.IOHANNIS CAPREOLI THOLOSANI ORDINIS PRÆDICATORUM, THOMISTARÜM PRINCIPIS DEFENSIONES THEOLOGIÆ DIVI THOMÆ AQUINATIS DE NOVO EDITÆ CURA ET STUDIO RR. PP. CESLAI PABAN ET THOMÆ PÈGUES EJUSDEM ORDINIS IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM TOMUS II TURONIBUS SUMPTIBUS ALFRED CATTIER, BIBLIOPOLÆ EDITORIS M DCCCC Minerva GmbH. Frankfurt/Main Unvcrândrrtrr Naclidruck 1967 Printed in l^rmanv llrrMtllun, Anion H.,n ΚΓ,. Mr,M-nhrlm/G|,n EX ι7'Ή /TkC3 v.2 Dilectis Filiis Ceslao Paban, Thomæ Pègues, Sodalibus ex Ordine Dominicano (Tolosam). LEO P. P. XIII. Dilecti Filii, salutem et Apostolicam benedictionem. Merita quidem laude cos libenter prosequimur qui doctrinarum Aquinatis studia, a Nobis tantopere excitata, aliis atque aliis modis curant provehenda. Horum in numero vosmetipsi estis, qui collata opera in id incumbitis ut scripta Joannis Capreoli, qui ornamentum est istius Civitatis et Ordinis vestri, nova instructa editione in medium referatis. Floret ille, vel quatuor post sæcula, opinione hominum prudentiorum utpote qui ejusdem Doctoris sapientiam et a reprehensione aculeisque dis­ sentientium tueri et recta interpretandi ratione illustrare probe contenderit. Utroque igitur capite initum a vobis consilium commendabile est; libetque de primo operis volumine jam emisso, quod a pietate vestra dono accepimus, gratulari. Ut vero labores vestri ad optatum exitum pergant, uberemque habeant fructum. Apostolicam vobis benedictionem peramanter impertimus. Datum Romæ apud Sanctum Petrum die vu· Martii anno Nostri vicesimo tertio. m dcccc, LEO P. P. XIII. Pontificatus Imprimatur : f Renatus Franciscus, Archiep. Turon. Imprimatur : Fr. M.-Constantius Giniès Proo. S. O. P. TABULA*’* DISTINCTIO IX Quæstio I UTRUM DIVINA GENERATIO MENSURETUR AETERNITATE ARTICULUS I QUOMODO GENERATIO *ΓΓ IN DIVINIS amoriscl voluntatis. — Aureolus, Durandus, Seotus et multi alii, llenrlcus. Conclusio 2λ : Spiritus Sanctus procedit naturaliter a Patre et Filio, non tamen f>cr modum naturae. Conclusio 3a : Spiritus Sanctus non producitur libere libertate excludente necessitatem, licet producatur libere libertate excludente coactionem. (p. 1.) Conclusio 1« : Processio Verbi in divinis dicitur gene­ ratio, et ipsum Verbum procedens dicitur Filius. — Aureolus. Conclusio 2a : Generatio passivo dicta, sive nativitas Filii, non est passio, sed relatio. — Aureolus. ARTICULUS II DISTINCTIO XI Quæstio I ARTICULUS l UTRUM SPIRITUS SANCTUS PROCEDAT A PATRE ET FIUO (p. QUID SIT ÆTF.RNITAS, ET QUOMODO DIVINA GENERATIO MENSURETUR A.TERNITATE (p· m Conclusio la : Ratio æternitatis consequitur immuta­ bilitatem. — Aureolus. Conclusio 2* : .Eternitas non est tempus, nec aevum. Conclusio 3* : Aliter se habet nunc æternitatis ad œternitatem, quam nunc temporis ad tempus, cl quam nunc ævi ad sevum. Conclusio 4· : Aliter se habet aeternitas ad ælernum, quam ævum ad æviternum, vel quam tempus ad tem­ porale. Conclusio 5® : Generatio Dei mensuratur ætorn i tale. DISTINCTIO X Quæstio I UTRUM SPIRITUS SANCTI S PROCEDAT UT AMOR Conclusio i4 : Spiritus Sanctus procedit a Filio. —Con­ tra rationes sancti Docloris arguit Aureolus, Scotus. ARTICULUS II QUOMODO FILIUS DISTINGUATUR A SPIRITU SANCTO FORMAUTER (P· 20.) Conclusio I’ : Licet Eilius distinguatur a Spiritu Sancto per filiationem secundum habere ct non habere ramdeni proprietatem, stat quod per filiationem solum distin­ guitur a Patre secundum oppositionem relativam. Conclusio 2a : Filiatio non potest esse prima ratio distinctionis inter Filium cl Spiritum Sanctum, sed spiratio activa quæ est in Filio. — Aureolus, Gre­ gorius. ARTICULUS III AN ITLIUS IN ESSE PERSONALI CONSTITUATUR FORMAUTER PER SPIRATIONEM ACTIVAM (P- 29.) (p. «.) Conclusio : Spiritus Sanctus procedit processione Conclusio 1* : Spiratio nullam personam divinam con­ stituit. — Aureolus, Gregorius. (a) Hæc tabula est quam Thomas a Sancto Germano, in edilione 14B3, singulis voluminibus præmisit. K TABULA DISTINCTIO XII DISTINCTIO XIV Quæstio I Quæstio I I TAI. M PATUI ET FILIUS SINT UNUM PRINCIPIUM UTRUM TEMPORALIS PROCESSIO SPIRITUS SANCTI spiritus sancti SIT EJUS PROPRIETAS (p. 3IJ (P· ».) Conclusio 1« : Pater et Filius sunt unum principium Spiritus Sancti. — Aureolus. CoNCLUMO 2* : Ista uno modo est concedenda, .ilio modo non, scilicet : Pater et Filius sunt idem princi­ pium Spiritus Sancti. — Aureolus. Conclusio > : Uret Paler et Filius sint duo spirantes, non tamen duo splratores. — Aureolus Conclusio 4« : Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio in quantum sunt unum et in quantum sunt plores. — Aureolus, Ileurlciw, Scotiis. Conclusio P : Spiritus Sanctus procedit temporaliter, et aliqua processio ejus est temporalis. CONCLUSIO 2« : Processio temporalis Spiritus Sancti non est alia real iter a processione aeterna ejusdem Spiritui Sancti. Conclusio 3* : Non tantum dona Spiritus Sancti proce­ dunt in nos, sed etiam ipse Spiritus Sanctus. Conclusio 4« : Processio temporalis Spiritus Sancti, de qua loquimur, attenditur tantum secundum dona gratia» gratum facientis. — Aureolus, Gregorius.· Conclusio 5·» : Processio Spiritus Sancti, vel est pro­ prietas Spiritus Sancti, vel non distinguitur realiter ab ea. DISTINCTIO XIII Quæstio I UTRUM GENERATIO. CT PROCESMO SPIRITUS SANCTI hINT PR DISTINCTIO XV et XVI SIONES ALTERIUS RATIONIS Quæstio I ARTICULUS I QUOMODO ET PENES QUID DISTINGUANTUR NATIVITAS HUI ET PROCESSIO (P- UTRUM CUILIBET DIVINÆ PERSONAL CONVENIAT MITTI ARTICULUS I ) QUID est missio IN DIVINIS Conclusio b : Generatio Filii et processio Spiritus Nancti non distinguuntur seipsis formaliter. — Aureo­ lus, Scotu», Ilonn ventura, Wnrro. Conclusio 2· : Processiones illœ non distinguuntur realiter penes principia secundum intellectum et volun­ tatem. — Hcnrlcus. Conclusio 3· : llqjusmodi processiones differunt secun­ dum ordinem originis. — Aureolus, Sroliis. Conclusio 1 » : Ratio missionis consistit in duplici habi­ tudine. — Aureolus. Com lusio 2* : Missio convenit divinis personis. — Aureolus. Conclusio 3» : Missio de sui ratione differt a proces­ sione et ratione. ARTICULIS II ARTICULUS II ΙΊΝΕ3 QUID ST QUOMODO DWTWOUANTUR GENERATIO ET SPIRATIO ACTIVE SUMPT.E AN QLLELIDET PERSONA MITTATUR (p. 63 ) (P 65 ) (p. 51 ) CunlLUMO t· : Generare et spirare non sunt duæ res r»-.filter distinctu* m Patre. — Durandus et nili. Gincli *10 2 · : Genrrare et spirare differunt ratione. — Aureolus. Conclu *to 3· Licet generatio et^piratio active sumpta? non distinguantur rcaliter, non tamen una praedicatur de altera. CONCLUSIO 1* : Soli Patri in divinis repugnat missio. Conclusio 2» : Mittere personam divinam proprie con­ venit Patri et Filio, sed minus proprie convenit Spi­ ritui Sancto. — Scotiis. ARTICULUS III AN ALIQUA PERSONA MITTATUR, NULLA ALIA MISSA (p. w.) Conclusio I» Missio Filii distinguitur a missione Spi­ ritus Sancti. TABULA Conclusio 2·» : Istæ duæ mtadoncs conveniunt quantum ad effectum, et differunt quantum ad originem. Conclusio 3» : Nunquam mittitur Spiritus Sanctus, quin mittatur Filius, loquendo de missione invisibili; nec e contra. — Aureolus. ultra quem non possit augeri. — Aureolus, Scotus, Gregorius. DISTINCTIO XVIII Quæstio I DISTINCTIO XVII Quæstio I UTRUM CHARITAS SIT aliquis habitus creatus IN ANIMA (p. 70.) Conclusio 1· : Motus charifalis necessario requirit in nobis aliquam habitualem formam superadditam poten­ tias naturali. — Aureolus, Gregorius. Conclusio 2* : Actus meritorius necessario requirit gratiam creatarn in anima eliciente vel producente hujusmodi actum. — Gregorius, Scotus. Conclusio 3·' : Gratia gratum faciens rcaliter distingui­ tur a charitate et ab omni virtute. — Aureolus. Quæstio II UTRUM CHARITAS POSSIT AUGERI ARTICULUS I utrum donum srr proprium nomen spiritus sancti (p. tu.) Conclusio 1· : Donum dicit quid personale. Conclusio 2· : Donum potest esse nomen essentiale. Conclusio 3* : Donum, prout dicitur personaliter, est propnum nomen Spiritus Sancti. —Aureolus etnlll. DISTINCTIO XIX Quæstio I UTRUM UNA PERSONA DIVINA SIT IN ALIA (p. 117 ) Conclusio 1* : Quælibet persona divina est in qualibet alia. — Aureolus, llenrlcus et Warro, Durandus, Scotus. AN ET QUOMODO CHARITAS AUGETUR (P. Conclusio : Charitas creata potest augeri. Conclusio 21 : Licet intensio aliquarum qualitatum flat per remotionem contrarii, tamen intensio charilatis non fit illo modo. — Gregorius, Adam, Scotus, Catton et alii. Conclusio 3« : Charitas non potest augeri isto modo quod charitas addatur charilati. — Aureolus, Adam, Scotus. Conclusio 4* : Ponere charitatem augeri isto modo quod magis formatur cl radicatur in subjecto, cl quod non augetur essentialiter, implicat contradictionem. — Aureolus· Conclusio 5« : Charitas augetur per hoc quod educitur de perfecto ad perfectum. — Gregorius, Godofrldus, Aciam, Scotus. CONCLUSIO 6« : Aliqu» formo? intensifies intenduntur non solum secundum participationem subjecti, sed etiam per additionem alicujus. — Aureolus. Conclusio 7* : Non omnis forma est augmentabilis seu intcnsibilis. — Gregorius. ARTICULUS II UTRUM CHARITAS POSSIT AUGERI IN INFINITUM (p. 130.) Conclusio I* : Chantas vit®, quantumcumque intenda­ tur, nunquam potest devenire ad aliquem terminum Quæstio II UTRUM TRES PERSON.E SINT PENITUS CO.EQUALES (p. tw.) Conclusio 1· : Nccesse eet ponere squalitatem in divi­ nis personis. — Aureolus. Conclusio 2’ : Hujusmodi aequalitas fundatur in quantilatc virtutis. — Aureolus. Conclusio 3J : Licet Filius sequetur Patri, non tamen ccontra; et eodem modo de Spiritu Sancto, qui licet æquetur Patri et Filio, nullus Limen eorum æquatur Spiritui Sancto. — Aureolus. Conclusio 4« : Æqualilas et similitudo in divinis non sunt relationes distinct® a relationibus personalibus secundum rem, sed bene secundum rationem vel intel­ lectum. Quæstio III UTRUM VERITAS, SECUNDUM SUAM FORMALEM RATIONEM, SIT IN ANIMA, VEL IN REBUS (p. <57.) Conclusio 1· : Veritas principaliter est in intellectu; in rebus autem non est nisi secundum quod comparantur ad intellectum. —Aureolus, Durandus, Hervieus, Alti. Conclusio 2* : Veritas, prout est in re, dicit esse vel essentiam rei, et cum hoc quamdam relationem fun- TABULA *u crtinct ad omni|H>tentism Patris, non autem ad omnipotentiam simpli­ citer — Aureolus, Bonaventiini, Durandus, Scotiis. UTRUM UNITAS VEL NUMERUS SIT ALIQUID EXTRA ANIMAM IN REBUS (p. 185.) Conclusio i4 : Tam numerus quam unitas quæ est prin­ cipium numeri, addit aliquid positivum supra rem qua· dicitur una. — Gregorius, Scotiis, Aureolus. Conclusio 2·» : Numerus qui est species quantilatis, et unitas quæ est illius principium, solum reperiuntur DISTINCTIO XXII in rebus materialibus. — Gregorius, Aureolus. ConclusÎu 34 : Tam unum quod est principium numeri, Quæstio I quam unum quod cum ente convertitur, dicit negatio­ nem divisionis; sed multitudo, tarn illa, quam ista, UTRUM DEUS POSSIT ALIQUO NOMINE PROPRIE dicit negationem rei. — Scotiis. DESIGNARI Conclusio 4® : .Multitudo quodammodo est prior uni­ (p. <®.J tate, cl quodammodo posterior. Conclusio 1· : Nullum nomon dicitur proprie de Deo Conclusio 5· : Numerus de genere quantitatis est unum quantum ad modum significandi. quid simpliciter, et non solum sicut acervus. — Au­ Conclu* IO 2* : Aliqua nomina proprie dicuntur de Deo reolus. quantum ad rem significatam, et quædam non, sed solum metaphorice. ARTICULUS II Cdnclvmo 3« : Nullum nomen a nobis impositum, signi­ ficat divinam essentiam secundum quod in se est, sed QUIS NUMERUS, ET QUOMODO EST IN DIVINIS solum secundum quod repraesentatur in perfectioni­ (p 207.) bus creaturarum. CoNCLVsio 4· : Nullum nomon a nobis impositum, signi­ ficat Deum serundum ejus simplicem et proprium ei Conclusio ta : Numerus proprie dictus, scilicet qui est de genere quantitatis, non habet locum in divinis, licet soli conceptum. — Aurcohi*». ibi sit multitudo. Con«;lvmo5»· Nullum nomen a nobis impositum, dicitur Conclusio 24 : Termini numerales,scilicet: unum, duo, aniroce de Deo cl creatura. — Scotus. tria, cum dicuntur de divinis, non dicunt numerum qui est de genere quantitatis, sed unitatem, vel multi­ tudinem, quæ consequuntur ens. Conclusio 3* : Tales termini in divinis dicuntur positive DISTINCTIO XXIII et remolive. Conclusio 4* : In divinis, licet non sit numerus sim­ Quæstio I pliciter, est tamen ibi numerus quidam. — Contra UTR’ M NOMEN PERSONA SIT NOMEN SECUND.E praedicta Aureolus. INTENTIONIS (P ΓΛ) ConlLUSIO 1» : Tam prima quam secunda intentio est conceptio intellectus. — Aureolus. f· · XIIJ TABULA DISTINCTIO XXV DISTINCTIO XXVII Quæstio I Quæstio I UTRUM PERSONA DICAT IN DIVINIS QUID COMMUNE UTRUM GENERARE ET PATERNITAS SINT IDEM TRIBUS PERSONIS QUOD PLURIFICETUR IN E1S REALITER IN DIVINIS (P* 909.) (p- 235 I Conclusio 1· : Persona, de suo formali significato, significat individuum vel suppositum nature ratio­ nalis. Conclusio 2· : Nomen personal proprie dicitur de divi­ nis. Conclusio 3* : Hoc nomen, persona, de significato ma­ teriali, significat in divinis essentiam et relationem ; et utrumque in recto et in obliquo. — Aureolus. Conclusio 4® : Hoc nomen, persona, est commune divinis personis, non secundum rem, sed secundum ratio­ nem. Conclusio 5* : Communius person® non est commu­ nitas generis, vel speciei, sed sicut individui vagi. — Aureolus. Conclusio 1· : Actio in divinis non dicit rem de praedi­ camento actionis, sed potius divinam essentiam cum relatione real i, vel rationis. Conclusio 2« : Generare et generari habent potius modurn relationum quam actionum et passionum. — Aureolus. Conclusio 3* : Ac'us notionales, cujusmodi sunt gene­ rare et spirare, sunt idem real i 1er cum relationibus personarum ; sed differunt secundum modum signifi­ candi. — Aureolus, Alii. Conclusio 4® : Paternitas præcedit secundum intellectum ipsum generare, sed generari praeceditlllialionem. — Aureolus. Quæstio II UTRUM VERBUM INCREATUM EMANET UT INTELLECTIO ACTI ALIS DISTINCTIO XXVI Quæstioll utrum persona: constituantur in esse suppositali PROPRIETATIBUS RELATIONIS, ET EISDEM DISTINGUANTUR ARTICULUS 1 VIDETUR DE QUAESITO (P* 215.) Conclusio 1* : Person® divin® non distinguuntur ab invicem nec constituuntur in esse personaliter aliquid absolutum. — Gregorius, Scotiis. Conclusio 2® : Person® divin® non constituuntur nec distinguuntur formaliter et principaliter, in esse per­ sonali aut hypostasis» per origines, scilicet per produ ctiones aut per processiones, sed potius per relationes originis. — Aureolus, Scotus. Conclusio 3« : Licet relatio, ex natura relationis, habeat constituere et distinguere in esse relativo divinas hypostases, non tamen ex natura relationis habet distinguere aut constituere illas in esse hypostatico subsistenti seu personali. — Aureolum. (p.2M.) Conclusio 1* : Verbum intellectus nostri est illa con ceptio, vel intentio, vel similitudo rei, quam intelligens peractum intelligendi producit. — Aureolus, Durandus, Petrus de Palude, Gemrtlus, Scotus. Conclusio 2· : Licet omne intclligrre in nobis sit dicere, non tamen in Deo. — Gemrtlus, Alii, quos Petrus de Palude recitat, Aureolus. Conclusio 3® : In divinis est Verbum, quod producitur per actum intellectus paterni. Conclusio 4® : Licet Verbum in divinis possit sumi essentialiter, tamen, proprie loquendo, est nomen personale. Conclusio 5« : Verbum dicit respectum ad creaturas, non ex sua proprietate personali, sed ratione essentia?, quæ includitur in significato person®. — Aureolus. Conclusio 6« : Sicut Verbum, si capiatur proprie, dicitur personaliter in divinis de solo Filio, ita et Imago. — Aureolus. DISTINCTIO XXVIII Quæstio I ARTICULUS II UTRUM INNASCIB1LITAS SIT PROPRIETAS CONSTITUTIVA PATRIS AN A11STRACT1S PROPRIETATIBUS RELATIVIS PER INTELLECTUM A PERSONIS, ADHUC RIÎmANEANT HYPOSTASES (e) (a) lite articulus in omnibus Auctoris editionibus deside­ ratur. (p. 201.) Conclusio 1· : Ingenitus vel innascibilitas nihil ponit quod sit de proprio intellectu ejus, licet aliquid ponat sicut præsupposituin sibi. — Aureolus. vo TABULA ARTICULUS II Cox* i : sh>24' lnnasciWlîLn, qnnm significa! hoc nomen, lngmitiiivpmuicM proprietas Pains, sumitur privaUTRUM INTER REUM ET CREATURAM SIT ALIQUA ’η. . non purr negative — AiiwoIik. RELATIO RATIONIS Gov.u mo 3· : Illa privatio fundatur in ratione princi­ (p. 310.) pii, secundum quod est notio Patris. — Aureolus, ΛΙΙΙ. Cmuno 4- : Innxseibilitas non est proprietas perso­ Conclusio !» : Aliquæ sunt relationes, non reales, nec extra intellectum, sed rationis et in intellectu. — Gre­ nali*, vri constitutiva Patris — Qiildnin gorius. GiXCLühio .> Innascibilius est vere ct proprie notio Conclusio 2» : Deus refertur ad creaturus relatione Ihtris. — Aureolus, Seolin ct alii. secundum rationem. Coni LCMo (P Licet innascihililss sit notio Patris, non GlNCLUSlO 3’ : Talium relationum quædam sunt in Deo lumn inspirabilitas. ex tempore, et qua»dam nb æterno. — Scotiis, Aureolus. DISTINCTIO XXIX DISTINCTIO XXXI Quæstio I utrum nomen prinlipii significet notionem DISTINCTAM Quæstio I UTRUM SIMILITUDO ET .EQUALITAS SINT RELATIONES REALES IN DEO (P 2*.) (p. 3tM Con· limo !» : Notiones ponendo.» sunt in divinis, sive proprietates in abstracto notifiantes personas. — GrcfiorittK, Aureolus. Conçu sio 2* : Nomen principii proprie dicitur in divi­ nis, ct competit uni person® respectu alterius. — Aureolus. Conclusio 3’ : Principium non dicitur univoco in divinis ^eundum quod dicitur Deus principium persona» divina» ct creatura», sed analogice — Qutdnm nl> Aureolo recitatus. CoxCLUMO 4* : Principium, in divinis, prout una persona dicitur principium rrspectu alterius, dicit notionem, qua* eM origo, non autem prioritatrm. GoXCi.USlO 1· : /Equalitas, tam in creaturis quam in divinis, est rclatio fundata super unitatem quantitatis. — Aureolus. CoNCLUslo 2* : /Equalitaa aliquid ponit ct aliquid privat. Conclusio 3· : .Equalitas ponit in creaturis relationem realem, sed in Deo ponit relationem secundum ratio­ nem. — Aureolus, Durandus, Scotiis et alll. Conclusio V' : /Equalitas in divinis non est divina essentia. — Aureolus. DISTINCTIO XXXII Quæstio I DISTINCTIO XXX Quæstio I ARTICULUS I UTRUM PATER ET FILIUS DILIGANT SE SPIRITU SANCTO (p.32f.) ARTICULUS I Conclusio I · : Ista propositio : Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancio, est vera, ct nihilominus est pro­ (P ») pria. Conclusio 2» : Cum dicitur ; Paler ct Filius diligunt se CoNCUJBtO i3 : Aliqua relatio est verum ens renie extra SpirituSancto,ille ablativus, Spiritu Sancto, nonsolum aainum — \ureuliis. Occam, Gregorius. construitur in habitudine signi, ut sit sensus : Pater et ta.NCLl S1O 2* : In illis tantum mutua relatio realis inve­ Filius diligunt se Spiritu Sancto, id est, Spiritus nitur, in quibus ex utraque parte est eadem ratio Sanctus est signum quod Paler et Filius se diligunt. ordinis unius »d alterum. — Aureolus. Conclusio 3» : lllc ablativus, non sufficit dicere quod CONCUMO 3* : Creatura refertur ad Deum relatione reali. sit resolvendus in propositionem, ut sit sensus : Pater xd non econlra — Gregorius. diligit Filium Spiritu Sancto, id est, per Spiritum unca twn dklm et i reatvram sit aliqua relatio realis XV TABULA Sanctum, ita quod ly per designet subauctoritalcm in Spiritu Sancio, el auctoritatem in Patre ct Filio. Conclusio 4® : Illo ablativus non construitur in habitu­ dine forma?, ita quod sil sensus : Pater ct Filius dili­ gunt se formalitcr amore qui est Spiritus Sanctus. Conclusio 5* : Ille ablativus construitur in habitudine quasi offectus formalis. —Aureolus. Conclusio G® : Pater diligit se Spiritu Sancio. Conclusio 7« : Paler diligit creaturas Spiritu Sancto. Conclusio 8» : Illa : Spiritus Sanctus diligit se Spiritu Sancto, uno modo est vera, ct alio modo non. est conceptio seu verbum rei intellecta».— Aurontiin, llenrlcus, Godofrldus, AIII, quos recitat Scotiis, Durandus, Juliannes de lUpn. Conclusio 2® : Jmmnlenalitas est ratio quod aliquid sit nature intellectualis, et quod aliquid sit intelligibile in actu. — Aureolus. ARTICULUS II UTRUM DEMONSTRATIVE PROBARI POSSIT Q! OD INTEI UGERE MT IN DEO (p. 3®.) ARTICULUS II UTRUM PATER SIT SAPIENS SAPIENTIA QUAM GENUIT (p. 331) Conclusio 1· : Pater, licet omnia videat in sapientia genita vel Verbo, non tamen est sapiens sapientia genita vel Verbo. — Aureolus. Conclusio 2* : Filius potest dici sapiens sapientia geniLn, el sapientia ingenita. Conclusio I® : Deus est intdlecürns. Conclusio 2® : Intellectus, in Deo, non se habet ad intcl­ ligere, ut potentia ad actum. — Aureolus. Conclusio 3* : Intclligere Dei eat sua essentia. Conclusio 'p : Deus non intclligitalia specie intelligibili quam sua essentia. Quæstio II ARTICULUS I DISTINCTIO XXXIII Quæstio I utrum proprietates personales sint DIVINA ESSENTIA (p. 336.) Conclusio 1® : Essentia divina et proprietas relativa sunt idem secundum rem. Conclusio 2® : Proprietas relativa, est idem rcalitcr quod persona. Conclusio 3· : Divina essentia ct relatio, vel proprietas relativa, differunt ratione. — Aureolus, Scotiis. CONCLUSIO i» : Proprietas personalis differt secundum rationem a persona, ut paternitas a Patre. Conclusio 5’ : Proprietas relativa, est vero ct secundum rem in essentia el in persona. UTRUM ESSENTIA DIVINA SIT OlUECTUM AD.EQÜATUM SUI INTELLECTUS (P 371.) Conclusio I® : Sola essentia divina est primum, per se principale objectum divini intellectus — Arguitur contra, a quibusdam. Conclusio 2· : Deus cognoscit alia a se sicut in essentia sua visa. — Aureolus. Conclusio 3® : Deus cognoscit res alias a se propria cognitione, id est, non solum in communi, sed etiam in quantum sent ab invicem distincts?. Conclusio 4® : Deus cognoscit res singulares. — Aureo­ lus, Warm, Gregorius. Conclusio 5® : Creatura? intellecta? a Deo, sunt intellecta secunda divini intellectus. — Aureolus. ARTICULUS II DE CONDITIONIBUS DIVIN.»: SCIENTLE DISTINCTIO XXXV Quæstio I UTRUM DEUS VERE Ct FORMALITCR ALIQUID INTEUJGAT ARTICULUS I QUID SIT FORMALITCR INTCLLIGERE (p. 318.) Conclusio 1· : Intclligere, in nobis, est artio intellectus, cujus principium est species intelligibilis, ct terminus (μ 333.) Conclusio I» · Divina scientia est speculativa el praclica. — Aureolus. Conclusio 2® : Scientia Dei non est habitualis, sed omnia simul intclligit actualiter. Conclusio 3® : Scientia Dei non est discursiva vel ratio­ cinativa. Conclusio I® : Scientia Dei vel cognitio non componit vel dividit. — Aureolus. Conclusio 5® : Deus omnia simul inlelligit. — Aureo­ lus. TABULA Conclusio f>* : Deus cognoscitenuntiabilia et complexa, DISTINCTIO XXXVII prodictis non obstantibus. — Aureolus. Conclusio 7« : Divina cognitio vel «cientia non est uni­ Quæstio I versalis nec particularis. — Aureolus. UTRUM DEUS SIT UBIQUE Conclusio 84 : Scientia Dei est causa rerum. — Aureo­ lus. (P 430.) Conclusio 9® : Scientia Dei est invariabilis. Coxct.1 mo IO* ; Scientia Dei non est univoca ecicnliæ Conclusio I* : Deus est in omnibus creaturis, non sicut pars cssentiflB vel accidens, sed sicut agens adest ci nostra·, nec irquivoca. sed analoga. — Aureolus. in quod agit. — Contra rationes hujus et sequentium conclusionum arguit Scotus, Aureolus. Conclusio 2a : Deus est ubique, non solum sicut in omni re, sed modo speciali est in omni loco. Conclusio 3® : Deus generaliter est in omni re triplici DISTINCTIO XXXVI modo, scilicet per prwsenliam, per essentiam, per potentiam; licet aliquibus specialibus modis sit in aliquibus creaturis. — Aureolus. Quæstio I ARTICULUS 1 UTRUM omnia sint ateanalitir in pr.esentia HEI, QUANTUM AD SUAS PROPRIAS RATIONES DISTINCTIO XXXVIII (P 405 ) Quæstio I UTRUM DEUS COGNOSCAT FUTURA CONTINGENTIA Conclusio I* : Divina essentia est propria ratio cujuslilnU creatura. — Aureolus. ARTICULUS I Conclusio 2® : Rationes creaturarum in Deo sunt plures cl distinet* secundum respectus rationis, licet sint UNDE ORTUM HABET CONTINGENTIA RERUM t.rdcm secundum rem.— Aureolus. (p. V39.) Conclusion : III® plures rationes sunt plures idea». — Aureolus, Durandus, Scotus. ONCLUSIO 1» : Contingentia non oritur in rebus, solum Conclisio 4® : Licet Deus non habeat ideam, proprie propter causas secundas. loquendo, nisi dc cognitis ab co practice; Limen ratio­ ONCLUSIO 2® : Radix contingenti® est divina voluntas. nes habet dc cognitis ab co practice vel speculative. — Aureolus. Conçu sin 5» : Non omnia distindi in re, habent distin­ !on<:lusio 3® : Prima radix contingentia? in creaturis, ctas ideas in Deo, proprie loquendo de idea. secundum rem et secundum rationem, est divinus Conclusio O : Omnia qu» habent ideam in Deo, vel i intellectus, et divina scientia. — Aureolus. rationem aut similitudinem, sunt vita in Deo. — Conclusio 4' : Nullus eiïeclus evenit contingenter a Aureolus. prima causa, isto modo quod possit ordinem ejus Conçu MO 7® : R»*s fact® a Deo, sunt in Deo verius exire. — Scotus, Aureolus, Gregorius, Adam. quam in propria natura — Aureolus. ARTICULUS II ARTICULUS II ITUUM SIM DEO FTERNAUTER ΡΜ3ΕΝΠΑ OMNIA SECUNDUM SUAS ACTUALES EXSISTENTIAS (p. ttM Conclusio I* Quidquid agitur in toto decursu lenq>oris, eat pra*sens Deo in tota ejus «ternitate. — Aureo­ los. UTRUM DF.ÜS CERTITUDINALITER COGNOSCAT FUTURA CONTINGENTIA, ET QCOMORO CUM IMMUTABILITATE SCIENTLE EJUS STET · ONTINGENTIA RERUM (P- 447.) Conci.usio 1* : Contingens, ut futurum, non potest infallibihter cognosci, sed secundum quod est in prasenti. — Durandus. Conclusio 2» : Deus non cognoscit contingentia ut futura sunt, immo æternaliter cognoscit ea ut sunt in scipsis prasentia. —Aureolus; et Scotus, contra responsiones argumentorum. Conclusio 3* : Licet Deus non cognoscat fulura ut xvij TABULA futura sunt, tamen cognoscit contingentia esse prae­ sentia sibi, et futura aliis. CoNCLUfilO 4® : Cognitio Dei do futuris est infallibilis et certissima. — Aureolus, Gregorius. Conclusio 5® : Contingentia ad utrumlibet futurorum cognitorurn a Deo stat cum infallibilitate divinæ scientia?, nec unum tollit aliud. — Quidam, apud Aureolum. Conclumo 6* : Quodcumquc contingens Deus scivit esse futurum, necessario scivit illud esse futurum, sic quod ista est necessaria : Deus scivit Anlichristum esse futurum. — Scotus. Conclusio 7· : Propositio de futuro contingenti quod futurum Deus scit, est uno modo necessaria, et alio modo non. — Aureolus, Gregorius. Conclusio 8® : leta consequentia non valet : Hoc est futurum, ergo hoc ont. DISTINCTIO XL Quæstio I UTRÜM PREDESTINAT! DE NECESSITATE SALVENTUR ARTICULUS I DE PB.EDESTINATIONE, QUID SIT, ET EJUS OPPOSITO, SCILICET REPROBATIONE (p. 473.) Conclusio 1« : Prædeslinatio essentialiter pertinet ad scientiam vel intellectum. — Aureolus. Conclusio 2* : Praedestinatio addit supra Providentiam. — Aureolus. Conclusio 3® : Prædeslinatio est rcaliler in praedesti­ nante et non in praedestinato, licet aliquid ponat in praedestinato. — Aureolus. Conclusio 4» : Liber vitie differt secundum rationem a praedestinatione, licet sit praedestinatio secundum rem. Conclusio 5« : Reprobatio est praescientia iniquitatis, cum voluntate permittendi casum in culpam, et infe­ rendi damnationem pro culpa. Conclusio 0* : Reprobatio aliter so habet ad malum reprobati, quam prædeslinatio ad bonum praedesti­ nati. Conclusio 7* : Notitia quam Deus habet de reprobatione malorum non dicitur liber mortis, sicut notitia quam habet de praedestinatione bonorum dicitur liber vite». ARTICULUS II DE PROVIDENTIA, QUID SIT, ET DE FATO ET EUFORTUNIO (p. 478.) Conclusio 1· : Providentia differt secundum rationem a scientia et a dispositione. — Aureolus. Conclusio 2j : Providentia pertinet essentialiter ad intellectum, licet pnesupponat actum voluntatis. — Aureolus. Conclusio 3® : Providentia differt secundum rationem ah arte divina. — Aureolus. Conclusio 4j : Providentia differt rcaliler a fato. — Aureolus. Conclusio 5® : Ad hoc quod aliquis sit bene fortunatus, juvatur a superioribus causis, scilicet Deo, et angelo, et cœlo. Conc lusio G® : Hujusmodi bona fortuna attenditur penes duo, scilicet electionem et prosecutionem. Conclusio 7· : Inter inclinationem a corpore cœlesti ex una parte, et inclinationem Dei vel angeli ex alia, attenditur differentia : quia secundum primam, homo potest dici bene natus, et bene fortunatus: sed penes secundam, dicitur bene custoditus, vel bene guber­ natus. Conclusio 8·' : Inter inclinationem Dei ex una parte, et inclinationem cœli et angeli ex alia, est differentia : quia prima est sicut causa perficiens, secunda vero sicut causa disponens. Conclusio 9a : Inter inclinationem angelicam et cœletem est differentia; quia prima fit per modum consi­ derationis, secunda per modum passionis. Conclusio 104 : Divina inclinatio est universalior quam angelica, et angelica quam cœlestis. — Aureolus, ct contra sequentes. Conclusio 11> : Respectu bonorum moralium nullus dicitur bene vel male fortunatus, licet possit dici respectu eorum bene %el male natus. Conclusio 12® : Primum auxilium, scilicet ad eligen­ dum, est universalius secundo, quod scilicet datur ad rxequcndum; et penes primum aliquis dicitur for­ tunatus, non autem penes secundum. Conclusio 13* : Nullus eventus potest dici fortuitus per comparationem ad divinam causam, sed bene per reductionem in causam cœlestem. Conclusio 14* : Homo non potest esse bene fortunatus universaliter ex virtute corporis cœlestis, sed solum quantum ad hoc vel ad illud. ARTICULUS III AN ALIQUOD PR.EDICTORIM IMMUTABILITATEM INDUCAT IN ACTIBUS HUMANIS. (P Conclusio 1» : Divina praescientia nullam necessitatem rebus praescitis imponit. — Aureolus. Conclusio 2* : Divina providentia nullam necessitatem absolutam provisis contingentibus imponit. — Aureo­ lus. Conclusio 3* : Divina prædeslinatio nullam necessita­ tem absolutam imponit praedestinatis, etc. — Aureo­ lius. Conclusio 4* : Fatum non imponit rebus aliquam neces­ sitatem absolutam. — Aureolus. b TABULA xviij Conclusio 5® : Cum prodictis stat quod divina prœ· J Conclusio 3» : Potentia divina non est principium secundum rem divinæ actionis, sed solum secundum ratio­ srienli.i certa est ct infallibilis. nem; quamvis sit principium secundum rem illius Co.xn i >io 6* : Divina Providentia certa est et infalli­ quod producitur per actionem. bilis. et certitudo ejus addit supra certitudinem prae­ scientis. — Aureolus. Conclusio 1« : Divinæ potentiæ activæ non corresponde! aliqua potentia passiva adæquans eam ; licet materia Conilumo 7* : Divina pnrdestimtio infallibilis est, et prima mullas formas possit a Deo recipere, ad quas rjne certitudo addit supra certitudinem Providenti®. non est in potentia naturali, licet in potentia obedienCoxc i.oio 8* : Licet tam numerus praedestinatorum tiæ. — Aureolus. quam reprobatorum sit Deo certissimus, tam forma­ li 1er, quam materialiter, stat quod aliter est certus pri­ Conçu sio 5· : Divina potentia est omnipotentia. — Aureolus. mus quarn secundus. — Aureolus. Conclusio G® : Deus dicitur omnipotens, quia potest omne possibile absolutum. — Aureolus. Conclusio 7® : Deus non potest illa quæ sunt potentiæ passivæ, nec illa quæ sunt contra rationem factibilis, DISTINCTIO XLI nec illa quæ ejus derogant bonitati vel scienti®· — Gregorius· Quæstio I Conclusio 8® : In Deo non differt secundum rem potentia absoluti ct ordinata, nec potentia creati va et UTRUM PR ESQENTIA MERITORUM SIT CaVSA generativa, vel spirativa, sed solum secundum ratio­ PR.F.DESTINATIONIS VEL REPROBATIONIS nem. (p. 4M) Conclusio 1® : Nec merita aut demerita sunt causa pnedestinationis, cx parte actus pnrdestinnntis. Conclu>io 2’ : Effectus praedestinationis non præordinatur alicui propter merita præexsistentia in alia vita, etc. Conclusio 3* : Merita præexsistentia in hac vita, non sunt ratio vel causa praedestinationis effectus, etc. Conclusio 4· : Nec merita sequentia effectum prædeslinatioms, sunt causa effectus praedestinationis, etc. Conclusio 5· : Licet aliquis particularis effectus prædestinatioms habeat causam cx parte nostra, tamen totalis effectus prsdestinationis in communi nullam causam habet cx parte nostri. Conclusio O : Totalis effectus prædcstinalionis causa est Dei bonitas. Conclusio 7· : Ex divina bonitate potest sumi ratio pnedestinationii aliquorum, ct reprobationis aliorum; et sola divina voluntas est ratio quod istos reprobet, ct illoa eligat in gloriam. — Aureolus. DISTINCTIO XLIII et XLIV Quæstio I UTRUM DEUS EX SUA INFINITATE OMNEM CREATURAM POSSIT IN INFINITUM FACERE MELIOREM ARTICULUS I Ah* DEUS, VEL EJUS POTENTIA SIT INFINITA (P W3.) Conclusio 1® : Deus non est infinitus secundum quanti­ tatem molis continuam vel discretam, sed secundum magnitudinem spiritualem. Conclusio 2® : Deus non est infinitus privative, sed negative. Conclusio 3* : Non solum virtus Dei est infinita nega­ tive, immo ejus essentia, et sapientia, et omnia quæ DISTINCTIO XLII sunt in eo. — Aureolus. Conclusio 4· : Licet divina potentia habeat infinitatem Quæstio I cx essentia, tamen aliquem modum infinitatis habet potentia, quem non habet essentia. Ι,Τηΐ'Μ IN DEO SIT OMNIPOTENTIA Conclusio : Divinae potentiæ ct virtutis infinitas, suf­ pheta Michæas (c. 5, v. 2) : Epiwsiw ejus ab initio, sicut a diebus iclernitalis. Ergo generatio Verbi non mensuratur aeternitate. In oppositum arguitur sic : Quod est coævum aeterno, est aeternum. Sed generatio Verbi est coæva Patri aeterno. Igitur. Minor patet : quia splendoris nativitas est coæva soli ; sed Filius a Patre nascitur ut splendor a sole; ergo. In hac quaestione erunt duo articuli. In primo videbitur quomodo generatio est in divinis. In secundo, quid sit æternitas; et videbitur de propo­ sito principali. nis dicitur (jeneratio, et ipsum Verbum proce­ dens dicitur Filius. Probatur sic conclusio, secundum sanctum Thoinam, 1 p., q. 27, art. 2 : Omnis processio viventis a vivente conjuncto, secundum rationem similitu­ dinis in eadem natura specifica, est generatio. Sed processio Verbi in divinis est hujusmodi. Ergo est vere generatio, et illud quod procedit per illam est verus filius illius a quo procedit. Majorem probat per rationem verse generationis et propria?, quæ dicitur nativitas. De ratione illius siquidem est quod vivens procedat a vivente; nam, licet omnia generabilia et corruptibilia dicantur generari, prout generatio generaliter sumitur pro mutatione de non esse in esse, illa tamen generatio non dicitur nativitas; sed solum in viventibus, quæ oriuntur a principio v i vente conjuncto. Secundo, de ratione ejus est quod pro­ cedat secundum rationem similitudinis; unde pilus vel capillus non babet rationem geniti vel filii, quia non procedit ab animali de quo nascitur, secundum rationem similitudinis in natura. Tertio, quod pro­ li. — I LIBRI I. SENTENTIARUM cedit non nvundum quamcumque similitudinem i eadem est proprietas Verbi et Filii in divinis. Dicit in natura, sed secundum similitudinem in natum enim Augustinus, 7. de Trinitate, cap. 2, quod secundum speciem; et ideo, licet vermis qui nascitur Filius in divinis eo Verbum quo Filius, eXco Filius ex animali vivente, procedat secundum rationem quo Verbum. Sed si ratio generationis, prout est in similitudinis in natura generis, non tamen dicitur divinis, esset via in substantiam vivam et intellefllius; sed homo, qui procedit ab homine ejusdem dualem, vel processio talis qualis dicta est, non esset spedei. Sic ergo patet major. Sed minor probatur. | eadem proprietas Verbi et Filii (a). Tum quia geneQuia Verbum in divinis procedit peractionem intel- ratio verbi in nobis non semper terminatur ad sub­ ligibilem, quæ est vitae operatio; et a principio con­ stantiam, cum aliquando formetur verbum de acci­ juncto, quia e>t operatio manens in operante; et dentibus; sed nec ad substantiam vivam (6), cum secundum rationem similitudinis, quia conceptio formemus verba de non viventibus; et similiter, nec intellectus est similitudo rei intellectæ; et in eadem ad substantiam intellectualem, quia verba et conce­ natura, quia in Deo idem est intelligere et esse. Et ptus fiæpe formantur de irrationalibus (γ). Tum etiam sic patet minor. — Et si dicatur quod de ratione quia filius genitus per talem modum generationis, generationis est quod sil mutatio; dicit quod verum non appellatur verbuin; non enim filii hominum est quando vita ejus quod generatur exit ossct dici Spiritus Sanctus, sicut Filius. !>tam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1 p., Tertio sic. Generatio quæ est via in substantiam, q. 41, art. I, ad 2’* : « Actio, inquit, secundum attingit eam per modum formalis termini capientis primam nominis impositionem, importat originem esse |M‘r eam; ergo divina generatio non est via in motus. Sicut enim motus, prout est in mobili ab substantiam. aliquo, dicitur passio; ita origo ipsius motus, secun­ dum quod incipit ab alio et terminatur in id quod § 2. — Contra secundam conclusionem movetur, dicitur actio. Remoto igitur motu, actio Secundo loco arguit contra secundam conclusio­ nihil aliud importat quam ordinem originis, secun­ dum quod a causa aliqua vel principio procedit in id nem (ibid., art. 3). Arguit quod est a principio. Unde, cum in divinis non sit Primo sic. Nullus respectus de genere relationis motus, actio personalis producentis personam, nihil infertur aut causatur ab opposito respectu. Non enim aliud est quam habitudo principii ad personam qu® paternitas causât aut infert filiationem; alias res­ est a principio (a); quæ quidem habitudinessuntipsæ pectus de genere relationis esset activus sive actio, relationes vel notiones 1» — Hæe ibi, ad 2ae. Et ad 3im et alius passivus sive passio; passio enim est effectua dicit : < Actio, inquit, secundum quod importat origi­ illatioque actionis, secundum Auctorem sex princi­ nem motus, infert ex se passionem. Sic autem non piorum. Sed constat quod generare in divinis infert ponitur actio in divinis |>eraonis· Unde non ponuntur generari; et dicere infert dici; et Verbum ac conci­ ibi passiones, nisi solum grammatice loquendo, pere, concipi et conceptum. Ergo generare et gene­ quantum ad modum significandi; sicut Patri attri­ rari non sunt respectus de genere relationis. buimus generare, et Filio generari. » — Hœc ille. Secundo sic. Simplicius, Super Priedicamenta, assignat differentiam inter genus relationis et genera actionis et passionis, dicens quod ex relatione non B — OBJECTIONES provenit aliquod actum, sed ex actione et passione provenit. Sed in divinis provenit aliquid per modum $ 1 — Contra primam conclusionem acti et producti, scilicet Filius. Ergo generare et Sed contra primam conclusionem arguit Aureolus generari non sunt de genere relationis, sed potius (dist. 0, q. 1, art. 2), praesertim contra illud quod de genero actionis et passionis. Tertio sic. Generare est vere producere, generari dicitur in probatione, scilicet : generatio in divinis •*t processio viventis a vivente, etc. Primo ergo sic arguit. Constat, inquit, <|Uerfeclionem ejus. Nam, ut ostendatur connaturalis Patri, dicitur Filius; ut ostendatur coaeternus, di­ citur splendor; ut ostendatur omnino similis, dicitur imago; ut ostendatur immalerialiter genitus, dicitur Verbum. Non autem potuit unum nomen inveniri, per quod omnia ista designarentur. » — Hæc ille in forma. — Ex quo patet quod omnia ista dicunt eamdem rem sub diversis conceptibus et rationibus ejus­ dem rei. Et ideo negatur prima consequentia quam facit, scilicet : si ratio generationis in divinis esset, etc., non esset eadem proprietas Verbi et Filii. Patet enim quod solum probat quod est alia ratio proprie­ tatis, sed non alia proprietas; quod concedimus. Prima enim sua probatio probat quod generatio verbi creati non est realiter generatio filii, et consequenter in divinis illa differunt, saltem secundum rationem; secunda vere probat quoti generatio filii creati non est realiter generatio verbi, et consequenter illa in divinis differunt secundum rationem ; qua* concedi­ mus. Nec ipse aliud probat. Ad secundum negatur minor. Licet enim proces­ sio Spiritus Sancti sit viventis a vivente, secundum similitudinem natune , hoc tamen non babet ea ratione qua est processio, scilicet per modum amo­ ris. I nde sanctus Doctor, I p., q. 27, art. 4, dicit : « Hæc, inquit, est differentia inter intellectum et voluntatem, quod intellectus fit in actu per hoc quod res intellecta est in intellectu secundum suam simi­ litudinem; voluntas autem fit in actu, non |>er hoc quod aliqua similitudo voliti sil in volente, s«hI ex hoc quod voluntas habet quamdam inclinationem in rem volitam. Processio igitur, quæ attenditur secun­ dum rationem intellectus, est secundum rationem (i) similitudinis; et (6) in tantum potest habere ratio(3) intellectu», c»t secundum rationem. — Om. Pr. (C) et. — Orn. Pr. 3 nem generationis, quia omne generans sibi simile generat. Processio autem quæ attenditur secundum rationem voluntatis, non consideratur secundum rationem similitudinis, sed magis secundum ratio­ nem impellentis et moventis. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non æquo productio Spiritus Sancti se habet ad rationem generationis positam, sicut productio Filii. Eamdem rationem ponit, 1. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 3, ad 3·®; item, de Potentia Dei, q. 10, art. 2 ad 22' *et 23"®. Et stat in hoc quod processio amoris non habet ex sua ratione quod per eam pro­ cedat aliquid in similitudinem ejus a quo procedit; secus est de processione Verbi. Et addit, 1. Sentent., ubi supra : <1 Quamvis, inquit, diversitas rationis non sufficiat ad realem processionum differentiam, sufficit tamen ad differentem nominationem. » — Hæc ille. Ad tertium, dico quod includit unum falsum in majori, scilicet quod terminus formalis de ratione sua habeat quod capiat esse per productionem. Aliud autem includit in minori, scilicet quod essentia divina non sit formalis terminus generationis, ut prædictum est alias. § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta vero secundo loco, et contra secun­ dam conclusionem facta, respondetur Ad primum quidem, negatur major de respectu sulisistente, qui est suum fundamentum et suppo­ situm quod refert; et tunc minor concederetur. Sed quia sanctus Doctor dicit, l p., q. 32, art. 2, ad 2®·, quod non possumus dicere quod paternitas generet aut creet; ideo aliter dicitur, quod aliquam rela­ tionem aliquid inferre vel causare, potest intelligi dupliciter. Uno modo, quod talis respectus inferat, ut suppositum quod infert aut causal aliquid illatum vel causatum ; et isto modo conceditur major, et negatur minor. Alio modo potest intelligi quod res­ pectus ille sit ratio inferendi aut causandi, qua sci­ licet aliquid formaliter infert aut causal; et tunc distinguo. Quia respectus |>otest accipi ut respectus; et tunc non habet quod sil illud quo quid formaliter causal aut inferi aliquid, sed est sequela ad illatio­ nem et causationem. Alio modo in divinis potest accipi, ut est in exsistens inferenti et causanti, tanquam ejus ultima actualitas, quæ dicitur operatio; et isto modo, habet quod inferat aliquid; et isto modo, generare infert generari, et dicere dici, licet sint relationes. Unde argumentum solum concludit quod relatio, ut relatio, nihil producit aut causât. Ad secundum dicitur hoc. modo sicut ad primum. Conceditur enim quod relatio, in quantum relatio, non habet quod inferat sicut suppositum inferens, LIBRI I. SENTENTIARUM 4 nec scut ratio inferendi; sed potest hoc habere | ætemitasest mensura, non intelligimus quod Deus in quantum est ultima actualités suppositi inferentis. sil aliquo mensuratus, proprie loquendo de mensura ; Simplicius autem qui allegatur, loquitur de rela­ sed accipitur ibi ratio mensura secundum apprehen­ tione rausarum ; sed si talia transferamus nd divina, sionem nostram tantum, scilicet quod non possumus tunc differentia quam ponit in creatis secundum apprehendere æternitatem, nisi per aliqualem pro­ rem, conceditur in Creatore secundum rationem. portionem et similitudinem ad mensuram. Intelli­ Ad tertium conceditur major. Sed ad minorem, | gimus enim quod sicut se habet mensura ad mensu­ dico quod producere, secundum rationem qua est i rata, quoad hoc quod per illam notificatur quantitas producere, non est de genere relationis; cum quo . duralionis rei mensurata», ita se habet æternitas ad tamen stat quod secundum rem generare sil relatio, I Deum; verumtamem mensura proprie debetur fini­ co modo quo aliquid divinum dicitur de genere rela- i tis. Isium intellectum innuit sanctus Doctor, ubi tionis; do quo non est praesentis negotii. supra, art. 2, ad 3ee. Et ista sufficiant quoad istum articulum. Secunda conclusio est quod æternitas non est ARTICULUS II. QUID SIT ÆTERNITAS ; ET QUOMODO tempus, nec ævuin. · Probatur sic conclusio, secundum sanctum Ducto­ DIVINA GENERATIO MENSURATUR ÆTERN ITATE rem, I. Sentent., disl. 19, q. 2, art. I : Quorum mensurata realiter distinguuntur, mensura ad in­ vicem distinguuntur; (loquor de propria mensura.) Λ. - CONCLUSIONES Sed proprie mensurata per æternitatem, ævuin el tempus, realiter distinguuntur. Ergo, etc. Major Quantum ad secundum articulum sit ista nola est. Quod enim est proprium uni, differt reali­ Prima conclusio : quod ratio icternltatls conse­ ter a non proprio illi. Minor declaratur ab eodem, quitur Immutationem. ibidem, sic : « Illa enim tria dicunt quamdam du ra­ tionem, vel mensuram duralioniscujusdam. Duratio Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, I p., autem rei attenditur secundum quod aliquid est in <|. 10, art. 2; quam probat sic, art. I, ejusdem actu; Limdiu (a) enim res durare dicitur, quamdiu quæstionis : Sicut se habent simplicia ad composita, est in actu, non autem dum est in potentia. Triplex sic uniformia ad mutabilia, el mensura uniformium autem est actus : quidam scilicet, cui non subster­ ad mensuram mutabilium. Sed sic se habent simpli­ nitur aliqua potentia, qui scilicet actus est de ratione cia ad composita, quod rationes simplicium non quidditatis ejus cujus est; et hujus actus mensura apprehendimus nisi per composita, attribuendo est æternitas. Alius autem est actus, cui substat ilicei simplicibus opposita illorum quæ conveniunt potentia quædam, sed tamen est actus completus, compositis, et negando ab eis conditiones composi­ acquisitus Limen in polentia illa; et huic respondet torum. Igitur sic erit de mensura uniformium ad ævuin. Est etiam alius actus, cui substernitur mensuram mutabilium, quod prima non apprehen­ potentia, et admiscetur sibi potentia ad actum com­ ditur nisi per secundam, modo praexposilo, scilicet pletum secundum successionem, additionem perfe­ negando ab ea conditiones secundæ. Cum ergo tem­ ctionis recipiens; et huic respondet tempus, d Ista pus, quod e>t mensura mutabilium, duo habeat, sunt verba sancti Docturis in sententia, non Limen scilicet quod consistit m numeratione prioris et pos­ m tonna. Dicit etiam ibi, quod quia illud quod est terioris in motu, oportet quod aeternitatis ratio materiale in tempore fundatur in motu, scilicet prius consistat m mensuratione uniformitatis ejus quod el posterius, quod autem est formale completur in est extra motum. Iterum, tempus est mensurasuper- operatione (6) animæ numerantis; ideo prius et excedens sua mensurata, cum ea solum dicantur posterius in motu, prout intelliguntur numerata, mensurari tempore, quæ principium el finem habent complent rationem temporis. Quia autem in illo actu in tempore; æternitas vero est mensura rei carentis qui est completus, scilicet quia non immixtus poten­ non solum successione, sed principio et line. Sic tiae, non est inlelligere prius et posterius, nec aliqua • rgo ex duobus notificatur æternitas, scilicet . ex plura per successionem ; ideo mensura quæ sibi cor­ hoc quod illud quod est in aeternitate est intermina­ responde! i non est per modum numeri, sed magis bile, id est, principio el fine carens; secundo, ex hoc per modum unitatis. Unde permanentia actus, se­ quod ipsa æternitas successione caret, tota simul cundum quod intelligitur in ratione unitatis, quæ exsistens. Ex quibus sequitur jjuod cum perfecta haliet rationem mensura, complet rationem aeterni­ immutabilitas dicta duo includat, scilicet intermina- tatis et ævi; quæ in hoc differunt, quod æternitas bibtatem, el nullam successionem, quod æternitas solum. e*l mensura rei immutabilis perfectae, scilicet (x) tamdiu. — tarn Pr. nullo modo mutabilis. — Cum autem dicimus quod (β) operatione. — comparatione Pr. DISTINCTIO IX. — QUÆSTIO I. mensurat esse non acquisitum ab alio, scd ævum mensurat esse acquisitum ab alio. Eamdem conclusionem ponit, i p., ubi supra (q. 10), art. 5, ubi dicit quod « tempus habet prius et posterius; ævum autem non habet in se prius el posterius, sed ei conjungi possunt; æternitas neque habet prius aut posterius, neque ea compatitur ». Item, quod illa quorum esse consistit in transmu­ tatione, vel est subjectum transmutationi, mensu­ rantur tempore; ut motus et omne corruptibile. Illa autem quorum nec esse subjicitur transmutationi, nec consistit in transmutatione, tamen habent trans­ mutationem adjunctam actu vel potentia, mensu­ rantur ævo; sicut corpora cælestia et angeli (a), quorum esse substantiale est intransmutabile (6), tamen transmutantur secundum electionem vel affectionem aut locum. Sed Deus, cujus esse nec est transmutabile, nec adjunctum transmutationi, men­ suratur æternitate. 5 æternitas respicit ipsum divinum esse, et nunc æternitatis quidditatem ipsius rei, quæ secundum rem non est aliud quam suum esse, sed solum ratione. » — Hæc ille in forma. — Ex quo palet conclusio : quia nunc ævi differi ab ævo realiter, et nunc temporis a tempore; sed nunc æternitatis non differi ab ætemilale realiter. Dicit tamen Boetius (de Trinitate, cap. -4) quod nunc stans causal ælernilatem; quod ila intelligendurn est, secundum sanctum Doctorem, 1 Sentent., ubi supra (dist. 19, q. 2, ari. 2), ad 3··. Ait enim quod « sicut esse, secundum rationem intelligendi, consequitur principia ipsius entis quasi causas; ita et mensura entis se habet ad mensuram essendi secundum rationem cause. Unde nunc æternitatis secundum rationem videtur esse causa æternitatis. Sed ex hoc non ostenditur diversitas in re, sed tan­ tum in ratione; sicut nec inter ipsum divinum esse el ipsum quod est Deus. » — Hæc ille in forma. — Et 1 p., q. 10, art. 2, ad 1”’“, exponit eamdem auc­ Tertia conolusio est quod aliter se habet nunc toritatem, dicens : < Nunc stans dicitur facere æter­ æternitatis ad æternitatem, quam nunc tem­ nitatem, secundum nostram apprehensionem. Sicut poris ad tempus, et quam nunc ævl ad ævuin. enim causatur in nobis apprehensio temporis, eo quoti apprehendimus fluxum ipsius nunc, ita cau­ Istam ponit S. Thomas, 1. Sentent., ubi supra satur in nobis apprehensio æternitatis, inquantum (dist. 19, q.2),art. 2. α Sicut, inquit, motus est actus apprehendimus nunc stans. » — Hæc ille. mobilis, in quantum est mobile; ita esse est actus exsistentis, secundum quod est exsistens, vel in quan­ Quarta conclusio est quod aliter se habet rctertum est ens. Unde, quacumque mensura mensuratur nltas ad æternuin, quam ævum ad æviternum, esse alicujus rei, ipsi rei exsistenti respondet nunc vel quam tempus ad temporale. illius duralionis, quasi mensura. Unde per nuncævi mensuratu ripsum exsistenscujus mènsura est ævum. Probatur sic conclusio. Æternitas est secundum et per nunc æternitatis mensuratur illud ens cujus rem ipse Deus. Sed ævum realiter differt ab ævie mensurat æternitas. Unde, sicut se habet qui­ terno, el tempus a temporali. Ergo secus hic, et libet actus ad illud cujus est actus, ita se habet quæ- secus ibi. Consequentia bona. Sed antecedens proba­ liliet duratio ad suum nunc. Actus autem ille qui tur, quoad primam partem, per hoc quod si æternitas mensuratur tempore, differt ab eo cujus est actus, non est Deus, oportet quod sil creatura vel aliquid secundum rem, quia mobile non est motus; et creatura; sed non |>olest dici quod aliquid creatum secundum rationem successionis, quia mobile non vel concreatum sil æternitas, cum nihil tale possit habet substantiam de numero successivorum, sed esse mensura æterni. Unde sanctus Doctor, I p., ubi permanentium. Unde eodem modo tempus et nunc supra (q. 10. art. 2), dicit quod Deus non est ætertemporis dupliciter differunt, scilicet : secundum nus, sed est sua æternitas· Ibidem etiam, dicit quod rem, quia nunc non est tempus; et secundum suc­ α nulla alia res a Deo est sua duralio, quia non est cessionis rationem, quia tempus est successivum el suum esse ». Unde, sicut solus Deus est sua essen­ non nunc temporis. Actus autem qui mensuratur tia. ila solus Deus est sua æternitas. Ex quo eviden­ ævo, scilicet ipsum esse æviterni (γ), differi ab eo (J) ter habetur non solum prima, sed etiam secunda cujus est actus, re quidem, sed non secundum ratio­ pars conclusionis. — Constat etiam quod tempus nem suce «2 ionis; quia utcumque est sine successione. distinguitur a re temporali, ævum autem ab ©vi· Et sic etiam intelligenda est differentia ævi ad nunc temo. Unde ævum est unum, et æviterna sunt ejus. Esse autem quod mensuratur æternitate, est multa. Sanctus Thomas etiam (œ), 5. Quodlibeto, idem cum eo cujus est actus re, sed differt solum q. 4, ubi quæritur utrum Lucifer sit subjectum ævi, ratione; el ideo æternitas el nunc æternitatis non tenet quod non Lucifer, sed supremus angelorum differunt re, sed ratione tantum, in quantum scilicet k-atorum est subjectum ævi. Ex quo patet quod nec ille, nec aliud æviternum est ævum. —Sed utrum (a) el angeli. — Om. Pr. ævum sit esse illius angeli, credo quod sic. Imaginor (C) intramniutabilc. — tramniutabile Pr. (γ) jtwi terni. — rvi Pr. (0) eo. — κυο Pr. (a) dicit. — Ad Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 6 euim quod sicut ipsum «se angeli beatioris, ut induit rationem unitatis, est ævum, ita essentia dicti angeli, habens similiter rationem unitatis, est nunc ævi. Quomodo autem se habet tempus ad motum, et nunc ad ipsum mobile, dicetur in secundo, disl. 2. Quinta conclusio est quod (jcncratio Del mensu­ ratur ætcrnimte. Probatur sic : Generatio Verbi divini est actus cui nulla potentia substernitur, nulli permixtus poten­ ti®, sine successione, sine principio et tine dura­ tion». Ergo mensuratur ætcrnitate. Tenet conse­ quentia ex prædiclis. Major patet infinitis Sancto­ rum auctoritatibus, et rationibus irrefragabilibus. B. — OBJECTIONES Sed contra prædicta arguit Aureolus multipliciter. Arguit (I. Sentent., disl. 9, q. 2, art. I) contra sanctum Doctorem, in hoc quod ponit rationem æternitatis consistere in apprehensione uniformitatis ejus quod omnino est extra motum. Et argumen­ torum Primum est tale. Ratio temporis non consistit in* diflbnnitate ipsius motus, sed in mora diflbnnitatis (a). Ergo nec ratio æternitalis consistit in uni­ formitate eorum quæ sunt extra motum, nec in apprehensione uniformitatis, sed in apprehensione mone istius uniformitatis. Secundo ad idem. Ratio aeternitatis non consistit in opposito motus. Sed uniformitas op|>onitur varie­ tati motus. Non ergo consistit aeternitas in unifor­ mitate motus, sed magis in mora uniformitatis; siculet tempus non consisti tin diflbrmitatemotus(S), sed in mora di (formitatis. Terito ad idem. Ratio mensura?, non consistit in ratione mensurati. Sed uniformitas est illud quod mensuratur per aeternitatem. Ergo ratio æternitalis non consistit in uniformitate, sed in duratione et mura ipsius. Quarto sic. Sicut se habet tempus ad motus varie­ tatem, sic ætemitas ad Dei immutabilitatem. Sed ratio temporis consistit in numeratione motus secun­ dum prius et posterius, quod nihil aliud est quam motum summare, ut ita loqui liceat. Sicut enim dicitur quod numerus «t summa permanentium, cum dicitur decem vel mille, sic tempus est summa successivorum. Unde cum summatur motus, tunc causatur tempus quod nihil aliud est quam summa motus secundum prius et posterius. Ergo sic se habebit æternitas ad uniformitatem Dei, quod non (i) difforniitatii. — diffomuter Pr. (β) a terbo «cd n\agu usque ad motui. om. Pr. erit ipsa (a) uniformitas,sed (C).summa ducationis, et mone ipsius. Quinto sic ad idem. Uniformitas et incomrnutabilitas idem sunt. Sed ratio ætemifalis non consistit in apprehensione incommutabilitalis ; aliud enim attributum est incommutabilius, et aliud æternitas. Ergo non consistit ratio æternitalis in apprehensione uniformitatis. In secundo loco arguit (ibidem) contra illud quod dictum est, scilicet quod in Deo nunc stans causât ælernilalem secundum nostram apprehensionem. Primo sic. Nunc, inquit, nullo modo potest Deo attribui secundum verum intellectum. Quod enim abstrahit a tota linea successionis, abstrahit a nunc; quia nunc non invenitur extra successionem. Sicut enim indivisibile positionis, quod est punctus, non invenitur extra lineam permanentem; sic indivisi­ bile duralionis, quod est nunc, non invenitur extra decursum successionis. Cujus ratio est : quia indivi­ sibile positionis non potest imaginari per modum cujusdam solitarii, sed per modum termini lineæ; et ideo punctus divisio appellatur; et æqualiter ima­ ginari non |)otest indivisibile duralionis, nisi ut (γ) terminus decursus durativi qui est successio. Sed constat quod Deus abstrahit ab omni successione. Ergo ab omni nunc. — Et si dicatur quod verum est nunc temporis non esse in Deo, non tamen est verum de nunc æternitalis; — non valet hoc; quia probatum est quod de ratione ipsius nunc est quod sil terminus decursus durativi et successivi; tollere autem hanc rationem, est tollere ne sil nunc. Secundo ad idem. Sic se halæl nunc ad Deum, sicut et instans, et jam, et modo, et similia æquipollentia ipsi nunc. Sed constat quod instans, et jam, et modo, non halient locum in Deo. Non enim potest intelligi instans in aliquo cui nihil instat, aut adest, aut accedit; quia instans dicitur ab instando, et hoc modo concipitur (o). Ergo nunc non potest Deo attribui. Tertio ad idem. Illud quod de sua ratione formali non est aliud quam accessus, non potest poni in Deo. cui nihil accedit de novo. Sed nunc concipi non potest nisi per modum accessus ; est enim illud quo mutatum esse instat, accedit, et adest ; unde nullus potest concipere nunc nisi per modum cujusdam accedentis, et instantis, et quod habet adesse. Ergo impossibile est quod attribuatur Deo. Quarto sic. Nunc et tunc dicuntur ad invicem. Ubi enim est nunc, et tunc, et olim. Quod apparet : quia, sicut hic et ibi sunt differentia? positionis, ita nunc, et tunc sunt diiïerentiæ duralionis. Impossibile est autem reperire hic sine ibi et alibi. Ideo enim (e) (C) (γ) (δ) ipsa. — Om. Pr. ipaa. — Ad. Pr. ut. — Om. Pr. concipitur. — conceditur Pr. DISTINCTIO IX. — QUÆSTIO î. una pars linen* est hic, quia alia est ibi, el alia ibi; j Commentator, commento 106, quod instans non quia si omnia ensent annihilata prater unam lineam, jxdest bis demonstrari, adeo quod instans demon­ lota linea non posset assignari alicubi, quia non stratum secundo est aliml ab instanti quod demon­ esset aliud aliquod quod alibi poneretur; sed cum strabatur prirno; et sequitur quoi non est possibile |K>nitur infra cœluin, lune potest assignai i alicubi, idem instans demonstrari bis («), nisi fuerimus ima­ quia sunt alia quæ babent esse alibi. Unde lotus ginati quod fuit sicut punctus; et reprehendit The· mundus non habet ubi assignetur; nec potest dicere mistium. Unde expressa mens Philosophi, secun­ aliquis intellectus, mundus est hic; quia non e^t dum exfiositionem Commentatoris, est quod impos­ aliquid habens esse alicubi, respectu cujus mundus sibile est instans, vel nunc, imaginari per modum dicatur hic esse. Consimiliter est intelligendum de filantis. Ergo nunc stans nihil potest causare, sicut nunc; quia nihil est nunc, secundum propriam ratio­ nec albedo nigra, vel calor frigidus. Et si dicatur nem, nisi in ordine ad tunc. Scsi constat quod Deus quod ipsi loquuntur de nunc temporis; dicendum non habet tunc; quia nihil est ibi prateritum. Ergo quod ipsi loquuntur de quidditativa ratione ipsius nec in Deo erit ratio ipsius nunc. nunc, secundum quam apparet, ut dictum est. Quinto sic. Idem est «lictu nunc et tunc (x), In quarto loco arguit (ibidem, art. 2) contra hoc quod prius et |>osterius. Sed in Deo non est aliquid quod dictum est, quod ætemitas est duratio. ])ostenU8. Ergo in Deo non est nunc, secundum pro­ Primo sic. Omnis, inquit, duratio alteri compa­ priam rationem. —Nec valet si dicatur quod duplex rata, vel esi major, vel minor, vel æqualis. Quod est nunc : unum (S) partiale, quod dicitur respectu patet ex ipsis durantibus, quibus acceptis, necesse tunc, et illud est nunc temporis, quoi nullo modo esi quod vel durent æqualiter, vel quod unum plus dicitur in Deo; et aliud‘totale permanens, quod est altero. Sed nulla duratio potest esse major vel minor, nunc æternitatis, et tale potest poni in Deo. Siquidem nisi consistat in quadam successione secundum prius hoc non valet. Est enim similis distinctio ac si dice­ et posterius. Quare enim aliquid durat phis quam retur quoti duplex est Filius : unus qui relative dici­ aliml, vel durabit, non est (6) nisi quia fuit prius, tur ad Patrem; et alius qui dicitur absolute, sine vel quia erit posterius; nec exclusa ratione prioris el habitudine ad Patrem. Nunc enim ex sua formali posterioris, potest concipi de aliquo quod duraverit ratione idem est quod instans et accedens, et ideo plus vel minus alio. Constat autem quod prius et novitatem importat ; dicitur enim relative ad tunc, posterius sunt de ratione temporis. Ergo nulla est sicut dictum est de ibi vel hic, quæ relative dicuntur formali ter duratio nisi tempus. in positione et situ. Secundo sic ad idem. Omnis duratio intelligitur In tertio loco arguit (ibidem ) contra illud : qiiud per modum cujusdam moræ et distensionis. Aut nunc potest concipi per modum slantis et perma­ igitur talis distensio et mora comprehenditur secun­ nentis, et ita nunc stans causanet ælernilalem. dum ante el post; aut secundum quamdam simulta­ Primo sic. Illud enim quod de sua ratione con­ tem et pennanentiam. Sed non secundum secun­ sistit in quodam accedere el instare et adesse, non dam; quia quantumcumque esset major distensio, potest comprehendi per modum permanentis, nisi non esset major duratio, cum simul esset tota disten­ accedere et instare et adesse concipi jxissit perma­ sio. * Delinquitur eqgo quod omnis mora et distensio nentor; quod est impossibile; contradictoria namque durati sa apprehendatur secundum ante et post, sunt. Sed probatum est quod conceptus ipsius nunc et ita per modum cujusdam successivi et tempo­ consistit in quodam adesse et instare atque accedere. ris. Ergo non potest concipi per modum stantis aut per­ Tertio sic. Omnis duratio habet formaliter unde manentis. possit dici tanta vel quanta ; quæritur enim de omni Secundo ad idem. Illud non potest concipi per duratione quantum durabit. Sed constat quod non modum permanentis, quod non ]>otest demonstrari est tanlitas nec quantitas, nisi sit ibi aliqua multi­ bis ab aliquo imaginante (γ). Sed nullus (S) qui tudo et pluralitas; nec qualiscumque multitudo, apprehendat nunc (c), ]X)test ipsum bis (ζ) |η·ι* ima­ quia ( > i non permanentium sed sibi invicem succe­ ginationem (η) significare aut demonstrare; post­ dentium secundum ante et post. Unde ex terminis quam enim ipsum semel demonstrant. si radent patet qucxl apprehendens aliquid plus durare, appre­ iterum, jam transivit in tunc. Et hoc est quod dicit hendit quod habuit plus et de priori et posteriori. Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 106). I bi dicit Nec etiam pot<*st concipi de Deo quod plus duraverit quam mundus, nisi quia concipitur fuisse ante vel post, el habuisse plus de priori. Ergo impossibile est (a) sicut. — Ad. Pr. durationem t*sse aliquid formaliter nisi tempus. (ό) unum. — scilicet Pr. (γ) dlir/uo imaginanti*. — aliqua inia/;inc 1Ί nu//ui. — nunc Pr. (i) nunc. — Om. Pr. (ζ) î/mini — Aoe iprum Pr. (η) imaginationem. — imaginem Pr (x) bu. — Om. Pr. (6) non est. — Om. Pr. (γ) quia — solutu Pr LIBHÎ I. SENTENTIARUM Quarto sia Sicut w habet extensio (a) permanens ad linum, ric extensio smxewiva ad tempus. Sed imputribile est imaginari extensionem permanentem, quin linea approbanda tu r; non enim est aliud linea quam extensio permanens. Etgo nec successiva distensio est aliud nisi tempus. Constat autem quod omnis mora est quidam decursus secundum ante et port Unde quidquid imaginamur plus durasse, ima­ ginamur prius fuisse. Ergo nihil aliud est ducatio formaliter nisi tempus. In ultimo (6) loco atguil (ibidem) quod æternitas, prout se tenet a parte Dei, non est duratio formali(er, et quod in Deo nulla sit duratio. Primo si<·. Sicut se habet immensitas ad Deum in ordine ad locum, sic se lialæt adrniitas in ordine ad durationem. Sed immensitas non ponit in Deo aliquam magnitudinem permansi vani, aut aliquam extensionem; sed tantummodo dicit vim qua Deus omnem locum attingit, absque sui extensione. Ergo æternilas non dicit aliquam durationem, aut moram divini esse formaliter, sed vim qua Deus attingit omnem durationem possibilem imaginari, absque sui esse successiva distensione. Secundo sic. Omne illud quod est duratio formaliter, includit prius et jioslerius et successionem, ut prius prohitum est. Sed prius et posterius non sunt in Deo, licet sit in eo vis qua omne prius attingit et omne posterius, ita ut nullum prius et jiosterius imaginari |>ciBMt quin Deus consistat, vel quin illud l>co assistat. Ergo ætern itas non est duratio, prout *,· lend ex parte Dei, sed vis qua Deus omnem dura­ tionem attingit. Tertio sic. Dictum esi, inquit, supra, quod æternilas est unum de attributis, et cum hoc, quod attri­ buta dicunt divinam essentiam formaliter cum con­ creto connotate. Ergo ælernilas importabit divinam essentiam, prout virtute ejus, non virtute aliqua superaddita, attingit omne tempus quod imaginari potat. — Hæc ille in forma. C. — SOLUTIONES Ad primum argumentorum primo loco positorum, et ad alia quatuor, dicendum quod cum sanctus Thomas dicit æleriiitateiii consistere in apprehen­ sione uniformitatis, non intelligil ad mentem contra «piam iste arguit, scilicet quod ratio æternitatis sil ratio uniformitatis divine vel econlra, nec quod apprehendens uniformitatem, eo facto sine pluri apprehendat a ternilatem. sumendo uniformitatem pro ipsa unitate divini esse; sed intelligil quud sicut tempus materiali ter esi prius et posterius in motu, ita aeternitas ot divina ipwa uniformitas materialiter, ri ita loqui lirent. Sil sicut formalis ratio temporis (*) erUntto — exfennin» I' (<) uliimo. — hoc Pr. non completur ex illo materiali, sed ex alio quod est formale in tempore, scilicet numeratio illius prioris et posterioris in motu; nam prius et posterius in motu, prout intelliguntur numerata, complent ratio­ nem temporis; ita etiam uniformitas divini esse non cqinplet rationem æternitatis, nec in hoc solo con­ sistit ratio æternitatis, sed illa uniformitas vel per­ manentia actus essendi, prout inlelligitur in ratione unitatis quæ habet rationem mensuræ, complet rationem æternitatis. Unde, sicut formalis ratio tem|>oris est quod scilicet est numerus prioris et poste­ rioris in motu, ita ratio formalis æternitatis est quod sdlicet unitas est ipsius esse divini non diiïormis nec variabilis; et hoc prout unitas est mensura. Qiiud autem ista sit mens ejus, patet 1. Sententiarumt disl. 19, ut supra allegavi pro secunda con­ clusione. - El tunc, si contra hoc arguat, dicitur Ad primum argumentum suum, quod si diflbrniitas dicat solum prius el posterius in motu, vel solum numerum prioris et posterioris in motu, loquendo de numero quo numeramus, illa diflbrmitas non complet rationem temporis; si autem dicat prius el posterius in motu, prout sunt numerata, illa constituit rationem temporis, ut dicetur in secundo; nec mora est aliud quam diflormitas isto modo. Similiter, si uniformitas divini esse dicat actum ilivini esse sub unitate, ipsa habet rationem æternitatis; si autem diceret solum unitatem, vel solum divinum esse, non haberet rationem ælcrnitalis;quia sicut tempus non est numerus abstractus, sed motus numeratus, ita æternilas est non solum unitas, sed esse divinum unum. Ad secundum, dico se proprias; non enim eodem mensu­ sumuntur in aliquo modo multiplicitatis, quod etiam rantur panis el vinum. Unde, cum diversa ratio eodem modo se habeant quo multiplicia se habent mensurandi sil in diversis actibus, oportet quod in alio modo illius multiplicitatis; sicut palet in alio respondeant eis diverse mensura proprias (a). exemplo : locus enim et locatum, uno modo accepta, Verumlamen una carum potest ordinari ad aliam, se habent ad invicem sicut vas ad vinum in vase; sicut ad primam mensuram et excedentem. Unde, non propter hoc locus et locatum generalitersehalænt sicut divinum esse est mensura omnis actus, ita ut vas el vinum vasis. Et infinita alia Vxempla dari ælernilas est mensura omnis duralionis. excedens el non coadæqiinla. Sed propter hocoprlet habere alias possunt. Ad secundum negatur major; nam nunc fluens, proprias propter diversos modos mensurandi. » — licet æquipolleal prædictis, non tamen nunc stans. Hæc ille. - Ex quo patent duo, scilicet : quod nunc Ad tertium negatur minor, nisi loquatur de æternitatis, el temporis, et ævi, sunt diversarum instanti fluente in tempore continuo, de quo nihil ad rationum, ut rape dixi; secundo, quod minor hujus propositum. Negantur etiam alia quæ assumit in argumenti e>l falsa. Sanctus Doctor enim expresse dicit quod æternitas excedit alias mensuras, el sic hujus falsi probationem. Ad quartum negatur major. Et ad (C) proba­ consequenter est major. — Nec probatio quam facit tionem, conceditur quOd nunc el tunc sunt difie- arguens valet. Non enim ex hoc solo duratio dicitur rentiæ duralionis fluentis et composite; non autem major alia propter prius aut posterius, vel illa quæ permanentis et simplicis. Nec comparatio de hic el ibi dicuntur, sed quia una attingit aliam totaliter, el ibi, est sicut comparatio de nunc et tunc; quia mul­ non solum illam, >ed alias priores el alias posteriores illa, non inferendo prius aut |>osterius ad æternitata) ii/. — sicut Pr. (6) primam, — Ad Pr. (α) propruv. — Om. Pr 10 LIBRI I. SENTENTIARUM trni excedentem, Mt continuum, λ — Ilæc ille. — Ex quo palet --Ex quibus palet quæ sit, et quomodo sit conci­ quod major est falsa. Minor etiam includit falsum, pienda tantitas æternitatis. scilicet quod nulla duratio sil dicenda major aha, si Ad quartum. dico quod falsum est quod dicit, sit simul tota, ut dictum ot in solutione primi. omnem durationem esse decursum, sive ante sive Ad tertium, dicitur quod tantum et quantum post; nec est verum quod quidquid imaginamur solum habent locum in rebus finitis, non aulern in plus, etc., nisi loquendo de temporalibus. rebus infinitis, et ideo major negatur, nisi intclligaAd primum vero argumentorum ultimo factorum, tur de duration* finita. Si autem lanlitas conveniat negatur minor. Immensitas enim divina ponit in rebus infinitis, neganda est minor. Non enim duratio Deo magnitudinem virtutis, sed non molis. Et ideo, ex hoc generaliter dicitur tanta, quia tantum habet sicut immensitas ponit in Deo magnitudinem, licet de prion et posteriori vel de successione, ut ibidem non extensivam, sic æternitas ponit in Deo duratio* dicitur, sed quia attingit quidquid alia attingit, vel neni, sed non successivam. Verumtamen concedo plura, vel pauciora; sicut exempliflcatum est de quod in Deo nulla est dunitio, de cujus ratione sil anima, qua* licet sit indivisibilis, tamen adest omni­ numerus vel unitas quantitatis ; sicut nec sua ma­ bus partibus torporis, cl omnes attingit; et isto gnitudo est aliquid de genere quantitatis continu®. modo accipienda est ejus magnitudo. A simili, æler- Unde sua dunitio nihil positivum addit ad suum nilos illo modo dicitur tinia vel quanta. Unde san­ esse vel essentiam, sed solam negationem variationis ctus Doctor. 1. Contra (iontilt*, cap. (KJ : « Intelli­ vel successionis, «piam supra dixi uniformitatem gent, inquit, Dei successionem non habet, sicut nec formalem. cjliscBse. Est igitur totum simul, senqier manens(i). Ad secundum nugatur major, ut putet per pr.rquod de ratione æternitatis est. Temporis aulern dicla, nisi intelligalur da duration? cujus ratio com­ duratio secundum successionem prioris et interioris pletur per nurnerum de genere quantitatis. extenditur. Proportio igilui æternitatis ad tutam Ad tertium negatur major. Non enim ratio hujus temporis ducationem, est sicut proportio indivisibilis attributi, lumum, est ratio «livinæ essentiae; cujus ad continuum; non (γ) quidem ejus indivisibilis «qqiusitiiin supponit major. quod est terminus continui, quod non adest cuilibet Nunc ad rationes factas in jiede » ntper nianent. — permanent Pr. nostro, sol ut in *e est. ta ncn. — naluni Pr. I El hæc lione dicta sufficiant. (I) er. — «I Pr. (t) tamen — Om Pr Γ.) in — Om Pr (e) pnr.ienhaliter. — pnnctpahter Pr. DISTINCTIO X DISTINCTIO X. QUÆSTIO I. UTRUM SPIRITUS SANCTUS PROCEDAT UT AMOR iKCA decimam distinctionem qutnritur : Utrum Spiritus Sanctus procedat ut amor. Et arguitur quod non. Illud quod non procedit libere, non procedit ut amor. Sed Spiritus Sanctus non procedit libere : tum quia naturaliter, tum quia necessario procedit. Ergo, etc. In oppositum arguitur sic : Sicut se habet Dei Filius ad intellectum, sic Spiritus Sanctus ad volun­ tatem. Sed Filius Dei procedit ut verbum divini intellectus. Ergo Spiritus Sanctus procedit ut amor divinæ voluntatis. In ista quaestione erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur obje­ ctiones. ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum sit Prima conclusio : quod Spiritus Sanctus pro­ cedit processione amoris et voluntatis. Probatur sic conclusio. In divinis procedit aliquid subsistens in natura divina per actum amoris et voluntatis. Igitur in divinis est aliqua persona pro­ cedens processione amoris et voluntatis. Sed non alia quam Spiritus Sanctus. Igitur conclusio vera. Major probatur per sanctum Doctorem, 1 p., q. 37, art. 1 : « Sicut, inquit, ex hoc quod aliquis rem aliquam intelligit, provenit quædam intellectualis conceptio rei intellecta», in intelligente (nere personam proce­ dentem, quæ sit ratio processionis creaturarum, eo modo quo’amor artificis dicitur ratio productionis artificiatorum» Hoc idem etiam dicit, test ea produ- | cm» vel non producere. Secundam parlera conclusionis expresse p<>nil, de Potentia Dei, q. 10, art. 2, ad 5”·, ut fuit allega­ tum superius, in sexta distinctione hujus. ARTICULUS II. MOVENTUR OBJECTIONES A, - OBJECTIONES Contra primam conclusionem impelli. Sed si amatum proveniret (a) secundum esse similitudinarium in amantem, vere posset dici qpod spiritus importat similitudinem rei amatæ, et non impulsum. Ergo idem quod prius. Tertio sic. Hæc est differentia inter desiderium quod est amor concupiscentia?, et complacentiam quæ eSt amor arnicitiæ, quod desiderium est per modum cujusdam attractus rei concupitæ ad se, complacentia vero et amor arnicitiæ per modum cujusdam condonationis sui ad rem amatam; unde patet quod per amorem concupiscentia? res attrahuntur ad amantem, sed j>er amorem arnicitiæ amans impellitur et trahitur ad amatum. Sed constat quod in divinis est amor arnicitiæ, et non concupiscentia?. Non igitur Spiritus est impressio amati proveniens in amante, sed erit e converso ipsum amaris ut con­ donatum amato. Quarto sic. Vulgata auctoritas Bernardi dicit quod anima verius et melius est ubi amat, quam ubi habi­ tat vel animat; cui concordat verbum Salvatoris dicentis, Math. 6 (v. 21), quod ubi est thesaurus tuus, ibi cor tuum. Sed hoc non esset verum, si ex vi amoris amatum proveniret in amantem ; tunc enim anima non esset ubi amat, sed amatum semper esset ubi anima amat; nec cor esset in thesauro, sed thesaurus in corde. Ergo impressio amoris trahit affectum amantis ad rem, nec ponit rem in amante. Quinto. Si res amata habet esse in amante, vel est ibi per essentiam suam, aut per sui similitudi­ nem. Sed constat quod non per essentiam, cum res amatæ sint extra; nec etiam per similitudinem suam : tum quia oppositum alibi isti dicunt; turn quia voluntas similitudines rerum conciperet sicut et intellectus, et esset potentia conceptiva et formativa,ct posset Spiritus dici Verbum, et spiratio con­ ceptio, et mulla alia absona quæ sequuntur. Ergo virtute amoris res amata non provenit in amantem. Sexto sic. Vis amoris est transformaro amantem in amatum, secundum omnes loquentes. Transfor­ mare autem non est aliud quam transire in formam amati. Sed hoc non esset, si similitudo rei amatæ transiret in amantem; tunc enim non transiret in amatum, nec accederet ad formam illius, sed magis e converso forma veniret ad ipsum. Non ergo Spiri­ tus |iotest esse res amati intenlionaliter exsistens in affectu amantis. — Hæc ille. I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum, primo loco arguit Aureolus (1. Sen­ tent., dist. 10, q. I, art. 2) contra primam conclu­ sionem multipliciter, et pnesertim contra primam ejus probationem. Primo sic. Actus enim voluntatis qui est amor, non est motus rei ad animam, sed animte ad res, etiam secundum Dovtorem sanctum. Unde ipse dicit 1 p., q. 27, art. 4, quod « processio amoris in divi­ nis non debet dici generatio; quia intellectus Iit in actu per hoc quod res intellecta est in intellectu secundum suam similitudinem, voluntas autem fit in actu, non per lux· quod aliqua similitudo voliti sit in volente, sed ex hoc quod voluntas habet quam­ dam inclinationem in rem votitam ; unde processio quæ attenditur secundum rationem voluntatis, non consideratur secundum rationem similitudinis, sed magis secundum rationem impellentis et moventis in aliquid. > — Hæc sunt verba ejus, inquit Aureolus. Seni constat quod si res amata provenit in a Rectum amantis, tum processio amoris erit secundum ali­ quam similitudinem voliti in volente, et non secun­ dum rationem impulsus. Ergo ista duo stare non II. Argumenta Durandi. — In secundo loco possunt Unde non apparet quin sil repugnantia in ' contra eamdem conclusionem arguit Durandus i ( I Sentent., dist. 6, q. 2), probando (juxta expo­ his dictis. Secundo sic. Ipse dicit quod persona procedens in sitionem Aureoli ), quod Spiritus Sanctus non prodivinis per modum amoris, non procedit ut genitum I cedat ut amor, nec ut aliquid pertinens ad volunta­ vel ut filius, quia amor non fit secundum aliquam tem . Primo. Quia illud non pertinet ad amorem vel «iibititudinem voliti in volente ; sed magis procedit ut spiritus, quo quædam vitalis molio et impulsus designatur, prout ex amore moveri dicitur et , (a) proveniret. — perveniret Pr. DISTINCTIO X. — QÜÆSTIO I. voluntatem, quod competeret Deo exclusa voluntate et amore. Sed spiratio Spiritus Sancti ineat Deo, exclusis per intellectum voluntate et actibus suis; ineat enim sibi hoc radicaliter ex fecunditate nature, quam fecunditatem habet ex sua infinitate, et non ex hoc quod est volens. Ergo Spiritus Sanctus non pertinet ad amorem. Secundo. Illud quoti non producitur a voluntate, non habet rationem amoris. Sed Spiritus Sanctus non producitur a voluntate; quia voluntas habet conditionem oppositam fœcunditati et principio pro­ ductivo. Est enim hæc conditio intellectus et volun­ tatis, quod per actus eorum nihil constituitur aut producitur, sed ipsæ operationes sunt fines; unde sunt potentiæ non productivo* sed immanentes, ut dicitur 9. Mctaphysicœ (t. Cz 10). Ergo Spiritus Sanctus non procedit ut aliquid pertinens ad volun­ tatem. Tertio. Qualis est ordo rei inter diversa realiter, talis est ordo rationis inter differentia secundum rationem. Sed ubi natum, intellectus et voluntas (a) differunt realiter, productio est ex vi nature, non intellectus et voluntatis; sicut patet in generatione filii in humanis. Licet enim generet homo intelligens et volens, nihilominus productio est ex vi natura, non ex vi intellectus aut voluntatis; unde et si calor esset intelligens et volens, non gigneret (6) calorem ex intellectu et voluntate, sed ex natura fecundi­ tate. Ergo in divinis nulla productio erit per intelle­ ctum et voluntatem, sed ex vi natura; et per con­ sequens, quantum est ex parte principii productivi, Spiritus Sanctus procedit necessitate natura (γ) et immutabiliter. Non igitur procedit ut amor. Quarto. Illud non procedit proprie ut amor, aut aliquid pertinens ad voluntatem, cui hoc non com­ petit nisi ex quadam similitudine ad imaginem quæ est in nobis. Sed ita est de Spiritu Sancio. Non eniin propter aliud dicitur emanare per modum voluntatis, nisi quia in nobis attenditur imago |>enes intellecctum, et voluntatem, et actus eorum ; prima autem emanatio est per intellectum, et secunda per volun­ tatem ; ideo prima oorrespondet Verbo, et secunda Spiritui Sancto, et hæc est ratio sola (piare Spiritus Sanctus dicitur emanare per modum voluntatis. Non igitur procedit ut amor. III. Argumenta Scoti et aliorum. — In tertio loco (ut exponit Aureolus, in hac distinctione) ad idem arguit Scotus ( i. Sentent., (list. 40) et multi alii, quod Spiritus Sanctus proprie procedit ut actus diligendi, vel ut actus amoris, et non ut talis im­ pressio. Primo. Quia ubicumque est voluntas Italiens obje­ ctum diligibile sibi prasens, jiotest esse amor reali(a) voluntae. — voluntatis Pr. (β) gigneret. — cognotcerct Pr. (y) naturae. — Om. Pr. η ter procedens; talis namque voluntas est princi­ pium fecundum productivum amoris. Sed in Deo est voluntas, cum sit perfectio simpliciter; et est ibi divina essentia diligibilis in infinitum. Ergo erit ibi amor realiter procedens. Amor autem ille erit per­ sona subsistens, et non Verbum, nec Filius. Ergo Spiritus Sanctus. Secundo. Sicut se habet Verbum ad intellectio­ nem, sic Spiritus Sanctus ad amorem. Ait enim Augustinus, 15. de Trinitate, cap. 17, qucwl sicut proprie Verbum Dei dicitur sapientia, sic charitas Spiritus Sanctus dici deliet. Sed Verbum sic se hnliet ad intellectionem, quod vere et formal iter dicitur intel lectio ut procedens. Ergo Spiritus Sanctus erit amor ut procedens. Tertio. In his quæ tangunt divinas |>ersonas, sectanda est sententia Sanctorum. Sed brev iter omnes Sancti kxfuenles de Spiritu Sancto, vocant eum amorem; ut patet de Augustino, in de Cognitione ver® vit:e, responsione penultima (cap. 32). Ait enim quod Spiritus Sanctus nihil aliud quam amor Dei intelligitur. Et Hyeronimus, super Psal. 14, ait quod Spiritus Sanctus nec est Pater, nec Filius, sed dilectio quam habet Pater in Filium. Et Ansel mus, Monol., cap. 50. dicit quod patet amorem summi Spiritus ex eo procedere, quia sui memorest et se intelligit (a). Quod si memoria summi Spiritus intelligitur Pater, intclligrntia vero dicitur Filius, manifestum est (6) quod a Patre pariter et Filio summi Spiritus amor procedit. Et Ricanius, de Trinitate, lib. 6, cap. 14, ait quod in illa summo simplici natura non est aliud Spiritus Sanctus, et aliud amor illius : Quid enim Spiritus Sanctus nisi ignis divinus; omnis autem amor est ignis, sed ignis spiritualis. Idem |>atet ex dictis omnium Doctorum. Igitur Spiritus Sanctus est proprie amor actualis. IV. Argumenta Henrici. — In quarto loco (ut exponit Aureolus, in hac distinctione), ad idem arguit Henricus, in Quodlibet. Primo. Sicut est in humanis, sic ponendum est in divinis, dum tamen imperfectio non communice­ tur. Sed inter homines est amor quidam complacen­ tia» cujusdam, quo homo diligit proximum, et amor parentalis et zelati væ arnicitiæ, quo mater diligit filium, in cujus aspectu liquescit et fervescit. Ergo, ultra amorem complacenti®. quo Deus diligit essen­ tiam et omnem creaturam, est amor incentivus et /elativus, quo Pater diligit Filium et e converso (γ). Iste autem est Spiritus Sanctus. Igitur Spiritus San­ ctus procedit ut talis ainor. Secundo. Ex his quæ experimur in nobis conscen­ dere debemus ad divina, cum in nobis sit imago (а) quia tui memor eat et te intelligit. — Om. Pr. (б) eat. — Om. Pr. (γ) e converto. — ccontra Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM Ii Trinitatis; unde et Augustinus (15. de Trinitate, cap. 10 et 14; ex veri» reperto in nobis ascendit ad Verbum divinum. Sed nas experimur in nobis dupli­ cem amorem : primum scilicet cujushm compla­ centia* et allectionis quæ causatur ex attractione objecti, secundum vero incentivum et efficacem, cum, virtute prioris complacentia», (a) voluntas ad objectum se movet. Ergo, proportionaliler, isti duo amores sunt in Deo, ut primus sil essentialis, et secundus sit personalis. Et ita Spiritus Sanctus emanabit ut amor incentivus. Tertio. Quia sicut se habet actus intelligendi ad verbum, sic se habet actus amandi ad spiritum et zriuin ar incendium. Sed actus intelligendi est quasi simplex intelligentia, verbum vero quasi notitia declarativa; nec perficitur actus intelligenliæ sim­ plicis, donec emanet declarativa notitia quæ est ver­ bum. Ergo sic est de simplici complacentia, respe­ ctu incendii et complacentia? zclativæ, quod non per­ ficietur donec illa emanet. Ergo m divinis Spiritus Sanctus est amor incentivus, emanans ab amore simplicis complacentia* qui est essentialis. Quarto. Talis est amor qui est Spiritus Sanctus, qualis est amor qui artificem movet ad efficaciter agendum. Emanatio enim creaturarum prasupponit emanationem personarum. Propter quod oportet ut Verbum sit talis notitia, qualis ad producendum exigitur; et similiter Spiritus Sanctus talis amor, qualis movet artificem ad producendum. Sei per amorem simplicis complacentia* numquaftk movetur artifex ad agendum. Videmus enim quod aliquando complacemus in opere, cl tamen non propter hoc movemur ad agendum, donec complaceat efficaciter et incentive. Ergo Spiritus Sanctus in divinis non erit amor simplicis complacentia*, sed incentivus el zelati vus. Quinto. Quia nomina ducunt in notitiam rerum. Sed Spiritus Sanctus appellatur ardor, ignis, flamina, spiritus. Ergo videtur quod emanet per modum rujusdam zeli et incendii. D. — SOLUTIONES Λϋ ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I Ad argumenta Aureoli. - Ad argumenta Aureoli primo loco facta, respondetur ad primum, et ad secundum, et quintum, el sextum, quod pro­ cedunt ex falso fundamento el ex malo intellectu sancti Docloris. Fundantur enim in hoc, quod si amatum est in amante, aut est ibi per suam essen­ tiam, aut per suam similitudinem ; quod falsum est, el contra mentem sancti Thoinæ. Esi enim tertius modus quo amatum est in amante, quem ponit (> quo — Ad. Pr sanctus Doctor, Contra Gentiles, lib. 4, cap. 19 : « Quod amatur, inquit, non solum est in intellectu amantis, sed etiam in voluntate ipsius; aliter tamen el aliter. In intellectu enim esi secundum similitu­ dinem suæ speciei; in voluntate autem amantis, est sicut terminus motus in principio motivo prpportionato per convenientiam el proportionem quam habet ad ipsum ; sicut in igne quodammodo est locus sursum, ratione levitatis, cecundum quam habet (i) proportionem et convenientiam ad bilem lo­ cum; ignis vero genitus est in igne generante per similitudinem suæ forrnæ. p — Hæc ille in forma. — El |x»t pauca subdit : α Cum autem, inquit, ostensum sit quod amatum non sit in amante per similitudinem speciei, sicut intellectum in intelli­ gente, omne autem quod procedit ab alio per modum geniti procedit secundum similitudinem speciei a generante, relinquitur quod processus rei, ad hoc quod sit in voluntate sicut amatum in amante, non sit per modum generationis, sicut processus rei, ad hoc quod sit in intellectu, habet rationem , etc. n — Hæc ille. — Et j>ost subdit : α Deus igitur proce­ dens |>er modum amoris, non procedit ut genitus; neque igitur Filius dici potest. Sed quia amatum in voluntate praeexsistit ut inclinans et quodammodo inqiellens intrinsecus amantem in rem amatam, im­ pulsus autem rei viventis ab interiori ad spiritum pertinet, convenit Deo, per modum amoris proce­ denti (6), ut Spiritus dicatur, ejus processione quasi spiratione quadam exsistente. » — H®c ille. — Ex quibus patet quod impressio amati in amantem, per quam vel secundum quam amatum dicitur esse in amante, nec est ipsa essentia rei amalæ, nec est ejus species aut similitudo, sed est quædam habitualis inclinatio derelicta ex amore, inclinans amantem in amatum, eo modo quo gravitas inclinat ad locum deorsum rem gravem ; aliter enim res imprimunt in intellectu (γ), aliter in voluntate. Et sic patet quid dicendum ad «licta «piator argumenta. Ad tertium dicitur quod fundatur in una falsa consequentia, scilicet in ista : amans impellitur in amatum, ergo amatum non est in amante; quam constat ex prædictis nihil valere. Immo antecedens infert oppositum consequentis ; non enim amor im­ pelleret amantem in amatum, nisi amatum esset in amante per illam inclinationem de «pia dictum est. Ad quartum negatur minor. Bene enim stant simul quod arnatum sit in amante, et tamen cum hoc quod ipsum amans sit in amato. Nam amatum est in amante modo supradicto; sed econtra amans est in amato sicut ea quæ ordinantur ad finem sunt in fine, vel aliter, secundum sanctum Doctorem, l4 2” , I q. 28, art. 2, ubi quaerit : utrum mutua inluesio sil (а) ad ipiuni. — A<1. Pr, (б) procedenti. — producente Pr. (γ) intellectu. — intellectum Pr. DISTINCTIO X. — QUÆSTIO J. effectus amoris, ut scilicet amans sit in amato, et econtra ; sic enim ait ; < Iste effectus mutuae inhæsionis potest intelligi quantum ad vim apprehensivani, et quantum ad vim appetitivam. Nam quan­ tum ad vim apprehensivam, amatum dicitur esse in amante, in quantum amatum immoratur iri appre­ hensione amantis, secundum illud Philipp., cap. 1, (v. 7) : Ευ quod habeam (a) vos in corde. Amans vero dicitur esse in amato secundum apprehensio­ nem, in quantum amans non est contentus superfi­ ciali apprehensione amati, sed nititur singula quæ ad amatum pertinent intrinsecus disquirere, et sic ad interiora ejus progreditur vel ingreditur, sicut do Spiritu Sancto, qui est amor Dei, dicitur I. Corinth., 2(v. 10), quod scrutatur etiam pro­ funda Dei. Sed quantum ad vim nppetitivam, ama­ tum dicitur esse in amante prout est per quamdam complacentiam in ejus affectu, ut delectetur in eo, aut in bonis ejus, apud pnesentiam, vel, in absen­ tia, per desiderium tendat in ipsum amatum, per amorem concupiscentiæ, vel in bona quæ vult amato, jær amorem amicitiæ, non quidem ex aliqua (6) causa extrinseca, sicut cum aliquis desiderat aliquid propter alterum, vel cum aliquis vult bonum alteri propter aliquid aliud, sed propter complacentiam amati interius radicatam ; unde et amor dicitur inti­ mus, et dicuntur viscera charitatis. E converso autem amans est in amato, aliter quidem per (γ) amorem amicitiæ, alitor per amorem concupiscentiæ. Amor namque (o) concupiscentiæ non quiescit in quacum­ que re extrinseca aut superficiali adeptione vel frui­ tione amati, sed quærit amatum perfecte habere, quasi ad intima illius perveniens. In amore vero amicitiæ, amans est in amato, in quantum reputat bona vel mala amici esse sua, et voluntatem amici sicut suam, ut quasi ipse in suo amico videatur Imna vel mala pati et affici; et propter hoc amico­ rum est eadem velle, et in eodem tritlari et gau­ dere, secundum Philosophum, 9. Ethic, (cap. 3), et in 2. Ret ho r. (cap. 4); ut sic, in quantum quæ sunt amici æstimat sua, amans videatur esse in amato, quasi idem factus amato; in quantum autem e converso vult et agit propter amicum sicut propter seipsum, quasi repraesentans amicum idem sibi, sic amatum est in amante. Potest autem tertio modo mutua inhæsio intelligi in amore amicitiæ, secun­ dum viam redam&tionis (<), in quantum mutuo se amant amici, ad invicomque sibi volunt bona et operantur. * — Hæc ille in forma. — Et ibidem, ad t“m, dicit : « Amatum continetur in amante, in quantum est impressum in affectu ejus per quam­ dam complacentiam. E converso vero amans conti- I Γ» netur in amato, in quantum amans sequitur aliquo modo illud quod est intimum amati. Nihil enim prohibet diverso modo idem esse continens et con­ tentum ; sicut genus continetur in specie, el econtra. » Ex quibus patet quam debilia sunt argumenta oppo­ nentis contra tam solidam veritatem. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi negatur minor; nec valet prolatio. Si enim in Deo non esset intellectus aut voluntas, ipse non esset productivus alicujus ad intra, nec Verbi, nec Spiritus Sancti, sicut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 27, art. 3 : « In divinis non est processio nisi secundum actionem quæ non tendit (z) in aliquid extrinsecum sed manet in ipso agente. Hujus­ modi autem actio in natura intellectuali est actio intellectus et actus voluntatis. Processio autem Verbi attenditur secundum actionem intelligibilem. Secun­ dum autem operationem voluntatis, attenditur in nobis alia quædam processio, scilicet amoris, secun­ dum quam amatum est in amante, sicut per con­ ceptionem verbi res dicta v··! intellecta est in intel­ ligente (€). > — Hæc ille. Ad secundum negatur minor. Dico enim quod licet non sil de ratione intellectus et voluntatis quod per suoeactus constituatur aliquid extrinsecum actui, tamen per actum intellectus semper-producitur ali­ quid distinctum ab actu, scilicet verbum, et per actum voluntatis aliquid distinctum ab actu, scilicet impressio amati in amantem; talia autem, scilicet verbum et impressio, non sunt totaliter extrinseca ipsi actui, immo sunt termini actus quasi intrinseci, nec artus sine illis completur. Ad tertium negatur minor. Nec simile quod addu­ cit valet ad propositum. Nam arguit de productione ad extra, quæ fit vi naluræ ut natura est. Nos autem loquimur de productione immanente. Illa enim fit vi nature tanquam principii remoti, sed vi intel­ lectus vel voluntatis tanquam proximi principii. Et ita consimiliter in divinis : licet natura sit princi­ pium utriusque processionis, tamen in quantum primum productum (γ) est verbum, principium illius productionis proximum est intellectus; sed principium alterius processionis, in quantum ter­ minatur ad amorem vel impressionem amoris, est voluntas. Ad quartum negatur minor. Nec valet similitudo, cum corrumpat dicta Sanctorum, quæ dicunt Filium Dei esse proprie verbum, et Spiritum Sanctum pro­ prie amorem, vel aliquid pertinens ad actum volun­ tate. III. Ad argumenta Scoti. — Ad primum (a) (β) (*) (i) (c) habeam. — habe mu* Pr. aligna. — aha Pr. per. — propter Pr. namque. — autem Pr. iccundum viam redamationi· — Om, Pr. (i) tendit. — intendit Pr. (6) intelligente. — intellectu Pr. (γ) productum. — productivum Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 16 Scoti negatur major Non omnis enim voluntas est pnxhnth n amoris actualis, nec omnis intellectus est productivus actualis intellectionis, ut palet per Phi­ losophum, 12. Metaphysics, particula 39. ubi vult quod in Deo idem est intellectus, et intelligere, et quo inlelligit Conceditur tamen quod omnis intel­ lectus est jicr actum suum productivus verbi. Unde sanctus Thomas, ! p., q. 34. art. 1, ad 2“°* : < Nihil, inquit (a), eorum qua' ad intellectum perti­ nent, dicitur personaliter in divinis, nisi solum Verbum; solum enim Verbum significat aliquid ab alio emanans. Illud enim quod intellectus in conci­ piendo format. verbum est. Intellectus autem ipse, *eundum quod est in actu |M?r speciem intelligibilem, consideratur absolute; et similiter inlelligere, quod se habet ad intellectum in actu sicut esse ad ens in actu, non enim intelligere significat actum ab intellectu exeuntem, sed in intelligente manen­ tem. > — Hæc ille. — Similiter dico der voluntate respectu sui actus. Quod si quæralur cui potius in divinis intellectus est productifs verbi quam intellectionis actualis, cum in nobis numquam producatur verbum quin actus intelligendi producatur, et similiter in volun­ tate; respondet sanctus Thomas, de Veritate, q. 4, art. 2, ad 7*·, ubi sic dicit : 4 Aliquid potest proce­ dere ab altero : uno modo, sicut actio ab agente, et operatio ali operante; alio modo, sicut operatum ab operante. Processus autem operationis ab operante non distinguit rem j»er se exsistentem ab alia re per μ* exsistente, sed distinguit jicrfectionem a jierfecto, quia operatio csl perfectio operantis; sed processus operati distinguit unam rem ab alia. In divinis autem non potest eossibite Filio; non enim repugnat sibi ratione divinitatis, sic enim Patri repugnaret; nec ratione filiationis, quia pro­ ductum potest producere, nec Filio repugnat aliquid producere vel originare unde Filius est. Ergo Pater sibi communicat spirare; et per consequens uterque spirat Spiritum Sanctum; el sic conclusio vera In hac quaestione erunt tres articuli. In primo dicetur ad quæsitum. In secundo inquiretur quo­ modo Filius distinguatur a Spiritu Sancto formaliter. In tertio inquiretur an Filius in esse personali con­ stituatur formaliter per spirationem activam. Istas enim materias decrevi tangere in hac distinctione, quia circa illas Aureolusimpugnat sanctum Thornam in hac distinctione. ARTICULUS I. DICITUR AD QUÆSITUM A. — CONCLUSIO Quantum ad primum articulum sit ista Conclusio : quod Spiritus Sanctus procedit a Filio. Probatur sic ista conclusio a sancto Doctore, I p., q. 36, art. 2, et intendit talem rationem : Spiritus Sanctus personaliter distinguitur a Filio. Ergo Spi­ ritus Sanctus procedit a Filio. Antecedens supponi­ tur per fidem. Sed consequentiam probat ibidem sanctus Doctor in hac forma : « Si, inquit, Spiritus Sanctus non esset a Filio, non posset ab eo |x?rsonalitcr distingui ullo modo. Non enim, inquit, est possibile dicere quod secundum aliquid alisohitum divinæ persona? distinguantur; quia sequeretur quod non esset trium una essentia. Quidquid enim abso­ lute dicitur in divinis, ad unitatem essentiœ perti­ net. Relinquitur igitur quod solis relationibus |>ersonœ divinæ ab invicem (a) distinguantur. Relationes autem divinas personas distinguere non possunt, nisi secundum quod sunt oppositio. Quod ex hoc patet : quia Pater habet duas relationes, quarum una refertur ad Filium, et alia ad Spiritum Sanctum; qua? tamen, quia non sunt oppositae, non consti­ tuunt duas personas, sed ad unam personam Patris pertinent. Si igitur in Filio, et in Spiritu Sancto, non (a) ab invicem. — ad invicem Pr. — QUÆSTIO I. 17 esset invenire nisi duas relationes quibus uterque refertur ad Patrem, illa? relationes non essent ad invicem oppositæ, sicut nec duæ relationes quibus Pater refertur ad illos. Unde, sicut persona Patris <*t una, ita sequeretur quod persona Filii et Spiritus Sancti esset una, habens duas relationes oppositas duabus relationibus Patris. Hoc autem est hæreticurn, cum tollat fidem Trinitatis. Oportet igitur quod Filius el Spiritus Sanctus ad invicem referantur oppositis relationibus. Non autem possunt esse in divinis aliæ rotationes opposita* nisi relationes ori­ ginis, ut supra probatum est. Oppositæ autem rela­ tiones originis accipiuntur secundum principium et id quod est a principio. Relinquitur ergo quod necesse est dicere vel Filium esse a Spiritu Sancto, quod nullus dicit, vel Spiritum Sanctum esse a Filio, quod nos confitemur. > — Hæc ille. Eam dem consequentiam prolixe probat, de Poten­ tia Dei, <|. 10, art. 5, ubi sic ait : < Dico autem quod si Spiritus Sanctus non sit a Filio,- nec aliquo modo Filius sit principium processionis Spiritus Sancti, impossibile est quod Spiritus Se netus a Filio personaliter distinguatur, et etiam impossibile est quod processio Spiritus Sancti differat a Filii gene­ ratione. Quod quidem manifestum est, si quis con­ siderat ea ex quibus aliqui divinarum personarum distinctionem manifestant. Loquuntur enim quidam de distinctione personarum secundum relationes; alii vero secundum modos originis; quidam autem per comparationem ad essentialia attributa. Si igitur consideremus modum distinguendi personas per rela­ tiones, manifeste apparet quod Spiritus Sanctus personaliter a Filio distingui non potest, si ab eo non procedat.