Et est talis. Illud non participat aliquid, quod haliet totum illud; quia hoc est contra vocabulum ct rationem |>artici|iandi· (») ·ι. — Om. Pr. DISTINCTIO till. — QU/ESTIO I Unth·, quia Deus habet totum cs>e, non participat illud. Ergo <|hata, ut ostensum est. Ergo non sunt idem esse el essentia. Sed ad hanc rationem respondetur dupliciter. Primo, secundum Hernicum, in Qiiodlibetis suis. Dicit enim quod creaturam participare esse (ossunt annihilari. Illis namque annihilatis, etsi remaneat conceptus essen­ tia} formalis (γ) in mente, attribui tamen non polest ei conceptus operationis et esse. Propter quod talia dicuntur partici pro esse; quia halwnl aliunde suam realilatein, qua habita, attribui potest (o) eis pro­ dictus conceptus. Essentiam autem non dicuntur parlicipre ; quia concipi jiussunt per niodum quietis (а) esse. — Om. Pr. (б) illa. — illo Pr. (γ) formali·. — formabili· Pr. ($) attribui potest. — attribui tamen non potest Pr. 3U et formai, etiam durn sunt nihil. Unde, non habent ab alio quod concipiantur per modum essential habent larnen ab alio quod circa ipsa concipiatur conceptus (luxus et esse. > — Hæc ille. Sed neutra istarum responsionum valet. El (a) arguo contra primum respondentem. Esse creatura, secundum ipsum, dicitur participatum, quia est quædam similitudo divini es»; et quidam effectus illius; el essentia dicitur participare esse, quia est indifferens ad esse et non esse. — Tunc sic : es» actualis exsistentia» non est indifferens ad esse actua­ lis exsistenti» ct ad non ease actualis exsistentiæ ; sed essentia, secundum eum, est indifferens ad illa; ergo essentia creature non est realiter ipsum suum esse actualis exsistenti». Tenet consequentia de se. Major pnol *ata fuit in praecedentibus; quia, sicut albedo non est realiter indifferens et in potentia ad seipeom et ad suum oppœitum, sic nec esse exsisten­ tiae est realiter (6) indifferens aut in potentia ad se el suum op]M«itum. — Secundo. Quia, si ex hoc essentia dicitur partidijiare «se, quia est quædam similitudo divini esse; a simili, <*sse creatura participobit esse, cum sit similitudo quædam divini esse. Consequens est falsum ; et contra Boetium, in de IlebdornadibuA, ubi, tertia Hebdomade, dicit sic : quod est participare aliquo potest; sed ipsum esse nullo modo aliquo participat. — Tertio. Ista distinctio est exprete contra mentem Boetii, qui, eodem libro, Hebdomade secunda, sic dicit : Quod est, accepta forma rssendi, est atque consistit. Ex quo potet quod ille primus modus intelligendi jxirticipationem non est phantasticus, immo verus; cum. secundum mentem et verba Boeliî, essentia accipiat formam essendi a Deo, sicut aer lumen a sole. Per formam autem essendi, intelligil esse actualis exsi­ stenti», quo aliquid dicitur esse, juxta illud sextæ Hebdomadis : Omne quod est participat eo quod est esse ut sit. Et Hrlxlomnde tertia, dicit : Fit autem participatio cum aliquid jam est; rst autem aliquid cum jam esse suscepit. — Quarto. Quin, secundum istam solutionem, non plus creatura parlicipat alio quam Deus. Consequens est falsum. Tenet consequentia; quia, si essentia creatura est isse non receptum, sicut et Densest esse non receptum, tunc, cum es *e nullo participare possit, ut dicitur in tertia Hebdomade, sed solum ilhid quod accipit formam essendi, se<|ui(ur essentiam creatura non plus participare alio modo vel aliquid quam egen­ tiam divinam. — Quinto. Sequitur quod, sicut Deus nulli substat accidenti, ita nulla creatura. Tenet con­ sequentia ; quin, ul dicit Boetius, Helidomade quarta : Illud quod est, habere aliquid prader quam ipsum quod est potest; ipsum vero esse nihil præter se habet admixtum. — Sexto. Sequilur quod non («) Et. — Om. Pr. (C) realiter. — Om. Pr. 312 LIBRI Î. SENTENTIARUM plus esset Deus simplex quam creatura. Tenet con­ Ista : Quod esso creatura non sio se hnbet ad sequentia; quia, secundum Boetium, ibidem, Heb­ illud quod est, vel ml quidditatem creat une, domade octaxa : Omne simplex, w) tt coni tat quod ipvuni quod cit.— constat ipsum Pr. (<) çu«. — quia Pr. I (γ) — ct Pr. (a) fuUtantiif. — tubitanlialibu» Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO I. formæ, in quantum hujusmodi, sicut sunt generari et corrumpi, et alia hujusmodi, hæc sunt propria substantiarum materialium, et nullo modo conve­ niunt substantiis immaterialibus creatis. » — Hæc sanctus Thomas, ibidem. Sciendum tamen quod, 1. Sentent., dist. 8, q. 5, art. 2, jjonit eamdem conclusionem; sed videtur in aliquibus dissentire ab hoc quod dictum est. Ait enim sic : « Differt autem quod est, et materia; quia quod est dicit ipsum suppositum habens esse; mate­ ria autem non habet esse, sed compositum ex materia et forma; unde materia non est quod est, sed com­ positum. Unde, in omnibus illis in quibus est com· positio formæ et materiæ, est etiam coinjiositio ex quod est ct quo est. In compositis autem ex materia el forma, quo est j>otest dici tripliciter. Potest enim dici quo est ipsa forma partis, quæ dat < materiæ. Potest etiam dici quo est ipse actus essendi, scilicet esse; sicut illud quo curritur est actus currendi. Potest etiam dici quo est ipsa natura, quæ relinqui­ tur ex conjunctione formæ cum materia; ut huma­ nitas; præcipue secundum ponentes quod forma, quæ est totum, quæ dicitur quidditas, non est forma partis; de quibus est Avicenna, b — Hæc ille. — In quo loco, dicit quod essentia et forma, quodlibet illorum potest dici quo est ; in secundo autem Contra Gentiles, ut recitatum est, dicit oppositum. — Item, hic dicit quod suppositum est quod est; in secundo autem Contra Gentiles, dicit quod essentia est ipsum quod est. Sed dico quod hoc non est contradictio, nisi secun­ dum apparentiam. Nam, cum dicit, secundo Contra Gentiles, quod solum esse est illud quo est, intelligit de quo est formaliter; non autem de quo est causa­ liter, quasi effective. Unde ipsum esse est illud quo aliquid est formaliter, et ultimate, sicut actu essendi ; sed per formam vel essentiam, aliquid est, non illo proprie, sed quasi per illud quod est principium ipsius esse. Res ergo est solo esse, sicut actu essendi ; sed res est sua forma, sicut illo quod dat esse. — Simi­ liter, nulla est contradictio, quoad aliquid, de ly quod est. Cum enim dicit quod suppositum est ipsum quod est, loquitur de illo quod proprissime est ; quo modo, essentia, differens a supposito et non subsi­ stens, non potest dici esse; et ideo, primo Senten­ tiarum, quoad hoc proprie locutus est. Sed cum alibi dicit quod essentia est illud quod est, non loquitur ita proprie, si substantiam dicat essentiam rei. El causa est, quia ipsum quod est, proprie sumptum, dicit illud quod sic est quod est, quod nullo modo est quo aliud est ; est enim ultimatum in tali online actuum el actuabilium, incipiendo ab actibus. Nam, quod est, sic est actuatum qupd non actual. Taliter autem accipiendo quod est, constat quod solum sup­ positum, quod non est in alio, dicitur ipsum quod est; et non essentia. Nam essentia est forma suppositi ; et ideo non est ultimum quod est. Sed se habet 313 ut quod, respectu formæ partis et respectu actus essendi. Sed ulterius se habet ut quo respectu sup­ positi. Non ergo dicitur ita proprie quod est, sicut suppositum; nec ita proprie quo est, sicut actus essendi. De hoc dicitur tertia parte, q. 17, art. 2. Tertia conclusio esi quod esse exsistenti» non se habet omnino hlmlHtcr nd substantiam vel e&wnllam crenturœ Meut accidens ad subjectum, accipiendo accidens proprie pro qulddltnte acci­ dentali reposita In aliquo novem generum acci­ denti». Probatur conclusio per dicta sancti Thomæ, de Potentia Dei, q. 5, art. 4, ad 3 ·; * quod argumen­ tum fuerat tale : < Nihil quod est per accidens est infinitum ; sed esse cujuslibet creatura? est per acci­ dens, ut Avicenna dicit; unde, ct Hilarius, in lib. de Trinitate (7, n. 2), Deum a creatura distinguens, dicit : Esse non est accidens Deo; ergo nulla crea­ tura in infinitum durabit. > Ecce argumentum. El respondet : < Dicendum quod esse non dicitur acci­ dens, quasi sit in genere accidentis, loquendo de esse substantiæ; est enim actus essentiæ; sed per quamdam similitudinem, quia non est pars essentiæ, sicut nec accidens. Si tamen esset in genere acciden­ tis, nihil prohiberet quin in infinitum duraret. Per se enim accidentia, ex necessitate suis substantiis insunt; unde, et nihil prohibet ea in perpetuum esse. Sed accidentia quæ per accidens insunt, nullo modo in perpetuum durant, secundum naturam. Hujusmodi autem esse non potest ipsum esse sub­ stantiale, cum sil actus essentiæ. > — Hæc ille. Idem ponit, I. Sentent., dist. 8, in expositione littene, ubi sic arguit contra illud Hdarii : Esse non est accidens Deo. Contra dicit sanctus Thomas : < Videtur quod nec alicui creature, cum nihil sil essentialius rei quam suum esse. > Et tunc respon­ det : « Dicendum, inquit, quod accidens dicitur illud quod non est de intellectu a lieujus; sicut ratio­ nale dicitur animali (a) accidere. Et ita cuilibet quidditati creat.n (6) accidit esse; quia non est de intellectu ipsius quidditalis; potest enim intelligi humanitas, et tamen dubitari utrum homo habeat esse. b — Hajc ille. Idem ponit, secundo Quoi i beto, q. 2, art. 1. De hoc sanctus Thomas, super 4. Metaphysicss (lect. 2), sic scribit : « Esse rei, quamvis sit aliud ab ejus essentia, non tamen est intelligendum quod sit aliquid superadditum ad modum accidentia, sed quasi constituitur per principia (γ) essentiæ; et ideo, hoc nomen, ens, quod imponitur ab ipso esse, significat idem cum ipso nomine quod imponitur ab (a) animali. — alicui Pr. (C) creat#. — creatur# Pr. (γ) principia. — principium Pr. 3<4 LI «III I. SENTENTIARUM essentia. — In hoc autem Avicenna alitor sensit. Dicit enim quod iimim et ens non significant sub­ stantiam rei. S4 * ipsa et su I* lani in sou «ssmlia ejus, Hoc nutem nomen, ens, significat ipsum esse. Significat igitur, ul videtur, aliquid al sequentia verba : a Sciendum, inquit, quod esse infinitus. dicitur tripliciter. Uno modo dicitur esse, ipsi quidSecunda pars conclusionis, scilicet quod esse non dilas vel natura rei ; secundum quod dicitur quod sit proprie creatura, probatur. Nam, sicut dicit san­ diffinitio est oratio significans quid est esse rei ; difctus Thomas, i p., q. 45, art. 4 : u Creari est fieri. finilio autem significa! quidditatem rei. Alio * modo Fieri autem ordinatur ad esse rei. Unde, illis pro­ dicitur esse, ipsi» actus essentiæ; sicut vivere, quod prie convenit fieri, el creari, quibus convenit esso. est esse viventibus, est anirnæ actus; non quidem Quod quidem proprie convenit subsistentibus; sive actus secundus, qui est operatio, sed aclus primus. sint simplicia, sicut subslanli.e separalæ; sive sint Terlio modo dicitur esse, qncxl significat veritatem composita, sicut sunt substàntiæ materiales. Illi com|>osilionis in propositionibus; secundum quod, enim (a) proprie convenit esse, quod habet esse; et esi dicitur copula ; el secundum hoc est in intellectu hoc est subsistens in suo esse. Forma· autem, el acci­ componente et dividente, * quantum ad sui comple­ dentia, et hujusmodi, non dicuntur entia (ζ), quasi mentum, sed fundatur in esso rei, quod est actus ipsa sint, sed quin eis est aliquid; sicut albedo, ea essentiæ. )> — Hæc ille. ratione dicitur ens, quia ea subjectum est album. Earndem jionil distinctionem, 3. Sentent., dist. 0, Unde, secundum Philosophum (7. Metaphysicto, q. 2, art. 2. iTimum enim et tertium membrum t. c. 2), accidens magis proprie dicitur entis quam ponit in corpore articuli ; sed secundum membrum ens. Sicut igitur accidentia, et ferinæ, et hujusmodi, distinctionis ponit in responsione ad quartum argu­ qua·, non subsistunt, magis sunl coexsistentia (γ) mentum. Ex «pia distinctione palet conclusio pro quam entia, ita debent dici magis concreata (8) quam qualibet sui |>arte. Prima quidem, ex prima parte creata. Proprie vero creata, sunl subsistentia, d — distinctionis; secunda, ex secunda; tertia vero, ex ll.ee ille. — Ex quo patet quod, cum, secundum tertia. eum, esse, quo creaturi formaliler est, non sub- | Earndem distinctionem ponit in mullis aliis loci#, sistat, quod ipsum non creatur proprie, sed concrea­ prasertim quoad secundum el tertium membrum ; tur. Et consequenter, non est proprie creatura; sed utpote, 3 p., q. 17, ari. 2; et Quolibeto, 9, q. 2, concreatum quid. art. 2, ubi sic dicit : u Esso dicitur dupliciter, ul liem, ibidem, in solutione ad primum, sic ail : patet per Philosophum, 5. Metaphysicir (t. c. 7); < Cum dicitur prima rorum creatarum est es.se, ly el in quadam glossa Origenis super principium e®e non importat (t) subjectum cr^lionis, vel sub­ Joannis. Uno modp, secundum quod est copula verjectum creatum; sed importat propriam rationem ludis, significans 'Compositionem cujudibct enun­ tiationis quam anima format; unde hoc esse non est (a) enim. — autem Pr. nliipiid in rorum natura, sed tantum in actu anirnæ (β) entia. — ewe Pr. componentis et dividentis ; et sic es>e attribuimus (7) coexblmlia. — cnafalenlfi Pr. omni ei de quo propositio formari potest, sive sil (Î; concreata — communicata Pr. ens, sive privatio; dicimus enim caritatem esso. (t) importai. — importafetf Pr. DISTINCTIO VHL — QUÆSTIO I. Aliud dicitur esse, actus entis in quantum ^t ens, id est quo denominatur aliquid ens actu in rerum natura; et sic esse non attribuitur nisi rebus ipsis, quæ in decem genera dividuntur. > — Hæc sanctus Thomas. — Tale autem esse, secundo modo dictum, ul |)onit /Egidius, primo Quolibdo, q. 7, nihil aliud est quam quædam actualités impressa omnibus enti­ bus a primo ente. Nulla enim essentia creatura est * tanta actunlitatis, quod possit actu exsistere, nisi ei imprimatur actualitas quædam a primo ente; el illa actualitas impressa vocatur esse. Sicut eiyo res cor· poralee, aliæa quantitate, non sunl actu de se extenso *, sed sunt in potentia ut extendantur per quantitatem; sic omnes aliæ natura a primo ente de se non exsi­ stunt actu, sed sunl in potentia ad esse.— Hæc /Egi­ dius. — Cui concordat sanctus Thomas, I p., q. 3, art. 4, dicens quod « esse est actualitas omnis forma? vel natura; non enim bonitas vel humanitas signi­ ficatur in actu, nisi prout significamus eam esse; oportet igitur quod esse comparetur ad essentiam sicut actus ad potentiam ». — Hæc sanctus Thomas. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. MOVENTUR DUBIA Λ. — OBJECTIONES § i. — CONTRA ΡΠΙΜΑΜ CONCLUSIONEM I. Argumenta Henrici. — Quantum ad secun­ dum articulum moventur dubitationes. Unde, contra primam conclusionem arguitur a mullis, potissime Henrico, Godofrido, Geranio de Carmelo, et Aureolo. Unde Henricus, primo Quolibeto, q. 7, arguit sic. Primo. Quoniam, si nihil in creaturis haberet esse per essentiam suam, sed per rem additam suæ essen­ tial, nihil in creaturis esset ens perse. Secundo. Quoniam, si illud osse sit res aliqua super essentiam creatura, cum non sit dare quod sil Deus et res in crea ta, ergo esset res creata. Res autem quælibet creata, de se habet non esse, sed si habet esse, hoc est participatum el acquisitum. Si ergo esse participatum et acquisitum, semper aliud re est (a) ab eo rui acquiritur et a quo participatur, de illo esse illius rei additm primæ creatura perquam habuit esse quæro utrum sit aliud n* ab esse illius rei cui acquiritur. Et tunc, aut erit procedere in infinitum, aut status erit in aliqua essentia cui acquiritur esse, quod nullo modo esi aliud re al» illa essentia rui acquiritur. Et qua ratione statur in una essentia el natura creata, eadem ratione in qualibet natura. Tertio. Qnoniarn illud esse, quod ponitur esse re (e) riL — Orn. Pr. 315 aliud ab essentia quæ ipsum participat, quæro: aut eet substantia, aut accidens; medium enim non est ponere nisi in Creatore, qui neque est substantia, neque accidens pnedicamenti alictijns; et in libro Alphnrabi de Divisione scientiarum, dicitur quod omne quod est, aut est substantia, aut accidens, aut Creator substantiæ aut accidentis. Si dicas quod sit accidens, sequitur quod substantia habet esse per suum accidens, et ita non per se et primo; sed acci­ dens illud per quod habet esse, magis est ens per se et primo; quod est contra philosophiam et omnem rationem. Esto etiam quod sil accidens, dic in quo pnedicamento accidentis est. Quod si attentes, novem genera accidentium non sufficiunt tibi. Si dicas quod sit substantia, nui ergo (a) materia, aut forma, aut compositum. Si materia (β), et habebit tunc materia materiam, aut forma habebit esse per mate­ riam, aut compositum erit ex (y) materia alia a qua habet esse; quæ omnia sunt abeunda. Si dicas compoeitum, hoc non potest esse; quia omnis talis sub­ stantia est per se subsistens. Si dicas quod forma, quia ibi vis esse, aut ergo substantialis, aut acci­ dentalis. Si accidentalis, per illam non habet esse substantia, ut dictum est. Si substantialis, aut est per se subsistens ; et tunc est essentia quædam et inlelligentia quæ habet esse per suam essentiam a se indifferentem. Si vero sit alteri inhærens et infor­ mans, tunc ipsa est essentia rei, vel para essentiæ, quæ in ipsa creetur. Et sic, omnibus modis oportebit dare quod quælibet res habet esse per suam essen­ tiam· ul esse non sit res aliqua addita essentiæ. — Hæc ille in forma. II. Argumenta Guidonis vel Gerardi de Carmelo. — Arguit etiam Guido, vel Gerardus de Carmelo, 5. Quolibeto, q. 0. Primo sic. Illa sunt idem realiter, quæ eadem generatione generantur primo el corrumpuntur. Sel non minus una gene­ ratione generatur exsistens homo, et homo, quam homo et hic homo. Igitur, etc. Minor probatur tri­ pliciter. Primo, nam per se terminus generationis est natura, fi. Physicorum (t. c. 14), et 2. de Anima (t. c. 58); et per se terminus generationis est esse actu compositi, 7. Metaphysics (cap. 7. t. c. 26, 27); namque redditur ratio, (piare compositum sil el non pars, quia ejus est esse. Igitur, eadem generatione (δ) generatur natura hominis, et esse illius. Secundo, quia, sicut generationis unius est unus perse termi­ nus quo, sic est unus per se terminus quod. Sed ter­ minus generationis quo est forma, quæ se ipsa el nullo alio dat esse. Ergo per se terminus generationis quod, est compositum ex materia el forma et nullo alio formaliter exsistens, sicut habens esse. Tertio, (i) (6) (γ) (Î) rutafantui. — Ad. Pr. Si mnferiii. — Orn. Pr. ex. — Om. Pr. yrnenitione. — rtifione Pr, 316 LIRRI L SENTENTIARUM qiria Philosophus, 8. Metaphysics (t. c. 15), dicit quod generatum est unum, quia generans transfert illud quod erat in potentia adactum; ita quod, ut Com· mentator diat, ibidem, translatio non largitur mirititudioem, sed perfectionem, eo quod eadem real itas, quæ erat in potentia, est, per translationem, in aclu. Modo, certum est quod realitas quæ erat in potentia, nihil dicit nisi materiam cum forma possibili. Igitur, cum est actu, non dicit nisi materiam cum aclu per­ ficiente; et ita ipsum generatum non dicet aliud esse formaliter quam materiam el formam, quæ perti­ nent ad essentiam. Unde Philosophus, ponens prin­ cipia intrinseca producti in esse, nunquam posuit nisi materiam et formam, 1. Physicorum, primoer resolutionem principiorum pertinen­ tium ad naturam el qiiidditatem ejus; ut corruptio Socratis, qua fit non exsistens, non consistit nisi in separatione animae a corpore. Igitur non alio Socrates exsistit nisi per anirnæ et corporis unionem. Unde, ad exsistentiam rei non plus requiritur, nisi realis en litas essentialis actualilatis. Quare enim essentia ruse non exsistit? quia non est realis entitas secun­ dum propriam essentiam ct naturam, sed est solum in potentia .suarum causarum ; ideo non est realis essentia, nisi in potentia. Ita quod rosa, eo modo quo est secundum esse essentiæ, est secundum esse exsistentia». Unde, sicut rosa est essentia et res non aclu, sed in potentia, ita exsistit in potentia ct non in aclu. Quia tamen exsistentia magis concernil actum quam essentia, ideo, secundum rationem, magis verificatur essentia, de non ente actu, quam exsistere. III. Argumenta Godofridi. — Arguit etiam Godofridus, in Quodlibetis, Primo sic. Abstractum enim et concretum, solum grammaticaliter distin­ guuntur. Sed esse et essentia distinguuntur sicul abstractum et concretum ; essentia namque est nomen abstractum ab esse, sicut humanitas ab homine. Ergo videtur quod solum grammaticaliter distinguantur. Secundo arguit. Quia (a) Augustinus dicit, 5. de Trinitate (cap. 2), quod, sicut ab eo quod est sapere dicta est sapientia. da ab eo quod est esse dicta est essentia. Sed sapere et sapientia solum grammaticaliter distinguuntur; sicul cursus el cur­ rere, lux ac lucere. Igitur esse el essentia solum dif­ ferunt grammaticaliter. Tertio arguit. Quæ differunt solum sicul nomen et verbum, solum differunt grammaticaliter. Sed esse el essentia se habent sicul nomen el verbum, quia, sicut calor el calere, cursus et currere. Igitur. Quarto. Sicul se habet vita ad vivere, sic se habet essenlia ad esse; vivere namque viventibus est esse, secundum Philosophum, 2. de Anima. Sed vita el vivere solum differunt sicut nomen et verbum. Ergo hoc modo differunt essenlia el esse. Quinto arguit. Si essenlia et esse componunt sicul actus et potentia: aut essenlia est in potentia simpli­ citer, aut secundum quid. Si in potentia simpliciter, sequitur (puni sil materia; ct esse, forma substan­ tialis. Si vero sil in potentia secundum quid, tunc erit in aclu simpliciter; et per consequens, erit in actu simpliciter sine esse ; quod est impossibile. Ergo essentia et esso non componunt ens creatum. Sexto arguit sic. Omne esse est a forma. Aut ergo est ipsamet forma, aut aliquid effectum a forma. Si ipsamet forma, habetur projxisituin ; quia forma esi jmrs essentiæ. Si vero sil aliquid derelictum a forma, tunc effectus cause formalis est effectus causae effi(s) quia. — quod Pr. 3Π cientis; quod est falsum, cum hæc sit differentia, inter causalitatem efficientis et formæ, quod effectus formalis est ipsamet forma. Ergo non potent poni quod esse sit aliud ab essentia. Septimo. Si esse différai ah essentia Unquam res alia : aut est creatura, aut creatrix essentia, sicut dicit Boetius, in libro de Ortu scientiarum. Sed constat quod exsistentia non est creatrix essentia. Ergo creatura. Quæriturergode illa, utrum sit aliqua essenlia, vel nulla. Si aliqua, habetur propositum, quod esse el essentia sunt idem in creatura. Si vero nulla, penitus nihil est; quod enim nulla essentia est, penitus nihil est, secundum Augustinum. Ergo non possunt distingui realiter esse el essentia. Oclnvo. Manente eadem causa, manet idem effe­ ctus; et si est eadem ratio, debet idem poni. Sed omnes rationes, quibus probatur quod esse differat ab essentia, probant quod esse differat ab esae; ut palet per illam quæ est de indifferentia ; æque enim indifferens est esse ab esse et non esse, sicut essenlia, cum sit creatura ; el per illam de participatione ; quia esse ita participat sicul essenlia, cum utrumque sit quædam similitudo Dei; el per illam de reductione in nihil; quia esse ita potest redire in nihil sicut essentia; et sic de omnibus aliis rationibus. Ergo, cum constet quod esse non differt realiter ab eso, non o|K>rtcl dicere, propter illas rationes, quod essen­ tia differat ab essentia realiter. Nono arguitur. Quandocumque sunt aliqua distincta realiter, unum potent per divinam potentiam ab alio separari. Sed essentia non potest separari ab esse; alias si separarentur, essenlia esset sine esse, et esse absque essentia; quod implicat contradictionem. Igitur illud non polesl poni, IV. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam Aureolus ( 1. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 2). Primo. Nulla res est alia abeo quo formaliterest extra nihil ; quia, dalo opposito, sequitur quod, in quantum alia, est extra nihil, et in quantum alia, non est extra nihil; non enim est alia in quantum nihil, immo si alia (a) est extra nihil, non tamen (€) est extra nihil in quantum alia; alioquin, non per illam erit extra nihil. Sed constat quod essentia est extra nihil per esse actualis exsislentiæ; nihil enim aliud acci­ pimus hic per actualem exsistentiam, nisi positionem in rerum natura; quod est poni extra nihil. Omnis autem essenlia ponitur extra nihil per positionem extra nihil formaliter. Ergo |>ositio extra nihil erit actualis exsistentia (γ); et per consequens essenlia poniturextra nihil per actualem exsistentiam. Necesse est igitur quod (xisilio extra nihil, sive actualis exsi­ stentia, non sil alia res ab illa quæ (0) ponitur extra (x) (6) (γ) (?) (Hui. — aliqua Pr. tamen. — Otn. Pr. ejrt utentia. — Otn. Pr. qux. — qua Pr. 31« LIBIII I SENTENTIARUM nihil et exsilit per earn. — Nec valet, inquit, si rerum natura |>olest deferre, aut sustentare, nisi dicatur quod essentia est quædam alia res, quæ for- ran, et perfici nisi per rem. Sed constat quoti esse maliler est extra nihil per esse; subjective autem, ponit essentiam extra nihil in rerum natura. Ergo est extra nihil seipsa; nec oportet quod sit ima res; impossibile est quod raspiciat ipsam ul suum |»erfe· sicut subjecturn et illud cui subjicitur non sunt una clibile, ita quod sit alia res, sicut perfectio el porferts. Illud, inquam, non valet. Quia esse quod per­ ctibile reale. — Nec valet si dicatur quod per istam ficit essentiam tamquam subjectum, et ponit earn rationem materia non diflert a forma realiter, eo extra nihil, subjective quidem ex parte ipsius, for­ quod materia ponitur extra nihil per formam, nec maliter autem ex parte sui ; illud, inquam, esse, est in rerum natura nisi per formam, alias esset aut perficit nihil tamquam subjectum proprium, et præcisa res, et actualis, cujus oppositum declaratum trahit nihil extra nihil, aut qisam essentiam, quæ est in tractatu de Principiis physicis. Siquidem est extra nihil. Sed primum dan non potest; alio- hoc non valet. Non enim est verum quin materia sit quiD, nihil esset sub esse, et nihil traheretur ad extra nihil seipsa, et quin sit |>osita extra in rarum esse; quod est impossibile. Si autem detur secun­ natura seipsa. Quod palet. Quia ejus entitas est quod dum, habetur propositum, quod illud substratum (a) est purum perfectibile, el actuabile, el purum ter­ est res posita extra nihil seipsa. Et per consequens, minabile, carens omni perfectione, et termino, ot in lapide, res lapidis, non per esse additum, sed actu. Nec tamen propter hoc est nihil, cum nihil seipsa formaliler, est extra nihil. nec sit perfectibile, nec terminabile, nec actuabile. Secundo arguit sic. Nulla res est alia ab’ ea qua Unde materia non est actu, sed acluabilis per actum ; ponitur in rerum natura. Si enim sunt duæ res, illa nec perfecta, sed fierfectibilis per perfectionem ; nec res quæ (6) ponitur in rerum natura prout subji­ terminata, sed terminabilis per formam, quæ esi citur, vel est res posita in rerum natura seipsa, aut perfectio, et terminus, el actus. Sic igitur per for­ per aliam cui subjicitur. Si seipsa, habetur propo­ mam non ponitur extra nihil, cum per formam non situm. Si per aliam cui subjicitur, aut illa imprimit sit purum perfectibile, immo actu perficiatur. Esi aliam realitatem ei quin subjicitur a propria raali- tamen extra nihil per hoc quod est purum perfcclitate sua, aut communicat sibi eamdem. Non potest bile; et |M *r hoc est aliquid in rerum natura. El per ilici quod alium sibi imprimat ; quia tunc se haberet consequens, ratio concludit quod lapis est in rarum per modum agentis, et non per modum formæ; et ite­ natura positus, el exsistens penitus extra nihil, non rum illa realitas impressa suscipienti respiceret (γ) per aliquid additum. Et per consequens superfine recipiens tamquam subjectum; et quærilur, utrum ponitur aliud esse distinctum. — Nec valet etiam si subjectum et realitas impressa erunt eadem res; el dicatur quod eodem modo essentia est quoddam si sic, standum erat in primo; si non, tunc proce­ potentiale; el ila non potest poni per.se in rerum ditur in infinitum. Non potest ergo poni quod aliam natura, sicut nec materia. Hoc siquidem non valet. realitatem imprimat. Relinquitur ergo quod com­ Sufficit enim quod lota realitas cum sua materia el municet sibi propriam suam realitatem, el suam forma actuali sit posita extra in rerum natura, el propriam positionem in rerum natura. Et per conse­ extra nihil, seipsa; tunc enim erit actualis quiddiquens, non est ibi nisi unum positum in rerum lative, in quantum materia est acluata ; lapis etiam natura, cum subjectum seipso non sil positum, sed erit actualis, quia omnino extra nihil est ]K»itus in per illud cui subjicitur, nec per illud cui subjicitur rerum natura; et sic erit (a) penitus actualis, el in aliquid sit positum, nisi illud quod est idipsum. nullo potentials; nec apparet quid habeat lapis Propositio ergo per se nola est quod nulla res est amplius exspeotare, ex quo est seipso positus in alia ab ea qua ponitur in rerum natura extra nihil. rarum natura. Sed lapis esi extra nihil in rerum natura per suum Quarto sic. Nulla res differt a sua realitate. Si esse. Ergo lapis non est alia res a suo esse. enim differt, jam esi (6) alia realitas, el per conse­ Tertio sic. Nulla perfectio ponit suum pei ieclibilc quens non sua. Sed esse esi realitas essentiæ; non vel susceptible in rarum natura; nulla namque per­ esse enim est nihileitas essentiæ; sicut patet quod fectio dat suo susceplibili, quod possit subjici et per­ non esse (γ) lapidis est nihileitas lapidis; lapis enim, fici, sed supponendo quod possit subjici et perfici ct «Ium non est, nihil est ipsum esse. Igitur aliquid recipere perfectionem, perficit illud in actu. De aut aliqua realitas est ipsum esse. Ergo esse lapidis ratione autem ejus quod potest (o) subjici et perfici est sua realitas. Et sic de omni esse et omni essentia. et deferre est quod sil extra nihil positum in rerum Ergo impossibile est quod esse sit alia res ab essentia. natura; nihil enim non (xitest subjici, nec jæriici, — El si dicatur quod res sumitur dupliciter : uno nec deferre; et similiter, nec positum extra nihil in modo pro ra essentiali, et sic non est verum quod (i) illud tubtlraluni. — idem abstractum Pi. («) 7“*- — qua Pf. (t) myictrel. — recipiet Pr. (8) potat. — pouit Pr. L (а) eri/. — eaet Pr, (б) at. — Οτη Pr. (γ) eue. — at Pr. DISTINCTIO VIII. — QÜÆSTIO I esse lapidis «it sua realitas; alio modo pro nuditate actuali, el sic est verum ; unde, in lapide actualité! exsistent··, sunt duæ rea I i ta tes una quidem essen­ tialis, puta lapideitas, et alia actualis, puta esec; — siquidem hoc non valet. Quoniam realitas essentialis lapidis habet quod sit realitas ex ipso esse, aut seipa el sine esse. Si (a) habet sine esse, quod sit realitas extra in rerum natum, ergo ree sine esse jM>test esse in rerum natum, et extra nihil; quod est contradi­ ctio, Si vero habet quod sit realitas, non a se, sed per esse : aut esse imprimit illam realitatem ; et sic, ,eril efficiens et imprimens; quod est impossibile; aut non imprimit suam realitatem, sed eamdem communicat; et tunc habetur pro|>ositum, quod esse est realitas essentiæ indifferens ab ea. Quinto arguit sic. Nulla res differt a sua actuali * tale, qua est exim nihil; non loquor de aclualitate quæ est terminus et perfectio et complementum, qualem actualitatem importat forma resjiectu materiæ; non enim ponit eam ex Ira nihil, ut supra dictum est, sed ponit eam in esse terminato et per­ fecto, quoniam ante erat perfectibile purum el purum distinguibile (6). Sed constat quod esse est actualitas, non secundo modo, videlicet tamquam terminus el modus el complementum ; sed tamquam ponens extra nihil el in rerum natura ; essentia enim, dum actu non est, nihil est, el in rerum natura non est. Ergo impossibile est, cum esse sit talis actuali­ tas» quod differat ab essentia. — El confirmatur. Quoniam quælibet essentia est quædam actualitas; lapideitas enim est quædam actualitas. Unde non oportet, dum ponitur in esse, quod addatur sibi aliqua actualitas. Sexto arguit sic. Affirmatio rei nihil addit ad rem affirmatam ; sicut nec negatio tollit aliquid nisi rem quam negat. Palet enim quod non homo negat solum hominem; et affirmatio hominis nihil aliud ponit, sed illud affirmat. Si enim poneretur aliud, jam non esset affirmatio praecedentis, sed appositio acceden­ tis (γ). Sed jxjsitio lapidis in rerum natura non est aliud quam affirmatio realitatis lapidis; quod patet ex hoc quod, quando negatur lapis poni in rerum natura, negatur lapis el realitas illius; unde nihil aliud (o) est dictu lapidem esse, quam lapidem realita­ tem habere. Ergo poni lapidem in rerum natura, non est alicujus now rei additio, sed ejusdem rei affirmatio. — El si dicatur quod affirmatio est aliud a re, pari ratione dicetur quod negatio est aliud a non re (c). — Et si dicatur, ulterius, quod affirma­ tio et negatio respiciunt lapidem per (ζ) modum (a) «i. — trd Pr. (C) dutuujuibilr. — iudittinguibiU Pr. (γ) accedenti . * — ante negati Pr. (δ) aliud, — Oui. Pr. (c) Primum et fi dicatur usque ad alterum ct si dicatur, om. Pr. (ζ) JW. — et Pr. 310 substrati, non valet. Affirmatio enim non respicit rem per modum substrati, sed est ipsamet res; homo enim el non homo opponuntur, sicut affir­ matio et negatio, El eodem modo opponuntur res, et non res (x). Septimo arguit sic Illa eunt penitus idem, quibus opponitur penitus eadem negatio. Sed nihil oppo­ nitur directe realitati essentiæ, et realitati esse; pri­ vatio enirn esse lapidis est lapidem simpliciter nihil esse, el nullam realitatem habere, nec essentialem, nec actualem, no * aliam. Ergo manifeste apparet quod nulla realitas erat in lapide, nisi esse; et per conse­ quens, realiter idem sunt in eo t—entia et esse. — Et si dicator quo·! duplex est nihil, unum quod opponitur realitati essentiæ, aliud quod opponitur realitati esse; si sic dicatur, distinguenti de nihilo do nihili medietatem, et eliget quam vult; constat enim quod in nihilo distinctio non radit. Octavo arguit sic. Conceptus entis applicatu- ad lapidem non addit sibi aliquam rem, ut supra fuit probatum. Et patet; quia si adderet, lapis esset nihil, quasi exsistens extra conceptum entis. Sed conceptus entis el conceptus esse est unus et idem, nisi quod ens concipitur per modum status et quie­ tis, esse vero per modum cujusdam fieri el egressus. Ergo esse additum lapidi, elsibi applicatum, penitus nullam rem addit. Non·» arguit sic. Quandocumque aliquid dividitur per duas differentias, «i una totaliter destruit divi­ sum, reliqua nihil addit ad divisum, nec secundum rem, nec secundum rationem, sed tantum affirmat ipsum. Verbi gratia, homo dividitur per verum el pictum. Pictum autem totaliter tollit hominem ; sequitur enim : homo est pictus; ergo non est homo. Et ideo, verum nihil addit ad hominem; homo enim verus non e^t nisi homo; nec secundum rem, nec secundum rationem. Sed constat quoi ens divi­ ditur per ens actu exsistens el per ens in potentia. Et altera differentiarum, puta potentia, totaliter destruit ens; sequitur enim : est lapis in potentia; ergo non est lapis. Ergo altera differentia, puta actualitas el exsistere, nihil addit ad ens. nec secun­ dum reni, nec secundum rationem. — Confirmatur. Quia, si lapis concipiatur ut non |)ositus in esse, statim concipitur ut nihil ; ita quod destruitur tota realitas lapidis. Ergo quando concipietur ul positus in effectu, nihil addetur, nec secundum rem, nec secundum rationem. Unde, quia non positio lapidis est pura negatio lapidis, sequitur quod positio lapidis est pura affirmatio ejus, et pura veritas, et per con­ sequens nihil addit. Decimo arguit sic. Istæ duæ æquipollent, lapis est, et (β), lapis est ens nunc et inactu. Sed ens non adait rem nec rationem ad lapideîlatem, nec econ- (α) w. —. Om. Pr. (β) lapit etl, et, — Om. Pr. 320 LIBRI L SENTENTIARUM verso, sed est eadem ratio, implicita el explicita, ergo concessum est aliquid esse unum et ens perse. explicita quidem per lapidem, et implicita in ente. Sed deceperunt eum duo, scilicet quia opinabatur Ergo dicendo: lapis est ens, non addilur res, nec quod unum quod est principium quantitatis, est unum quod est synonymum enti ; et quia hoc ratio, quæ praedicetur de lapide. Undecimo arguit. Ita se habet esse ad essentiam, unum numeratur in accidentibus, aestimavit quod sicut se habet conceptus alicujus rei significatus ver- unum quod significat omnia prædicamenta est acci­ baliter ad conceptum ejusdem rei significatum norni- dens. Et etiam fuit deceptus, quia ignoravit diffe­ naliter, el econtra ; esse enim ct ens ct essentia se rentiam inter hoc nomen, ens, quod significat genus, habent sicut cursus, currere et currens, el sicut llos, et quod significat verum. Quod enim significat floritio el florere. Sed eadem res et ratio et intentio verum, est actus (a); et quod significat genus (6), clauditur in conceptu importato per nomen, el in significat unumquodque decem prædicamcntorum * conceptu inqiortato per verbum, nec illi (a) duo con­ multipliciter. » — Hæc ille. — item, 4. Metaphy ceptus aliquo modo differunt ratione, sed Lanium in sicæ, commento 3, dicit Commentator : « Avicenna modo concipiendi illam rem el rationem. El hoc est multum peccavit in hoc quod æstimavil quod unum quod dicit Commentator, 5. Physicorum, com­ et ens significant dispositiones additas essentiæ. El mento 9. Ait enim quod « propter famosilatem istius mirum de isto homine, quomodo erravit tali errore. > distinctionis, scilicet quomodo omnes intentiones — Et post, subdit : α Ideo dicimus quod substantia dividuntur in habitus quiescentes el mobiles, omnes cujuslibet unius est esse ejus; et ideo dicimus quod *s genl< in hoc convenerunt, quod posuerunt nomi­ substantia cujuslibet unius, per quam est unum, nationum principia (6) nomen el verbum, el posue­ est suum esse per quod est ens. » — Hæc Commen­ runt cuilibet formæ quiescenti nomen, et verbum tator. — Ex quibus videtur quod opinio ista est con­ cuilibet formæ mobili, ct posuerunt partes indecli­ tra Commentatorem, el contra Aristotelem. nabiles ad collationem inter illa duo ». — Ha?c Com­ mentator. — Unde palet quod omnis ratio potest V. Argumenta Warronis. — Arguit etiam sic concipi modo quiescentis, et talis conceptus expri­ Warm. Primo. Si esse differat ab essentia realiter, mitur per nomen ; et modo fieri et egressus, et talis lune quæstio, an esi, esset quæstio ponens in nume­ exprimitur per verbum. Ergo esse et essentia non rum ; sicut quæstio, quia est, et propter quid. Con­ differunt penes rem aut rationem additam. — Nec sequens est falsum, et contra Aristotelem. Tenet valet si dicatur quod hoc habet verum de esse essen- consequentia ; quia, si esse <1 ifferat ab essentia, tunc, tiæ, et non de esse· exsistentia». Non valet, inquam, cum quæritur an rosa sit, importatur an esse conve­ quia hic loquimur de esse quod prædicalur in ista niat rosæ,sicut alia res a rosa. Quæstio enim, an est, propositione, rosa est. Constat enim quod attribuit habet pro subjecto essentiam, et pro pnedicato esse. rosæ et enuntiat de ea conceptum entis in actu ; unde Secundo arguit idem sic. Quia Linconiensis dicit, sensus est quod rosa est extra nihil, et quod con­ super illo verbo Aristotelis, quod esse et essentia, ceptus entis aclualiter sibi competit; et per conse­ nec in Deo, nec in aliqua creatura (γ) |>onuiit in quens, ly est, prédicat conceptum entis et importat numerum. ipsum |H_»r modum verbi. Et sic procedit ratio facta, Tertio arguit. Quia, si esse differat ab essentia quod non addit rem, nec rationem, aut intentionem realiter, tunc prius crearetur essentia quam esse. aliquam, sed dicit conceptum entis alio modo. Augustinus enim dicit, Super Genesim, quod prius Duodecimo arguit. Quia, secundum Commenta­ creatur materia quam forma, quia potentialis est. torem, 10. Metaphysics, commento 8, Avicenna Quarto arguit. Quia creatura, secundum illud fuit in hoc deceptus, quia credebat quod ens signifi­ quod est, est terminus creationis; et per consequens, caret aliquid additum essentia· rei. Unde verba Com­ qQidquid est in ea, est aliquis actus et aliquod esse. mentatoris sunt hæc : < Avicenna dixit quod ens el Ergo relinquitur quod esse non differt realiter ab unum significant intentionem additam essentke rei. essentia. Non enim opinatur quod res est ens per se, sed per dispositionem additam ei; ut dicimus aliquid esse VI. Argumenta aliorum. — Primo arguitur album. Unum igitur el ens, apud ipsum, significant sict ab aliis. Creatio terminatur ad esse. Sed per accidens in re. Et jam diximus impossibilia contin­ creationem nihil acquiritur, nisi respectus ad effi­ enim * realitas quæ fil, ab æterno fuit (o), gentia (γ) huic opinioni in aliis locis; el |>ost, con­ ciens; tota tinget ei hoc, scilicet quod aut illud accidens est ut exemplata; et per consequens, habuit esse essen­ ens el unum per aliud additum, aut perse. Si per tiae. Ergo esse exsistentia) nihil addit ad essentiam, aliud additum, proceditur in infinitum. Si per se, nisi esse productum et respectum ad producens. (a) lUi. — t6i Pr. (β) principia — principium Pr. (γ) ronhnymha — Om Pr. (а) verum est actus. — genus est accidens Pr. (б) genus. — verum Pr. (γ) aliqua creatura. — prima causa Pr. («) fuit. — Om. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO b Secundo. Exsistere non est aliud quam extra sistereY extra scilicet suas causas. Sed poni extra virtutem causæ efficientis, et universaliter puni extra causam, dicit respectum ad rausam, extra quam est. Ergo cksc «licit formaliter respectum ad can>am. Tertio. Quandocumque aliquid unum et idem transfertur de potentin in actum, nihil acquisivit absolutum, alioquin jam non esset idem numero, sod res quæ prius fuit possibilis, eadem numero ponitur in effectu; lapis enim qui prius non erat, post modum est, idem numero. Ergo per esse non est acquisitum aliquid absolutum, sed tantummodo respectus ad transferens de potentia in actum. Quarto. Philosophus dicit, 9. Mela phyticæ, quod nomen actus transumptum est ab actione ; unde poni in esse, el poni de facto, idem esse videntur. Sed poni in actu, vel in actu esae, et de facto (a), non dicit nisi respectum ad producens, el agens, et fa­ ciens. Ergo esse exsistentiae solum addit ad essen liam respectum ad agens, etc. B. — SOLUTIONES Al) ISTA ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad ista argumenta dicitur. I. Ad argumenta Henrici. — Ad primum quidem, quod ly per se potest excludere per aliud tamquam subjectum vel receptivum ; el tunc conce­ ditur quod aliquod creatum est ens per se; sicut substantia, quæ non est ens per aliud susceptivum, el ideo dicitur ens perse. Linconiensis, I. Poster., cap. 4, dicit : « Dicitur autem per se esx? quod per efficientem causam non est ; sic sola prima causa per se est. Dicitur secundo per se esse quod per causam materialem non est; el sic dicuntur intelligentiæ per se entes vel per se stantes. Dicitur etiam per se esse quod per subjectum non est; et sic dicitur omnis substantia et sola per se esse. » — Hæc ille. — Alio modo, ly per se j»otest excludere per aliud tamquam formale; el sic, nec essentia substantiae, nec accidentis essentia, est ens per se ; sed per aliud formaliter, scilicet per esse; el hoc, loquendo de ly ens prout est participium ct significat tantum quan­ tum hoc quod dico exsistens. Isto modo enim quælibel essentia creata est ens per aliud et non per se, prout ly per se excludit formale, et non solum sus­ ceptivum illius quod est. Ad secundum dicitur quod esse creatura», ul prius «lictum fuit, in primo articulo, non subsistit; et ideo, nec illi debetur proprie esse, nec fieri, nec creari, ac per hoc nec dicitur proprie creatura, sed (a) de facto. — perfecto Pr. 321 quid concreatum. Tale autem non oportet quod artiripet aliud esse distinctum a se, aut quod acqui­ |* rat esse; si enim tale quid dicatur esse, hoc est alio modo quam essentia sil. Unde, secundum sanctum Thomarn, dc Veritate, q. 21, art. 4, ad 2“ : — Hæc ille in forma. — Ex quibus patet quod non sequitur r essen­ tia creata participat esse ; ergo a simili, esse creatum participat esse ; nec sequitur : essentia creata est per aliud a se ; igitur esse creatum est per aliud a se. — Nec valet s» dicatur : esse creatum est exlra nihil ; igitur «*t proprie ens. Quia exlra nihil non solum est quod est ; immo etiam dispositiones entis, quæ non dicuntur proprie et formaliter entia, sed entis; et in hoc differunt a penitus nihilo. Ad tertium negatur divisio quæ ibi fit. Illa enim divisio «'illis in substantiam et accidens, est divisio entis prout dicit essentiam, el non prout dicit actum exsistendi, secundum quod ponit sanctus Thomas, secundo Quolibeto9 q. 2, art. 1. Et ideo, licet omnis essentia sit sulislantia vel accidens, non tamen omne quod est aliquid entis est substantia vel acci­ dens; nisi reductive. Esse enim substantial reducitur ad genus substantiæ, el esse qualitatis ad genus qua­ litatis. Sicut enim punctus reducitur ad genus quanlitatis, tamquam principium eorum quæ sunt in illo genere, vel una illius sjiecies ; ita esse substantiis reducitur ad genus substantiæ, quasi formale omnium quæ sunt in illo; actus enim el potentia ad idem genus reducuntur. Isio modo ergo concesso quod esse substantia» sil de genere substantiae, non sequi­ tur quod sil materia, vel forma, vel compositum; nec quod tres substantia» sint in composito, sed duae, et actualitas compositi, quæ reducitur ad idem genus. Esse enim lapidis non est in genere substantia?, sicut essentia per se contenta sub genere, nec sicut pare essentiæ; ideo nec est compositum substantiale, nec pars ejus; sed quia esi actus compositi el suarum partium. Dico tamen quod esse substantia' posset dici accidens, juxta alium modum loquendi, ut prius in primo articulo dicebatur, secundum quod omne quod esi præler rationem alicujus, dicitur ei acci­ dere. El de tali accidente loquendo, nun oportet «|ut potentia dicitur esse rausa aclus quem suscipit, si prius vel posterius. quanto formaacridcntilis secun­ loquamur de forma subsi>tenle, ul anima ratio­ dum propriam rationem, fuerit propinquior subnalis, vel angelus; aut sicut illud quod complet stantiæ. » Eamdem punit sententiam, 3 p., q. 17, ralionem potentiæ propria·, vel proprii su^ceptivi art. 2, ubi sic ait : < Est autem considerandum, actus alicujus, dicitur e>8e illius causi ; et isto modo, quod si aliqua forma vel natura sit, quæ non perti­ accidens, el forma substantialia non subsistens, neat ad esse personale substantia , * \cl liyp<L· sub­ dicitur causare esse. sistentis, illud ese nondiciltiresse illius persons * (£) Constat autem quod non sequitur, si forma isto simpliciter, «ed secundum quid ; sirut album modo causât esse, quod iterum istud esse causel esi ess» Socratis, non in quantum ot Socrates, -cd aliud esse; quia esse, nec est potentia, nec constitu­ in quantum est albus. Et hujusnuxli esse nihil pro­ tivum potentiæ ad ulteriorem actum primum; sed hibet multiplicari in una hypostasi vel persona ; aliud est terminus finalis potentiæ ad actum primum, el enim est e«c quo Socrates est albu>, et quo Sucrâtes quædam inchoatio secundi aclus. Unde sanctus est musicus. Sed illud esse quud j eriiiivl ad ipsam Thomas, I. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 2, ex dictis hypostasim vel persunain secundum se, impossibile Avicennæ, aitsic : α Omne quod est in genero habet est in una hypustasi vel persona multiplicari· Aliud quidditalem differentem ab esse, sicut homo ; huma­ enim esse ponitur in Socrate secundum quod est nitati enim, ex hoc quod est humanitas, non debetur albus, el aliud secundum quod est hotuo; quia esse esse in aclu; potest enim cogitari humanitas, et album non pertinet ad es&e persunale So * ratis. Esse tamen ignorari an aliquis sil homo. Et ratio hujus autem capitatum, et esse corporeum, et < anima­ OBt, quia omne quod prædicatur de his quæ sunt in tum, totum pertinet ad unam perbonam Socratis. Et genere, prædicat quidditalem, cum genus el species ideo ex omnibus his nun iit nisi unum (x)esse Socra­ prodicentur in eo quod quid ; illi autem quidditati tis. Et si contingeret quod pu *t constitutionem pernon debetur esse, nisi per hoc quod suscepta est (a) sonæ Socratis adveniret Socrati manus, vel p»s, vel in illo vel in illo * Et ideo quidditas generis vel spe­ oculus sicut accidit in caw nato, ex his ικ»η accre­ ciei non communicatur secundum unum esse omni­ sceret Socrati aliud esse, sed solum relatio quædam bus, sed solum secundum unam communem ratio­ ad illud esse; t sua quid­ dum illa quæ prius habebat, sed etiam secundum ea ditas. n — Hæc ille. — Ex hoc habetur quod, cum quæ |>ostmodum sibi advenerunt. > — Hæc ille. — forma accidentalis ponatur in genere, quod ipsa non Patet igitur, ex pnedictis, quud quodlibet accidens est suum esse, plus quam substantia posita ingenero habet aliud esse ab esse sui subjecti ; secundo, quod sil suum esse. Quod etiam clarius dicit, 4. Sentent., illud vsse differt ab ipso accidente. Ex quibus, tertio, dist. 12, q. 1, art. I, quaestiuncula 3, in responsione sequitur quod aclus accidentalis dat subjecto suo ad quintum, ubi dicit quod in accidentibus separatis esso distinctum a seipso accidente, ntpote albedo non in Sacramento Eucharistia' differt esse ab essentia, solum actual subjectum, imrno dat sibi quoddam ct e>t ibi compositio ex quod et quo est, sicut in esse quod nec est albedo, nec est su listant ia le sibi. angelis. Et sic patet quod minor dicti argumenti falsa est. Nec valet si quis dicat quod per idem esse exsistit Asv substantiale potest accidens et subjectum ejus. Hoc enim falsum est. dici accidens substantia? completa, modo superius Undo sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 3, q. 2, dicto; quia scilicet, nec est ejus essentia, nec pars ari. 3, dicit quod secundum quodlibet accidens essontiæ, nec de ratione essentia·. Non autem quod additur aliquod esse ipsi substantia. *· Et, dist. 20, >il accidens, id est forma accidentalis; quia, licet q. I, art. 1, dicit quod « relatio quæ habet esse in adveniat post essentiam completam, non tamen post creatura, habet aliud esse quam sit csmj sui subjecti; ex>c completum. Secus autem est de forma substanunde est aliud a suo subjecto >. El sicut ponit de relatione, ita habet ponere de aliis accidentibus. (3) est. — Otn. Pr. (3) rue substantiae. — cuentia «ui lubjecti Pr. (o) illitu |)c. — ejus per se Pr. (γ) unum. — Om. Pr. 324 LIBIll I. SENTENTIARUM tiali (a). Quia, si adveniat essentiæ complete per aliam formam substantialem quæ (6) prior est, neces­ sario etiam advenit esse completo ; quia omnis forma substantialis dat esse substantiale completum in aliqua specie; sicut qiiælitet unitas constituit novam speciem numeri, 8. Metaphysicæ (t. c. IO). Talis ergo forma, sic adveniens post essentiam completam et esse completum, necessario esset forma acciden­ talis ; nec posset dare esse substantiale, cum unius entis unum sit ens substantiale quo exsistit. Elsie patet quod non est simile de forma substantiali super­ veniente essentiæ complete. Verumtamen, cum dici­ mus quod esse superveniat essentiæ complète, inteligendum quod supervenit essentiæ complete quan­ tum ad suam rationem specificam, non tamen super­ venit essentiæ complete quantum ad suum proprium modum essendi; quia antequam veniat esse, nullum pracedil complementum in actu in rerum natura. Et in hoc differt a forma accidentali, quæ supponit utrumque complementum essentiæ cui advenit. Ad quintum dico similiter quod similitudo ibidem facta non valet. Plures enim formæ, si essent in composito, necessario dicerent plures actus nullo modo se perficientes. El ideo illud compositum nullo modo esset unum; quia non posset assignari illud quo flerent unum; quia, nec seipsis, cum qmelitet forma alterius rationis constituat aliam speciem ; nec per corpus, quia materia non continet formam, sed continetur, nec unit, sed unitur, ut deducit Aristo­ teles, 1. de Anima t particula 90; et 12. Mclaphysica, particula 53. Sed si ponamus in Socrate unam formam substantialem, et prater hanc ponamus ibidem alium actum qui est esse, tales actus se invicem perficiunt ; immo unus est aclualitas alte­ rius; et niter comparatur ad alium ut potentia ad actum, scilicet forma ad ipsum esse. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 3, ari. i : α Esse? est aclualitas omnis formæ vel natura; non enim bonitas vel humanitas significatur in actu, nisi prout significamus eam esse. d — Hæc ille. — Non enim est inconveniens illud in quo tales duo actus sunt esse simpliciter unum, cum actus el potentia sint unum, ut dicit Aristoteles, 2. de Anima, particula 7. Verumtamen est alia dissimilitudo in proposito. Quia, si plures formæ essent in composito, secun­ dum taliter opinantes, omnes sunt de quidditate illius compositi. Et ideo argumentum sancti Thomæ bonum est contra eos. Ex hoc enim sequitur quod illud non est vere unum. Sed sanctus Thomas non ponit quod esse et forma substantialis sunt duo actus constituentes quiddilatem compositi, immo dicit quod esse accidit illi quidditati. Dicit eliam, secundo Quolibeto, q. 2, art. I, ad l”“, quod ex esee et essentia non resultat aliqua tertia res ; sicut dicebant (x forma lubitanliali. — tubttanha (6) q\ur. — Om. Pr. formali Pr. illi qui ponunt pluralitatem formarum in compo­ sito. Ad sextum dicitur quod quidquid importatur |ær nomen Socratis explicite, importatur nomino homi­ nis implicite. Et ideo, hic homo non se habet ad hominem ut lotum renie ad suam pariem ; el illo modo Socrates se habet ad humanitatem, ut alias dictum est. Ad septimum dico quod responsio ibidem posita tena est. — Nec prima illius improbatio valet. Quia ratio unius est negativa; ratio vero entis est positiva. Unde unitas non addit super essentiam nisi negatio­ nem divisionis, ens vero dicit actum exsistendi ; qui non ita consequitur necessario essentiam creatam, sicut negatio divisionis. Ista responsio est sancti Thomæ, 1 p., q. 6, ari. 3, ad lum. El ideo ralio Commentatoris tene concludit quod unum non dicit aliquid distinctum a re qua dicitur una; sed non probat quod ens participialiter sumptum dicat aliud ab illo quod exsistit. Unde, dicens quod lapis est unus per entilatem superadditam, non potest negare quin illuti sil indivisum ; sed dicens quod lapis non exsistit per suam essentiam, sed per esse distinctum a sua essentia, utique «licet quod illud esse, quo lapis est, non est qi0d exsistit, sicut nec albedo est illud quod altetur. Verumtamen dico quod, sumendo ens nominaliter, prout dicit essentiam decem pradicamentorum, ita bene concludit ralio Commenta­ toris, de ente sicut de uno, quod nullum eorum dicat rem superadditam essentiæ illius de quo dicun­ tur. Secunda similiter improbatio dicte respon­ sionis non procedit. Quia ens sumptum participia­ liter, quod convertitur cum hplc quod dico, exsistens, non sic est transcendens quod sit essentialiter supe­ rius ad decem prædicamenta ; quia accidit cuilibet prædiramento quod sit ens illo ibodo. Sed ens nominaliler sumptum est illo modo transcendens, el essen­ tialiter superius ad decem pradicamcnta ; scilicet ad omne quod perse reponitur in pnedicamento, el ad omne quod est in pnedicamento reductive, quocum­ que modo. Et ideo, de quocumque pnedicatur ejus concretum, scilicet ens, pnedicatur esse, ejus abstra­ ctum. — Tertia denique improbatio nulla est. Quia, sicut dictum est, exsistens non est essentialiter transcendens; sed ideo dicitur transcendens, quia pnedicatur de rebus diversorum generum, licet con­ tingenter. Talia autem taliter transcendentia non convertuntur cum ente nominaliter sumpto. Et ideo, licet ens non pra.xlicet de aliquo nisi essentiam illius de quo dicitur, seÿus est de hoc transcendente, ens, participialiter sumpto. Verumtamen, concesso quod esse quo substantia est, sit ens vel exsistens illo modo, dictum est in solutione secundi argumenti. Si tunc ulterius arguatur, aut illud esse est exsi­ stens seipso, vel per aliud esse; — dicitur quod non valet divisio nisi in illo quod sic dicitur ens, quod est in suo esse suteistens; non autem in illo quod DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO I. ideo dicitur ens, quia est dispositio exsistentis; tale enim nec est seipso, nec alio, fled illo aliquid est, quod est idem illi, ut in Deo, vel aliud, ut in crea­ tura. A<1 oclnv uni dicitur quod liene concludit quod es.