— Primo quidem, quia distinctio aliquo­ rum ab invicem (a) non proprie potest esse, nisi vel propter (6) divisionem materialem seu quantitativam, vel propter divisionem formalem. Distinctio autem secundum materialem et quantilativam divi­ sionem, invenitur in corporalibus rebus, in quibus ejusdem speciei sunt plura individua ex eo quod forma speciei in diversis partibus materia? secundum quantitatem divisis invenitur; unde ct si quod est individuum quod constat ex lota materia in qua (tossibile est esse formam speciei, impossibile est quod illius speciei sint individua plura, sicut probat Aristoteles de mundo, in 1. Caeli et Mundi (t. c. 95). Hunc autem modum distinctionis omnino oportet a divinis removeri, cum in Deo(y) non sit materia, nec quantitas corporalis. Distinctio autem habentium unam naturam saltem generis, per divisionem for­ malem esse non potest, nisi ratione alicujus opposi­ tionis; unde invenimus quod cujuslibct generis dif­ ferentia? sunt oppositæ. Et ideo in natura divina (а) ab invicem, — ad invicem Pr. (б) propter. — per Pr. (yj Deo. — eo Pr. II. — 2 18 LIBRI I. SENTENTIARUM non potest nec esse nec intelligi aliqua distinctio, cum sit una non solum genere sed numero, nisi per aliquam oppositionem. Unde, cum personæ distin­ guantur in divinis, oportet quod hoc sit per aliquam oppositionem relativam ; quia alia oppositio in divi­ nis esse non potest. Et hoc satis manifeste apparet. Nam quantumcumquo aliqua dividantur secundum rationem, sicut sunt diversa essentialia attributa, non distinguunt personas, quia ad invicem non opponuntur; et sic etiam plures notiones inveniun­ tur in una persona divina, pfopter hoc quod ad invi­ cem oppositionem non habent, sicut in Patre sunt innascibilitas, paternitas, et spiratio activa. Ibi enim primo invenitur distinctio, ubi primo (a) occurrit oppositio relativa, sicut in hoc quodesl esse Patrem et Filium. Ubi ergo non est oppositio relativa in divinis, non potest esse raalis distinctio, quæ est distinctio (6) personalis. Si autem Spiritus Sanctus non procedit a Filio, non erit aliqua oppositio inter Filium cl Spiritum Sanctum, et ita non distingue­ retur Spiritus Sanctus a Filio. Nec potest dici quod ad talem distinctionem faciendam sufficiat oppositio affirmationis et negationis; quia talis oppositio sequitur distinctionem, non nutem distinctionem causal, cum exsistens ab alio distinguatur per ali­ quid sibi inhærens substantialiter vel accidentaliter; quod autem hoc non sit hoc, sequitur ex hoc quod distincta sunt. Similiter etiam patet quod veritas eujuslibet negativa» in exsistentibus, supra verita­ tem affirmativae fundatur; sicut veritas hujus nega­ tiva», /Ethiops non est albus, fundatur supra veri­ tatem hujus affirmativa?, Æthiops est niger; et ideo oportet oinnem differentiam quæ est per oppositio­ nem affirmationis et negationis, reduci in differen­ tiam alicujus affirmativa» oppositionis. Unde non potest esse prima distinctionis ratio inter Filium etfl Spiritum Sanctum ex hoc quod Filius est genitus non spiratus, alius (γ) spiratus non genitus, nisi pneintelligatur inter Filium et Spiritum Sanctum, et inter generationem et spirationem, distinctio per aliquam oppositionem duarum affirmationum. — Secundo. Quia, secundum Augustinum, in lib. 6. de Trinitate (cap. 2), in divinis quod dicitur absolute, est commune tribus personis; unde relin­ quitur quod divinarum personarum distinctio esse non possit, nisi secundum hoc quod n«l aliquid dici­ tur; h®c enim duo prædiramenta sunt in divinis. Personalis autem distinctio, quæ in divinis secun­ dum relationem invenitur, est per hæc duo, a quo alius, et, quoti ab alio. Si nutem alterum illorum 'ubdistinguendum est, scilicet quod est ab alio, opor­ tet quod subdistinguatur per ea quæ sunt ejusdem rationis. Ut enim Philosophus docet, 7. Mctaphy· (i) prime. — Om. Pr. dutinctio. — Orn. Pr. (γ) ahtu — aut Pr. sicx (t. c. 43), si quis subdi videndo utatur his quæ sunt per accidens et non per se, non rectum divisionis ordinem sequitur; sicut si diceretur : ani­ malium aliud rationale, aliud irrationale, irrationa­ lium vero aliud album, aliud nigrum, non esset recta divisio; quia, cum ex his quæ sunt per acci­ dens non fiat unum simplex, ultima species ex dif­ ferentiis multis constituta non esset unum simpli­ citer. Oportet ergo, si, in divinis, qui est ab alio subdistinguatur vel subdividatur, quod hoc sit per dif­ ferentias ejusdem rationis, ut scilicet eorum quæ suntab alio unus eorum ab altero sit ; et hoc impor­ tat differentia processionum, quæ significatur cum dicitur quod unus procedit per generationem, alius per spirationem. Unde Kithardus de sancto Victore, 5. de Trinitate (cap. 10), hoc modo distinguit pro­ cedentem ab alio, quod unus habeat de se proce­ dentem, et alius non. — Tertio. Quia cum in Patre sint duæ relationes, scilicet paternitas et activa spi­ ratio, sola paternitas constituit personam Patris; unde dicitur proprietas sive relatio personalis; spira­ tio autem activa est relatio personæ, sed non perso­ nalis, quasi person® jam constituta? superveniens. Ex quo patet quod generatio activa, sive paternitas, secundum ordinem intelligendi, præsupponitur ad spirationem. Oportet ergo quod similiter filiatio, quæ paternitati correspondet per oppositionem, secundum aliquem ordinem pnesupponatur ad spi­ rationem passivam, quæ est Spiritus Sancti proces­ sio : aut ergo ita quod spiratio passiva intelligatur supervenire filiationi in eadem persona, sicut spiratio activa paternitati, et sic erit in eadem persona spi­ rati et nati, sicut generantis et spirantis ; aut oportet quod aliquem alium ordinem habeat filiatio ad spi­ rationem passivam. Non est autem ordo in divinis nisi naturæ, secundum quem aliquis est ab aliquo, secundum Augustinum (lib. de Ί'rinitate et Unitate). Unde relinquitur quod sil una persona Filii et Spi­ ritus Sancti spirati, vel quod Spiritus Sanctus sit n Filio. « Si quis nutem distinctionem divinarum persona­ rum per ipsam originem consideret, et non per rela­ tiones originis, idem sequitur, sicut in his quæ dicentur apparebit. — Primo quidem. Quia si quis proprietatem divina? naturæ considerat, impossibile est in Deo esse pluralitatem personarum, nisi per hoc quod una ab alia oriatur, nullo modo autem per hoc quod duæ oriuntur ab una. Quod patet, si quis considerat qUSliter in diversis rebus distinctio inve­ nitur. In rebus enim materialibus, in quibus possi­ bile est fieri multiplicationem per divisionem (a) materiæ et quantitatis, ut dictum est, possibile est duo individua unius speciei ex æquo se habere, sicut et duæ partes quantitatis ex æquo se habent. Ubi autem invenitur prima differentia secundum (a) divirionevn. — differentiam Pr. DISTINCTIO XL — QUÆSTIO L formam, ibi impossibile est quod aliqua duo se habeant ex æquo. Ut enim dicit Philosophus, 8. Metaphysicœ (t. c. 10), formio rerum mint sicut numeri, in quibus variantur species per unitatis additionem vel subtractionem ; iû et formales rorum differentialconsistunt in quodam perfectionis ordine. Nam planta specie differt a lapide, in hoc quod superaddit vitam; animal vero brutum a planta, in hoc quod superaddit sensum ; horno vero α bruto, in hoc quod superaddit rationem. Et ideo in rebus immaterialibus (a), in quibus non potest esse mul­ tiplicatio secundum divisionem materiæ, impossibile est quod sil pluralitas, nisi cum online quodam. In substantiis quidem immaterialibus creatis est ordo perfectionis, secundum quod unus angelus est perfectioris naturæ quam alius. Et quia quidam philosophi crediderunt quod omnis natura imperfe­ cta causaretur a perfectiori, ideo crediderunt quod in substantiis separatis non potest esse multitudo, nisi per causam et causatum ; quod tamen recta fides non tenet; quia credimus ex ordine divimc sapientiæ differentes ordines substantiarum immu­ tabilium productos (6) esse. Cum autem in divinis non possit esse ordo perfectionis, ut Ariani posue­ runt, dicentes Patrem Filio esse majorem, et utrum­ que Spiritu Sancto, relinquitur quod pluralitas in divinis personis esse non potest, nisi secundum ordi­ nem originis solum, ut scilicet Filius sit a Patre, et Spiritus Sanctus a Filio. Si enim Spiritus Sanctus non esset a Filio, ex æquo respiceret Patrem quan­ tum ad originem ; unde, vel non essent duæ |>ersonæ, vel esset inter eos ordo perfectionis, secundum Arianos, vel esset inter eos materialis divisio; quod est impossibile. Et hanc rationem sequens, Hilarius, in lib. de Synodis, dicit quod ponere in divinis duos ingenitos, id est non ab aliquo exsi­ stentes, est ponere duos Deos; quia, si non sil mul­ titudo per ordinem originis, oportet quod sit per ordinem naturarum. Et ideo eadem ratio est, si inter Filium et Spiritum Sanctum originis ordo non pona­ tur. — Secundo. Quia quod procedit ab uno natu­ raliter, oportet esse unum ; natura enim ad unum se habet; sed quæ procedunt ah aliquo per volunta­ tem operantem, possunt esse plura, licet sint ab uno; sicut ab uno Deo diversæ creaturo processe­ runt secundum voluntatem ipsius. Constat autem quod Filius procedit n Patre naturaliter et non jier voluntatem, ut Ariani dixerunt. Et hoc ideo, quia Hilarius, in libro dc Synodis, dicit : Quod natura­ liter procedit ab aliquo, est tale quale est ipsum a - Hœc ille in forma. — Sic erpo patet pro­ latio conseqiientiæ absumpta* primæ rationis pro conclusione. Eamdem consequentiam probat eodem modo, sed brevius, I. Srnfen/mnnn, dirt. Il, q. 1, art. 1. Item, 4. Contra Gcnlifa, c. 24, probat eamdem consequentiam brevius et formalius : « In rebus, inquit, remota materiali distinctione, quæ in divinis locum halierc non potest, non inveniuntur aliqua distingui, nisi per aliquam oppositionem. Quæ enim nullam oppositionem habent ad invicem, simul esse possunt in eodem ; unde per ea distinctio causari non potest. Album enim et triangulare, licet diversa sint, quia tamen non opponuntur, in eodem esse contingit. Oportet autem supjwmere, secundum catholica* fidei documenta, quod Spiritus Sam ius a Filio distinguatur; alias non esset trinitas; sed dualiLis in personis. Oportet igitur hujusmodi distin­ ctionem per aliquam oppositionem fieri : non autem oppositione affirmationis et negationis, quia sic distinguuntui entia a non entibus; nec etiam oppo­ sitione privationis et habitus, quia sic distinguuntur |>crfectn ab imperfectis; nec etiam oppositione conIrarictatis, quia sic distinguuntur quæ sunt diversa secundum formam ; nam conlrarietas, ut philosophi docent, est differentia (a) secundum formam, quæ quidem differentia divinis personis non convenit, cum earum sit una forma, sicut una essentia, secun­ dum illud Apostoli, Philipp,, cap. 2 (v. 6), de Filio Ih i dicentis : qui cum in forma Dei CMet, scilicet Patris. Relinquitur ergo unam personam divinam ab alia non distingui nisi oppositione relativa; sic enim Filius a Patre distinguitur, secundum scilicet oppositionem relativam Filii et Patris. Non autem in divinis personis alia oppositio relativa esse jKjtest, nisi secundum originem. Nam relative opjiosila, vel supra quantitatem fundantur, ut duplum et dimi­ dium, vel super actionem et passionem, ut dominus et servus, movens et motum, pateret filius. Rursus, relativorum quæ super quantitatem fundantur, quiedam fundantur stiper diversam quantitatem, ut duplum et dimidium, majus et minus; quaedam super ipsam unitatem, ut idem, quod significat unum in substantia, et æquale, quod significat unum in quantitate,et simile, quod significat imum in qualitate. Divinæ igitur persona? distingui non puteunt relationibus fundatis super diversitatem quantitatis, quia sic tolleretur trium personarum æqualilas; nec iterum relationibus quæ fundantur super unum, quia hujusmodi relationes distinctio­ nem non causant, imino magig ad convenientiam pertinere inveniuntur, etsi forte aliqua»eanim distin­ ctionem prxsupponant. In relationibus vero omni­ bus super actione et pastione fundatis, semper alte­ (x) differentia» — cantrarietat Pr. rum est ut subjectum et inœquale secundum virtu­ tem, nisi solum in relationibus originis, in quibus nulla designatur minoratio, eo quod invenitur aliquid producere sibi simile vel æqimk» secundum naturam et virtutem. Relinquitui igitur quod divina* personne non possunt distingui nisi oppositione rela­ tiva secundum originem. Oportet igitur quod si Spi­ ritus Sanctus distinguitur a Filio, quod sit ah <*o; non enim est dicere quod Filius sit a Spiritu Sanet··, cum Spiritus Sanctus magis Filii esse dicatur, et a Filio detur. » — H:ec ille, ibidem. Item arguit ibidem pro prodicta consequentia multipliciter, quasi per easdem rationes quæ posita* sunt. Modium enim unius esi : Quia, cum paterni­ tas et spiratio activa, ex hoc quod non sunt oppo­ sita» ad invicem, non constituant duas personas, iuinio inveniantur in eadem persona; ita nec filiatio et processio Spiritus Sancti, si non plus opponeren­ tur quam duæ prædiclæ, constituerent duas perso­ nas,^ invenirentur in eadem. Oportet igitur quod filiatio et processio habeant oppositionem originis, sicut quod pensona constituta per unam originelur a persona constituta per aliam. — Medium autem alterius rationis lactum est etiam superius : Quia, cum Filius el Spiritus Sanctus conveniant in hoc quod est esse ab alio, et inter se distinguantur, oportet quod distinguantur per aliquid perse perli­ nens, vel per differentias jier se pertinentes ad illud commune, scilicet ens ab alio, id est per se dividen­ tes hoc quod est esse ab alio; quæ quidem non pos­ sunt esM* nisi diflerentiæ ejusdem generis, scilicet ad originem pertinentes, ut unus eorum sit ab alio. - Medium autem alterius rationis est : Quia, si Spiritus Sanctus non procedit a Filio, tunc processiu unius non posset distingui a processione alterius; non enim fiassent esse du;e pnwessiones aut origines. Arguit enim sic : * Origines, inquit, non possunt distingui nisi penes terminum (a), vel principium, ve! subjectum. Sicut origo equi distinguitur ab ori­ gine bovis ex parte termini, secundum quod ha» origines terminantur ad naturas specifice diversas; ex parte autem principii, ut si supponamus in eadem specio animalis quædam generari ex virtute activa solis tantum, (pi.edani autem simul cum hac virtute ex virtute activa seminis; ex parte vero subjecti, differt generatio hujus equi el illius, secun­ dum quod natura spiviei (6) in diversa materia reci­ pitur. Hœc autem distinctio, quæ est ex parte subjecti, >n personis divinis lorum haliere non potest, cum sini omnino immateriales. Similiter, ex parte termini non potest esse processionum distin­ ctio in divinis; quia unam et eamdem divinam natu­ ram, quam accipit Filius nascendo, accipit Spiritus Sanctus procedendo. Relinquitur ergo quod utriiisqne (a) rerniinuni. — immnoi Pr. (β) natura tpeciei. — Om. Pr DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO 1. originis distinctio esse non potest nisi ex parte prin­ cipii. Manifestum est autem quod principium origi­ nis Filii est solus Pater. Si igitur processionis Spi­ ritus Sancti principium sil solus Pater, non erit alia processio Spiritus Sancti a generatione Filii, el sic nec Spiritus Sanctus distinctus a Filio. Ad hoc igitur quod sint aliæ processiones elalii procedentes, necesse est dicere quod Spirilus Sanctus non sit a solo Patre, sed a Paire et Filio. Si autem, inquit sanctus Doctor, aliquis dicat quod islæ processiones differunt secundum principium, in quantum Paler producit Filium |>er modum intellectus, ut verbum, Spiritum Sanctum autem per modum voluntatis, ut amorem, secundum hoc oportebit diceiequod secun­ dum differentiam intellectus et voluntatis in Deu Patre distinguantur duæ processiones in divinis, et dùo procedentes. Sed voluntas el intellectus in Deo Patre non distinguuntur secundum rem, sed solum secundum rationem. Sequitur igitur quod duæ processiones el duo pior edentes differant solum ratione. Ea vero quæ solum ratione differunt, de se invicem praedicantur; verum enim est dicere quod voluntas divina est intellectus ejus, et e converso. Verum ergo erit dicere quod Spirilus Sanctus est Filius, et e converso; quod est Sabellianæ impieta­ tis. Non igitur sufficit ad distinctionem Spiritus Sancti el Filii, dicere quod Filius procedat per modum intellectus, el Spiritus Sanctus per modum voluntatis, nisi cum hoc dicatur quod ex hoc quod Filius procedit per modum intellectus, et Spirilus Sanctus per modum voluntatis, sequitur quod Spiri­ tus Sanctus sit a Filio; nam amor procedit a verbo, eo quod nihil amare |>ossumus, nisi verbo cordis illud concipiamus. » — Hæc ille in forma. — Me­ dium vero alterius rationis est supra positum, scili­ cet quia in substantiis immaterialibus Ça) non |>olesl esse distinctio^ nisi secundum ordinem; in divinis autem solum esse potest ordo originis, quo una |>ersona procedit ab alia. — Et sic per ista media pro­ bat sanctus Doctor istam condilionalem : si Spiritus Sanctus non procedit a Filio, non distinguitur abeo; el consequenter istam : Spiritus Sanctus distinguitur a Filio, ergo procedit ab eo. Ac per hoc probat con­ clusionem nostram. Ulterius, secundo loco, arguit pro conclusione, ibidem, scilicet Contra Gentiles, lib. i, c. 24 : u Pater, inquit, el Filius, quantum ad unitatem essentiæ, non differunt nisi in hoc quod hic est Pater, ille est Filius. Quidquid igitur pncler hoc est (ζ), est commune Patri el Filio. Esse autem prin­ cipium Spirilus Sancti est prêter rationem paterni­ tatis el filiationis; nam alia relatio est qua Pater est Paler, el qua Paler est principium Spirilus Sancti. Esse igitur principium Spiritus Sancti commune est Patri et Filio, n — Hæc ille. (а) immaterialibus, — materialibu» Pr. (б) eit. — Om. Pr. 21 Ulterius, tertio loco, arguit pro conclusione(ibid.): α Quidquid non est contra rationem alicujus, non impossibile est ei convenire, nisi forte per accidens. Esse autem principium Spiritus Sancti non est con­ tra rationem Filii, neque in quantum est Deus, quia Pater e*t principium Spiritus Sancti, neque in quantum est Filius, eo quod alia est processio Spiritus Sancti, et alia (a) Filii; non est autem repu­ gnans id quod est a principio secundum unam pro­ cessionem, esse principium alterius processionis. Helinquitu! igitur quod non sil impossibile, Filium esse principium Spiritus Sancti. Quod autem non est impossibile, est possibile, vel potest esse. In divinis autem non differt esse et posse. Ergo Filiu-s est principium Spiritus Sancti. > — Hœc ille. — Istas etiam rationes ponit, de Potentia Dei, q. 10. h t. 4. Sed istas rationes labefactare nititur Aureolus, in pnusenti distinctione (q. 1, art. 3), eas asserens inefficaces ad propositum, quidquid sil de conclu­ sione. Ideo primo ponam responsionem suam ad rationem sancti Docloris. Secundo statim ostendetur responsionis insufficientia, et rationis efficaciam pen lu rare. B. — OBJECTIONES ET SOLUTIONES § 1. — CONTIXA PIUMAM RATIONEM CONCLUSIONIS I. Argumenta Aureoli. — Ad primum eqgo argumentum dicit quod, supposito quod Spiritus Sanctus non procederet a Filio, adhuc tamen in Filio remaneret aliquid distinctum a Spiritu Sancto, et res illi incompossibilis, nec Filius et Spiritus Smclus concurrerent in eamdem personam. Istud autem proliat Aureolus ( 1. Sentent.. dist. i 1, q. 1, art. 3) quatuor mediis. Primum est quod duæ passi væ productiones per quas perfecte capit esse productum, impossibile est quod attingant idem productum. Sed generari et spirari sunt duæ productiones passivœ, quæ etiam essent distinctas dato quod Spiritus Sanctus non pro­ cederet a Filio, sicut expresse dicit Anselmus, de Processione S/nritns Sancti, cap. II. Ait enim quod, licet non constet adhuc quod Spiritus San· dus procedat a Filio, et loquitur pro principio libri, anlecpiam istud probaverit contra Gnecos, licet, inquit, istud non constet, constat tamen quod distin­ guuntur Filius et Spiritus Sanctus; quia iste est ex Deo nascendo, et ille procedendo. Ergo, inquit Aureolus, jKissiva generatio nondum es>«F in per­ sona Spirilus Sancti, immo distingueretur ab ea, el esset inconi|K>ssibilis, dato quod Spiritus Sanctus non emanaret a Filio. (e) alia, w- Om. Pr. ■·»·> LIBRI I. SENTENTIARUM Secundum ret tale. Constat, inquit, quod generan el spiran sunt incompossibilia in eodem suppo­ rto; quam incompossibilitatom facit spirare quod est a genito, secundum te. Spirare ergo dat, secun­ dum te, ipsi generari incompossibililatem cum spi­ rari passivo. Aut ergo hoc dat sibi effective, aut formaliter, aut in alio genere causæ. Non potest poni quod hoc det sibi formaliter; quia tunc spirare et generari essent idem formalitcr, quod dici non potest, cum generari sit quasi passio, et spirare sil actio; el iterum quia spirare est vere in Patre, cui repugnat generari. Relinquitur ergo quod in alio genere causæ contrahat generari et spirare incompossibilitatem cum spiratione passiva. In quocum­ que autem genere rause sil, se ipso habebit incompôesibilitatem fonnaliter, quamvis active vel aliter a spirare. Sed constat quod illud quod inest alicui fonnaliter, el debetur sibi ex sua ratione, remanet quocumque alio dempto, sive per possibile seu per impossibile. Ergo, dempto spirare, adhuc remanebit incom possibilitas generationis passivæ cum spirari passivo. Tertium est tale. Quandocumque aliquid non est causa alicujus secundum rem, sed hoc est tantum­ modo ut illud innotescat, illo dempto per impossi­ bile, potest aliud remanere ; alioquin si non rema­ neret, esset rausa illius secundum rem, el non solum secundum innotescentia! rationem. Sed (oc) spirare non est causa secundum rem, quare ge­ neratio et spiratio passive suinptæ sunt incompussibiles invicem. Quod jmtet. Quia quidquid com­ petit rei alicui in divinis, competit sibi forma­ liler ex se; passivæ autem generationi el pas>iv convenit, et a quibus non distin­ guitur aliquo motio nisi illo formali. Exemplum : homo rationalitate non distinguitur a lapide, sed a speciebus animalis, cum quibus maxime convenit, et a quibus (6) in paucissimis distingui videtur; a lapide distinguitur animalitate, quia lapis est inani­ matus ; quæ animalitas non est constitutivum ejus. Ila dicitur in pttoposilo, quod Filius cum Patre con­ venit in spiratione activa, el in hoc distinguitur a Spiritu Sancio; proprio autem suo formali, scilicet filiatione, distinguitur a Patre, cum quo convenit I in spiratione. — Contra hoc arguitur (a) unum unitato ennvenirnie. — unum conueniini Pr, (β) a quibus. — m quo Vr. DISTINCTIO XI Pruno. Quia quodlibet habena aliquod esse,distin­ guitur distinctione conveniente illi esse a quocumque alio, jæraliquid quod est de ratione ejus in quantum habet tale esse. Igitur Filius distinguitur personali­ ter per aliquid quod <*st de ratione ejus in quantum est persona. Spiratio autem activa non est de ratione ejus, sed Filio jam posito quasi proprietas adven­ titia. Secundo. Quia exemplum non est ad pro|K*situn>. Quia si homo distinguitur a lapide, non est pei rationale primo; distinguitur tamen per aliquid quod est de essentia sua. Ita quod inconveniens esset ipsum per nihil quod est de essentia sua a lapide distingui, sed tantum per risibilitatem. Igitur est in pro posito ila. Tertio. Quia per formale constitutivum distingui­ tur constitutum ab omni alio, etiamsi per impossi­ bile quodcumque aliud ab alio circumscribatur quia per illud distinguitur primo, id est (a), ade­ quate ab omni non tali ; sed quodcumque non habens formam illam constitutivam, est non tale; igitur pei illam distinguitur ab omni alio non habente illam. Ista ratio declaratur. Quia, licet homo non tantum per rationale distinguatur a lapide sed etiam per animalitatem, non etiam primo distinguitur per rationalitatem, id est non adequate, quia tunc quodlibet distinctum a lapide esset rationale; sed adæquate in genere corporis distinguitur a lapide per animatum; tamen(6), circumscripto per intellectum ab homine quocumque alio a rationalitate, per illud distinguitur solum essentialiter a quocumque non rationali, el ila a lapide, qui est non rationalis. Non igitur lanium illud distinguit rea Ii ten quod distinguit adæquate; sed etiam illud quod solum si poneretur, esset incompossibile illi a quo distin­ guitur. Secundo sic principaliter. Quia si Pater pei im­ possibile non spiraret, sed Filius, adhuc tamen Pater paternitate distingueretur a Filio et Spiritu Sancto, sicut paternitate constituitur in esse |>ersonali. Igitur ita in proposito, datu quod Filius non spiraret, sufficienter distingueretur a Spiritu Sanctu et a Patre per filiationem ejus constitutivam. Tertio sic. Generatio distinguitur a spiratione, circumscripto per impossibile omni alio a ratione generationis et spirationis, aut saltem circumscriptu hoc quod spiratio activa est a Filio, dum tamen staret distinctio principiorum generandi el spirandi. Igitur et quocumque tali circumscriptu, staret distin­ ctio Filii el Spiritus Sancti. Probatur consequentia. Quia impossibile est unam personam duabus produ­ ctionibus totalibus accipere esse. Nulla enim produ­ ctione accipit esse vel distinctionem, qua per im|Mjssibile circumscripta non minus acciperet esse Sed (а) id at. — et Pr. (б) tamen. — Om Pr. - QUÆSTIO 1. 23 si (a) productione hac et illa acciperet esse, complete utraque, quia utraque esset perfecta. Igitur utralibet circumscripta haberet essf per alteram complete, et ila neutra et utraque acciperet esse complete. Quarto. Dictum Boetii (de Trinitate, cap. 6) non juvat. Licet enim relatio multiplicet trinitatem, tamen non tantum distinguit (δ; a relatione oppo­ sita, sed etiam a qualibet relatione disparata, cui formalitcr non est idem. Quia, sicut in genere (γ) qualitatis albedo non solum distinguitur ab altera qualitate contraria sed ab omni alia disparata, quia albedo non est formaliterdulcedo nec odor;et si aliqua disparata esset impossibilis alteri disparat® in eodem supposito, non tantum distingueretur natura a na­ tura, sed requireretur distinctio suppositorum; ila relatio disparata distinguitur ab omni relatione dispa­ rata. absque aliqua alia i ncom poesi bili ta te. Aliquæ autem non (2) tantum habent distinctionem, sed etiam (i) i ncom possibilem rationem sive incompossibilitatem in eodem supposito, quales sunt (ξ) relationes disparata» accipiendi naturam; quia persona qu® disparatis modis acciperet naturam non unico modo haberet naturam. I. Ad argumenta Aureoli. — Sed istorum res ponsiones nulls sunt ;nec suppositum Aureoli est (η) verum ; nec probationes adducte procedunt. Ad primnm enim prolationem negatur minor. Supra enim prubatum est rationibus sancti Doctoris, quod si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, nec econtra. processio unius nullo modo distingueretur a processione alterius. Et cum vult probare opposi­ tum per dictum Anselmi, ad hoc dictum respondet sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 10, art. 5, ad 2*". Inquit enim : < Illud quod dicit Anselmus, quod Filius et Spiritus Sanctus per hoc solum ad invicem distinguuntur quod diverso modo proce­ dunt. est omnino verum; sed sicut ostensum est, diverso modo procedere non possent, nisi Spiritus Sanctus a Filio esset; unde remoto quod Spiritus Sanctus sit a Filio, omnino distinctio Spiritus Sancti removetur a Filio. Est autem intentio Anselmi, in libro de Processione Spiritus Sancti, prius ponere ea in quibus nos convenimus cum negantibus Spiri­ tum Sanctum a Filio esse, qui tamen dicunt Spiri­ tum Sanctum a Filio distingui ; unde verba pnedicta Anselmi sunt magis disputativa suppositio quam veritatis diffinitio. » — Hæc sanctus Doctor in forma. - - Eamdem responsionem ponit finaliter 1 p., q. ari. 2, ad 7·*. — Ex quibus patet quod si (3) «i — in Pr. (C) duringuit. — Om. Pr. (γ) genere. — generatione Pr (Î) aliqxnt autem non. — nrt? Pr. (t) tftiam. — Om. Pr. (0 tunt. — Om. Pr. (η) eft. — Om. Pr. LIBÏII I SENTENTIARUM arguens dicta sancti Doctoris diligenter et simplici albedo el nigredo sunt in diversis suppositis. Sed oculo perlegisset, ista argumenta non tantum pon­ filiatio vel generatio passiva constituit suppositum, el liabet vicem principii indi viduantis per con.se dérasse!, Ad secundam prukiliimem illius supjiositi dicitur, : cpiens; el ideo nil mirum (i) si ipsa incommuni­ ad minorem, quod spiraro dal formaliter ipsi gene­ cabilis exsistens non stet eum aliquibus oppositis, rari incompoasibilitalemadspirari. Eleum infertur: immo nec cum distinctis sup|>osilis. ergo spirare el generari essent idem formaliter, . Ad quartam, totum conceditur usque ad illud quod negatur consequentia ; ner valet, sicut ista : luce infertur, scilicet quod rationes formales jiassivæ albedo, ratione hujus subjecti in quo est, ΙιηΙκΊ for­ generationis et possivæ spirationis sunt causa suffi­ maliter incompoesibililatcm nd hoc quod sit in alio i ciens sine alio ibcornpossibilitatis carum. Istud enim subjecto; ergo albedo est idem formaliter cum hoc non infertur bene, sicut nec istud, scilicet : Pater subjecto. Et multæ nliæ instantia» dan [Missent. et Filius formaliter opponuntur relative per pater­ Ad lerilnm negatur minor. Spirare enim, to ipso nitatem et filiationem, ita quod paternitas et filiatio quod est in eodein supposito cum generatione pas­ sunt causa hujus oppositionis; sed generare el gene­ siva, dat illi incompossibilitotern ad spirationem pas­ rari sunt causa (iiiod Pater el Filius habeant istas sivam secundum rem, el non solum secundum relationes oppositas, quæ sunt paternitas et filiatio; innotescentia* rationem. Nec valet probatio prima. ergo demptis istis relationibus, paternitate scilicet Falsum est enim quod quidquid competit blicui in I et filiatione, adhuc Pater et Filius opponerentur divinis, compotit formaliter ei ex se; nam Spiritus relative, remanente causa primaria, scilicet gene­ in divinis esi similis et ejusdem nature cum spirante, rare el generari. Constat quod consequentia nulla quod tamen non convenit Spiritui formaliter ex se, est; el prO|>ositio in qua fundat istam consequen­ hoc est, in quantum est Spiritus, ut alias dictum I tiam, scilicet remota causa secunda remanet prima, est. Nec etiam valet secunda probatio. Cum enim inlelligitur de causis efficientibus essentialiter ordi­ dicitur : si spirare est causa hujus incompossibili­ natis, et quoad generalem influentiam solum ; sed tatis, etc ; dico quod divisio est insufficiens. Non loquendo de causis alterius ordinis, scilicet efficiente enim spirare, quod est in Filio cum generari, est I et formali, et non de duabus efficientibus vel de causa incomponsibilitatis ipsorum, scilicet generari duabus formalibus, nihil est ad propositum. Forma el spirari, quia spiratio est idem realiter cum gene­ enim ignis est causa caloris in igne, et calor facit ratione, nec quia esi in eodem supposito, nec quia ignem formaliter calidum ; el tamen constat quod est posterior ipsa generatione passiva, sed quia est remoto calore, nunquam forma ignis faceret ignem relatio secundum rationem adveniens supposito con­ formaliter calidum. Verumtamen arguens unum fal­ stituto per generationem passivam. Ex qno patet sum præsupponit, scilicet quod formalis ratio ista­ quod instantia de divina essentia nulla est, quam rum processionilm sit causa quod una præexigat tamen iste lanium ponderat. aliam. Hujus enim oppositum dicimus, scilicet quod Patet etiam quod nulla est instantia quam aliqui quia una istarum præexigil aliam, inde sumitur faciunt de spiratione activa quic est cum generatione formalis earum ratio. Processiones enim, cum non activa. Dicunt enim quod non est major repugnantia distinguantur penes.subjecta in quibus sunt, loquendo vel incompossibilitas quod lilintio stet cum spiratione in divinis, nec habeant in se aliquam oppositionem, activa et cum opposito spirationis, (piam quod spi­ oportet quod formalis ratio distinctionis earum suma­ ratio activa stet cum paternitate el cum opposito tur penes terminos, vel penes principia, ut supra paternitatis, nisi aliud obstet pneter oppositionem ; dictum est. Non ergo formalis earum ratio est causa sed constat quod spiratio activa stat cum paternitate quod una præexigat aliam, vel se habeat quasi prin­ et cum opposito paternitatis, scilicet filiatione; ergo cipium alterius, sed potius, quia una earum consti­ filiatio potest stare cum spiratione activa el cum ejus tuit suppositum in quo est alia, vel se habet quasi opposito, si aliud non obstet nisi oppositio. Dico principium alterius, inde sumitur earum formalis enim quod isto instantia nulla est. Quia quod spi- I ratio. Arguens ergo deceptus videtur in hoc quod de ratio activa stet cum paternitate et ejus opposito, effectu facit causam, et econtra. Sic ergo patet quod causa est quia spiratio activa non est proprietas per- illud suppositum est falsum. Desponsio etiam quam dat ad argumentum sancti sonalis, nec constituit suppositum aut personam, sed advenit secundum rationem supposito Patris Docloris, nulla est; nec glossa Anselmi. Probatum constituto in esse personali per palernitolein ; et ideo est enim supra quod illæ processiones non possunt non se habet quasi proprietas imjividualis el incom­ esse plures in divinis, non solum incompossibiles, municabilis; non miruin ergo si potest slaro cum nisi aliquo modo sit inter eas oppositio, non sic. pluribus personis, el cum proprietatibus persona­ quod processiones sint ad invicem relationes ορρο­ rum oppositis; sicut etiam in creatis, ea quæ ί silæ, ut paternitas et filiatio, sed sic quod sunt prosequuntur supposita constituta, possunt stare cum oppositis principiis supposita individuantibus, ut (») ml nurum. — nimirum Pr DISTINCTIO XL — QUÆSTIO L cessiones sup]Mwitoiuin oppositorum relatione origi­ nis; cujus mod i sunt Filius et Spiritus Sanctus, quin scilicet Filius opponitur Spiritui Sancto per spira­ tionem activam, quæ est relatio directe opposita spirationi possivæ. Ad multa etiam superius tacta respondet; sed omnes suæ responsiones fundantur in hoc quod spi­ rari et generari ex suis rationibus formalibus, omni alio circumscripto, sunt incomposaibiles, et non sic spiraro et generare. Dicit enim quod majorent repu­ gnantia inter productiones passivas quam activas. Sed istud est superius improbatum, ubi ostensum est quod nulla esset incompossibilitas et distinctio illarum processionum, nisi inter eas esset ordo real is. et quod omnis distinctio rerum immaterialium est propter aliquam oppositionem rudem, nec unquam istæ processiones ex suis rationibus formalibus for­ maliter seipsis distinguerentur, nisi illæ rationes hâteront ad invicem aliqualiter oppositionem. — Ad multa etiam alia solvit, fundans se in boc quod non omnis distinctio in divinis est formaliter per relationes oppositas, sed sufficit quod sint dispa­ rate el incompossibiles ex suis rationibus formali­ bus. Sed hoc consimiliter improbatur sicut praece­ dens. Illa enim incompossibilitas vel realis distinctio, non potest provenire nisi ex oppositione, praesertim quia ex formalium rationum distinctione processio­ num vel relationum Filii et Spiritus Sancti nunquam potest inferri inter Filium el Spiritum Sanctum, vel inter processiones eorum aul relationes, nisi for­ malis distinctio, sed non real is. Dicam enim quod iste processiones habent idem productum secundum rem, sed aliud el aliud secundum rationem ; et pos­ sunt terminari adeamdem personam secundum rem, sed aliam etaliain secundum rationem. Etsicista conse­ quentia est bona,suppositis illis inter quæ conveniunt Græci cum tetinis, scilicet quod Spiritus Sanctus non distingueretur a Filio, si non procederet ab eo. II. Ad argumenta Scoti. - (Vide solutiones quæ habentur in articulo secundo.) Et sic argumentum primum pro conclusione stat in vigore. § 2. — Contra secundam rationem CONCLUSIONIS Argumentum Aureoli.— Ad secundum autem argumentum pro conclusione dicit Aureolus ( 1. Sen­ tent., disl. 11, q. 1, art. I ) : Diceretur qbod Filius el Pater differunt, quia in Patre est activa spiratio, cui op|>onitur filiatio, isto modo: quia generatio et spiratio sunt simultané») productiones, ita quod una aliam non praesup])onit ; propter quod repugnat spi­ rato quod generet, el generato quod spiret. Sed ista responsio apparet impossibilis. Licet enim illæ productiones in divinis sint simultanés) quoad 25 durationem, tamen, secundum nostrum modum intelligendi, una præsupponit aliam, el ex suis rationibus habent quod procedens |)er generationem intellectus fit principium illius quod procedit per spirationem intellectualem. Quare, si Grec i ita responderent, multum protervirent, nisi dicerent quod Filius non procedit ut verbum intellectus, et Spiritus Sanctus non ut amor voluntatis. § 3. — Contra tertiam rationem CONCLUSIONIS Argumentum Aureoli. — Ad tertium autem argumentum pro conclusione, dicit Aureolus i ubi supra) quod est inefficax; quia dicetur pari ratione quod Pater communicat Spiritui Sancto quod gene­ ret (a) Filium, ita ut Pater solus spiret Spiritum Sanctum, Pater autem et Spiritus Sanctus simul generent Filium. Non enim repugnat Spiritui San­ cto generare ratione divinitatis, quia tunc Patri non competeret (€); nec quia productus est, quia pro­ ductum generare potest, sicut videmus in creatis; nec ratione spirationis, quia nullam habitudinem habet ad generationem. El si dicatur quod immo quia spiratio est a genito, petitur illud quod quaeri­ tur, et ratio remanet inefficax. — Hæc ille in forma. Sed apparet per prædicta. quod responsio nulla est. Dicetur enim quod generare repugnat Spiritui Sancto; quia, secundum quod dicit sanctus Doctor. 1 p., q. 27, art. 3. ad Φ5* : < Licet enim in Deo non sit aliud intellectus et voluntas, tamen de ratione intellectus et voluntatis est quod processiones quæ sunt secundum actionem utri usque, se habeant secun­ dum quemdam ordinem. Non enim est processio amoris, nisi in ordine ad processionem verbi; nihil enim potest voluntate (γ) amari, nisi sit in intelle­ ctu præconceptum. > — Hinc ille. — In creatis eiyo, apjKiret manifeste quod processio amoris prasupponil processionem verbi. Cum autem producens non præsupponal productum, apparet manifeste quod cum Spiritus Sanctus præsupponat Verbum, repu­ gnat ei generare Verbum illud quod præsupponit. In divinis autem non potest esse aliud verbum, ratione quæ alias dicta fuit. Et sic patet quod gene­ rare primum verbum repugnat in divinis Spiritui Sancto, ac per hoc generare Verbum, cum non pos­ sit ibi esse secundum verbum. Quod autem dixi de pnvsup positione, intelligo secundum rationem, sci­ licet ista productio præsupponit illam, et non de præsuppositione alia, in divinis loquendo. Et sic terminatur primus articulus. \d rationes Scoti respondebitur in secundo arti­ culo, propter vicinitatem ad dicenda in eodem. (a) generet» — generaret Pr. (C) (/uni tunc Pain non competcict. — Om. Pr. (γ) tvluntate. — Om. Pr. L1DRI I. SENTENTIARUM 2$ ARTICULUS II. QUOMODO I ILIUS DISTINGUATUR A SPIRITU SANCTO FORMALITER A. - CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum sit Prima conclusio : Licet Filius distinguatur a Spiritu Saucio per filiationem secundum habere et non habere eamdem proprietatem, stat quod per filiationem solum distinguitur a Patre secun­ dum oppositionem relativam. Istam conclusionem ponit et probat sa netus Doctor, 4. Quodlibeto, q. 4, art. 9, ubi sic ail : u Hoc incxlo M habent proprietates personales in divin&ad distin­ guendum personas, sicut se habent in rebus natu­ ralibus formæ substantiales ad distinguendas species rorum, secundum tamen quod a creaturis exempla ad Deum assumpta, non omnino similia sunt. In rebus autem naturalibus distinguitur aliquid per formam suam ab alio dupliciter. Uno modo, secun­ dum directam oppositionem forma! ad formam ; et hoc modo distinguitur unaquæque res naturalis ab omnibus speciebus sui generis, quæ habent formas oppositas secundum quod genus dividitur oppositis differentiis; sicut sapphirus distinguitur sua forma ab omnibus aliis speciebus lapidum. Alio inudo distinguitur res naturalis per suam formam secun­ dum habere et non habere; et hoc modo quoi habet aliquam formam naturalem (a), distinguitur ab omnibus non halæntibus formam illam ; sicut sap­ phirus per suam formam naturalem distinguitur non solum ab aliis generibus lapidum, sed a speciebus animalium et plantarum. Sic ergo dicendum est quod Filius sua filiatione distinguitur a Patre secun­ dum op(iosilionem relativam ad paternitatem ; sed a Spinlu Sancto distinguitur filiatione, per hoc quod Spiritus Sanctus non habet filiationem quam Filius habet. > — Hæc ille in forma. Secunda conclusio est ista : quod (illatio non potest esse prima distinctionis ratio Inter Filium et Spiritum Sanctum, sed splrnllo activa qurc r*t Iu Fill·» Probatur conclusio, pro prima parte sui, per Sanctum Doctorem, de Potentia Dei, q. 10, ait. 5, ut supra allegatum exstitit. Ait enim sic : < Veritas cujuslibet negative fundatur supra veritatem affir­ mative; sicut veritas hujus negativæ : ælhiops non est albus, fundatur supra veritatem hujus : æthiops est niger; et ideo oportet omnem differentiam quæ (a) quod habtl ahguam formam naturalem. — Om. Pr est per oppositionem affirmationis et negationis, reduci in differentiam alicujus affirmativæ opjxwitionis. Unde non potest esse prima rationis distin­ ctio inter Filium et Spiritum Sanctum ex hoc quod Filius est genitus non spiratus, et alius spiratus non genitus, nisi pneintelligatur inter generationem et spirationem, inter Filium et Spiritum Sanctum, distinctio per aliquam oppositionem duarum affir­ mationum. » — Hæc ille in forma. — Ex quo non solum patet prima pars conclusionis, sed etiam secunda. Ex «pio enim prima distinctionis ratio inter Filium et Spiritum Sanctum est per oppositionem duarum affirmationum, in Filio autem non est ali­ qua affirmatio opposita affirmationi quæ sit in Spi­ ritu Sancto nisi spiratio activa, quæ opponitur rela­ tive spirationi passivæ, oportet quod primo distin­ guatur Filius a Spiritu Sancto per spirationem acti­ vam, non autem per filiationem primo; quia illa non opponitur affirmative alicui affirmationi quæ sil in Spiritu Sancto. B. — OBJECTIONES Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Sed contra istam secundam conclusionem arguit Aureolus, ubi supra • diet. 11. q. 1. art. 3). Primo sic. Illo namque persona Filii distinguitur personaliter, a quo habet quod sit persona. Eadem enim est differentia constitutiva speciei, et condivisiva ab alia specie infra idem genus, ut dicit Por­ phyrins (in Praedicabilibus)} el est notum per se quod omnis res in tali esse constituit, in quali esse distinguit. Nam si albedo distinguit qualitative album n nigro, dat esse qualitativum ; el si distin­ gueret substantialiter, daret esse substantiale. Quod ergo distinguit personaliter, dat esse personam. Sed constat quod Filius non est precise persona per spi­ rationem activam ; tunc enim filiatio esset extra personam Filii, el ita non esset proprietas persona­ lis, quod est contra concessum ab omnibus. Ergo spirare precise sumptum non distinguit personam Filii a persona Spiritus Sancti. Secundo sic. Quandocumqiie aliquid unum et simplex distinguit personaliter aliquid ab aliquo, quaecumque distinguit ab illo, ut unam personam distinguit. Si enim est unum simplex distinguens personaliter, cuicumque dat esse distinctum, dat quod sit unum simplex personaliter distinctum ; unum autem simplex personaliter distinctum neces­ sario est una simplex persona, alioquin si duæ, non esset unum distinctum personaliter, immo plures I personæ personaliter distincta*. Sed spirare precise sumptum est unum simplex distinctum. Ergo si per­ sonaliter distinguit Filium a Spiritu Sancto, et simi­ liter Patrem, sequitur quod Paler et Filius sunt una DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO b simplex lærsona distincta per (x) spirare a Spiritu Sancto. Iloc autem est erroneum ; tunc enim ex Patre el Filio conflaretur una persona, cl (C) rediret error Sabellii confundentis et commassantis jiersonas. Ergo impossibile est poni quod spirare praecise sumptum distinguat fiersonam Filii a persona Spi­ ritus Sancti in esse personali. Tertio sic. Effectus formalis numeratur cum numeratione formæ; unde, quia divinitas est una in Iribus personis, très personæ sunt unus Deus; et quia spirare est idem in Patre et Filio, Pater el Filius sunt unus spirator. Sed constat quod Paler el Filius non sunt una persona respectu Spiritus Sancti, sic quod distinguantur ab eo tamquam una persona ab alia una persona. Ergo non differunt precise |ær spirare a persona Spiritus Sancti; immo, cum hoc quod per spirare distinguuntur, aliquid facit ex parte Patris paternitas, el filiatio ex parte Filii. Quarto sic. Impossibile est unam simplicem per­ sonam duobus personaliter distingui ; sicut (γ) unum simplex quale, impossibile est duabus qualitatibus distingui; si enim sunt duæ qualitates, constituunt duo qualia. Et similiter, si sunt duæ [wrsonalilates, vel duo personalia, erunt duæ personæ. Stante ergo personalitate simplicissima, necesse est ut non sint duo personaliter distinguentia (3). Sed persona Filii est simplicissima. Ergo non alia personalitate distin­ guitur a Patre, et alia a Spiritu Sancto, sed vadem personalitate; et per consequens loto eo quod perli­ net ad personalitatem Filii distinguetur a Spiritu Sancio; non ergo per spirare precise. — Hæc ille in forma. II. Argumenta Gregorii. Contra eamdem conclusionem arguit Gregorius( I. Sentent.. disl. 11, q. unica, art. 1 ). Primo. Sumo, inquit, ipsam spirationem secun­ dum se, ut praescindit ab omni quod est, extra ani­ mam, quocumque modo ab ea distinctum, sive quod non est ipsa; et quæro, an spiratio, sic sumpta, est Filius vel persona Filii, aut non. Si sic, ergo in Filio non est aliquid prater ipsam spirationem, et per consequens non est in i|>so aliquid aliud dislinctivum ipsius a Spiritu Sancio prater spirationem; et similiter sequitur quod si sola spiratiocin-uinscriberetur, non remaneret aliquid Filii quod aliquid constitueret cum essentia aut aliquo alio ; cujus opjiositum tu dicis. Et patet consequentia quantum ad uti unique consequens; quia, si detur oppositum consequentis, scilicet quod aliquid remanet, aut quod in ipso Filio sil aliquid prater spirationem, sequitur quod ipsa precise sumpta non est Filius, etsi dici [Misset quod est aliquid Filii. Si vero spiratio (x) (6) (γ) (β per. — a Pr. et. — Om. Pr. iteut. — tcilicet Pr. diitinguentia. — dUtincta Pr. sic sumpta non est Filius ipse seu persona Filii : aut ipsa est aliquid intrinsecum sibi, et tunc sequitur quod præter ipsam Filius intrinsece includit aliquid aliud quod non est spiratio, el per consequens Filius non est omnino simplex, quod est erroneum; aut est aliquid extrinsccum Filio, et tunc cum nihil sit in Deo inhærens (x) aut informans, ipsa erit per se subsistens, et, per consequens, suppositum unum vel plura; quodlibet autem suppositum in Deo est persona; ergo ipsa est quædam persona distincta a persona Filii. Et eadem ratione erit distincta a per­ sona Patris; et constat quod ipsa non est persona Spiritus Sancti; ex quo sequitur quod in divinis sunt quatuor personæ; quod est haereticum dicere. Secundo. Constat quod Filius est æque simplex nl filiatio, et quod filiatio, ut est sermo de ea nunc, est ipse Filius, el Filius est filiatio omni modo sibi ibidem quo filiatio est eadem filiationi. Sed in filiatione non sunt aliqua plura distincta, quibus distinguatur a Spiritu Sancio, neque quorum aliquo solo circumscripto, aliud eorum remaneret cum essentia, constituens aliquid distinctum a Spi­ ritu Sancto. Ergo nec in Filio sunt aliqua plura talia distincta. C. — SOLUTIONES Ai) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum istorum quasi in forma respondet sanctus Doctor, 4. Quodlibeto, ubi supra allegatum est in prima con­ clusione (q. 4, art. 2). In pede enim qmeslionis facit illud argumentum, et dicit illius solutionem patere per responsionem ad argumentum, quæ posita est in prima conclusione. Dico igitur quod licet Filius distingueretur |ærsonaliler a Spiritu Sancto per filiationem qua constituitur in esse per­ sonali, illo modo distinctionis qui est secundum habere et non habere eamdem formam, non tamen illo modo distinctionis qui est secundum directam op|)osilionvm (C)ad formam. Non enim oportet quod per illud quo aliquid constituitur in esso (γ) perso­ nali, formali 1er et primæva distinctione distinguatur a quocumque distinguitur personaliter; nam Socra­ tes constituitur in esse person© per animam ratio­ nalem, el tamen non per illam distinguitur perso­ naliter a Platone (o), sed per suam materiam el principia individuantia. Vel potest dici quôd si oporteat idem esse secundum rem illud quod perso­ naliter distinguit, et in esse personæ constituit, in (or) (6) (γ) (d) inherent. — ut habent Pr. facere, — Ad. Pr. eue. — euentia Pr. Platone. — Socrate Pr. 2A LIBRÏ I. SENTENTIARUM (liiini*, secundum tamen aliam rationem constituit, non numeretur effectus formalis, cum designatur cl MTundiirn aliam distinguit. Unde eadem ns est per nomen adjectivum, scilicet distinctum. filiatio et spiratio; sed ut est (a) filiatio, constituit Ad qunrtuin conceditur quod una simplex persona Filium in esse personali; ut autrui <^l spiratio, non jxitesl distingui personaliter per duo distincta distinguit cum a Spiritu Sancto. re el ratione. S***! non est inconveniens quod una Ad secundum negatur antecedens, nisi sit unum simplicissima persona, puta Pater, palernitate distin­ incommunicabile multis. Si cmrn illud sit commu- guatur a Filio, et spiratione a Spiritu Sancto; quæ nicabilc multi*, licet ea distinguat ab alio, non tamen quidem, scilicet paternitas el spiratio, sunt unum oportet quod ea distinguat ut unum incommunica­ re, sed duo ratione; sunt enim duæ relationes el bile, sed forte ut sunt unum in illo simplici. Cujus una res, ut alias forte dicetur. Tamen in argumento exemplum est : nam anima intellectiva, quæ est supponit quod nos ponamus in Filio duas personali­ forma simplex, distinguit diversi membra hominis tates, vel in Patre; quod non est verum. Licet enim a membris asini, non tamen distinguit ea ut unum in Paire sini duæ relationes, tamen una earum non membrum simplex indivisibile, sed forte ut unum est personalis, id est personam constituens, scilicet aliquo modo; el hoc quin anima est coin munira bilis spiratio. Idem dico de Filio. diversis membris eadem exsistens. Sic in proposito dico de spiratione activa, qilte, licet sil simplicis­ Ad argumenta Scoti. — Ad rationis Scoli sima, non tamen est incommunicabilis multis, immo facias contra primum articulum, respondetur hic esi in Filio el in Patre; ideo Pater el Filius per illam in secundo articulo, quia tangunt utrumque. personaliter distinguuntur a Spiritu Sancio, non ut Ad primam igitur dico, confonniter ad prædicla, una persona ab alia, sed ut unus spirator ab uno quod non oportet constitutivum distinguere suum Spirato. Et eodem modo dico ad prolmtiones quas constitutum ab omni alio, nisi tali distinctione quæ ibidem adducit. attenditur secundum habere et non habere eamdem Ad tertium negatur modus arguendi, sicut et iste : formam, non autem tali distinctione quæ attenditur effectus formalis numeratur secundum numeratio­ secundum primum distinctivum et primam ratio­ nem form.n; sed constat quod caro el os non sunt nem distinctionis hujus ab illo. Illa enim non |>olest idem membrum; ergo illud jier quod distinguuntur esse secundum affirmationem et negationem, quia a membris asini non est unum, scilicet intellectiva. idlis non requirit duo extrema. Posito quod eadem materia fuisset primo sub forma Et per hoc palet ad primum el secundam repli­ asini, el post sub forma hominis, tunc caro et o> cant. hominis distinguerentur a carne asini, non per suam Ad tertiam dicitur similiter quod Filius per suum materiam, quia eadem esset, sed per formam intel­ formale constitutivum distinguitur a Spiritu Sancto, lectivam ; el tamen raro el os essent duo distincta a et distingueretur, circumscripta per impossibile spi­ carne asini, licet forma qua distinguerentur esset ratione activa a Filio; sed distinctio illa inter Filium unica et (δ) simplex. El causa quare non valet, est et Spiritum Sanctum esset solum distinctio per affir­ quia male sumitur sub illa regula. Deberet enim sir mationem et negationem, et entis ad non ens. Simi­ argui : effectus formalis multiplicatur secundum litudo autem ibi adducta de homine et lapide nulla multiplicationem formæ; *sm1 Paler et Films sunt est. Quia homo et lapis possunt distingui per diffe­ duæ personae ; ergo est duplex personalitas in eis; rentias multiplices op|xisitas positivos; inter Filium vel mc : Pater et Filius sunt duo distincti a Spiritu autem et Spiritum Sanctum non posset esse oppo­ Sancto; ergo est duplex distinctio. Distinctio enim sitio aliqua distinctionem causons, sublata opposi­ est illa forma, cujus effectus formalis est distin­ tione relativa; unde oporteret quod sola ratione ctum, el non spiratio activa, cujus effectus formalis distinguerentur, vel sicut ens et non ens. Sicut est spirator. Sciendum tamen quod illa regula habet enim supra, in primo articulo, deductum est, quæ verum solum quando effectus formalis designatur realiter distinguuntur et non sunt unius rationis, per nomen substantivum ; quia, ut alias dictum est, oportet distingui secundum oppositionem privatio­ tale nomen numeratur secundum numerationem nis el habitus, vel secundum oppositionem relativam formæ deKignatæ, et non aliter. Sed nomen adjecti­ aut contrariam; nam distinctio secundum affirma­ vum quandoque numeratur, non numerata forma tionem et,negationem non sufficit, nec etiam distin­ dedignata. Patet nam Pater el Filius sunt duo spi­ ctio disparatorum ; alias attributa realiter distingue­ rantes, el tamen spiratio est solum unica. Et ideo, rentur. in proposito, licet spiratio sil unica, et posito quod Ad secundum prinâpaledicitur quod, stante illa ejUü effectus formalis esset es**· distinctum persona­ hypothesi. Pater nullo modo distingueretur a Spiritu tiler a Filio, non oportet quod illa non numerata Sancto nisi per ab-oluta et essentialiter, vel sola ratione, vel sicut ens et non ens; ideo illa implicat contradictionem. (x) e»f, — Otn Pr. Ad tertium dico quod spiratio et generatio ex (C) et — Om Pr I DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I. ‘29 suis rationibus, circumscriptis aliis, distinguuntur oppositum. Similiter in proposito ; licet filiatio el ratione, non autem realiter. Unde, quantumcumque spiratio sint una res, et quælibet sit tota persona intellectus et voluntas, quæ ponit arguens principia Filii, nec ullo modo extra intellectum distinguantur, eliciliva generationis et processionis, distingueren­ tamen filiatio constituit j^rsonam, non autem spi­ tur ratione, vel (i) saltern non realiter, sed quod(£) ratio. Similiter, spiratio distinguit Filium a Spiritu quælibet illarum sit ab uno solo, nunquam poterit Sancto, non autem filiatio proprie loquendo; immo, probari distinctio illarum esse major quam secun­ si per intellectum illa res, quæ est nunc filiatio el dum rationem, ut ostendit sanctus Thomas, 1. Sen- spiratio, |)erderet rationem spirationis, et remaneret lenitarum, disl. 13 (q. 1, art. 2); quia distinctio in ratione filiationis, non distingueret realiter Filium rationis non potest esse principium distinctionis a Spiritu Sancto; quia nec solum numeraliter, net rralis, nec similiter distinctio ex natura rei, cum specifice aut alio modo, nisi sola ratione, ut dictum principium nunquam sit debilius suo principiato. Et est. Causa autem nullitatis istaruin consequentiarum ideo, facta circumscriptioneactivæ spirationis a Filio, est quia relatio non distinguit ut est res ; immo hoc non essent processiones realiter distinebo, nec duo habet ex sua ratione. Quantumcumque ergo aliquid producti realiter distincti. El ideo proliatio quæ pro­ identificetur sibi sec undum rem, si rationes marn ant mût ex illa suppositione nulla est. distincte, non identificate, semper relatio sua officia Ad quartum dicitur quod dictum Boetii juvat; ificomrnunicabiliter oliservabit. quia non solum relationis oppositio distinguit jmtAd secundum dicitur quod, licet Filius sit æque aratis, nihil valet; quia distin­ quia filiatio significatur per modum abstracti el ctio disparatorum non sufficit ad rcalem distinctio­ forma·, Filius autem concrete, et ut haltens formam nem, nisi includat oppositionem aliquam privationis cui non repugnat ex morio suæ significationis habere et habitus aut contrarietatis. Unde exemplum de aliquid alterius rationis a filiatione, ideo in filiatione albrdme et dulcedine nullum est; quia, licet sint non quæritur illa pluralitas distinctorum secundum disparate, tamen earum distinctio reducitur ad oppo­ rationem, quæ quæritur in Filio. Ipsa enim non sitionem coloris et saporis, quæ sunt duæ species significatur ut sqppoeitum, nec ut distinctum, nec subalterne, oppositis differentiis constitute, quæ ut habens, sed ut distinctivum el constitutivum. El ideo in talibus processibus est fallacia accidentis : opponuntur privative. Filius habet in se filiationem et spirationem ; sed II. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum filiatio est Filius; ergo filiatio includit in se filiatio­ Gregorii contra secundam conclusionem secundi nem el spirationem. Unde ista argumenta non sunt articuli, dicitur quod spiratio activa, sumpta praecise nisi sophismata apud antiquos theologos, per quo­ ab omni distincto ab ea extra intellectum, est Filius rum similia fuit deceptus Porrelanus, et consimi­ el persona Filii. Et ad consequentiam ex hoc ante­ liter arguens, qui in mullis quæ proprietates divinas cedente illatam, dico quod in Filio non est alia resrea­ tangunt, mentem sequitur Porreta ni. Hoc pro secundo articulo. liter distincta, nec aliquid (γ) distinctivum Filii ab aliqua persona, distinctum realiter a spiratione activa. Similiter conceditur quod circumscripta re ARTICULUS III. quæ est spiratio ab ipso Filio, non remaneret aliqua res, quæ nunc sil in Filio. Sed omnibus illis datis, AN FILIUS IN ESSE PERSONALI CONSTITUATUR non habetur quod spiratio activa constituat Filium FORMALITER PER SPIRATIONEM ACTIVAM in esse personali, aut quod distinguat eum a Patre; sicut non sequitur ; in Filio non est alia res a divina Λ. — CONCLUSIO essentia; ergo ner aliquod distinctivum ejus ab aliis personis remaneret, essentia divina sublata; igitur Quantum ad tertium articulum sil essentia divina distinguit Filium a Patre persona­ liter, vel : igitur constituit in esse supposita! i. Sed Prima conclusio : quod spiratio nullam personam ipsa filiatio hoc facit; quia, licet non distinguatur divinam constituIL extra intellectum a divina essentia, tamen distin­ Proba hir sic : Illud quod est multis communicaguitur ratione; et hoc sufficit ad hoc quod relatio constituat et distinguat, non autem essentia. Distin­ bile, non constituit aliquid in esse incommunicabili. ctio enim convenit relationi, non quantum ad suum Sed spiratio est communicabilis mullis, hoc est quod esse, sed quantum ad suam rationem qua respicit est communis Patii et Filio; persona autem dicit quid incommunicabile, cum sit substantia individua. Ergo non constituit Filium nec Patrem in esse |>er(a) vel. — csl Pr. sonali. Major palet. Quia repugnantia est quod (β) quod. — Orn. Pr. aliquid habeat incommunicabilitatem |>er illud cui (γ) aliquid. — ad Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 30 non repugnat incommunicabilius, imino convenit communicabilitas ; sicut quod aliquid sit nigrum formalitor per illud quod est album vel albedo. Minor nota est. Confirmatur. Quia si per spirationem activam Paler et Filius constituerentur formaliter in esse incommunicabili et personali, non apparet repu­ gnantia quin sint duo Patres in divinis, vel quin Paler posset esse duæ personæ. Unde enim veniet sibi ista incommunicabilius? Non enirn ex parte essentiæ, cum illa sil in tribus suppositis; nec ex parte spirationis, quia illa potest esse in duobus. fetam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. Sen­ tentiarum, diet. 33, q. 1, art. 3. Item, 1 p., q. 32, art. 3, ubi dicit quod tantum sunt tres notiones per­ sonales, scilicet constituentes personas, scilicet : paternitas, filiatio, processio. Item, de Potentia Dei, ((. 10, art. 5, ad 12··, — Ex quo sequituc responsio ad tertium articulum, scilicet quod spiratio activa non constituit Filium, sed solum lilialo, nec (α) Spiritum Sanctum, hm! solum processio. B. - OBJECTIONES I. Argumenta Aureoli. — Sed contra praedicta arguit Aureolus (disl. 11, q. 1, art. 3). Primo sic. Quandocumque aliqua sic se habent quod neutrum illorum habeat propriam unitatem, sal fundant penitus eamdem unitatem, de necessi­ tate fundant eamdem personalitatem. Ex quo enim perscitas tertii modi, sive per se unitas, est idem quod personalitas, si sit in natura intellectuali, ut determinatum est supra, si sint aliqua non habentia unitatem per se, quot concurrunt ad fundandam unitatem, tot pertinent intrinsece ad eamdem per­ sonalitatem. Sed in Filio nec essentia habet per se unitatem, nec generari, nec spirare; nec spirari in Spiritu Sancto; sed fundanteamdem unitatem, et uniuntur per omnimodam indistinctionem. Si enim aliquod istorum haberet propriam unitatem et perscitatem tertii modi, ita ut caderet inter ea minima distinctio, poneret in numerum, el faceret aliquem numerum perfectionis in persona Filii ; nec Filius esset adeo simplex sicut essentia, et tolleretur prae­ dicatio istorum de perbona; nec etiam Filius esset generari aut spiran.* aut essentia, quia de nullo com­ posito ex distinctis prædicatur aliquod componen­ tium, pro eo quod talia habent rationem partis et non totius, ex quo quodlibet non dicit omnia alia, sed mutuo distinguuntur ut habentia propriam uni­ tatem. Cum ergo hæc omnia sint absoluta circa per­ sonam Filii, relinquitur quod nullum istorum habeat propriam unitatem, sed quod fundent eamdem peni­ tus, et resultet ex eis una peraeitas et personalitas; et per consequens, quod concurrant intrinsece ad (a) Filium, ted talum filiale, nec» — Om. Pr. constitutionem unius personæ, ita ut unum sine aliis non sufficiat, nec duo sine tertio. Secando sic. Illa dicuntur intrinsece concurrere ad aliquid, quorum collectio habet illud constituere. Sed expresso dicit Anselmus, de Processione Spi­ ritus Sancti, cap. 28, quod tribus personis in divinis commune est dici ad duas relationes. Pater enim ad Filium ct Spiritum Sanctum refertur sicut ad illos qui de se sunt (1); Filius ad Patrem et Spiritum Sanctum, quia (6) est de Patre et Spi­ ritus Sanctus (γ) de illo; Spiritus ad Patrem ct Filium, quia (o) est de utroque. Possidet ergo unusquisque suas proprietates, quarum collectio in alio non est eadem ad similitudinem homi­ num diversorum. Per hoc enim hominum diccrstc sunt personx, quia uniuscujusque proprietatum collectio non est in alio eadem. — Hæc Anselmus. — Ubi patet quoono;et ita nulla re fruendum est, quæ sit extra personalitatem trium supposito­ rum divinorum. Sed ipso spirare fruendum est. In personis enim adorari debet proprietas, secundum auctoritatem Ecclesia:; solum autem illud adoran­ dum est, quod beatos nos facit, et quo fruendum est. Ergo spirare de necessitate includitur intra Filii et Patris personalitates. Quinto sic. Si non includatur intra personalita­ tem Pains et Filii spiratio activa, tunc est unus sin­ gularis per se el discretus sine ipso spirare. Hoc autem est impossibile. Turn quia de illa re sic per se et discreta non praedicabitur res importata per spirare; nullum enim adveniens alicui distincto praedicabitur de illo, nisi denominative. Tum quia illud tale importatum perspirare ipsa res est, cum (3) (i) (γ) (B) refertur ticul ad illot qui de te sunt. — Om. Pr. quia. — qui Pr. Spiritut Sanctus. — Om. Pr. quia. — qui Pr. DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I. «il productio realis, per quam realiter producitur Spiritus Sanctus; erit ergo π*κ qua utendum est, quod esse non potest, cum non utendum Deo aut aliquo exsistente in eo; aut erit res qua fruendum est (a); et sic in Filio erit propria personalitas qua fruendum est, et aliquid exsistens extra earn, quo etiam fruendum est; et secundum hoc erunt ineo dun* rationes fruibiIitatis, et duo quibus fruendum est, in Spiritu Sancto autem tantummodo unum; quod absurdissimum est. Relinquitur ergo quôd sic ingrediatur personalitatem Filii, quod nec possit divinitas el filiatio praescindi ab ipsa spiratione activa, nec econtra ; el per consequens constituunt eamdem jierseitatem ac personalitatem. Sexto sic. Sicut se babel essentia ad peronalita­ tem Filii, sic se habet spiratio activa. Communica­ tur enim spiratio activa simul et eodem ordine cum essentia. Non est enim imaginandum quod prius communicetur essentia ; immo eodem ordine quo omnes perfectiones simpliciter communicantur cum essentia duobus, scilicet Filio et Spiritui Sancto, eodem ordine, cum esse communicatur spiratio activa Filio. Communicatur enim sibi quidquid est in Patre, ad quod non habet oppositionem; non habet autem oppositionem ad essentiam spiratio; propter quod simul sibi communicantur eodem ordine. Sed constat quod essentia sibi communicatur non tanquam adventilium personalitatis suæ, immo quasi intraneuin ex quo cum proprietate personæ constituitur. Ergo sic erit de spiratione. Concluden­ dum esi ergo ex praedictis, quod sic se habet gene­ rare ad divinitatem, quod non potest praescindi ab eo, nec e converso; propter quod constituunt quam­ dam per se unitatem, quæ est personalitas Patris. Ita similiter in Filio se habent divinitas et generari et spirare. — Hæc illo. II. Argumenta Gregorii. — Contra conclusio­ nem illam arguit Gregorius (1. Sentent., dist. 11, q. I, ari. 1 ), probando quod Filius non constituatur in esse personali per filiationem. Primo. Filius non constituitur in esse personali per Filium; nec filiatio constituitur in aliquo esse, sive personali, sive alio esse, per filiationem ; el universaliter nihil constituitur in aliquo esse per seipsum primo. Ergo Filius non constituitur in esse personali per filiatiqnem. Antecedetis notum est. Probatur consequentia ex eo quod filiatio nullo modo distinguitur a jiarte rei a Filio, sed esi sibi eadem adaquate, omnibus modis quibus est eadem sibiipsi. Confirmatur. Quia omne quod constituitur in esse per aliquid quocumque modo, distinguitur ab ipso, (a) quod ette non potett, cum non utendum Deo aut aliquo exiiitente in eo; aut erit ree qua fruendum ett. — Om. Pr. 31 narn constituens est aliquo modo causa constituti, sicut palet in omnibus inducendo. Secundo. Filius est omnino simplex et actus purus per 8β (a) subsistens. Ergo non constituitur in esse personali per aliquid formaliter, seu tanquam for­ mali constitutivo. Antecedens est certum; et con­ suentia probatur. Quia ex eo quod est simplex, non constituitur aliquo intrinseco sibi ; ex eo vero quod est actus purus, per nullum formale dans sibi vsse constituitur, sicut forsitan quis diceret quod materia constituitur per formam ; ex eo quoque quod est per se subsistens, non constituitur in esse per aliud tamquam per materiam, sicut aliquo modo potest quis dicere quod forma constituitur per mate­ riam. quia subsistit aliquo modo per ipsam. Unde talia verba in sua proprietate penitus falsa sunt, et ex falsa imaginatione procedunt, qua scilicet sic loquentes imaginantur quod essentia divina sit quasi mate­ ria respectu filiationis, et filiatio sil forma ejus, et ex utraque resultet persona completi, et propter hoc persona constituatur formatter in suo esse per filiationem, sicut compositum substantiale dicitur constitui (6) formaliter in esse per suam formam substantialem ; quod utique figmentum omnino remotum est a persona divina. Quapropter in Deo non est aestimandum esse aliquid realiter constitu­ tum (γ) per aliquid formaliter, nec aliquid realiter et (o) formaliter constituens aliud; sed quidquid ibi est, |x?r seipsum el nullo alio formaliler est quid­ quid est. C. — SOLUTIONES I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum argumentorum Aureoli respondetur. Negatur minor. Dico enim quod essentia et spiratio activa et filiatio non fundant eamdem unitatem, sic quod sint omnino re et ratione unum. Concedo tamen quod sunt omnino unum secundum rem ; sed sunt multa secun­ dum rationem. Et cum probatur quod non, quia si minima distinctio caderet, etc.; negatur consequen­ tia. Non enim ex distinctione rationis inter essen­ tiam, filiationem et spirationem, sequitur quod illa ponant in numerum secundum rem el secundum rationem. Dicimus enim quid filiatio el spiratio sunt duæ proprietates, el arguensmet utitur, velit, nolit, isto modo loquendi; dicit enim quod non est inconveniens plures proprietates esse in Patre vel Filio quam in Spiritu Sancto, ipse ergo ponit in eadem persona duali tatem. Non sequitur etiam com­ positio in Filio; nam nihil componit cum alio pro­ pter pluralitatem rationum, nec in esse rationis, sed (а) (б) (γ) (8) per le. — pertonte Pr. constitui. — distingui Pr. cwutitutum. — conjhtuheum. Pr. et. — Om. Pr 32 LIBRI I. SENTENTIARUM HTunihiin es·^ rcale, ut alias dictum fuit. Nec sequi­ tur etiam quin quodlilæt illorum posit de alio prae­ dicari. Ad secundum dico quod AnseJmus non dicit in illis verbis, quod collectio proprietatum in |X*rsona divina eam constituat. Nec dicit hoc do persona humana;.sed dicit quod propter diversitatem talium proprietatum, pentonæhutnanædistinguuntur. Et hoc dicit osse similo in divinis; quod concedimus. Non tamen sequitur quod si Filius per quamliliet sui proprietatem ab alio distinguitur, quod per quam­ libet proprietatem constituatur. Se«l in illa auctori­ tate arguens fert gladium Goliæ. Ibi enim Anselmus ponit expresse collectionem proprietatum in aliqua jiersona divina; ergo proprietates ejusdem persona* inferunt in ea multiplicitatem rei vel rationis; el consequenter non fundant omnino eamdern unita­ tem. Ad tertium negatur consequentia, quod scilicet spiratio assisteret divinæ personæ. Et causa est : quia spiratio, licet non constituat Patrem, tamen est in Patro; nec habet aliud esse cum Patre, cum non inhæreat, sed subsistat. Iste enim videtur arguere ac si nus poneremus realem distinctionem inter essentiam et proprietates, vel inter proprie­ tates ejusdem persona», vel inter personam el proprietatem ; quod non facimus. Illi nutem qui pone­ bant relationes assistere personis, dicebant eas dif­ ferre a personis secundum rationem et secundum esse, non autem secundum rationem solum. Unde ortat hoc nomen, principium. Filio, primum fuit a Nestorian is introductum, ut patet in quodam symbolo Nestorianorum damnato in Epherina Synodo; et hunc errorem secutus fuit TheodoricusNestorianu.s,elplures post ipsum, inter quos etiam fuit Damascenus. Unde in hoc ejus sentêntiæ non est standum ; licet a quibusdam dicatur quod Damascenus, sicut non confitetur .Spiritum Sanctum esse a Filio, ita etiam non negat, ex vi I illorum verborum. »— Hæc ille in forma. Et hæc de quaestione. DISTINCTIO XII. QUÆST10 I. UTRUM PATER ET FILIUS Sl.XT UNUM PRINCIPIUM SPIRITUS SANCTI duodecimam distinctionem quaeri­ tur : Utrum Paler et Filius sint unum principium Spiritus Sancti. Et arguitur quod non. Quia, cum dici­ tur: Pateret Filius sunt unum principium Spiritus Sancti, non potest designari unitas personalis, quia sic Pater et Filius essent una persona; nec etiam unitas proprietatis, quia si propter unam proprieta­ tem Pateret Filius sunt unum principium Spiritus Sancti, pari ratione propter duas proprietates vide­ tur Pater esse duo principia Filii et Spiritus Sancti ; quod est inconveniens. Non ergo Pater et Filius sunt unum principium Spiritus Sancti. In oppositum arguitur sic. Nam Augustinus dicit in 5. de Trinitate (cap. 14), quod Paler et Filius non sunt duo principia sed unum principium Spiri­ tus Sancti. rca ARTICULUS UNICUS A. — CONCLUSIONES In hac quaestione erit unicus articulus, pro quo Secunda conclusio est quod Ista uno modo est concedenda, et alio modo non, scilicet : Pater el FHIus sunt idem principium Spiritus Sancti. Undesanctus Doctor, ibidem, ad 3, dicit quod α non conceditur communiter quod sint idem principium Spiritus Sancti, quia ratione articulationis includi­ tur unitas suppositi ; sicut et supra Magister dicit quod Deus non genuit alium Deum, nec se Deum. Quidam tamen dicunt quod Filius et Paler sunt idem Deus, et sunt idem principium (γ), eo quod ly idem est adjectivum, et non ponit identitatem abso­ lutam sed respectu ejus cui adjungitur; et secundum hoc potest concedi quod sunt idem principium Spi­ ritus Sancti. * — Hæc ille. Tertia conclusio est quod, licet Pater et Filius sint duo spirantes, non tamen duo splratores. sit Istam conclusionem ponit ipse, 1. p., q. 36, ari. 4, Prima conclusio : Quod utique Pater et Filius ad ultimum argumentum, cl probat sic : < Spi­ rans, inquit, est adjectivum, et spirator substanti­ sunt unum principium Spiritus Sancti. vum ; et ideo possumus dicere quod Pater el Filius Probatur sic ista conclusio, secundum sanctum sunt duo spirantes propter pluralitatem supposito­ Thomam, 1. p., q. 36, art. i : ut supra dixi. Idem in sententia ponit, 1. Sentent., ubi supra. Tenendo autem illam opinionem, dicere­ tur, ad regulam de nominibus substantivis, quod quando nomen substantivum significat formam quæ est actus, id est, operatio, tunc non solum recipit numerum a forma illa, sed a suppositis. Sed ista glossa non videtur sufficere, nec effugere quin {Mis­ sent dici plures creantes ; nec differentia quæ data est inter illa nomina, creator et spirator, videtur sufficere. Quarta conclusio est quod Spiritus Sanctus pro­ cedit a Patre et Filio In quantum sunt unum et in quantum sunt plures. Istam conclusionem ponit sanclus Thomas, !. Sen­ tent., dist. 11, q. 1, art. 2. Ait enim sic : α Omnis actus refertur ad duo originaliter, scilicet ad agen­ tem, el ad principium actionis. Agens autem est ipsum suppositum, ut homo vel ignis; et princi­ pium actionis est forma in ipso, vel substantialis, vel accidentalis. Dico ergoquod ly in quantum, potest dicere conditionem agentis, vel principium actionis. Si dicat conditionem agentis vel operantis, sic pro­ cedit Spiritus Sanctus a Patre el Filio in quantum sunt plures et in quantum sunt distincUe personæ, quia ab eis pluribus et distinctis procedit. Si autem dicat conditionem principii actionis, sic dico quod procedit ab cis in quantum sunt unum; cum enim una operatio non sit nisi ab uno principio, oportet aliquid esse unum in Patre el Filio quod esi princi­ pium hujus actus qui est spirare, qui est unus el simplex quo una el (a) simplex persona Spiritus Sancti procedit. » — Hæc ille in forma. Eamdem conclusionem cum probatione ponit, (>) et. — Om. Pr. 35 1 .p.,q.36,art.4,adlrtW. Dicit enim sic: < Si attendatur virtus Bpiraliva, Spiritus Sanclus procedit a Patre et Filio in quantum sunt unum in virtute spirali va, quæ quodammodo significat naturam cum proprie­ tate; nec est inconveniens unam proprietatem esse in duobus suppositis quorum est una natura. Si vero considerentur supposita spirationis, sic Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio ut sunt plures; procedit enim ab eis ut amor rnutuus duorum. > B. — OBJECTIONES § 1. — Contra tres primas conclusiones Argumentum Aureoli. — Sed contra primas 1res conclusiones arguit Aureolus, in praesenti distin­ ctione (q. 1, ari. 4). Dicit enim quod licet ista opi­ nio verum dicat, scilicet quod nomina substantiva, cujus mod i sunt spirator et principium et hujusmodi, recipiant numerum vel unitatem a forma significata, nomina autem adjecti\a recipiant numerum a sup­ positis, tamen iste modus dicendi est insufficiens et nimis superficialis. Nec enim reddit causam quare sic est quod adjectiva numerentur secundum suppo­ sita, substantiva vero secundum formam significa­ tam, irnmo magis oppositum videretur. Tum quia adjectivum significat solam formam sine supposito : album enim significat solam qualitatem; substan­ tivum autem, utpote albedo, significat formam per mbdum suppositi. Tum quia determinatio ponit suum significatum circa proprium determinabile, et per consequens cum dicitur duo spirantes, spiratio signi­ ficata deberet plurificari, ut videtur. Tum quia non solum nomina adjectiva, irnmo verba et participia numerantur secundum supposita; irnmo oportet quod generalis regula assignetur. — Hæc ille. § 2. — Contra quartam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — In secundo loco arguit contra quartam conclusionem (ubi supra, art. 3). Primo sic. In divinis non est aliqua potentia eli­ citi va actus spirandi. Ergo nec aliquod formale prin­ cipium spirationis; et consequenter falsum est quod Pateret Filius spirent in quantum unurn, si ly in quantum dicat conditionem principii actionis. Con­ sequentia est bona. Antecedens dicit se probasse quando probavit quod respectu actus generandi non est aliqua potentia elicitiva. Secundo ad idem. Unitas et pluralitas sunt extra conceptum formalem actus spirationis, sicut et extra (a) conceptum cujuslibet entis, saltem ratione negationis connotatie; ergo unitas vel pluralitas non (a) conceptum formalem actui spirationis, sicut et extra. — Om. Pr. 3d LIBRI I. SENTENTIARUM dicunt formalem rationem qua Pater et Filius pro­ in Putrem, etiam secundum rationem et modum ducunt, cum illa ratio non possit esse quid negati­ intelligendi, immo est una et uniformis tendentia, el consequenter uniformis spiratio. vum. Per ista quinque argumenta ultima vult probare Tertio sic. Solus Pater est sufficiens spirator, et similiter solus Filius; unde accidit Patri, in quan­ Aureolus quod rnutuitas vel concordia non est de tum spirat, quod sibi inspirando Filius sil unus vel ratione spirationis activæ. abeo distinctus. Eryo illa unito, vel pluralitas, vel II. Argumenta Henrici. — Contra quartam rnutuitas nihil facit ad spirationem. Quarto sic. Spiratio secundum se totem est in conclusionem arguit Ilenricus (juxta Aureolum), Patre, el secundum se totam in Filio, nec aliquid probando quod voluntas, ut exsistens in solo Patre perlinens ad eam capit in Filio, quod non habuit in vel in solo Filio, non est sufficiens productivum Patro. Ergo concordia non est de ratione hujus Spiritus Sancti, sed prout est in duobus; ita quod voluntas ut concors sic est principium quod concordia principii. Quinio sic. Actus simplicissimus in quocumque est de ratione ipsius ; concordia autem voluntatis est sufficienter, est totaliter et perfecte; quia si non esse non potest nisi sit in duobus ad minus; pro­ totaliter sed secundum aliquid sui, jam non est pter quod Pater et Filius ut concordes in voluntate omnino simplex. Sed spirare est actus simplicissi­ spirant Spiritum Sanctum. Quod ergo concordia sit mus,habens pro fnrmali termino personam simplicem de ratione formali principii productivi arguit sic Primo. Illud quod emanat ut nexus et ut vincu­ Spiritus Sancti. Ergo, cum sit in Patre el in Filio, lum ac duorum communio, videtur emanare a duo­ est in quolibet totaliter el perfecte. Sexto. Si spirare non esset totaliter in Patre, tunc bus ut duo sunt ; nam, si non a duobus ut duo, jam Filius non acciperet spirare a Patre, immo aliquid non erit nexus el vinculum ex sua ratione : vincu­ pertinens ad spirare haberet a se. Sed Augustinus lum enim ad minus dualitelem requirit. Sed Augu­ dicit, 15. de Trinitate (cap. 27), et Homilia 99, stinus dicit, 7. de Trinitate, cap. 5, quod Spiritus quod Filius a quo habet ut sit Deus (at), ab illo uti­ Sanctus est unitas et sanctitas amborum, scilicet que habet ut de ipso procedat Spiritus Sanctus; el Patris et Filii, quo uterque conjungitur, ct ser­ ut de illo Spiritus procedat, sicut procedit a Patre, vant unitatem Spiritus in vinculo pacis. Et ibidem ab ipso utique habet Patre. Ergo spirare est totaliter dicitur quod est communio substantialis utrique el in Patre, nec aliquid accipit in Filio spirare quod coælema. Ergo videtur quod emanet a duobus in quantum duo sunt. non haberet in Patre. Septimo sic. Sicut se habet divinitas ad Patrem Secundo. Spiritus Sanctus emanat per modum et Filium, sic suo modo se habet spirare; communi­ amoris perfectissimi et perfeclissirnæ charilalis. Sed catur enim spirare, quia communicatur essentia, et Gregorius dicit, in Homilia 17, quod minus quam eodem online quo essentia, propter hoc quod in inter duos charitas haberi non potest. Ergo Spiri­ Filio non est repugnantia ad spirare, sicut nec ad tus Sanctus a duobus emanat in quantum duo sunt, essentiam. Sed const'll quod essentia divinitatis sic aliter non esset perfecta charitas. est in Patre et Filio, quod est perfectissime in utro­ Tertio. Licet amor complacentiæ possit esse ejus­ que, nec accipit aliquid perlinens a«l suam perfe­ dem ad se, non tamen amor incentivus el zelati vus, ctionem in uno magis quam in alio. Ergo ct spirare quia idem non dicitur zelare seipsum. Sed Spiritus Sanctus procedit ut amor incentivus. Ergo procedit erit totaliter et perfectissime in utroque. Octavo sic. Si spiratio aliquam diversitatem habeat, a duobus. prout exsistit in Filio, et prout exsistit in Patre, hoc Quarto. Spiritus Sanctus est amor Patris in erit quia ut in Patre, est quaedam tendentia a Patre Filium objective et Filii in Patrem, ut dicit Hiero­ in Filium; quando vero in Filio, est econtra. Sed nymus, super Psalmum 109. Sed talis amor qui hoc nullam diversitatem facit. Non enim est imagi­ est ab uno el procedit in alium, non j>otest esse nisi nandum quod Pater amet et Filius reamel, et quod ex duobus ut duo sunt. Igitur. — Confirmatur: quia Pater vi amoris impellatur ad Filium, et Filius rur­ Damascenus (de Fide Orthodoxa) dicit, lib. i, sum impulsu proprio feratur ad Patrem ; secundum capit. 8, quod Spiritus Sanctus a Patre procedit hoc enim essent diversi impulsus el diversi amores. et in Filio requiescit, quod esse non posset, nisi Ergo spiratio ut in Patre el in Filio, nullam habet essent duo distincti. Hoc Ricard us dicit, 3. de Trini­ diversitatem, sed Pater el Filius habent eumdem tate, cap. 11, quod ubi pluralitas personarum deest, impulsum amoris et eamdem emissionem Spiritus, charitas omnino esse non potest; et frequenter dicit, el ite eamdem spirationem. Nec sunt ibi diverge in primo libro, quod amoris rnutuitas requiritur ad tendentiæ, quarum una incipiat a Patre et retlecta- |H»rfectum amorem. Sed Spiritus Sanctus procedit tur in Filium, et alia incipiat in Filio et reflectetur ’ ex perfecto amore. Igitur, ut videtur, Spiritus San­ ctus procedit ex amore mutuo, ite quod rnutuitas I includitur in ratione principii spirativi. (>) Drtu. — qut Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I III Argumenta Scoti. — Contra aliarn partern ejusdem conclusionis arguit Scotua (juxta Aureo­ lum), probando quod nullo modo Pater cl Filius spirent in quantum plure-, nec rnutuitas aut con­ cordia sit aliquo modo de ratione principii productivi Spiritus Sancti. Arguit igitur Primo sic. Pater namque, in illo priori originis quo pracedit Filium, habet perfectionem simpli­ citer. Sed voluntas pertinet ad perfectionem simpli­ citer. Ergo Paler habet voluntatem sufficientem el fœcundam in illo priori, quo Filium procedit; tunc autem non est concordia vel rnutuitas amborum; igitur concordia non est de ratione principii spiralivi. Secundo. Pater nihil recipit a Filio. Sed si non haberet sufficiens principium productivum vel pro­ ducendi Spiritum Sanctum nisi cum Filio, tunc reci­ peret aliquid a Filio, puta perfectionem potentiæ spiralivæ. Igitur istud jjqni non potest, immo volun­ tas ut in Patre erit sufficiens principium. Tertio. Nullus respectus rationis est de formali nilione principii productivi realis. Sed concordia voluntatis Patris el Filii non est nisi respectus ratio­ nis, alias inter Patrem el Filium esset alia realis relatio a filiatione et paternitate. Ergo concordia non potest poni de ratione principii productivi Spiritus Sancti. Quarto. Sicut se habet memoria fœcunda ad Pairein, sic et voluntas fœcunda, cum utraque æque perfecte delæat poni in eo. Sed constat quod in solo Patre est fœcunda memoria sufficiens ad productio­ nem Spiritus Sancti. Ergo in solo Patre est fœcunda voluntas sufficiens principium ad productionem Spi­ ritus Sancti (a). Quinto. Nihil sonans in imperfectionem debet poni in Patre. Sed si poneretur in eo voluntas non potens producere et habere terminum adaequatum, videretur esse imperfecta. Ergo voluntas ut in Patro est sufficiens ad producendum Spiritum Sanctum. Sexto. Spiritus Sanctus procedit mediante actu amandi perfectissimo, vel potius ut amor perfectis­ simus. Sed amor mutuus non est perfectissimus; non enim terminatur ad summum bonum sub nilione sumini boni, vel ad infinitum sub ratione infiniti; est enim a Filio in Patrem ut Paler est, et a Patre in Filium ut Filius est, Paler autem et Filius, ut sic, non sunt infiniti, sed in quantum Deus. Unde, cum amor mutuus terminetur ad personas ut personæ sunt, alius autem amor qui mutuus non est termi­ natur ad essentiam, ergo Spiritus Sanctus non pro­ cedit ut amor mutuus, nec ex concordi voluntate duorum. Septimo sic. Si Pater et Filius producunt Spiri­ tum Sanctum voluntate (6) in quantum concorditer (a) a verto rnyo iniquo nd Spiri/t« Sanc/i, om. Pr. (Cl roîun/ale, — Otn. Pr. 37 amantes se, igitur erit alius Spiritus Sanctus prius productus, quod est inconveniens. Probatur conse­ quentia dupliciter. Primo, quia in quocumque signo natura vel origi­ nis est principium productivum perfectum in se et in supposito conveniente actioni, in illo signo potest esse in supposito tali ratio producendi. Sed voluntas infinita, ut est infinita, intellecta ante omne velle, habens objectum infinitum sibi prasens, est suffi­ ciens principium productivum amoris infiniti, el Paler el Filius sunt persons convenientes tali pro­ ductioni. Igitur voluntas ut in Filio ct Patre, non intellecta ut qua formaliter volunt, sed ut est volun­ tas infinita haliens essentiam divinam praesentem sibi per actum intclligenti.c, erit Patri el Filio prin­ cipium productivum Spinlus Sancti; et ita, si Spi­ ritus Sanctus producatur per voluntatem in quantum volens, sive in quantum ea Pateret Filius diligunt se mutuo actu, sequitur quod ante Spiritum San­ ctum productum voluntate volente, erit alius Spiri­ tus Sanctus productus voluntate ut est actus primus. — Confirmatur dupliciter. Primo sic. Voluntas, ut in nobis est actus pnmus, libera est ad habendum actum volendi, non autem ipse actus volendi liber est, sive principium libere producendi aliquid; quia actus volendi est quædam naturalis qualitas, et si est principium ahcujus, videturesse naturale principium ejus et non liberum. Sicut si ex tali aclu generatur habitus, generatur naturaliter; ita quod non est in potestate talis actus generatio talis habitus, ut vade­ tur. Ita in proposito. Magis videtur libere produci Spiritus Sanctus, si producatur voluntate ut est actus primus, quam si producatur voluntate ut est actu volens, scilicet ut intelligilur sub actu secundo. Con­ firmatur secundo. Quia Filius non producitur ab intellectu paterno, ut actu intelligens est, ita quod actualis intellectio sil formalis ratio qua Pater gene­ rat Filium. Igitur, a simili, voluntas, ut aclu volens, non erit principium producendi Spiritum Sanctum, sed ut est actus primus. Secundo aliter probatur dicta consequentia, acci­ piendo eamdem majorem quam prius : in quocum­ que signo natura vel originis, etc. Tunc addo hanc minorem, quod voluntas habens objectum primum sibi prescris, est ratio producendi amorem adiequalum illi lærfect i usquam habens objectum secundum sibi præsens; vel saltem non minus perfecte. Igitur essentia divina, cum sit primum objectum volunta­ tis divina*, non Pater ut Paler, nec Filius ut Filius, quia tunc Pater esset formaliter beatus in pluribus objectis distinctis, igitur voluntas habens essentiam divinam præsentem sibi, sive ut amabilem, sive ut amatam (non curo in ista probatione secunda) (x), magis erit principium producendi amorem adæqua(α) ut amatam (non curo in uta probatione tccunda'· — tum amabilem tn ifCa productione Pr. 38 LIBRI I. SENTENTIARUM posita. » — Hæc ille. — Ista (a) autem cum multis aliis allegata sunt alias, scilicet quarta distinctione primi. — Ex quibus patet quod prima probatio nulla est; procedit enim ex ignorantia dictorum sancti Thomæ. Secunda probatio etiam non valet. Nec per illam videtur oppositum tale; quia licet adjectivum signi­ ficet formam sine supposito (6), non tamen per modum subsistentis, sed adjacentis alicui. Et ideo, ratione pnedicta, non numeratur modo substantiæ sed modo accidentis, qui dicti sunt. Secus est de sub­ stantivo. Unde, 1. p.,q. 39, ari. 5, ad 5"m, dicit san­ ctus Doctor : a Ikec est, inquit, differentia inter nomina substantiva el adjectiva, quia nomina sub­ stantiva ferunt suum suppositum, adjectiva vero non, sed rem significatam ponunt circa substantivum; unde sophistæ dicunt quod nomina substantiva supponunt, adjectiva vero non supponjgit, sed copu­ lant. n — Hcec ille. Tertia etiam probatio non valet. Licet enim adje­ ctivum ponat suam formam circa suppositum, non sequitur quod pluri ficato supposito, pluri licetur forma importala per adjectivum, sed solum nomen adjectivum. Unde, licet sint plures spiralores, tamen spiratio est unica; nec multiplicatur, sed communi­ catur, quia habet idem esse in quolibet supposito­ rum. Non enim dicimus quod forma importata per adjectivum habeat se per modum accidentis; sed nomen adjectivum se habet per inodum accidentis, ul fiatet per praedicta; el ideo illud piurificatur ad C. — SOLUTIONES pluriiicationem suppositorum, sed non oportet de forma significata. § 1. — Ad argumentum contra tres Quarta etiam probatio non est ad propositum. Hic PRIMAS CONCLUSIONES enim non habemus loqui dc pluriticatione verborum Ad argumentum Aureoli.—Ad primum argu­ sed nominum. Verumtamen de modo quo verba el mentorum Aureoli respondetur quod iste modus eet participia dicuntur in plurali, docet ipse, diet. 11, sufficiens et corporalis el non superficialis; non hujus primi, ari. 4, ubi dicit,quod talia,scilicet verba, solum enim procedit tangendo exteriora, immo pro­ el participia, el etiam nomina verbalia forte cum cedit usque ad profundum. importent actus, vel actum, qui refertur ad suppo­ Et ad primam probationem hujus negati, dicitur situm, ideo dicuntur in plurali ad pliirificationein quod sanctus Doctor assignat rationem hujus regula» suppositorum. Unde non dicimus : Pator et Filius in multis locis; quæ si iste vidisset, forte non talia esi unus Deus, sed sunt unus Deus, quia hoc ver­ vana a*sen tiret. Unde, 1. p., q. 39, ari. 3, ait : bum est significat essentiam per modum actus; nec < Nomina, inquit, substantiva significant per modum dicimus quod sunt spirans, sed spirantes. Sed illud substantia»; nomina vero adjectiva, per modum quod ibi dixerat de nomine verbali, cujusrnodi est accidentis quod inhæret subjecto. Substantia autem spirator, correxit in Summa, secundum quod sicut per se habet esse, ita per se habet unitatem dictum est. vel multitudinem. Unde singularitas et pluralitas in Et sic palet quod illa» argutizationes primo loco nominibus substantif is atlenditursecunduni formam inducta» non procedunt. significatam per nomen. Accidentia autem sicut § 2. — AD ARGUMENTA CONTRA QUARTAM habent esse ex subjecto, ita in subjecto recipiunt unitatem 'el multitudinem. Et ideo in adjectivis CONCLUSIONEM attenditur singularitas el pluralitas secundum supI. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta secundo loco inducta respondetur. (i) — Otn. Pr. tum illi, quam ut habet Patrem ul Pater est vel Filium ut Filius est pro objecto; vel saltem non minus. Et ita, cum voluntas prius habeat essentiam pro objecto quam Patrem, prius spirabitur Spiritus Sanctus voluntate ut est essentia» ut primi objecti, quam voluntate ut est Patris vel Filii tamquam objecti secundi (a). — Confirmatur. Quia essentia divina est formaliter infinita ; sed paternitas, ut paternitas, non est formaliter infinita. Igitur Spiritus Sanctus qui est amor infinitus, et in hoc non tan­ tum voluntatis infinita», sed etiam objecti infiniti, magis spirabitur voluntate ut est essentia» divina» quæ est objectum infinitum, quam ut est Patris vel Filii ut objecti. Si dicatur essentiam non esse pri­ mum objectum voluntatis sed (6) rationem formalem in primo objecto quod est persona, hoc est falsum, turn quia unurn est primum (γ) objectum voluntatis, tum quia ratio formalis amati prius amatur, et con­ ceditur propositum, quia tunc erit ratio ’formalis spirandi eo modo quo objectum primum concurrit ad spirare. Ex istis, inquit, sequitur quod Pater spirat Spiritum Sanctum, non in quantum diligit Filium primo, nec Filius in quantum diligit Patrem primo; sed Pater et Filius in quantum habent essentiam divinam præsentem, ul primum objectum volunta­ tis. Similiter nec aliquis eorum spirat in quantum habet essentiam pnesentem ut amatam, sed in quan­ tum habet eam pnesentem ut amabilem. (4) ird — tecundum Pr. (y) tuni ‘/uia unum est prunum. — euppoiilum at I I principium Pr. (a; ùta — utud Pr. (6) iignificet formam line mppotilo, — significaret Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO 1. Ad primum quidem, satis palet per prædicta in alia conclusione, quomodo scilicet respectu actus spirandi sit potentia in divinis vel quomodo non. Ad secundum dicitur quod argumentum solum concludit quod ratio unius, qua; est indivisio, non sit formalis ratio Patri vel Filio quod spirent; sed aliter intolligitur nostra conclusio. Non enim loqui­ mur de illa ratione, sed de substrato illi. Intelligimus enim quod spirant in quantum unum, non scilicet quia habent illam indivisionem, sed quia habent notionem quæ substernitur illi indivisions. El est idem cum illo quod alii dicunt quod non loquimur de uno formali, sed de denominativo. Ad tertium conceditur prima propositio, et nega­ tur secunda. Non enim accidit Patri in quantum spirat, quod sibi Filius conspiret, immo de ratione spirantis amorem perfectum est quoti habeat Ver­ bum conspirans; nil enim amatur nisi praconceptum. Unde spiratio de sui ratione habet quod pro­ cedat a duobus, ut dicitur in alia distinctione. In creatis etiam omnis diligens vel spirans amorem concipit verbum rei dilecte, a quibus exsistentibus quodammodo unum et quodammodo distinctis, spi­ ratur amor. Et pnesertim de ratione amicitiæ est mutuilas amoris. Et ideo negatur consequentia quam infert, scilicet quod mutuilas nil facit ad proposi­ tum. Ad quartum conceditur antecedens et consequens. Non enim dicimus quod mutuilas sil conditio prin­ cipii spirationis, vel aliqua pluralitas vel concordia, vel solum unitas notionis. Verum conditio supposi­ torum spirantium est pluralitas, el concordia, el mutuilas in spirando; ita quod si non essent duo, non salvaretur ibi ratio spirationis. Ad quintum conceditur consequens, quod actus spirandi totaliter, id est, secundum quodlibet sui, est in Patre, et perfecte; quia in ipso esi perfecte virtus spirativa, el perfecto communis spiratio. Sed tamen Paler non habet formuliler omnem conditio­ nem quæ respicit supposita spirantia, scilicet unita­ tem vel pluralitatem suppositorum ; sed Paler el Filius habent omnia illa. Nec tamen sequitur quod Pater aliquid accipiat a Filio. Illa enim pluralitas non est quid reale in Patre, sed est Pateret Filius secundum rem, nec addit secundum rationem nisi indivisionem unam ex parte Patris, et aliam ex [Kirte Filii ; indivisio autem est negatio» Ad sextum dicitur quod in vanum laborat. Gratis enim concedimus quod actus spirandi totaliter est in qualibet persona, immo est quaelibet persona; et virtus spirativa similiter. Sei conditio suppositorum spirantium non est formaliter in quolibet sigillatim, sed in utrisque conjunctiin. Ad septimum conceditur eodem modo. Verumta­ men simile de essentia divina el de spiratione vel actu spirandi non valet, quia divinitas vel essentia divinitatis non habet respectum ad suppositum eo 39 modo quo actus vel operatio, de quo respectu dictum est in probatione quarte conclusionis. Falsum enim supponit in argumento, scilicet quod eodem ordine, eallein secundum modum nostrum apprehendendi, communicetur essentia et spiratio. Ad octavum dicitur sicut ad quartum. Nec imagi­ namur, sicut ipse fingit, quod ibi sint duo impulsus vel amores. Sed tamen dicimus quod ad hoc quod ser­ vetur ratio spirationis, sunt ibi duo impulsi ; el ad hoc quod sit ibi amor amicitiæ, oportet quod sint ibi (x) duo amantes se In creatis enim, ad rationem spiri­ tus amoris, exigitur quod a duobus procedat; non tamen illi duo sunt duo amantes, quia unum eorum non subsistit, nec est ejusdem naturae cum alio, sci­ licet verbum cum dicente. Quoji si esset, tunc mutuo se diligerent non distinctis amoribus vel impulsibus, sed eodem amore exsistente sub oppositis relationi­ bus vel cum oppositis relationibus, quia in uno esset, ut acceptus ab alio, in reliquo vero, ut in eo qui alteri dat. Sic in divinis est, supra nostrum intelle­ ctum, in Patre et Filio de amore et cæteris absolutis. Similiter, ubicumque est nexus amicitis, ibi sunt duo se mutuo diligentes. Et sic patet quod non arguit proprie contra conclusionem, sed transit juxta. II. Ad argumenta Henrici. — Ad primum Henrici dicitur quod cum assumit illud : quod ema­ nat, etc., videtur emanare a duobus, ut duo sunt, ly ut duo, vel in quantum duo, potest replicare dualijalem tamquam aliquid intrinsecum formali rationi principii spirativi ; et sic negalur major, ut dictum est in conclusione. Si autem replicet dualitatem tam­ quam conditionem principii quod, seu producentis el spirantis, sic conceditur major, el totum aiyumentum ; sed quoad illum sensum non est contra conclusionem. Ad secundum dicitur quod, licet chantas requirat distincta supposita tamquam illa quæ diligunt se ad invicem, tamen ipsa fundatur in aliqua unitate vitae, vel hujusmodi ; numquam enim aliqui se diligerent rharilative, nec ab eis proflueret amicitia, nisi quia sunl unum in aliquo quod invenitur in utroque illo­ rum, vel est utriusque illorum, secundum quod ponit sanctus Thomas. Is 2*. q. 27. ari. 3, dicens : < Similitudo, proprie loquendo, est causa amoris. Sed considerandum est quod similitudo inter aliqua potest attendi dupliciter : uno modo, ex hoc quod utrumque habet idem in actu, sicut duo habentes albedinem dicuntur similes; alio modo, ex hoc quod unum habet in potentia et in quadam inclinatione illud quod alius habet in actu, sicut si dicamus quod corpus grave, exsistens extra locum suum, habet similitudinem cum corpore gravi in suo loco exsi­ stenti, vel etiam secundum quod |>otenlia habet simi­ litudinem ad ipsum actum, nam in ipsa potentia est (3· iM. — Om. Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 40 quodammodo actus. Primus igitur modus similitu­ I enim ex seipsis, velut alteri ipsi separati (x); filii dinis causât amorem amicitiæ seu benevolentiis. Ex I autem parentes, ut ab illis nati, fratres autem hoc enim quod aliqui duo sunt similes quasi habentes ad invicem, ex eisdem nati; ad illa enfin identitas unam formam, sunt quodammodo unum in illa ad invicem idem facit ; propter quod aiunt idem forma;sicut duo homines sunt unum in specie huma­ sanguinem, et radicem, et talia; sunt autem idem nitatis, et duo albi in albedine, et ideo affectus unius etiam et in divisis (6). Similiter, capitulo eodem, tendit in alterum sicut in unum sibi et vult ei ostenditquomodoconjugesdum proliiicantse invicem bonum sicut sibi. Sed secundus modus similitudinis diligunt propter filium qui est commune bonum causal amorem concupiscentia?, vel amicitiam utilis utriusque. Econtra vero de sterilibus. Conjunctio, vel delectabilis, quia unicuique exsistenti in poten­ inquit, filii videntur esse, propter quod et citius (γ) tia, in quantum hujusmodi, inest appetitus sui steriles dissolvuntur; filii enim commune bonum actus, et in ejus consecutione delectatur si sit sen­ ambobus; continet autem commune, scilicet ami­ tiens aut cognoscens. j> — Hæc ille. — Item, q. 28, citiam. Similiter, libro 9, cap. 8, ostendit quomodo art. I : . — Hæc ille. cipiis non habetur scientia, sed aliquid majus, scili­ Ista est determinatio Philosophi, 8. el 9. Ethico­ cet intellectus. * — Hæc ille. — Et loquitur de cliarum, muhiscAfdMs. Unde, 8. Ethicorum, cap. 11, rilatesub communi ratione amicitiæ ; non autem ut ostendit quomodo non esi proprie amicitia ad inani­ charitas esi; quia talis habetur ad seipsum quasi ad mata, neque ad bruti, neque ad servos in quantum rem pertinentem ad Deum quem principaliter diligit. servi, propter defectum unitatis el communicationis Hoc idem ponit Aristoteles, 9. Ethicorum. cap. 4, inter hominem el talia. Dicit enim sic : Amicilm ubi sic dicit : Ad seipsum autem utrum est vel non autem non est ad inanimata, eed neque ad equum, est amicitia, relinquatur in prxsenti; videbitur vel bovem, neque ad servum, secundum quod autem utique sic esse amicitia secundum quod est servut; nihil enim commune est; scitus enim duo vel plura. Ubi commentator Euslralius dicit : animatum organum; organum autem inanima­ Videbitur autem utique ad seipsum esse amicitia, tus tervus, secundum quod quidem igitur servus, non secundum quod unus est amans seipsum, sed non est amicitia ad ipsum ; sed secundum quod secundum quod duo. Et dicit duo, rationale nostrum, homo; videtur enim quoddam esse justum omni quod sumus principaliter et proprie, et irrationale; homini ad omnem hominem potentem communi­ humana enim species, et principaliter homo, ratioci­ care lege et compositione, ct utique amicitia secun­ nativa est pars animæ, el non irrationalis (e). Cum dum quod homo. Similiter, cap. 12, ostendit quo­ igitur hæc non contendunt nec differunt sed sequunmodo parentum ad filios etecontra,et fratrum ad invicem est fortis amicitia propter vehementem uni­ tatem, quæ est quædam identitas; dicit enim sic : («) ecparati. — irwparali Pr. '€) ftham rt i/ι diviti». — e> — Hæc ille. — Ita, in proposito, dico quod in ista : unum principium Spiritus Sancti est Pater et Filius, ly unum principium supponit confuse el indistincte rem naturae divinæ (a); et ista est sua naturalis sup­ positio; nec oportet quaerere confusivum ejus; sed potius per quid trahatur ad standum determinate (a) divin». — hunmne Pr 44 LIB KI I SENTENTIA HUM pro hoc vel illo ejus supposito distincto; hoc enim fit per signum universale vel particulare, vel aliquid hujusmodi. Ad tecundum dicilur quod sub pnndicato hujus propositionis : Pater et Filius sunt unum princi­ pium Spiritus Sancti, non contingit descendere per disjunctivam, sic : ergo, Paler el Filius sunt hoc principium, vel Pateret Filius sunt hoc principium. Immo est fallada ibi figura? dictionis, ut ostendit sanctus Thomas. 1. p., q. 36, ari. 4, ad 4UW, ubi sic dicit : « Hoc quod dico : Paler et Filius sunt unum principium (a) quod est Pater aut unum princi­ pium quod non est Pater, non sunt contradictorie opposita ; unde non est necesse alterum illorum dare. Cum enim dicimus : Pater et Filius sunt unum principium Spiritus Sancti, hoc quod dico, princi­ pium, non habet suppositionem determinatam, sed confusam, pro duabus personis simul. Unde in pro­ cessu est fallacia figura dictionis, a confusa suppo­ sitione ad determinatam, n — Hæc ille. — Ibidem etiam, ad 5’·, dicit sic : < Hæc est vera : unum prin­ cipium Spiritus Sancti est Pateret Filius, quia hoc quod dico, principium, non supponit pro una per­ sona tantum, sed indistincte pro duabus. » — Hæc ille. — Sic patet igitur quod non sequitur : Pater et Filius sunt unum principium Spirilus Sancti ; ergo sunt hoc principium vel sunt hoc principium. Secundo dico quod bene sequitur : Pater el Filius sunt unum principium Spiritus Sancti; ergo sunt hoc principium, vel hoc principium, demonstrando, per primum hoc, unam personam,et per secundum hoc, aliarn. Nec consequens illud est falsum; sed verum ; el est propositio de disjuncto extremo. Et cum probatur falsitas consequentis, quia nec Pater el Filius sunt hæc persona, demonstrando Pairem, nec Pater et Filius sunt hæc persona, demonstrando Filium, igitur nec illud consequens est verum ; dico quod consequentia non valet. Nam ex tali antece­ dente quod est propositio copulativa, bene prolmtur quoti consequens est falsum, si esset disjunctiva; non autem si sit de disjuncto et extremo. Unde ista con­ sequentia non valet : nec Parisiis et Kunue venditur iste piper, nec Parisiis et Homæ venditur ille piper, ergo falsum est quod Parisiuset Romæ venditur iste, vel ille. Unde Socrates el Plato sunt Socrates vel Plato; non tamen conceditur quod Socrates et Plato sunt Socrates, nec quod Socrates el Plato sunt Plato. Ad tertium negatur consequentia. Quia, licet hoc quod dico, principium, supponat pro duabus personis, non tamen pro duobus principiis; quia nomen substantivum non prodicatur in plurali, nisi pluri (Icetur forma significati per ipsum, licet sup­ ponat pro mullis; sicut plet de hoc nomine, Deus : licet supponat pro inultis, tamen non dicitur nec (st principium. — Om. Pr. conceditur quod plura supposita sint pluree Dii. Pro­ batio nutem de hoc nomine, persona, nihil valet; quia forma quam significat plurificatur in divinis, scilicet personalitas el relatio subsistens. — Ad confirmationem dicitur, eodem modo, quod illa? maxima.