· *· non est principium intrinsecum hominis, vel huma­ nitatis, aut Socratis; sed ulterior deductio non valet : igitur Socrates non exsistit jær aliud a sua materia vel forma. Dictum est enim prius, in probatione secnndæ conclusionis, quomodo compositum ex materia et forma exsistit per formam sicut princi­ pium essendi, et exsistit suo esse sicut sua actuali (e) exsistentia. Unde, accipiendo exsistens, pro illo quod denominatur ab exsistentia, tunc ipsum non includit intrinsece nisi materiam et formam. Dico tamen quod si accipiatur exsistens pro illo quod includit exsistentiam el subjectum exsistentiæ, ipsum includit aliquid intrinsece pneter materiam et formam,.sci­ licet esse. Patet igitur quod ulterius non valet illatio qua infertur quod ad exsistentiam Socratis (€) nihil requiritur, nisi principia ejus intrinseca. Hoc enim falsum est. Nullum enim principium Socratis est exsistentia Socratis. Sed bene conceditur quod, ad causandum exsistentiam Socratis, sufficiunt eju< principia intrinseca, loquendo de causa formali, el non de efficiente. Illud autem quod ibi additur, quod exsistentia quandoque est in potentia, quandoque in actu, superius est multipliciter improbatum. Hoc enim adeo est absurdum, sicut si diceretur quod albedo, quandoque est alba, quandoque nigra. III. Ad argumenta Godofridi. — Ad primum Godofridi dicitur quod major habet multas insolu­ biles instantias. Nam album et albedo se habent ut abstractum et concretum; quæ tamen realiter, necdum grammaticaliter, distinguuntur. Non enim sine causa unum nominatur abstractum, aliud con­ cretum. Abstractum dicit illud solum, quo solo el toto aliquid dicitur tale; concretum autem dicitur, quia habet illud cum aliis conjunctum, et commas· satum, ut alias est dictum. Nec valet instare in divi­ nis; quia ibi nec abstractum nec concretum in quan­ tum htyusmodi proprie praxlicanlur, ut dicit Auctor dc Causis. Ad secundum dico quod minor est falsa. Quia sapere non est sapientia, sed esse sapientem; nec cursus est currere, sed esso currentem ; nec lux esi lucere, sed esse lucentem. Unde talia dicunt quæ­ dam esse accidentalia, causata a formis in subjecto illarum. Ad tertium negatur major. Verbum enim non dicit formam significatam per nomen; sed jxrtius dicit actionem vel passionem secundum formam significatam per nomen. Et hoc, in verbis activis et (а) actuali. — actualitutc Pr (б) Socrati». — Om. Pr. 325 paviris, ut calefacio, calefio. Si autem sini verba neutra, sufficit quod significent actum previurn formæ significati? per nomen, vel ipsum suppositi secundum talem formam. Patet enim quod, curre, resolvitur in hoc quod dico, sum currens. Non igitur, curro, dicit solum cursum, sed esse cursus in subjecto secundum formam quæ dicitur rursus vel hujusmodi. Ad quartum negatur minor. Vita enim dicit essen­ tiam rei viventis; sed vivere dicit actum illius essen­ tial Ad quintum dicitur quod positio nostra non tenet quod aliqua creatura per se una, per se componitur ex essentia el esse; sed quoi in qualibet creatura per se in genere exsistente sil talis compositio. Unde sanctus Thomas, Quolibeto 2, q. 2, art. I, ad 1· , * — Hæc ille. — Et intendit, ut palet in argumento pro cujus solutione illa dixerat, quod ex essentia angeli et ex esse illius non resultat res tertia. Hoc ergo suppo sito, dico quod in qualibet creatura est compositio esse et essentiæ. Et si tolleretur improprietas loquendi, conceditur quod omnis creatura est composita ex esse el essentia. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. 4, ad 2 · : < Omne illud in quo duo con­ * veniunt. potest dici compositum ex illis. > Et cum quæritur an essentia creature sit in potentia simpli­ citer, distinguo. Aliquid enim esse in potentia sim­ pliciter, dupliciter potest intelligi : primo modo, quod tale, quod dicitur esse in potentia simpliciter, nullo modo est actus, nec acluans aliud, sed purum actuabile; secundo modo, quia illud tale non seipso sufficit ad hoc quod simpliciter sit in netu nisi aliud adderetur ei. sed est in potentia ad aliud quo sil in actu formaliter, licet ipsum, dum est per illud in actu, possit aliud acluare; et sic, secundum quid est (x) actuabile. Tunc dico quod essentia est in potentia simpliciter secundo modo; non autem primo modo; sed solum materia prima est illo modo simpliciter in potentia. Et tunc negatur consequentia : Essentia creatura» est in potentia simpliciter; ergo est mate­ ria ; el similiter ista : est in potentia secundum quid ; igitur est simpliciter in actu seipsa. Patet enim quod ista» consequcntiæ non valent propter multiplicem acceptionem ejus quod est in [Utentia simpliciter, el in potentia secundum quid, et in actu simpliciter, (a) et tic, tecundum quid e»t. — et ut quid Pr. 326 LIBRI I. SENTENTIARUM et in actu secundum quid. Sicut enim distinctum est de hoc quod dico, in potentia simpliciter, ita potest distingui de hoc quod dico, ens in actu sim­ pliciter. Unde illud quod est in potentia secundo modo, nihil prohibet esse actum vel formam.—Aliter tamen posset dici quod aliquid esse in potentia sim­ pliciter potest dupliciter contingere, scilicet quia possumus loqui de aclu et potentia in genere entis quod dividitur in decem pradicamenta, ve) do aclu et potentia in genere entis quod dicit actum exsi­ stendi. Primo modo quod est in potentia simpliciter est materia prima; non autem secundo modo, tan­ tum (a). Et tunc consequentia nulla est; nam essen­ tia lapidis, licet sit in potentia simpliciter secundo modo, non tamen primo modo, sed materia prima utroque modo. Ad sextum dicitur quod esso quod est a forma, fluit a forma, non per modum effecti ab ea·, sed per modum sequel©. Forma enim dicitur esse princi­ pium ipsius esse, non proprie agendo ipsum, quia tunc prius esset quam ageret illud esse, et conse­ quenter prius esset quam esset, quia non est nisi per esse. Dicitur tamen forma facere esse improprie; quo modo loquendi utitur sanctus Thomas, I p., q. 77, art. 6, ubi dicit « quod forma substantialis facit esse simpliciter, forma autem accidentalis facit tantum esse tale», illud autern facere,secundum quod dicit ibidem ad tertium, ostendendo quomodo anima est causa suorum actuum, non est (6) « per aliquam transmutationem, sed per naturalem consequentiam, sicut ex uno naturaliter resultat aliud, ut ex luce color (γ) ». — Hæc ille. — Undo dico quod forma ideo dicitur facere esse, quia per ipsam essentia est proprium susceptivum illius actualilalis qu© (3) est esse, secundum quod fuit dictum superius, in pro­ batione secundæ conclusionis, per sanctum Thomarn, secundo Contra Gentiles, cap. 54. Illud autem quod iste addit quod effectus caüsæ formalis est ipsa forma, falsum est, nec ab ipso probatur. Ad septimum dictum est superius, in ultima con­ clusione, quia esse creatur©, nec est Creator, ner proprie creatura, sed quid concreatum; et tale non est proprie ens, sed coexsistens; nec tamen sequitur quod sit nihil. Et ad argumentum dicitur quod Augustinus (t) intelligit per illud, quod nec est res, nec aliquid rei; el (ζ) laie nihil est; cujusmodi non est esse exsistenti©. Aliter potest dici, quod est res, sed non subsistens; tale autem nihil prohiliet esse suum esse. Hanc responsionem ponit sanctus Tho­ mas, de Veritate, q. 1, art. 4, ad 4®". Praesertim enim cum dicitur quod nihil creatum est suum esse, intelligitur de essentiis in genero pnedicamentali proprie repositis; nulla enim talis essentia potat esso suum esse, nisi sit Deus, ut probat sanctus Thomas, secundo Contra Gentiles, cap. 52, sic dicens : « Ipsum esse competit primo agenti secun­ dum propriam naturam ; esse enim Dei est ejus sub­ stantia, ut supra ostensum est. Quod autem com­ petit alicui secundum propriam naturam, non con­ venit aliis nisi per modum participationis; sicut calor aliis corporibus ab igne. Ipsum igitur esse com­ petit aliis a primo agente per quamdam participa­ tionem. Quod autem competit alicui per jxirticipatio nem, non est sulstantia ejus. Impossibile est igitur quod substantia alterius entis, prater agens primum, sit ipsum esse. » — Hccc ille. — Ex quo palet quod, quia esse est ipsa Dei essentia, nulli creat© assenti© potest communicari quod sit esse, sicut (a) nec quod sit divina natura, sed solum quod participet esse. A — Hæc ille sen­ sed secundum distinctionem sui oppositi, scilicet tentialiter. — Sciendum etiam, sicut supra tactum entis; quoties enim dicitur unum oppositorum, est, quod ens |>otcst dupliciter sumi, scilicet secun­ toties dicitur reliquum, I. Topicontni (cap. 12); dum quod significat essentiam rei, ol sic dividitur in ita potest distingui de alietate. Essentia enim, præ­ decern prædicamenta ; vel secundum quod significat cisa ab esse, est alia ab esse alietate essenliæ, sarficil essentiam, quæ csl extra nihil; ergo essentia seipsa est extra nihil (a) — ;><«»* Pr. 328 ÎJBHI I. SENTENTIAHUM illo modo; sicut nec ista : albedo perficit lignum, quod est album; ergo lignum seipso est album. Sic in proposito. Essentia enim, quamdiu est sub esse, seipsa est fonnaliter ens, et aliquid, in genere entis prodicamenlalis; el ita etiam esset, posito quod non esset sub esse actualis exsistentiæ. Sed loquendo de ente prout dicit exsistentiam, el dc ly aliquid, prout convertitur cum ente illo modo dicto, et ly nihil, ut opponitur enti, tunc dico quod essentia, in quantum alia ab esse, quamdiu est sub esse, non seipsa for­ maliter est ens, nec aliquid, sed tamen denomina­ tive et subjective est ens et aliquid; sicul lignum, quamdiu stat sub albedine; si quæratur an in quan­ tum aliud ab albedine sil album, dicetur quoe; sed solum sequitur quod essentia lapidis sitle exsistentia est realitas illo modo. Si vero realitas lapidis primo modo sumatur, qui salis est impro­ prius, tunc essentia (γ) lapidis non est realitas, nec a se, nec nl> alio; quia non est illo modo realitas, (s) r;ut actualitati quæ est esse lapidis, directe opponitur negatio in genere exsistentis. Constat autem primam negationem et secundam non ess· eamdem negatio­ nem, cum secunda conveniat quandoque essentia * lapidis, prima autem nullo motio sibi possit conve­ nire. Et cum dicitur quod distinctio ista de nega­ tione vel nihilo non valet, — dicitur quod, licet arguens illam non sustineat, tamen, ex ejus inadvertenlia, adeo deceptus est, quod per illam omnia sua argumenta solvuntur. Non plus enim ridiculum est distinguere dc nihilo, quam de non ente. Sed con­ (a) per formant. — Om. I’r, 329 stat quod Philosophus, 5. Physicorum, particula 8; Ct 4. Metaphysicx, particula 2, distinguit de mul­ tiplici non ente. Quare non est inconveniens distin­ guere de nihilo, prout negat exsistentiam. Ad octavum dicitur quod conceptus entis quod dicil essentiam, nihil addit ad illud de quo prædicatur; sed conceptus entis quod dicit exsistentiam, aliquid superaddit. El ideo, ad probationem antece­ dentis, in sensu quem nego, dicitur quod lapis, prout praescindit ab esse (a), est nihil, modo supe­ rius exposito. Ad nonum dicitur quod lapis in potentia potest dici dupliciter. Primo modo, prout potentia respicit actum qui est; ut illud dicatur lapis in potentia, quod non habet exsistere, sed est in potentia ad exsistere. Secundo modo, prout potentia respicit actum qui est forma; ut illud dicatur lapis in poten­ tia quod non habet formam substantialem lapidis, sed potest habere. Et ita potest generaliter distingui de ente in potentia: scilicet de ente in potentia, in genere essentiarum; vel de esse in potentia, in genere exsistentiarum; sive, quod idem est, de potentia, in genere entis quod dicil essentiam, vel in genere entis quod dicit exsistentiam. Tunc dico quod ens in potentia, in genere essentiarum, destruit ens totaliter; sed ens in potentia, in genere exsistentia­ rum, non destruit ens. Rosa enim, licet nor. exsistat, adhuc est rosa; et ens in potentia, in genero exsi­ stentis, adhuc est ens et essentia quædam. Negatur ergo quod ens in potentia, isto modo quo dictum est, totaliter destruat ens. Et ideo actus oppositus illi potenliæ aliquid addit ad illa quibus convenit. — Ad confirmationem dico quod lapis, conceptus ut non positus in esse, concipitur ut nihil, in genere exsislenliæ; non tamen ul nihil, in genere essen­ tiæ. Ad decimum dicitur quod, cum dicimus : lapis est ens, ly ens, potest dicere actum exsistendi, vel essentiam prædicamentalem, vel compositionem animæ, seu veritatem propositionis. Si primo modo sumatur, tunc dico quod ens addit ad lapidem; si secundo modo, vel tertio, nihil est ad propositum. Ad undecimum negatur minor. Dico enim quod verbum non omnino significat idem quod nomen ver­ bale, ut amor et amare, cursus et currere. Currere enim dicit esse cursus in subjecto, sive participatio­ nem cursus in subjecto, et non dicit directe ipsum cursum ; similiter, lucere dicit esse quod subjectum habet a forma quæ dicitur lux. Nomina autem ver­ balia, ut cursus et hujusmodi, dicunt principaliter ipsas formas, et non esse, quod fluit ab eis. De ver­ bis Commentatoris, sciendum quod ipse vocat for­ mam mobilem, esse fluens a forma; formam quie­ scentem vocat illud quod est principium talis esse. Ad duodecimum responsum est in conclusione (a) — eisenha Pr. 330 LIBRI I. SENTENTIARUM tertia. Avicenna enim aliter ponebat distinctionem, I eorum fuit in Deo aeternaliter, ut intellectum in inter esse ei essentiam, quam ponat sanctus Thomas, intelligente. Ex quo provenit quod æternaliler rosa ut ibidem patuit ex verbis ejus. Esse enim non est rosa, rosa est essentia; sed non æternaliter fuit, distinguitur ab essentia, quasi accidens a subjecto, nec æternaliter exsistebat. Ad secundum dicitur quod licet forte, secundum vel quasi aliquid totaliter extraneum a qiudditate rei ; sed sicut aliquid |M *r principia essentiæ consti­ cthimologiam vocabuli, exsistere sil extra suas causas tutum; non quidem illo constitutionis modo, quo sistere; in se tamen, Deus exsistit qui nullam habet totum constituitur ex partibus; sed illo modo quo causam. Sed quidquid sit de hoc, tamen argumen­ effectus formali 1er censtituitur per formam, tamquam tum non plus concludit, nisi quod effectus positus naturalis formæ sequela; sicut esse hominem ex extra suas causas, acquirit respectum ad eas. Sed non probat quod solum respectum acquirat ; immo humanitate, esse album ex alliedine * videtur implicari contradictio in dictis istorum, ut V. Ad argumenta Warronis. — Ad primum probat unus alius Doctor. Isti enim ponunt quod esse Warronis dico quod consequentia non valet; quin el essentia sunt penitus eadem res, sed differunt esse, proprie loquendo, non est aliud ens, nec alia sola intentione; et cum hoc, dicunt quod res essen­ res ab essentia; et ideo, quæstio an est, non ponit tiae fuit ab æterno, esse vero rerum non fuit ab in numerum rerum, proprie loquendo, sicut albo æterno. Siquidem hoc est expressa contradictio; quia quaestiones, scilicet quia est, propter quid est, et res æterna et res non æterna non sunt eadem res; quid est. sicut dicit Commentator, 10. Metaphysics, com­ Ad secundum dico quod Linconiensis solum inten­ mento 26. Et sine eo patet quod est expressa contra­ dit quod esse, dictum de prima causa, vel de crea­ dictio. Res enim æterna est ab æterno, res vero non tura, non ponit multiplicitatem essentiarum, nec æterna non est ab æterno. Si igitur est eadem res, rerum, proprie loquendo, in illo de quo dicilur. idem erit et non erit ; el iterum, idem erit prius se; Cum hoc tamen stat quod essentia creatu ne sil aliud el multa alia inconvenientia. a suo esse. Ad tertium dico quod major implicat contradi­ Ad tertium dicendum quod Augustinus non inten­ ctionem ; quin, si transfertur de potentia in actum, dit quod prima materia proprie creetur; et conse­ saltem acquirit actum; nisi dicatur quod potentia quenter, nec prius, nec post creatur quam forma. efficitur actus et convertitur in actum. Verumlamen, Sed intendit loqui de materia, prout subjectum acci­ concedo quod illud idem, quod prius fuit in poten­ dentium dicitur materia; tale enim, prius natura tia, postea illud idem numero est in actu. Et sic est producitur, quam sua accidentia sibi insint; el hoc, in proposito. Nam essentia creaturæ, prius fuit in quia prius natura est potentia, respectu actus acci­ potentia ad esse; et illa eadem acquirit esse. Unde dentalis, (piam actus accidentalis. Sed hoc non esi argumentum imaginatur quod qàidquid est in crea­ ad propositum ; quia esse non sc habet ad essentiam, tura, transferatur de potentia in actum; quod est ininul accidens ad subjectum. El ideo, non oportet quod telligibile, nisi actus transferatur de potentia in eoentia prius creetur quam esse; sed eadem crea­ actum. tione producitur essentia et acquirit esse. ' Ad quartum dicitur negando minorem. Essentiam Ad quartum dicendum quod creatura, seipsa enim poni in actu, non dicit essentiam et solum primo, el non ratione alicujus jiartissolum, est ter­ respectum ad agens; sed etiam dicit actum, qui est minus creationis, ut quod terminat. Et ideo, non ratio quod essentia fundet illum respectum. Unde, oportet (juod quælibet pars ejus sit actualitas quos­ secundum quod ponit sanctus Thomas, in tractatu dam ; sed sufficit quod essentia, quæ primo et perse de Quatuor Oppositionibus : a Esse diversimode se creator, sil actus, modo exposito, non autem actua­ habet ae aeterno, vel præfueril ab æterno, extra Deum. Simi­ realiter. Ipsum tamen esse nullius accidentis est liter, accipiendo realitatem pro quidditate, negatur susceptivum, sed ipsum quod est. Ideo, in re halænte quod illa pnefucrit ab æterno. extra Deum. Sed con­ esse, secundum illud quod relatio habet commune ceditur quod tam essentiam quam ipsum ejus esse. cum aliis accidentibus, relatio pertinet ad rem;sed, Deus eternaliter intellexit; ac per hoc, quodlibet sci-undum propriam rationem ejus, quæ est referri DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO I. ad alterum, pertinet ad ipsum esse rei per se, per res refertur ad Deum. Esse namque divinum proprie est ratio creandi; quia per creationem omnes res communiter accedunt ad participandum esse quantum est eis possibilo, non autem naturam divi­ nam; i|>sa enim non participatur a creatum, licet ibidem sil esse et natura et sapientia et potentia, sive quodeumque hujusmodi; hujusmodi autem in pau­ cis reperitur. In generatione vero non dicitur gene­ ndum ipsum ad participandum esse generantis, sed ad participandum naturam ejus; aliter, cum esse sit sup|»ositi, in tali natura foret participatio in suppo­ sito, et sic Socrates generaret Socratem. Ideo, in generatione, Socrates non generat Socratem, cum suppositum non habeat nisi unum esse incommuni­ cabile; sed homo generat hominem; natum enim manet una secundum rationem naturæ, cum defi­ nitio sit una. Deus vero non creat Deum ; Deus enim nomen naturæ est, sicut homo. Ens tamen creat ens; ideo, relatio creaturæ ad Deum fundatur super esse creatura. Relatio vero unius rei ad aliam super ipsas res principaliter fundatur, ut dictum est. Ideo, proprie, actio creatura ad rem terminatur; unde, compositum est quod generatur, secundum Philoso­ phum 7. Meta physicx (t. c. 26); compositum enim habet naturam generantis;ad ipsum autem esse, ex consequenti, cum compositi sit esse. Actio vero Dei, qua producit totam rem simul constitutam ex suis principiis, ad ipsum esse terminatur quod est inti­ mum et maxime formale in re, cum in ipso esse rei salvetur alterum extremum relationis, ut dictum est (a). i» QUÆSTIO II. UTRUM DEUS SIT IN GENERE TEKUM circa octavam distinctionem quæritur : Utrum Deussit in genere. Et arguitur quod non. Quia genus est prius eo quod in genera continetur. Sed nihil est prius Deo secundum rem, nec secundum intellectum. Ergo Deus non est in aliquo genera. In oppositum arguitur sic. Unumquodque men­ suratur per aliquid sui generis, sicut longitudines (a) Hunc tcxlum divi Thomæ non habet Pr., «cd quæstio remanet interminata jxist lunc xerba : «vnm/um quod ponit sanctus Thomas, in tractatu de Quatuor Oppositioni­ bus. Editio vero 1581) addit, post praxficU verba, hanc nolam : /n prioribus codicibus aliud non habetur; tu tamen, vide Opusculum trigesimum septimum capi­ tulo quarto, circa principium, ubi dicit : s Ad hujus evi­ dentiam considerandum est quod esse diversimode se habet ad creationem vel ad generationem, etc., > usque ibi ; « Et didis ergo manifestum est, etc., · ubi declarat subtiliter, quomodo esse est ratio fundandi talem rese­ ctum. 331 per longitudinem, numeri per numerum. Sed Deus est mensura omnium substantiarum, ut patet per Commentatorem, 10. Mclaphysicœ (commento 2°). Ergo Deus est in genere substantis. In hac quæstione erunt duo articuli. In quorum primo ponam conclusiones. In secundo movebuntur objectiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit Prima conclusio : quod, licet non omne quod rsl In genere »l( compositum cx materia et forma, omne tninen quod habet genus ct differentiam est ad aliquem gradum entium terminatum. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, 2. Con­ tra Gentiles, cap. 95. dicens : < Scire oportet quod diversæ rerum species gradatim naturam entis pos­ sident. Statim enim in prima divisione entis inve­ nitur hoc quidem perfectum, scilicet ens per se et ens in actu, aliud vero imperfectum, scilicet ens in alio et ens in potentia; et eodem modo discurrenti per singula, apparet unam speciem super aliam aliquem gradum perfectionis adjicere, sicut animalia super plantas, et animalia ( — Hæc ille. prædicatur. Esse igitur cujuslil>et in genere exsisten­ tis est præter ejus quidditatem. n — Hæc ille. Item, de Potentia Dei, if. 7, art. 3 : « Nihil, inquit, ponitur in genere secundum suum esse, sed ratione sme quidditotie. QikxI ex hoc palet : quia esse uniuscujusque est ei proprium, et distinctum ab esse alterius; sed ratio substantiæ potest esse communis; propter hoc etiam Philosophus, 3. Meta­ physics (t. c. 10), dicit quod ens non potest osse genus; el ideo illud quod est suum esse, non est in genere. Item, I. Sentent tf dist. 8, q. 4, ari. 2, ponit eamdem rationem : « Omne, inquit, qupd est in genere, lialæt quidditatem differentem ab esse, sicut homo; humanitati enim, ex hoc quod est humani­ tas, non delætur esse in actu; potest enim cogitari humanitas, et tomen ignorari an aliquis sit homo. Et ratio hujus est, quia omne quod prædicatur de his quæ sunl in genere, praedicat quidditatem, cum genus el species praedicentur in eo quod quid; illi autem quidditati non debetur esse nisi per hoc quod suscepto est in isto vel in illo; el ideoquidditasgene­ ris vel speciei non communicatur secundum unum esse omnibus, sed solum secundum unam rationem communem ; unde constat quod esse ejus non est sua quidditas· b — Hæc ille. Tertia conclusio est quod omne quod proprie est In genere, habet actum admixtum potentiæ. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, I p., q. 3, art. 5 : α Species, inquit, constituitur ex genere el differentia. Semper autem id a quo sumi­ tur (a) differentia constituens speciem, se habel ad illud unde sumitur genus, sicut actus ad poten­ tiam. Animal enim sumitur a natura sensitiva per modum concretionis ; hoc enim dicitur animal quod habet naturam sensitivam ; rationale vero Secunda conclusio : quod In omni re, quas pro­ sumitur a natura intellectiva, quia rationale est quod prie reponitur In genere pnedlcainrnlall, differt habet naturam intellectivam; intellectivum autem quidditas a suo esse. comparatur ad sensitivum, sicut actus ad potentiam. Et similiter manifestum est in aliis. » — Hæc ille. Istam conclusionem probat sanctus Thomas, I p., Ex quibus patet quod cum omnis species habeat q. 3, art. 5, ubi sic dicit : * Omnia quæ sunt in genus et differentiam, in ea est aliquid quasi |>otengenere uno, communicant in quidditate vel essentia liale, pI aliud quasi actuale; et consequenter, oinne generis quod prædicatur de eis in eo quod quid ; quod ponitur in genere proprie, ul species, aut per differunt autem secundum esse : non enim est idem se individuum generis, habet actum potentiæadmix­ esse hominis el equi, nec hujus hominis el illius tum. Unde, idem Doctor, 2. Sentent·, dist. 3, ari. 5 hominis; et sic oportet quod quæcurnque sunl in primæ quaestionis, sic dicit : < Omne illud quod genero, differant in eis esse el quod est, scilicet habet esse aliud a sua quidditate, oportet quod sit in esentia. · — Hæc ille. genere, secundum Avicennam ; et ita oportet quod Item, 1 Contra Gentiles, cap. 26, sic dicit : omne> angeli ponantur in praedicamento sulistantiæ. < Quidquid est in genere, secundum esse differt ab Hæc enim est ratio substantiæ, prout est praedica­ aliis quæ sunt in «μμΙοπι genere ; alias genus de plu­ mentum, secundum Avicennam, ut sil resquidditaribus non praedicaretur. Oportet autem omnia, quæ tem liabens, cui delæatui esse per se, non in alio sunl in eodem genere, m quidditate generis conve­ nire; quia de omnibus genus in eo quod quid est (e) tenijter autem ut a quo tumitur — Om. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO If. scilicet quod sil aliud ab ipsa quidditate; el ideo, ex ipsa possibilitate quidditatis trahitur ratio generis; ex complemento autem quidditatis trahitur ratio differentiio, secundum quod appropinquat ad esse in aclu. Sed hoc differenter contingit in substantiis compositis ct simplicibus; quia in compositis pos­ sibilitas est ex parte materia·, sed complementum ex parle formæ ; cl ideo ex |>arle materiæ sumitur genus, et ex prie forma· differentia, non autem ita quod materia sil genus, aut differentia forma, cum utrumque sil pars, et neutrum prædicetur (a) ; sed quia materia est materia totius, non solum formæ, ct forma perfectio lotius, non solum materiæ, ideo totum potest designari el ex materia, et ex forma, et ex utroque. Nomen autem designans totum ex materia, est nomen generis; el nomen designans totum ex forma, est nomen diflerenliæ; et nomen designans lotum ex utroque, esi nomen speciei. Et hoc patet, si consideretur quomodo corpus est genus animali corporis, el animatum est differentia ; sem­ per enim invenitur genus sumptum ab eo quod est materiale, et differentia ab eo quod est formale; ct inde (6) esi quod differentia determinat genus sicut forma materiam. In simplicibus autem naturis, non sumitur genus el differentia ab aliquibus partibus, eo quod complementum in eis <4 possibilitas non fun­ dantur super diversas jiartes quidditatis, sed super idem simplex ; quod quidem halæt possibilitatem secundum quod de se non habet esse, et comple­ mentum, prout est quædam similitudo divini esse, secundum (γ) hocqtiod appropinquat magisel minus ad participandum divinum esse; et ideÔ, quot sunt gradus complementi, tot sunt diflerenliæ spccificæ. η — Hæc ille. Item, de Potentia Dei, q. 7, art. 3 : α Quamvis materia non sil genus, nec forma sil differentia, lamen ratio generis sumitur ex materia, et (o) ratio differentia? sumitur a forma; sicut palet quod in homine, natura sensibilis, ex qua sumitur ratio animalis, esi materialis respeclu rationis, ex qua sumitur rationale; nam animal est quodhabel natu­ ram (i) sensitivam, rationale autem quod habet rationem. Undo in omni eo quod est in genere, Oportet esse compositionem materiæ et formæ, vel actus et potentiæ. p Item, de Spiritualibus Creaturis, q. I, art. I. ad 24uw : « In rebus, inipiil, comp(»sitis ex materia el forma, genus sumitur a materia, et differentia n forma; ita tamen quod per materiam non intellignlur materia prima, sed quoddam esse inq»erfectuiu el materiale iv»spe< lu esse specifici <|up hominis. Tamen illud duplex i'xse non wjt secundum aliam et aliarn formam, aed secundum unarn formam, quæ homini dat non solum hoc quod r>t esse animal, sed etiam hoc quod est esse hominem. Anima autem alterius animalis dat ei solum ease animal; unde animal commune non est unum re, sed tantum ratione ; quia non ab una el eadem forma homo est animal ct asinus. Sub­ tracta igitur materia a spiritualibus substantiis, remanebit ibi genus el differentia, non secundum materiam ct formam, sed secundum quod conside­ ratur in natura spirituali tam illud quod est com­ mune sibi et imperfectioribus substantiis, quam etiarn illud quod est (a) sibi proprium. > — Hæc ille. Quarta conclusio esi quod Heus non est proprie Iu aliquo yenere. Et dico proprie in genere, sicut scilicet species vel individuum. Ista conclusio sequitur ex praedictis. Si enim omne quod est in genere, oportet esse linitum et termina­ tum ad aliquem certum gradum in entibus, juxta primam conclusionem ; et ulterius oportet quod ejus esso sil aliud a sua quidditate, juxta secundam; rursus oportet illud esse partim actu, partim in potentia. Cum Deus sit omnino illimitatus, el sit suum esse, et sit actus punis, sequitur quod Deus non sil proprie in genere. El istas probationes ponit ad islam conclusionem sanctus Thomas, locis pra *allçgnlis. Secundo probatur eadem conclusio, secundum eum, I. Contra Gentiles, cap. 25 : < Omne, inquit, quod est in genere, habet aliquid in se, per quod natura generis designatur ct determinatur ad spe­ ciem; nihil enim esi in genere, quod non sit in aliqua ejus specie. Hoc autem in Deo esi impossibile. Impassibile esi igilur Deum esae m aliquo genere. > Minorem hujus argumenti probat, cap. 24, multi­ pliciter. — Tum primo, quia impossibile est aliquid esse in aclu. nisi (6) omnibus exsistentibus quibus esse illius substantiale designatur; non enim jHjtesl esse animal in aclu, quin sil animal rationale vel irrationale. Unde, secundum hoc, etiam Platonici |Njncntcs ideas, non posuerunt ideas generum perse exsistentes, quæ designantur ad esse speciei per dif­ ferentias essentiales ; sed posuerunt ideas per se exsi­ stentes solarum spec i erum, quæ ad sui designatio­ nem non indigent essentialibus differentiis. Si igitur divinum esse per aliquid superadditum designetur designatione essentiali, ipsum esse non erit in actu, nisi illo (γ) superaddito exsistente. Sed ipsum esse divinum est >ua substantia. Ergo substantia divina (a) commune. — Ad. Pr (Ô) m. — Ad. Pi (T) illo. — illi Pr. 334 LIBRI L SENTENTIARUM non potest esse in actu, nisi aliquo superveniente. Ex quo jxitest concludi quod non sit per se necesso esse; cujus contrarium su jieri us dicit se probasse. — Tum secundo, quia illud quod additur alicui ad designationem illius designatione essentiali, non constituit rationem ejus, sed solum esse,in actu; rationale enim additum animali acquirit animali esse in actu, non autem constituit rationem animalis, in quantum animal est, nam differentia non intrat diffinitionem generis. Sed, si in Deo addatur aliquid designatione essentiali ipsum designans, oportet quod illud constituat ei, cui additur, rationem pro­ pria» quidditatis ejus seu nature; nam quod sic addi­ tur, acquirit esse in actu ipsi rei. Hoc autem, scilicet esse in actu, est ipsa divina essentia, ut supra dicit se ostendisse. Ergo infert quod supra divinum esse nihil potest addi, quod designet ipsum designatione essentiali. —Tum tertio, quia omne illud per quod res consequitur esse in actu, et est intrinsecum rei, vel est lota essentia, vel pars essentiae Quoti autem designat aliquid designatione essentiali, facit rem esse in actu, et est intrinsecum ivi designata»; alias per illud non posset designari substantialiter. Ergo oportet quod sit vel tota essentia ivi, vel pars essen­ tiae Sed si aliquid addatur ad esse divinum, hoc non potest esse tota essentia Dei; quia jam ostensum est quod esse Dei non est aliud ab ejus essentia. Delin­ quitur ergo quod sit pars essenliæ; et sic Deus erit compositus ex partibus essentialibus; cujus contra­ rium dicit superius se monstrasse. — Tum quarto, quia omne illud quod indiget aliquo superaddito ad hoc quod possit esse, est in potentia respectu ejus. Sed divina substantia non est aliquo modo in poten­ tia, ut supra dicit se monstrasse ; sed sua substantia est suum esse. Igitur esse suum non potest desi­ gnari designatione substantiali per aliquid sibisujieraddilum. — Ecce quatuor prolmtiones, quod divina essentia non potest habero differentiam sui constitu­ tivam, ac |H?r hoc nec est in genere, sicut sjiecies. Tertio probatur eadem conclusio per eum, ibidem, cap. 25 : « Unumquodque collocatur in genere ratione suæ quidditatis; genus enim prædicatur in quid est. Sed quidditas Dei est ipsum esse ejus, secundum quod non collocatur aliquid in genere; quia sic ens eril genus, quod signat ipsum esse. Relinquitur ergo quod Deus non sit in genere. Quod autem ens non possit esso genus, probatur per Phi­ losophum, 3. Mctaphyiicæ (t. c. 10), in hunc modum : Si ens esset genus, oporteret aliquam dif­ ferentiam inveniri, jterquam traheretur ad speciem ; nulla autem differentia participat genus, ita scilicet quod genus sit in ratione differentiae ; quia sic genus poneretur bis in diffinitione speciei. Sed oportet dif­ ferentiam esse præter illud quod intelligitur in ratione generis. Nihil autem potest esse praeter illud quod intelligitur per ens, si ens sit de intellectu eorum de quibus prædicatur, et sic per nullam xlif- ferentiam contrahi polest. Relinquitur ergo quod ens non sil genus. Unde ex hoc de necessitate concluditur quod Deus non sil in genere. Ex quo etiam patet quod Deus diffiniri non {Milesi, quia omnis diffinitio est ex genere et differentiis. Palet etiam quod non potest demonstratio de ipso fieri, nisi per effecturn ; quia principium demonstrationis est diffinitio ejus de quo fit demonstratio, d — Hæc ille. Eamdem, scilicet ultimam rationem, ponit I p., q. 3, art. 5, ubi sic ait : « Cum esse Dei sil ejus essentia, si Deus esset in aliquo genere, oporteret quod ens esset genus illius; nam genus significat substantiam rei, cum praedicetur in eo quod quid. Oslendilaulem Philosophus,3. Metaphysicx(l.c. 10), quod ens non potest osse genus alicujus : omne enim genus habet differentias, quæ non particijianl essen­ tiam generis; nulla autem differentia potest inve­ niri, quæ sil (a) extra ens; quia non ens non potest esse differentia. Unde relinquitur quod Deus non sil in genere, a — Hæc ille. Quinta conclusio eat quod Deus non est in genere reductive. Hanc conclusionem probat sanctus Thomas, 1 p., ubi supra : « Aliquid, inquit, est in genero dupli­ citer. Uno modo, simpliciter cl proprie; sicul spe­ cies et quæ sub eis continentur. Alio modo, per reductionem, sicut principia et privationes : sicut punctum et unitas reducuntur ad genus quantitatis; cæcitas autem, et privatio quælibel, reducitur ad genus sui habitus. Neutro autem modo Deus est in genere. Quod enim Deus non possit esse species ali­ cujus generis, tripliciter ostendi polest. b — Hæc ille. — El ostensa triplici ratione, quarum sententia superius recitata est, sulwlil : α Quod autem Deus non sil in genere per reductionem ut principium, manifestum est ex eo quod principium, quod redu­ citur in aliquod genus, non se extendit ultra illud genus : sicut punctum non est principium nisi quan­ titatis continua?, et unitas quantitatis discreta». Deus autem est principium lotius esse. Unde non conti­ netur in aliquo genere sicul principium. i> — Hæc ille. Sciendum tamen quod ppjxjeitum hujus conclu­ sionis, dum fuit juvenis, tenuit in Scripto, 1. Sentent., dial. 8, ubi q. 4, art. 2, ad 3em, sic ait : a Non oportet quod Deus sit in genere substantial sicut contentum, sed solum sicut principium, habens in se omnem perfectionem generis, sicul unitas in numeris, u — Hæc ille. — Hem, de Potentia Dei, q. 7, nrl. 3, ad 7um : cc Licet, inquit, Deus non per­ tineat ad genus substanliæ, quasi in genore conten­ tum, sicul species vel individuum sub genere conti­ netur; polest tamen dici quod sit in genere substan­ te) fit. — exit Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IL tin) per reductionem, sicut principium, el sicul pun­ ctus est principium quantitatis continuai, et unitas in genere numeri, n — Hæc ille. — Sed tenendum est quod ultimo dixit in Summa. Et in hoc primus articulus terminatur. ABTICULUS II. MOVENTUIl DUBITATIONES A. — OBJECTIONES § I. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Scoti et aliorum. — Quantum nd secundum articulum moventur dubitationes con­ tra conclusiones supra positas. Et quidem contra primam arguit unus Doctor, scilicet Scotus, et qui­ dam alii, probare volentes quod omnis res, quæ per se ponitur in genere, est intrinsece composita ex aliquo materiali, el aliquo potential!; cujus opporitum ponit prima pars illius conclusionis. Arguunt igitur Primo. Nam Commentator dicit, 12. Metaphysieæ, comment 10 : α Omnia quæ transmutantur habent materiam ; sed naturæ materiarum diversantur secundum modos naturæ transmutationis. » Cum ergo sint modi transmutationis diversorum generum, sequitur quod sint materiæ etiam diver­ sorum generum proprise illis. Constat etiam quod diversi sunt actus formarum diversorum genenim. Ergo quodlibet ens conqiositiim est ex proprio actu el propria potentia illius generis. Secundo. Quia, eodem libro, commento 11, dicit quod α quamvis materia prima sit una, tamen mulla esi in potentia el habilitate, et quodlibet ens cum materia communi habet materiam propriam ». Et subdit : u Non enim quodlibel ens fit ex qualiliet potentia, sed unumquodque entium Iit ex eo quod est in potentia illud quod Iit, id est ex propria potentia, ila quod numerus potentiarum est sicul numerus spinietuin generabilium; el dixit hoc Ari­ stoteles, quia opinatur quoti prima materia est unum secundum subjectum, et multa secundum habilita­ tem. p — Hæc Commentator. — Ex qua auctoritate palet quod quælibet species entium generabilium habet, ultra communem materiam, propriam mate­ riam et potentiam ex qua Iit ; et sunt lot tail's poten­ tiæ proprio * , quot sunt species generabilium entium. Tertio. Quia, eodem libro, commento 22, ubi solvit qmesliunem motam in tertio : An scilicet prin­ cipia omnium prmdicamentorum sint eadem vel diversti, dicil Commentator, cum Philosopho, quod omnium principia sunt eadem secundiim proportio­ nem, non autem secundum numerum. Unde Com­ mentator ait : u In unoquoque prædicamenlorum accidentium inveniuntur principia, quorum propor­ tio ad illa est sicut proportio principiorum substanliæ 335 ad substantiam, non quod habeant illam eamdem naturam. > El sequitur : < Et dicere quod principia sunt eadem proportionaliter, est ul dicere quod materia et forma el privatio sunl principia decem pnedicamentoruin ; sed quæ sunl in substanda dif­ ferunt ab eis quæ sunt cujuslibet praedicamenti ; et similiter ea quæ sunl uniuMnijuaque praedicamenti differunt ab aliis. > — Hæc Commentator. Quarto. Quia Avicenna, 2. suæ Metaphysics, dicil : « Nulla categoria est, quæ non habet exitum de potentia sua el suum effectum. » Vult ergo quod in quolibet prædicamcnto «t propria potentia, et proprius actus. Quinto. Arguitur lationibus. Omnis res diffinibilis est composita ex distinctis portibus intrinsecis. Sed omnis res per se exsistens in genere est diflini­ hilis. Igitur etc. Major patet per Philosophum, 7. Mctaphysicæ (t. c. 33), ubi ait : Quoniam omnis diffinitio ratio est, ct omnis ratio habet parte»; ut autem ratio ad rem, et pars rationis ad partem rei similiter se habet. Ubi palet quod Philosophus vult quod sicut tota diffinitio totam rem signat, sic pais diffinitionis signat partem rei ; et per consequens omne diffinibile habet partem. Confirmatur : Quia * Commentator commento dicil : « Quemadmo­ dum, inquit, diffinitio declarat quidditalein rei, ita jKirs diffinitionis declarat partem quidditatis rei. » Confirmatur ulterius : Quia Philosophus, eodem libro (t. c. 50), dicit quod $i neque una substantia est ex substantiis, incomposita (s) esset substantia omnis (β), quarc neque ratio utique esset neque unius subslantix. Ecce quod Philosophus infert quod, si omnis substantia eril simplex, nullius sub­ stantia» esset diffinitio; quæ consequentia super hoc fundatur, quod omne diffinibile est compositum. Unde Commentator, ibidem, commento 50, ait quod « omnes æstimaverunt quod substantia» sint compo­ sita», ex hoc quod concedunt quod diffinitiones signi­ ficant eom|x>situm p Patet igitur major prædicte rationis. Sed minor probatur : quia, ul patet ex eodem septimo, ad diffinitionem sufficit genus el differentia; cum ergo omnis species habeat genus el differentias. sequitur quod quælibet sit diffinibilis. Nec obstat, ul dicunt, si quis dicat quod accidentia diffiniuntur per additamenta. Quia boc non est quia sint simplicia, sed propter eorum realem dependen­ tiam essentialem ad subjectum, propter «piam diffi­ niuntur per subjectum; el etiam quia eorum diffe­ rentia' non sunt nobis noto», quoniam si essent nobis nota», ita diffinirentur sine addito sicul substanliæ. Sexto. Quia si hoc non t^set, hoc maxime vide­ retur verum de accidentibus, quæ videntur esse forma» simplices. Sctl hoc falsum est. Quod patet : — Tum primo, quia omnis mutatio |ier se una est (а) «nco»n;xu»/(i. — in potentia Pr. (б) oninu. — omnino Pr. 336 LIBRI I. SENTENTIARUM ad terminum perse unum ; sed dealbatio est per se una mutati», ut patet; ergo est ad terminum per se unum ; ille autem terminus non est aliqua forma simplex, quia illa non (it nisi per accidens, ut palet ex 5. Metaphysics (t. c. 7); ergo est compositum per se de genere accidentis ; et sic priest argui de qualibet alia forma accidentali. — Tum secundo, quia simplicitas est perfectio simpliciter, secundum omnes; ergo quanto aliquod ens est simplicius, tanto est simpliciter perfectius; ct per consequens, si acci­ dens non esset compositum sed penitus simplex intrinsece, ipsum esset simpliciter perfectius sub­ stantia composita, quod est falsum. — Tum tertio, (plia idem est suscepi i vu m motus et termini motus; sed dealtationis superficies non est primum susce­ ptivum, cum sit actus et forma; motus autem est actus entis in jiotentia secundum quod est in polentia; quapropter oportet susceptivum ejus esse poten­ tiam ; sed potentia receptiva alieujus rei est ile genere illius rei, ut dicit Commentator, 5. Physicorum, commento 9, in fine; igitur. Septimo, Quia genus el differentia semper sumun­ tur a diversis realitatibtis illius quod est in tali genere el habet talem differentiam. Quod palet. — Tum primo, auctoritate Aristotelis, 8. Metaphy­ sics (t. c. 0), dicentis : Oportet rationem, id est diffinitionem, esse orationem longam, qux signi­ ficat aliquid de aliquo, ita quod oportet illud esse materiam, illud vero formam. — Tum secundo, quia si illa real itas, a qua accipitur genus, esset vere lota quidditas rei, solum genus complete diffiniret. — Tum tertio, quia genus el differentia non diffini­ rent, quia ratio ex eis composita non indicaret primo idem diffinito; unaquaeque enim ratio est semel ipsa; el ideo illa ratio, quæ exprimeret eam bis, non indicaret primo idem quiddilati illius rei. — Tum quarto, quia realilas, a qua sumitur genus, est principium realis convenientia * cum specie illa, et rea litas, a qua sumitur differentia, est reale prin­ cipium disconvenientia? el differentia»; sed non est pteribiie eamdem realikitem esse principium realis convenientia· et realis differentia? aliquorum ad invi­ cem; ergo alia est realilas a qua sumitur genus, el alia a qua sumitur differentia. — Tum quinto, quia si non essent dua» tales nuditates in diffinitione, semper committeretur nugatio, quia idem diceretur realiter per genus et differentiam. Nec valet si dica­ tur quod differunt penes modos, sive rationes consi­ derandi, scilicet ratio determinabilis et deleniri na­ tivi. Hoc, impiam, non valet : quia tunc est nugatio, quando positis diffinitionibus pro rebus, idem bis dicitur, I. Periherinenias ; sed positis rationibus generis et differentia», idem bis diceretur. Confir­ matur : onatur in eo cognitio alislractiva, et tunc imper­ fecta. — Tum duodecimo, (pria conceptus generis et difierentia» sunt primo diversi, in nullo quiddita­ tive convenientes; alias differentia iterum differret per aliam differentiam. —Tum decimotertio, (pria aliquid quidditative includitur in genere, quod non includitur in differentia; «pria genus proximum, puta animal, includit omnes differentias superiores. Sed differentia proxima, puta rationale, non includit differentias praecedentes quidditative el formaliter; alias in omni diffinitione composiLaex genere proximo ct differentia proxima vel ultima esset nugatio. — Tum decimoquarto, (pria si inter realitatem generis DISTINCTIO VIII. — QUESTIO IL et realilalem differenti® non erit distinctio ex natura ivi ante considerationem intellectus, tunc ubicum­ que realiter includeretur conceptus generis, inclu­ deretur conceptus differenti®, et tunc asinus inclu­ deret rationale. — Et sic |>atet ex istis quod assum­ ptum dicti argumenti est verum, scilicet quod genus et differentia sumuntur a diversis raalitatibus, et consequenter quod omnis species contenta sub genere includit plures rea Ii lutes intrinsecas. II. Argumenta Gregorii. —Contra secundam partem dici® conclusionis arguit Gregorius de Ari­ mino (1. Sentent., dist. 8, q. 3, art. 2) : quia dicere quod omnis res contenta in genere sit termi­ nata et finita in enti tute ct perfectione, est ad placi­ tum dictum et sine ratione. Quamvis enim instantia dari non possit nisi in proposito, quia solus («) Deus est infinitus secundum perfectionem, ipsa tamen non habet necessariam apparentiam veritatis; quia quod non tollit a re illud propter quod ponitur in aliquo praedicamento, non impedit illam esse in aliquo prae­ dicamento; infinitas autem perfectionis non tollit a requin ipsa sit ens perse, et per consequens quin ipsa sit substantia, immo tali ivi maxime convenit esse per se ens, et non alio. Et si dicatur quod Com­ mentator dicit, 5. Metaphysics, commento 33 : Genus differta materia,quia materia dicit potentiam puram, genus autem dicit formam mediam inter |w>tentiam ct actum, actus autem receptus à jiolenlia contrahitur ad determinatam perfectionem; non valet hoc, siquidem. Tum primo, quia illud est contra te, qui non ponis plures formas substantiales in eodem, et per consequens fingere non |votes quæ sit illa forma media inter potentiam et actum. — Tum secundo, quia si essent plures form®, adhuc genus totum significaret, et non tantum partem, et per consequens ita significat ultimam sicut mediam. — Tum tertio, quia in substantiis creatis abstractis et in qualitatibus, qua» omnes sunt in praedicamen­ tis, secundum te, impossibile est assignare talem formam mediam. — Tum quarto, quia illud dictum non inducitur ad mentem Commentatoris. Undo Commentator non dicit quod genus significet formam mediam, sed dicit quod genus est forma universalis; et post, dicit quod est unum in forma media inter potentiam et actum; nec aliud intendit, nisi quoti genus (6) ideo dicitur forma, vel (γ) quia est pars diffinitionis, et quælibel pars diffinitionis dici­ tur forma, 2. Physicorum (t. c. 28), aut quia ipsum est praedicabile de alio, et praedicabile vel praedicatum respectu subjecti dicit similitudinem form®. Unde frequenter Commentator vocat praedi­ catum dispositionem, et subjectum dispositum, ut (3) »ohu. — iohon Pr. (6) quod. — Ad. Pr. (γ) vel. — Om. Pr. 337 patet, 12. Metaphysics, commento 39. Dicitur vero forma modia inter potentiam et actum, quia genus significat totam rem, ct per consequens magis distincte quam nomen significans praecise materiam ivi, quæ non est res nisi in potentia pura; et quia ipsum significat rem universalius quam species vel differentia, et per consequens minus distincte ct in artu, ideo dicitur medium inter potentiam et actum. Et hoc inagis potest haberi ab eodem, 8. Metaphy­ sics, commento 6; el similiter, 7. libro, com­ mento 43, El sic patet quod defensio illa non valet. III. Argumentum Aureoli. — Similiter con­ tra eamdem partem conclusionis arguit Aureolus (1. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 2) : quia praedica­ mentum substanti® videtur sumi a per se esse. Utrum autem illud quod est perse sit limitatum aut illimitatum, videtur accidere. Unde Philosophus dicit, 6. Topicorum (cap. 3, loco 78), quod si linea esset infinita, adhuc competeret sibi ratio line® et diffinitio; et Avicenna, 2. Metaphysics, cap. 2, dicit quod qui imaginatur corpus infinitum, non imaginatur non corpus; et similiter videtur quod qui imaginatur substantiam infinitam, non imagi­ natur non substantiam. Igitur illimitatio et indeterminatio non tollit quin aliquid sit in genere. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Contra secundam cpncl usionem arguit Aureolus ( I. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 2). Primo. Quia, si illa sit vera, nulla creatura erit in praedicamento, cum in creatura esse non differat ab essentia, sicut nec in Creatore. Secundo. Quia conclusio assignat non causam pro causa. Esto enim quod quidditas habeat plures con­ ceptus, unum communem, et alium specifice deter­ minantem, non apparet cur non sit in genere, quamvis esse illius non differat a quidditate. Tertio. Quia praedicamentum sic abstrahit ab esse, ul tamen res, quando sunt, sint in praedicamento; unde, si semper essent ct de necessitate, adhuc remanerent in praedicamento, ut patet de cado el inlelligentiis, secundum philosophos. II. Argumenta Gregorii, — Arguit autem Gregorius (1. Sentent., dist. 8, q. 3, art. i). Primo. Quia, esto quod esse creaturae differret ab essentia, constat tamen quod ipsa essentia rei non e>l composita ex esse el essentia; alias in una re essent infinitæ essentiæ vel infinita esse, vel dabitur essentia non composita ex esse et essenlia. Sed, secundum te, essenlia est de |>er se et directe in praedicamento, el per suam quidditatem el essentiam reponitur res in prædicamento et in genera el in specie; ipsum autem esse in genera esi per reductio­ nem, secundum te. Ergo non omne quod est per se I. — 22 33« LIBIll I. SENTENTIARUM in praedicamento, compositum ex esse el csh'Htia. Secundo arguit >ic. Quia, secundum to, acciden­ tia non habent proprium ewe nliud ab esse siilislmiti.r; ct (amen accidentia sunt per ee in praedica­ mento. Nec potest dici quod compoilum ex essentia qua» ot accidentel esse, sit in praedicamento ; quia, ut dictum est, accidens non haliel proprium rasse, sed exsistit per esse subslantiæ, ul dicis; sed tale csso non est in genere accidentis, >ed per reductio­ nem ed in genere substantira; el |μ*γ consequens compositum vel aggregatum ex ipso el ex accidente non est per se in genere accidentis. § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Argumentum Aureoli. — Contra tertiam conclusionem arguit Aureolus ( ubi supra). Halio, inquit, generis et differentia» accipitur ab intrinseco, cum sini do conceptu quidditnlivo el absoluto cujuslii>et rei. Sive ergo res habeat aliquid superius et actualius, sive non, adhuc ratio generis sumi potest ex intrinseco sui; el per consequens genus non sumitur ab aliquo potential! in comparatione ad aliquid superius se. II. Argumenta Gregorii. — Arguit eliam Gre­ gorius ( I. Sentent., dist. 8, q. 3, ari. 2 i quod isla conclusio, scilicet quod illud a quo sumilui differen­ tia se habet ad illud a quo sumitur genus ul actus ad potentiam, contradicit aliis dictis sancti Thomæ. Quoniam ipso vult quod in homine, ct in qualibet suManlia composita, sit tantum una forma sub­ stantialis, et |M»r earndem formam sil homo intelle­ ctivus ct sensitivus; ct per consequens insitivum in homine non est in potentia ad intellectivum pl us­ quam sensitivum ad sensitivum, el intellectivum ad intellectivum ; hir autem expresse dicit op|KMer diffinitionem generis, etiam strictissime sumendo genus. Genus enim dif­ finitur quod pnedicatur de pluribus differentibus specie in eo quod quid est, sive in quid ; praedicari autem in quid strictissime sumitur, sicut sumitur in majori. Dixi autem quod non pnedicaturde omni­ bus, propter ens, quod, secundum aliquos, in quid praedicatur de quolibet, nec tamen esi genus. Patel eliam hæc pru|>ositio inducendo : quia enim animal pnedicatur in quid de pronomine demonstrante rem quæ esi homo, el de pronomine demonstrante rem quæ est leo, et sic de pluribus, ideo animal esi genus illarum rerum, et illæ dicuntur esse in genera» ani­ malis, el in praedicamento substantial, cujus praedi­ camenti est genus subalternum animal. Similiter, quia color pnedicatur in quid de pronomine demon­ strante illam rem quæ est albedo, ac etiam illam rem quæ esi nigredo, et sic de pluribus distinctis secundum speciem, supposito, gratia exempli, tales qualitates specie distingui ; ideo dicitur genus illa­ rum rerum; et illæ dicuntur esse in ilio genere, el in pnedicamento qualitatis, cujus ipsum est genus subalternum. Elsie in omnibus pateret similiter dis­ currenti. — Quod si quis instaret in proposito, eadem ratione poterit quamlibet aliam rem negari esse in aliquo genere, el dici quod nullus angelus esi in pnedicamento substanliæ, nec aliquis color in pnedicamento qualitatis; nec unquam poterii pro­ bari oppositum, eo quod illa sit propria ratio gene­ ns, el illo modo tantum res propriissime dicuntur esse in genere. Minor probatur. Nam constat quod hoc nomen, spiritus, vere dicitur de Deo; unde, Joann, (cap. 4, v. 24), Deus ipsemot dixit : Deus Spiritus est ; el per consequens, de pronomine demonstrante rem illam, pro qua in propositione ista supjionit hoc nomen, Deus, pnedicatur vere hoc pnedicatum, spi­ ritus, dicendo : hoc est spiritus. Constat autem quod eliam in quid ; unde interroganti quid est hoc, beno respondebitur: spiritus; non autem si interrogetur quale est hoc, vel secundum aliqu esi m genere illo; el pei consequens in prae­ dicamento ubi e>l genus illud. Sed hoc nomen, spi­ ritus, vere praedicatur in quid de pronomine demon­ strante rem illam, quam vocamus Deum, el etiam (a) i/Ma. — ipte Pr. do pronomine demonstrante aliquam rem specie (IJ) a verbo usque at! verbum Michaelem excludistinctam ab illa, et non eodem modo praedicatur | alvo, Om. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO II. leone, non vere dicitur: hoc cal spiritu , * Ergo hoc commune, spiritus, est genus vere et proprie nd illam rem, quæ dicitur Deus; hoc autem genus nul­ lius alterius pnedicarnenti verius jiolesl dici esso, imino nec vere, nisi prædicamenti substantia·; quare etc. — Forte diceretur quod hoc nomen, spi­ ritus, licet pnedicetur de Deo ct angelo, non tamen dicitur de eis secundum unam rationem, et ideo non •M genus. Sed istud est ad placitum ct sine iulione : quia, aut inlelligilur quod non dicitur de eis nh iiiiduni unam rationem specialissimam, et hoc verum e>l, sed hoc non impedit quin sit genus, licet impe­ diat ipsum esse speciem specialissimam ; aut inlelli­ gitur de ratione generali, et hoc falsum est, nam secundum unam rationem generalem huic nomini convertibilem, universaliter dicitur de Deo el crea­ tura spirituali ; sive enim diffiniatur spiritus sub­ stantia incorporea et immaterialis, sive alia diffini­ tione, illa diffinitio tam Deo quam angelis erit con­ veniens. — Quod si hoc proterviendo negatur, simili modo negari poterit substantiam dici secundum unam rationem de corporea el incorporea; immo, ul ride­ tur, mullo magis; et sic consequenter |X)terit negari angelum esse in pnedicamento substantial, quod nullus negat. Secundo principaliter contra earndem conclusio­ nem arguit sic. Pater, Filius, creator, principium, et plura similia, sunt prædicabilia ad aliquid et per se relativa, ac per hoc de pnedicamento relationis, el tamen proprie dicuntur de Deo. Ergo de l)« *o proprie dicuntur prædicabilia, quæ vere el proprie sunt in pradicamento. Prima pars antecedentis palet : quo­ niam eis conveniunt omnia quæ dicuntur a Sanctis el Philosophis requiri, ad hoc aliqua pnrdicabilia sint per se ad aliquid. Secunda etiam pal's nulli catholico dubia esse potest. Verissime quidem ac propriissime, ac primo ct principaliter, Deus est Filius el Paler ; unde Damascenus, libro I. de Fide orlhod., cap. 8 : Sciendum, inquit, quod non ex nobis translatum est ad beatam divinitatem pater­ nitatis et filiationis ac processionis nomen, e con­ trario autem nobis inde est traditum, ut ait divi­ nus Apostolus : Flecto genua mea ad Patrem, cx (pio omnis paternitas in culo el terra nominatur; el scribitur ad Ephesios, cap. 3 (vers. Ii, 151. Creator eliam proprie «le solo Deo dicitur; similiter principium verissime est Deus. Confirmatur hoc per Augustinum, 5. dc Trinitate (cap. 7), ubi postquam distinxit prædicationcs tarn affirmativas quam negativas proprias singulis pnvdicamentis, concludit in tine : quod filius el non filius, genitus ct non genitus, sive ingenitus, diruntur rela­ tive, el sunt in pnedicamento relationis ; unde ait : Sicut enim genitus non ad seipsum dicitur, sed quod ex genitore sit ostenditur: ita, cum dicitur ingenitus, non ad seipsum dicitur, sed quod ex genitore non sit ostenditur. In eodem tamen pnv- 330 di< amento.quod relativum vocatur, utraqae signi· fu atio vertitur (a); ct ante immediate dixit : Non receditur a relativo prudicamcnto. cum dicitur ingenitus. Quod si quis velit dicere quod prædicta nomina relativa non sunl proprie «le pnedicamento relationis, potest eliam, si placet, plura alia rela­ tiva, et quælibet ad placitum, excipere a pradicto pnedicamento. Ex hoc autem quod praedicti termini sunl per se de pnedicamento relationis, -i reni quam significat pater, et filius, <4 hujusmodi in creaturis ponimus in pnedicamento relationis, neceso est eadem ratione, iem eliam. quam significat in Deo, collocare in pnedicamento relationis. Idem patet de pradiemnento actionis, scilicet «juod de Deo vere ne proprie pradicatur; quinimmo, ul dicit Augustinus, 5. de Trinitate (cap. 8) : Quod ad faciendum atti­ net , fortassis desolo Deo rectissime dicitur; solus enim Deus facit ct non fit, neque patitur quan­ tum ad ejus pertinet substantiam qua Deus est. Undo Augustinus certissime fuit hujus opinionis, scilicet quod aliqua prædicamenta vere dicuntur de Deo ; quod palet in pradicto libro, ex hoc quod i|eo singula prædicamenta distinguens, ct proprias eorum prædicationesdeterminans, concludit, cap. 8, quæ­ dam de Deo Ex quibus patet quod Philosophus et alterationis, alia augmenti, vel etiam materia hujus Commentator in hac parte utuntur hoc termino, alterationis sil alia a materia alterius secundum spe­ substantia, secundum quod est praedicamentum ciem, ut arguens exponit; sed solum intendit quod distinctum contra alia praedicamenta, et pro rebus translatio rerum ingenerabilium et incorruptibilium, qua· sunt in tali praedicamento. Sed statim post, sub­ qualia sunt corpora cœlestia, habet aliam materiam stantiam dividit in sensibilem et in insensibilem, el propriam a materia translationis rerum generabilium generabilem, et corruptibilem, elæternam; el post el corruptibilium. Et hoc patet per verba, quæ imme­ considerationem de substantia sensibili, prokil esse diate adducit |H)st. Dicit enim sic ( 12. Metaphysicx, substantiam insensibilem abstractam et immobilem; commento 10): « Materia enim generabilium est in po­ et deinde inquirit ran hæcsil una tantum vel plures; tentia, translatorum autem est in actu, cum transla­ el determinat quod plures, inter quas est una prima tum sil aliquid actu ; el ideo quod ex translatis in actu quæ est nobilissima, et finis, et perfectio aliarum el fuerit non generabile vel corruptibile, non habebit totius universi, quam nos Deum appellamus. Ex materiam, quam habet generabile et corruptibile, el quibus evidenter concluditur quod, secundum men­ est in potentia, n — Hæc Commentator. — Ex quo tem Philosophi et Commentatoris, Deus est siibstanpalet quod in illo passu Commentator solum assi­ lia vere de praedicamento substantiæ. gnat differentiam inter materiam corruptibilium el Quarto principaliter arguit contra unam rationem materiam incorruptibilium, qipdquid dicat in aliis factam pro conclusione, scilicet : quod si Deus esset locis. Verumtamen, concesso quod secundum diver­ in genere, quod ens esset genus illius; quia scilicet sitatem translationis secundum genus sit alia materia esse Dei est ejus essentia ; el sic ens significaret secundum genus, utputa quod subjectum motus essentiam Dei. Hoc inquit non valet. Quia, si ens localis sit aliud a subjecto alterationis, ex hoc non ideo esset genus Dei quia significaret ejus essentiam, halætur quod forma, penes «piam attehditur hujussequitur quod jam de facto ens sil genus, si ratio modi mutatio, sit composita ex maleria el alio actu, valeat; quia ens de facto significat essentiam cujussed quod diversæ forma? secundum genus, quæ sunt libet immediate, ul dicit Philosophus, 10. Meta· inducibiles per motum vel mutationem, habent sub­ * physica , et Commentator, ibidem, commento 8; el jecta distincta secundum gemis. Secus est de formis 5. Metaphysicx (l. c. 14), vult Philosophus quod Separatis. Illæ enim non halienl materiam in qua, nec ens significat illa quæ significant dictiones praedica­ ex qüa; Ct tamen sunt multæ unius generis,quia com­ mentorum; et constat, secundum sanctum Thomarn municant in una intentione possibilitatis recipiendi el secundum veritatem, quod praedicamenta signifi­ actum exsistendi, scilicet sine materia el quantitate. cant essentias aliquarum rerum ; cum hoc tamen Un ; et illa habilitas, quæ dicitur inchoatio formæ, e>l aliquid potentiate de genere forrnæ indu­ cenda». Huic videtur consentire sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 17, q. 2, art. 2, ubi dicit : < Per I actionem calidi officitur de non calido calidum, non quod ponatur ibi aliquis calor, sed quia calor ; qui est in potentia educitur in actum. El consimi! liter, aliquid efficitur magis calidum per actionem calidi, in quantum educitur calor, qui erat ut actus imperfectus, in majorem perfectionem. Qualitates enim naturales educuntur de potentia materiæ, qua­ rum inchoationes quasdam Deus indidit materiæ in opere creationis ; et ideo, quando in artum prodeunt, est exitus de imperfecto ad perfectum. > — Hæc ille. — Ex «(ulbus patet quomodo, secundum eum. aliquae qualitates sunt inchoata? in materia in opere crea­ tionis. Et intendit loqui de qualitatibus primis : I puta cnliditate, frigiditate; istæ enim sunt mehoatæ in omni materia generabilium Sed qualitates secunI dæ : puta sapor, odor, color, non sunt sicut inchoata? ab initio; sed tales inchoationes resultant ex alia et alia mixtione primarum qualitatum. Illa ergo inchoatio formæ est aliquid degenero formæ inducenda?, immo est lota essentia forma? inducenda? in potentia el in esse incompleto. Ad tertium dicitur quod verum est quod omne prædicamentum habet talia propria principia; non tamen oportet illa semper esse res ejusdem generis cum principiato, licel sint propria principia illius generis. Aliquid enim est unius generis, et tamen est materia el principium materiale alterius generis; sicut aliquid quod est unius generis, est proprium movens alterius generis ; igitur non oportet in quo­ libet genere dare proprium movens illius, quod sit res illius generis. Et tamen, sicut Philosophus dicit quod oportet dare in quolibet genere ista tria princi­ pia propria, scilicet formam, privationem, et sub­ jectum vel materiam, ita immediate dicit quod oportet dare proprium movens ; et exempli fica t sta­ tim : unde movens in genere sanitatis est medicina, et in mente artificis, in factione domus, ars ædificativa. Et tamen non in quolibet genere proprium movens est res illius generis : v. gr. in genere quantitatis, cum quantitas non sit forma activa, secundum Commentatorem ; et sic in multis aliis. Et similiter est de principio materiali ; nam esse pro­ priam materiam alicujus generis, non est aliud quam esse materiam propinquam ad formam illius generis. Similiter esse movens proprium alicujus generis, non est aliud (piam esse movens aptum natum inducere determinate formam illius generis. Cum hoc tamen stat <|uotentiale in ilio subjecto. Verbi gratia ; albedo non est intrin­ sece composita ex actu et potentia; tamen numquam materia reciperet actum qui est albedo, nisi haberet in se aliquid potentiate de genere albedinis, per quod materia efficitur proprium susceplibite albodinis; actus enim et patentia propria semper sunt in eodem genere, ut alias dictum est, et ponit Commentator, 5. Physicorum, com. 0, dicens : < Potentia ad unumquodque predicamentum est in illo genere pnedicamenti, quod est actu, et similiter via de potentia ad actum, scilicet potentia ad substantiam est quodammodo in pnedicamento substantial, et similiter via ad generationem substantial, similiter ad quantum et ad alia predicaments ; ideo visum est quod illud esse, quod est inter potentiam et actum in illo genere, sit sub illo genero; quoniam esse medium inter potentiam et actum, quæ sunt in illo genere, est de genere actus, qui est complemen­ tum; sed differunt secundum magis el minus. » — Hæc Commentator, ubi vult quod potentia ad rem illius predicament! est de genere illius pnedica­ menti ; actus enim et potentia sunt in eodem genere. Et hoc est verum, sive accipiatur potentia proforma, quæ non est actu calor vel hujusmodi, et potest esso calor, quam dicimus inchoationem formæ; sive acci­ piatur potentia pro materia exsistente sub tali inchoatione predicts ipsius formæ, quæ non est in actu in materia, nec in esse completo, sed imper­ fecto; et illud idem in numero erit quandoque forma in actu,secundum quod ponit Commentator, 12. Meta· physica', comment. 18, ubi sic dicit : « Generans igitur animal non est dicere quod ponit animam in materia, sed quod extrahit illud, quod est anima in potentia, ad esse animam in actu, v Et idem dicit, ibidem, de formis accidentalibus : α Intentio, inquit, Aristotelis esi quod convenions fit a conveniente, quia conveniens extrahit formam convenientis ex potentia in actum; et non est agens, quia adducit in illam materiam aliquid extrinsecum, nec agit for­ mam sibi convenientis. Et sic est in hoc de substan­ tia, sicut in accidentibus : calidum enim non inducit calorem extrinsecum, sed facit calidum fiotentia esse calidum in actu. Et sic et potentia materiæ, et ejus appetitus. Sed contra hoc instantiam facit Gregorius (dist. 8, q. 3, art. 1), contra dictam maximam, scilicet quod potentia susceptive est ejusdem generis cum actu ad quem ordinatur. Adducit enim dictum Com­ mentatoris, 12. Metaphysics, commento 22, dicen­ tis : < Principia coloris secundum formam et priva­ tionem sunt album et nigrum; secundum autem materiam recipientem est superficies, quæ est in potentia omnes colores. Et principia noctis et diei secundum formam et privationem sunt lux etoliscurila»; et secundum materiam recipientem est aer, qui eat potentia luminosus, υ — Hæc Commentator; ubi patet quod secundum Commentatorem, superfi­ cies est materia coloris, et tamen est alterius generis a colore. El eodem modo patet de nere, qui est mate­ ria lucis, et tamen non est in eodem genere cum luce. Instantia, impiam, ista non valet. Quia, licet superficies sit subjectum colorum, et sil omnis color in potentia, non tamen superficies nude considerata est proprium susceptivum colorum ; sed ad hoc quod linteorum propria materia vel subjectum, requiritur aliquid de genere qualitatis, quod dicitur potentia propria respectu omnium colorum, et inchoatio omnis coloris. Et idem dico de aero. Et si ulterius quaeratur : cum illud potentiate sit de genere qualitatis, requirit ulterius aliud poten­ tia le in subjecto suo, el sic in infinitum. — Ad hoc dicitur quod talia potentialia non producuntur pro­ pria productione, noc per transmutationem, quæ per se terminentur ad talia, et ideo non requirunt pro­ priam potentiam ; sed sicut eadem productione pro­ ducuntur qua suum Hubjoclum. ita eadem potentia suscipit priino subjecta illorum potentialium, et secundario dicta ptentialia ; unde eadem productione producitur substantia composita et quantitas, et eadem productioni» producitur superficies et poten­ tiate ad colores, ut alias dictum fuit. Ideo quantitas et talia potentialia non requirunt in subjecto suo aliquid potentiate ejusdem generis, quia non habent propriam potentiam, quæ per se primo ad talia ordihelur;secue est dc formis educihilihus per transmu­ tationem. Et illa quæ dixi de quantitate, intelligo do interminata, quia illa non prerequirit aliam poten­ tiam ; secus est de quantitate terminata, quia se habet ad aliam ut actus ad potentiam. Palet igitur ex prædictis quod, licet nulla forma inha»rens sit compo­ sita intrinsece ex artu ct patentia, tamen in quolibet genero accidentis est reperiro propnum actum el propriam potentiam susceptivam. DISTINCTIO VIII. - QU ESTIO II. 343 Ad qiinrtiirn dicitur endem modo, quod omne nasi curvitas, Seri e converso erit, si eorum diffinitio præd ica men turn hahct suum proprium siwceptibil»· inveniretur secundum quod dicuntur enneretive; sic potentiate ct mnnn proprium actum. Non tamen vult enim subjectum in eorum diffinitione poneretur sicut Avicenna quod omnis forma |*osita in pncdicamcnto genus, quia tunc, diffinirentur per modum substan­ rit composita intrinseco ex duobus, scilicet ex aliquo tiarum compeditarum, in quibus ratio generis sumi­ actuali, et ex aliquo potential!; quia illud potentiate tur a materis, sicut dicimus quod simum est nasus quod punimus respectu colorum non est pars coluris, cumis. Similiter etiam est, si imum accidens sit immo color in potentia, el per actionem agentis fit principium alterius accidentis, sicut principium rela­ color in actu, ul dictum fuit. tionis est actio et [isssio et quantitas; et ideo secun­ Λ<1 quintum negatur major, scilicet quod omne dum hoc Phiteeophu * dividit relationem, 5. Meta· diflinibile sil conqiOsitum, si intelligntur iiniverxa- physics (t. c. 20), Sil quia propria principia acci­ lilei craddi­ Ad sexhim, ad primam probationem solvit Gre­ tamenta, et mm diffinitione simpliciter proprie gorius (disl. 8, q. 3, art. 1 ) Iwne. < Formae, inquit, dicta. El ad probationem dicitur quod non qyadiliet accidentales sunt simplices. Et cum probatur quod differentia cum genero sufficit ad diffinitionem pro­ non, quin omnis mutatio per se una etc.; dicendum prie dictam, sed requiritur differentia essentialis, qucwl terminus mutationis potest accipi dupliciter. exprimens determinatam partem essentialem rei,d Eno modo pro termino formali, ad quem transmu­ convertibilis cum diffinito; talem autem diffei-entinm tatur subjectum; sicut dicimus quod subjectum, non habent accidentia. Ad illud autem quod contra «piando dealbatur, mutatur ad albedinem, el materia hoc adducitur, scilicet quoi ideo diffiniuntur |>er ad formam m generatione substantiali. Alio modo exlrinseca, quia dependent a subjecto, et non quia potest accipi, quamvis minus proprie, pro compo * sint simplicia etc.; dico quod ipsa sic dependent a sito ex subjecto et lermino formali; sicut composi­ subjecto, quod ditleivntia arridentium sumitur non tum sulistnntiale potest dici terminus transmuta­ ah aliqua parte essentiali accidentis, sed ex ipsa tionis substantialis. Et tunc dicendum quoti, sic comparatione accidentis ad subjectum, ita quod sub­ sumendo, in primocrsr subsistit, el ex eis efficitur iinnin per se; pro­ sumatur genus ex ipso modo essendi, secundum quod pter quod ex ( «injunction·· relinquitur essentia qmcens diversimode secundum prius et posterius de dam. I nde tonna, quamvis in se considerata non decem generibus prædicalm ; sicut dicitur quantitas hnlwat completam rationem e^sentiæ, tamen est ex eo quod est mensura substant i æ, et qualitas secun- pars rssenlhe completa·. Sed illud cui adxenit acci­ duin quod (‘st disjxisitio substaiithe, secundum Phi­ dens, est ens in se completum. sulMUsten' in suo losophum, 5. Metaphysics (I. c. 18 et 19). Diffe­ esso;quod quidem cesc naturaliterpnecedilaccidens rentia? vero in eis sumuntur ex diversitate principio- quod Mi|M»rvenit ; el ideo accidens superveniens, ex ruin ex quibus causantur. El quia propria· passiones conjunctione sui cum eo cui supervenit, non causal ex propriis principiis subject i causantur, ideo sub­ illud ess<» in <|un res subsistit, por quod res est ens jectum ponitur in connu diffinitione loco differentia», per se; sed cau — Hæc Commentator. — Secundum autem responsio­ nem sequitur quod quælibet materia erit in potentia propinqua ad talem formam, cum habeat propriam potentiam et habilitatem cujuslibet. — Si vero dicatur quod tales potentiæ non semper sunt in materia, sed aliquando de novo fiunt in ipsa, sequi- | lur, secundum te, quod in materia sit alia potentia propria prævia illi potentiæ, per quam transmutatur ad ipsam, et recipit eam ejusdem generis cum ea, et sic in infinitum ; vel si non, sed immediate per se recipit illam et transmutatur ad ipsam, falsa sunt fundamenta tua, el superflue ponuntur fides potentialitates in materia. Sic ergo patet quod non potest dici primum membrum diefie divisionis. Secundum, videlicet quod contrariarum formarum sit idem potentiate proprium, non |K)tes tu dicere; quia tunc numerus talium potentiarum non esset secundum numerum specierum entium generabilium, ut dicis. Item, quia tunc esset eadem potentia pro­ pinqua contrariarum formarum; el per consequens, in quocumque et quandocumque potest induci una forma contrariarum, posset indifferenter induci reli­ qua; quod ad sensum patet esse falsum. Item, illud proprium potentiate, v. gr. albedinis, aut est in aliquo ut in (a) subjecto, aut non; si non, ergo est sub­ stantia, et consequenter proprium susceptibile acci­ dentis est substantia; si autem in aliquo ut in sub­ jecto, ergo est actus et dispositio illius in quo est subjective; et si sic, etiam illud potentiate non e>t receptivum alicujus actus, et etiam oportebit quod habeat aliud potentiate susceplivum proprii generis, in quo sil subjective, el illud, aliud, et sic in infini­ tum; aut conceditur quod omnis actus informat immediate potentiate alterius generis. Ad ista dicitur concedendo (6) secundum mem­ brum dirtæ divisionis, scilicet quod formæ contrariæ habent idem potentiate et susceplivum, quod est ejus­ dem generis cum eis. Unde sanctus Thomas, dc Veri­ tate, q. 8, ari. 14 : α Sciendum, inquit, quod forma­ rum quædam sunt unius generis, et quædam diverso­ rum generum. Formæ quidem quæ sunt diversorum generum, diversas potentias respiciunt, cum unitas ge­ neris ex unitate materiæ vel potentiæ procedat, secun­ dum Philosophum. I nde possibile est unum subje­ ctum simul perfici formis diversorum generum ; quia tunc una potentia non determinabitur ad diversos actus, sed diverse; sicut si aliquod corpus simul est album el dulce, albedo inest ei secundum quod participat de natum diaphani, dulcedo autem secundum naturam humidi. Formæ vero quæ sunt unius gene­ ris, unam potentiam respiciunt, sive sint contrariæ, ut albédo et (γ) nigredo, sive non, ut triangulus el (а) (б) (γ) quadratum. > — Hæc ille. — Tunc, ad primam hujus partis improbationem dico quod Commenta­ tor, 12. Metaphysicæ, cum dicit quod numerus lateritiarum materiæ est secundum numerum specierum, large accipit speciem pro genere proximo. — Ad secundam probationem conceditur consequen­ tia, accipiendo potentiam propinquam. Nec ipse arguens accepit pro illa potentia, quæ unico motore potest reduci in actum. Patet enim quod subjectum, quod substat uni contrariorum, potest per unicum motorem, scilicet per «agens contrarium, reduci in actum formæ oppositae, ut videtur quod ignis redu­ cit aliquid de frigiditate in caliditatem. Et cum infert arguens, quod tunc, quandocumque et in quocum­ que subjecto fiotest induci calor, potest induci fri­ gus, conceditur quod in quocumque per se susceplivo, sed negatur quod quandocumque; quia, licet formæ contrariæ habeant idem susceplivum, tamen alterum non compatitur aliquid quod alteri annexum est vel repugnans (a); et ideo illud oportet auferri, non tamen novam potentiam induci : sicut licet idem sit subjectum caloris el frigoris, tamen subjectum habens frigus non |>otesl recipere calorem, nisi fri­ gore amoto, el aliquibus quæ sequuntur frigus. — Ad tertiam improbationem dico quod potentiate [ respectu colorum (6) est in subjecto; nec valet prima i consequentia ibi foeta : ergo est actus, el non potest recipere. Dico enim quod est actus in latitudine entis et accidentis, non tamen in genere exsistentium. Similiter non dico quod illud potentiate recipiat qua­ litates; sed efficitur qualitas in actu exsistentium de I qualitate potential!. Similiter nec valet secunda con­ sequentia. Dico enim quod illud potentiate non requirit in subjecto aliud potentiate ejusdem generis cum eo ; el causa est : quia, ut prius dicebatur, nulla transmutatio terminatur dc per se ad talia potentialia et tales inchoationes, sed emanant a suo subjecto I sine transmutatione, quadam naturali consequentia : ut pote, quandocumque miscibilia sunt proportionata, per transmutationem talem acquiritur novum mixtum, et in eodem instanti fluunt talia ab ipso subjecto. Secus est de formis, quæ acquiruntur per ' transmutationem per se primo terminatam ad eas; i fides enim sunt actus alicujus generis, el conse­ quenter oportet quod habeant potentiam ejusdem generis. Non autem potentia alicujus generis requiI rit ulterius aliam potentiam ; quia non habet pro­ priam jwtentiam per se respicientem talem potentialitatem, sed subjectum aliquod, quod primo el I per se respicit actum substantialem vel accidentalem, secundario respicit talia potentialia. El ideo est ibi duplex similitudo, scilicet, et quia talia non sunt actus alicujus generis, et quia non habent proprium per se susceptibile. Aer enim, qui per se est in in. — Om. P.r. concedendo. — dividende Pr. ct. — Om. Pr. US (а) vel repugnans. — vel non repugnatu Pr. (б) colarunt. — calorun) Pr. 346 IJ Bill I. SENTENTIA 11 UM potentia ad esse substantiale tamquam ad proprium actum, secundario est in potentia ad lalia ptanlialia quæ dicta sunt, quibus mediantibus recipit actus. Ad septimum principale negatur antecedens, sci­ licet quod genus et differentia semper sumantur a diversis realitatibus in natura speciei cujus sunt genus et differentia. — Et ad primam probationem dicitur quod Aristoteles, ubi allegatur, loquitur solum de diffinitione et quidditate substantiarum sen­ sibilium, ut patet quia, 8. Mclaphysicœ (t. c. 15), dicit quod in simplicibus est alter modus quaestionis; uhi innuit ea quæ dixit superius de quidditatibus rerum et diffinitionibus, intellexisse de diffinitione sensibilium quidditatum. Potest etiam dici quod Aristoteles vocat materiam omne potentiate, et for­ mam omne actuale; in quolibet nutem quod in genere ponitur, est illa duo invenire, liret non distin­ cta realiter. Ad secundam probationum dicitur quod conse­ quentia non valet. Nam ad diffiniendum, non suf- | fici! qualitercumque significare totam essentiam diffiniti ; sed oportet significare explicite omnia prin­ cipia intrinseca diffiniti. Unde, 1. Physicorum I (t. c. 5), dicitur quod diffinitio dividit in lingula; genus nutem, etsi significet totam essentiam compsitam, non tamen exprimit quamlibet ejus partem I essentialem. Ad tertiam probationem negatur consequentia, qua infertur : quia tunc genus et differentia non j differrent, quia non significarent primo idem quidditali illius rei ; cum idem repetitum non sit idem sibi primo. Ista, inquam, probatio consequentiæ non valet; non enim est ibi repetitio ejusdem rei, eodem modo. Nam licet genus significet totum quod significat dif­ finitio, non tamen eodem motio; quia genus non I dicit partes nisi implicite, diffinitio vero explicite et j distincte. Hem, genus non solum dicit diam quiddi­ tatem, quam significat diffinitio, sed plures alias. Item, genus non prædicatur convertibiliter de diffinito; diffinitio vero illo modo prædicatur. Sic ergo palet quod aliter dicit rem genus, aliter diffinitio. El simi­ liter, differentia aliter quam genus; quia explicat partem essentialem, quam genus non explicat. Et ideo non est ibi talis repetitio. Ad quartam prolmtionem dicitur quod eadem realilas potest esse principium realis distinctionis el convenientia» secundum rationem ; constat enim quod convenientia secundum rationem non opponitur distinctioni reali, nec convenientia generica distin­ ctioni specificm; sic. autem est de illa realitate a qua sumitur differentia. Undo sanctus Thomas, in tra­ ctatu do Eiw ct Eucnlia (cap. 3), ostendens qualis sit unitas generis, sic ait : « Quamvis autem genus significet totam essentiam speciei, non tamen oportet ut diversarum specierum, quarum est idem genus, sit una essentia ; quia unitas genens ex ipsa indoter- minalione vel indifferentia procedit, non nutem secundum illud quod id quod significatur per genus sil una natura numero in diverais spe< iebus, cui superveniat alia res quæ sit differentia determinans ipsum, sicut forma determinat materiam qua» est una numero, sed quia genus significat aliquam for­ mam, non tamen determinate hanc vel illam qunin determinate differentia exprimit, quæ non est alia quam illa quit» indeterminate significabatur per genus. Et ideo dicit Commentator, in 12. Mtitaphyiica (romm. 14), quod materia prima dicitur una per remotionem omnium formarum, sed genus dicitur unum percommunitatom forma» signata». Unde natat quod per additionem differentia», ablata illa indeterminatione quæ erat causa unitatis, species remanent |H»r essentiam diverse. d — Hæc ille. — Ex quu |iatet quod natura generis non dicitur una realiter in diversis speciebus, nec ipse diversæ species conve­ niunt in aliqua quidditato, qua» sil realiter una el communis eis; sed solum dicitur una propter indeterminationeni, vel indeterminatam nitionem, «μκυ fundat intentionem generis. Sed contra hanc solutionem arguitur. Quia proce­ dit vel innuit quod unitas generica, vel specifica, vel alterius cujuscumque universalis, non sit extra intel­ lectum in actu. Hoc autem videtur falsum, propter inulta, tum quia universale est proprium objectum intellectus; ergo pnecedit potentiam, ex 2. de Anima (t. c. 33). — Nec valet si dicatur qiuMl universalitas non est objectum, sed quod quid est ; uni­ versalitas autem est conditio objecti, vel minius neces­ sarius, non tnodüs cognitus, sed sub ιριο connotatur objectum. Hoc, inquam, non valet; quia, aut ille modus est factus ab intellectu, aut non; si non, habetur propositum; si sic, ergo non est necessa­ rius in objecto, quia prius fuit objectum intellectus sine illo modo causato per intentionem objgcli. Simi­ liter, objectum in quantum est prius in actu, non intelligitur sub hoc modo; ergo, vel sub nullo modo, vel sub opposito; quin, ut est objectum, determinat sibi aliquem mcxliim. —(lonfirmatur in alio pro|M>sito. Quia unius actionis sensus est unum objectum secundum aliquam unitatem realem,sed non nume­ ralem. Igitur est aliqua alia unitas quam numeralis. Probatur major : ipiia potentia ipsum objectum scit, in quantum videt ipsum hac unitate unum; cogno­ scit ipstyttï in quantum distinctum n <|uolibet quod non est hac unitate unum ; sed sensus non cognoscit objectum in quantum est distinctum a fpmlibet quod non e-t unum illa unitate numerali ; quod patet : quia nullus sensus distinguit hunc, radium solis differre numeraliter ab alio, si circuiiisrrilKintur omnia sensibilia communia, puta diversitas lofci vel situ» ; et si ponerentur duo quanta simul esse per potentiam divinam, quæ etiam essent omnino similia in nlbedine, visus non diceret ibi e»e duo alba; si tamen cognosceret alterum illorum in quantum est DISTINCTIO VIII — QUÆBTtO IL 347 unum unitate numerali, cognosceret ipsum in quan­ eæet nisi peractum intellectus, tunc universale, in tum est unum distinctum a quolibet alio. quantum hujusmodi, esset ens rationis secundum Secundo arguitur sic. Si nulla unitas generis est totum vel partem. Consequent est falsum : quia tunc ante opus intellectus, ergo nec unitas specifica; et ens factum ab intellectu praedicaretur in quid de rebus tunc sequitur quod nulla generatio erit unica sine prima» intentionis, sicut essentialiter superius de consideratione intellectus. — Nec valet si dicatur inferiori. Similiter, tunc nulla passio realis haberet quod generans et genitum non habent aliquam uni­ subjectum ûdæquatum, nisi ens rationis. Similiter, tatem rcalem, sed similitudinem. — Contra hoc quia tunc individuum et sua species non haberent arguitur. Quia proximum fundamentum realis simi­ aliquid commune univocum; cum unum sit ens litudinis est unitas, 5. Melaphyticm ( t. c. 20), non renie, aliud ens rationis. Similiter, tunc sciendo autem generans nec genitum; ergo commune utri­ aliqua de universalibus, nihil sciremus de rebus, >*-d tantum de conceptibus nostris; ner mutaretur que. Tertio arguitur sic. Si nulla unitas sil in re nisi opinio nostra de vera in falsam propter mutationem numeralis, sequitur quod omnis differentia esset ex natura rei. Similiter, scientia non esset de neces­ numeralis tantum. Consequens est falsum. Probatur sariis ; quia nec signa, nec actus intellectus, sunt consequentia : quia omne diversum, eadem unitate illo modo necessaria. est diversum ab alio, qua in se est unum. Secundo Septimo arguitur. Aut universale est secundum proimtur consequentia : quia unum et multa, idem se totum factum ab intellectu ; aut est partim ab et diversum, opponuntur, 4. Metaphyaicæ (t. c. 4); intellectu, et partim a re, vel in n». Non potest dici quoties autem dicitur unum oppositorum dicitur et primum, propter illa quinque inconvenientia quæ reliquum, ex 1. Topicorum (cap. 12); ergo cuilibet dicta sunt. Nec potest dari secundum, propter alia diversitati corresponded sua unitas propria. Tertio sex inconvenientia, quorum primum est quod omne probatur : quia cqjuslibet diversitatis utrumque universale erit ens per accidens. Probatur conse­ extremum est in se unum ; et eodem modo quo est quentia : quia aggregat in se res diversarum natu­ unum in se, eo modo videtur esse diversum a reli­ rarum. Confirmatur : (plia substantia et accidens quo extremo, ita quod unitas per se unius extremi simul causant ens per accidens, cum tamen utrum­ videtur esse ratio diversitatis alterius extremi. Sequi­ que sit reale; ergo mullo magis ena rationis cum tur etiam quod omnia differentia realiter, differrent ente real i. Secundum est quod nullum universale æque realiter; et tunc non esset in re aliquid, quare haberet diffinitionem; quia nullum partim a re, intellectus abstrahit magis unum conceptum ab illo partim ab intellectu, habet unam diffinitionem ; quia, allx) et isto albo, quam ab albo et nigro. Proimtur ex·7. Mclaphytiar (t. c. 21), Oportet diffinitum consequentia, scilicet quod omnia differrent æque esse unum, et diffinitionem esse unam, non quomo­ realiter : quia ex quo omnis differentia miis est tan­ documque, sed quidditntive. Tertium est quod nul­ tum numeralis, differentia numeralis erit præcisa lum universale haberet passionem adæquaiam. Quar­ causa differentia» realis; sed quæeumque æque par­ tum est quoti nullum universale esset intelligibile ticipant causam præcisam alicujus effectus, æqualiter unico actu. Quintum est quod nullum universale participant illum, scilicet differre numero. Sequitur esset in uno genere pnedicamentali. Sextum est tertio quod differentia genere et specie essent tantum quod nullum universale praedicaretur univoce, cum differentia ratione, et ita secundum quid; differentia ratio ejus essentialis non sit una, sed partim a re, autem numerali 1er, realiter et simpliciter; ergo sic et partim ab intellectu. Octavo arguitur. Quia propria ratio vel descriptio arguendo : ista differunt specie, ergo numero, esset universalis, secundum quod distinguitur a singula­ fallacia secundum quid ad simpliciter. Quarto aiguitur. Quia individua ejusdem speciei ri bus et a praedicabili, est quod est natum aptum esse el species ejusdem generis univocantur; ergo halænt in pluribus, per Porphyrium et Philosophum, 1. Pcnhcrmenias (cap. 5). Sed, circumscripto quo­ eamdem rationem sulistantiæ, id est essentiæ ; non autem eamdem numere, quia jam non differrent cumque aclu intellectus, res de se nata est esse in pluribus; quia si non, aplitudo sibi repugnaret, nec numere; non factam ab intellectu, quin jam non esset osaentiæ, id est essentialis, sed intentiunalis. sibi conferri jKissel saltem ab intellectu ; quia tunc Quinto arguitur. Subjectum scientiæ, in quantum |K'sm4 dari Socrati talem apliludinem. Nono. Universale esi extra animam in potentia vel subjectum, pnecedit intellectionem, sed ut sic est universale; quia ut sic est primo tale, et ut sic habet in aclu. Si in aclu, habetur propositum. Si in poten­ |iassionem adæquatam, et ut sic «d incorruptibile, tia, quaeritur quomodo intellectus reducit hanc et ut aio eat diffinibile. — Confirmatur. Quia si obje­ potentiam in actum : aut quia facit univoi’sale i*sse ctum, in quantum nlyoctum, non asset universale actu in multis, et tunc quodammodo, nullo intelli­ ante actum intellectus, non posset ab intellectu com­ gente, natura specifica est aclu in pluribus indivi­ duis; aut quia facit eam in aclu dici de pluribus, et parari ad plura extra. Sexto. Si universale, in quantum hujusmodi, non tunc quid ad propositum ? cum hoc non sil propria 348 LIBRI I. SENTENTIARUM ratio universalis in quantum universale, sed in quantum est praedicabile; quia aliud est esse in, et (α) aliud est esse de. Decimo. Relatio mensuræ est realis, .5. Metaphy· eiae (t. c. 20). Sed ista fundatur in aliquo univer­ sali. Probatur ; quia oportet esse aliquid unum men­ suram aliarum specimini ; non autem illud est indi­ viduum, aut unum in numero, ul una albedo men­ surans omnes colores ; igitur erit unum specie, aul genere. Undecimo. Aliqua realis operatio primo et adæquate inest universali, ut patet; nam intelligere aut primo inest homini, aul non. Si dicatur quod non inest homini ut species, sed ul est in individuis; — contra : aut inest universali Secundum se, et tunc habetur propositum; aul ratione individuorum, et tunc primo inest eis, contra Philosophum, 1. Poste· riorum, de habere 1res respectu trianguli. Duodecimo. Oppositio realis habet extrema realia ; sed conlrarielas est realis oppositio, et non habet extrema aliqua duo singularia, ut patet, nec aliquod ens rationis; ergo quidditatem realem universalem, aut duo universalia realia. Decimoterlio. Secundæ substantial sunt in praedi­ camento substantial, et sunl quædam universalia. Ergo, cum in praedicamento substantiae non ponatur aliquid facium ab intellectu, sequitur quod univer­ sale esi extra intellectum, non dependens ab opera­ tione intellectus. Decimoquorto.Quod quid est, est vera res ;<|uia prin­ cipium est causa rei, 7. Metaphysical, Sed quod quid est, est universale; quia est difiinibile. Igitur etc. Decimoquinlo. Quia materia et forma perlinent ad quidditatem rei diflinibilis, secundum Aristotelem, 7. Metaphysicx ; sed non materia aut forma singu­ laris, nec aliquid quod silens rationis. Igitur mate­ ria universalis erit, et (δ) forma universalis. Decimosexto. In praedicamento substantial est ordo secundum sub et supra. Sed extrema illius ordinis non sunt aliqua individua, nec aliqua entia rationis. Ergo in pradicamento substantiae sunt universalia realia. Decimoseptimo. In praedicamento substantiæ agitur de proprietatibus eorum quæ sunt in praedicamento illo. Sed ibi non agitur de proprietatibus individuo­ rum, nec de proprietatibus entium rationis. Igitur de proprietatibus universalium realium. Decimooctavo. Praedicamenta dividuntur, sed non [ænes distinctionem individuorum, nec penes distin­ ctionem entium rationis ; ergo penes distinctionem universalium realium. Quod enim prædicamenta non distinguantur penes distinctionem individuo­ rum, patet; quia tune lot essent praedicamenta quot individua. Quod etiam prædicamenta non distinguan­ te! et. — Om. Pr. (β) et. — Om Pr. hir penes distinctionem entium rationis, palet ; quia talia non sunt in praedicamento. Decimonono. Praedicamenta habent unitatem rcalem, sed non habent unitatem numeralem; igitur specificam vel geneticam. Minor nota est de sc, Major probatur : quia, si prædicamenta non habent nisi unitatem rationis, ergo solum differunt secundum rationem. Tenet consequentia ista, quia per idem est aliquid in se unum et ab aliis distinctum. Vigesimo. Quia quidquid est per intellectum, est pura intentio el accidens intentionale. Sed non omne universale est hujusmodi ; alias nullum universale esset in genere substantiæ, nec in illo pradicamento sujierius praedicaretur in quid de inferioribus. Eigo aliquod universale est sine opere intellectus. Vigesimoprimo. Scientia habitualis habet objectum reale in actu. Sed non habet en> rationis, nec aliquod individuum pro objecto. Eigo habet aliquod uni­ versale reale pro objecto, quod est sine considera­ tione intellectus; quia jam ponitur quod sit habi­ tualis et non actualis. Ex istis omnibus apparet quod extra animam est aliquod universale reale; et conse­ quenter unitas genens est realis ; cujus oppositum in solutione praedicta dicebat. Ad ista dicendo praemitto unum quod ponit sanctus Thomas, 7. Physicorum (lect. 8), super parti­ cula 31·, secundum signationem Gom men ta loris; et est sententia Aristotelis : a Genus, inquit, non est aliquid unum simpliciter, species autem est aliquid unum simpliciter. Et hoc sequitur ex ratione praece­ denti, qua ostensum est quod ea qua? sunl unius generis non sunt Comparabilia, quæ vero sunt unius speciei sunt comparabilia. Cum tamen supradictum sil quod eadem natura comparabilium (a) est, ex eo quidem videtur quod genus non sit vere una natura, sed species sit una natura. Et radio hujus est : quia species sumitur a forma ultima, quæ simpliciter est una in (C) natural rerum ; genus autem non sumitur ab aliqua forma, quæ sit una in rerum natura, sed secundum rationem tantum; non enim est aliqua forma ex qua homo sil animal, prater illam cx qua homo est homo. Omnes igitur homines, qui sunt unius speciei, conveniunt in forma quæ constituit hominem et speciem hominis; quia quilibet habet animam rationalem. Sel non est in l>ovo et equo aliqua anima communis quæ constituat animal, praeter illam quæ constituit liovem el equum aut asinum; quod si esset, genus esset unum et compa­ rabile, sicut et sqjeeies. Sed in sola consideratione acciptur forma generis per abstractionem intellectus a differentiis. Sic igitur species est unum quid a forma una in rerum natura exsistente; genus autem non esi unum, quia secundum iliversas formas in rerum natural exsistentes, diversæ species praedicationem (a) coinparahihiifu. — cuniparubilu Pr. (C) in. — Om Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO II. generis (a) suscipiunt. El sic, cum logicus consi­ deret rationes, genus est unum logice, sed non phy­ sice. J, — Hæc ille. — Ex qui bus manifesta sequitur quod genus, vel nomen generis, non dicit aliquam naturam unam in omnibus speciebus, unitate extra animam exsistente; sed tota unitas ejus consistit in intentione per intellectum facta; omnia enim de quibus praedicatur genus sunt indivisa in illa inten­ tione, non autem in aliqua natura extra intellectum. Præmilto secundo unum quod ponit «netus Tho­ mas exponendo Aristotelem, 10. Metaphysics, ρ. I. « Quædam, inquit, dicuntur unum non propter motum unum, sed propter rationem unam. Hujus­ modi autem sunt quorum est intelligenlia una, quæ una apprehensione apprehenduntur ab anima. Et dicuntur una apprehensione apprehendi talia quo­ rum est una apprehensio indivisibilis. Quod quidem dupliciter contingit : aut quia apprehensio indivisi­ bilis est ejus quod est unum numero; nui ejus quod est unum specie. Numero quidem est indivisibile ipsum singulare, quod non potest prædicari de mul­ lis; specie autem indivisibile, quod est unum secun­ dum scientiam el notitiam. Non enim in diversis sin­ gularibus est aliqua natura una numero, quæ possit dici species; sed intellectus apprehendit ul unum, illud in quo omnia inferiora conveniunt; et sic, in apprehensione intellectus, species Iit indivisibilis, quæ realiter est diversa in diversis individuis, a — Hæc ille.— Patet ergo quod,secundum mentem sancti Thomæ, nec genus nec species significat aliquam naturam unam numero exsistentem in diversis sup­ positis; verumtamen species habet majorem unita­ tem , vel plus appropinquat ad unitatem realem extra animam, quam genus; quia nomen speciei dicit aliquam formam, quæ in se et ex se indivisibilis est. Quod enim sit di versificata, non provenit ex aliquo illius formæ realiter, sed solum ex parte materia * quantitati subjecta, vel ex parte diversorum reci­ pientium. Et ideo, quia unum est idem quod indivi­ sum, forma significata per nomen sjieciei dicitur in se una ; quia de se indivisa et ultimate est (6) deter­ minata fonnaliter et indivisibilis fonnaliter, hoc est per differentias formales. Nomen autem generis dicit formam indeterminatam, et in se habentem unde plurificetur realiter, nec enim talis natura solum plurificalur per exlrinseca, immo per intrinseca vel eadein sibi, scilicet per differentias fui males; non eigo habet de se indivisionem extra animam, ac per hoc, nec aliquam unitatem. Sic eigo natura speci­ fica dicitur una ex se, sed diversa propter recipientia; natura vero generis extra animam non habet unitatem ex se, nec ex receptivis; el ideo sjiecies extra animam plus appropinquat ad unitatem, quam genus, quia ipsa non portat secuin distincliva, sed genus hoc facit. (a) gênerit, — rei Pr. (IJ) cil. — Om. Pr. 349 I Tunc ad primum istorum dicitur, quod responsio I ibidem posita bona est. — Ad poplicam dicitur quod universalitas est conditio fabricata per intellectum. Nec valet consequentia ibi facta, qua infertur : eig·» ille modus non est necessarius etc. Dico enim quod talis conditio necessario sequitur actum intellectus: sicut ista conditio, esse intellectum, esso abstractum. Licet enim objectum intellectus præfuerit sine illa conditione, tamen eo. facto quo objectum attingitur per intellectum nostrum, insuigit relatio universali­ tatis abstracti. — Ad aliud etiam quod ibi additur, dico quod objectum intellectus, ante actum inlellectus, non bibet modum universalitatis, nec pro­ prie loquendo sub opposito modo; quia esse univer­ sale in intellectu, el esse singulare in re, non sunt oppositi modi, cum simul conveniant eidem natune intellecte. Natura enim specifica ante intellectionem est singularis, prout consideratur in singulari extra animam; prout autem consideratur in se, nec est universalis, nec singularis. El ideo, quia natura specifica est objectum intellectus in >e considerato, et non ut in particulari, ideo i|>sa ut sic neque est universalis, nec particularis, scilicet in quantum est objectum terminans actum; sed in quantum est movens intellectum possibilem, est universalis in intellectu, scilicet per speciem suam. I nde natura illa in se nec esi universalis, nec ,»articularis: sed in intellectu est universalis. El ergo verum est quod objectum intellectus, dum actu objicitur, e>t uni­ versale in actu ; sed dum non objicitur actu, non cs\ universale nisi in polentia. Unde pro istorum declaratione dicil sanctus Thoma-, in tractatu dc Esse et Essentia (cap. 4) : < Natura, inquit, vel essentia dupliciter potest considerari. Uno modo, secundum rationem propriam, et hæc est absoluta consideratio ipsius; el hoc modo, nihil est verum de ea nisi quod convenit sibi secundum quod hujus­ modi ; unde, quidquid aliorum attribuatur sibi, falsa est attributio. Verbi gratia : homini, in eo quod homo est, convenit rationale el animal el alia quæ in diffinitione ejus cadunt; album vero et nigrum, el quidquid hujusmodi est quod non est de ralionehumanilalis, non conveniunt homini in eo quod homo. Unde, si quæratur utrum ista natura sic considerata possit dici una vel plures, neutrum concedendum est ; quia utrumque est extra intellectum humanita­ tis, et utrumque potest sibi accidere. Si enim plu­ ralitas esset de ejus intellectu, numquam posset esse una. cum tamen una sit secundum quod est in Socrate. Similiter, si unitas esset de ratione ejus (a), tunc esset una et eadem in Socrate el in Platone, nec posset in pluribus plunficari. Alio modo consi­ deratur secundum esse quod habet in hoc vel milio; et sic de i|»sa aliquid pnedicatur per accidens ratione ejus in quo est : sicul dicitur quod homo est albus, (a) l formaliter in intelle­ ctu, ideo homo est objective in intellectu. Gum igitur dicitur : homo secundum quod est in intellectu est species intclligibilis, sensus verus est quod illud quo est homo objective in intellectu est species inlelligibilis, quæ talis est eflicaciæ quod ipsa est universalis formaliter, el facit quod res extra animam, quam ponit objective in intellectu, denominetur universa­ lis. Ideo sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 3, q. 3, art. 2, ad lum, distinguit triplex universale : « Dico, inquit, quod triplex est universale. Quoddam quod est in re, scilicet natura ipsa quæ est in particulari­ bus, quamvis in eis non sil secundum rationem 351 universalitatis in actu. Etentia vel er intellectum quod intellectus faciat ejus extrema, vel distinguat ea, sed quia dat ejus extremis aliquam denominationem. Homo emm el asinus ante actum intellectus sunt distincti realiter; eed quia nullum extremum illius distinctionis ante actum intellectus denominatur species, ideo ante actum intellectus non dicilur illa distinctio actu specifica, quia non est actu inter duas species. Hoc etiam non mullum discordat aScoto. Ipse enim. 2. Sentent ia rum, dist. 3, q. I, sic ait : « Uni versate actu est illud quod habet aliquam indifferentem unitatem, secundum quam ipsum idem esi in potentia proxima ul dicatur de quolibet supposito; i>tenli in re non repugnet ex so esse in aliqua aba singularitate ah ilia in qua est, non tamen illud vere potest diei de quolibet inferiori, quod quodlibet est ipsum; hoc enim est solum possibile (a) de objecto eodem numero actu considerato ab intellectu, quod quidem ut intellectum habet unitatem etiam numeralem objecti, secundum quam ipsum idem est prædicohile de omni singulari, dicendo : hoc est hoc. Est igitur in re commune, quod non est de se hoc, et j>er consequens ei non repugnat ul sit hoc. Sed tale non est universale in actu, quia deficit illa indifferentia secundum quam completive universale est universale, secundum quam scilicet ipsum idem aliqua identitate est praxlicabiledequolibet individuo, ita quod quodlibet sit ipsum, n — Hæc ille. Ad quartum dicitur quod individua el species indi­ viduorum habent eamdem rationem essentiæ, extra animam, in aptitudine, in intellectu, actu, sive illa natura dicatur forma vel species intelligibilis, sive dicatur natura objective exsistens in intellectu, et non fonnaliter. Ad quintum dicitur quod objectum scienliæ non oportet quod sit universale formaliter, quod formalilersit unum el sil in multis aliquo modo; et tale universale est species intelligibilis, vel idea divina; sed sufficit quod sit universale in potentia vel aptitu­ dine et fundamentaliter, sicut natura quæ objicitur intellectioni ; el talis natura dicitur universalis deno­ minative vel objective. — Ad confirmationem nega­ tur consequentia. Licel enim natura ante actum intellectus non sit universalis in actu, tamen est universalis in aptitudine, el ideo potest objici ul una; el cum realiter sil in mullis, intellectus faciens eam unam, comparabit eam ad ea in quibus est. Quod enim non possit comparari ad multa, non est quia non sit in mullis individuis, sed quia non est una in omnibus; et hoc dat sibi intellectus agens effective, intellectus possibilis materialiter, species intelligibilis fonnaliter. Ad sextum dico quod, sicut alias dicebatur, uni­ versale potest sumi dupliciter : primo modo pro natura ipsa in rerum natura, quæ est objective in intellectu, cui intellectus attribuit relationem com­ munitatis el universalitatis ; secundo modo pro com­ posito ex natura cum tali respectu ; sicut album pulest sumi pro subjecto albedinis, vel pro composito ex albedine el ex subjecto suo. Tunc dico quod uni­ versale primo modo non est ens rationis. Sed univer­ sale secundo modo est ens rationis secundum partem, scilicet respectum communitatis. Universale autem primo modo solum prædicatur de inferioribus essen- (a) pouxbile. — potentials Pr. tialiler, et univocatur eis, et est subjectum adaequa­ tum passionis, et est subjectum scienliæ, el est necessarium modo alias exposito.— Et si dicatur : ex quo universale primo modo non est ens rationis, igitur intellectus nihil facit ad ejus universalitatem, et sic illa natura est universalis extra animam ; — ad istud negatur prima consequentia. Licel enim uni­ versale illo modo sit ens reale, nec intellectus aliquid faciat ad ejus entitatem, facit tamen quod denomi­ netur universale; nam talis natura consequitur rela­ tionem universalitatis per operationem intellectus. Ad septimum dico quod universale primo modo, scilicet subjectum universalitatis, est sine opere intellectus; universale autem secundo modo est par­ tira in re, partira in intellectu. Et ideo patet quid dicendum; argumentum enim procedit de universali secundo modo. Ad octavum dico quod, licet circumscripta opera­ tione intellectus natura sit apta esse in pluribus, non tamen est una nisi per intellectum. Non solum autem est de ratione universalis quod sil aptum esse in pluribus; imrno, quod sit unum exsistens aptum esse in pluribus. Ad nonum dicitur quod universale est in rebus actu per considerationem intellectus; sed circum­ scripta tali operatione, non est ibi nisi in potentia. Tunc quaeritur quomodo intellectus illam potentiam reducit in actum; dico quod dando natune dispartitæ in individuis unitatem et relationem rationis, scilicet communitatem, non quod faciat eam esse in mullis, quia prius erat, nec quod faciat eam dici de multis, quia prius dicebatur. Ad decimum dico quod talis relatio mensuræ fun­ datur in natura universali in aptitudine vel in poten­ tia; vonimtamen utrum talis relatio sit realis, dubium est. Ad undecimum dico quod nulla operatio inest universali tamquam quod operatur, sed bene conve­ nit aliqua operatio natune universali netu vel aptitu­ dine, tamquam quo individuum operatur; el illo modo inest universali primo et adæquale, quia uni­ versale sumptum pro subjecto universalitatis esi quid reale. Adduodecimum dicitur quod extrema contrarietatis sunt res singulares tamquam quæ op|>onuntur; sed naluræ universales, modo pneenneesso, sunt extrema tamquam rationes fundandi oppositionem (a). Unde istud argumentum el duo praecedentia solum probant quod aliquod universale est reale ; quod conceditur quantum ad subjectum universalitatis, non autem quantum ad ipsam universalitatem, vel unitatem, vel communitatem. Ad deciinumtertium dico quod universalia sunt in prædicamento substantiae quantum ad illud quod est universale, non autem quantum ad illud quo est (a) oppoiitionem. — operationem Pr. DISTINCTIO VIII. — Ql/ESTIO II. universale; (juin talis relatio non est quid reale, nec inest proprie alicui substantial, nisi dicamus quod illud cui attribuitur est ejus subjectum. Ad dmmumquarlum dico quod quod quid exlest universale in potentia vel aptitudine prater consi­ derationem intellectus, non autem in actu, nisi per intellectum agentem. Ad decirnumquintum dico quod ad quidditalem speciei perlinet materia universalis et forma univer­ salis in aptitudine vel potentia, hoc est materia et forma ut considerantur impermixta conditionibus individuantibus. Ad decimuinsexlum dico (x) quod in praedica­ mento substantiæ est ordo, non inter individua, quæ sunt hoc aliquid, sed inter naturas individuo­ rum, qu© sunt universales aptitudine et in potentia. Vei imitamen ille ordo est per intellectum adinvenlus, sicut et prædicatio et superiori tas ; nam extra intel­ lectum non est ordo realis inter animal el hominem ; ordo enim realis non est ejusdem ad se. Et ideo ordo praedicabilium in praedicamento est secundum ratio­ nem, licet qiiodlibel extremum sit res. Ad decimumscptimum conceditur quod in praedi­ camento substanti® agitur de proprietatibus conse­ quentibus res universales, id est naturas quæ sunt subjecta universalitatis, actu quidem subjecta per intellectum, aptitudine vero prater intellectum. Ad deeimumoctavum dico quod praedicamenta distinguuntur non solum penes distinctionem indi­ viduorum. imrno penes distinctionem naturarum universalium in aptitudine; qu® natura non sunt individua, sed fonnæ vel natura individuorum. Similiter, non oportet quod praedicamenta distin­ guantur per realern distinctionem naturarum sem­ per, sed penos diversum modum praedicandi, secun­ dum quod ponit sanctus Thomas, super 5. Metaphy­ sics^ cap. de Ente (lect. 9), ubi sic ait : a Scien­ dum , inquit, quod praedicatum ad subjectum tripliciter se potest habere. Nam uno modo praedica­ tum est illud quod est subjectum, ut cum dicitur : Socrates (δ) est animal ; nam Socrates est illud quod est animal; et hoc prædicalum dicitur significare substantiam primam, quæ est substantia particula­ rity), do qua omnia praedicantur. Secundo modo ut sumatur pradicaluin ab eo quod inest subjecto; quod quidem vel inest ei de se el (δ) absolute, ul (<) consequens materiam, et sic est quantitas; vel ut consequens formam, et sic est qualitas; vel inest ei non absolute, sed in respectu ad aliud, et sic est ad aliquid. Tertio modo ut prædicalum sumatur ab eo (a) dico. — Om. Pr. (C) Socrates. — homo Pr. (γ) substantiam primam qua: rst substantia particu· laris. — substantiam primi subjecti quod est substantia particularis Pr. (b) ct. — vel Pr. (i) ut. — Om. Pr. 353 quod ost extra subjectum ; quod contingit dupliciter. Uno modo ut sit omnino extra subjectum; quod quidem si non sit mensura subjecti, prædicatur per modum habitus, ut cum dicitur : Socrates est calcia tus, vel vestitus. Si autem srt mensura ejus, cum mensura sit vel tempus vel locus, sumetur praedica­ tum vel ex tempore, et sic erit quando; vel ex loco, el sic erit ubi, non considerato online partium in loco ; quo considerato, erit situs. Alio modo ul illud a quo sumitur prædicalum, secundum aliquid sit in subjecto de quo prædicatur; el si quidem secundum sui principium, sic praedicabitur ut agere, nam actionis principium est in subjecto; si autem secun­ dum terminum, sic praedicabitur ul passio, nam passio in subjectum patiens terminatur. Unde palet quod tot modia dicitur ens, quot modis iit prædi­ catio. > — Hæc ille. — Ex quo patet quomodo pra­ dicamenta distinguuntur penes diversum modum pradicandi. Nec oportet quod quæcumque pertinent ad diversa praedicamenta dicant diversas res, sicut ipse testatur, 11. Metaphysics, cap. de Motu (lect. 9), ubi sic dicit movendo dubium : « Si actio, inquit, el passio sunt idem secundum substantiam, videtur quod non sunt diversa pradicamenta. > Et respon­ det : < Sed sciendum quod pradicamenta di versifi­ cantur secundum diversos modos praedicandi ; unde, licet idem sint, quia tamen diversimode de diversis praedicantur, ideo ad diversa pradicamenta per­ tinent. Locus enim, secundum quod prædicatur de locante, pertinet ad genus quantitatis; secundum autem quod prædicatur denominative de locato, constituit praedicamentum ubi. Similiter motus, secundum quod prædicatur de subjecto in quo est, constituit praedicamentum passionis ; secundum autem quod prædicatur do eo a quo est, constituit prædicamentum actionis. > — Hæc ille. — Idem |K>nit, scilicet duo qu® recitata sunt tam de quinto Mclaphysicœ quam de undecimo, 3. Physicorum, cap. de Actione (lect. 5). Ex quibus bene intellectis infero quod praedicamenta non sic distinguuntur ab invicem quod quodlibet praedicamentum dicat unam naturam universalem communem extra natu­ ram omnibus contentis sub tali praedicamento, et dis­ tinctam realiter a natura universali quam dicit aliud praedicamentum , sicut argumentum istud false imaginatur;sed isto modo distinguuntur praedicamenta, quod omnia qu® sunt in uno praedicamento habent eumdem modum praedicandi de subjecto primo, ita quod ordo prædicati ad subjectum semper est consi­ milis; omnia autem quæ sunt alterius praedicamenti, habent alium modum praedicandi de primo subjecto. Unitas igitur modi praedicandi facit unitatem praedi­ camenti, ct diversitas diversitatem, el non unitas nec diversitas communium naturarum. Non enim est quæcumque natura communis omnibus quæ sunt in praedicamento substantia?, sicut docet Aristoteles, 10. Metaphysics, in tino (t. c. 26), ubi sanctus I. — 23 354 LIBB! I. SEN’TENTIABUM Thomas fleet. 