* non tenent, ubi nomen significat formam quæ non plurificatur licet sil in multis suppositis, sicut est in divinis do hoc nomine, Deus, et multis aliis absolutis, el de hoc nomine, principium, in proposito. Unde sanctus Thomas, ubi supra ( I. p., q. 36, art. 4), ad 2·" : « Cum, inquit, dicitur, Paler el Filius sunt unum principium Spirilus Sancli, designatur una proprietas quæ est forma significata per nomen, o Ad ullimum dicitur quod in illa propositione : Paler el Filius sunt principia Spiritus Sancti, prae­ dicatum non supponeret determinate pro pluribus suppositis habentibus unicam formam significatam per nomen, sed pro pluribus suppositis habentibus mullas formas significatas per nomen illud. Esset enim sensus quod illa notio quæ dicitur spiratio activa, pluri Picaretur in Patre et Filio ;quod est absur­ dum : quia tunc nullo modo essent unus spirator, nec unum principium Spiritus Sancli. Et hæc sufficiant. DISTINCTIO XIII QUÆSTIO 1. UTRUM GENERATIO, ET PROCESSIO SPIRITUS SANCTI SINT PROCESSIONES ALTERIUS RATIONIS incA tertiam decimam distinctionem quæritur : Utrum generatio, el processio Spiritus Sancti sint processiones alterius rationis. Et arguitur quod non. Proprietates constitutiva? Filii el Spirilus Sancti non sunt alterius rationis; ergo nec eorum processiones· Tenet consequentia ; quia islæel illæ idem realitersunt. Antecedenspatet; quia tunc Filius et Spirilus Sanctus essent diversa­ rum rationum, el sic, alterius speciei. Iterum arguitur sic. Istic productiones termi­ nantur ad'idem formaliter; ergo non sunt alterius rationis. Tenet consequentia ; quia productiones sunt alterius rationis propter terminos alterius rationis, et dicuntur ejusdem rationis propter terminos ejus­ dem rationis. Sed antecedens palet ; quia terminus nativitatis Filii et processionis Spirilus Sancti est de essentia divina. In ista qnæstiôno erunt duo articuli. In primo DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. videbitur quomodo et |>encsquid distinguuntur nati­ vitas Filii et processio. In secundo, penes quid et quomodo distinguantur generatio et spiratio active sumplæ. ARTICULUS I. QUOMODO ET PENES QUID DISTINGUUNTUR NATIVITAS FILII ET PROCESSIO 45 motus quodammodo distinguantur secundum actio­ nem el passionem, utrumque eorum ab actu speciem sortitur : actio quidem, ab actu qui est principium agendi ; passio vero, ab actu qui est terminus motus; unde calefactio actio nihil aliud est quam motio quædam a calore procedens; calefactio autem passio nihil aliud est quam motus ad calorem ; diffinitio autem manifestat rationem speciei. » — Hæc ille. Secunda conclusio est quod processiones illæ A. _ CONCLUSIONES Quantum ad prirnum sil Prima conclusio: quod illæ processiones, pas­ sive HiimpUc, non distinguuntur se Ipsis formaliter. Istam conclusionem probat sic sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 10, art. 2 : α Unumquodque distinguitur ab alio secundum speciem, jær illud a quo speciem habet; et secundum numerum, per illud a quo individuatur. Differentia autem inter processiones divinas oportet quod sit non solum sicut ea quæ differunt numero Lautum, sed sicut ea quæ differunt specie, cum una sit generatio, alia vero non. Relinquitur ergo quod processiones divinæ distinguantur per illud a quo speciem habent. Nulla autem processio, nec operatio, nec motus habet spe­ ciem a se, sed sortitur speciem a termino, vela prin­ cipio. Unde nihil est dictu, quod processionesaliquæ distinguantur seipsis; sed oportet quod distinguan­ tur penes terminos, vel principia, n — Hæc ille. Item, 1. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, arguit sic pro ista conclusione : « Generatio, inquit, et pro­ cessio nullam habent oppositionem ad invicem. Omnis autem formalis distinctio est secundum ali­ quam oppositionem. — Et praterea, processio el generatio significantur per modum operationum. Hoc autem non convenit, ut per operationes vel motus distinguantur operantia vel operata; sed magis econtrario quia actiones differunt specie secundum for­ mas agentium, ut calefacere et infrigidare, el motus secundum terminos. » — Hæc ille. Item, 1*2”, q. 18, ait. 2, dicit : α Sicut autem res naturalis habet speciem ex sua forma, ita actio habet speciem ex objecto, sicut el motus ex termino. » Idem .dicit ad tertium, ibidem. Item, articulo quinto, et art. G, 7, 9 cl 10, in quo sic ail : c Species rerum naturalium constituuntur ex naturalibus for­ mis, cl species actuum ex objectis. » Idem ponit de Malo, q. 2, per totum. Item, 1*2·, q. 1, ari. 3, sic ait : α Unumquodque sortitur speciem secundum actum, et non secundbm potentiam. Unde ea quæ sunt composita ex materia et forma, constituuntur in suis spociebus j>er proprias formas. Et lux: etiam est considerandum in propriis molibus. Cum enim non distinguuntur reailter penes principia. Scilicel : secundum hoc quod una est processio per modum natura et intellectus, alia vero per modum voluntatis; natura enim, et intellectus, et \oluntas videntur significare quædam operationum principia. Istam conclusionem probat sanctus Doctor, de Putentia Dei, ubi supra (q. 10, art. 2). Ait enim sic : < Istud, inquit, non sufficit ad divinAm proces­ sionum distinctionem, nisi aliud addatur. Cum enim oporteat in procedente inveniri similitudinem ejus quod est processionis principium, sicut in rebus creatis similitudinem formæ generantis necesse est esse in generato, oportet quod si processiones in divinis distinguuntur per hoc quod principium unius est natura vel intellectus, alterius vero voluntas, quod in procedente secundum unam (a) processionem inveniatur tantum id (C) quod natura est vel intel­ lectus, in altero vero id quod est voluntatis tantum; quod patet esse falsum. Nam per unam processio­ nem, quæ est Filii a Patre, communicat Pater Filio quidquid habet : et naturam, et potentiam, et intel­ lectum, el voluntatem, et quidquid absolute dicitur; ut sicut Verbum dicitur sapientia genita, ita posset dici natura, vel voluntas, vel sapientia genita, id est, per generationem accepta, vel magis hujusmodi |»er generationem accipiens. Unde patet quod cum omnia attributa essentialia concurrant in unam pro­ cessionem Filii, quod non potest processionum dif­ ferentia inveniri secundum diversas rationes attribu­ torum, ita quod per unam processionem attendatur communicatio unius attributi, et per aliam alterius communicatio. > — Hæc ille. Eamdem probat, 1. Sentent., dist. 13, q. i,art. 2, sic : < Voluntas et natura, in divinis, solum ratione distinguuntur. Unde talis distinctio non potest esse ratio realis distinctionis; quia principium non est debilius principiato. Et prateroa, secundum hoc pro­ cessio intellectus, secundum quam dicitur Verbum, esset alia a processione natura, secundum quam dicitur Filius. » Tertia conclusio est quod hujusmodi processio(») unam. — ruam Pr. (6) id. — Om. Pr. 46 LIBRI I. SENTENTIARUM net dktlnguuntur secundum ordinationem ori­ ginis. cedente secundum processionem prædictam, quæ est per modum natura». Et inde est quod illa processio dicitur esse per modum voluntatis; quia per consen­ sum a duobus volentibus potest unus amor proce­ dere. Et secundum istos di versos modos originis pro­ ducuntur plures personæ relatione originis distin­ ct®, scilicet Filius, qui est a Patre; el Spiritus Sanctus, qui est ab utroque. Unde conceditur quod nisi Spiritus Sanctus essei a Filio, non esset assi­ gnare realem distinctionem inter Filium et Spiri­ tum Sanctum. i> — Hæc ille in forma. Eamdem conclusionem ponit, I. p., q. 27, ari. 4, ad 1«·, ubi ait : α Quidquid est in divinis, est unum cum divina natura. Unde, ex parte hujus unitatis, non potest accipi propria ratio hujus processionis vel illius,secundum quam una distinguitur ab alia; sed oportet quod propria (a) ratio hujus processionis vel illius accipiatur secundum ordinem unius processio­ nis ad aliam. Hujusmodi autem ordo attenditur secundum rationem voluntatis et intellectus. Unde secundum horum propriam rationem, sortitur in divinis utraque processio nomen quod imponitur (o) ad propriam rationem rei significandam, d — Hæc ille. Item, art. 3, ad 3am, dicit : < Licet in Deo non sit aliud voluntas el intellectus, tamen de ratione intel­ lectus el voluntatis est quod processiones quæ sunt secundum actionem ulriusque, se habeant secun­ dum quemdam ordinem. Non enim est processio Amoris nisi in ordine ad processionem Verbi ; nihil enim potest voluntate amari, nisi sit in intellectu pneconceptum. Sicut igitur attenditur quidam oido Verbi ad illud a quo procedit, licet in divinis sil eadem substantia intellectus el conceptio intellectus; ila, licet in Deo sit idem (γ) voluntas et intellectus, tamen, quia de ratione amoris est quod non procedit nisi a conceptione intellectus, ideo habet ordinis distinctionem processio Amoris a processione Verbi in divinis. * — Hæc ille. Isbm conclusionem probat sanctus Doctor, de Potentia Dei, ubi supra, sic : α Processionis terminus est habere, cum ad hoc procedat persona divina ut habeat quod accipit procedendo. Processiones autem penes terminus distinguuntur. Ergo necesse est ut, sicut habens distinguitur in divinis, ita distinguatur et procedens (x). Habens autem non distinguitur in di linis ab habente per hoc quod hic habeat hæc attributa, ille iero alia, sed per hoc quod eadem unus habet ab alio. Nam omnia quæ habet Paler, habet Filius. Sed in hoc distinguitur Filius a Patre, quod habet ea a Patre. Sic igitur unus procedens ab alio procedente distinguitur, non quia unus procedendo hæc accipiat, et alius alia ; sed quia unus illorum ab alio accipit. Quidquid igitur invenitur in processione divina quod statim in una processione potest intelligi nulla alia intellecta, unius tantum processionis (6) est. Ibi vero statim alia processio inveniri potest, ubi eadem quæ per primam processionem sunt accepta, iterum derivantur in aliam. Et sic solum ordo processionum qui attenditur secundum origi­ nem, processiones multiplicat in divinis. Unde con­ venienter dixerunt qui posuerunt unam processio­ nem esse per modum naturæ et intellectus, aliam per modum voluntatis, quantum ad illud quod pro­ cessio quæ est secundum naturam vel intellectum non præexigit aliam processionem, processio autem quæ est per modum voluntatis aliam processionem præexigit; nam amor alicujus rei non potest a volun­ tate procedere, nisi pneintelligatur processisse ab intellectu illius rei, verbum conceptum (γ); Itonum enim intellectum est objectum voluntatis. » — Hæc ille. Eamdemconclusionem ponit, 1. Sentent., ubi supra, (dist. 13, q. 1, ari. 2). Ait enim sic : « In divinis non potest esse aliqua realis distinctio et pluralitas, nisi secundum relationem originis; et ideo secun­ dum hoc oportet nos investigare pluralitatem pro­ B. _ OBJECTIONES cessionum el procedentium. Dico igitur, secundum hoc, quod est in divinis aliqua processio secundum § I. — Contra primam conclusions quam una persona procedit ab una. Et hæc est pro­ cessio generationis, secundum quam Filius est a I, Argumenta Aureoli. — Sed contra primam Patre (o). Et ideo dicitur esse per modum naturæ conclusionem arguitur secundum Aureolum ( I. Sen­ vel intellectus; procedit enim ut Filius et ut Ver­ tent., dist. 13, q. 1, art. 2) multipliciter. Et primo bum, quia in utroque modo istarum processionum, in generali, quod actiones et passiones seipsis for­ scilicet naturæ et intellectus, est processio unius ab maliter distinguantur. uno. Item in divinis est aliqua processio, quæ est Primo sic. Philosophus dicit in Praedicamentis simul a duobus, scilicet ab eo qui procedit et ab eo (cap. 4) quod diversorum generum et non subala quo procedit. Et hæc distinguitur a prima secun­ tematim positorum, diversæ sunt species et diffedum onginem; quia illa secunda processio est a pro­ rentix. Et i. Posteriorum (t. c. 10), ait quod præ(2) (<) (γ) (<) procedent. — proctuut Pr. proceMWjnti. — procetno Pr. t^rbuni conceptum. — «juod ett verum conceptum Pr. a /’’aire. — Om Pr. (а) propria. — prima Pr. (б) imponitur. — xmportatur Pr (γ) idem. — Om. Pr. DISTINCTIO XIII. - QUÆSTIO I. dicamentorum coordinationes sunt impermixtœ. Et 7. Metaphysicœ (t. c. 43), dicit quod differentiae dividentes genus debent esse essentiales et per se pertinentes ad rationem generis, sicut bipeditas per se pertinet ad pedalitatem, non autem per accidens, sicut alatum per accidens respicit pedes habens. Sed si actio et passio non habeat per se genera el species el differentias, nullum istorum salvatur. Nec enim diversorum generum erunt diversæ species et differenliæ, nec pnedicamentales coordinationes erunt impermixte, nec differentia? erunt perse pertinentes ad rationem generis, si prædicamenta hujusmodi non hal>eant seipsis formaliter differentias distinctivas (a) quibus sint alterius rationis, sed omnis alte­ ritas sit ex terminis. Ergo impossibile est illud poni. Secundo sic ad idem. Cui competit quod majus est, latest competere illud quod minus est. Sed alte­ ritas rationis, quam habent conceptus generalissimi, est maxima diversitas; conceptus enim generalissimi sunt primo intellecta, et primo diversa, et primae imagines (β) rerum omnino alterius naturæ, nullam habentes communem naturam, ut dicit Commen­ tator, expresse, 3. Metaphysics:, commento 10; et 8, commento 16. Ergo, cum actio et passio seipsis for­ maliter habeant quod sint quidam conceptus gene­ ralissimi alterius rationis, et primo diversi, mullo fortius seipsis habebunt formaliter specificas diffe­ rentias constitutivas, et divisivas, quæ minorem alteritatem important. Tortio sic. Philosophus dicit, 10. Metaphysics, quod differentia materialis non diversificat speciem; ideo masculinum et fœmininum non variant spe­ ciem hominis. Sed praedicamentum actionis habet in se diversas species; alias non essent per se prædicamenta, si species non haberent. Ergo specifica distinctio quæ reperilur in ipsis, non est materialis; et per consequens, non est solum per fundamenta, vel per terminos, quamvis non sit nisi in ipsis. Quarto sic. In nulla natura invenitur quod est materiale, distinctum, et proprium illi natune, quin reperiatur illud quod est formale, ut dicit Commentator, 2. de Anima, commento 60. Sed conceptus generalissimus est quasi materialis et polentialis; conceptus vero differentiarum, formales sunt, el qui extrahuntur de potentia conceptus gene­ ralissimi. Ergo si in praedicamento actionis reperitur per se et proprie conceptus generalissimus, qui est materialis, multo fortius reponentur conceptus dif­ ferentiarum specificarum, qui sunt actuales el for­ males. Quinto. Nam inductive jwtet quod licet actiones aut passiones habeant distinctos terminos vel distin­ cta principia, nihilominus seipsis formaliler distin­ ta) diitinclivaf. — dulmctai Pr. (6) imaginet. — manenet Pr. 47 guuntur; sicut fonnæ alterius rationis reperiri habent in materiis alterius rationis. Hoc autem appe­ nd; nam intellectus apprehendens et praecise sumens rationem calefactionis et albefactionis, statim appre­ hendit quod seipsis formaliler differunt et sunt alte­ rius rationis. II. Alia argumenta Aureoli. — Secundo loco arguit proprie contra illam primam conclusionem, quod generatio el spiratio passive sumpte seipsis differunt formaliler. El primo sic. Quandocumque aliqua seipsis sunt alterius rationis, etiam ubi habent diminutum esse et quasi intellectuale, mullo fortius seipsis distin­ guuntur ubi habent verum esse et reale; res quidem sic se videntur habere ad distingui sicut se habent ad ease. Sed spiritus et verbum, dictio et spiratio in nobis seipsis formaliler distinguuntur per suas pro­ prias rationes, in quibus tamen non habent nisi esse diminutum et intentionale ac quid fictitium ; mens quidem coram se posita in esse conspicuo et formato, i 1 el elargito posita per vim amoris el votum ; et patet quod iste positiones sunt alterius rabonis, poni coram se, et poni extra se; unde quilibet experitur ista esse alterius raüonis. Et per consequens spirari, quod nihil est aliud quam in esse lato poni, est alte­ rius rationis a generari, quod nihil aliud est quam poni in esse conspicuo et objective. A fortiori ergo eum in divinis non sint ista ficlitie et intentionaliter, sicut in nobis, immo realiter et vere, non debet mens ambigere quin suis formalibus rationi­ bus distinguantur. Secundo sic. Nulla res distinguitur formaliter per aliquid extrinsecum ab ea, cum omnis res per suam propriam realitatem ab omni alia re distingua­ tur. Sed productiva principia et termini productionis sunt extrinseca actioni et passioni. Ergo per ista non distinguitur ultimate et simpliciter aliqua actio vel passio, el consequenter nec generatio et spiratio; immo, si generatio et spiratio realiter distinguuntur, earum ultimata et formalis distinctio erit ex intimis earumdem, et non penes terminos vel principia. Tertio sic. Nullum prius distinguitur per poste­ rius, nec causa distinguitur per effectum. Sed dato quod in divinis essent formales termini, adhuc pro­ cessiones essent priores illis. Ergo non distingue­ rentur penes illos, nisi forte innotescenter, el arguitive. III. Argumenta Scoti,Bonaventurœ et Warronis. — Contra eamdem conclusionem arguunt Scotus, Bona ventura, el Warro (apud Aureolum, dist. 13, q. 1, art. 1), probando quod generatio et spiratio seipsis formaliler distinguantur. Primo sic. Prima dislinctiva sunt simplicissima et se totis formaliler diversa, ut patet 10. Metaphy- LIBRI 1. SENTENTIARUM 48 fit® (I. c. 12). Sed generatio el spiratio, passive sumplæ, sunt constitutiva,· personarum Filii et Spi­ ritus Sancti, cl per consequens distinctive. Ergo seipds et (a) primo formaliter distinguuntur. — Confirmatur. Quia hujusmodi productiones sunt idem realiter quod relationes const it uti væ. Secundo. Ens et unum convertuntur, et per con­ sequens unaquaeque res halxd quod sil una res distin­ cta seipea formaliter. Sed hujusmodi productiones sunt vere realiter in Deo. Ergo seipsis formaliter distinguuntur. Tertio. Unumquodque per suam formalem ratio­ nem habet quod distinguatur ab omni eo quod non est de sua formali ratione; forma enim est distin­ ctive, ideo separat el distinguit. Sed generatio in divinis seipsa formaliter est generatio, el spiratio seipea formaliter est spiratio (C). Ergo ex rationibus formalibus earum impossibile est generationem esse spirationem, etiam quocumque alio per impossibile circumscripto. Quarto. Quod est causa distinctionis personarum videtur seipso habere distinctionem. Sed Augustinus, 5. de Trinitate, cap. 14, assignat rationem, quare Spiritus Sanctus et Filius distinguuntur, ex proces­ sionibus eorumdam, dicens quod Filius procedit nascendo, Spiritus Sanctus vero a Patre procedit non quomodo natus, sed quomodo datus. El similiter, 15< ile Trinitate (c. 17), dicit quod ex cognitione et dilectione in nobis insinuatur hic quædam intelligibilis nativitatis et processionis distantia, quia non hoc est cognitione conspicere, quod appetere vel perfrui voluntate. Et ex his, ibidem, infert in nobis esse parentem el prolem el tertiam voluntatem quæ similia sunt illi summæ Trinitati quæ est in Deo. Igitur processiones i>tæ sunt rationes distinclivæ l^rronarum, et per consequens distinguuntur seipsis. Quinto arguit Scotus (dist 13, q. 1). Quia illud dictum Philosophi : motus distinguuntur per lermi nos (γ), 5. Physicorum (t. c. 30), non est ad propo­ situm. Non enim motus distinguuntur penes termi­ nos, nisi quia formie Ruentes sunt ejusdem rationis cum termino; et idem dicitur do via, quia Ruxus est ejusdem rationis cum terminis formalibus. § 2. — Argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Argumenta Henrici. — Contra secundam con­ clusionem nrguit Hen rictis(apud Aureolum, dist. 13, q. 1, art. 4), probando quod generatio et spiratio distinguantur penes formalia pnncipia. Primo sic. Spiratio et generatio distinguuntur in quantum una productio habet modum liberum, reli­ (6) wipsa formaliter eil tpiralio. — Om. Fr. tr) molui diihnguunlur per terminot. — Orn Pr. qua vero modum naturalem : Spiritus Sanctus enim procedit modo libero et secundum rationem liberta­ tis, Filius autem, naturaliter. Sed hanc differen­ tiam non habent, nisi quia spiratio est a voluntate, generatio vero ab intellectu seu memoria. Ergo hujusmodi productiones distinguuntur penes ista. Secundo. Generatio terminatur ad Verbum ; spi­ ratio vero ad Spiritum Sanctum. Sed non plus Filius haberet rationem Verbi quam Spiritus, nisi qua­ tenus procedit mediante intellectu, Spiritus vero non, sed mediante voluntate. Igitur. Terito. Generatio et spiratio distinguuntur ex hoc quod generatio, ex sua formali ratione, est productio assimilative ; spiratio vero videtur esse productio inclinativa. Sed hujusmodi assi ini Ia lio et inclinatio non potest eis competere nisi quatenus generatio est a memoria, quæ est principium assimilativum , spi­ ratio vero a voluntate, quæ est principium inclina­ tivum. Ergo generatio et spiratio distinguuntur penes principia quæ sunt intellectus et voluntas. Quarto. Generatio terminatur ad cognitionem sub­ sistentem quæ Verbum est; spiratio vero ad Amo­ rem subsistentem qui Spiritus est. Sed constat quod hoc non esset, nisi generatio esset ab intellectu, spiratio vero a voluntate; emanat namque amor a voluntate, cognitio vero ab intellectu. Ergo istarum productionum distinctio ortum habet ab intellectu et voluntate tamquam a principiis productivis. §3. — Argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Argumenta Aureoli. — Contra tertiam conclusionem arguil Aureolus (dist. 13, q. 1, art. 2) sic, probando quod generatio et spiratio non distin­ guuntur simpliciter et ultimate, ex hoc quod gene­ ratio est a principio improduclo, spiratio vero a principio improduclo simul et a principio producto per actum dicendi. Et primo arguit sic. Aut ex ista diversitate se tenente ex parte principii derelinquitur in produ­ ctionibus formalis diversitas rationis, aut nulla talis diversitas derelinquitur in productionibus ipsis. Sed non potest dari secundum, quod nulla talis derelin­ quatur; quia; secundum hoc, non sunt productiones formaliter alterius rationis in se. Hoc autem estconI tra veritatem et dicta Sanctorum. Tunc enim Filius non habebit rationem Verbi magis quam Spiritus Sanctus, nec econlra. Restat ergo ut detur primum, scilicet : quod ultra illam diversitatem quæ est ex parte principii, relinquatur in ipsis productionibus intrinseca alielas el formalis ; el per consequens suis formalibus rationibus distinguentur. Secundo sic. Quando aliquid participat proprieI talem exlrinsecam alicujus et non ejus rationem I intrinsecam el formalem, non dicitur esse illud I principaliter cl per prius ; unde participans figuram DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO î. hominis, ut simia vel (a) pictura, non dicitur sim­ pliciter esse homo, sed magis secundum quid et diminute, pro eo quod caret rationalitate quæ est formalis ratio hominis. Sed in Veri» et Spiritu Sancto se habent tanquam extrinseca quod Verbum sit ab uno et Spiritus Sanctus a duobus; tanquam autem intrinseca sunt quod Verbum constituatur in esse relucenti et Spiritus Sanctus in esse procedenti. Esse namque ab uno vel duobus potest reperiri in aliis quam in Veri» vel Spiritu, et in alio quam in natura intellectuali; esse autem Verbum, et Spiri­ tum competit soli natune intellectuali. Eryo si Ver­ bum el Spiritus in divinis solum participent esse ab uno et esse a duobus, non participabunt nisi pro­ prietatem cxtrinsecani verbi el spiritus, non intrin­ secam aut formalem ; et per consequens non erit in eis ratio verbi et spiritus principaliter, cujus oppo­ situm dicit Damascenus, lib. 1 (de Fide Orthodoxa)', el Augustinus, 15. de Trinitate, qui dicunt ver­ bum nostrum esse diminutum, el Verbum Dei prin­ cipaliter dici. Tertio sic. A quo habent esse generatio el spiratio secundum suas completas rationes, ab eo ]»ssunt esse in ordine ad suam completam distinctionem; constat enim quod distinctio generationis a spira­ tione prosequitur et consequitur earum rationes for­ males completas. Sed generatio et spiratio sunt secundum suas completas rationes sufficienter cl perfecte a solo Patre. Æqueenim perfecte solus Pater spirat sicut simul Pater el Filius; el similiter per­ fecte generat. Ergo generatio et spiratio perfecte distinguuntur in ordino ad solum Patrem; cl per consequens non habet* generatio quod a spiratione distinguatur propter hoc. quod spiratio est a Filio, cum spiratio etiam distinguatur a generatione (C) secundum quod est a Patre. Quarto sic. Quod generatio distinguatur a spira­ tione, hoc est, secundum Augustinum, 5. de Tri­ nitate, c. 14, quia est a Patre dissimiliter; est namque generatio per modum nativitatis, cl spiratio per modum donationis. Et similiter Damascenus idem testatur (de Fide Orthodoxa), lib. I, c. 10, dicens quod Filius ex Patre est generaliter, Spiritus Sanctus autem et ipse est ex Patre, sed non genera­ liter, sed processionaliter. Anselmus quoque dicit, de Processione Spiritus Sancti, c 3, quod Spiri­ tus Sanctus, qui exsistit dc Patre procedendo, non est ille (pii est de Patre nascendo. Ex quibus colligitur quod in hoc generatio cl spi­ ratio distinguuntur, in ordine ad Patrem, quia sunt a Patre dissimiliter. Sed non sunt a Patre dissimi­ liter ex hoc quod unum est a Patre solo, reliquum vero a Patre el Filio; illam namque habitudinem non habent in ordine ad solum Patrem. Ergo geno(i) firma vel. — situalis Pr. (C) etiam. — Ad. Pr. 49 ratio el spiratio non distinguuntur, quia spiratio sit a genito. Nec valet si dicatur quod in ordine ad Patrem distinguuntur ex hoc quod sunt ab eo sub quodam ordine, est enim Verbi generatio primo, et deinde spiratio, saltem secundum nostrum modum intelligendi ; — si quidem hoc non valet : tum quia tu ponis quod generatio et spiratio distinguuntur ex hoc solo quod generatio est a Patre solo, spiratio vero a Patre et Filio/, tum quia ille ordo non est in re, sed tantum secundum modum intelligendi, distinctio vero generationis et spirationis in online ad Patrem est secundum rem, non secundum nostrum modum intelligendi; loquimur enim hic de generatione el spiratione passiva; tum quia a Sole ordine quodam procedit radius et calor, nec tamen generatio radii dicitur dictio verbi, nec productio caloris, processio spiritus aut spiratio. Restat ergo ut generatio el spiratio, prout sunt in Patre, dissi­ militudinem quamdam habeant et difformitatem, qua intrinsece distinguantur. Quinto sic. Si de ratione spirationis est quod sit a generante et a genito per se et essentialiter, aut de ratione ejus est quod sit ab utroque copulatim, aut quod sit ab utroque divisim (a). Sed non quod sit ab utroque copulatim (6); quia tunc non perfecte CSSet a quolibet divisim, si de ratione ejus esset quod aspiceret utrumque conjunctim. Est ergo de ratione ejus esse a quolibet perfecte et complete divisim (γ); et secundum hoc in ordine ad quemlibet perfecte distinguetur a generatione. Non solum ergo ab ea perfecte distinguitur in quantum est a Filio (o); immo, etiam Filio circumscripto, in quantum est a Patre. Sexto. Illud non causal distinctionem spirationis quod accidit ipsi spirationi vel spiratori el est extra ejus rationem. Sed extra rationem Filii, in quantum spirat, est esse genitum, unde generari accidit sibi; spirator enim, in quantum spirator, non est genitus, alioquin Pater non esset spirator. El iterum, sicut Filius non eo quo genitus est Creator, sic nec eo quo genitus est spirator. Generare insuper et gene­ rari accidunt principio spirativo; unde nec Patet spirat in quantum generans, nec Filius in quantum genitus. Ergo esse a genitu non distinguit spiratio­ nem a generatione. Septimo sic. Si ratio Spiritus et voluntaria» pro­ cessionis pro eo salvari dicitur in divinis, quia ista 1aperiuntur in processione voluntaria reperta in crea­ turis esse, videlicet a duobus, quia a verbo et a voluntate, ojwrlet consimilem modum procedendi a duobus etiam hic reperiri. Sed hoc non repetitur. Amor enim vel est a voluntate eliciti ve, et a verbo (a) aut quod sit ab utroque divisim. — Om. Pr. (Λ) sed non quod sit ab utroque copulatim — sed hoc non potest dici Pr. (γ) a verbo fi usque ad i/ivirini, orn. Pr. (j) 4 verboα generatione usque ad Filio, om. Pr. 11. — 4 50 LI DR I I. SENTENTIARUM tantum term i na live el tamquam a causa sino qua I pluribus, et similiter generatio (x) ignis potest esse non, secundum quod aliqui volunt, vel a verbo quan­ ab uno solo, sicut ab igne, et α duobus, sicut a tum ad specificationem actus, et a voluntate quan­ I ferro et lapide ex quorum collisionegeneralur flamina tum ad exercitium ejusdem actus, ut dicunt alii. in aere. Ergo istud non potest esse ratio quod gene· Nullum autem istorum salvatur in divinis. Ergo pro­ I ratio et spiratio (6) sint productiones alterius et altecessio per modum voluntatis non est in divinis pro­ I rius rationis. pter consimilem modum essendi a duobus. I Hæc sunt argumenta ejus in forma. Octavo sic. Si spiratio includit in sua ratione ut II. Argumenta Scoti. — Contra eamdem con­ sit per se ab aliquo genito, aut illud genitum habet tantum rationem producti in generali, aut rationem clusionem tertiam arguit Scotus (1. Sentent., (alis producti in speciali, videlicet per generationem. 1 dist. 43, q. 1 ). Primo sic. Si istæ productiones distinguuntur Sed non potest poni quod primum sufficiat, quia secundum hoc caloris productio erit spiratio, cum sit per hoc quod una est ab uno et alia a duobus, de per a radio producto et generato a Sole. Si vero detur se, secundum istam viam possent poni infinitæ per­ secundum, habetur propositum. Sicut enim in divi­ sonæ in divinis. Posset enim poni quarta persona a nis est vera generatio (a) secundum propriam ratio­ tribus, et quinta a quatuor. Nec esset aliqua (γ) ratio nem, non quia sil ab uno solo, sic erit ibi spiratio : trinitatis in divinis personis, si (δ) tantum esset secundum propriam et formalem rationem, non tan­ distinctio per unitatem suppositi agentis vel plurali­ tatem, el non esset distinctio per rationes produ­ tummodo quia sit productio a duobus. Nono sic. Dualitas quæ ponit distinctionem in cendi. Secundo. Quia si idem sit principium formale aliqua productione debet perlinere per se ad rationem principii illius productionis. Sed non est sic respectu producendi aliquid propter esse ejus (c) in hoc sup­ spirationis; quia Pater el Filius non spirant in posito vel in illo, non erit (ζ) principium produ­ quantum duo principia, nec sicut duo spiratores, nec ctionis alterius rationis; quia albedo in lapide· vel in per duas virtutes, sed quasi omnino unum. Ergo equo est principium immutationis visus ejusdem hujusmodi dualitas nihil facit; toque enim spiratio rationis; ita etiam si albedo eadem esset, in duobus, ut in uno (η),esset principium immutationis(O) unius est ab uno principio sicut generatio. Decimo sic. Secundum sanctum Thornam, pro­ rationis. Istæ autem productiones ita distinguuntur cessio amoris in divinis non debet dici generatio, quia quod non sunt ejusdem rationis. Igitur oportet istius res intellecta in intellectu fit secundum suam simili* distinctionis assignare aliam rationem quam unitatudinem; quæ similitudo potest dici verbum; cujus tem vel dualitatem suppositorum agentium. Tertio. Quia omnis distinctio reducitur ad aliqua similitudinis productio potest appellari generatio, cum omne generans generet sibi simile. Processio primo diversa, quæ essent distincta, si per impossi­ autem quæ attenditur secundum rationem voluntatis bile essent ab omnibus aliis separata. Igitur ista non consideratur secundum rationem similitudinis, distinctio est per aliqua talia, quæ essent distincta, sed magis secundum rationem impellentis et moven­ omnibus aliis prætermissis per impossibile, quæ tis in aliquid ; quia voluntas ex hoc lit in actu quia etiam seipsis sunt primo diversa. Sed talia non sunt habet inclinationem in rem volitam. Hæc sunt verba unitas vel pluralitas suppositorum agentium, si non ejus in quæstione qua quærit : utrum processio sit alia distinctio in principiis agendi. Igitur, etc. amoris in divinis sit generatio ( I. p., q. 27, art. 4). Circumscripto enim (i) omni alio ab unitate vel plu­ Et est sententia solutionis ejus in hoc quod productio ralitate suppositorum, non videtur quod pluralitas verbi est veneratio cujusdamsimilitudinis; processio sit prima ratio distinguendi productiones. xero est per modum cujusdam inclinationis et motio­ C. — SOLUTIONES nis ac impulsionis. Sed isti modi salvari possunt in ordine ad Patrem solum; nec enim (6) ratio simili­ § 1. — Ad argumenta contra primam tudinis consistit in esse ab uno solo, nec ratio incli­ CONCLUSIONEM nationis et motionis in esse a duobus. Non ergo I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum penes illa generatio et spiratio distinguuntur. Undecimo sic. Illud non inducit in productionibus argumentorum Aureoli primo loco factorum contra diversitatem rationis, quod jiotest indifferenter com­ (x) a verto narb usque ad generatio, om. Pr petere productionibus ejusdem et alterius rationis. (6) epiratio. — productio Pr. Sed esse ab uno et esse a duobus potest indifferenter (γ) aliqua. — alia Pr. (Î) ei. — »ed Pr. competere productionibus ejusdem rationis et alte­ (<) ejut. — Om. Pr. rius; unde tractus navis potest esse ab uno solo et a (») vera generatio. — vere generare Pr. (6) enim. — Om Pr. (ζ) erit. — eit Pr. (η) ut in uno. — et uno Pr. 0) immutationif. — mutationi» Pr. (t) enim. — Om. Pr. DISTINCTIO XIII. — QÜÆSTIO I. primam conclusionem, respondetur negando mino­ rem. Ista enim positio nullum praedictorum destruit. Et cum probatur quia si actiones et passiones non habent per se genera ct species et differentia», sed ab aliis, puta principiis aut terminis, tunc non erit verum quod diversorum generum, etc., negatur con­ sequentia. Licet enim calefactio habeat speciem a calore,et differentiam,proportionaliter,sicut res natu­ ralis a sua forma, cum hoc tamen stat quod alterius speciei est calor et alterius calefactio, et alterius dif­ ferenti®, et alterius generis. Illud enim quod est in genere qualitatis, potest dare speciem illi quod est de genere actionis; non tamen est ejusdem generis cum illo. Eodem modo negatur illud quod secundo infer­ tur, scilicet quod sequitur ex conclusione quod coor­ dinationes praedicamentorum non essent imper­ mixta», Hoc enim non sequitur. Quia non ponimus quod eadem sit differentia rerum diversarum coor­ dinationum; sed quod una dat differentiam alteri, non quod sit differentia alterius; vel dat ei speciem, non quod sit species ejus; sicut forma Iapidis dat ei speciem, non tamen est ejus species, sed potius natura resultans ex forma lapidis et ex ejus materia, quæ dicitur lapideilas; nec est proprie de genere substantial nisi (a) reductive. Eodem modo dico quod differential actionum pertinent ad genus actio­ nis per se el essentialiter, licet sumantur a rebus, quæ sunt alterius generis. Unde iste arguit ac si nos poneremus quod differentia actionum esset de uno prædicamento et actio in alio prædicamento. et ita de specie el genere; quod non ponimus, ut patet per prædicta. Sciendum tamen quod non oportet diffe­ rentiam per se contineri sub illo genere sub quo est species quam constituit illa differentia, ut docet Avicenna, 5. Mctaphijsicœ t c. 6, ubi vult quod dif­ ferentia hominis continetur sub animali, non quod sil de quiddilate animalis, nec econtra, sed quia comitatur animal. Dictum est etiam, 8. distinctione, in quæstione : utrum Deus sil in genere, quomodo accidentium differenti® sumuntur a rebus alterius generis, scilicet ex subjecto accidentium vel ex causis aut effectibus eorum. Ad secundum negatur minor. Sicut enim cale­ factio habet spectem a re alterius generis sumpta in speciali, scilicet a calore, ita ab eadem re sumpta (6 ) sub ratione communi, scilicet qualitatis, habet genus subalternum, scilicet alteralionem vel hujusmodi, el ab eadem sumpta sub ratione generalissima vel analoga, habet genus generalissimum (γ). Sicut enim calefactio est talis speciei specialissima», quia procedit a tali principio quod est calor, ita est talis generis, scilicet actionis, quia est effluxus a tali actu in aliud, ita quod ab eadem re sumitur in ea genus et species, (a) nui. — Om. Pr. (β) in ipeciali. — Ad. Pr. (y) fjrncni/ufininrn. — tubal/eniuni Pr. 51 prout illud principium calefactionis consideratur in speciali vel generali. Ad tertium conceditur quod infertur, scilicet quod differentia actionum non solum est materialis sed formalis. Negatur tamen ultima consequentia, scili­ cet quod ai differunt formaliter, ergo seipsis formalitorel non per terminos vel principia. Non enim oportet quod omne quod est formaliter aliquale sit se (a) ipso tale, sed sufficit quod per formam suam, vel per illud quod tenet locum formae, ut in proposito. Unde formalis distinctio formaliter est in actionibus ; sed principium illius distinctionis est extra, scilicet principium vel terminus ; el talia possunt dici formæ extrinsecæ ipsarum actionum vel passionum. Ad quartum conceditur totum, scilicet quod actiones et passiones habent formaliter conceptum generis et speciei et differentiae, qui quidem con­ ceptus sunt eis propria Illi tamen sumuntur com­ pletive a rebus aliorum generum, sive sint conce­ ptus generum, sive specierum. Ad quintum dico quod intellectus non potest con­ cipere rationem calefactionis, non concipiendo calo­ rem qui e>t ejus terminus; nec albefactionem, non concipiendo albedinem· Similiter, nec propriam rationem cujuscumque actionis, nisi concipiat pro­ prium terminum ad quem vel a quo est. Cujus ratio est, quia nihil intelligitur nisi secundum quod est actu, scilicet non intelligendo illud quod est actus rei vel se habet loco actus et formæ in re illa. Unde nec compositum intelligitur nisi per actum ejus qui eSt forma; nec materia, nisi in habitudine ad for­ mam ; nec actio, nisi in habitudine ad formam quæ est ejus principium; nec passio, nisi in habitudine ad formam quæ est terminus; et sic de caderis. Argumentum autem supponit oppositum ; et ideo non procedit. II. Ad alia argumenta Aureoli. — Ad argu­ menta in secundo loco facta respondetur. Et primo, Ad primum conceditur major, sed negatur minor. Unde dicitur quod in nobis spiratio amoris et gene­ ratio verbi non distinguuntur formaliter seipsis, sicut dictum fuit, sed ex alio. Conceditur tamen quod sunt alterius rationis; sed ratio earum sumitur ex principiis vel terminis. Dicitur tamen quod aliqua falsa assumuntur in minori de illo esse apparenti et lato, sicut alias dictum fuit. Ad secundum dicitur quod major est falsa. Quandocumque enim propria ratio alicujus sumitur ab aliquo extrinseco, non est inconveniens quod illud distinguatur ab alio per aliquid sibi extrinsecum ; sicut patet de relationibus et actionibus : nam illud quod se habet quasi actuale in actione est ibi extrin­ secum, resautern distinguitur per suum actum. Ad tertium negatur major; nam motus habent (a) te. — de Pr. IJ RR I I. SENTENTIARUM distinctionem a terminis suis. Tamen motus pracel in Deo et in nobis. Sed per quem vero a Patre et Filio. Et cum dicitur quod illam modum procedat a verbo non variat propositum nec habitudinem non habent in online ad solum Patrem, rationem spiritus, nisi secundum perfectum et im­ negatur; immo non in ordine ad alium, quia a nullo perfectum Quod enim spiritus amoris procedat in alio sunt ambæ illæ processiones similiter nec dissi­ nobis «a veri» intellectus quantum ad specificationem militer. Unde, breviter loquendo, responsio qua* dclus, et a voluntate quantum ad exercitium, contin­ datur ibidem est bona, inlelligendo, per ordinem, git ex imperfecta activitate nostri verbi et nostra* non ordinem solius rationis, sed ordinem originis, voluntatis, quæ realiter distinguuntur, et quodlibet ut ponit sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 10, ex alio |>erficitur. In Deo autem Spiritus perfecte ari. 5 : α Delinquitur, inquit, quod pluralitas in procedit a Verbo, et perfecte a dicente; et ideo ibi divinis personis esso non potest nisi secundum ordi­ e>l perfectum Verbum et perfectus Spiritus. Non sic nem uriginis solum, ut scilicet Filius sil a Patra, el in nobis. Spiritus Sanctus a Filio Si enim Spiritus Sanctus Ad oetnvum conceditur secunda pars divisionis non esset a Filio, ex æquo respicerent Patrem. Unde, et illud quod ulterius infertur, scilicet non ex hoc vel non essent duæ person®, vel esset inter eos ordo solo est in divinis spiratio, quia est ibi processio a perfectionis secundum Arianos, vel esset inter eos duobus; quia nec nos oppositum dicimus, sed solum materialis divisio, quod est impossibile. » — Hæc quod ex hoc spiratio differt a generatione, et non ille. — Ex quibus patet quod generatio et spiratio quod in hoc consistat ratio spirationis, ut sæpe passive sumpta* sunt dissimiliter a Patre; quia sub (lictum est. quodam ordine originis qui dictus est. Nec valet Ad nonum negatur minor. Pater enim et Filius prima hujus responsionis impugnatio. Bene enim spirant in quantum duo, non tamen in quantum stat simul, quod islæ processiones distinguantur duo principia, sed in quantum duo supposita spi· secundum ordinem originis, et quod ex hoc solo ranlia modo alias dicto. distinguantur quod una est ab uno et alia π duobus, Ad decimum dicitur quod fundatur in falsa ima­ (piorum scilicet unus est ab alio. Nec valet secunda. ginatione, scilicet quod generatio et spiratio ex suis Non enim loquimur de online rationi^ sed originis. rationibus formalibus ut intrinsece distinguantur. Nec valet tertia. Non enim dicimus quod ratio spira­ Dico enim quod dato quod illæ rationes dictarum pro­ tionis solum et completive consistat in esse a duobus; cessionum in ordine ad solum Patrem, circumscripto nec quod ratio generationis consistat solum in esse al» uno; sed dicimus quod illæ processiones ex hoc (а) aed. — ti Pr. differunt ; non enim distinguuntur ex propriis ratio­ (б) .i verbo non tamen u*que ad generant, om. Pr. (l) vel ii/mti/ae, — Ad. Pr. nibus, ut dictum est. LIBRI I. SENTENTIARUM 54 Filio, salvarentur, nunquam realiter distinguerentur Ad tertium dico quod realis distinctio istarum dicta? processiones ex illis rationibus, sed solum processionum reducitur ad distinctionem realern ratione. Sed realis distinctio venit ex online originis suppositorum producentium; sed (a), secundum diver­ quo unus est a Patre, et alius ab eo qui est a Patre; sas rationes, reducitur ad distinctionem attributo­ et qui est a Patre est Filius, et qui est (i) ab illo qui rum; el nego quin unum el multa sint primo est a Patre est Spiritus Sanctus, licet etiam sit a diversa. Ita bene, sicut diversa attributa, immo Patre, ita quod sicut unus procedit a Patre mediante plus, similiter distinctio Patris et Filii reducitur ad alio, licet etiam sil a Patre, ita (6) unus procedit a distinctionem relationum constitutivarum. Patre mediante alio, licet etiam procedat ab eo im­ Et hoc de primo articulo, etc. mediate· Ad undecimum negatur minor, loquendo perse. ARTICULUS 11. Nunquam enim alicui productioni per se competit quod sil a duobus, nisi productioni voluntatis; pro­ PENES QUID ET QUOMODO DISTINGUUNTUR ductio autem naturalis per se est ab uno principio; GENERATIO ET SPIRATIO ACTIVE SUMPTÆ el quod sit a duobus, hoc accidit ei ex imperfectione agentium quæ mulla vicem supplent unius perfecti A. - CONCLUSIONES agentis, vel saltem sunt subordinata in causando, et alterius ordinis, vel unum agit et aliud patitur, el Quantum ad secundum articulum sil ista hujusmodi. Verum tamen major potest merito negari. Nam productio quæ solum est ab uno producente, Prima conclusio : quod generare cl spirare non realiter differt ab ea quæ est a duobus, saltem sunt duxe res realiter dlstlneUe In Patre. numero; el etiam si una de per se est ab uno, et alia de per se a duobus, oportet quod differant ratione. Probatur ista conclusio, secundum sanctum DoctoEtsicpatelquomodoargumenta ejus non procedunt. rem, 1. p.,q. 32, ari. 3: tum quia, si differrent rea­ liter, sequitur quod persona Patris esset composita II. Ad argumenta Scoti. — Ad primum ex pluribus rebus; tum quia,cum sola oppositio rela­ Scoti contre tertiam conclusionem, negatur conse­ tiva faciat distinctionem realern in divinis, plures quentia. Quia, in divinis, licet sint duæ productio- proprietates unius personæ, cum non opponerentur nes, quarum una est ab uno et alia de sui ratione ad invicem relative, non differrent realiter. Islæsunl habeat quod sit a duobus, nulla tamen est ibi de rationes ejus. Et si dicatur quod per secundam cujus ratione halæat quod sit a tribus vel quatuor. rationem probabitur quod generari cl spirari non Nec esse potest; quia in divinis non est productio differunt realiter, quia non opponuntur relative, ad intra, nisi quæ invenitur in natura intellec tuali ; plus quam generare et spirare ; dicitur quod instantia illa autem non c>l nisi duplex, scilicet : una secun­ non valet. Nam inter processiones est ordo originis, dum intellectum, alia secundum voluntatem. Con­ non autem inter productiones active sumptas : quia cedo tamen quod distinctio rationis illarum proces­ nec generatio per se præcedit secundum ordinem sionum vel productionum, non solum attenditur originis spirationem activam, quia tunc Pater penes unitatem vel pluralitatem producentium. Sed seipsum generaret; nec econtra spiratio activa potest dico quod distinctio realis processionum originatin' præcedere per se generationem activam, quia tunc ex hoc quot una est ab unico producente, alia vero prius esset actus voluntatis quam intellectus, quod a duobus. Sed rationes talium processionum suam est mintelligibile. Secus est «le processionibus; nam rationem sumunt ex distinctione principiorum elici- nativitas seu generatio passive sumpta præcedit livorum ; sed talis non sufficeret, nisi ad distinctio­ secundum ordinem originis spirationem passive nem rationis. dictam. Ad secandum dicitur quod principia clicitiva istarum emanationum sunt alterius rationis; sed Secunda conclusio est quod spirare ei generare hoc non sufficeret, ut dictum est, ad realein distin­ differunt ratione. ctionem processionum, nisi quia distinctio talium elicitivunim causât distinctionem rationis in emana­ Probatur ista conclusio: tum quia generatio el tionibus > ad quam sequitur unam esse a procedente spiratio sunt diverse relationes; tum quia una est secundum primam, ac per hoc a prima realiter communis, alia propria; tum quia alia est ratio distingui. Aliud ergo est quod distinguit eas secun­ unius, el alia est ratio alterius. dum rationem, el aliud (γ) quod distinguit eas in re. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. p., ubi supra (q. 32, art. 3); et 4. Sentent., dist. 27, (b) aluit ab eo qui nt a Patre; et qui eit a Patre ctt I q. 1, art. 1, ubi sic ait : < In illo, inquit proprie Filou, ei qui r«t. —Om. Pr. (6) a verbo ficui aaque ad itu, om Pr (γ) Mvunduni. — Ad. Pr. (a) ted. — Om. Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. aliqua multiplicantur el non sunt unum, cujus dif­ ferentiis propriis distinguuntur, ut dicit Philoso­ phus, 5. Melaphysiao (t. c. 20), el 4. Physicorum (t. c. 134). Verbi gratia : isocheles, id est, triangu­ lus duorum æqualium laterum, et isopleuros, id est, triangulus æquilaterus, distinguuntur differen­ tiis trianguli, el ideo non dicimus quod sint unus triangulus sed plures; non autem distinguuntur propriis differentiis figure, immo sub una figure differentia incidunt, quæ est habere tria latera, el ideo dicuntur una figura quæ est triangulus. Et ideo non potest dici quod sint plures res nisi de illis quæ per differentiam rei distinguuntur. Differentia aulern rei in divinis non est nisi per oppositionem illationis ; el ideo non potest dici quod sint plures res nisi secundum quod exigit illa oppositio. Unde paternitas el filiatio sunt duæ res; et similiter Paler el Filius. Sed paternitas et communis spiratio non su ni duæ res, quia non opponuntur relative, sed tantum duæ relationes, quia distinguuntur differen­ tiis relationis in quantum est relatio; cum enim relatio dicatur secundum respectum ad altenim, dif­ ferentia relationis erit secundum quod est ad (a) diversa; et ideo, quia paternitate Pater refertur ad Filium,et communi spiiationead Spiritum Sanctum, communis spiratio el paternitas sunt duæ relationes; el similiter sunt duæ notiones, in quantum alia el alia ratio est innotescendi Patrem in una et in alia, a — Ilæc ille. Tertia conclusio est quod licet (feneratio el spi­ ratio active sumpto* non dlstlnuuantur realiter, non tamen una prodicatur de alia. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. Sen­ tent., dist. 27, ubi supra (q. 1, ari. 1 ), ubi sic ait, ad tertium argumentum : u Sicut, inquit, attributa essentialia non sunt plures res, ita nec proprietates uni pensonæ convenientes, sed sunt una res quæ est illa persona. Sed tamen quia relatio manet in divinis etiam secundum communem rationem generis, manet etiam distinctio relationis in quantum est (6) relatio; et ideo potest dici quod sunt plures rela­ tiones, el una relatio (γ) de alia prodicatur. Non sic autem est in essentialibus, quæ non manent ibi secundum rationem communem generis. Unde non distinguuntur secundum rationem alicujus commu· nis, cujus ratio in Deo sit, si tamen accipiatur com­ mune reale significatum nomine primæ impositio­ nis. Si autem accipitur commune rationis significa­ tum nomine secundæ impositionis, sic commune est omnibus quod sint attributa. Et ideo, quia dividunt unum commune rationis, secundum hoc non prædi­ cantur secundum se invicem ; non enim dicimus (») nd. — a Pr. (β) ίη quant uni ctt. — rt Pr. (γ) relatio. — ratio Pr. 53 quod hoc attributum sil illud attributum, sed quod est aliud attributum. Sed quia (?) non dividunt unum commune reale, ideo, ratione divinæ simpli­ citatis, secundum quodcumque nomen primæ impo­ sitionis de se invicem prodicantur, ut dicatur : hæc res est illa; vel etiam propriis nominibus, ut : sapientia est i>onilas. > — Hæc ille. — Ex quo patet quod intendit talem rationem : Quæcumque sub pro­ priis nominibus dividunt aliquod commune reale, in illo possunt dici plura, nec unum sub proprio nomine de alio prodicatur. Sed generatio, et spira­ tio, vel hujusmodi sub propriis nominibus dividunt in divinis hoc commune reale quod est relatio. Ergo illa sunt plures relationes, nec una praedicatur de alia sub proprio nomine. Eamdem conclusionem ponit, 1. p., q. 32, art. 3, ad 3“w, ubi ait : < Plures proprietates unius personæ, cum non opponantur ad invicem relative, non differunt realiter; nec tamen de invicem prodi­ cantur, quia significantur ut diversæ rationes perso­ narum ; sicut etiam non dicimus quod attributum potentiæ est attributum scientiæ, licet dicamus quod potentia est sapientia. » — Hæc ille. — Et accipit rationem non pro conceptu facto per intellectum, sed pro quiddilale fundante illum conceptum, id est, pro ipsa re secundum quod habet in se unde potest fundare rationem factam ab intellectu. El intendit talem rationem : Una quidditas, sic abstracte signi­ ficata, non prodicatur de alia, nisi illa alia de per se intellectu ejus foret, vel per se consequatur illam. Sed generatio et spiratio significantur per modum quiddilatis abslractæ. Ergo, cum una earum non sil de per se intellectu alterius, nec per se consequatur ad aliam, una non prodicatur de alia. — Qui autem termini prodicentur de illis proprietatibus sic abstra­ ctis, non est ad propositum discutere. B. — OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Durandi et aliorum. — Sed con­ tra primani conclusionem apguunt Durandus(dist. 13, q. 2) el multi alii (juxta expositionem Aureoli, dist. 13, q. 1 , art. 3) probantes quod spiratio activa in Patre distinguatur realiler ab activa generatione, et in Filio a generatione passiva. Primo sic. Relationes penes terminos distinguun­ tur. Unde illa quibus aliquid realiter comparatur ad diversa videntur realiter differre. Sed Pater, per gene­ rare comparatur ad Filium, et per spirare ad Spiri­ tum Sanctum, qui sunt realiter distincti. Ergo spi­ rare et generare realiler distinguuntur. Secundo sic. Impossibile est duas passiones distin­ ctas realiler profluere ab eadem actione el una secun(s) quia, — Om. Pr. 56 LIBRI I. SENTENTIARUM dum rem; actiones enim videntur multiplicari secundum numerum passionum. Sed spirari et gene­ rari sunt passi væ productiones realiter distinrlæ, cum constituant Spiritum Sanctum et Filium. Ergo generare et spirare realiter distinguentur. Tertio. Sicut se habet generare ad generari, sic spirare ad spirari ; ergo, permutatim, sicut se habet spirare ad generare, sic spirari ad generari, el econtra. Sed constat quod spirari et generari realiter distinguuntur. Eigo generare et spirare realiter distinguentur. Quarto. Quæcumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem. Sed generare el generari nullo modo sunl inter se realiter idem. Ergo nec generare erit idem in Patre cum spirare, nec in Filio gene­ rari erit idem cum spirare. Quinto. Multiplicato uno correla livorum, multi­ plicatur et reliquum ; el maxime si flat multiplicatio secundum speciem, non solum secundum numerum. Sed generari el spirari distinguuntur realiter; et non solum secundum numerum; immo quasi secundum speciem, cum alterius sint rationis. Ergo generare I el spirare, quæ sunt eorum correlaliva, realiter i distinguentur. Sexto. Si generatio et spiratio non distinguerentur realiter, non essent quatuor reales relationes in divi­ nis; communis enim spiratio non poneret in nume­ rum cum paternitate et filiatione. Sed hoc est contra dicta Sanctorum. Igitur. Septimo. Relatio producentis et producti impossi­ bile est quod sint idem; el similiter productio activa et passiva non possunt esse eadem. Sed gene­ rari est passiva productio, spirare vero activa. Ergo non sunt idem realiter. Octavo, lllæ actiones quæ habent distinctos modo realiter et (a) extra intellectum, realiter distinguun­ tur. Sed ita est de generare et spirare. Pater namque generat naturaliter el spirat libere, et secundum omnes alio modo spirat quam generet. Ergo spiratio el generatio realiter distinguuntur. I eodem; accidit enim sibi conceptuum pluralitas. Sed de generare el spirare possunt enuntiari contradi­ ctoria de praedicato reali. Nam generaro non commu­ nicatur Filio; spirare vero, secundum rem sibi com­ municatur. El iterum Pater generat Filium, et non spirat ipsum. Et sic de multis aliis, ut : quod gene­ rare realiter opponitur generari cui secundum rem spirare non opponitur; el quod generare non est vere realiter nisi in uno supposito, spirare vero secundum rem est in duobus. Ergo impossibile est quod sint de his quæ distinguuntur per repetitionem sub alio et alio conceptu, (piorum distinctionem per­ ficit operatio intellectus. Secundo arguit sic. -Quæcumque concurrunt intrinsece ad unam et simplicissimam personalita­ tem, necesseest qtiod fundent penitus eamdem iiidislinclionem; alioquin si habent distinctiones et pro­ prias unitates, personalitas illa in qua erunt plura distincta el plures unitates nullo modo simplicissima est. Sed personalitas Patris simplicissima est re et ratione. Intra istam autem personal i la tein clauditur essentia, el spiratio, ac generatio activa, alioquin personalitas Patris subjiceretur spirationi el spiratio esset accidens ejus. Ergo tam essentia, quam gene­ ratio, quam spiratio, sunl penitus indistincta in Patre carente prorsus omni distinctione reali vel rationis. — Hæc ille. C. — SOLUTIONES. § 1. — Ad argumenta contra CONCLUSIONEM primam Ad argumenta Durandi et aliorum. — Ad primum contra primam conclusionem, dicitur quod solum concludit quod generatio activa et spiratio activa sunt duæ relationes, non autem quod sint duæ res, ut patet in secunda conclusione hujus arti­ culi. Dicitur ergo, ad majorem, quod relationes penes terminos distinguuntur in esse relationis, non autem in esse rei, nec in divinis, nisi sint opposita? § 2. — CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM relative, vel una originelur ab alia. Ad secundum dicitur quod cum in divinis actio Argumenta Aureoli. — Contra secundam con­ clusionem arguit Aureolus, ubi supra (disl, 13, sit relatio significata per modum actionis, sicut dici­ q. I, art. 4) volendo probare quod generare el spi­ mus quod generare et spirare sunt duæ relationes rare nullo modo distinguantur, nec re, nec ratione. sed unira res, ita potest dici quod sint duæ actiones notionalcs, el non sunt nisi unica res; nec oportet Arguit autem, Primo sic. Impossibile, inquit, est quod contra­ csmî tantam, differentiam inter actiones sicut inter dictoria de praedicato reali verificenlur de bis quæ passiones, si tamen passio in divinis locum habet, dicunl eamdem rem sub alio et alio conceptu ; prae­ quia ibi una passio procedit ab alia, non tamen una dicatum enim realc respicit rem, non quatenus con­ l actio ab alia. Ad tertium negatur major, in divinis. Nam gene­ cepta est, sed quatenus res est; propter quod si affirmetur et negetur sub diversis conceptibus do rare et generari, non solum idenlilicantur in divina eadem re, simpliciter affirmatur el negatur de essentia, immo in illa re relativa quæ dicitur com! munis spiratio. Non sic spirari et generari. Veruin1 tamen argumentum a transmutate proportione non (e) ei. — Om. Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆ8T1O I. semper tend, nisi in quantitatibus. Praesertim non tend in proposito. Unde arguam sic : sicut se habet generans ad genitum, sic spirans ad spiratum ; ergo, a transmutato proportione, sicut se habet spiratus ad genitum, ita spirans ad generantem ; sed spiratus el genitus realiter distinguuntur; eqgo et generans el spirans; quod est falsum, cum idem Pater sit generans et spirans. Ad quartum dicitur quod si argumentum valeat, probaret quod sicut in divinis non est eadem per­ sona generans et genita, ita nec generans et spirans, quod est erroneum ; similiter, nec genita et spirans; el sic in divinis essent quatuor personæ. Dico tamen quod regula non tenet nisi in illis quæ sunt idem in tertio realiteradæquate,utaliasdictum est (dist.2,q.3). Ad quintum dicitur sicut ad primum. Unde, sicut generari et spirari sunt duæ relationes quasi speci­ fice distinctae, ita generare et spirare. Non tamen opor­ tet duas ultimas realiter distingui sicut duas primas, propter causam praedictam in secunda conclusione. Ad sextum negatur consequentia. Dico enim quod in divinis sunt quatuor relationes reales, non tamen quatuor res; quia, licet spiratio activa non ponat in numerum rerum cum generare et generari, ponit tamen in numerum relationum. Ad septimum dico quod relatio producentis et pro­ ducti sunt diverse relationes, et sunt distinctae res relative oppositae; cum quo stat quod sint una res absoluta, scilicet divina essentia, et sint idem in una re relativa quæ nulli earum opponitur, puta in communi spiratione. Ad octavum dico quod æque naturaliter Pater spi­ rat sicut generat, ut alias prolixius dicebatur(dist. 6); nec istæ duæ productiones habent diversos modos extra intellectum. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra secundam conclusionem, respondetur negando majorem. Pnedicatum enim reale, licet dicatur de re, tamen intellectus noster qui affirmat praedicatum illud de re, nunquam attribuit pnedicatum rei nisi sub aliqua ratione rei ; ita quod concipiendo rem sub tali ratione, affirmat aliquid reale de illa re, et con­ cipiendo eamdem rem sub alia ratione, negat illud pnedicatum reale quod prius affirmabat (a). Sicut de statua affirmat quod est res naturalis, ut concipit statuam sub hoc conceptu, ferrum; et de eadem statua negat idem pnedicatum, ut concipit eam sub hoc conceptu, artificiatum. Ita de eadem re relativa in divinis, concepta ut subsistens est, affirmat quod generet; sed de eadem concepta per modum opera­ tionis vel productionis, negat quod generet, licet (a) affirmabat. affirmat Pr 57 generare sil praedicatum reale. Et consimiliter, in proposito, de eadem re concepta ut est illud quo Paler opponitur Filio, negat quod illa communicetur Filio a Patre; sed de eadem concepta ut est illud quo opponitur Pater Spiritui Sancto, affirmat quod illa res communicatur Filio a Patre. Et sic de caderis contradictionibus quas ille enumerat arguendo. Et causa hujus est, quia intellectus noster non unica conceptione concipit quidquid convenit rei ; et ideo oportet quod diversas conceptiones formet, et compo­ nat et dividat enuntiabitis. Si enim unica conceptione divinam rern vel aliam quamcumque perfecte conci­ peret, non affirmaret, nec negaret, nec eidem rei contradictoria attribueret, 1. p., q. 14, art. 14; et q. 85, art. 5. Et quando probatur oppositum, quia pnedicatum reale respicit rem non quatenus con­ cepta est, etc.; dico quod, licet praedicatum reale non conveniat rei ex hoc quod concepta est, tamen intellectus naster qui praedicat unam rem de alia, non nisi mediantibus conceptibus vel vocibus aut scriptis praedicat ; et ideo rei taliter conceptæ aliqua attribuit, quæ ab ea aliter concepta removet et negat. In re vero extra animam nulla est praedicatio formaliter et in actu, sed praedicationi quam facit intellectus corresponds aliquid in re, scilicet com­ positio materiæ et forma», vel accidentis ad subje­ ctum, licet composita in intellectu aliter se habeant quam composita in re. Et hoc bene declarat sanctus Doctor, 1. p., q. 85, art. 5, ad 3*·. Ad secundum negatur major. Quia (a) sufficit qüod non sint distincta realiter; quia res nullam faciunt compositionem secundum suam rationem, sed secundum esse suum. Negatur etiam minor. Non enim spiratio concurrit ad constitutionem divins personæ. ut alias dictum est ; nec tamen est accidens, sed relatio subsistens, et divina persona. Ad argumenta facta in pede quaestionis, modo respondeo. Et primo, ad primum, negatur antecedens. Et ad probationem,dico quod,secundum sanctum Thomam, dc Putentia Dei, q. 10, art. 2. ad 12e· : < Licet in divinis non proprie dicatur genus et species, vel universale vel jiarticulare, tamen in divinis, ut secundum quamdam similitudinem creaturarum loquimur, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus distin­ guuntur sicut plura individua ejusdem speciei, ut etiam Damascenus dicit (de Fide Orthodoxa, lib. 3, c. 4). Sed attendendum est quod in aliquo individuo in genere substantia? possumus speciem dupliciter considerare : uno modo, ipsius hypostasis speciem ; alio modo, speciem proprietatis individualisa Dato enim quod Socrates sit albus et Plato sit niger, et jiosilo quod albedo et nigredo sint proprietates indivi­ dualités Socratemet Platonem, verum erit dicerequod Socrates et Platosunlunumspecie^ubquaspeciehypo(a) non. — Ad. Pr. Μ LIBRI I. SENTENTIARUM s(ase> continentur; conveniunt enim in humanitate, *ed distinguuntur secundum rationem proprietatis; albedo enim et nigredo specie differunt. Et similiter est in ftiln? et Filio. Considerantur enim ut unum specie, cujus ûtæ hypostases sunt supposita, in quanturn conveniunt in una natum divinitatis; sed secundum speciem proprietatis personalis inveniun­ tur differre : paternitas enim el filiatio sunt rela- j (tones secundum speciem diversæ. Sciendum est etiam quod generatio in rebus creatis per se ordina­ tur ad speciem : natura enim intendit generare hominem; unde et natura speciei per generationem multiplicatur in rebus creatis. Processio autem in divinis est ad multiplicationem hypos Iasum, in qui­ bus natura divina una numero invenitur. Unde processiones in divinis sunt differentes (juidem secundum spedem propter differentiam proprietatum |χ*ΓΜ>ηπ· lium, licet in procedentibus sit una natura commu­ nis. » — Hæc ille — Unde sanctus Doctor, dc Potentia Dei, q. 9, art. 5, ad I8’a, dicit : < Licet Pater et Filius non distinguantur ab invicem nisi paternitate et filiatione, non tamen oportet quod Pater et Filius quasi sjieciiice differant in divinis, quia paternitas el filiatio sunt relationes secundum speciem diversae. Non enim istæ relationes >e habent ad divinas personas, ut speciem dantes, sed magis ut supposita distinguentes el constituentes. Illud autem quod m· habet ad divinas jiersonas ul speciem dans, est natura divina in qua Filius esi similis Patri ; nam generans generat sibi simile, secundum sj>eciem, non secundum individuates proprietates. Sicut Socrates et Plato, licet non distinguerentur ad invicem individualiter, nisi albedine el nigredine quæ sunt diverac qualitates secundum speciem, non tamen specie differrent; quia illud quod est sjæcie» albo et nigro, non est species Socrati el Platoni. Ita nec sequitur quod Paler et Filius specio differant (x) propter differentiam paternitatis el filiationis secun­ dum speciem; licet in divinis non proprie ]>oseit dici aliquid differre secundum speciem, cum ibi non sit genus nec species. > — Et sic patet ad primum. Ad secundum respondet sanctu» Doctor, I. Sen­ tent., dist. 13, q. 1, art. 2, ad 3··, quod « proces­ siones distinguuntur in divinis penes principia et pene* terminus. Ul enim su peritis dictum est. quamvis natura divina sil principium generationis in Pativ, non tamen al^ulute sub ratione natura», sed sub ratione [latcmilalis. Et similiter(C), a natura divina, in quantum est natura, quæ accipitur in Filio per ge­ nerationem, non habet Filius quod sit Filius sed Deu-; sed ex eo quod natura in Filio secundum rem e*l ipsa filiatio. Et ita palet quod ipsæ relationes se habent aliquo mudo ul principium (γ) el ul tenni(i) differant. — diffenmt Pr. (β) Et tinitliter — nlUer Pr. (T) ett. - Ad. Pr nus nd ipsas processiones. » — Hæc ille. — Et ad 4““ ibidem, ait : « Sicut, inquit, proprietates perso­ nales, secundum quod comparantur ad essentiam, sunt idem re, quia sunt divina essentia, et differunt tantum ratione; secundum autem quod ad aliquid dicuntur, sunt secundum rem plures; ita etiam do processionibus : quia, secundum quod comparantur ad naturam ul principium vel terminum, non distin­ guuntur nisi ratione, secundum quod dicuntur (o) in Deo voluntas et natura ratione differre; sed quia comparantur etiam ad relativas proprietates sicut ad principium et terminum, ideo ex hoc etiam habent realem differentiam. » — Hinc ille. Et hæc de ista quæstione dicta sufficiant. DISTINCTIO XIV. QUÆSTIO I. UTRUM TEMPORALIS PROCESSIO SIT SPIRITUS SANCTI PROPRIETAS decimamquartam distinctionem quae­ ritur : Utrum temporalis processio Spi­ ritus Sancti sit ejus proprietas. Et arguitur quod non : quia nullum temporale potest esse proprietas divinæ personæ, quæ est æterna ; sed processio temporalis est quid temporale; igitur, etc. In opposition arguitur sic. Nam Augustinus diçit, 15. de Trinitate, qpod Spiritus Sanctus simul de utroque procedit, ad sanctificandum creaturam ; sed constat quod sanctificatio creaturae fuit ex tempore ; ergo processio Spiritus Saucii ad creatura sanclificalioncin, est temporalis. Processio autem est pro­ prietas Spiritus Sancti ; ergo, etc. iuca B In hac quæstionè erit unicus articulus, ARTICULUS UNICUS A. _ CONCLUSIONES Pro quo sit Prima conclusio : quoti Spiritus Sanctus proce­ dit temporaliter, et n liqua processio Spiritus Sancti eet temporalis. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. Sen­ tent., dist. U, q. 1, art. 1, quam probat sic : α Quamvis, inquit, in personis divinis, proprie 0) dicuntur. — dicitur Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO î. loquendo, dicatur processio secundum rationem exitus a principio, qui non necessario tendit in aliquid, tamen processio Spiritus Sancti ex modo suæ processionis habet, in quantum procedit ut amor, quod in aliud tendat sicut in objectum, sci­ licet in amatum. Et quia processiones personarum æternæ sunt causa et ratio productionis creaturanim, ideo oportet quod sicut generatio Filii eat ratio totius productionis creatura secundum quod dicitur Pater in Filio omnia effecisse, ita etiam amor Patris in Filium tendens ut in objectum, sil ratio in qua Deus omnem effectum amoris creaturis largitur; et inde est quod Spiritus Sanctus, qui est amor quo Pateramat Filium, est etiam amor quo amat crea­ turas, impartiendo sibi suam perfectionem. Poterit ergo processio istius amoris dupliciter considerari : vel secundum quod tendit in objectum æternum, et sic dicetur æterna processio; vel secundum quod procedit ut amor in objectum creatum, in quantum scilicet per illum amorem, creatura aliquid a Deo confertur; et sic dicetur processio temporalis,quia ex novitate effectus consurgit nova relatio creatura ad Deum, ratione cujus oportet Deum sub nova habi­ tudine ad creaturam significari. » — Hæc ille. — Et intendit talem rationem, ut videtur : Omnis amor quo aliquid noviter confertur amato, temporaliter procedit in amatum ; sed Spiritus Sanctus est hujus­ modi ; ergo, etc. Minorem superius declarat, et adhuc declarat in solutione argumentorum. Unde, in solu­ tione primi, dicit quod α processio Spiritus Sancti non solum dicit respectum ad principium a quo pro­ cedit, secundum quem (x) est æterna tantummodo, sicut est generatio; sed etiam importat respectum ad eum in quem procedit, secundum quem (6) tem­ poralis dici potest. »— Hæc ille. — Et hujus ultimi assignat causam in solutione quinti : « Sciendum, inquit, quod nullum conjunctum potest affirmari nisi pro utraque parte, sed negari potest pro altera parte tantum; sicut patet in veritate et falsilate projiosilionis copulativae. Et quia temporale includit in se aliquam negationem cum affirmatione, scilicet aliquando esse et aliquando non fuisse, æternum autem importat tantum (γ) affirmationem essendi ; ideo conjunctum non potest dici æternum, nisi utrumque sit æternum ; temporale autem dici potest, etiamsi alterum tantum sit temporale, sicut Creator importat divinam operationem et connotât effectum in creatura aclualiter, ratione cujus Deus non di­ citur Creator ab ceterno sed ex tempore. » — Hæc ille. Eamdem sententiam ponit, 1. p., q. 13, art. 7, ad 1··, et Contra Gentiles, lib. 2 (cap. 12 et 13). Secunda conclusio est quod processio tempo(а) quem. — quam Pr. (б) quem, — quam Pr. (γ) tantum — Om. Pr. 59 rails Spiritus Sancti non est alta reallter a pro­ cession»· æterna ejusdem Spiritus Sancti. Istam concluiionem ponit sanctus Doctor, 1. Sen­ tent., ubi supra (dist. 14, q. 1), ari. 2, ubi sic ait ; « Cum processio semper dicat respectum proceden­ tis (x) ad illum a quo procedit, Spiritus Sanctus autem ad Patrem non referatur nisi relatione æterna, ojKirtet quod nulla processio Spiritus Sancti sit alia essentialiter ab æterna; sed potest sibi advenire ali­ quis respectus alius ex parte ejus in quod est sicut in amatum, el ratione ejus potest dici processio tem­ poralis. Dicendum esi ergo quod est una processio essentialiter, propter respectum unum procedentis ad illud a quo procedit, quem principaliter importat processio. Est aulem duplex vel gemina, ratione duo­ rum respectuum in duo objecta, scilicet temporale et æternum, quorum unus realiter est in ipso pro­ cedente, scilicet ælernus, alius autem secundum rationem tantum est in Spiritu Sancto procedente, sed secundum rem est in eo in quem procedit. Horum autem respectuum primus includitur in secundo, sicut ratio et causa ejus; unde secundus se habet ex additione ad primum. > — Hæc ille. — El ad hujus declarationem dicit, in solutione ad 3e”1 : « Quamvis, inquit, æterno secundum rem nihil sit addibile, nihilominus tamen æternum potest intelligi in aliqua habitudine se habere ad aliquod temporale; sed tamen habitudo non ponitur realiter circa ipsum æternum, ut dictum est. Et quia ipse intellectus potest représenta ri per nomen, quia voces sunt notæ eurum quæ sunt in anima passionum ; ideo æterno imponitur aliquod nomen, prout intelligilur sub illa habitudine, sicut Deus dicitur Dominus ex temjwre. Et ita etiam dicitur processio temporalis. > Tertia conclusio est quod non lautum dona Spi­ ritus Sancti procedunt in nos; sed etiam ipte Spiritus Sanctus. Istam ponit sanctus Doctor, ibidem (dist. 14), q. 2, art. 1 (qu 1), ubi sic ait : e ratio illud |>er quod conjungimur fruibili, in quantum quod divina persona sil novo modo in creatura ratio- ipse personæ divinæ quadam sui sigillalione in ani­ nali-el temporali, nisi gratia gratum faciens. Unde malius nostris relinquunt quædam dona quibus for­ secundum solam gratiam gratum facientem, mitti­ maliter fruimur, scilicet amorem et sapientiam. » tur et procedit temporaliter divina persona. Similiter I — Hæc ille. illud solum habere dicimur, quo libere possumus uti, vel frui. Habere autem potestatem fruendi Quinta conclusio est quod (C) temporalis proces­ divina persona, est solum secundum gratiam gra­ sio, vel est proprietas Spiritus Sancti, vel non tum facientem. Sil tamen in ipso dono gratiæ gra­ dlslInqultiir renliter ab ea. tum facientis, Spiritus Sanctus habetur, et inhabitat hominem. Unde ipsemet Spiritus Sanctus datur, et Ista sequitur ex pnedidis. mittitur, et procedit. > — Hæc ille. Eamdem ponit, 1. Sentent., diet. 14, q.2, art. 2, B. — OBJECTIONES ubi sic ait : < In exitu creaturarum a primo (o) principio attenditur quædam circulatio et regiratio, Contra quartam conclusionem eo quod omnia revertuntur sicut in finem in id a quo omnia prodierunt sicut a principio. Et ideo I. Argumenta Aureoli. — Sed contra dicta oportet quod per eadem quibus est exitus a principio, arguit Aureolus in hac distinctione (q. un., art. 1 ), et reditus in finem attendatur. Sicut igitur dictum signanter contra quartam conclusionem. est quod processio personarum est ratio productionis Primo sic. In illo non consistit processionis ratio, creaturarum a primo principio, ita eadem processio i quod est commune Iribus personis; quia persona est ratio redeundi in finem ; quia sicut per Filium el Patris non dicitur temporaliter procedere, immo processio temporalis est propria Spiritui Sancto. Sed (s) et dona iptiut, quia. — Om. Pr (6) rfl ille nobii per donum noe ubi aiuniilan·. — per procedere in mentem in ralione amati et cogniti, donum not tibi aatimilamut Pr. (*) habetur. — Om Pr. (i) creaturarum a primo. — rerum ab alio Pr. I (a) ultimo. — rd termino Pr. (C) quod, — quia Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. commune est tribus personis; nam per gratiam gra­ tum facientem diligitur tota Trinitas, et reciproce tota Trinitas diligit. Ergo in hoc processionis ratio non consistit. — El si dicatur quod procedere impor­ tat originem personæ a persona, propter quod non competit Trinitati procedere, quamvis sibi competat secundum hunc modum esse in mente per donum gratiæ gratum facientis; — dicendum quod confir­ mat propositum, quasi scilicet ratio processionis Spiritus Sancti, secundum quam ipse Spiritus San­ ctus dari dicitur, in hoc non consisteret. Secundo sic. Talis modus essendi Spiritus Sancti in creatura, debet attribui processioni quæ habeat aliquern ordinem ad emanationem æteniam Spiritus Sancti a Filio et a Patre. Sed Spiritus Sanctus non procedit a Patre et Filio in creaturam sub ratione objecti amati aut cogniti ; non enim spirant ipsum Paler et Filius ut objectum amoris vel intellectionis creaturæ. Ergo hic inodus essendi Spiritus Sancti in creatura rationali, non spectat ad temporalem pro­ cessionem ipsius. Tertio. Si iste inodus haberet veritatem, sequere­ tur quod omnes (x) res, dum mens incipit eas intelligere el amare, procederent in mentem. Sed hoc non dicitur; non enim sol dicitur procedere in ani­ mam dum intelligilur. Ergo iste modus non est com­ petens. Quarto arguit (Ibid., ari. 2) contra aliqua supe­ rius dicta, scilicet quod processio temporalis addit super æternnm respectum ad suum terminum. Con­ tra hoc arguit sic. Visioni qua color prius exsistens in pane cernitur, nem addit visio corporis Christi aliquid quod mediet inter visionem el colorem (6), sed solam participationem coloris a corpore Christi, quod sacrainentaliter exsistit sub speciebus post con­ secrationem. Ergo a simili. Spiritus Sanctus proce­ dens aeternaliter in dona gratuita, in quibus immu­ tabiliter complacet Deus, dicitur temjioraliter pro­ cedere in animam participantem illa dona ex tem­ pore; el ita processio illa ælerna non inducit respe­ ctum rationis, nec connotationern aliquam, dum efficitur temporalis; sed ejus terminus participatur de novo a creatura. Unde potest sic describi : Pro­ cessio temporalis est ælerna Spiritus Sancti processio, terminata de novo ad aliquid materiale, participans ex tempore formalem ipsius terminum immutabi­ lem el ælernuni. — Hæc ille in forma. II. Argumentum Gregorii. — Contra oarndem conclusionem quartam arguit Gregorius(l. Sentent., disl. 14, q. 1, conci. 3), probando quod |>ossibile est dari Spiritum Sanctum hbmini, absque hoc quod detur ei aliquod donum creatum ; quia omne dabile homini a Deo possibile est ei dari a Deo, non (а) omnef. — omnia Pr. (б) colorem. — colores Pr. dato aliquo quod non (a) sit idem essentialiter cum oo, nec aliquid de (6) essentia illius. Ergo possibile est dari Spiritum Sanctum homini, non dato ei aliquo dono Spiritus Sancti creato. Tenet conse­ quentia; quia Spirilus Sanctus est dabilis homini, et nullum donum creatum est idem essentialiter cum Spiritu Sancto, aut de edentia Spiritus Sancti. Antecedens autem probatur. Tum quia, ipso con­ cesso, nulla sequitur contradictio. Tum quia, sicut omne factibile a Deo potest fieri ab ipso, non facto aliquo quod non est ipsum nec aliquid intrinsecum essentialiter illi, ut communiter conceditur, et proliari potest ex eo quod nulla repugnantia contra­ dictionis intervenit; sic (γ) in proposito, omne (labile etc. Tum quia omne dabile creaturæ a Deo, Deus potest non dare, et potest nullo alio condante dare, el nullum tale potest eo non dante (β) dari ; ergo omne dabile creatura a Deo, potest Deus dare non condante alio etc. Antecedens est verum,, et conces­ sum communiter. Consequentia patet. Quia si aliquid dabile, verbi gratia A, non potest dari a Deo, non dato alio (c) dabili essentialiter distincto, nec in eo essentialiter incluso, verbi gratia B, hoc non esset nisi quia vel A datum necessario daret B, vel quia B necessario requiritur ad dandum A. Si dicatur secundum, eigo ipsum A non potest Deus nullo alio condante dare ; quod est oppositum unius partis ante­ cedentis. Si primum : vel A posset (ζ) dare B, Deo non condante B, el hoc repugnat alteri parti antece­ dentis; vel non posset dare, Deo non condante; et tunc, vel Deus dabit necessario B, cujus oppositum sumitur, vel poterit non dare, et hoc posito, A erit datum non dato B. Confirmatur· Nullum donum creatum vel creabile requiritur necessario ut dans vel condans, ad hoc ut Spiritus Sanctus detur; el similiter nullum tale donum datur necessario a Spiritu Sancto dato. Ergo Spiritus Sanctus poterit dari, nullo alio creato dato. C. — SOLUTIONES Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Au­ reoli contra quartam conclusionem, negatur minor. Non enim Paler procedit in mentem in ratione amati, nec etiam Filius,sed solus Spiritus Sanctus, licet tota Tribitassit in mente in rationeamati. El causa negationisest : quia procedere in mentem supponit procedere (а) non. — Om. Pr. (б) de. — cum Pr. (γ) fie. — Pr. (j) dante. — condante Pr. (t) alio. — Om. Pr. (ζ) dare; quod est oppositum unius partis antecedentis. Si primum, vel d ponet, — Om. Pr. 62 LfDRl Î. SENTENTIARUM in aliquid, hoc autem solum Spiritui Sancto competit. poraliter procedit in nos, sicut amor quo Deus essen­ Nam Pater non procedit; Filius autem procedit, sed tialiter dilexit nos, quem noviter nos reornamus, El non in aliquid, quia procedit per actum intellectus, ita concedam arguenti quod Iapis procedit in men­ cujus non est tendere in res, sed potius res capere in tem, si lapis est amor quo mens diligitur, qui amor se et concipere; sed Spiritus Sanctus procedit per a mente reamatur. Et ita de suo sole, de quo arguit. actum voluntatis, cujus est tendere in res; et ideo Ad quartum dico quod in exemplo suo impossi­ Spiritus Sanctus ex sua processione habet non solum | bile est quod visio noviter terminetur ad corpus procedere ab aliquo, sed etiam procedere in aliquid Christi, quin consurgat novus respectus inter visio­ Utcumque autem istorum includit processio tempo­ nem et illud corpus visum, ratione cujus illa visio, ralis, et ulterius novum respectum ad mentem ratio­ quæ prius erat visio albedinis, modo noviter dicitur nalem. — Et cum arguens dicit quod si de ratione visio corporis Christi. Et ita in proposito : quia mens processionis est origo personæ a persona, inconve­ noviter gratificata, noviter refertur ad Spiritum San­ nienter dictum est quod processio Spiritus Sancti, ctum, etiam oportet quod Spiritus Sanctus noviter de qua loquimur, consistat in hoc quod est proce­ referatur ad mentem gratificatam, ratione cujus dere in mentem in ratione amati ; negatur sibi con­ dicitur noviter in illam procedere. Dico quod sicut sequentia; quia secundum includit primum, ut pro­ visio non est ille respectus, qui importatur in hoc lixe declaratum fuit per dicta Sancti Doctoris. nomine, visio corporis Christi, sed illud nomen Ad secundum dicitur quod modus arguendi non importat visionem cum respectu ; ita illa processio valet; nam major conceditur, sed minor male sub- Spiritus Sancti non est respectus ad creaturam, nec sumilur. Debebat enim in minori assumere quod illum includit intrinsece, sed tamen hoc nomen, modus eysendi Spiritus Sancti in creatura in ratione processio temporalis, includit in suo significato pro­ objecti amati, nullum ordinem haberet ad processio­ cessionem Spiritus Sancti et respectum temporalem. nem ejus sternam ; quod tamen iste non facit, sed Et sic palet quod rationes illæ non concludunt. assumit quod non est ibi talis ordo, quod Spiritus Sanctus spirelura Patre vel Filio ut objectum amoris II. Ad argumentum Gregorii. — Ad argu­ creatura; ideo videtur peccare per fallaciam conse­ mentum Gregorii contra eamdem conclusionem, quentis, arguendo a negatione inferioris ad nega­ negatur antecedens. Et ad primam ejus probatio­ tionem superioris, utpote : non est inter ista talis nem, dicitur quod contradictio est Spiritum San­ ordo; ergo non est ordo. Dico igitur quod inter illum ctum dari creatura et nihil aliud dari creatura; modum quo Spiritus Sanctus per gratiam est in (pria Spiritum Sanctum dari creatura, est ipsum creatura et illam emanationem œternam, est talis novo modo haberi a creatura ut cognitum vel dile­ ordo, quod Spiritus Sanctus aeternaliter procedit ut ctum ; et quia Spiritus Sanctus non potest esse for­ ratio collationis omnium donorum a Deo creatura malis dilectio creatura actualis vel habitualis, simi­ collatorum. Quod autem Spiritus Sanctus noviter liter nec cognitio, oportet quod dato Spiritu Sancio, vel novo modo sit |>er gratiam in aliquo, hoc est detur nova cognitio vel dilectio, quæ distinguitur a donum Dei ; et ita inter istud donum et illam ema­ Spiritu Sancto. Dicere ergo quod solum Spiritus nationem est ordo effectus voluntatis divinæ ad Sanctus datur, est dicere quod datur et non datur. rationem creandi, secundum quam divina voluntas Ad secundam probationem ejusdem antecedentis, libere creat. dicitur quod non est simile de factione et datione; Ad tertium negatur prima consequentia facta. Nam quia factio terminatur ad esse, datio autem ad non oportet quod res intellect® procedant in intelle­ haberi ab aliquo novo modo. Modo, licet aliquid ctum dum intelliguntur, licet tendant in eum, vel possit fleri sine alio, non tamen haberi sine alio recipiantur in eo, et sigillent se ipsas in anima i qund applicet donum habenti, cujusmodi est gratia noHra; non tamen procedunt ah aliquo in intelle­ vel charitas in datione Spiritus Sancti ; sicut color ctum, ita quod originentur ab aliquo pro tunc. Hoc potest esse sine superficie, non tamen potest dari autem, ut dictum est, repentur in processione Spi­ corpori nisi detur sibi superficies, id est nisi habeat ritu» Sancti temporali, quæ dicit 1res respectus, duos superficiem. Verumtamen falsum assumitur, quod rternos, el unum temporalem. Primus est ad spi­ omne factibile ,»ossit fieri sine omni eo quod non est rantem, secundus ad objectum ætemum, tertius ad illud nec aliquid ejus, ut palet de materia respectu i reaturam temporalem· Similiter nec res amat® forms. dicuntur procedere in mentem ex hoc quod amantur, Ad tertiam dicitur negando consequentiam. Et ad licet sint in amante modo alias «licto. Unde iste probationem ejus, dicitur quod Spiritus Sanctus uens breviter decipitur. Credit enim quod nos non potest dari creatura, nisi dato alio dono creato 4 jnamus rationem processionis temporalis in hoc eidem creatura; et hoc non ideo quod creatum «olo consistere, quod Spiritus Sanctus noviter est in donum requiratur ad dandum Spiritum Sanctum, nobis sicut amatum quodeumque; quod non dici­ vel ad condandum eum ; nec ideo quod Spiritus mus; sed imaginamur quod Spiritus Sanctus tem­ I postquam datus est, necessario det aliquod donum DISTINCTIO XV ET XVI. - QUÆSTIO I. creatum ; sed quia de ratione dationis Spiritus Sancti est aliquod distinctum a Spiritu Sancto et a Deo et a creatura cui datur Spiritus Sanctus, quod creatura non potest habere nisi a Deo dante, et est quasi dispositio ad hoc quod Spiritus Sanctus habea­ tur. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dirt. 14, q. 2, art. 1, in fine (qu 2), dicit sic : « Ordo aliquo­ rum secundum naturam potest dupliciter conside­ rari. Aut ex parte recipientis vel materiæ; et sic dispositio est prior quam id (a) ad quod disponit; et sic prius recipimus dona Spiritus Sancti quam ipsum Spiritum Sanctum, quia per ipsa dona recepla Spiritui Sancto assimilamur. Aut ex parte agentis et finis; et sic quod propinquius est fini et agenti, dicitur esse prius; et ita per prius recipimus Spiri­ tum Sanctum quam dona ejus, quia Pater et Filius per amorem suum alia nobis donant. d — Ilæc ille. — Item, ibidem, art. 2, ad 2“* : « Processio, secun­ dum quod hic loquimur, claudit in se dationem; et non sufficit quod sit nova relatio qualiscumque crea­ tura? ad Deum, sed oportet quod referatur in ipsum sicut ad habitum, quia quod datur alicui habetur ab illo aliquo modo. Persona autem divina non potest haberi a nobis nisi vel ad fructum perfectum, et sic habetur per donum gloriae; aut secundum fructum imperfectum, et sic habetur per donum gratiæ gra­ tum facientis; vel potius sicut illud per quod fruibili conjungimur, in quantum ipsæ personæ divinæ quadam sui sigillatione in animabus nostris, relin­ quunt quædam dona (6), quibus formaliter fruimur, scilicet amore et sapientia ; propter quod Spiritus Sanctus dicitur pignus hæreditatis nostne. » — Haec ille. — Ex quibus patet quod Spiritus Sanctus non potest dari, sine hoc quod detur donum creatum per quod habeatur. Ad confirmationem dicitur eodem modo, quia con­ sequentia nulla est. Modo ad argumenta in pede quaestionis, dico ad primum : conceditur major, et negatur minor. Non enim processio aliqua Spiritus Sancti est res tempo­ ralis in se; sed temporalis processio dicitur tempo­ ralis, quia (γ) totum quod importatur in hoc nomine, temporalis processio, est secundum aliquid (5) tempo­ rale; processio («) enim est ætemum, sed (ζ) impor­ tat aliquid temporale, scilicet respectum novum. Et ideo totum aggregatum ex æterno et temporali, dici­ tur temporale; tamen ex illo æterno et alio tempo­ rali, non efficitur unum perse. (3) id. — Om. Pr. (6) relinquunt qucrdani dona. — in Pr. (γ) non. — Ad. Pr. (I) fecundum aliquid — Om Pr. (<) eit temporale; procettio. — Om. Pr. C) ted. — immo Pr. DISTINCTIO XV 63 ET XVI. QUÆSTIO L UTRUM CUILIBET PERSON.E MITTI CONVENIAT distinctionem decimamquintam et decimamsextam quæritur : Utrum cuili­ bet divinæ personæ conveniat mitti. Et arguitur quod sic. Pater mittitur, et do Filio ac Spiritu Sancto non est dubium quin mittantur; ergo quaelibet persona divina mittitur. Antecedens patet, pro prima parte. Nam divinam personam dari, est illam mitti ; sed Pater dat seipsum, cum haberi non possit, nisi seipso donante; ergo videtur quod Pater mittat (a) seipsum. In oppositum arguitur sic. Nulla perspna divina mittitur; ergo non cuilibet personæ divinæ convenit rnitti. Antecedens patet. Missus enirn est minor mittente; sed nulla persona est minor alia; ergo persona divina a nullo mittitur. iuca B In ista quaestione erunt tres articuli. In primo inquiretur quid est missio in divinis. In secundo : an quaelibet mittatur. In tertio : an aliqua persona mittatur, nulla alia missa. ARTICULUS 1. QUID EST MISSIO IN DIVINIS A. — CONCLUSIONES Quantum ad primum sit Prima conclusio : quod rallo missionis consistit in duplici habitudine. Istam ponit sanctus Doctor, 1 p., q. 43, art. 1, quam probat sic : < In ratione, inquit, missionis duo importantur : quorum unum est habitudo missi ad eum a quo (S) mittitur; aliud est habitudo missi ad terminum ad quem mittitur. Per hoc autem quoti aliquis mittitur, ostenditur processio quaedam missi a mittente : vel secundum imperium, sicut dominus mittit servum ; vel secundum consilium, et sic consiliarius dicitur mittere regem ad bellandum ; vel secundum originem, ut si dicatur quod (γ) flos emittitur ab arbore. Ostenditur etiam habitudo ad terminum ad quem mittitur, ut aliquo modo ibi esse incipiat : vel quia prius ibi omnino non erat quo (a) mittat. — mittit Pr. (C) a quo. — qui Pr. (γ) quod. — Om. Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 64 mittitur ; vel quia incipit ibi esse aliquo modo, quo prius non erat ibi. · — Hæc ille. — Ex quo patet quod missio est processio alicujus ab aliquo et in aliquem terminum, ut in eo novi ter vel novo modo sit. Eamdemconclusionem ponit, i.Sentent., dist. 15, q 1, art. 1. Secunda conclusio est quod missio convenit divinis personis. Probatur sic, secundum eumdem, 1 p., ubi supra (q. 43, art. 1) : α Missio, inquit, divinæ per­ sons convenire potest, secundum quod importat ex una parte processionem originis a mittente, el secun­ dum quod importat ex alia parte (a) novum modum essendi in aliquo; sicut Filius dicitur missus a Patre in mundum, secundum quod incipit esse in mundo visibiliter per carnem assumptam, et tamen antea in mundo erat, ut dicitur Joan., primo (v. 10) (δ), n — Hæc ille. temporalem, sicut missio et datio; mittitur enim aliquid ad hoc ut novo modo in aliquo sit, datur autem ut habeatur; personam autem divinam haberi ab aliqua creatura, vel esse novo modo exsistendi in ea, est quoddam temporale. Unde missio el datio dicuntur temporaliter tantum; generatio et spiratio solum ab sterno ; processio autem el exitus dicuntur in divinis et æternaliter et temporaliter; nam Filius ab ælerno processit ut Deus sit, temporaliter autem ut sit homo secundum missionem visibilem, vel ut sit in homine secundum invisibilem missionem. » — Hæc ille. — Ex prædictis potest haberi quod eadem res est generatio et processio et datio et mis­ sio, licet respectus connotati vel importati per ista numina sint diversi. B. — OBJECTIONES Contra primam et secundam conclusiones Argumenta Aureoli. — Sed contra ista arguit Aureolus (dist. 15, q. 1, art. 1). Et primo contra Tertia conclusio est quod missio de em ratione primam conclusionem, in hoc quod dicit quod mis­ differt a processione et datione. sio importat processionem secundum originem, eo modo quo dicitur quod flos emittitur ab (a) arbore. Istam ponit sanctus Doctor, ubi supra (1. Scntcn., Primo sic. Missio, prout de ea hic loquimur, non dist. 15, q. 1, art. 1), sic dicens : α Processio, est idem quod productio (6), nec missus est idem inquit, in quantum processio, dicit realem distin­ quod productus; immo missio sumitur pro lega­ ctionem tantum ad principium a quo procedit, et tione, et missus dicitur legatus; sicut de Filio dici­ non ad aliquem terminum. Datio autem non impor­ tur, Abdix ( v. 1 ) : Auditum audivimus a Domino, tat distinctionem dati a principio a quo datur, quia et legatum ad gentes misit. Sed flos non dicitur idem potest dare seipsum, sed tantum dantis ab eo legari ab arbore; nec originari est legari. Ergo mis­ cui datur, ut supra dictum est. Sed missio ponit sio, prout hic accipitur, non importat habitudinem distinctionem in ipso misso et ad principium et ad originis. terminum. Et ideo, cum dicitur Spiritus Sanctus Secundo sic. Missio non importat processionem mitti, includitur in significatione missionis uterque ab aliquo secundum rationem consilii vel imperii, respectus, scilicet : ælemus, prout a Patre et Filio sed magis secundum acceptionem potestatis et domi­ procedit; el temporalis, prout significatur in habitu­ nii et auctoritatis; unde legatus dicitur in humanis, dine ad creaturam, quæ novo modo se habet ad qui potestatem aut auctoritatem accipit a legante. illum. > — Hæc ille. Sed in divinis Filius et Spiritus Sanctus accipiunt Idem ponit, 1 p., q. 43, art. 2, ubi sic ait : < In auctoritatem et potestatem a Patre, ille nascendo, his quæ important originem divinarum personarum, iste procedendo. Ergo, quamvis sit ibi habitudo ori­ est quaxbm differentia attendenda. Quædam enim ginis, non tamen secundum eam dicetur persona in sui significatione important solam habitudinem legari seu mitti, sed secundum acceptionem auctori­ ad principium, ut processio et (γ) exitus. Quædam tatis et potestatis. Et si dicatur quod acceptio non vero, cum habitudine ad principium, determinant est aliud quam origo; non valet. Quia, si esset processionis terminum. Quorum quædam determi­ origo absque hoc quod communicaretur auctoritas, nant ætemum, sicut generatio ct spiratio; nam sicut est in (lore qui oritur ex arbore, talis origo generatio est processio divinæ personæ in naturam non induceret missionem ; et similiter, si esset aucto­ divinam ; et spiratio passive sumpta, importat pro­ ritatis communicatio sine origine, sicut est in huma­ cessionem amoris subsistentis. Quædam vero, cum nis, ibi salvaretur vera legationis ratio; propter habitudine ad principium, important terminum quod origo Filii non dicitur legatio in quantum (а) procemonem origini* a mittente ut fecundum quod origo, sed in quantum auctoritatis communicatio et quædam transfusio. importat er alia parte. Om. Pr. (б) eJ etieni urundum quod er alia parte importat proee*»ionem origini* a mittente. — Ad. Pr. (γ) et. — Om. Pr. (a) ab. — de Pr. (C) productio. — procwiio Pr. DISTINCTIO XV. ET XVI. — QUÆSTIO I. Tertio sic. Si Filius diceretur mitti a Patre secun­ dum rationem illam qua flos emittitur ab arbore, missio Filii esset ab æterno; ab æterno namque Filius est a Patre ut radius a sole, el flos seu rarnus ab arbore. Sed nullus dicit quod missio Filii sit œtcrna. Non ergo accipitur missio secundum illam rationem. Deinde arguit quarto contra easdem conclusiones, scilicet primam et secundam, quantum ad hoc quod dicunt quod de natione missionis est quod missus in termino ad quem mittitur novo modo esse incipiat. Hoc quidem, inquit iste, non est verum; immo sufficit quod ibi prius exsistens, de novo auctoritate uti incipiat, sicut patet in humanis. Nam exsistenti Parisiis, jxjtest Papa committere auctoritatem cau­ sam aliquam ventilandi et decidendi (a); et talis quidem diceretur legatus, non quia de novo veniret Parisios (5), sed quia jam ibi exsistens, de novo auctoritatem acciperet. Similiter etiam, si auctori­ tate accepta mandaretur ibi de novo ut ea uti inci­ peret, non est dubium quod diceretur quodammodo de novo legari. Sic ergo in proposito : non est de ratione divinæ personæ, quando legatur, quod de novo esse incipiat, sed quod accepta auctoritate de novo utatur. — Hæc ille in forma. C. — SOLUTIONES Ad argumenta contra primam et secundam CONCLUSIONES Ad argumenta Aureoli. — Ad primum istorum dicitur quod missio in divinis est eadem secundum rem cum prodüàtione, et missus cum producto; sed secundum rationem missio dicit de significato for­ mali processionem alicujus ab aliquo, quocumque modo procedàû Sed quia processio in divinis non potest esse nisi secundum originem, ideo missio in divinis, quoad significatum materiale, dicit proces­ sionem secundum originem. — Et cum dicitur quod persona quæ in divinis mittitur, legatur, et flos mis­ sus ab arbore non legatur ; dico quod non intendimus quod per omnia sunt similes missio personæ a per­ sona et floris ab arbore, sed solum in hoc quod utra­ que est solum processio secundum originem. Exem­ plum enim de flore positum est solum ad ostenden­ dum quod ad missionem non requiritur processio secundum consilium vel imperium, sed sufficit pro­ cessio secundum originem. Et ideo, cum ex illa similitudine infertur : emissio floris non est legatio, ergo missio personæ non est legatio, nulla est conse­ quentia; quia, licet nmbæ missiones conveniant in hoc quod est procedere secundum originem, tamen in hoc differunt quod illud quod mittitur ab arbore non perse operatur, nec per se subsistit dum mil(а) decidendi, — deicindrndi Pr (б) Parùiot. — Parùitu Pr. 65 litur, nec est suppositum distinctum a mittente; et alia infinita dissimilia possunt inveniri. Ad secundum dicitur quod missio de suo signifi­ cato formali non importat processionem secundum rationem consilii, nec secundum rationem imperii, nec secundum originem, nec secundum acceptionem potestatis, sed solum processionem alicujus ab aliquo in aliquid, quocumque modo procedat. Loquendo autem de significato materiali, dico quod missio in aliqua natura significat processionem secundum ori­ ginem, et secundum acceptionem potestatis, et natura, vel accidentis. — Et similiter, cum proba­ tur quod in divinis missio dicat processionem secun­ dum acceptionem potestatis, et non secundum origi­ nem, quia si esset ibi origo sine transfusione pote­ statis vel auctoritatis, sicut est in flore, etc.; negatur illud; immo est vera missionis ratio, sed non lega­ tionis (a). Unde istud argumentum solum probat quod legatio non dicat processionem secundum ori­ ginem, sed secundum auctoritatem. Et ideo, cum sic arguitur : legatio in divinis dicit talem processio­ nem el non talem, sed missio in divinis est legatio, ergo missio in divinis dicit processionem secun­ dum etc., est fallacia accidentis; accidit enim quod missio sit legatio. Ad tertium dicitur quod missionis ratio in divi­ nis, non pracise consistit in hoc quod est procedere secundum originem ; el ideo non est æterna. Ad quartum dicitur quod impossibile est aliquem noviter uti potestate sibi data Parisiis, quin novo modo sit Parisiis. Et ideo, cum arguens dicit quod sufficit quod missus noviter utatur auctoritate sibi collate, et non sit Parisiis noviter; dico quod illud non sufficit, cum sit impossibile el implicans contra­ dictionem, scilicet : quod noviter operetur Parisiis, el non sit Parisiis novo modo exsistendi. Nos enim dicimus aliquid noviter alicubi exsistere, \el no\o modo, si sit aliqua novitas in eo, \el in ejus effectu, vel si habeat novum respectum ad aliquid, quocum­ que modo et undecumque veniat ille respectus, sive sil ivi. vel rationis. Et sic patet quod argumenta non concludunt. Et hæc de primo articulo. ARTICULUS II. AN QÜÆL1BET PERSONA DIVINA MITTATUR A. — CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum sil Prima conclusio : quod soli Patri In divinis repugnnt rnlsslo. Probatur sic ista conclusio : Quia Patri repugnat missio, et cuilibet alteri personæ convenit missio; (a) reni nÜMionlf ratio ted non legationu. — vera ratio­ ni* tniuio led non legatio Pr. 11. — 5 66 LIBRI I. SENTENTIARUM ergo conclusio vera. Secunda pars antecedentis patet hominem album, oportet quod sit homo, et quod sit per dicta Sanctorum; sed prima probatur sic : albus; nisi alterum illorum diminuat rationem alte* < Missio in sui ratione importat processionem secun­ rius, ut cum dicitur : homo mortuus. Sed (piando dum originem ab alio in divinis. Unde, cum Pater prædicatur conjunctum secundum fleri, sufficit non sit ab alio, nullo modo convenit ei mitti; sed <1 uod alterum in fieri prædicetur; ut si dicatur quod solum Filio et Spiritui Sancto, quibus convenit esse Socrates est nunc factus homo albus, sufficit ad veri­ ab alio. > — Ista sunt verba sancti Docturis, 1 p., tatem hujus locutionis, quod sil nunc factus albus, q. 43, art. 4. Eamdem ponit, 1. Sentent., dist. 15, quamvis non sit factus homo. — Item, notandum q. 2, ari. 1, in solutione ad 4*·. quod quando aliquod coinjmsiluin prædicatur do aliquo secundum tien, diversimode se habet in Secunda conclusio est quod ini itero personam faciente et in facto. Quia ex parte facti, oportet quod divinam proprie convenit Patri et Hilo, sed utrumque prædicetur secundum esse, etsi non secun­ minus proprie convenit Spiritui Sancto. dum fieri ; unde si dicam : iste est factus homo albus, oportet eum esse hominem, el esse album, Probatur ista conclusio. Nam mittere dicit ratio­ nisi alterum sit diminuens rationem alterius; non nem principii in mittente. Si ergo mittens est princi­ autem oportet quod fiat homo, sed quod fiat albus. pium plurium pertinentium ad missionem, verius Ex prie autem facientis, quia non refertur ad videtur sibi competere ratio mittentis. Sed sic est de factum nisi secundum illud quod fit in ipso, sufficit Patre el Filio. Nam, secundum sanctum Thomam, quod faciens dicatur facere alterum tantum ; ut si 1 p., ubi supra, ari. 8 : < Cum dicitur aliqua per­ dicam : pictor facit parietem album, non oportet sona mitti, designatur ipsa persona ab alio exsistens, quod faciat esse parietem, et faciat eum esse album, el effectus visibilis aut invisibilis, secundum quem sed sufficit si faciat eum esse album tantum. — missio divinæ personæ attenditur. Si igitur mittens Dico ergo quod missio, quia ponit missum esse in designetur ut principium personæ missæ, sic non aliquo eo modo quo prius non erat, et sic fieri in quælibet persona mittit, sed solum illa cui convenit illo secundum illum modum, importat quamdam esse principium illius person© ; et sic Filius mittitur factionem, non realem factionem, sed rationis tan­ lanium a Patre, Spiritus Sanctus autem a Patre et tum, quæ terminatur ad relationem rationis et non Filio. Si vero persona mittens intelligalui esse prin­ rei; sicut Deus dicitur factus refugium. Sensus ergo cipium effectus secundum quem attenditur missio, est : Spiritus Sanctus est missus, id est factus est ens sic tota Trinitas mittit personam missam. » — Hæc ab alio exsistens in creatura per gratiam. Unde ille. — Ex quo patet quod Paler, dum mittit, ipse oportet ad hoc quod dicatur missus, quod sit ab alio, est principium personæ missæ et ipsius effectus mis­ et fiat in aliquo secundum novam habitudinem ; sionis; et similiter, dum Filius mittit Spiritum propter quod Pater non potest dici mitti, quia non Sanctum ; sed dum Spiritus Sanctus mittit aliquam est ab alio. Si autem accipiamus ex parte mittentis, personam, non est principium personæ quam mittit, tunc mittere Spiritum Sanctum nihil aliud est quam sed effectus missionis. facere Spiritum Sanctum, exsistentem ab alio, esse Quod autem Spiritus Sanctus mittat personam in aliquo secundum novam habitudinem ; et ideo divinam, patet per Augustinum, 2. de Trinitate, cuicumque personæ convenit facere alterum istorum, cap. 5, dicentem quod Filius mittitur a se cl a Spi­ scilicet quod sit in aliquo secundum novam habitu­ ritu Sancio, el Spiritus Sanctus mittitur a se et a dinem, dicetur mittere Spiritum Sanctum, quamvis Filio. Hoc recitat sanctus Thomas, ubi supra. Primo non sil principium Spiritus Sancti secundum quod autem Sentent., disl. 15, q. 3, art. 1, sic ait : est ab alio. Et quia (1) tota Trinitas facit Spiritum < Quidam dixerunt quod proprie Spiritus Sanctus Sanctum esse in aliquo secundum novam habitudi­ dicilur se mittere. Et hoc determinandum videtur, nem, propter donum collatum totius Trinitatis; ideo si virtus nominis attendatur. Missio enim, ut dictum tota Trinitas dicitur Spiritum Sanctum mittere, el est, importat duo, scilicet : missum esse ab alio, ipse seipeum mittit, el ipse a se mittitur, sub eodem ratione auctoritatis quam importat; el iterum effe­ sensu. » — Hæc ille. ctum, secundum quem novo modo in aliqua crea­ Ex quibus patet quod, cum dicitur : Filius vel tura Spiritus Sanctus datur. Unde sensus est Spi­ Paler mittit Spiritum Sanctum, Paler vel Filius ritus Sanctus mittitur, id est : ab aliquo est, et fit designatur esse principium duorum qu© importat novo inudo in aliquo, nulla tamen mutatione facta missio, scilicet quoi Spiritus Sanctus est ab alio, et circa ipsum, sicut prius dictum est. Notandum qu licet quaelibet istarum propositionum sit propria, dicatur secundum ease, oportet quod utrumque illo­ rum in esse dicatur; ut si dicam Socratem esse (a) quia. — quod Pr. DISTINCTIO XV. ET XVI. — QUÆSTIO I. tamen prima plus videtur habere proprietatis; sicut et ista : Filius mittit Spiritum Sanctum, quam ista : Filius mittit seipsuin. Et credo quod ista fuit mens sancti Doctoris. Sed contra hoc arguit Aureolus (difit. 