12) dicit : « Corruptibile et incor­ I siderari quantum ad illum respectum rationis qui ruptibile non communicant in aliquo genere. Et hoc se habet ut female in diffinitione universalis, scili­ rationabiliter accidit : nam corruptibilium et incor­ cet habitudo unius nd multa; ct ille non est sub­ ruptibilium non potest esse materia una ; genus stantia, sed ens rationis. Alio modo, quantum ad autem, physice loquendo, a materia sumitur. Unde, suum materiale, scilicet subjectum remotum dicti ut supra dictum est, oportet quod ea quæ non com­ respectus; ct quoad illud, universalia de prædimunicant in materia, sint diversa genera. Izquendo camento substantiæ sunt quædam substantiæ. Uni­ autem logice, nihil prohibet quin conveniant in versale, quoad primum, iit ab intellectu, non quoad genere, in quantum conveniunt in una communi secundum. Unde dicitur quod omne quod Iit ab ratione substantiæ, vel qualitatis, vel hujusmodi. » intellectu est accidens; sed universale non iit ab — Hæc ille. — Ex quo el multis superius dictis intellectu nisi quoad formale. patet quoi ad unitatem generis logici, cujusmodi est Ad vigesimumprimum dicitur quod scientia habi­ prædicamentum substantiæ, sufficit unitas rationis tualis habet pro objecto naturam extra animam, quæ facta per intellectum, et unitas modi praedicandi est universalis in potentia vel aptiludine, sed est facta per intellectum. individuata in aclu, vel forte nullum esse habet Ad decimumnonum dico, ul prius, quod praedi­ extra animam in se; non tamen habet pro objecto camenta non oportet habere unitatem realem, sic compositum ex natura el individuantibus, quod est quod omnia contenta sub aliquo praedicamento con­ formaliter singulare individuum. — Et sic patet ex veniant in aliqua natura, quæ sil una in omni­ dictis quod non oportet, propter rationes facias, bus realiter el extra intellectum; sed sufficit quod ponere universalia extra animam in actu ante opus balieant unum modum praedicandi de substantia intellectus, ut dictum fuit in solutione quarta? pro­ prima. Praedicamentum enim non est aliquid extra bationis antecedentis septimi argumenti principalis animam, in quantum praedicabile; sed est coordi­ contra primam partem primæ conclusionis. natio praedicabilium secundum sub et supra essen­ Ad quintam probationem ejusdem antecedentis tialiter ordinatorum ab individuis usque ad genera- I negatur consequentia. Licet enim genus et differentia lissimum habentium eumdem modum praedicandi. dicant eamdem rem, tamen sub alia et alia ra­ Ille autem ordo, cum non habeat extrema realiter tione (a); quia genus dicit rem indeterminate, diffe­ distincta, est ordo inventus ab intellectu comparante rentia vero dicit rem determinate et explicite; et ideo idem ad seipsum aliter et aliter intellectum, vel in nulla est nugalio, quia non repetitur eadem ratio. generali, vel in speciali. Nec valet consequentia : Unde si diffiniatur genus et differentia, nunquam praedicatum non habet realem virtutem modo prae­ eadem ratio repetetur; et sic non dicitur idem bis, dicto, scilicet quoad omnia contenta sub genero, sed scilicet idem conceptus. — Confirmatio similiter non solum unitatem rationis, ergo praedicamenta non valet; quia cum dicitur : pedes habens bipes, con­ distinguuntur nisi secundum rationem; sicut non ceptus pedis repetitur; non sic in proposito. sequitur : substantia et qualitas non habent ad invi­ Sed contra potest instari secundum Aureolum. cem unitatem, nec qualitas et relatio habent ad invi­ Primo. Quia si genus et differentia non differunt cem unitatem nisi secundum rationem, ergo ista duo realiter, sed acciperentur per intellectum conside­ non distinguuntur realiter ab illis duobus. Patet rantem rem ut determinatam et ut indeterminatam, quod consequentia nulla est. Similiter si dicatur : sequitur quod nunquam in rebus materialibus simul praedicamentum substantiæ in quantum praedica­ esset genus el differentia apud euindein intelligent mentum non est quid extra animam, nec praedica- ! tenu Quando enim aliquis intellectus intelligit eam mentum qualitatis in quantum praedicamentum, ut indeterminatam, et ita quando intelligit aliquid ergo ens reale non dividitur in decem praedicamenta, sub ratione generis, non poterit ei copulare intelle­ cum talia non sint res; dico quod cum dicimus, ens ctum differentia', nec e converso; quod patet esse dividitur in decem praedicamenta, sensus e>t quod falsum. dividitur in decem genera, quorum qnodlibet est Secundo. Quia propter considerationem nostram generalissimum in aliquo praedicamento, non quod non attribuuntur rebus materialibus aut immateria­ divisio fiat m illas intentiones quas intellectus attri­ libus praedicata accidentalia. Nam si considero ange­ buit robus, sed in illas naturas quibus attribuit lum ut bonum, non propter hoc est bonus; aut ul intentionem generis, scilicet in naturam substantiæ, malum, non propter hoc est malus; vel ut scien­ cui intellectus attribuit intentionem generis, et in tem quæ ventura sunt usque ad mille annos, non naturam quantitates etc.; natura autem substantiæ propter hoc ipse scit. Similiter est de rebus ma­ non e^t una extra intellectum. Non ergo illa divisio terialibus : si enim considerem corvum vel elhiofit in aliquas naturas realiter universales in aclu pem ut nitentem intenso colore albedinis, non pro­ extra animas, sed in decem natura· * universales in pter hoc sunt tales. Si ergo consideratio nostra potentia. (a) alia cl alia ratione. — aha ratione Pr. Ad vigesimum dicitur quod universale potest con- DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IL non potest attribuere predicate accidentalia rei, inulto minus nec essentialia, cujusmodi sunt genus et differentia. Ad primum dico quod procedit ex falso intellectu, ac si genus diceret rem cum indeterminnlione, ct differentia diceret rem cum determinatione, sic quod determinatio et indeterminatio essent de principali intellectu et significato generis et differentiæ. Iste enim intellectus falsus est. Similiter non intendimus quod res quam dicit genus sit realiter extra animam indeterminata, et res quam dicit differentia sil realiter determinata ; hoc enim inferret distinctionem realem inter rem generis et rem differentiæ. Sed est sensus quod conceptus generis dicit rem indeterminate, differentia vero determinate, ita quod determinatio el indeterminatio nec sunt modi rei extra animam, nec sunt principaliter de ratione generis aut diffe­ rentiae, sed sunt modi rationis aut conceptus generis et differentiæ ; tales autem modi concipiendi eamdem rem sunt compassibiles in intellectu. Ad secundum dico quod similiter procedit ex falso intellectu, ac si intellectus noster poneret in re natu­ ram importatam per genus aut differentiam. Nos enim non intelligimus aliud, nisi quod dum intel­ lectus noster concipit rem indeterminate, attribuit sibi intentionem generis, non quod det ei naturam illam cui attribuit talem intentionem ; el similiter de differentia. Genus enim et differentia, quantum ad materiale et fundamentum, non sunt per intellectum, licet illud per quod formalitor natura dicitur genus sit facium per intellectum; sicut animal est in re, licet relatio communitatis ejus nd multa sit per intel­ lectum comparantem rem quam concipit ad illa in quibus est. Ad sextam probationem predicti antecedentis dico quod solum probat genus et differentiam distin­ gui secundum rationem. Contrahere enim el con­ trahi non sunl talia predicate, quæ inferant realem distinctionem inter illa quibus conveniunt ; nam non predicant rem simpliciter, sed rem sic signatam vel conceptem, et conveniunt rei ut est sub intentione communitatis vel parlicularitetis; non potest enim contrahi nisi commune. Et ideo nulla communitas est in actu in rebus ante considerationem intellectus possibilis, vel piius ante abstractionem intellectus agentis; sicut nec ulla conlrahibililas est in aclu, sed tunc primo natura fit eonlrahibilis cum fit actu communis. Ad septimam probationem dicitur quod conci­ piendo genus concipitur aliquid in re, immo ipsa natura specifica; et eadem res concipitur dum conci­ pitur differentia. Quæ quidem res, licet sit unum cognoscibile, non tamen oportet quod sil nate facere unum simplicem conceptum perfecte explicantem illud in quo convenit cum angelis, et illud in quo dif­ fert ab angelis; sed facit unum conceptum compositum ex mullis, pr quos idem realiter illo duplici modo 355 explicatur; et falis conceptus est ratio rei. Potest tamen illa res mullos conceptus alios facere, quorûm qui­ libet imperfecte explicat rem, qui non sunl ita com­ positi. Si autem quaeritur : ad quid intellectus noster format prius conceptum generis quam differentiæ; quare non primo format conceptum differentiæ, qui determinate importat naturam speciei? Dicitur quod hoc ideo est propter potenliaiitatem intellectus nostri, qua procedit in actibus suis de plentia in actum; ct ideo prius concipit confuse, quod est concipere ptentialiter, quam concipiat determinate, quod est concipere in aclu; ct ideo primo, diffiniendo quidd i ta tes, concipit genus quam differentiam. Ad octavam probationem ejusdem antecedentis negatur minor. Non enim conceptus generis et con­ ceptus differentiæ sunt ita diversi, sicut conceptus diversarum rerum omnino; quia per isl — Hæc ille. — Ex quo patet quomodo quia isto modo accipiendo genus et differentiam, non intelligi debet diversitas inter conceptum generis el præcedunt actum intellectus, sed sunt objective in differenti® : quia scilicet differentia non est de ratione anima tamquam distincta objecta. Conceditur ergo generis, nec genus per se prædicatur de differentia quod tot sunt genera quot differentia?, loquendo de nisi modo prædiclo; et si hoc vocatur primo diver­ ipsis quoad sua materialia, ut sunt genera vel diffe­ sum, transeat, verumlamen improprie dictum est. * rentia in potentia, non autem loquendo de ipsis ul Ad dccimamtertiam probationem dicitur quod actu fundant intentionem generis aut differenti®; si per quidditative includi intelligatur includi in quia ante actum intellectus mult® sunl animalitates ratione quidditaliva, conceditur quod genus aliquid et naturæ, quibus potest attribui intentio generis, includit quidditative quod non includit differentia; et ideo multa genera in potentia; sed per actum sed ex hoc non habetur quod differentia ex natura rei intellectus considerantis animal ul animal, prius distinguatur a genere, alias species distingueretur natura fiunt omnia animalia unum in anima, quam realiter a genere suo, scilicet homo ab animali, quia animali attribuatur intentio generis; et ideo lunc includit differentiam quam non includit animal quid­ non est nisi unum genus in actu, sed differenti® ditative illo modo. Si autem per includi quidditative sunt actu mult®. intelligatur includi in quidditate extra animam, tunc Ad undecimam probationem dico quod genus et negatur antecedens. Nec valel probatio; solum enim differentia, ut sunt extra animam, ita dicuntur causatur nugatio quando idem sub eadem ratione bis genus et differentia in potentia, el sunt idem reali­ dicitur, non sic autem genus el differentia dicunt ter; Ct de illis polest intellectus creatus habere duas idem. visiones intellectuales, tamen una erit confusa, el Ad decimamguarlam probationem dicitur quod aha determinata. Et loquor de visione ut dicit intel­ consequentia nulla est. Sicut enim non sequitur : lectionem quidditatis in se, scilicet per speciem homo et Socrates sunl idem realiter extra animam, adæquatam. Est enim in intellectu aliqua species ergo ubicumque est homo realiter est Socrates reali­ repraesentans adæquate animal, ut animal, el per ter; ila nec sequitur, natura animalis el natura ratio­ illam videtur essentia animalis; alia e>t repraesen­ nalis, scilicet natura generis et natura differenti®, tans rationale, ul rationale, adæquate, et per illam sunl idem realiter nec ullo modo distinguuntur extra videtur differentia, id est natura cui attribuitur animam, ergo ubicumque esi natura generis ibi esi intentio differenti®; intentio enim illa non cogno­ natura differenti». Sed esi sophisma consequentis a scitur nisi reflexe, ut alias dicitur. — Ad illud autem non distributo ad distributum, ac si sic argueretur : quod additur de Deo, dico quod Deus cognoscit et animal est homo; ergo ubicumque includitur animal, videt animal et videt rationale unica visione. — Et includitur homo. cum arguens dicit quod visio est objectum primi Sic ergo palet quod probationes fact® pro antece­ realiter exsistentis etc.; dico quod animal est in re, dente septimi argumenti non valent. Omnes ist® et ratidnale est in re, sine opere intellectus; ct I solutiones sunl de mente Avicennæ, 5. Metaphysical animal est objectum primum et principale visionis cap. 5, ubi loquens de differentia generis el differen­ confuse fact® per speciem animalis ut animal. Non ti® sic ait : « Quamvis hic sit aliqua multitudo sine DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IL dubio, non tamen est multitudo <μκ<· est partium, sed multitudo quæ e>l rei, secundum quod est 1erminata et non terminata. Iles enim terminata in >e, Idlest considerari secundum hoc quod est non ter­ minata quantum ad intellectum ; eril ergo hie alietas secundum intellectum. Cum autem sit terminata non lit altem nisi secundum respectum pnpdiclurn, qui est secundum intellectum tanturn; determinatio enim non alterat, sed certi Heat. Sic ergo intellige unitionem quæ est ex genere et differentia, η — Hæc ille. — Ibidem etiam dicit quod genus se habet ad differentiam ut potentia ad actum; non tamen est illa potentia secundum esse extra, sed in intellectu. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum contra secundam partem primo» conclusionis negatur antecedens. Non enim est dictum sine ratione quod omne quod est in generesit finitum entitative; immo valde rationabiliter dictum. Tum quia omne quod est in genere esi diffinibile, ac per hoc finibilc per dif­ ferentiam ad certum gradum entium; quia diffinitio dicitur terminus, ut habetur 5. Metaphysics, par­ ticula 22, ubi Commentator : « Finis, inquit, dici­ tur de quidditate et (a) substantia rei, et de ser­ mone qui significat substantiam uniuscujusque rei. Diffinitio enim est finis in cognitione et esse rei; quod enim est finis in cognitione, est linis in esse. » — Hæc Commentator. — Tum etiam quia nihil con­ tentum sub genere, jiotest habere nobilitates omnium generum ; Deus autem habet nobilitates omnium generum, ut «licit Commentator, 5. Metaphysics. commento 21. — Et ad probationem antecedentis, dico quod arguens fallitur de infinitate. Nos enim loquimur de infinitate extra genus ; argumenta autem sua procedunt de infinitate in aliqua specie, ul de linea infinita. Dico enim quod prima infinitas, qua scilicet aliquid nullo modo in entitate finitum est, tollit no aliquid sit in genere; non autem secunda infinitas. — El cum dicitur quod infinitas perfe­ ctionis (C) non tollit quin aliquid sil ens |ær se, con· cedo; sed nego ulteriorem consequentiam : ergo tale est in genere substanliæ. Ad hoc enim quod aliquid sil in genere substanliæ, requiritur quod sic sit ens per se, quod sil essentia distincta a suo esso nata habere esso in se, ul dicit Avicenna, el recitat san­ ctus Thomas, I. Sententiarum, dist. 8, q. i. art 2. ad 2“w, el I p., q. 3, art. 6, ad *1° ; Deus non est illo modo ens per se. Improbatio autem solutionis ad istud argumentum non valet. Non quidem prima» Non est enim contra sanctum T hornam quod genus dicat formam mediani inter potentiam et actum; quia, licet ipse non ponat plures formas substantiales in com|xMdto, ponit tamen ibi formam mediam, ai inspicialur quomodo se habet genus ad hominem. Si enirn animal nominaret lanium quamdam rem, quæ habet perfectionem ul possit sentire el moveri per principium in ipso exsi­ stens cum pnecisione alterius perfectionis, tunc quæcumque alia jierfeclio ulterior adveniret, haberet se ad animal per modum partis (x), el non sicul implicite contenta in ratione animalis, et sic animal non esset genus; sed est genus secundum quod significat rem quamdam ex cujus forma potest pro­ venire sensus et motus, quæcumque sit illa forma, sive sil anima sensibilis tantum, sive sil anima sen­ sibilis el rationalis simul Sic ergo genus significat indi’tenninale totum illud quod est in specie; non enim significat tantum materiam. Similiter etiam differentia significat totum, el non tantum formam. El etiam diffinitio significat totum, et etiam species; sed tamen diversimode. Quia genus significat totum, ul quædam denominatio determinans illud quod est materiale in re, sine determinatione propriæ formæ; unde genus sumitur ex materia, quamvis non sit materia; ul |mtet qu«»«l corpus dicitur ex hoc quod habet talem perfectionem ul possint in eo designari tres dimensiones, quæ quidem est materialiter se habens ad ulteriorem perfectionem. Differentia vero e converso est sicul quoniam denominatio sumpta a forma determinata, pneler hoc quod in primo intel­ lectu ejus sil materia determinata; ut patet cum dicitur animatum, scilicet quod habet animam, non enim determinatur quid sil. utrum corpus vel aliud. Unde dicit \vicenna quod genus non intelligitur in dillervntia ul pars essentia» ejus, sed solum ut ens (a) parts. — conqxirtis Pr. 358 LIBRI I. SENTENTIARUM extra essentiam ; sicut etiam subjectum est ile intel­ lectu passionum ; et ideo etiam genus non prædicatur per se de differentia, ut dicit Philosophus, 3. Meta· physica9 (t. c. 10), ct 4. Topicorum (cap. 3), nisi forte sicut subjectum prædicatur de passione. Sed diffinitio vel species comprehendit utrumque, scili­ cet determinatam materiam quam designat nomen generis, et determinatam formam quam dicit nomen differentiæ. Et ex hoc patet ratio quare genus ct differentia et species se habent proporlionaliter ad materiam et formam, el compositum in natura, quamvis non sint idem quod illa : quia neque genus est materia, sed a materia sumptum ut significans totum, neque differentia forma, sed a forma sumpta ut significans totum. Unde dicimus hominem esse animal rationale, et non ex animali et rationali, sicut dicimus eum esse ex anima et corpore. Ex anima enim et corpore dicitur esse homo sicut ex duabus rebus quædam res tertia constituta, quæ neutra illarum est; homo enim neque est anima, neque corpus. Sed si homo ex animali et rationali aliquo modo esse dicatur, non erit sicut res tertia ex duabus rebus, sed sicut intellectus tertius ex duobus intellectibus. Intellectus enim animalis est sine deter­ minatione 8|>ecialis formæ, exprimens naturam rei ab eo quod est materiale respectu ultimae perfectio­ nis; intellectus autem hujusmodi differentiae, ratio­ nalis, consistit in determinatione formæ specialis ; ex quibus duobus intellectibus constituitur intelle­ ctus speciei vel diffinitionis. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod genus ideo dicitur esse forma media inter potentiam et actum, quia non est sola materia, nec dicit naturam exprimendo ultimate ejus propriam formam, sed dicit naturam cum aliqua perfectione ulterius explicabili et determinabili. Unde intellectus numquam alicui nature intellects attribuit intentionem generis, nisi intelligatur con­ ceptu ulterius determinabili per conceptum diffe­ rentia»; omnis autem quidditas sic intellecta assimilatur formæ mediæ inter potentiam et actum. Et sic patet quod illa prima improbatio non vadit ad men­ tem sancti Thornæ. Secunda similiter impugnatio ex eodem falso fundamento procedit, immo ex duplici falso funda­ mento. Primo, quia loquitur de forma quæ est pare compositi, nos autem loquimur de forma totius, quam Aristoteles vocat quod quid est, 2. Physicorum (t. c. 70), et 5. Mctaphysicæ (t. c. 22). Secundo, quia supponit quod nos ponamus in specie diversas formas secundum rem, quarum ista sit prima et («) ista sit (C) ultima. Tertia similiter impugnatio nulla est; quia arguit do forma partis, nos autem de forma totius. Licet enim lux non sit aliquid compositum ex multis for— om. Pr. (C) iit. — Om. Pr (») h mis, tamen nomen specificum lucis significat for­ mam lucis ultimam, et nomen generis lucis signi­ ficat formam lucis mediani inter potentiam elactum, puta qualitas sensibilis. Quarta nihilominus non impugnat nos, sed facit pro nobis, qui nullum alium sensum damus dictis Commentatoris quam arguens det, nisi quod ipse ponit sola scripta vel voces aut conceptus esse genera vel universalia, nos autem dicimus quod nullum scriptum, nulla vox, est proprio aliquod universale respectu substantiarum ; seu dicimus quod conceptus naturarum sunt universalia quosdam, scilicet poste­ riora individuis; naluræ autem quarum conceptus sunt similitudines dicuntur universalia in re, ut superius dictum est. Errat etiam arguens ponens sola signa esse subjectum vel prædicatum. III. Ad argumentum Aureoli. — Ad argu­ mentum Aureoli contui eamdem partem conclusio­ nis dicitur primo, quod prædicamenlum substantia? non sumitur a quocumque per se esse», sed a tali j>er se esse, quod differt ab eo quod per se est. Dicitur secundo quod infinitas infra aliquoîn speciem limi­ tata non ponit rem extra genus ; sicul si aliqua quan­ titas esset infinita, adhuc esset in genere quantitatis, quia adhuc esset limitata quantum ad certum genus; quia non haberet nobilitates omnium generum, nec esset suum esse, immo erit diffinibilis quoad essen­ tiam suam. Sed infinitas omnimoda ponit rem extra genus, ita quod, sicut ens in quantum hujusmodi, non est in genere propter suam transcendentiam, ita nec Deus; universalior enim est Deus, ul ita dicam in perfectione et aclualilale, quam ens in pnedicabilitate. § 2. — Au ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra secundam conclusionem negatur consequen­ tia. Ejus causa alias dicta est : nulla enim creatura est suum esse. Ad secundum dicitur quod impossibile est Deum halære conceptum specificum, vel aliquem conce­ ptum universalem sibi et niteri ; quia nihil potest univoce dici de Deo et creatura. Quidditas enim quæ est suum esse, non potest esse ullo modo universalis multis speciebus; quia, si ipsa est suum esse, ad multiplicitatem esse multiplicatur ratio quidditatis; sicut ergo impossibile est duas species habere idem esse, ita impossibile est eas habere eamdem ratio­ nem quidditatis. Deus autem secundum suam quid­ ditatem est esse subsistens; unde nullo modo potest habere aliquid commune alteri speciei. Ad tertium dicitur quod, licet cœlum si esset æternum adhuc esset in genere, tamen si coelum DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO II. esset («) suum e«e, nullo modo esset (€) in genere. Non enim dicimus quod omnis res quæ est in prae­ dicamento» quandoque non sil, vel quod possit jærdere esse, sed quod esse non est sua quidditas; spe­ cies enim participant eamdem rationem generis sub quo sunt. Nulla autem species |>otesl participaro aliquam rationem generis vd speciei, nec nominis aequaliter cum Deo. α In omnibus enim univocis communis est ratio nominis utrique eorum de qui­ bus nomen univoce prædicatur; el sic, quantum ad illius nominis rationem, uni vocata sunt æqualia, quamvis, secundum esse, unum altero possit esse prius vel posterius; sicut in ratione numeri omnes numeri sunt æquales, quamvis secundum naturam rei unus alio sit prior. Creatura autem, quantumcumque imitetur Deum, non potest attingere ad hoc. ut eadem ratione aliquid sibi conveniat qua convenit Deo. Illa enim quæ secundum eamdem rationem sunt in diversis, sunt eis communia secundum rationem suhslantiæ vel quidditatis, sed secundum e»? sunt distincta. Quidquid autem est in Deo, hoc est suum proprium esse; sicut enim essentia in Deo idem est quod esse, ita scientia idem est quod scientem esse. Unde, cum esse quod est proprium uni rei non possit alteri communicari, impossibile est ut creatura per­ tingat ad eamdem rationem habendi aliquid quod habet Deus, sicut et impossibile est quod ad idem esse perveniat. Similiter etiam in nobis esset. Si enim in Petro non differrent homo et hominem esse, impossibile esset quod homo univoce diceretur de Petro et Paulo, quibus est diversum esse.— Hæc ille. (S. Thom., de Veritate, q. 2, art. II). — Et si dicatur quod eodem modo probatur quod numquam duæ species conveniant in ratione generis, quia res differentiæ speciiicæ est ipsa quidditas generis, ergo cum alteri speciei non communicetur differentia alterius, nec ei communicabitur ratio generis; dici­ tur quod non est simile, nec ad propositum; quia sanctus Thomas intendit quod esse divinum non solum est idem realiter essentiæ vel quiddidnti, immo est idem ratione quantum est ex jKirte rei, ita quod si haberetur propria ralio essentiæ divinæ. in ea poneretur esse; et ita de sapientia el qualibet divina perfectione; quod enim nos distincte concipiamus sapientiam divinam et seorsum suum esse, contingit quia non concipimus sapientiam divinam ut in se est. Si ergo differentia isto modo esset idem realiter quidditali generis, sicut differentia unius speciei non est communis illi el alteri speciei, ita nec natura generis. Similiter, licet genus et differentia dicant eamdem naturam, tamen requirunt renlem diversi­ tatem in iv, et attribuunt, scilicet materiæ et formæ, vel esse et essentiæ. II. Ad Argumenta Gregorii. (i) ei»et. — (15) ciffL — erit Pr. erit Pr. Ad primum 350 Gregorii dico quod procedit ex falso intellectu, ac si sanclua Thomas ponat quod omne quod est in prae­ dicamento sil compositum ex esse el essentia sicul ex partibus ejus. Hoc autem falsum est ; sed intendit quod omne quod est in prædicamento per se el directe est aliud a suo e^se. A»! secundum dico prirno quod (alsum imponit sancto Thornæ; quia, secundum eum, aliud est esse substanliæ, ct (a) aliud est esse accidentis; immo, quot sunt ibi accidentia, tot sunt ibi esse, licet tale esse sit subjecti ut quod esi, ei accidentis ut prin­ cipii essendi. Dico secundo quod supponit falsum, quod nos dicamus solum compositum ex esae el essentia tamquam ex (lartibus es« in genere. Non enim sanctus Thomas ponit hoc. Si enim aliquando dirai quod omne quod est in genere est compositum ex esse el quod est, talis compositio non est intelligenda sic quod illud quod dicitur tali modo compo­ situm sit aliquid tertium resultans ex duobus, sed potius accipit compositum pro illo el in quo mulla conveniunt, scilicet ipsum et aliquid aliud, ita quod potius est compositio cum his quam ex his. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Aureoli. — Adnrgumenimn Aureoli contra tertiam conclusionem dicitur quod sanctus Thomas non ponit quod genus sumatur per comparationem ad aliquid exlrinsecum, immo ab ipsa natura rei, et ab illo quod est potentiate in re; non quidem ul illud potentiate comparetur ad aliquid exlrinsecum. immo ad (6) aliquid intrinse­ cum rei, quod se habet ut actuale respectu illius a quo sumitur genus ; sicut hoc. quod dico, habens animam sensitivam, est potentiate secundum ratio­ nem respectu hujus quod dico, habens animam rationalem, ut superius prolixius est deductum in probatione dictæ conclusionis. Verumtamen in tali­ bus simplicibus non est inconveniens quod genus et differentia sumantur per comparationem ad extrinserum quidditati, dum tamen dicant principaliter aliquid intrinsecum. Unde sanctus Thomas. Quod­ libet 9, q. 4, art. 1, ad 3* m, sic dicit : < Ipsi sub­ stantia angeli quodammodo se habet ad ejus esse sicut materia ad formam. Materia autem, si diffinirelur ejus essentia, haberet pro differentia ipsum suum ordinem ad formam, et pro genere ipsam suam substantiam; el similiter in angelis, ex ipsa natura substantial eorum accipitur genus, ex pro­ portione vero hujus substantia * ad »*sse accipitur dif­ ferentia specifica. Unde secundum hoc angeli diffe­ runt sjM'cie, secundum quod in substantia unius est plus vel minus de potentia quam in substantia alte­ rius. (a) et, — Om. Pr. (Cl ad. — Om. Pr. 360 LIBRI I. SENTENTIARUM Π. Ad argumentum Gregorii. — Ad argu­ mentum Gregorii dicitur quod, licet per eamdem formam homo sit intellectivus et sensitivus, tamen cum hoc slat quod hoc quod dico, sensitivum, est potentiate ad intellectivum, el non econtra; quia, cum intelligilur aliquid ul Sensitivum, non expri­ mitur ultimate sua propria forma, an scilicet sit anima sensitiva lanium, vel anima sensitiva ratio­ nalis, tel hujusmodi. Cum autem dicitur intellecti­ vum, jam ultimate exprimitur forma sua; et ideo primum indeterminatum el contrahibile erit deter­ minabile per secundum, ac per hoc in potentia ad illud, non secundum rem, sed quantum ad intelligi. Untie istud argumentum procedit ex falso intellectu, arguendo de actu el potentia quantum ad esse, ubi sanctus Thomas intelligitquantum ad intellectionem. per consequens. Unde, secundum rationem accidentis nihil potest de Deo praedicari. Si autem considere1 mus propriam rationem cujuslibet generis, quodlibet aliorum, praeter ad aliquid, imperfectionem impor­ tat; quantitas enim propriam rationem habet per comparationem ad subjectum ; est enim quantitas mensura substantia», qualitas dispositio substantiæ, el sic jKitet in omnibus aliis; unde eadem ratione removentur a divina praedicatione secundum ratio­ nem generis, sicut removebantur secundum ratio· nem accidentis. Si autem consideremus species ipso­ rum , tunc aliqua * secundum differentias completivas inqxirtnnt quid perfectionis, ul scientia, virtus, et hujusmodi ; et ideo ista praedicantur de Deo secun­ dum propriam rationem speciei, et non secundum propriam rationem generis. Helatio autem non im­ portat aliquam dependentiam aatet in cogni­ qua conveniant Deus et creatura, nunquam ampla­ tione el scientia. El hæc (pridem in creaturis se buntur in illa, ut dictum est; tum quia illa ratio habent sicut genus el species, tamen in divinis non diminute repraesentabit rem nominis quæ est in Deo, sic se habent ; (pria unum secundum rem nihil addit sed complete repraesentabit rem nominis in creatura ; ad alterum, sed solum secundum rationem. » — tum quia de ratione cujuslibet divinæ perfectionis Hæc ille. — In illo enim articulo ostendit quadru­ est esse, non autem in creatura ; et ideo numquam plici ratione quod in divinis nullo modo est lotum conveniunt in aliqua ratione perfectionis æqnali 1er; universale, unde sic ait : « In divinis non potest et multa alia, quæ alias sunt deducta. esse universale et particulare. Et hujus ralio potest Ad secundum dico quod talia nomina relativa, cum quad rupi ici ter assignari. Primo, quia, secundum praedicantur de Deo, non sunt in praedica mento rela­ Avicennam. ubicumque est genus el speciei, oportet tionis; quia relatio, ut est praedicamentum, est acci­ esse quidditatem differentem a suo esse, ut prius dens, quod constat longe factum a Deo. Qualiter dictum est; el hoc in divinis non competit. Secundo, autem alia praedicamenta a substantia remaneant in (pria essentia universalis non est eadem numero in suis divinis, ostendit sanctus Thomas, I. Sentent., dist. 8, inferioribus, sed secundum rationem tantum ; essentia q. 4, art. 3, ubi sic ait : « Quidquid perfectionis autem divina est eadem numero in Iribus personis. inventum est in creaturis, de Deo praedicatur emi­ Tertio, (pria universale exigit pluralitatem in Iris quæ nenter (x), ut dicit Dionysius; sicut etiam in omni­ sub ipso continentur, vel actu, vel potentia : in;actu, bus aliis causis et causatis. Unde oportet omnem sicut in genere, quod semper habet plures species; in imperfectionem removere ab eo quod in divinam potentia, sicut inaliquibusspedebusquaruni formam, praedicationem venit. In unoquoque nutem novem quantum est de se, possibile est inveniri in mullis, praedicamentorum est duo invenire, scilicet rationem cum omnis forma per se sit communicabitis ; sed quod * materiæ debita * accidentis et rationem propriam illius generis, ut inveniatur tantum in uno, est ex parti quantitatis, qualitatis. Ratio autem accidentis imper­ illi speciei, quæ tota adunatur in uno individuo, ul fectionem continet; quia ose accidentis est inesse, patet in sole, (pii constat ex tota sua maleria ; el illa et dependere, et compositionem facere cum subjecto pluralitas est secundum numerum qui simpliciter est , numerus fundatus in substantiali diffinitione; 1res autem persona * non numerantur tali numero, ul di(x) eminenter. — Om. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO II. 3β! dum est, et ideoessontia non halwl rationem univer­ nis. Quia alia praedicamenta important habitudinem salis. Quarto, quia particularescmperse habet cx addi­ ad illud de quo dicuntur, tam secundum suum esse, tione ad universale; in divinis autem propter sum- quam secundum rationem proprii generis; nihil mam simplicitatem non est possibilis additio; et autem quod est in Deo, potest habere habitudinem ideo nec universale, nec particulare. * — Hæc ille. ad illud in quo est, vel de quo dicitur, nisi habitu­ — Ex (pio patet quod nihil (puni praedicatur (a) de dinem identitatis, propter summam Dei simplicita­ Deo, praedicatur de ipso ut genus, vel ut species, tem. » — Haec ille. — Ex quo patet quod prædica­ vel ut universale; sicut cum dicitur, ista persona est mentum dicitur remanere in divinis, non quoad Deus, ista persona est sciens, ista persona est Pater; universalitatem vel particularitatein, aut quoad inten­ nec enim ly Pater, nec ly Deus, ner ly sciens praedi­ tionem generis aut speciei, sed solum quoad modum catur de isla persona divina sicut universale de par­ praedicandi, scilicet quia aliqua dicuntur de Deo eo ticulari, aut sicut genus vel species. Cum autem modo quo illa, quæ sunt in prædicamento substan­ dicitur aliquid remanere in divinis secundum ratio­ tiæ, dicuntur de illis de quibus prædicantur, utpote nem generis, sensus est quod illa, quæ in creaturis quia dicunt essentiam subjecti ; et aliqua dicuntur dicuntur genera vel species, remanent indi vinis secun­ de Deo eo modo quo illa, quæ sunt in prædicamento dum propriam rationem; sicut cognitio, quæ in creatis relationis, dicuntur de aliquo, scilicet ut significan­ est genus, remanet in divinis secundum propriam ra­ tia habitudinem subjecti ad aliquid. Non autem pro­ tionem cognitionis, non tamen remanet ibi ut genus. dicatur aliquid de Deo illo modo quo illa, quæ sunt Ad confirmationem patet j>er praedicta. Augusti­ in aliis praedicamentis, prædicantur de substantia nus enim numquam vult quod nomina relativa, ut prima, utpote significando mensuram subjecti, vel dicuntur de Deo, sint de prædicamento ad aliquid; dispositionem subjecti, aut aliquid fluens a subjecto sed intendit quod illa quæ in creatis verissime perti­ cum motu. El ideo in divinis solum remanent illi nent ad illud prædicamentum, recipiuntur in divinis duo modi praedicandi. Non tamen illa quæ prædi­ deposita intentione universalitatis vel parlicularitalis. cantur in divinis sunt in prædicamento; sed liene Nec est simile in creaturis, ut palet per quatuor cum dicuntur de creatis; non enim sufficit ad hoc rationes jam factas in praecedenti solutione. Ad illud quod aliquid sit in tali prædicamento, quod habeat quod additur de praedicamento actionis, respondet similem modum praedicandi cum illis quæ sunt in tali sanctus Thomas, 1. Sententiarum, dist. 8, q. 4, praedicamento, sed requiritur aliud, ut dictum est. Ad tertium, quod sumitur ex auctoritate Aristo­ ari. 3, ad 3“m. α Actio, inquit, secundum quod est prædicamentum, dicit aliquid fluens ab agente, el telis, dico quod, licet Aristoteles investigando natu­ cum motu ; sed in Deo non est aliquid medium secun­ ram primi principii prius distinguat ens in decem dum rem inter ipsum el opus suum; el ideo non praedicamenta, et |>ost distinguat substantiam in sen­ dicitur agere actione quæ est praedicamentum, sed sibilem et non sensibilem, et ponat primum princi­ actio sua est sua substantia. » — Hæc ille. — Ad pium esse substantiam insensibilem, non habetur illud quod additur, Augustinum fuisse hujus mentis, ex hoc quod ipse ponat Deum esse in praedicamento dico quod falsu ni est, secundum quod ostendit Magi­ substantiæ. Substantia enim, prout generaliter divi­ ster in praesenti distinctione; sed verba ejus intelli- ditur in substantiam sensibilem et insensibilem, non genda sunt ad mentem ejus, scilicet quod substantia constituit praedicamentum, nec liabet rationem uni­ el relatio el actio proprie conveniunt Deo, el isla in vocam omnibus quæ cadunt sub altero membro divi­ creatis habent rationem generis el universalis, tamen sionis; immo est analogum, sicut ct omnia nomina in divinis omnia illa deponunt; quia substantia non quæ communia sunt Deo el creaturae. Verumtamen est genus nisi ubi ejus esse differt ab ea, nec relatio Aristoteles, ad investigandum rem quæ non est in est genus nisi ubi est accidens, nec actio, nisi ubi est prædicamento, non inconvenienter dividit praedica­ fundata in motu vel mutatione. Verumtamen actio menta. Hoc enim facit ad faciliorem modum perve­ non accipitur in divinis secundum eamdem diffini­ niendi a sensibilibus ad insensibilia, et a rebus quæ tionem secundum quam in creatis, el ila nec proprie sunt in genere ad illud quod est extra genus el remanet ibi sicut substantia et relatio. Unde antiqui omnium nobilitates praedicamentorum comprehendit. dicebant duo praedicamenta remanere in divinis, sci­ Unde Commentator, 12. Metaphysics·, commento 51, licet substantiam el relationem, non autem alia prae­ ostendit scientiam Dei non esse unius rationis cum dicamenta. Quod sic intelligendum est, secundum I scientia nostra, nec esse universalem nec particula­ quod dicit sanctus Thomas, I p., q. 28, ari. 2, rem. Sic enim ait : < Hoc nomen, scientia, æquivoce ad l"m : α llelatio, inquit, non praedicatur in divinis dicitur de substantia prima el nostra; sua enim secundum modum substantiæ, ut exsistens in eo de scientia est causa entis, ens autem est causa nostras quo dicitur, sed ut ad alterum se habens. Et propter scientiæ. Scientia igitur ejus non dicitur universalis hoc dicuntur duo tantum esse praedicamenta in divi- esse neque particularis, neque eorum quæ sunt in actu vel in potentia. Si enim esset scientia universa­ lis, necesse esset scientia in potentia, et nulla poten(a) prodicatur. — prrdi Et 4. Contra Gentiles, cap. 11, dicit quod intellectum in intelligente est intentio intellecta, et verbum. Similiter, 8. Quodlibet, q. 2, art. 2. ponit quod species intelligibilis est quodammodo quidditas et natura rei, secundum esse inlelligibile, et non secun­ dum esse naturale, secundum quod est in rebus. Dico ergo quod natura hominis est per suam simili­ tudinem in intellectu, et quod natura hominis in intellectu est quædam forma abstracta, et similitudo omnium hominum participata ab omnibus, et est in mullis sicut participatum in participantibus, et ibi est universalis, quia una in multis; illa enim quæ attribuuntur dictie speciei, possunt attribui naturæ humante in esse intellecto. Et si quaeratur an huma­ nitas quæ est in Platone sit universalis, vel illa quæ est in Socrate, vel aggregatum ex omnibus illis;dico quod humanitas, quæ est in quolibet, est univer­ salis. Nec tamen sunt multæ humanitates universa­ les ; nam humanitas, quæ est in Socrate, est univer­ salis secundum quod est in intellectu, non secundum esse quod habet in re; ut autem est in intellectu, non diflert ab humanitate Platonis, immo ibi sunt una humanitas; ibi enim sunt una species intelligihilis. — Et si ulterius quæratur : quomodo huma­ nitas extra animam, vel homo potius, pnedicatur de mullis individuis? Dico quod prædicari completur per intellectum. Etenim dum intellectus rem quam concipit (a) attribuit Socrati, tunc praxiicat eam de Socrate, el ita de Platone; prædicare enirn est attri­ buere aliquid alicui per nolam compositionis vel divisionis, el prædicari est attribui alteri illo modo. Res ergo extra animam pradicatur de multis, quia intellectus rem el naturam quam intelligit attribuit multis, non quod unam rem extra animam attribuat mullis, sed quia enunciat naturam humanam vel hominem de Socrate, et enunciat hominem de Pla­ tone, et sic. de aliis. Illud autem quod enunciat de Socrate est aliud ab illo quod enunciat de Platone extra intellectum; sed sunl idem in intellectu. Res ergo pradicatur de re; sed illud quod pradicatur de inultis, est in eis divisum, et in intellectu unum. Ad argumentum in pede quæstionis palet per supe­ rius dicta. (a) vcL — Ad. Pr. 363 QUÆSTIO III. UTRUM ALIQUA CREATURA SIT IMMUTABILIS circa octavam distinctionem quæritur : Utrum aliqua creatura sit immu­ tabilis. El arguitur quod sic.DIud esi immuta­ bile, quod non potest esse subjectum motus aut muta­ tionis. Sed aliqua creatura est hujusmodi, puta crea­ tio, quæ non est subjectum motus aut mutationis, nec etiam terminus, utpatet5. Physicorum (l.c. 10), ubi dicilur quod motus non est motus, nec muta­ tionis est mutatio. Ergo est aliqua creatura, quæ mulari non potest. In oppositum arguitur sic : Ait enim Apostolus, 1. ad Timotheum, ultimo (v. 16), quod soitu Deus habet immortalitatem. Sed omnis mutatio est aliqua mortalitas. Ergo solus Deus habet immutabilitatem. terum In hac quæstione erit unicus articulus. ARTICULUS UNICUS Pro quo sit : Λ. — CONCLUSIONES Prima conclusio : quod omnis creatura est mu­ tabilis per potentiam quæ est in alio ab ea. Probatur sic : < Omnes creatura?, antequam essent, non erant possibiles per potentiam aliquam creatam, cum nihil creatum sit æternum ; sed per solam divi­ nam potentiam, in quantum divina virtus poterat eas producere. Sicut autem ex voluntate Dei depen­ det quod res in esse produxit, ita ex voluntate ejus dependet quod res in esse conservat ; non enim aliter res in esse conservat, quam semper eis esse dando; unde, si suam actionem eis subtraheret, omnia ad nihilum redigerentur, ul palet per Augustinum, 4. Super Genesim ad litteram (cap. 12). Sicut igitur antequam res essent, in potentia Creatoris fuit ut res essent, sic in potentia ejus est ut non sint. Sic igitur per potentiam quæ est in alio, scilicet Deo, sunt mutabiles, in quantum ab ipso ex nihilo potue­ runt produci in esse, et de esse possunt reduci in non essc\ » Istam conclusionem in forma, cum pro­ batione etiam in forma, ponit sanctus Doctor. 1 p., q. 9, art. 2. Earndem conclusionem ponit, 1. Sentent., dist. 8, q. 3, art. 2, et probat eam sic : α Motus, quocum­ que modo dicatur, sequitur potentiam. Cum igitur omnis creatura habeat aliquid de potentia, quia solus Deus est actus purus, oportet omnes creaturas esse mutabiles, et solum Deum immutabilem esse. Est 364 LIBRI I. SENTENTIARUM autem considerare duplicem possibilitatem in crea­ tura ; unam, secundum illud quod creatura habet; alteram, secundum illud quod nata est habere. Prima consequitur creaturam secundum quod habet esse ab alio; omne enim quod esse suum halict ab alio, non est per se necesse esse, ut probat Avicenna; unde, quantum est in se, est possibile, et illa possibilitas dicit dependentiam ad illud a quo est. Et hæc possi­ bilitas est duplex. Quædam secundum dependentiam lotius esse ad illud a quo est res secundum lotum esse; et hujusmodi est Deus; et hanc dependentiam sive i bili tutem consequitur mutabilitas quædam, qua· est venibilitas in nihil, secundum Damasce­ num (i. de Fide orthodoxa, cap. 3). o Et post pauca subdit : < Est eliam quædam dependentia, rive possibilitas rei, secundum jwirtem sui esse, sci­ licet formam, præsupposita materia, vel eo quod est in loco materiæ; et hanc possibilitatem sequitur mutatio variabililalis, ex eo quod illud quod haliel ab alio, potest amittere, quantum est in se, nisi forte impediatur ex immutabilitate divinæ voluntatis; et hoc modo Sancti in gloria sunt immutabiles in esse glori©. Secunda autem possibilitas consequitur creaturam secundum quod non est perfecta simpli­ citer; secundum hoc enim semper est possibilis ad receptionem; unde, secundum hoc eliam dicitur omnis creatura mutabilis, accipiendo large muta­ tionem, secundum quod omne recipere dicitur |>ati quoddam et moveri, sicut dicit Philosophus, 3. de Anima (t. c. 2 el 12) : Intelligere quoddam pati esse. * — Hæc ille. — Ex quo patet quod omnis creatum est mutabilis per potentiam Dei,Eamdem sententiam tenet, de Veritate, q. 5, art. 2, ad 6*· : « Cuncta, inquit, quæ Deus in esse produxit, potest etiam reducere in non esse; cum ad hoc quod creature subsistant, oportet quod sem­ per in cis Deus operetur, ut Augustinus dicit, super Genesim ad litteram, non per modum quo domus fit ab artifice, sed per modum quo illuminatio aeris est a sole; unde, ex hoc ipso quod non præberet esse creature, quod in ejus voluntate est constitu­ tum, in nihilum creatura redigeretur. » — Hæc ille. Eamdem conclusionem tenet, dc Potentia Dei, q. 5, art. 1,2,3 et 4. In primo enim articulo pro­ bat auctoritatibus Apostoli, Augustini, Gregorii el libri de Causis, item inultis rationibus, quod divina operatione cessante, omnes res eodem mo­ mento in nihilum deciderent. In secundo, quod contradictionem implicat Deum aliquid posse pro­ ducere, quod ejus conservatione non egeret. In ter­ tio, quod non est impossibile, immo possibile, Deum reducere omnes creaturas ad non esse. Idem ponit, 3. Contra Gentiles, capit. 65. Item, libro 2, cap. 39. Secunda conclusio est quod non omnis creatum est mutabilis in non esse per potentiam quæ sit In ea. Probat sic istam conclusionem sanctus Doctor, I p., q. 9, ari. 2: In aliquibus creaturis, illud quod est in eis potentiate, non potest filare cum non esse illarum creaturarum; igitur in eis non est potentia ad non esse. Tenet consequentia : quia — Hæc ille in forma. Eamdem conclusionem tenet, 1 p., q. 50, art. 5, ubi sic ait : α Impossibile, inquit, est quod substan­ tia angeli sit corruptibilis. Quod enim convenit ali­ cui secundum se, numquam potest ab eo separari; (a) mundae. — nudae Pr DISTINCTIO VIII.— QUÆSTIO III. 365 abeo enim cui convenit per aliud, potent separari, eadem enim potentia est ad esse et non esse. Sed separato eo secundum quod ei conveniebat. Rotundi­ mibstantiæ intellectuales non potuerunt incipere esse, tas enim a circulo separari non potest, quia convenit nisi per potentiam primi agentia; non enim sunt ex ei secundum seipsum; sed æreus circulus potest materia, quæ potuerit præfuisse. Igitur nue est aliqua amittere rotunditatem, per hoc quod figura circularis potentia ad non esse irarum, nisi in primo agente, separatur abære. Esse autem per se competit formæ; •secundum quod potest eis non influere esse (a). > — unumquodque enim est ens actu secundum quod Hæc ille. habet formam ; materia vero est actu ens per for­ Eamdem conclusionem tenet, eodem libro, cap. 30. mam, Compositum igitur ex materia ct forrna desinit Ait enim sic : « Licet omnia ex Dei voluntate depen­ esse actu, per hoc quod forma separatur a materia. deant sicut ex prima camo, quæ operando necessi­ Sed si ipsa forma subsistat in suo esse, sicut est in tatem non habet nisi ex sui propositi suppositione, non tamen propter hoc absoluta necessitas a rebus angelis, non potest amittere esse. » — Hæc ille. Eamdem conclusionem tenet, 2. Contra Gmliles, excluditur, ut sil necessarium nos fateri omnia con­ cap. 55, ubi probat multis rationibus quod omnis tingentia esse; quod posset alicui videri ex hoc quod substantia intellectualises! incorruptibilis. Et medium a causa sua non de necessitate absoluta fluxerunt, primæ rationis est : quod ubi non est compositio cum soleat in rebus esse contingens effectus, qui non formæ cum materia, non potest esse separatio forma· ex causa sua de necessitate procedit. Sunt enim quæ­ a materia, per quam separationem solum fit corru­ dam, in rebus creatis, quæ simpliciter et absolute in quibus non est potentialitas ad ptio; manente enim forma, manet esse. Medium vero necesse est secundæ rationis : quia substantia, quæ est forma, non esse. Quapiam autem res sic sunt a Deo in esse non potest privari esse, sicut nec circulus rotundi­ producta», ut earum natura sit in potentia ad non tate. Medium vero tertiæ : quod in omni corruptione, esse; quod quidem contingit ex hoc (piod materia remoto actu remanet potentia. Si igitur in Angelis est in eis in potentia ad aliam formam. Illæ igitur ila esset, tunc essentia, quæ est potentia, remaneret res in quibus non est materia, vel si est, non est perdito esse, quod est actus; et sic essentia esset post possibilis ad aliam formam, non habent potentiam ejus corruptionem. Medium veroquarlæ rationis est : ad non esse; eas igitur absolute et simpliciter quia ubicumque est compositio potentiæ et actus, necesse est esse. Si autem dicatur quod ea quæ sunt illud quod tenet locum potentiæ, seu primi subjecti, ex nihilo, quantum esi de se, in nihilum tendunt, est incorruptibile; sed in angelis illud quod tenet el sic omnibus creaturis inest potentia ad non esse; locum potentiæ est ipsa essentia completa, quæsic manifestum est hoc non sequi. Dicuntur enim res est proprium susceplivum et potentia appropriata ad create eodem modo in nihilum tendere, quo sunt ex esse, quod nullo modo ad oppositum; sicut quod est nihilo ; quod quidem non est nisi secundum poten­ potentia appropriata ad frigus, nullo modo est poten­ tiam agentis Sic igitur in rebus creatis non inest tia ad calorem. Medium vero quintæ rationis est : potentia ad non esse, sed Creatori inest potentia ut quia solum corpus proprie corrumpitur, quia solum eis det esse, vel desinat eis esse influere; cum non proprie movetur. Medium vero sexta· rationis est : ex necessitate naturæ agat ad rerum productionem, quia substantia intellectualis non proprie potest pali, sed ex voluntate. » — Hæc ille in forma. — Et post nec recipere, nisi intellectualiter. Medium autem pauca subdit : < Sciendum, inquit, est itaque quod, septimæ rationis est : quia intellectus non potest cor­ si rerum creatarum universitas consideretur prout rumpi propria corruptione, sicut nec sensus; nec ad sunt a primo principio, inveniuntur dependere ex corruptionem subjecti sui, sicut corrumpitur sen­ voluntate, non ex necessitate principii, nisi ex neces­ sus; nec propter excellentiam sui objecti. Medium sitate supjw^itionis, sicut dictum est. Si vero com­ Ôclavæ rationis est : quia sicut intelligibile, in quan­ parentur ad principia prima et proxima, inveniuntur tum hujusmodi, est incorruptibile, ita intellectus, habere necessitatem absolutam ; nihil enim prohibet in quantum hujusmodi; cum perfectio el perfect i- aliqua principia non (6) ex necessitate produci, qui­ bile sint unius generis. Medium vero nome rationis bus tamen positis, do necessitate sequitur talis effe­ est : quia esse substantia? intellectualis est supra rtus; sicut mors animalis et hujusmodi necessitatem tempus, et per consequens non subjacet corruptioni. alisolutam halæt, propter hoc quod jam ex contra­ Medium vero decimæ rationis est : quia impossibile riis est compositum, quamvis ipsum ex contrariis est naturale desiderium esse frustra (a) in angelis; componi non fuisset necessarium absolute. Similiter cum igitur omnes substantia» intellectuales naturali autem quod tales natura? rerum a Deo producerentur, desiderio appetant esse perpetuum, impossibile est voluntarium fuit; quod autem (γ) eis sic statutis quod esse deficiant. Medium vero ultima1 rationis est aliquid proveniat vel exsistat, absolutam necessita­ tale: a Quæcumquo, inquit, incipiunt esse el desi­ tem halwt. * — Hæc ille. — El paulo ante dicit : nunt (6), per eamdem ]X)tentiam habent utrumque; (а) «ae. — Om. Pr. (б) non. — Om. Pr. (a) frustra — Om. Pr. (C) (/cstmnit. — desiderant Pr. (γ) — Om. Pr. 366 LIBRI I. SENTENTIARUM < Esse autem necesse simpliciter, non repugnat ad rationem esse creati ; nihil enim prohibet aliquid (a) e»· necesse, quod tamen suæ necessitatis causam habet, sicut conclusiones demonstrationum. Nihil igitur prohibet quasdam res sic esse productas a Deo, ut tamen eas esse sit necesse simpliciter; immo hoc divinæ perfectioni attestatur. > — Hæc ille. Eamdem conclusionem sententialiter tenet, dc Ve­ ritate, q. 5, art. 2, ad 6om, ubi sic ait : < Generatio ct corruptio po&sunt accipi dupliciter. Uno modo, secundum quod generatio et corruptio sunt ex ente contrario et in ens contrarium; et hoc modo potentia ad generationem et corruptionem inest alicui, secun­ dum quod ejus natura est in potentia ad contrarias formas; et hoc modo corpora cœlestia et substantial spirituales, neque ad generationem, neque ad corru­ ptionem, potentiam habent. Alio modo, hæc com­ muniter dicuntur pro quolibet exitu rerum in esse, et pro quolibet transitu in non esse; et sic etiam creatio, per quam aliquid ex nihilo ad esse deducitur, generatio dicitur; et ipsa rei annihilatio dicitur cor­ ruptio. Dicitur autem aliquid habere potentiam ad generationem per hunc modum, per hoc quod est potentia in agente ad productionem ipsius; et simi­ liter dicitur aliquid habere potentiam ad corruptio­ nem, quia in agente est potentia ut deducat ilhid.in non esse; et secundum hoc omnis creatura habet potentiam ad corruptionem, d — Hæc ille. — Ex quo patet quod aliquid isto secundo modo dicitur posse corrumpi, quia potentia est in agente, qua potest duci in non esse, non ex hoc quod potentia talis proprie sit in illo. Eamdem conclusionem expressius ponit, de Poten­ tia Dei, q. 5, art. 3, ubi dicit quod Commentator ponit, 12. Metaphysics, commento 41, et in libro de Substantia orbis, < quod quædam res creake sunt, in quarum natura non est possibilitas ad non esse; quia quod in sua natura habet possibilitatem ad non esse, non potest ab extrinseco acquirere sem­ piternitatem, scilicet sempiternam naturam. Et hæc quidem positio videtur rationabilior. Potentia enim ad vsse et non esse, non convenit alicui nisi ratione materiæ, quæ est pura potentia. Materia etiam, cum non possit ess? sine forma, non potest esse in poten­ tia ad non esse, nisi quatenus exsistens sub una forma, est in potentia ad aliam formam. Dupliciter igitur potest contingere quod in natura alicujus rei non sit potentia ad non esse. Uno quidem modo, per hoc quod res illa est forma tantum subsistens in esse suo, sicut substantis incorporem, quæ sunt penitus immateriales. Si enim furina, ex hoc quod inest materiæ, est principium essendi in rebus ma­ terialibus, nec n» materialis |>otest non esse (6) Dim per separationem formæ a materia; ubi ipsa (а) aliquid. — Om Pr. (б) malcruilibut nec ree non ol Pr. malaria lu pulrtl non aie. — forma in esse suo subsistit, nullo modo non (a) esse poterit; sicut necesse (C) potest a seipso separari. Alio modo, per hoc quod in materia non sit potentia ad aliam formam, sed tota materiæ possibilitas ad unam formam terminetur; sicut est in corporibus cœlestibus, in quibus non est formarum contrarietas. like igitur soke res in sua natura possibilitatem habent ad non esse, in quibus est materia contrarietati subjecta. Aliis vero rebus secundum suam naturam competit necessitas essendi, possibilitate non essendi ab earum natura sublata. Nec tamen per hoc removetur quin necessitas essendi sit eis a Deo ; quia unum necessarium causa alterius esse latest, ut dicitur, 5. Metaphysics (t. c. (5). Ipsius enim naturæ creata», cui competit sempiter­ nitas, causa est Deus. d — Hæc ille. — Et sic patet conclusio, secundum eum. Sciendum tamen quod ista conclusio, scilicet aliquam creaturam simpliciter et absolute necesse est esse, potest malum sensum generare in cordibus aliquorum, licet sanctus Thomas bonum et catholi­ cum sensum in ea habuerit. Ipsam tamen non assen· tio, et ex causa; sensum tamen sancti Doctoris firmiter teneo, quem secunda conclusio expresse declarat. Non enim aliud intendit, nisi quod aliqua creatura non est mutabilis per potentiam quæ sit in ea. Tertia conclusio esi Ista : quod nulla creatura habet In se potentiam per quam possit cedere In nihilum. Probatur sic, secundum sanctum Doctorem, dc Potentia Dei (q. 5, art. 3), ubi supra : Omnis res creata, aut est forma subsistens, aut composita ex materia et forma. Si sit forma subsistens, jam decla­ ratum est quod non habet potentiam ad hoc quod cedat in nihilum. Si sit composita ex materia et forma : aut sua materia est in poteâtia ad aliam for­ mam; aut non. Si secundo modo, sicut est corpus cœleste, dictum est iterum quod non habet poten­ tiam ad non esse. Si primo modo, tunc licet talis res habeat potentiam ad non esse, non tamen ad hoc quod cedat in nihilum. Quod sic palet, secundum eumdein, ibidem : α In illis, inquit, rebus in quibus est possibilitas ad non esse, materia permanet; formæ vero, sicut ex potentia materiæ educuntur in actum in rerum generatione, ita in corruptione do actu reducuntur in hoc quod sint in potentia. Unde relinquitur quod in tota natura creata non est aliqua potentia, |K»r quam aliquid sit possibile cedere in nihilum. & — Hæc ille in forma. Eamdem conclusionem tenet, 1 p., q. 104, art. 4, ubi sic ait : « Creatura, vel sunt immateriales, et sic (а) non, — Om. Pr. (б) cue. — Om. Pr. DISTINCTIO VIII. - QUÆSTIO ΙΗ. in cis non est potentia ad non esse ; vel sunt mate­ riales, et sic saltem semper remanent secundum materiam, quæ incorruptibilis est, ut pote subjectum generationis exsistens. » Hæc ille. — Et si argua­ tur de accidentibus, quæ non habent materiam par­ tem sui, et tamen quandoque desinunt esse, et sic videntur annihilari; respondet, ibidem, ad 3* m, quod σ formæ et accidentia non sunt entia completa, cum non subsistant, sed (a) quodlibet eorum est aliquid entis; sic enim ens dicitur, quia eo aliquid est. Et tamen eo modo quo sunt, non omnino in nihilum rediguntur; non quia aliqua pars eorum remanet, sed tamen remanent in potentia materiæ vel subjecti d.— Hæc ille.— Idem dicit, dc Potentia Dei, q. 5, ari. 4, ad 9* m. Et si objiciatur de gratia et charitate, quæ desinunt esse, et tamen nec earum remanet aliqua pars, nec remanent in potentia ma­ * teria vel subjecti de quo possint educi ; respondet ipse, in de Virtutibus, quaestione dc Charitate, qua· est secunda quæstio illius libri, ari. 12, ad 21e* . Ait enim sic : « Chantas proprie loquendo non corrum­ pitur, sed subjectum desinit participare charitatem; unde non proprie dicitur quod charilas corrumpatur in aliquid, vel in nihilum, a — Hæc ille. Quarta conclusio est hæc : quod omnis creatura subsistens est mutabilis secundum esse acciden­ tale per potentiam quæ est in Ipsa. Probatur conclusio. Quantum ad omnia corpora­ lia, patet; quia possunt mulari localiter. Palet etiam de substantiis incorporeis; quia habent potentiam ad hoc quod mutentur secundum locum, et secun­ dum electionem, ut ponit sanctus Thomas, I p., q. 9, art. 2, et 1. Sententiarum, ubi supra (dist. 8, q. 3, ari. 2). B. — OBJECTIONES CONTUA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Sed contra secundam conclusionem arguit Aureolus, in secunda quaestione hujus distinctionis (art. 4), multipliciter. Primo sic. Quod in se est impossibile, nulli poten­ tiæ est possibile ; alioquin impossibile fieret possibile. Sed si substantia * abstractæ non sunt possibiles non esse in se, sequitur quod sint impossibiles non esse in se; æquipoUènt enim non possibile et impossi­ bile. Non ergo substantial abstractæ per nullam potentiam erunt possibiles non esse, et per conse­ quens annihilari non possunt ; quod repugnat fidei veritati. — Et confirmatur. Quia Commentator expresse dicit, 1. Cadi ct Mundi, commento 124, quod α concessum est ah omnibus et per se notum, (a) icd. — gula Pr. 3G7 impossibile in se esse impossibile secundum extrin­ secum. » Secundo sic. Omne contentum sub aliquo, clau­ ditur, secundum eo et absolute, sub aliqua differen­ tiarum dividentium illud sub quo continetur; sicut homo continetur sub rationali, et omnia species ani­ malis continetur sub rationali vel irrationali. Sed Avicenna dicit, I. Metaphysics, quod ens dividi­ tur per necesse esse ct |>ossibile. Constat autem quod substantia? separata? non continentur sub necesse esse. — Tum quia ipse pfobat ibi, quod non est nisi unum necesse esse. — Tum quia demonstrat, ibi­ dem, quod necesse esse non habet causam sui esse, sicut habent substanliæ separate. — Tum quia quod est necesse esse in se, per nullam potentiam immu­ tari potest; quia enim Socrate sedente necessarium est Socratem sedere, Deus non potest oppositum facere; et simile est de omni necessario. — Tum quia Deus unum contradictorium in aliud mulare non potest; necessarium autem et possibile non esse, sunt contradictoria ; faciat autem Deus intelligenlias abstractas non esse, et ita non erunt necesse esse. Ergo substanliæ abstractæ, in se et absolute consi­ derate, continentur sub possibili esse et non esse. Tertio sic. Hæc est diffinitio possibilis, quam ponit Algazel, quod possibile est illud quod ex alio habet esse et eo non exsistente non ha liet esse. Ex quo colligitur quod ratio diffinitiva possibilis abstrahit ab esse el non esse, nec determinat sibi esse; quæ omnia competunt substantiis separatis secundum se et absolute consideratis. Unde potent sic argui : Quod inest alicui secundum suam diflinitivam rationem, etiam omni alio circumscripto inest; igitur secundum se et absolute. Sed posse esse el non esse inest substantiis intellectualibus abstractis, secundum quiddilativam rationem, quæ est indifferens ad esse el non esse. Ergo possibilitas inest eis ex se, el non per respectum ad potentiam agentis primi. Quarto sic. Sicut est de aliis necessariis, sic est de esse necessario. Sed aliæ proprietates necessarie per divinam potentiam tolli non possunt; non enim potest triangulus amittere 1res angulos, nec diame­ ter fieri commensurabilis per divinam potentiam. Constat nutem quod esse substantiarum abstracta­ rum tolli potest et annihilari. Non sunt ergo (a) necesse in essendo; immo possibiles esse et non esse, quantum est ex se. Quinto sic. Sicut se habet possibile complexum ad compositum, sic possibile incompletum ad sim­ plicem ontitatem. Possibile enim et impossibile sunt conditiones alicujus complexi ; ut Socratem currere est possibile et complexum; Socrates enim est quoddam possibile. — Et confirmatur per hoc, quod necessarium non solum consistit in complexione, ul (a) ergo. — Om. Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM hominem ose animal est necessarium, immo in incomplexo; Deus enim est quoddam necessarium incomplexuin. Constat autem quod possibile com­ plexum dicitur absolute el in so, non per respectum ad aliquid agens; non enim est possibile Socratem currere propter potentiam radentem super cursum, sed quia in se possibile est. Ergo possibile in com­ plexum, et hujusmodi est omnis creatura, non dice­ tur potentiate propter aliquam potentiam possibilem radere super ipsum, immo in se el absolute; el ita substantiae abstractæ, in se considerata , * sunl possi­ biles non esse. Sexto sic. De quacumque re simplici possunt for­ mari duo conceptus habentes connexionem contin­ gentem, non necessariam, illud tale dicitur contin­ gens in online ad illam complexionem ; ]x *r opposi­ tum enim si formentur conceptus quorum complexio esi necessaria, illud (*sl necessarium; ut patel quod de Socrate formatur conceptus animalis el substan­ ti®; conceptus autem animalis et substantiae neces­ sario convertuntur; el ideo Socrates esi necesse esse in ordine ad hominem el animal ; ista quippe neces­ saria est, Sociales est homo, d Socrates est animal. Sed constat quod de substantiis separatis potest for­ mari conceptus formæ quietis el per se stantis, qui e>l (x) conceptus essentiæ, el iterum formæ (luentis sive operationis et actus, qui esi conceptus esse. Inter istos aulem duos conceptus, non est connexio necessaria, immo contingens; essentia enim cujuslibel creatura contingenter respicit esse el non c$m·. Ergo nihil est dictu quin omnes crealuræ, cl sul>stanliæ separata *, in seipsis sint possibiles esse et non esse, ac defeclibiles. Septimo sic. Quod inert alicui ex conditione suæ natune, inest sibi absolute, non per compositio­ nem (6), nec per comparationem ad aliquod agens. Sed Augustinus dicit, de Eide ad Pelrum, cap. 13, quod naturas a Deo facias ud defectum ducit natura originis; el in libro dc Vera Religione (cap. 18), ait quod creature mutabiles sunt. quia non summœ sunt, et Damascenus (lib. 2. de Eide orth., cap. 6) dicit quod omne quod incipit finitur secundum natu­ ram. Ergo absolute el secundum se substantial abstractæ sunt defeclibiles el possibiles non esse. Octavo sic. Aul substantiæ abstractæ, a Deo manuleiicutur quia sunt defeclibiles in se; aul quia non sunl defeclibiles in se. Non potesl dici secundum. Quod enim non est defeclibile in se, non indiget tnanutenenle, cum possit permanere per se. Ergo læcexMi est quod detur primum, scilicet quod sint defeclibiles in seipsis, el per consequens possibiles non esse. Sic ergo impossibile est poni quod sub­ stanti® separata» sint necessariæ, aul incommuta­ biles in esse substantiali quantum est ex se, et quai (s) 3 verbo de tubtlaniiU usque □t sancti Doctoris, de Potentia Dei, q. 1, art. 3; item, q. 3, art. 14. Eamdem ponit quoad duo prima membra, 1 p., q. 25, art. 3. Dicit enim quod « aliquid dicitur possibile dupliciter. Uno modo, per respectum ad aliquam potentiam. Secundo modo aliquid dicitur possibile absolute ex habitu­ dine terminorum, quia prædicatum non repugnat subjecto. j> Et dicit quod eodem modo est duplex impossibile oppositum duplici possibili. Idem ponit, q. 46, art. 1, ad lum; item, 1. Sentent., dist. 42, q. 2, ari. 3. Secundo, præ mitto quod « judicium de possibili et impossibili potest dupliciter considerari : uno modo, ex parte judicantium; alio modo, ex parte ejus de quo judicatur. Quantum ad primum, sciendum quoti si sunt duæ scientiæ, quarum una considerat causas olliores, et alia minus altas, judicium in utra­ que non eodem modo sumetur, sed secundum causas quas utraque consident, ut patel in medico et astro­ logo, (piorum astrologus considerat causas supre­ mas, medicus autem causas proximas; undo medi­ cus dabit judicium de sanitate, vel morte infirmi, secundum causas proximas, id est secundum virtu­ tem naturae; astrologus autem secundum causas remotas, scilicet secundum positionem (G) siderum. Eodem modo est in proposito· Est enim duplex sapientia, scilicet mundana, qu® dicitur Philosophia, quæ considerat causas inferiores, scilicet creatas, et secundum eas judicat; el divina, quæ dicitur Theo­ logia, quæ considerat causas superiores, id est divinas, secundum quas judicat. Dicuntur autem cause supe­ riores, divina attributa, ul sapientia, bonitas, volun­ tas divina et hqjusniodi. Tunc, sic loquendo de possi­ bili el impossibili per respectum ad aliquam |x>tentiam, aliquis effectus possibilis vel impossibilis judi­ catur a theologo secundum causas superiores; secun­ dum autem judicium philosophi, dicitur possibilis vel impossibilis secundum causas inferiores. Si autem consideretur istud judicium quantum ad natu­ ram ejus de quo judicatur, sic patet quod effectus debent judicari possibiles vel impossibiles secundum causas proximas et determinatas, quas pnecipue effectus imitantur; et ideo secundum eas pnecipue judicium de eflectihus sumitur. Quod patet per similo do potentia passiva. Nam materia non dicitur, (s) transmutare. — transire Pr. (C) positionem. — proportionem Pr. 3C0 proprie loquendo, in potentia ad aliquid, quæ est remota, sicut terra ad scyphum; sed quæ est pro­ pinqua, uno motore potens exire in actum, ut patel per Philosophum, 9. Metaphysicx (t. c. 12), sicut aurum e*t potentia scyphus, sola arte educente in actum. Et similiter effectus, in quantum est cx sui natura, non nisi a propinquis causis possibiles vel impossibiles dicuntur. > Istam distinctionem in forma ponit sanctus Thomas, dc Potentia Dei, q. 1, art. 4; et 1. Sentent., dist. 42, q. 2, art. 3. Tertio, pramilto quod necessitas multipliciter dicitur. < Necesse enim est quod non potest non esse. Quod quidem convenit alicui, uno modo, ex princi­ pio intrinseco; el hoc sive materiali, sicut dicimus quod omne compositum ex contrariis necesse est corrumpi, sive formali, sicul dicimus quod neces­ sarium est triangulum habere 1res angulos aequales duobus rectis. Et hæc necessitas est naturalis et absoluta. Alio modo convenit alicui quod non possit non esse, ex aliquo exlrinseco, vel fine, vel agente. Eine quidem, sicut cum aliquis sine hoc non potest consequi «aliquem finem, ut cibus dicitur necessa­ rius ad vitam, et equus ad iter; et hæc vocatur necessitas finis, quæ interdum etiam dicitur utilitas. Ex agent» autem * hoc alicui convenit, sicut cum ali­ quis cogitur ex aliquo agente, ita quod non possit rontrarium agere; et hæc vocatur necessitas coactio­ nis. > Hanc distinctionem ponit sanctus Doctor, 1 p., q. 82, art. 1. Item, t. Sent en t., dist. 6, q. 1,art. 1. Item, 2. Sentent., dist. 29, q. 1, art. 1. Item, 4: Sentent., dist. 7, q. 1, art. 1, quaestiuncula 2. Item, de Veritate, q. 22, art. 5; et q. 23, ari. 4, ad 1··. Item, Contra Gentiles, lib. 2, c. 29. Quarto, præmitto quod necessarium absolute dicitur aliquid dupliciter. Uno modo, quia est neces­ sarium per illud quod in essentia sua est, sive illud sil ipsa essentia, sicut in simplicibus, sive illud sil materia vel forma. El isto modo accipit sanctus Doctor necessarium absolute et simpliciter, 1. Sen­ tent., dist. 6, q. 1, art. 1, ubi dat dictam descri­ ptionem necessarii absolute. Item, 2. Sentent., dist. 29, q. 1, art. 1, ubi dicit quod necessitas abso­ luta est illa quæ est ex prioribus causis, ut ex mate­ riali vel formali Item, 2. Contra Gentiles, cap. 29. Item, 1 p., q. 82, art. 1. Alio modo dicitur aliquid necessarium absolute et simpliciter, propter habitu­ dinem ad invicem terminorum, quæ in aliqua pn>positione ponuntur, sicut hominem esse animal, et, omne totum est majus sua parte. Et isto modo acci­ pit necessarium sanctus Doctor, de Veritate, q. 23, art. 4, ad 1··; et 1 p., q. 19, art. 3, ubi ait : < Necessarium absolute judicatur ex habitudine ter­ minorum : utpote quia prædicatum est in diffini­ tione subjecti, sicut necessarium est hominem esse animal ; vel quia subjectum est de ratione prædicati, sicut hoc est necessarium, numerum esse parem vel imparem· > — Hæc ille. I. — 24 370 LIBRI L SENTENTIARUM Ex quibus distinctionibus videtur sequi : primo, quod substantiam separatam non esse est uno modo possibile, ct alio modo non. Est, impiam, possibile secundo modo primæ distinctionis ; quia scilicet non implicat contradictionem. Item, est possibile secun­ dum judicium theologi; quia scilicet per potentiam cause superioris, ut fuit dictum in secunda distin­ ctione· Non est autem possibile secundo modo sectmdæ distinctionis, quantum ad naturam substantial, ita quod in ejus naiura sit potentia ad non esse. Non etiam est (a) possibile secundum judicium philoso­ phi, qui judicat secundum causas inferiores; et isto modo locutus est sanctus Doctor, Contra Gentiles, el in mullis aliis locis. — Secundo, sequitur quod substantiam separatam non esse est impossibile uno modo, et alio modo non. Non est, inquam, impossi­ bile quasi contradictionem implicans, nec per respe­ ctum ad potentiam secundum quam judical theolo­ gus; sed est impo&ibilo secundum naturam, et secundum judicium philosophi. — Tertio, sequitur quod substantiam separatam esse est necessarium absolute et simpliciter uno modo, et non alio modo· Est,· inquam, necessarium primo modo quartæ distinctionis, sed non secundo modo ejusdem distin­ ctionis; quia, licet sil necessarium isto modo, quia scilicet angelus est forma subsistens, quæ est propria potentia et receptaculum ipsius esse exsistenti®, ita quod ea posita ponitur esse, tamen hoc complexum, substantia separata est vel actu exsistit, non est tale quod habeat necessariam habitudinem terminorum, ila quod unum sit de ratione alterius; et ideo non est illo modo necessarium, quomodo est necessarium Deum esse, vel hominem esse animal, vel triangu­ lum habere etc. — Quarto, sequitur quod ista pro­ positio: substantia separata habet simpliciter et abso­ lute necesse esse, uno modo est hæretica; alio modo est vera et catholica. Sed quia ille sensus, quem habet dum est vera, est magis physicus quam theo­ logicus, ideo theologi non libenter eam recipiunt, quia sensum posset erroneum generare. Sed tamen patèt quomodo sanctus Doctor sensum catholicum habuit in positione ejus, Contra Gentiles disputans, qui illo modo necessarium accipiunt, quo ipse utitur.—Tunc Ad primum istorum argumentorum Aureoli dicitur distinguendo majorem. Potest enim habere istum sensum, quod illud quod est impossibile in se, hoc et sic conceditur major; sed minor sumpta sub majore ad illum sensum negatur. Potest autem habere alium sensum, scilicet quod illud quod est causas proximas el inferiores, nulli est possibile; et ric est major falsa, et minor vera, ul patet per secun­ dum corollarium. — Ad confirmationem dicitur eodem modo. (a) eit. — Om. Pr. Ad secundum dicitur quod substantia? separata sunt necessaria?, eo modo quo dictum est in tertio el quarto corollariis. — Et ad primam probationem in oppositum dicitur, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q.5, art 3, quod Avicenna fuit illius opinionis, sed opinio Commentatoris, in 12. Meta­ physical commento 41, est in oppositum, et videtur esserationabiliorsancto Doctori. Ideo diciturquod,licel non sil nisi unum necesse esse quod habet necessi­ tatem a se, tamen non est inconveniens esse alia quæ habent necessitatem essendi ab alio, ul dicliim fuit in secunda conclusione. — Ad secundam proba­ tionem dicitur quod Avicenna hoc non demonstra­ vit, nisi ad sensum qui dictus est, si aliquid tamen demonstret. — Ad tertiam dicitur quod illud quod est necessarium secundo modo ullimæ distinctionis, nullo modo potest mutari, etiam a Deo; sed si sit necessarium primo modo solum, non est inconve­ niens, ut patet per primam conclusionem. — Ad quartam dicitur quod necesse esse el possibile non esse, uno modo contradicunt, et alio modo non. Capiendo enim necesse esse secundo modo distinctio­ nis ultimæ, tunc contradicit huic quod est possibile non esse; sed capiendo necesse esse primo modo illius distinctionis, vel secundo modo penultimæ distinctionis, non contradicunt semper, ut per prae­ dictas distinctiones patet. Ad tertium argumentum principale dicitur dupli­ citer. Primo, quod Algazel fuit insecutor Avicennæ, ul patet per Dominum Alberlum, in multis locis, el ipsi ejus libri testantur, scilicet Algazelis; el ideo dicitur quod ipse fuit illius opinionis, cujus opposita est verisimilior, ut dicit sanctus Doctor. Aliter dici­ tur quod argumentum solum probat quod substantia separata est de se possibilis esse; el hoc conceditur. Sanctus Thomas enim concedit ubique quod omnis creatura, quia habet esse a Deo, est potentialis ad esse, nec est suum esse. Sed illud quod est in poten­ tia ad esse, non oportet quod sit in potent ia ad non esse; ac per hoc tali possibili non repugnat necesse esse, loquendo de necessario metaphysico, non autem loquendo de necessario absolutissime dicto, de quo procedunt rationes Avicennæ, et est necessarium logicum, oppositum scilicet possibili non esse. I nde necessarium absolute logicum est cui repugnat ex terminis non esse; sed necessarium metaphysicum est quod non habet in se potentiam nd non esse. Aliter dicitur quod ipse diffinit ibi possibile logicum, quod scilicet sanctus Doctor vocat possibile simpliciter. Ad quartum dicitur quod alio modo substantia separata est necesse esse, quam illa de quibus arguens loquitur, ut patet in ultima distinctione; quia talia complexa sunt necessaria simpliciter et absolute, logice loquendo, non solum metaphysico; sed sub­ stantia separata solummodo est necesse esse absolute rnetaphysice. ! Ad quintum dicitur quod fundamentum illius DISTINCTIO VIH. — QU.ESTIO IV. argumenti expresse est contra Philosophum, 5. Metaphysical (t. c. 17), ubi ponit distinctionem primam, quam arguens nititur destruere· Et ideo praeterea minor est falsa, quia mundum esso fuit possibile per potentiam Dei ante mundi creationem, licet mun­ dum esse sil complexum. Item, major istius argu­ menti nullam habet apparentiam. Secus enim est de complexo, quod non eat directe terminus actionis alicujus potentiæ, et secus est de incornplexo. Ad sextum dicitur quod solum probat quod sub­ stantia separata non habeat necesse esse secundo modo ultimæ distinctionis; ct hoc conceditur. Si enim intendat excludere aliam necessitatem, negatur major argumenti. Ad septimum conceditur major. Sed ad minorem dicitur quod Augustinus intelligit quod quia crea­ tura? natura est ex nihilo, potest redigi in nihilum; utrumque tamen est per potentiam Creatoris et non creatura, ut dictum est in secunda conclusione; sed intelligit quod natura creature cujuslibet habet potentiam ad non esse. Eodem modo dicitur ad secun­ dam auctoritatem. Ad octavum dicitur quod substantia? separatee rnanutenentur a Deo, et indigent manu tenentia, licet sint indefectibiles in se, hoc est per potentiam intrinsecam. Et cum dicitur : quia quod non est defectibile in se etc. ; dico quod aliquid esse indefe­ ctibile in se dicitur dupliciter. Uno modo, quia ipsum deficere implicat contradictionem, sicut Deus est isto modo indefectibilis; et tale non indiget manutenente. Alio modo, quia in se non habet princi­ pium deficiendi, licet ab extra sit causa potens ipsum facere deficere ; et isto modo substantia * sepa­ rate sunt indefectibiles. Sed taliter indefectibile indi­ get alio consonante, non fonnaliter, sed effective. Et hujus causa est: quia indefectibile primo modo est proprie et principalissime indefectibile; et ideo opor­ tet quod omne indeficiens sit indeficiens per partici­ pationem et actionem ejus. Sicut igitur cessante actione causae efficientis, quæ agit per motum, in ipso instanti cessat fieri rerum generatarum ; ita ces­ sante actione agentis incorporei, cessat ipsum esse rerum ab eo creatarum, sicut ait sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 5, art. I. Et sic patet quid dicen­ dum ad argumenta. Nunc restat dicere ad rationem factam in pede quæstiônis. Cum enim dicitur : Illud est otc.; dicen­ dum quod, secundum sanctum Thomam, I p., q. 9, art. 2, ad 3·· : « Forma * dicuntur in va riddles, quia non possunt esso subjectum variationis; subji­ ciuntur tamen variationi, in quantum subjectum secundum eas variatur. Unde patet quod secundum quod sunt, sic variantur; non enim dicuntur entia quasi sint subjectum essendi, sed quia eis est aliquid. » — Hæc illo in forma. — Et eodem modo de motu et mutatione. Et de ista quæstione hæc dicta sufficiant. 371 QUÆSTIO IV. UTRUM PLURALITAS ATTRIBUTORUM DIVINÆ SIMPLICITATI REPUGNET circa octavam distinctionem quæ· ritur : Utrum attributorum pluralitas divinæ simplicitati repugnet. Et arguitur quod sic. Illud enim quod est summe unum, maxime a pluralitate removetur; albus enim, secundum Philosophum, art qui esi magis impermixtus. Sed divina essentia est sumine una ; quia est principium totius unitatis. Ergo in ea nulla pluralitas cadere potest. In oppositum arguitur. Omne quod simpliciter melius est esse quam non esse, Deo est attribuen­ dum. Sed sapientiam, et bonitatem, el hujusmodi, simpliciter melius est esse quam non esse. Ergo sunt in Deo. tekum In ista quæstione erunt duo articuli. In quorum primo ponentur conclusiones. In secundo movebun­ tur adversariorum objectiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, ante conclusiones præ mitto primo, quod per attributum non intelligo solum vocem vel conceptum, quem intellectus Deo solum attribuat componendo vel dividendo; quia talia attributa, de quibus loquimur, in Deo aeterna­ liter exsistunt, vox autem vel conceptus ex tempore sunt. Item, quia attributa divina non distinguuntur essentialiter, voces autem el conceptus distinguuntur essentialiter, si sint plures. Sed per attributa intelligit sanclue Doctor significata talium nominum, vocum, vel conceptuum; quæ nomina de Deo dicun­ tur; quorum nominum significata melius est repo­ liri in aliquo quam sua opposita. Exemplum hujus est sapientia. Significatum enim hujus reperitur in Deo, quia Deus est sapiens; item ubicumque et in quocumque, melius est inesse sapientiam quam insi­ pientiam, vel quod non esse ibi .sapientiam; ct ideo sapientia est attributum divinum. Et similiter boni­ tas, justitia, intellectus, voluntas, scientia et hujus­ modi. El dicuntur attributa, quia significata talium nominum se habent ad divinam essentiam per modum intelligendi, sicut perfectiones secundaria * predicate? de ipsa. Unde Commentator vocat talia dispositiones, 12. Metaphysics, commento 39 ; quia intellectus talia attribuit Deo, sicut prædicalum subjecto. Nec oportet omnia (a) talia esse communia (a) omnia. — Om. Pr. 372 LIBIU I. SENTENTIARUM Doo et creaturis, secundum mentem sancti Thomæ; quia œtemitas, immensitas, et hujusmodi, secun­ dum eum, sunt attributa, et tamen non conveniunt proprio creaturis. Quod nutem sanctus Doctor isto modo capiat attributa, palet. — Tum quia, I. Contra , * Gentile cap. 31, dicit : « Sic enim, inquit, omnes perfectiones in rebus aliis inventas Deo attribui dici· mus, >icut effectus in suis causis æquivocis inve­ niuntur n Et pot pauca iterum dicit : < Omnium perfectiones, quæ rebus aliis secundum diversas formas conveniunt, Dio secundum unam virtutem ejus attribui est necesse. » — Ilæc ille. — Ex quo patet quod per attributa non intelligit nomina, nec conceptus intellectus, sed perfectiones prodictas. Idem dicit, de Potentia J)ei, q. 7, art. .5. — Tum quia, I. Sentent., dist. 2, q. 1, art. 2, quærit : Utrum in divina essentia sit pluralitas attributorum. Et eamdem qmestionrm movet, 1 p., q. art. 2, I sub hac forma : Utrum in Deo sint perfectiones omnium rerum. Ex quo patet quod idem intendeliat per attributa et perfectiones rerum. Et 1. Contra , * Gentile cap. 31, movet eam sub hac forma : Utrum divina perfectio pluribus nominibus signifi­ cata divinæ simplicitati repugnet. Istis promissis, ponitur Prima conclusio : quod sapientia, bonitas, et omnia hujusmodi attributa sunt omnino unum re In Deo, el nullatenus extra Intellectum distincta. Probatur sic isla conclusio auctoritate Commenta­ toris, in 12. Metaphysics, commento 39, ubi loquens de Deo dicit : « Est igitur unus Deus sapiens. El contingit loquentibus in lege Maurorum, ponen­ tibus has dispositiones additas essentiæ, ul sit unus per unam intentionem (a) additam essentiæ el dispo­ sitionibus. El ulrique (δ) dispositioni dubitatur accidere compositio ; et omne compositum est novum, nisi dicant aliqua componi perse; et si aliqua essent quæ componerentur per se, tunc exirent de potentia in actum perse, el moverentur sine motore per se. b — Hæc Commentator.— Ex quo patet, secundum eum, attributa non distingui realiter. Et statim post osten­ dit in Deo talia attributa non distingui, nisi in intel­ lectu, seu per intellectum. « El sic inlelligendum est, cum diximus ipsum esse unum, et habentem vitam, scilicet idem subjecto, el duo secundum modum; non quia significant idem omnibus modis, sicut significant nomina synonyma, neque sicut significant nomina, neque sicut principale et sum­ ptum (γ); quia sumptum significat illud quod signi(a) intentionem. — dispositionem Pr. (6> utyu/ue. — itli Pr l (y) negue ticut significant nomina, neque sicut princi­ pale ft lumplam * — neque tigni/Icant nomina ticut prin­ cipale rt «umptum Pr. I ficat principale et magis. Vita enim significat aliquid non in subjecto; vivum (a) autem significat aliquid in subjecto, scilicet formam in materia, el habitum i in subjecto. Ilæ igitur sunt dispositiones significa' tionum nominum in eis quæ sunt forma in materia. I In eis autem (6) quæ sunl forma non in materia, I dispositio el dispositum reducuntur ad unum in esse, el duo consideratione. Ista enim essentia, cum fuerit accepta secundum quod esi posita, el fuerit disposita aliqua duq>ositione, tunc dispositio et dispo­ situm unum erit in pr.edicatione, et duo in inten­ tione; quia pnedicalum differt a subjecto; sed lamen non sicut praedicatum differt a subjecto in pro­ positionibus calhegoricis substantialibus. DisjKJsitio enim et dispositum idem est, sicut in rebus abstra­ ctis; sed in potentia duo, quando intellectus divise­ rit alterum ab allero. Intellectus enim natus (γ) est dividere adunata (5) in esse in ea ex quibus compo­ nuntur, quamvis non dividantur in esse; sicut divi­ dit materiam a forma, et formam a composito ex materia et forma. Hæc igitur esi dispositio intelle­ ctus in rebus compositis ex materia el forma, cum disponit compositum per formam, aut cum disponit habentem formam per formam. Intelligit enim utra­ que adunata aliquo modo, et differentia aliquo modo (c); verbi gratia : quia cum disponit hominem per rationabilitatem, intelligit quod rationabilitas el subjectum rationabilitatis sunt idem in adunatione, et intelligit quod deferens in eis aliud est a delato. Cum (ζ) autem fuerit considenda dispositio el dispo­ situm in eis quæ non (η) sunt in materia, tunc reducuntur ad unam intentionem omnibus modis, el nullus modus erit quo distinguatur prædicalum a subjecto et disposito extra intellectum, scilicet in essentia rei. Sed cum intellectus componit aliquam propositionem ex dispositione et disposito in talibus rebus, tunc non (0) intelligit ex eis nomina syno­ nyma, ita quod propositio sit secundum nomen, non secundum intentionem; sed intelligit ea differentia secundum assi mi lationem, scilicet quod in talibus(i) accipit duo, quorum proportio ad invicem est sicut proportio prodicati ad subjectum ; el ex eis compo­ nit propositionem aliquam, el nullam differentiam intelligit esse inter ea omnino, nisi secundum acce­ ptionem, scilicet quia idem accipit esse dispositum et dispositionem. Intellectus enim potest intelligere idem his duobus modis, secundum similitudinem ad propositionem cathegoricam in (x) rebus compo(a w (i (i) (c) (ζ) (η) vivum. — unum Pr. autem. — Om. Pr. natus. — innatu * Pr. adunata. — ordinata Pr. rt differentia aliquo modo. — Om. Pr. cum. — quando Pr. non. — Om. Pr. (0) non. — Om. Pr. (t) in talibus. — intellectus Pr. jx) in. — Om. Pr. . .t ·»r DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. 373 silis, sicut intelligit multa secundum similitudinem; incomplexi, Hæc igitur duo, quia sunt qoasi via et si intellectus non accepisset in istis dispositionem super quæ currit ratio dicta secundum prius, vocanet dispositum, non posset intelligere naturas eorum, lur nomine rationis secundum posterius. Dicitur neque declarare eas; et est inter ea magna differen­ etiam diffinitio terminus, eo quod diffinitio exprimit tia, quæ differunt in intellectu et in esse, el quæ totam rem, ita quod nihil minus aut nihil amplius. differunt in intellectu tantum. Multiplicitas igitur in Quod autem minus est re, non attingit terminos Deo non est nisi in intellectu differentia, non in esse.» rei; el quod amplius est re, excedit terminos rei; — Hæc Commentator in forma. — Ex quo patet sed quod precise commensuralur rei adequate, quomodo, secundum eum, vita el sapientia non diffe­ dicitur diffinitio. Similiter dicitur diffinitio, quia runt a Deo de quo pnedicantur, nisi in intellectu ; et statuit fines rei, ultra quos non extenditur res, nec nullus est aljus modus quo differant extra intelle­ citra quos sistit. Similiter vocatur hac appellatione quod quid est, eo quod explicat de quovis quid sit ctum. Item Avicenna, 8. libro Metaphysics suæ, capi­ ipsum. Diffinitio autem formalis ostendit quid erat tulo ultimo, dicit : « Cum igitur intellexit proprieta­ esse, eo quod forma est vera essentia ipsius rei, et tes primi principii secundum hunc modum, pro­ dat esse proprie; materia autem dat proprie polenfecto non inveniuntur de eis aliqua quæ faciant liam essendi. > — Hæc ille. hiem ponit sanctus Thomas, 1. Contra Gentiles, debere esse in ejus essentia partes nec multiplicita­ cap. 53, ubi dicit : α Intellectus per speciem rei fortem aliquo modo, d Item Algazel, in sua Mctaphysica, lib. 3, cap. 1, matus, intelligendo format in seipso quamdam inten­ sic ait : < In ipso necesse esse nullo modo pluralitas tionem rei intellecte, quam significat diffinitio. » est; supple absolutorum. Ofiortet tamen omnino — Item, 1. Sententiarum, dist. 2, q. 1, art. 3 : designare necesse esse aliquibus designationibus; ct α Halio, inquit, prout hic sumitur, nihil aliud est necesse est distinguere designationes quæ inducunt quam illud quod intellectus apprehendit de signifipluralitatem in ipsum, ab bis quæ non inducunt ratione alicujus nominis; et in his quæ habent difpluralitatem, sic quod non attribuantur ei nisi hæ finitionem, est ipsa rei diffinitio, sicut Philosophus solæ quæ nullam faciunt multitudinem. » — Hæc dicit, 4. Metaphysics (t. c. 11) : Halio quam signiille. — Ex quibus clare palet quod tam A verrais, ficat nomen est diffinitio. Sed quædam dicuntur quam Avicennæ, quam Algazel is, intentio fuit quod habere rationem sic dictam, quæ non diffiniuntur, in primo principio nulla est multitudo absolutorum sicut quantitas, qualitas, et hujusmodi, quæ non extra intellectum, licet intellectus ipsum concipiat diffiniuntur, quia sunl genera generalissima. El diversis conceptionibus, ac per consequens designet tamen ratio qualitatis est illud quod significatur nomine qualitatis; et hoc est illud unde qualitas ipsum diversis nominibus. Ista eadem conclusio est de mente Magistri, ut habet quod sit qualitas. Unde non refert utrum illa patet, 1. Sententiarum, dist. 8, qui ultimo capi­ quæ dicuntur habere rationem, habeant diffinitionem tulo ait : « Hujus autem essentiæ simplicitas tanta aut non. El sic palet quod ratio sapienti®, quæ de est, quod non est in ea aliquid quod non sit ipsi ; Deo dicitur, est illud quod concipitur de significased idem est habens et quod habetur. » — Ex quo tione hujus nominis, sapientia, quamvis sapientia [►alet quod ista attributa, quæ A verroes vocat dispo­ divina non |>ossit diffiniri. Nec tamen hoc nomen, sitiones, el Avicenna proprietates, el Algazel desi­ ratio, significat ipsam conceptionem ; quia hoc signignationes, non differunt, nec sunt multa quædam, ficatur per nomen sapienti®, vel per aliud nomen nec plura accidentali ter in Deo, sed solum in nostro rei. » — Hæc ille. — Idem ponit, 1 p., q. 27, art. 1 : α Quicuinque intelligit, ex hoc ipso quod intelhgit(x), intellectu. procedit aliquid intra ipsum, quod est conceSecunda conclusio est quod divina attributa , plio rei intellect®. ex ejus notitia procedens; quam quidem conceptionem vox significat, et dicitur verdistinguuntur ratione. bum cordis, significatum verbo vocis. » Istis suppositis el pneintellectis, probatur ista ΙΊ autem intelligatur conclusio, præmitlo quid nominis rationis. Sciendum enim quod secundum conclusio sic. In creaturis a quibus cognitionem Linconiensem, 1. Posteriorum. cap. 2, Aristoteles accipimus, ista attributa sub diversis conceptionibus vocat diffinitionem multis nominibus, α Dicitur enim el rationibus·a viatore cognoscuntur, ita quod non apud eum tam syllogismus quam diffinitio ratio, . nisi sub illis diversis conceptionibus et rationibus eo quoti ratio prius dicta est virtus cadendi super possunt cognosci ; nec illa attributa, prout sunl in occulta; hæc nutem virtus discurrit in cognitionem Deo, potest viator Cognoscere, nisi in illis et per occulti super aliquod notum, per quod venit in noti­ illas creaturarum rationes el conceptiones. Ergo tiam ignoti ; ea autem super quæ discurrit sunt syl­ divina attributa distinguuntur ratione. Tenet conselogismus et diffinitio, per quorum alterum venit in notitiam complexi ignoti, et per reliquum in notitiam | (a) m eo. — Ad Pr. II II II II I II I II I’ || 11 II Ii II || I | II I I | | I I I I I j I | i I I I | I I J I I I | I I I ί I. l 374 LIBRI I. SENTENTIARUM quentin. Quia ad hoc quod aliqua distinguantur ratione, et mereantur dici sic distincta, sufficit quod eadem res diversis conceptibus cognoscatur, non solum numero, sed etiam formaliter differentibus. Quod patet, quia nomina substantiva plurificantur secundum pluralitatem formæ per nomen signifi­ cat®, ut dictum est alias. Unde, sicut ex unitate rationis aliquid dicitur unum ratione, immo aliqua, quantumcumque realiter multa, si tamen conve­ niant in una ratione, dicuntur unum ratione; ita ex diversitate rationum quibus una res potest concipi, dicitur aliquid, quantumcumque sit unum realiter, esse mulla secundum rationem; et illa res concepta sub una ratione, differt ratione a seipsa concepta sub alia ratione. Et sic palet consequentia. Major et minor manifest® sunt. Quantum enim ad majorem, patet quod alia est ratio qua concipimus bonitatem, et alia qua concipimus sapientiam. Quod contingit ex hoc quod intellectus noster istas perfectiones rej ie­ rit in creaturis dispersas et realiter distinctas, ex quo consurgit quod quando una istarum perfectio­ num assimilai sibi nostrum intellectum, causando in eu sui speciem, alia non assimilât eum sibi, sed sunt diversæ assi mi lationes, et species, et conce­ ptions. Istam enim causam assignat sanctus Tho­ mas, 1. Sententiarum, dist. 2, q. 1, art. 2; et, de Potentia Dei, q. 7, per totum. Minor autem hujus argumenti probatur. Quia Deus pro statu vi® non potest cognosci in se, hoc est per propriam speciem et adæquaiam, sicut probat sanctus Doctor. 1 p., q. 12, art. 2, tribus rationibus, quarum una est : quia «i divina essentia est quid incircumscriptum, continens in se supereminentor quidquid potest significari vel intelligi ab intellectu creato; et hoc nullo modo per aliquam speciem creatam repraesen­ tari potest. ï — Hæc ille. — Et sicut arguit quod nulla species ad hoc sufficit, ita dicit etiam, 1. Sen­ tentiarum, dist. 2, q. I, art. 3, quod nulla con­ ceptio intellectus creati représentât lotam perfe­ ctionem divinæ essentiae, etiam si ille intellectus videret Deum. Deus ergo in via, quia non videtur per speciem adæquaiam, nec per essentiam suam tenentem locum speciei adæquatæ, cognoscitur per species creaturarum, et in conceptionibus, et ratio­ nibus creaturarum, ut dictum fuit in illa quæstione : Utrum Deum esse sit per se notum. Ex quo potest formari talis secunda ratio pro con­ clusione. Quandocumque aliqua res superat omnem conceptionem nostri intellectus, necessarium est de illa re haberi diversas conceptiones. Sed perfectio divina excedit nostrum intellectum; habet enim in m? unitinsime omnem perfectionem communicatam omnibus creaturis; omnes autem perfectiones intel­ lectus noster concipere non potest unica conceptione. Ergo necessc est quod propter sui imperfectionem, el excessum perfectionis exsistentis in Deo, for­ met diveraas conceptiones ; ex quo sequitur quoti Deus per illas distinguatur, quasi distinctim tan­ gatur. Tertio sic. Conceptus intellectus représentât rem de qua formatur. Sed impossibile est quod una con­ ceptio intellectus creati represented totam perfectio­ nem divinæ essent iæ. Ergo conceptiones formatas de divina perfectione necessc est esse plures, propter excessum divinæ perfectionis, ct defectum intelle­ ctus nostri. Quarto sic. Sicut se habet quælibet creatura ad recipiendum similitudinem divinæ perfectionis secun­ dum esse reale, sic se habet intellectus ad recipien­ dum illius similitudinem secundum esse intentio­ nale. Sed propter finilatem et limitationem creature csl quod perfectiones quæ sunt in Deo unum secun­ dum esse et secundum rem, recipiuntur in creaturis sparsi m el divisim; nec possunt in creatura esse adeo unit® sicut in Deo. Ergo ita est quod nec divina perfectio poterit imprimi nostro intellectui secundum esse intentionale, scilicet quantum ad speciem quæ repraesentet lotam divinam perfectionem, vel quan­ tum ad conceptionem etiam quam intellectus format mediante illa specie. Immo, sicut perfectiones quæ in Deo sunt unilissiinæ, sunt plures el divis® in creatura; ita, licet Deus se unico verbo plene conci­ piat, nullus tamen creatus intellectus unica conce­ ptione creata omnem perfectionem potest concipere; tunc enim illa creata conceptio esset unius rationis cum divina essentia. Unde, 3. Contra Gentiles, cap. 49, dicit sanctus Doctor, quod ct similitudo Speciei inlelligibilis, per quam aliquid intelligitur secundum suam substantiam, scilicet perfecte, opor­ tet quod sit ejdsdèin speciei, vel magis species ejus; sicut forma domus quæ est in mente artificis, est ejusdem speciei cum forma domus quæ est in mate­ ria, vel potius species ejus n. — Hæc ille. — Idem ponit, de Potentia Dei, q. 7, ari. 6. Ait enim, lôquensde rationibus attributorum : α Omnes, inquit, islæ multa * rationes et divers® habent aliquid respon­ dens in ipso Deo, cujus omnes islæ conceptiones intellectus sunt similitudines. Constat enim quod unius formæ non potest esse nisi unica similitudo secundum speciem, quæ sit ejusdem rationis cum ea; possunt tamen creedivers® similitudines imper­ fect®, (piarum quælibet a formæ repraesentatione deficiat, n — Hæc ille. — Et articulo precedent!, scilicet 5, hoc dicit : « Si autem, inquit, hujusmodi species inlelligibilis nostri intellectus divinam essen­ tiam adæquaret in assimilando, ipsam comprehen­ deret, el ipsa conceptio intellectus esset perfecta Dei ratio, sicut animal gressibile bipes est perfecta ratio hominis. i> - Hæc ille. - Item, 4. Sententiarum, dist. 49, q. 2, art. I, dicit quod « ad hoc quod visus videat albedinem, oportet quod in eo reperiatur simi­ litudo albedinis secundum rationem suæ speciei, quamvis non secundum eumdem modum essendi ; quin alterius modi esse habet forma in sensu, et in DISTINCTIO VIII. — QUESTIO IV. ie extra animam. Et similiter, ad hoc quod intelle­ ctus intelligat aliquam quidditatem, ojxnlel quod iial in co similitudo ejusdem rationis secundum speciem, quamvis forte non sil idem modus exsi­ stendi utrobique. » — Hæc ille. Ex quibus palet quod, si intellectus noster totam Dei perfe· lionem caperet vel conciperet, oporteret quod species intelligibilis, quæ esset principium illius intellectionis, vel conceptio quam ex illa intellectione haberet, e>set ejusdem rationis cum divina essentia ; quod est erro­ neum in viatore. Tertia conclusio est quod non solum ntlrlhutn sunt In Deo, sed etiam rationes attributorum. Probatur sic ista conclusio. In ipsa re quæ Deus est, est aliquid correspondons rationibus et conce­ ptionibus attributorum. Ergo illæ rationes sunt in Deo. Tenet consequentia. Quia isto modo ratio sapientia» dicitur esse in aliqua re extra animam, non quia sit in ea subjective, sicut accidens in sub­ jecto; illo modo enim sunt in intellectu ; sed qiiia in re est aliquid quod respondet illi rationi, per simili­ tudinem faciens ejus veritatem. El ideo tales rationes dicuntur esse subjective in intellectu, sed in re sicut in fundamento suæ veritatis. Ex hoc enim res dicitur fundamentum rationis quæ est in intellectu, quia conformatur illi rationi, et est talis in essendo qualis illa in repraesentando. Antecedens probatur : quia rationes illorum attributorum sunt similitu­ dines perfectionum repertarum in creaturis; unde, sicut res create per suas perfectiones aliqualiter, licet deficienter, Deo assiinilantur, ita et intellectus noster harum perfectionum speciebus informatus; sicut dicitur, de Potentia Dei, q. 7, ari. 5. Articulo etiam sequenti, dicit quod « conceptiones hujusmodi perfectionum in creatis inventarum, sunt similitu­ dines imperfectæ divinæ essenliæ, et non ejusdem rationis cum ipsa; et ideo nihil prohibet quin ipsa una eadem omnibus praedictis conceptionibus respon­ deat, quasi per eas imperfecte repraesentata. El sic omnes istic rationes sunt in intellectu nostro sicut in subjecto, sed in Deo sunt ut in radice verifleante has conceptiones; nam non essent veneconceptiones intellectus quas habet de re aliqua, nisi per viam similitudinis illis conceptibus res illa responderet. > — Hæc ille, ibidem. — Istam conclusionem ponit, 1. Sententiarum, ubi supra; et de Potentia Dei, ubi dictum est. Quarta conclusio est quod latarum rationum pluralitatis causa est Del plena perfectio, et nostri Intellectus limitatio. Istam conclusionem ponit. i. Sentent., ubi supra, scilicet dist. 2, q. 1, ait. 3, et probat eamdem ibidem. Et primo quod hæc multiplicitas proveniat ex parte Dei, non quidem sic quod in Deo sil quæcumque pluralitas rei nisi personarum, sed quia < res, quæ Deus est, superat nostrum intellectum. Intellectus enim noster non potest una conceptione diversos modos perfectionis accipere : lum quin ex creaturis cognitionem accipit, in quibus sunt diversi modi perfectionum secundum diversas formas; tum quia hoc quod est in Deo unum et simplex, plurificatur in intellectu nostro, etiam si immediate a Deo reciperet ; sicut multiplicatur processio bonitatis in aliis creaturis. Undo, cum Deus secundum unam el eamdem rem sit omnibus modis perfectus, una conceptione non potest integre apprehendere perfe­ ctionem ejus, el per consequens nec nominare; et ideo oportet quod <1 i versas conceptiones habeat de eo, quæ sunt diversæ rationes, ct diversa nomina impo­ nat significantia rationes illas. Unde nomina illa non sunt synonyma, in quantum significant rationes diversas. Si autem intellectus noster Deum per se videret, illi rei posset imponere nomen unum;quod erit in patria. Et ideo dicitur Zacharise, ultimo (v, 9) : in die illa erit Dominus unus, et nomen ejus unum. Illud autem nomen ejus unum non signifi­ caret tantum sapientiam aut bonitatem, sed signifi­ cata omnium istorum includeret. Si tamen intellectus videns Deum per essentiam, imponeret nomen rei quam videret, mediante conceptione quam habet, oporteret adhuc quod imponeret plura nomina; quia impossibile est quod conceptio intellectus creati repraesentet totam perfectionem divinæ essential. Unde divina re visa, diversas conceptiones formaret, et diversa nomina imponeret, sicut et Chrysostoinus (in expositione psalmi 148) dicit, quod angeli laudant Deum, quidam ut bonitatem, quidam ut majestatem, et sic de aliis, in signum quod non vident ipsum visione comprehendente. Sed conceptio perfecte repraesentans eum, est Verbum increatum; et ideo est unum tantum. Sic igitur palet quod plu­ ralitas rationum provenit ex hoc quod Deus intelle­ ctum nostrum excedit. Quod nutem excedat intelle­ ctum nostrum, est ex parte ipsius Dei, propter ple­ nitudinem perfectionis ejus, et ex parte intellectus nostri qui deficienter se habet ad eam comprehen­ dendam. Unde patel quod pluralitas istarum ratio­ num non tantum est ex parte intellectus nostri (x), sed etiam ex parte ipsius Dei, in quantum propter suam perfectionem superat unamquamque conce­ ptionem intellectus nostri. » — Hæc ille in forma. Similiter (6), de Potentia Dei, q. 7, art. 0, dicit : α Diversitatis, inquit, vel multiplicitatis rationum el nominum causa est ex parte intellectus nostri, qui non potest jærtingere ad illam Dei essentiam viden­ dam secundum quod in se est, sed videt eam per (а) n verbo qui deficienter usque nd ted etiam exclusive. — Oui. Ργ. (б) niniilitcr. — ted Pr. 376 LIBRI I. SENTENTIARUM multas similitudines ejus deficientes, in creaturis quasi in speculo resultantes. I nde si ipsam essen­ tiam videret, non indigeret pluribus nominibus, ner indigeret pluribus conceptionibus. Et propter hoc, Verbum Dei, quod est perfecta conceptio ipsius, non est nisi unum; et propter hoc dicilur Zachariæ ultimo : in illa die etc., «piando ipsa Dei essentia videbitur, et non colligetur Dei perfectio ex creatu­ ris. > — Hæc ille. — Idem ponit, 1 p., q. 13, art. 4. Item, Contra Gentiles, lib. 1, cap. 31. Quinta conclusio est quod, secundum doctri­ nam sancti Doctor!», mulUe formalltates sunt In Deo secundum unum sensum, et secundum alium non est nisi una formalilas in Deo. Sanctus enim Doctor, exponendo illud Hilarii, 6. de Trinitate, allegatum a Magistro in ultimo capitulo hujus distinctionis, scilicet : Nec ipse qui Spiritus est, cx disparibus formis (a) est, sic ait : < Deus dicitur spiritus essentialiter; unde formalilas, sive quidditas sua, non est ex aliquibus disparibus, id est dissimiliter se habentibus ad formalitatem, sicut humanitas ex anima el corpore, per «piam homo formalis est. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod, secundum eum, idem est formalilas quod quidditas. Cum igitur ad unum sensum in Deo sint multe quidditates, secundum eum, et ad alium non, seqilitur quod idem dicendum est de formalitalibus, quod uno modo sunt plures dicendæ in Deo, el alio modo non. Assumptum patet. Quia, I. Sen­ tant, dist. 25, q. 1, ari. 4, ad *2· argumentum, dicit quod per quidditatem potest intelligi natura absoluta ; et sic in divinis non est nisi una quidditas. Potest etiam intelligi per quidditatem ratio vel inten­ tio cujuscumque substantiae, vel accidentis, vel relationis; et sic, < quamvis in divinis sit una quid­ ditas absoluta, tamen sunt‘plures rationes relatio­ num realium, el ita plures quidditates quodam­ modo; quamvis hoc non proprie possit concedi, quia quidditas, essentia, el diffinitio esi simpliciter tan­ tum substantiarum, prout probat Philosophus, 7. Metaphysics. d — Hæc ille. — Ex quo patet quod quidditas polest accipi interdum pro ratione alicujus, et quod ubicumque sunt plures rationes, eunt plures quidditates illo modo. Hoc idem dicit, de Veritate, q. 3, art. 2 : « Ex hoc, inquit sanctus Doctor, quod intellectus esi factus in actu per speciem, operari potest formando quidditates rerum, el componendo et dividendo; untie ipsa quidditas formata in intellectu est quod­ dam operatum ipsius, per quod tamen intellectus venit in cognitionem rei exterioris; et sic est quasi secundum quo intelligitur. » — Hæc ille.— Ex quo patet quod conceptio, et ralio, et verbum operatum (s) forni is. — formalis Pr. ab intellectu, secundum eum, dicilur quidditas. Cum igilur altribula habeant diversas rationes, sequi­ tur quod habent diversas quidditates, et consequen­ ter diversas formalitales. IsUd tamen formai i ta tes sunt in intellectu nostro subjectivo; sed in Deo sicut in fundamento el radice suæ veritatis. In intel­ lectu nostro sunt aclualiter distincta), et aclualiter plures; sed in Deo sunt unum et indistinctae, tarn in actu quam in potentia reali; seu aclualiter plures et distinctæ in intellectu, sed virtualiter sunt plures in objecto: et idem est, dummodo caveatur error. Ex qivbus omnibus patet quod istarum rationum vel formalitatum pluralitas in nullo praejudicat divinæ simplicitati. — Item, quod attributorum multitudo secundum rationem in nullo etiam ei derogat; quia omnia sunt unum in Deo, licet ralio unius non sit ratio vel formalitas alterius. Et in hoc primus terminatur articulus. AKTIGULUS II. M OVENTUR DU B I Λ Λ. — OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, contra primam conclusionem, quod scili­ cet attributa divina distinguantur plus quam per intellectum ex natura rei, arguitur, secundum Scotum et sequaces suos, sexdecim mediis (juxta Aureolum). Prlmuin est tale. Nullum ens reale necessario præsupponit aliquid quod sit factum ab intellectu; ens enim reale potest esse, circumscripto omni opera intellectus. Sed |>ersonæ divinæ sunt realissimæ, et pnesupponunl distinctionem intellectus et volunta­ tis; alioquin non magis Spiritus Sanctus produce­ retur per modum voluntatis quam Filius, nec e con­ verso. Ergo intellectus et voluntas distinguuntur, omni alio circumscripto. Secundum est talo. Productivum ejusdem rationis non determinatur ad certam > pluralitatem ; qua ratione enim producerentur duo, possent produci infinita. Sed divina essentia est principium produ­ ctivum determinatum ad certam pluralitatem, puta ad personam Filii el personam Spiritus Sancti. Ergo necesse est ejuod sit exsistens alterius rationis, prout est principium productivum hujus vel illius. Est autem principium productivum ex natura rei. Igitur essentia ex natura rei est alterius et alterius rationis ; et per consequens est in ea distinctio rationum præler omnem actum intellectus. Tertium est tale. Circumscripto omni actu intelleI ctus, Deus est verissime lieatus; nullus enim intelI lectus facit cum beatum per actum suum. Sed con- DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. sUl quod Deus est beatus per intelligere et velle. Ergo intelligere et velle in Deo sunt ex natura rei. Quartum est. Circumscripto omni actu intellectus, Deus halæl omnem perfectionem simpliciter; alias Deus non esset |>erfectu8 nisi intelligeretur a nobis; quod falsum est. Tunc enim Deus non esset illud quo majus excogitari non potest; quia majus est quod est perfectum ex natura rei et in exsistentia, (piam quod est perfectum solum in intellectu. Sed omnes perfectiones simpliciter non possunt poni in Deo, quin aliqualiter distinguantur. Si enirn non distinguerentur, sed essent idipsum quod divinitas omni modo, tunc non esset nisi una perfectio sim­ pliciter, utpote divinitas. Et iterum, nulla esset per­ fectio in creaturis formaliter, cum in ipsis non exsistat divinitas formaliter. Et adhuc : actus et forma distinguit el separat, 7. Metaphysics (t. c. 48) ; et per consequens, si justitia est aclualiter el forma­ liter in Deo, actu distinguitur a sapientia; et sic de aliis. Et iterum : si ex natura rei sunt in Deo hujus­ modi perfectiones, erunt ibi diffinitiones earum ; diffinitio enim est terminus, unde habet finire ct distinguere; erunt ergo ibi diffinitive. Et iterum : cum ens el unum convertantur, si ibi est quidditativa ratio sapientiae, est ibi quiddilativa unitas, per quam sapientia sic est sapientia quod non est justi­ tia, nec e converso; æquitas est tantum equitas, secundum Avicennam; et eodem modo sapientia est tantum sapientia. Relinquitur ergo quod hujusmodi perfectiones distinguantur in Deo ex natura rei. Quintum est : Illa quæ intelliguntur distincte intellectu intuiti vo, habent distinctionem ex natura rei; in hoc enim differt intuitiva notilia ab abstra­ ctive, quod intuiliva concernit exsistentiam et actualitatem rei. Sed divinæ perfectiones intellectu intui­ tive distincte concipiuntur. Quod patet; quia Deus intuetur suam bonitatem el suam veritatem el alias perfectiones, beati etiam amant bonitatem divinam, non autem amant nisi quod intuentur. Relinquitur ergo quod istæ perfectiones distinguantur in Deo ex natura rei. Sextum est quod in quocumque signo contradi­ ctoria verificanlur de aliquo, oportet quod ibi sit aliqua multitudo; alias contradictoria verificarenlur de eodem penitus, quod esse non potest. Sed cir­ cumscripto omni actu intellectus, memoria et volun­ tas se habent sic, quod de ipsis verificantur praedi­ cata contradictoria. Ergo distinguuntur in Deo ex natura rei, ante omnem actum intellectus. Minor patet; quia memoria est principium gignendi Ver­ bum, non nutem voluntas. Septimum est : Licet diffinitio sit opus intelle­ ctus, tamen indicat quid est esse rei, secundum Philosophum, 6. Topicorum (ca\k 1 ). Sed perfe­ ctiones divinæ habent distinctas diffinitiones; diffi­ niens enim sapientiam non [Mineret in ejus diffini­ tione rationem bonitatis vel justiliæ. Ergo istæ per- 371? fecliones habent in Deo dLstinda esse quidditaliva. Octavum est : Conceptus attribulales non sunt vani, nec falsi, nec fictitii, nec superflui. Sed si non essent in Deo ex natura rei distincta attributa, con­ ceptus isti essent vani ; quia concipiendo .sapientiam conciperetur quidquid est in Deo ex natura rei, et tunc vanum esset quaerere alia circa Deum, ex quo sub conceptu sapientia omnia habita sunt, quæ ex natura rei reperiuntur in Deo. Essent etiam falsi el fictitii; quia attribuendo aliquid ei in quo non est, falsus et ficlitius fit intellectus. Ergo de nec itate istis conceptibus correspondent aliqua aliquo modo in Deo distincta. Nonum tot : Ubicumque potest observari ordo demonstrativus, probativus, et illativus, et similiter ordo aequalitatis, ibi videtur esse distinctio ex natura rei; quia nihil probat vel infert se, nec aliquid est æquale sibi. Sed Augustinus, 8. dc Trinitate (cap. 1), infert ex veritate, in qua Paler et Filius sunt squa­ les, magnitudinis squalitatem. Ex quo duo innuun­ tur. Primum quidem, quod secundum perfectiones attribulales potest esse æqualilas. Secundum est, quod inter illas est ordo illativus et probativus. Ergo distinguuntur ex natura rei, et non per operationem intellectus. Decimum est quod circumscripto omni actu intel­ lectus, divinitas est pelagus substantia infinita, sicut dicit Damascenus, lib. t.