15, q. 1, art. 3), dicens quod hic modus dicendi (scilicet qui recitatus est de Summa, 1 p., q. 43, art. 8, cum posui secundam conclusionem)ille, inquam, modus nihil facit nos scire. De hoc enim dubium est : utrum persona mittens, per hoc quod dicitur mit­ tere, designetur esse principium, sicut persona quæ mittitur, designatur, ex hoc quod mittitur, esse prin­ cipiate. In hoc enim difficultatem faciunt multi. Mitti quidem et mittere videntur unum significare, licet unum active et reliquum passive; propter quod, si mitti importat originari, mittere videtur impor­ tare originare. Et in hoc est difficultas hujus quæsiti, quæ non tollitur per istum modum dicendi. — Hæc ille. Ad istud respondetur quod iste modus sancti Docto­ ris plenius facit nos scire veritatem quæsiti quam modus aliorum. Et cum iste arguit quod dubium est an persona mittens, etc.; dico quod istud dubium ipse solvit, tam in Scripto quam in Summa, cum ponit sententialiter quod nulla persona mittit, nisi sit principium alicujus importati per missionem, scilicet : vel personæ missæ et effectus missionis, per quem modum mittit Filium Pater, el Spiritum Sanctum Pater et Filius; vel saltem nisi sit princi­ pium solius effectus missionis, licet non personæ missæ, quo modo Spiritus Sanctus mittit seipsum et Filium, et Filius mittit seipsuin. Non tamen oportet quod persona quæ mittit, sil principium personæ missæ, nisi in propriissima missione, quæ competit Patri respectu Filii et respectu Spiritus Sancti, et Filio respectu Spiritus Sancti, non autem respectu sui, nec convenit Spiritui Sancto respectu sui vel Filii. — Et cum dicitur quod difficultas est, cur mittere non dicit originare, sicut mitti dicit origi­ nari ; conceditur; sed ista elucidatur jær dicta sancti Doctoris in Scripto prius allegata, ubi ostendit quo· modo diversimode se habet in faciente et facto, quando aliquod conqiositum predicatin' de alio secun­ dum fieri. Unde, licet mittere propriissime dictum dicat originare, sicut mitti dicit originari; tamen cum aliter accipitur, non dicit originare, sed facere personam originalam esse in aliquo secundum novam habitudinem, ut dictum fuit. Quare autem mitti semper importat originari a mittente vel ab alio, non semper autem mittere dicit originare personam missam vel aliam ; dico quod nec mittere, de (a) for­ mali significato, significat originare, nec mitti origi­ nari. Sed mitti dicit processionem vel exitum alicu­ jus ab aliquo in aliquid ; et quia in divinis non est alius exitus, nisi secundum originem ; ideo, de signi(a) de, — Om. Pr. 67 ficato materiali, in divinis mitti dicit originari. Mit­ tere autem, de formali significato, dicit esse princi­ pium alicujus importati vel requisiti ad missionem; et quia talia sunt duo : persona missa, et effectus missionis vel nova habitudo; ideo, respectu cujuscumque aliquid dicatur esse principium, dicetur personam mittere. Unde formalia significata illorum verborum, mittere et mitti, sunt opposita, scilicet procedere ct principiare ; sed non materialia. El de hoc sunt infinita exempla. Quæro enim ab arguente : unde esi quod omne calefactum esi creatum, et tamen non omne calefaciens est creans? Omne com­ municans in divinis est producens in divinis, non tamen omne communicatum est productum, ut palet de essentialibus attributis; et tamen communicare et communicari significant unum, licet communi­ care significatione activa, communicari vero passiva; isto modo enim ipse arguit. B. — OBJECTIONES Contra secundam conclusionem Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ clusionem arguit Scotus (juxta Aureolum, ubi supra), probando quod non quælibet persona mittat perso­ nam divinam. Primo sic. Mittere et mitti sunt opposita relative; sed mitti includit produci ; ergo mittere includit suum correlativum, quod est producere. Secundo. Si oppositum de opposito, el propositum de proposito; sed mittere et mitti sunt opposita; ergo mittere erit originare, cum mitti sit originari. Tertio. Mittere et mitti videntur eamdem rem significare secundum diversos modos grammaticales; sed mitti significat respectum originis ad intra cum connotatione termini extra ; ergo millere significabit respectum originis ad intra; unde, cum significet active illud quod mitti significat passive, et mitti includat originari, sequitur quod mittere includet originare. Quarto. Mittere est authenlice dare secundum acceptionem factorum ; sed dare authentice non potest divina persona, nisi secundum auctoritatem originis; ergo omnis persona quæ aliam mittit, ipsam original. Quinto. Si do ratione jærsonæ mittentis non est quod missam originel, ita quod Spiritus Sanctus possit mittere Filium \el seipsum, pari ratione Filius poterit mittere Patrem; sicut enim Spiritus Sanctus producitur a Filio, sic Filius a Patre. Sed Augustinus expresse dicit, 4. dc Trinitate, cap. ultimo, quod Pater non legitur missus propter aucto­ ritatem principii. Ergo Spiritus Sanctus non mittet Filium a quo procedit. Sexto. Persona mittens dicitur operari per mis­ sam ; sicut Pater diffundere char i talem per Spiritum LIDRI I. SENTENTIARUM 69 .Sanctum et erudire per Filium. Sed nulla persona dicit ir operari per aliam, nisi quatenus original eam. Igitur idem quod prius. C. — SOLUTIONES AD ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — A<1 primum dico quoi modus arguendi non valet, nisi addito in minnri, quod mitti, de formali significatione, in recto includeret produci ; quod negatur. Mitti enim, de formali significato, dicit fieri entem ab alio novo modo in creatura, ita quod ly fieri cadat super hoc totum : ens ab alio novo modo in aliquo, non ratione primae partis, scilicet ens ab alio, sed ratione secun­ da*, scilicet in aliquo novo modo, ut dictum est in secunda conclusione. Constat autem quod in hac descriptione non ponitur produci in recto, sed in obliquo; non enim mitti est produci in aliquo novi· 1er, sed est productum fieri in aliquo noviter. Adhuc autem darius est, si mitti describatur sic : Mitti est | exire ab aliquo in aliquid, ut dictum est in solutione argumenti Aureoli. Et instantia ibi data, ostendit istud argumentum non procedere. Ad Micundum dicitur quod illa regula non tenet, nisi ubi in utraque combinatione est praedicatio for­ malis in primo modo dicendi per se, vel saltem in | v.Tundo. Exemplum primi : Sanitas et infirmitas I sunt opposita, et projiortio humorum et disproportio humorum sunt opposita ; ideo liene sequitur, si pro- | [>ortio est genus sanitatis, quod disproportio erit ! genus infirmitatis. Exemplum secundi : Album esi disgregalivum ; igitur nigrum est congregati vum. Nec tamen opoiiet quod contrariorum contraria sint genera, sed de differentiis, bene oportet quod con­ trariorum contraria» sint differentia*. Unde non sequitur : album et nigrum sunt contraria; ergo, sicut album est visibile, nigrum est invisibile. Ad tertium dicitur quod mitti non significat respe­ ctum originis, de significato formali, sed de mate­ riali ; ideo non oportet quod, si mitti dicit respectum originis, quod Miniliter mittere dicat respectum oppositum. Ad quartum negatur major. Nam tunc Filius non mitteret Spiritum Sanctum ;quia, proprie loquendo, solus Pater dat authentice. Ille enim proprie dicitur auctor, qui non habet ab alio, sed communicat aliis; constat autem quod Filius habet a Patro quod det Spiritum Sanctum. Concesso tamen quod |n?rsona qu elibel producens aliam det illam authentice, adhuc falsa est major; quia ad rationem mittentis, non est quod habeat auctoritatem super missum. Patet : quia, secundum sanctum Thomam. dans consilium rvgi dicitur eurn mittere, ut dicitur, 1 p., q. 43, art. i, el recitatum est in prima conclusione articuli pnmt Dato tamen quod mittere dicat auctoritatem, illa tamen est respectu missionis, el non respectu missi. Ad quintum dicitur quod non est de ratione mit­ tentis quod missum originel, sed solum quod originatnm facit esse novo modo in aliquo. Et ideo, quia Pater a nullo est originatus, ideo nec a se, nec ab alio mittitur. Sed quia Filius est originatus, licet non a se, ideo Filius potest se mittere; quia, licet non originel se, tamen originalum facit esse noviter in aliquo. Et consimiliter dico de Spiritu Sancto. Ad sextum negatur major; sed sufficit quod ope­ retur effectum missionis. Et istæ responsiones dantur, de missione communiter dicta loquendo; nam stri­ ctius et proprius loquendb de missione, ut dicebatur in secunda conclusione hujus articuli, argumento­ rum conclusiones vene sunt, non propter vim ratio­ num, sed propter dicta Sanctorum. Et hæc ile secundo articulo. ARTICULUS 111. AN ALIQUA PERSONA DIVINA MITTATUR, NULLA ALIA MISSA A. — CONCLUSIONES Quantum ad tertium articulum, sit Prima conclusio : quod missio Filii distinguitur n missione Spiritus Sancti. Probatur conclusio. Quia generatio Filii distingui­ tur a processione Spiritus Sancti ; ergo missio unius a missione alterius. Tenet consequentia ; quia missio Filii, vel esi generatio ejus, vel non distinguitur ab ea secundum rem, licet quantum ad rationem dicat ultra processionem Filii aliquos respectus rationis; <•1 eodem modo, processio Spiritus Sancti est ejus missio, licet différai ratione. Secunda conclusio est quod Istæ duæ processio­ nes conveniunt quantum ad effertum, et diffe­ runt. Probatur secundum sanctum Thomam, 1 p., q. 43, art. 5, ad 3*·, ubi sic ait : « Missio, inquit, importat originem ]>ersonæ missa* cl habitationem per gratiam, ut supra dictum est. Si ergo loquamur de missione quantum nd originem, sic missio Filii distinguitur a missione Spiritus Sancti, sicut gene­ ratio a processione. Si nutem quantum ad effectum gratia*, sic conveniunt illæ duæ processiones in radice gratia* (x), sed (6) distinguuntur in effectibus — («) gralias. — Otn. Pr. (6) ted. — trgo et Pr. DISTINCTIO XV. ET XVI. — QUÆSTIO I. gratis (α), qui sunt intellectus illuminatio, et affe­ ctus inflammatio. » — Hæc ille. Tertia conclusio est quod nunquam Spiritus Sanctus mittitur, quin mittatur Filius, loquendo de missione invisibili; nec econtrn. Probatur ista conclusio. Quandocumque mittitur divina persona, datur gratia gratum faciens. Sed quandocumque datur gratia gratum faciens, illu­ minatur intellectus, et sic mittitur Filius; inflam­ matur affectus, et sic Spiritus Sanctus mittitur. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1 p., ibidem; et dictam probationem, in sententia, in ubi sic ait : « Licet omnia dona, in quantum dona sunt, attribuantur Spiritui Sancto, quia habet ratio­ nem primi doni, secundum quod est Amor, ut supra dictum est; aliqua (fi) tamen dona, secundum pro­ prias rationes, attribuuntur per quamdam appropria­ tionem Filio, scilicet illa quæ pertinent ad intelle­ ctum; et secundum illa dona attenditur missio Filii. Unde Augustinus dicit, 4. de Trinitate (cap.20), quod Filius invisibiliter mittitur, cum a quocumque cognoscitur atque percipitur. > — Hæc ille. Eamdem conclusionem ponit, 1. Sentent., dist. 15, q. 4, art. 2. « Una, inquit, missio nunquam est sine alia; quia amor notitiam sequitur, et notitia perfecta, secundum quam est missio Filii, semper inducit amorem; et ideo simul infunduntur, et simul augmenlanlur. » — Hæc ille. — Et, ad 4’·, sic ait : < Illa notitia ex qua procedit amor, viget in fruentibus divino amore ; perquam scilicet cognoscunt divinam bonitatem in quantum est finis, et in quan­ tum est largissime fluens in eos sua beneficia ; el talem notitiam perfecte non habent qui amore ipsius non accenduntur. » — Htpc ille. B. — OBJECTIONES CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Sed contra ista arguit Aureolus (dist. 15, q. 1 , art. 2), signanter contra tertiam conclusionem, in hoc quod innuit quod non per omnem perceptionem veritatis dicitur mitti Verbum. Primo. Him:, inquit, non videtur verum, cum sapientia aliquorum malorum hominum attribuatur dono Dei. Unde sapientia Salomonis perseveravit in eo, tempore quo extitit in peccnto mortali; et tamen secundum eam missum est sibi Verbum, quod est sapientia, quam postulat, ubi ait : Mitte illam de cadis sanctis (Sapient., cap. 9, v. 10). Videtur (») grati*. — Om. Pr. (C) aliqua. — alia Pr. 69 ergo quod Verbi missio separetur in eoa dono charitatis. Secundo. Quia, Eccli. 1, dicitur quod omnis sapientia a Domino Deo est, et quod fons tapientiœ est Verbum Dei in excelsis. Et ibi loquitur sapiens de cognitione veritatis creaturarum, non solum de cognitione divinorum. Unde ait : Altitudi­ nem cudi, latitudinem terne, et profundum abyssi quis dimensus est i Et tunc subdit quod fons sapien­ tia· est Verbum Dei in excelsis. El hoc non es^et, nisi Filius mitteretur dum percipitur omnis pro­ funda veritas, esto etiam quoti non spectet ad charitatem. Ergo idem quod prius. — Hæc ille. C. — SOLUTIONES Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum isto­ rum dicitur quod, licet omnis sapientia sil donum Dei, non tamen per omnem sapientiam Verbum dicitur inhabitare illum cui sapientia illa datur, sed solum quando datur cum gratia gratum faciente; ac per hoc, cum missio personæ fiat ad inhabitandum illum ad quem mittitur, non sequitur si aliquis habet sapientiam ex dono Verbi, quod ad eum mittatur Verbum. Et istam responsionem dat sanctus Doctor, 1 p., q. 43, art. 3, ad tertium argumentum, quod includit ista duo quæ facta sunt ab arguente isto. Et cum dicitur de Salomone, etc.; — dico quod, sicut fides non infunditur nisi illi ad quem mittitur Filius, illa tamen fides manet, Christo desinente inhabitare quem prius habitabat; ita in infusione sapientia?, Salomon recipit Spiritum Sanctum et Filium, qui invisibiliter nd eum missi sunt; quando tamen ille mortaliter peccavit, non amisit ex toto illam sapien­ tiam, dum personæ ad eum missa? ab eo recesse­ runt. Tamen non credo quod dum erat in peccato mortali, haberet perfecte illam actualem notitiam, de qua locutus est sanctus Doctor in 1. Sentent., ut statim in line tertia» conclusionis recitavi. Ad secundum |»er idem. Modo ad primum argumentum quæstionis, nega­ tur quod Paler mittatur. Nec valet probatio; quia dare et mittere differunt, ut dictum est. Aliter tamen solvit sanctus Thomas, t p , q. 43, art. 4, ad I e. Dicit enim quod, < si ly dare importat liberalem communicationem a liciijus, sic Paler dal seipsum, in quantum libera liter se communicat creatura? ad fruendum. Si vero importet auctoritatem dantis respectu ejus quod datur, sic non convenit dari in divinis, nisi |>ersonæ quæ est ab alio, sicut nec mitti, d Et intendit, ut videtur, quod dari non con­ vertitur cum mitti, nisi datio importaret dictam auctoritatem. Ad illud in op|>ositum respondet, eadem quæstione, 70 LIBRI L SENTENTIARUM art 1 (ad Ie), quod < missio importat minoratio­ ratione importet quod sit actus voluntatis. Similiter nem in eo qui mittitur, secundum quod importat etiam non potest dici quod sic moveat Spiritus San­ processionem a principio mittente, aut secundum ctus voluntatem ad actum diligendi sicut movetur imperium, aut secundum consilium, quia imperans instrumentum,quod etsi sitprincipium actus, non ta­ est major, et consilians est sapienlior; sed in divinis men est in ipso agere vel non agere. Sic enim etiam(a) non importat nisi processionem originis, quæ est tolleretur ratio voluntarii, et excluderetur per con­ secundum aequalitatem, ut supra dictum est ». — sequens ratio meriti ; cum tamen dilectio charitatis sit radix merendi. Sed oportet quod sic moveatur Hæc ille. voluntas a Spiritu Sancto ad diligendum, quod etiam ipsa sit efficiens hunc actum. Nullus autem actus perfecte producitur ab aliqua potentia activa (6), nisi sit ei connaturalis per aliquam formam, quæ sit principium actionis. Undo Deus, qui omnia movet ad debitos fines, singulis robus indidit formas, per quas inclinantur ad fines sibi præstitutos a Deo; et QUÆSTIO I. secundum hoc disponit omnia suaviter, ut dicitur Sap. 8 (v. 1). Manifestum autem est quod actus UTRUM CHARITAS SIT ALIQUIS HABITUS IN ANIMA charitatis excedit naturam potentiæ voluntatis. Nisi CREATUS ergo aliqua forma superadderetur potentiæ naturali, perquam inclinaretur ad dilectionis actum, secun­ irca dec imam sepi imam distinctionem dum hoc esset actus iste imperfectior actibus aliarum quaeritur : Utrum charitas sit aliquis virtutum, nec esset facilis, nec delectabilis. Quod habitus creatus in anima. patet esse falsum ; quia nulla virtus habet tantam Et arguitur quod non. Nulla creatura inclinationem ad suum actum, sicut charitas; nec est dignior anima Christi ; sed charitas est dignior aliqua ita delectabiliter operatur. Unde maximo anima Christi, quia ipsa charitato anima Christi necesee est quod ad actum charitatis exsistat in nobis digna est et bona; ergo charitas non est creatura. aliqua habitualis forma, superaddita potentiæ natu­ In oppositum arguitur per Augustinum, qui, 3. de rali, inclinans ipsam ad charitatis actum, et faciens Doctrina Christiana (cap. 10), dicit : Charitatem eam prompte ct delectabiliter operari, » — Hæc ille voco animi motum ad [ruendum Deo propter in forma. ipsum; sed motus animi est aliquid creatum in Eamdem probationem ponit idem, de Virtutibus, anima ; ergo charitas est quid creatum in anima. q. 2, art. I, ubi deduxit prolixe quod α si actus charitatis in homine non ex aliquo habitu interiori In hac quaestione erunt duo articuli. In primo procedat naturali potentiæ superaddito, sed ex mo­ ponentur conclusiones. In secundo dubitationes. tione Spiritus Sancti, sequitur alterum duorum : vel quod actus charitatis non sit voluntarius, quod est impossibile ; aut quod non excedat facultatem ARTICULUS 1. natune, et hoc est haereticum ». — Item, ibi deducit quod, « illo habitu remoto, actus charitatis, aut non PONUNTUR CONCLUSIONES erit actus voluntatis, aut quod non erit meritorius. » Quantum ad primum, sil — Item, quod « homo qui est in charitate, ad actum charitatis non sit promptus, neque illum delectabi­ Prima conclusio : quod motus chartum* neces­ liter agat. Ex hoc enim actus virtutum sunt nobis sario requirit formam nliqunm hnbitunlem in delectabiles, quod secundum habitus conformamur nobis, superadditam potent Ue naturali. ad illos, et inclinamur in illos per modum inclinatioI nis naturalis ». Probetur sic ista conclusio, secundum sanctum Eamdem conclusionem tenet, 1. Sentent., dist. 17, Thotnsm, 2B 2·, q. 213, art. 2, ubi sic arguit : q. 1, art. 1, ubi sic arguit : u Tota, inquit, bonitas < Si motus char i tatis, ita procedit a Spiritu Sancto ' animæ ipsius est ex charitate ; unde quantum bona movente humanam mentem, quod mens humana sit est, tantum habet de charitate, et si charitatem non tantummodo mota et nullo modo sit principium habet, nihil est, sicut dicitur 1. Corinth., 13. Con­ hujus motus, sicut cum aliquod corpus movetur ab stat autem quod per charitatem anima non minus aliquo exteriori movente, nullo modo ille motus erit habet de bonitate in esse gratiae, quam per virtutem voluntarius. Hoc enim est contra rationem volun­ acquisitam in esse politico. Virtus autem politica duo tarii > cujus oportet principium in ipso esee. Unde sequeretur quod diligere non esset voluntarium; (a) chant. — Om. Pr quod implicat contradictionem, cum amor de sui (C) activa. — ραιιιυα Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. 71 facit; quia facit bonum habentem, et opus ejus dem non movet divinam voluntatem ut hominem ad bonum reddit. Multo ergo fortius hoc faciet chantas. bonum illud ordinet, sed potius e converso, ex hoc Neutrum autem horum effici |>oterit, nisi charitas ipso quod Deus sua voluntate aliquem ordinat in sit habitus creatus. Constat enim quod omne esse vitam ætemam, præstet ei (α) aliquid per quod sit est a forma aliqua inhærento, sicut est album ah dignus vite ætrrna. Et hoc est quod dicitur, Coteau., 1 a! bed i ne, et esse substantiale a forma substantiali. (v. 12) : Qui dignos nos fecit in partem Sancto­ Sicut igitur non potest intelligi quod paries sit albus rum in lumine. Et hujus ratio est : quia, sicut sine albedine inhærente, ita non potest intelligi quod scientia Dei est cau«a rerum, non causate a rebus, anima sit bona in esse gratuito sine charitato et ut nostra ; ite el voluntas ejus est effectrix (Ç) boni, gratia informante ipsam. Similiter etiam, cum actus et non (γ) causata a bono, sicut nostra. Sic ergo proportional ur potentiæ activa.» vel operativæ sicut homo dicitur gratiam Dei habere, non solum ex hoc effectus propriæ causæ, impossibile est intelligere quod homo diligitur a Deo in vitam ætemam, sed quod actus perfectus in bonitate sit a potentia non ex hoc quod datur ei aliquod donum per quod est jierfecte per habitum; sicut etiam calefacere non dignus vite æterna ; et hoc donum dicitur gratia gra­ potest esse ab igne, nisi mediante calore. Et ideo, tum faciens; aliter enim etiam in peccato mortali cum actus charitatis perfectionem quamdam habeat exsistens posset dici esse in gratia Dei, si gratia ex hoc quod est meritorius omnibus modis, oportet solam divinam acceptationem diceret,cum contingat ponere charitatem esse habitum creatum in anima, aliquem peccatorem esse praedestinatum ad vitem qui quidem efficienter est a tota Trinitate, sed exem­ ætemam habendam. > — Hæc ille. plari ter manat ab Amore, qui est Spiritus Sanctus; Idem ponit, 1* 2·, q. 110, art. I et 2. In primo et ideo frequenter invenitur quod Spiritus Sanctus quidem dicit quod « secundum communem modum sit amor quo diligimus Deum et proximum, d — loquendi, gratia tripliciter accipi consuevit. Uno Hæc ille. modo, pro dilectione alicujus; sicut consuevimus dicere quod iste miles habet gratiam regis, id est, Secunda conclusio est quod actus meritorius rex habet eum gratum. Secundo modo, sumitur pro necessario requirit gratiam creatam in anima aliquo dono gratis dato ; sicut consuevimus dicere : eliciente vel producente hujusmodi actum. hanc gratiam facio libi. Tertio modo, sumitur pro recompensatione beneficii gratis dati, secundum Probatur, quantum ad primam partem, quod quod dicimur agere gratias benefactori. Quorum gratia requiratur. Unde sanctus Thomas, 1* 2*. trium secundum dependet ex primo; el ex secundo q. 109, art. 5, sic probat : α Actus perducentes ad procedit tertium n. In secundo autem articulo ejus­ finem oportet esse fini proportionated. Nullus autem dem quæstionis, dicit ; « In eo qui dicitur gratiam actus excedit proportionem principii activi. Et ideo Dei habere, significatur esse quidam effectus gra­ videmus in rebus naturalibus quod nulla res |»tesl tuite Dei voluntatis. Dictum est autem supra, quod perficere eifectum per suam operationem qui excedat dupliciter ex gratuite Dei voluntate homo adjuvatur. virtutem activam, sed solum jiotcsl producere per Uno modo, in quantum anima hominis movetur operationem suam effectum suæ virtuti proportiona- a Deo ad aliquid cognoscendum, vel agendum, vel tum. Vita autem æterna est finis excedens propor­ volendum; el hoc modo ipse gratuitus effectus in tionem humanæ natune, ut dictum est. Et ideo homine non est qualitas, sed motus quidam animæ; homo per sua naturalia non |>otest producere opera actus (δ) enim moventis in moto est motus, ut meritoria proportionate vite æternæ; sed ad hoc dicitur 3. Physic, (t. c. 16). Alio modo adjuvatur exigitur altior virtus, quæ est virtus gratiæ. Et ideo homo ex gratuita Dei voluntate, secundum quod sine gratia homo non potest mereri vitam ætemam ; habituale donum a Deo animæ infunditur. Et hoc potest tamen facere opera perducentia ad aliquod ideo, quia non est conveniens quod Deus minus pro­ bonum homini connaturale. » — Hæc ille. — Idem videat his quos diligit ad supematurale bonum, argumentum ponit, 2. Sentent., dist. 29, q. 1, quam creaturis quas diligit ad bonum naturale art. 1. halnmdum. Creaturis autem naturalibus sic providit, Sed secundam partem, scilicet quod hujusmodi ut non solum moveat eas ad actus naturales, sed gratia sit aliquid creatum in anima, probat sanctus etiam largiatur eis formas et virtutes quasdam, quæ Thomas, de Veritate, q. 27, art. 1, sic : < Deus sunt principia actuum, ut secundum seipsas incli­ aliquibus vult l>onum supernatural^, quod est vite nentur ad hujusmodi motus; et sic motus quibus a «•terna. Sed hoc bonum Deus vult alicui digno, et Deo moventur fiunt creaturis connalurales et faci­ nulli indigno. Ex natura autem sua homo non est les, secundum illud Sapient., 8(v. 1), quod dispo· dignus tanto bonOj cum sit supematurale ; et ideo, (a) ei. — enim Pr. ex hoc ipso quod ponitur quis Deo gratus respectu (ό) effectrix. — efficax Pr. hujus boni, ponitur quod in eo sit aliquid per quod (γ) non. — Om, Pr. sit dignus tali bono super sua naturalia; quod qui­ (δ) volun/afu. — Ad. Pr. LlDdl I. SEN’TENTI AK U JI nit suaviter. Multo igitur magis illis quos movet ad habendum bonum supernaturale sternum, infundit aliquas formas seu qualitates supernalurales, secun­ dum quas suaviter el prompte ab ipso moveantur ad bonum æternuin consequendum. F.t sic donum gra­ tis est quædam qualitas. » — Hæc ille* Idem probat, 2. Sentent.,
  • t. 26, q. 1, art. 1 el2. — Item, 3. Contra Gentiles, cap. 150: < Opor­ tet, inquit, gratiam aliquid in homine gratificato cxse, quasi quamdam formam el perfectionem ipsius. Quod enim in aliquem finem dirigitur, oportet quod habeat continuum ordinem in ipsum ; nam movens continue mutat, quousque mobile per motum finem sortiatur. Cum igitur auxilio divinæ gratia* homo dirigatur in ultimum finem, ut ostensum est, oportet quod continue homo isto auxilio potiatur, quousque ad finem perveniat. Hoc autem non esset, si prodictum auxilium participaret homo secundum aliquem mutum aut passionem» et non secundum aliquam formam manentem el quasi quietantem in ipso. Moins enim el passio talis non esset in homine, nisi «piando actu converteretur in finem ; quod non continue ab homine agitur, ut praecipue patet in dormientibus. Bd ergo gratia gratum faciens, aliqua forma et perfectio in homine manens, etiam cum non operatur, p — Hæc ille. — Ibi etiam ponit mul­ tas alias pulcherrimas rationes. Tertia conclusio est quod gratia gratum faciens reallter distinguitur a charltate, el ab omni virtute. portionem cujuslibet naturæ creatæ, soli Deo conna­ tural exsistens. Unde o|x>rtet quod homini etiam detur aliquid, non solum per quod operetur ad finem, vel per quod inclinetur ejus appetitus in finem illum, sed etiam per quod ipsa natura homi­ nis elevetur ad quamdam dignitatem, secundum quam talis finis sil ei competens; et ad hoc datur gratia. Ad inclinandum autem affectum in hunc finem, datur chantas. Ad exsequendum autem opera quibus praedictus finis acquiritur, dantur aliæ vir­ tutes. Et ideo, sicut (a) in rebus naturalibus est aliud natura ipsa, quam inclinatio naturæ, vel ejus motus aut operatio; ita et (6) in gratuitis est aliud gratia a charitate, et a caderis virtutibus. Et quod hæc comparatio (γ) sil recte accepta, patet per Diony­ sium, in 2. cap. Cœlestis Hierarchies, ubi dicit quod non potest aliquis habere spiritualem operatio­ nem, nisi prius esse spirituale accipiat; sicut nec operationem alicujus (o) naturæ, nisi prius habeat esse in illa natura. » — Hæc ille. — Allegat etiam, ibidem, Augustinum, in de Praedestinatione San­ ctorum I lib. un., cap. 16), qui dicit quod gratia pravenit charilalem ; constat autem quod idem non pro­ venit seipsum. Eamdem conclusionem ponit, la 2*, q. ΓΙΟ, art. 3 ; el intendit consimilem probationem, scilicet (e) : < Virtutes acquisite per actus humanos, sunt dispo­ sitiones quibus homo convenienter disponitur in online ad naturam qua est homo; virtutes autem infusæ disponunt hominem alliori motio, et ad allio­ rum finem; unde oportet etiam quod in ordine ad aliam altiorein naturam. Virtus enim uniuscujusque rei est in ordine ad aliquam naturam praeexsisten­ tem , quando scilicet disponitur secundum quod con­ gruit suas naturae. Hoc autem est in ordine ad natu­ ram divinam participandum, secundum quod dicitur 2. Petr., 1 (v. 4) : Magna et pretiosa nobis pro­ missa donavit, ut per hoc efficiamini divin:e con­ sortes naturæ, et secundum acceptionem hujus naturo, dicuntur homines regenerari in filios Dei. Igitur, sicut lumen naturale rationis est aliquid praeter virtutes acquisitas, quæ dicuntur in ordine ad ipsum lumen naturale; ita etiam ipsum lumen graliæ, quod (ζ) est participatio divinæ naturo, est aliquid praeter virtutis infusas, quæ a lumine illo derivantur. Sicut enim virtutes acquisite perficiunt hominem ad ambulandum congruenter lumini natu­ rali rationis; ita virtutes infusæ perficiunt hominem ad ambulandum congruenter lumini gratiæ. b — Hæc ille. — Idem ponit, 2. Sentent,, dist. 26, q. 1, art. 4. — Item,3. Contra Gentiles, cap. 150,151, 152,153. Istam conclusionem probat sanctus Doctor, de Veritate, q. 27, ari. 2, sic : . — Hæc ille. Consimile ponit in multis aliis locis, ut 2. Sen­ tent., dist. 26, q. 1, art. 5;et 1* 2*, q. Ill, art. 3, ubi ponit quoti quinque sunt effectus gratiæ in nobis. Quorum primus est ut anima sanetur et fiat grata Deo; hæc enim gratia operatur formaliter, non effe­ ctive. Secundus est ut bonum velit; et istum effe­ ctum principaliter facit, quanturn ad substantiam, ipsum liberum arbitrium, licet gratia coagat ad illum non immediate, sed mediantibus aliis virtutibus; verumtamen gratia dat formam per quam ille actus est meritorius. Tertius est ut bonum quod vult, effi­ caciter operetur. Quartus est ut in bono proficiat et perseveret. Et hos duos operatur, mediante libero arbitrio, effective. Quintus est ut ad gloriam perve­ niat. Nam, secundum quod ipse ponit, de Veritate, q. 27, art. 5, ad 6e® : < Sicut chantas viæ non tol­ litur, sed in patria remanet augmentait, propter hoc quod in sui ratione nullum defectum importat; ita et gratia, cum nullum in sui ratione importet defediversa perfectio naturæ in statu viæ et patriæ, quantum ad gratiam, propter diversam formam per­ ficientem, sed propter diversam perfectionis men­ suram. Si autem gratiam accipiamus cum omnibus virtutibus quas informat, sic gratia et gloria non supl idem ; quia aliqua* virtutes in patria evacua­ buntur, sicut fides et spes. > — Hæc ille. — Illud autem quod dictum est de gratia et gloria, ponit etiam 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 1, ad ubi dicit : « Gratia consummata in anima est idem quod gloriæ lumen. » — Hæc ille. — Item, de Veritate, q. 8, ari. 3, ad 10*·*. Ipsa autem gratia, propter tot effectus, dicitur proveniens et subsequens, operans et cooperaris : operans ratione primi effectus, coopérons respectu secundi; proveniens respectu primi, suboequens respectu alterius. Semper enim gratia accepta secun­ dum effectum priorem, [>otest dici proveniens; et accepta secundum effectum posteriorem, potest dici subsequens. Sed de hoc queere 1*2*, q. Ill, art. 3; et 2. Sentent., dist. 26, q. 1, art. 5; et de Ven­ tate, q. 27, art. 5 (ad 6*®). Hæc de primo articulo. ARTICULUS 11. PONUNTUR DUBITATIONES A. — OBJECTIONES § 1. — CONTHA PRIMAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum videtur arguera Aureolus, et princi- 74 LIBRf î. SENTENTIARUM pâli ter contra aliqua dicta in probatione primæ con­ clusionis. El primo loco, in hac distinctione (q. I, art. 3). Primo sic : Hæc, inquit, opinio non videtur necessitatem charitatis super alios naturales habitus demonstrare. Non enim est verum quin voluntas possit in substantiam actus dilectionis charitativæ, in puris naturalibus constituta. Diligere enim super omnia Deum, et supra se, el toto conamine et ex lota virtute, est habere substantiam charitativæ dile­ ctionis. Sed secundum istos, Is 2·, q. 109, art. 3, homo in naturalibus constitutus potest Deum diligere super se, et super omnia ; et similiter angelus idem potest (a). Ergo voluntas habet principium sufficiens in se, sine habitu superaddito supernaturaliter; ergo potest in substantiam dilectionis charitativæ. Unde non apparet quin sit repugnantia in his duabus propositionibus: prima quidem, quod voluntas non sil sufficiens principium actus dilectionis, nisi super­ addatur aliquis habitus supernatural is; secunda vero, quod ex puris naturalibus possit diligere Deum supra se et super omnia; nisi forte dicatur quod amplius diligi possit quam supra se et super omnia, vel quod dilectio charitatis sil inferior natura­ li. Secundo sic. Quicumque experitur in se aliquem actum in quem non potest naturaliter, experitur se habere aliquod activum principium superadditum natura*. Sed nullus exsistens in charitate, et diligens Deum charitalive, potest expertn)entaliter cognoscere quod sit in eo supernaturale principium quod sit chantas; alias posset homo scire utrum odio vel amore dignus esset, contra determinationem Scri­ ptura (Eccle. 9, V. 1). Ergo nullum actum super­ nata ralein experitur in se. Tertio sic. Tanta est libertas voluntatis, saltem angelicæ, ut posait in omnem actum voluntatis, sub omnibus circumstantiis sub quibus potest ah intel­ lectu prasentari hujusmodi actus; alioquin plus posset intellectus dictare quam voluntas eligere ; cujus oppositum experimur. Sed omnem actum quem experimur, potest recta ratio dictare, utpote : Deum intensissime diligere super omnia. Ergo non apparet cur talis actus sit super facultatem naturalem poten­ tias voluntatis. Quarto sic. Non videtur verum quod charitatis habitus reddat actum delectabilem, et faciat volun­ tatem delectabiliter operari. Hoc enim non experitur de novo conversus et confessus. Quod si charitate exsistente in voluntate experiretur homq delectatio­ nem hujusmodi, Malim cognosceret quando incipe­ ret esse in charitate, cujus oppositum dicit Aposto­ lus, 1. Corinth. 4 ( v. 4), cum ait : Nihil mihi con· tritu sum, sed nec tn hoc justificatus sum; per hoc innuens quod non potest homo perpendero quando (a) ang«Îuj idem point. — Augutlinui idem ponit Pr. Deo acceptus est. Ergo charitas non exigitur propter delectationem in actu. — Hæc ille. Et post (secundo loco). Nec valet, inquit, si dicatur quod charitas exigitur propter circumstan­ tiam actus dilectionis, ut scilicet : quia, licet Deus ex naturalibus diligatur super omnia, in quantum est principium essendi ; sub ratione tamen objecti beatifici non |>otest diligi sine habitu charitatis. Hujus, inquit, falsilas patet : — Tum quia ex hoc homo posset certitudinaliter cognoscere quando foret in charitate, cum (a) cognosceret el exoriretur se diligere Deum sub ratione objecti beatifici. — Tum quia ex hoc sequitur quod charitas haberet rationem potentia*, ex quo haberet propriam formalem ratio­ nem okjectivam (6); distincta enim objecta formalia distinguunt potentias, ut Philosophus innuit, 2. de Anima (t. c. 33). — Tum quia Deus sub ratione beatifica continetur sub bono simpliciter, quod est objectum voluntatis humana?. — Tum quia intelle­ ctus dictat Deum sub ratione beatifica diligendum; propter quod voluntas ex puris naturalibus potest illum sub illa ratione diligere; alias plus posset prasenlare intellectus naturali judicio, quam voluntas prosequi ex libero arbitrio. — Tum quia videmus quod hæreticus qui ducitur ad ignem, diligit Deum sub ratione objecti beatifici ; unde sperat ad ipsum evolare stalim post ignem. Patet igitur quod non propter hoc exigitur charitatis habitus. Tertio. Nec valet, inquit, etiam si dicatur quod hujusmodi habitus exigetur ex parte modi, qui est diligere Deum super omnia : — Tum quia quis posset experiri se habere charitatem. — Tum quia Apo­ stolus separat fervorem charitatis a charitate, 1. Corinth., 13 (v. 3), ubi dicit : Si tradidero cor­ pus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest. — Tum quia haeretici pro Deo exponunt se morti, el multis jejuniis et afflictionibus, seipsos contemnentes propter Deum, quem se putant diligere super omnia ; homines etiam aliquos diligunt, ita ut exponant se morti pro eis. — Tum quia intellectus et recta ratio dictat quod Deus sit super omnia diligendus. Unde non apparet quod propter hoc charitas exigatur; (jtiia sola natu­ ralia sufficiunt. Quarto. Nec valet iterum, si dicatur quod habitus charitatis exigitur propter circumstantiam meriti, quæ (γ) se tenet ex parte Dei acceptantis, qui statuit ut nullus actus sil meritorius nisi eliciatur ab habente Imbitam charitatis. Hoc siquidem non valet : —Tum quia, sicut Deus non est personarum acceptor, sic nec actuum ; sed esset personarum acceptor et actuum, si acceptaret personam et actum propter bonitatem inexsistentem propter habitum nullam (x) tarifum. — Ad. Pr. (6) otycrfironitur;non igitur poni debet· — Tum quia odium Dei ex natura rei est aliquid dignum poena; sed dilectio debite circumstantiata el odium sunt opposita ; ergo hujusmodi Dei dilectio est meritoria præmii ex natura rei. — Tum quia Apostolus, 2. Ad Timoth., \ (v. 8), dicit quod pro bono certamine el cursu consummato est sibi reposita pro residuo corona justitiae, quam red­ det sibi in illa die justus judex ; sed clarum est quod nulla justitia» corona redderetur pro fide el certa­ mine et cursu consummato, nisi ex natura rei hujusmodi actus essent accepti a Deo ; ergo non inest solum acceptatio ratione habitus nihil bonitatis affe­ rentis; immo ratione alicujus intrinseca» bonitatis. Unde Augustinus dicit ad Sixlum presbyterum, quod Deus cum merita nostra coronat, nihil aliud quam munera sua coronat. Ex quo patet quod ex divino munere, debetur actibus nostris ut habeant meriti rationem intrinsece, et ex natura rei. — Hæc ille in forma. Ulterius contra eamdem conclusionem arguit (ibid., art. 4), quod nullo modo requiratur talis habitus creatus ad illum actum dilectionis Dei super omnia. Aut enim talis habitus requiritur ad actum sicut causa partialis substantial actus; aut sicut causa modi actus solum; aut sicut faciens ad sub­ stantiam actus el ad modum ut determinativum; aut sicut inclinans ad actum tantummodo, sine alia causalitate activa vel passiva; aut sicut causa sine qua non, nihil faciens ad actum ; aut sicut ponens ani­ mam in esse jiolestalivo, ut possit exire in actum in quem non posset ex puris naturalibus. Sed nullum istorum sex est dicendum. Undo (a) non apparet necessitas ponendi charitatem, aut alium habitum, propter actum. Quod non propter primum, apparet:—Tum primo, quia causa partialir potest elicere effectum, concur­ rendo cum alia, exclusa inbærentia et actuatione unius |M»r alteram ; sed habitus non concurrit ad agendum aliquid circa actum, nisi præintelhgatur perficere potentiam, el actuate illam ac disponere. — Tum secundo, quin, sicut forma generata ex actibus in rebus naturalibus non est causa jmrlialis respectu actus, sicut levitas respectu motus, cum forma consequens quantitatem non sit principium actionis; sic nec habitus derelictus in voluntate ex actibus, videtur habere rationem principii activi, aut causa» juirlialis. — Tum tertio, quia in causis æquivocis non jiotesl esse reciprocatio; sed actus generat habitum, ut jiatel, 2. Ethicorum (cap. 1 ), et hæc est generatio æquivoca ; igitur impossibile est (a) unde. — vel Pr. η quod habitus reciproce sit causa actus partialis. — Tum quarto, quia omnis causa partialis habet in se partialem activitatem, el per consequens est potentia activa;sed habitus non est activa potentia, cum non sit potentia ; aliter unio habitus ad potentiam esset unio potentiae ad potentiam. — Tum quinto, quia tota causalitas habitus consistit in habituando poten­ tiam, et per hoc perficiendo actum, secundum illud Philosophi, 2. Ethicorum (cap. 6) : Virtus est quæ habentem perficit, etc.; sed disponere et habituare potentiam activam, non est coagere illi ; igilur patet quod habitus non ponitur ut causa partialis substan­ ti® actus. Quod nec propter secundum, scilicet ut sil causa modi actus et non substantia», patet : — Tum quia, si esset activum principium, se haberet per modum potentia». — Tum secundo, quia habituatus, in quantum hujusmodi, non dicitur simpliciter potens; igitur nec habitus erit (a) activitas vel causalitas, sed dispositio causalitatis. — Tum tertio, quia modus non est aliquid præcisum circa substantiam actus; igitur nec exigit præcisam causalitalem. — Tum quarto, quia modi illi, scilicet delectatio, facilitas, promptitude, sunt subjective in potentia, non autem in actu; sed habitus non agit in |>otentiam quæ sibi subjicitur; igitur habitus non est ponendus propter hoc. Quod nec propter tertium, arguitur : — Tum quia illud quod precise concurrit per modum determinan­ tis jiotentiam ad actum, nullam habet causal i ta te m super actum ; quia una causalitas non determinat aliam. — Tum secundo, quia illa causalitas non jiotest se habere per modum totalis, nec per modum partialis, ut probatum est. — Tum tertio, quia acuties vel figura cultelli nullam habet activitatem super actum divisionis aut penetrationis, cum figura non sit activa; ergo nec habitus; quia secundum talem opinionem, ita se habet ad potentiam, sicut acuties ad ferrum ; igitur. Quod nutem nec propter quartum, jvatet. — Primo : quin quæritur quid sit illa inclinatio, qua potentia per habitum inclinatur. Aut enim est aliquis actus elicitus in potentia ab habitu in ordine ad actum ; aut est ipsemet habitus actus primus. Non potest dari primum propter tria. Tum quia accidens ageret in subjectum. Tum quia eadem est difficultas si habitus eliciat illum actum, quæ (6) erit si eliciat actum principalem habituai® potentiæ, de quo est quæstio. Tum quia talis actus, si sit in voluntate, non videtur aliud quam velle. Nec potest dari secun­ dum : quia inclinatio non nominat actum primum, immo artum secundum ; inclinari enim est actu moveri ad aliquid ; unde inclinatio gravis quam experitur sustinens grave, non est primus actus gra(а) cauta. — Ad. Pr. (б) qwx. — qui Pr. LIBRI J 7β SENTENTIARUM vitatis, se! ictus secundus, qui esi movere et impel­ elicere actum dilectionis (a), quamvis non possit lere impediens eut resistens; ergo habitus non se comprehendere omnes circumstantias, quas Deus habet respectu potentia* inclinative. — Secundo : vult comprehendi; nec dari potest aliqua forma, quia illud quod inclinat aliud, trahit ipsum ad quæ det esse potestativum respectu omnium circumaliquid; non enim determinare solum est ipsum stantiarum ; quoniam circumstantiæ illæ sunt nega­ inclinare; alias calor inclinaret corpus calidum, et tiones omnium repugnantium di vince voluntati, et albedo corpus album. Sed habitus non trahit poten­ positiones omnium beneplacitorum, saltem virtuatiam ; tunc enim vere potentia moveretur el habitus liter et praeceptive. Sicut autem perfecte et integre moveret; et iterum tractus non habet locum, nisi in non |>ot<*st provenire a sola voluntate, qu® omnino motu locali, xel ubi passum trahitur ad aliquam labilis est; nec ab aliquo habitu sibi attribui jiotesl formam ; quæ nullo modo competunt habitui re.qie- habente rationem forrnæ quiet® ; sed oportet quod ctu potentia). Ergo nihil est dictu quod habitus incli­ habeat rationem cujusdam influxus medii, quo Spi­ net potentiam. — Tertio, quia habituatus non incli­ ritus Sanctus voluntatem ducit ct agit. natur ad operationem, nisi quia illam concipit ut delectabilem; delectatio enim allicit appetitum et § 2. — CONTRA PRIMAM ET SECUNDAM trahit, ut patet, 3. Ethic, (cap. Il ). Sed apprehen­ CONCLUSIONES sio delectationis non mediat inter habitum et poten­ I. Argumenta Gregorii. — Contra primam tiam. Ergo habitus non inclinat potentiam^ nec incli­ el secundam conclusiones insimul arguit Gregorius natio est causa delectationis, sed econtra. Quod autem nec propter quintum ponendus sit ( I. Sentent., dist. 17, q. 1, ari. 2), tripliciter. Primo sic. Possibile est aliquem, de potentia Dei habitus, patet. — Tum quia, si negatio est causa nega­ tionis, et affirmatio causa affirmationis, 5. Metaphy- absoluta, esse Deocharum el acceptum, non habendo licx,el I. Pcrihermcniat; sed negatio habitus facit charitatem habitualem creatam. Igitur probalio con­ ad negationem actus debite ci rcu metant iona li, ut clusionis non valet. Consequentia patet. Sed antece­ docet experientia; ergo positio habitus erit aliquo dens probat quadrupliciter. Primo sic. Possibile est quod alicui nullum habi­ modo causa actus debite circumstantionati. - Tum quia dispositio cujuslibet causa* reducitur ad idem tum supernaturalem habenti, Deus det Spiritum genus causal itatis, ut, si sit dispositio jær quam Sanctum, non dando eidem aliquem hujusmodi agens disponitur, facit ad actum secundum rationem habitum, et quod velit (6) Deus eidem, si sic linaliter perseveraverit, dare vitam aeternam ; ergo pos­ oiust activa*, si vero sit dispositio subjecti, reduci­ tur ad causalitatem materi® ; sed habitus est dispo­ sibile est aliquem esse acceptum Deo ad vitam aeter­ sitio potentiæ activa* vel passi væ; ergo halæt aliquam nam, non habendo habitum charitatis infusae. Con­ causalitatem activam vel passivam. — Tum tertio, sequentia patet. Sed antecedens, quantum ad pri­ quia omne exigitum ad aliquid, propler hoc requi­ mam partem, dicit se probasse. Secundam dicit non ritur quod facit ad ipsum; sed habitus, secundum esse dubiosam; alioquin cum anima habens Spiri­ sic dicentes, exigitur ad hoc quod potentia agat tum Sanctum el charitatem creatam sit accepta, si actum, sicut etiam approximatio agentis ad passum habens precise Spiritum Sanctum ( γ) non posset sic requiritur ad Agendum; igitur habitus non erit acceptari, jarn charitas creata ex natura sua aliquam dignitatem in resjæctu ad vitam æternam tribueret solum causa sine qua non. Quod autem sextum membrum dari non possit, animæ, quam nullo modo posset dici Spiritum San­ apparet. — Tum quia charitas (a) secundum hoc esset ctum tribuere precise per seipsum ; quod non putat potentia. — Tum quia actus meritorius eliceretur sane dictum. Secundo probat idem antecedens sic. Possibile est naturaliter; cum omnis habitus naturaliter agat; unde non eliceretur libere actus dilectionis, cum aliquem hominem, non habendo habitum charitatis, principium esset habitus. —Tum tertio, quia cha­ non esse in statu reprokationis; ergo possibile est ntas separata posset elicere actum dilectionis, ex aliquem, non habendo habitum charitatis, esse in quo daret voluntati |>osse in talem actum (6). — Tum statu acceptationis, id est esse acceptum secundum quarto, quia charitas semel habita non posset amitti ; statum. Consequentia palet ; quia quidquid sit (o) de quia voluntas semper sequeretur inclinationem ipsius hoc, utrum de potentia Dei absoluta posset esse sta­ habitus, qui eliceret actum. — Tum quinto, quia tus meilius inter statum reprobationis et accepta­ nullum actum experimur in voluntate, (piem non tionis, non tamen est necesse sic esse ; immo nunc (c), possimus ex puris naturalibus; potest enim diligi (а) difcctionû. — eUctionû Pr. Deus super omnia. Et breviter : nulla est particularis (б) veltt. — vellet Pr circumstantia, respectu cujus voluntas non possit (a) cAanlcu — raiuahtxu Pr (<) actum. — Om. Pr. (γ) et chantateivi crentam iit accepta, *i habent prtteite Spiritum Sanctum. — Om. Pr. (fi) fit. — Om. Pr. (») nuru. — nec Pr DISTINCTIO XVII. — QUÆST1O I. secundum legem Dei ordinatam, nullus est talis status medius. Voco autem statum reprobationis, in quo, si quis perseveraverit, Deus illi dabit poenam æternam sensus vel damni. Antecedens probatur. Nam possibile est aliquem hominem sine reatu pec­ cati originalis vel actualis esse, non habendo habi­ tum charitatis, sicut end primus homo antequam reciperet gratiam, |>osilo quod non fuerit creatus cum habitu charitatis, ut esse potuit, et mulli ponunt. Possibile etiam esset quod pueri in liaplismo aIxsolve­ rentur a reatu peccati originalis, absque infusione alicujus habitus aupernaturalis. Nec est dubium hoc esse possibile ; immo mulli doclores dixerunt ita esse de facto, quamvis eorum opinio non teneatur, ut patet, Extra, de Baptismo, (cap. 3). Tertio probat sic idem antecedens. Non est necesse quemlibet beatum præhabuisse habitum charitatis; ergo poeeibile est aliquem non habendo habitum cha­ ritatis, esse Deo («) acceptum ad halændum final i 1er beatitudinem. Antecedens patet de facto in anima Christi, quæ non prius habuit charitatem quam visionem beatificam; el similiter, secundum Magi­ strum, 2. Sentent., dist. 5, in fine, angeli boni non prius habuerunt gratiam quam beatitudinem, el ent beati ; quidquid tamen prius fuerunt quam autem de facto fuerit, possibile fuit sic fuisse. Patet etiam ratione : quia si charitas præhaberetur, vel hoc esset propter meritum, vel propter justificatio­ nem (6), vel propter immunitatem a peccato. Non propter primum ; quia non est necesse meritum pro­ cedere premium ; sicut palet in anima Christi, et angelis bonis, secundum Magistrum, et pueris l>aptizatis decedentibus (γ), qui nullum proprium meri­ tum habuerunt, attamen premium beatitudinis con­ secuti sunt. Nec propter justificationem ; sicut in anima Christi patet, in qua nulla justificatio pro­ cessit beatitudinem. Nec propter immunitatem a peccato; quia illa est possibilis sine habitu charitatis, ut jam probatum est. Consequentia vero probatur : quia, si non est (δ) necesse beatum præhabuisse habitum charitatis, ergo Deus potest aliquem non prohabentem habitum charitatis proparare el ordi­ nare ad dandum illi vitam æternam, ita quod si per­ severaverit, dabit illi vitam æternam; nam talis dicitur charus Deo. — Et si dicatur quod, esto quod ipse sil in tali dispositione, non sequitur quod ipse sit acceptus, nec quod sit dignus vita ætoma secun­ dum illum statum; — contra, quæro quomodo sumis dignitatem istam. Quia vel illum tantum dicis dignum, cui tantum debite conferenda est vita sterna, ita quod sine injuria non potest non con­ ferri ; el sic nullus esi dignus vita œterna, quantum(а) (б) ιγ) (Î) Deo. — Om. Pr. vel propter justificationem. — justitiee Pr. decedentibus. — Om. Pr. ett. — es$et Pr. cumque habeat charitatem ; et per consequens nul­ lus esset acceptus secundum suum statum. Vel ille dicitur dignus, quem Deus sua gratuita bonitate acceptat ad dandum sibi vitam æternam ; et tunc quililæt talis est charus et acceptus Deo; et hoc (a) potest esse sine habitu charitatis; sicut ille in quo est habitus charitatis, dicitur acceptus et dignus, quia in tali dispositione Deus acceptat eum velat dignum, id est dabit illi, si perseveravit, vitam æternam, ac si ipse ea esset dignus. Undé précisa causa hujus dignitatis est divina voluntas gratis acceptans. Quarto probat idem antecedens sic. Deus potest aliquem non halientem charitatem acceptare secun­ dum statum in quo est, ad dandum sibi charita­ tem (6), pI beatitudinem si perseveraverit; ergo aliquem talem posset acceptare ad beatitudinem. Tenet consequentia. Sed antecedens probatur: quia, posito quod (γ) sil aliquis homo qui nec charitatem halieat, nec peccatum, aut aliquid incompossibile charitati, sicut Deus facere posset; huic, si perseve­ raverit in hoc statu , Deus poterit dare simul charita­ tem el beatitudinem. Certum est : sicut anima? Christi dedit utrumque simul ; et si illa profuisset sine peccato et sine charitate, non minus potuisset dare utrumque simul ; similiter el huic posset velle dare utrumque, si perseveraverit, el per consequens jxjsset ipsum vehit dignum utriusque acceptare. Secundo principaliter arguit contra conclusiones sic. Possibile est aliquem habere charitatem, el non esse Deo chanim vel acceptum ad vitam æternam. Ergo probatio conclusionum in falso fundatur. Ante­ cedens probat tripliciter. Primo sic. Possibile est Deum dare alicui charita­ tem, el numquam velle illi dare beatitudinem, etiamsi in charitate perseveraverit ; ergo possibile est aliquem habere charitatem, et non esse Deo charum vel acceptum ad vitam æternam. Consequentia patet. Antecedens probatur :—Tum quia possibile est Deum aliquem habentem charitatem, el nondum beatum, sic conservare in æternum. et per consequens num· quam (δ) illi dare vitam sternam ; qua enim ratione potest illum per tempus sic conservare, eadem potest in æternum et semper; ergo possibile est Deum alicui dare charitatem, et numquam velle dare vitam sternam etiamsi perseveraverit. — Tum quia possi­ bile est Deum aliquem habentem charitatem simul cum charitate annihilare, et nunquam illum recreare ; et per consequens numquam illi dare beatitudinem. — Tum quia alicui jam beato et habenti simul cum beatitudine charitatem posset Deus beatitudinem auferre, relicta sibi charitate, nunquam deinceps (λ) (β) (τ) 0) hoc. — ergo Pr. talent. — Ad. Pr Petito quod. — Om. Pr. numquam. — nondum Pr. 78 LIBRI L SENTENTIARUM illi daturus bcatitudinem, nec ablaturus charitatem; hominis, etiam mediante charitete elicitus, potest a ergo posset illi charitatem dare, nolendo ei dare la­ Deo sufficienter præmiari premio minore quam est titudinem, nec auferendo illi charitatem. — Tum vita ictema ; ergo animam pro suo actu meritorio quia tam charitatis habitus quam bcatiludo sunt Deus gratis acceptat ad vitam æternam. Consequen­ producibiles immediate a Deo, et neutra essentialiter tia est clara. Sed antecedens probatur : quia nullus vel intrinsece dependet ab alia ; et per consequens actus meritorius est tantum vel tam grande bonum posset unam producere, numquam alteram produ­ quam grandis est vita æterna, et ita non æquivalens cturus; quidquid autem potest facere, potest sibi, ac per hoc nec ex debito justitiæ ei debetur tantum premium ; esto igitur quod aliquod pre­ velle facere; quare, etc. (e). Secundo probat idem antecedens sic : Animam mium a Deo sibi deberetur, illud minus esset quam habentem charitatem Deus gratis acceptat ad vitam vita æterna; et per consequens, si pro aliquo dat æternam ; ergo possibile est animam habere charita­ vitem æternam, gratis hoc facit. — Confirmatur : tem, el non esse Deo acceptam ad vitam æternam. Quia non apparet quin sufficienter premiaretur Consequentia vero est nota ; quia, si detur oppositum aliquis actus quodam actu ejusdem rationis meliore, consequentis, sequitur quod supposite charitete in vel etiam alterius speciei perfectioris, et ex majore anima, Deus non posset illam non acceptaro; et per charitete elicito, aut etiam per infusionem majoris consequens, supposite charitete in anima, Deus non gratiæ, aut alterius spiritualis doni possibilis citra gratis illam acceptaret (6); cujus oppositum sumitur bcatitudinem conferri homini a Deo. Tertio principaliter contra conclusionem sic arguit : pro antecedente. Antecedens vero probatur : Nam con­ stat quod carenti animæ charitete simul et gloria, Deus Possibile est aliquem, non habendo habitum chari­ quantum ad neutrum est illi debitor, et si det chari­ tatis, diligere Deum meritorie. Igitur tam conclusio tatem, gratis donat ; nunc autem nullus diceret quod quam probatio falsa. Antecedens probatur tripli­ ex eo quod Deus dat aliquod munus alicui, fiat ei citer. Primo sic. Possibile est aliquem, non habendo alterius muneris debitor; ergo non ex eo quod Deus gratis dat charitatem, debetur consequenter illi habitum charitatis, diligere Deum'dilectioneejusdem gloria seu vita æterna. — Et si dicatur quod non rationis, et æqualiter exsistente in potestate sua, et ideo debetur illi gloria vel vita æterna quia habet æque perfecta, et circumstantionata similibus (a) charitatem, aut quia date est illi charitas, sed quia omnino circumstantiis dilectioni meritoriæ et me­ secundum acceptam charitatem operatur ; — contra : diante charitete elicitae; ila quod in hoc tantum­ omnes operationes nostra secundum charitatem modo sil differentia, quod una elicitur mediante factæ, et omnia merite nostra, sunl Dei dona, ut charitete, altera non. Ergo possibile est aliquem, dicit Augustinus, 13. dc Trinitate, cap. 10; et per non habendo habitum charitatis, diligere Deum consequens, ex illis non est Deus debitor alicujus meritorie. Tenet consequentia : quia actus vel habet pramii alterius. Item : Omnia merite non sunt con­ quod sit meritorius ex propria bonitate naturali vel digna gloriæ ut eis tanquam debite reddatur, sed morali, et sic de istis dilectionibus idem erit judi­ gratis tantummodo donatur, ita quod gratia gratiæ cium quantum ad hoc, cum sint æque bonæ; vel additur, ut dicit Augustinus in Enchiridione, hoc habet ex libera acceptatione divina, et tunc idem cap. 107 : Ipsa, inquit, hominis bona merita intel- sequitur, quia qua ratione Deus potest unam acce­ ligandum est este Dei munera, quibus cum vita ptare, et aliam; vel hoc habet ex utroque simul, teter na redditur, quid aliud nisi gratia pro gra­ scilicet ex propria bonitate et divina acceptatione, et tia redditur ? Item Apostolus, nd/fomanos, 8(v. 18): sequitur idem quod prius. Antecedens vero probatur: Existimo, inquit, quod non sunt condignw pas­ quia, cum Deus immediate possit in omnem effe­ siones hujus temporis ad futuram gloriam. Ubi ctum cujuscumque agentis secundi, poterit Deus Glossa : Passiones hujus temporis non sunt omnes concurrere cum voluntate ad producendum omnino simul condigna», id est sufficientes, si districte age­ similem dilectionem ei quæ elicitur mediante chari­ retur nobiscum, ad promerendum gloriam futuram. tete, immo eamdem numero quæ fuisset elicita — Ex hoc ulterius infert quod nedurn vitæ ælernæ, mediante charitete, si voluntas fuisset informata sed nec alicujus alterius pram i i sterni vel tempo­ charitete. — El si dicatur quod actus est meritorius ralis, aliquid actus hominis ex quantecumque chari­ ex hoc quod est a voluntate informata charitete, et tete elicitus, est de condigno meritorius apud Deum; per consequens actus (6) omnino similis, non elici­ quoniam quilibet talis est donum Dei, juxta illud tus a voluntate informata charitete, non erit merito­ Apostoli, i. ad Corinth., i (v. 7) : Quid habes rius; istud non valet. Quia vel hoc est propter quod non accepisti. aliquam bonitatem provenientem actui ex prasentia Tertio probatur idem antecedens sic : Omnis actus charitatis, et tunc cum a Deo et voluntate possit (■) facere i quare, etc — et econtra Pr. (6) acceptaret. — acceptat Pr. | (i) iiniiMui. — Om. Pr. (8) non. — Ad. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. absque charitate elici actus æque bonus, et alisque charitate poterit esse meritorius; vel hoc est ex libera voluntate Dei volentis acceptaro ad premium æternum actum elicitum a voluntate informata cha­ ritate, el tunc etiam sequitur propositum, nam Deus etiam poterit acceptare actum æque bonum elicitum absque habitu charitatis. Secundo probat sic idem antecedens : Possibile est quod aliquis non habendo habitum charitatis infusæ, Deo specialiter juvante, diligat Deum dile­ ctione quam (a) Deus velit praemiare præmio vitæ ælernæ. Igitur, etc. Tenet consequentia. El antece­ dens probatur. Nam possibile est quod aliquis abs­ que tali habitu charitatis, mediante divino adjutorio, diligat Deum dilectione non vitiosa sed laudabili et recta, ulpole diligat Deum propter se, el cum omni­ bus circumstantiis requisitis secundum dictamen recte rationis, ita quod illa dilectio erit recta et bona, secundum quod aliquis actus dicitur moraliter bonus. Sed talem dilectionem posset Deus velle pramiare præmio vitæ ælernæ; nam nullus actus, sive cum charitate, sive absque charitate elicitus, est ex natura sua dignus aut meritorius vite ælernæ, sed ex gra­ tuita ordinatione divina; quia non sunt condignœt etc., secundum Apostolum; et constat quod loquitur de passionibus martyrum Christi, quæ sunt mediante charitate suscepte. Ergo, sicut dilectionem mediante charitate elicitam, gratis et libere vult præmiare præmio vite ælernæ, ita potest velle præ­ miare quantumcumque bonam dilectionem ; et per consequens quælibet talis potest virtute Dei esse meritoria. Tertio probat idem antecedens sic : El probatum est, Deus posset acceptare ad vitam æternam animam non habentem aliquem habitum infusum, nec etiam aliquem actum elicitum. Ergo posset, si vellet, acce­ ptare animam habentem actum dilectionis bonum modo pradicto, et nullum habitum infusum haben­ tem, el pro ista dilectione majori gloria velle præ­ miare ipsam quam si non haberet hujusmodi dile­ ctionem ; et per consequens aliquis posset diligere Deum meritorie absque habitu charitatis, si Deo placeret. II. Argumenta Scoti. — Similiter Scotus(apud Aureolum, dist. 17, q. 1, art. 1 ) arguit quod Deus possit acceptare animam et ejus actum, sine habitu creato qui dicatur charilas. Primo· Quia actus divinæ acceptationis est neces­ sarius el intrinsecus voluntati ipsius. Omnis autem creatus habitus est contingens et extra voluntatem, sicut et quælibet creatura. Non potest igitur esse ratio divinæ acceptationis. Secundo. Quia divina voluntas non fertur neces­ sario nisi in proprium objectum quod est sua essen(a) quam. — qua Pr. 19 tia, vel in id quod habet connexionem cum Dei boni­ tate; alias de necessitate crearet et conservaret. Non igitur aliquis habitus est necessario ratio acceptandi animam vel actum ejus. Tertio. Quia nihil est aliud hominem vel actum ejus acceptare, quam ipsum ad gloriam ordinare, et actum ejus ad hoc recipere ut pro eo detur vita æterna. Non dubium autem quod hoc est in facul­ tate divinæ voluntatis. Sicut enim hominem ad hoc acceptat ut det sibi dona gratiæ absque habitu primo, alias procederetur in infinitum ; sic absque omni habitu potest eum acceptare ad dona gloriæ. Simili­ ter etiam est in potestate ejus, pro calice Aquæ fri· gidæ, et pro quocumque actu minimo, immo pro nullo, si placet, sibi dare vitam æternam. Circum­ scripto itaque omni habitu, potest Deus actum homi­ nis et hominem acceptare; nec est alligatum suum beneplacitum, quod maxime relucet in acceptatione alicujus creatura. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Aureoli. — Contra tertiam con­ clusionem arguit Aureolus, in præsenti distinctione (q. 1, art. 2). — Et primo contra hoc quod dictum est, quod gratia qua formaliter anima Deo redditur grata, profluit in animam ex divina dilectione et acceptatione. Contra hoc arguit multipliciter. Primo sic. Illud quo divina acceptatio applicatur ad animam, et cujus participatio est animæ formalis ratio ut acceptetur, non potest provenire ex Dei dile­ ctione in animam transeunte; sequeretur enim quod anima prius esset dilecta, saltem ordine rationis, quam talis forma esset in ea, ex quo forma pro­ flueret in ea ex hoc quod esset dilecta. Sed conse­ quens est falsum ; quia participatio hujus form® reddit animam gratam Deo, et applicat dilectionem divinam. Ergo non potest profluere in anima ex dilectione Dei. Secundo sic. Impossibile est actum æternum et immutabilem, de novo transire super animam, nisi propter participationem novam in anima objecti im­ mutabilis et æterni. Sed, secundum negantes hanc propositionem, Dei dilectio quæ est immutabilis et æterna, transit de novo super animam, et ex hoc profluit in ea habitus charitatis et gratiæ. Ergo anima participat forinaliteraliquod objectum ætemæ et immobilis dilectionis divinæ aliud ab habitu gra­ tiæ. Hoc autem est impossibile : quia tunc essent in anima duæ fonnæ gratificantes, prima quidem, per quam applicaretur ad animam divina dilectio, secunda vero, habitusgratiæ profluens ex dilectione; quod poni non potest. Tertio sic. Sicut se habet generalis dilectio ad illud su|K*r quod transit, sic se habet charitativa dilectio ad animam acceptam et gratam. Sed ex gene­ rali Dei dilectione qua complacet ei creatura, non 80 LIBRI I. SENTENTIARUM proflull creatura in esse; alias cum immutabiliter I dum scipsas pulchra sunt, et l>onæ, cl delectabiles diligat omnem creaturam, immutabiliter proflue- 1 secundum veritatem, et maxime amor Dei; unde rent omnes in esse; unde non ex hoc quod creatura I dicit Philosophus, 1. Ethicorum (cap. 8), quod diliguntur, redi tales earum in esse profluunt. Ergo delectabiles sunt operationes secundum virtutem, el nec charitas profluit in «anima grata ex Dei dilectione pulchra, et bonæ, el non sunt divisa hæc tria : opti­ chanlativa, >ed magis est ratio quod charitativa Dei mum, justissimum, el delectabilissimum, sed hæc dilectio applicetur ad eam. — Hæc ille. tria exsistunt in operationibus optimis et virluosis. Secundo loco arguit quod gratia qua' est formata, Ergo videtur quod Deus ex natura rei complaceat in non cadit sub acceptatione divina et ejus compla­ virtutibus, sed quam maxime et ultimate in sui cente, et quod per ejus exsistentiam in anima, ipsa habituali amore. gratificetur. Arguit igitur Quarto sic. Sicut se habet charurn esse Deo ad Primo sic. Deus est rationabilissimus dilector; voluntatem divinam, sic el esse oditum a Deo (a). non amat enim absque rationali inductivo. Sed dile­ Sed nihil est oditum a Deo, quin divina voluntas ctio el amor merentur reamationem, dum tamen reperiat in eo aliquid odibile et detestabile ex natura cotera diligibilia sint. Quamvis enim vitiosus non rei, quod dat forma liter esse oditum ; peccatum enim mereatur suo amore reamationem a virtuoso, quia ex natura rei oditur a Deo; juxta illud Propheta* amicitia virtuosi fundatur super communicatione ( Psalm. 5, v. 5) : Videbo quoniam non Deus volens virtutum, ut patet, 8 et 9. Ethicorum (cap. 9 et iniquitatem tu es. Ergo per oppositum, nullus acce­ cap. 12); nihilominus amans aliquem", virtuosus ptatur a Deo charilalive, nisi quatenus est in eo exsistens, suo amore meretur reamari, juxta illud aliquid quod ex natura rei acceptable reddit. Sapientis, leges amicitiæ describentis (Prov. cap. 8, Confirmatur, inquit, quia formæ oppositæ habent v. 17) : Ego diligentes me diligo, ct qui mane fonnaliter effectus oppositos ex natura rei ; unde, si evigilaverint ad me invenient me. Ergo ex natura albedo dat esse album ex natura rei, nigredo ex rei Deus diligit omnem diligentem se, el habentem natura rei dat esse nigrum, el (6) non solum volun­ habitualem charitatein el gratiam, secundum quod tarie aut (γ) secundum aliquod instilulivum. Ergo testatur Salvator, Joan. 14 (v. 23) : Si quis diligit postquam iniquitas ex natura rei est cxlibilis Deo, et met sermonem meum servabit, et Pater meus dat esse oditum, non apparet cur non sil possibilis diliget eum, etc.; el ibi promittitur (v. 21): Qui aliqua forma creata sibi opposita, quæ det formadiligit me , diligitur a Patre meo. liter et ex tiatura rei esse dilectum et acceptum. — Secundo sic. Quicumque ex natura rei diligit Hæc ille. justitiam, charitatein, et cameras virtutes, ex natura Contra illud autem quod ponit conclusio de distin­ rei diligit participantem illas virtutes. Impossibile ctione charitatis et gratiæ, non nunc, sed in secundo est enim quod actus feratur super aliquam formam, arguetur, ubi ista materia solet communiter pertra­ quin feratur super participans illam formam, saltem ctari. materialiter et per accidens; unde videns colorem, de necessitate videt omne quod afficitur illo colore. B. — SOLUTIONES Sed Deus immutabiliter et necessitate natura diligit charitatein el omnem virtutem. Immutabiliter enim § I. — Ad argumenta contra primam diligit se, el per consequens immutabiliter vult sibi CONCLUSIONEM dilectionem , et insuper justus est immutabiliter ct perfectus; nullus autem est justus, qui justitiam Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta non diligit, secundum Augustinum (Epifel. 153, numero 20), et Philosophus dicit , 1. Ethico­ Aureoli contra primam conclusionem respondetur. rum (cap. 8), quod non est bonus qui non gaudet El primo ad ea quæ primo loco inducta sunt. Ad de bonis operibus; non enim justum utique aliquis (piorum primum, secundum et tertium, dicitur dicen t non gaudentem justa operatione. Igitur Deus quod arguens in vanum laboravit. Non enim est ea necessitate qua diligit suam justitiam et compla­ intentio sancti Docturis quod voluntas charitate infor­ cet in sui amore, complacet etiam in omni anima mata possit in substantiam alicujus actus, in (piam participante ejus justitiam et ejus habitualem amo­ non p<»ssit sine habitu charitatis. Elquod ista sil inten­ rem ; el |>er consequens habitualis amor Dei dat ex tio ejus, expresse patet, 1. Sentent., dist. 17, q. I, ari. 4, ubi sic ait : « Si igitur, inquit, accipiamus natura rei ese acceptum Deo. Tertio sic. Deo acceptum est quidquid secundum artum charitatis, qui est diligere Deum el proximum, veritatem delectabile est, et ncceptabile, el pul­ ex specie actus, non discernitur (8) ulruin sit a chrum; dicit enim Philosophus, 3. Ethicorum (») α beo. — Om. Pr. (cap. 4), quod virtuosus liene dispositus est regula (8) et — Om. Pr ct rnCnsuni eorum quæ delectabilia et placentia sunt (γ) aut. — et Pr. secundum veritatem. Sed constat quod virtutes secun­ (8) duccmxtur. — decernitur Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. potentia imperfecta, vel perfecta per habiturn gra- I tuitum; quia ad idem objectum ordinatur potentia el habitua, sicut scientia et intellectus. » — Hæc ille. — Idem ponit, de Veritate, q. 10, art. 10, in [ resjionsione ad primum, ubi ait : « Actus ille dile­ ctionis quern in nobis percipimus, secundum illud quod de illo est perceptibile, non est sufficiens signum charitatis, propter similitudinem naturalis dilectio­ nis ad gratuitam. > — Hæc ille. — Idem ponit, 8. Quodlibeto, q. 2, art. 2, ubi sic ait : α In actibus ipsius charitatis non possumus sufficienter percipere quod sint a charitate eliciti, propter similitudinem dilectionis naturalis cum dilectione gratuita. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non intendit san­ ctus Doctor dicere quoti habitus charitatis exigatur ad actum dilectionis Dei propter substantiam actus, sicut arguens credit, nec propter aliquam circum­ stantiam nobis notam, vel a nobis experibilem, quam halæat actus elicitus a voluntate informata habitu charitatis, et non ha Ima t sine charitate elicitus ab eadem voluntate; sed intendit quod, ad hoc quod voluntas eliciat actum dilectionis Dei perfectum, quantum ad omnia requisita ad bonitatem actus meritorii, necessario exigitur quod sit informata habitu charitatis. Unde in 1*2·, q. 114, art. 2, sic ait : α Nulla, inquit, natum creata est sufficiens principium actus meritorii vit» æternæ, nisi super­ addatur aliquod donum supernaturale. » — Hæc ille. — Secundum enim quod ipse ponit in 2. Sen­ tent, dist. 41, q. 1, art. 2 : « Sicut in rebus natu­ ralibus una perfectio alteri superadditur, sic ut quædain res habeant unam illarum, et quasdam duas, et sic deinceps; sic contingit in moralibus in actu considerare aliquam perfectionem alii superad­ ditam, ex quarum unaquaque dicitur actus bonus; et si aliqua illarum perfectionum desit, deerit boni­ tas quæ est secundum perfectionem illam. Verbi gratia, omnis actus, in quantum est actus, habet quamdam tenitatem essentialem, secundum quod omne ens Itonum est ; sed in aliquibus actibus super­ additur quædam bonitas, ex proportione actus ad debitum objectum, et secundum quod dicitur bonus ex genere; et ulterius, ex debita cominensuratione circumstantiarum dicetur bonus ex circumstantia; et sic deinceps, quousque perveniatur ad ultimam bonitatem, cujus humanus actus est suscepti vus, quæ (a) est ex online in finem ultimum per habitum gratiæ vel charitatis. Et ideo actus illorum qui gra­ tiam vel cbaritatem non habent, hoc motio ternus esse non potest ; et hæc est terni (as secundum quam actus dicitur meritorius. Sed subtracto posteriori, nihilominus remanet priuS, ut in libro de Causis dicitur; unde, quamvis ab infidelium actibus subtra­ hatur illa tenitns secundum quam actus meritorius dicitur, remanet tamen bonitas aha. * — Hæc ille. (a) qua. — qui Pr. 81 — Ex quo palet quod ipse intelligit quod habitus charitatis non exigitur ad hoc ut actus sit bonus ex genere vel ex circumstantia, sed ut debite ordinetur in finem ultimum, propter quem sit meritorius. Ut enim ipse dicit, 2* 2·, q. 23, ari. 7. < Per charitalem debite ordinatur homo ad ultimum finem homi­ nis, qui est Dei fruitio. > Unde sine charitate non potest debite se habere ad illum finem, quin deficiat in aliquo. Nec forte est possibile quod sine dono super­ natural! aliquis habeat actum in nulla circumstantia deficientem, in statu natura, corrupta». Immo, etiam cum charitate et habituali gratia, adhuc indiget ad recte agendum alio auxilio divinæ gratiæ, ut scilicet a Deo moveatur ad recte agendum : tum propter hoc, quia « nulla creatura potest in quemcumque actum procedere, nisi virtute divinæ motionis; tum ratione speciali, propter conditionem status humanæ nature, quæ licet per gratiam sanetur quantum ad mentem, remanet in ea tamen corruptio et infectio quantum ad carnem, perquam servit legi peccati, ut dicitur Roman. Ί (v. 25). Remanet etiam quæ­ dam ignorantia» obscuritas in intellectu, secundum quam, ut etiam dicitur Rom. 8 (v. 26), quid (?) oremus sicut oportet, nescimus. Propter varias enim rerum eventus, et quia etiam nosipsos non perfecte cognoscimus, non possumus ad plenum i scire quid nobis expediat, secundum illud Sapien· tix, 9( v. 14) : Cogitationes mortalium timidas, et incerta providentia nostrae. Et ideo necesse est nobis ut a Deo dirigamur et protegamur, qui omnia novit el omnia potest. Et propter hoc etiam renatis in filios Dei per gratiam, convenit dicere : Et ne nos inducas in tentationem, et, Fiat voluntas tua, etc. © — Hæc sunt verba sancti Doctoris, 1*2", q. 109, art. 9. Conceditur tamen quod < in statu nature integra, homo non indigetet dono gratiæ superaddito naturalibus bonis, ad diligendum Deum naturaliter super omnia, licet indigeret auxilio Dei ad hoc eum moventis; sed in statu natura corru­ pta? (6) indiget etiam homo ad hoc auxilio gratiæ naturam sanantis. © — Hæc sunt verte ejus, eadem quaestione, art. 3. Ex quibus |Kitet quod in dictis sancti Doctoris nulla est repugnantia. Prima eniin propositio, de qua facit arguens mentionem, intelligitur sic : quod voluntas sine habitu supernatural! non est sufficiens principium actus dilectionis Dei, quantum ad omnia requisita ad ejus ultimam perfe­ ctionem, nec in statu nature integra, nec in statu natura corrupta», Secunda autem propositio intelligitur sic : quod homo cx solis bonis naturalibus in statu natura integra poterat diligere Deum super omnia, ita quod ille actus in nulla circumstantia deficeret; licet ad hoc quod esset proportionates ad merendum vitam ælernam, homo in illo statu indi(а) quid. — quod Pr, (б) corrupta. — Om. Pr. II. — 6 LIBRI 1. SENTENTIARUM prêt donis supematuralibus, scilicet gratia cl cha­ ntait». El sic dico ad Irin prima argumenta. Ad quartum negatur antecedens· El quando pro­ batur quod si chantas faceret actum delectabi­ lem, etc. ; respondet sanctus Thomas, 1. Sentent, ubi supra (dist. 17, .q. 1 » ari. 4), cl de Veritate. ubi supra (q. 10, art. 10). quod experiens illam delectationem nescii certiludinali 1er an proveniat ex habitu acquisito vel infuso; et ideo non est certus an habeat charitalem. Et sic patet quod argumenta primo loco posita non concludunt. Nunc ad argumenta secundo loco posita, dico quod sanctus Thomas, 1*2·, q. 109, ari. 3, ad |··, dicit quod aliter diligitur Deus super omnia dile­ ctione naturali, el aliter dilectione gratuita vel charilativa; quia dilectione naturali quælibet res diligit Deum supra so et super omnia, in quantum in eo consistit naturale bonum omnis creaturæ, sed dili­ gere Deum supra (i) se el super omnia, In quan­ tum est objectum supernatural!* bcatitudinis et auctor gratia·, est actus charitatis. Hoc etiam dicit, dr Malo, q. 16, art. 4, ad 15“·. Et ad primam probationem in oppositum, negatur consequentia, sicut patet per pradicta. Licet enim chantas feratur in Deum sub illa ratione, tamen voluntas sine charitate illo modo potest ferri in Deum, sed non prompte et delectabiliter, nec intense cl debile circumstantionale, ex puris naturalibus; quia Deum esse taliter beatificatorem non potest naturaliter cognosci nec desiderari, ut dicit sanctus Doctor, 2*2*, q. 22, ari. 3; et ideo requiritur supernaluralis revelatio vel habitus fidei. Et ultra hoc. ad hoc quod talis actus naturalis dilectionis sit perfe­ ctus ultimata perfectione, exigitur et formalis distinctio objecti diver­ sified potentiam. ii.τ flume principium alieujus | actus, quod sibi determinat formalem rationem objecti, est potentia ; alias qmeliliet virtus, et quodlilwt vitium, et generaliter omnis habitus, halieret rationem pitenli.e. Sed qu® formalis distinctio obje­ ctorum diversiiicel potentias, et quæ Solum habitum, quæratur 3. Sentent., dist. 33. q. I , art. I , qu 1 , ubi mc dicit sanctus Thomas : u Diversitas objecti mundum illam rationem qua se habet ad actum simpliciter, di\ei>ilkal potentiam; sed diversitas objecti in ordino ad ea quæ faciunt facilitatem in actu, causal diversitatem habitus. S4^l imn polonliæ. Unde m >|Ms.ulati\is diversitas maleriæ, secundum quod ot determinabilis per diversa media et prin­ cipia, ex quibus est facilitas considerationis, facit diversas scientias. El quia sicut se 4iabel in spe possit in su Manliam actus, non tamen in for­ mam ejus, per quam est meritorius. » Ad secundam probationem, eodem modo negatur minor. Ad tertiam dicitur quod non est simile ; quia plura requiruntur ad opus virtuosum quam ad vitiosum, et plura ad meritum quam ad demeritum. I Ad quartam negatur minor. Illi enim actus sunt (») trcitnduni hoc — fi habeat diffcrenhani. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. digni vita æterna, el justum esi cis reddi vitam æterna m, secundum quod procedunt ex gratia Spiri­ tus Sancti, et non secundum quod procedunt a libero arbitrio, secundum quod dicit sanctus Doctor, l‘2e, q. I I i, ari. 3 et 6. Ùnde, art. 6, sic dicit : α Opus nostrum habet rationem meriti ex duobus : primo quidem ex vi motionis divinæ, et sic meretur aliquis ex condigno; alio modo habet rationem meriti secun­ dum quod procedit a libero arbitrio, in quantum voluntariealiquid facimus, el ex hac parte esi me­ ritum congrui (6), quia congruum est ut dum homo Iwne utitur sua virtute, Deus secundum superoxcellentem virtutem excellenlius operetur, n — Hæc ille. Ad ea vero quæ ulterius objiciuntur, dico quod habitus charitatis et alinrum virtutum sunt neces­ sarii, non propter sextum quod ibi dicitur, ut sci­ licet potentia cum habitu possit in aliquem actum, in (piem non posset sine habitu, quantum ad substan­ tiam actus el speciem in genere naturæ. Sicut enim dicit sanctus Doctor, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, art. 1 : α Opus meritorium non determinat genus actus, sed efficaciam. Genera enim actuum distin­ guuntur secundum diversitatem objectorum ; et quia liberum arbitrium ad nullum objectum determina­ tum est, ideo in quodlibet penus actus ex se potest, ut videlicet facere fortia vel justa et hujusmodi. Sed actus meritorius habet efficaciam excedentem natu­ ralem virtutem, in quantum est efficax ad illud premium consequendum, quod facultatem nature excedit. El ideo, quod opus sit meritorium, non potest liliorum arbitrium ex seipso, nisi sublevetur per habitum qui etiam nature facultatem excedat, (pii dicitur gratia. Et ideo secundum fidem catholicam dicendum est hominem per liberum arbitrium posse facere bona el mala, non tamen in actum merito­ rium exire sine habitu gratiæ ; sicut etiam non potest homo sine habitu virtutis acquisita* talem actum facere (pialem facit virtuosos quantum ad modum agendi, licet possit per se talem facere quantum ad genus operis; ut ly per se non excludat divinam causalilalem, secundum quam Deus in omnibus opera­ tur iit causa universalis homini, sed excludat habi­ tum aliquem creatum naturalibus superadditum. i> — Hæc ille. — Ex quibus patet quod superius dice­ batur, scilicet quod gratia non exigitur ad hoc quod per eam potentin naturalis possit in actum alterius speciei in genero nature, in quem prius non poterat, similiter, quod habitus non dat potentia· quod possit in novam speciem actus, sed quod novo modo possit quam prius exire in actum. Hoc autem inlelligo de habitu qui non constituit potentiam simpliciter in actu primo respectu sui objecti. Nam, si potentia nullo modo esset in actu primo respectu sui objecti (i) hac. — Om. Pr. 6) congrui. — congruum Pr. 83 nisi per talem habitum, tunc non esset inconveniens quod potentia per habitum posset in aliquem actum in quem non posset sine habitu ; sicut intellectus passibilis, otenliæ naturales, quia sunt ex seipsis determinata? ad unum, habitu non indigent. Similiter etiam nec apprehensive sensitiva»; quia halwnt determinatum modum operandi, a quo non deficiunt nisi per poten­ tiæ defectum. Similiter etiam nec voluntas humana, secundum quod est determinata naturaliter ad ulti­ mum finem, et ad bonurn, secundum quod est objectum ejus. Similiter etiam nec intellectus agens, qui habet determinatam actionem, scilicet facere intelligibilia in actu, sicut lux facere visibilia in actu. Similiter etiam nec in ipso Deo est aliquis habitus, cum ipse sit prima regula ab alio non regu­ lat» ; unde essentialiter bonus est, el non per parti­ cipationem rectitudinis ab alio, nec malum in ipso incidere potest. Sed intellectus possibilis, qui de se indeterminatus est, sicut materia prima, habitu indiget, quo participet rectitudinem suæ regulæ : et naturali, quantum ad ea quæ ex ipso lumine intel­ lectus agentis, qui est ejus régula, statim determi­ nantur, sicut sunt prima principia; et acquisito, quantum ad ea quæ ex his principiis educi possunt; et infuso, quo particijæt rectitudinem primæ regulæ in his quæ intellectum agentem excedunt. Similiter etiam in voluntate quantum ad ea ad quæ ex natura non |M>test, et in irascibili et concupiscibili indige­ mus habitibus, secundum quod participant rectitu­ dinem rationis, quæ est eorum regula, vel rectitu­ dinem primæ mensure in his quæ naturam huma­ nam excedunt, quantum ad habitus infusos. El similiter in corpore animato est habitus sanitatis, prout participat ab anima dispositionem, qua potest opus suum recte jierficere ; quia oculus sanus dicitur qui opus oculi recte perficere potest, ut dicitur 10. de Animalibus, d — Hæc sanctus Thomas in forma. Ex quibus palet quomodo habitus requiritur ad rectificanduin potentiam, et determinandum eam ad conformitalem suæ regulæ ; quæ potentia non ex se limitatur ad conformi ter illi operandum. Isto modo vero istam determinationem inlelligo, non quod habitus habeat distinctam causalitatem effecti­ vam super aliquem actum, aut aliquid positivum in actu super quo potentia non habeat causalitatem, ita quod sint duæ causæ divci'sarum rationum, qua­ rum quæhbet aliquid agat distinctum ah illo quod alia agit ; sed intelligo quod precise est ibi unicum agens perfectum, constitutum ex potentia el habitu, sicut exactu et potentia, ita quod habitus ille, tan­ quam forma potentiæ, est sibi ratio agendi sic deter­ minate et conformiter suæ regulæ, et delectabiliter et prompte. DISTINCTIO XVII. — QU.ESTIO J. Et si contra hoc intendat Aureolus arguere; dico sicut in causam in Deum, in quantum habet esse; η<1 primarn probationem, quod illud quod determinat Deus enim est universale esaendi principium; et in isto modo potentiam, non habet pnecisam causalita­ solem, in quantum est quoddarn generabile; et in tem tanquam quod causât seorsum aliud quam asinum, in quantum est asinus vel hic asinus. Sem|M)tenlm; sed tale nihil prohibet habere causalita­ per enim causa universalior respicit elfectum sub tem, sicut illud quod est ratio causandi aliter quam universaliori ratione, licet totus effectus a qualilæt prius. — Ad secundum, dico quod illa causaliLis causa procedat. Unde sanctus Thomas, 3. Contra non est totalis, nec partialis, nec causant; sed «st Gentile*. c. 66, dicit sic : < Secundum ordinem causalités, vel potius ratio causandi partialis, si rausarum est ordo effectuum. Primum autem in comparetur ad omnia concurrentia ad complemen­ omnibus effectibus est esse; nam omnia alia sunt tum actus, quia quoad modum agendi, el non quoad determinationes ipsius esse; igitur est proprius substantiam in se. — Ad tertium, dicitur quod de effectus primi agentis, et omnia alia agunt ipsum, exemplo illo non curo; quia omnis habitus est qua­ in quantum agunt (a) in virtute primi agentis. litas, sed acuties vel est quantitas, vel aliquid nullo Secunda aulem agentia, quæ sunt quasi particulantia modo activum ; unde sanctus Thomas, 4. Sentent., et determinantia actionem primi agentis, agunt, dist. 49, q. 1, art. 2, qu 2, in responsione ad secun­ sicut proprios effectus, alias perfectiones quæ deter­ dum, dicit quod α in actu duo consideranda sunt, minant esse. > — Hæc ille. — Ecce quod clare ponit scilicet substantia actus, et forma ipsius a qua per­ quoi esse reducitur in Deum sicut in propriam cau­ fectionem habet actus; ergo secundum substantiam sam, estera autem perfectiones in causas secundas. sui principium est naturalis potentia, sed secundum Constat autem quod non intendit quod agentia secun­ suam formam principium ejus est habitus >. — daria agant perfectiones realiter distinctas ab omni Hæc ille. eo quod Deus facit, vel quoti Deus non agat nisi esse Et tunc ad rationes factas contra hoc in secundo distinctum ab aliis perfectionibus. Stalim enim in membro illius sextuplœ distinctionis, dico ad pri­ capitulo sequenti dicit : < Omne, inquit, operans mam, quod non omne principium activum est est aliquo modo causa essendi, vel secundum esse potentia, prasertim principium quod non est ratio substantiale, vel accidentale: nihil autem est causa quod hoc fiat, sed quod taliter fiat; potentia enim essendi, nisi (C) in quantum agit in virtute divina. > substantiam actus respicit, el non habitus. — Hæc ille. — Intclhgil ergo quod licet idem sit Ad secundam dicitur quod habituatus non ideo realiter in aliquo effectu, puta igne, esse, et esse dicitur simpliciter potens, quia activitas habitus non corpus generabile, et esse ignem, tamen illa eadem respicit actum simpliciter, scilicet quoad substan­ aclualilas essem!i potest reduci secundum diversas tiam, sed quoad modum ; licet tam habitus quam rationes in diversas causis, ita quod secundum potentia eliciant substantiam actus, quia ex eis con­ rationem universaliorem reducitur in causam prio­ stituitur unum perfectum operandi principium; rem, et secundum rationem detenninatiorem in tamen substantia actus, quantum ad illud quod est, causam posteriorem, licet idem sit, secundum rem, et quantum ad suam speciem, refertur ad potentiam quod omnes illæ cause agunt. Sic in proposito, dato et non ad habitum; quin, non |>osito habitu, adhuc quod actus el ejus modus essent eadem res, tamen, substantia artus eliceretur a potentia nuda; sed quantuin ad substantiam, reducitur ut in princi­ quantum ad sui modificationem refertur ad habitum; pium in potentiam naturalem; sed quantum ad sublato enim habitu, |>otenlia non eliceret talem modum, reducitur in potentiam ut habituatam, vel actum, utpote non ita intensum, nec ita delectabi­ in habitum, tanquam in rationem agendi. Sicut lem potentiæ, nec ita faciliter. etiam intellectio asini causatur ab intellectu possi­ Ad tertium dicitur quod immo aliquis modus actus bili et a specie inlelligibili ; sed quod sit intellectio est distinctus ab actu et quid pracisum, scilicet halæt ab intellectu, quod aulem sil intellectio asini delectatio in actu ; similiter intensio actus; similiter habet a specie intelligibili, quæ determinat actionem fervor; et mulla talia, puta formffi quæ sunt in intellectus possibilis ad intelligendum asinum, secun­ actu propter habitum. Verumlamen argumentum dum quod sententialiter ponit sanctus Thomas, de istud non dicitur procedere contre me; quia non Veritate, q. 3, art. 1. ad 3vn', ubi ait quod < deter­ pono quod habitus habeat effectum distinctum ab minatio cognitionis ad cognitum sequitur relationem omni eo quod causatur a potentia, sed lotum causal s|»eciri ad rem ipsam; sed natura cognitionis sequi­ potentia jwrfecta per habitum, licet habitus sil ratio tur speciem, secundum comparationem quam habet quod actus sit talis, |>otenlia quod sil hic. Deficit ad intellectum in quo est >. ulterius argumentum ; nam diversitas rationis in Ad quartum dico quod accidentia spiritualia, licet effectu sufficit ad hoc quod secundum illas reducatur non agant ut agentia précisa in suum subjectum, in diversas causas secundum rem. Licet enim idem secundum rem sil ens, el generabile, et asinus; (*) ipitim, in quantum agunt. — Om. Pr. tamen ille idem effectus qui est asinus, reducitur (15) ni»i. — Om. Pr. 86 LIDRI I. SENTENTIARUM subjecto non agente, tamen illorum subjectum per [ prabcat, scilicet merendi vitam æternarn. d — Hœc illa accidentia agit in seipsum proportionate, ut agat ille. delectabiliter, el aliter quam si non haberet talia ; immo intellectu* possibilis, si non haberet in se § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM aliquod accidens, puta speciem, nihil agere posset. ET SECUNDAM CONCLUSIONES Ad aliud quod objicitur de causis œqiiivocis, etc., dicitur quod non est ibi reciprocatio; quia actus I I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum causât habitum quanturn ad substantiam, ita quod Gregorii contra primam el secundam conclusiones, potentia sine actu nunquam causarct habitum, sed negnlur major, loquendo de charo et accejito formaactus esi sibi ratio causandi habitum quantum ad liter, non solum extrinsece. substantiam ejus; sed habitus non est de |xm· se Tunc ad priniam probationem illius antecedentis, causa totalis vel partialis substantia.· actus, sed est dico quod est impossibile Spiritum Sanctum dari causa modi actus, ad sensum sæpe dictum : quia est alicui creaturæ, nisi detur ei donum gratiæ gratum ratio )Mjtenti.c, puta voluntati, non quod diligat, facientis, ut superius, in dist. 14, est ostensum per sed quod taliter diligat. sanctum Thoinnm; quia-de ratione illius dationis est Ad illud quod additur ibidem, quod disponere donum cibatum, modo ibi exposito. Dato etiam quod potentiam non est congere, dicitur quod habitus non Spirilus Sanctus daretur homini sine habitu infuso, agit lanquam aliud pnccisum agens, sed ut ratio tamen ille homo non diceretur acceptus formaliter, taliter agendi agenti principali; ideo reducitur ad aut dignus vita ælerna; quia Spirilus Sanctus non idem genus rausæ. — Ad illud quod additur de potest esse forma creaturæ reddens eam formaliler causa partiali, quod non requirit inhœrcntiam, etc., dignam, sed hoc fit per habitum creatum. Unde dicitur quod habitus non est proprie causa partialis, saucius Thomas, de Veritate, q. 27, art. I, ad 1”* : sed ratio partialis; et magis se habet ut quo, quam α Deus, inquit, vivificat animam non sicut causa ut quod agit. — Ad illud de let itate, dicitur quod formalis, sed sicut causa efficiens; unde aliqua similitudo non valet; quia habitus e>l qualitas, et forma cadit media; sicut pictor facit parietem album reducitur ad genus officientis, ut in proposito loqui­ effective alltedine mediante, albedo vero nulla forma mur. mediante, quia facit album formaliler. » — Hire Patet igitur ad quid requiritur habitus in com­ ille. — Ha in proposito : Spirilus Sanctus facit homi­ muni, el quomodo est principium actus; et similiter nem dignum vita ælerna effective; sed gratia habi­ de habitibus su perna hira Ii bus, quia hoc faciunt in tualis vel charitas facit hominem dignum forma­ esse gratuito, quod habitus acquisiti in esse politico. liter. I nde sanctus Thomas, I* 2e, q. 110, ari. 2 : « Non Ad secundam probationem dicti antecedentis, est, inquit, conveniens quod Deus minus provideat conceditur antecedens ; sed negatur consequentia, ad his quos diligit ad bonum supernal u rale, quam sensum quem loquimur, scilicet quod aliquis, secun­ creaturis quas diligit ab bonum naturale habendum. dum statum in quo esset sine habituali dono, esset Creaturis autem naturalibus sic providet ut non formaliler gratus el dignus vita ælerna ; quamvis solum moveat eas ad actus naturales, sed diam lar­ lieOe concedam quod aliquis qui est in peccato mor­ giatur eis formas et virtutes quaxlam, quæ sunt tali, est acceptus et pnedeslinatus ad vitam æternarn ; principia actuum, ut secundum seipsas inclinentur unde talis non est dignus per aliquid quod sil in ad hujusmodi motus; et sic motus quibus moventur ipso, sed quadam exlrinseca denominatione a Dei a Deo, tiunt eis connalurales et faciles, secundum voluntate. illud Sapient hr, 8 (v. I) : Disponit omnia suaviter. Ad tertiam probationem respondetur ut prius, et Mullo igitur magis illis quos movet ad con-equen- sicut ibidem respondetur. — Et tunc ad replicam, dum bonum supernaturale ælcrmim, infundit ali­ cum qmeritur quomodo sumo illam dignitatem, dico quas formas seu qualitates siqwrnaturales, secun­ quod illuni dico formaliler dignum vita æterna, qui dum quas suaviter et promple moveantur od bonum habet nliquod bonum in se formaliler, per quod est aeternum consequendum. Et sic donum gratia* est proportionatus fini supernnturali. Tale enim donum quædam qualitas. > — Hæc ille. — Patet igitur quo­ chaiitatis vel gloriæ est æossibile esset talem qualitatem, quam dici­ mus gratiam, esse subjective in anima rationali, nec tamen illam animam esse acceptam ad vitam ælernam ex parte Dei. Et tunc diceretur quod gratia illa | haberet hunc effectum in homine, quod redderet eum formaliler dignum vita aderna, et prop0rtionatuin illi, quantum in se esset; non tamen redderet eum dilectum a Deo, aut acceptum ad vitam æternam, sicut nec nunc facit; nam non ideo quia anima habet illam qualitatem est Deo accepta, sed econtra, 87 quia est accepta Deo ad vitam æternam, Deus dat, vel dedit, aut dabit illi talem qv*1'tatem. Verumta­ men talis qualitas dicitur gratia nunc, quia est signum et effectus talis divinæ acceptationis ad beatitudinem; tunc vero non diceretur gratia, quia esset signum talis acceptationis, sed quia esset gratis data tali naturæ, et quia redderet objectum diligibile et acceptable ad vitam sternam, sed non actu dilectum vel acceptum. Sed tunc ulterius, secundum istam viam, conformitcr neganda esset consequentia. Igi­ tur i m prolatio conclusionum fundatur in falso (a). Non enim ponimus talem qualitatem ut reddat homi­ nem forma Ii ter dilectum, sed quia reddit hominem dignum diligi, et ita gratum in aptitudine proxima. Potest tamen aliter dici, negando antecedens principale; ad cujus primam probationem, negatur assumptum. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1*2*, q. 114, ari. 3, ad 3*· : « Per gratiam Spiritus San­ ctus habitat in homine, qui est pignus future hæreditatis. » Nec valet prima probatio illius assumpti ; quia in operibus Dei nihil potest esse frustra. Cum autem gratia sit quædam inchoatio gloriæ, ut ponit sanctus Thomas, 2* 2’, q. 24, art. 3, ÿd 2®“, et de Veritate, ubi supra, art. 2, ad 7e·; unde dicitur quod dispositio respectu gloriæ frustra esset, si sic in æternum staret gratia, et anima disposita ad glo­ riam, et nunquam pertingeret ad gloriam; illud enim frustra est, quod finem ad quem est non attin­ git. — Non valet insuper secunda probatio ejusdem assumpti, ex eadem causa. Licet enim Deus non necessario det gloriam aut gratiam, tamen quia non putest frustra dare gratiam perseveranti in ea, dabit gloriam necessario necessitate suppositionis, scilicet supposito quod finaliter conservaverit eam. Similiter non potest annihilare gloriam, supposito quod dedit eam in termino. Ipso oniin actore nemo fit deterior; fieret autem homo ipso actore deterior, si sine ullo suo demerito, de beato fiend miser. — Non valet denique tertia probatio. Quia, licet charitas non sit intrinseca beatiludini, nec econtra, tamen charitas est principium beatitudinis quantum ad fruitionem, et gratia similiter quantum ad visionem; ideo bealitudo non potent fieri sine illis Similiter, quia isti habitus sunt quædam inchoatio beatitudinis, et ordinantur ad eam ut in finem proprium, ex quo Deus dedit illos el enavit, finaliterdabit beatitudinem necessario necessitate suppositionis. El si dicatur contra ista, quia non implicant con­ tradictionem, Deus servabit ætemaliter charitatem vel gratia in anima Petri, el nunquam dabit eidem bealiludincm, et per consequens hoc potest fieri a Deo; — dico quod contradictionem implicat; quia prima pars inferi oppositum secundie. Sequitur enim : Deus ælernaliter conservabit gratiam; ergo aliquando gratia finem suum et consummationem («) faUo. — tubjeclo Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM SB sortietur, aliter æternnliter esset frustra. Et ulterius igitur debiti importatur ordo exigentia» vel necessi­ sequitur : ergo aliquando habenti illam gratiam, tatis alicujus ad quod ordinatur. Est autem duplex dabitur lumen gloriæ, quod est illius consummatio. ordo considerandus in rebus. Unus, quo aliquid Quod si fiat instantia de illo qui semel fuit in creatum ordinatur ad aliud creatum, sicut partes gratia ct per peccatum mortale finaliter damnatur, ordinantur ad totum, et accidentia ad substantias, et dicatur quod eodem modo illa gratia fuit frustra; et unaquæque res ad suum linum. Alius est ordo, dicitur quoti non valet objectio; quia, secundum quo omnia creata ordinantur in Deum. Sic igitur quod |>onit sanctus Thomas, l‘2r, q. 114, art. 7. debitum dupliciter attendi potest in operatione ad 3*·, talis posuit impedimentum suo merito. Dicit divina : aut secundum quod aliquid debetur Deo, enim sic : < Quilibet actus charitatis meretur abso­ aul secundum quod aliquid debetur creatura; et lute vitam aeternam ; sed per peccatum sequens utroque modo Deus reddit debitum. Debitum enim ponitur impedimentum praecedenti merito, ut non est Deo ut illud impleatur in rebus quod ejus sapien­ sortiatur effectum ; sicut etiam causæ naturales defi­ tia et voluntas habet, el quod suam bonitatem ma­ ciunt a suis effectibus propter impedimentum 8Ujx»r- nifestat ; ct secundum hoc justitia Dei respicit decen­ veniens. > — Hæc ille. — Et similiter, quia gmtia tiam ipsius, secundum quod reddit sibi quod ei debe­ illa est infallibile signum divinæ acceptationis, et tur. Debitum etiam est alicui rei quod habeat illud dum flnaliter consonatur usque ad terminum viæ, quod ad ipsam (a) ordinatur; sicut homini (6) quod sequitur : iste habuit gratiam flnaliter,-ergo est habeat manus, el quod ei alia animalia serviant ; et pnedestinatUS ad vitam æternam; et ultra : igitur sic etiam Deus justitiam operatur, quando dedit uni­ quandoque habebit beat i ludi nem nunquam desitu­ cuique quod ei debetur secundum rationem suæ ram; et ultra : igitur non annihilabitur non recrean­ nature el conditionis. Sed hoc secundum debitum dus, nec in æternum sic stabit sine gloria ; quod est dependet a primo : quia hoc unicuique debetur, oppositum prima» partis. Unde, sicut Deus libere quod est ordinatum ad ipsum secundum ordinem revelat futura, sed post revelationem necessario divinæ sapienliæ. Et licet Deus debitum hoc modo necessitate suppositionis implet quod praedixit, aliter det alicui, non tamen ipse esi debitor; quia ipse ad esset mendax el seductor; ila libere dat el conservat aliud non ordinatur, sed potius alia ad ipsum. Et ideo gratiam, sed ex quo eam flnaliter conservavit, neces­ quandoque justitia dicitur in Deo condocentia suæ sario necessitate suppositionis illam conservabit in bonitatis, quandoque vero retributio pro meritis. Et a lerna beatitudine; nam teque vel plus infallibile utrumque modum tangit Anselmus (Proslogii, cap. 10), dicens : Cwm punis nialos, justum est, signuin esi gralia illa sicut prophetia. Ad secundam probationem antecedentis princi­ quia eorum meritis convenit; cum vero parcis palis, negatur consequentia. Licet enim Deus ani­ malis, justum est, quia bonitati tu:e condemns est a mam habentem charitatem vel gratiam gratis acce­ — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo Deus, licet ptet, sic quod non cogitur animam cui dedit talem gratis acceptet creaturam habentem gratiam finalem, habitum acceptare, tamen necessario acceptat eam nec sit ei debitor, tamen dum dat ei gloriam, reddit necessitate suppositionis; imrno prius natura quam illi debitum ex justitia, quia gloria sibi debetur. Ulterius, cum dicit arguens quoti omnia merita det ei charitatem, acceptat earn ad vitam æternam, i ut dictum est in conclusionibus, cum ille habitus non sunt condigna, etc., respondet sanctus Doctor, sit infallibile pignus et certitudo divinæ acceptatio- | 1*2", q. US, ari. 3, dicens (γ) omnia merita nostra, nis. Et ideo, sicut non valet consequentia illa, ita in quantum eliciuntur a gratia vel procedunt a gratia nec ex opposito consequentis, scilicet Deus non potest Spiritus Sancti, esse meritoria de condigno. Unde non acceptare animam habentem charitatem infu­ ibidem sic ait : « Opus meritorium potest dupliciter sam, sequitur oppositum antecedentis, scilicet Deus considerari uno modo, secundum quod procedit ex non gratis acceptat. Ideo enim dicitur gratis acce­ i gralia Spiritus Sancti ; alio modo, secundum substan­ ptare, quasi (a) non ex debito, ila quod Deus sit tiam operis. Si enim consideretur secundum sub­ debitor alteri ; nec acceptat propter merita, sed econ- stantiam operis, el secundum (ô) quoi procedit (i)a libero arbitrio, sic non potest ibi essu meriti conditra acceptatio est causa quod creatura mereatur Verumtnmen, licet Deus nulli sit debitor, tamen gnitas, propter maximam imequalitalem ; sed est ibi debitum reddit halænti gratiam finalem dum dat I congru i tas.