(dc Fideorth., cap. 9). Sed non potest esse pelagus nisi ibi sit aliqua multi­ tudo. Ergo circumscripto omni intellectu, ibi est perfectionum multitudo. Undecimum est : Illud quod Filius nascendo acce­ pit a Patre, videtur esse in Deo ex natura rei. Sed Hilarius dicit, 12. de Trinitate, quod Filius in /iis nominibus :t ternarum proprietatum natus est, in quibus Pater subsistit. Ergo hujusmodi proprietates sunt in Deo. Duodecimum est : Augustinus dicit, 15. de Tri­ nitate, quod omnes perfectiones in Deo mutuo sunt æquales. Sed constat quod nulla esset aequalitas, nisi essent in Deo distincte ex natura rei. Ergo. Tertiumdeclmum est : Possibilitas plurium ratio­ num fabricatarum ab intellectu in unitate et simpli­ citate divinæ essentiæ non probat quod trinitas per­ sonarum stet cum eadem simplicitate; nullius enim momenti esset probatio qua inferretur per hunc modum : plures conceptus possunt stare cum una simplici re ; ergo plures res possunt siare. Sed Augus­ tinus, Contra Maximinum, probat quod trinitas personarum potest stare cum simplicitate divina sine compositione el parlialitate, ex hoc quud multe per­ fectiones essentiales possunt stare cum eadem. Ait enim sic, lib. 2, c. 10, alloquens Maximinum : Tu (a) dixisti unum Deum Putrem, et illum (») tu. — cum Pr. 378 LIBRI I. SENTENTIARUM perse distinguuntur ratione. Ergo non sunl eadem res. Tenet consequentia : quia nulla res dislinguitura se secundum rationem forgo quæcumque distinguuntursecundum rationem, non sunt eadem res. Assum­ ptum, cum probatione hujus consequential, quod nulla res distinguatur a seipsa secundum rationem, immo generaliter omnis distinctio sil inter extrema distincta, prolxit Gregorius de Arimino, in hac distinctione(q. 2, art. 1), sex mediis. Primum est istud. Si aliqua res distingueretur ratione vel secundum rationem a seipsa, aliqua ratio esset ejus, quæ non esset ejus. Consequens est impos­ sibile. Sed declaratur consequentia. Quia omne quo aliquid distinguitur ab aliquo, est proprium illi quod distinguitur, et non est commune sibi et illi a quo distinguitur; hoc est evidens ex se. Ergo si aliquid distinguitur ratione ab aliquo, aliqua ratio erit sibi propria vel ejus, quæ non erit illius a quo distinguitur, el si distinguitur a seipso, illa ratio erit ejus et non erit ejus. Unde, signata illa ratione qua distinguitur a seipso, verum erit dicere: hæc ratio est ejus; el ha»c etiam eril vera : hæc ratio non est (a) ejus, eodem penitus demonstrato per subje­ ctum et prædicatum utriusque. Ista autem sunl contradictoria. Et sic palet impossibilitas conse­ quentis Secundum est tale. Quod distinguitur et a quo distinguitur, oportet esse distincta. Et hoc universa­ liter verum est in omnibus; quia omne distinctum a distincto est distinctum. Si ergo aliqua ros distin­ guatur a seipsa, qualitercumque distinguatur, ipsa est aliqua distincta, cum ipsa tunc sitjquod distin­ guitur el a quo distinguitur. Si autem est aliqua distincta, ipsa est aliqua plura, et non pnecise unum; alioquin aliqua distincta essent praecise unum, el per consequens non essent distincta, quia de ratione unius est esse indivisum in se. Ergo, si aliqua res distinguitur ratione a seipsa, ipsa est aliqua plura. Sed hoc est impossibile. Quia, aut esset plures ros, aut plura entia rationis. Non plures res, cum suppo­ natur esse una; el ul tollatur omnis calumnia, poni­ tur quod sit simplex. Item, quia tunc distingueretur a seipsa re (6), el non ratione tantum, ut supponi­ tur. Nec plura entia rationis; quia ens reale non est aliquod ens nec aliqua entia rationis, nec etiam per intellectum ens reale potest transmutari in ens ratio­ nis, aut fieri ens rationis. Item, cum illa sola distin­ guantur quæ sunt plura, et sola entia rationis sint plura per responsionem, sola entia rationis enmt distincta, et per consequens non res. § 2. — Contra secundam conclusionem Et si dicatur quod non est plura entia rationis, I. Argumenta Gregorii. — Contra secundam nec plures res realiter, sed plures res secundum conclusionem arguitur quod attributa divina distin­ rationem (γ). — Contra : Aut intelligitur quod est guantur realiter (γ), nec sint eadem res. Attributa(*) plures res secundum rationem et non realiter, quia inquis virtutem esse ingenitam simplicem. Et tamen in hac virtute simplici multa videris commemorare, cum dicis : Deus Deum genuit, bonus bonum, sapiens sapientem. Numquid ergo bonitas ct sapientia et potentia partes sunl unius virtutis, quam simplicem esse dixisti? Et tunc infert : Si ergo in una persona Patris illa invenis quæ plura videntur, ct partes non invenis, quia una virtus est simplex; quanto magis Pater ct Filius ct Spiritus Sanctus unus est Deus, propter indivisam unitatem. Hæc Augustinus. — Unde patet quod ridiculose arguit, si bonitas et sapientia distinguuntur per actum intellectus. Ergo ex natura rei habent distinctionem. Qunrtumdeclmum est : Illud quod tollit proces­ sum doctorum et verba eorum, non videtur esse verum. Sed doctores antiquissimi consueverunt dicere quod hæc propositio : veritas est bonitas, verificaturin Deo non forma liter sed identice; impleve­ runt etiam multas membranas de attributis et habi­ tudine quam habuit inter se; quæ omnia vide­ rentur vana, si nihil corresponded eis in Deo, sed tantum distinguerentur |>er intellectum. Ergo, ul videtur, distinguuntur ex natura rei. Qulntumdecimum est : Major est identitas essen­ tia» curn essentia, et sapientiæ cum sapientia, quam sapientiae cum essentia; nam de essentia non (i) possunt formari duo conceptus, sicut possunt do sapientia et essentia. Sed essentia (δ) est sibiipsi in summo eadem. Ergo sapienlia et essentia non sunt in summo eadem ex natura rei. Declmumsexhim est : Si attributa distinguantur per operationem intellectus : aut hoc esset ab intel­ lectu divino; aut ab intellectu creato. Primum non potest dari. Tum quia, cum intelligere sit unum attributum, quæritur per quid illud intelligere distin­ guitur; si enim per aliud intelligere, procedetur in infinitum ; si vero est ibi ex se et ex natura rei, pari ratione sunt ibi omnia alia attributa. Tum quia omnis actus præsupponit potentiam ; intelligere igitur non potest distinguere intellectum ; et sic intel­ lectus est ibi ex natura rei ; et pari ratione alia attri­ buta. Nec |>otest dari secundum. Tum quia nullus respectus rationis, sive sit ad intra, sive sil ad extra, potest esse perfectio simpliciter, cum respectus rationis sit ens diminutum. Tum quia non potest esse formaliter infinitum; et mulla alia sequuntur impossibilia. (*) non — Om. l»r. (6) etienlia. — tue Pr. (γ) realiter. — Om. Pr. («) est. — erit Pr. (6) re. — Om. Pr. (T) et non realiter. — Ad. Pr. DISTINCTIO VIH. — QÜÆSTIO IV. scilicet ante operationem animæ non sunl plures res, sed per operationem animæ fiunt plures res;aut quia non sunt plures, sed judicantur plures. Primum non potest eese;quia intellectus non potest multiplicare unam rem in plures res. Si secundum dicatur, nihil valet; quoniam ei judicat pluralitatem ubi non est, judicium falsum est, el per consequens false ponitur talis distinctio rationis (a) unius rei a seipsa. Forte dicetur aliter, scilicet quod est plura entia rationis, non quidem formaliter, seri objective, id est,non plures rationes,ita quod ipsa res sit hæc ratio et illa, nec est (C) plures in <*sse reali, sed tan­ tum in esse objective, scilicet quia est objectum plu­ rium rationum et conceptionum, et secundum quod est objectum unius est aliud a seipsa secundum quod est objectum alterius. — Contra : Aut intelligi»quod est plura objective, id est plura objecta, sic quod objectum unius conceptus non est objectum alterius; aut est plura objective, id est, est objectum plurium conceptionum, non tamen est aliud objectum unius conceptus ab objecto alterius, sed idem. Si primo modo : aut ipsa res est praecise objectum conceptus, et tunc cum res sit una tantummodo, non erunt plura objecta ; aut non ipsa res precise est objectum, sed aliquid aliud lactum in ipsa ab intellectu. Quid­ quid sit, illud simul cum ipsa re est objectum, vel illud aliud solum est objectum; et quodeumque horum duorum detur, cum solum sint plura in esse objective per responsionem, sequitur quod ipsa res precise non distinguitur a seipsa, sed tantummodo illa entia facta per intellectum circa rem, vel aggre­ gata ex illis, distinguuntur. Si secundo modo dica­ tur, tunc non est aliqua pluralitas nisi in conceptio­ nibus vel rationibus; el per consequens illi soli distinguuntur, et non res ipsa. Tertium est tale. Nullis rationibus res ipsa fit non ipsa. Ergo nullis rationibus ipsa res fit distincta n seipsa. Cum igitur sine rationibus non sit distincta a seipsa, per rationes etiam non est distincta a seipsa. Antecedens patet; et utraque consequentia probatur. Quia sequitur : hæc res est distincta a seipsa; ergo alia a seipsa; et ultra, igitur ipsa non est ipsa. Sed dices ad antecedens, quod verum est intelligendo sic quod nullis rationibus res ipsa fit non ipsa secundum rem, ut Socrates non fit per rationem non Socrates realiter; sed non est inconveniens quod per rationem res aliqua fiat non ipsa secundum rationem; undo res, secundum unam rationem, est non ipsa, secundum aliam. — Contra. Cum dicis res secundum rationem, aut sumis rem et rationem simul, et hoc totum dicis non esse ipsam secundum aliam rationem, id est aliud totum aggregatum ex ipsa el alia ratione, qualitercumque intelligi po^il (а) rationi*. — Om. Pr. (б) eat. — alio Pr. 379 aggregatio illa ; et in hoc sensu verum est quod dici­ tur, propter alietatern rationum implicatarum ; sed sic non est responsio ad argumentum, quia nec con­ tra hoc inducitur. Aut sumis rem ipsam precise secundum se, quæ illis rationibus consideretur; el tunc est sensus, quod res considerata una ratione est non ipsamel considerata alia ratione; qui sensim est ex toto falsus, cum eadem res pluribus conside­ rationibus et rationibus possit concipi, et sic suppo­ nitur in proposito. Quartum est tale. Quia cum dicitur quod una res distinguitur ratione a seipsa : aut intelligitur distin­ gui ratione, id est, a ratione tamquam agente distin­ guente, sicut dicimus quod intellectus distinguit aliqua ab invicem; et hoc modo impossibile est aliquam rem per intellectum vel nb intellectu, non solum realiter, sed objective distingui a seipsa; quam­ vis enim intellectus unam rem po^it distinguere ab alia, el unam in seipsa distinguere, scilicel unam ejus partem ab alia, ul unam medietatem continui (a) ab alia, et materiam a forma; et omnis res quæ sic in se vere per intellectum distinguitur, vere in se est composita; nulla tamen per intellectum a seipsa distinguitur, sive sit simplex, sive composita, sic quod ipsa lota sit quod distinguitur, et ipsa lota sit a quo distinguitur. Aut intelligitur distingui ratione, id est, per rationem tamquam per formale distincti * vurn; el hoc potest intelligi dupliciter. Uno modo, tamquam per distinctivum intrinsecum; sicut una res per suam formam intrinsecam distinguilur ab alia, vel per aliquam ejus partem intrinsecam; et hoc modo etiam est impossibile aliquam rem secun­ dum se distingui ratione a seipsa, cum ratio non sit intrinseca rei. Alio modo potest intelligi distingui ratione tamquam distinctive exlrinseco, sicut dicimus substantiam istam distingui ab alia suo accidente vel qualitate; et hoc modo etiam impossibile est unam rem distingui a seipsa ratione; quia quæcum­ que distinguuntur sic per extrinseca distinctive, neccsseestdistinguies8entialiter,siveseipeisprimo(C), sive aliquo sui, sic quod non precise per illa extrin­ seca distinguuntur. Hoc patet. Quoniam si in una substantia sunl plures qualitates, non ex hoc ipsa distinguitur qualitate vel qualitatibus a seipsa; quo­ niam qualitas distinctive non est communis illi quod distinguitur et illi a quo distinguitur, sed alteri tan­ tum propria. Sed utique una substantia distinguitur per suam qualitatem ab alia substantia quadam, el hæc quæ distinguitur est essentialiter alia substan­ tia ab alia a qua distinguitur. Si ergo res aliqua distinguitur ratione ab aliqua re hoc modo, necesse est eas esse distinctas res; et per consequens impos­ sibile est unam rem a seipsa ratione distingui. (а) ut unam medietatem continui. — et unam mcdictatrrn contineri Pr. (б) pnnio. — primo modo Pr. 380 LIDRI I. SENTENTIARUM Quintum est tale. Nulla res distinguitur a seipsa aliquo modo propter causationem quarumcumque rerum (a) in ipsa, vel circa ipsam. Ergo nulla res distinguitur a seipsa aliquo modo propter quascumque conceptiones, vel rationes per intellectum for­ matas de ipsa. Tenet consequentia per locum n majori ad minus. Magis enim videretur quod res diverse factæ in- aliqua una re, et diverse actiones reales deberent facere rem illam aliquo modo dif­ ferre a seipsa, quam considerationes anirnæ : tum quia tales res factæ in illa sunt subjective in illa, rationes autem non sunt subjective in re sed in anima ; tum quia realis actio magis est apta transmu­ tare ct dividere rem quam consideratio nostra, undo propter nostrum affirmare vel negare res non mutan­ tur. Antecedens patet. Quia, si sit aliqua substantia habens in se plures qualitates distinctas, quamvis illæ qualitates distinguantur inter se et aggregata similiter, ipsa tamen secundum se præcisa a qualita­ tibus non distinguitur a se. Quia, nec realiter, cum sil una res numere indivisa, quæ est ulriusque sub­ jectum. Nec ratione tantum. Tum quia illa? quali­ tates non sunt rationes sed res, et per consequens distingui per illas non est distingui per rationes; insuper, quia sicut nihil per rationem distinguitur ab aliquo realiter, sic nec per rem distinguitur ratione ab aliquo. Tum quia distinctio rationis non est præter operationem anirnæ ; sed tales qualitates sunt in illa substantia præter operationem anirnæ, esto quod numquam consideretur; ergo per illas non distinguitur ratione a seipsa, et per consequens nullo modo. Item, quia esto ijuchI una res videatur pluribus visionibus, licel visiones illa? ab invicem sint distincta», ipsa tamen non distinguitur visione a seipsa; ita etiam, dato quod una res concipiatur plu­ ribus rationibus, ipsa non distinguitur ratione a seipsa, sed illæ rationes tantum mutuo distinguun­ tur. Sextum est tale. Nullum ens rationis distinguitur re, vel secundum rem, vel per rem, a seipso. Ergo nulla res distinguitur ente rationis, vel ratione, seu jkt rationem, a seipsa. Tenet consequentia satis apparenter : quia non minus res est ipsa quam ens rationis est ipsum, nec illud sibi esi magis idem quarn illa sibi; et sicul esse idem vel diversum re est propnum rei et enti reali, sic esse idem vel diversum ratione proprium est enti rationis; (piare, sicut se habet distingui re ad ens rationis, sic distin­ gui ratione ad ens reale. Ex quibus omnibus videtur quod nulla res extra animam distinguitur ratione a seipsa; immo, quæcumqiie distinguuntur ratione, non sunt eadem res. Cum igitur perfectio allributa+is sit vera res extra animam, et non ralio, nec rationem includens, el (6) rerum. — raliOflum Pr (<) e<. — Om. Pr. cum non sint diversæ res extra animam, justitia divina el sapientia, et sic de aliis attributis, sequitur quod nullo modo distinguuntur ratione, cum sint eadem res. II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem conclusionem arguit Aureolus, 3. quæstione hujus distinctionis (art. 2 el 3), multipliciter. Et primo sic. Illa quæ nullam rationem absolutam vel respectivam determinatam important principa­ liter el in recto, sed tantum conceptum indetermi­ natum (a) cum connotato determinato, non dicunt diversas rationes. Sed attributa, ut justitia, sapien­ tia, intellectus, voluntas, ælcrnitas, immensitas, sunt hujusmodi. Ergo non dicunt diversas rationes; nec consequenter distinguuntur ratione. Consequen­ tia est bona, el major manifesta est; sed minor probatur multipliciter. Primo sic. Nam intellectus, voluntas, el sapientia, et hujusmodi, in recto el principaliter (6) dicunt in se conceptum entis, (pii est denudatus ab omni ratione determinata, licet in obliquo dicant aliquod determinatum connotatum ; ul patet. Nam intellectus importat illud cui res sunt præsentes in esse objective; similiter voluntas illud quod in aliud inclinatur post apprehensionem intellectivam; justi­ tia vero, illud quo «piis reddit unicuique quod suum est; et sic decæteris. Constat autem quod in omnibus istis conceptibus nihil est determinatum principali­ ter, sed solum connotative. Cum enim concipio hoc quod dico, illud (pio quis reddit unicuique etc., ly illud quo non est aliquid determinatum, sed potest competere omni rei el rationi. Eodem modo potest induci de cæleris attributis. Secundo probatur eadem minor sic. Illud quod cum omni rc et ratione coïncidera jiotesl, non im­ portat determinate aliquam rem aut rationem ; tale enim importat directe conceptum entis abstrahentem ab omni re et ratione determinata. Sed constat quod conceptus attributales sunt hujusmodi ; ut patet de sapientia. Quæ, cum sil illud quo verum ponitur in esse conspicuo et perfecto et objective formato, si hoc fiat per qualitatem, sicut in nobis, illa qualitas erit sapientia; si vero per essentiam, sicut (γ) in Deo, illa erit sapientia ; et generaliter, quæcurnque res hoc faceret, illa esset (o) sapientia; immo etiam digitus. Et ita de aliis attributis. — Et si dicatur quod coincidunt (c) in omnem rationem, aliquo addito; non valet. Quia qualitas quæ est sapientia nostra, pèr suam propriam rationem, quæ est talis res accidentalis et talis qualitas, ponit res in esse formato; et similiter divinitas, per propriam ratio(а) indetemiinaiuni. — determinatum Pr. (б) non — Ad. Pr. (/) ticut. — fît Pr. (έ) eitel. — erit Pr. (c) coinctdunt. — cotncidit Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. nem divinitatis, et non per aliam rationem mediam, hoc facit ; ct ita sapientiacoincidit in plures rationes, nullo addito. Tertio ad eamdem minorem arguit sic. Si aliqua ratio communis importetur |>er attributum, partici­ pata ab omnibus quibus competit illud attributum, aut erit communis quidditative, sicut animal omni animali; aut erit communis quasi accidentaliter. Sed non potest dici primum. Tum quia Deo et crea­ turae aliquid esset commune quidditative importans determinatam rationem ; et tunc illa determinata ralio halieret rationem superioris, et universalis, el praedicabilis in quid de pluribus alterius rationis; et tunc non apparet cur non esset genus. Tum quia a sapientia creata el in crea la abstraheretur una communis ralio praedicabilis in quid, et esset aliquod commune univocum sapientiæ create el increase. Tum quia tunc a sapientia creata abstraherentur aliter et in recto, sed solum con­ notative el in obliquo. Si enim diffiniatur sapientia, dicetur quod est illud quo res objective lucet. Hic (x) autem in redo ponitur (€) illud quo; et hoc nihil determinatum dicit; in obliquo autem ponitur relucentia rerum objectiva. Et ita de justitia et (x) hic, — /mc Pr. (6) ponitur. — Om. Pr. 381 caderis. Ergo nullum attributum dicit principa­ liter etc. Sexto ad idem sic. Impossibile est plures rationes disparatas do eodem praedicari quidditative; seque­ retur enim quod de eodem possent formari plures quidditates. Sed omnes perfectiones attributales (a) predicant ur in quid de Deo. Dial enim Anselmus, Monologio 10, quod ir quæratur de ipsa summa natura, videlicet de divinitate, quid sit, nihil verius respondetur quam justitia ; quoniam summa natura non proprie dicitur quod habet justitiam, sed quod exsistit justitia, Quod vero in exemplo justitia· ratum esse conspicitur, hoc de omnibus qu:e similiter de ipsa summa natura dicuntur, intellcctus per rationem sentire constringitur. Quid­ quid enim de illa dicatur, non qualis vel quanta sit, sed magis quid sit demonstratur; illa enim est summa essentia, summa vita, summa magni­ tudo, summa pulchritudo, et multa alia quæ ibi ponit Anselmus. Ergo ista * perfectiones non dicunt determinatas rationes. Septimo ad idem arguit. Si sapientia in communi dicit unam aliquam rationem determinatam, qua * sit communis Deo et creatura» : aut illa est absoluta, aut respectiva. Non secundum. Quia, aut poneret respectum realem, el tunc essent multæ relationes reales (6), cum tamen non ponantur aliqua * reales in Deo nisi proprietates personales; aut dicerent respectum rationis; quod non esse potest : tum quia respectus rationis non est perfectio simpliciter, cum sit ens diminutum ; turn quia hujusmodi respectus fiunt ab intellectu, et ita Deus non esset perfectus nisi aliquis intellectus fabricaret in eo istos respectus rationis. Nec potest dici quod sint absolute hujus­ modi rationes. Quia tunc Deus non esset beatus nisi *r talem rationem, nec justus, nec bonus per essen­ |M tiam; cujus oppositum clamat veritas fidei et philosophiæ. Ergo conceptus attributales non important aliquam determinatam rationem. Et sic palet minor probanda. Ista autem septem argumenta facit Aureolus non contra solum sanctum Doclorem, sed generaliter contra eum et contra Scotum, Hernicum, Duran­ dum, Godofridum, et omnes alios qui ponunt hujus­ modi attributa rationes determinatas importare; et m hoc dicit omnes decipi. Sed secundo loco specialiter aiyuit contra posi­ tionem sancti Doctoris sic : Tanta est infinitas realis * divina essenliæ, quanta est infinitas secundum rationem divinæ perfectionis; aeque enim illimitatus est Deus secundum rem, sicul secundum rationem. Sed non obstante reali illimitatione Dei, lota res divinitatis concipitur uno conceptu, nec particulantur conceptiones de realitate infinita * divinitatis. (x) altnbutulet, — Om. Pr. (6) rea te·. — Om Pr. LIÜR1 I. SENTENTIARUM 382 Ergo, non obstante illimitatione divina? perfectionis, tota potent concipi una conceptione. — Et si dicatur quod beati, licet totam rem divinitatis concipiant, non tamen totaliter, unde non adæquant totam rem divinitatis; — siquidem (a) hoc est verum ; nihilo­ minus non formant nec dividunt aut distinguunt divinam realitatein, sed totam attingunt, quamvis diminute. El eodem modo dicendum videtur cjuckI attingunt lotam perfectionem, nec limitant (6), nec distinguunt secundum di versas conceptiones. Tertio sic. Manente eadem causa, manet idem effectus (γ). Sed quodlibet attributum est infinitum formaliter; sapientia? enim divins non est numerus secundum Prophetam (Psalm. 146), nec misericor­ * Dei est finis aliquis, et sic de perfectionibus aliis. dia Ergo, si illimitatio divina et limitatio intellectus sunt causa quod de divina perfectione formentur multæ conceptiones, etiam formabuntur de divina sapientia et aliis attributis. — El confirmatur : quia cum quælibet pars infiniti sil infinita, quodliliet attributum poterit dici plura; et sic, in infini­ tum. Quarto sic. Si ex limitatione intellectus seque­ retur attributorum distinctio, quanto intellectus esset finitior ct magis limitatus, tanto conciperet plures perfectiones, el formaret plures conceptas allributales in Deo; multiplicata enim causa, mul­ tiplicatur effectus. Sed angelus inferioris hierarchia· habet intellectum magis diminutum quam angelus superior, el homo quam angelus, el rusticus magis quam magister in theologia. Ergo rusticus plures conceptus formabit quam doctor subtilis, et homo quam angelus, et angelus inferior quam supremus; quæ omnia sunt absona, et contra illud quod expe­ rimur. Quinto sic. Quandocumque est conceptuum mul­ titudo propter limitationem (o) concipientis, omnes illi conceptus sunt ejusdem rationis, ut palet de videntibus albedinem clarius el minus clare ; visiones enim eorum sunt ejusdem rationis; unde conceptio­ nes beatorum, quas secundum gradum majorem el minorem habent de Deo, ejusdem rationis sunl. Sed conceptus altributales sunt alterius rationis objective. Ergo eorum distinctio non orilurex limitatione intel­ lectus. Sexto sic. Illud quod est summe unum, dividi non potest. Sed divina perfectio est summe una. Ergo dividi el limitari non potest. Ergo non sunt conce­ ptiones limitata? conceptus altributales. — Et si dicatur quod intellectus potest dividere ea quæ sunt adunata in m, secundum Commentatorum, 12. Meta· physiae, commento 37 ; — dicendum quod intelle­ ctus potest quidem formare diversos conceptus de (e) (C) (y) (8) nquidem. — «ed quid Pr. limitant. — xquali:ant Pr rationi. — Ad. Pr. HmitaCionrm. — finitationem Pr. eadem re, et similiter diversos conceptus dceatlem (a) perfectione, non tamen illam rem dividendo, aut illam perfectionem, sic quod aliquid assumat el aliquid relinquat, immo per conceptionem claudit totam jierfectionem et totam rem. — Hæc ille, ibidem. Sed quia, dist. I, q. 1 (ari. 2), ponit alia argumenta, quæ videntur contra positionem nostram, eapropter, arguitur Septimo sic. Quandocumque aliqui conceptus sic se habent quod unus nihil (6) addit ad alterum, necesse est illud quod concipitur per primum el illud quod concipitur per secundum fundare penitus earndem unitatem non solum rei,sed rationis; immo nec posset primum a secundo conceplibiliter separari, quia si detur oppositum pnedicati sequitur opposi­ tum subjecti ; si enim illud qupd per primum conci­ piebatur habet propriam unitatem, el potest seorsum intelligi, secundum addet sibi; quod est oppositum illius quod ponebatur. Sed si aliquis concipit essen­ tiam divinam, el post concipit sapientiam vel aliud attributum, nihil addit ad illud quod prius concepit; quia si sic, aut addit rem, aut solam formalitatem inexsistentem ex natura rei, aut rationem fabricatam per intellectum. Sed constat quod non addit reni aliam, alias esset res addita et ponens in numerum; quod est falsum. Constat etiam quod non addit solam (γ) formalitatem sine realitale, quia tunc sapiens divinus non est sapiens realis, sed for­ malis tantum; per sapientiam enim, cum non sit nisi formalités, non est Deus sapiens. Constat autem quod non addit solam rationem, quia tunc temporis non esset nisi sapiens secundum rationem ; quod est error. Ex quo igitur concipiens sapientiam non addit solam rationem ad conceptum essentiæ, nec solam formalitatem i nec addil realitatein, necesse est dicere quod nihil addit. Ergo, concipiendo essentiam, con­ cipiebatur sapientia et bonitas p! hujusmodi ; immo, concepto uno attributo, concipiuntur omnia per earndem rationem factam. Octavo sic quidem. Quandocumque aliqua sunt talia quod sub propriis rationibus sunt res mere absque immixtione rationis aut conceptus, si illa non ponunt in numerum, non potest unum illorum per intellectum ah alio separari. Da enim oppositum, quod ratio unius a ratione alterius separetqr ct distinguatur, sequitur eliam quod real itas poterit a realitato separari, et habebit propriam distinctionem et unitatem, et per consequens illæ res ad invicem ponent in numerum, et facient dualitatem. Si enim das quod rationes illorum ponunt in numerum, et possit una ab alia per intellectum separari, res vero non ponant in numerum, sequitur quod talia sub illis rationibus non erant ros mera?, sed res cum (a) re, er propriam rationem disparatum a ratione voluntatis, aut bonitatis et erit sapientia, el justitia, cl sic de perfectionibus justitiæ. et sic de aliis. Quia, secundum hoc, seque­ universis; ex quo sequitur quod omnia attributa retur quod h®c propositio non esset vera, Deus, in dicunt unicam rationem divinitatis. ' quantum Deus, est sapiens vel volilivus, cum (ζ) non Duodecimo sic. Sicut Deus est quo majus excogi­ esset sapiens, ex hoc ipso quod est Deus, quia non tari non potest in qualibet perfectione, sic el ratio per rationem <1 i vini talis, sed per aliam additam. Et divinitatis debet esse summa in omni perfectione, i iterum una ratio disparata non pnedicatur de alia in Aut igitur se habet ad omnem |>erfectionem per abstracto, sed tantum denominative; unde non posset modum substrati ; aut per modum cujusdam con­ dici quod divinitas esset sapientia vel voluntas, sed stituti ex eis; aut j>cr modum inferioris determi­ solum denominative divinitas esset sapiens aut nantis omnes perfectiones, aliquo addito; aut per volens. Nec potest dari secundum; quia tunc ratio modum determinantis eas, nullo penitus addito, sed divinitatis non esset simplicissima ratio et indivisi­ quia omnes jiossunt explicari per ipsam divinitatem bilis, cum integraretur ex omnibus hujusmodi in ipsam coincidendo. Non potest autem dari pri­ rationibus. Immo, nec haberet unitatem continuita­ mum ; quia tunc non esset perfectissima intrinsece, tis (η), quia quantitas continua in Deo non est; nec sed per modum substrati el denominative, et per unitatem simplicitatis, quia illa omnem pluralitatem consequens non ossei illud (pio majus excogitari non excludit et actu et potentia ; nec compositionis, nam potest in omni perfectione; majus enim esset, si (а) «i. — qui Pr. haberet omnem perfectionem intrinsece ct quiddi­ (б) ve/ ex natura rei inexsutentiuni abiqut opere intel· tative. Sed nec secundum dari potest : tum quia lectui — Om Pr. perfectiones important conceptus confusissimos (γ) (γ) ralioner. — Om. Pr. (3) ut. — Om. Pr, (а) certion. — interion Pr. (t) ut. — Om. Pr. (б) juiti. — juttitia Pr. (0 cum. — quia Pr (γ) confutitfimot. — confutioni * Pr. (η) con/inuita/M, — communitati * Pr. 384 LIBRI î. SENTENTIARUM talus unitas exigit quod unum sit aclus et aliud intellectum in duas pries; tamen in re indivisibili potentia, quæ omnino repugnant divinis perfectioni­ dici non potest quod intellectus immediate ponat bus. Nec potest dari tertium, scilicet quod ratio distinctionem, nisi per hoc quod substernit aliquid, divinitatis delteal concipi substrata aliis rationibus; el fabricat aliquid substratum illi distinctioni. Secun­ tunc enim esset imperfectior omnibus, et perfice­ dum hoc ergo intellectus non poterit perfectiones in retur per omnes, et conciperetur quasi materialis. divinitate distinguere, immediate fabricando distin­ Unde, cum concipi non possit ut ratio disparata, nec ctionem, nisi quatenus fabricat rationes substratas ut integra, nec ul aliis substrata, necesse est quod illi distinctioni; et per consequens sine opere intelconcipiatur ut identificata intrinsece el indivisibi- lectus non solum non erit ibi distinctio hujusmodi liter cuilibet perfectioni. Ergo hujusmodi perfectio­ perfectionum vel perfeclionalium rationum, immo nes non distinguuntur penes intrinsecas rationes, nec ipeærnet rationes perfectionales sunt ibi. Non sed tantum extrinsece penes connotate. ergo erit Deus perfectus, nec justus, nec sapiens, Dcchnoqunrto sic. Idem est judicium de una per­ sine opere intellectus ; quod est erroneum. — Con­ fectione quod possit vel non possit coincide™ cum firmatur. Quia adeo adhærel distinctio hujusmodi ratione divinitatis et de omnibus attributis. Sed si rationibus, quod nec etiam intelligi possunt sine accipiatur una perfectio, statim demonstrari potest propria unitate. Ex hoc enim quod intelligimus quod non addil rationem intrinsecam ad rationem sapientiam, intelligimus eam ut rationem distin­ divinitatis; immo est simplicissime eadem ratio indi- ctam, ita quod si intrinsece et in recto diceret ratio­ slingnibilis intellectu. Accipiatur enim, exempli nem determinatam et al>solutam, impossibile esset gratia, velle divinum. Non est dubium quod æque eam poni alicubi sine ista distinctione. Unde palet intrinsece divinitas est volitio, quam intrinsece est quod nihil est dictu perfectiones istas importare volitio illa qualitas quæ est in voluntate; constat determinatas rationes intrinsece el absolute, et eas autem quod ad rationem intrinsecam illius qualita­ esse in Deo, seclusa distinctione, quam postinodum tis, quæ dicitur volitio, ralio volitionis nihil addil ponit circa eas consideratio intellectus; nullo quidem intrinsece, quamvis addat extrinsece transitum super modo potest super illas immediate addere distin­ volitum; unde, cum illa qualitas resolvi non possit ctionem quasi dividendo eas, nisi essent ibi quasi in duas rationes intrinsecas absolutas, quarum una partes in potentia, sicut in continuo videmus. exprimat propriam quiddilatem, altera quidem Nec etiam potest dari secundum, scilicet quod quiddilatem volitionis, manifeste patet quod non distinctio hujusmodi rationum absolutarum sit in erunt duæ rationes in divinitate, quarum una sit Deo sine opere intellectus. Manifestum est enim quidditas volitionis, alia quidditas divinitatis; immo quod distinguerentur se lotis, cum formalites cl erit una simplicissima ralio intrinsece, quia divinitas quidditas el realitas sint idem, etiam secundum ipsa erit quædam volitio, multo intimius et simpli­ ponentes formalem distinctionem. Secundum hoc cius quam qualitas illa quæ est in mente volentis; ergo esset in Deo quidam acervus rerum totaliter alioquin perfectiones simpliciter magis erunt extrin- distinctarum ; quod omnino absurdum est. — Con­ secæ divinitati quam creaturis. Et quod dictum est firmatur. Quoniam si essent rationes absolute, intel­ de volilione, |>otcst probari de ratione justitia», com­ lectus totaliter praescinderet unam ab alia, conci­ parando eam ad qualitatem quæ est in mente justi; piendo totam unam rem distincte, aliam non cogno­ et sic de aliis. Ergo omnes perfectiones simpliciter scendo. Et si talis distinctio esset in re, inevitabile coincidunt intrinsece in rationem divinitatis, nec esset quin se tolis essent distincte ex natura rei, el possunt ab intellectu vere apprehendi ut aliæ ratio­ per consequens totaliter et simpliciter; quod nullo nes a ratione divinitatis, sed per modum ejusdem modo stare potest. Relinquitur ergo quod iste per­ rationis debent (a) intelligi ; el tamen penes exlrin- fectiones non haiæant rationes intrinsecas absolutas seca dicuntur (C) plures, el plura nomina sortiun- distinctas a ratione divinitatis factas opere intelle­ tur ctus, aut exsistentes in Deo per se el ex natura rei ; Deciiiioqulnto sic. Si voluntas distingueretur el per consequens nec aliquo modo sunt rationes ratione absoluta a ratione divinitatis: vel ista distin­ distincte intrinsece, sed una simplex ratio divini­ ctio esset in ipsis ex opere intellectus; vel ex natura tatis. rei, et sine omni opere intellectus. Sed manifestum Decimosexto arguitur sic. Quandocumque aliquod est quod prunum dari non potest. Licet enim in praedicatum dicitur de aliquo subjecto cum redupli­ ali(|uocompositoquantitativo|>ossit i mined i ale acquiri catione subjecti, necesse est quod praedicatum inclu­ distinctio nullo modo absoluto acquisito, sicut vide­ datur intrinsece et in recto in ratione subjecti; et mus quod lignum dividi potest vel realiter vel per(*) propter hoc ista est vera : homo, in quantum homo, est animal; quia animal intrinsece includitur in ratione hominis et ejus quiddilate. Reduplicatio (*) debentt — debet Pr. namque denotat pnedi catum in esse subjectorum, (6) dicuntur, — dicitur Pr non per aliquid aliud, sed per propriam rationem. (γ) torhuftfw. — lortiri Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. Sed Augustinus dicit sapientiam in divinis prodicari de essentia cum reduplicatione essentiæ, 7. de Trinitate, cap. 2. Ail enim sic : Essentia eo quod est essentia est sapientia. I nde hæc est vera : essen­ tia, in quantum essentia, est sapientia, secundum eum («); constat enim quod ista duo lequipollent, scilicet eo quo, el in quantum. Verba autem ejus dicuntur quod non co Verbum quo sapientia, quia Verbum non ad M dicitur, sapientia cero co quo essentia; et subdit rationem : quia, licet Verbum sit sapienda, non tamen co Verbum quo sapien­ tia, quia Verbum relative, sapientia vero essen­ tialiter intelligilur. Ergo necessario ralio divinæ sapientiæ includitur intrinsece in ratione essentiæ, vel isla non est vera : sapientia eo quo essentia. Con­ stat autem quod non includitur in ratione essentiæ per modum partis, cum ratio divinitatis sit simpli­ cissima; ergo necesse est quod totaliter includatur in ea intrinsece et in recto, quamvis extrinsece distinguatur in connolato. Derlmoscptlnio arguit sic. Philosophus dicit, •4. Metaphysics (t. c. 28), quod ratio quam signi­ ficat nomen, est diffinitio. Sed Augustinus dicit, 6. de Trinitate, cap. 4. quod justitia, sapientia, et sic de aliis perfectionibus, substantiam significant ;et similiter, lib.7, cap. 2, dicit quod cum dicitur sapientia aut justitia, in omnibus istis essentia ostenditur el demonstratur. Ergo ratio essentiæ el ejus diffinitio per ista nomina immediate significabitur, secundum Augustinum. Constat autem quod non sunt syno­ nyma. Necesse est ergo quod sic ralio essentiæ impor­ tetur per ista, quod cum hoc aliud extrinsecum importetur. Declmooetavo arguit sic. Nam dicit Augustinus, 6. de Trinitate, cap. 1, quod eadem quippe est virtus et sapienda; et cap. 7, dicit quod eadem est bonitas quæ magnitudo ct sapienda, ct eadem veritas quæ illa omnia. Sed manifestum est quod hujusmodi praedicationes in abstracto falsæ reddun­ tur, ex hoc ipso quod aliæ rationes per subjectum et pnedicalum importantur. Quod apparet ex hoc quod abstractum significat suam rationem cum procisione omnis rationis alterius quæ non includitur in ipsa. Humanitas enim est humanitas tantum, secun­ dum Avicennam, 5. Metaphysicæ, cap. I. Quidquid ergo prodicatur de humanitate, denotatur praedicari de ea cum præcisione omnis alterius rationis ab humanitate ; ct per consequens nulla ratio quæ pro­ dicatur do ea, potest esse procisa ab ea, immo neces­ sario est inclusa; et si illa sif simplex, necessario est eadem. Cum ergo ratio magnitudinis in abstracto prodicetur de divinitate in abstracto, secundum Augustinum, qui dicit quod ipsa magnitudo est ipsa veritas, et ipsa divinitas est ipsa magnitudo, necesse est quod ratio magnitudinis, quantumcum- 3*3 que proscindatur, includatur in ratione divinitatis, quontuincumquealiStraliaturet proscindatur. Includi autem non potest nisi per identitatem. Ergo relin­ quitur quod rationes omnium perfectionum non sint aliud intrinsece et in recto quam ipsa ralio divini­ tatis, secundum Augustinum. Dccltnonono arguit sic. Quandocumque aliquid est hoc vel illud essentialiter, oportet quod sit ipsum quidditative ac formaliter et diffinitive; alias diffi­ nitio exprimens essentiam non exprimeret quidditatein; cujus oppositum dicit Philosophus, 7. Meta­ physical Sed Augustinus ait, libro de Cognitione verse vilæ (cap. 8), quod ratio veraciter probat Deum esse vitam, sapientiam, et veritatem, ct justitiam, et ætemitatem essentialiter. Ergo vera­ citer probat Deum esse omnia ista quidditative el formahterac diffinitive ; ct per consequens intrinsece et in recto non est ibi alia quidditas, nec ratio diffinibilis, aut formalites, nisi divinitas ipsa. — Et si dicatur quod Augustinus intelligit quod est omnia 1 illa essentialiter, quia realiler; — non valet quidem ; : ipiia quidditas el essentia idem sunt, el per conse­ quens adverbia descendentia inde idem significabunt. Est igitur divinitas omnia ista essentialiter et quid­ ditative. I Vigesimo arguit sic. Impossibile est quod aliquid I prodicetur substantialiter, nisi significet substanI tiarn; aut essentialiter, nisi significet essentiam rei; I aut accidentaliter, nisi significet accidens illius rei. Sed Boetius dicit, in libro de Trinitate (de pradicalione trium personarum), veritatem substantia­ liter praedicari de bonitate ct justitia, ac de exte­ ris omnibus. El in fine libri concludit quod bonitas, justitia, veritas, omnipotentia, substantia, im­ mutabilitas, virtus, sapientia, et quidquid hujus­ modi (x) excogitari potest, substantialiter de divi­ nitate dicuntur. Et concludit interrogando : Hæc st recte et ex fide se habent, ut me instruas peto; quasi dicere velit quod isla oportet tenere ex fide. Ergo de mente ipsius fuit quod omnes istæ perfe­ ctiones significent substantiam et essentiam deita­ tis (δ), et non solum realitatem ipsius, immo et quidditatem, cum non di flemt realitas a quidditale. VIgcsIniopriino arguit sic. Illa nomina quæ, ne tollant divinam simplicitatem, ct compositionem ponant in ea, oportet quod ostendant circa ipsam quid non est (γ), aut aliquid eorum quæ consequuntur naturam vel operationem, talia quidem non addunt ad divinitatem intrinsecam rationem, sed tantum extrinsece connotata, scilicet quid non est, aut habi­ tudinem quamdam, el similia. Sed Damascenus dicit, lib. 1 (de Fide orth.), cap. 9 : quod si Deum hujurmodi. — Om Pr. (6) deitatis. — Om. Pr. OJ quid non at. — quid non quid at Pr. (λ) (a) a verbo unde usque ad eum, om Pr. I. — 25 386 LIBRI L SENTENTIARUM dixerimus increabilcm, sine principio, incorpo­ reum, immortalem, aeternum, bonum, el similia, ct substantiales differentias dixerimus, ex (λ) tot connexus, non simplex erit, sed compositus ; quod ultimae impietatis est E( ex hoc subdit quod opor­ tet non singulum eorum significare secundum sub­ standam; sed : aut quid non est ostendero, ut per (6) incorruptibilem, incorporeum, invisibilem, significatur quod non incœpit, non corrumpitur, non videtur; aut ostendere habitudinem quamdam, ut Dominus, Creator; aut ostendere aliquid eorum qua assequuntur naturam et operationem, sicut bonus, et justus, et sanctus. Ergo de mente ejus fuit quod ista nomina non ponunt circa divinitatem aliquam multiplicem rationem, sed significant eam­ dem rationem divinitatis, addendo vel apponendo quamdam extrinsecam connotalionem. El est notan­ dum quod ait ista nomina non significare substan­ tiales differentias, nec secundum substantiam, per hoc innuens quod non significant res quidditalivas additas divinitati. ! VlQestmosecuiKlo arguit sic. Illud quod congrue respondetur ad interrogationem faciam per quid de aliquo, est de quiddilate et formali ratione ejus. Propter hoc enim Philosophus, l.Topicorum (cap. 4), i probat quod genuset diffinitio et species predicant uria I quid, pro eo quod respondetur ad interrogationem factam per quid. El similiter Porphyrins idem dicit. Sed Anselmus, Monologio 16, determinat quod si quxratur quid sit ipsa summa natura, non pro­ prie dicitur quod habeat justitiam, sed exsistit justitia; ideo, cum dicitur justa, proprie intelli­ gitur exsistens justitia ; el ideo (γ) consequitur ut non dicatur qualis sit, sed quid sit. Et subdit : Quidquid igitur de illa dicatur (el loquitur de divinitate), non qualis vel quanta , sed magis quid sit demonstratur. — Hæc Anselmus. — Ex quibus patet quod ad interrogationem factam per quid de ipsa divinitate, secundum eum vere respondetur quod est quædam justitia, el quædam bonitas, et ' quædam vita. Ergo de mente ejus est quod omnia ista essent de quiddilate divinitatis. Constat autem quod quidditas (5) Dei est simplicissima et unitissima; et per consequens omnia attributa sunt una ratio quidditativa divinitatis, nihil addentia intrin­ sece, sed tantum exlrinsece. Vigestinotertlo arguit sic. Nam idem, cap. 17, statim movet quæslionem : quomodo si illa summa natura fuerit tot bona, non erit composita ex plu­ ribus bonis? Et subdit respondendo quod non est plura bona, sed unum bonum pluribus nomini­ bus significatum. El subdit quod, cum nullo modo (x) ex. — ct Pr. (6) per. — Om. Pr. (γ) ideo. — ratio Pr. (Î) quidditas — divinitas Pr I illa natura sil composita, el tamen omnimode tot illa bona sit, necesse est ul omnia illa non plura sed unum sint, ct quodlibet eorum idem est quod omnia, sive simul, sive singula; unde, cum dici­ tur justitia vel essentia, idem significat una quod alia vel singula et omnia. Et subdit quod quid­ quid essentialiterdicitur de summa substantia, uno modo et una consideratione dicitur. El infra: Illa summa essentia nullo modo sic est aliquid, ut illud idem secundum alium modum vel aliam considerationem sit; quia quidquid aliquo modo est essentialiter, hoc totum est quod ipsa est. Nihil igitur de ea vere dicitur in eo quod qualis vel quanta; sed in co quod quid est totum accipitur. — Hæc Anselmus. — Sed constat quod ista vera non essent, si perfectiones at tribu ta les importarent aliquas rationes alias a ratione divinitatis, sive ratio­ nes illæ quiddilativæ essent per operationem lanium, sive ex natura rei in essent. Igitur omnes divinæ perfectiones coincidunt in eamdem rem el rationem divinitatis. Vlfjesimoqunrto arguit sic. Nam Magister, in 1°, dist. 8, exj)onens illud Augustini qui dixit eumdem Deum multipliciter diei, ait quod « hoc non dicit propter diversitatem accidentium vel partium, sed propter multiplicitatem el diversitatem nominum qua; de Deo dicuntur, quæ licet multiplicia sint, unum tamen significant, scilicet naturam divinam r. — Hæc Magister. — Sed hoc non esset verum, si im­ portarent plures rationes intrinsece, sive per consi­ derationem intellectus, sive ex natura rei; tunc enim non significarent naturam divinam sive divi­ nitatem ipsam, sed aliam rationem el aliam quiddilatern, cum ratio quam significat nomen sil sua dif­ finitio. Ergo manifeste palet quod, secundum eum, omnia attributa significarent unam simplicem ratio­ nem divinitatis, sive nature divinæ, intrinsece el in recto. Vlgeslmoqulnto arguit sic. Nam Magister hoc dicit expresse, dist. 45, ita ul non indigeat exposi­ tione. Ait enim quod < cum dicitur, Deus scit, el, Deus vult, essentia divina prædicalur, el Deus esse nuntiatur. Cum autem additur, omnia, vel, aliquid, aut, aliqua, essentia quidem divina prædicalur non simpliciter et absolute, sed ita ul scientiæ, quæ ipsa est, omnia subjecta esse monstrentur, et voluntati, quæ ipsa eadem est, aliquid vel aliqua subjecta esse dicantur; ut talis sensus fiat : Deus scit omnia, id est : Deus est cujus scientiæ, quæ ipse est, omnia sunt subjecta. > — lïæc ille. — Ubi expresse patél quod Magister fuit hujus intentionis. Vlgesimosextd arguit sic. Si bonitas et sapientia distinguuntur ratione et sunt idem realiter in Deo, hoc dicitur pro tanto, quia de eadem re quæ est I Inmitashabentur diversæ rationes in intellectu nostro. Sed propter hoc non oportet illam distinctionem I ponere. Igitur. Minor patet. Quia, si propter hoc DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. quod (α) fle eadem re habentur distinctæ rattones in intellectu diceretur talis res distingui a seipsa, tunc pariformiter divinus intellectus diceretur distinctus a seipso secundum rationem, propter hoc quod nlia ratio habetur ile ipso dum consideratur ul intelligit Deum, et alia durii intclligit creaturas. Conse­ quens est falsum ; ul palet. Nam articulus Parisien­ sis 148 sic dicit : Quod alius est intellectus in ratione, secundum quod Deus intelligit se et alia; — Error; quia licet sit alia ratio intelligendi, non tamen alius intellectus secundum rationem. III. Aliud argumentum Gregorii Arguitur sic a quodam (Gregor, de Ariin.,dist. 8, q. 2, art. I ). Si divina attributa distinguerentur ratione, hoc vide­ retur propter auctoritatem Commentatoris, 12. Metaphysicx, commento 39, dicentis a In hisquæ sunt forma non in materia, dispositio vel dispositum redu­ cuntur ad unum in esse et duo in consideratione; n sunt ergo una l'es et duo composita ralione vel con­ sideratione. Et ibidem subdit : « Intellectus enim natus est dividere adunata in esse in ea ex quibus componitur. » El in fine commenti dicit quod α magna est differentia inter ea quæ differunt in intellectu et in esse, et quæ differunt in intellectu tantum >. Et subdit : α Multiplicitas ergo in Deo non est nisi in intellectu, differentia non in esse, b Videretur, inquam, ex hoc, quod Commentator sensisset tales perfectiones esse idem realiter in Deo» sed distingui secundum rationem. Sed hoc non debet movere ad ponendum distinctionem talem. Quia Commentator, in prima auctoritate allegata, accipit dispositionem el dispositum pro subjecto et predicate propositionis, quæ sunt termini et non res exlra ; undo dicit ibidem : « cum intellectus componit aliquam propo­ sitionem ex dispositione et disposito. in talibus rebus, etc. > Constat autem quod intellectus non componit propositionem nisi ex terminis, el non ex rebus extra. Et antea dicit, ibidem : « Quando fuerit dispositio considerata et dispositum in eis. quænon sunt in materia, tunc reducuntur ad unam intentionem omnibus modis; et nullus erit modus quo distinguatur praedicatum a subjecto et dispo­ sito. » Ecce quod pro eodem ponit subjectum el dispositum, et prædicatum vocat dispositionem. El in speciali toquitur de propositione in qua de Deo prædicalur terminus concretus : verbi gratia, Deus est vivus, Deus est sapiens. Et est intentio ejus quod in liujusiùodi propositionibus subjectum et praedica­ tum supponunt pro omnino eodem ex parte rei, sub alia tamen et alia ralione; ita quod praedicatum ct subjectum differunt ralione. el non (6) sunt nomina synonyma; et quia supponunt pro eodem a parte ivi, dicit quod reducuntur ad unum in esse. Est ergo (s) quod. — Om. Pr. (6) non. — Om. Pr. 3*7 mens ejus quod una res liabet duo nomina, scilicet subjectum et prædicatum, et duos conceptus diffe­ rentes; sed non intendit quod res differat a seipra ratione, sed solum una ratio ab alia ratione. Simi­ liter, cum dicit quod intellectus est natus divi­ dere etc., non intendit quoi rem omnino simplicem intellMus sit natus dividere; sed intendit quoti intel­ lectus est natus dividere, id est ditisim intelligere, vel divisa cognoscere, el divisim significarequæ sunt conjuncta vel adunata in re, sicut materia el forma. Et quod hæc sit ejus intentio, patet; nam, ubi supra, dicit : α Intellectus enim natus est divi­ dere adunata in esse, in ea ex quibus componuntur, quamvis non dividantur in esae, sicut dividit mate­ riam a forma, el formam a composito ex rnateria et forma. > IV. Argumenta Henrici, Godofridi, Durandi et aliorum. — Ulterius arguitur. Si divina attri­ buta distinguantur ralione, aut hoc erit per intelle­ ctum comparantem divinam perfectionem ad crea­ turas, aut per intellectum comparantem eam ad intra. Sed neutra pars rationabiliter dari potest. Quod enim non prima pars, probatur, secundum Henricum et alios, novem viis (ut ponil Aureolus, in hac distinctione). Prima talis est. Deus ab ælemo. circumscripta omni creatura, intellexit essentiam suam sub ratione veri, el voluit sub ratione boni Sed ratio veri et Imni et consimiles sunt rationes attributales. Ergo videtur quod in Deo distinguantur per comparatio­ nem ad intra, circumscripta omni comparatione ad creaturam. Secunda talis est. Dato quod non esset possibilis creatura, adhuc Verbum in divinis emanaret per modum intellectus, el Spiritus Sanctus per modum voluntatis. Sed hoc non esset, nisi voluntas el intel­ lectus distinguerentur, alioquin æque emanaret Ver­ bum per modum voluntatis sicut jær modum intel­ lectus, si penitus essent idem. Ergo voluntas et intellectus distinguuntur in Deo per comparationem ad intra, et non per comparationem ad creaturas. Tertia talis est. Ubicumque est reperire majorem differentiam et minorem, ibi videtur quod minor habet ortum a majori. Sed in Deo est realis distin­ ctio peramarum, quæ major est quam distinctio attributorum secundum rationem. Igitur ista redu­ citur ad illam; immo. si prima potest esse in Deo sine comparatione ad creaturam, similiter el se­ cunda. Quarta talis est Si attributa distinguerentur per conqurationem ad pluralitatem realem eorum in creaturis repertam, Deus non diceretur bonus aut sapiens, et sic de aliis |x»rfeclionibus, secundum rationem formalem, sed secundum causalilatem effectivam, ulpole quia ista diffundit in creaturis. Sed hoc est impossibile ; quia secuudum hoc non 388 EIDHI I. SENTENTIARUM magis diceretur bonus (a) quam lapis, cum æque I differentia dextri et sinistri in columna ortum habet creavit lapidem sicut bonitatem crea tu ne. Ergoattri- j ab eorum reali differentia, quam habent in animali; buta non videntur distingui per comparationem ad dextrum enim in columna non dicitur nisi perrespecreaturas, sed per comparationem ad intra. cluni ad aliquod animal. Sed constat quod justitia, Quinta talis est. Fundamenta emanationum non et sapientia, et cælera attributa, inveniuntur in distinguuntur per comparationem ad creaturas. Sed j creatura distincta secundum rem, in Deo vero secunintelligere est fundamentum ipsius dicere (6), et dum solam rationem. Ergo distinctio eorum secunamare est fundamentum spirationis activæ, quibus dum rationem sumi debet in eo a reali distinctione emanant divinæ personæ. Ergo distinctio amoris et eorumdem reperta in creatis. intellectionis accipitur (γ) penes intra, et non per Secundum est tale. Quin talis est distinctio inter comparationem ad creaturas. attributa in Deo, qualis est inter dispositionem et Sexta. Si distinctio istarum rationum non posset dispositum ineo. Habent enim se attributa ad Deum assumi nisi ex reali distinctione ipsarum reperta in per modum cujusdam dispositionis; quia videtur creaturis, tunc illa quæ non distinguuntur realiter disponi divinitas per sapientiam, justitiam, bonita­ in creaturis, non possunt distingui ratione in Deo. tem. Sed Commentator dicit, 12. J/etap/ijpuar, Sed verum et bonum in creaturis non distinguuntur commento 39, nsi<> ad argumenta ista facta ante op|x«situm et post oppositum. Ad argumenta Scoti. — Ad argumenta contra primam conclusionem dicitur. (a) — Om. Pr. (15) ct. — Om. Pr. (γ) habeat. — enet Pr 390 LIBKl 1. SENTENTtABUM Ad primum quidem negatur minor. Distinctio enim personarum divinarum non præsupponit distin­ ctionem intellectus el voluntatis in Deo. lacet enim Filius producatur per modum intellectus vel natune, non autem Spiritus Sanctus, sed potius per modum voluntatis, ante omnem actum intellectus nego­ tiantis circa distinctionem attributorum divinorum, non tamen (a) sequitur ex hoc quod intellectus el voluntas distinguantur in Deo ante omnem actum intellectus; sed sufiicitquod ante omnem actum intel­ lectus, sit intellectus in Deo, et sit voluntas in Deo, realiter el fonnaliter, seu in aclu, el quod res qme est intellectus el voluntas, scilicet divina essentia, sil intellectus el voluntas, non ex hoc quod intellectus sit voluntas, nec ex hoc quod voluntas sil intelle­ ctus, Sini ex hoc quod iitniinque supereminentor con­ tinet. Hoc solo enim posito, aliquid convenit ei ut ipsa est intellectus, quod non convenit ei ut est voluntas, scilicet esse principium quo gignitur Verbum. Hoc autem non infert distinctionem aliquam actualem in divina essentia, sed solum est signum non (C) limi­ tationis ipsius ad aliquem modum perfectionis el continentia» supereminentis perfectionum in creaturis distinctarum ; quia non solum habet in se modum perfectionis, qui competit intelligent! ul intelligent est, imrno modum perfectionis qui competit voluntati ut volens est. Conceditur tamen quod istud bene in­ fert quod in divina essentia, ante omnem actum intellectus, est inchoata distinctio rationis attribu­ torum, sicut linea inchoatur in puncto, et relatio in fundamento, el signum in signato. Ad secundum dicitur quod aliquod productivum esse ejusdem rationis potest dupliciter intelligi. Primo modo, quia est limitatum ad certum modum perfectionis specifica», ita quod est taliter perfectum et non alio modo : utputa si aliquod productivum esset intellectus et non voluntas, aut econlra. Secundo modo, quia licet non sit limitatum ad ali­ quam speciem perfectionis, imrno sit penitus illimitatum ad omnem modum el genus et speciem per­ fectionis, tamen non habet aliquam pluralitatem aul diversitatem rationum perfections! i um in actu, el sic remanet unum, el indivisum , ct idem in per­ fectione et ratione perfectionis. Tunc dico quod anle omnem actum intellectus, essentia divina est unius rationis secundo modo, non autem primo modo. Dico ulterius quod productivum unius rationis secundo modo, cujusmodi est essentia divina, potest esse de­ terminatum ad certam pluralitatem productionum, scilicet intellectus el voluntatis. Nec valet probatio, quia procedit de pruductivouniusralionis primo modo. Ad tertium dicitur quod non concludit nisi quod ante omnem distinctionem factam per i nielle» tum, Deus est beatus, el intelligens, el volens. Sed hoc (i) tamen. — Om. Pr (ij) non. — Um. Pr concesso, non sequitur quod intelligere el velle dif­ ferant in Deo. Ad quartum negatur minor. Dico quod bene stant simul quod omnis perfectionis modus sil in Deo, el quod divinæ perfectiones nullo modo differant in Deo sed sint omnino id ipsum quod divinitas. —Nec valet prima improbatio hujus. Dico enim quod in Deo non est nisi una perfectio illimilala el extra genus, nec est in mundo nisi una perfectio simpliciter, vocando perfectionem simpliciter, actum cui nullus modus perfectionis deest, nec aliqua imperfectio adest; el illa est divina essentia. Sunt tamen multa» perfectiones simpliciter in creatis ad alium sensum, vocando scilicet perfectionem simpliciter, actum qui secundum suam rationem nullam includit imperfe­ ctionem, licel in quantum hujusmodi non includat omnem perfectionem, ita quod talis aclus secundum suam ralionem melior est omni actu qui habet ratio­ nem optasitam ; et isto modo esse intelligentem dicit perfectionem simpliciter, quia melius est esse inlelligentem quam esse non intelligentem. —Similiter nec valet secunda improbatio, ut patet. Conceditur enim quod in creaturis non est aliqua perfectio sim­ pliciter primo modo; sed ratio non probat quin per­ fectio simpliciter secundo modo sil in creatura. — Similiter inanis est tertia improbatio. Licet enim aclus limitatus ad genus vel speciem portet secum distinctionem ab omni actu qui secundum suam ralionem (a) est alterius speciei, sicut sapientia quæ est in genere a justitia quæ est in genere, non tamen oportet quod hoc sil verum de actu illimitato. El ideo intellectus divinus non requirit separationem a divina voluntate; quia divinus intellectus non solum est intellectus, imrno est voluntas, et sapientia, et justitia, et sic de cæleris. Et ista solutio conformis est ei qyod dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad t· , * ubi sic ait : α Nulla substantia quæ est in genere potest esse relatio; quia est diflinita ad unum genus, et per consequens excluditur ab alio genere. Sed essentia divina non est in genere substantia», sed est supra omne genus, comprehen­ dens in se omnium generum perfectiones. Unde nihil prohibet illud quod est relationis in ea inve­ niri. b — Hæc ille. — Ita dico in proposito de aclu extra genus, sicut ipse dicit de substantia extra genus. —Similiter cassa est quarta improbatio. Fun­ datur enim in ista consequentia falsa : in Deo sunt diclæ perfectiones; ergo sunt ibi diffinitiones earum, ad hunc sensum quod sapientia quæ est in Deo sit diffinibiliS. Secundum enim quod dicit sanctus Tho­ mas, de Potentia Dei, q. 7, art. 5, Dionysius dicit, 2. cap. de Divinis Nominibus, quod α divinitas omnia simpliciter et incircumfinilê in seipsa exsistentia priraccipit ; ct ideo ex diversis conve­ nienter laudatur et nominatur. Simpliciter (€) (а) non. — Ati. Pr. (б) limplicilrr. — ct limilitcr Pr DISTINCTIO VIH. — QUÆSTIO IV, 391 dicil,quia perfectionesquæ in creaturis sunt secun­ I intuitive bonitatem suam et justitiam suam potest dum diversas formas, Deo attribuuntur secundum dupliciter intelligi. Primo modo sic quod Deus-con­ ejus simplicem essentiam. hicircumfinite dicit, ad cipiat et intueatur lenitatem suam et justitiam suam ostendendum quod nulla perfectio in creaturis ! habere distinctionem ad invicem ex natura rei, ut (a) inventa divinam essentiam comprehendit, ut sic videat in quo una differt ab alia, vel quod alia intuiintellectus sub ratione illius perfectionis in seipso I tione intueatur unam el alia aliam. Et si minor isto Deum diffiniat, a — Hæc ille. — Similiter, 1 p., I modo intelligatur, neganda «t; et arguens petit q. 13, art. 5, dicit sic : < Cum aliquod nomen ad illud quod est in principio. Secundo potest illud (lerfectionein pertinens dicitur de creatura, signifi­ intelligi sic quod Deus intelligit el intuetur quamcat illam perfectionem ut distinctam secundum lilx-t auain perfectionem non confuse, nec solum in rationem diffinitionis ab aliis : puta cum hoc nomen, I universali, imrno in ultima actualitate, licet sua sapiens, de homine dicitur, significamus aliquam cognitio non sit universalis nec particularis. El sic perfectionem distinctam ah essentia hominis, et a conceditur minor, scilicet quod Deus intuetur distin­ potentia, et ab esse ipsius, et ab omnibus hujus- cte suam bonitatem, el distincte suam veritatem, et piodi. Sed cum hoc nomen de Deo dicimus, non sic de aliis. Sed ad hunc sensum negatur major; non intendimus significare aliquid distinctum ab essen­ enim oportet quod illo rnodo quo (C) videntur distin­ tia, vel potentia, vel esse ipsius. Et sic cum hoc cte, sint distincta ex natura rei. nomen, sapiens, de homine dicitur, quodammodo cir­ Ad sextum dico quod major distinguenda est. cumscribit et comprehendit rem significatam; non Aliquod enim prædicalum potest alicui subjecto autem cum dicitur de Deo, sed relinquit rem signi­ dupliciter convenire : uno modo, sic quod insit toti ficatam ul incomprehensam el excedentem nominis et totaliter, sic quod non potest inveniri res eadem significationem. » — Hæc ille. — Ex quibus omni­ subjecto quiu illi prædicalum insit; alio modo, quia bus patet quod intellectus vel voluntas, prout est in praedicatum inest toti subjecto sed non totaliter, quia creaturis, sit quid diffinibile, et per nomen suum licet insit ei, tamen aliqua res est eadem subjecto, ci rcu inscripti bile, non tamen cum dicitur de Deo. cui non inest prædicalum. Et sicut distinctum est de nec enim hoc nomen, voluntas, nec ratio vel diffi­ messe, ita potest distingui de suo opposito, scilicet nitio quam significat, diffinit voluntatem Dei, sed non i nesse, vel negari; aliquod enim prædicalum relinquit eam incomprehensam et indiffinitam, licet potest negari ah aliquo subjecto toto et totaliter, et illa diffinitio sil similitudo quædam divinæ volunta­ potest negari de loto sed non totaliter. Ista autem tis, deficiens tamen et inadæquatn. — Ultima deni­ distinctio forte raro habet locum, ubi subjectum est que improbatio nulla est. Licet enim in Deo sit ratio quid limitatum ad genus vel speciem; sed ubi est sapientiæ, et ratio intellectus etc., non tamen oportet quid illimitatum et extra genus, distinctio multum quod quælibet ratio ibi habeat talem unitatem, qua valet. Dico tamen in proposito, quod si major argu­ sit indivisa in se et divisa ab aliis rationibus ante menti intelligatur sic, scilicet quod in quocumque opus intellectus. Tum quia tales rationes non sunt I signo contradictoria prædicata conveniunt aliquibus, subjective in Deo, sed in intellectu creato, licel sint pro eodem signo sunt mulla el distincta ; si, inquam, in Deo ul in exemplari quodam quodammodo el fun­ intelligitur quod contradictoria eis isto modo conve­ damentaliter; el ideo, sicut istæ rationes sunt ibi niunt, quoi unum contradictoriorum convenit isti ante considerationem intellectus fundamentaliter, loti el totaliter, et aliud convenit illi toti et totaliter, ita tales unitates el distinctiones sunt ibi fundamen­ rnodo præexposito, certe tunc oportet quod illa sub­ taliter, scilicet distinctio rationis, in aclu autem (x) stantia, quibus contradictoria dicto modo conveniunt, in intellectu distinguente unam perfectionem ah alia. distinguatur non solum ex natura rei, imrno realiter. Tum quia, concesso quod ibi sit actualiter ratio leni­ Sed st unum contradictoriorum convenit isti sub­ tatis et ratio voluntatis ante artum intellectus, jecto toti, licet non totaliter, el aliud contradicto­ vocando ralionem Ixmitalis non ipsam conceptionem rium convenit illi subjecto toti, sed non totaliter, formatam per intellectum, sed illud quoi correspon­ non oportet quoti pro eodem signo hoc subjectum de! ei in Deo, tunc diceretur quod ibi non est nisi distinguatur ah illo aliqua distinctione reaii ; imrno unica ratio; et ideo non probatur ex hoc quod ibi suffiat quod sint distinguibilia per intellectum, et sint multa» unitates serum ferentes distinctiones. — non actu distincta. Tunc dico quod minor intellecta Ad illud Avicennæ de lequitnte, dicitur quod æqui ad sensum in quo major conceditur, est falsa. Licet tas diffinibilis non est nisi equinitas; et ita dicitur enim hæc contradictoria, esse principium generandi, de omni quidditate. Verumtamen in divinis non est non esse principium generandi, conveniant intelle­ proprie diffinitio, nec cognoscimus quid est diffi­ ctui et voluntati divinæ. non tamen aliquod illorum nit i ve. convenit intellectui aut voluntati totaliter; nam licet Ad quintum dico quod Deum distincte concipere (а) ut. — ct Pr. (б) quo. — Et ideo concludit quod non est pervius intellectui nostro, ita quod in ipsum ire possit per­ fecte comprehendendo. Propter quod etiam Diony(3) formabiles. — formaU» Pr. (i) tui oninentta. — tua ruentia Pr. DISTINCTIO VHL — QUÆSTIO IV. 393 dicit quod quidquid de ipso affirmamus, potest nomen ejus, quia illud quod significat nomen est etiam de ipso negari ; quia non competit sibi secun­ diffinitio; causato vero convenit ut nomen ejus. » dum hoc quod noe inlelligimus et nomine significa­ Et ibidem, nono loco, arguit sic : < Significare sub­ mus, sed excellentius, η — Hæc ille. — Ex quo stantiam est significare hoc, et nihil aliud, secun­ patet quod nullum attributum, secundum quod est dum Philosophum, 8. Metaphysicæ (t. c. 9). Si in Deo, est diflinibile. Dico tamen quod bonitas ergo hoc nomen, bonum, significat divinam sub­ habet aliam rationem a ratione intellectus; illa autem stantiam, nihil erit in divina substantia quod non ratio non est diffinitio dictæ bonitatis, sed quædam significetur hoc nomine, sicut nihil est in humana imperfecta similitudo. substantia, quod non significetur hoc nomine, Et si arguitur de illa ratione sicut arguitur de dif­ homo, etc. > Et respondet : « Ratio, inquit, isla finitione; respondet sanctus Thomas, de Potentia procedit de eo quod significat substantiam diffiniDei, q. 8, ari. 2, ubi postquam arguit, loco 11, tive vel circumscriptive; sic autem nullum istorum sic dicendo : « Relatio el essentia differunt saltem nominum significat divinam substantiam. > — Hæc ratione in divinis; sed ubi est diversa ratio sive dif­ ille. finitio, est diversum esse, quia diffinitio est oratio Ad octavum negatur consequentia. Nec valet pro­ indicans quid est esse; ergo aliud erit esse sukslan- batio. Dico enim quod, licet quælibet ratio seu qui­ liæ, ct aliud esse relationis in divinis; ergo relatioel libet conceptus attributalis significet lotam divinam substantia differunt secundum esse, et ita realiter, * essentiam el perfectionem, non tamen totaliter eam respondet : α Dicendum, inquit, quod in divinis repraesentat, nec quidquid est in re; sicut conceptus nullo modo est esse nisi essentiæ, sicut nec intelli­ bonitatis repraesentat perfectionem divinam totam, gere nisi intellectus; et propter hoc, sicut in Deo est id est non solum pariem ejus, sed non représentai tantum unum intelligere, ita et unum esse. El ideo eam totaliter, quia non repraesentat intellectum, nec nullo modo concedendum est quod aliud sil esse rela­ relationes, quæ sunl in Deo. Unde sanctus Thomas, tionis, et aliud essentiæ. Ratio autem non significat 1 p., q. 28, ari. 2, ad 3“·, sic ait : < Si in perfe­ esse, sed esse quid, id est quid aliquid est. Unde ctione divina nihil plus contineretur quam quod duæ rationes unius rei non demonstrant duplex esse significat nomen relativum, sequitur quod esse ejus ejus, sed demonstrant quod dupliciter de illa re potest esset imperfectum, utpote ad aliud se habens; sicut dici quid est (a); sicut de puncto potest dici quid est si non contineretur ibi plus quam quod nomine sicut principium el finis. » — Hæc ille. — Ita dicam sapient iæ significatur, non esset aliquid subsistens. in propositô de attributis, quod duæ rationes attri­ Sed quia divinæ essentiæ perfectio major est quam butorum dicunt quid est res; nec tamen sequitur quod significatione a liciijus nominis comprehendi quod dicant duo esse, vel duas quidditates, praeser- possit, non sequitur, si nomen relativum, vel quodtim quando neutra ratio perfecte dicit quid rei, sed cumque aliud nomen (x) dictum de Deo, non signi­ solum quid nominis; cujusmodi est in proposito. ficat aliquid perfectum, quod divina essentia habeat Nam, cum bonitas divina sit divina essentia, si esse imperfectum ; quia divina essentia comprehendit aliqua diffinitio dicens perfecte quid rei daretur de in se omnium generum perfectiones. d — Hæc ille. divina bonitate, illa comprehenderet in se rationes — El q. 13, ari. 4, ad 2·· : ersona Patris inveniuntur plura attributa, ut bonitas el sapientia et hujusmodi, ita in naturi divina inveniuntur plures personæ; sed Pater non dicitur esse compositus ex pluribus attributis sicut ex partibus, quia simplex est; ergo pari ratione, quia natura divina est sim­ plex, non erit composita ex personis sicut ex parti­ bus. Et hoc exprimit sanctus Thomas, in eadem expositione littera. — Posset etiam dici quod Augu­ stinus intendebat sic arguere : Qualitates in creatis majorem compositionem faciunt cum illis in quibus sunt, quam relationes cum fundamento; sed in divinis perfectiones significato nominibus qualita­ tum non faciunt aliquam compositionem cum sup­ posito in quo sunt, nec ad invicem; ergo nec rela­ tiones cum essentia divina. Ad declmuinqunrtum dicitur quod ille qui poneret significata nominum perfcclionalium non habere aliquid correspondons a |>arte rei in Deo, destrueret dicta Doctorum. Similiter, qui poneret omnia ista nomina idem significare el eodem modo, destrueret dicta Doctorum; quia tunc ista nomina : bonus, sapiens, essent synonyma; el ista propositio esset formalis: voluntas esi intellectus, sicut ista: voluntas est voluntas. Sed ille qui ponit quod in Deo corresponde! idem omnino simplex omnibus istis nominibus, sed non eodem modo, utpote quin justi­ tia significat talem rem mediante isto conceptu, et sapientia significat eamdem rem mediante alio con­ ceptu (nomen enim prius significat conceptum quain rem, ut dicitur i. Contra Gentiles, cap. 35), non destruit dicta sanctorum. Nec habet dicere quod ista sil formalis, justitia est sapientia, propter diver- DISTINCTIO VU U — QUÆSTIO IV. sitalcm rationum signi fiai la rum per subjecturn et praedicatum. Ad dcclniumqulntuin dicitur quod ex natura rei non plus est eadem divina essentia «ibi ipsi, quam sit eadem sapientia? vel voluntati. Nec valet probatio. Licet enim duo conceptus formarentur do sapientia et essentia, unicus vero de essentia, hoc non pro­ venit ex parte rei quod res ita exigat intelligi, sed quia intellectus noster intelligit Deum ex creaturis; et sicut in creaturis ad inlelligendum sapientiam alium conceptum format quam ad inlelligendum sapientem essentiam, ita etiam facit cum intelligit Deum. Cujus causam assignat sanctus Thomas, 1 p., q. 13, ait. 4 : a Ratio, inquit, quam significat nomen, est conceptio intellectus de re significata per nomen. Intellectus autem, cum cognoscat Deum ex creaturis, format ad inlelligendum Deum conceptiones propor­ tionales jierfectionibus procedentibus a Deo in crea­ turas; quæ quidem perfectiones in Deo praeexsistunt simpliciter et unitæ, in creaturis vero accipiuntur diversæ et multipliciter. Sicut igitur diversis |>erfeclionibus creaturarum respondet unum simplex prin­ cipium, repraesentatum per diversas perfectiones creaturarum varie et multipliciter; ita variis et mul­ tiplicibus conceptionibus intellectus nostri respondit unum omnino simplex, secundum hujusmodi con­ ceptiones imperfecte repraesentatum. > — Hæc ille. — Ex quo patet quod, sicut creaturae ex quibus cognitionem accipimus, per aliam perfectionem assimilantur Deo ut est sapiens, et per aliam ut est vivens; ita intellectus noster alia conceptione con­ cipit Deum ut sapientem, el alia ut viventem. Addo etiam quod, posito quod intellectus Deum in se vide­ ret et non ex creaturis, adhuc plures rationes for­ maro posset de essentia et sapientia Dei, non autem de sapientia; quia licet ex parte rei non sit aclu major identitas aut distinctio inter sapientiam et essentiam, quam inter sapientiam et sapientiam, tamen sapientia et essentia divina nat® sunt dividi in intellectu creato, et distinctim participari in crea­ tis; non sic autem essentia et essentia, vel sapientia el sapientia. Unde istud non arguit quod extra intel­ lectum creatum sil aliqua talis non identitas, aut distinctio actualis inter praedicta, sed solum radix et fundamentum distinctionis; quæ quidem non est actualiter extra intellectum, sed in intellectu. Sicut quidditas lucens in phantasmate est inlelligibilis in potentia; quæ potentia non reducitur in actum in phantasmate, sed in intellectu ; similiter natura spe­ cifica est extra intellectum universalis in potentia; qute |K)lenlia non reducitur ad actum extra intelle­ ctum, sed in intellectu. Sic in proposito. Licet enim in Deo nulla sit potentia distans ab actu vel reducibilis ad actum, tamen distinctio inter attributa est in divina essentia in potentia activa objectati, ita qtlod illud objectum est causativum talis distinctionis in intellectu creato limitato, mediate, vel imme- | 395 diale : immediate quidem, cum intellectus imme­ diate recipit ab illo objecto diversas impressiones; mediate vero, cum intellectus recipit ex creatis diversas impressiones, quæ sunt vari® similitudines Dei. Sicut enim perfectiones, quæ sunt formaliler in creaturis, erant in potentia in (z) prima causa a qua processerunt, ita hujusmodi rationes perfectio­ num praeexsistunt in Deo in potentia activa objectiva. Sicut tamen Dei omnipotentia cum res produxit non dicebatur de potentia reduci in actum, sed solum dicitur quod res quæ prius erat in Deo in potentia postea est in aclu; el hoc quia res creata non est actus divinae [«olentiae sed effectus ; ita nec debet dici quod in Deo sit aliqua potentia ad distinctionem, quæ reducatur in actum, sed solum quod dislinctio ratio­ num prius erat causaliter in Deo, et postea est in aclu in intellectu crealo. Et hoc generaliter est verum de omni potentia quæ nihil recipit dum illud quod erat potentialiler in eo postea est in effectu. Unde non debet dici quod in phantasmate sit potentia ad pluralitatem, qua? reducatur in actum per intelle­ ctum agentem ; sed quod universale est potentialiter in phantasmate, el actualiter in intellectu possibili. Et ita intelligo supradiefa. Ad (lccimums«kxtuin dico quod divina attributa possunt distingui per intellectum divinum, et per intellectum creatum. Sicut enirn dicit Petrus de Palude, < quinque modis dicuntur aliqua distincta ratione. Primo, quando ab invicem distinguuntur diversa entia rationis, ut chirnæra dicitur distingui a.tragelapho, et hujusmodi figmenta, et secundæ intentiones, ut species differt a genere. Quia enim differunt, et non realiter, cum non sint res, oportet quod differant ratione. Et hoc rationabiliter; quia, sicut differunt re, quæ sunt diversa entia in re, consimiliter differunt ratione diversa entia rationis. — Secundo, quando unum ens reale simpliciter distinguitur a seipso, secundum quod diversis con­ ceptibus formalibus comprehenditur ab intellectu ; sicut anima in quantum vegetati va, sensitiva, et intellectiva, secundum quæ alia et alia sibi attribuit intellectus. Si enim dicuntur differre re, qua? habent diversas formas reales, pari malo differunt ratione, quorum sunt diversi conceptus formales non mate­ riales; ut si bis vel 1er eadem res sub eodem con­ ceptu concipiatur;quia, sicut materia non distinguit in rebus, sed forma, ita nec conceptus materialis, sal formalis, in distinctione rationis. — Tertio, quando una res uno conceptu intelligitur ut plures, sive comparando illam ad diversa, ut centrum ad lineas progredientes ex eo, vel tendentes ad ipsum ; sive ad idem diversimode, ut punctum ad circulum, ut principium ad finem; sive idem ad seipsum, ut dicendo, homo est homo, vel, homo est idem sibi ipsi. Sed ad duo prima membra hujus tertii princi(x) tn. - n Pr 396 LIBRI I. SENTENTIARUM palis videntur reduci secundus modus principalis et tertium membrum hujus tertii modi; quia ex hoc res forte est cnnceplibilis pluribus conceptionibus et rationibus quia esi comparabilis diversis rebus, vel uni diversimode, et comparatio unius rei ad seipsam diversorum comparationem coexigit. Datio autem hujus est : quia ex quo intellectus utitur una re sicut uteretur pluribus rebus, quantum ad intellectum res est plures, et sic distinguitur ratione. — Quarto, quando intellectus judicat aliquid unum re esse plura ratione : non judicans plura re, quia tunc esxit falsus; nec judicans plura ratione, quæ etiam sunt plura ratione, quia iste intellectus non faceret pluralitatem rationis, sed supponeret; sed si videns rem esse comparabilem ad plura, vel esse conceptibilem pluribus modis, non tunc comparet eam nec concipiat per illos modos, sed ex hoc quod videat eam sic comparabilem vel conceptibilem, ex hoc ipse» judicet eam plures ratione, tunc facit eam plures ratione, cujus dicere est facere. Nec est intellectus falsus, quamvis non sit plures ratione, sed tunc iit; el ita dicendo rem esse plures, facit eam plures; sicut Deus, cujus dicere est facere, res dixit, et factæsunt; sicut cum dico : hoc est corpus meum, dicendo (it illud quod t*st verum ; nec est falsurn : quia in talibus practicis, non ex eo quod res est, oratio est vera, sed ex eo quod per orationem res fit, est oratio vera ex enti tale rei quam facit et non sup­ ponit; el sermo est subjectus intentioni, quæ est significare non quod res praeexsistat, sed quod signi­ ficando liat. — Quinto, quando res, quæ aliquo pro­ dictorum modorum est plures potentia solurn, fit (i) entia plura actu ; quia plura esse rationis potest res habere, sicut plura esse accidentalia. Illa, inquam, pluralitas apprehenditur in actu ab aliquo intellectu, sine hoc quod judicetur plures aut concipiatur diver­ sis conceptibus; hoc ipso, illa pluralitas, sive haberet prius esse sive non, jam habet esse actu ; quia ad esse actuale pluralitatis rationis requiritur quod actu cadat super rem ille actus rationis qui facit earn plures; sicut materia, ex hoc quod potest habere plures formas, non est distincta actu per ali­ quem actum possibilem, sed solum per illum qui est actu; sed quia ad esse actuale entium rationis sufficit esse cognitum, si etiam non esset aliqua ratio formaliter pluri ficans aliquid ratione secundum aliquem modum quatuor pnedictorum, si tamen illis modis cessantibus res apprehenditur ut plurificabilis illis modis, ex hoc ipso solo pluralitas halwt esse cognitum, et per consequens est actu. » Tunc subdit dictus doctor quod < primus morius distinctionis rationis non est in Deo, qui est ens verissimum ; sed secundus est in Deo per comparationem ad intelle­ ctum creatum, non autem divinum, qui unico con­ ceptu rem cognoscit. Tertius autem ct quartus sunt (s) /It. - «l Pr. in Deo, indifferenter per comparationem ad intelle­ ctum divinum vel creatum ; quia uterque potest una re uti ut plures, et ex hoc vel alio judicare eam plures. Quintus vero proprie est in Deo quoad intel­ lectum divinum, qui omnem pluralitatem possibi­ lem el actualem maxime comprehendit. © — Hæc ille. — Patet ergo quod attributa divina distin­ guuntur ratione per comparationem ad intellectum divinum et creatum similiter. Tunc ad priinam improbationem primæ partis, dicitur quoosl intellectionem secundum rationem, dummodo bene intelligatur habeat esso reale et esse rationis, scilicet esse intel­ lectum simulet semel. —Ad illud quod additur,sci­ ut expressum est. Tunc dicilur Ad primam ejus improbationem quod prima con­ licet quod sola entia rationis sunt plura per intelle­ sequentia ibi facta non valet, scilicet ista : si eadem ctum, dicilur ut prius, quod eo facio quo res habet res distinguitur ratione a seipsa, tunc aliqua ratio plures rationes aut conceptus in anima, ipsa potest esset ejus, quæ non esset ejus. El quando probatur : dici plures ratione secundum esse cognitum vel quia omne illud quo aliquid etc.; dico quod omne objectivum quod habet in anima. Nec iste modus illud quo aliquid ab aliquo distinguitur, est unius loquendi est novus,sed esi evangelicus; unde Joann, i. illorum el non amborum eo modo quo distinguun­ dicitur : quod factum est, in ipso vita erat etc. tur, sed potest esse utri usque illorum alio modo con­ Quod exponens Magister, I. Sentent., dist. 35, dicit : siderati. Unde, sumpta una re quæ distinguitur secun­ — Hæc ille. — Ex quibus patet quod res intellecta, ut esi in intelligente, est ipsa species intelligibilis, vel ratio, aul conceptus, aul intentio intellectus; quod darius dicil, 4. Con­ tra Gentiles, cap. 11 : « Intellectum, inquit, ut est in intelligente, est intentio intellecta et verbum. > Et ideo illa quæ conveniunt tali intentioni quæ est in intellectu, ut intentio est, po&unt dici de re cujus est intentio; ita quod, si intellectus multos conceptus formet de una re, talis dicitur esse plures et distincta el multiplex secundum rationem, hoc est secundum es — Hæc ille. — Et 7. Metaphysicx, commento 23, dicit sic : < Quidditate» sunt exsistentes in anima; dicitur enim sanitas de forma quæ est in anima, et de habitu a) cujuimudi rit illud — cujus ilh iit Pr qui est in corpore; el ambo sunt idem, d El infra dicil : α Manifestum est quod forma artis dicitur duobus modis : unus est forma quæ est in anima; el alius est illa quæ est extra animam ; et sunl idem : v. gr. quoniam smilas dicitur de intellectu sanitatis quæ est in anima, et de sanitate exsistente in cor­ pore. » El concludit quod « diffinitio sanitatis quæ est in anima, esi sanitas in rei veritate — Hæc ille. — Item Augustinus, super Joannem, homilia 8, dicil quod eum scribimus litteras, facit eas primo cor nostrum, et deinde manus nostra. Lilterx fiunt (a) primo a corde, deinde a corpore nostro; easdem autem litteras facit cor nostram ct manus: numquid (C) alias cor, alias manus? Easdem quippe facit, sed non consimiliter ; cor enim facit eas inlelligibililer, sed manus visibiliter. Ecce quomodo fiunt eadem dissimiliter. — Hæc ille. Similiter cum arguens improbat hunc modum loquendi : aliquid est pluressecundum rationem ; dico quod licet non sil proprie dictus, tamen iste est admissibilis : aliqua res est multiplex secundum rationem, immo multa· rationes secundum quod est in intellectu. El tunc cum quærit quomodo inlelligo istud ; dico quod prima pars divisionis suæ concedi­ tur, scilicet quod cum dicitur res multiplex secun­ dum rationem, sensus est quod res sil plures, et distinguitur per opus intellectus, qui, formando diversas rationes de re, dividit rem, non secundum esse quod habet in se extra intellectum, sed secun­ dum quod est in intellectu |ær suam similitudinem. Quod enim intellectus facit de similitudine rei, dicitur facere de illa re ul est in intellectu. Ideo dicil sanctus Thomas, 1 p., q. '14, art. 13, ad 2“*, quod α quando in antecedente ponitur aliquid perli­ nens ad actum animæ, consequens accipiendum est non secundum quod in se est, sed secundum quod est in anima. Aliud est enim esse rei in seipsa, et esse rei in anima; utputa si dicam : si anima intel­ ligit (γ) aliquid, illud est immateriale, intelligendum est quod est immateriale secundum (3) quod est in intellectu, non secundum qubd est in seipso. n — Hæc ille. — Sic in proposito, si sic dicatur : anima multipliciter concipit lapidem, igitur lapis est multiplex ; consequens inlelligendum est de lapide secundum esse (juod habet in intellectu. El similiter cum dicitur : per operationem intellectus lapis fit multiplex, ergo intellectus dividit lapidem in plura; conceditur consequens, secundum esse lapidis in intellectu. Cum ulterius improbatur iste modus loquendi : lapis est plura entia secundum rationem objective vel in e^se objeci ivo; et arguitur sic: aut inlelligis,elc.; dico quod intelligimus qmxl eadem res, sic est obje­ ts) fiunt. — tunl Pr. (6) nuniiptid. — non quod Pr. (γ) intelligit. — mtendU Pr. (Ô) eue. — Ad. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. clurrt plurium rationum, quod eadem realitas obji­ ciatur cuilibet illarum, sed neutra illarum rem per­ fecte comprehendit. Et ideo quælibet illarum rem quodammodo partitur et dividit, tangendo rem lotam aed non totaliter; ita quod objectum ita varie termi­ nat actum intellectus, ac ai essent diversa objecta; et ut dictum est, illud objectum ex hoc quod bis vel duobus actibus objicitur, bifurtatur in anima. Et sic do primum membrum divisionis, scilicet quod obje­ ctum unius rationis est aliud ab objecto alterius, ut sunt in anima. Et similiter concedo secundum mem­ brum, quod objectum unius est objectum alterius, et non aliud, secundum esse quod habet extra ani­ mam. Et cum arguis : quia tunc non est distinctio aul pluralitas nisi in conceptibus, etc. ; dico quod eo ipso quod conceptus sunl diversi fonnaliter et per essentiam, res cujus sunt conceptus pluri ficatur per suam similitudinem, et ut est in anima objective. — El sic |>alet quod illa secunda improbatio dicti con­ sequentis non valet. Ad tertiam improbationem respondetur sicut ibidem respondebatur. Quando enim intellectus rem quæ est una secundum essentiam distinguit in pltms rationes, illa res secundum unam rationem est distin­ cta el alia et non ipsa a se secundum aliam rationem ; et hoc, secundum esse in anima. Sicul enim una ratio non est alia, ita res exsistens in anima per unam, fit non ipsa el non eadem sibi exsistenti in anima per aliam; sicut punctus ul principium, non est punctus ut finis. — Et cum quœritur quid intelligo dum dico res secundum suam rationem; dico quod non intelligo aggregatum ex re et ratione; sed inlel­ ligo nudam rem, non secundum esse quod habet extra, sed secundum esse quod habet (3) in anima Ul enim dixi, diversitas rationum redundat in diver­ sitatem rerum ul sunt in anima; sicut dicit Aristo­ teles, 4. Physicorum, particula 104, quod Socrates diversatur, cum fuerit in domo, ct cum fuerit in foro; quoniam ipsum esse in diversis locis facit diversitatem. Ubi Commentator, com. 104 k Trans­ latum cum accipitur in se erit unum, et cum reci­ pitur in respectu ad diversa loca, in quibus est apud suam translationem, erit diversum secundum diver­ sitatem prioris el posterioris, et accidet ei numerus; unde sophistic dicunt quod si Socrates est aliud in foro ab ipso in domo, ergo Socrates est idem el alius. El intendit quoniam si non esset hic aliqua pluralitas, non |>ossent sophistice accipere ipsum esse plura simpliciter. Et dicendum est quod Socrates est idem quodammodo, et hoc est secundum subje­ ctum, et diversum alio modo, scilicet secundum dif­ finitionem. * — Ihec ille. — Ita in proposito, obje­ ctum plurium rationum est unum quidam modo, scilicet secundum subjectum, et est plura alio modo, (3) habet — Om. Pr 399 secundum quod habet esse in alia et alia ratione sui, vel in alia el alia specie apud intellectum. Ad quartam improbationem dico quod rem distin­ gui a seipsa ratione, potest utroque modo intelligi, secundum quod ratio quandoque sumitur pro poten­ tia animæ, et quandoque pro conceptu animæ. Si enirn ratio primo modo sumitur, tunc dico quod res distinguitur ratione a seipsa effectue, id est ab intellectu qui effective objectum distinguit tanquam agens diversas conceptiones ejusdem rei, et per con­ sequens dans rei duplex esse rationis, ac per hoc distinguit eam in plura, juxta illud Commentatoris, 12. Metaphysicx. com. 39: « Intellectus innatus est dividere adunata in esse. > Non tamen intellectus distinguit rem dando ei duplex esse reale, nec con­ sequenter faciendo de ipsa duas res. Si vero sumitur ratio secundo modo, dico quod res distinguitur a seipsa ratione, formaliter et non effective. — Et cum quæriluran ratio illa sit formale distincti vu m extrinsecurn. etc.; dico quod est dislinctivum intrinsecum quantum ad esse rationis. Itatio enim illo modo est intrinseca rei intellectione, cum sit ipsa res in esse intellecto; non autem est ei intrinseca quantum ad esse extra animam, nec illo modo est ejus formale dislinctivum, immo nec dislinctivum. Est ergo ejus intrinsecum, illo modo quo est dislinctivum; et illo modo quo est sibi extrinsecum, non est distinctivum (a). Ad quintam improbationem negatur consequentia prima ; nec est argumentum a majori. Non enim oportet quod si res dicitur distingui ad distinctionem rationum formalium de ipsa conceptarum, quod similiter diversæ qualitates in re fonnaliter exsi­ stentes ipsam distinguant. El causa diversitatis est : quia, ut sepe replicatum est, ratio in anima est ipsa res in esse intelligibili quod habet in anima. Et hoc iterum ponit sanctus Thomas, Quodlihet 8, q. 2, art. 2, sic dicens : « Species intelligibilis est quo­ dammodo quidditas et natura rei secundum esse intelligibile, et non secundum esse naturale secun­ dum quod est in rebus, b — Hæc ille. — Non sic autem est de albedine, aut de dulcedine. Verum· tamen sanctus Thomas, de Malo, q. 2, ari. 6, ad 12"·, dicit quod < idem pomum est multiplex quale pro­ pter diversitatem coloris (6) et saporis, licet sil idem quale propter unitatem subjecti. * — Probationes autem faclæ in argumento non valent. Non quidem prima; quia, ul dictum est, diversæ res in pomo non sunt ullo modo ipsum pomum, nec in esse real i, nec in esse intellecto; cujus oppositum est de ratio­ nibus; el ideo accidentia pomi non sic distinguunt pomum sicul diversæ rationes ejus in anima. Nec tertia probatio valet ; quia hic non loquimur de divi­ sione aut transmutatione secundum esse reale. Nec ( x) non rit diitinetivum. — (45) colorii, — odarii Pr. el rwa eit diitinetivum Pr. 400 LIBRI I. SENTENTIARUM secunda; quia esse in re vel extra rem nihil facit, nisi quoad distinctionem realem; el tamen falsum supponit, quia mtio animæ illo modo «pio distinguit eam, non est extra rem, immo est res ipsa quodam­ modo. — Ad confirmationem dico quod non habeo pno inconvenienti quod res duplici ratione visa, sit multiplex in esse cognito; sed illa distinctio non est formalis, sed solum materialis, si visiones illae sint unius speciei. Ad sextani improbationem negatur consequentia; nec habet aliquam apparentiam. Constat enim quod ratio non est apta liabere multiplex esse reale, sicut res est apta habere multiplex esse rationis; el ideo non oportet quod si aliquod ens reale distinguitur a seipso ratione, quod ideo a simili aliqua ratio, vel ens rationis, distinguatur a seipso secundum rem. Tunc ad primam probationem consequential, dico quod res non minus est ipsa sola et non alia secun­ dum esse reale, quam ratio sil ipsa ratio; sed tamen res, posita in esse rationis, polest esso non ipsa, posita in alio esse· — Ad aliam probationem dico quod assumit unum manifeste falsum, scilicet quod distingui ratione sit proprium entis rationis. Nam constat quod horno et asinus, qui sunl res, distin­ guuntur ratione; el similiter Socrates el Plato sunl idem ratione specifica; quam identitatem Philoso­ phus vocat, 10. Mctaphysicæ, particula 10, identi­ tatem secundum diffinitionem, el particula 1, vocat identitatem secundum intelligcniiam. Sic ergo patet quod falsum est illud consequens, scilicet quod impossibile est eamdem rem a seipsa distingui secun­ dum rationem. Venimtamen, ul prædixi, alia via facilior posset teneri, quæ dicebat quod nunquam concedendum est quod aliqua res distinguatur ratione a seipsa, licet concedntor aliqua esse idem realiter et distingui secundum rationem. Unde, sicut non sequitur: Λ et B distinguuntur realiter, et A et B sunt eadem res, ergo eadem res distinguitur realiter a seipsa; nam totum antecedens est verum in divinis de Patre el Filio; isti enim distinguuntur realiter, et cum hoc sunt eadem, scilicet divina essentia, nec tainen illa res. scilicet essentia, distinguitur realiter a seipsa; sic nec in proposito sequitur : bonitas el sapientia distinguuntur ratione, et ista sunt una et eadem n*s, igitur una el eadem res distinguitur ratione a seipsa. Tene quam volueris. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta Aureoli contra eamdem conclusionem, nd primum quidem dicitur negando minorem, el Ad primam ejus probationem dicitur quod si ista probatio valeat, æque prolmbit quod nullum decem praedicamentorum, saltem substantia nec aliqua ejus species, dicit determinatam rationem principaliter et in recto; quia substantia in recto dicil ens, et quælibet species sutatantiæ in conceptu suo includit sulistantiam, ac hoc in recto. Unde consequentia priin.e probationis nulla esi, et fundatur in falso, scilicet quod ens non dicat aliquam determinatam rationem quæ sic est ratio ista quod non alia; hoc enim falsum est, ut dictum fuit alias, et argumenta in oppositum soluta. Fundatur etiam in alio falso, Supponere enim videtur ista ratio, et multa * sequen­ tes, quod cum dicimus conceptum entis includi in aliorum conceptibus, quod sicul uno modo ratio con­ stituitur ex distinctis vocibus, ita conceptus attri­ buti vel alicujus inferioris ad ens constituitur ex diversis qualitatibus; quod non est verum. Con­ ceptus enim hominis est similitudo hominis, et est simplex qualitas, sicut conceptus substanliæ, licet contineat viriualilerconceptum generis et different iæ; el ita dico de conceptu sapientiae et substanliæ. Et ideo false imaginatur quod illius conceptus sapienliæ, una pccia sit quid determinatum, el alia pecia sit determinativa ejus. Unde sapientia dicit unum con­ ceptum, qui est una simplex qualitas, licet æqu i valeat in reprœsentando duobus conceptibus, quorum unus esset confusus, scilicet conceptus entis vel qualitatis, et alius delerminativus illius conceptus confusi. Sup­ ponit etiam aliud falsum in toto processu, scilicet quod aliud sit ratio, et aliud conceptus. Ad secundam probationem distinguitur major. Si enim intelligatur de coincident! per prædicationem, negatur major, et conceditur minor. Quia ratio sapientia· coincidit cum ratione qualitatis, quia prædicaturde qualitate; coincidit etiam cum ratione substanliæ in Deo, quia prædicatur de ea. Si autem major intelligatur de coincidentia per omnimodam identitatem, îla quod aliqua ratio nunc sil hæc ratio, nunc illa, conceditur major, el negatur minor. Non enim ratio sapienliæ nunc esi ratio adæquala accidentis, nec ratio substanliæ; sicut nec ratio animalis nunc est ratio hominis solum, nunc ratio asini. Intelligil enim iste ila esse de sapientia, ac si animal non diceret aliquam rationem aut conceptum pneler conceptus suarum specierum, sed conceptus hominis‘diceretur conceptus animalis, et idem de con­ ceptu asini, ct quod ab illis conceptibus non abstra­ heretur aliquis tertius communis illis; quod est falsum. Et eodem modo falsum est, si ita imagine­ tur de sapientia. — El cum dicil quod illa qualitas in anima sapientis, in quantum esi talis quali­ tas, etc.; falsum esi; immo non facit hoc per ratio­ nem qua qualitas, sed per aliam, qua scilicet est sapientia. El idem dico de divinitate. Et quia ipse non probat oppositum, non dico amplius, sed solum quod essentia et qualitas non faciunt aliquem esse sapientem, nisi in quantum sunt fundamentum talis tertiæ rationis. Ad tertiam dicitur quod ille conceptus sapienliæ communis Deo et creatune, nec est communis eis i accidenta!iter, nec proprie quidditative. Venimtamen dico quod aliquem conceptum prædicari de Deo quidI dilative, contingit dupliciter. Uno modo, quia dicit DISTINCTIO VIH. — QUÆSTÏO IV. et significat divinam essentiam, quæ est quidditas Dei ; et hoc modo multi conceptus communes ponent dici de Deo et creaturis quidditative. Sicut enim ait Augustinus, 7. de Trinitate, Deo hoc est esse quod fortem esse, vel sapientem esse, et si quid aliud de illa simplicitate dixeris quo ejus substantia signifi­ cetur. Item Boetius, de Trinitate (cap 4), dicil quod cum quis alia praedicamenta prêter relatioηβηι m divinam verterit pricdicationem, cuncta mutantur in substantiam ; sicut justus, etsi qua­ litatem significare videatur, tamen significat sub­ stantiam. Item Anselmus, secundum quod allegat arguens, dicit talia nomina responderi ad quæstionem faciam per quid. Et isto modo loquendi de communi quidditative loquitur sanctus Thomas, 1 p., q. 3, nrt. 5. Ait enim quod c genus significat naturam rei, cum prædicetur in eo quod quid » ; ubi videtur velle quod illud quod significat naturam, prædicatur in eo quod quid. Alio rnodo potest prædican quidditative, quia non solum significat substantiam quocum­ que modo, sed diffinit vel comprehendit eam, vel raprxsenlat eam, sicut est in se; et isto modo nulla ’ratio fabricata ab intellectu prædicatur de eo in quid. Unde Damascenus, I. 1, c. 9 (dc Fide orth.) : Oportet, inquit, singulum eorum qua * dc Deo dicuntur, non quid est secundum substan­ tiam significare, sed quid non est ostendere, aut habitudinem quamdam ad aliquid torum quæ assequuntur naturam vel operationem Et isto modo exponit eum sanctus Doctor, i p., q. 13, art. 2; et de Potentia Dei, q. 7, art. 5, ad Ie* ; el 1. Sentent., dist. 22, q. 1, ari. 4, ad 4U* . Tunc igitur concedendo, ad sensum predictum, quod con­ ceptus sapientiæ sit communis quidditative Deo et creaturis, dico ad primam probationem in oppositum quod consequentia non valel, scilicet quod illa ratio sic communis esset genus ad Deum; quia genus oportet pnedicari in quid secundo modo, scilicet com­ prehendendo conceptum speciei, ila quod nihil im­ portetur per speciem quin importetur implicite per genus, ut dicitur de Veritate; sic autem non est de sapientia respectu Dei, nec de quocumque conceptu creato, ul dictum fuit in conclusione. — Ad aliud ejusdem probationis dicitur quod consequentia non valel. Illa enim ratio sapienliæ quam habet intelle­ ctus noster, non est univoca D< *o et creatune, sed analoga ; imo nec est perfecta ratio Dei, sed quædam similitudo imperfecta et deficiens; nec sufficit ad hoc quod sit univoca quod prædicetur in quid illo modo primo, sed oportet quod secundo modo prædicetur in quid. — Tertia etiam probatio non valet. Uoncedo enim quod de ratione sapientia?, quam habet intallectusnostçr, prædicatur qualitasquidditative tamquam genus de sua specie, ct hoc secundum quod sapientia prædicatur de creatura; < non tamen est genus ejus secundum quod de Deo prædicatur, eo quod qualitas, in quantum hujusmodi, dicitur ens eo quod inhæ- 401 rel (i) aliqualiter in subjctUo. Sapientia autem et justitia non cx hoc nominantur, sed magis ex aliqua perfectione, vel ex aliquo actu. Unde talia veniunt in divinam pnrdicationem secundum ratio­ nem differentiae, el non secundum ralionem generis, i Verba sunt sancti Thorna , * de Potentia Dei, q. 7, ari. 4, ad 2’·. Nec sequitur quod cum prædicantur de Deo, sil falsa pra-dicatio, remoto genere; quia non univoce prodicantur de Deo ct creatura, ut idem dicil ibidem, ad 3‘* . — El sic patet ad tertiam pro­ bationem minoris prims rationis. Ad quartam conceditur prima conditionalis, sed negatur minor. Quid autem sit dicendum ad proba­ tionem ejus, patuit in quæstione de vestigio. Ad quintam dicitur sicul ad primam. Ad sextam negatur major, loquendo de pradicari quidditative primo modo; sed conceditur secundo modo; tunc autem nihil est ad propositum. Ad septimam dico quod tam ratio relativa potest esse communis Deo et creatura, quam absoluta. Exemplum primi est de ratione boni; exemplum secundi de ratione justi. Et quando probatur'quod non ratio relativa; dico quod relatio importata per nomen boni est relatio rationis, secundum quod dicit sanctus Doctor, de Veritate, q. 1, art. I, ubi dicil quod bonum addit super ens respectum rationis, scilicet convenientiam ad appetitum, sicut verum addit respectum rationis ad ens, scilicet convenien­ tiam ad intellectum. Item, q. 21, art. 1, dicil quod verum et bonum super intellectum entis addunt respectum rationis, scilicet respectum perfeclivL Verum enim dicit perfeclivum secundum ralionem speciei tantum, el non secundum esse naturale rei. sed bonum dicit perfecti vu m alterius, non solum secundum esse speciei, sed secundum (6) esse quod habet in rerum natura ; primo modo enim intellectus perficitur a rebus, sed secundo modo perficitur res a suo fine. Hoc supposito, dico quod attributum bonitatis dicit respectum rationis; nec tamen sequi­ tur quin dicat perfectionem simpliciter, ut arguit adversarius. Nam, secundum quod dicil sanctus Doctor, de Veritate, q. 21, art. 6 : < Aliquod nomen potest importare respectum dupliciter. Uno modo sic quod nomen imponatur ad significandum ipsum respectum, sicul lux: nomen, pater, vel filius, aut paternitas ipsa Quædam vero dicuntur impor­ tare respectum, quia significant rem alicujus gene­ ris, quam comitatur respectus, quamvis nomen non sil impositum ad significandum respectum tantum; sicut hoc nomen, scientia, est impositum ad signi­ ficandum qualitatem quamdam, quam sequitur respe­ ctus, non autem ad significandum ipsum respectum. Et per hunc modum ralio boni respectum implicat, non quia ipsum nomen boni significet ipsum respe(») inlurrct. — in hoc et Pr. (6) Lccundum. — Oin. Pr L - 26 402 LIBRI I. SENTENTIARUM dum solum, sed quia significat id ad quod sequitur respectus cum ipso respectu. » — Hæc ille. — Hoc supposito, dico quod si bonum diceret respectum primo modo, conceditur quod non diceret perfectionem simpliciter;sed dicit respectum secundo modo; ideo non obstat quin dicat perfectionem simpliciter, non quæ sit ille respectus rationis, sed illud ad quod consequitur respectus. Bonum enim dicit perfectis­ simum secundum esse, ita quod i*atio boni includit ens in aclu perfecto; et tunc sequitur respectus, quem etiam importat nomen boni. Quod autem bonum includat ens in aclu perfecto, dicit sanctus Doctor, 1 p., q. 5, art. 1,3 et 5. — Nec valet etiam illud quod dicit, quod hujusmodi respectus rationis fiunt ab intellectu, etc. Ad hoc respondetur quod consequentia nulla est. Nam nullus est ita demens, qui dicat quod Deus sit formaliter bonus per ratio­ nem fabricatam a nostro intellectu, nec per respe­ ctum fabricatum ab intellectu nostro, vel consequen­ tem ejus operationem ; sed Densest formaliter bonus per bonitatem quæ est in Deo. Illam tamen lenita­ tem intellectus non potest concipere, nisi concipiendo divinam essentiam el respectum ejus ad aliquid sicul perfoctivi ad perfectibile. Cujus causa esi : quia intellectus noster concipit Deum ex creaturis, in quibus nihil concipitur ut bonurn, nisi per illum modum ; non etgo Deus perfectus est per conceptus nostros, sed per essentiam suam. El ideo, cum dici­ mus : Deus formaliter sapiens est per rationem sapien­ ti®, non intelligimus quod per illum conceptum quem nos habemus de sapientia, Deus sit formaliter sapiens, sed |>er essentiam suam ut nata est fun­ dare istum conceptum et rationem ; et hoc esi, sub aliis verbis, quod ratio sapienti® non facit Deum formaliter sapientem secundum esse quod habet in intellectu, sed secundum esse quod habet in Deo. — Et per hoc etiam patet responsio ad illud per quod vult probare quod attributa non dicant rationem absolutam. Ad secundum principale conceditur conclusio, scilicet quod tota res divinæ perfectionis concipitur, quandocumque aliquid ejus concipitur. Nec sanctus Doctor op|»ositum vult, sed solum quod nulla creata conceptione concipitur divina perfectio secundum omnem modum suæ perfectionis, vel secundum omnem modum quo potest concipi ut perfecta. Potest enim concipi ul bona, ut sapiens, ul volens; et unica conceptione non potest intellectus noster omni­ bus illis modis concipere; quia, sicut nullus conce­ ptus est perfecte repræsentativus omnis perfectionis possibilis, ita nec divinam essentiam perfecte repré­ sentât ut ei per omnia assimiletur; quia divina essenlia omnem perfectionem possibilem continet. El ideo dicit in plerisque locis, quod lieati concipiunt totum Deum, sed non totaliter; licet hoc aliter expo­ nat, scilicet quid dicit ly totaliter cognosci ; ul palet 4. Sententiarum, dist. 49, q. 2, art. 3, ad 3 ·; * el 3 | Sententiarum, dist. 14, q. 1, ari. 2, q1· 1 , ad 2m; j item, 1 p., q. 12, art. 7, ad 3am; de Veritate, q. 8. art. 2, ad 2“ω. Sic a simili dicendum est de viatoribus, quod concipiunt lotam divinam ιχ rfeclioncm, sed non totaliter, non solum quia res intellecta exre­ dit lumen intellectus creati cujuscumque, sive beati, sive non, sive sil lumen gloria», sive non, ex quo contingit quod nullus intellectus creatus Deum com­ prehendit; sed etiam quia species vel similitudo, quam habet intellectus de re intellecta, exceditur α re intellecta; sicul si species iutelligibilis rcpræsontard hominem in quantum est sensibilis, el non in quantum rationalis; ex quo contingit quod per nul­ lam talem conceptionem videtur divina essentia, ul dicit sanctus Thomas, 3. Sententiarum, ubi supra. — Et cum arguens infert quod licet beati non videant Deum totaliter, tamen non distinguunt, etc.; dico primo quod non est simile; quia beati vident Deum per speciem æquantem rem intellectam, sci­ licet per ipsam divinam essentiam, quæ intellectui beato supplet vicem speciei, ul dicit sanctus Doctor, locis allegatis. Dii j secundo quod nec beatus, nec viator, unica creata conceptione divinam perfectio­ nem totaliter concipit, ut dictum fuit prius; el ideo tam iste quam ille divinas perfectiones distinguere potest. Ad tertium principale negatur minor. Non enim est eadem causa perfectionisdivinæ et attributi, quod uno vel pluribus conceptibus concipiatur (a). Nam causa quod de perfectione divina intellectus format tot conceptus, est quia perfectio divina dicit quid conceptibile omni conceptu perfectionis repertæ vel reperibilis in creatis, non includente imperfectio­ nem. Cum autem dico, bonitas divina, vel, sapientia divina, dico divinam essentiam sub tali ratione per­ fectionis repertæ in creatis quam dicimus sapien­ tiam ; nam nomina vocalia primo significant conce­ ptum, el secundario rem sub conceptu, ut allegat sæpe sanctus Doctor Philosophum, 1. Perihemieniae (cap. 1). El ideo, licet sapientia divina sil æque realiter illirnitata sicul divina perfectio, tamen sapientia dicit illam rem sub ratione determinata, et non adeo dislinguibili (>er rationes socialiores. Non sic de divina perfectione. Unde, secundum rationem, limilatior est sapientia divina quam perfectio; et ex hoc consurgit quod unum est magis distinguibile, secundum conceptus perfectionales, quam aliud. El ita dicitur de aliis attributis. — Ad confirmationem negatur antecedens, tam in isto proposito (piam in aliis, præsertim in infinito secundum numerum; cujus modi est divina perfectio infinita secundum rationem, scilicet quia infinitis conceptibus perfeCtionalibus conceptibilis ; non sic sapientia. Ad quartum negatur consequentia. Licet enim ponat sanctus Thomas, 1 p., q. 55, art. 3, et de (a) α verbo perfectioni * usque nd concipia/ur. — Om. Pr DISTINCTIO VIII. — QUESTIO IV. Veritate t q. 8, ari. 10, quod quanto virtus intelle­ ctiva est superior, tanto per jmuciores species multa cognoscit, ul exemplificat de Deo, qui omnia cogno­ scit per unicam formam intelligibilem, scilicet suam essentiam, et de angelis, qui (β) quanto superiores sunt, tanto [ter pauciores species universitatem intel­ ligibilium apprehendunt, et de hominibus, qui (pianto sunt perspicacioris intellectus, tanto ex paucis multa capiunt, quanto autem debiliorem intellectum habent, non intelligunt nisi eis particulatirn expli­ cetur per singula; tamen erit devenire ad alias con­ ceptiones non ulterius distinguibiles, sicut in con­ ceptum specificum, qui est indistinguibilis in alios. Et sic palet quod non est inconveniens quod parum perspicax indigeat pluribus conceptibus ad intelli­ gendum divinam perfectionem; non tamen sequitur quod iste inferi, scilicet quod (γ) plures conceptus attributales formet rusticus quam magister in theo­ logia, sed quod pluribus indigeat; sed quotquot format rusticus tot potest formare theologus. Ad quintum negatur major, ul patuit de angelis inferioribus el superioribus. Nec exemplum de albedine juvat. Aliquis enim intellectus est qui unico conceptu cognoscit albedinem esse disgregativam, et esse mensuram coloris, et oppositam nigredini ; aliquis autem qui ad hoc indiget Iribus conceptibus. Et idem dico de beatis, quod aliqui sunt cognoscentes unico conceptu, quæ alii inferiores non cognoscunt nisi per quatuor, vel hujusmodi, secundum quod sunt poliores tam in naturalibus quam in lumine gloriæ. Ad sextum dico quod solvit seipsum. Non enim intelligimus quod intellectus noster formans de Deo plures conceptus attributales, sic distinguat divinam perfectionem quod aliquid de ea concipiat, et aliquid dimittat ; sed sic quoti divinam perfectionem diversis conceptibus concipit, et quilibet est illi perfectioni inadæqualus ; quia imperfecte talia repraesentat, quia non secundum modum quo repræsenlari nata est; scilicet ul bona, ul justa, ul sapiens; et ideo est ibi aliqua similitudo realis divisionis. Sicut enim in : reali divisione una pars separatur ab alia, vel una pars significatur vel Lingitur, alia non tacta vel significata; ita in hujusmodi conceptuum distin­ ctione divinæ perfectionis continentissuperemSnenter omnes perfectiones creaturarum quæ in creatis sunt partitio, intellectus noster, dum concipit eam dum continet in se hanc perfectionem quæ est boni Lis, non concipiendo eam tunc ul continet illam |>erfeclionem quæ est sapientia, et post concipit earn con­ cipiendo eam ul continet hanc perfectionem qus est sapientia, non concipiendo eam ut continet eam quæ est bonitas, quodammodo videtur divinam perfectio­ nem partiri. Nec est falsus intellectus sic distincte (s) qui. — Om. Pr (C) quod. — Om. Pr. 103 I concipiendo. Non enim intelligit talia esse partita et distincta in Deo; sed ipse distincte el partite talia intelligit, quia nullum talium intelligit ut in Deo est, cum nulla talium conceptionum adaequat rem conceptam. Sic ergo divina perfectio conceptibiliter distinguitur, non quod distinctio in eam cadat secun­ dum quod est in se, sed secundum quod est in intel­ lectu ; est enim ibi per suam diminutam similitudi­ nem ; et ideo cum tales similitudines sint plures et distincte, ipsa est ibi quodammodo distincta. Ad septimum negatur rninor. Dico enim quod qui primo concipit essentiam aut bonitatem Dei, et secundo concipit ejus sapientiam, non addit m secunda conceptione aliquam aliam rem ad illam quæ primo concipielialur, quæ quidem additio sit in Deo; sed est additio in creatura exsistente (a) vel possibili. Primo enim divina essentia concipiebatur in conceptu talis creaturae, el secundo in conceptu alterius. Unde argumentum haberet (C) veri Litem, si per quemlibet talium res divina conciperetur in se; modo autem non secundum quod in se est concipi­ tur, sed in creatura; et ex creatura el secundum quod continet eminenter talem perfectionem, addit secundum rationem ad seipsam conceptam ul con­ tinet aliam perfectionem; sed secundum rem e>t additio in creatura, quia tales conceptus sunt conce­ ptus creaturarum adæquati. Ex quo patet quod pn>1 cessus argumenti contra hoc quod dictum est, nullus est, scilicet quod conceptus unius attributi addat rem ad conceptum alterius. Item nec valet contra hoc quod conceptus attributi adderet rationem ad conceptum essenliæ, ut bonum ad essentiam. Licet enim conceptus bonitatis addat solum respectum rationis ad conceptum essentiæ, non sequitur quod essentia sit bona solum secundum rationem, et non secundum rem ; quia essenlia divina non est forma­ liter bona per illum respectum, nec per illum con­ ceptum, sed bonitate quæ est (γ) ipsa essentia. Sed intellectus noster non potest concipere essentiam esse bonam, nisi concipiendo eam et secundum illum respectum, vel aliam rationem ; et hoc est ideo quia non concipit Deum in se. sed ex creaturis, ubi ratio bonitatis in qua concipitur aliquid bonum, includit respectum vel rationem aliam a ratione essentiæ quæ dicitur bona. Ad octavum conceditur major, si talia accipiantur secundum quod sunt in se, et conceptu rem adae­ quanto, et specie perfecte rem repræsentante; tunc enim non apparet unde esset numerus talium con­ ceptuum. Sed si res non concipitur illo modo, sed solum in sua imperfecta similitudine vel specie vel conceptu, tunc tales conceptiones multiplicari pote­ runt, ac per hoc illa conceptibiliter distinguitur, (а) exjufenk». — ente Pr. (б) haberet. — habet Pr. (γ) in. — Ad. Pr. 404 LIBRI I. SENTENTIARUM et uniis conceptus addet ad alium rem vel rationem, secundum quod res distincta), ex quibus concipiun­ tur talia quæ sunt unita in alio, addunt ad se rem ve! rationem. Ad nonum dico quod major est vera ; sed ad mi­ norem dico ut prius. Concedo enim eam, si illis conceptibus res concipiatur secundum quod in se est, sicut eadem res concipitur conceptu generis et speciei. Sed si res concepta talibus conceptibus, con­ cipiatur in conceptu alterius rei quam eminenter continet, possunt tales conceptus esse inconnexi, secundum quod res, ex quibus et in quorum con­ ceptu concipitur, sunl unilæ vel inconnexa. Unde breviter, essentia divina est unum aliquid concepti­ biiiter conceptu sibi adaequato, scilicet qui est ipsa, vel Dei Filius et Verbum ; sed est multiplex el mul­ tipliciter concept ibi le conceptu sibi inadæquato. Ad decimum conceditur major, si talia, sic sint unum consideratione, quod nec in generali nec in speciali unum possit concipi alio non concepto; sed sic concessa majore, negetur minor. Si autem talia sint unum consideratione solum quia in aliquo genendi modo considerationis conveniunt, negatur major, sed conceditur minor. Non enim aliud intel­ ligit A rise! mus, ubi allegatur, nisi quod justilia, vel (δ) bonitas, el alia attributa, sunt unum in hac consideratione scilicet quod omnia significant divi­ nam essentiam et non aliquod accidens ejus. Sed non intelligit quod qui concipit Deum ul sapientem, concipiat eum ul justum vel hujusmodi. Tunc enim æque perfecte cognosceret Deum, qui solum cogno­ sceret cum ul est substantia, sicut qui haberet de ipso lotum quod scivit aliquis theologus de Deo per omnes conceptus viæ; quod est falsum manifeste. Ad undecimum negatur minor, ul patuit in solu­ tione secundæ probationis minoris primi argumenti. Unde dico quod sapienlia creata, non ea ratione qua talis qualitas, est sapienlia; cum alicubi reperiatur sapienlia, ubi non repentur ratio qualitatis. — Vel aliter; et credo quod melius. Concedo enim quod divinitas, vel res quæ est Deus, secundum propriam et adæquatam sibi rationem, est sapientia, justitia, bonitas et hujusmodi ; nec hujusmodi rationes adæquantes rem conceptam distinguuntur. Sed deitas, secundum rationem deitatis quam habet viator, certe non est sapiens, justa, vel hujusmodi, ila quod illa ratio repraesentet eam ut justam, ut bonam, et hujusmodi; nec enim ad hoc quod aliquid fundet ratiunem bonitatis, requiritur quod fundet rationem justiliæ. Et tunc dico ad argumentum, ad minorem, quod licet res qualitatis quæ est in anima justi, non sit intimius sapientia quam res quæ est Deus, tamen illa res illius qualitatis est limitata et comprehensa per rationem sapientia? quam habet intellectus crea­ tus, hominis praecipue, non autem res divinitatis; (») rd — Om. Pr. et ideo illa ratio, vel conceptus, est propria ratio ct conceptus talis qualitatis, non autem divinitatis. Ad duodecimum conceditur major de ratione divi­ nitatis sibi adæquata, quæ est Verbum Dei; sed secus est de ratione illa quam fabricat intellectus noster, concipiendo divinitatem ex creatis. Prima enim ratio est perfectissima, qua nulla major cogi­ tari potest; et ideo non se habet aliquo modorum divisionis quam facit arguens. Sed ratio divinitatis quam habet viator, non est talis qua major cogitari non potest; et talis ratio se habet per modum sub­ strati aliis rationibus, in quibus intellectus noster eum concipit. Nec valet proludio in oppositum. Jam enim palet quod non intrinseco perfectissima, nec qua major cogitari, etc. Cujus causa assignata est. Illa enim ratio est quæ explicatur sic dicendo: universalis provisor, secundum quod dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 13, art. 8. Dicit enim quod hoc nomen, Deus, est impositum ad significandum divi­ nam naturam; sed illud a quo est impositum, est universalis rerum providentia. Idem dicit, ari. 11, ad 1··, el infinitis aliis locis. Ex quibus patet ad argumenta. Ad declniumtertlum dicilur quod ratio quam habel viator de divinitate, potest concipi ul substra­ ta (a) aliis rationibus perfeclionalibus, ita quod aliæ attribuuntur eidem, puta ratio intellectus et volun­ tatis. Nec est inconveniens quod sit imperfecta, quia viator imperfecte Deum apprehendit. Non tamen oportet quod sil illo modo substrata quomodo genus substernitur differentiis, el confusum speciQcabilibus, sed illo modo quo prius secundum intellectum dicitur substerni, si tamen substratum dici debet rationibus posterioribus eidem attributis. Si autem loquimur de perfecta ratione divinitatis, illa nulli substernitur, el est unitas (6) omnium perfectionum Deum perfeci issirpe repraesentans, ul ponit sanctus Thomas, 1. Sententiarum, dist. 2, q. 1, art. 3, el dc Potentia Dei, q, 7, art. 6, ut fuit in conclusio­ num probationibus recitatum. Ad dcclmumquartum