(C), propter quamdam æqualilatem progloriam. Quomodo autem Deus reddat debitum sine I portionis; videtur enim congruum ut homini ορο­ hoc quod sit debitor, ostendit I p., q. 21, art. I, ί ranli secundum suam virtutem, Deus recompense! ad 3® *, ubi ait : < Unicuique debetur quod suum («) quod ad ipsam. — ad quod ipsum Pr. ♦•st Dicitur autem esse suum alicujus quod ad ipsum (« homini. — honio Pr. ordinatur, sicut servus est domini, el non econtra; (T .» verbo omnia usque ad dicens, om. Pr. nam liberum csl quod sui causa est. In nomine secundum. — Om Pr. (*) guan. — çuux, fi Pr («) (t proerdit. — procedunt Pr. (ζ) congruito». — condigni ta» Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. secundum excellentiam suæ virtutis. Si autem loqua­ mur de opere meritorio secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti, sic est meritorium vitæ ætemio ex condigno. Sic enim attenditur valor meriti secundum virtutem Spiritus Sancti moventis ηοβ in vitam æternam (α), secundum illud Jocum. \ (v. 14): Fiet in eo fons aquw salientis in vitam leternam. Attenditur etiam pretium operis secun­ dum dignitatem gratiæ, per quam homo, consors effectus divinæ natura, adoptatur in filium, cui debetur hæreditas ex ipso jure adoptionis, secun­ dum illud Rom. 8(v. 17) : Si filii, et hæredes. * — Hæc ille. — Ibidem (ad 1··) etiam ostendit quo­ modo inlelligenda sit auctoritas Apostoli : Non sunt condignos. Dicit enim quod α Apostolus loquitur de passionibus sanctorum secundum substantiam >. El illo modo intelligendæ sunt cæleræ auctoritates. Ex quibus palet etiam quod falsum est illud quod inferi arguens, scilicet quod nullum opus nostrum sit cujuscumque pnemii etiam temporaliter apud Deum meritorium de condigno, nisi loquamur de Opere secundum substantiam actus, et in quantum procedit a libero arbitrio. Et hoc concedit sanctus Thomas, eadem questions, art. 1, ubi sic ait : u Meritum et merces ad idem referuntur; illud enim merces dicitur quoti alicui recoinpensatur pro retri­ butione operis vel laboris, quasi quoddam pretium ipsius. Unde, sicut reddere pretium justum pro re accepta ab aliquo, est actus justitiæ; ita etiam recomponsare mercedem operis vel lalioris, est actus justitiæ. Justitia autem æqualitas quædam est, ut patet per Philosophum, 5. Ethicorum (cap. 3). Et ideo simpliciter est justitia inter eos quorum est simpliciter æqualitas; eorum vero quorum non est simpliciter (6) æqualitas, non est justitia simplici­ ter, sed quidam justitiæ modus potest esse, sicut dicilur quoddam jus paternum vel dominativum, ut in eodem libro (cap. (>) dicit Philosophus. El propter hoc, in his in quibus est simpliciter justum, est etiam simpliciter ratio meriti vel mercedis. In qui­ bus autem est secundum quid justum, el non sim­ pliciter, in his etiam non simpliciter est ratio meriti, sed secundum quid, in quantum salvatur ibi justitiæ ratio; sic enim filius meretur aliquid a patre, el servus a domino. Manifestum est autem quod inter Deum et hominom est maxima inæqualitas; in infi­ nitum enim distant, et totum quod est hominis bonum, est a Deo. Unde non potest hominis ad Deum esse justitia secundum absolutam æqualitatem, sed secundum proportionem quamdam, in quantum scilicet u torque operatur secundum modum suum. Modus autem et mensura huinanæ virtutis est a Deo homini. Et ideo meritum hominis apud Deum esse non potest, nisi secundum prasup|)osi(e) sternam, — Om. Pr. (6) f impliciter. — Om. Pr 80 tionem divinæ ordinationis, ita scilicet ut id homo consequatur a Deo per suam operationem quasi mercedern, ad quod Deus ejus virtutem operandi depu­ tavit; sicut etiam res naturales hoc (s) consequun­ tur per proprios motus et operationes, ad quod a Deo sunt ordinatæ. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, secundum eum, a voluntate Dei acce­ ptante et ex ejus ordinatione provenit quod actus creatura sit apud Deum meritorius, loquendo de actu considerato secundum substantiam suam ; sic enim est meritorius de congruo ex ordinatione Dei ; cum quo tamen stat quod actus creatura, secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti, est condi­ gnus pramio ælerno. Unde si Deus illam ordinationem mutaret per imj ibilevel possibile, nunquam illam qualitatem, quam dicimus gratiam vel charitalem, alicui conferret; eo enim casu quo (6) con­ ferret, jam signum esset indeficiens quod illum ad premium acceptaret æternum. Ad tertiam probationem principalis antecedentis, dicilur quod nullo modo actus charitatis posset a Deo pram iari sufficienter aliquo pramio minori quam sil vita ætema ; sufficienter, inquam, ex parte, id est condigne et proportionate actui, qui ad ulteriorem finem proportionatus est fonnaliter. — Et ad proba­ tionem, dicit sanctus Thomas, 1· 2·, q. 114, art. 3, ad 3*“: « Gralia, inquit. Spiritus Sancti, etsi non sit æqualis gloriæ in actu, est tamen æqualis in virtute, sicut et semen arbori, in quo est virtus ad totam arborem. Et similiter per gratiam inhabitat hominem Spiritus Sanctus, qui est sufficiens causa vitæ ælernæ; unde et dicilur pignus nostra hæredi latis, 2. ad Cor. 1 (v. 22). Aliter respondet, 2. Sentent., dist. 27, q. I, art. 3, ad 2*®(el in principali respon­ sione), dicens quod « non requiritur ad condignitatem justitiæ distributive æqualitas quantitatis, sed proportionis tantum. Secundum autem quantitatis □‘qualitatem, ex actibus virtutum vitam æternam ex condigno non meremur; non enim tantum bonum est in quantitate actus virtutis, quantum premium gloriæ, quoti est ejus finis. Secundum autem æqua­ lilatem proportionis, ex condigno meremur vitam æternam. Attenditur enim æqualitas proportionis, (piando æqualiterse habet hoc ad illud, sicut aliud ad alterum. Non autem majus est Deo vitam æter­ nam tribuere, quam nobis actum virtutis exhibere ; sed sicut hoc congruit huic, ita illud illi. Et ideo quædam proportionisæqualitas invenitur inter Deum pramianteinet hominem merentem, dum tamen pre­ mium referatur ad idem genus in quo est meritum; utsi premium cstquodoinnem naturahumanæ facul­ tatem excedit, sicut vita ætema, meritum etiam sit per talem actum in quo fulgeat bonum illius habitus qui di­ vinitus infunditur, Deo nos consignans. > — Hæc ille. (а) hoc. — qute Pr. (б) <;ιω. — guod Pr. 00 LIBRI I. SENTENTIARUM Ad confirmationem, dicitur quod talc premium non est finis proportionates actui charitatis, cum sit quifidam inchoatio gloriæ. Unde, licet talis actus, si respiciemus ad ejus substantiam, sufficienter et con­ digne pr.emiaivtur citra redditionem gloriæ, non tamen in quantum ed ex sjieciali influxu Spiritus SniK'lt. Ad tertium principale negatur antecedens. — Ad cujus primam probationem, dico quod voluntas sine charitate |>olesl habere actum qjusdem speciei in genere naturæ cum actu charitatis, sed non in genere inoris. Et hoc, licet Ostensum sit esse de ment»· sancti Thonun superius, adhuc ostenditur : nam ipse, 3. Sentent, dist. 23, q. 3, art. l,ad ter­ tiam quæstionem (q’a3·), dicit sic : « Differentia liabituum pensanda est ex actibus. Contingit autem aliquos actus dupliciter considerari : vel secundum Sjiecicm nature, vel secundum speciem -moris; ei quandoque conveniunt secundum speciem quantum ad unum dictorum, el differunt secundum aliud; sicut occidere nocentem et innocentem non differunt secundum fqædem naturæ, sed secundum speciem inoris : quia unum est actus vitii, scilicet homici­ dium, et aliud actus virtutis, scilicet justiliæ; sed occidere latronem el liberare innocentem (a), sunt actus diversi secundum speciem naturæ, et conve­ niunt secundum speciem moris, quia sunt actus justitii*. Si ergo actus fidei formata el informis con­ siderentur secundum speciem naturæ, sic sunt idem specie; quia speciem naturalem habet actus ex objecto proprio. Si autem considerentur secundum esse inoris, tunc differunt sicut completum el incom­ pletum in eadem specie; sicut actus quo quis facit justa non ul jmlus, et quo (6) facit justa ut justus. El similiter fides formata el informis in specie naturæ sunt idem penitus; sed in specie inoris dif­ ferunt, non quasi in diversis speciebus exsistentes, sed sicut perfectum et imperfectum in eadem specie, sicut dispositio el habitus. » — Hæc ille. — Ha dico in pro|x»ito, quod licet chantas non possit esse informis, tamen actum ejusdem speciei elicit quis sine cliaritate el cum charitate in genere naturæ, non autem in genere moris. Secundo dicitur quod nunquam actus dilectionis Dei sine charitate, est æque bonus sicut actus ex charitate elicitus; unde sanctus Thomas. 1· 2®, q. 114, art. 2, ad 2 —Hæc ille. — Hem, 3. Sen­ tent., similiter ostendit, dist. 27, q. 2, art. i, q1* 3, quomodo charitas est forma aliarum virtutum, sicut prudentia est forma virtutum moralium. Unde, sicut in omni virtute morali est qmedam sigillatio prudentiæ, et similiter in quolibet actu virtutis nioralis; ila charitas in actibus aliarum virtutum imprimit formam. Unde, ibidem, ad 2um, sic ait : α Inferiores vires non perficiuntur perfectione virtutis, nisi per participationem perfectionis a superioribus. Cum autem superiore sint formalia respectu inferiorum, quasi perfectiora, quod participatur in inferioribus a superioribus, formale est. Unde ad perfectionem virtutis in aliqua potentia, tot fonnæ exiguntur quot superiora sunt respectu potentia? illius; sicut ratio superior est quam concupiscibilis, quasi ordinans ipsam; et ideo prudentia, quæ est perfectio rationis, est forma temperantiæ, quæ est in concupiscibili. Similiter voluntas est superior ratione, secundum quod actus rationis consuleretur ul voluntarius et meritorius; el ideo charitas est forma prudenliæ el temperantia?· Similiter essentia animæ est superior voluntate, in quantum ab ea voluntas et aliæ omnes vires anima? fluunt. Et ideo gratia, quæ est perfectio essentiæ animæ, constituens animam in esse spiri­ tuali. est forma charitatis, et pnnlentiæ, el temperenliæ; nec charitas esset virtus sine gratia, sicut nec prudentia sine charitate, loquendo de virtutibus infusis ordinatis ad merendum; neque temperent ia sine charitate el prudentia, d — Hæc ille. — Idem ponit in eodem 3. Scntefit., dist. 23, q. 3, art. I , qu 1 : α Vires, inquit, molæ a voluntate, duo ab ea recipiunt ; primo formam aliquam ipsius secundum quod omne movens et agens imprimit suam simili­ tudinem in motis et patientibus ab eo. Hæc autem forma, vel est secundum formam ipsius voluntatis, secundum quod omnes vires molæ a voluntate ipsius particqvant libertatem ; vel secundum habitum per­ ficientem voluntatem, quæ est charitas; et sic omnes habitus, qui sunt in viribus motis a voluntate chari(a) quod homo. — Hoc Pr. (C) naturalem Dei promptitudinem quamdam el dele­ ctationem. — Om. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO 1. tate perfecta, participant formam charitatis. d — Hæc ille. — Idem ponit 2* 2·, q. 23, art. 8, ubi sic dicit : « In moralibus forma actus principaliter atten­ ditur ex parte finis. Cujus ratio est : quia princi­ pium moralium actuum est voluntas, cujus obje­ ctum et quasi forma est finis; semper autem forma actus consequitur formam agentis; unde oportet quod (a) in moralibus illud quod dat actui ordinem, det etiam ei et formam. Manifestum est autem quod per charitatem ordinantur actus aliarum virtutum ad ultimum finem. Et secundum hoc ipsa dat for­ mam actibus omnium aliarum virtutum, et pro tanto dicitur esse forma virtutum (C); nam et ipse virtutes dicuntur in ordine ad actus formatos. » — Hæc ille. — Et ibidem, ad lu,“, dicit : α Charitas dicitur esse forma aliarum virtutum, non quidem exemplariter aut essentialiter, sed effective, in quantum scilicet formam imponit omnibus secundum modum prædictum. » — Hæc ille. — De hoc dictum est in tertia conclusione salis. — Si autem quæritur quæ est illa forma ; videtur quod non est nisi relatio quædam et respectus ad tale vel tale objectum, vel ad circumstantias, vel ad finem ultimum, ut est forma quam imprimit gratia ipsi actui, per qualn dicitur meritorius. Unde, cum dicit sanctus Thomas quod temperantia habet tot formas quot habet habitus superiores, intelligo quod actus temperantia for­ mam propriam habet, in quantum habet ordinem ad proprium objectum; aliam formam habet, in quantum habet ordinem ad objectum charitatis; aliam, in quantum habet habitudinem meriti respectu beatitudinis (γ); et sic de cæleris. Tunc ex prælibatis, dicitur ad illam probationem, quod voluntas sine charitate non potest habere actum in genere moris æqüe bonum el formatum et circumstantionatum,sinehabitu charitatis vel grati®, sicut cum illo habitu ; nec ille actus erit æqualiter in potestatesua sicut cum habitu, ut scilicet prompte, delectabiliter, et intense illum eliciat. Nec valet quod ibidem dicitur, quod Deus pos­ sit, etc. — Dico enim conformiter ad dicta in prima conclusione, quod licet Deus quemcumque el qualerncumque actum elicit voluntas quantumcumqur habiluata posset se solo in voluntate ponere, tamen si voluntas se haberet mere passive, talis actus non esset (Ô) voluntarius, nec meritorius, nec laudabi­ lis. Si autem voluntas se haberet ibidem active sine habitu, i|>sa non eliceret illum complacentor nec virtuose, cum non esset ibi factus quasi connaluralis per habitum superadditum; nec ille actus, ut pro­ cederet ab ea, haberet illam formam ultimam respectivam qua dicitur formaliter meritorius, quia non haberet fundamentum nec terminum sufficienter, el (а) (6; (γ) (б) quod. — Om. Pr. er pro tanto dicitur eue forma virtutum. — Om Pr bcaliludinit. — habitudini» Pr. ewer. — est Pr. 91 per consequens nec mereretur per illum ; unde vel oporteret quod Deus efficeretur forma habitualis voluntatis, vel ille actus non erit perfectus nec virtuosus. Ad illud etiam quod additur et quæritur : unde est quod actus elicitus a voluntate informata charilate, etc·; — dicitur quod, secundum sanctumTho­ mam, 2. Sentent., dist. 27, q. 1, ari. 3, ad 3®*, < in hoc (a) aliquis apud Deum meretur, in quo etiam vit® laudabilis apud homines constituitur. > Et quia voluntas perfecta j>er habitum potest elicere actum sibi impulabilem ad laudem, quia scilicet prompte el delectabiliter illum eliciet, non autem sine habitu, quia licet Deus concurrat cum ea ad producendum actum quemcumque perfectum, tamen si ipsa non sil habiluata non eliciet illum delectabi­ liter nec prompte, ac per hoc nec laudabiliter; ideo, licet voluntas sine charitate ojinproluceret Deo actum quantumcumque perfectum, sicut ex parte sua actum imperfecte nec virtuose produceret, ita nec per illum constitueretur laudabilis, aul mere­ retur proprie loquendo; licet etiam talem actum Deus acceptaret, hoc non esset ex aliqua dignitate elicientis actum; et ideo alius modus meriti esset, si tamen esset, quam ille de quo sancti loquuntur. Meritum enim, secundum sanctum Thomam, 3. Sen­ tent., dist. 18, q. 1. art. 4, qu i, cest operatio ejus qui justitiam patitur, secundum quam facit suum id quod est sibi reddendum. > Talis autem non sic faceret, cum non virtuose ageret ; et principalis defectbs esset, quia ille actus improportionatus esset tanto fini ex parte hominis. < Tria enim requiruntur ad meritum, ut dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 2, scilicet : ut ille qui dicitur mereri, sil in statu acquirendi mercedem,et non in termino; secundo, quod sil dominus su® actionis, alias per suam actionem non dignificatur ad aliquid habendum nec laudatur; ideo agentia per necessita­ tem naturæ, vel per violentiam, non merentur; tertio, quod actio æquiparetur mercedi, secundum æqualitatem proportionis qu® requiritur in justitia distributi va, secundum quam Deus præinia æterna imrtilur. » Constat autem quod talis voluntas, quæ sic moveretur a Deo nec esset habiluata, non haberet plene actum in sua potestate, nec esset domina su® actionis; ideo secunda conditio ibi deficeret. Ad secundam probationem antecedentis princi­ palis, negatur consequentia. Non enim sufficit ad rationem meriti proprie dicti, ut nunc loquimur, quod sit actio acceptata a Deo ad vitam ælernam, nisi sil in potestate agentis earn; quod sine habitu esse non potest. Secundum enim quod dicit sanctus Tho­ mas, de Virtutibus, q. 1, art. 1 : < Habilibus indi­ gemus ad operandum prompte sine inquisitione, firmiter sine variatione, delectabiliter sine rebellione. (a) autem. — Ad. Pr. LIBRI I 92 SENTENTIARUM Ad tertiam dicitur ut prius, quod nullus habitus creatus est ratio quod Deus acceptet animam ; immo, ex hoc quod acceptat eam, dat ei donum supernalurale, quo digna fiat et proportionate fini ad quem praeordinavit eam. Concedo igitur quod animam nudam, vel etiam habentem actum elicitum sine charitate, possit acceptare el velle illi conferre quod vellet; tamen ille actus non esset meritorius proprio loquendo, quia non æquipararetur mercedi, quod tamen roquiritur ad perfoctain rationem meriti, ut dictum fuit; iterum, quia,secundum quod dicit san­ ctus Thomas, 1·2*. q. 114, art, 2 : « Actus rei non ordinatur divinitus ad aliquid excedens pnqiortionem virtutis, quæ est principium actus. Hoc enim est ex institutione divinæ providentia), ut nihil agat ultra suam virtutem. Vita autem æterna est quoddam bonum excedens proportionem naluræ creata?; quia excedit cognitionem el desiderium ejus, secundum illud, I. ad Corinth., 2 (v. 9) ; Nec oculus vidit, ncc auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Et inde est quod nulla creatura esi sufficiens princi­ pium actus meritorii vitæ æternæ, nisi superaddatur aliquod («) supernatande donum (€), quod dicitur gratia. > — Hæc ille. hocsuæ natunecondignum aut proportionatum, niai daretur sibi gravitas, aut levitas, aut natura gravia, aut levis. Et sic palet quod argumenta non procedunt. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta Aureoli contra tertiam conclusionem respondetur. El primo ad argumenta primo loro facta; ad quo­ rum primum negatur minor. Anima enim prius est grata Deo, et Deo accepta, et dilecta ab eo, quam habeat hujusmodi donum supernaturale ; et hoc non formaliter aliquo quod sit in ipsa, sed actu divinæ voluntatis quo vult tali animæ Ixmum æternum pro tali mensura, et vult eidem conferre determinato tempore aliquid quo sit formaliter digna tali bono æterno, ut prius «lictum fuit. Unde anima dicitur Deo grata formaliter per illud donum creatum; sed per divinam acceptationem (a) dicitur ei grata de­ nominatione sumpta ab extriitseco; Dei enim gra­ tuita acceptatio dicitur gratia, secundum quod habe­ tur, de Veritate, q. 27, art. I ; et 2. Sentent., dist. 26 (q. 1, art. 1), dicit sanctus Doctor u quod nomine gratiæ aliquid increatum significari potest, II. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti, scilicet ipsa divina acceptatio, vel etiam donum conceditur quod nulla creatura est ratio divinæ acce­ increatum, quod est Spiritus Sanctus ». — Hæc ptationis, ut in probationibus conclusionum dictum ille. est; sed dicitur quod nullus actus est formaliter Ad secundum, negatur minor. Non enim Deus dignus vita æterna, nec aliqua persona formaliter de novo diligit creaturas, sed aeternaliter dilexit digna beatitudine, nisi elevetur per gratiam creatam; omnia quæ diligit. El hoc ponit sanctus Doctor, 1 p., ideo argumenta non procedunt contra conclusiones, q. 20, ari. 2, ad 2ura. Amare enim, seu diligere, nisi velint probare quod nulla creatura reddit perso­ non est aliud «piam velle Ismum alicui, ut idem nam formaliter dignam æterna beatitudine. — Et dicit ibidem, art. 2 el 4; el ideo, cum Deus ab tunc mJ primum, dicitur quod licet gratia creata sil æterno voluerit creaturis bona quæ proponebat eis contingens, cum hoc stat quod reddat personam for­ conferre, sive illud bonum sit esse, sive alia perfe­ maliter dignam æterno pnnmio a Deo æternaliter ctio superaddita, quæcumque illa sit, pro tali tem­ volito tali person®, quamvis talis habitus non sil pore vel mensura tali, Deus æternaliter dilexit crea­ ratio productiva actus æterni, immo effectus ejus. turas, tam dilectione charitativa quâm generali. El Ad M«ciiiidiim, dicitur quod divina voluntas non ideo arguens falsum supponit, scilicet qübd Deus necessario fertur super aliquod objectum creatum actu divinæ dilectionis noviter transeat super crea­ necessitate absolute ; tamen cum hoc stat quod ali­ turas. Hoc enim verum non est, cum dicat Aposto­ quod donum creatum, eo facto quo esi in aliquo, lus, ad Ephes., 1 (v. 4) : Elegit nos ante mundi reddat illum dignum divino amore specialiter glori li- constitutionem ; dilectio autem in Deo secundum cativo, ita quod quantum in se est, habet reddere rationem prior est electione, secundum quod prolmt subjectum suum taliter amabile, licet non actu dile­ sanctus Doctor, 1 p., q. 23, art. 4. Conceditur tamen ctum forte ad vitem ætemam. quod ex Dei æterna dileclione, quaæternaliterdilexit Ad tertium, dicitur quod licet Deus poeset acce­ creaturas* tali tempore datur bonUm creatu ne, secun­ ptaro creaturam rationalem in puris naturalibus dum quod sapientia sua disposuit, et ipee æterna­ constitutam ad vitam ætemam, tamen ipsa tattler liter voluit. nuda non esset formaliter digna tanto bono, nec ei Ad tertium, negatur minor. Sicut enim dicit proportionate ; sicut dato aliquo corporo quod non sanctus Doctor, 1 p., q. 20, art. 2; cl 23, art. 4 : esset grave, ncc leve, nec de natura cœlesti, illud < Voluntas in nobis diligendo non causât bonum, posset perpetuo detineri sursum, non tamen esset sed ex bono præcxistente incilamur ad diligendum ; voluntas autem Dei, «pia vull bonum alicui dili(s) aliquod. — aliquid Pr. (C) donum — divinum Pr. (a) acceptationem, — acceptionem Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II. gendo, <*nt causa q uod illud bonum ab i Ilo habeatur. » — Et cum probatur : quia tunc omnes creature | immutabiliter profluerent in esse; — negatur corn sequentia. Secundum enim quod dicit sanctus Tho­ mas, 1 p., q. 19, ari. 8, ad 3e* : α Posteriora habent necessitatem secundum modum priorum; unde ea ' quæ fiunt voluntate divina, talem necessitatem habent qualem Deus vult ea habere, scilicet vel absolutam, vel conditionalem tantum; et sic non omnia sunt necessaria absolute. > Hæc ille. — Et de Veritate, q. 23, art. 5, dicit ; « Oportet, inquit, patiens assimilari agenti. Et ideo, si agens sit fortis- | simum, erit similitudo effectus ad causam agentem perfecta; si autem sit debile, erit similitudo imper­ fecta ; sicut propter fortitudinem virtutis formaline in semine, filius assimilatur patri non solum in natura speciei, sed etiam in mullis accidentibus ; e contrario vero, propter debilitatem prædictæ virtu­ tis, deficit praedicta assimilatio. Voluntas autem divina est agens fortissimum. I nde oportet ejus effe­ ctum ei omnibus modis assimilari ; ut non solum fiat illud quod Deus vult fieri, quod est etiam quasi assi­ milari secundum speciem ; sed ut liat illo modo quo Deus vult illud fieri, ut necessario vel contingenter, cito vel larde, quod est quasi quædam assimilatio secundum accidentia. Et hunc quidem modum rebus divina voluntas praefigit ex ordine suæ sapientiæ. » — ILee ille. — Et ibidem, ad lem, dicit : < Ex vol un ta le non sequitur aliquid eo modo quo voluntas habet esse, sed eo modo quo voluntas disponit. * Unde argumentum istud solum tenet in causis natu­ ralibus, el non in voluntariis. Ad argumenta secundo loco facia, nunc dicitur quod Deus nihil necessario vult necessitate absoluta nisi suam bonitatem, ut probat sanctus Thomas, 1 p., q. 19, ari. 3, et de Veritate, q. 23, art. 4; ac per hoc nullam formam creatam necessario vull, aut diligit, aut complacet in ea. — Et cum probatur quod immo; — dicitur Ad primam probationem : Conceditur major et minor; sed totum argumentum non probat nisi quod Deus necessario diligit virluosum el exsistentem in charitate, supposito quod aliquis sil talis; seni non probat quod necessitate absoluta Deus diligit chari­ tatem vel charam, nec justitiam aut justum, loquendo •lecreatis habilibus aut habitualis; non enim neces­ sario Deus vull eis esso, ac per hoc nullum tale necessario diligit. Ad secundum, negatur similiter minor, loquendo de justitia vel virtute creata, nisi intelligatur neces­ sitas aut immutabilitas ex suppositione. Ad tertium, |M»r idem. Ad quartum, negatur major. Non enim est simile; quia amor Dei causal in re dilecta bonum quod diligit, non autem odium Dei causal pec­ catum quod odit. Minor etiam neatur : quia Deus odit aliquos antequam aliquid boni aut mali 93 egerunt, ut patet de Esau; el ideo consimiliter dili­ git aliquos antequam quidquam boni, aut accepta­ bitis, aut gratificum halwant. Concedo tamen quod, sicut posito actu vitioeo Deus eum odit necessario necessitate suppositionis, ita posita gratia, quæ est quædam participatio divinæ natura, Deus eam neces­ sario diligit charilative, modo prædictæ necessitatis. Ad argumentum facturn in pede questionis nunc dicitur. Dicit enirn sanctus Thomas, de Veritate, q. 27, art. 1, ad G*M, quod < nulla creatura simpli­ citer est anima Christi nobilior;sed secundum quid omne accidens animæ ejus est ea nobilius, in quan­ tum comparatur ad ipsam ut forma ejus. Vel jiotest dici quod gratia, in quantum creatura, non est nobilior anima Christi, sed in quantum est quædam similitudo divinæ bonitatis expressior quam simili­ tudo naturalis quæ est in anima Christi. » — Hæc ille. — Et eodem modo potest dici de charitate. Eamdem solutionem ponit, i. Sentent., dist. pre­ sent!, q. 1, art. 1, ad 6*· : < Dicendum, inquit, quod nobilitas aliquorum |>otesl attendi dupliciter, scilicet ; vel simpliciter, vel secundum quid. Dicitur autem simpliciter dignius esse, quod secundum suum esse est nobilius; et hoc modo anima Christi, et anima cujuslibet justi, est nobilior quam chantas creata quæ babel esse accidentis. Se Et hæc de quætione dicta sufficiant. QUÆSTIO II. UTRUM CHARITAS AUGERI POSSIT TffjHiïtfTKHUM, circa decimam septimam distinetionem quæritur: Utrum chantas possit CW Kt arguitur quod non : quia nullum simplex et invariabile potest augeri ; sed charitas est hujusmodi; igitur, etc. Major patet : quin augeri est variari, el moveri, el majus fieri, quod repugnat simplici. Minor patet : quia charitas est quædam forma accidentalis ; modo fonna simplex est et invariabilis, secundum Auctorem Sex Principiorum. In oppositum arguilur per Magistrum et sanctos. 9i LIBRI I. SENTENTIARUM In hac qurestione erunt duo articuli. In primo videbitur an cl quomodo charilasaugetur. In secundo an possit augeri in infinitum. sos actus, sed diverto; sicut si aliquod corpus est simul album et dulce : allædo enim inost ei secun­ dum quod participat de natura dinphani, dulcedo autem secundum naturam humidi. Formai veroquæ Mint unius generis, unam potentiam respiciunt, sive ARTICULUS I. sint contraria?, ul albedo et nigredo, sive non, ut AN ET QUOMODO CUA RITAS AUGETUR triangulus, et quadratum. Hæ igitur formæ in sub­ jecto tripliciter esse dicuntur : uno modo, in potentia Λ. CONCLUSIONES tantum, el sic sunt simul, quia una potentia est con­ tra riorum et diversarum formarum unius generis; Circa primum, sit ista alio modo, secundum quod sunt in aclu imperfecto, Prima conclusio : quod clinritns ereala potest ul cum sunt in fieri, el sic etiam simul esse possunt; ul patet cum aliquis dealbatur : tunc enim, toto niigerl. dealbationis temjiore, albedo est ul in fieri, nigredo Probatur per Augustinum, super Joann, (ep. 186, vero ul in corrumpi; tertio modo, ul in actu perfe­ cf. Tract. 74 in Joann.),qui dicilquodc/iarilas mere­ cto, ul cum jam est albedo in termino dealbatidnis, tur augeri ut aucta mercatur perfici. Item, omne el sic impossibile est duas formas unius generis esse illud in quo progressus attenditur secundum diversos simul in eodém subjecto; oporteret enim eamdern gradus, augetur. Sed clmritns est hujusmodi. Nam potentiam ad diversos actus terminari, quod est im­ dicit Augustinus (super i. Joann, tract.5) : Chari· possibile, sicut el unam lineam ex una parte termi­ tas cum fuerit nata, nutritur; cum nutrita fuerit, nari ad diversa puncta. » — Hæc ille. — Ex quibus roboratur, cum fuerit roborata, perficitur. Hem, patet quod formæ conlrariæ possunt, secundo modo charilas dividitur in charitatem incipientem, proli­ el primo modo, simul esse; et quomodo, in talibus, cientem, el perfectam, ul recitatur 3. Sentent., ad diminutionem vel corruptionem successivam dist. 29, cap. ultimo. unius, augetur alia; quod est intentum. Pro ista conclusione facit quod dicit sanctus Tho­ Secunda conclusio est quod licet InLensIn ali­ mas, i. Sentent., dist. 17, q. ‘i, ari. 5, q. 3 : α Tri­ quarum quoillatnin tint per remotionem con­ plex, inquit, est modus formarum. Quædam enim trarii, tninen Intensio chnrUnlis non III Illo forma» sunt quæ recipiunt magis el minus, secundum modo. elongationem a contrario et secundum accessum ad causam propriam ; sicut albedo. El ideo talis forma fetam ponitsanclusThomas, I. Sentent., «list. 17, successivo recipitur in subjecto, el postquam recepta q. 2, ari. 2, ad 3*w, ubi sic ait : a Non est de ratione esi intenditur el remittitur. Quædam autem forma intensionis alicujus qualitatis quod sil per remotio­ tisl quæ non recipit magis el minus, nec sic nec sic, nem a contrario; sed hoc accidit qualitati secundum quia impositio ejus in indivisibili consistit; sicut quod est in subjecto participante contrarium. Sed hoc forma substantialis. El talis forma nec recipitur suc­ ert ile necessitate intensionis, quod qualitas educatur cessive iij subjecto, nec intenditur aut remittitur de imperfecto ad perfectum; sicut palet de dia- postquam suscepta fuerit. Quædam autem forma phano, in quo nihil est contrarium luci, quod potest medio modo se babel; quia non recipit magis et lumen intendi secundum incrementum virtutis illu­ minus secundum elongationem a contrario, eo quod minantis· Hajc autem imperfectio est de potenliali- nullo modo suo contrario miscibilis est, el in hQQ tate ipsius natum quæ subjicitur perfectioni et convenit cum forma substantiali ; sed tamen suscipit actui, etc. & Ibidem etiam dicit, arguendo, quod magis el minus («) quantum ad (6) accessum ad < augmentum charitatis jiolest esse in illis in quibus suam causam ; sicut patet de luce. Et ideo talis forma nihil est de contrario charitatis, sicut in angelo el in non recipitur successive, sicut nec forma substan­ homine in statu innocentiæ * — Hæc ille. — Ex tialis; sed tamen, postquam inest, potest intendi et quibus patet quod intensio charilatis non provenit remitti, sicut forma accidentalis contrarium habens. ex remotione contrarii, sicut in aliquibus qualitati­ Et lalis forma est gratia ;quia nullam commixtionem bus contingit, ut ipse ostendit, de Veritate, q. 8, patitur cum suo opponito, eo quod suum oppositum art. 14 : < Sciendum, inquit, quod formarum quæ­ magis habet naturam privationis quam alicujus posi­ dam sunt unius generis, quædam diversorum. For­ tionis, sicut et tenebra; et ideo oportet quod reci­ mæ quidem quæ sunt diversorum generum, diver­ piatur subito in subjecto, et tamen potest intendi et sas potentias respiciunt, cum unitas generis ex mitti secundum accessum od gratiæ rausam. D unitate maten æ sive potential procedat, secundum H CC ille. Philosophum Unde possibile est unum subjectum Minui perfici diversis formis diversorum generum; (») nnnut. — Orn. Pr. quia tunc una potentia non determinabitur ad diver­ (β) oppotilum. — Ad. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO IL Tertia conclusio cat quod charting noti potest nugerl Isto modo quod charilas addatur charitatl. Probatur ista conclusio, secundum sanctum Doctorein, 1. Sentent., dist. 17, q. 2, ari 2 : < In omni, inquit, additione oportet intelligere duo diversa, (piorum unum alteri additur. Si autem inlelligantur duce charitales, aut intelligunlur diversæ secundum speciem, aut secundum numerum. Constat quod non secundum speciem, cum omnes charitates sint in eadem specie virtutis. Diversitas autem secundum numerum, est ex diversitate maleriæ; sicut hæc alliedo differt in numero ab illa quæ est in diverso subjecto; unde non potest qualitas addi qualitati, nisi per hoc quod subjectum (a) subjecto additur. Chantas autem quæ ponitur addi, numquam fuit in aliquo subjecto, antequam in isto; et secundum hoc quod est in isto, non differt numero ab aliqua charitate in eodem exsistente, ut probatum est. Unde nullo modo est intelligere additionem. » — Hæc ille. Eamdem rationem facit, 1* 2®, q. 52, art. 2. Aiguit enim sic : α Si enim per additionem intelligeretur hujusmodi augmentum in formis, hoc non posset esse nisi vel ex parte ipsius formæ, vel ex parte subjecti. Si autem ex parte ipsius formæ, jam dictum est quod talis additio vel subtractio speciem variaret, sicut variatur species coloris quando de pallido Iit album ; dicit enim Philosophus, 8. Mctaphysiav (t. c. 10), quod species rerum sunt sicut numeri, in quibus additio vel diminutio variat spe­ ciem. Si vero hujusmodi additio intelligatur ex parte subjecti, hoc non potest esse nisi vel quia aliqua (€) pars subjecti recipit formam quam prius non habe­ bat. ut si dicatur frigus crescere in homine qui prius frigebat in una parte, quando jam in pluribus par­ tibus friget ; vel quia aliquod aliud subjectum addi­ tur participans eamdem formam ; sicut si calidum adjungatur calido, vel album albo. Sed, secundum ulrumque istorum duorum modorum, non dicitur aliquid magis album, sed majus. » — Hæc ille. Item, magis ad propositum, 2* 2®, q. 24, ari. 5, sic arguit : « Omnis additio est alicujus ad aliquid ; unde in omni additione oportet saltem præintelligere distinctionem eorum quorum unum additur alteri, ante ipsam additionem. Si igitur charilas addatur charilali, oportet præsupponi charitatem additam, ut distinctam a charitato cui additur, non quidem ex necessitate secundum esse, sed saltem secundum intellectum ; posset enim Deus etiam quantitatem corporalem augere addendo aliam magnitudinem non praeexsistentem, sed tunc creatam (γ), quæ (a) tubjeclum. — solum Pr. (Λ) aliqua. — alia Pr. (γ) creatam. — creatura Pr. 95 quamvis non fuerit prius in rerurn natura, habet tamen in se unde ejus distinctio intelligi possit a quantitate cui additur. Si igitur charitas addatur cbaritali, oportet præsupponere, ad minus secundum intellectum, distinctionem unius charitatis ab alia. Distinctio nutem in formis est duplex : una quidem secundum speciem; alia autem secundum nume­ rum : distinctio quidem secundum speciem, in habi­ tibus, est secundum diversitatem objectorum ; distin­ ctio vero secundum numerum, est secundum diver­ sitatem subjecti. Potest igitur contingere quod ali­ quis habitus per additionem augeatur, dum exten­ ditur ad quædam objecta (a) ad quæ prius se non extendebat ; et sic augetur scientia geometriae in eo qui de novo incipit scire aliqua geometricalia quæ prius nesciebat. Hoc autem non potest dici de charitale; quia etiam minima charitas se extendit ad omnia illa quæ sunt ex charitale diligenda. Non ergo talis additio in augmento charitatis potest intelligi pnesupposita distinctione secundum speciem charitalis addilæ ad eam cui superadditur. Delinquitur d'go, si fiat additio charitatis ad charitatem, quod hoc iit pnesupposita distinctione secundum nume­ rum, quæ est secundum diversitatem subjectorum; sicut albedo augetur |>er hoc quod album additur albo, quamvis hoc augmento non fiat aliquid magis album. Sed hoc in proposito dici non potest, quia subjectum charitatis non est nisi mens rationalis; unde tale charitatis augmentum fieri non posset nisi per hoc quod una mens rationalis alteri adderetur, quod est impossibile; quamvis etiam si esset possi­ bile, tale augmentum faceret majorem diligentem, non autem magis diligentem. Relinquitur ergo quod nullo modo charitas potest augeri per additionem charitatis ad charitatem. * — Hæc ille. — Eamdem rationem ponit, de Virtutibus, q. l,art. 11. Secundo probatur sic, ista conclusio, per eum, in I. Sentent., ubi supra (dist. 17, q. 2, art. 2). Nam, α secundum Dionysium, 5. cap. dc Divinis Nominibus, tantum distat inter ipsas divinas parti­ cipationes et participantes, quod participatio, quanto simplicior est, tanto est nobilior; participans vero, quantuin majorem habet compositionem donorum participatorum, lauto nobilius est : sicut esse est nobilius quam vivere, el vivere quam intelligere, si unum sine altero intelligatur; omnibus enim esse oportet pneeligere; sed quod habet plura ex his melius est. Sed charilas est quædam participatio divinæ bonitatis. Ergo, quanto compositior est per additionem charitatis ad charitatem, minus valebit ; ergo, si charitas augetur per additionem, quanto magis augetur minus erit eligenda. Hoc autem est inconveniens. Ergo non augetur per additionem, b — Hæc ille. Tertio sic, ibidem : Si simplex simplici addatur, (a) objecta. — opposita Pr. 96 LIBRI I. SENTENTIARUM nihil majus efficit, ut probat Philosophus (6. Phyticor., t. c. 2). Sed chantas est quid simplex. Ergo per additionem charitatis ad charitatem non efficietur major charitas. p — Ifœc ille. — Et hanc rationem facit in locis præallegatis. Quarto arguit perdicium Aristotelis, 4. Physico­ rum (t. c. 84); et Commentatorem, commento 84, ubi Commentator ait : α Idem corpus transfertur de minore quantitate in majorem, non aliqua quan­ titate in actu adveniente, ex qua fit majus; sed iit majus ex eo quod sit in potentia aliquid, non ex illo quod est m actu, > — Hæc sunt verba Commen­ tatoris. — Et post dicit, ibidem, quod e calidilas non crescit ex alia calidilate adveniente ». Et ita erit de charitate. ad actum; unde idem est ipsam augeri secundum essentiam, et ipsam habere efficaciam ad producen­ dum actum fervent ioris dilectionis. Augetur ergo secundum essentiam, non quidem ita quod esse desinat vel incipiat m subjecto, sed ita quod magis in subjecto esse incipiat. » — Hæc ille. Quinta conclusio est quod charitas augetur per hoc quod educitur — Hæc ille. Item, 2· 2·, q. 24, art. 4, ad 3e, dicit : stantialis forma juirticipalur secun­ dum magis el minus; et propter hoc dicit Philoso­ phus, 8. Metaphysiae (t.c. 10), quod sicut nume­ rus non habet magis et minus, sic nec substantia quæ est secundum speciem, id est, quantum ad participationem forma» specific®, sed si quidem quæ cum materia, id est, secundum materiales dispositiones, invenitur magis el minus in sutalantia. Alio modo potest contingere ex hoc quod ipsa indivisibililas est de ratione forrnæ. Unde oportet quod si aliquid |>articipet illam formam, quod parti­ cipet illam secundum rationem indivisibilitatis. Et inde est quod species numeri non dicuntur secunI dum magis el minus; quia unaquæque species in eis constituitur per indivisibilem unitatem. El eadem ratio esi de speciebus quantitatis continus* quæ secundum numeros accipiuntur, ut bicubitum, tricubitum ; et de relationibus, ut duplum, triplum ; el de liguris, ul trigonum, tetragonum. Quæcumque enim participant rationem dictorum, oportet quod indivisibilité!· participent. > — Hæc ille. Item, ari. sequenti, sic dicit : « Sed quia quædatn accidentia augentur secundum seipsa, ul supra dictum est, in quibusdam horum potest fieri aug­ mentum per additionem. Augetur enim motus per hoc quod aliquid ei additur, vel secundum tempus I in quo e*t, vel secundum viam per quam est; et tamen manet eadem species propter unitatem ter­ mini. Augetur oliain nihilominus motus per inten­ sionem, secundum participationem subjecti; in quantum scilicet idem motus potest vel magis vel minus («) expedite aut prompte fieri. Similiter etiam I el scientia potest augeri secundum seipsam per addiI tionem ; sicut, cum aliquis plures conclusiones geometriæ addiscit, augetur in eo habitus ejusdem scienliie secundum speciem. Augetur nihilominus scientia in aliquo secundum participatiouem subjecti : |>er intensionem, prout scilicet expeditius et clarius ! unus homo se habet alio in eisdem conclusionibus i considerandis. In habitibus autem corporalibus non i mullum ridetur fieri augmentum per additionem; (a) vel magb vel hiuhi». — Uni Pr. II. — 7 OS LIBRI I. SENTENTIARUM quia non dicitur animal sanum simpliciter aut pul­ chrum, nisi secundum omnes suas partes sil tale; quoi autem ad perfectiorem commensurationem perducatur, hoc contingit secundum transmutatio­ nem simplicium Qualitatum, quæ non augentur nisi secundum intensionem ex parte subjecti participan­ tis. > — Hœc ille. Item» 2* 2·, q. 24, art. 5, ad lBn, dicit : « Scien­ tia, inquit, habet quantitatem, in quantum est habitus, ex parte objectorum; et sic, augetur per additionem, in quantum aliquis plura cognoscit. Habet etiam quantitatem, in quantum est quædam forma accidentalis, ex eo quod est in subjecto; et secundum hoc, augetur in eo qui certius eadem scibilia (3) cognoscit nunc quam prius. » — llæc ille. Item, ibidem (in corpore articuli) dicitur: « Potest, inquit, contingere quod aliquis habitus augeatur |M?> additionem, dum extenditur ad quædam objecta ad quæ prius se non extendebat; el sic, augetur scientia geomotriæ in eo qui de novo incipit scire aliqua geometricalia quæ prius nesciebat. > — Hoec ille. silionem convenientem nature animalis, cui possunt diverse dispositiones convenientes esse; unde potest variari dispositio in plus et in minus; et tamen sem­ per remanebit ratio sanitatis. Si autem nomen sani­ tatis esset impositum soli lærfectissimæ cominensuralioni, tunc ipsa sanitas non diceretur major vel minor. Sic ergo fatet qualiter aliqua forma possit secundum scipsam augeri vel minui, et qualiter non. Si vero consideremus formam secundum parti­ cipationem subjecti, sic inveniuntur quædam formæ recipere magis vel minus, et quædam non. Cum enim illud a quo habet aliquid speciem oporteat manere fixurn el stans indivisibile, duobus modis potest contingere quod forma non participatur secun­ dum magis et minus : vel quia participans habet speciem secundum ipsam; vel quia indivisibilitas est de ratione formæ. » — llæc ille quasi in fonna. — Aliqua enim detraxi in medio et in fine; quia in probatione procedentis conclusionis dicta sunt. — Ex prædictis lainen patet quod formæ quæ recipiunt speciem ex se vel aliquo sui, non sunt inlensibilee secundum se; secundo, quod formæ quæ dant spe­ ciem jiarticipanti eas, vel de quarum ratione est indivisibilitas, non sunl intensibiles secundum par­ Septima conclusio est quolest secura |Kiti precise B et non majus fri­ gus intensive nec minus quam est B; nui majus sed non minus; aut minus lanium et non majus; aut tam majus «piam minus. Et si dicatur primum, — contra, sic. Calor A non potest compati secura in eodem subjecto minus fri­ gus quatn est frigus B; ergu major calor quam est A non potest secum compati minus frigus quam est B; el ultra : igitur, si intendatur calor A, non minuetur frigus B. Quod est contra opinantes qui dicunt quod quando unum contrarium intenditur, reliquum remittitur. Prima consequentia palet : quia quanto unum contrarium plus excedit aliud, tanto minui compatitur illud secum; et hoc patet si accipiantur contraria in diversi» subjectis propinquis secundum silum, ut supra dicebatur. Secunda etiam conse­ quentia |>atet.Quiaalioquin,poet intensionem caloris I Act remissionem frigoris B, in eodem subjecto simul essent major calor quam A et minus frigus quam B; (a) iritenjiMiiitû. — Pr. (00 libri i. sententiarum Si vero dicatur tertium, scilicet quod calor A quod repugnat antecedenti. Item. Si calor A non potest secum compati minus frigus quam frigus B, ,K)test secum compati minus frigus (piam est B non ergo nec m^jor calor quam Λ potest secum compati autem majus, — potest primo argui, contra hoc frigus B; ct ultra : igitur, si intendatur calor A, quod dicitur quod non potest compati secum majus, necessario simul intendetur frigus B; el per conse­ sicut contra unam partem primi membri quæ erat quens,quando aliquod calefactivum intendet calorem eadem cum ista, est argutum. Secundo, contra illud alicujus remisse calidi, intendet etiam simul frigus quod dicitur quod potest secum compati minus fri­ in eo exsistens, et simul faciet ipsum magis calidum gus. Nam ex hoc sequitur quod totum frigus B pote­ ct magis frigidum quam esset prius; quod est con­ rit stare cum aliquo calore majore (piam est A, ad tra omnem experientiam el opinionem. Probatur quem se habeat (a) in illa (ζ) proportione, in qua tamen consequentia. Tum primo, quia si detur oppo- se habebit minus frigus (piam est B, quod dicilur situm consequentis, non erit necesse, quando inten­ posse stare cum toto calore A, ad ipsum A. Ex quo detur calor A, remitti frigus B ; quia nunquam agens ultra sequitur quod non erit necesse ad intensionem naturale per se corrumpit aliquam formam, nec in caloris A remitti frigus B, ut supra est argutum. Si autem detur quartum, scilicet quod calor A loto nec secundum partem, nisi propter incompossibililatem forma? induccndæ; si ergo major calor potest secum compati majus frigus quam est B el quam A est com possibilis toti frigori B, non oportebit similiter minus unt contra naturam et contra opinari- summum gradum frigiditatis possibilem naturaliter, les. El consequentia) patent ex dictis. et totum hoc est possibile; et tunc certum est quod Si veru dicatur secundum, scilicet quod calor A illud frigefactivum intendet illud frigus. Aut ergo potest compati secum majus frigus (piam est B non remanebit calor A non remissus post intensionem autem minus; — arguitur contra. Primo. Quia si illius frigoris, et sic illud frigus ante intensionem non potest compati secum minus frigus, ergo aecum I ejus non fuit maximum quod secum poterat comexsistens non poterit remitti, nisi simul remittatur 1 pali calor A;quod est contra positionem. Aut remitcl ipse calor A. Item : nec major calor quam A com- tclur simul calor A, el aliqua para ejus remanebit, patii tur onatur cum hujusmodi pano frigore, et approximetur aliquod calefactivum inten­ dens calorem, ut prius dicebatur de frigefaclivo intendente frigus, et procedit argumentum penitus eodem modo, et ad easdem conclusiones deducit. Tertium medium est tale. Si contraria possunt se compati in aliquibus gradibus, ergo durities et mollities poterunt simul esse in eodem subjecto; et cum in omne in quo est subjective durities sit durum, et in quo est mollities sit molle, idem inde­ nt esse durum et molle. Hoc autem falsum est; quia tunc contradictoria essent simul vera. Quod patet ex diffinitionibus eorum, ut patet, 4. Meteorologicorum (l. c. 29) : Durum est quod non cedit in seipsum fecundum superficiem ; molle autem, quod cedit non ccontra circumstando. hiem ponitur, 3. Cadi et Mundi (L c. 11). Et intelligendum est, quod nisi praeter solitum et communem cursum naturæ Deus operetur, durum non cedit in seipsum, molle autem cedit (a). Si ergo idem esset durum ct molle, idem cederet in seipsum secundum superficiem non econIra circumstando, el non cederet, etc. Similis ratio latest fieri de rectitudine et curvitate, si ponerentur esse aliqua» qualitates secundum se distincte et aliis inhaerentes. Si enim idem esset curvum ct rectum, contradictoria essent simul vera, ut probatur ex dif­ finitionibus eorum ; est enim rectum : cujus medium non exit ab extremis, curvum autem : cujus medium exit extrema. Quartum medium est de formis contrariis quæ nate sunt fieri circa animam, ut error et scientia circa eamdem conclusionem, virtus, et vitium illi oppositum. Simul enim posset esse in anima quodli(a) durum non cedit in seipsum, molle autem cedit. — Om. Pr. 101 bel illorum, et simul posset aliquis scire aliquam veritatem et errare circa illam, et simul asseniire firmiter et dissentire, el eamdem rem simpliciter velle ct nolle, el de eodem delectari simul et contri­ stari ; quæ sunt contra humanam experientiam. Quintum medium est : quia tunc eodem modo quælibet duæ form® substantiales vel accidentales possent naturaliter informare eamdem materiam, cum nuite videantur plus incompossibiles quam con­ traria·; et sic in eadem materia poterunt simul esse forma paleae et forma lapidis vel ferri, et forma vini et aceti, ossisel olei ; quod est absurdum. Duæ etiam anima» rationales poterunt esse in uno corpore, con­ tra quod est articulus Parisiensis 27, qui est talis : quod Deus posset plures animas in uno corpore facere, error. Sextum medium sumiturex dictis Philosophi infe­ rentis quod si contraria essent simul, contradictoria essent simul. Unde, in 4. Metuphysicx (t. c. 27), dicit sic : Quoniam autem impossibile contradi­ ctionem simul esse veram de eodem, palam quod nec contraria simul i nesse contingit eidem. Et mox infert prolationem : quia, ut dicit, unum con­ trariorum est privatio alterius. Quod non est intel­ ligendum essentialiter, cum utrunique sit ens, sed antecedenter et illative. Nam ad positionem unius, sequitur negatio alterius circa idem subjectum. Et hoc ideo quia essentia unius incompossibilisest natu­ raliter essentiae alterius in eodem subjecto; unde ex hoc praecise dicuntur essent iæ contrarie. Negatio Autem circa determinatum subjectum, est privatio, 10. Metaphysicx ( t. c 15). Si ergo in eodem simul sunt contraria, verbi gratia, albedo et nigredo, sequi­ tur : in hoc subjecto est albedo; ergo in hoc eodem subjecto non est nigredo. El similiter sequitur : in hoc est nigredo ; ergo in hoc non est albedo ; et ultra : igitur in hoc subjecto est albedo, el in hoc subjecto non est albedo, quæ sunt contradictoria. Et similiter sequitur : in hoc subjecto est nigredo ct in hoc sub­ jecto non est nigredo, accipiendo scilicet esse secun­ dum actum, quo modo aliquid dicitur simpliciter essi», non autem esse in potentia quod est esse secun­ dum quid ; nam quod tantum est in potentia tale, non simpliciter et sine determinatione dicilur tale, sed potius negatur esse tale, ut dicit Commentator, 4. Metaphysics, commento 15. Et propterea con­ cludit Philosophus (t. c. 27) : Si igitur impossi­ bile est simul affirmare et negare, vere impossibile ct contraria simul esse, sed aut quo, id est, secun­ dum quid ambo; aut alterum quo, alterum vero simpliciter quasi; aut ambo sunt simul in eodem in potentia tantum, quia scilicet neutrum est in actu, sed utrunique potest inesse. sicut contingit quando contraria sunt mediata; aut unum in actu, aliud autem in potentia tantum, quia quando alte­ rum est actu in re, ita quod simpliciter et sine addito vere dicitur esse in illa, reliquum non invenitur in 102 LIBRI 1. SENTENTIARUM ea, nisi in temporibus diversis, ut dicit Commenta­ tor, ibidem, commento 27, et allegat ibi Commen­ tator quamdam translationem quæ est manifestior quam sua et quam nostra, dicens : < Et in alia trans­ latione in loco lotius illitis est aliud manifestius sic : ct si impossibile est ut insimul negetur et affir­ metur, impossibile est ut contraria sint insimul, sed quandoque hoc, ct quandoque hoc.) Item, Phi­ losophus, 4. Melaphysiae (t. c. 27), probat quod impossibile est aliquem opinari contradictoria simul esse vera, per hoc quod impossibile est eumdem simul habere contrarias opiniones, el opinione- de contradictoriis sunt contraiiæ; quæ lota probatio super hoc fundatur, quod contraria non |>ossiint simul eidem inesee. Item, infra (l. c. 27), contra Anaxagoram ponentem contraria simul esse (a), proplerea quia videbat ex eodem generari contraria el nihil generatur ex eo quod non est, dicit Philoso­ phus quod polotale contingit simul eidem inesse contraria, actu autem non. Et Commentator, ibidem, commento 27 : Dicere, inquit, quod contraria exsistunt insimul in eodem, potentia est verum, aclu autem est falsum. El ad idem propositum, antra, commento 15, dicit quod < omnia contraria non sunt exsistonsia insimul aclu, sed potentia, el, quod non esi aclu, non ot ens. » inquit, sicut osse album el non cw album forma· liter repugnat nwpectu albedinfe; et esse ancum ol e»M) videntorn, virtualisent, quia una forma est cor· rupti vn alterius. Si primo modo, tunc, sicut prius, cum nlbodo in minori gradu sit ita albedo sicut in majori gradu (a ), ita repugnabit parvus gradus albe· dinis gradu i alterius sicut magnus. Si sit solum vir· lualis repugnantia, hoc est irrationabile, secundum banc viam; quia ista fictio ponit quod magnus gra· dus valde dominans non intensissimus unius con­ trarii stabit bene cum parvo alterius, ol tamen si esset virtualis repugnantia in causa, quare gradus intensi non compatiuntur se, multo fortius magnus gradus ipsius contrarii non (6) compateretur aecum parvum alterius. Et hate ratio potissimo probat de simul compati in esso permansivo et quieto. Tertio. Si nigredo in gradu remisso possit natura· liter stare cum albeditie, aut igitur quia nigredo est, el tunc omnis nigredo, et per consequens (γ) nigredo intensissima poterit sic filaro etiam cum albedine intensa, quod iterum est contra concessum ; vel quia nigredo in tali gradu; el hoc dari non potest. Quia, tunc, vel repugnaret minori nigredini stare cum majore albedine, vel majori nigredini cum minore(4) albedine; quod falsum est. Quia, cum data nigredo non sit maxima, intendi posset; et («) cum albedo secum stans non subito corrumperetur, (ζ) maneret li. Argumentum Adæ.— Adam etiam (1. Sen­ minor cum majori nigredine. Igitur non minori; tent., (list. 6, q. 4) ad idem propositum arguit pro­ quia si non repugnat majori, nec minori. Et iterum, bando quod sit impossibile naturaliter contraria esse albedo cum qua stat datus gradus posset intendi; in eodem el quantocumque gradu, sic : Quia quali­ igitur, secundum illam fictionem, nigredo data pos· tates contraria non conqialiuntur se in gradibus set remitti usquequo haberetur minor nigredo et intensis; igitur nec in gradibus remissis. Antece­ major albedo. Et sic non videtur quin posait dari pro dens dalur ab omnibus. Sed consequentia probatur. causa quare remissi stant simul, quin intensiores Primo. Quia gradus remissus ita est talis naturae stare possint.— Dices forte quod tantus gradus unius vel talis sicut gradus intensus; ct per consequens, contrarii posset stare cum tanto alterius contrarii si albedini ex natura albediuis repugnat nigredini I gradu, dato aliquo maximo cum quo possit stare coexistera, ita habebitur repugnantia in remissa naturaliter, red non cum majori.—‘Contra. Si talisol albedine, respectu nigredinis, sicut in intensa. Si tantus gradus potest stare cum tanto et non cum autem non repugnat quia est albedo, sed quia est minore, igitur oportet proportionali tor quod sicut tanta albedo, hoc erit dictum voluntarium et sine una qualitas crescit, ita contraria decrescat; et per ratione; quia Supposito isto gradu nigredinis qui consequens in aliquo instanti essent æquales. Et si Mai in eodem subjecto cum albedine tanta, volo quod possent se compati in talibus gradibus aequalibus, iste gradus perficiat subjectum illud sino omni gradu non apparet quare non passent intendi æqualiler, et albedinis : si igitur post illi subjecto approximetur 1 compati so in gradibus majoribus n»qualibus ad invidealbativum quod jiossit introducere gradum albe­ . cem, ct in majoribus usque ad summum, el ita in dinis pr.vhnbitum, istud non corrumperet aliquid gradibus intensissimis. Consequentia patet, si Deus nigredinis ad hoc quod introducat albedinem istam i approximaret activa contraria, vel unum tantum, et in isto gradu : quia nulla est repugnantia inter istos i ex alia parte conservaret formam, et istam (η) pro­ gradus albedinis et nigredinis, hoc dato; igitur pari ratione fortius dealbativum posset, permanente ista (a) iit ita albedo lient in majori qradu. — Om. Pr. nigredine, introducere albedinem majorem, nam si (C) non. — Om Pr. diceretur oppositum, fictio est sine ratione. (γ) omni·. — Ad. Pr. (I) majore albedine, rcl majori niaredini cum minore. Secundo. Quia repugnantia quæ esi inter gradus Pr. intensionis, aut est formalis, aut virtualis: formalis, — (<)Om. ct. — quia Pr. (a) a \erbo Item usque ad eii€. — Om. Pi*. (Z) ted. — Ad. Pr. (η) istam — iita Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO Π porlionaliter intonderet secundum (α) actum alteriu» activi approximali, et tunc formas illas naturi* suis relinqueret : aut enim istæ in osso permanerent postea sibi relictæ, et tunc naturaliter ao compa­ tiuntur ex parte sua, et habetur intentum , vel una aget in aliam, cum tamen sint æquales, et ita non obstante contrarietatc semper agunt ad invicem, el destruunt se finaliter, et non compatiuntur se etiam in gradibus remissis datis non plus quam in aliis gradibus æqunlibus. Quarto. Secundum quod arguit Occarn, ab omni forma inbierente subjecto alicui adæquato vere deno­ minari potest subjectum tale quale potest aliquid esse per inhærentiam talis formæ, licet hoc non sit verum de subjecto non adæquato, nam Ethiops est albus secundum dentes, non tamen est albus; ita quod si forma sil perfecta, perfecte denominari potest subjectum hujus esse tale, si imperfecta imperfecte. Si igitur calor et frigus sunt simul in gradibus remis­ sis in eodem subjecto adæquato, illud erit simul calidum ct frigidum, licet non sit in summo. Quinto. Tunc odium Dei, in (6) gradu remisso, eadem ratione posset stare cum amore Dei ; quod videtur inconveniens. Sexto. Si dati gradus naturaliter se compatiantur, addatur igitur alteri pars similis vel major |»er poten­ tiam Dei, et relinquat eas formas naturis suis; aut igitur permanebit utraque in dato gradu, aut non. Si sic, igitur non erat naturalis repugnantia inter tales formas ex natura talium formarum, nec etiam tantarum. Si non, oportet quod una destruat vel diminuat aliam. Et si hoc, igitur multo fortius ageret ad corruptionem alterius postea minoris; quia si forma major illius speciei non potest resistere et defendere se contra formam tanti gradus contrariæ speciei, nec minor illa. El sic, vel in nullo gradu se compatiuntur, vel in quolibet. Septimo. Si contraria coextendantur, sequitur quod aliquis sil calor in centuplo majoris virtutis quam frigiditas data, et tamen quod nec iste calor nec aliquid habens illum potest agere in habens fri­ giditatem datam nisi intendendo eam; quod videtur magnum inconveniens. Probatur consequentia. Sit Λ ille calor, el frigiditas, data in alio subjecto, sit B. Volo quod habens calorem Λ sit unum calidum re­ missum, in quo tu ponis calorem et frigus coextend i. Tunc, si calor in Λ gradu compatitur secum in eodem subjecto frigus, in quo ponis quod compatiantur se; ponit enim opinio certum gradum (γ) frigoris com­ posai bilem gradui A caloris in eodem subjecto adæ­ quato ; et si iste debet crescere, oportet calorem minui ; et si calor in isto debet crescere, oportet fri­ gus minui, secundum imaginationem istius opinio(a) tccundum. — Om. Pr. (β) in. - et Pr. (γ) gradum. — Om. Pr. <03 nis. Capiatur igitur aliud frigus in centuplo remis­ sius frigore quod per te est cum calore A, et illud frigus in alio subjecto per casum vocetur B; igitur, secundum hanc positionem, B coextenditur cum calore intensiore quam A ; et hæc responsio habet sustinere quod sicut dccresc it frigus, ita propertionalitcr crescit calor. Sit igitur C corpus habens frigus B, et -it 1) primum ralidum, Cujus calor est minor et frigiditas major. Tunc arguo sic. D est minus calidum quam C; igitur calor in D non remit­ tit frigus in C, quia tunc intenderet calorem suum. Et hoc non, cum calor C sit intensior. Igitur, vel non aget in C vel in eo intendet frigus B ; et per con­ sequens non poterit in C agere, nisi intendendo fri­ gus illius; quod erat probandum. Tenet ultima con­ sequentia ; quia, si D sit minus calidum quam C, et D in agendo per suum calorem in C nititur ipsum assi mi lare sibi ; et hoc non potest nixi remittendo calorem ipsius. Et hoc est quod erat probandum. Octavo. Si calor et frigus simul coextendantur, igitur quando unum istorum intenditur, aliud remit­ titur, et econtra. Igitur esset dare medium instans, in quo subjectum illud æqualiter informaretur for­ mis contrariis, et in quo aliquid æqualiter compo­ neretur ex contrariis. Consequens est contra Com­ mentatorem. 10. Metaphysics, commento 23, et 1. de Cœlo, commento 7.— Ex istis videtur quod nunquam formæ contranæ sint simul in eodem sub­ jecto primo, etiam in actu incompleto. III· Argumenta Scoti, Cattonis, et aliorum. — Secundo loco arguitur contra eamdem conclusio­ nem probando quod contraria in actu completo et quieto, et non solum in fleri, po&sunl simul esse. Primo arguit sic Scolus, in secundo. Si contraria non (Hissent naturaliter eidem simul inesse, sequitur quod quando subjectum aliquod transmutatur con­ tinue de una forma contraria in aliam, forma cor­ rumpenda liaberet ultimum instans sui esse, vel forma generanda haberet primum sui esse. Conse­ quentia est satis patens. Nam instans copulans totum tempus in quo subjectum est sub forma expellenda, et tutum in quo est sub forma generanda, vel erit ultimum praecedentis, vel primum sequentis; totum enim tempus hoc et tempus illud totaliter se exclu­ dunt, si contraria non ponantur simul ; et iterum, nullum medium tempus ot inter illa, alias subje­ ctum per aliquod tempus careret utraque forma ; ct per consequens, idem instans copulat utrumque. Sed consiMjuens est falsum, quantum ad primam partem, ut (vitet. 6. Physicorum (t. c. 31); et similiter quan­ tum ad secundam, alioquin esset dare primam muta­ tionem, el primum mutatum esse, vel primam par­ tem motus qui est secundum formam |>osteriorem, verbi gratia ; frigefaclionis, si subjectum moventur a calido in frigidum ; quod est inconveniens. — Con­ firmatur. Quia, sicut in motu tali non est dare pri- i 04 LIBRI I. SENTENTIARUM main remissionem forma? abjiciendae, sic non est ’ quod in eadem parte materiæ sint qualitates contrariæ in esse remisso. dare primam generationem forma? inducendæ. Secundo. Agens naturale non remittit unam for­ Septimo. Si sint aliqua agentia contraria apta mam, nisi causando in ejus subjecto aliquid incom­ agere mutuo approx i mata et dispositione debita ad passibile illi forma? secundum aliquem gradum; et agendum et patiendum, et inter illa minimum secundum quod causât illud in majori et majori medium (a), verbi gratia, minimus aer; et sint illa gradu, corrumpit gradum majorem vel minorem agentia calidum et frigidum sub talibus gradibus præexsislenli? forma?. quod utrumque possit agere in reliquum per tale Tertio. Philosophus, 6. Physicorum (t. c. 32), medium minimum; quod lotum est possibile; — dicit quod omne quod movetur, habet aliquid utri· tunc distans non posset agere in distans nisi agendo usque extremi. Et |>erconsequens, omne quod move­ in medium, ut patet secundo de Anima, et cum (6) tur ex contrario in contrarium, habet aliquid utri­ utrumque istorum agat in reliquum, sequitur quod usque contrarii ; quod etiam habetur ex Commen­ utrumque agat in medium, et cum (γ) actiones sint tatore, 5. Physicorum, commento 12 et 54. Et contrariae, illud minimum simul lotum movebitur videtur manifestum ad sensum quod aqua? succes­ molibus contrariis; et per consequens, motus con­ sive cakfactibili aliquid caloris inest, manente adhuc trarii sunt simul in eodem, et forma? permanentes frigiditate nec totaliter corrupta. Unde ad instans contraria erunt in eodem, scilicet caliditas el frigi­ a quo incipit motus, concurrunt simul duo motus ditas. ejusdem subjecti, scilicet remissionis forma? abji­ Octavo. Motus sursum et deorsum sunt contrarii, cienda?, et intensionis forma? quæ inducitur ; el neu­ 5. Physicorum (l. c. 50). Sed isli pOSSiint simul trius motus est dare primam pariem. esse. Ergo, etc. Minor probatur. Quia, si lancea Quarto arguit sic Catton. Constat quod quando moveatur sursum, el musca moveatur super lan­ agens agit in subjectum habens formam contrariam, ceam versus deorsum motu proprio, illa musca non subito introducit totam formam intensive, sed simul movetur sursum et deorsum. Idem potest in tempore, et partem ante partem. Aut ergo hoc probari de anima humana, quæ, licet per accidens, provenit ex incompossibilitate partium forma?; et realiter tamen et ver»? simul movetur sursum et hoc non, quia omnes sunt ejusdem rationis et nalæ deorsum; verbi gratia : cum quis manus conjunctas componere unam formam perfectiorem. Aut ex insuf­ separat elevando unam sursum, et aliam deprimendo ficientia agentis; el hoc non est verum : tum quia deorsum. agens naturale in susceptivo disposito potest simul Nono. Differentia? dividentes idem genus ex oppo­ inducere effectum suæ activitati proportionatum, sito sunt contraria?, 10. Metaphysicæ (t. c. 26), et nisi aliud obstet; tum quia hoc tollitur ponendo suf­ ilke sunt simul in eodem subjecto ; quia duæ species, ficientiam. Aut, tertio, hoc provenit quia subjectum verbi gratia, calor el siccitas, sunt in eodem subje­ non potest simul ens recipere; et lux* non est verum, cto, et istæ constituuntur differentiis di visi vis ejus­ quia in fine motus omnes simul inerunt. Aut, ultimo, dem generis ex opposito; ergo et tales differentiae propter qualitates vel dispositiones contrarias in I oppositæ, sunt in eodem subjecto. Assumptum pro­ passo repugnantes funnæ inducendo? ; et habetur batur. Quia vel illæ duæ species cum sint ejusdem propositum, quia simul cum parte formas introdu- I generis immediate continentur sub oppositis diffe­ cU est pars prions repugnans parti introducendo?; rentiis illius, et habetur propositum ; vel ambæ con­ et sic sunt simul contraria in gradibus remissis. tinentur sub altera differentia, et tunc, cum diffe­ Quinto arguitur ab aliis. Omne quod stat cum rentia addita generi constituat speciem, calor et sic­ molu ad aliquam formam, stat cum termino motus. citas erunt ejusdem speciei subalternæ. Et tunequæHoc palet ; quia talis motus non est nisi forma fluens, ritur : aut calor el siccitas continentur in diversis et incompleta, 3. Physicorum (t. c. 17). Sed forma op|M>sitis differentiis illius speciei subalternæ, et contraria, ex qua subjectum transmutatur, stat cum hals-tur propositum ; vel continentur sub altera, el motu, quia ipsa est causa successionis motus præ- tunc sequitur quod erunt sub altera una specie infedicti, secundum Commentatorem, k Physicorum non subalterna. Et tunc, ut prius, quæratur : an (com. 71), dicentem quod causa successionis in contineantur sub oppositis differentiis illius speciei motu est resistentia ; in molu autem ad formam non subalterna·; vel sub altera. Et sic, vel (o) procedetur puteal esse resistentia, nisi ratione formic contraria· in infinitum, vel erunt ejusdem sjieciei specialis­ exsistentis m subjecto. sima?, vel devenietur ad aliquod genus, sub cujus Sexto. Constat quod in mixto manent qualitates oppositis diflerentiis calor et siccitas continentur. Et elementorum remisse, quidquid sil de formis sub­ stantialibus eorumdem, alioquin non aliter dispone­ (a) nurdiuni. — Om. Pr. retur materia ad formam mixti quam ad formam (C) cum. — Om. Pr elementi. Ergo, cum qualibet pars mixti sil mixta, (·;) cum. — tamrn Pr. ji) vel. — Om Pr, et qualitate» elementorum sint contraria?, sequitur DISTINCTI) XVII. — QUÆSTIO II. cum duo prima sint falsa, relinquitur tertium, quod e^t propositum. Decimo. Cum habitu virtutis stat aliquis gradua vitii, vel dispositionis ad vitium, quæ cum aucta est fit habitus, et per consequens est ejusdem rationis cum habitu vitii; ergo contraria stant simul. Con­ sequentia patet. Sed antecedens probatur. Quia, si temperatus eligat actum oppositum, causabitur aliquid per illum; alias, per nullum alium, simili ratione, aliquid causaretur; et sic, nunquam posset oppositum vitium generari. Illuti autem quod causa­ bitur, vel erit vitium, vel dispositio ad vitium; et illud stabit cum virtute temperantia», cum virtus non corrumpatur per unum actum oppositum. Undecimo. Arguitur per Philosophum, 5. Phy­ sicorum (t. c. 52), dicentem quod motus qui sunt ex extremis in medium, sunt ponendi inter motus contrarios. Et est ratio, ut dicit, quia medium ad utrumque dicitur quodammodo. Ubi Commentator, commento 52, dicit quod Philosophus « ideo dixit : quodammodo, quia medium est contrarium utrique extremo, non simpliciter, sicut alterum extremum est contrarium reliquo, sed medium est contrarium utrique extremo per illud quod est in eo de reliquo extremo; et conlrarietas ejus differt a contrarietate alterius extremi in hoc, quoniam contrarium, in eo, scilicet unum extremum, non est in sua ultima per­ fectione sicut est in ipso extremo. Et subdit quod utrumque extremum invenitur in medio non per­ fecte; unde in transmutatione quæ fit de viridi ad album, viride est quasi nigrum, viride enim non transmutatur ad album nisi secundum quod est in eo de nigro, non secundum quod est in eo de albo; el etiam quando viride transmutatur in nigrum^ transmutatur secundum quod est in eo de albo ; et similiter quando album transmutatur in viride, trans­ mutatur in nigrum quod est in viridi ». — Hæc Commentator. — In quibus verbis manifeste patet eum sensisse quod in colore medio sit utrumque extremorum contrariorum, licet non in sua ultima perfectione, sed in esse imperfecto et remisso. Duodecimo. Quia Philosophus, 10. Metaphysicæ (t. c. 23), el Commentator, commento ibidem vige­ simo tertio, expresse dicunt quod omnia media inter contraria sunt composita ex contrariis; et in pluri­ bus aliis locis idem videntur ponere. Ex quo sequitur quod, secundum eorum opinionem, contraria sunt simul, licet in gradibus remissis. IV Alia argumenta Gregorii. — Tertio loco, arguit Gregorius (dist. 17, q, 3, art. 1) contra illam conclusionem, probando quod dato quod con­ traria essent simul in eodem subjecto primo, adhuc ex remotione unius illorum, aliud non intenderetur. Arguit igitur Primo sic. Quia, secundum illam opinionem, nulla forma vere auginentaretur; sed solum secun­ 105 dum apparentiam tantum. Quia, in rei veritate, forma quæ dicitur augmentata non est major neque perfectior quam prius ; sed solum apparet major, propter absentiam sui contrarii, quod impedit ejus apparentiam. Sicut, cum pannus lineus aqua made­ factus exponitur ad solem, per abstractionem vel corruptionem aqua» et humorum apparet albior, quamvis secundum veritatem non sit albior in se. Secundo. Quia sequitur quod nunquam forma augeatur in aliquo subjecto, quin simul in eodem subjecto augeatur forma contraria. Et sic impossi­ bile esset aliquod subjectum fieri magis album, nisi ipsum simul fieret magis nigrum; quod est abeonum. Probatur consequentia. Nam sequitur, secun­ dum opinionem : albedo augelur; ergo minus per­ miscetur nigredini ; et ultra : ergo nigredo minus miscetur albedini. Et hæc secunda consequentia patet. Quia impossibile est aliquid magis permisceri alicui quod non magis permiscetur sibi ; sicut impossibile est quod aliquid sit mixtum alicui quod e converso non (a) sit permixtum sibi. Sequitur ergo : albedo minus permiscetur nigredini ; ergo nigredo illa minus miscetur albedini ; el ultra : igitur illa nigredo auge­ tur. Ergo de primo ad ultimum sequitur : albedo in hoc subjecto augetur; igitur nigredo in hoc subjecto augetur; et sequitur : in hoc subjecto augetur albedo et nigredo ; ergo hoc subjectum fit magis album et magis nigrum. Tertio. Quia, cum forma remittitur, aut ideo dicitur magis misceri forma» contrariai, quia illi (6) magis conjungitur et intimatur; et hoc est falsum, quia, secundum opinionem istam, utraque est in eodem subjecto adæquato, et, secundum veritatem, si utraque est simul in eodem subjecto adæquato, utraque lotam materiam sibi subjectam immediate informat, et per consequens non sunt aliquando minus conjunct;?, aliquando magis; item, si ita esset, una non magis diceretur remitti quam alia, nec econtra, quia si una alteri magis unitur, necesse est quod reliqua illi etiam magis uniatur. Vel ideo dicitur magis misceri forma» contrariæ, quia forma illa cui miscetur est in se major quam ea cui primo miscebatur ; vel, e converso, ipsa est minor, et forma contraria cui primo miscebatur est æqualis ut (γ) prius, vel major. Verbi gratia : si calidum aliquod liai minus calidum, et per consequens remittatur calor ejus, si ideo remittitur vel minuitur calor ejus quia miscetur majori frigiditati, hoc non potest esse, nisi : vel quia frigiditas augetur, et calor remanet in se uniformis, non major, nec minor quam prius; aut quia frigiditas in se remanet tanta, et calor mi­ nuitur; aut utroque modo, quia scilicet et calor minuitur, el frigiditas augetur. Et quodeumque (а) til mutum alicui quod e converto non. — Om. Pr. (б) tlli. - ibi Pr, (γ) ut. — vel Pr. |06 LIRRI I. SENTENTIARUM horum detur, sequitur quod formn minuatur in ee et etiam secundum se, et augentur. Innuo, dicere quod forma non augetur per additionem nlicujus similis, nec minuitur per subtractionem seu corru­ ptionem alicujus partis, et dicere cum hoc quod remittitur per majorem mixtionem contrarii secun­ dum intellectum datum, est implicare contradictio­ nem. Primus etiam modus dari non potest, secun­ dum se; quia, si calor non minuitur, dato quod fri­ giditas augentur, non erit calor remissior, sed tan­ tum frigiditas erit intensior; nec subjectum erit minus calidum quam fuit prius, sed solum erit fri­ gidius quam fuit ante; sicut si dulcedo pomi maneat in œquali gradu, et rubedo augeatur, non ex hoc erit ejus dulcedo minor, aut ipsum minus dulco quam prius, sed erit tantummodo magis rubeum quam fuit. Et per consequens, si hoc modo calor remittitur, calor non remittitur. — Si vèro dicatur secundo quod frigiditas manet in eodem gradu, sed calor minuitur; — contra. Primo. Quia, secundum hoc, frigiditas non intenditur, et tamen miscetur minori contrario; quod est contra opinionem. Secundo. Quia, secundum hoc, posito quod sicut minuitur calor, minueretur frigiditas, quod utique Deus posset facere, tunc nec minueretur calor, nec frigus, et sic utrumque minueretur, et neutrum minueretur; quod est impossibile. Et patet conse­ quentia. Minueretur enim, per positum; et non mi­ nueretur, quia non esset minor mixtio contrarii quam erat prius. Unde, si sil calor decem graduum mixtus frigiditati octo graduum, non erit minor mixtio contrariorum quam si misceatur calor novem graduum cum frigore septem graduum; aut si erit minor mixtio contrariorum, calor erit intensior, et similiter frigus, quia, secundum opinionem (a), calor ille est intensior qui frigori est immixtior, et o con­ verso dc frigore. Et per consequens, in hoc casu, utraque forma augetur el minuitur. Et si augetur, non minuitur. Minuitur ergo el non minuitur. Quarto. Si ideo calor minuitur quia frigiditati magis miscetur, el ideo præciso magis miscetur quia minuitur, sequitur ergo quod ideo calor minuitur quia minuitur. Et ideo, esto quod contraria simul miscerentur in forma remissa, el quod ad intensio­ nem vel remissionem forma.· sequitur major vel minor mixtio cum contrario, non tamen hoc quod est formam intendi vel remitti est illud ipsum quod est eam magis vel minus misceri contrario; quin­ immo talis major vel minor mixtio pnesupponit causaliter intensionem vel remissionem fornus secun­ dum suas partes intrinsecas. Quinto. Constat quod Deus posset annihilaro totam frigiditatem quæ est in subjecto remisse calido, et calorem remanentem minuere eodem modo quo dicitur minui exsistente simul cum po frigidi(«) quia — Ad Pr. late. Hoc posito, patet quod calor remitteretur, et subjectum fieret minus calidum ; et tamen non magis misceretur contrario. El per consequens, non est id ipsum formam remitti, el eam magis misceri contrario. Sexto. Si Deus annihilaret totam frigiditatem exsistentem, secundum le, incorpore remisse calido, el illud corpus approximaret alteri corpori calidiori quod prius poterat intendere calorem in isto : aut (or) intendetur calor illius remisse calidi, et habetur propositum; quia tunc erit intensio sine minori mixtione contrarii; aut non intendetur, el tunc sequitur quod forma contraria per se juvaret et non impediret actionem agêntis ; quod est contra natu­ ram. Septimo. Si forma non est remissa nisi propter mixtionem contrarii, ergo in quocumque est forma sine hujusmodi mixtione, ipsum est summe tale, et forma illa est intensissima. Consequens est falsum; quia, cum in aere puro non sit aliqua frigiditas, nec etiam aliqua qualitas media inter calorem et frigus, sed pura caliditas (6), sequitur quod calor in aera pura esset intensissimus, et aer esset calidissimus, el ignis non esset calidus in summo supra aerem. Octavo. Nam aer potest fieri magis calidus, el iterum fieri minus calidus redeundo ad gradum calo­ ris naturaliter sibi convenientem; et tamen, ncc primo modo, nec secundo ihodo plus miscebitur suus calor frigiditati; quia, ul dictum esi, in eo nulla est frigiditas, nam formæ elementorum in sua simplicitate exsistentium sunt simplices, nulli formæ contra ri æ mixtæ, quidquid sit de qualitatibus cor­ porum mixtorum. Sic ergo videtur quod illa secunda conclusio ex triplici capite sit falsa. § 2. — Argumenta contra tertiam, quartam ET SEXTAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Contra tertiam, quar­ tam et sextam conclusiones, arguit Aureolus (dist. 17, q. 2), dicens quod impossibile est formam intendi per radicatam participationem subjecti, nisi habeat in essentia sua partes et gradus. Quod probat multi­ pliciter. El primo sic. Impossibile est esse novum motum sine acquisitione novi termini realis ; alioquin acqui­ sitio esset sine eo quod aliquid acquireretur, el factio absque eo quod aliquid fieret. Sed, si fiat intensio per |>artici|)alionèm formæ in subjecto, motus inten­ sionis erit novus absque hoc quod aliqua nova reali­ tas acquiratur. Nec enint acquiretur realitas formæ, quia jam ante erat ens (γ) ; ens autem acquiri et (a) aut. — auteni Pr. (β) calidita». — qualitas Pr. (γ) m·. — Om. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO Π. 107 fieri non potest, quod enim fit non est, ut petal | ratione quadibet forma accidentalia posset tic intendi. 1. Physicorum (t. c. 76). Nec acquiretur aliqua Si voro per majorem dispositionem subjecti, quœrepara formæ, aut gradua essent iro, quia partom et lur de illa, ot erit proceeaua in infinitum. Et iterum, partem non habet, nec gradum et gradum in oaaon· ] ai forma intonderelur propter dispositionem subjecti, lia, secundum istum modum ponendi. Neo acquiro· ( in subjecto disposiliittimo, per neoeaeilatem easel tur ease, nut gradus essentiæ : turn primo (i), quia forma in summo; cujus oppositum palet in aero, esse et e&ientia, vol aunt idom, vol saltem esse cal qui non est luminosus in nummo, quantumcumquo proprietas vel actualités essentiæ, unde intimius ait numine dispositus. Item, intellectus possibilis est sequitur essentiam quam risibile aut aliqua propria summo dispositus ad susceptionem actus et spocioi: passio suum subjectum; et quodcumque horum nec tamen ista aunt semper in eo in summo. Unde detur, impossibile o^t quod esse habeat gradua et manifestum eat quod forma* participatio non est intendatur, quin eodem modo essentia habeat gra- amplior propter dispositionem subjecti. Ergo relin· dus ; tum secundo, quia osse videtur habere mensu- quitur quod fiat per hoc quod forma aliquid ad suam ram et varietatem atque determinationem a forma, essentiam pertinens acquisivit. Et istis duabus ratioet ita non suscipit, nisi forma variata, variationem; ni bus dicit arguens quod (a) impossibilitas nostne tum tertio, quia esse, do quo loquimur, est ease positionis insolubiliter est ostensa. Sed, ut evidenexsistenti®, quod non est nisi unum in uno suppo- tins ostendatur, arguit (ibid., art. 9) sito, et sequitur formam substantialem, quæ nec Tertio hic. Impossibile f*tvocificari contradictoria intenditur nec remittitur, et per consequens nec esso, de predicate (C) reali secundum diversa tempora do Nec potest poni quod acquiratur nova jiarticipatio subjecto, quin sit facta mutatio in aliquo reali secun· seu radicatio in subjecto : tum prinio(6), quia talia dum illa tempora in subjecto. Sed farrna quw intenparticipatio, vel esset relatio, et tunc non suscipit dilur, prius fuit remisas realiter, deinde non remissa magis et minus, vel esset absolutum, et tunc aliquid realiter, sed intensa, Ergo noceese eet ul aliqua rea· absolutum haberet partes et gradus, non oletante litas advenerit subjecto. Non potest autem illa realisua simplicitate, et posset pari ratione idem dici do tas esso pars subjecti, quia anima partes non liabet, forma ; tum secundo, quia impossibile »«t indivisi- si (γ) loquamur do charitate; nec para dispositionis, bile magis el minus intimari seu radicari sive parti- quia aer est dispositissimus respectu lucis; nec para cipari ; tum tertio, quia relatio non suscipit magis esso aut |iarticipalioni» form®, cum ista non posait el minus, nisi per fundamenta; unite participatio intendi nisi forma intendatur. Ergo neceese est quod intendi non potest, nisi forma participata intends- in essentia formæ sit facta roalis variatio. lur. Ergo impossibile esi poni quod charitas augeatur Quarto sic. Imjuissibite est quod aliquid de novo per sui participationem insubjecto, non halændo in realiter perficiatur aut intendatur, niai adveniente essentia sua gradus aut partes. aliqua realilate perficiente ; alioquin materia posset Secundo principe liter arguit sic. Impossibile est perfici per non realitalem, et secundum hoc fonna formam amplius el magis participari, nisi aliquo non realiter differret a materia; unde negans hanc facto circa formam, vel circa essentiam subjecti, et propositionem, tollit viam qua probatur quod forma circa ejus dispositionem. Sed major participatio el materia realiter non sint idem. Sod albedo intensa formæ in subjectu non fit propter aliquid facium in vere perficitur et actuatur el intenditur realiter. essentia subjecti ; quia non suscipit magis el minus Ergo necoese est advenisse novam raalitatem periiin essentia ipsa anima, noc intenditur dum charitas cientem, augetur. Nec etiam fit variatio circa dispositiones Quinto sic. Impossibile est quod idem ait realiter subjecti, quibus forma magis ]>arlicipetur quia sub- perfectius se, vel excedens in perfectione. Sed forma jeclum magis disponitur. Aulenim magis disponitur intonsa in perfectione exciit remissam. Ergo impospropter dispositiones alterius rationis, ita ul corre- sibile est quod penitus sint idem. Advenit ergo alispondeant gradibus quibus forma intenditur, dispo- quid reale in intensa, per quod non sil (δ) omnino siliones alterius rationis; hoc autem esse non potest, idem indifferens a remissa. quia cum gradus sint infiniti, inter quemcumquo Sexto sic. Impossibile est unam et eamdem realigradum majorem el minorem oporteret esse inii- tatem esse terminum a quo et ad quem in eadem nitas dispositiones alterius rationis. Aut magisdispo- transmutatione; quoniam mobile purlim est in ternitur prupter intensionem dispositionis (γ) ejusdem mino a quo el |iarlim in termino ad quem, et recedit rationis; et tunc remanet eadem difficultas, quo- a termino a quo et accedit ad terminum ad quem; modo illa disfiositio intendatur, cum sit forma acci- recedere autem ab aliquo et accedere simul ad illud dentalis. Si enim in sui essentia intendatur, pari est impossibile. Sed in motu intensionis, formaqua· (a) aut gradtu enenti^; tum primo, — Om. Pr. (β) Cum primo, — Om. Pr. (γ) düpotitionù. — Om Pr. (а) quod, — Om. Pr. (б) prxdicato. — pnrdicamrnto Pr. (γ) ·ί. — atri Pr. (δ) fit. — Om. Pr. u j j I II I | I i !’ I j j ! . I II ( | | j i 1 108 LIBRI I. SENTENTIARUM lificativa esi vero terminus ad quem, prout est intensa, el terminus a quo, prout est remissa; si enim qualitas non esset terminus ad quem, jam non essel altera lio, qu® terminatur ad praedicamentum qualitatis, ut patet, 5. Physicorum (t. c. 18). Ergo nerefee est quod forma intensa et remissa secundum aliquam realitatem distinguantur. ScpUmo sic. Omne quod movetur est in potentia ad illud nd quod movetur, quia motus est actus exsistenti» in putentia, 3. Physicorum (t. c. 6); omne autem quod est in potentia, caret aliquo actu, in quem tendit j>er motum, ut patet, 9. Metaphy­ sics (t. c. 15). Sed constat quod subjectum exsistens sub forma remissa, vere movetur ad formam de genero qualitatis, clad realitatem aliquam pertinen­ tem ad illud (a) genus. Ergo necesse est quod aliqua real is qualitas illius generis acquiratur. Octavo sic. Omne illud in quod est.motus, seu omnis forma secundum quam aliquid dicitur moveri, necessario habet paries, quarum aliquæ dicuntur advenire, et opposito; illarum recedere; ita dicit Commentator, 1. Physicorum, commento 62, quod < partes oppositi successive recedunt a subjecto, el fiunt in ipso partes geniti ; unde in generatione hominis non cessant (varies spermatis recedere, et [►artes hominis fieri, donec forma humana perficia­ tur; et hoc, ai forma recipit partitionem; si autem non, hoc necessario accidit in accidentibus propriis illius form® ». Sed manifestum est quod minus album secundum albedinem movetur ad magis album. Ergo necessc est quod in albedine sint (€) paries, et quod adveniat aliqua pars al bed inis magis albo. Nono sic. Impossibile est verum matum esse sine termino, cum motus non sil aliud quam via ad aliquem terminum ; el adhuc impossibile est termi­ num illum motum praecedere, et non capere esse per motum. Sed intensio (γ) formarum accidentalium est vere motus. Ergo nccesse est quod ejus terminus realiter acquiratur. Terminus autem ejus est qua­ litas et non participatio qualitatis, alias al lenit io essel mulus ad praedicamentum relationis. Ergo necesse est realitatem acquisitam fuisse pertinentem ad qualitatem. — Hæc ille. ut videtur innuere probatio dictarum conclusionum. Arpiil (er hoc non mutatur. subjectum sub forma, vel forma in subjecto, quo Istud palet in exemplo eorum. Nam, si nulla para ipsum sit magis tale fonnaliter per ipsam, nisi cœli acquireret novam partem loci secundum mate­ forma in se secundum suam essentiam sit perfectior riam vel substantiam, sed quælibet pars maneret in el major intensive. Nam : aut subjectum dicetur eadem parte loci, impossibile esset totum cœlum magis perfici per formam, aut illam magis partici­ cathegorematiœ mutare locum secundum formam, pare, et sic de aliis modis exprimendi hoc, quia aut transferri de circulatione perfecta in circulatio­ secundum plures paries suas perficitur per illam, nem perfectam, quæ sunt loca secundum formam, quam prius; aut quia eædem suæ paries pluribus ul palet in 4. Physicorum, commento 45, sed sem* partibus formæ perficiuntur quam prius; aut quia per haberet eamdem circulationem , ut. palet. In ipsa forma firmius inhæret sibi et immobilius. Pri­ proposito autem, constat quod non sic contingit. Nam mum dici non potest : tum quia forma informans una para subjecti non informatur alia parte formæ aliquam partem subjecti, non potest eadem ipsa natu­ qua prius informabatur alia pars subjecti, sicut una raliter aliam (6) informare de novo; tunc quia, esto pars cœli habet eamdem partes loci, quam alia pare quod ila esset, sic quod forma ingrederetur magis cœli habebat prius. Quapropter, si quælibet pare ad intima subjecti, adhuc subjectum non esset magis subjecti retinet eamdem partem formæ precise quam tale per eam, licet esset majus tale. Similiter ter­ prius habuit, nec aliam partem acquirit,.neceseario tium non facit ad propositum· Tum quia ex hoc sub­ sequitur quod nec totum subjectum, nec aliqua pare jectum non esset magis tale fonnaliter, iinmo posset ejus transmutetur secundum illam formam. esse econtra ; sicut (piis per ruborem verecundiæ, qui Tertia ratio principalis est. Si forma intenderetur est passio faciliter delebilis, aliquando magis rubeus precise secundum esse propter majorem dispositio­ est quam unus alius (γ) per rubedinem, quæ est nem subjecti, cum illa dispositio sit forma quædam» passibilis qualitas, et magis radicata et firmata in quærendum est : utrum illa sit major secundum subjecto. Unde (q) non ex hoc quod aliqua forma, suam essentiam, el habetur propositum ; aut lanium Verbi gratia, albedo, permanendus et immobilius secundum esse ct propter aliam majorem dispositio* inhæret subjecto, aut diuturnius, (c) est ipsum nem subjecti ad ipsam, ct sic : vel procedetur in magis tale, quamvis sil diutius tale; sicut etiam infinitum in dispositionibus; vel erit devenire ad dicit Philosophus, I. Ethicorum (cap. 6). Neque, aliquam dispositionem, quæ ideo sil major, quia in inquit, perpetuum esse, magis bonum; sed neque se et secundum suam essentiam habet plures gradus» magis quod diuturnius est, eo quod unius din. el habetur propositum. Et cum hoc, eadem ratione, Tum (plia neque ex hoc tali novo modo habendi, sub­ concedi debet de qualibet forma, quod ipsa secun­ jectum transmutaretur. Nam magis quiescendo sub dum suam essentiam intendebatur. forma, radicatur el firmatur ipsa in subjecto, quam Sed ad hanc rationem dupliciter respondetur. — si subjectum transmutarelur secundum eam; quod Primo quidem, dicendo quod secunda? qualitates autem fit magis tale, necessario inagis transmutatur intenduntur propter intensionem primarum qualita­ secundum formam illam (ζ). Kelinquitur ergo secun­ tum formalium, quæ sunt qualitates activa» et pas­ dum, scilicet qu0d ideo subjectum dicilur magis sivæ, el sunt dispositiones ad qualitates secundas* participare formam , quia secundum totum vel lllæ (6) autem intenduntur propter intensionem pri­ easdem partes suas perficitur pluribus partibus for­ marum qualitatum materialium, quæ sunt raritas mas, aut forma perfectiore el majore intensione; et el densitas, lllæ vero non intenduntur propter inten* habetur propositum» — Secundo non valet resjionsio, sionein aliarum primarum qualitatum priorum; sed quoniam impossibile est totum subjectum cathego- raritas pracise intenditur propter majorem extensio­ nem materiæ, et densitas propter majorem materia? constrictionem ; nam tanto res est rarior, quanto (3) nirt/yù. — Om. Pr. (C) aliam.— aliter Pr. ipsa sine additione alicujus exlrinseci; occupat vel (γ) (δ) (1) (ζ) u verbo per ruborem usque ad altus, om. Pr mule. — Om. Pr. non, — Ad. Pr. a verbo quod autem usque ad illam, om. Pr. (3) priut. — Om Pr (6) dix. — alie Pr. Π2 LIBRI I. SENTENTIARUM nate est occuparo majorem locum ; econtra est de piant magis el minus; quod est falsum. Unde, nisi densitate. Quod autem materia nunc sil extensior in subjecto magis disposito esset forma intensive (x) vel minus extensa, non requiritur aliqua alia dispo­ secundum se major quam ea quæ est in minusdispositio, sed in natum sua est, ut sic formaliter possit silo, ipsum non esset magis tale quam illud. — extendi per quantitatem et ab agente active. El sic Dicetur forte quod ideo forma substantialis non sus­ vitatur processus in infinitum in dispositionibus.— cipit magis el minus, quia dat esse specificum sub­ Secundo, respondetur quod possibile est formam stantiale; el tale esse non potest variari, nisi ijisa intendi propter majorem dispositionem subjecti, esto varietur secundum speciem. — Sed hoc non valet. quod illa dispositio subjecti non intendatur. Nam Quoniam, sicut forma substantialis dat esse specifi­ una forma potest recipi in subjecto, mediante duplici cum substantiale, ita forma accidentalis dat esse qualitate; sicut calidites, mediante siccitate et humi- specificum accidentale. Si igitur propter aliam (G) ditate. Siccitas tamen magis disponit ad calorem dispositionem subjecti potest variari esse formæ acci­ quam bumiditas; unde, in materia sicca, cæteris dentalis, non variata forma accidentali specifice; sic, paribus, est calor intensior quam in humida. Si ergo propter aliam dispositionem materne, potest variari aliquod subjectum sit calidum et humidum, el post­ esse formæ substantialis*, ipsa non variata specifice. ea fiat siccum, erit (x) calidius quam prius fuit ; et Et sic (γ), sicut eadem forma accidentalis specie et tamen subjectum non erit magis dispositum ad calo­ numero, propter majorem vel minorem dispositionem rem propter intensionem primæ dispositionis, sed subjecti, potest subjecto dare esse magis vel minus; propter novam dispositionem alterius rationis a sic et substantialis. Aut, si substantialis non poterit, prima. neque etiam accidentalis hoc poterit. Quinta ratio principalis est : quia opinio ista in Contra. — Prima responsio non valet. Tum quia non est necesse quod quandocumque aliquod subje­ falso fundatur. Propter hoc enim negat formam ctum fit magis vel minus tale, ipsum rarefiat vel habere in essentia sua aliquam parlibililatem aut condensetur. Quod patet. Quia, si lunæ appropin­ latitudinem, quia Philosophus, 8. Metaphysicx quaretur aliquod corpus potens eam illuminare, (t. c. 10). assimilai essentias formarum ipsis nume­ quanto plus appropinquaretur, tanto ejus lumen ris. Sed similitudo illa potius probat oppositum, intenderetur; et tamen ipsa non rarefieret aut con- | scilicet formam esse divisibilem et habere partes densaretur. Tum quia etiam in formis spiritualibus, intrinsecas. Nam prima similitudo quam Philoso­ in anima rationali, est intensio et remissio ; et tamen phus ponit, est qiiod numerus habet paries intrinse­ ibi nulla est condensatio vel rarefactio; el ibi tunc cas, et essentialiter est divisibilis, licet non in infi­ ratio facta est insolubilis. — Secunda quoque respon­ nitum; et sic, secundum hoc, essentia formæ habe­ sio non valet. Nam possibile estaliquain intensionem bit partes intrinsecas. Similiter, Philosophus ibi non esse continuam; quo posito, non potest dici quod assimilai numeros ad essentias formarum, secun­ forma intenditur propter aliam dispositionem secun­ dum quod hic est sermo de formis ; sed eos assimilât dum speciem, nisi poneretur quod in qualibet parte ad diffinitiones exprimentes essentias rerum ; et non temporis mensurantis intensionem illam, subjectum ad quascumque, sed ad diffinitiones substantiarum sit mutatum secundum infinitas formas specie diffe­ compositarum, quas solas proprio diffiniri imme­ rentes. Item, cum possibile sit aliquam earum esse diate probavit. Quod patet evidenter. Dicit enim, tantum per unum instans, sequitur quod simul ponendo primam similitudinem : Nam diffinitio halabit infinitas formas specie differentes; quæ sunt numerus quidem divisibilis est et in indivisibilia. inconvenientia. Ubi Commentator, commento 10, exponens ait Quarta ratio principalis est. Quia, si ideo forma α Diffinitio assimilntur numero, quia diffinitio divi­ accidentalis suscipit magis el minus, quia subjectum ditur in res indivisibiles, quemadmodum numerus; quod perficit, est seu potest esse magis et minus | sed differunt in hoc, quoniam illud quod non dividi­ dispositum ; cum etiam subjectum vel materia formæ tur. in numeris, est unitas, et in diffinitione, est substantialis, aliquando sit magis disposita ad illam I genus el differentia. » Deindo ponit Philosophus formam substantialem, quam prius fuit; similiter, aliam similitudinem : Et quemadmodum nec a una materia, plus quam alia, nam forma substan­ numero ablato aliquo, aut addito, ex quibus tialis non habet dispositionem in esse individual!, numerus est, non adhuc idem numerus est, sed cum quaedam corpora magis videamus disposita ad alter, quatiivis minimum auferatur, aut addatur; animam quibusdam aliis, unde et meliores habet sic nec diffinitio nec quod quid erat esse adhuc operationes in eis ; similiter, non quselibct materia, erit, aliquo ablato, aut addito. Ubi Commentator : in qua inducitur forma ignis, est eodem modo et « Quemadmodum quando alicui numero additur æque bene disposite ad ipsam, ul patet ad sensum; — sequitur quod etiam formæ substantiales susci­ te) ent. — et Pr. (x) inlrmive. — intentione Pr (β) aliam. — aliquam Pr. (γ) tie. — Om. Pr. DISTINCTIO XV1L — QUÆSTIO IL unum, aut diminuitur unum, transfertur in aliam naturam numeri; similiter diffinitiones composite ex primo genere et pluribus differentiis, quando ab eis diminuitur aliqua differentia, transfertur diffi­ nitio ad diffinitionem alterius naturæ, et similiter quando additur in eis aliqua differentia; verbi gra­ tia : quoniam curn dixerimus, in diffinitione anima­ lis, quod est corpus nutribile et sensibile, si dimi­ nuamus ultimam differentiam, remanebit diffinitio vegetabilium; et si addatur alia differentia, scilicet rationale, erit diffinitio hominis. » — Hæc Com­ mentator. Ex quibus patet quod dictum Philosophi nullo modo est ad propositum, cum solum loquatur de diffinitionibus, et non de formis extra animam. Item, esto quod loqueretur de essentiis formarum extra animam, adhuc non loqueretur nisi de formis substantialibus, sicut non loquitur nisi de diffinitio­ nibus substantiarum compositarum; et ideo illud dictum nihil facit pro te. Et si dicatur quod Philo­ sophus ibi subdit : Et quemadmodum nec numerus habet magis et minus, nec quæ secundum speciem substantiam, sed si quidem cum materia; ubi vult quod substantia quæ est forma, non suscipit magis et minus, nisi secundum quod est in materia ; sed hoc non potest intelligi de substantia, secundum quod distinguitur ab accidente, quoniam talis sub­ stantia non suscipit magis et minus, etiam secun­ dum quod est in materia ; accipit ergo substantiam pro essentia ; et est ejus intentio quod essentia formæ secundum se (a) non suscipit magis et minus, sed secundum quod est in materia ; et hoc est suscipere magis et minus secundum esse. Dicendum, inquit, quod ista similitudo attenditur inter numerum et essentiam substantia; composite, vel etiam formam substantialem illius. Et est sensus quod forma vel essentia talis non habet in se latitudinem vel majo­ ri tatem intensivam ; sed si quam habet latitudinem, hæc est latitudo extensiva, quæ est secundum diver­ sas partes quantitati vas, quæ, secundum ipsum, principaliter ex materia competunt rei ; et propter hoc, unus homo non est magis homo quam alius, licet sit major. Et huic concordat expositio Com­ mentatoris, ibidem. Ait enim sic : < Forma substan­ tialis non recipit magis et minus. Non enim est unus homo majoris humanitatis quam alius homo, secun­ dum formam; sed si fuerit majoris humanitatis, erit secundum quod forma est in eo in materia. » Con­ stat autem quod talis majoritas. quæ est secundum partes materiæ, est tantum majoritas extensiva. Ulterius arguit (Ibid., q. 5, art. t) specialiter quod charitas non augetur persolam majorem dispo­ sitionem subjecti. Quærit enim per quid anima uno tempore est magis disposita ad charitatem quam alio. Nam, hoc : — aut est quia habet majorem charite(3) Mcundum te. — Om. Pr. H3 lem, ita quod minor charitas disponit ad majorem, sicut dicunt aliqui quod minus lumen disponit ad majus; et si sic dicatur, ponuntur gradus in esse charitatis, et conceditur propositum. — Aut ideo est magis disposita, quia ejus cupiditas est diminute, et unus homo est magis dispositus quam alius, quia ejus cupiditas est minor; et hoc reprobatur. Tum primo, quia si nullus homo unquam peccasset, nul­ lam aliquis cupiditatem habuisset; et tamen unus fuisset justior el Deo (a) charior quam alius, et idem bomo uno tempore quam alio. Tum secundo, quia in bonis angelis non fuit ulla cupiditas; et tamen non omnes habgerunt æqualem charitatem, antequam essent beati, sicut nec omnium est æqualis beatitudo; sed unus alio majorem habuit, sup­ posito quod habuerunt meritum antequam pre­ mium; aut etiam, si non prius, sed simul, nihilo­ minus nunc unus habet majorem charitatem quam alius, et tamen nullus habet cupiditatem minorem, cum nulla sit in eis cupiditas. Tum tertio, quia : vel cupiditas minuitur secundum suam essentiam, et habetur proj itum; vel secundum esse tantum, propter aliam dispositionem, et sic de alia quæratur in infinitum. — Aut, tertio, anima est magis dispo­ site, propter aliquam aliam formam exsistentem in ea ; et tunc : vel oportet quod semper, quandocumque charitas augetur, nova forma secundum speciem acquiratur in anima, perquam sit (6) magis dispo­ site, oterit in charitate aucta ; hoc non valet. — Tum quia tota alteratio videtur ejusdem rationis, et ex natura sua habere quod sil inter terminos positivos per se. — Tum quia motus a non subjectu in subjectum, habens pro termino a quo privationem, magis est mutatio cl generatio quam motus, ut patet, 5. Physicorum (t. c. 7). — Tum quia prior charitas per se pertinet ad motum intensionis, el non per accidens; corium esi autem quod non pertinet ad subjectum ut terminus ad quem; restat ergo quod ut terminus a quo; et ita ' abjicietur, adveniente perfectiori charitate. Secundum medium est tale. Sicut est in motu ad ubi, ita videtur esse in motu augmenti et intensionis cujuslibet formas. Sed manifestum est quod in motu .id ubi, continue primum ubi corrumpitur in adventu secundi. Probat enim Philosophus, 0. Physicorum (t. c. 74), quod mobile non est in spatio sibi æquali, nisi tantum per instans; el ita nec in eodem ubi. El insuper, si esset in eodem ubi per duo instantia, cum inter duo instantia sit tempus medium, esset in eodem ubi per tempus, et per consequens non moveretur. Et iterum, si maneret idem ubi, aut secundum se totum, aut secundum aliquam sui par­ tem : vel esset subjective in toto mobili, et sic mobile simul vss4*t in duobus ubi, priori scilicet el pastenori ; vol si prius esset in una parte, et deinde trans­ iret ad aliam, migraret do subjecto in subjectum; quod est impossibile. Ergo, in adventu secundi, ubi primum corrumpitur; et per consequens, in adventu fornuu perfectioris, corrumpitur minus perfecta. Tertium est. Illa inter quæ cadit comparatio, videntur differre realiter, et fore incompassibilia. Sed inter charitatem intensam et remissam, cadit comparatio. Dicitur enim una perfectior el major alia. Commentator etiam dicit, 5. Physicorum, commento 10, quod nos videmus eamdem speciem transmutari de simili in simile, ut album transmu­ tatur ad magis album. Ergo forma intensa el remissa realiter distinguuntur. Quartum est tale. Contraria impossibile est esso simul. Sed Philosophus, 5. Physicorum (t. c. 19), et Commentator, ubi supra (commento 19), expresse dicunt quod minus album et magis album contraria sunt. Unde verba Commentatoris sunt hæc : a Cum igitur transmutatio fuerit de magis in (a) minus, dicetur transmutari ad contrarium, quoniam non fit minus nisi ex mixtione contrarii, d Ergo forma intensa et remissa sunt contrariæet inobmpossibiles. Quintum est. Sicut se habet magis cl minus in formis substantialibus, sic se videtur habore in acci· dentalibus. Sed in substantialibus, forma perfectior differt realiter et numero a forma imperfectiori; non enim anima imperfectior continetur realiter in anima perfectiori. Ergo nec forma accidentalis imperfectior remanebit realiter in forma perfectiori, immo cor­ rumpetur in ejus adventu. Hextum est. Charitas intensior videtur continere imperfectiorem, sicut tetragonum continet trigonum, sicut sensitivum vegotativum. Sed ista continentia non est real is, sed tantum virtualis. Igitur forma remissa non continetur realiter in intensa, sed cor­ rumpitur in ejus adventu. III. Argumenta Adæ. — Ulterius arguit Adam, fortificando rationes Scoti, probando, tribus modiis, quod nec charitas, nec nlia forma, potest fieri major quam fuit prius in sua specio, sine additione novæ partis ad praeexsistentem. Primum («t. Quandocumque aliquod subjectum est aliquale per formam sibi inhærcntem, si ista forma illi inhæreat, ipsum est tale, et si uniformiter inhaereat, subjectum uniformiter erit tale. Sed si aliqua forma semel insit alicui subjecto, vel inhæreat sibi, illa forma non aucta nec diminuta per additio­ nem aut subtractionem a subjecto, (diam talis forma sibi uniformiter et non magis nec minus sibi inhæret. ergo tunc subjectum per eam erit uniformiter talo, Et non magis nec minus tale. Et hoc est, inquit, quod arguit Occam : quandocurnque aliquid est (a) in. — el Pr. DISTINCTIO XVH — QUÆSTIO IL natum denominaro alterum, ai omnis res importata per quodhbet eorum, eodem modo se habeat in se, eodem modo denominabit. Sed nunc est ita quod subjectum denominatur a qualitate; et si non sit additio, subjectum eodem modo se habet in so, et similiter qualitas. Igitur semper uniformiter deno­ minabitur. Igitur non dicitur vere primo minus talo, et postea magis tale. Oportet quod sit aliqua variatio, vel n parte subjecti, vel a parte format, ex oris non sufficit, ne< Deus miraculose supplet vicem causae effectiva* crealæ. Sed in proposito, quando de minus allio Iit magis album, solum tempus non sufficit, quia neu­ trum extremum significat tempus, vel instans deter­ minat, ncc ejus veri fica lio de illo cui convenit, determinat sibi certum tempus vel instans; nec Deus miraculose supplet ibi vicem causæ eflectivæ, (6) quin ista denominatio non esta causa extrinseca, sed intrinseca, id est, a forma inhaerente, et (γ) in vicem talis causæ Deus non potest supplere, cum non possit osse albedo vel alia forma inhæn*n> alicui, nec possit facere quoti parias sit albus sino albedinc·; et sine dubio, sicut non potest facere quod sit albusine albedinc, ita non posset facere quod sil magialbus vel minus, nisi secundum exigentiam subjecti vel forma* inhærentis. Ergo, cum omnia possit I cum dicto transitu rvmarwre in codein situ el loco, quibus prius, el per consequens motus localis in proposito non sufficit, oportet quod aliquid destrurtur vel novitvr producatur. Nihil autem oportet ibi destrui. Ergo hic aliquid novum producitur. Et patet quod non oportv.l ex parte subjecti aliquid novum produci. Ergo hoc erit ex parte forma*; quod est intentum ; vel erit ex parto compositi, el hoc non, nisi forma componat cum alia jxirle subjecti, cum (pia non prius; igitur, etc. Tertio ad principale arguit sic. Impossibile e.