negatur major; el ad pro­ bationem dicitur quod est paralogismus secundum non causam ut causam. Quod enim ratio divinæ essentiæ quam habet viator, sit alia a ratione volun­ tatis divinæ, el tamen ratio voluntatis non sit alia a ratione illius qualitatis quæ est in anima volentis, immo sit ejus ratio, hoc quidem non est ideo quod ratio voluntatis sit magis intrinseca illi creaturae (piam divinitati, sed quia ratio volitionis comprehen­ dit illam creaturam, non autem divinitatem, et est perfecta ratio illius, non autem divinitatis. Unde oportet formare multas tales rationes, el eas attri­ buere divinitati, et consequenter alium conceptum haltere de divinitate et de sapienlia ; quia nullus illo(3) tubflruta. — abitracla Pr (6) uriifaj. — unita Pr. DISTINCTIO VIIL — QUÆSTIO IV. rum conceptuum diffinit, comprehendit, circum­ scribit, vel adaequat auum raliocinabile. Dico tamen quod perfecta ratio divinitatis includit rationem sapientia· et omnis perfectionis intelligibilis aut ima­ ginabilis; sed nunc loquor de ratione divinitatis quam concipit creatura, pnecipuo viatrix ; unde, cum talis ratio non circumscribat nec diffiniat rem, oportet alias conceptiones de illa formare. Ad declinuinquinlum dico quod distinctio illarum rationum est per opus intellectus, qui tales plures rationes format, secundum quod a diversis perfectio­ nibus creaturarum eas accepit, et illas postea Deo attribuit, omni defectione vel imperfectione semota ; sicut patet de ratione scientis et vitæ. — Et ad pro­ bationem in oppositum, dicilur quod in re indivisi­ bili intellectus ponit distinctionem, fabricando diver­ sas rationes eidem indivisibili inadiequatas, quibus illud indivisibile corresponde! tamquam per multa représenta tum, et per quodlibet illorum imperfecte; quo facto, distinctio rationis habet sufficiens funda­ mentum mediatum el immediatum, immediatum quidem, distinctas rationes prædictas, mediatum vero, illud indivisibile conceptum per illas; non quod intellectus aliquid vel aliqua ponat in illa indivisibili re et simplici secundum quod in se est, sed quia format distinctas rationes, in quarum qualibet res est sicut insuo fundamento, et signum repnesenlativum in repnesentato; eapropter dicilur rem distin­ guere, secundum esse quod habet in anima, in (dures rationes; et isto modo ponit intellectus noster distin­ ctionem rationis in divinis attributis. Multi sunl alii modi quibus intellectus creatus vel divinus potest distinguere attributa divina, ut superius dictum fuit; sed ille qui dictus est, convenienlior est nobis pro isto statu. Nec ex hoc sequitur quod intellectus ponat perfectiones in Deo, aut quod sine opere intel­ lectus Deus non haberet illas; sed solum sequitur quod non essent actu distincto secundum rationem sine opere intellectus. Nam illæ rationes non sunl divinæ |>erfectiones, nec sunl formaliter in Deo, sed sunl similitudines imperfecte ipsius divinæ perfe­ ctionis, qu© in se est unita, sed secundum esse quod habet in intellectu per illas rationes est distincta. Ad confirmationem dicitur quod, licet distinctio semper consequatur illas rationes ubicumque sunt subjective vel objective, non tamen ubicumque sunt fundamentaliter, scilicet in ipsa divinitate, ubi nulla est distinctio perfectionum quæ fundant hujusmodi res. Unde istas rationes ponimus subjective solum | in creato intellectu. In divino autem intellectu sunt objective; sed in re divinitatis, scilicet in objecto earum, fundamentaliter et in radice metapho­ rice. Unde sanctus Thomas, 1. Sententiarum, dist. 2, q. 1, art. 3, ad 5·· : α Aliquid dicitur radi cari vel fundari in aliquo metaphorice, ex quo fir­ mitatem habet. Dationes autem intellect© habent 405 duplicem firmitatem, scilicet : firmitatem sui esse, et hanc habent ab intellectu, sicut alia accidentia a suis subjectis firmitatem habent; et firmitatem suæ veritatis, et hanc halient ex re cui conformantur. Ex eo enim quod res est vel non est, locutio verita­ tem vel falsitatem habet. Rationes erro attributorum fundantur vel radicantur in intellectu, quantum ad firmitatem sui esse, quia intellectus est earum sub­ jectum; in essentia autem divina sunt quantum ad firmitatem suæ veritatis. > — Hæc ille. — El ibidem, ad 4 " : < Ratio hominis non dicitur esse in homine * quasi res quædam in ipso, sed est in intellectu sicut in subjecto, et est in homine sicut in eo quod præstat fulcimentum veritati ipsius; ita eliam ratio boni­ tatis divinæ est in intellectu sicut in subjecto, in Deo autem sicut in eo quod respondet per quamdam similitudinem isti rationi, faciens ejus veritatem. > — Hæc sanctus Thomas. — Praedictis consonat Petrus de Palude. Ait enim quod distinctio ra’ionis attributorum est in natura divina sicut in funda­ mento inchoative, sed in ipsis distinctis, sicut in termino el terminati ve, in intellectu autem divino et creato, sicut in cognoscente effectum, completive, licet tantum objective. Videtur autem mihi adden­ dum quod in intellectu creato non solum est obje­ ctive, vel sicut in cognoscente, sed eliam sicut in illo ubi est suum fundamentum proximum, scilicet res concepta secundum suam rationem aut conce­ ptum. Imaginandum est enim quod duo conceptus qui sunt in intellectu creato, distinguuntur realiter el non sola ratione; objecta autem illis rationibus vel conceptibus correspondent ia distinguuntur sola ratione. Et ideo distinctio inter duos conceptus vel rationes, cum sil realis, non cadit inter res conce­ ptas, quas supponimus realiter indistinctas, sed .dia est distinctio horum et illorum. Sed sicut isti con­ ceptus sunt realiter el subjective in intellectu, res autem concepta dicitur esse in intellectu per suam similitudinem elobjective, non autem realiter el per essentiam propriam ; ita proportionali 1er in intellectu tali est duplex distinctio: quadam realis, cujus extrema sunl duo conceptus; cl quædam rationis, cujus extrema sunl objecta conceptuum, non ut extra sunt, sed ut objecta et intellecta sunl. Ita quod ista distinctio nullibi est subjective, cum non sit nisi respectus rationis. Prima autem distinctio est subje­ ctive in intellectu, sicut suum fundamentum, scilicet conceptus; el est accidens rea le. Similiter funda­ mentum prima» distinctionis esi ipse conceptus, ut est quædam res. Sed fundamentum secundæ distin­ ctionis est ipsa res ut intellecta |>er conceptum, ut exsistens in intellectu per suam similitudinem, non autem ipsa ratio vel conceptus, ul est quædam res. Scxl forte conceptus, ul est signum rei, potest dici fundamentum illius distinctionis rationis; res enim ut intellecta, non est nisi ratio ejus in intelligente [earn, non quidem ratio ut est res, sed ut est raliu et 406 LIBIi! I. SENTENTIARUM signum el repnesentativurn ; el ideo idem est dicere talem distinctionem fundari in re ul intellecta est, et in conceptu ul signum est. In divino autem intel­ lectu non est nisi sicut cognitum in cognoscente, et non tamquam in illo ubi est suum proximum fun­ damentum, loquendo de distinctione attributorum; quia de illis intellectus non format distinctos conce­ ptus formales, ut alias dictum est. Ad dcclmumsextum negatur minor. Non enim dicit Augustinus quod divinitas, in quantum est essentia, sil sapientia; sed dicit quod eo sapientia quo essentia. Per quod non intelligit illam redupli­ cationem quam inferi arguens; sed intelligit, secun­ dum sanctum Thoma m, I. Sententiarum, dist. 33, q. 1, art. 1, ad 5“\ quod in divinis non est nisi duplex modus prædicandi, scilicet substantiæ, et relationis; et ideo quæcumque non dicunt relatio­ nem sed rationem absolutam, dicit haltere modum el rationem substantiæ; ac per hoc utitur islo modo loquendi, eo sapientia quo essentia, sed non, eo Pater quo Deus. Unde verba sancti Thomæ sunt ista : « Scientia, inquit, non dividitur contra sub­ stantiam nisi ex genere suo, prout est qualitas. Unde dicitur quod hæc est immediata : nulla qualitas est substantia; sed hæc est mediata (a) : nulla scientia est substantia ; et sic de omnibus aliis generibus. Sed sicut supra dictum est, nulla ralio communis (6) alicujus prædicamenti manet in Deo, nisi ralio rela­ tionis et ralio substantiæ; cl ideo dicitur quod ad aliquid in divinis habet aliam rationem a ratione substantiæ, et alium modum prædicandi condivisum contra substantiam ; sed scientia, bonitas, el hujus­ modi, quæ sunt in aliis generibus et dicuntur de Deo, non habent rationem communem generis, |ær quum dividuntur contra substantiam; immo, loro communis rationis qualitatis vel quantitatis, venit ibi ralio substantiæ. Unde dicitur alia ralio esse sub­ stantiæ, alia scientiæ in divinis, non quasi sit con­ di visa contra rationem substantiæ, sed sicut ratio speciei est alia a ratione generis, in quantum addit rationem diiïerentiæ supra rationem generis. Unde ita in divinis est alia ralio substantiæ et scientiæ, sicut in creaturis est alia ratio scientiæ et qualitatis, quod non est simpliciter aliud ; et ideo sicut in crea­ turis dicitur quod eodem quis est qualis el sciens, ita in divinis dicitur quod eodem est substantia el sciens (7), non tamen quod eodem est substantia et Paler, cum relatio quæ per se contra substantiam dividitur secundum rationem generis et modum significandi in divinis (o) salvetur. » — Hæc ille. Ad dccltnuinseptlmum negatur minor, Scilicet quod omnia isla nomina eamdem significent ratio(i) nulla qualitas eit tubtlanlia, led hrc Otn Pr. (6) cnmrnunie. — nomini * Pr. (γ) a verbo ita uique ad tetott, om Pr. (I) tigni fi candi in divintr — Om. Pr. » mediata. — nem. Liret enim omnia significent eamdem rem in Deo, hoc tamen est mediantibus diversis rationibus. enim Augustinus dicit quoti significent rationem essentiæ, sed essentiam. Unde sanctus Thomas, t. Contra Gentile», c. 35, dicit sic : « Quamvis nomina dicta de Deo eamdem rem significent, non tamen sunt synonyma; quia non significant rationem eamdem. Nam sicut diversæ res uni rei simplici, quæ Deus est, similantur per diversas formas, ita intellectus noster per diversas conceptiones ei aliqua­ liter assimilatur, in quantum per diversas perfe­ ctiones creaturarum, in ipsum cognoscendum perdu­ citur. El ideo de uno intellectus noster mulla conci­ piens non est falsus neque vanus; quia illud simplex esse divinum hujusmodi est, ut ei secundum formas multiplices aliqua assimilari possint. Secundum autem diversas conceptiones, diversa nomina intel­ lectus adinvenit, quæ Deo attribuit; et ita, cum non secundum eamdem rationem attribuantur, constat ea non esse synonyma, quamvis omnino unam rem significent. Non enim est eadem nominis significatio, cum nomen per prius conceptionem intellectus, quam rem intellectam significet. » — Hæc ille. Ad declinumoelavuin negatur minor. Dico enim quod abstracta possunt de se invicem vere prædicari. licet dicant diversas, immo disparatas rationes, quando sunt extra genus. Dicimus enim quod relatio est sukstantia in divinis; el huc quia tam relatio divina «piam substantia ejus sunt extra genus. Si tamen sit aliqua relatio in genere, et aliqua substan­ tia in genere, numquam de se invicem prædicantur in abstracto, sed forte in concreto, dicendo : pater est horno. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8,art. 2, ad I-** , sic ait : α Nulla substantia quæ est in genere, jiotest esse relatio; quia est diffinita ad unum genus, el per consequens excluditur ab alio genere. Sed essentia divina non est in genere, sed est supra omne genus, comprehendens in se omnium generum perfectiones. Unde nihil prohibet illud quod est relationis, in ea inveniri. » — Hæc ille. — Similiter dico in proposito. Potest etiam dici quod minor solum veni est, (piando talia absoluta comprehendunt rem significatam ; cnjusmodi non est in proposito. Nec enim ratio sapientiæ, vel nomen sapientiæ comprehendit rem cui attribuitur. Ad decJmumiionuin negatur major, «piando talia sunt idem essentialiter, secundum essentiam non limitatam ad certum genus. Talia enim possunt con­ venire in eadem essentia, el erunt essentialiter eadem, non Tamen quidditative aut secundum ratio­ nem ; sicut patet de relatione el essentia in divinis, et de filiatione el paternitate. — El ad probationem, cum dicitur : diffinitio, etc.; dico quod essentia illimitata ad genus, indiffinibilis est; et ideo nomen significans essentiam illam non oportet significare illius diffinitionem, sed solum rationem, quæ non est diffinitio. Essentia enim eadem mullis rationibus DISTINCTIO VIH. — QÜÆ8T1O IV. designari potest, loquendo de essentia illimilata, et de rationibus quæ non adæquant rem cujus sunt. Ad vlgeshniim dicitur quod omnia talia nomina perfectionum significant divinam substantiam, non tamen sub ratione sukstantiæ vel essentiæ; unde omnia illa habent idem significatum remotum, sed diversa important significata proxima. Exprimunt enim diversas rationes, sicut significata proxima; sed significant divinam essentiam, tamquam signi­ ficatum mediatum et remotum, quod illis omnibus conceptibus et rationibus corresponde!. Ad vlgesimiiinprhnuin dicitur quod dicta Dama­ sceni satis printer ejus intentionem allegantur. Ut enim ait sanctus Thomas, er se; idohim enim non est cuprum, nec homo caro, nec simus nasus, d — Jlæc ille. — Item, particula 8, ejusdem septimi, dicit Aristoteles : Dico materiam illud quod per se non dicitur quale (x), nec quantum, nec aliud eorum, per quod determinatur ens. est enim ali­ quid dc quo dicitur unumquodque istorum, et illius essentia est alia ab essentia cujuslibet priedicabitis; alia enim dicuntur de substantia, ct h;ec de materia. Ubi Commentator: « Materia, inquit, est subjectum commune omnibus decem praedica­ mentis; et quod suum esse est aliud ab esse cujusli­ bet istorum. Praedicamenta enim accidentium dicun­ tur de praedicamento substantia»;et praedicamentum *substantia dicitur de hoc quod est materia. » — llxc ille. — Item, 7. Mctaphysicx, commento H ; « In primis substantiis pnedicatum est substantia subjecti. » Item, 1. Cudi, commentu 92 : « Si cadum est unum individuorum sensibilium, neces­ sarium est ut componatur ex materia et forma. Cœlilas enim aliud e>t quam dicere hoc cudum; (x) est — Ad. Pr. coditas enim dicitur de pluribus individuis; omnium enim habentium formam, aut in actu forma dicitur de pluribus numero, aut erit hoc possibile, quamvis illa pluralitas non sil in artu. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod forma quæ est in materia, praedicatur de individuis. Ex quibus omnibus patet quod forma, quæ est vein res exlra animain, prædicalur; el simi­ liter quod materia sc habet ul subjectum respectu omnium decem praedicamentorum, el omnia decani praedicamenta praedicantur de materia; el sic vera res subjicitur in propositione. Quod confirmatur. Nam Philosophus, 1. Physicorum, particula 14, arguens contra ponentes lanium unum ens, dividit ibi ens in decem praedica menta, el dicit sic : Nullum enim eieterorum separatur nisi substantia ; omnia enim dicuntur in subjecto, quod est substantia. Ubi Commentator, commento I4, dicit : α Nullam cæteιοπιιιι praedicamentorum nisi substantia potest sepa­ rari per se, sed omnia dicuntur in subjecto, ul decla­ ratum est in categoriis; el cum praedicamentum, quod intendit per hoc nomen, ens, sit insubjecto, eigo entia sunt plura, d — Hæc ille. — Ex quibus |iatet quod praedicamenta sunt res exlra animam exsistentia in subjecto; ct consequenter res extra animam praedicatur. Item, 3. de Anima, com­ mento 21, ostendit Commentator quomodo intelle­ ctus, dum componit propositiones, cornponil rem cum re; unde sic ait, ibidem : « Duæ sunt actiones intellectus, quarum una dicitur formatio, el alia dicitur tides. (kun prehendere autem res simplices non compositas, erit per intellecta quæ non falsantur neque velificantur, quæ dicuntur formatio; appre­ hendere autem res compositas, erit per intellecta in quibus est faldtas et veritas, o — Et post, com­ mento 22, dicit : σ Veritas et fais itas accidunt com|>osilioni rerum ad invicem; et hoc idem accidit quando componit eas cum tdxnpore. » Et loquitur ibidem de compositione subjecti et praedicati. Item, 6. Mctaphysicx, commento 8, el 5. Metaphysicœ, commento 34. ct i). Metaphysics, commentis 21 ct 22. dicit hoc idem, scilicet quomodo intellectus componit entia ad invicem ut sunt intellecta; et si com|)onal ea penes se, sicut sunt composita extra animam, sua compositio est vera ; et si non, compo­ sitio est falsa. Pro hac parte consentiunt omnes anti­ qui, præsrrlim Linconiensis, super 1. Posteriorum, cap. 7, ubi enumerans modos universalium dicit : « Quarto modo cognoscitur res in sua causa formali, quæ est in ipsa, a qua ipsa est hoc quod est, el secundam quod in ista forma, quæ est pars rei, videtur ipsa eadem forma, sicut lux in seipsa vide­ tur, vel sec undum quod in ipsa videtur materia, quæ similiter est para rei, ipsa turma non est genus vel species ; sed secundum quod ipsa forma est sicut totius com|M>sili, el secundum quod ipsa est princi­ pium cognoscendi lotum coin|M>situm, sicut est genus vel species, el principium essendi el praedicabile in DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. quid. » — Hæc ille. — Item, cap. 4, dicit : < Cum igitur genus el differentia substantialis, a quibus substantialiter et non per accidens egreditur quid­ ditas speciei, prædicalur de specie, est primus modus dicendi per se et essendi per se alterum de alien»; egreditur namque species a quidditategene­ ris et differentia?, el differentia est speciei causa, sicut formalis, el genus est causa speciei, sicut forma materialis, aut sicut materia formalis. Cum autem accidens, quod essentialiter egreditur a quiddilate subjecti, prædicatur de suo subjecto, est secundus modus. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod res pre­ dicatin' de re, el accidens de subjecto; talia enim non possunt exponi de terminis, quia quidditas spe­ cifica non egreditur ab aliquo termino vel conceptu. Item Philosophus, 1. Posteriorum, e. 16, dicit sic: Substantiam quidem significantia, quod vere illud est, aut quod illud est aliquid significant, de quo prœdicantur. Quæcumque vero non sub· standam significant sed de alio subjecto dicuntur, nec vere quod illud est, nec quod aliquid est, sed de altero quodam dicuntur, accidentia sunt; ut de homine est album. Non enim est homo, neque quod vere album est, sed animal forsan; quod vere enim animal est, homo est. Quæcumque vero non substantiam significant, oportet de quodam sub­ jecto prædicari, et non esse aliquod album, quod non cum alterum aliquod sit, album est. Super quo dicit I.inconiensis : « Duplex est modus pradicandi. Unus, cum subjectum non secundum se, sed secundum alterum aliquod rui accidit, est recepti­ vum pradicati ; ut cum dicitur, album est lignum, album non secundum se, sed secundum alterum aliquod cui accidit, est receptivum lignitatis; cum vero dicitur, lignum est album, lignum secundum se, et non secundum alterum aliquod cui accidit, esi receptivum albedinis. Quando ergo subjectum secun­ dum se esi receptivum pradicati, dicetur esse sim­ pliciter prædicatio; cum vero subjectum non secun­ dum se, sed secundum alterum aliquod rui accidit ipsum, est receptivum prædicati, lune non est præ­ dicatio simpliciter, sed vel non est prædicatio, aul est pradicatio secundum accidens. > El subdit : « Itaque cum est prædicatio simpliciter, aut prædi­ calur <|uod esi substantiale subjecto, ut genus, quod secundum veritatem naturæ est idem cum subjecto, vel differentia; aut prædicalur accidens subjecti, quod oportet reperiri in subjecto, et non »*<· sepa­ ratum a subjecto. Unde Omne quod prædicalur sim­ pliciter, repertum est in subjecto \vl de subjecto. » El post : u Demonstrationes, inquit, ct ratiocina­ tiones sumit de praedicabilibus simpliciter, in quibus pnedicatum ct subjectum sunt idem subjecto, et non sunt res divise. Sed ideæ, licet sint rationes rerum inrreatæ ab ælerno in mente divina, nihil perlinent ad ratiocinationem, in qua aliquid prædicalur de aliquo. Ipsæ itaque ideæ vera sunt. Sed cum intel­ ■ 400 lectus vult eas facere pradicabiles de rebus, a quibus sunt divisæ et separata.», m hac ordinatione prodigia sunt, x — Hæc ille. — Ex quo apparet quod subje­ ctum et pnedicatum propositionis vera, ubi est pra­ dicatio simpliciter, non sunt res separata? vel divisa? ; quod non potest exponi de conceptibus aut vocibus vel scriptis. Hem, commento 18, dicit quod in primo modo dicendi per se, pnedicatum esi causa subjecti; sed in secundo modo subjectum est causa pradicati. Item, 2. Posteriorum, cap. 2, dicit : < Diffinitio, inquit, quæ significat quid est, est composita ex sermonibus significantibus res p radica biles, quæ sunt possibiles in natura, et quarum ordinatio et conjunctio e>t possibilis in natura. > Et post subdit : < Diffinitio, inquit, quæ constat ex genere et diffe­ rentia, quæ est diffinitio (a) simpliciter et maxime diffinitio, est diffinitio formalis; quia inter inten­ tionem generis vel speciei, et formam a qua res est id quod est, non est diversitas, nisi quod forma dici­ tur secundum quod est pars rei cum materia consti­ tuens totum ; et sic non esi prædicabilis de re, cum sit ejus pars. Intentio vero generis vel speciei est ipsa eadem forma, secundum quod sub ipsa specu­ latur res lota ; et sic est prædicabilis de re, el totum rei. > — Hæc ille. — Ex quibus manifeste patet quod forma rei prædicalur de re, sicut primo per Aristotelem probabam. Eumdem sensum docet Com­ mentator, 12. Metaphysics, commento 39, ubi dicit sic : « Hæc est dispositio intellectus in rebus compositis ex materia et forma, cum disponit com­ positum per formam, aut cum disponit habentem formam per formam. Intelligit enim utraque adunata aliquo modo, verbi gratia : quia cum disponit homi­ nem per rationabilitatem, intelligit quod subjectum rationabilitatis et rationabilitas idem sunt in adunatione, ct intelligit quod deferens ex eis aliud est a delato. Quando autem considerata fuerit dispositio et dispositum in eis quæ non sunt in materia, tunc reducuntur ad unam intentionem omnibus modis, et nullus modus erit quo distinguatur pnedicatum a subjecto el disposito exlra intellectum, scilicet in essentia rei. Sed cum intellectus componit aliquam propositionem ex dis]>osilione et disposito, in talibus rebus intelligit ea differentia secundum assiinilationem, scilicet quod in talibus accipit duo, quo­ rum propulio ad invicem alienus ad alterum est sicut proportio pradicati ad subjectum, et cx eis conqionit propositionem aliquam, et nullam diflerentiam intelligit esse interea omnino nisi secundum acceptionem, secundum quod idem accipit disposi­ tionem el dispositum. Intellectus enim potest intel­ ligere idem his duobus modis, secundum simililudinem ad dispositionem causatam in rebus compo­ sitis, sicut intelligit mulla secundum similitudinem. > — Hæc ille. — Ex quibus manifeste sequitur : (x) diffinitio. -- differentia Pr. HO LIBRI I. SENTENTIARUM Primo, quod in rebus compositis ex materia et forma, intellectus disponit subjectum |>er fonnam, id est prædical et enuntiat vel affirmat formam de sub­ jecto, ut cum dicit, homo est albus, el loquendo de forma partis, vel praedicat formam de supposito eam habente, ut cum dicit, homo est rationalis. Secundo, quod in propositionibus quas intellectus componit de rebus compositis ex materia et forma, subjectum et prædicatum, vel dispositio et dispositum, sunl idem in adunatione, sed differunt sicut deferens et delatum, vel subjectum el subjecti forma. Tertio, quod in rebus abstractis a tali materia et composi­ tione, omnino subjectum et prædicatum nullo modo sunt duæ res, nec duæ intentiones aut quiddilates; sed sunt una intentio, vel quidditas. omnibus modis extra intellectum. Quarto, quod in talibus subje­ ctum et prædicatum non differunt, nisi sicut eadem res bis intellecta differt a seipsa, prout intelligitur ut disposita et ut dispositio. Quinto, quod non sem­ per, nec omne subjectum et prædicatum proposi­ tionis sunl duæ voces, nec duo scripta, nec duo con­ ceptus formali per intellectum. Patel; quia si sic esset, tunc omnis propositio esset falsa, quia sub­ jectum esset divisum a predicate, et nullo modo adunatum in esse. Sexto, quod voces, scripta, vel conceptus, sunt instrumenta quibus intellectus pré­ dicat aliquid de aliquo; sed res quarum sunt tales conceptus, praedicantur et enuncianlur; vel si voces praedicantur, hoc est alio modo quam res. Nam, sicut ponit sanctus Thomas in de Veritate, q. i, art. 2, ad 3·· : α Illud quod dicitur, potest dici el res quæ dicitur per verbum, et ipsum verbum; ut etiam in verbo exteriori palet; quia et ipsum nomen dicitur, et res significata |>er nomen dicitur ipso nomine. » — Hæc ille. — Ha in proposito, tam res quam signum rei dicitur de subjecto, el prodicatur de sub­ jecto; sed illud quod praedicatur principaliter et ultimate, est ipsa res; terminus autem, vel vox, est illud quo res dicitur el praedicatur de re non princi­ paliter el ultimate. Septimo, quod glossa arguentis nulla est, cum expresse dicat Commentator, ubi supra, quod cum dicimus, Deus est sapiens, subje­ ctum et prædicatum sunl omnino idem in re, el duo secundum assimilalionem. Istud enim non potest intelligi de duobus terminis vel conceptibus; quia illi sunt duæ res essentialiter distincts. Etsi dicatur quod intelligit quod subjectum et praedicatum sup­ ponunt pro eodem, palet manifeste legenti Commen­ tatorem, quod illa glossa nulla est, sed destruit textum, volendo quod nulla res extra animam prae­ dicetur; cujus falsilas auctoritate multiplici rese­ ratur. IV. Ad argumenta Henrici, Godofridi, Durandi et aliorum. — Ad argujnenta quæ ultimo loco contra eamdem conclusionem inducta sunt, respondetur. Et quia ibi principaliter insurgit diffi­ cultas ex illa divisione, an scilicet attributorum distinctio consurgat ex opere intellectus comparantis Deum ad creaturas, vel ex opere intellectus conside­ rantis Deum in se; dico quod sanctus Thomas vide­ tur in Scripto declinaro ad hanc partem : quod scilicet, licet pro isto statu quo Deum ex creaturis cognoscimus, consurgat distinctio attributorum in intellectu nostro ex hoc quod divinam perfectionem in habitudine ad creaturas cognoscimus, et ex con­ ceptionibus formalis proportional iter perfectionibus creaturarum, quæ divisa * sunt et particulalæ, tamen, posito quod intellectus non cognosceret creaturas, nec umquam vidisset, adhuc posset distinguere divi­ nam perfectionem sine quacumque tali habitudine ad creaturas. Quia, dato quod esset aliquis intelle­ ctus videns divinam essentiam, non visa aliqua crea­ tura in proprio genere nec in Deo (ct loquor de intel­ lectu creato), adhuc ipse de objecto viso posset for­ mare multas conceptiones. Posset enim formaro aliquam, et cum illa non adaequaret objectum visum, nec visionem illam, sicut nec aliqua species intelligibilis potest adæquare visionem beatificam nisi divina essentia, ut ostendit sanctus Thomas sæpe, posset ulterius aliam et aliam conceptionem de objecto formare, el alia el alia nomina imponere. Et isla videtur intentio sancti Thomæ, 1. Sententia­ rum, dist. 2 (q. 1, ari. 3), qui, ul allegatum est in quarta conclusione, sic ait : α Intellectus noster non |K)tesl unica conceptione diversos modos perfectionis accipere : tum quia ex creaturis accipit cognitionem, in quibus sunt diversi modi perfectionum secundum formas diversas ; tum quia hoc quod est in Deo unum et simplex, pluri fleatur in intellectu nostro, etiam si immediate a Deo reciperet ; sicut multiplicatur processio Imditatis ejus in aliis creaturis. Unde, cum Deus secundum unam et eamdem rem sit (a) omnibus modis perfectus, una conceptione non potest integre comprehendere totam ejus perfectio­ nem; el ideo oportet quod diversas conceptiones habeat de Déô, quæ sunt diversæ rationes. » El sub­ dit quod etiam α si intellectus videns Deum per essentiam imponeret nomen rei quam videret, me­ diante gonceptione quam habet, oporteret adhuc quod imppneret plura nomina; quia impossibile est quod conceptio intellectus creati repraesentet lotam perfectionem divinæ essentiæ. Unde de illa re visa diversas conceptiones formaret, etc. i>, sicut ibi dictum est, scilicet in quarta conclusione. Et ideo dico quod distinctio attributorum non solum provenit ex opere intellectus comparantis Deum ad creaturas; immo talis distinctio posset esse per intellectum con­ siderantem Deum in se, qui ex sui limitatione nul­ lam conceptionem habere potest, quæ completive repraesentet objectum. Tunc Ad primam improbationem hujus partis (quæ (*) in. — A<1. Pr. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. est Godofridi, Durandi el aliorum), dicitur quod I major falsa est. Non enim oportet quod omnis I distinctio rationis aliquorum, quæ alicubi realiter distinguuntur, sumatur a differentia eorum secun­ dum rem, si eadem sil causa distinctionis secun­ dum rationem, quæ est causa distinctionis secundum rem ; eadem dico proportionaliler. Sic autem est in proposito· Nam quod perfectiones, quæ unitas sunt in Deo, distinguantur in creaturis secundum rem, in causa est limitatio creatura. Similiter, quod dicta: perfectiones distinguantur in intellectu secundum rationem, in causa est limitatio intellectus. Non ergo oportet quod distinctio rationis, quæ est in intelle­ ctu , resolvatur ut in causam in distinctionem realem extra animam, cum pluralitas quæ est in intellectu habeat sufficientem causam, in intellectu scilicet, limitationem ejus, et in objecto, plenitudinem per­ fectionis. Non semper enim distinctio rationis redu­ citur ad diversitatem realem, sicut testatur sanctus Thomas, de Veritate, q. 3, art. 2, ad 3* “. α Plura­ litas rationis, inquit, quandoque reducitur ad ali­ quam diversitatem rei ; sicut Socrates et Socrate» sedens differunt ratione; el hoc reducitur ad diversi­ tatem substantiæ et accidentis. Et similiter, homo et animal ratione differunt ;et hæc differentia reducitur ad diversitatem formæ et materiæ, quia genus sumi­ tur a materia, differentia vero a forma. Unde talis differentia secundum rationem repugnat maxima? unitati (a) vel simplicitati. Quandoque vero diffe­ rentia secundum rationem non reducitur ad aliquam rei diversitatem, sed ad unitatem (ύ) rei, quæ est diversimode intelligibilis; et sic ponimus pluralita tem rationum in Deo. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod distinctio rationis attributorum divinorum non oportet quod sumatur a distinctione real i in Deo, vel in creaturis, sed a plenitudine divinæ perfectionis, et a limitatione intellectus creati. — Nec \alel simi­ litudo de dextro et sinistro in columna; quia in columna non est aliquid unde possit sumi dicta distinctio, nisi per comparationem ad animal ; secus est de distinctione rationis, quæ est in intellectu limitato. Λ<1 eecundnm improbationem dico quod Commen­ tator loquitur de distinctione attributorum facta per intellectum in statu isto, quia alium non novit. Vult ergo quod intellectus de Deo formet multas conce­ ptiones, el de ipso propositiones calegoricas formet, et attribuet ei prædicata sicut subjecto; sicut cum dicitj prima substantia vivit, est quia cognoscit hic Deum ex rebus sensibilibus, in quarum cognitione format diversas conceptiones conformiter distinctioni perfectionum repertarum in talibus rebus. Sed non negat quin aliquis intellectus, sine habitudine ad distinctionem realem, jiossit de Deo mullas conce­ la) miitaii. — veritati Pr. (6) unitatem. — veritatem Pr. 411 pliones intelligibile» haltere; sed tunc forte aliter distingueret attributa, el alias conceptiones univer­ saliores et particulariores haberet quam nunc, dum concipit Deum ex creaturis. Ipeeenirn ponit. 12. Metaphysiae, commento 44, quod motor orbis Saturni aliud intelligit de primo motore, et aliud motor Jovis, et sic de cæteris substantiis separatis; et non loquitur de alietate secundum rem, sed de plurali­ tate rationum intelligibiIium. Ait enim sic, loquendo contra Avicennam : < Non est impossibile ul illud quod est intelligentia et intellectum sit causa plu­ rium entium, secundum quod intelliguntur ex eo multi modi. Illud enim quod intelligit molor Jovis de primo motore, el est causa in anima cœli, aliud est ab eo quod intelligit ex eo motor orbis Saturni. > — Hæc ille. — Ex quo patet motorem Jovis aliam conceptionem formare de prima substantia, quam formet motor Saturni; nec tamen hic aut ille intel­ ligit primam substantiam ex suis effectibus, vel ex comparatione ad creaturas; irnmo ipsa prima sub­ stantia est forma intelligibilis, tenens locum speciei in intellectu substantiarum moventium orbes, ut dicit ipsemet Commentator, ibidem, commento 36. Ad tertiam improbationem dico quod illud quod in se unum est, si consideretur secundum perfectam rationem sui, non habet quod distinguatur ratione; sed quando illud quod in se unum est consideratur ab aliquo intellectu, qui propter suam imperfectio­ nem non potest formare in se propriam rationem rei, nec rem simplicem unico verbo exprimere, oportet quod de re unica et simplici multas conce­ ptiones formet et rationes, ac per hoc objectum conceptibiliter distinguat, ul allegatum fuit in proba­ tione quarte conclusionis. Nullus enim intellectus creatus potest in se exprimere aliquam conceptionem, quæ jierfecte exprimat aliquid quod sit in Deo. Nulla enim similitudo creata perfecte diffinit, représentât, aut exprimit rem quæ non est in genere, cujusmodi sunt omnia quæ sunt in Deo. Hæc enim est senten­ tia sancti Thomæ, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 2 · * : < Tunc, inquit, contingit quod duabus rationibus respondet una res, quando neutra com­ prehendit ipsam rem ; et sic est in divinis. · Et q. 7. art. 6, ad : < Licet, inquit, Deus sil omnino unus, tamen iste multe conceptiones vel rationes non sunt falsa»; quia omnibus eis respondet una el eadem res imperfecte per eas représentais. >In con­ firmationem omnium procedentium ponit sanctus Thomas, 1. Sententiarum, dist. 22, q. I, art. 3, ad 3· * : < Quædam. inquit, nomina dicuntur pro­ prie de Deo, quæ quantum ad significata per prius sunl in Deo quam in creaturis, ul bonitas, el sapien­ tia, et hujusmodi; et horum diversitas non sumitur per respectum ad creaturas, immo potius e converso, quia ratio et sapientia? el bonitatis differunt in Deo. diversiflcantur in creaturis Iwnilas et sapientia, non tantum ratione, sed etiam re. Sed verum est quod 412 LIBRI L SENTENTIARUM diversitas talium nominum prout praedicantur dc | nihil habent de principali intellectu praeter essentiam Deo, innotescit nobis ex diversitate eorum in crea­ Creatoris; unde et non pluriflcantur, quamvissecunturis. > Et ibidem, ad 4·’, ubi sic ait : α Nomina | dum ea Deus ad creaturas comparetur, prout secunattributorum differunt secundum rationem, non dum bonitatem dicimus 1 tonos, et secundum sapien­ tamen (a) quæ sit in ratiocinante solum, sed quæ tiam sapientes. Sed idea de suo principali intellectu salvatur in ipsa re secundum veritatem et proprieta­ habet aliquid aliud pneter essentiam, in quo etiam tem rei. Quod sic patet. Omnia enim hujusmodi completur formaliter ratio ideæ, ratione cujus dif­ dicuntur de Deo et creaturis non æquivoce, sed secun­ ferunt plures ideæ. p — Hæc ille. dum unam rationem analogice. Unde, cum in crea­ Ad quintum negatur minor. Intellectus enim tura ratio sapientiæ non sil ratio bonitatis, oportet | potest in aliquo distinctionem ponere, non habendo etiam quod hoc in Deo sil verum. Sed in hoc differt aspectum nd aliquam pluralitatem realem, potissime quod in Deo sunt idem re, in creaturis autem diffe­ quando objectum excedit omnem formam faciam et runt re, et non ratione tantum; quod qualiter fieri conceptam per intellectum. — Et ad probationem de possit supra dictum est. » — Hæc ille. — Et inten­ genere el differentia, dictum est in solutione primi. dit, ut dicit 1. Sententiarum, dist. 2 (art. 3), quod Ad sextum dicitur quod major est falsa. Non pluralitas istarum rationum non tantum est ex parte enim ubicumque est pluralitas rationum requiruntur intellectus nostri, isto modo quod « istæ rationes non illa tria, praesertim secundum, scilicet quod intel­ habeant proximum fundamentum in Deo, sed remo­ lectus comparet illud quod est unum in se ad aliqua tum; sicut de relationibus quæ ex tempore de Deo realiter distincta. — Et tunc ad primam probationem dicuntur: hujusmodi enim relationes in Deo non ex dicto Commentatoris, dicoquod loquitur de intel­ sunt secundum rem, sed sequuntur modum intelli- lectu pro isto statu cognoscente Deum ex creaturis, gendi sicut intentiones. Illo modo enim dixerunt ut prius dictum est in solutione secundi. — Ad quod rationes horum attributorum sunt tantum in secundam dico quod, licet a re ortum habeat quod intellectu, et non in re, quæ Deus est; el intellectus hæc res objiciatur intellectui secundum plures ratio­ eas adinvenil ex consideratione creaturarum, vel nes objectivas et non alia, tamen hoc non est sic per negationem, vel per causalitatem ». Isto modo quod ideo hæc res pluribus rationibus concipi possit, enim sanctus Thomas negat pluralitatem rationum quia ad diversas res comparari potest, sed quia in se esse tantum in intellectu ; immo dicit eam esse in re habet tantam perfectionem quod excedit el subtersicut in proximo fundamento. Non tamen intendit fugil formam vel conceptum fabricatum ab intellectu quod attributa habeant aliquam pluralitatem realem qui dicitur distinguere tale objectum secundum in Deo, nec in divino intellectu, nec quod in Deo rationem, el habet in se unde correspondent multis sint plures rationes attributorum, ita quod in Deo conceptibus a tali intellectu formatis. — Ad tertiam hæc ratio non sil illa, vel hæc ratio divisa sit ab illa dico quod similitudo non valet. Non enim ita se formaliter et in actu ; sed in Deo est omnimoda per­ habet omnino distinctio rationis ad distinctionem fectio, cx qua provenit quod omnis ratio vel conce­ realem, sicut ens rationis ad ens reale; tunc enim ptio perfectionis représentai Deum, nec potest for­ oporteret quod sicut nihil idem est ens rationis el mari conceptus pure perfectionalis quin aliquid sibi ens reale, ita distinctio rationis non esset inter distin­ correspondent in Deo ut proximum fundamentum. cta realiter; et sic homo et asinus non distingueren­ Et ideo ad hunc sensum dicit rationem sapientiæ el tur ratione. Non enim distinctio rationis eodem bonitatis differre in Deo sicut in creaturis, scilicet modo se habet ad ens rationis sicut distinctio realis quia tam hic quam ibi est aliquid proxime reprae­ ad ens reale; nam distinctio rationis non solum fun­ sentatum per hujusmodi rationes intellectus nostri; datur in ente rationis, immo in ente reali, sicut sicut enim sapientia creata alio conceptu concipitur dictum est supra ; distinctio autem realis solum fun­ quam bonitas creata, ita divina sapientia ab intellectu datur in re. creato alio conceptu concipitur quam ejus Ixmitas. Ad septimum dico quod intellectus se habet pas­ Sic ergo intelligitur pluralitatem rationum el distin­ sive in recipiendo speciem objecti, sed active se ctionem esse in Deo, quia Deus in se habet unde habet respectu considerationis actualis, ut dicitur, diversis conceptibus perfectionalibus correspondrai. 2. de Anima, particula 55 et 56. Item, 3. de Anima, Non tamen intendit quod Deus distinguat hujusmodi commento 36, dicit Commentator : α Dicamus igitur perfectiones suas, formando per propriam quamlibet quoniam intellectus exsistens in nobis habet duas actiones, secundum quod attribuitur nobis : (piarum rationem, sicut nos, ut postea dicetur. Ad quartum negatur major; nec valet similitudo. una est de genere passionis, el est intelligere; alia Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 3, ari 2, de genere actionis, el est extrahere formas ct denu­ ad 2 · * : < Non est, inquit, simile de ideis el de dare cas a materiis, quod nihil est aliud (piam facere essentialibus attributis. Attributa enim essentialia eas intellectas in actu, postquam orant in potentia. Manifestum est autem quod in voluntate nostra est, cum habuerimus intellectum qui est in habitu, inlel(a) tamen, — tantum Γγ. DISTINCTIO VIII. — QUÆSTIO IV. ligerc quodcumque intellectum voluerimus; et extra­ here quamcumque formam voluerimus, » — Hæc ille. — Et commento 21 : < Duæ, inquit, sunt actiones intellectus, quarum una dicitur formatio, (‘talia dicitur tides. » El idem ponit, commento 26. Commento etiam 19, dicit quod < judicare et distin­ guere non attribuitur in nobis, nisi intellectui mate­ riali », quem vocat possibilem. Et 1. Mctaphyaicœ, commento 39, ponit quod α intellectus est innatus dividere ad invicem adunata in esse ». Ex quibus omnibus patet quod intellectus noster non solum se habet passive in intelligendo, et conceptus rerum formando, et enunciabilia componendo, immo active. Dico igitur quod intellectus factus in actu primo per speciem objecti, quem Commentator vocat intelle­ ctum in habitu, potest de una re diversos conceptus formare, etiam per unam speciem rei simplicem; sicut ostendit sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 13, ad 2““, et de Malo, q. 16, art. 8, ad 12 *·. Dico etiam quod unum objectum simplicissimum potest assi rni Ia re sibi intellectum diversimode, cum objectum illud est illimilatius quam intellectus reci­ piens; sicut species quæ sunt impresse mentibus angelicis sunt plures et diversæ, licet sint similitu­ dines et quædam participationes idearum in divino intellectu unitissimarum secundum rem, ut deducit sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 8, et art. 10, magis expresse ; et quanto intellectus angelicus est potentialior et inferior et minus habens de actu, tanto emanatio talium specierum magis in eo multi­ plicabitur; sicut enim ponit ibidem sanctus Thomas, « forma et actus est principium unionis, sed potentialitas invenitur esse principium multitudinis et divisionis. » — Sic igitur, sicut illud quod est in Deo unitissimum secundum rem multiplicatur in intel­ lectu angelico, loquendo de speciebus impressis intel­ lectui angelico, quæ quidem species sunt quædam similitudines idearum, sic divina essentia, etiam non visa, posset imprimere plures vel pauciores species suorum attributorum intellectui creato, nullo habito respectu ad creaturas ; et tunc talis intellectus distin­ gueret attributa divina per illas species, et posset plures vel pauciores rationes allribulales in se conci­ pere sicut vellet, et etiam intellectus clare videns Deum posset ipsum conceptibiliter distinguere, ut prius dictum fuit. Ad octavum negatur minor. Dico quod distinctio rationis consequens simplicem apprehensionem non semper consequitur realem distinctionem mediorum intelligendi, puta spccierum intelligibilium, aut conceptuum, aut actus intelligendi. Quod patet. Nam intellectus divinus distinguit secundum rationem ideas rerum creabilium, el respectus rationis faclibilium ad divinam essentiam, et entia possibilia, et negationes, et hujusmodi, in quo non est realis distinctio mediorum aut actuum intelligendi. Con­ cesso tamen quod in nobis ita esset, sicut ponit 413 minor, quoad illam partem, nihil est ad propositum nostrum. Quia non est quaestio nostra pro nunc, utrum omnis distinctio rationis consequatur qualemcumque realem distinctionem a parte cognoscen­ tis, vel a parte cogniti ; sed est quæstio, utrum intel­ lectus possit distinctos conceptus et rationes formales de aliquo objecto in se concipere, nisi illis distinctis conceptibus correspondent realis distinctio cognito­ rum in uno vel pluribus objectis, ad quam intel­ lectus distinguens aspiciat; utpote: utrum intelle­ ctus posset distinguere in Deo sapientiam a justitia, nisi vidisset alicubi sapientiam a justitia realiter distingui. — Ad illud quod dicitur de intellectu componente et dividente, similiter negatur quod distinctio rationis sequens talem actum intellectus consurgat ex distinctione reali alicubi reperta inter subjectum el praedicatum, sicut exemplificatur de sapientia el justitia. Quod palet. Nam distinctio secundum rationem inter ens et unum, consequens actum intellectus componentis ens cum uno, vel distinctio inter idem el seipsum, consequens actum intellectus componentis hominem cum homine, dicendo, homo est homo, non sequitur aliquam realem distinctionem repertam alicubi inter homi­ nem el hominem ; nullibi enim homo differt realiter a seipso. Conceditur tamen, pro isto statu, quod quia intellectus noster invenit distinctionem realem inter aliqua prædicala et sua subjecta, sicut cum homo est albus, ideo distinguit secundum rationem I idem a seipso, cum enuntiat idem de eodem, el ubicumque componit el dividit; sed tamen, posito quod intellectus numquam vidisset distinctionem inter prædicatum et subjectum realem, adhuc posset componere el dividere, sicut diversos conceptus habere de eadem re. Ad nonum negatur minor, scilicet quod distinctio rationis non habeat in divina essentia sufliciens fun­ damentum. Hujus enim oppositum ostensum est in solutione tertii, ubi dicebatur quod omnes rationes perfectionaies habent proximum fundamentum in divina essentia propter sui illimitationem. Elad pro­ lationem illius minoris dicitur quod, licet in Deo nulla sit potentia ad actum reducibilis respectu hujus pluralitatis el distinctionis attributorum, nec ipsa perfectio divina sil plures perfectiones in actu aut in potentia extra intellectum; tamen ipsa est illimitata, et extra genus et differentiam, et incom­ prehensibilis (a) ab omni conceptione creata vel per intellectum creatum facta, el ideo dislinguibilis ab intellectu creato secundum rationem, modo præexposito. — Et cum additur quod si non possit esse aliqua creatura, etc.; dicitur quod hoc concesso, nihil est ad propositum contra nos. Ego enim bene concedo quod divina perfectio non potest dividi secundum rationem, nisi vel per intellectum creatum (i) incompreheniibilu, — comprchcruibilit Pr. LIBRI 1. SENTE.XTIAIIL’M formantem diversas conceptiones «le divina perle- quo est. Dico ergo in proposito, quod licet omne ctionc distinctas secundum rem, vel per intellectum idealum sil finitum, non tamen idea est finita vel increatum aut divinum intelligentem divinam per­ limitata, sed est idea finiti. Similiter, distinctiorea­ fectionem esse distinguiliilem per hujusmodi multas lis |mt absoluta, si esset in Deo, includeret imper­ creatas conceptiones, et repræsentabilem per illas; fectionem el limitationem. El similiter, distinctio et sic de aliis modis superius expressis. El ideo istud attributorum secundum proprias et perfectas rationes argumentum liene concludit quod, si nulla possit includeret limitationem, nisi sumeretur per respe­ esse distinctio realis in creaturis, nulla possit esse ctum ad creaturam. Si enim ralio sapientite |M»rfecta distinctio secundum rationem inter attributa divina. distingueretur in Deo a propria et perfecta ratione Sed de hoc non est quæstio pro nunc;sed quæritur, divinæ justitia», sine tali respectu vel connotatione utrum quibuscumque rationibus distinctis vel con­ creatiinp, tunc ratio talis ndæquate repræsentaret ceptibus correspondeant conceplibilia realiter distin­ suum ratiocinobilc, el sic oporteret quod ad distin­ cta, vel idem conceplibile comparatum necessario ad ctionem talium rationum distinguerentur res qua­ res diversas, ad quam distinctionem realem intel­ rum sunt ilke rationes, quia una res non habet nisi lectus distinguens feratur. Ad hunc sensum argu­ unam completam rationem ; sequeretur etiam sapien­ mentum nihil concludit; intendit enim concludere tiam esse limitatam ad certum modum et rationem quod sapientia el justitia distinguantur ratione per perfectionis, ita quod sapientia in Deo non esset respeclum ad creaturas, isto modo, quia intellectus justitia; el ideo talis distinctio rationum inferret comparat essentiam divinam ad diversas res, vel limitationem distinctorum. Sed distinctio secundum quia concipit l)eum sub aliquibus conceptibus, qui­ rationem, qua» attenditur penes rationes factas per bus in creatis diverse res correspondent, el hujus­ intellectum nostrum, quæ imperfecta» sunt, nulla modi; constat aulem ista, secundum pneinissa, adæquat aliquod attributum. Talis, inquam, nullam falsa esse. limitationem infert in Deo, sed in intellectu nostro Ad decimum dicitur quod nihil imperfectionem et conceptibus ejus. includens est in Deo formaliter et subjective; sed Verumtamen quia argumenta alterius parlis(Henaliquid imperfectum est in Deo sicut in fundamento rici scilicet et aliorum) magis concludunt quam ego suæ veritatis. Isto enim modo omnis conceptus vel teneam, ideo ad ea respondetur. ratio perfectionem pure importans est in Deo, sicut Ad primum quidem, dico quod Deus ab æterno repræsentativum in repræsenlato ; sicut docet sanctus intellexit essentiam suam sub unica ratione, quæ Thomas, 1. Sententiarum, dist. 2, ubi supra (q. I, includit indistincte omnes rationes de essentia sua ari. 2 el 3). Et tamen omnis ratio facta per intelle­ formabiles; ideo ipse non concipit distinctas rationes ctum creatum est imperfecta. Tale ergo imperfectum de ipsa. latest esse in Deo sine respectu ad creaturas, sicut Ad secundum dico quod minor est falsa. Talis distinctio rationis; non quidem taliter sine respectu enim contradictio non requirit aliquam distinctio­ ad creaturas, quod (a) nullam habitudinem habeat nem in actu, sed sufficit quod in re sil fundamen­ ad creaturas; quinimmo omnis talis distinctio est tum talium plurium rationum. formaliter et subjective in intellectu creato, licet Ad tertium negatur major. Non enim oportet possit esse in intellectu divino objective, sicut intel­ majus reduci ad minus, quando sunt alterius coor­ lectum in intelligente, ut supra dictum est; sed non dinationis, sicut est de distinctione rationis. oportet talem distinctionem esse in Deo per respe­ Ad quartum dico quod argumentum non procedit ctum ad creaturas, isto modo, quod extrema talis contra me. Non enim pono quod distinctio attribu­ distinctionis sint diversæ creaturæ, vel Deus compa­ torum sumatur per comparationem ad diversitatem ratus ad creaturas in quantum hujusmodi, nec quod realem in creaturis ex parte objecti se tenentem, sicut quælibet talis ratio dicat creaturam vel Deum in argumentum procedit. online ad creaturam. — Quod autem dicitur de Ad quintum patet per idem. Verumtamen argu­ ideis, dico quod ratio idem nullam limitationem ani mentum non multum valet; quia non est inconve­ imperfectionem includit in recto el ex jiarte Dei. niens principia vel fundamenta emanationum distin­ Sicut enim dicit .sanctus Thomas, de Veritate, q. 3, gui secundum rationem, propter diversas conceptio­ art. 2, ad 5·“, ideæ non sunt inæquales, sed sunt nes de illis habitas, licet esset inconveniens quod inæqualium; quia forma quæ est in intellectu, ex non distinguerentur, nisi coin tel lecta diversitate reali respectu quem habet ad illud cujus est, non dicitur in creaturis ex parte objecti. aliqualis, sed alicujus tantum; non enim materia­ Ad Hextiiiii palet per idem, quia procedit ad sen­ lium est forma materialis, nec sensibilium est forma sum quem non teneo; nam in sensu concesso, ante­ sensibilis; sed secundum respeclum ad illud in quo cedens est falsum. est, aliqualis dicitur, quia sequitur modum ejus in(*) Ad septimum dico quod argumentum non valet; quia procedit de re ad distinctionem. Debet enim concludere quod perfectiones creaturarum habent (*) quod. — quia Pr DISTINCTIO VIII — QUESTIO IV. ortum a perfectione divina ; et concludit quod distin­ ctio perfectionum creaturarum habet ortum a distin­ ctione attributorum ; unde est ex quatuor terminis. Unde eodem modo probaret realem distinctionem attributorum per illum modum. Dico ergo quod non oportet omne im|M.«rfectum reduci ad perfectum ejus­ dem generis; sic et non oportet imperfectam distin­ ctionem reduci ad perfectam, sed ad perfectissimam unitatem (a). (i) unilulem. — venialem Pr. 413 Ad octavum patet quod eodem modo peccat. Dico enirn quod non oportet distinctionem creaturarum reduci, ut in causam, ad distinctionem in Deo, sed ad cognitionem distinctionis rerum producendarum. Ad nonum dico quod divina essentia non est m potentia qualicumque ad actum reduci bili, licet sit fundamentum plurium conceptionum de sua perfe­ ctione factibilium; tamen divinus intellectus talem pluralitatem conceptuum non pateretur, cum illa ex intellectus limitatione procedat. Et hæc de ista questione dicta sufficiant. EXPLICIT VOLUMEN PRIMUM 28297. — Turonibus, typi * Manu·. HHM ERRATA CORRIGENDA Pag. 1, coi. 2, lin. 7, quo pnemisso quo nd primum articulum, sit lege quo pnrmisso, quoad primum arti­ culum sit; — 3, 1, 12, quo nd l quoad; — 10, 2, 19, natura hominis I. natura hominis; — 14, 1, 41, 12, additio scientis l. additio ex parte scientis; — 10, 2, 42, résolu per se nota l. resolvi in aliqua per se nota; — 20, 1, 36, materiam : dc quibus sunt Z. materiam de quibus sunt ; — 21,2, 2, operabitis Z. ut operabitis; — 24, 2, 17, Argu * menta L Arminien tum; — 21, 2, 20, illam l illum; — 27, 1, 20. Omnis l, Primo. Omnis; — 35,1. 35» pænrs /, penes; — 35, 2, 32, sit in materia Z. sint in materia; — 39, 1, 17, 18, habitus scientiflcus propter secundum medium L· habitus scientificos propter et secundum media; — 11. 1,33, 34, Epilola l. Epistola; — 41, 2. 18, 19, et si non in rque perfectam; Z. etsi non in ttque perfectam,; — 47, 2, 47. ex hoc sensu, l. in hoc sensu; — 48, 2, 5, 0, sed scilicet l. sed; — 56, 1, 52, unum r.ns Z. ut non ens; — 59, 2, 2, continuo infinito Z. continuo, infinito; — 62,1, 17, secundum cum; Z. secundum eum,; —66, I, 15, Philosophus, Z. Philosophus, ; —67,1. 15, amoris (ii Z. voluntatis; — 69, 2, 17, perfectio Z. perfectior; — 70, 2, 34, quod Z. quam; — 75, 1, 49, et tali concupiscentia l, et a tali concupiscentia; — 76, 1, 46, passionum objecta anima? I objecta passionum anima?*. —76, 1. 47, actio­ num Z. activorum; — 78, 2, 1, valet Z. valet,; — 86 , 2 , 25, 13 Moralium l. 31 Moralium; — 90, 1.24, potest Z. oportet; — 92, 1, 41, secundam Z. tertiam; — 95, 1, 52, ad rationem Z. ad rationem; — 96, 1, 39, primo l. primo; — 96, 2, 7, secundo Z. secundo; — 103, 2, 10, actu /. actus; — 105, 2, 51, circa beatificam Z. citra beatificam; — 106, 2, 1, circa visionem Z. citra visionem; — 110, 2, 2, conclusionem l. confusionem; — 132, 1, 27, Metaphysics I. Metaphysics ; — 146, 1, 53, docentem l. discentem; — 146, 2. 6, cujuslibct Z cuilibet; — 148, 1, 22, tertio modo Z. secundo modo; — 150, I, 17, qua? Z. qui; — 152, 1, 7, Isto Z. Primo. Iste; — 152.1,23, Sabclii l, Sabellii; — 163, 1,28, secundum quod /. secundum quod dicit;— 165, 1, 23, quod ponitur non est l. quod ponitur non esse; — 169, 2,11, hoc est /. scilicet hoc esse; — 169 , 2 , 57, consequitur l. conse­ quitur quamdam; — 171, 2, 5, individuatia l mdhiduantia; — 182, 1, 16, modum l. modum; — 18-1, 2. 15, Monologi l. Monologii, — 187, 2, 19, insint l. insit; — 198. 1. 44, Ponenda est Z. Primo. Ponenda est; — 198, 2, 6, Hem l. Item; — 198, 2, 12, Item 1. Hem secundo; — 203, I, 5, Demum tertio Z. Demum quinto; — 203, 1, 12, quorum /. , « quorum; — 203, 1, 15, habitibus; l. habilibus >; — 207. 2, 22, nisi natura Z. nisi naturam; — 210, 1, 5, argumentum quartum Z. argumentum primum; — 213, I. 25. non recipit Z. non recipit speciem; — 213, 1, 40. hæc igitur duo, scilicet desiderium et intellectus, sunt moventia de loco ad locum Z. Zi.tc igitur duo, scilicet desiderium et intellectus, sunt moventia de loco ad locum; — 215, I, 17. placet, /. placeat; — 223, I, 23, plurilalc Z. pluralitate; — 224 , 2 , 53, erit vera aut Z. erit vera; aut, — 230, 2. II. est (γ) esse Z. est esse; — 233,1 49, Argumenta Z. Argumentum; — 23.3. 1, 52, Primo. Quia Z. Quia; — 233, 2, 3, ibidem Z. ibidem (t. c. 20); — 233 , 2 . 5, infra Z. infra (t. c. 21); — 233 , 2, 10, Quinto L 5·; — 233 . 2 , 30. (t. c. 41) Z. (t. c. 20); — 241, 1. 30, septimi Z. septimi (quinti Aureoli); — 211, 1,43, in solutione II Z. in solutione 11 (noni Aureoli); — 241,2, 19, Unigeniti naturam Z. 1’nigcniti in naturam; — 244, 2, 27, ab ipso Z. ab ipsa; — 250, 2. 27, raritas Z. caliditas; — 2.71, 1, 52, (lathon Z. Gallon; — 254 , 2, 14, Gregorius Z. Gregorius (1 Sentent.f dist, 5, q. I ); — 264. 1, 24, productivum Z. productum; — 265, 2. 22. fecunditate Z. fecunditate; — 272, 2, 20, et indisposita Z. et indisposita,; — 275, 2. 9, assignare Z. assignari; — 275, 2, 48. producens Z. pro­ ductum; — 278, 1, 45, ; « Potentia Z. Potentia; — 284, 1, 18, : scilicet Z . quia scilicet; — 292. I, 24, A terrors Z. Avcrrois; — 294, 1, 25. ejus Z. ejusdem; — 300, |, 26, des Z. sed; — 301, 1.29, Po-l prædicamenlis l Post· predicament is; — 301, 2, 39, ovium Z. cadum; — 322, 1, 18, concessum Z. concessum,; — 353 , 2 , 42. extra naturam Z. extra animam; — 3?9, 1, 31, esse. — Hrc ille. Z. esse. · — lire ille; — 391, I. 51. cquinltas Z æquitas. Johann Gapr Dm ens Tueol