-t esse realem transmutationem, sine reali acquisitione alicujus novi, vel destructione alicujus antiqui. vel reali acquisitione nova alicujus pnoexsistentis quod de novo acquiratur. Sed manifestum est quod nihil (i) pontione. — propositione Pr. (G) tum. — Ad. Pr. (γ) et. — Om. Pr. 115 praeexsistens de novo acquiritur, quia qureritur quid, et cui, nec invenietur; nec aliquid destruitur, quia tunc non esset augmentatio vel acquisitio, ?i aliquid dqierderetur. Igitur sequitur quod aliquid ibi de novo producitur. Et potest, inquit, sub illa forma sic argui. Impossibile est aliquam formam in sub­ jecto aliquo augeri nisi subjectum mutetur. Ergo, (piando charitas augetur in homine, oportet quod homo mutetur. Igitur aliquid novum recipit, etc., ut prius. Dicetur, inquit, quod nec aliquid noviter perdit, nec recipit, licet realiter transmutetur; *^d salvatur ibi magia et minus secundum i nesse accidentis ipsi subjecto; quod quidem inesse est ipsi esae; et ita majorités quantum ad i nesse, attribuitur majori dispoeitioni subjecti, vel majori remotioni indisposi­ tions. — Sed contra istam cavillationem arguitur, inquit, secundum Sentum, supponendo : primo, quod idem non potest bis naturaliter produci; secundo, quod impossibile est motum vel mutatio­ nem realem e?*e sine termino reali. Tunc, sic. In nugmentatione charitatis, vel alterius form®, est rea lis transmutatio, alteratio, vel productio; igitur habet aliquem terminum realem qui producitur. Sed non habet precise pro tennino. realitatetn quæ prære^sit, quia idem non potest naturaliter bis produci, nec etiam supematuraliter, sine interruptione sui essi?. Ergo nec naturaliter («terit aliqua realilas per aliquam augmen lationem, vel aliam quamcumque mutationem, bis acquiri. Igitur militas quæ acqui­ ritur JMT motum vel mutationem intensionis, non est eadem positione cum illa qua* pnnfuiL — Item. Si forma est indivisibilis, dat subjecto esse indivisibililcr tale quale natum est esjje per talem formam ; non enim subjectum est tale secundum formam, nisi quia forma est talis secundum se. — liem. Si ideo subjectum est magis tale quam prius, jær for­ mam aliquam in se et secundum se simplicem, quia magis disponitur quam prius, de ista dispositione majori (s) quærnin aut est forma ista secundum quam subjectum dicitur magis tale quam prius; et tunc halietur intentum : quod in forma rsla erit sumere magis el minus. Vel non, sed nlin forma. El tunc, subjectum dicetur magis tale secundum i>lam formam, propter aliquam dispositionem pnecedentem, vel secundum istam in se. Si secundum, hnlætiir propositum. Si secundum aliam dispositio­ nem, lunequæivndum est do dispositione ista prima : aut est forma alia, aut non. Si sic, vel erit processus in infinitum in hujusmodi dispositionibus, vel dabi­ tur magis \ol minus in aliqua forma secundum se. — Item. De ista majori inhiervnlia, quæro per quem modum Iit : vel quin illud neddens quod ponitur simplex in essentia, attingit aliquas partes subjecti ad quas non prius attingebat ; et hoc non potest dari, (a) oKi/ori. — F>iinori Pr. <16 LIBRI I. SENTENTIARUM ubi subjectum esi indivisibile, ut anima vel angelus; cedatur secundum duplum et duplum dupli, nun­ et Limen in talibus potest aliqua qualitas, puta cha­ quam poterit perveniri ad aliquam, quin contingat ritas, intendi; similiter, nec in sulwtantiis divisibi­ illa duplo intensiorem imaginari, el aliam in qua­ libus, quia tunc accidens intraret novum subjectum druplo, et sic in infinitum ; et quidquid prater Deum sine subjecto priori, et tunc non videtur quin eadem potest imaginari intellectus apprehensione simplici, ratione posset deserere subjectum, ct ita naturaliter sine conceptu composito vel aggregato ex repugnan­ migrare de subjecto in .subjectum. Aut ista intimatio tibus, |K)test Deus facere, cum sit omnipotens. Et fit alio modo : ulpole quod accidens precise infor­ tenet ista consequentia; quia omnis creatura istam mando idem subjectum quod prius, magis quam charitatem vel albedinem in proportione linita exce­ prius inhæreat; et hoc non potest dari, quia ista via dit; et quacumque finita Deus potest facere perfe­ non potest dare aliquem terminum (a) unde trans­ ctiorem. itus de contradictorio in contradictorium salvari Quarto. Si caliditas fiend duplo vel quadruplo valeat, ut supra est probatum· Similiter, sicut perfectior, absque (a) aliquo sibi addito, tunc vilis­ albedo non potest inhærere alicui subjecto quin sima substantia, ut pote una parva forma demen­ taris, posset fieri ita perfecte substantia, sicut est inhæreat alicui subjecto, quin ita perfecte ct intime angelus, nullo sibi addito. inhæreat sibi, sicut unquam poterit, quia nulla Quinto. Si semper manet eadem forma, nullo potest ratio assignari de opposito. Nec valet dicere sibi addito, tunc mobile moveretur continue ad illud quod diuturniLis sit in causa; quia diuturnius allia quod habet; et tunc otiose. Consequentia est Philo­ non propter hoc sunt albiora, el ita cito potest quan­ sophi, 4. Physicorum, (tex.) comm. 19, ubi probatur doque aliquid fieri albius quam prius, in tempore quod locus non est materia nec forma, quia si sic, modico, sicut unum aliud in tempore multum ma­ cum mobile moveatur ad locum, moveretur ad illud jori. quod habet; el ite otiose. Sexto. Quia, secundum Commentatorem, 3. Phy· IV. Argumenta Scoti. — Arguitur sic, secun­ sicorum : Motus est generatio partis post partem dum Sootum (dist. 17, q. 5). Primo. Quia tunc perfectionis ad quam vadit mobile. chariLis cujuslibet beati esset æqualis, in natura Septimo. Quia, cum motus allerationis, in augcharitatis, charitati Christi; et eum, secundum men talione, non sil nisi forma illa, vel mobile, vel Augustinum, 6. de Trinitate, cap. 7, in rebus congregatum ex his, si nihil adveniat de novo, nec incorporeis, idem sit majus esse quod melius, cha­ illud quod prius erat (6) adveniat novi ter alteri, ritas cujuslibet beati esset æqualis charitati animæ seinper esset ibi precise idem motus numero, sive Christi in bonitate essentiali, et æque bona sicut ista cresceret sive decresceret forma, el pars allerationis, secundum se; quod videtur maximum inconveniens el tote alleratio. Nam, simili modo arguitur el tene­ theologicum. tur a mullis, ponentibus tempus esse coelum, per Secundo. Si continue augetur prima qualitas, sine syllogismum expositorium, quia dies hodierna erit aliqua novitate partis alicujus advenientis, sequitur cras, el quod tempus prateritum erit tempus futu­ quod agens, continue ageret, et tamen nihil ageret; rum,el sic de similibus; et tunc apparet quod frustra nam continue calefaciens, augendo calorem, conti­ el otiose moveretur; illud enim frustra moveretur, nue agit, el nihil agit, nisi detur intentum. Conse­ quod nec secundum se lotum, nec secundum aliquam quens est falsum. Et patet consequentia. Quia non sui partem, fieret in alio situ quam ante, nec per­ facit formam praexsistentem, quia hoc posset poni deret silum aliquem prahabitum. quodammodo in conservatione, non tamen in aug­ Octavo. Quia omne agens approximalum passo, mentation!» ; nec facit novam partem; igitur nihil potens in aliquam operationem in quam prius non agit. Item, si agit et non est assignare quid agit, potuit, cæteris paribus, habet nunc aliquid in se igitur otiose agit. quod prius non habuit. Sed calor in gradu intenso, Tertio. Quia sequitur quod aliqua parva albedo approximatus calefactibili, potest in effectum inten­ potest fleri perfectior, quam aliqua alia creatura sum in quem prius non potuit, quando fuit in gradu mundi sit de facto, nullo sibi addito; quod videtur remisso. Igitur est nunc, in calore, sicut pars, vel absurdum. Et probatur consequentia. Quia, secun­ in subjecto caloris, sicut forma, quod prius non dum istam opinionem, aliqua res simplex potest fuit; el illud est ejusdem rationis, vel non oportet fleri in duplo perfectior absque aliquo novo sibi saltem, ad tale augmentum salvandum, quod addatur addito, sicut charitas remissa potest fleri in duplo aliquid alterius rationis. intensior, nullo sibi adveniente, et eadem ratione — ista duplo intensior |x)test lieri in quadruplo inten­ (λ) abitjua. — ab Pr. (6) erat. — Om. Pr. sior, et'sic in infinitum ; quia quantumcumque pro(») torminum. — Om. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II. G. — SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Gregorii,— Ad argumenta, primo loco contra secundam conclusionem inducta, dicitur quod contraria ad invicem activa et passiva, cujusmodi sunt calor et frigus, possunt simul esse in gradibus remissis. Et hoc videtur ponere sanctus Thomas, 1 p., q. 70, art. 4, ad 4*·, ubi sic ait : c Formæ elementorum manent in mixto, non actu, sed virtute. Manent enim qualitates propriæ elemen­ torum, sed remissæ, in quibus est virtus elementa­ rium formarum; et hujusmodi qualitas mixtionis est propria dispositio ad formam substantialem cor­ poris mixti. » — Hæc ille. — Ecce quod ponit quali­ tates elementorum in gradu remisso manere in mixto. Constat autem illas esse contrarias. — Item, 4. Sentent., dist. 44, q. 1, art. 1, qu 1*, ad 4“ : α Sicut, inquit, qualitas simplex, non est forma substantialis elementi, sed accidens propnum ejus, et dispositio per quam materia (a) efficitur propria tali formæ, illa forma mixtionis, quæ est qualitas resultans ex qualibus simplicibus ad medium venien­ tibus, non est forma substantialis corporis mixti, sed est accidens proprium et dispositio ad formam substantialem corporis mixti. 9 — Hæc ille. Tunc ad primum in oppositum, dicitur quod qua­ litates contrarice, in tali proportione possent se habere, quod paterentur se in sitibus proximis, sicut com patiuntur se in mixto. Et ideo antecedens argumenti falsum est. Ad secundum dicitur quod contraria in aliquibus gradibus non compatiuntur se. Et tunc, ad divisio­ nem quam facit arguens, dicitur quod est possibile quod A et B sint in tali proportione quod A non posset compati naturaliter majus frigus quam B, quin statim remitteretur; nec minus frigus, quin intenderetur. Tunc, ad argumentum quo arguitur contra secun­ dum membrum hujus dicti et infertur quod si A non potest pati secum minus frigus quam B, igitur nec calor major quam A potest secum pati minus frigus quam B, negatur consequentia. Et ad probationem, dicitur quod non oportet quod quanto unum contrarium plus excedit aliud, tanto minus compatiatur illud secum ; sed sufficit quod quanto est majus , tanto contrarium stans cum eo sit minus. Verbi gratia : si calor ut qua­ tuor non compatitur secum frigus ul unum, non oportet quod calor ut octo non compatiatur frigus ul unum ; sufficit enim quod minus de frigore stet cum calore ut octo, quam cum calore ut quatuor. Nec valet probatio per simile de contrariis in diver­ (a) materia. — multipliciter Pr. 1(7 sis sitibus. Nam calor magnus ageret in frigus magnum sibi proximum secundum silum in alio subjecto, quousque illud frigus esset remissum ad gradum possibilem stare cum illo calore; et ultra non remitteret (x) illud agens, nisi calor esset sum­ mus; tunc enim frigus approximalum remitteret usque ad non gradum. Causa autem quare dictus calor non remitteret datum frigus nisi usque ad cer­ tum gradum, et similiter quare calor compatitur panum frigus quod tamen minor calor non compa­ teretur, videtur esse quia repugnantia quæ est inter contraria in forma, nulla diversa substantia,et simi­ liter incompossibilitas coexaistendi in eodem subje­ cto, consurgit ratione distantiae formarum ad invi­ cem ; et quia summus gradus unius contrarii, puta caloris, summe distat a latitudine contraria; ideo, ubi est summus gradus caloris, ibi nihil est de con­ traria latitudine, sed non gradus frigoris; et ubi est summum frigus, ibi est non gradus caloris (G). El ita proportionali ter, quanto calor est proximior summo gradui, magis distat a summo gradu frigo­ ris, el minus distat α non gradu frigoris et a gradi­ bus proximis non gradui, ac per hoc compatitur tales gradus frigoris. Calor autem remissus, magis distat a non gradu frigoris, et proximior est summo frigori ; ideo compatitur secum frigus majus, et non pateretur minus, nisi eo facto intenderetur; quia, quo magis appropinquaret ad non gradum frigoris, eo magis appropinquaret ad summum caloris, ac per hoc esset intensior. Ad secundam probationem, ibidem, contra hoc faciam, conceditur consequentia ibi facta, scilicet quod sicut A non compatitur minus frigus quam B, ita nec major calor, puta C, potest compati B. Sed negatur consequentia secunda ibi facta : C non potest compati B; ergo, si A intendatur, intenderetur B. Hoc enim non sequitur; sed totum oppositum : scili­ cet, quod si A intendatur, remittetur B. Nec istam secundam consequentiam probavit arguens, sed pri­ mam, de qua nullum fit sibi dubium, dupliciter probat. Causa autem quare secunda consequentia non valet, est ista : quod enim C. major calor quam A, non possit stare cum B, hoc est, non quia requi­ rit plus de frigore sibi coextendi, ad quam men­ tem vadit arguens; sed quia non compatitur frigus tam intensum. Quia enim C est intensior calor quam A, et ipsi A coexlenditur frigus B, oportet quod C remissius frigus coexlendatur, vel nullum, ut supra declaratum est. Et sic patet quod pars illa quæ ponit quod calor A non potest compati minus frigus quam B, adhuc non sufficienter improbatur. Similiter, illa para quæ ponit quod nec cum majori, A posset coextendi, non impugnatur suffi(a) remitteret. — remittere Pr. (€) calorie. — Om. Pr. LIBRI I SENTENTIARUM incompleto quantum est ex se, nisi aliud prohibeat; cl maxime forrnæ quæ sunt ibi per modum habitus. Non tamen sequitur quod idem sit et volens el nolens; propter hoc quod non quilibet gradus forrnæ sufficit denominare subjectum esse tale in actu, ut dictum est ad tertium. De actibus autem intellectus vel voluntatis (a) et hujusmodi, secus est; quia tales actus non sunt simul inulti in eodem intellectu, aut voluntate, naturaliter. Ad quintum dicitur quod impossibile est plures formas substantiales simul eamdem materiam adœquate informare. Quia quælibet talis dat esse indivitibililer suo susceplibili, el ei indivisibilité!· inhærel; et ideo, si plures informarent eamdem materiam, quælibet esset neque actualiler dans esse, nec una esset remissior, alia intensior. Secus de accidentali­ bus formis. Ad sextum dicitur quod ratio Aristotelis bene pro­ Frigus 10 9 8 7 G 5 4 3 2 1 bat quod si contraria in esse completo essent in eodem subjecto, contradictoria de eodem dicerentur. Et hoc idem ostendit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 34 (q. I, art. 4). Sed si contraria ponantur simul in esse incompleto, non sequitur contradictio, Calor 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 qiiia unum illorum denominabit subjectum, et non aliud. Verbi gratia : sit albedo ut 9, cum nigredine Ad tertium argumentum, dicitur quod durities et iit i in aliquo subjecto; tale subjectum non erit mollities simul esse possunt in esse incompleto, sci­ album el non album ; sed erit simpliciter album; et licet si una sit in fieri, alia in corrumpi, aut si una non dicetur nigrum, nisi in potentia vel actu incom­ sil intensa et in esse completo, alia in esse diminuto pleto. — Ad illud de 4. Meta physicae, dicitur quod et remisso, et hujusmodi. Nec ex hoc sapiitur quod Aristoteles ibi vult quod nullus potest opinari insi­ contradictoria inesent, quia licet diffinitiones talium mul duo contradictoria actualiler, quia tunc haberet qualitatum videantur includere affirmationem et contrarias opiniones in actu completo, quia forma negationem, hoc non esi ideo quia islæ forrnæ sint imperfecta non denominat subjectum simpliciter. contradictorie opposite, sed quia diffinitiones illæ dantur per effectum diflinili, scilicet cedere el non II. Ad argumentum Adæ. — Ad argumentum cedere comprimenti. Nec etiam non cedere est effe­ Ada·, dicitur quod contraria non in quocumque ctus duritiei, sed circumloquitur effectum ejus con­ gradu se compatiuntur, sed in aliquo sic et in aliquo trarium effectui mollitiei. Similiter, dato quoi diffi­ non, ul patet in figura superius posita. El ideo nega­ nitiones includerent oppositionem contradictionis ex tur consequentia ibi facta. Ad cujus probationem simultate contrariorum tali qualem concedimus, dicitur. solum probaretur quod contradictoria (issent simul Ad primum, quod ille gradus albedinis cui repu­ in actu incompleto, vel unum actualiler, aliud polen- gnat coexsfetere nigredini, hoc habet non solum quia lialiter; non autem quod essent simul in actu com­ est (C) talfe natura» vel speciei, sed quia est gradus pleto el modo dissimili. Quapropter non esset ibi summus, et gradus summus (γ) requirit subjectum contradictio, quia affirmatio el negatio antequam dispositum et ab omni indisponente remotum, ac contradictorie opponantur, debet esse ad idem et |w>r hoc n suo contrario. Nec hoc est dictum sine secundum idem, el similiter; quod non esset ibi. Et ratione. Etad casum ibi positum, dico quod illud raro pnetereo, defectus pr.rcipuus hujus argumenti est contingit naturaliter, scilicet quod gradus remissus in illa consequentia : durities el mollities sunt in in talibus qualitatibus, quarum subjectum semper eodem; ergo illud est durum et molle. Non enim *st sub aliquo contrariorum, vel sub medio inter quicumque gradus forrnæ denominat subjectum ejus contraria, sit sine omni gradu qualitatis opposite. tib» quale apium est denominari per formam illam Si tamen hoc fieret, dii» quod illud dealbativum, in completo, utputa album-vcl nigrum ; el ista si per motum successivum induceret allæclinem pnesolutio est verior. Ad quartum dicitur quod forrnæ contrarias circa («) volunOih·. — IxinifatiB Pr animato, præserlim sint per motum inductibiles, (β) et! — Oui. Pr. t ornpatiiinlur se in gradibus remissis el in esse (γ) cl nminiiit. — Om. Pr cienler. Prima namque probatio assumit falsam con­ sequentiam, scilicet istam : minor calor quam sil A noo compatitur frigus B; eqro nec majus frigus quam B. Isto, inquam, consequentia non valet. Cujus causa prius dicta est. Nam plus distant in >ms actaaiitatibus calor ut duo, et frigus ut quatuor, quam calor ut duo, et frigus ut sex; ut patet, si ponamus in exemplo : quod summus calor sit ul 10; el similiter summum frigus. Tunc, ubi est summus calor, erit non gradus frigoris; el econtra, ubi est summum frigus, erit non gradua caloris. Ubi autem erit calor ul 9, erit frigus ut unum ; et ubi erit calor ut 8, erit frigus ul duo. Et sic proportionaliter, ut jwitet in figura praesenti, vel alia qnœ melius potest figurari; in qua palet quomodo proportionaliter calor, quanto minor est, stat cum majore frigiditate, el econtra. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II <19 dictam, incipiendo a non gradu, et sic uniformiter nam calor ut 3, distat a frigoro ut 3; nam quilibet intendendo cl per gradus medios transeundo, opor­ eorum non patitur alium gradum sui contrarii nisi teret quod intenderetur per prius nigredo ab aliquo ul 7, ut patet in figura. Et cum dicit arguens de con­ alio agente. Verbi gratia : si albedo utG stat cum nigre­ trariis approximalis tali subjecto aequaliter habenti dine ut 1 ; si auferretur totaliter albedo el remaneret de formis coni ranis; dico quod nec Deus, nec natura unicus gradus nigredinis, non esset naturaliter pos­ intenderat talia contraria simul et semel ; quia sequi­ sibile in Udi casu successive induci albedinem, nisi tur contradictio. Licet enim ex hoc quod calor sit prius intensa nigredine ; quia nigredo ut 1, et albedo ut 5, et frigus ut 5, informetur tale subjectum, non ut I, non se compatiuntur naturaliter; immo, nec dicetur illud calidum et frigidum ; immo nec cali­ albedo ut 2, nec ul 3, nec ul 4, nec ul 5, nec ul G, dum nec frigidum. Tamen, si calor ut 6, et frigus aut 7, vel 8, posset stare cum illa pana el sola ut 6, idem subjectum informarent, tale subjectum nigredine. Et hoc intelligo in cæteris contrariis infor­ esset calidum et frigidum ; et consequenter contra­ mantibus subjecta naturaliter receptibilia talis mix­ dictoria simul eidem inessent; quia omnis gradus tionis contrariorum. ultra medium latitudinis potest denominare subje­ Ad secundum dico quod talis repugnantia est vir- ctum tale vel tale. lualis. Nec valet improbatio. Non enim est fictio, Ad quartum, responsum est statim. Non enim quod magnus gradus unius latitudinis non |x>seit omnis forma denominat subjectum cui inhaeret, nisi eecum compati magnum gradum alterius, et tamen insit ei complete et in actu sufficienti ad denomina­ compatitur parvum. Cujus ratio dicta est prius : tionem; cujusmodi non sunt gradus citra medium quia scilicet, primi duo naturaliter plus distant in latitudinis, immo nec gradus modius all>edinisdeno­ suis aclualilatibus quam secundi. Nam calor ut 9, minat subjectum album, sed aliter. el frigus ul 9, non possunt in ha? rere subjecto, quin Ad quintum dico quod si loquaris de habitu odii utrumque actuarel illud complete; et sic, idem esset el de habitu amoris acquisitis per actus, non ;mplicalidum et frigidum, ac per hoc calidum et non cali­ cat contradictionem gradum unius simul esse cum dum. Sed calor ut 9 potest esse cum frigore ul 1 ; alio. Si loquaris de actibus, negatur consequentia, (plia illud frigus non denominabit subjectum actu quia tales non sunt simul ullo modo in eadem volun­ frigidum, sed in jiolentia remota satis; nullus enim tate naturaliter. gradus frigoris denominat subjectum frigidum, nisi Ad sextum dico quod si calor A et frigus B coexsit ultra medium gradum lotius latitudinis frigidi­ lendantur in eodem subjecto, non potest uni eorum tatis. addi pars; quia forma non habet partes, nisi ratione Ad tertium dico quod nigredo remissa potest stare subjecti (pianti, vel ratione objecti ; licet gradus cum albedine, non precise quia nigredo est, nec habeat, prout forma sub tali («se dicitur talis gra­ (plia hare nigredo, sed quia est nigredo citra sum­ dus. el forma sub alio esse dicetur alius gradus. mum ; el ideo divisio ibi facta non valet. — Tunc ad Dico ergo quod si Deus intendat dictum calorem, replicatu finalem, qme deducit ad hoc quod si pro- oportet quod remittat frigus, vel totaliter auferat. portionalitcr sicut calor intenditur ita frigus remit­ Unde arguens false imaginatur talem additionem titur, ergo aliquando calor et frigus erunt æqualia; caloris ad calorem. conceditur; scilicet, quando erunt in medio suarum Ad septimum dicitur, secundum sæpe dicta, quod latitudinum. Sed in tali gradu, non erit status, nec non omnis calor agit in quantumcumque parvum illa simultas erit nisi potenlialis, quia oportet alte­ calorem. nisi sit calor intensissimus cui repugnat rum contrariorum pnedominari in omni mixto, ut omnis frigiditas, sicut in igne. Et ideo illud quod ostendit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 19, q. 1, adducitur in.argu mento non est inconveniens. art. 4, et dist. 15, q. 2, art. 1, prasertim dum Ad octavum dicitur quod illud commentum vigesicontraria sunt activa ad invicem. Dato tamen quod inumtertium 10. Metaphysics clare ostendit propo­ ibi esset status, et quod aliquod subjectum haberet situm nostrum. Unde Commentator ibidem dicit medium gradum latitudinis albedinis, qui est ul 5, quod « non solummodo est verum dicere quod omnia et medium nigredinis, qui est similiter ut 5, tale media sunt composita ex contrariis; sed c converso, subjectum non esset album neque nigrum. Nec sequi­ scilicet quod omnia composita ex contrariis sunt tur, si illi duo gradus æquales se compatiuntur, media. Compositum enim ex duobus debet habere quod similiter alii duo gradus æquales se compatian­ ex altero illorum minus et ex altero magis; quoniam tur; ut puta, quorum quilibet sil ut 7, el quilibet impossibile esi quod in composito ex contrariis sint ut 3. Et causa est, quia licet illi duo primi sint duæ partes æquales, sed altera debet esse dominans, æquales sicut (a) el alii, tamen in suis latitudini­ cui attribuitur forma. Et hoc demonstrat impossibile bus non distant, ul juilel in figura. Secus de cæteris; esse inveniri complexionem mediam in extremis omnes enim alii gradus æquales distant ab invicem ; contrariis, ut dicit Galienus esse possibile; quoniam, si esset possibile, tunc esset possibile invenire com(a) licu/. — Orn. Pr. jxxsiturn ex ipsis extremis, absque eo quod accideret 120 LIBRI I. SENTENTIARUM eis transmutatio et diminutio ; et jam fecimus sermo­ nem contradicentem ». — Hæc ille. — Et 4. Cœli et Mundi, commento 26, dicit : < Contraria exsi­ stunt in medio; verbi gratia : album et nigrum exsistunt in rubeo. » Et commento 6, dicit quod < gravius et minus grave differunt secundum magis et minus, propter illud quod miscetur eis ex altero contrario quod est leve ». — Ex quo manifeste patet quod contraria sunt simul, licet unum semper dominetur. Et ideo dico, ut prius, quod si unum contra­ riorum intendatur et aliud remittatur in instanti, media erunt axjualia et in potentia; id est, si ibi quiescerent; non autem in actu. Sicut enim dicit Commentator, 6. Physicorum, commento 76, mobile dum movetur continue, nunquam est in loco sibi æquali in actu, sed in potentia;quia non est in loco sibi aequali, nisi in instanti; esse autem in instanti solum, est esse in potentia. Unde ibidem.sic ait : < Quia translatum in instanti non est quiescens, ergo non est in longitudine sibi æquali nisi in poten­ tia, non in actu. Et causa in hoc est, quoniam instans non est in actu in tempore; et ideo motum non est in longitudine sibi æquali nisi in potentia, non in actu. » — Hæc ille. — Ita dico in propo­ sito. III. Ad argumenta Scoti, Cattonis, et alio­ rum. — Ad argumenta secundo loco facta contra eamdem conclusionem, dicitur quod illa confirmant propositum. Non enim aliud concludunt, nisi quod contraria sunt simul in esse incompleto, ita quod unum illorum dominatur et se habet quasi actus, aliud autem est in esse incompleto ; ut ponit conclu­ sio. Et hoc idem dicit Commentator, 10. Metaphy­ sics:, ut allegatum est. Et hoc idem dicit, 1. Phy­ sicorum, commento 56, ubi sic dicit : α Subjectum inter contraria est ad similitudinem medii. Est enim simile ei quoquo modo, quia est (a) in potentia utrumque extremum. Sed tamen subjectum est utrumque extremum potentia pura ; medium vero est utrumque extremum, non pura potentia, sed alia potentia. In medio enim est utrumque extremum (6) in actu ; sed tamen non in ultima perfectione ; ergo est in potentia utrumque extremum quodammodo, in actu alio modo. Subjectum vero(y) est utrumque extremum in potentia pura. » — Hæc ille. IV. Ad alia argumenta Gregorii. — Ad argumenta tertio loco inducta, dicitur quod aliquo modo concludunt, et aliquo modo non. Secundum enim quod dicit Commentator, 5. Physicorum, commento 19. < Album non fit minus album nisi ex mixtione contrarii. > Et comnfcnto 45, dicit quod (a) etf/ — Otn. Pt (β) a verbo potentia pura usque (γ) wro. — vere Pr. extremum, orn. Pr. « diminutum in omni genere est diminutum per mixtionem contrarii ». Et 2. de Generatione (com· mento 35), volens probaro quatuor elementa esse in mixto, dicit quod si calidum non esset in composito, non esset ineo frigidum,nisi in fine,quasi in summo. Ex quibus patet quod aliquando formæ diminuuntur per mixtionem contrarii ; et hoc praecipue quando subjectum naturaliter est semper sub altero contra­ riorum, vel sub medio, ita quod a tali contrarietate separari non potest, sicut est materia generabilium et corruptibilium respectu qualitatum activarum et passivarum el hujusmodi. Sed sciendum quod, sicut dicit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 1, ad 2ura : α Intensio et remissio, in his quæ secundum magis et minus dicuntur, non est per additionem, sicut in his quæ secundum quantitatem augentur, in quibus quantitas quantitati additur ut major quantitas flat; non enim calor calori additur ut fiat magis calidum, vel curvitas curvitati ut fiat magis curvum, ut dicitur in 4. Physicorum (t.c.84); sed causatur intensio ex hoc quod illud quod inten­ ditur, magis perfectum invenitur, et suo opposito impermixtius. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod ad intensionem, in hujusmodi qualitatibus, duo concurrunt : primum est impermixtio oppositi; secundum est redditio qualitatis de imperfecto od per­ fectum , et in hoc secundo formaliter consistit inten­ sio, ut ponit secunda conclusio; sed primum se habet ut removens prohibens, vel ut dispositio ad intensionem. Et opposito modo est dicendum de remissione. Tunc Ad primum, dicitur quod bene concludit quod si forma contraria abjiceretur et ad hoc non sequeretur eductio formæ de imperfecto ad perfectum, illud non esset vera intensio, sed formæ latentis maniIfestatio. Ad secundum negatur consequentia. Nec valet probatio, quæ fundatur in alia falsa consequentia, scilicet : albedo minus permiscetur nigredini ; ergo econtra nigredo minus permiscetur albedini. Non enim illo modo intelligenda est ista impermixtio, quod albedo segregetur a nigredine quasi duo ma­ nentia æqualia, ut post seorsum ponantur quæ fue­ runt prius conjuncta; sed isto modo quod albedo prædominatur nigredini, et excedit eam in actualitate plus quam prius; ita quod nigredo coextensa albedini est potentialior quam prius, albedo autem actualior. Et ideo albedo dicitur impermisceri, quia subjectum ejus elongatur ah actualitate nigredinis; nigredo e contrario dicitur permisceri, quia subje­ ctum ejus terminatur sub actu albedinis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 3 (q u 3·), ad 4ua : Contrarium elongat poten­ tiam subjecti per indispositionern ah actu formæ contrariae. Et similiter, de Malo, q. 2, art. 12, ponit quod α habilitas potentiæ passivæ ad actum suurn I minuitur per appositionem contrarii »; unde, DISTINCTIO XVII. — QUÆST1O 11. quanto plus fuerit appositum de calore, tanto minui­ tur habilitas ad frigus. Et 1 p., q. 45, art. 5, ad 2aw, dicit quod α contrarium ligat potentiam, ne reduca­ tur in actum alterius contrarii a. Similiter, q. 48, art. 4, ponit quod habilitas subjecti ad formam remit­ titur per dispositiones contrarias, non per subtra­ ctionem alicujus. — Patet ergo quod ista imper­ mixtio albedinis a nigredine intelligendo est isto modo : quia scilicet subjectum ejus solvitur ab actu nigredinis; et econtrario, nigredo dicitur permi­ sceri, quia subjectum ejus trahitur ad actum albe­ dinis et habilitatur ad actum nigredinis. Et sic, nigredo continue remittitur, usque ad non gradum, quando nigredo non est ibi nisi in potentia pura; et tunc ipsa non dicitur permixta albedini ; quia per­ mixtio dicit duo : scilicet, quod talis forma aliqua­ liter sit in actu; secundario, quod actus ille sit incompletus propter ligationem potentiæ ad actum oppositum. Et si quæratur an ista impermixtio (x) sit causa intensionis, vel econtra; dicitur quod se habent quo­ dammodo ut causa et causatum. Sicut enim dicit sanctus Thomas, la 2·, q. 113, art. 8, ad la“ : α Recessus a contrario et accessus ad terminum dupliciter possunt considerari. Uno modo, ex parte mobilis; et sic, naturaliter, recessus a termino praecedit accessum ad terminum ; prius enim est in sub­ jecto mobili oppositum quod abjicitur, et postmodum est illud quod per motum assequitur mobile. Sed ex parte agentis est econtra. Agens enim, per formam quæ in eo praeexsistit, agit ad removendum contra­ rium; sicut sol per suam lucem agit ad removendum tenebras; et ideo, ex parte solis, prius est illumi­ nare quam tenebras removere ; ex parte autem aeris illuminandi, prius est purgari a tenebris quam con­ sequi lumen, ordine naturae, licet utrumque sit simul tempore. d — Hæc ille. — Ex quibus habetur quomodo recessus a contrario prior est quodammodo accessu ad terminum, et quodammodo posterior; et eodem modo, est causa quodammodo, et quodam­ modo effectus. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. jl 7, q. 1, art. 4, qu 1· : « Omnis prioritas secundum ordinem naturæ aliquo modo reducitur ad ordinem causæ et causati ; quia princi­ pium et causa idem sunt. In causa autem contingit quod idem est causa et causatum, secundum diver­ sum genus; ut patet, 2. Physicorum (t. c. 30), et 5. Metaphysicæ (t. c. 2) : sicut ambulatio est causa efficiens sanitatis, et sanitasest causa finalis ambula­ tionis. Similiter est de habitudine quæ est inter materiam el formam ; quia, secundum genus causæ materialis, materia est causa formæ, quasi susten­ tans ipsam ; et forma est causa materia?, quasi faciens eam esse actu, secundum genus causæ formalis. Ex parte autem causæ materialis, secundum quamdam (a) impermixtio. — permixtio Pr. 121 reductionem, omne illud per quod materia efficitur propria hujus formæ, sunt dispositiones et remotio­ t nes impedimentorum. Et ideo in generatione natu­ rali, quia generatio unius est corruptio alterius, nam per hoc quod una forma inducitur alia expellitur, remotio formæ praeexsistentis se tenet ex parte causæ materialis; et ideo, secundum ordinem causæ mate­ rialis, praecedit naturaliter introductionem alterius formæ; sed secundum ordinem causæ formalis, est e converso. Et quia fonna, et finis, et agens, inci­ dunt in idem numero vel specie, ideo, etiam in ordine causæ efficientis, introductio formæ prior est, quia forma introducta est quædam similitudo formæ agentis per quam agens agit ; et similiter in ordine causæ finalis, quia natura principaliter intendit introductionem formæ, et ad hanc ordinat expul­ sionem omnis illius rei cum qua non potest stare formæ introductio. Unde, secundum ordinem causæ materialis, remotio formæ praecedentis praecedit introductionem alterius; sed secundum ordinem causæ formalis, efficientis, et finalis, introductio est prior. > — Hæc ille. — Ita m proposito, dico quod impermixtio contrarii et remissio illius, in ordine causæ materialis praecedit intensionem formæ, sed in ordine causæ formalis, et efficientis, et fina­ lis, est econtra. Ad tertium dico quod forma quæ remittitur, ideo dicitur magis misceri formæ contrarie, quia subje­ ctum suum magis trahitur ad actum formæ oppo­ sita? quam prius. Et ideo forma opposita isti coextensa in se fit major, non quidem per additio­ nem alicujus similis, sed quia subjectum magis redu­ citur in actum ejus; sicut, per oppositum, forma quæ remittitur fit minor, non per subtractionem alicujus suæ partis, sed quia subjectum minus actuatur per eam, et illa inest sibi minus quam prius. Sic ergo una minuitur et alia augetur; sed non illo modo quo arguens putat. Ad quartum, dictum est in solutione secundi et primi. Conceditur enim quod intensio forms non est impermixtio fonnaliter, immo consequitur talem impermixtionem in genere causæ materialis; licet praecedat eam in genere causæ formalis, et efficien­ tis, et finalis. Ad quintum dico quod utique Deus posset mutare qualitatem nullo modo mixtam suo contrario, immo penitus impermixtam. Sed dato quod illæ qualitates sint mixta?, una non potest remitti naturaliter, quin alia intendatur; quia prius est formam contrariam intendi, quam aliam remitti. Deus tamen posset unam remittere, alia non intensa; sed non posset una intendi m subjecto participante formam contra­ riam, nisi alia remitteretur. Cujus causa est quod, licet ad intensionem formæ requiratur major sub­ jecti dispositio, non tamen illa dispositio est causa praecisa intensionis hujusmodi ; sed requiritur agens reducens subjectum magis dispositum quam prius, η * I I2Î LIBRI 1. SENTENTIARUM quam juins; dico, ad primam probationem, quod esse formæ accidentalis habet gradus; non quod componitur ex multis gradibus unum esso acciden­ tale; sed quia unum illorum est perfectius alio, et continet eminenter aliud ; et secundum talia esse variatur forma, quia modo habet esse imperfectius, modo perfectius; vel potius subjectum secundum eam habet tale vel tale esse. Et ista est intentio sancti Doctoris. Dicit enim in de Virtutibus (q. 1, art. II), ubi supremi legavi (in probatione tertiæ conclusionis), quod forma substantialis os$et unum aine alio facere. El per hoc patet responsio nd sextum. Unde, in illo casu dicti sexti argumenti, calor intenderetur sine remissione alicujus qualitatis. Ad septimum negatur minor. Dicetur enim quod in aere est aliquid de frigiditate, in esse incompleto. Nec oportet quod omnes qualitates elementorum sint contrariis imjiermixtæ, nisi loquamur de qualitate propria eis. Unde, licet hum id itas aeris puri sit impermixta siccitati, non tamen ejus caliditas fri­ giditati; quia caliditas non est sibi adeo propria sicut humiditas. Nec est inconveniens elementa habere qualitates mixtas contrariis. Nam levitas aeris est mixta gravitati, et gravitas aqua? est permixta levi­ tati. Quod patet. Nam Commentator, 3. Catet de deret charilatem; quod est falsum. Sed illa dispo­ similitudine, quæ dicitur major et minor, et aliquid sitio se habet in habitudine camsæ materialis; Deus similius quam aliud. Et cum dicit qucxl relatio non autem in ratione efficientis, in intensionecharitatis. suscipit magis et minus nisi per fundamenta, con­ Sed ed actio de imperfecto ad perfectum, de potentia cedo. Non tamen oportet quod fundamentum susci­ in actum, est formalis ratio intensionis charitatis. piat magis, dum relatio suscipit magis; immo Nec oportet quod si charitas exigit dispositiones ad aliquando fundamentum remittitur cum similitudo sui intensionem, quod ideo illi actus liberi arbitrii intenditur, ut patet, quia cum albissimum continue iterum exigant alias dispositiones ad sui intensio­ remittitur, continue efficitur similius allxj remisso. nem, quia in illis non consistit formalis ratio inten­ Dico autem quod sufficit quod fiat variatio in fun­ sionis charitatis, sed materialis; unde anima requi­ damento secundum magis et minus. Et ita est in rit disjxwitiones in corpore, et illæ dispositiones non proposito : quia participatio fundatur in esse quod exigunt alias. Sic in proponito. Et cum dicit arguens forma dat subjecto; modo, in intensione, perfectius quod tunc in subjecto dispositissimo, etc., negatur esse dat forma subjecto quam prius; et ideo partici­ consequentia; quia, ut dixi, in hoc non consistit patio est major. Forma etiam [larticipate, est major formalis ratio intensionis alicujus formæ. Ultima quam prius, secundum illud esse. Et sic patet quod tamen consequentia ibi tata, etiam negatur. Cum participatio illa intenditur propter variationem fun­ dicit : forma non est intensior propter ampliorem damenti, vel, proprie loquendo, est alia participatio dispositionem subjecti, ergo forma est intensior per et major quam prius. Et cum dicit arguens, quod additionem alicujus vel acquisitionem, etc., non indivisibile non potest magis radicari, etc.; dico quod sequitur; quia est dare medium, immo media. forma indivisibilis et indivisibilité!· inexsistens sub­ Forma enim intenditur per hoc, formaliter, quod jecto, non potest magis participari id> illo, sicut magis participatur in subjecto, vel magis actuat el anima humana ; sed forma accidentalis non indivi- perficit illud secundum perfectius esse, et magia sibiliter inest, quia multa esse potest dare sub­ educitur de potentia in actum, de imperfecto ad per­ jecto. fectum, ut dudum dictum fuit. Sed ad hoc quod Et sic patet quod primum argumentum non inso­ forma sic educatur, requiritur agens, et, quandoque, potior dispositio subjecti quam prius, quandoque lubiliter concludit. Ad secundum principale dicitur quod forma pro­ non, ut dictum est. Et sic patet ad secundum argu­ prie non lit, sed compositum. Unde, cum charitas mentum. Ad tertium principale, quidquid sit de majori, intenditur, anima fit charter quam prius; nec pro­ prie charitas iit, sed anima lit chara. Loquendo dico ad conclusionem, quod male infertur. Nam ex tamen ad modum arguentis, dico quod in inten­ dicta majore cum minore ibidem sumpta, solum sione charitatis, aliquid fit circa formam, quia ipsa sequitur quod sit facta mutatio secundum aliquid educitur de imperfecto ad perfectum, de potentia in reale, el hoc concedimus; subjectum enim mutatum actum. Hoc autem contingit, quandoque propter est secundum illam formam, quia magis est redu­ vigoralionem agentis, quandoque nutem propter ctum in actum illius formæ quæ intensa est, illa dispositionem subjecti, ut dictum est in quarta con­ autem forma est aliquid reale. Sed non sequitur ex clusione. El cum dicit arguens quod hoc non |>otest illo argumento, quod aliqua rea litas totaliter nova esse per dispositiones ejusdem rationis (a), negatur. advenerit subjecto. Quod si accipiat talem proposi­ Diro enim quod charitas intenditur propter majorem tionem pro majore, scilicet : impossibile est veriiidispositionem subjecti. Illa autem est frequentatio cari contradictoria de praedicato reali secundum actuum charitatis, qui sunt ejusdem rationis; ita diversa tempora de subjecto, nisi adveniat sibi aliqua quod, quanto anima halxd plures actus tales, tanto totaliter nova realite* vel pendatur ab illo, tunc nega­ plusdisjionilur ad charilatem. Et cum dicit arguens : tur major. Hoc enim non requiritur; sed sufficit per quid et quomodo intenditur dispositio illa; dico facta realis transmutatio secundum formam, non quod non oportet quod dispositio intendatur, sed noviter acquisitam, sed reductam de imperfecto ad quod sit major extensive, id est, quod sint plures |>erfectum. actus charitatis quam prius, et non quod aliquis Ad qunrlum negatur major. Sufficit enim quod eorum intendatur. Si autem quæritur quomodo actus subjectum mutetur de fiotentia in actum ; in quo processu acquirit novum esse, non autem essentiam (a) rationii. — Om. Pr. aut partem essenliæ. Et cum probatur quod pari- LIBRI I, SENTENTIARUM modo posset dici quod materin, etc.; dico quod non dem, ad 3U“, dicit : α Illud quod est minus calidum est simile; quia, secundum sanctum Thomarn, aut album, non est in potentia ad formam, cum jam 2. Contra Gentiles, c. 54, materia non immediate actu formam habeat, sed in potentia ad perfectum actualur per esse, sed per formam ; essentia autem participationis modum ; et hoc consequitur peractio­ subsistens, vel forma subsistens, actuari potest per nem agentis. » — Item, 2* 2·, q. 24, art. 5, ad 3*· : e^se; quod esse non est essentia, nec res proprie α Augmen ta tio charitatis importat mutationem secun­ loquendo, sed actus essentiæ. dum magis aut minus; et ideo non oportet quod Ad quintum dico quod licet nihil simul et semel aliquid insit quod prius non fuerit, sed quod magis sit perfectum el imperfectum, tamen nihil prohibet insit quod prius inerat. Et hoc est quod facit Deus rem imperfectam prius, esse perfectam posterius, charitatem augmentando, scilicet quod magis insit nulla realitate sibi addita, sed solum per exitum de et quod perfectius participetur similitudo Spiritus potentia in actum. Sancti in anima, d — Hæc ille. — Item, 1. Sentent., Ad sextum dico quod idem eodem modo se dist. 17, q. ult., ari. 2, ad 2ura : α Deus, inquit, habens et secundum idem esse, non potest esse ter­ eadem operatione agit in 'omnia quæ sunt, quamvis minus a quo et terminus ad quem in eadem trans­ forte illa operatio differat solum secundum rationem, mutatione; sed eadem forma, sub esse imperfecto secundum quod exit a ratione diversorum attributo­ et ut est in potentia, potest esse terminus a quo, et rum, vel diversarum idearum. Unde dico quod una ipsa eadem, secundum essentiam, erit terminus ad et eadem operatione infunditur gratia, et augetur; quem, prout habet esse perfectum et est in actu com­ nec est diversitas nisi ex parte recipientis, secundum pleto. Vel forte negatur quod forma remissa, sit ter­ quod ex illa operatione plus minusve recipit secun­ minus a quo pnecise ; sed ipsa cum privatione alicu- dum quod ad eadem diversimode praeparatur, sicut jus actus est terminus a quo, et ipsa prout est sub eadem irradiatione solis efficitur aer clarus, et magis illo actu est terminus ad quem ; ita quod secundum clarus, depulsis nebulis el vaporibus, quæ receptio­ diversa esse est terminus a quo et terminus ad nem luminis impediebant. Unde non oportet quod quem. sit ibi alia et alia charitas· Et praeterea, si essent Ad septimum, dico, ad minorem, quod non duæ ojierationes, non oporteret quod terminarentur omne quod est in potentia ad aliquam perfectionem ad duo diversa (a) secundum substantiam, sed prima caret illa totaliter; sed est possibile quod habeat terminaretur ad esse charitatis iinperfectæ, secunda illam perfectionem sub esse imperfecto, et sit in vero ad eamdem charitatem secundum esse perfe­ potentia ad eam sub esse actualiori et perfecto. Sic ctum, secundum quod aliquid educitur de imperfe­ in proposito. Subjectum formæquæ intenditur habet cto ad perfectum. » — Hæc ille. — Ex quibus omni­ illam sub quodam esse, et est in potentia ad illam bus patet quod solutio argumentorum praedicta, est sub alio esse; nec oportet quod novam totaliter reali- de mente sua. tatem acquirat, sed quod procedat de potentia in actum modo prædicto. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUINTAM Ad octavum dico quod non oportet formam ET SEPTIMAM CONCLUSIONEM secundum quam est motus habere partes in essentia, sed sufficit quod possit haberi a subjecto sub esse I. Ad argumenta Gregorii. — Ad argumenta perfecto et sub esse imperfecto. Sed ad Commenta­ Gregorii contra quintam et septimam conclusionem torem, dico quod ipse loquitur de forma substan­ dicitur. tiali; et intendit quod omnis forma substantialis, Ad primum quidem dicitur quod forma causât vel acquiritur successive secundum se, modo quo esse distinctum a seipsa, non per modum efficientis, dictum est, vel saltem dispositiones ejus illo modo sed per modum quo subjectum proprium est causa acquiruntur. Ipse enim vocat formam habentem proprii actus, ut alias dictum est (dist. 3, q. 3, partes, omnem formam quæ potest acquiri succes­ ad 6··, in resp. ad arg. Adæ contra conci.). sive, ita quod forma sub tali esse dicitur una pars, Et ad improbationem primam hujus, dico quod posito subjecto et forma, ct quod forma sibi insit, el eadem sub alio esse est alia pars. Ad nonuin, concedo quod terminus ad quem est jam ponitur illa tertia entitas, vel res, si tamen intensio, realiter acquiritur, quia sub alio esse reali debet dici ens, vel res, et non potius actus entis. habetur quam prius haberetur; non autem acquiri­ Nec sequitur processus in infinitum. Nam illud esse tur totaliter noviter. — Et quod istic solutiones sint non inest per modum quo accidens vel forma inest secundum mentem sancti Doctoris, patet. Nam, 1*2*, subjecto, sed est in essentia ut actus in propria q. 52. art. 2, ad 2”", dicit : « Causa, inquit, augens potentia. Similiter non oportet, si forma dat tale habitum facit quidem semper aliquid in subjecto ; esse subjecto, quod ulterius illud esse det aliud esse; non autem formam novam; sed facit quod subjectum quia constitutum ex forma et subjecto est |>otentiale perfectius formam praeexsistentem participet, aut (a) diversa. — Om. Pr. quod amplius se extendat. » — Hæc ille. — Et ibi­ DISTINCTIO XVII.— QUÆSTIO H. ad ulteriorem actum non sic constitutum ex forma et esse, vel aggregatum. Illud quod additur ibi de impressione realitetis vel modalitetis, nihil valet; sed ex falsa imaginatione procedit, ac si osse in esset per modum form®. Nec hoc est verbalis fuga; sed argumentum est verbum sine fructu; procedens ex inadvertentia distinctionis actus et potenti®. Secunda similiter improbatio hujus partis non valet. Dicitur enim quod illud esse non est ejusdem rationis cum forma, sicut nec actus cum potentia, licet reducatur ad illam rationem sicut principium exsistendi. Unde non est proprie ejusdem rationis specificæ; nec alterius; quia non habet rationem quidditalis. Sed, concesso quod sit alterius rationis, licet non specifics»; dicitur ad objectiones ibi factas per modum conclusionum. — Ad primam quidem, dico quod illud esse non habet gradus resultantes ex additione esse ad esse, plus quam forma; licet unum esse sit perfectius quam aliud. Unde, adveniente uno esse, desinit aliud. — Et ideo solvitur secunda objectio. — Item, tertia, per idem; quia non pono quod esse perfectius constituatur ex multis, plus quam forma; ac per hoc non (a) oportet dare per quid illa multa sunt unum. — Item, quarte solvi­ tur; quia non dico quod fesse perfectius, sit composi­ tius, plus quam esse imperfectius. — Item, quinta solvitur; quia, licet unum esse sit dissimile alteri, tamen forma quæ successive habet talia dissimilia esse, augetur et fit major quam prius; quia, licet sint dissimilia, non tamen specifice, cum non sint sub aliqua specie, sed sunt modi specificæ rationis, quorum unus est alio perfectior, et perfe­ ctior eminenter continet imperfectiorem et ultra. Et si dicas quod ita poterit dici de forma, non est verum ; quia tunc nulla forma esset major quam prius, sed post imperfectam veniret perfectior. Cum etiam impugnatur alia para divisionis factæ, sustinendo eam in quantum ponit formam intendi propter majorem dispositionem subjecti nulla addi­ tione facta forma» ad formam ; dicitur Ad primam rationem, negando consequentiam primam. Ut enim dictum fuit prius, licet dispositio subjecti quandoque sit causa intensionis form®, non tamen est formaliter intensio. Nam intensio consistit formaliter in majori et perfectiori actualitate subjecti |»er formam, et oductione form® de imperfecto' ad perfectum ; et ad hoc requiritur agens educens sub­ jectum de potentia in actum form®; requiritur etiam quod forma det perfectius esse quam prius. Et quandoque requiritur major dispositio subjecti quam prius; unde dico quod, sicut argumentum probat, aliquando unum subjectum erit dispositius ad par­ ticipandum formam quam aliud, et tamen erit minus tale per eam, sicut exemplificatur de aere illumi­ nato a candela, et de aqua illuminata a sole; unde (a) non. — Om. Pr. 125 aliquando ad hoc quod forma perficiens subjectum intendatur, requiritur major dispositio ex parte sub­ jecti, tanquam necessaria ad intensionem in genere caus® materialis. Aliquando requiritur major appro­ pinquatio, vel vigoratio ex parte agentis, vel quod plus influat, quam prius. Et ideo argumentum solum concludit quod formam intendi non est sub­ jectum amplius disponi, nec est agens esse vigorosius, vel propinquius, vel plus influere, sed formaliler est formam perfectius esse dare subjecto, ad quod sequitur subjectum magis participare for­ mam. Ad secundum principale, responsum est in obje­ ctionibus Aureoli ; quia subjectum forma? qu® intenditur, transmutatur secundum formam, in quantum eam novo modo habet et amplius perficitur |>er eam. Et ideo responsio quam arguens impugnat bona est. Nec sua impugnatio valet, propter insuffi­ cientiam divisionis. Nec enim subjectum magis dici­ tur perfici per formam, eo quod plures partes sub­ jecti informet quam prius; nec quia plures partes forma? sunt in subjecto quam prius; nec ideo quod forma firmius inhæret subjecto, hoc est, quia diutius remaneret, vel quia difficilius tolleretur. Sed ideo dicitur firmius inhærere, vel magis radicari, quia perfectius esso dat subjecto quam prius, et potentia ad oppositam formam ligatur et elongatur ab actua­ litate opposita. — Secunda impugnatio similiter non valet. Quia minor est falsa. Nam forma quæ mtendijur, aliud esse dat subjecto quam prius, et subje­ ctum aliter participat actum ejus, quam prius, dum ex confusione quadam potentialitatis ad opposita colligitur, el terminatur per actum ejus, et elonga­ tur ab opposito; licet nec pars forma? addatur, nec subtrahatur. Ad tertium principle, dicitur quod responsio prima, ibidem data, quoad aliquid bona est. Sicut enim dicit sanctus Thomas, t. Sentent. (dist. 17, q. 2, art. 2), ut recitet quarte conclusio, dissimili­ ter intenduntur qualitates primæ et secunda?, sim­ plices et composite!. Nam, licet generaliter quælibet intendatur ex hoc quod perfectius actual suum susceplibile, tamen aliqua non possunt hoc facere nisi prius subjectum disponatur pr raritatem el densita­ tem; sicut contingit in qualitatibus simplicibus acti­ vis et passivis, nam summus gradus caloris non posset recipi nisi in subjecto raro, nec summa sic­ citas nisi in subjecto denso. Aliqua autem requirunt subjectum disponi secundum diversam mixtionem qualitatum activarum et passivarum, sicut sapor, color, odor. Quæcumque tamen qualitas, ad hoc quod intendatur, requirit agens educens eam de actu imperfecto ad perfectum, sive requirat cum hoc sub­ jectum magis disponi, sive non. Et ideo responsio­ nem illam non teneo ex toto. Concedo enim quod subjectum aliquando est dispositum, nec indiget rarefactione, nec condensatione, aut alia prævia 124 LIBRÎ I. SENTENTIARUM disparitions; et lamon forma non est intensissima, dicamentonim secundum proportionem, ut dicitur in 12. Afetaphysicæ (t. c. 22). Intendit ergo quod immo potest intendi. Ad quartum, dico quod responsio ibidem data, omnis additio differentia* ad quiddi talem, mutat tona est. Nec impugnatio valet. Licet enim forma speciem. Omnis autem additio forma* ad formam est accidentalis det ose specificum accidentale, tamen differentiatis; praesertim «i sil additio ad constituen­ illud esse non est quo res formatter exsistit aut sim­ dum aliquid per se unum, secundum mentem Phi­ pliciter est in rerum natura, sicut est esse quod dat losophi cl Commentatoris; quia semper forma quæ forma substantialis. Et ideo, si esse quod dat forma additur, erit alterius rationis a praecedente. Nam, si substantialis variaretur, non maneret idem ens quod sil additio in esse quidditativo, constat quod forma prius; non autem oportet rem substantialiter variari, unius rationis non est nisi ima. Si liat additio in propter hoc quod haliet aliud esse accidentale quam esse reali, constat etiam quod forma unius rationis prius. Similiter, esse quod dat forma accidentalia, in eodem susceptive non est nisi una. Et sic constat advenit enti subsistenti. Ideo variari |x)test, cum quod nec in esse reali, nec in esse quidditativo et se­ hiibat subjectum fixum et stans. Esae autem quod en ml u m rationem, forma âdd i lu r for mæ ad const i t nen­ dat forma substantialis, non advenit alicui subsistenti dum aliquid unum, nisi sint diversarum rationum, in ose completo; ideo, quanlumcumque materia illo modo quo forma generis et forma differentia* disponatur, forma non dabit aliud esso; qqia variatio sunt forma? alterius el alterius rationis. Ad aliam talium essedi verorum non haberet aliquod deferens auctoritatem quam ille glossal; dico quod non inten­ m actu; ideo non jxjssel fieri sine corruptione sub­ dit solummodo Aristoteles quod forma substantialis stantiali, plus quam transitus do substantiali forma propter subjectum est major vel minor extensive, in substantialem formam. Concedo tamen quod in immo quod secundum diversam materiæ vel subjecti eadem specio, una forma substantialis dat perfo­ potestatem, diversimode participatur actus forma*, ditis esse suæ materiæ, vel composito, quam alia, vel in ipsa introductione solum, sicut in formis sub­ propter majorem dispositionem suscepti vi. Et simi­ stantialibus, vel introductione et intensione, sicut in liter, ex hoc contingit quod una anima est nobilior accidentibus; non quod dispositio materiæ sil tota alia; quia perfectius esse suscipit in materia magis causa. Ad en qutu RpecUilller tinjiiil de charitate, dicidisposita. Tamen non ex hoc una forma substan­ tiale est intensa, et alia remissa ; quia, licet una sit lur ad primum, quod anima est uno lernpon* magis perfectior alia, tamen nulla earum procedere potest disposita ad chori tatam, quam alio, propter majo­ de esse imperfecto ad cese jicrfcctum per motum, nec rem conatum, secundum quod ponit sanctus Tho­ mas, 2B 2·, q. 24, art. 3, ad l”m, ubi exponens augeri, licet procedere possit de potentia in actum. A bilis in ]Mtrtes unius rationis cum ea, nisi jier acci­ q. 112, art. 2, dicit quod bonus motus lilæri arbitrii dens, ratione quantitatis. Et ita nulla quiddilas dif- moli a Deo, est pnepanitio ad donum gratiæ susci­ finibilis potest constitui ex multis similibus ei, sicut piendum, et est quandoque simul cum infusione una humanitas ex multis humanitatibus, vel ($) una gratia?, el est operatio meritoria; quandoque autem albedo ex multis albedinibus. Et per consequens praecedit donum gratiæ gratum facientis. — Simili­ forma intensa non includit multas sibi consimiles ter, I. ^enteut., dist. 17, q. 1, art. I, dicit quod secundum spociom. Secunda similiter similitudo est « operationes animæ se halænt ad perfectiones acqui­ pro nobis. Nam Philosophus loquitur universaliter sitas, non solum per modum dispositionis, sed sicut de forma totius, qunj est quidditas diffinibilis et principia activa; sed ad perfectiones infusas se per diffinitionem importata. Et licet nulla quidditas hal»enl sblymmodo sicut dispositiones. Mensura accidentalis definiatur propriissima diffinitione, igitur secundum quam datur charitas, esi capacitas tamen proportionali 1er diffiniuntur forms et quid- ipsius animæ, quæ est ex natura ipsius simul et d ita to aliorum praedicamentorum n«i quidditatessub- dispositione, quæ est per conatum operum. El quin stanludcs, nim eadem sint principia omnium pne- secundum eumdem conatum magis disponitur natura melior, ideo qui liabet meliora naturalia, dummodo sil par conatus, magis recipiet de perfectionibus (a) parle· altrnui rntionu a διηαηο; ita diffinitio fru infusis; et qui pejora naturalia, qunndoque magis forma habtt. — Om Pr. recipiet, si adsit major conatus ». — Hæc ille. — (4) Aumaniiositionis tantum : sed utrubique efficientia est ex parte ipsius Dei. n — Ex quibus patet quod anima dicitur esso magis disposita ad charitatern nunc quam prius, propter majorem conatum vel motum liberi arbitrii a Spiritu Sancto movente mentem hominis. —Tunc ad argumentum contra hoc, quo infertur quod tunc, quandocumquo augetur charitas, acquiritur nova forma in anima; dicitur quod ai actus ille vocetur forma , conceditur consequentia et consequens. Quandocumquo enim Dotis vult gratinm in anima vel charitatern intendere, disponit eam ad hoc, secundum quod |w>nit sanctus Thomas, Is 2·, q. 112, art. 2, ad 3“m, ubi sic dicit « Agens infi­ nita? virtutis non exigit materiam, vel dispositionem materiæ, quasi presuppoeitam ex alterius causa1 actione; sed oportet tamen quod secundum condi­ tionem rei causandæ in ipsa re caueet et materiam et debitam dispositionem ad formam. Et similiter, ad hoc quod Deus gratiam infundat animæ, nulla propa ratio requiritur, quam ipse non faciat. » — Hæc illo. — Et sicut dicit de dispositione ad infusio­ nem, ita de dis|>ositione ad augmentum pariter est dicendum. Verurntameiw, nd illam properationem non necessario sequitur intensio, vel infusio gratiæ, secundum quod est a libero arbitrio; sed secundum quod illa dispositio est n Deo movente, habet neces­ sitatem, non quidem coactionis, sed infallibilitatis, quin intentio Dei deficere non potest, ut dicit in sequènti articulo. Et cum dicit arguens, quod hoc est inconveniens, si charitas, etc.; dicitur quod motus augmenti charitatis non est continuus. Cum autem quærit modum quo illa dispositio est major quam prius, etc. ; dicitur quod dispositio illa, quandoque est major intensive, quandoque est major extensive, sicut jxinil sanctus Thomas, 1. SsnlcnL, ubi supra (dist. 17), q. 2, art 3, ad 1··, ubi sic ait : « Non eodem modo se habet quilibet actus charitatis, eo quod unus potest esse magis intensus, et etiam unus potest esse disponens in virtute plu­ rium procedentium· » — Hæc illo. — Sicut enim ipse ponit, ibidem : < Quia (a) homo est dominus sui actus, potest agere secundum totam (6) virtutem sine natural, vel (γ) secundum partem; quod non contingit in illis, quæ agunt ex necessitate natum; semper enim agunt lota virtute sua. Quando igitur ita est quod homo non halæns charitatern, ex tota virtute naturalia bonitatis sibi indita? movetur nd charitatern, unus actus disponit eum, ultima dispo(a) quia. — quod Pr. (β) totam. — communem Pr. (γ) vel. — quandoque Pr. 127 «itione, ut sibi detur. Quando vero non secundum totam virtutem, sed secundum («) aliquid ejus, pniqiaratur ad charitatern, tunc ille actus non est sicut ultima dispositio, sed remota, el per pluito; netus poterit pervenire ad ultimam dispositionem. Similiter dico, ex alia parta, quod quando actus charitatis procedit ex tota virtute habentis (C), el quantum ad virtutem naturo (γ), el quantum ad virtutem (o) habitus infusi, tunc imus actus dispo­ nit el meretur charitatis augmentum ut statim fiat. Quando autem non secundum tatam virtutem procedit actus ille, tunc est ut dispositio remota, el poterit tunc per pluies actus pervenire ad charitatis augmentum; non tamen de necessitate, quii homo quanlumcumque sil dispositus, potest agere secun­ dum non rectam dispositionem illius, quod non contingil in dispositionibus non voluntariis.!—Hæc ille. Ex quo patet quod dispositio animæ ad charitatern, quandoque dicitur major extensive, quia plums artus elicuit, quam prius, quorum tamen ultimus agit in virtute procedentium. Et dat ibi «anctus Thomas exemplum de guttis cavantibus lapidem, quod non quælibet aufert aliquid de lapido, mm! omnes procedentes disponunt, et una ultima, agens in virtute omnium procedentium, in quantum scili­ cet invenit materiam dispositam per procedentes, complet cavationem. — El si quæralur : quomodo unus actus est intensior quam aliud ; dicitur quod actus illo Cbt formaliter intensior, non per additio­ nem partis ad partem in eodem subjecta primo, sed per hoc quod subjectum suum perfectius actual et perfectius esse dat ei. — Et si ultra quæritur : quo­ modo illud esse esi perfectius procedenti ; dicitur quod ideo quin magis accedit ad similitudinem pri­ ma· actualitnlis subsistentis, el primœ charitatis, quæ est actus punis. — Si autem quæralur : quo­ modo illa multiplicatio actuum reddit hominem magis dispositum quam prius, cum illi actus non maneant insimul, nec aliquid relinquant in homine; dicitur quod hoc ideo est, quin, licet aclus charitatis non sit activus charitatis, nec ejus causa efficiens, sed dis)M*itivus, vel meritorius, ut ponit «anctus Thomas, ubi supra (dist. 17), q. 2, ari. 3; tamen aclus charitatis relinquit in viribus sensitivis aliquam impremonem, secundum quod ipse ponit, eadem diei., q. 2, art. 1, ubi sic nil : < Cum vires inférions sequantur motum superiorum ei sil intensior (<), sicut videmus quod ad apprehensionem rei dilecta), lotum corpus exardescit el movetur; iln etiam, quando affectus superior movetur in Deum, consequitur quædam impressio in viribus sensitivis (ζ), (a) (€) (γ) (Ϊ) (t) (ζ) fecundum. — tolum Pr. habenti*. — habitu* Pr. et quantum ad virtutem naturae. — Om. Pr. virtutem. — virtute* Pr. ti fif mteruior. — »ic [it intentio Pr. lerwt/ivb. — Om. Pr. <2* LIBRI I SENTENTIARUM secundum quam incilantur ad obediendum divino amori. » — Hæc ille. — Non solum autem potest imprimi aliquid per modum actus in viribus sensi­ tivis, immo per modum habitus, ex multitudine aduum. Quanto autem rires sensit i væ magis habent de illa impressione, homo dicitur magis dispositus ad elidendum actum intensiorem, qui est ultima dispositio ad augmentum charitatis. Et hoc videtur dicere sanctus Thomas, 2* 2*, q. 24, art. G : < Qui­ libet, inquit, actus charitatis disponit ad charitatis augmentum, in quantum ex uno actu charitatis homo redditur promptior ad agendum secundum charitatem; el habilitate crescente, homo prorumpit ad actum charitatis ferventiorem, quo conetur ad profectum (a) charitatis, et tunc charitas augetur in actu. > — Hæc ille. Cum similiter dicit arguens, de capacitate, quid est ; dico quod capacitas dicit habilitatem ad recipien­ dum. Qua· quidem habilitas esi quid respectivum, fundatum in potentia passiva, puta intellectu, vel voluntate, in online ad actum primum vel secun­ dum. Tales autem relationes, sicut habent suam enlitatem n fundamento el termino, ita el suam quantitatem. Et ideo, aucto fundamento, puta poten­ tia, vel dispositione potentiæ, augetur habilitas, non per additionem, sed modo superius dicto. — Ad aliud quod arguit de vitio primo genito, etc.; dicitur quod anima vitiosa, per actus vitiosos habilitai vires inferiores ab oliedicndum ei. Quo facto, quia motus affectus sensitivi quandocumque intendit motum voluntatis, ex tali habilitatione homo est promptus ad eliciendum actum intensum, qui est necessaria dispositio ad augmentum vitii, ut prius dictum est in consimili; licet actus vitii aliter se habeat et in alio genere causæ ad augmentum vitii, quam actus charitatis ad augmentum ejus. II. Ad argumenta Godofridi. — Ad primum argumentum Godofridi, dicitur quod solutio ibidem data bona est. — Nec valet prima replica. Quia, cum alleratio et motus recipiat solum speciem a termino ad quem, et non a termino a quo, non oportet, ad hoc quod alteratio sit alterius rationis quam termi­ nus a quo, quod terminus a quo el ad quem sint positivi, vel unius rationis ; sed solum terminus ad quem. — Non valet insuper secunda. Quia, licet mutatio de non subjecto simpliciter in subjectum simpliciter, sit generatio, tamen mutatio de non sub­ jecto secundum quid in subjectum secundum quid, non esi generatio proprie, sed alteratio, vel alius motus Vel dicendum quod si intensio accipiatur ul quidam motus, tunc est a subjecto in subjectum; sed ul est mutatio, sic est a non subjecto in subje­ ctum. Undo sanctus Thomas, de Veritate, q. 28, art 1, sic ait : < Differentia est inter motum el (a) profectum, — perfectum Pr mutationem. Nam motus unus est quo aliquid affir­ mative significatum abjicitur, el aliud affirmative significatum acquiritur. Est enim motus de (a) sub­ jecto in subjectum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c.7); per subjectum autem intelligilur hoc aliquid mon­ stratum (C) affirmative, ul album el (γ) nigrum; unde unus motus alterationis est quo album abjici­ tur, et nigrum acquiritur. Sed in mutationibus, quæ sunt generatio el corruptio, aliter est. Nam gene­ ratio est mutatio — Hæc ille. — Sic in proposito. Dicetur quod intensio, ut est mutatio, est alicujus formæ imperfectioris ad formam perfe­ ctiorem. Sed ut est motus, sic est a forma imper­ fecta ad formam perfectam ; ila quod forma imper­ fecta, non ul forma simpliciter, sed ul forma habens esse imperfectum, sit terminus a quo; nec ipsa illo modo se habet per modum non subjecti, immo per modum subjecti imperfecti; nec illo modo ipsa est Com possibilis termino ad quem. — Non valet deni­ que tertia. Nam charitas præcedens non est de ratione motus ibitis, ut absolute consideratur, sed ul imper­ fecta, et sub carentia actualilatis sequentis. A<1 secundum dicitur quod non Oportet similitu­ dinem per omnia currere. Sufficit enim quod sicut in motu locali est continue aliud ubi el aliud; ita in motu intensionis el remissionis sil aliud formæ quæ intenditur vel remittitur; nam, nec in motu locali est semper alius et alius locus totaliter, sed aliud ubi in loco. Ad tertium dicitur quod idem potest comparari ad seipsum, secundum dispositiones quas habet suc­ cessive ; sicut aliquis est hodie major quam fuit anno elapso. Sic in proposito. Eadem forma, secundum esse quod nunc haliet, comparari potest ad seipsam, secundum esse quod prius habuit. Ad quartum dicitur quod forma remissa non contrnriatur formæ intense, sed est conjuncta majori latitudini formæ contrariæ. Et ad hunc sensum, minus album dicitur contrarian magis albo; non quod forma minor contrarietur majori, sed quia sub(«) nnn. — Ad Pr. (β) hoc aliquid monstratum. — hoc aliquid materia­ tum Pr. (γ) et. — erit Pr. (6) eorrupho. — mutatio Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II. jectum sub ea contrahatur sibi ipsi sub forma intensa, in quantum plus habet de forma opposita cum est album remisse,quam dum csl in tenso album. Ad quintum negatur major. Quia differentia in formis substantialibus provenit ex jKirte formarum secundum se, vel ex principiis quiddilatis ; sicut differentia inter humanitatem el lapidei talem, est excessus earum ad invicem in perfectione. Sed exces­ sus formæ intende super remissionem, provenit ex diversa participatione subjecti. Ad sextum dicitur quod aliter continet forma intensa formam prius remissam, quam sensitivum contineat vegetativum. Continentia enim qua vegcdativum continetur a sensitivo, consurgit ex propria ratione hujus el illius formæ, quia scilicet ista dat, secundum suam rationem, omnem perfectio­ nem quam dat alia, el ulterius. Sed alia continentia non consurgit ex propria ratione formæ intensa) vel remiss©, cum sint unius rationis; sed potius ex esse quod habet in subjecto. Unde non oportet, quia vegetativum non potest fieri sensitivum, quod simi­ liter forma remissa non possit fieri intensa ; quia impossibile est transire de specie in speciem, licet transitus de imperfecto ad perfectum reqiectii ejus­ dem sil possibilis. Ideo forma intensa continet j»er identitatem formam prius remissam, licet sensiti­ vum solum virluahter contineat vegetativum. III. Ad argumenta Adæ. — Ad primum argumentum Ad©, negatur minor. Unde solutio ibi data bona est. Ner improbatio ibi facta in sucundn ratione valet. El ad maximam quæ assumitur, dictum est respondendo Aureolo ; sufficit enim trans­ itus de potentia in actum, vel de actu imperfecto ad actum perfectum. Ad tertium dico quod responsio ibidem facta, est bona. Nec improbatio valel. Quia supponit quod forma producatur; quod non est verum. Similiter, supponit quod in omni alteratione aliquid produca­ tur; quod non est verum, nisi m generatione sim­ pliciter. Sed, concesso suo modo loquendi, dico quod in augmento formæ non producitur forma, nec sub­ jectum, nec compositum ; sed illud quod prius erat minus tale, postea fit magis tale. Dico diam quod terminus augmenti est forma sub esse completo, sub quo non præfuit. El ideo concedo quod eadem forma sub eodem modo essemli, vel acluandi, non potest bis acquiri ; sed sub alio el alio modo, non est incon­ veniens quod sil terminus duarum mutationum. — Similiter, nec secunda improbatio valet. Quia non oportet, si forma est indivisibilis in essentia, nullam habens latitudinem, quod similiter det i nd i visibiliter esse ; eadem enim forma multipliciter potest actuare idem susccplibile, quando non dat illi Speciem essen­ tialem. Concedo tamen quod nunquam subjectum esset magis tale per formam illam, nisi forma esset perfectior, non quidem per additionem, sed per 129 suum esse, quod est inesse. — Similiter, impro­ batio illa quæ procedit ex dispositione, soluta est respondendo Gregorio et Aureolo. Illa enim dispo­ sitio quæ requiritur ad augmentum, quandoque est rarefaclio, quandoque remotio contrarii, quandoque alteratio secundum qualitates activas el passivas, vel commixtio ear um alia quam prius, quandoque aliqua operatio immanens, ul fuit dictum de charitate. Non oportet quod quadibel dispositio requirat aliam pnecedenlem dispositionem ; praesertim non oportet quod si habitus, qui est forma manens in subjecto, requirit dispositiones pnevias, puta actus voluntatis, quod iterum actus voluntatis requirat alias dispositiones; quia non esi in subjecto per modum actus primi et form© quieta?, sicut habitus. Quomodo autem actus intendatur, dictum fuit. — Similiter, nec valel alia improbatio, quæ quæril quomodo forma magis inhae­ ret. Dico enim quod quia dat perfectius esse subjecto quam prius, et colligit ipsum a potentialitatis confu­ sione ad unitatem sui actus; quod fit effective ab agente assimilante sibi passum. El ideo argumentum illud de transitu, non habet hic locum; quia suffi­ ciens causa datur pro illo transitu. Similiter, falsum est quod albedo, quandocumque est in subjecto, inhæreat sibi lanium quantum unquam postea pote­ rii. Nec eliam diuturnitas e>l in causa hujus; sed illud quod prius dictum est. IV. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti, dicitur quod gratia Christi, ul præsdndit a suo esse el actuali exsistentia, vel inexsistentia, non habet aliquam bonitatem, cum bonitas rei sit esse ejus, ut sæpe dicit sanctus Thomas. Similiter, nec magnitudinem aliquam essentialem ; quia, ul dictum est in conclusionibus, magnitudo formæ sequitur esse illius. Et ideo gratia illa sic sumpta, non est melior gratia Petri. Sed bonitas ejus essentialis con­ sistit in suo esse, quod est inesse subjecto. Quia ergo ipsa perfectius inesl suo susceplibili, et magis acluat quam aliqua alia gratia actuel essentiam creatam, ideo ipsa esi perfectior omni alia gratia creata. Verumtainen, illa gratia, præter bonitatem quam habet, el quantitatem, ex inhærentia ad subjectum, habet aliam bonitatem el qualitatem accidentalem sibi, scilicet ex conjunctione ejus ad divinitatem, in quantum concurrit ad eumdem actum cum illa, ut actus, illa gratia informatus, non tantum sit actus hominis, sed Dei. Similiter, quantum ad effe­ ctus in quos potest gratia; et quoad multa alia, quæ ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 13. Dico tamen quod Christi gratia creata, si esset sub­ sistens et in nullo recepta, et similiter gratia Petri, nulla earum esset major alia, supposito quod sint unius speciei ; si tamen esset possibile esse duas formas separatas. Ad secundum dicitur quod agens intendens for­ mam, aliquid agit, in quantum reducit subjectum II. — 9 130 LIBRI I. SENTENTIARUM de actu imperfecto in actum perfectum. Undo san­ ctus Thomas, 1· 2*, q. 52, ari. 2, ad 2ttm, dicit : < Causa, inquit, augens habitum, facit quidem semper aliquid in subjecto; non autem formam novam ; sed facit quod subjectum perfectius formam prnxxsistentem participet. > — Hæc ille. Ad tertium negatur consequentia. Nec valet pro­ batio. Licet enim charitas sine quacumque additione posset intendi sine statu, et posset pervenire ad duplum, el triplum, etc.; tamen nunquam per tale augmentum posset perduci ad perfectionem visionis beatificae, vel forte sui actus; aut certe ad perfectio­ nem unius anima? rationalis, licet quaelibet anima rationalis, el actus visionis create sit finitus. Et causa est, quia, per illam intensionem, nunquam aoquircrel perfectionem alterius rationis quam prius, H?d remaneret in eadem specie, distincta ab aliis. Ideo,sicut dicit sanctus Thomas, de Veritate, q. 29, art. 3, ad 5ttm : < Quamvis charitas vel gratia viato­ ris in infinitum augeri possit, nunquam tamen potest pervenire ad squalitatem gratia· Cbnsti. Quod enim finitum aliquod, per continuum augmentum possit pertingere ad quodlibet finitum, veritatem habet, si accipiatur eadem ratio quantitatis in utroque finito; sicut si comparemus lineam ad lineam, vel albedi­ nem ad albedinem. Non autem si accipiatur alia el alia ratio quantitatis. Et hoc patet in quantitate dimensiva. Quanlumcumque enim linea augeatur in longum, nunquam perveniet ad latitudinem super­ ficiei. Et similiter, patet in quantitate virluali, vel intensiva. Quanlumcumque enim cognitio cognoscen­ tis Deum per similitudinem proficiat (a), nunquam potest æquari cognitioni comprehensuris, qui videt Deum per essentiam. Et similiter, chantas viatoris nunquam potest æquari charitati comprehensuris ; aliter enim afficitur aliquis ad praesentiam, et ad absentiam rei. Similiter etiam quanlumcumque crescat gratia alicujus hominis, qui gratiam secun­ dum aliquam particularem participationem possidet, nunquam potest adæquare graliam Christi, quæ universaliter plena exsistit. » — Hæc ille. — Patet igitur quod non omne finitum augmentabilo sine termino, potest pervenire ad «qualitatem cujuslibet alterius finiti, pnesertim alterius rationis. Et ideo argumentum non valet. Et si valeret, utique, cum arguens ponat charitatem in infinitum augmentabikm, beet per additionem, el ita de qualibet quali­ tate, ipse habet concedere, quod el facit saepe et minus bene, quod albedo jxjKsct tantum intendi quod esset perfectior angelo. Ad quartum dicitur sicut ad procédons. Ad quintum dicitur quod subjectum formæ quæ intenditur, non movetur otiose; quia non movetur Hoec ille. Idem ponit, 2* 2*, q» 24, art. 7, ubi sir ait: «Ter­ minus in augmento alicujus formæ potest præfigi tripliciter. Uno modo, ex ratione ipsius forma», quæ habet terminatam mensuram, ad quam cum perven­ tum fuerit, non potest ultra procedi in forma, sed si ultra processum fuerit, pervenietur ad aliam for­ mam ; sicut palet in pallore, cujus terminos per continuam alleralionem aliquis transit, usque ad albe­ dinem vel nigredinem pervenirnH. Alio modo, ex parte agentis, cujus virtus non se extendit ad ulte­ rius augendum formam in subjecto. Tertio modo, ex parte subjecti, quod non est capax lærfectionis amplioris. Nullo autem istorum modorum iinj>onitur terminus augmento charilalis in statu viæ. Ip>a enim,secundum rationem propriæ speciei, terminum augmenti non habet; est enim participatio quædam infinite charilalis, quæ est Spiritus Sanctus. Simi­ liter etiam causa agens <»>1 infinita» virtutis, scilicet Ileus. Similiter etiam ex parte subjecti terminus huic augmento præfigi non potest, quia semper, charitale excrescente, superexcrescit habilitas ad ulte­ rius augmentum. Unde relinquitur quod charilalis augmento nullus terminus præfigi |>olesl in via. » — Hæc ille. 131 in infinitum (x), sed hoc tantum potest osse in motu circulari. Sed manifestum est quod «i charitas aut alia forma posset crescere in infinitum, motus alte* rationi», qui rectus est, posset esse continuus in infinitum. Ergo hoc omnino est impossibile. Secundo sic. Natura non incipit moveri ad ali­ quid, quod attingere non potest; non enim incipit motum (C), quem non potest consummare. Cujus ratio est : quin motus cx intrinseco suo requirit terminum ad quem. Igitur illud poni non potest in aliqua forma, quo posito sequitur quod est possibilis motus qui non habebit terminum ad quem. Sed, sicharitas aut alia forma posset intendi in infinitum, motos intensionis non haberet (γ), quantum est ex se, essentialem terminum ad quem; nullus enim termi­ nus ante gradum infinitum, est sibi essentialis, cum possit ultra protendi; sed nec gradus infinitus, quia talis impossibilis est. Ergo impossibile ut forma ali­ qua posait intendi in infinitum. Tertio sic. Impossibile est procedere in infinitum in illis formis quarum quælibet est immediato in potentia aliqua demonstrata, ut Commentator dicit expresse, 3. Physiconun, commento 68. Cujus ratio est : quia qmecumque sunt immediato el absque ullo ordine, sunt possibilia secundum unicam potentiam: omne autem possibile potest exire in actum, secun­ dum ordinem possibilitatis suæ; si igitur aliqua sunt possibilia respectu alicujus potonliæ immediate B. — OBJECTIONES absque ordine, quodlibet immediate poterit induci; I. Argumenta Aureoli. — Sed contra Mam constat autem quod nullum infinitum potest poni in conclusionem arguit Aureolus (dist. 17, q. 2, art. 3) actu ; idcirco illa in quibus est processus in infini­ tum. non sunt imuuMliate et sine online termini multipliciter. Primo sic. Impossibile est ut motus rectus, sil con­ ejusdem potonliæ. sed unum prius, reliquum poste­ tinuus in infinitum, ut probat Philosophus, 8. Phy· rius. Et hinc est quod data linea, est in potentia ut sicorum (t. c. 64); alipquindemonstrationes Philo­ dividatur in infinitum, quia partes secundum quos sophi nullius sunt momenti, quibus probat quod solus fit divisio, non immediate el secundum eumdem motus circularis potest esse continuus in infinitum. ordinem sunt in potentia, immo ordine quodam, et Unde Commentator, commento 64, dicit quod Aristo­ secundum prius el posterius. Primo enim dividitur teles declaravit quod impossibile est transmutationem linea in duo media, et inde medium in alia duo in qualitate, aut quantitate, aut substantia esse conti­ media, el sic in infinitum; nec esi linea prima nuam in infinitum ; et commentu 73, dicit quod Aris­ immediate in potentia ad secundam divisionem, sed toteles declaravit quod nullus motuum rectorum est mediante prima divisione, perquam medietas prinus continuus et perpetuus. Et sine testimonio eorum, linea' Iit in actu, quæ est subjectum secundæ divi­ patet ex terminis : quia omnis motus hnlæt terminum sionis. Additio vero omnium quantitatum, sive bipe­ a quo et terminum ad quem; inter duos autem ter­ dalium, sive centum vel mille pedum, respicit pri­ minos impossibile est continue in infinitum moveri, mam lineam demonstratam eudem ordine; non enim nisi fiat circulatio; secundum lineam quidem circu­ oportet quod dal.o linea» addatur primo quantitas larem potest mobile redire ad punctum, el sic mo­ centum pedum. Sic igitur linea data el ad oculum veri in infinitum; secundum lineam rectam vero demonstrata, est in j>otontia ad divisionem omnem, impossibile est ; cum igitur do ratione motus sil non innnediate quidem, sed sub online quodam ; ad habere terminum ad qUrm et a quo, inter autem omnem vero additionem cujuscum<|ue quantitatis, est duos istos terminos non |>ossil motus continuari in in potentia immediate et absque ullo online, cum rectum in inlinitum, evidenter apparet quod esi .eque primo possit fieri additio tripedalis quanlitaimpossibile motum rectum aliquem esse continuum (a) tpiritualii, — tpecialw Pr (>) u verbo cviilentrr u*que iul infinitum, om. Pr. hioiuHi. — nicnho/i Pr. (v) hal^rtt. — habet Pr. un LIBRI !. SENTENTIARUM lis sicut bipedalis (λ), el mille pedum sicut unius laris est super magnitudinem circularem ; in illa pedis; unde sine ordine est in potentia ad additio­ vero magnitudine, dum mobile actu attingit novam nem, sod sub certo ordine prioris et posterioris est partem, generatur nova potentia, quin pars illa in potentia ad divisionem; non ergo mirum si non quam relinquit est in potentia de novo ut attingatur, cessat divisio, sed non est possibile quin cesset addi­ redeundo jx»r aliam circuli jKutionem ; non est autem tio. Patet igitur assumpta propositio, quod non est sic in motu recto; et hinc est quod in motu circu­ possibilis processus in infinitum, ubi omnia pos­ lari, cl tempore, quod esi passio ejus, est processus sibilia reducuntur ad eamdem potentiam immediate in infinitum possibilis; el similiter in divisione con­ absque ullo ordine. Sed manifestum est quod si cha­ tinui, et in numeris, non autem in aliquo, nisi sil ntas, seu alia forma, posset intendi in infinitum, talis conditionis quod cum generatur novus actus, data chantas in aliqua anima esset in potentia imme­ generetur nova potentia. Et hæc est mens Philoso­ diate et absque ullo ordine ad omnem modum addi­ phi, 3. Physicorum (t. c. 60), quod non est pro­ tionis; œque enim immediate Deus posset infundere cemus in infinitum, nisi ubi est actus permixtus gradum mille perfectionum sicut gradum unius per­ potentiæ. Sed manifeste apparet quod dum acquiritur fectionis, et centum millium sicut mille, et sic de aliquis gradus novus formæ, non ex hoc generatur omnibus; non enim est charitas in potentia ad secun­ nova potentia ad alium gradum; quia immediatus dam additionem mediante prima, nec ad millesi­ gradus fuit in plentia ad omnem gradum; habens mam mediante centesima, sed ad omnes simul est enim gradum unius jierfectionis, a»que |>otest reci­ sine online. Ergo impossibile ut in gradibus charita­ pere gradum mille perfectionum, sicul ille qui habet tis. seu alterius formæ, possit fieri additio in infi­ gradum decem perfectionum» Ergo impossibile est nitum. Unde posset ratio sic formari, per quam quod in intensione formæ sit processus in infinitum. intendit Aristoteles probare quod impossibile est Quinto sic. Processus versus finem et comple­ magnitudinem crescere in infinitum, nisi sit passibilis mentum, impossibile est quod sit infinitus et incom­ aliqua magnitudo infinita in actu; potest, inquam, pletus ex natura rei, alioquin non esset ad finem sic formari clarius, ut dicatur : Omnis potentia el complementum; motus quidem est ad finem ut immediata potest immediate reduci ad actum. Sed finiatur, et ad complementum ut compleatur. Sed potentia quæ est ad additionem, est immediate ad intensio formarum est processus ad finem et com­ omnem modum additionis; potentia vero quæ est ad plementum (a). Ergo per necessitatem finitus est divisionem, non est immediate ad omnem modum de sui ratione. divisionis, sed ad unam prius, el ad reliquam poste­ Sexto sic. Processus in infinitum semper est ad rius, et sic in infinitum, sive sit quantitas, sive sit potentiam, nunquam ad actum, ut dicit Commen­ qualitas; quia si esset immediate, posset fieri divi­ tator, 3. Physicorum (comm. 67). Et apparet evi­ sio infinita in actu. Unde, cum nulla forma possit denter in exemplo de linea curva, cujus curvitas in om· infinita in actu, impossibile est quod intenda­ infinitum dividi |X)test procellendo in minus, et tur in infinitum. tamen in majus terminum babel: si fiat curvior, Quarto sic principaliter. In nulla re est possibilis slatim circularitateiii subintrat, et mutat speciem. processus in infinitum , qu® (6) non habet actum Unde in omnibus in quibus est processus ad imper­ admixtum cum potentia, ita quod ex hoc quod ali­ fectius et potentialius, videmus processum in infini­ quid ejus exit in actum, per necessitatem acquiritur tum esse possibilem. El ideo magnitudo dividitur in nova potentia ex vi illius actus. Unde, quia posito infinitum, quia scilicet paries ad quas proceditur binario, slatim est quaternarius in potentia, quia Mint potential iores totis a quibus dividuntur; et ex ductu binarii in se resultat quaternarius; et porito similiter in infinitum procedit , quin multitudo quaternario, slatim sexdenarius est in potentia, quia includit imperfectionem; cadit enim ab aclualilato radix ejus est quaternarius; unde oritur processus quam 67) importat unitas et indi visibilitas. Et hæc est in infinitum in numeris. El similiter, quia linea ratio quam assignat Commentator, 3. Physicorum, divisa in duas partes stati m oritur nova potentia, commento 67 Sed manifestum est quod intensio for­ pro eo quod illa media pars est in potentia ut divi­ maram fit secundum processum ad perfectius el datur in duas alias medias, el semper dum acquiri­ actualius; processus autem ad minus, est ad poten­ tur novus actus, generatur nova potentia, idcirco tialius et imperfectius.Ergoformæ non possunt in in­ non est possibile ut cesset talis processus; in illo finitum intendi,licet possint in infinitum diminui se­ enim actu in quo poneretur cessare, esset generata cundum eamdem projiortionem.— Hæc ille in forma. noxa potentia ad alium actum, cl jier consequens potentia ail procerum. Similiter etiam de tempore, II. Argumenta Scoti. — Arguit etiam Scotus, quia e*t passio motus circularis. Motus aulem circu­ 3 Sentent. (D. 13, q. 4). la) btptdalu. — p«dahi Pr. β| que. — qui Pr. (i) .i verbo icd u*qu<· ad compkmmtum, om. Pr. (β) ab actualitate quam. — ab actu aliquo quem Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II. 133 Primo. Accepta aliqua charitate finita, puta A, quia adæquaret objectum charitatis; nihil autem quæritur : utrum ascendendo sit status ad aliquam adæquat divinitatem nisi Deus; ergo impossibile est supremam possibilem ; el tunc non proceditur in ut in dilectione sit processus in infinitum. — Et si infinitum in ejus augmento. Aut non est status; et dicatur quod nunquam est dare talem dilectionem tunc, cum quanto aliqua magis excedit, tanto sil infinitam, quia tunc esset Deus ; — non valet. Cona­ perfectior, sequitur quod illa quæ in infinitum exce­ retur quidem saltem natura ad hoc «ad quod sui dit, sit in infinitum perfectior, el per consequens intentione procederet; nulla autem natura conatur in se infinita; cl cum ipsa videatur a D<*o ut unum ul sil Deus, sicut nec ad aliud impossibile; unde quoddam factihile, poterit ab i|>so unica creatione manifeste patet quod ponens formam aliquam pro­ creari; et sic posset fieri aliqua charitas infinita; cedere in infinitum secundum perfectionem, neces­ quod est impossibile. sario ponit quod natura movetur et conatur ad Secundo. Omnis una potentia jiotest reduci ad impossibile. actum. Sed potentia ad augmentum formæ est una. Secundo sic. Nullus processus est possibilis nisi Igitur. Minor probatur : quoniam quæcumque poten­ infra aliquam speciem. Sed constat quod si processus tiæ ejusdem rei sunt ad actus partiales unum actum dilectionis in infinitum esset adeptus, dilectio infi­ totalem constituentes, sunt partes unius potentiæ nita quæ pertineret ad illum processum esset extra demonstrata* ; sed potentiæ ad augmentum sunt limites speciei ; nam esset Deus. Ergo dilectio creata hujusmodi, nam omnes actus partiales constituunt non potest intendi in infinitum. unum totalem ; centesimus enim gradus cum omni­ Tertio sic. Deus non est in tantum diligibilis a bus praecedentibus, et mille gradus, unum totalem nobis, in quantum eet diligibilis a se. Sed non est constituunt, et sic quotcumque; et per consequens plus diligibilis a se quam in infinitum. Ergo non est unus tantum actus totalis est, ad quem res augmen- a nobis diligibilis in infinitum ; et per consequens tabilisest in pdtentia. Ex quo sequitur quod ad totum, actus dilectionis nostræ non potest in infinitum pro­ quod est possibile acquiri per augmentum, est una cedere. tantum potentia totalis. Si igitur per augmentum Quarto sic. Omnis actus dilectionis possibilis potest procedere in infinitum, infinita forma erit in respectu Dei, esi virtualiter contentus in voluntate potentia, et per consequens poterii esse in aclu. nostra. Probatum est enim supra quod chantas non Tertio. Quantamcumque charitatern potest Deus affert novam actionem ad voluntatem, sed tantum facere, tantam potest facere. Hæc patet; quia pra- illam disponit, el sic tota activitas respectu omnium dicatum includitur in subjecto. Ponatur ergo in esso actuum reducitur ad voluntatem, vel saltem ad libe­ quod quantamcumque potest creare creet; ergo non rum arbitrium, vel ad illud quod habet activitatem poterit ulterius majorem creare; et per consequens in anima respectu actuum voluntatis, quodeumque non in infinitum facere majorem ; aut illa sic jiosita sit illud. Sed constat quod nulla activitas quæ sil in erit infinita. nobis, potest in actum passibilem intendi in infi­ Quarto. Quia Deus videt omnem charitatern ab nitum ; quia omnes tales actus essent virtualiter in eo factibilem. Aut ergo videt aliquam ab eo factibi- illa potentia a qua procedunt active, quæcumque lem infinitam; et tunc posset infinitam facere; quod sil illa, et per consequens illa esset virtualiter infi­ est falsum. Aut non videt aliquam infinitam factibi­ nita* perfectionis, quod esse non potest. Ergo actus lem; el tunc sequitur quod non potest in infinitum dilectionis non potest procedere in infinitum. Quinto sic. Si charitas posset in infinitum augeri, facere majorem. Quinto. Quanta cumque forma }>otest fieri a Ιλκ» Christus meruisset sua* charitatis augmentum. Quod successive, tanta potest simul ab eo fieri. Sed nulla dubium enim quin eliceret actus intensioris charita­ forma infinita potest simul fieri a Deo. Ergo nec suc­ tis quibus el sibi meruit gloriam corporis, et nobis cessive. Minor jiatel. Major probatur : quia quod multiplicem gratiam. Ex quo patet quod actus ejus non possit fieri simul, non potest provenire a parie fuerunt meritorii. Actus autem meritorii merentur Dei, cum lotam suam potentiam simul habeat; nec charitatis augmentum, secundum illud Augustini ex parlo8terius ; et sic dicimus esse tempus mensurans simplices con­ ceptiones intellectus, quæ sunt sibi succedentes; et illud tempus non oportet quod habeat continuitatem, cum illud secundum quod attenditur motus, non sit continuum ». — Hæc ille. — Et idem ponit, 1 p., q. 10, art. 5. Ad secundum negatur minor. Cum enim dici­ mus quod charitas potest in infinitum augeri, non intelligimus quod fit aliquod augmentum charitatis in infinitum, vel sine termino. Undo sanctus Doctor, 1. Sentent., dist. 17, q. ult., ari. 4, facit simile argumentum, et solvit (ad 2e“), dicens : u Quodlibet, inquit, charitatis augmentum terminatum ost, et est ad terminum quem potest homo consequi; sed tamen ille terminus, cum non sit actus purus, est permixtus potentiæ; unde potest esse adhuc aliud augmentum numen), et hoc modo intelligi augmen­ tum charitatis interminatum. » — Hæc ille. — Ex quo palol ad argumentum. Ad tertium argumentum, negatur minor consimi­ liter. Unde illud albumentum etiam solvit sanctus Doctor, ubi prius (ad tem), dicens : α Quamvis, inquit, capacitas animæ sit terminata in actu, tamen |K)ùïst plus et plus in infinitum olargari, secundum quod plus et plus recipit; nunquam tamen erit infi­ nita, nec recipiet perfectionem infinitam; sicut C. — SOLUTIONES patet etiam in additione numeri, qui est possibilis I Ad argumenta Aureoli. — Ad ista respon­ in infinitum, nunquam tamen aliquis numerus erit infinitus in actu; quia potentia additionis numero­ detur; el primo AU primum myumentarum primo loco inducto­ rum, ut dicit Commentator in 3. Physicorum, rum, negatur minor. Talis enim moins augmenti comm. 68, non est una, sed semper ex nova addi­ charitatis, de quo loquimur, non ogortet quod esset tione efficitur alia potentia in (a) numero secundum continuus, aut unus, *ed mulli. Nec forte csl poesi- quod efficitur nova species numeri. Unde quælibet i potentia potot exire in actum ; non tamen potest («) gwia — çuod Pr. t’nse ut omnes exeant in actum, quia in quolibet actu (6) fuxrcpCira. — tutyechra Pr. (γ) chfpoiifu.itπια. — dùpofûiia Pr. (î) raparitaXcni. — charitatem Pr. (a) in. — Om. Pr DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO II 135 additur etiam potentia; el itn etiam est hic de capa­ quod sic movetur continue, minus actuetur; sed citate anima·. » — Hæc illo. — Ex quibus patet solurn nportet quod potentia ad recipiendum, plus falsum assumit arguens, scilicet quod charitas et plus amplietur. Et isto modo intdligi debet dictum creata æque immediate sil in potentia ad omnem Cum menta toris Mena enim sua est quod ideo aliquid additionem, vel anima habens talem charitatem, potest sic in infinitum procedere, quia continue niai loquamur de potentia logica Ii ; licet in potestate acquirit novam potentiam, ita quod potentia est in Dei sit æqunlitcr infundere majorem ct minorem causa, el non actus in quantum actus, sed in quan­ charitatem, et gradum intensum ct remissum. Si tum auget capacitatem subjecti. Si enim Commen­ enim loquatur de potentia passiva ad tale augmen­ tator ad mentem hujus arguentis loquatur, falsum tum, quæ dicit quid positivum, de qua oportet intel- diceret ; nam quanto additio numerorum plus el plus ligere majorem ad hoc quod habeat veritatem, tunc procedit, tanto plures numeri sunt in actu; item, minor falsa est. Capacitas enim naturalis ipsius quanto continuum nmplius dividitur, tanto plures animæ (inita est et proprtionata charitati certae partes sunt in actu; et tamen u trinque procedetur intensionis, et non habet potentiam passivam proxi­ in infinitum. Verum la men < Ommentator et Aristo­ mam qua majorem posset immediate capere et primo; teles, 2. Physicorum, loquuntur de potentia et actu sed oportet quod si debet illam majorem recipere, in rebus materialibus, in quibus potentia limitatur qiicxl prius animæ capacitas amplietur; quod liet si per materiam in qua est; et ideo non potest fieri primo infundatur animæ charitas sibi proportionata, plus et plus rapacior sine statu ; el ideo talis potest vel per alium modum Deo passibilem, ita quod ex per processum ad actum totaliter repleri, nec poterit qualibet additione vel charitatis augmentatione auge­ ulterius procedere. Secus est de potentia quæ non tur capacitas animæ, et est ibi ordo in receptione est in materia, sed in natura spirituali, ut dictum majoris vel minoris gratia* velcharitatis; immodicit fuit in probatione communi. Et sic patet quod ille sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 13 (q. 1, art. 2, prolixus processus arguentis non concludit. <|’· 2, ad 2UTO), quod Deus posset facere gratiam tan­ tam, cujus nulla creata capacitas esset capax. II. Ad argumenta Scoti. — A<1 primum Scoti, Ad quartum negatur minor, ut satis patet per dico quod sic ascendendo nunquam devenitur ad prædicta; nam capacitas voluntatis in naturalibus aliquam charitatem supremam possibilem. Nec valet constitutæ, non est in potentia immediate ct proxime hujusmodi improbatio. Supponit enim quod aliqua ad recipiendum charitatem quanlæcumque intensio­ in infinitum excedat; hoc enim falsum est. Sicut nis, sed solum ad charitatem suæ naturali capacitati enim in partibus proportionalibus continui nunquam prOportionatam ; sed recepta illa charitate, capacitas est devenire ad aliquam in infinitum parvam, licet nova acquiritur, sicut in numeris. Et similiter fal­ processus ad parvitatem sit sine statu ; et similiter, sum est quod gradus charitatis remissus, sit in sicut processus in additione numerorum in infini­ potentia proxima ad gradum quantæcumque inten­ tum procetlil. nec tamen aliquis numerus illius pro­ sionis; immo est solum in potentia proxima ex parte cessus in infinitum excedit binarium ; ita in propo­ sui ad talem gradum, et non majorem. Deus tamen sito : data charitate quatuor graduum, licet sit pos­ posset eam immediate augere quantum vellet, sicut sibilis processus ad majorem et ad minorem sine mortuum suscitare, in quo non est potentia ad statu, nunquam tamen devenitur ad aliquam quæ in vitam. Sed non oportet omne quod est in potentia infinitum excedat charitatem quatuor graduum. Ai! secundum, negatur minor. El ad probatio­ logica ad multa, quod possit immediate reduci ad actum omnium illorum ; patet enim quod materia nem, dico quod major est falsa. Primo (a), quia ligni est in pqtentia logica ad formam hominis, et implicat falsum, scilicet quod omnes gradus chari­ ad formam lapidis, et sic de caderis; nec tamen est tatis possibiles sint pries unius totalis formæ; hoc possibile quod reducatur in actum omnium forma­ enim falsum est, quoniam illa totalis forma est inqiossibilis poni. Secundo,quia(6) supponit formam rum ad quas est in potentia logica. Aotest tanto actu diligi, et potest majori actu in duplo diligi, et sic in infinitum. Si autem loquatur arguens de infi­ nito in actu, sic dico quod Deus non est diligibilis a se plus quam in infinitum; sed nos non dicimus quod isto modo sit a nobis diligibilis in infinitum, sed solum finito habitu et finito actu. Ad quartum dico ad majorem, qUod omnis actus dilectionis Dei possibilis haberi in via, continetur virtualiter in voluntate nostra quantum ad substan­ tiam et speciem actus: sed aliquis est actus possibilis haberi diligendi Deum, qui non continetur virtuali­ ter in voluntate nostra quantum ad modum actus, qui est intensio vel hujusmodi, nisi voluntati adda­ tur vigoratio per habitum charitatis, vel per gratiam, vel alium habitum acquisitum aut infusum. Et cum dicit quod charitas non affert novam activitatem, verum est quoad producendum actum quantum ad substantiam vel speciem; sed negatur quantum ad modum, ut in alia quiestione dictum est diffusius. Ad quintum negatur prima conditionalis. Secun­ dum enim quod dicit sanctus Doctor, 1. Sentent., ubi supra (dist. 17, q. 2, art. 4, ad 30β) : α Gratia vel charitas creata Christi, quamvis secundum essen­ tiam esset finita, tamen secundum quid fuit (a) infinita, in quantum scilicet erat dispositio congruitatis ad unionem, et in quantum concurrebat in operationem Christi, qui erat virtutis infinilæ ex hoc quod erat divinæ personæ, et aliis modis, secundum quod dicetur in tertio; et ex hoc habebat quod non poterat augeri. > — Hæc ille. — Item, 3 p., q. 7, III. Ad alia argumenta Aureoli. — Tunc ad art. 12, sic dicit : < Formam aliquam non posse argumenta secundo loco inducta dicitur, et augeri contingit dupliciter : uno modo, ex parte Ad primum quidem, negatur minor. Non enim ipsius subjecti; alio modo, ex parte ipsius formæ. motus augmenti charitatis est ad esse Deum, vel ad Ex parte quidem subjecti, quando subjectum attin­ charitatem infinitam, sed ad finitam participationem git ad ultimum gradum (δ) in participatione illius divina: charitatis et similitudinis divinæ, el ad cha­ forma: secundum suum modum; sicut si dicatur ritatem finitam ; quodlibet enim augmentum charita­ quod aer non potest crescere in caliditate, quando tis est finitum, et habet terminum finitum; nec pertingit ad ultimum gradum caloris qui potest sal­ natura conatur ad esse Deum, nec ad infinitam dile­ vari in natura aeris, licet possit esse major calor in ctionem. Concedo tamen quod si augmentum chari­ rerum natura, qui est calor ignis. Ex parte autem tatis procederet in infinitum, sic quod unico motu . formæ, excluditur possibilitas augmenti, quando procederet in infinitum, qui quidem motus esset , aliquod subjectum attingit ad ultimam perfectionem, unus et continuus, tunc argumentum haberet appa­ evacuatur; nec habent idem proximum fundamen­ tum vel subjectum, quia potentia ad primam divi­ sionem fundatur in toto continuo, sed potentia ad secundam fundatur in medietate illius; et (a)simi­ liter potentia charitatis ad tale augmentum fundatur in duritate tanti gradus, et potentia ad ulterius augmentum fundatur in charitate majoris gradus, charitas autem major et minor habent distinctionem aliquam, modo prius dicto. Ad tertium, dicitur quod in sensu diviso verum est antecedens; sed tunc debet non poni in esse per unicam singularem, sed per multas, quarum quas­ libet est possibilis, licet tota copulativa resultans sil impassibilis. Si autem antecedens sit in sensu com­ posito, falsum est ; æquivalet enim isti : possibile est ·Τ· · · Deum facere charitatem tantam» quod non j>otest facere majorem. Et est simile de istis; sicut de ista : quantuscumque numerus potest esse, tantus potest esse; el de ista : quantacurnque parva pars continui potest esse, tantum parva j>otest esse; de quibus con­ stat quod in sensu diviso vere sunt, sed non pone­ rentur in esse per unam singularem, aut per unam categoricam, sed per multas singulares, quarum quælibet erit possibilis. Ad quartum conceditur major; sed ad minorem, dico quod Deus non videt aliquam factibilem infini·» tam. Nec tamen sequitur quod ideo videat maximam a se factibilem, sed est fallacia consequentis a pluri­ bus causis veritatis ad unam illarum ; non enim ideo videt aliquam infinitam factibilem, quia quacumque factibili visa, major factibilis videtur, non autem ideo quia aliqua maxima videtur inter eas. Et nullitas hujus consequentis videri potest in simili de numeris, ubi nullus est infinitus, el tamen nullus est maximus. Ad quintum, dicitur quod aqgumcntum concludit, si quid concludat, quod Deus non potest facere suc­ cessive aliquam formam infinitam ; nec nos oppositum dicimus, sed solum quod in formis quas Deus potest facere successive, nulla est maxima factibilis ab eo, quin ultra eam possit majorem facere. (s) et. — ted Pr. («) fuit. — fit Pr. (fl) gradum. — Om. Pr. DISTINCTIO XVîL - QUÆSTIO IL qua potest tali forma haberi ; sicut si dicamus quod calor ignis non potest augeri, quia non |>olest esse jwrfeclior gradus caloris quam ille ad quem pertin­ git ignis. Sicut autem aliarum formarum est ex divina sapientia determinata propria mensura, ita et gratiæ, secundum illud Sapientiae, 11 (v. 21): Omnia in nu/nero, pondere, et mensura disposui­ sti. Mensura autem unicuique formai pnefigitur per comparationem ad suum finem; sicut non est major gravitas quam gravitas terne, quia non |>ote>l esse inferior locus loco terrae. Finis autem grâtiæ est unio creatura rationalis ad Deum. Non potest autem esse nec intelligi major unio creatura rationalis ad Deum, quam quæ est in persona. Et ideo gratia Christi per­ tingit usque ad summam mensuram gratiæ. Sic ergo manifestum est quod gratia Christi non potuit augeri ex parte ipsius gratiæ. Sed neque etiam ex parte ipsius subjecti, quia Christus, secundum quod homo, a primo instanti suæ conceptionis fuit verus et plenus comprehensor; unde in eo non potuit esse gratiæ augmentum, sicut nec in aliis beatis, quorum gratia augeri non potest, eo quod sunt in termino. Hominum vero qui sunt pure viatores, gratia potest augeri ex parte formæ, quia non attingit summum gratiæ gradum; et ex parte subjecti, quia nondum pervenit ad terminum, b — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo dicta consequentia non valet. — Eamdem sententiam ponit, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, qu 3\ ad et 2ew; et de Veritate, q. ®, ari. 3. Utrum autem illa gratia vel charitas ejus fuerit finita vel non, quæratur ibidem. Ubique enim dicit quod fuit infinita secundum rationem gratiæ ; sed non fuit infinita secundum esse, quia ejus esse erat receptum (a) in tali natura ; nec secundum esse debi­ tum gratiæ, quia non solum non habuit plenitudi­ nem essendi simpliciter, sed nec totum esse quod natura? illius est possibile fore, quia fonna illa erat recepta in subjecto et non subsistens. Sed non erat limitata quantum ad rationem gratiæ; quia habebat omnem modum completionis gratia', et omnem per­ fectionem ad quam ratio gratia' se potest extendere; nam gratia ejus perficiebat eum non solum quantum ad omnes virtutes, sed etiam quantum ad omnes usus virtutum, et quantum ad omnes effectus gratiæ gratis dalæ, et iterum ad omnis peccati remotionem, non solum actualis, sed originalis, et potentiæ pec­ candi. Nunc tertio ad illa quæ tortio loco inducit. Ad prlinum quidem, conceditur quod bonitas accidentalis potest augeri in cœaturis, sed non boni­ tas essentialis, nec ejus enfilas; quia licet sint quæ­ dam divinæ participationes, tamen aliud est de forma substantiali quæ dat esse specificum quod con­ sistit in indivisibili, el aliud est de forma acciden­ ta) receptum. — receptivum Pr. 137 tali quæ dat esse accidentale et secundum quid ; et ideo illud potest variari, et esse perfectius vel imper­ fectius, sine (a) hoc quod subjectum mutet speciem, quia non recipit speciem a tali fonna ; nec fonna mutabit speciem, variato illo esse, quia sibi non competit ease, sel subjecto per illam formam. Ideo bonitas accidentalis potest augeri, sed non essen­ tialis. Ad secundum negatur antecedens, quia verum est illud quod ibi negatur. — Et cum quaerit «arguens pro quo accipitur capacitas; — dico quod pro poten­ tia receptiva. Unde dicit sanctus Doctor, de Veritate, q. 29, art. 3, ad 3“ : < Capacitas creatura dicitur secundum potentiam receptibilitatis quæ est in ipsa. Est autem duplex potentia creatura ad recipiendum. Una naturalis, quæ potest tota impleri; quia hæc non se extendit nisi ad perfectiones naturales. Alia est potentia obedientiæ, secundum quam aliquid potest recipere a Deo; et lalis capacitas non potest impleri, quia quidquid Deus de creatura facit, adhuc remanet in potentia recipiendi a Deo. > — Hæc ille. — Et credo quod intendit quod potentia obedientiæ ad recipiendum non potest impleri, non quod illa capacitas sit immediate disposita, et ex sua natura possit capere quantamcumque formam secundum intensionem, ulpole charitatem centum, aut mille, aut mille millium graduum; sed pro tanto dicit quod non potest impleri, quia potest recipere for­ mam talis speciei, et alterius, et sic in infinitum; item, quia sua capacitas, quæ dicitur potentia obe­ dientiæ, potest plus et plus ampliari, quia quanto magis actuatur, tanto plus est capax perfectionis actus, dum est in via. Sic enim intelligo omnia prædicta, et sic intelligil sanclus Doctor. Unde, 3. Sen­ tent., dist. 13, q. t, ari. 2, qu 3, ad 2*·, dicit quod illa propositio : quantumcumque additur intellectui naturali creato, magis augetur ejus capacitas, ista, inquam, .propositio inlelligitur de capacitate natura intellectualis citra conjunctionem ad finem, ultra quam nulla capacitas rei extenditur; et, de Veritate, ubi supra (q. 29, art. 3), ad 6*·, dicit quod capa­ citas animæ Christi est finita, el potest Deus majo­ rem capacitatem facere. Ex quo intelligo quod, data quacumque gratia quæ capitur a creatura, adhuc potest dari et creari a Deu major gratia, el creatura aliqua fieri, qua' illius gratiæ esset capax, de poten­ tia Dei absoluta. Nec obstat quod dixit superius, scilicet 3 p., quod gratia Christi augeri non potuit. Hoc enim est verum quantum ad rationem gratiæ, et est etiam verum de esse gratiæ, loquendo de potentia Dei ordinata; ordinat enim ex sua sapientia quod nullus comprehensor amplius vel perfectius participet actum gratiæ, quam incepit participare in principio suæ comprehensionis et beatitudinis. Nunc dico nd probationes illius argumenti, quod (a) rme. — txcut Pr. 118 ί.ΙΒΙΙΙ I. SENTENTIAHUM causal plus de lumine, quantocumquo tempore maneat in eadem distantia vel propinquitate, el sub­ jectum seu susceptivum sil eodem modo dispositum. Sic in proposito, dicetur qnod actus in primo instanti >11 i csx· causal illud totum quod potest, el tantum auget habitum quantum potest, el in tempore sequenti nihil plus causât. llæc responsio deficit in duobus. Primo, in eo quod ait de corpore luminoso. Nam corpus lumino­ sum, tolo tempore quo est sufficienter praesens dia­ phano po>t (a) instans generationis luminis, licet non agat (i) generando novum lumen, agit tamen in diaphano, conservando lumen quod in primo instanti generavit; et universaliter loquendo, im|»os· sibile est reperire aliquod naturaliter activum in dispositione sufficiente ad agendum in passo Conve­ niente, quin ipsum agat in illud, vel producendo aliquid de novo, vel conservando quod productum est, vel corrumpendo, vel aliter agendo, vel trans­ mutando, secundum conditionem illius agentis. Actus ergo elicitus ab habitu, si in primo instanti causal totum quod potest, el in tempore sequenti nihil plus causât, cum ipse non conservet illud quod C. - OBJECTIONES CONTRA DICTA causavit (nam habitus non dependet in esse ab actu, IN SOLUTIONIBUS cum remaneat actu corrupto), nec aliquo alio modo, ut apparet, agat in subjectum habitus, sequitur Argumenta Gregorii. — Contra unum dictum quod in loto illo tempore sit activum præsens, etc., in solutionibus, scilicet quod motus augmenti quali­ et tamen non agat aliquo modo in ipsum ; quod est tatum non est continuus, nec motus alienationis, impossibile naturaliter, ut patet ex 1. dc Genera­ arguit Gregorius (dist. 17, q. 5, art. 2). tione (I. c. 50, 51 ), el 9. Metaphysics (t. c. 10). Primo. Suppono, inquit, duo, scilicet quod habi­ Secundo deficit solutio in hoc quod ait actum, tus generatur et augetur per actus, sicut patet per totum quod potest causare de habitu, causare in experientiam, et declaratur 2. Ethicorum (cap. 1 ). primo instanti sui esse. Unde arguo sic : Si Socrates Item suppono, inquit, quod quilibet actus elicitus habens habitum mansuetudinis eliceret infra certam ab habitu durat per tempus, el non tantum per partem temporis, v. gr. unam horam, plures actus instans. Tunc arguit sic. Si habitus non intenditur mansuetudinis æquales successive, semper inter cor­ in tempore continuo, sequitur quod activum natu­ ruptionem prioris el generationem sequenti* habere­ rale |M?r tempus esset in debita distantia præsens tur aliquod tempus, el plures gradus essent additi passo apto ct disposito, nulloque impedimento con­ illi habitui, et habitus mansuetudinis esset intensior currente, et tamen non ageret in illud. Consequens in eo in fine hone, quam esset in primo instanti est naturaliter impossibile. Consequentia probatur. illius hone in quo primo habuit esse primus (γ) actus Nam a» tu- augmenlalivus habitus, naturaliter et I elicitus ab eo. Ergo, si Socrates in primo instanti non libere agit ad augmentum illius; unde quamvis | honc eliceret actum mansuetudinis tantum, el illum m potestate nostra sit balære actum, et ex («) hoc continuaret in eodem gradu per totam horam, habi­ dicamur quod voluntarie habituamur, ut patet in tus ejus esset intensior in fine hone quam in prin­ 3. Ethicorum (cap. 5), tamen non est in potestate cipio, et plures gradus essent causati; et ultra : ergo nostra quod actus exsistens non generet habitum, non lotum quod potest causare talis actus, causal in vel augmentet. primo instanti sui esse. Secunda consequentia nola Forte dicetur quod consequens non est universa­ est, et etiam primum (o) antecedens ; nam quilibet liter impossibile, sed de aliquibus agentibus est illorum actuum causaret aliquem gradum habitus verum, ut pole de his quæ totum effectum quem |>os- I de novo, etiam secundum n»|X)imionem quro dicit sunl causare causant in instanti; ricul patet decor- quod in primo quod actus actus in primo instanti instanti sui sui esse esse causal causai lotum totum pore luminoeo, quod in primo instanti in quo eet | qUod polesl;el sic quilibet quando primo esset ,causasuffidenter propinquum diaphano, causai totum (a) poet. — per Pr. lumen-qucnl potest causare in illo, nec unquam post omnium earum patet solutio |>er pmlictas solutione>, excepto illo quod dicit : vanuin est ponere tales diitiou«*, etc. Dim quod non est vanum· ***·ossi- agere in aliquod passum, esset approximatum suffi­ bili intendi repugnat intendi continue; omnis enim cienter passo |M)tenti ab illo pati, et in omni disposi­ talis habet gradus intrinsecos in infinitum. Nec ex tione necessaria ad agendum et patiendum, cl nul­ parte subjecti est repugnantia. Nam in eodem sub­ lum esset impediens actionem agentis in passum, el jecto quidam actus intenduntur continue ; sicut dolor tamen non ageret. Consequens istud est contra natu­ in concupiscibili, cum quis tenet manum ad ignem; ram, el impossibile naturaliter, ul patet ex I. de sicut enim nctio ignis in sensum est continua, sic Generative (t. c. 50, 51), et 9. Mctaphyaicx intensio doloris est continua. Similiter notitia inlui- (t. c. 10); el quod fortius, patet oppositum esse ad tiva intellectus de re sensibili continue intenditur, el sensum. Et ulterius etiam : quia qua ratione hoc fit clarior; sicut intenditur visio, quoniam visibile contingeret per aliquantulum tempus, posset contin­ fit continue propinquius in magis proportionate gere per quanlumcumque; et sic nunquam ageret distantia. El ile multis aliis actibus aniinæ idem in ipsum. Consequentia probatur. Ponatur, gratia posset ostendi. Nec, tertio, est hujusmodi repugnantia exempli, aliquod catefactivum approximatum cor­ ex parte rausæ debentis intendere habitum, quæ est pori jam aliqualiter actu calido, et potenti ab illo ipse actus; nam ille continuatus potest intendere, magis calefieri, cl sint in omni dispositione requi­ etiam si ipse maneat in æquali gradu ; et ipse simi­ sita ex parte utriusque ad actionem, el nullum sit liter potest intendi continue per aliquod tempus, ut impediens, ut sumitur in antecedente : aut hoc calesupra dictum est. faclivurn in qualibet parte temporis su© present!*© Sexto arguit ( Ibid., q. 2, art. I ) generalius, quod agit in partem calefaclibilis sibi proximam, aut non; intensio potest esse continua, el alii motus nllera- si sic, ergo calefacti bi le illud secundum illam par­ tionis. Suppono, inquit, medium esse summe dispo­ tem, per totum tempus prosenti© illius agentis, fit situm ad lumen, et aliquod corpus luminosum illu­ continue magis et magis calidum, el per consequens minare illud medium secundum aliquam distantiam intensio continua, cujus oppositum sumitur in ante­ (et constat quod remotiorem partem remissius (a) cedente; si non, ergo non (x) in qualibet parte tem­ illuminat), et signetur in medio illuminato aliqua poris dati agit; el palet consequentia. pira distans a corpore luminoso, et moveatur lumi­ Forte dicetur quod illud activum prius per aliquod nosum versus illam in aliquo tempore. Tunc, illo tenipus disponit passum ad calorem, cl in aliquo casu |)osito, arguo sic : In quolibet instanti tenqioris instanti terminante tempus sufficientis dispositionis mensurantis approxirnationem corporis luminosi, causât calorem, et etiam in aliquo tempore sequente para signata est magis lucida quam fuerit in aliquo immediate illud instans disponit ad esse magis cali­ instanti illius temporis procedentis. Ergo intensio dum, el cum disposuerit sufficienter passum ad esse luminis in illa parte est continua. Consequentia magis calidum, facit ipsum in instanti terminante patet ; quoniam si non sit continua, ergo fuit inter­ magis calidum, et iterum disponit, et sic deinceps, rupti per quietem mediam; et si sic, cum in tem­ quamdiu erit prosens, vel fecerit eum sic intense pore mensurante quietem illam signari possint plura calidum ut non possit magis ; el sic agens per nul­ instantia, aliquod instans erit in quo illa para non lum tempus est prosens quin agat, vel secundum erit magis lucida quam in aliquo procedente illius illam formam cujus est j»er se activum, vel secundum temporis, quinimmo in quolibet instanti temporis dispositiones illius forrnæ, quamvis non semper mensurantis quietem fuit ©que lucida sicut in secundum illam formam agat ; nec boc est necessa­ instanti ejusdem temporis quietis sequente signato, rium ; el tamen intensio forrnæ non est continua quocumque detur ; quod repugnat antecedenti. Ante­ in aliquo tempore. — Contra. Primo, per responsio­ cedens palet : quoniam in quocumque instanti cor­ nem. In aliquo tempore hoc (C) activum continue pus luminosum est magis proximum parti data· disponit eamdem partem passi ; ergo in quoliliet quam m aliquo praecedente ejusdem temporis; instanti illius temporis passum est magis dispositum, ergo (x) para data, est magis lucida quam fuit in (piam in aliquo instanti illius tenqioi is procedente. aliquo procedente ejusdem temporis. Hoc patet, alias Et ultra : aut in quolibet instanti in quo est magis per approxirnationem coqroris luminosi non fleret dispositum, est magis dispositum (γ) dis|>osilione magis lucida ; quod &A contra sensum. Sed in quo­ rationis alterius a qualibet quam fuit dispositum in libet instanti illius temporis, corpus luminosum est aliquo procedente instanti, v. gr. in instanti A est magis proximum parti datæ, quam in aliquo instanti dispositum per raritatem, el in instanti B sequente procedente ejusdem temporis, cum sit positum e>t dispositum per siccitatem, cl in instanti sequenti, ipsum moveri continue versus eam. Ergo, etc. scilicet C, est dispositum per aliam formam, et sic Septimo. Si nulla intensio esset continua, sequi­ (a) rrmuriio. — remot iu« Pr. K) tryo — Om. Pr. (a) non. — Om Pr. (β) hoc. — ri Pr. (γ) «it magu dupontum — Om Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO 11. semper; aut non in quolibet instanti est rnagisdispo­ situm dispositione alterius rationis, sed in aliquo est magis dispositum disjtositione ejusdem rationis (a), qua prius fuit minus dis|*»silum. Primum dici non potest, alias oporteret dicere quod in illo tempore (C) linito iniinilæ forrnæ diversarum rationum fuissent successive genihn el corrupts in illo subjecto, sicut in infinitum signari |M>ssunt instantia in quolibet tempore continuo. Relinquitur ergo secundum, et per consequens quod intensio aliqua, scilicet (γ) illius dispositionis, quæcumque sit illa, sit continua ; et habetur propositum. Sed dicetur quod illa dispositio est rarefactio, vel condensatio, quæ non sunt motus secundum aliquas formas realiter subjecto inbærentes, quæ proprie dicantur qualitates, sed magis motus secundum situm et locum; non enim subjectum est rarius, nisi (o) quia majorem locum occupat, vel quia partes ejus remotius jacent ; el ideo talis motus non est proprie intensio, secundum quod communiter quæritur de intensione. — Contra hoc : Quia, sicut con­ ceditur quod rarefactio est alteratio, et rarefieri est alterari, sic magis rarefieri debet concedi esse intendi secundum raritatem. — Item : non videtur verum quod (t) quodlibet quod fit magis tale secundum aliquam qualitatem, fiat magis rarum, vel densum; verbi gratia : cum una turris, vel lapis aliquis duris­ simus, stante vento calefit, non est verisimile quod rarefiat, et majorem lopum occupet, aut minorem quam prius. — Item : manifeste hoc tollitur in inten­ sione luminis in aliqua parte multum remota a can­ dela, quam partem candela non rarefacit, vel prius saltem intenditur lumen in parte illa, quam ipsa rarefiat a candela; quia candela non rarefacit partem remotam, nisi prius rarefaciendo propinquas, quas, ut patet, etiamsi rarefaceret, non sic cito tamen sicut illuminat. Et fortificatur : quia possibile est quod juxta partem illam in qua intenditur lumen, sit agens condensans, el sic simul illa pars conden­ sabitur; et tamen fiet per approxirnationem candelæ continue magis lucida. Nec facio vim an rare­ factio sit dispositio ad lumen, vel condensatio; quia si ponitur quod condensatio, ponitur quod aliquod rarefactivum sil propinquum illi parti, et eodem probatur propositum. — Item, contra primam el secundam responsiones simul arguitur. Quia, sicut calefactivo præsente in quocumque instanti subje­ ctum est sufficienter dispositum ad calorem, et nul­ lum adest impedimentum, ipsum subjectum est cali­ dum; sic eodem (ζ) calefactivo eodem modo pnesente in quocumque instanti subjectum est magis (α) (6) (γ) (8) (<) (ζ) n verbo ted unque ad ratfonU, om. Pr. tempore. — termino Pr. icilicet. — Om. Pr. nui. — Om. Pr. quod. — quia Pr. modo. — Ad. Pr. Ut dispositum ad calorem quam esset prius, cum non esset sufficienter dispositum, eodem, inquam, instanti subjectum est magis calidum quam esset prius, et per consequens non solum in dispositionibus caloris, sed etiam in ipso calore (a) est intensio continua. Huic etiam attestatur sensus. Experitur enim quili­ bet, cum manum approximat igni (6),quod postquam incipit sentire calorem, si in eadem approximatione teneat manum, sentit continue se magis et intensius calefieri. C". — RESPONSIONES Ad argumenta Gregorii. — Ad ista dicitur, tenendo conclusionem, ul prius; cui etiam favet Commentator, 8. Physicorum , comm. 23, ubi etiam Aristoteles dicit sic : Neque augeri neque minui continue possibile est ; sed est etiam me­ dium, scilicet quies. Et infra : Similiter autem et in alterations qualibet ; non enim si partibile in infinitum est quod alteratur, propter hoc et alteratio, sed velox sit multotiens, sicut congelatio. Et littera commenti, loco illius quod nostra dicit velox, habet subito ; et Commentator exponit in instanti. Ex quo patet quod mens Philosophi est quod neque augmentatio, neque di minutio, neque alteratio est continua, sed interrumpitur per quie­ tem. Cujus rationem assignat idem Commentator: quia cujuslibet forrnæ naturalis, est dare minimam partem in actu, el illa fit in instanti. Et ideo Com­ mentator, ibidem, dicit quod non est hic motus continuus in rei veritate, nisi motus localis qui est velocissimus motuum ; et in fine commenti, contra Alpharabium dicentem quodde diffinitione motus in universali apparet continuatio, dicit quod < iste sermo non est verus, sed hoc non apparet nisi in motibus localibus, de quibus dicitur hoc nomen motus principaliter; in aliis autem motibus, in qui­ busdam eorum est possibile ul appareat (y) conti­ nuatio, scilicet ut partes eorum inveniantur non distincta' ab invicem, et in quibusdam non apparet hoc, (piia partes eorum non inveniuntur secundum hunc modum ». Idem ponit, 3. Physicorum, comm. 6 : < Videmus, inquit, quod motus augmenti el diminulionis sunt plures motus, et similiter est dispositio in (3) pluribus motibus. » — Hæc Com­ mentator. — Ex quibus apparet quod motus allerationisnonest proprie continuus, nec in infinitum di­ visibilis secundum quod est motus localis. Hoc etiam declarat sanctus Thomas, super 6. Physicorum (lect. 5), in illo capitulo : Nccesse est autem et ipsum nunc, etc. Tunc. (а) (б) (γ) (8) calore. — calefieri Pr. igni. — igitur Pr. uppairat. — apparet Pr. similiter ett duponilio in.*— tiniilu eit ditpoiiiioni Pr. 142 LIBRI I. SENTENTIARUM Ad primum argumentum in oppositum, concedo tur disponens ad augmentum et nihil augens actu, illa duo quæ supponit; sed illis concessis, dico quod el postmodum producit in elTectum illud ad quod consequens illatum in prima consequentia ibi facta disposuerat, augendo animal vel plantam in actu. non est inconveniens, sicut dicit responsio data ibi­ Ita etiam, non quolibet actu charitatis augetur cha­ dem. Nec valet improbatio illius responsionis primo ntas in actu; sed quililiet actus charitatis disponit loco posita ; nam in casu illo, licet luminosum con­ ad charitatis augmentum, in quantum ex uno actu servet per tempus lumen quod causavit in instanti, charitatis homo redditur promptior ad agendum tamen illa conservatio est per accidens in tempore, secundum charitatem, et habilitate crescente, homo quia illa actio mensuratur quolibet instanti illius prorumpit ad actum dilectionis ferventiorem, quo temporis, ut ostendit sanctus Thomas in simili, conetur ad charitatis profectum; et tunc charitas 4. Sentent., dist. 17, q. I, art. 5, q’4 3, ad I”·. augetur in actu, n — Hæc ille. — Et in responsione < Est, inquit, quidam motus qui est actus imper­ ad 2*“, ibidem, idem (a) ponit de habitu virtutis fecti. Est autem alius motus, qui est actus perfecti, acquisita». Et expressius, 1* 2·, q, 52, ari. 3, sic dicit : el dicitur magis opera tiu, qui non exspectat aliquid « Similes actus simile^ causant habitus, ut dici­ in futurum ad complementum suæ speciei, sicut lur, 2. Ethicorum (cap. 1 ). Similitudo autem el senlire; el talis motus non est successivus, sed subi­ dissimilitudo non solum attenditur secundum eaintus. Et si contingat dici quod talis motus sil in dem qualitatem vel dissimilem, sed etiam secundum tempore, hoc erit per accidens, quia mensuratur euindem vel diversum modum |»arlici|>alionis. Est etiam quolibet instanti illius temporis in quo dici­ enim dissimile non solum nigrum albo, sed etiam lur esse; sicut esse hominem, in tempore est el in magis album minus allio; nam el motus fila minus instanti. Et talis motus est liberi arbitrii ; et ideo albo in magis album, tanquam ex opposito, ut dici­ est in instanti. > — Hæc ille. — Dico ergo in pro­ tur, 5. Physicorum (t. c. 52). Quia vero usus habi­ posito, quod actus causativus habitus agit quidquid tuum in voluntate hominis consistit, ut patet ex potest agere in instanti, sicut luminosum agit in supra dictis : sicut contingit quod aliquis habens instanti lumen in medio; nec aliquid agit in tem­ habitum non utitur illo, vel etiam agit actum con­ pore, quod non agat in instanti. Similiter est de trarium; ita etiam potest contingere quod utatur visibili agente in visum. Non ergo oportet quod agens habitu secundum actum non respondentem proporapproximalum passo continue agat aliquid in illud; tiunaliter intensioni habitus. Si igitur intensio actus immo, si lumen causatum in medio ab aliquo lumi­ proportionaliter aequetur intensioni habitus, vel noso esset qualitas remanens post absentiam suie superexcedat, quilibet actus vel auget habitum, vel causæ, ita quod luminosum non plus conservaret disponit ad augmentum ipsius, ut loquimur de lumen quod causal assum iucompftssibile habi· illius temporis aliquid augeatur, sicut contingit in motu locali ; sed per aliquod tempus natura opera­ (a) idem. — Om. Pr. DISTINCTIO XVII. — QU/E8TIO II. lui in tali gradu qualum prius habebat; et ideo, quia panum e«t sufficienter niedinilnlum isti agenti quantum agens potuit oaeimilare, actus ille non inducit in passum ulterius aliquid, ac per hoc nec aliquid abjicit ; sed sicut ad intendendum illam dispositionem contrariam habitui requiritur agens fortius, quam bit ille actus remittens habitum, ita similiter requiritur ad ulterius remittendum habi­ tum actus intensior, vel multi actus quôrum ulti­ mus agat in virtute præcedentium. A<1 tertium dico quod consequens est verum. Et ad improbationem, dicitur quod actus mansuetudi­ nis diuturnus facit hominem habitualiter mansue­ tum, quia non potest diu teneri, quin actus inten­ datur vel remittatur. Si autem maneret unifor­ mis per horam, non plus augeret habitum de tota hora, quam fecerit in principio, vel in instanti in quo primo fuit. Et ita dicitur de ira et aliis habiti­ bus. — Ad confirmationem, dicilur quod quia per diuturnam apprehensionem ipsum objectum concu­ piscibile distinctius consideratur, et quoad multa elicienda, ideo quando diutius homo immoratur in talium consideratione, occurrunt plura moventia appetitum, et multiplicatis causis causatur actus concupiscendi vehementior ; sed ipsa diuturnitas temporis sine pluri non augeret concupiscentiam, nisi apprehensio augeatur, vel plura delectabilia apprehendantur, vel aliquid hujusmodi. Ad quartum negatur antecedens. Unde nec actus concupiscendi, nec irascendi intenditur continue propter continuitatem apprehensionis, ut dictum fuit; quia diuturnitas sola non auget actum hujus­ modi, sed multiplicatio causarum, vel vigoratio unius illarum; et nullum Lilium est continuum. Ad quintum dico quod repugnat habitui et for­ mis, praesertim quarum subjectum est non quan­ tum, dividi in infinitum in tales gradus minores et minores; ac per hoc eis repugnat intendi continue sic quod, si tantum est acquisitum in hora, medie­ tas hujus sit acquisita in medietate hone, et iterum medietas medietatis in dimidio medietatis, et sic in infinitum, ut est in motu locali. — Similiter, ad alia quæ ibidem inducit arguens de actione ignis in ma­ num, etc., dico quod illa actio, cum sit quædam alteratio, noir est vere continua ; nec intensio doloris in concupiscibili; nec notitia intellectus. Unde false imaginatur arguens quod objectum singulare extra animam, quantum magis appropinquat intelligibilitati, causet notitiam clariorem continue. Supponit enim tria falsa : primum, quod intellectus directe inspiciat singulare sensibile; secundum, quod intel­ lectus immediate moveatur n ro sensibili exteriori ; tertium, quod intensio illius notitia* sit continua. Sed de istis alias. A — Hæc ille. — Ex quo patet quod, licet sol approxi­ metur medio motu continuo, tamen illuminatio quæ est terminus illius localis rnotus fit subito, et per consequens non per motum continuum. Et a simili dicendum est, quoad intensionem (a) luminis, sicut de illuminatione. Unde in casu argumenti, dico quod, signata illa parte ad quam movetur luminosum, non in quolibet instanti temporis mensurantis approxi­ mationem pars illa est luminosior quam prius, vel magis lucida. Et ad probationem, dicitur quod non oportet quod in quocumque instanti corpus lumino­ sum est propinquius tali parti illuminanda* quam fuerit prius, illa pars sit magis lucida quam prius; quia, licet |>er aliquam approximationem luminosi pars illa sit lucidior, non tamen per quamlibet. Immo, dico quod si tale luminosum distans a tali parte illuminanda per unam leucam causal lumen in ea ut quatuor, antequam intendat lumen prius causatum in qualicumque gradu, oportet quod approximetur per certum spatium, et (6) m instanti ultimo temporis mensurantis motum approximatio­ ns intendet lumen in illa parte. El causa est : quia ojortet dare minimum gradum luminis, sicut et cujuslibet alienus sensibilis qualitatis; unde non oportet quod si luminosum propter talem approximalionem, puta cubitalem, intendebat lumen in parte signata de illo gradu, quod in medietate tem­ poris, vel in instanti medio, intenderet de medietate illius gradus. Similiter, quando sol successive appro­ ximatur partibus tenebrosis, non oportet quod si in principio horæ non illuminabat nisi medietatem domus, el in fino hora illuminat totam, propler continuamapproximationem,quod in medietate horæ illuminaverit quartam partem, el sic successive con­ tinue dividatur motus illuminationis, sicut motus localis ; vel quod sicut sol successive approximatur, ita quælibet pans lucis successive causetur. Est enim minima pars secundum extensionem, sicut et secun­ dum intensionem, quæ |x>lest in aliqua mensura (») quod intouionem. — quod intenno Pr. (6) ei. — Om. Pr. IU LIBRI I. SENTENTIARUM adaequate causari. Est enim aliqua pars lucis secun­ partem temporis; immo est aliqua adeo modica pars dum extensionem ita modica, quod ipsa in nulla motus localis quæ non jærcipilur distincte, et ]>er mensum adaequata produci potest, sed producitur consequens ita de tempore ; ac per hoc nullus est cum aliis partibus; et toti composito corresponde! certus si inter primam intensionem el secundam mensura adæquata, non autem alicui parti. illius caloris lapsum fuerit tempus disconlinuans Ad septimum negatur consequentia, sicut ibidem illas duas intensiones instantaneas, nec est certus dicitur. Solutio enim ibidem data bona est. Concedo utrum sint continua? ad invicem vel discreto». enim quod agens approximatum passo prius dispo­ Nunc ad argumentum factum in pede quaestionis, nit passum ad recipiendum actum, quam inducat dicitur quod nullum simplex et invariabile ]>otesl eum; et non est inconveniens quod agens, ad hoc augeri, quasi subjectum augmenti, aut motus, aut quod intendat secundas qualitates, puta colorem, variationis, proprie loquendo. Sed nihil prohibet odorem, et hujusmodi, disponat prius subjectum simplex augeri illo modo quo illud, secundum quod per qualitates primas formales, scilicet calidum, aliquid movetur aut augetur, dicitur moveri. Move­ frigidum ; etsi mil i ter, antequam inducat istas, dispo­ tur ergo sicut quo, et non sicut quod. nat per (a) raritatem et densitatem, quæ sunt quali­ Et hæc de ista quæstiono dicta sufficiant. tates consequentes motum localem partium corporis, ita quod motus localis erit dispositio quæ est continua inter omnes illas — Et ad primam impugnationem, dicitur quod raritas potest intendi, serf non continue; DISTINCTIO XVIII. narn quando partes alicujus corporis exlremæ per motum localem facta» sunt remotiores quam prius, in instanti mensurante illum motum localem inten­ ditur raritas, cl opposito modo intenditur densitas. QUÆSTIO I. Ideo non teneo solutionem illam, in hoc quod negat raritatem intendi. — Nec etiam valet alia improba­ UTRUM UONUM SIT PROPRIUM NOMEN SPIRITUS SANCTI tio ejusdem responsionis. Non enim est inconveniens IRCA. decimam octavam distinctionem quae­ quod sicut magnus lapis calefit secundum exteriores ritur : Utrum Donum sit proprium no­ partes, ita etiam secundum portes propinquas super­ men Spiritus Sancti. ficiei rarefiat. — Ad illud quod objicitur de lumine, El arguitur quod non. Donum enim dictum est prius; nam sicut in proposito intensio secundum qualitates primas esi terminus motus dicitur ex eo quod datur. Sed, sicut dicitur Isa., 9 localis partium illius quod alteratur, ita intensio lu­ (v. 6) : Filius datus est nobis. Ergo esse donum con­ minis est terminus motus localis ipsius luminosi alte­ venit Filio. Non ergo est proprium Spiritus Sancti. rantis.— Ad illud quod objicitur de dispositione, etc., In oppositum arguitur sic. Nam dicit Augustinus, dicitur quod licet subjectum continue disponatur ad •4. de Trinitate (cap. 20) : Sicut natum esse est recipiendum calorem, el in quolibet instanti sit Filio a Patre esse, ita Spiritui Sancto Donum major dispositio quam prius, tamen non in quolibet Dei esse, est a Patre el Filio procedere. Sed Spi­ instanti est sufficiens dispositio ad formam intensio­ ritus Sanctus sortitur proprium nomen in quantum rem quam prius; et ideo dispositio fit continue, sed procedit a Patre et Filio. Ergo Donum est proprium inductio fonme, vel intensio ejus, fit subito, quando nomen Spiritus Sancti. perventum fuerit ad dispositionem convenientem formæ intensiori. Non enim imaginandum est quod ARTICULUS UNICUS forma signata quæ intenditur ad gradum B, potest intendi ad minorem gradum (piam B in duplo, et A. — CONCLUSIONES ad minorem in triplo, el sic in infinitum ; non enim forma esi illo modo partibilis intensive. Et ideo non In hac quœstionc erit unicus articulus, pro quo Oportet quod si subjectum potest disponi tantum, et sit minus in duplo, et minus in triplo, quod proportionalilcr forma possit intendi plus el minus continue; Prima conclusio : quod Donum dicit quid sed illa solum proprie inveniuntur in motu locali, personale. quia locus penes quem attenditur ille motus, est in infinitum divisibilis, cujus oppositum est de formis. Probatur conclusio, secundum sanctum Thomam, — Ad experientiam de manu amota vel approximate i p., q. 38, art. 1, ubi sic ait : — Hæc ille· — Item, ibidem, ad 2*·, dicit quod < in nomino doni importatur quod sil dantis per origi­ nem; et sic importatur proprietas Spiritus Sancti, quæ est processio >. — Item, ibidem, ad 1·*, dicit quod < Spiritus Sanctus qui a Patre procedit ut Amor, proprie dicitur Donum; unde, licet Filius detur, tamen hoc ipsum quod Filius datur, ex Patris amore est, secundum illud Joann. 3 (v. 1(5) : Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret >. Et easdem conclusiones ponit, 1. Sentent., dist. 18, q. I, art. 1 el 2. Unde, art. 1, dicit : < Dari vel donari dicitur dupliciter : uno modo, illud quod habetur per modum dominii, ut possessio ; alio modo, illud quod habetur quasi intrinsecum sibi, sicut aliquis habet seipeum, vd materiam suam, vel qua­ litatem. Quamvis autem in divinis personis non sit dominium unius (a) respectu alterius, tamen est ibi auctoritas principii. Dicendum igitur quod datio jwtest importare auctoritatem respectu dati; et sic donum vel datum est notionale. Potest etiam non importaro auctoritatem, sed tantum hoc quod illud quod datur, libero habeatur (6); el hoc modo ipsa essentia dicitur dari vel donari; et secundum hoc, donum vel datum non est personale, sed essentiale, semper tamen importat distinctionem persons? dantis ad eum cui datur, quamvis non ad illud quod datur. > — Hæc ille. — Item, art. 2, dicit quod « donum et datum tripliciter differunt, scilicet : quantum ad consignationem ; datum enim consignat tempus, cum sit participium, donum autem non, cum sil nomen; et inde est quod donum magis competit divinis quæ sine tempore sunt, quam datum ; unde donum potest esse ælernum, sed non datum. Secundo, quantum ad significationem; quia donare addit super dare; donum enim, ut dicit Philosophus(4. Topicorum, cap. 4), est datio irredibilis, non quæ compensari non valeat, sed quæ recompensationem non quaerit; unde donum importat liberalitatem in dante. Tertio, quantum ad modum significandi : quia donum importat nplitudinem ad dandum ; datum importat dationem in actu. Aptitudo autem ad dandum potest intelligi dupliciter : vel ex parte ipsius dati, quasi passiva; vel ex prie dantis, quasi activa; et talis aptitudo est secundum rationem qua aliquid liberahier datur. Kalio autem omnis liberalis collationis est amor; quoti enim propter cupiditatem datur, vel propter timorem, non liberali ratione datur, sed talis magis dicitur quæstus vel redemptio. Quia igitur (а) unitu. — Om. Pr. (б) libere habeatur — Om. Pr. II. — 10 LIBRI I. SENTENTIARUM U6 Spiritus Sanctus est amor, cx ratione suæ processio­ ne habet in se et quod detur, et quod sit ratio dandi ; unde donum est per se et primo amor; alia enim quæ dantur non sunt dona, nisi secundum quod participant aliquid amoris, ut ex amore data. Si igitur colligantur tres dicte lationes doni, adjuncta auctoritate dantis ad donum, patet quod in Trinitate donum Spiritui Sancto convenit secundum suam processionem ætemam, in quantum procedit ut Amor, qui est ratio collationis liberalis; unde sicut amor est proprium sibi, ita et donum >. — Hæc ille. B. — OBJECTIONES Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Sed contra ter­ tiam conclusionem arguit Aureolus (1. Sentent., dist. 18, q. 1, art. i ). Hæc, inquit, positio stare non potest. Primo. Tum quia supra protelum est quod Spiri­ tu*· Sanctus non procedit formaliter ut Amor; alioquin ex vi processionis, et in quantum Spiritus, esset Amor, et cum amor sil beatificus (s) in divinis, esset beatus eo quo Spiritus, el per consequens bonus, et Deus, et mulla alia impossibilia, quæsupra, dist. 10, sunt inducta. Secundo. Tum quia paulo ante, in quæstione de arnon·, isti positores dixerunt quod Spiritus Sanctus proprie non procedit ut Amor, sed ut impressio, seu attentio rei amate, proveniens in amantem eo quod amat; hic autem dicunt quod procedit ut Amor; unde non videntur verte concorditer esse prolata, nec convenienter dicta. Tertio. Tum quia amor essentialis, est illud quo omnia dona donantur, et non amor notionalia, si amor importatur per Spiritum Sanctum ; alioquin Spiritus Sanctus haberet specialem causalitateni super creaturas in ratione efficientis, quod esse non potest. — Hæc ille. II. Alia argumenta. — Contra eamdem con­ clusionem arguitur sic. Primo. Nullum ens rationis constituit personam Spiritus Sancti. Sed donum importat relationem rationis ad eos quibus datur. Igitur non potest con­ stituere personam Spiritus Sancti. Secundo. Nullum includens creaturam, est pro­ prietas constituens divinam personam. Sed donum includit creaturas quibus datur, saltem per modum termini. Igitur non est proprietas constitutiva Spi­ ritus Sancti. Tertio. Spiritus Sanctus non refertur ad se sua proprietate personali. Sed in eo quod datus, refertur (a) beatificui — unicui Pr. ad se, cum detur a seipso, ut Magister declarat. Igitur, etc. Quarto. Nulla persona habet in se proprietatem oppositam suo constitutivo; Pater enim non habet in se filiationem, nec Filius paternitatem. Sed Spi­ ritus Sanctus habet dare active, ut Magister deter­ minat. Ergo dari passivum non est ejus proprietas. Quinto. Omnis proprietas constitutiva jionil distin­ ctionem ; quia quoi constituit, ab alio distinguit. Sed donum non ponit distinctionem; dicit enim Augustinus, 15. de Trinitate, c. 19, quod Spiritu* Sanctus ita datur sicut Donum Dei, ut etiam seipsum det sicut Deus. Igitur donum non est ejus proprietas constitutiva. Sexto. Unius personæest Lautum unica proprietas constitutiva. Sed persona*Spiritus Sancti, quæ est una, constituitur proprietate processionis, quod est alia a dono; quia dicit Augustinus, 15. de Trinitate, c. 19, quod Spiritus Sanctus in tantum Donum Dei est, in quantum datur cis quibus datur; apud se tamen Deus est, etsi nemini detur. Igitur. Septimo. Nullum temporale, est constitutivum per­ sonæ Spiritus Sancti. Sed donum est hujusmodi. Igitur. Octavo. Si donum esset proprietas constitutiva Spiritus Sancti, ejus emanatio posset appellari datio, sicut emanatio geniti dicitur generatio. Sed Augu­ stinus dicit, 5. de Trinitate, c. 15, quod Spiritus Sanctus non eo quôd datur habet quod sit Spiritus Sanctus, ve) quod substantia sit, sed eo quod pro­ cedit ; per hoc innuens quod emanatio Spiritus Sancti non est datio, sed processio. Igitur. Nono. Illud quod competit Filio, non est consti­ tutivum Spiritus Sancti. Sed donum competit Filio; dicitur enim Isa. 9. (v. 6), qiua Filius datus est nobis, et Joann. 3 (v. 16) : Sic Deus dilexit mun­ dum, ut Filium unigenitum daret. Igitur, etc. C. — SOLUTIONES Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum argumentorum Aureoli,dicitur quod immo Spiritus Sanctus procedit ut Amor. Et ad suam probationem, dico quod « amor tripliciter sumitur in divinisa, secundum quod dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 10, q. 1, art. 1, ad iara : a Quandoque enim sumitur essentialiter, quandoque personaliter, quan­ doque nolionaliter. Quando sumitur essentialiter, non dicit aliquam processionem vel relationem realem, sed tantum ralionis, sicut etiam cum de Deo dicimus intelligens el intellectum ; eadem enim persona potest esse amans el amata. Quando autem dicitur personaliter, tunc importatur processio et relatio realis, el significatur ipsa res procedens ; sicut DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO I. amor eel quid procedens, Quando autem dicitur notio· naliter, significat ipsam rationem processionis per­ sona*; quia amor non lanturn ost procédons, sed etiam dicit rationem (a) sub qua alia procedunt. Secundum ergo quod est essentiale, est commune tribus, sed appropriable Spiritui Sancto; ut cum dicitur : Deus charitas est. Secundum autem quod est personale, est proprium Spiritus Sancti; et sic dicitur quod Spiritus Sanctus procedit ut Amor. Secundum autem quod est notionale, est quaedam relatio vel notio communis conveniens Patri ct Filio, quæ etiam dicitur communis spiratio; el hoc mulo significatur amor in hoc verlx), diligunt, cum dici­ tur : Pater el Filius diligunt se Spiritu Sancto >. — Hæc ille. — Ex qua distinctione patet ad primum. Dico enim quod amor primo dictus in divinis, est beatificus; sed non secundo vel tertio modis. Ad secundum, palet per idem. Licet enim sanctus Doctor dixerit quod Spiritus Sanctus procedit ut impressio, etc., ex hoc tamen non sequitur quin sit Amor. Illa enim impressio dicitur amor secundo vel tertio modis, praesertim quia peractum amoris pro­ ducitur; sicut Filius dicitur notitia, quia per actum intellectus producitur. Unde nulla est in ejus «lictis contradictio, sed difficultas ad capiendum. A<1 tertium dico quoti immo amor personalis, vel notionalis, est illud quo omnia duna donantur crea­ turis; el esi ratio creationis omnium, sicut sepe dictum est. Non tamen sequitur quoti habeat specia­ lem causalitalem effectivam super creaturas ; in divi­ nis enim non est nisi una causalitas effectiva respectu creaturarum. Sed tamen, cum Deus causet el prin­ cipiet et producat creaturas per intellectum el volun­ tatem, de ratione primæ causa: el primi principii est quod pneconcipial formam creatorum, el quod velit el amet præconcepta ; et consequenter causalitas ejus includit in sui nilione verbum et amorem, qua* sunt non divers® causalitates, sed divers® ratio· nes(€) ejusdem catis® ; processiones enim divinarum personarum sunt rationes processionis creaturarum, ut dictum fuit in quaestione de vestigio et imagine. — Et sic palet ad argumenta illa. II. Ad alia argumenta. — Ad primum aliorum argumentorum, dicitur quod, licet nullus respectus rationis constituat Spiritum Sanctum, tamen aliquid de cujus ratione in obliquo est respectus rationis, potest constituere Spiritum Sanctum; hujusmodi autem est donum. Conceditur tamen quod ille respe­ ctus rationis non intrat constitutionem divinæ persona*, sed assequitur illud quo forma Ii ter constitui­ tur; quia illud constitutum non potest a nobis intelligi, nisi coin tel lecto respectu rationis. Ad secundum dico quod donum non includit («) rationem. — velationem Pr. (6) rationes, — res Pr. UT creaturam in recto, sed in obliquo por modum connotati, vel termini respectus quem in eua ralione includit; sicut a simili, intellectio creaturarum est in Deo ab æterno, et est Deus, tamen dicit habitu­ dinem ad creaturam. Ad tertium dico quod Spiritus Sanctus non refer­ tur ad (a) se ut datus, prout dari est quid notionale; et illo modo est proprium Spiritus Sancti. Ad quartum, plet responsio per idem; nam datio activa Spiritus Sancti non opponitur dationi passiva* quæ est sibi propria, sicut nullum essentiale oppo­ nitur notioni. Ad quintum, palet per idem; nam datio passio distinguit illud quod convenit a dante, si sumatur notionaliler, non autem cum sumitur essentialiter. Ad sextum dicitur quod eadem proprietas impor­ tatur in nomine processionis, et in nomine doni, cum umor sit primum donum; unde procedere per modum doni, et modo amoris, idem est. Ad septimum dicitur quod Spiritus Sanctus æternaliter est donum, non autem datum, scilicet ex tempore, ut dictum est. Ad octavum negatur consequentia prima. Nec valet similitudo de genito; quin generatio non dicit quid temporale, sicut datio. Sed si datio sumatur sine tali respectu temporali, potest concedi conse­ quentia; non enim habemus nomina imposita ad exprimendum illa quæ pertinent ad emanationem voluntatis, sicut habemus exprimere ea qua* spectant ad intellectum. A‘d nonum dicetur in fine question is. Ad argumentum vero in pede qiiæstioni* facium, palet per prædicta. Licet enim Filius detur, tamen Spiritus Sanctus est ratio quod Filius detur, cum sua processio sil ratio omnis creata* processionis, el omnis donationis, in quantum includit essentiale attributum, quod est amor aut voluntas. Sic enim inlclligil omnia prædicta sanctus Doctor, ut [Xitel, I p., q. 45, art. 6, sicut plenius explicatum exstitit in quæstione do vestigio. El hæc de quaestione. DISTINCTIO XIX. QUÆSTIO 1. UTRUM UNA PERSONA SIT IN ALIA IHCA decimamnonam distinctionem quæ· rilur : Utrum una |>ersona divina sit in alia. Et arguitur quod non : quia unum oppositorum non est in alio; sed personæ divinæ opponuntur relative; ergo una non est in alia. a) ad. — a Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM In oppositum arguitur sic. Joann., 14 (v. 10) : Ego in Patre, et Pater in me est. 5. de Trinitate (n° 38), (licentis quod subsisten­ tem intclligimus, cum Deo Deus insit, et illud Ambrosii (in Hymno) : In Patra totus Filius, et totus in Verbo Pater; et illud Augustini, de Fide ARTICULUS UNICUS ad Petrum, cap. 2 : Totus Pater est in Filio, el totus in Spiritu Sancto. Sed essentia non est in A. — CONCLUSIO Patre sicut subsistens in subsistente, sed sicut In hac qiuestione erit unicus articulus, cujus est natura in supposito. Eiyo Filius non est in Patre ex hoc quod essentia ejus est in Patre. Secundo sic. Essentia Filii est in Filio, Filius est Ista conclusio : quod quællbel divina persona est sua essentia, ergo Filius est in Filio, apparet quod in alia qualibet. non sequitur; el pari ratione nec consequentia tene­ Istam conclusionem probat sanctus Doctor, I p., bit quod sit in Patre ex lux: quod est sua essentia. q. 42, art. 5, sic : < In Patre, inquit, el Filio est Tertio sic. Pater est sua essentia ; Filius est in tria considerare, scilicet essentiam, relationem, et Patre; ergo Filius est in essentia. Consequentia non originem ; et secundum quodlibet horum Filius est tenet ; ergo nec illa. in Patre, el e converso. Secundum essentiam Paler Secundo loco, dicit quod est irrationabilis, in hoc est in Filio, quia Pater est sua essentia, et commu­ quod dicit unam personam esse in alia quia unum nicat suam essentiam Filio, non per aliquam suam relativum est in alio. transmutationem ; unde sequitur quod, cum essentia Primo. Paler enim et Filius, in quantum refe­ Patris sit in Filio, quod in Filio sit Pater. Et simi­ runtur ad Spiritum Sanctum, sunt unum; unde liter, cum Filius sil sua essentia, sequitur quod sil referuntur ad ipsum in quantum unus spirator, non m Patre, in quo estejusessenlia. Et hoc est quod Hila­ in quantum Pater, aut in quantum Filius. Sed con­ rius dicit, 5. de Trinitate (na37, 38) : Naturam stat quod sunt in Spiritu Sancio secundum lotam suam, ut ita dicam, sequitur immutabilis Deus, personalitatem ; unde Paler est in eo cum paterni­ immutabilem gignens Deum. Subsistentem igitur tate sua, et Filius cum filiatione sua. Ergo illud quo in eo Dei naturam intclligimus, cum in Deo Deus spirant, non est causa quod Filius et Pater sint in ut. Secundum etiam relationes, manifestum est Spiritu Sancio. quod unum oppositorum relative est in alio secun­ Secundo sic. Habitudo ad, et habitudo in, non dum intellectum. Secundum originem etiam, mani­ sunt eædein habitudines. Sed relatio est causa quod festum est quod processio verbi intelligibilis non est unum relativum dicatur ad aliud. Ergo non est ad extra, sed manet in dicente; illud etiam quod ratio quod unum sit in alio. — Et confirmatur : quia verbo dicitur, in verbo continetur. Et eadem rati·· | non diffiniuntur relativa quod esse eorum sit in alio est de Spiritu Sancto, » — Hæc ille. esse, sed ad aliud fie habere. Item, ad primum argumentum ibidem factum, Tertio sic. Inter patrem et filium in creaturis est dicit < quod ea quæ in creaturis sunt, non sufficien­ verissima relatio (a) paternitatis et filiationis. Sed ter représentant ea quæ Dei sunt; et ideo secundum non propter hoc in creaturis Socrates est in Platone, nullum modorum essendi in alio quos Philosophus quia iste est filius el ille pater. Igitur idem quod enumerat, Filius est in Patre, aut econtra. Magis prius. tamen accedit ad hoc modus ille secundum quem Quarto sic. Terminus relationis sic relationi coopdicitur esse aliquid in principio originante, nisi ponilur, et sic ipsam terminat, ila ut a relatione quod deest unitas essentiae, in rebus creatis, inter non contineatur, nec relationi inexsistat,etiam secun­ principium et illud quod est a principio ». — Hæc dum modum intelligendi, sed tantummodo terminat ille. et finit; non ergo jxdest esse ratio inexsistendi unam Idem ponit, 1. Sentent. (q. 3, ari. 2), præsenti personam in alia, ut videtur. — Et si dicatur quod distinctione. unum correlativum est in alio, quia, dum unum intelligilur, coin tell igilur aliud, — non valet ; quia non intelligilur per modum inexsistentis, sed jier moB. — OBJECTIONES ! dum termini, quod est multum extraneum ab illo I. Argumenta Aureoli. — Sed hanc opinio­ vero (C) modo quo una persona est in alia in divinis* nem dicit Aureolus (dist. 19, q. I, art. 1) irratio­ Tertio loco, dicit quod opinio ista est irrationabi­ nabilem quoad tria. Primo, quoniam dicit essentiam lis in hoc quod dicit de origine. esse rationem quare Filius sit-in Patre, faciendo Primo. Dicit enim Commentator, 4. Physicorum, tabui deductionem : Essentia Filii est in Patre, i conun. 24, quod remotior el imperfectior modus Filius est sua essentia, ergo Filius est in Patro. I -----------------------Primo. Constat enim quod Filius est in Patre sicut relatio — ratio Pr subsistens in subsistente, secundum illud Hilarii, | tero. — uno Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO I. esse nd i in alio (a), est ille secundum quern res est in suo principio agente. Scd moins ille quo Filius est in Patre, el una persona in alia, est perfectissi­ mus et summus. Ergo non assi mi hi tu r illi quo principialum est in principio. Secundo sic. Philosophus,·!. Physicorum (t.c.23s licet dicat partem esse in loto, et totum reciproce m partibus, et similiter genus in specie, cl species in genere, sic tamen assignat modum quo aliquid est in suo principio, quod non dicit reciproce princi­ pium esse in principiato. Sed in divinis est recipro­ catio insistenliæ. Ergo ille modus non est secundum quod originalum est in originalité. — Et si dicatur quod in creaturis est quod inter principium et prill· cipialum non est unitas essentiæ, — non valel quia iste intendit assignare 1res rationes, quarum unam assignat identitatem essentiæ, alleram vero conditio­ nem relationis, el tertiam naturam originum; unde oportet quod quælibet perse sumpta, sil ratio hujus inexsislentiæ. Tertio sic. Nam ipsi dicunt (plod Paler est in Verbo. Sed secundum Augustinum, de Cognitione vera! vihv, Deus totam mundi formam Verbo suo dixit et fecit. Igitur, secundum hoc, lota mundi forma erit in Verbo, eo modo (pio Pater est in eo, si illa ratio sil sufficiens. — Hæc ille. II. Argumenta Henrici et Warronis. — Contra conclusionem arguit Ilenricus, et Wairo (ut habetur apud Aureolum, ubi supra), probando quod una persona non sit in alia, ratione relationum· Primo sic. Quamvis sil impo&dbile quod idem secundum se lotum sit primo el per se continens el contentum, sicut deducit Philosophus, i. Physico­ rum (t. c. 24), quod si vinum esset in amphora el ampliora esset in vino, vinum esset inseipso; tamen possibile est secundum partem, non quidem aliam et aliam partem. Quamvis enim avis sil in laqueo secundum pedem, non tamen laqueus est in ave, quia jies non esi pal's laquei ; sed tamen si darentur duo monstra habentia eumdem jxrdem, unum esset in alio, el econtra, ratione jwdis. Sed constat quod in divinis una jærsona est in aha, el econtra; nec tamen quælibel est in seipsa. Ergo una erit in alia per hoc quod sunt idem secundum aliquam jwrtem sui. Sed illa non est relatio, immo solum essentia. Igitur non ratione relationis, sed essentiæ, una est in alia. Secundo. Si una persona esset in alia, ralione relationis et ratione essentiæ, ergo una est in alia ratione totius constituti, el |>ersona seipsa primo erit in aha. Sed consequens est falsum. Quia, si totum constitutum perse primo sit in alio constituto, tunc æque per se primo erit paternitas in Filio sicut et deitas, el denominabitur formaliler Paler sicut (a) aho. — Om Pr. GO Deus; quod est falsum. Et iterum, illud quod con­ tinet aliud secundum nliquid sui, esi extra illud et ambit ipsum; totum autem constitutum non potest ambire totum constitutum in personis divinis, nec habet aliquid extra ipsum. Et insuper, nihil est ab alio prirno et per se, el econtra, quia tunc idem gigneret se ; et pari ralione videtur quod nihil sit in alio primo et per mî, et e converso, alias sequeretur quod idem esset in se. Relinquitur ergo quod una |>eisona non sit in alia, ratione relationis, sed solum essentiæ. Ill Argumenta Durandi. — Tertio arguit Durandus (apud Aureolum, ibidem). Primo sic. Illud in quo est aliud, debet excedere vel esse in plus quam illud quod est in ip**r suam conversam. Quod enim competit suppositis ut incommunicabilia sunl, utjx)te generare vel generari, non competit essentiæ divinæ, ul patet. Sed manifestum est quod essentiæ, per hoc quod est communicabitis, coinjxytit quod sit in tribus personis. Ergo ex hoc non comjKtil suppositis quod sint mutuo in seipsis ratione essentiæ. Secundo arguit sic. Quandocumque aliquid est in aliquo [>er aliquid, eo modo quo illud aliquid est m illo, el aliud erit in eo ; sicut enim se habet causa, sic se debet halierr causatum. Sed essentia esi in Filio formaliler, ila ut Filius vere sit Deus; Pater vero non ed in eo fonnaliter, ila ul Filius vere sit Paler. Ergo inexsistentia essentiæ in Filio, non est ratio quod Pater sit in eo; nec Pater erit in Filio ratione essentiæ. C. — SOLUTIONES. I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta Aureoli res|>ondetur; et primo. (a) ratione tohu» comtituti. — Om. Pr. 150 LIBRI I. SENTENTIARUM Aii primum Morum argumentorum primo loco I quo distinguuntur ratione potest reciproce dici quod inductorum, negatur consequentia. Ille enim malus unum sit in alio el econlra, ideo non sequitur. arguendi non valet, nec aliud concludit, nisi quod Ad argumenta secundo loco inducta, dicitur quod essentia alio modo est in Patre quam Filius; quod | sanctus Doctor, ex parte relationis, non intendit pro­ conceditur. Sed ex hoc non sequitur quin essentia i bare quod una persona sit in alia secundum esae, Filii sit ci ratio essendi in Patre; sicut corpus meum I sed secundum intellectum. Unde ipse dicit, i. Son· <4 mihi ratio quod sim in loCO iliinensive, el tamen i tentiaruni, present! distinctione, q. 3, ari. 2, aliter sum ego in loco quam corpus meum, quia ego ad 2am, quod u una persona dicitur esse in alia, vel sicut subsistens in subsistente, corpus autem meum quantum ad esse, vel quantum ad intellectum rela­ non sic. El infinita alia exempla possunt dari, per tionum, quia in una intelligitur alia >. — Hæc ille. qua* patet consequentiam primi argumenti nullam — Ex quo palet quod dixi. Nec intelligit, quod de esse. natura relationis sil quod dum una intelligitur, quod Ad secundum dico quod consequentia illa non intelligalur habere in se aliam, vel quod alia sit in est similis nostra consequentia?. Quia, ul dicit san­ alia; sed pro tanto una’relatio est in sua opposita ctus Doctor, 1. Sentent., dist. 19, q. 3, art. 2, ad secundum intellectum, ad hunc sensum quod in 3*m, ista praepositio in dicit aliquam relationem, vel I ratione unius includitur alia, el in consideratione realem, cum dicitur Pater esse in Filio, vel ratio­ unius includitur consideratio suæ opposilæ. Et sic nis, cum dicitur : essentia est in Patre;’ ita quod patet quod illa quatuor argumenta procedunt ex dicit semper aliquam distinctionem rei vel rationis, falso intellectu; quia non capit quid est dictu, aliquid qualis non est Filii ad seipsum. El ideo non conce­ esse in alio secundum intellectum aut secundum ditur quod Filius sit in Filio, proprie loquendo; rationem. sed conceditur quod essentia est in Patre, el una Ad argumente tertio loco facta, nunc dicitur; et |>crsona in alia. Conceditur etiam quod paternitas Ad primum quidem, dico quod licet ille modus esest in Patre; et tamen non conceditur quod Paler sendi in aliquo sit improprius, non tamen est inconvebit in Patre, vel paternitas in paternitate. Ad hoc niensquwl inter illum et inter modum quouna persona enim quod aliquis sit in ali«juo, requiritur saltem est in alia, sil aliqua similitudo tenuis et modica, distinctio rationis, ul dicit sanctus Thomas, I. Sen­ non quoad illud quod imperfectionis est, ut puta tent., dist. 33, q. 1, ari. 3, ad l*M. Oportet enim quod principiatum essentialiter distinguatur a suo cum dicitur aliquid esse in aliquo, quod vel sint principio, sed qüond illud quod est perfectionis, realiter distincta, vel saltem secundum rationem, sic secundum quod principiatum est simile in forma quod unum significetur ut forma, aliud vero ul | suo principio, ita quod habet formam hujus ratio­ habens formam, sicut Deus el divinitas, Pater nis secundum univocationein, vel saltem secundum el paternitas, ita quod illud quod significatur ut analogiam. Sciendum tamen quod, secundum san­ forma, potest dici esse in eo quod significatur ul ctum Thomam, 1. Sentent., ubi supra, ad 1°“, habens illam, cl non ccontra, ut divinitas est in Doo, malus quo una persona est in alia secundum esse, et non ccontra; vel unum significetur ut natura, el non reducitur ad illum modum essendi in quo prin­ aliud ut suppositum natura, ut Pater el divinitas, cipiatum est in principio, sed ad illum er se continens et contentum, sed non primo, nec secundo modo. Ad secundum, palet per idem. Nam, licet Pater sit in Filio ratione paternitatis et ratione essentia*, non tamen |x.t se primo est in Filio; quia, licet ratione cujuslibet quod est in eo sit in Filio, tamen alio modo est in Filio secundum hoc, et alio modo secundum illud, ita quod respectu nullius inexsistenliæ est ibi primitas vel perscitas adæquata, quod oporteret ad hoc quod primo esset in Filio. Verumtamen, dato quod æque primo paternitas esset in Filio sicut divinitas, non sequitur quod Filius esset formaliter Paler, sicut est formaliler Deus; sed est ibi in argumento mutatio de modo primitatis ad modum formalitatis, et ideo est (a) fallacia figurae dictionis. — Similiter, ille modus loquendi de am­ bitu et continentia, improprius est ; nec debet admitti nisi ad bonum sensum, scilicet quod Pater est in Filio per identitatem naturæ. Illo modo autem exsistens in alio, non oportet quod ambiat aut exce­ datur ab illo in quo est, sed quod ejus natura sit communior utroque, scilicet tam illo qui inest quam illo in quo est. — Similiter, non est similo de esse ab alio et esse in alio ; quia esse in alio potest dupliciter vel tripliciter contingere, esse autem ab alio non. Non enim est possibile quod aliquid uno et eodem modo sit ab alio, el econlra. Tamen sicut est possibile aliquid esse causam alterius primo et per se, et econlra, in diversis generibus causarum ; ita est |x>ssibile idem esse in alio primo et per se, et econlra; quidquid sit in proposito, de quo dico sicut dicit conclusio et solutio praecedens. III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi,dicitur quod major non semper habet verita­ tem, nisi de inexsistentia locali vel partiali ; nam totum e>l in partibus, el forma in materia, et genus in (3) rs/. — Om. Pr. 152 LIBRI I. SENTENTIARUM specie, ubi tomen regula illa fallit (a), praesertim ubi est inexsistenlia propter identitatem; unde essentia est in Filio, a quo tomen non exceditur. Fallit con­ similiter in proposito, in modo inexsistendi quo ver­ bum est in dicente. Ad secundum dico quod loquendo de esse in secun­ dum intellectum, major est falsa in relative opposi­ tis; illo modo autem dicimus relationem esse ratio­ nem inexsistentiæ. Ad tertium dicitur eodem modo, quod procedit de inexsislenlia secundum rem ; et de illa non dici­ mus relationem esse causam inexsistentiæ. QUÆSTIO II. UTRUM TRES PERS0NÆ SINT PENITUS ÆQUALES circa eamdem distinctionem qua> ritur : Utrum 1res personæ sint penitus æquales. Et arguitur quod non. Impossibile est plura alterius rationis esse in eodem gradu perfe­ ctionis; sed divina» persona? sunt alterius rationis, cum proprietates quibus distinguuntureteonstituuntur sint alterius rationis, ut palet; eiyo impossibile est quod sint in eodem gradu perfectionis» In oppositum arguitur sic. Nam dicit Athanasius, in Symbolo, quod personæ sunt coæternæ et coæquales. thrum B IV. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti, negatur major. Est enim possibile talem pro­ prietatem convenire personis, licet alio modo;sicut esse in loco convenit corpori quia est quantum, et tamen, licet anima non sit quanto, ipsa est in loco ARTICULUS UNICUS latione corporis, licet alio modo quam corpus. Nec valet probatio ibi facto. Non enim ojærtet proprie­ A. — CONCLUSIONES tates suppositi ito convenire natura, sicut econtra : sicut Socrates est unius speciei eum Platone, ratione In isto quaestione erit unicus articulus, pro quo natura humante quæ est una secundum speciem sit propter suam communitatem ; nec tamen natura humana dicitur subsistere sicut Socrates. Similiter, Prima conclusio : quod neccsse est ponere concessa illa similitudine, dico quod sicut in propo­ aequalitatem in divinis personis. sito aliqua proprietas conveniens essentiæ ut com­ Istam conclusionem probat sic sanctus Doctor, municabitis convenit suppositis, licet non eodem modo, quia essentia est in persoàis sicut natura in 1 p., q. 42, art. 1 : « Secundum enim Philoso­ supposito proprio, persona autem ratione essentiae phum, 10. .Metaphysicæ (t. c. 19), æquale dicitur non est illo modo in persona, sed ut consubstantiale quasi per negationem majoris et minoris. Non pos­ in consubstantiali; ito ex alia parte, aliquod prædi- sumus autem in divinis ponere aliquid majus aut catum dicitur de persona ut est incommunicabilis, minus; quia, ut dicit Boetius, in libro de Trinitate quod tamen convenit essentiæ, licet alio modo quam (cap. 1) : Eos differentia, scilicet deitatis, concopersonæ. Patet : nam hoc pradicatum, persona, milatur, qui vel augent vel minuunt, ul Ariani, dicitur de Patre ut est incommunicabilis ; el tamen qui gradibus meritorum (a) Trinitatem variantes quia Pater est persona, conceditur etiam quod essen­ distrahunt, atque in pluralitatem reducunt. Cujus ratio est : quia inæqualium non potest esse una tia divina est persona, immo est très personae. Ad secundum dicitur quod major est falsa, ut quantitas numero; quantitas autem in divinis non patet in exemplo dato; anima enim est in loco pro­ est aliud quam ejus essentia; unde relinquitur, si pter corpus, tomen non eodem modo, scilicet cir­ i esset aliqua inæqualitos in divinis personis, quod non esset in eis una essentia, et sic non essent tres cumscriptive. Ad argumentum in pede quaestionis respondet i personæ unus Deus, quod est impossibile. Oportet sanctus Doctor, dicens, l p., q. 42, art. 5, ad 3*m : igitur aequalitatem poni in divinis, d — Hæc ille. < Dicendum, inquit, quod Pateret Filius opponuntur secundum relationem, non autem secundum essen­ I Secunda conclusio est quod hujusmodi (equall­ ing tundatur in quantitate virtutis. tiam; et tomen oppositorum relative unum est in altero, ut dictum est. » — Hæc ille. I Istam conclusionem probat ibidem sanctus Doctor, Et sic finitur quæstio. i ad primum argumentum. < Duplex, inquit, est quantitas, scilicet : dimensi va, quæ est in solis (a) çuod» — Ad Pr. i rebus corporalibus ; unde in divinis personis locum • non habet. Alia est quantitas virtutis, quæ attendi; tur secundum perfectionem alicujus natura vel ' formæ ; quæ quidem quantitas designatur secundum (a) meritorum. — minonini Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO II. ipiol aliquid dicitur magis vel minus calidum, in quantum est perfectius vel minus perfectum in caliditale. Hæc autem quantitas virtualis attenditur primo quidem in radice, id est, in ipsa perfectione formæ vel natura ; et sic dicitur magnitudo spiri­ tualis, sicut dicitur magnus calor propter suam intensionem et perfectionem. Et ideo dicit Augusti­ nus, 6. dc Trinitate (c. 8), quod in his quw non mole magna sunt, hoc est majus esse quod est melius esse; hoc est, perfectius. Secundo attenditur quantitas virtualis in effectibus formæ. Primus autem effectus formæ est esse; nam omnis res habet esse secundum suam formam. Secundus autem ene­ ctus est operatio; nam omne agens agit per suam formam. Attenditur igitur quantitas virtualis secun­ dum esse et operationem : secundum esse quidem, in quantum ea quæ sunt perfectioris natura, sunt majoris ducationis; secundum operationem vero, in quantum ea quæ sunt perfectioris natura, sunt magis potentia ad agendum. Sic igitur, ut Augusti­ nus dicit, in libro de Fide ad Petrum (cap. 1) : Æqualitas intelligilur in Patre, et Filio, et Spiritu Sancto, in quantum nullus horum alium aut præcedit æternitatc, aut excedit magnitudine, aut superat potestate. » — Hæc ille. Et, ibidem ad 2um, dicit quod æqualitas et simi­ litudo in divinis attenditur secundum quantitatem virtutis. Ait enim sic : « Secundum quod attenditur æqualitas secundum quantitatem virtualem, æqua­ litas includit similitudinem et aliquid plus; quia excludit excessum. Quæcumque enim communicant in forma una, possunt dici similia; sicut si aer dica­ tur esse similis igni in calore; sed non possunt dici æqualia, si unum altero perfectius formam illam participet. Et quia non solum una est natura Patris et Filii, sed etiam æque perfecte est in utroque; ideo non solum dicimus Filium esse similem Patri, ut excludatur error Eunomii, sed etiam dicimus aequalem, ut excludatur error Arii. » — Hæc ille. Tertia conclusio cat quod licet Filius æquetur Patri, non tamen econtra; et eodem modo de Spiritu Sancto, qui licet æquetur Patri et Filio, nullus tamen rorum sequatur Spiritui Sancto. Istam j)onit, ibidem, sanctus Doctor, I art., ad 3”"*. Dicit enim quod qualm iniinitæ, sic et coin mensuratur, Unde non plus esi de ratione commensurationis finitas, quam de ratione æqualitatis aut roæquationis. J 2. — CONTIIA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. - Secundo loco arguit cuntra secundam conclusionem. Primo sic. Sicut se habet similitudo ad identita­ tem, sic el ©qualitas videtur habere se ad eam, ubi æqualitas fundatur super essentia (α) sicut et simi­ litudo et identitas. Sed constat quod similitudo et identité fundabe su per essentiam idem sunt. Socrates enfin et Plato sunt consimiles essentialiter, et sunt idem; nec sunt idem aliter, nisi identitate similitu­ dinis. Unde Philosophus, 1. Topicorum (cap. G), agens de identitate generis el speciei, determinat ile consideratione similium, innuens quod non est aliud talis identitas quam similitudo. Et Commentator, 12. Metaphysics (comm. 39), dicit quod intellectus considerat indivisorum similitudinem, et ponit eam unam intentionem generis vel speciei, et sic de aliis universalibus; per hoc innuens quod identitas speci- ( fica non est nisi quædam similitudo. Ergo nec æqualitas erit nisi quædam identitas, et quædam simili- 1 tudo. Secundo sic. Sicut se habet fundamentum ad ' fundamentum, sic se videtur habere habitudo ad ! habitudinem. Sed fundamentum identitatis est essen­ tia; æqualitatis vero, gradus essentiæ. Probatum est autem supra, quod gradus essentiæ non differt ab essentia. Ergo æqoalitas et similitudo ac identitas non videntur differre. Tertio sic. Si similitudo rtœqu alitas, prout distin­ guuntur inter se et ab identitate, fundarentur super forma substantiali, tunc debuisset Aristoteles pro proprietate substantia* assignare quod secundum eam aliquid dicitui simile vel dissimile, æquale vel in­ aequale; quod tamen non facit; sed quod est pro­ prium qualitatis secundum eam simile vel dissimile dici, secundum quantitatem vero æquale vel inae­ quale. Ergo similitudo et æqualitas, prout fundantur in substantia, non differunt ab identitate. Quarto sic. Philosophus, in Predicament is (>) meniia. — eue Pr. (cap. de Quanto), dicit quod affectio et dispositio æqualis et inæqualis non multum dicitur, sed similis; et album æquale vel inæquale non mul­ tum dicitur, sed simile; per hoc innuens quod æqualitas quæ attenditur penes gradum albedinis et cujuseumque qualitatis, non dicitur proprie æqualitas, sed magis similitudo. Et similiter Philosophus, 5. Afetaphysicæ ( t. c. 20), et Commentator, ibidem, jionunt plures modos similitudinis, quorum primus est participantium eamdem qualitatem secundum magis et minus et in eodem gradu, secundus vero participantium eamdem qualitatem secundum magis el minus (6); per hoc innuens quod inæqunlitas est minor similitudo, perfecta autem similitudo includit æqualitatem. Hoc autem non esset, si æqualitus et similitudo essent duæ habitudines, prout fundantur super eamdem essentiam. Ergo identitas et simili­ tudo et aequalitas, prout fundantur super eodem, non vitientur distingui. § 3. — CONTKA TERTIAM CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli. — Tertio loco arguit (ibid., ari. 6) contra tertiam conclusionem. Primo sic. De duabus lineis sic dicitur verbal iter quod una æquatur alteri, sicut quod sil æqualis, nominaliter pronuntiando. Sed constat quod una linea ab alia æqualitatem non accipit. Ergo non est de ratione ejus quod alteri verba liter coæquatur, quod æqualitatem ab illo accipiat. Secundo sic. Quamvis coæquari æqualitatem signi­ ficet per modum fluxus el fieri, sicut verbuin, non tamen significat quod ab illo cui dicitur coæquari accipiat æqualitatem; sicut nec si aliquid dicitur lucere, propter hoc intelligilur quod lucem accipiat. Unde, si duæ magnitudines coæquantur, non pro­ pter hoc sensus est quod una ab alia aliquid sumat. Consuetum enim est dici de duobus similibus, quod unus assi mihi tu r alteri, nec propter hoc datur intelligi quod unus ab alio similitudinem accipiat. Ergo, pari ratione, dici poterit Patrem Filio assimiler!, absque hoc quod ab illo (a) aliquid accipiat. Tertio sic. Nihil aliud est coæquari nisi actus pri­ mus æqualitatis ; sicut lucere est actus primus lucis ; unde lucere est lux posita in actu, et in exercitio, et in usu lucendi, ut supra dictum est, dum ageretur de essentia el esse. Sed manifestum est quod Paler est in actu el exercitio coætpiandi cum Filio; non solum enim halæt æt similis secundum speciem aut genus. Ibi ergo identitas non est similitudo. Et tamen fun­ datur super essentia identitas specifica tamquam similitudo specifica. Patet quod non omnis simili­ tudo fundata sujier essentiam est identitas secundum essentiam, ut patet in Socrate et Platone; ner e converso omnis identitas secundum speciem est simi­ litudo secundum speciem, ul plet loquendo de uno supposito. El causa dicta est : quia similitudo et æqualitas important distinctionem , non autem identitas; secundo, quia similitudo et æqualitas non requirunt unitatem in numero illius super quod fun­ dantur, sed identitas requirit unitatem secundum numerum illius easentiw, si dicatur identitas sim­ pliciter, vel ipsius speciei aut genens, ita quod non sint similes species vel similia genera, sed una spe­ cta et unum genus ; et hoc, si sit identitas secundum quid, cujusmodi est identitas generis aut speciei. Aii secundum, conceditur totum argumentum, loquendo de divinis. In aliis autem, dico quod fun­ damentum identitatis quandoque est idem cum fun­ damentis similitudinis et squalitatis, quandoque autem non. Ad tertium negatur prima conditionalis. Tum quia similitudo non attenditur secundum formam substantialem, nisi prout illa induit modum quali­ tatis, eo modo quo differentia dicitur qualitas ; nec æqualitas, nisi prout illa accipit modum quantitatis, qui consistit m hoc quod est habere quamdam divi· •ibilitatem, et hoc aut intrinsecam, continuam vel discretam, vel extrinsecam, quæ attenditur secundum numerum objectorum in quæ aliquid potest, vel hujusmodi, ct ita vocatur quantitas virtutis. Tum etiam quia licet illæ tres habitudines quandoque possint fundari super eadem forma substantiali, quandoque tamen non possunt; Socratis enim ad seipsum est identitas, non tarnen similitudo aut æqua­ litas. Ad quintum, conceditur quod, stricte accipiendo similitudinem, illa non fundatur nisi super quali­ tate quæ est accidens; nec æqualitas, nisi super quantitate quæ est accidens. Sed non ita stricte accipiendo, similitudo non solum fundatur super qualitate, sed super illud quod signatur ul qualitas; et idem dico de aequalitate. Et ita intelligo prunam auctoritatem. — Ad secundam vero, dico quod non concludit nisi quod similitudo et æqualitas et iden­ titas, cum habeant idem fundamentum, sunt eaedem secundum rem, non tamen quin distinguantur ratione. Nam, licet 1res personæ sint similes, et æquales, et eædein in una re, tamen similitudo ibi attenditur prout illa forma significatur ut qualitas; æqualitas vero, ul illa significatur per modum quantitatis; et tam similitudo quam æqualitas exigit distinctionem suppositorum· Identitas autem ibi attenditur secun­ dum quod illa forma significatur ul essentia una in numero, nec requirit distinctionem suppositorum. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta tertio loco inducta respondetur; et Aalel quod argumentum non concludit. Licet enim de ratione ejus quod æquatur alteri, non sit quod acci­ piat suam quantitatem ab illo, lamen d·» ratione ejus est quod capiat quantitatem quam illud babebal prius ; hoc autem in creatis fit per accessum et motum ; in divinis autem per originem ejus quod DISTINCTIO XIX. — QÜÆSTIO III. esta principio suo. Undo argumentum procedit de significato formali, nos autem hic de materiali. El præterea : non oportet esse omnimodam similitudi­ nem inter hanc ct illam æquationcm ; sufficit enim ibi analogia, el non requiritur univocatio, in quo saepissime arguens decipitur,dum arguit contra san­ ctum Doctorem. Arguit enim sic : Si æquatio in divinis in hoc consistit, ergo in creaturis similiter; et constat laies deductiones parum valere. Ad secundum, dico eodem modo. Λ<1 tertium negatur major. Non enim sic se habet æquari ad squalitatem, sicut lucere ad lucem, sed sicut albari ad albedinem, vel calefieri ad calo­ rem ; quæ verba dicunt motum vel accessum ad for­ mam, el non actum formæ primum. Ad quartum dicitur — Hæc ille. — Ecce quam clare dicit quod veritas rei, quæ fonnaliter in ipsa esi, est entitas rei, etc.; et non dicit quod sil respectus. Probatur conclusio secundum sanctum Doctorem, 1. Sentent., dist. 19, q. 5, art. 1, ubi sic ait : « Eo­ rum, inquit, quæ significantur nominibus, triplex invenitur diversitas, Quædam enim sunt quæ secun­ dum totum esse completum sunt extra animam ; et hujusmodi sunt entia completa, sicut homo et lapis. Quædam autem sunt quæ nihil habent extra ani­ mam, sicut somnium, el imaginatio, et chimera. Quædam autem >unl quæ habent fundamentum in re extra animarn, sed complementum rationis eurum, quantum ad illud quod est formale, est per operatio­ nem animæ; ut patet in universalibus. Humanitas Tertia conclusio est quod veritas, prout est In enim est aliquid in re, non tamen ibi habet ratio­ Intellectu, non est relatio ndæqiiatlonis, sed est nem universalis, cum non sit extra animam aliqua cognitio vel species aut conceptus adæquntua humanitas multis communis; sed secundum quod rei, vel ndaupiaiis slid rem ; sic quod veritas sup­ accipitur in intellectu, adjungitur ei per operatio­ ponit pro tali absoluto quod est in Intellectu, nem intellectus intentio, secundum quam dicitur sed ultra illud absolutum dicit respectum con­ species. Et similiter de tempore, quod habet funda­ form Itatis vel adaupiatlonis ad rem Intellectam. mentum in motu, scilicet prius et posterius ipsius motus; sed quantum ad illud quod est formale in Prolmtur (C) conclusio : quia veritas, prout tempore, scilicet numeratio, completur per opera­ est in re, dicil entitalem rei cum respectu ad intel­ tionem intellectus numerantis. Similiter dico de lectum ; ergo a simili, veritas quæ est in intellectu, veritate, quod habet fundamentum in re, sed ratio dicit aliquod absolutum quod est in intellectu cum ejus completur per actionem intellectus, quando respectu ad rem. Antecedens patet per secundam adlicet apprehenditur eo modo quo est. Unde dicit conclusionem. — Et confirmatur tam ista quam illa. Philosophus, 6. Metaphysics ( t c. 8), quod verum Quia’, si veritas formalitcr esset respectus rationis, el falsum sunt in anima, sed bonum ct malum ita quod nomen veritatis pro respectu supponeret, tn rebus. Cum autem in re sit quidditas ejus et non video quomodo Deus sit veritas; si vero dicat suum esse, veritas fundatur in esse rei magis quam respectum realem, cum in divinis non sint nisi in quidditale, sicut el nomen entis ab esso imponi­ quatuor relationes reales, ]>aternitas, filiatio, spira­ tur; et in ipsa operatione intellectus accipientis esse tio, processio, non est facile lingere quæ illarum rei sicut est per quamdam similationem ad ipsum (C), (s) funi. — Om. Pr (€) tptum. — tpiam Pr. (e) talia. — tota Pr. (β) Probatur. — patet Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO HI. dicatur solum veritas vel .simul. — Item : bonitas rei non dicit solum respectum ad voluntatem, ila quod illo respectus essentialiter sil bonitas rei; sed dicit esse vel essentiam rei cum tali tabitudine, modo præexposito; ergo ita erit de veritate. Quarta conclusio est quod quælibet re* creata extra nnlinam oxmImIciis, potest dici vera triplici veritate, scilicet : veritate quæ est formalitcr in re; secundo, veritate quæ est Deus; tertio, veritate quæ est in Intellectu creato. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, de Veri· tute, ubi supra (<|. 1, art. 4), et fuit posita in quae­ stione de vestigio, ubi late allegavi dicta sancti Docto­ ris. Potest etiam haberi ex dictis ejus in prima con­ clusione allegatis, etc. B. — OBJECTIONES § 1. — CONTBA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Aureoli. — Sed arguit Aureolus (dist. 19, q. 3, ari. 2), contra primam conclusio­ nem, el specialiter arguit quod res non dicuntur vera! ex conformitate ad intellectum divinum. Primo sic. Penes illum enim intellectum non sumitur necessario ratio veritatis in rebus, quo non considerato, adhuc potest circa res veritas appre­ hendi. Sed manifestum est quod, non considerato aliquo ordine ad intellectum divinum, adhuc judi­ cari potest de rebus an sint vene vel falsæ. Non enim argentarius, dum judicat an argentum sil verum vel falsum, vel de aliquôan sit lapis pretiosus vel vitrum, recurrit ad ideas quæ sunt in mento divina; nec enim eas novit, nec forte credit. Unde Philosophus, 1. Ethicorum (cap. (>), loquens contra Platonem, dicit quod non magis erit miles qui ideam contem­ platus est, nec magis textor vel faber, innuens quod idcæ non dirigunt (a) activitatem in operando aut in judicando. Ergo veritas non consistit in hoc quod res conformatur ad intellectum divinum. Secundo sic arguit. Mathematicus et omnis sciens considerat veritatem in conclusionibus propriis· Sed manifestum est quod veritatem non judicat circa eas ex ordine ad intellectum divinum ; alias omnis sciens esset theologus. Igitur idem quod prius. Tortio sic. Impossibile est non (€) ignorare conformitalem aliquorum conformium, nisi cognoscan­ tur conformia quæ sunt extrema illius conformitatis. Sed constat quod divinus intellectus, et ideæ quæ sunt in Dio, a nobis nnn cognoscuntur. Ergo nullus potest judicare utrum aliqua res illi intellectui sit conformis; et per consequens nullus sciet aliquam veritatem ex puris naturalibus. (3) dirigunt — di/linguunt Pr. (6) non. — Om. Pr. 150 II. Alia argumenta Aureoli. — Secundo loco arguit quod veritas non est conform ita 5 actus intel­ lectus ad rem extra. Primo sic. Constat enim, inquit, quod veritas est perfectio simpliciter, et quod attribuitur primo principio in summo. Sed hoc non attribuitur sibi ratione alicujus conformitatis aut resjwctus ad rem extra : non quidem realis, quia in eo relatio realis non est; nec etiam rationis, quia tunc circumscripto actu intellectus, veritas non esset in eo. Ergo veritas non consistit formalitcr in conformitate intellectus ad rem, nisi forte illa veritas quoi respicit intellectum, quoniam intelligcre contingit ad illud quod debetur secundum propriam naturam per hoc quod rei con­ formatur. Unde possibile est quod ratio veritatis sit in intellectu propter conformitatem ; sed quod hoc sit ratio ventatis simpliciter, impossibile est. Secundo sic. Illud quo non considerato invenitur veritas in multis rebus, non includitur in ratione veritatis simpliciter. Sed inquirens de duobus lapi­ dibus quis sil verior, non aspicit ad intellectus conformi talem. Ergo in hujusmodi conformitate non consistit fonnaliter ratio veritatis simpliciter. — Et si dicatur quod res sunt vera» causaliter, per hoc quod sunt apta nata non decipere intellectum ; — dicen­ dum quod, non habito respectu ad intellectum, l'es judicantur ver.r per hoc quod assequuntur naturam propriam, et falsæ dum non assequuntur. — Hæc ille. III. Argumenta Durandi et Hervæi. — Tertio loco, contra eamdem conclusionem arguunt Durandus et Hervæus(apud Aureolum, ibid·, art. 1), probando quod veritas sit in intellectu tantummodo objective. Primo sic. Illud enim quod est objectum intelle­ ctus. est objective in eo. Sed verum est objectum intellectus. Ergo est tantummodo objective in intel­ lectu. Secundo sic. Philosophus. 6. .Vetap/iysic«r(t.c.4), dividit ens in ens verum quod est in anima, el ens reale quod est extra; quare, si divisio sil bona, necesse est ut unum dividentium non contineatur sub alio. Sed si verum haberet esse reale et subjecti­ vum alicubi, contineretur sub aliquo decem pnedicamentorum, el ila sub ente reali, et ita sub altère dividentium. Ergo necesse est ut habeat tantummodo esse intentionale et ubjectivum. cum non sit alicubi subjectivo. Tertio. Quia quando aliquod nomen convenit plu­ ribus ita quod per unum illorum competit cæteris, per prius convenit illi uni quam caderis ; sicut esse sanum convenit polioni, diætæ, cibariis, et animali, sed quia cæteris convenit per habitudinem ad sani­ tatem animalis, ideo animali primo compotit esse sanum. Sed manifestum est quod esse verum conve­ nit pluribus, utpote propositioni, et intellectui, et LIBRI I. SENTENTIARUM rei extra, el rei ul est intellecta ; esse autem verum modum signati, et aliis per modum signi. Sed veri­ non convenit propositioni, nisi ut est designativum tas attribuitur orationi et intellectui sub ratione rei quæ intelligitur et quæ habet esse intellectum ; signi et cujusdam conformitatis ejus ad rem extra; cl similiter, intellectus verus non dicitur, nisi quia quia veritas intellectus non est aliud quam adæquatio e*t apprehensi vus veri objecti; res extra etiam non et conformilas ejus ad rem, secundum vulgatam ejus diciturvera secundum illud esse quod habet extra, diffinitionem. Ergo formalius et principalius est in nisi quia nata est causare apud intellectum appre­ re quam in intellectu. Septimo. Quandocumque aliqua convertuntur, hensionem conformem suæ entitati, et falsa per oppositum Ergo ratio veri primo et principaliter ubi est unum principalius, el reliquum. Sed ens et repentur in re prout est cognita, et secundum quod verum convertuntur, et veritas et entitas. Igitur, est in anima objective. cum entitas principaliter sit in rebus extra, et veritas Quarto. Ita se videntur habere verum et falsum, principaliter ibi erit. sicut genus et species et cætera universalia. Sed genus el species sunl respectus rationis consequentes V. Argumenta aliorum. — Ulterius arguitur rem prout esi cognita, et ha bent esse object i vu m inani­ (apud Aureolum, ibid.) quod æqualiter sit ubique. ma. Ergo veritas erit in anima principaliter objective. Primo (a). Quia intellectus el scientia sunt vero­ rum. Sed scientia potest esse de actibus intellectus, IV. Argumenta aliorum. — Ulterius arguitur et de re extra, el de secundis intentionibus, el aliis ab aliis (apud Aureolum, ibid.), quod veritas prin­ quibuscumque; omnia namque sunt intelligibilia et cipaliter sil in rebus, secundum suam formalem cognoscibilia. Ergo veritas est ubique. rationem. Secundo. Quia Anselrnus, in libro de Veritate, Primo sic. Quandocumque aliquid inest duobus, ostendit veritatem esse in enuntiatione, c. 2; et in uni tamquam causæ, alteri tamquam causato, per opinione, c. 3; et in voluntate, c. 4; et in actione (6), prius el principalius inest causæ; unde, quia ignis c. 5; et in sensibus, c. 6; et in essentiis rerum, est causa caloris in omnibus calidis, ideo per prius c. 7; et summam veritatem esse in Deo, c. 10; et el principalius dicitur calidus, secundum Philoso­ finaliter concludit quod una sit veritas in omnibus phum, 2. Metaphysics (t. c. 4). Sed veritas rei veris, cap. 13. Sed hoc non esset, nisi ratio veritatis causa est veritatis in intellectu el oratione, ut dicit esset æqualis ambitus cum ente. Igitur, etc. Philosophus, in Prirdicamentis (cap. 3); quia ab Tertio. Nam Anselrnus, ubique in illo libro, eo quod res est, etc., similiter opinio et intellectus. ostendit quod non est aliud esse verum quam esse Igitur veritas per prius et principalius est in rebus. illud quod unumquodque esse debet; unde actio est Secundo sic. Verum est objectum intellectus; vera, quando est talis qualis esse debet; et eodem intellectus enim verorum est, 1. Posteriorum modo lapis est verus, quando est id quod osse debet. (t c. 44). Sed res extra sunt prima objecta intelle­ Et ex hoc elicit Anselrnus quod non est aliud veritas ctus, non species aut actus; alioquin omnis cognitio quam rectitudo ejus rei in qua est, quæ est perce­ esset reflective. Ergo et veritas prius el principalius ptibilis sola mente. Sed manifestum est quod recti­ est in re extra. tudo rei cujuslibel est in ipsa; et esse secundum Tertio. Illud quod communicatur a Deo omnibus debitum, est in qualibet re quæ sic est sicut debet· creaturis, videtur esse in rebus. Sed Philosophus Ergo veritas est in omnibus in quibus esse el entitas dicit, 2. Metaphysics (l. c. 4), quod primum prin­ repentur. cipium est causa veritatis et entilatis omnibus, et habent se omnia ad entitalom sicut ad veritatem. § 2. — Contra secundam conclusionem Ergo veritas est in rebus. Quarto Nam Augustinus dicit, 8. de Trinitate, I. Argumenta Aureoli. — Contra secundam c. 2, quod idem est magnitudo quod veritas; et conclusionem arguit Aureolus (ibid., art. 2). Vult quod illud majus est, quod verius. Sed constat enim primo probare quod ratio in qua consistit veri­ quod magnitudo est in rebus. Ergo et veritas. tas, non sit aliqua conformitas aut respectus. Et Quinto.Verum et mnnifestativum sui, videntur esse arguit idem. Sed constat quod res manifestant se per suas Primo sic. Dicit enim Hilarius (lib. 6. de Trini­ actualilates. Quod enim est in potentia, ignotum est; tate), quod Deus est veritas subsistens. Sed manife­ et quod ed actu, e>t manifestum, 0. Metaphysics stum est quod nec conformitas aut alius respectus i l. · 20). Igitur, ete Subsistere potest, ut dicit Commentator, 7. Meta­ Sexto. Quando aliquid attribuitur alicui per physics, com. 48; dicit enim quod subsistentia non modum signi et cujusdam conformitatis, alteri vero sunt de genere relativorum. per modum signati et ejus cui lit conformatio, isti ultimer videtur formalius et principalius attribui; (α) Primo. — Probatio Pr. sicut patet de sanitate, quæ attribuitur animali per (β) actions. — auctoritate Pr. .'--rr DISTINCTIO XIX. - QUÆSTIO III. Secundo sic. Nulla perfectio simpliciter, importai confonnitatein aut aliquem talem respectum. Sepa­ rat enim Anselrnus, in Monologio, cap. 15, a numero perfectionum simpliciter, habitudines rela­ tivas. Se est annexa, nec aliqua diminutio natura· suæ est sibi annexa nec possibilis annecti, est \era in summo; el talis est natura divi­ nitatis; unde divinitas est quid verissimum propter omnimodam sinceritatem, quia nihil est nisi divini­ tas sincera el pura et segregata ab omni alio. Conse­ quenter vero quidditas rerum positarum in esse con­ cepto dicitur rei veritas, quoniam accipitur precise ab omni extraneo; et si poneretur humanitas, aut quævis alia quidditas, sic exsistere sincere in rebus absque omni accidente el diminutiunc sui, illa dice­ retur vera humanitas. Consequenter vero res exsi­ stentes, quanto plus parlici|>ant de hujusmodi veri­ tate et quidditate, tanto dicuntur venons. Ergo manifeste apparet quod ratio veritatis consistit in segregatione omnis exlraneæ rationis; sicut unitis consistit in indivisione, etc. G. — SOLUTIONES § 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta primo loco contra primam conclusionem facta, dico, Ad primum quidem, quod minor est falsa, et contra Augustinum, quasi in infinitis locis. Nam, in libro de Vera Religione (cap. 30, 31), dicit quod secundum veritatem divinam de omnibus judicamus. Item. 12. Confessionum (cap. 25), dicit : Si ambo videmus verum esse quod dico, ubi quxso hoc videmus? nec ego utique in te, nec tu in me, sed ambo in ipsa quæ supra mentes nostras est, incommutabili veritate. Item, 9. de Trinitate (cap. 7), dicit quod in æterna veritate, ex qua omnia facta sunt, formam (γ) secundum quam sumus, ct secundum quam vel in nobis vel in cor­ poribus vera et recta ratione quid operamur, visu mentis conspicimus, atque inde conceptam rerum veracem notitiam apud nos habemus. Item, 12. de Trinitate (cap. 2) : Rationis est judicare de istis corporalibus secundum rationes incorporales et (3) trrani. — ubique Pr. (6) rinfura·. — nalurtj I*r (γ) formam. — forma autem Pr IL - Ii 162 LlBHl I. SENTENTIARUM sempiternas, qua· nisi supra mentem humanam essent, incommutabiles profecto non essent Et infinita consimilia dicit. Qualiter autem intelligendum sil quod dicit, et quomodo incommutabilem veritatem vel illas ratio­ nes ælemas in hac vita videamus, et secundum illas do omnibus judicemus, docet sanctus Doctor, 3. Contra Gentiles, cap. 47; et I p., q. 12, art. I 1. ad 3··; et q. 84, art. 5, per totum ; et de Veritate, q. l,art. 4, ac 5; ct in mullis aliis locis. Unde, Contra Gentiles, ubi supra, dicit : « Deus, inquit, speciali modo est in anima, in quantum veritatem cognoscit. Sicut igitur anima ct res alia· dicuntur vera quidem in suis naturis, secundum quod simi­ litudinem illius summæ natura habent, quæ est ipsa veritas, cum sit suum intelligere, et suum inlvlligere sil suum esse ; ita illud quod per animam est cognitum, est verum, in quantum illius divinæ veri­ tatis, quam Deus cognoscit, similitudo quædam in ipsa exsistit. Unde et glossa, super illud Psalm, (11, v. 2) : Diminuite sunt veritates a /iliis homi­ num, dicit quod sicut ab una facie resultant mulla* facies (i) in speculo, ita ab una prima veritate resui· tant multæ veritates in mentibus hominum. Quam­ vis autem diversa a diversis cognoscantur et credan­ tur vera, tamen quædam sunt veni in quibus omnes homines concordant, sicut sunt prima principia intel­ lectus tam speculativi quam praeli ci, secundum quod naturaliter in mentibus hominum divinæ veritatis quasi quædam imago resultat. In quantum ergo quælibct mons quidquid per certitudinem cognoscit, in his principiis intuetur, secundum quæ de omni­ bus judicatur, facta resolutione in ipsa, dicitur omnia in divina veritate vel in rationibus æternis videre, ct secundum eas de omnibus judicare. » — II rc ille. Prima parte etiam, q. 84, art. 5, dicit. « Aliquid dicitur in alio dupliciter cognosci. Uno modo, sicut in objecto cognito; sicut aliquis videt in speculo ea quorum imagines in speculo resultant. Et hoc modo anima in statu pnesentis vilæ non potest videre omnia in rationibus æternis; sed sic in rationibus æterniscognoscunt omnia beati, qui Deum vident et omuia in ipso. Alio modo dicitur aliquid cognosci in alio sicut in cognitionis principio; sicut si dicamus quod in sole videntur ea quæ videntur per solem. Et sic necesse est dicere quod anima humana omnia cognoscit in rationibus æternis, per quarum partici­ pationem omnia cognoscimus. Ipsum enim lumen intellectuale, quod in nobis est, nihil est aliud quam quædam participata similitudo divini luminis, in quo continentur omnes rationes ætemæ. Unde in Psalmo (i. v. 0, 7) dicitur : Multi dicunt, quis odendd nobis bona? cui quæstioni res|«ndet Psal­ mista, dicens Signatum est supernos lumen vul­ (al facitt, — Om Pr­ tus tui, Domine, quasi |x?r ipsam sigillalionem divini luminis in nobis omnia alia demonstrantur, v — Haye ille. Ex quibus patet qucxl nullus in hac vita ve! in alia latest judicare aliquid esso verum vel falsum, nisi ex conformilale rerum de quibus judicatur ad ratio­ nes ælemas; et hoc, vel aspiciendo illas rationes in seipsis, sicut faciunt benti, vel aspiciendo ad lumen naturale, quod est quædam jkirlicipatio earum, sicut faciunt illi qui non judicant ex visione Verbi, sive sint viatores, sive sint in termino. — Et sic patet ad munia argumenta |X)$ita primo loco. II. Ad alia argumenta Aureoli. — Ad alia vero secundo loco inducta, dicitur, Ad primum quidem, sicut ad secundum et pri­ mum argumentorum primo loco contra secundam conclusionem factorum. Concedo enim majorem, el minorem similiter, scilicet quod nulla perfectio sim­ pliciter attribuitur Deo ratione respectus, sed ratione alisoluli ; ventas enim dicit perfectionem intellectus, el est quid absolutum, quod tamen concomitalur respectus. Sicut enim bonitas non dicit purum respe­ ctum, sed quid absolutum, quod tamen concomita­ lur respectus; ita et veritas. Ille autem respectus quem dicit veritas, non est in Deo secundum rem, sed secundum rationem, sic quod dum intellectus intelligit rem quæ est Deus, secundum quod illa res est veritas, id est, sub ratione veri, oportet quod non solum inlelligal absolutum in se, sed in ordine ad intellectum cui est conforme illud absolutum, non tamen quod intelligal esse in Deo vel in intelle­ ctu divino aliquem respectum realem (a), sed intelligit absolutum relative, scilicet in quadam ratione quæ représentât Deum et respectum ejus ad intellectum. Ad secundum negatur minor, ut per pradicta patet. III. Ad argumenta Durandi et Hervæi. — Ad primum Durandi et Hervæi , dicitur quod solum concludit quod veritas est objective in intellectu, non autem quod solummodo objective. Unde dico quod veritas, vel verum sub ratione veri, non est per se objectum intellectus, licet sil passio objecti intellectus, ut intellectum in actu, ut alias latius dictum est (dist. 2, q. 1, art. 1. conci. 2). Illud autem quod taliter est objectum intellectus, potest in sui ratione includere aliquid facium per intelle­ ctum, ve) esse formaliter in intellectu. Ad secundum dico quod argumentum concludit quod verum, in quantum hujusmodi, dicit aliquid non realc, scilicet respectum rationis; el hoc come­ ditur Cum hoc tamen stat quod dicit aliquid reale materialiter, et illum respectum formaliter; sicut ia) aliquem rewpreluni realem — Um. Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO III. <63 exempli 11 catum est de tempore et de universalibus, m secunda conclusione. Ad tertium negatur minor, quoad illam partem qua dicitur quod intellectus non dicitur verus nisi quia est npprehensivus veri objecti extra. Hoc enim falsum est. Prius enim natura intellectus apprehen­ dit rem vere, (piam res sit vera; quia causa quod ressil vera, est quia adæquatur intellectui habenti speciem rei perfectam, vel perfectum judicium. Si enim loquamur de intellectu qui est causa rei, notum est quod dicitur sicut de intellectu divino respectu naturalium, et de intellectu creato respectu artificialium. Si autem loquamur de intellectu qui movetur a re, adhuc prius est veritas in tali intel­ lectu quam in re, loquendo de veritate quam res habet in online ad illum intellectum creatum; quia verum dicit terminum motus cognitivi, ille autem est principaliter in intellectu, ut ponit sanctus Tho­ mas, 1. q., de Veritate, art. 2. Veritas enim quoad suum formale, scilicet quoad ultimam differentiam constitutivam rationis, dicit respectum adæquationis in essè cognito, ita quod respectus adæquationis inter cognitum in actu et cognitum in potentia complet rationem veritatis. Res autem, ut cognita in actu, est in cognoscente per suam speciem; extra cognos­ centem vero, est cognitum in potentia. Res autem, ut est in cognoscente, non est aliud a specie sui in cognoscente. Et ideo, sicut cognitum in actu principa­ lius est verum quam cognitum in potentia; ita. illud quod est in intellectu est verum principalius quam illud quod est extra, ut extra est. Ad quartum dicitur quod argumentum concludit verum, sed non ad intentionem arguentis. Dico enim quod veritas dicit respectum consequentem rem ut est in anima. Sed res, ut est in anima vel in intellectu, non est aliud a specie rei. Et ideo dicere quod Species vel forma rei in anima est primo vera, el quod res ut est objective in anima est primo vera, idem est dicere, si bene intelligatur. prius tempore quam in intellectu nostro; sed ratio veritatis perfectius salvatur in intellectu quam in re extra, ut extra est. Ad quartum dico quod veritas est essentia rei non absolute, sed cum respectu ad intelle­ ctum. Ad quintum dico : Si per dicat causam veritatis et fundamentum, dico quod res est vera per suam essentiam, et manifestativa sui per essentiam. Si autem dicat tantum quo aliquid est formaliter verum, vel manifestalivum sui, falsum est. Sicut in aliquo exemplo : Socrates est pater per generare uno modo, non autem alio mc*do, sed per paternitatem; quia ly per dicit quandoque causam effectivam, quando­ que formalem. Ad aextuin, dicitur quod minor est falsa ad men­ tem majoris; non enim ventas intellectus est signum veritatis rei, sicut minor debet subsu mere. Sed con­ ceditur bene quod intellectus dicitur verus quia est conformis rei extra, non quod ista veritas sit signum illius. Unde major debet intelligi quando attributio illa fit quantum ad illud in quo unum est signum et aliud signatum; cujusmodi non est in proposito. Non enim veritas intellectus est signum veritatis rei, et quantum ad rationem veritatis fit attributio secundum magis et minus; sed illud in quo funda­ tur veritas intellectus, vel forma intelligibilis, est signum illius in quo fundatur veritas rei. Simile autem de sanitate non \alet; quia sanitas medicina? vêl urinæ est signum sanitatis animalis, non autem ipsius animalis. Ad septimum, dicitur quod major est falsa, nisi intelligatur quantum ad illa penes quæ convellun­ tur. Et ideo, quia ens et veruin convertuntur solum quoad supposita, non quoad constitutivum rationis utriusque, ideo ubicumque est suppositum entis, est suppositum veri ; sed non oportet quod ubicum­ que est principaliter formale entis, scilicet esse, sil formale veri, scilicet respectus adæquationis. IV. Ad argumenta aliorum. — Ad primum eo­ rum quæ ulterius inducta sunt, dicitur : (piando ali­ quid convenit causæet causato æquivocis, non oportet qtiod prius causie conveniat formaliter, sed virtualiter ; sicut patet de animali sano el de medicina sana. Ita est in proposito. Ad secundum dico quod verum non est obje­ ctum intellectus primum et per se, sicut illud ad cujus rationem primo aspicit intellectus, sed ejus ratio consequitur intellectum in actu ; sicut intelle­ ctum in quantum intellectum, vel universale in quantum universale, aut abstractum in quantum abstractum, non sunt prima el per se objecta in­ tellectus, sicut quod primo aspicit intellectus, sed sunt quædam consequentia objectum intellectus in actu. Ad tertium, conceditur quod veritas est in rebus V. Ad argumenta aliorum. — Ad primum eorumquæ ulterius sunt inducta, dicitur quod, licet scientia sil tam de entibus in anima quam de entibus extra animam, tamen illa quæ sunt extra animam non objiciuntur scientia?, nisi per hoc quod sunt in anima. Ad secundum, dicitur quod concludit quod verum et ens quoad supposita convertuntur; sed hoc dato, non sequitur quod ubi est principalius constituti­ vum veri, sit principalius constitutivum rationis entis, ut dictum est. Ad tertium dico quod concludit veritatem esse in rebus; sed quod veritas sil in rebus, hoc est quia in eis est respectus ad intellectum divinum vel crea­ tum; et illa veritas quæ est in rebus, est impro­ prie veritas, ut dictum est in conclusione de ve­ stigio (dist. 3. q. 3, art. 1.) LI0R1 I. SENTENT! A H (JM (64 J 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I, Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta contra secundam conclusionem primo loco inducta, respondetur pm quanto impugnant ea quæ dicta sunt. Iste enim vult non solum probare quod veritas non sit respectus, immo quod nec in sui ratione includit aut connotât respectum aut conform i talem. Et ideo, quia ego sustineo secundum, licet non pri­ mum , eapropter, Ad primum argumentorum, dico quod illud solum concludit, quod veritas non sit respectus a divina essentia distinctus, loquendo de veritate divina; non tamen probat quin veritas creata sit respectus; quia non oportet quod veritas dicatur univoce de Deo et creaturis. Verumtamen ego con­ cedo gratis illam conclusionem, scilicet quod veritas non est respectus, nec in Deo, nec in creatura, sed divina veritas est divina essentia, ut probat sanctus Doctor, 1. Contra Gentiles, c. 60. Tamen nos non inlelligimus divinam essentiam esse veritatem, nisi cointelligendo conformitalem ejus ad intellectum suum. Veritas ergo divina, licet quantum ad esse non sil nisi intellectus divinus, vel essentia divina, i tamen secundum rationem addit respectum rationis, negatione divisionis. Ad secundum dico quod nulla perfectio simpli­ citer est respectus, nec includit respectuni secun­ dum esse, ita quod reqiectus pertineat ad esse ejus tamquam intrinsecum. Nihil tamen prohibet ali­ quam perfectionem simpliciter includere respectum secundum rationem, hoc est, quod a nobis non potest concipi ut talis perfectio, nisi coinlelligamus respe­ ctum ejus ad aliquid, quia nomen talis perfectionis est relativum; ut patet etiam de cognitivo, volitivo, beatificativo, qua» dicunt perfectiones simpliciter. Non tamen inlelligimus quod in re sit talis respe­ ctus intrinsecus perfectionum. El hoc forte dicetur quandoque latius, cum loquetnur de relationibus rationis. Ad tertium negatur minor. Non enim |>otesl quis judicare an res sit vera, nisi considerando conformitatem illius ad aliquid, utpotoad rationem rei, quæ est in mente Dei vel creature ; ul illud judica­ tur esse verum aurum ab artifice vel argentario, quod assequitur rationem auri, quam habet ille in mente de quidditate auri, quam concepit, scilicet rationem, ex auditu vel visu, aut aliqua perceptione, aut investigatione. II. Ad alia argumenta Aureoli. — Ad pri­ mum eorum quæ secundo loco inducta sunt, nega­ tur minor. Illa enim segregatio nunquam faceret lapidem esse veram margaritam . immo nec esset in lapide, nisi prius esset in eo adsequatio ad ideam I divinam. Non enim ideo lapis ille est segregatus ab omni privativo ahTmjus participantis ad margaritam, nisi quia habet oppositum privationis; cum privatio non tollatur nisi per habitum oppositum. El ita prius inest conform itas ad ideam, quam segregatio a privatione conformitatis. Ad secundum negatur minor. Puritas enim consi­ stit in negatione, veritas autem in |>ositione; et sic non sunt idem, nisi quoad supposita. — Ad dictum Augustini, dicitur quod expositio quam facit arguens nulla est; per illud enim non innuitur quod veritas sit puritas, sed quod sit magnitudo, quæ dicit quid positivum. Ad tertium negatur minor. Dico enim quod gra­ dus in veritate non accipiuntur de per se quantum ad illam segregationem, nisi consecutive, in quan­ tum accipiuntur penes conformitalem ad ideam in se, vel ad ideam relucentem in intellectu nostro for­ mante quidditates rerum. Ad illam nutem conformitalem sequitur segregatio, vel negatio illa. Carentia enim actus privationis posterior est habitu tollente privationem, sicut effectus est posterior sua causa; iiicxb» habitus qui tollit illam carentiam, est con for­ mitas prædicta. Ad argumentum facium in pede quæstionis, respondet sanctus Doctor, 1 p., q. 16, art. 1, ad 3·®: α Dicendum, inquit, quod licet veritas intel­ lectus nostri a re causelur, non tamen oportet quod in re prius inveniatur ratio veritatis, sicut nec in medici perna prius invenitur ratio sanitatis quam in animali ; virtus enim medicinæ, non sanitas ejus, causât sanitatem, cum non sit agens univocum. El similiter esse rei, et non veritas ejus (a) causai veri­ tatem intellectus. Unde Philosophus dicit quod opiniu el oratio vera est ex eo quod res est, non ex eo quod res vera est. n El hæc t omni­ potens, scilicet Filius,et Spiritus Sanctus; ergo, etc. In 08ituin arguitur. Nam dicit Augustinus, III·. Conhu Maj iminum (lib. 2, cap. 7) : Si Pater non potuit generaro Filium sibi wqualmt. ubi rst omnipotentia Patris9? ex quo videtur nrgiwrc quod posse generare Filium pertinet ad omnipo­ tentiam. \hticulus UNICUS A. — CONCLUSIO In hac quæslione ont unicus articulus. pm quo sit Prima conclusio : quod potentia generandi per­ tinet ad omnipoleiitinm Patris, non nutem ad «iiiinipotentiam simpliciter. Istam ponit sanctus Doctor, de Potentia Dei, q.2, ari. 5, ubi sic ait : « Cum enim potentia in essentia radicari intelligalur, et sit principium actionis, oportet idem esse judicium de potentia el de actione quod de essentia. In divina autem essentia hoc con­ siderandum est, quod propter ejus summam simpli­ citatem, quidquid in Deo est, est divina essentia; mule et ipsæ relationes quibus personæ ad invicem distinguuntur, sunt ipsa divina essentia secundum rem. El quamvis una et eadem essentia sil commu­ nis tribus personis, non tamen relatio unius per­ son® est communis tribus, propter oppositionem relationum ad invicem. Ipsa enim paternitas e.d (3) divina essentia; nec tamen paternitas in Filio inesl, propter oppositionem paternitatis el filiationis. Inde potest dici quod pterii itas est divina essentia, prout psl in Patre, non prout est in Filio ; non enim eodem modo est in Patre et Filio, sed in Filio ul ah altero accepta, in Patre autem non. Non tamen sequitur quod «piamvis paternitatem Filius non habeat quam Pater habet, quod aliquid habeat Pater quod non habet Filius; nam ipsa relatio secundum rationem sui generis, id est, in quantum eat relatio, non habet quod sit aliquid, sed solum quod sit ad aliquid. Quod vero secundum rem sil aliquid. haliel ex illa parte qua inesl, vel ul idem (ύ) secundum rem, ut in divinis, ve) ut Italiens causam in subjecto, sicut in creaturis. Unde cum illud quod est absolu­ tum, communiter sil in Patre el Filio, non distin­ guuntur (γ) secundum aliquid, sed secundum ad aliquid tantum ; unde non |»olest dici quod aliquid halict Paler quod non habet FiliUs, sed quod (3)aliquid Mvuiidiim unum respectum convenit Patii,et secun­ dum alium Filio. Similitei ergo «licendum est *le (а) (б) (γ) (Î) in. — Ad. Pr. ul idem. — eadem Pr. duthiquuntur. — «/tifin^iitfur Pr. quod.— ad Pr. 165 actione et potentia» Nam generatio significat actio* nem cum aliquo respectu, el potentia generandi significat potentiam cum respectu; unde ipsa gene­ ratio e>l Dei actio, *ed prout est Patri* tantum ; et similiter ipsa fiotentia generandi est Dei omnipo­ tentia, sed prout est Patrie tantum (x). Nec tamen sequitur quod aliquid possit Paler, quod non possit Filius; sed omnia quæcumque potest Pater, potest Filius, «piamvis generare non possit, nam generare ad aliquid dicitur. > — Hæc ille. — Et, ad 5"·, «licii : « Sicut una el eadem est essentia trium per­ sonarum, non tamen sub eadem relatione, vel secun­ dum eumdem modum exsistendi est in tribus per­ sonis; ita est ibi de omnipotentia. 1» Eamdem jonit conclusionem. I. Sentent. 9 «list. 20, q. 1, art. 1, ubi sic dicit : < Quamvis Pater habeat paternitatem quam Filius non habet, et paternitas bit aliquid, non tamen Pater habet aliquid qund non halicat Filius; sicut jiatemilas est essentia, non tamen sequitur quod Pater aliquam essentiam habeat «piam non haliet Filius. Si autem Pater haberet sapientiam et non Filius, Pateraliquid halieret quod non haberet Filius; quia sapientia dicit aliquid in sapiente, etiam secundum rationem suam. Similiter cum generare in divinis sil relatio quædam, et sil (6) aliquid, quamvis Paler possit generare el non Filius, non sequitur quod possit aliquid Pater quod non possit Filius; sed liene sequeretur, si Paler posset in tel Ii gere el non Filius, quod Paler posset aliquid quod non posset Filius; sicut Pater est Paler, et esse Patrem est aliquid (γ) es?e, el tamen cum Filius non sit Pater, nullum est esse Patris, quod non sit Filii ; quia omne esse in divinis est essen­ tia? (0). et simihler omne aliquid est ibi vel secun­ dum mtionem essentia?, vel secundum rationem attributorum. » — Hicc ille. Item, I p., q. 12, art. 6, ad 3*w < Dicendum, inquit, «puni sicut eadem essentia quæ est in Patre |ialemitab, est in Filio filiatio; ita eadem est potentia qua Paler general, el «pia Filius generatur. Unde verum «>t quod quidquid |x»test Pater, potest Filius. Nec sequitur ex hoc «puxi Filius poasit generaro; «piin mutatur quid in ad aliquid ; nam generatio in divinis significat relationem. Halwl eiyn eamdem omni|xdciitiam «piam Pater, sed cum aha relatione; quia Pater habet eam ul dans; et hoc significatur cum «luitur quod |X>test generare; Film·* autem ut bUscipieiis; et hoc significatur, cum dicitur quod |K>le>t genviari/ b Hicc ille. — El intendit talem rationem, ul mihi videtur : «pua. cum potentia generandi dicat putentinni cum respectu paternitatis, si Patri «lelicvrrl potentia generandi. Ime non posset (а) Λ \erbo et nmihler uxpie atl lanlutn t om. Pr* (б) ad. - Ad Pr. (γ) aliquid — aliquod Pr. (ί) omne ?j»t· m diiinif eat eiscntix. — omne in divini tMir etl quid Pr LIBRI I. SENTENTIARUM Ι6β esse ex defectu relationis importais, cum Pater hal>eat illam relationem, quæ non auget operatio­ nem nec minuit ; oporteret ergo quod hoc esset ex defectu potentis; et sic non esset omnipotens. In Fdio autem non sic; quia quod Filius non possit in generationem nec habeat potentiam generandi, hoc non est ex defectu potentiæ, sed quia non habet illam relationem quam potentia generandi importat. El ita non potest argui quod non sil omnipotens, ex hoc quod non habet potentiam generandi. Et quod ista sit mens <*jus, palet. Quia, I. Sen· tent. (dist. 20, q. t, art. I ), ubi supra, ad 4··, dicit : « Omnipotentia Dei potest comparari ad ali­ quid, vel sicut ad operatum, vel sicut ad operatio­ nem. Sicut ad operatum, non comparatur ad (a) ali­ quid quod in ipso sit ; quia in Deo nihil est factum ; cl sic omnipotentia est respectu creaturarum solum. Sed comparatur, sicut ad operationem, -ad hoc quod in ipso est, præcipue cum nulla operatio sit ipsius Dei, quæ sit extra essentiam ejus. Unde ■ omnipotentia Patris extenditur el ad generationem, et ad intelligere, et creare, el breviter ad omnia quæ perfectionis sunt ; et propter hoc apparet quod ratio Augustini est efficax. Nec sequitur quod Filius non sit omnipotens, si non potest generare Filium æqualern sibi, ratione pncdicta. Sequeretur tamen in Patre; quia Patri non deesl relatio, quæ signifi­ catur in generatione activa. Unde, si negaretur ab eo jierfectio generationis, oporteret quod esset defectus in ipsa operatione, in quantum ojæratio; et hoc redundaret in defectum potentiæ. Sed a Filio removetur activa generatio non nisi ratione relatio­ nis imporlatæ. Relatio autem, in quantum hujus­ modi, nullum ordinem ad potentiam habet* o — Hæc ille. B. — OBJECTIONES I. Argumenta Aureoli. — Sed contra ista arguit Aureolus (dist. 20, q. 1, art. 1 ) ; et primo, contra hoc quod dictum esi, quod eadem est poten­ tia qua Paler generat, et qua Filius generatur. El primo sic. Impossibile e>t quod |M)tenlia pas­ siva et activa sint eædem formaliter. Sed generare et generari se habent in divinis quasi active el jkissive. Ergo potentia ad generare est omnino diffe­ rens a potentia ad generari; et consequenter non sunt eædem formaliter. Secundo sic. Ad actus genere differentes, necesse est assignare potentias genere differentes. Sed gene­ rare el generari sunt actus genere differentes. Ergo potentia ad generare est omnino differens a potentia ad generari. Tertio sic. Esse generantem et esse genitum non est idem esse. Igitur jwsse generare et posse generari (aj ad — Om. Pr. non est idem posse; et per consequens nec potentiæ erunt eædem. Quarto sic. Posse generare est habere divinam « essentiam per modum dantis; posse vero generari , est habere eam per modum accipientis, ut ipsimet I dicunt. Sed dare el accipere non est idem. Ergo posse generare et posse generari non sunt idem. — Et si dicatur quod non sunt idem relativo, sed bene quoad alisolutum ; — non valet. Quia posse generare for­ maliter non solum (i) dicit aliquid absolutum, sed absolutum (6) in ordine ad generare; non videtur autem esse eadem habitudo ad generare el ad gene­ rari, cum respectus ex terminis distinguantur. II. Alia argumenta Aureoli. — Secundo loco arguit contra aliud dictum, scilicet quod relatio nihil ponit secundum quidditativam rationem. Primo sic. Illud quod secundum suam quidditati­ vam rationem nihil ponit, non est forma liter aliquid positivum, sed privatio aut negatio. Sed relatio dicit, secundumsuam quidditativam rationem, aliquid posi­ tivum, alias non esset de decem generibus rerum. Ergo non est verum quod relatio nihil j)onal in divi­ nis secundum suam quidditatem. Secundo sic. Quod nihil ponit quidditative, nihil est; quia unumquodque formaliter est per suam quidditatem, ut dicit Philosophus, 7. Mctaphyslcæ (t. c. 11). Ergo non est verum quod relatio secun­ dum suam quidditatem nihil ponat. — El si dicatur quod nihil realiter ponit, quamvis ponat aliquid secundum rationem; — non valet. Quia paternitas vere el realiter constituit Patrem, et vere Pater real i generatione producit Filium ; unde oportet quod ibi sil realis generatio, ct per consequens realis relatio ponens aliquid secundum rationem suae quidditalis. Tertio arguit (ibid., art. 2), quod ista opinio non salvet identitatem Omni potentiæ in Patre et Filio. Non enim omnipotentia dicit precise essentiam, sed addit ordinem ad omnia possibilia fieri vel produci.Sed manifestum est quod divinitas, prout est in Filio, non respicit generare, quod esi productio cujusdam possibi­ lis produci, scilicet Filii ; immo, ut est in Filio, illud sibi repugnat. Ergo divinitas, ut est in Filio, non habet rationem omnipotentfoo, nec est ibi sub ratione omnipotentiæ. III. Argumenta S. Bonaventuræ. — Tertin loco arguit Bonaventure (apud Aureolum, ibid., art. I), quoit potentia generandi nullo modo perti­ neat ad omnipotentiam. Primo sic. Omnipotentia dicit perfectionem sim­ pliciter. Sed potentia ad producendum aliquem masculine el non aliquid neutraliter, non includit ΐ aliquam perfectionem, proco quod (γ) terminus proI I (x) whim. — Om. Pr. (€) irti absolutum. — Om. Pr (γ) quod. ~~ quia. Pr DISTINCTIO XX. - QUÆSTIO I. ductus, iu quantum hujusmodi, perfectionem non includit; talis enim terminus constituitur fonnaliter per relationem, sed relatio non est perfectio simpli­ citer. Ergo potentia generandi non reducitur ad omnipotentiam, proco quod non respicit aliquid ma! aliquem. Secundo arguit. Quia sicut potentia transmutat! va respicit subjectum quod transmutatur, sic potentia productiva respicit terminum qui producitur. Sed Philosophus dicit, 9. Metaphytricse (t. c. 2), quod potentia transmutativa est in aliud, in quantum aliud, el secundum quod est aliud, sumendo neutraliter. Ergo videtur quod potentia productiva sit non ad quid, seu ad aliquid, sed ad (?) aliquem piuducendurn. 167 tentia comprehendit in se tantum ea quæ spectant ad potentiam activam et creativam, el non omnia productibilia quæ spectant ad potentiam producti­ vam. Ergo potentia generandi non comprehenditur sub omnipotentia. Tertio. Potest argui quod una persona non dicitur omnipotens respectu alterius ; sed potentia generandi pertinet ad unam personam in ordine ad aliam; ergo non spectat ad omnipotentiam etiam Patri*. C. — SOLUTIONES I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta primo loco inducta respondetur; el Ad primum illorum, dicitur quod in divinis non est potentia pa^iva, nec passio, nisi grammaticaliter IV. Argumenta Durandi. — Arguit etiam loquendo. El ideo concedo majorem de potentia vere Durandus (apud Aureolum, ibid.). passiva, quod nunquam est eadem fonnaliter cum Primo, quod potentia productiva proprie sumpta, activa; quia talis potentia differt realiter ab actu. est ad aliquod agere realiter distinctum a supposito, Sed loquendo de potentia passiva, grammaticaliter non autem ad agere quod constituat esse suppositi loquendo, quæ potius dicitur potentia passive dicta agentis. Sed plentia generativa in divinis, est ad quam potentia passiva, talis, inquam, non oportet agere constituens esse suppositi. Ergo non spectat quod realiter distinguatur a potentia activa, nec ab ad omnipotentiam. actu respectu cujus dicilur; sed eadem potentia cum Secundo arguit idem, quod omnipotentia non relatione una dicilur passiva, et eadem potentia cum Videtur includere potentiam ad intra, sed ad extra; alia relatione dicilur activa. Unde sanctus Doctor, unde nec potentia intellectiva, nec volitiva, perlinent de Putentia Dei, q. 9, ari. 9, ad 4*“, dicit : < In ad omnipotentiam. Sed potentia productiva, quæ operatione quæ transit in rem exteriorem, requiritur respicit agere constituens esse suppositi, non est ad aliud principium in agente, per quod est agens, el agere extrinsecum, sed magis intrinsecum. Ergo non aliud principium in patiente, per quod est patiens. pertinet ad omnipotentiam. In operatione autem quæ non transit in rem exte­ riorem, sed manet in operante, non requiritur nisi V. Argumenta Scoti. — Arguit etiam Scotiis unum principium operationis; sicut ad volendum (apud Aureolum, ibid.). requiritur principium ex parte volentis, per quod Primo. Omnipotentia non distribuit pro omnibus possit velle. In creaturis autem est generatio secun­ potentiis, sed pro omnibus possibilibus. Constat dum operationem transeuntem in rem exteriorem ; enim quod in Deo est omnipotentia^ sed non omnes unde oportet quod sit alia |x>tentia activa in gene­ potentiæ sunt in eo, quia non potentia currendi, aut rante. et alia potentia passiva in genito. Sed gene­ ridendi ; sed est tantummodo in eo una potentia, per ratio divina attenditur secundum operationem, non quam attingit omnia possibilia; eigo omnipotentia quidem in aliquid exterius transeuntem, sed interius non includit in se omnes potentias, sed tantum manentem, id est, secundum conceptionem Verbi. omnia possibilia. Manifestum est autem quod Filius I nde non ojiortel quod alia sit potentia activa in Dei non est de numero possibilium, sed necessario­ Patre, et alia passiva in Filio. » — Hæc ille. rum, cum non sit possibilis esse el non esse. Igitur Ad secundum negatur major, ubi actus {volentia­ potentia generandi non includitur sub nomine omni­ rum non distinguuntur a potentiis realiter. nec distin­ potentia?. guuntur inter se. quasi duo absoluta, sed ut duo Secundo, ad idem arguit sic. Potentia productiva relativa. Isto modo autem se habent generare et gene­ differt a potentia creativa et ab aliis potentiis activis, rari ; quia generare non est actus realiter exiens a in quantum nullum necessarium potest esse terminus potentia generandi active dicta, nec generari est potentiæ creati vm aut activa', immo omne tale est actus realiter receptus in potentia generandi passive possibile et contingens, terminus nutem potentiæ dicta, sed est ibi distinctio secundum rationem; productiva· potest esse necessarium ; unde aliquod generare el generari etiam non sunt duo absoluta, necesse esse est pnxluclibile, sicut palet de Filio el sed duo relativa; nec halient diversa esse, sed idem. Spiritu Sancio. Sed manifestum est qudd umnipo- Unde sanctus Thomas, de Potentia Deit q. 9, art. 9. ad 3··, dicit : t Potentia absolutum quiddam (a) (a) nnn ad quid iru ad aliquid ted ad — ad quid et non ad aliquid seu. Pr. (i) quiddam. — quidem Pr. t« LIBRI J. SENTENTIARUM sed solum quod ad aliud referatur; unde secundum rationem suam (z) non ponit aliquid in subjecto; propter quod dicit Boetius quod nihil prædicat de eo de quo (liatur. El inde est quod invenitur aliquod relativum in quo tantum est relatio rationis (6), et non |>onitur aliquid secundum reni ibi; sicut cum scibile refertur ad scientiam. El hoc verum est tam de relationibus quæ de Deo dicuntur, quam de aliis quæ in creatura sunt; sed diversimode. Quia relatio quæ habet esse in creatura, habet aliud esse quam sit esse sui subjecti; unde est aliquid aliud a suo subjecto. Sed in Deo nihil est quod habeat esse aliud ab ipso; esse enim sapienliæesl ipsum esse di vinum, el non superadditum; et similiter esse paternitatis. Unde relatio quantum ad esse suum, secundum quod sohunniodo ponit aliquid, est essentia divina; sed secundum rationem suam, per quam habet distin­ guere unam personam ab alia, non dicit aliquid, sed |>otius ad aliquid d. — Hæc ille. — Consimile ponit, dist. 26, q. 2, art. I ; el dist. 30, q. 1, ari. 1 et 3; et dist. 33, q. I, art. i. Idem ponit, 1 p., q. 28, ari. 2. Item, de Veritate, q. I, art. 5 (ad 16·“). Item, Quodlibeto 9, q. 2, ari. 3, vel Quodlibeto 2, secundum aliam tabulam. — Ex omnibus istis habe­ tur quod relatio non habet quod sit ens, aut aliquid positivum, ex sua ratione quidditativa. Et cum dicit arguens : quia tunc relatio non esset de decem generibus; — negatur consequentia. Licet enim ex sua ratione non habeat quod sit aliquid, vel aliquid ponat, non tamen etiam habet ex ipsa ratione sui generis quod nihil ponat ; immo aliqua relatio est realis, et talis ponitur in genere. Relationes autem quæ solum habent esse in anima, non sunt in genere, sicut dicit sanctus Doctor, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1. Quæ autem relatio sit realis, et qua' non, non nunc, sed forte alias dicetur (dist. 30). Hoc autem sufficit quod relatio est unum genus entium, in quo non collocatur relatio aliqua nisi quæ inhærel subjecto, quæ esi realis semper, et non relatio subsistens, cujusmodi est in Deo, quæ est realissirna, nec relatio assistens, cujusmodi sunt II. Ad alia argumenta Aureoli. — Ad argu­ omnes relationes rationis, quæ non inhærent. Nulla menta secundo loco facta dico, tamen relatio ex ratione relationis habet quod ponat Ad primum quidem, ut (a) sanctus Doctor in aliquid, sed ratione sui esse quod habet in eo in quo præsenti distinctione, q. I, art. 1, dicit, quod α rela­ est. tio aho modo dicitur esse aliquid quam alia entia. In Ad secundum negatur major, ut patet per prae­ aliis enim entibus unumquodque dicitur esse aliquid dicta. Nec est verum quod ibi assumitur in proba­ dupliciter (G), scilicet quantum ad esse suum, el tionem negati, scilicet quod unumquodque formaquantum ad rationem suœ quid di tat is ; sicut sapientia liter sit per suam qnidditatem, loquendo de esse in secundum esse suum aliquid ponit in subjecto, el aclu, vel de esse aliquid positivum; immo aliquid similiter secundum rationem suam ponit naturam non ex sua quidditate, sed ex suo esse, habet quod quamdam in genere qualitatis. Sed relatio est aliquid sit aliquid. Concedo tamen quod unumquodque *ecundum esse suum quoi haliet*in subjecto; sed est illud quod est per suam qnidditatem, sive sit secundum rationem suam non habet quod sit aliquid, aliquid positivum, sive non; unde, sicul homo est <*t, el ideo non distinguitur in divinis, sicut nec bonites, nec aliquod sic dictorum. Generare vero el generari in divinis, non significant aliquid absolu­ tum, sed solam relationem. Relationes autem oppo­ site, in uno el eodem absolu to communicant in «Ii vi­ nis, et ipsum non dividunt; sicut patet quod in Patre et Filio est una essentia. Unde nec potentia distinguitur per hoc quod est generare el generari. Non enim etiam in creaturis oportet quod per quamcumque objectorum differentiam vel distinctionem potentia distinguatur, sed per differentiam formalem objectorum, et quæ in eodem genere accipiatur; sicut potentia visita non distinguitur per hoc quod est videre hominem et videre asinum, quia ista dif­ ferentia non est sensibilis, in quantum sensibile. Et similiter in divinis, absolutum per relationem non distinguitur. » — Hæc ille. Ad tertium negatur consequentia ; quja, licet esse generantem et esse genitum non sit esse idem, tamen idem est esse quo Paler est, el quo Filius est, vel quo generans est, et quo genitus est ; el ideo non oportet quod aliud posse sil ad generare, el aliud ad generari, sicut nec per aliud esse est generans, et aliud genitus. Concedo tamen quod sicul esse gene­ rantem non est esse genitum, ita nec |>osse generare est j)osse generari, nec posse generare et posse gene­ rari est posse idem, prout ly idem esi accusativi casus. Ad quartum negatur minor. Dico enim quod dare el accipere sunt idem in divinis, prout ly idem est neutri generis; nec aliud haliet dans quod non habeat accipiens, licet accipiens non habeat dare quod esi aliquid, nec dans habet accipere quod esi aliquid. Concedo tamen quod dare non esi accipere, immo sunt distincte relationes et res. El similiter concedo quod posse generari non est |msse generare, et quod posse generari dicit habitudinem realiter distinctam ab illa quam importat generare. Non tamen ex hoc sequitur quod non sini idem posse, vel eadem poten­ tia ; sed unum negatur ab alio. h) ut — unde Pr. (<) dupluiUr — Om Pr (x) ■ verbo nnn habet usque ad inani, om. Pr. 0) relatio ralionu — ratio relations Pr, DISTINCTIO XXII. — QUÆSTIO I. 169 homo per humanitatem, ita Pater est Pater per paternitatem, et dextrum per dextreitatem, posito quod dextreitas nihil ponat, nt in columna. — Alia vero quæ ponit in argumento, procedunt ex (also intellectu. Conceditur enim quod paternitas est vera res, et realis relatio, el realiter constituit; sed hoc non habet ex ratione relationis, sed aliunde, ut quan­ doque dicetur (dist. 26). Ad tertium dicitur, concedendo majorem el mi­ norem. Modus enim (a) arguendi non valet ; quia mutatur 'quid in ad aliquid. Arguitur enim quasi sic : divinitas, ut est in Filio, non exten­ dit se ad generare, quod est quoddam possibile; ergo non extendit se ad omne possibile. Dico enim quod omnipotentia Filii extendit se ad omne possi­ bile, sicut omnipotentia Patris. El quod talis modus arguendi non valet, ostendit superius sanctus Doctor, ut allegavi, de Potentia Dei, et 1 p. Sciendum tamen quôd, 1. Sentent., abler solvit, dist. prae­ senti, q. 1, art. 1, ad 3““. Argumentum enim erat tale ibi facium : . — Hæc ille. — Ex quo palet quod cum dicitur quod omnipotentia se extendit ad omnia possibilia produci, ibi fit pro omnibus distributio possibilibus produci absolutis; item pro omnibus possibilibus produci relativis, quantum ad esse. Et quia nullum esse pro­ ducitur in divinis, sicul nec essentia, ideo in illa distributione quam importat omnipotentia, non inclu­ ditur productio alicujus divinæ person®; quia nulla talis producitur secundum esse, licet accipiat esse. Nec ex ea parte qua dicitur quod aliquid positivum secundum quid ibi producitur, ex quoin persona (γ) non est nisi relatio, el esse vel essentia, quorum nullum producitur, relatio etiam non videtur esse terminus motus, nec productionis, nec potentia aliqua videtur eam habere pro objecto; — dico quod ibi producitur persona, quæ, licet sit relatio et significet relationem, tamen significat eam per modum hypostasis subsistentis; unde nihil prohibet qtfin respectu ejus potentia dicatur, et (juin produ­ catur. Et solutionem hanc dat sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 2, ari. 5, ad 8aro. generandi dicit perfectionem simpliciter, quantum ad absolutum quod includit, scilicet principium actus ; sed quantum ad relationem coin tel lectam, non dicit perfectionem simpliciter; el ideo non pertinet ad omnipotentiam simpliciter, quæ dicit altsolulum, sed ad omnipotentiam Patris, quæ consimiliter dicit absolutum cum relativo, sicut potentia generandi. Ad secundum dico quod potentia productiva in divinis est ad producendum suppositum, non autem ad producendum essentiam. Et similiter, non oportet quod potentia transmutaliva $il ad transmutandum aliud, id esi, essentiam, sed aliud suppositum. III. Ad argumenta S. Bonaventuræ. — Ad argumenta tertio loco facta respondetur. Ad primum Bonaventuræ dicitur quod potentia UTRUM DEUS POSSIT ALIQUO NOMINE PROPRIE DESIGNARI (а) enim. — Om. Pr. (б) aliquid. — Om. Pr» (γ) pertona — pruna Pr. IV. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi negatur major, tam de potentia generandi, quam creandi ; nam agere Dei non distinguitur rea­ liter a Deo, nec a potentia productiva. Similiter minor falsum supponit, scilicet quod Paler in esse suppositi constituatur per generare. Ad secundum dico quod ad omnipotentiam per­ tinent potentia generandi, el spirandi, el creandi, modo supra dicto. Nec est simile de voluntate et intellectu; quia per illa non producitur aliquid distinctum ab intelligente vel volente in divinis, in quantum est inlelligens et volens; secus est de potentia generandi et creandi. Unde sanctus Thomas, I. Contra Gentiles, cap. 73, dicit quod voluntas et intellectus non sunt in Deo per modum potentiæ; sed per modum actus. V. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti, dicitur quod possibile quod est objectum omnipo­ tent^ Patris, non dicitur possibile distinctum con­ tra necessarium, sed pos>ibile logicum, scilicet quod non repugnat fieri vel produci ; isto modo autem Filius est quid possibile. Ad secundum dico quod minor est falsa, loquendo de omnipotentia Patris. Illa enim non solum includit ea qu® spectant ad potentiam activam, immo generalivam, et qualitercumque productivam in divinis. Ad tertium dicitur quod licet una persona non dicatur omnipotens respectu alterius sine additione, tamen una potest dici omnipotens genitor, vel spira­ tor alterius. El hæc de quaestione dicta sufficiant. DISTINCTIO XXII. QUÆSTIO I. iRGA vigesimam secundam distinctionem quaeritur : Utrum Deus possit aliquo nomine proprie designari. Et nrguitur quod non. Quia nomen significat substantiam cum qualitate. Sed in Deo non l.llllll I. SENTENTIARUM 170 est substantia concreta cum qualitate. Ergo non potest habere nomen. In oppositum arguitur per illud Psalmi ( 8, v. 2) : Domine Dominus noster, quam admirabile, etr. In hac quæstiono erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur adver-arionim objectiones, ARTICULUS I. PONUNTOR CONCLUSIONES Quantum ad primum» sit Prima conclusio : quod nullum nomen proprie dicitur dc Ileo, quantum nd modum slonlticnndl. Istam conclusionem probat sanctus Doctor» I p., q. 13, art. 1 et 3. Nomen enim, aut dicitur in abstracto, aut in concreto. Si in abstracto, tunc significat aliquid, non ut subsistens, sed ut quo | aliquid est ; sicut albedo significat ut quo aliquid est i album. Et sic, non proprie dicuntur de Deo, quan­ tum ad modum significandi; quia non significant aliquod completum sutaislcns perfectum. Si sunt | concreta, etiam non conqietunt Deo, quantum ad modum significandi; quia Deus est simplex; ilia autem significant in concreto. Hem, Contra Gentile*, lib. 1, c. 30, sic ait: « Quantum ad modum significandi, omne nomen cum defectu est. Nam nomine res exprimimus eo modo quo intellectu concipimus. Intellectus autem noster, ex sensibus cognoscendi sumens initium, modum non transcendit qui in rebus sensibilibus invenitur, in quibus aliud est forma et habens for­ mam, propter formæ et materiæ compositionem. Forma vero in his rebus invenitur quidem simplex, sed imperfecta; utpote non subsistens. Habens vero formam invenitur quidem subsistens, sed non sim­ plex; immo concretionem habens. Unde intellectus noster, quidquid significat ut subsistens, significat in concreto; quod vero ut simplex significat, non ut quod est, sed ut quo aliquid est. Et sic, in omni nomine a nobis dicto, quantum ad modum signifi­ candi, imperfectio invenitur, quæ Deo non compe­ tit, quamvis res significata aliquo modo eminenti Deo conveniat ; ut |»alet in nomine bonitatis et boni, nam bonitas significat ut non subsistens, bonum autem» ut concretum. Et quantum ad hoc, nullum nomen Deo convenienter aptatur; sed solum quan­ tum ad illud ad quod significandum nomen imponi­ tur. Possunt igitur, ul Dionysius (de Divinis nomi· nibus, c. 1,5) docet, hujusmodi nomina affirmari de Deo et negari : affirmari quidem, per nominis rationem; negari vero, per modum significandi. Modus aulem supereminentia*, quo in Deo dicte perfectiones inveniuntur, per nomina a nobis impo­ sita significari non potest, nisi vel per negationem, sicut cum dicimus Deum æternum vel infinitum ; vel etiam per relationem ipsius ad alia, ut cum dici­ tur prima causa, vel summum bonum. Non enim ile Deo capere possumus quid est, sed quid non est, el qualiter alia se habeant ad ipsum. » — Hæc ille. Eamdem sententiam ponit, 1. Sentent., dist. 22, q. 1, art. 2. Secunda conclusio est quod aliqua nomina pro­ prio dicuntur de Deo, quantum ad rem signifi­ catam, et quædam non, sed solum metapho­ rice· Istam conclusionem proliat sanctus Doctor, 1. Sen­ tent., ibidem. «Siconsideremus, inquit, rem signifi­ catam in nomine,quæest illud ad quod significandum nomen imponitur, invenimus quædam nomina esse imposita ad significandum principaliter ipsam per­ fectionem exemplatam a Deo, non concernendo ali­ quem modum in sua significatione, et quædam ad significandum perfectionem receptam secundum talem modum participandi. Verbi gratia : Omnis cognitio est exemplata a divina cognitione, et omnis scientia a scientia divina. Hoc igitur nomen, sensus, est impositum ad significandum cognitionem, per illum modum quo recipitur materialiter secundum virtutem conjunctam organo. Sed hoc nomen, cogni­ tio, non significat aliquem modum participandi, in sua principali significatione. Unde dicendum quod omnia illa nomina quæ imponuntur ad significan­ dum lærfeclionem aliquam absolute, proprie dicun­ tur de Deo, et per prius sunt in ipso, quantum ad rem significatam, licet non quantum ad modum significandi; ut sapientia, bonitas, essentia, et omnia hujusmodi. El hæc sunt de quibus dicit Anselmus (in Monologio, cap. 14) quod simpliciter in omni re melius est esse quam non esse. Illa autem quæ imponuntur ad significandum perfectio­ nem aliquam exemplatam a Deo, ita quod includant in sua significatione imperfectum modum partici­ pandi, nullo modo dicuntur de Deo proprie; sed tamen, ratione illius perfectionis, possunt dici de Deo metaphorice; sicut sentire, videre, et hujus­ modi; et similiter est de omnibus aliis formis cor­ poralibus, ut lapis, leo, et hujusmodi. Omnia enim imponuntur ad significandum formas corporales secundum determinatum modum participandi esse, vivere, vel aliquam divinarum perfectionum, n — Hæc ille. Idem ponit, 1 p., q. 13, ari. 3 el 6; in tertio enim pndiat quod talia nomina significantia absolute perfectiones, solum proprie dicantur de Deo; in sexto autem, quod talia dicantur prius de Deo quam de creaturis. Et de Potentia Dei, q. 7, ari. 5, in DISTINCTIO XX1L — QUÆSTIO I. principali responsione, et ad octavum. Item, 1. Con­ tra Gentiles, cap. 30. Tertia conclusio est quod nullum nomen n nobis Impositum, significat divinam essentiam secun­ dum quod In se est, sed soluin secundum quod repræsentatur In perfectionibus creaturarum. Hujus conclusionis primam partem probat san­ ctus Doctor, I p., q. 13, art. I, sic : α Secundum Philosophum, 1. Perihermenias (cap. i), Voces sunt signa intellectuum, cl intellectus sunt simi­ litudines rerum. El sic patet quod voces referuntur ad res significandas, mediante conceptione intelle­ ctus. Secundum igitur quod aliquid a nobis intellectu cognosci potest, sica nobis potest nominari. Osten­ sum est autem supra, quod Deus in hac vita non potest a nobis videri per essentiam ; sed cognoscitur a (a) nobis ex creaturis, secundum habitudinem principii, el per modum excellentiae, el negationis (S) vel remotionis. Sic igitur potest nominari a nobis ex creaturis (γ); non tamen ita quod nomen significans ipsum, exprimat divinam essentiam secundum quod est (δ), sicut hoc nomen, homo, exprimit sua signi­ ficatione essentiam hominis secundum quod est ; significat enim ejus diffinitionem, declarantem essen­ tiam ejus; ratio enim guam significat nomen, est diffinitio, ul dicitur. 4. Mctaphysicæ (t. c. 28). » — Hæc ille. Ad secundam partem conclusionis, ponit, eadem q., art. 2, ad 3**“ : α Essentiam, inquit, Dei in hac vita cognoscere non possumus secundum quod in se est; sed tamen cognoscimus eam secundum quod repraesentatur in perfectionibus creaturarum; et sic etiam nomina a nobis imposita eam significant. > — Hæc ille. Item, de Potentia Dei, q. 7, art. 5, dicit: α Nulla forma alicujus effectus divini est per eam­ dem rationem qua est in effectu, in Deo. Nihilomi­ nus, oportet quod sil ibi per quemdam modum altiorem. Et inde est quod omnes formæ, quæ sunt in diversis effectibus distincte et divisa? ab invicem, in eo uniuntur sicut in una communi virtute. Sicut etiam omnes formæ per virtutem solis in istis infe­ rioribus producte, sunt in sole secundum unicam ejus virtutem, cui omnia generata per actionem solis, secundum suas formas similantur. El similiter, per­ fectiones rerum creatarum assimilantur Deo per uni­ cam et simplicem ejus essentiam. Intellectus aulem nosier, cum a rebus creatis cognitionem accipiat, informatur similitudinibus perfectionum in creatu­ ris inventarum, sicut sapienti®, virtutis, bonitatis, (а) a. — in Pr (б) negationis. — creationis Pr. (γ) ite igilur potest nominari a nobis ex creaturis. — Om. Pr. (Î) secundum quod est. — Om. Pr. <71 et hujusmodi. Unde, sicut res create per suas per­ fectiones aliqualiter, licet deficienter (*), Deo assimilantur, ita et intellectus noster, harum perfe­ ctionum speciebus informatus. Quandocumque autem intellectus noster per suam formam intelligibilem alicui rei assi m i latu r, tunc illud quod concipit et enuntiat secundum illam intelligibilem speciem, verificalur de re illa cui per suam speciem assimilalur; nam scientia est assirnilatio intellectus ad rem scitam. Unde oportet quod illa quæ intellectus, harum speciennn perfectionibus informatus, de Deo cogitat vel enuntiat, in Deo vere exsistant, qui unicuique prædiclarum specierum respondet sicut illud cui omnes sunt similes. Si aulem hujusmodi species intelligibilis nostri intellectus divinam essentiam adæquarel in assimilando, ipsam comprehenderet, el ipsa conceptio intellectus esset perfecta Dei ratio, sicut animal gressibile bipes est perfecta ratio homi­ nis. Non autem perfecte divinam essentiam assimilât species pnedicta, ul dictum est. Et ideo, licet hujus­ modi nomina, quæ intellectus ex talibus conceptio­ nibus Deo attribuit, significent id quod est divina essentia, non tamen perfecte ipsam significant secun­ dum quod est, sed secundum quod a nobis intelligitur. · — Hæc ille. Unde, de hoc nomine, Deus, de quo magis vide­ retur quod significaret divinam naturam secundum quini in se est, dicit sanctus Doctor, 1 p., q. 13, ari. 8. ad 2·® : < Secundum quod naturam rei alicujus ex ejus proprietatibus et effectibus cognoscere possumus, sic eam possumus significare ; unde, quia substantiam lapidis, ex ejus proprietate, cognoscere possumus secundum seipsam, sciendo quid est lapis, hoc nomen, lapis, ipsam lapidis naturam secundum quod in se est significat; significat enim diffinitio­ nem lapidis, per quam scimus quid est lapis; ratio enim quam significat nomen, est diffinitio, ut dici­ tur, 4. Mctaphysicæ (t. c. 28). Sed, ex effectibus divinis, divinam naturam non possumus cognoscere secundum quod est in seipsa, ut sciamus de ea quid est, sed per modum eminentiae (4), et causalitatis, ct negationis; et sic hoc nomen, Deus, significat divi­ nam naturam. Impositum est enim hoc nomen ad significandum aliquid super omnia exsistens, quod est principium omnium, el remotum ab omnibus; hoc enim intendunt significare nominantes Deum, s — Hæc ille. Quarta conclusio est quod nullum nomon a nobis impositum, significat Deum secundum ejus simplicem et proprium ei soli conceptum. Probatur conclusio ista ex praedictis. Nam intelle­ ctus noster, in statu vi®, non intelligit Deum in (a) deficienter. — inefficaciter Pr. (5) rminentur. — essentiis Pr. LIBRI I 17± SENTENTIARUM ahquo comcptu, quin tile sit conceptus creature, sicut sunt conceptus perfectionum exemplatarum a divina perfection» ; vel saltem compositus ex talibus conceptibus, sicut sunt isti conceptus : causa prima, ens infinitum, et hujusmodi. Sicut autem inlelligiraus, ita significamus. Ergo nullum nomen a nobis impositum, sic est Deo a nobis approprialmn, quod Deum significet et nihil aliud significet iste con­ ceptus, nec ejus partes. Ista omnia palent ex prediclis. — Et confirmatur. Quia si e^set aliquod tale nomen exprimens aliquem conceptum Soli Deo pro­ pnum, ho»· videretur esse potissime hoc nomen, Deus. Sed non sic est «le hoc termino, Deus. Ergo de nullo. Minor palet. Quia hoc nomen, Deus, licet naturam divinam significet, tamen non exprimit conceptum soli Deo convenientem ; immo conceptum complexum ex multis conceptibus, qui divisim crea­ turis conveniunt. Significat enim divinain naturam sub hoc conceptu, universalis provisor, vel causa prima, vel primus motor, vel hujusmodi. Constat autem istorum conceptuum complexorum pari»» convenire multis creaturis. Et sic patet conclusio. Cum qua stat quod mulla nomina exprimunt conce­ ptus simplices, communes tamen Deo et creaturis, sicut sapiens, bonus, et hujusmodi. Quinta conclusio est quod nullum nomen :i nobis Impositum, dicitur univoce de Deo cl creatura· Ista conclusio fuit alias prolxitn, scilicet secunda dist., q. L Ideo prolialionem ejus pro nunc omitto, sal ibidem «piæratur. Et sic terminatur primus articulus. ARTICULUS II. MOVENTUR DU II I A Λ. — OBJECTIONES § I. — CONTRA QUATUOR PRIMAS CONCLUSIONES Argumenta Aureoli. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones predicts ; * et prescrirai contra quartam conclusionem arguit Aureolus (dist. 22, q. I, art. 2). Primo sic. Quandocumque |»er aliquas duas dictio­ nes idem exprimitur, non esi rationabilis quaestio de mh.ervntia unius ad alterum ; non enim ratio­ nabiliter quaeritur utrum lapis sil |>elra; quia in simplicibus non est qu.eslio, ut dicit Philosophiis, 7. Webip/ij/su æ (t. c. 17). Unde quæren * idem de eodem, nihil penitus quærit. Sed manifestum est quod diction» ** exprimentes conceptum compositum circa Deum, inquiruntur el enuntiantur de conceptu significato per hoc nomen, Deu * ; quæritur namque, utrum Deussit ens infinitum, vel actus purus, vel causa prima, et sic de aliis. Ergo necesse est, quod hoc nomen, Deus, exprimat intellectui viatoris ali­ quem conceptum simplicem de Deo. Pro hoc facit inulta argumenta, in Prologo, in qiurstione de sub­ jecto theologia·, art. 3; el primo loco facit consi­ mile illi quod recitavi. Secundo arguit (in Prologo, q. ult., art. 3) sic. Quandocumque intellectus plura attribuit alicui sub­ jecto, alium conceptum habet de subjecto, et alium de his quæ illi attribuit. Verbi gratia : Socrates est albus, longus, pater, in theatro, ealciatu . * Non dubium quoti conceptus albi, longi, et aliorum, sunt alii a conceptu Socratis. El ratio hujus est, quia, attribuere idem conccptibiliter eidem conceptui, nihil est attribuere. Sed intellectus theologi «licii Deum esse infinitum ens, actum purum, primam causam, et talia innumera. Ergo necesse est quod conceptus, «piem habet theologus de hoc termino, Deus, sil alius a conceptu entis infiniti, actus puri, el omnium aliorum. Nec valet si «liratur quod dum concipit Deum ess<· infinitum ens, conceptus de Deo non cstaliusa conceptu infiniti entis, quia conceptus actus puri, vel alien jus alterius, sub rationibus generalibus appropriates, non (a) est alius ab omni­ bus, quasi prior el absolutior eis. Siquidem hoc non valel : turn quia in eadem propositione, «le pre­ dicate copulatu, potest «lici quod Deus est ens infini­ tum, el actus purus, et prima causa, etc., et sic necesse est quod conceptus Dei alius sit ab omnibus, absolutior, et prior eis ; tum quia non experitur bo<' intellectus, cum dicit. Densest ens ihfinitum, quod intelligatur Deus actus punis. Tertio sic. Intellectus ex tribus conceptibus sibi notis potest pervenire a«l conceptum analogum do ignoto. Verbi gratia : Habens conceptum ile figura, el ligurabili, et «le lux: aliquid, vel formato simplici­ ter, potest pervenire ad conceptum quartum, scilicet n«l formabile simpliciter, sic concludendo vel dedu­ cendo : sicut se habet figura ad iigurabile, sic hoc aliquid et formatum simpliciter, ad formabile sim­ pliciter el omnino informe; et illud est materia. Sic enimeam docet per analogiam intelligere Philosophus, I. Physicorum (l. c. G9)el Commentator, ibidem, et in de Substantia orbis. Sei theologus potest halwre tres conceptus sibi notos, scilicet conceptum lineæ, conceptum recti, et conceptum infiniti. Ergo poterit analogice pervenire a«l quartum conceptum, scilicet ad aliquid quod ita se habet ad infinitum, sicut linea ad rectum ; et ita potest de Deo habon· conce­ ptum priorem et abstractum, respectu infiniti, et eumdem (6) respectu actus puri, causa? prima·, et aliorum. — El istudmet argumentum pertractat in praesenti «list., silicei 22 (q. I, ari. 2). Sicut, (*) non. — ct ideo Pr (β) eumdfin. — eodem Pr. DISTINCTIO XXII, — QUÆSTIO I inquit, qui cognovit propriam rationem trianguli, el ejus proprietatem aliquam, ut pote quod ejus 1res anguli habent æqualibitein duorum rectorum, et cum hoc cognovit tertio figuram, colorem, et alia accidentia panis, potest arguere quod, sicut se habet trinitas angulorum æqualium duobus rectis ad pro­ priam rationem trianguli, sic se habent figura et color ad quoddam aliud illis substratum, et ex hoc poterit formari conceptus proportionalis et analogi­ cus, de propria ratione et distincta quæ .subjicitur colori et liguræ et cæleris accidentibus panis, el cognoscetur conceptu analogico proprio substantia panis; ila, in proposito, cognito actu puro, et ente infinito, et prima causa, poterit formari unus con­ ceptus de proprio substrato et distincto, cui compe­ tunt omnia ista ; et constat quod illud non est nisi deila^; propter quod, divinitas el ejus propria el distincta ratio analogice cognoscetur. Et ex hoc infert quod potest a viatore haberi conceptus de divinitate secundum propriam suam rationem, inex­ plicitus nihilominus, el confusus, concipiendo quod­ dam ens distinctum a quocumque alio. Secundo, infert quod viator potest imponere Deo nomen significans essentiam ejus nudam el distinctam, et istud nomen est Deus vel Adonai, vel si aliquod est tale nomen, ul letragrammaton, quod sil impositum ad significandum divinitatem, quam viator analo­ gice comprehendit. § 2. — Contra quintam conclusionem Argumenta Scoti. — Contra quintam conclu­ sionem arguitur secundum Scutum. Licet ejus argu­ menta fuerint alias recitata (dist. 2, q. I). non tamen sub eadem, (pia nunc, forma. Primo sic. Omnis intellectus certus de uno con­ ceptu, et dubius de diversis, habet conceptum de quo esi certus, alium a conceptibus de quibus est dubius. Sed intellectus viatoris potest esse certus, de Deu, quod sil ens, dubitando de ente finito vel infinito, creato vel increalo. Ergo conceptus entis de Deo, est alius a conceptu illo et isto, el ila neuter ex se, el in utroque istorum includitur. Ergo est unicus. Major probatur : quia nullus idem conce­ ptus est corius, el dubius; ergo, vel alius, quod est propositum, vel nullus, et tunc non erit certitudo de aliquo conceptu. Minor probatur : quia quilibet philosophus fuit certus illud quod posuit esse pri­ mum principium esse ens; puta, unus de igne, alius de aqua, certus erat quod erat ens; non autem fuit certus quod esset primum ens, creatum vel mercatum, primum vel non primum. Non enim erant certi quod illud esset primum ens; quia tunc, fuissent certi de falso, el falsum non est scibile; nec quod erat non primum, quia tunc non jiosuissent oppositum. Confirmatur etiam ratio. Nam aliquis videns philosophos discordare, potest esse G3 certus de quocumque, quod quilibet illorum philo· sophorum posuit illud principium esse ens; et pro­ pter tamen contrarietatem oppositionum eorum, potest simul dubitare utrum sit hoc ens, puta fini­ tum, vel illud. Et tali dubitanti, si fieret demon­ stratio concludens, vel destruens aliquem conceptum inferiorem, puta quod ignis non esset primum ens, '•ed aliquod ens posterius primo, non destrueretur conceptus primo sibi certus, quem habuit de ente; sed salvaretur in illo conceptu particulari probato de igne. El propter hoc prnbatur propositio surnpla in ultima consequentia rationis, quæ fuit quod iste conceptus certus, qui ex se est neuter duorum dubiorum, in utroque illorum salvatur. Quod si non cures de auctoritate ista, sumpta de diversitate opi­ nionum, sed dicas quod quilitat habuit duos con­ ceptus propinquos in intellectu, qui propter propin­ quitatem analogia? videntur esse unus conceptus ; — contra hoc videtur esse * quia ex ista evasione videtur destrui omnis via probandi unitatem alicujus conce­ ptus univoci. Si enim dicas hominem habere unum conceptum communem ad Socratem el Platonem, negabitur tibi, et dicetur quod sunt duo propter magnam similitudinem. Similiter, illi duo conce­ ptus sunt simpliciter simplices; igitur non sunt intelligibilcs, nisi totaliter et distincte concipiantur. Si ergo nunc non ridentur duo, nec unquam pos­ sunt; quia tantam simplicitatem habent modo sicut prius vel post. Item, aut concipiuntur ul omnino distincti, et minim videtur quomodo analogia et distinctio non apparet; aut concipiuntur ul indistin­ cti, in ratione similitudinis; et tunc concipiuntur ul distincti, quia omnis similitudo et comparatio præsupponit aliqua esse distincta. Igitur non videtur unus conceptus. Item, si intellectus inlelligerel sin­ gularia sub propriis rationibus, quamvis conceptus duorum ejusdem speciei essent simillimi (non dubium quin similiores multo quam isti duo in pro­ posito , quia isti differunt specie), adhuc intelle­ ctus bene distingueret inter tales conceptus sin­ gulares. Secundo principaliter sic. Nullus conceptus realis causatur naturaliter in intellectu viatoris, nisi ab his quæ sunt naturaliter motiva intellectus nostri. Sed illa sunt phantasmata, vel objectum relucens in phantasmate, et intellectus agens. Ergo nullus con­ ceptus simplex naturaliter fit in intellectu nostro, nisi qui jiotest fieri virtute istorum. Sed conceptus qui non est unicus alicui creatura? relucenti in phan­ tasmate, sed omnino alius prior, ad quem ille habe­ ret analogiam, non potest fieri virtute intellectus agentis et phantasmatis. Igitur talis conceptus alius analogus, qui ponitur naturaliter in intellectu via­ toris, nunquam est; et ila non poterit aliquis con­ ceptus de Deo naturaliter haberi, quod est falsum. Probatio assumpti. Objectum quodeumque, sive relu­ cens in phantasmate, sive in specie intelligibili cum 174 LIBRI I. SENTENTIARUM intellectu agent*' vel jMiSsibili secundum ultimum virtutis suæ, facit in intellectu, sicut effectum sibi adæquatum, conceptum suum proprium, et conce­ ptum omnium essentialiter vel virtualiter incluso­ rum in eo. Sed iste conceptus analogus, qui ponitur, non esi essentialiter neque virtualiter inclusus in isto, nec est iste. Igitur iste non fiet ab aliquo tali movente. — Confirmatur ratio. Quin, pneter pri­ mum conceptum suum proprium ad.equatum, et inclusum in ipso virtualiter, nihil potest cognosci ex ipso objecto nisi per diversum; sed discursus præsupponit cognitionem simplicis, ad quod discurri­ tur; unde potest breviter ratio sic formari. Nullum ubjeclum facit in aliquo intellectu conceptum sim­ plicem proprium sui, el conceptum simplicem et proprium alterius objecti, nisi contineat illud obje­ ctum essentialiter vel virtualiter. Objectum autem creatum non continet increatum essentialiter, nec virtualiter. Patet quod non virtualiter; el hoc sub ea ratione sub qua sibi attribuitur, ut posterius essentialiter continetur in priori essentialiter; quia contra rationem posterioris essentialiter, est conti­ nere virtualiter suum prius. Et patet qmxl objectum creatum non est increatum secundum aliquid omnino proprium sibi el non commune. Igitur non facit con­ ceptum simplicem et proprium enti increato. Terito sic. Omnis inquisitio metaphysica de Deo sic procedit, scilicet considerando rationem forma­ lem alicujus, et auferendo ab illa ratione formali omnem imperfectionem quam habet in creaturis, el reservando istam rationem formalem attribuendo sibi omnino summam perfectionem, cl sic attribuendo illud Deo. Exemplum de formali ratione sapienliæ, vel intellectus, vel voluntatis. Consideratur enim in se, elsecundum se; et ex hoc quod illa ratio non concludit imperfectionem aliquam nec limitationem, removentur ab ipsa imperfectiones quæ concomitantuream in creaturis, et reservata eadem ratione sapienliæ el voluntatis, attribuitur ista perfectissime. Igitui omnis inquisitio de Deo supponit intellectum habere conceptum eumdein univocum, quem acci­ pit ex creaturis. Quod si dicas non, sed alia ratio formalis est eorum quæ conveniunt Deo, ex hoc sequitur inconveniens, quoi ex nulla ratione propria eurum, prout sunt in creaturis, potest concludi aliquid er hoc nomen, Deus, quod concipit per istud complexum, universalis rerum provisor. Neque sic concipiens, rationabiliter quærit (γ) : utrum hoc aut hocinhæreatilli. Sed talisnon irrationabiliterquærit : utrum in rerum natura sit aliquod ens in actu, quale ipse concipit; utputa : utrum sil aliquod ens, quod habeat universalem providentiam omnium, vel quod sil Deus. Et concluso quod sit aliquod tale, postea inquirit de inhærentia aliorum prædicatorum ad illud subjectum; ul puta : utrum illud ens, quod est Deus, vel quod habet universalem providentiam de rebus, sit causa effectiva omnium, vel sit aclus purus, et hujusmodi. Si autem sit aliquis (pii non primo concipiat per hoc nomen, Dens, hoc quod dictum est, scilicet universalem provisorem, sed aliud, ut pote, primum principium, vel hujusmodi, in idem redit; quia talis non quærit rationabiliter : utrum Deus sit primum principium ; sed : utrum aliquod ens sit in rerun natura, quod sit primum principium ; el postea inquirit alia pnedicala, sicut (x) in. — Ad. Pr. (U) pouibilit. — Om. Pr. (γ) rationabiliter quxrit, — Om Pr. DISTINCTIO XXII. — QUÆSTIO 1 175 (licium est. Et ila non oportet quod talis, antequam § 2. — Ai) ARGUMENTA CONTRA QUINTAM concipiat Deum sub conceptu primi entis, vel cause CONCLUSIONEM prirnæ, vel universalis provisoris, habeat conceptum proprium de Deo, cui omnes prædictos attribuat, sed Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti solum conceptum entis rui omnes illos attribuit, contra quintam conclusionem, cum omnibus confir­ concludendo quod aliquod ens est universalis pro­ mationibus suis, dicitur quod ad hoc quod aliquod visor, vel prima causa, vel Deus. Constat autem con­ nomen dicatur univoce de duobus, non sufficit quod ceptum entis esse communem Deo et creaturis, in significet conceptum unicum, communem illis duo­ quo non solum Deus, immo creatura concipitur. bus quocumque modo; sed requiritur quod ille con­ Sed (i) illa propositio sic inclusa, scilicet : ens est ceptus æqnaliler participetur ab eis, et non perfe­ prima causa, solum veriiicatur pro Doo, ct non pro ctius ab uno quam ab alio; ita quod si conceptus ille creatura ; ad veritatem enim indefinite sufficit unius sil perfectius similitudo unius quam alterius, non, singularis ejus veritas. propter hoc, nomen significans illum conceptum erit Ad secundum patet per idem. Dico enim quod univocum illis duobus de quibus dicitur. Sic autem qui concipit per hoc nomen, Deus, hoc quod dico, est de omni conceptu quem habet viator de Deo. Nam universalis provisor, non attribuit hoc illi termino, omnis conceptus ab eo formatus, communis Deo et Deus, sed enti; el ulterius, omnia alia prædicata creaturæ, imperfectius représentât Deum quam attribuit ei quod dico, Deus, vel universalis provi­ creaturam. Conceptu>enim-apientiæreprésentât per­ sor, modo prædicto. fectius sapientiam creatam quam increatam; quia Ad tertium dico quod viator potest habere illum est immediate sumptus a sapientia creata; et ideo quartum conceptum ; sed ille non eril proprius Dei représentai eam distinctius, quoad se et modos ejus, et simplex, sed conceptus entis vel aliquis conceptus quam sapientiam increatam ; ideo hoc nomen sapien­ compositus. Et ratio est, quia argumentum illud tia? non est proprie univocum. Nisi dicas quod ad forte tenet, quando per accidentia rei vel effectus univocationem sufficit unicus qualiscumque conce­ ejus sufficienter homo ducitur in notitiam quod quid ptus; sed tunc est quæstio de nomine; quia tunc est, sicut exemplifient de materia el de pane; tunc illud quod ego dico analogum, tu dicis univocum. enim, in illo casu, quis potest habere conceptum (fe) Ad secundum principale, dico quod probat solum simplicem, proprium, et distinctum de quidditate quod intellectus noster, non alium conceptum (s), rei, puta panis, si habeantur tales 1res conceptus, sed eumdem format de sapientia increata et de de quibus iste loquitur· Sed dubium tamen mihi est, sapientia creata. Sed talis identitas conceptus non si nos habeamus simplicem conceptum proprium sufficit ad univocationem, ut dictum est. Si tamen materiæ prirnæ. Videtur enim quod semper conci­ perfecte intelligeret sapientiam increatam, tunc alium pitur quodam conceptu complexo, composito (γ) ex conceptum formaret de illa quam de sapientia creata. conceptu absoluto el conceptu relativo, per respectum El tamen unus est analogus alteri. Dico tamen quod ad formam. Et quidquid sit de hoc, nullus effectus intellectus viatoris potest formare conceptum com­ Dei potest viatorem deducere ad cognoscendum Deum positum de sapientia divina, puta concipiendo actum in se, id est, conceptu sibi proprio simplici, quo sapientificandi,independentem,non inhaerentem, etc. nulla alia res concipiatur. Nec aliquis conceptus Et tamen ille conceptus adhuc esset, secundum unam habitus a creaturis, sive per negationem, ut conce­ partem sui, similitudo sapienliæ creata?, supcrexcelptus infiniti, sive per causalitatem, ut causa prima, Icns; et ideo nunquam esset univocus isti et illi. ens primum, sive per viam eminentia?, ut super­ Ad tertium similiter dicitur (€). Conceditur enim bonus, SUperj ustus, et hujusmodi, représentât eum quod Molaphysicus, sub eisdem conceptibus perfeut in se est, sed semper in alio; conceptus enim ctionalibus, concipit Deum, sub quibus concepit nostri, vel sunt similitudines creaturarum sensibi­ creaturas. Primo enim concepit sapientiam increatam lium, aut compositi ex illis, vel cum illis, aut ab conceptu simplici quem habebat penes se de sapientia illis extracti. Verumtamen, arguens qui ponit quod creata. Sed ille conceptus esi magis propriussapienliæ ens nullum dicit communem rationem, sed omnes crealæ quam increata?. Ulterius, forte, illi conceptui Simul, ita quod dicendo, hoc ens, non est ibi unus addit aliquos alios negativos vel relativos. El tunc conceptus communis ipsius entis, per aliquod addi­ conceptus ille compositus, puta cum dico, sapientia tum contractus, sed est unicus conceptus simplex, infinita, vel sapientia summa, licet sit conceptus habet |X)nere quod de Deo potest aliquis talis conce­ sapientiae crealæ, non tamen proprius, sed superptus proprius haberi, scilicet quoddam ens. Sed nos ex cell ens, nec convenit sibi nisi secundum partem. non |Mmimus hoc, ut alias patuit (dist. 2, q. 1). Ad qunrtum dico quod divina essentia, si perfecte El sic patet ad argumenta sua. conciperetur ul in se est, non causarel nisi unicum (а) fed. — hxc Pr. (б) conceptum. — Om. Pr (γ) complexo, compotito — complexo Pr. (а) conceptum. — Om. Pr (б) dicitur. — Om. Pr 176 LIBRI I SENTENTIARUM conceptum do se; sicut Paler non (licit nisi unicum verbum. Sed nullus intellectus creatus potest eam illo modo concipere ; sed oportet quod formet multos conceptus de ipsa, ut magis accedat ad illum |wrfeclissimmn conceptum Patris unicum. Nec tamen divina euntia ita exigit concipi diversimode; ipsa enim nata est causare in intellectu sibi adæquato unicum conceptum, ut ita dicam. Sed in aliis intel­ lectibus, nata est causare infinitos; quia nullus eonim représentât cam perfecte ut in se est, nec aliquam perfectionem divinam comprehendit, n<»n solum essentiam. Nunc, ad argumentum in pede quaestionis factum, respondetur, secundum sanctum Tliomam, I p., q. 13, art. I, ad 3'· : α Dicendum, inquit, quod significare substantiam cum qualitate, est signifi­ care suppositum cum natura vel forma determinata in qua subsistit. Unde, sicut de Deo aliqua dicuntur in concretione, ad significandum subsistentiam el |M*rfectionem illius, sicut jam dictum est; ita dicun­ tur de Deo verlia el participia significantia tempus, ex eu quod ælernitas includit omne tempus. Sicut enim subsistentia simplicia non possumus appre­ hendere et significare, nisi per modum conqiosilorum ; ita simplicem æternitatem non possumus intel· ligere, nec voce exprimere, nisi per modum rerum temporalium; el hoc, propter connaturalitatem intellectus nostri ad res compositas et temporales. Pronomina vero demonstrativa dicuntur de Deo secundum quod faciunt demonstrationem ad illud quod intelligilur; et sic, secundum modum quo nomina, et participia, el pronomina demonstrativa, de Deo dicuntur, secundum hoc (a) a pronominibus relativis vel demonstrativis significari potest. d — Hæc ille. — In Scripto autem, darius solvit prae­ sens argumentum. Et intendit quod grammaticus quando (C) dicit quod nomen significat subslantiam, de., non accipit substantiam et qualitatem, modo quo accipit logicus; sed substantiam vocat, omne illud quod significatui modo substantial vel subjecti, ita quod sibi potest aliquod prædicatum attribui quod est per modum formæ; el isto modo albedo significat substantiam, et hujusmodi. Parti­ cipia autem, licet possint esse subjecta in propositio­ nibus, tamen significant actionem vel passionem ; et ita non proprie significant per modum subjecti ; sed nec verba. Qualitatem autem, vocat materiam vel furinam. Et hæc de quaestione. (a) hoc. — quod Pr. IC) quando — Ont Pr DISTINCTIO XXIII. QUÆSTIO I. UTRUM NOMEN PERSONÆ SIT NOMEN SECUNDÆ INTENTIONIS 1 ncA distinctionem vigesimam tertiam Y(luærÎh,r : Utrum nomen person® sil nomen secundæ intentionis. Et arguitur quod sic. Illud in cujus diffinitione ponitur secunda intentio, videtur esse nomen secunda? intentionis. Sed individuum, quod est secunda intentio, ponitur in diffinitione personæ, quam ponit Boetius, in lib. do Duabus naturis ct una persona in Christo (cap. 3), dicens quod esi rationalis naturæ individua substantia. Ergo vide­ tur quod sil nomen secundæ intentionis. In oppositum arguitur. Illud nomen quod signi­ ficat aliquid exsistens in re vere, circumscripto omni actu intellectus, non est nomen secundæ intentionis. Sed manifestum est quod, si non esset aliquis intel­ lectus, adhuc Paler esset una persona, el similitei Filius. Igitur, etc. In hac quæslione erunt duo articuli. In primo, ponentur conclusiones. In secundo, movebuntur objectiones. ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit Prima conclusio: quod tam prima quam secunda Intentio est conceptio intellectus. Istam conclusionem intendit sanctus Thomas, t. Sentent., dist. 2, q. 1, art. 3, ubi sic ait : α Scien­ dum, inquit, quod ipsa conceptio intellectus tripli­ citer se habet ad rem quæ est extra animam. Ali­ quando enim hoc quod intellectus concipit, est simi­ litudo rei exsistentis extra animam, sicut hoc quod concipitur de hoc nomine, homo; et talis conceptio intellectus habet fundamentum in re immediate, in quantum res ipsa, ex sua conform itate ad intel­ lectum, facit quod intellectus sit verus, el quod nomen significans illum intellectum, proprie dicatur de re. Aliquando autem hoc quod significat nomen non est similitudo rei exsistentis extra animam, sed est aliquid quod consequitur ex modo intelligendi rem quæ est extra animam ; et hujusmodi sunt inten­ tiones quas intellectus noster adinvenit ; sicut signiI ficatum hujus nominis, genus, non est similitudo DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. alicujus rei extra animam exsistentia, sed ex (a) hoc quod intellectus intelligit animal, ut in pluribus speciebus, attribuit ei intentionem generis, et hujus intentionis, liret proximum fundamentum non sit in re, sed in intellectu, tamen remotum fundamentum est res ipsa; unde intellectus non est falsus, qui has intentiones adinvenit ; et est simile de omni­ bus aliis quæ consequuntur ex modo intelligendi, sicut est abstractio mathematicorum, et hujusmodi. Aliquando autem illud quod significatur per nomen, non habet fundamentum in re/neque proximum, neque remotum, sicut conceptio chimera?, quia neque est similitudo rei extra animam, neque con­ sequitur ex modo intelligendi rem aliquam naturæ ; et ista conceptio est falsa, b — Hæc ille. — Ex qui­ bus patet quomodo omne nomen significat aliquam conceptionem, et quomodo illa conceptio, qua* non immediate fundatur in re, sed mediante alia conce­ ptione, dicitur secunda intentio, ut conceptio quam significat hoc nomen, genus, vel species, vel alislractum, vel hujusmodi ; hujusmodi enim intentiones secundæ non sunt similitudines rei extra animarn, sed sunt similitudines rerum prout sunt in intellectu. Unde sanctus Thomas, ibidem, dicit : α Hoc nomen, ratio, non significat ipsam conceptionem sapientiae, quia illa significatur per hoc nomen, sapientia; sed significat intentionem hujus conce­ ptionis, sicut et hoc nomen, diffinitio, et alia nomina secundæ impositionis. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod secundæ intentiones sunt conceptiones conceptionum immediate fundatarum in re; ipsa? autem conceptiones quæ sunt similitudines rerum extra animam, sunt primœ intentiones. Quod enim homiifis conceptio sit intentio, ostendit sanctus Tho­ mas, 1. Contra Gentiles, c. 53 : α Intellectus per speciem rei formatus, intelligendo format in seipso quamdam intentionem rei intéllectæ, quæ est ratio ipsiud, quam significat diffinitio. » Et subdit : « Per hoc quod species intelligibilis, quæ est forma intel­ lectus, est similitudo rei exterioris, sequitur quod intellectus intentionem formet illi rei similem ; quia, quale est unumquodque, talia operatur. Ex hoc autem quod intentio intellecta, est similis alicui rei, sapiitur quod intellectus formando hujusmodi inten­ tionem, rem illam intelligat. » — Hæc ille. Item, 1. Sentent., dist. 25, q. 1, art. 1, ad 2U : u Diffinitio, inquit, considerata secundum suam intentionem, non est idem quod diffinitum, sed ductivum in ejus cognitionem; et sic diffinitio est composita ex pluribus intentionibus, quarum nulla prædicatur (6) de ipsa, nec econtra, quia intentio generis non est intentio diffinitionis. » — Hæc ille. Ex quibus patet fpiomodo conceptio quæ est simi­ litudo rei et diffinitio ejus, dicitur intentio. Et con­ ia) er. — in Pr. (0) prxdicatur. — probatur Pr. ΪΊΊ stat quod non est secunda intentio. Relinquitur ergo quod sit prima intentio. Similiter, quod secunda intentio sit similitudo conceptionis rei extra animam, patet. Nam est inten­ tio talis conceptionis, ut dictum est. Ergo conceptio ejus. Hic enim pro eodem accipimus intentionem el conceptionem, Unde, sicut prima intentio est similitudo rosa? vel hominis, immediate eam repré­ sentons, ita secunda intentio est similitudo talis conceptionis, immediate repnesentans eam relative ad res extra, el mediante tali conceptione est simi­ litudo rei extra ut est in intellectu. Unde sanctus Thomas, in tractatu de Esse et Essentia, sic ait : « Ratio, inquit, speciei accidit naturæ hurnanæ secundum illud esse quod habet in intellectu. Ipsa enim natura humana habet in intellectu esse abstra­ ctum ab omnibus indi viduanti bus; et ideo habet rationem uniformem ad omnia individua quæ sunt extra animam,prout æqualiter est similitudo omnium, et ducens in omnium cognitionem in quantum sunt homines. Et ex hoc quod talem relationem habet ad omnia individua, intellectus adinvenit rationem spe­ ciei, el attribuit sibi. Et quamvis hæc natura intellecta habeat rationem universalis secundum quod compa­ retur ad res extra animam, quia una est similitudo omnium, tamen secundum quod est in hoc intellectu vel in illo, est quædam species intellecta particularis. Non enim esi universalitas illius formæ secundum hoc esse quod habet in intellectu, sedsecundumquod refer­ tur ad res, ut similitudo rerum. Sicu tetiam si esset una statua corporalis repræsentans multos homines, con­ dat quod illa imago haberet esse singulare et (x) pro­ prium, secundum quod esset in hac materia; sed haberet rationem communitatis secundum quod est commune repræsentativum plurium. > — Hæc ille. I Ex quibus patet quomodo secundæ intentiones I sunt quidam conceptus respective rerum ut intelle­ ctarum, qui conveniunt immediate primis intentio­ nibus, el mediate rebus extra animam. i Hujus mentis fuit Avicenna, scilicet quod inten­ tiones hujusmodi sint accidentia intellectus nostri. Unde, 3. sure Metaphysicæ, c. 7, ubi intendit probare quod scientia humana sil accidens, ita dicit : De rebus, inquit, separatis non acquiritur intellectibus humanis nisi intentiones quidditalurn suarum. Nam est idem judicium de eis, sicut est judicium de aliis substantiis intellectis corporalibus, exceplo uno, quod scilicet illæ aliæ egent abstraI ctione quousque abstrahatur ab eis intentio quod possint inlelligi, iste vero non egent aliquo, nisi ut intelligantur essi* ut sunt, et sigilletur anima per I eas; el quod invenitur in nobis de illis, est impres­ sio quæ assimilalur illis sine dubio ; et hæc est nostra 1 scientia de illis, quæ acquiritur animabus nostris; el sunt impressiones anima*, non essentia? illarum ; (λ) nullum» — Ad. Pr. II. — 12 178 LIBRI I. SENTENTIARUM rl Mini accidentes in anima. — Hæc Avicenna. — Idem etiam dicit quod intellectum de quidditate sit accidens, cum est in anima, non sicul pars. Item, lib 5, c. I, sic ait : Sicul animal in se baliet plures modos, sic el in intellectu. In intellectu etenim est fonna animalis abstracta. El hoc modo ipsum dici­ tur forma intelligibilis. In intellectu enim forma animabs taliter est quod in intellectu convenit, ex una et eadem dispositione, mullis particularibus. Quapropter, una forma apud intellectum, erit relata ad multitudinem ; et secundum hunc respectum est universale, quia ipsum est una intentio in intellectu, cujus comparatio non variatur, ad quodcumque acce­ peris animalium. Hæcnutem forma, quamvis resa­ rtu individuorum sit universalis, tamen respectu animæsingularis cui imprimitur, est individua; ipsa enim est una ex formis quæ sunt in intellectu. El quia animæ singul© sunt mullae numero, tunc eo modo quo sunt particulares, habebunt fpsa» aliud intellectum universale. — Hæc Avicenna. Ex quibus patet conclusio. Secunda conclusio est quod tales Intentiones, , quædam conveniunt naturis, el qutedam conve­ niunt suppositis naturarum. q. 30, art. 4, ubi sic ait : « Nomina, inquit, generum et specierum, ut Irnmo, vel animal, sunt imposita ad significandum naturas communes. » — Hæc ille. Quod nutem, aliquæ secundæ intentiones conve­ niant suppositis naturarum, patet de intentionibus significatis jx»r hæc nomina : suppositum, particu­ lare, individuum, singulare; hæc enim nomina dicunt intentiones convenientes suppositis natura­ rum; quod ostendit sanclus Thomas, 3. Sentent., dist. 6, q. 1, art. 1, q‘a I, ubi sic ait : α Cum omne, inquit, particulare habeat respectum (x) ad natu­ ram communem et ad proprietates, potest secundum utrumque nominari, tum per nomen priinæ im|>ositionis, tum per nomen secundæ inqiosilionis. Hoc enim nomen, res naturæ, est nomen primæ impo­ sitionis (6), significans particulare per resjiectum ad naturam communem. Hoc vero nomen, supj>ositum, est nomen secundæ intentionis, significans ipsam habitudinem particularis ad naturam commu­ nem, in quantum subsistit in ea; particulare veru, in quantum exceditur ab ea. Sed quia accidentia consequuntur naturam, ideo omne nomen signifi­ cans (mrlieniare |>er respectum ad proprietates, desi­ gnat etiam ipsum per respectum ad naturam com­ munem. Hoc autem poto! fieri dupliciter : vel per nomen primæ impositionis, et sic est hypostasis communiter in (γ) omnibus substantiis, persona vera in omnibus rationalibus (o); vel per nomen secunda» impositionis, et sic est individuum in quan­ tum est indivisum in se, singulare vero in quantum e>t divisum ab aliis; unde singulare idem est quod divisum. » — Hæc ille. — Idem ponit, I. Sentent., dist. 23, q. 1, ari. 3 ; et I p., q. 29, ari. 2. — Ex quibus halietur (|uet suo modo intentio, el esse intentionale, in sensu, sic se habet in intellectu. Sed quærentes de coloribus iridis, aut de coloribus qui sunt in collo columba?, aut do imagine quæ apparet in speculo, aut de candela apparente extra situm, utrum habeant (C) esse reale, aut inlen­ tionale tantum, intendunt quærere utrum ha­ beant esse object i vu m tantum et fictilium seu appareil", aut habeant esse reale el fixum extra in rerum natura absque omni apprehensione. Per quod palet quod esse intentionale non est aliud quam visio vel aperitio objectiva. Ergo nec inten­ tio est aliud quam conceptus objeclivus, et non conceptus formalis inhorrens intellectui. Quarto. Ibi est piius et formalius secunda inten­ tio et prima, ubi est prius et formalius fundatio secundæsuper primam ; est enim communis omnium loquentiutn acceptio, quod secunda intentio fundatur super primam. Sed manifestum est quod hoc reperitur per prius el formalius ex parte conceptuum formatorum objective. Nam conceptus universalita­ tis fundatur supra conceptum animalitatis, et inest sibi formaliter lanquam subjecto proprio, ut quili­ bet experitur. Nullus autem actus (γ) intellectus inest lanquam subjecto conceptui animalis; quamvis enim inter eos sil ordo pnesuppoeitionis, non tamen inhærentiæ habitudo. Ergo prima el secunda in ten (i) duo — Om. Pr. (C) tantum, — Ad. Pr. (γ) nullus autem actus. — nullum autem accidens Pr ISO LIBRI 1. SENTENTIARUM lio per prius et formalius se tenent ex parte objecto­ est verum de actibus aul accidentibus intellectus. rum vel objectivonim conceptuum, quam actuum Unde, commento 18, dicit quod sensationes non sunt intentiones aliæ ab intentionibus rerum exsi­ vel aliorum accidentium intellectus. Quinto. Illud non est intentio primo et fonnaliter stentium extra animam in materia. Ex quo patet el in abstracto, sine quo intentio logice diffinitur; quod inlelligit, per sensationes el intentiones, app­ logicales enim diffinitiones formales sunt sicut et rit innes rerum objectivas, quæ sunt realiter eædern metaphyrioe. Sed logicus diffiniens genus lanquam cum his quæ sunt extra. Ergo, secundum modum illud quod prædicatur de pluribus differentibus spe­ loquendi philosophicum , intentiones non sunt cie in eo quod quid, nullam mentionem facit de actu, actus, nec actiones intellectus , sed aliquid objevel specie, aut alio accidente intellectus; prædicari ctivum. enim non est formaliter intclligere, alioquin actus Nono. Illa quorum distinctio nullo modo est rea­ intelligendi praedicaretur de rebus quæ sunt extra. lis in quantum sunt hujusmodi, sed penitus intenNon ot igitur praedicatio in intellectu fonnaliter, tionalis, illa, in quantum hujusmodi, sunt intentio­ sed objective; nec inesl alicui accidenti intellectus, nes. Impossibile est enim quod aliqua distinguantur sed est ab actu intelligendi effective et formative. realiter, nisi alterum vel ulrumque sil res : alterum Igitur accidens nullum intellectus est fonnaliter quidem, ul ens el nihil, quæ differunt realiter intentio, >ed magis conceptus objecti vus. ratione alterius extremi; ulrumque vero, ul lapis Sexto. Avicenna dicit, I. Metaphysi^æ, quod el homo. Similiter etiam impossibile est quod ali­ logica est de secundis intentionibus adjunctis primis. qua differant intenlionaliter, nisi utrumque vel Sed manifestum est quod logica non conjungit actum alterum fuerit intentio. Sed manifestum est quod intellectus (a) actui intellectus, aul accidens acci­ homo, in quantum homo, et animal, in quantum denti, sed conceptus secundarios conceptibus primis, animal, differunt, non quidem realiter, sed inlenutpote prædicari animali et homini, el affirmari vel lionaliter el secundum rationem. Ergo necesse est negari, et sic de aliis. Εηζο manifestum est quod quod homo el animal sint intentiones. secunda intentio et prima non sunt accidentia intel­ Decimo. Illud quod non est exsistens in rerum lectus, sed conceptus objecti vi. natura, nec habet esse fixum extra, secundum quod Septimo. Omnes concedunt quod logica est de ' hujusmodi, illud, impiam, est quid intentionale. secundis intentionibus,sive lanquam de subjecto adae­ Sed manifestum est quod homo, in quantum differt quato, sive aliter, secundum quod opinantur diver­ a Socrate, el animal prout distinguitur ab homine, simode. Sed constat quod logica est de dicibili horum, inquam, rationes, ut sic accepte, non sunt incomplexo, de quo determinatur in libro Prœdi- 1 in rerum natura, habentes esse extra; alioquin ramentorum, el orlant duas rationes distinctas, quarum (i) inteltertut. — intellectum Pr (C) i» — Otn. Pr. (a) vere. — una Pr DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. <81 una non est alia, et tamen mini una res. Igitur I de pluribus, est genus vel species. Nunc autem, ad homoet animal sunt intentiones. Igitur, ut prius interrogationem factarn per quid de Pâtre el Filio et Deelinolcrllo. Illud quo totalité! præcifio et arnoto, Spiritu Sancto, respondetur de quolilæt quod est aliquid remanet vere intentio, non est inlenliona- persona; et per consequens, si persona sit nomen litas in abstracto, qua fonnaliter sil intentio quid­ primæ impositionis, erit genus vel species respectu quid est intentio in concreto, alioquin remaneret effe­ trium personarum. Sed Augustinus, 7. de Trinitate, ctus formalis sine causa formali ; unde illud non est cap. 9, negat rationem speciei aul generis a divinis. fonnaliter albedo, quo dempto aliquid remaneret Ergo, ut prius. album. Sed Avicenna dicit, 5. Mctaphyticx 9 cap. 1, I Quinto. Persona et suppositum idem esse viden­ quod quidditas abstrahit ab esse unum et inulta, et tur. Sed suppositum est secundæ intentionis, a sub­ ab esse in intellectu et extra; unde equinitas non sistendo quidditati et universali natura. Ergo per­ est nisi equinitas tantum, a qua præscinditur habi­ sona significat intentionem secundam. tudo rei intellecta» ad intellectum, et tamen constat Sexto. Individuum est nomen secundæ impositio­ quod, ut sic, est intentio, nec habet e.«c reale, immo nis, et secundæ intentionis. Sed Damascenus e quod hal>ent extra animam, et non per animam, intentionem, in divinis non potest phiriticari. Sed sicut nomina rerum, nullo modo sunt nomina inten­ persona pluriiicalur in divinis. Ergo non significat tionis primæ vel secundæ. Nomina vero propria sub­ rem, aul primam intentionem, sed tantummodo stantiarum secundarum el omnis generis universa­ secundam. lium, ut homo, animal, et albedo, el color et hujus­ Quarto. Si jiersonn significaret primam intentio­ modi, quæ significant ea quæ partim sunt intra, nem, ejus communitas esset generis vel speciei; partim extra, sunt primæ intentionis; ut per hoc omnis enim prima intentio quæ prædicatur in quid designetur quod non totaliter hoc vel illud, et < inten­ tio » referatur ad unum, < prima * vero ad aliud. Nomina autem communia, tam individuorum, quam (а) jecumtam. — Om. Pr. specierum, quam generum, quæ significant hujus(б) vel. — per Pr. LIBRI I. SENTENTIARUM 182 modi » ut species, genus, individuum, persona, etc., «mt nomina secunda* intentionis; quia pure inlentionalia («). Declino arguit. Quia hæc est differentia inter nomen primæ impositionis, et secundæ intentionis : quia nomen primæ impositionis non transcendit determinatos limites; sed nomen intentionissccundæ transcendit limites sui fundamenti, quia si funda­ tur super illud quod prædicatur tantum de differen­ tibus numero, ipsum pncdicabitur de differentibus specie, vel dc diversis speciebus; si super pnedienhile dc differentibus specie, ipsum prædicabitur de differentibus genere; verbi gratia : super hanc rem quæ est homo, fundatur secunda intentio quæ est species, et non solum homo est s|iecies, sed brutum, pl albedo, ct hujusmodi; Miniliter genus quod est secunda intentio, est in omni genere; non tamen animal quod est re* subjecta intentioni. Sed nomina communia individuorum, de quibus agimus, trans­ cendunt ambitum rei subjecta*, sicut Socrates el Plato. Igitur, etc. Undecimo. Quia nomen commune differentibus genere secundum rem el secundum vocem, est secundic intentionis; talibus enim nec physicum, nec melaphysicum |>olesl ose commune, sed sola ratio logica. Sed (wrsona el omnia talia, sunl hujus­ modi. Igitur, etc. B. - SOLUTIONES § I. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — \d argumentum primum contni primam LOnclusionem. negatur major. Diu» enim quod aliquid dicitur aliquale, in online ad aliud : uno modo, sicut analogum ad coanalogum. sicili arguens exemplilical de sanitate animalis in online ad quam urina dicitur sana, el rto modo negatur minor, et conceditur majoi ; alio modo, sicut relativum et correlativum, sicut imago dicitur imago m online ad imaginatum, el via dicitur via in online ad terminum, et sic major est falsa, el minor vein. Non enim conceptio intellectus dicitur intentio ex hoc quod est signum intentionis quæ sil in objecto, vel quia hnlæt aliam proportionem ad aliquam inten­ tionem quæ sil in objecto; sed dicitur intentio in online ad aliquid : quia per talem conceptionem intellectus tendit in rem cujus est intentio, el est ibi onto talis conceptionis ad objectum sicut imaginis ad imaginatum el sicut viæ ad terminum, quin per talem formam intellectus veniUin notitiam rei. el res venit ad intellectum, et intellectus tendit, el intellectus tenetur. Aecies vel duæ conceptiones formales differunt realiter, ut sunl quædam accidentia, et non solum talione vel inlenlionaliter, sed res ut in talibus con­ ceptionibus, distinguitur a seipsa inlenlionaliter el solum ratione. Verbi gratin : anima, ut in manu, distinguitur a se, ut in pede, secundum rationem, et tamen manus el pes, per quos anima distinguitur a seipsa, secunuum rationem solum, non sola talione distinguuntur, immo realiter. Non enim cqxirtet tan­ tam esse diversitatem inter distincta, sicut inter distinctive. Ad tertium dicitur quod tam in sensu quam in intellectu, esse intentionale formaliler est esse inten­ tionis, vel rei in sua intentione, quæ est accidens diminutum Cl similitudo rei; sicut species coloris in acre dicitur intentio coloris, el illud esse est esse reale illius intentionis, sed est esse intentionale respectu coloris. El ad probationem dico quod quae­ rere an colores illi habeant solum esse intentionale, est quærere an colores qui videntur vel apparent, habeant solum esse in cognoscente per suam simili­ tudinem, et hoc est quærere esse intentionale solum, vel. ultra illud esse, habeant esse extra cognoscen­ tem, quod est haliere esse reale, potissime si sil in subjecto disposito ad esse naturaliter conveniens forma·, cl non intendunt quærere, an sit aliquid distinctum a colore reali et a specie coloris, nisi vane quærant. Ad quartum negatur minor. Non enim conceptus universalitatis inest conceptui animalis, sicut acci­ dens suo subjecto, sed consequitur ad illum el ad sibi consimiles. Dum enim intellectus intellexit animal, abstrahendo (|iiidditalem ab omni extraneo, et |x*st reflectitur super conceptum illum el rem ut in tali conceptu, format aliam intentionem «piam attribuit tali conceptui el rei in tali conceptu cognitæ, ut dictum fuit in prima conclusione; el isto modo secunda intentio fundatur in prima, vel in re medianto prima. Illa nutem fundatio non est intelligemla per illum uiodtiin quo accidens fundatur in subjecto, ut ostendit sanctus Thoinas, 1. Sentent., disl. 2, ubi supra (q. 1, art. 3); >cd potius illo modo quo aliquid dicitur fundari metaphorice in illo a quo firmitatem suæ veritatis habet. Ad qulnluin dicitur quod argumentum supponit falsum, scilicet quod genus sil intentio secunda. Dico enim quod genus non est secunda intentio, sed est res ‘mlwtrata inlenlioni secundæ, el fundans talem intentionem mediante prima intentione. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 33, q. I, art. I, ad 3tth , — Hæc ille. Tunc ad argumentum dico quod nulla intentio potest diffiniri quantum ad quid (x) rei, quin oporteat fieri mentionem de opere intellectus. Simi­ liter nec res, ut subest intentioni, diffinitur nisi fiat mentio de actu intellectus. Si enim diffinitur genus, diffinietur ]>er hoc quod est prædicari. Et si quæratur quid est prædicari, ùlterius, dicetur quod prædicari est attribui alicui per intellectum cum nota compositionis vel divisionis. Verumtamcn illa diffinitio generis non est diffinitio intentionis, sed rei ut est sub intentione; illa enim intentio quam significat genus potius est diffinitio quædam ; unde, si illa ulterius diffiniretur quantum ad quid rei, ôporteret in ejus diffinitione |x>nere loco generis hoc quod dico, conceptio intellectus, vel similitudo in intellectu, vel aliquid operatum (6) ah intellectu et hujusmodi. Cum autem dicit arguens quod pnedirari non est intelligere, etc.; dico quod idem est actus quo intellectus intelligil et prædicatur aliquid de aliquo. Prædicari autem dicit relationem per modum passionis, fundatam in re mediante conce­ ptione quam intellectus componit cum alia; pnedi­ catum autem dicit intentionem set undam. Nec sequi­ tur quod actus intellectus \el conceptio prædicetur de re, sed solum quod pnedicari non convenit rei nisi prout est sub conceptione, ita quod talis relatio non potest fundari in re nuda immediate. Ad sextum dicitur quod logica est de intentionibus, non ut sunt res, quia sic de talibus est tertius liber de Anima; sed e>t de intentionibus, ut sunt inten­ tiones et viæ per quas intellectus perquirit verum et falsum, sicut sunt diffinitio, enuntiatio, syllogismus, pnedicatum et subjectum , pnedicabile el uni­ versale, et sic de cæteris, qua? significant secundas intentiones. Dicitur autem conjungere intentionem (а) quid. — aliquid Pr (б) operatum. — oprrativum. Pr. t«3 secundam primæ, quia docet quomodo ea quæ inclu­ dunt secundas intentiones conveniunt illis quæ im­ portant primas, scilicet quomodo homo est species, animal est genus; et docet quomodo talia combi­ nanda sunt ad teritatem inquirendam, formando propositiones el syllogismos. Potest tamen dici quod intentio potest dupliciter sumi : uno modo, in vi unius abstracti, et sic non est aliud quam conceptin intellectus, ut dictum est ; alio modo, in vi concreti, sicut si albedo poneretur loco hujus nominis, album, quia in proposito vocabula deficiunt, cum non habeamus nomen concretum significans concrelive sicut intentio abstractive; et isto modo intentio dicit rem sutatratain (x) conceptui animæ. Et isto modo omnis res fundans primam intentionem abstractive dictam, potest dici prima intentio; et omne quod fun­ dat secundam intentionem primo modo dictam imme­ diate, potest dici secunda intentio ; unde homo illo modo diceretur prima intentio, sed genus diceretur secunda intentio. Et illo modo intelligo sanctum Thomam,3. Sentent., di*t. 5, q. 3, art. 1 (ad t*·), ubi sic dicit : « Sicut genus est quædam intentio quam intellectus ponit circa formam intellectam, ita et differentia; tamen huic intentioni intellecta* respondet natura quædam quæ est in particularibus, licet secundum quod est in particularibus non habeat lationem generis aut speciei. > — Hæc ille. — Et intendit quod genus dicit quamdam intentionem; non quod illud quod est genus sit intentio, nisi deno­ minative et in concreto. Horno enim, prout est in intellectu per suum conceptum immediate repræsentantem eum, |*»test illo modo dici prima intentio; ut autem est in intellectu per alium conceptum con­ sequentem actum reflexum super primum conce­ ptum. quo scilicet intelligitur homo ut habens esse universale in intellectu, dicitur secunda intentio concretise. Nec tamen conceditur quod homo sit pecies intelligibilis est subjective in phan­ Ad argumenta Henrici et aliorum. — Ad tasmatibus, et est in intellectu possibili alio inodo. primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod El istam fictionem adinvenit, ut salvaret continua­ licet in diffinitione persona» ponatur aliquid perti­ tionem intellectus possibilis cum anima nostra per nens ad secundam intentionem, hoc est ex defectu jllam speciem. Unde intentionem intellectam vocavit nominum differentiarum primæ intentionis. Unde ‘‘peciom intelligibilem, et intentionem imaginatam talia nomina non (Minerentur in diffinitione personæ, vocavit phantasma. Quod, licet verum sit, tamen illa si nomina imposita sufficienter haberemus. Ideo talis inh.rrentia quam ponit hujus ail hoc, scilicet speciei diffinitio circumlocuta, ficet implicet aliquid perti­ intelligibilisad phantasma, nihil est. nens ad secundam intentionem, non concludit suum Aer ratio­ scilicet quod habeat diversum esse in illis de quibus nem hominis, intelligat quidditalem hominis, minor praedicatur. In divinis autem non est nisi unicum est falsa. Non enim quidditas hominis est facta per esse. Similiter falsum est quod persona praedicetur intellectum, aut quidditasanimalis; immo præcedit in quid de Patre et Filio, cum non significet quiddiactum imellectus creati humani. Et cum dicit quod tatem eorum. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., natura non fecit, etc.; — dico quod naturo non dist. 23, q. 1, ari. 3, in fine, dicit : « Invenimus fecit distinctionem humanitatis et animalitatis in quatuor modos significandi in divinis. Aliquid enim actu; fecit tamen animalilatem et humanitatem. Si significat absolutum per modum absoluti, ut Deus; autern arguens per rationem intelligat conceptum aliquid^ relationem per modum relationis, ut Pater; hominis, quem significat hoc nomen, homo, dico aliquid, absolutum per modum relationis, ut potentia quod ille est intentio formata per actum intelli­ generandi; aliquid, relationem per modum abso­ gendi· luti, ut persona. » — Hæc ille. Ad duodecimum dicitur quod, licet sil impossibile Ad quintum dicitur quod, licet eadem res sil sup­ unam rem absolutam esse mulla absoluta extra intel­ positum et persona, tamen unum nominatur per lectum, seu in esse reali, tamen non est inconve­ nomen secundæ intentionis, aliud per nomen primæ. niens eamdem rem, secundum esse quod habet in Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 29, art. 2 : ars ad totum, el magis proprie sicut mensura ad mensuratum. Si primo modo, tunc dupliciter : quia vel considerabitur ipsum unum cum pracisione, scilicet secundum quod tan­ tum unitas; et sic habet disparatam oppositionem mensura ad alios numeros Quilibet enim numerus, secundum quidditatem suæ speciei, babet specialem rationem mensura; sicut species opposita?, sunt disparata. Et talis oppositio reducitur ad contrario latem sicut principium ; quia disparata distinguuntur differentiis contrariis quibus primo dividitur genus, ut probatur, 10. Metaphysics (t. c. 24), Vel sine pracisione; et sic unitas nullam oppositionem habet ad numerum, sed est constituens ipsum. > — Hæc ille. — El ibidem, in corpore quaestionis, arguit contra dicentes quod talis unitas non dicat nisi pri­ vationem : < Tunc enim non esset, nisi in anima ; el ila nec numerus, cujus ipsa est principium; unde non posset esse species (i) sub aliquo genere, n — liem, contra illos qui dicunt quod unitas quæ est principium numeri, est eadem cum unitate quæ consequitur ens, et convertitur cum eo, arguit : < Non contingit enim quod aliquid contentum sub inferiori, sit differentia superioris, sicut rationale non est differentia substanti® ; unde nec multitudo quæ est sub quantitate, potest esse differentia entis sim­ pliciter. » — Ex quibus patet quod, secundum eum, talis unitas, cum sit de genere quantitatis, non potest dicere puram privationem, scilicet indivisionem; nec dicit solum enlitatcm rei cum illa indivi­ sion© t sicut unum quod cum ente convertitur, quia tunc non deberet collocari sub determinato genere, sicut nec ens. Eamdem opinionem tenet, in de Potentia Dei, q. 9, art. 7, ubi sic ait : < Cum divisio multitudi­ nem candet, indivisio vero unitatem, oportet secun­ dum rationem divisionis, et de uno et multo judicium sumi. Est autem quædam divisio quæ omnino genus quantitatis excedit, quæ scilicet est per aliquam oppositionem formalem, quae nullam quantitatem concernit. Unde oportet quod multitudo hanc divi­ sionem consequens, ct unum quod hanc divisionem privat, sint majoris communitatis (C) et ambitus quam genus quantitatis. Est autem alia divisio secun­ dum quantitatem, quæ genus quantitatis non trans­ cendit. Unde et multitudo consequens hanc divisio (i) nui — Ad Pr. (<) comniurtilafu. — gurmtitalxt Pr. nom, cl unitas eam privans, sunt in genere quanti­ tatis. Quod quidem unum, aliquid accidentale addit supra illud de quo dicilur, quod habet rationem mensura; alias numerus ex unitate constitutus, non esset aliquod accidens, nec alicujus generis species* Unum vero quod convertitur cum ente, non addit supra ens nisi negationem divisionis, non quod significet ipsam indi visionem tantum, sed subje­ ctum ejus cum ea; est enim unum idem quod ens indivisum. Et similiter, multitudo corresjMindens uni, nihil addit supra res multas, nisi distinctionem earum, quæ in hoc attenditur, quod una non e>l alia; quod quidem non habent ex aliquo addito, sed ex propriis formis. Patet 'ergo quod unum quod con­ vertitur cum ente, ponit quidem ipsum ens, sed nihil superaddit nisi negationem divisionis. Multi­ tudo autem ci (x) correspondons, addit super læs quæ dicuntur mullæ, quod unaquæqüe carum sil una, el quod una earum non sit alieni ; in quo con­ sistit ratio divisionis. Et sic, cum unum addat supra ens unam negationem, secundum quod aliquid esi indivisum in se; multitudo addit duas negationes, prout scilicet aliquid est in se indivisum, el prout est ab alio divisum ; quod quidem dividi, est unum eorum non esse alterum. » — Hæc ille. Idem ponit, 1 p., q. 30, ari. 3. Dicit enim quod numerus qui est species quantitatis, ponit quoddam accidens additum supra res; et similiter unum quod esi principium numeri. Unum autem quod conver­ titur cum ente, « non addit aliquid supra ens nisi negationem divisionis tantum ; unum enim significat ens indivisum. El ideo de quocumque dicatur unum, significatur illa res indivisa ; sicut unum dictum de homine, significat naturam hominis indivisam. Et eadem ratione, cum dicuntur res mullæ, multitudo sic accepta significat res illas cum indivisiono circa unamquamque illarum. » — Idem ponit, 10. Quod· libelo, q. I, art. 1. Quæ autem res sit illa quam superaddit unitas quæ est principium numeri, quæ dicitur una, decla­ rat sanctus Doctor, secundum Avicennam, 1. .Sen­ tent., ubi supra (dist 24, q. I, ari. 3), dicens quod unitas illa est esse indivisum ; illud autem esse est esse accidentis, et per illud esso adveniens |we· esse completum substantia», dicitur substantia una, sicut per esse a I bed in is dicilur esse alba ; el inde numerus est accidens, qui causatur ex congregatione talium intentionum accidentalium. Et licet sanctus Doctor, in eodem loco, improbet Avicennam, in quantum ponit quod unum quod convertitur cum ente, est idem cum uno quod esi principium numeri, cl quod lam hoc quam illud unum, superaddit aliquid positivum super illud de quo dicitur; non tamen reprobat hoc quod dixi, scilicet quod unitas, prout est principium numeri, superaddit illud quod dictum (4) ei. — rei Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I 181 est. Unde, quantum de ipso concipio, unitas de qua ’ est dispositio maleriæ; unde omnes species quanti­ loquimur non est ipsa forma continuitatis, sod est tatis sunt qinedam mathematica, quæ secundum illud esse indivisum, quod talis quantitas continua esse non possunt a materia sensibili separari, nisi dat subjecto. Forma enim continuitatis est divisi­ tempus ct locus, quæ sunt naturalia, el magis mate­ bilis in multa; et ideo non meretur dici unitas, de ri© («) sensibili annexa. Unde patet quod nulla cujus ratione est indivisibilitas. Sed esse quod illa species quantitatis rebus spiritualibus poterit conve­ forma dat subjecto, dicitur unitas; quia tale esse nire, nisi secundum metaphoram. > — Hæc ille. — nullo modo est divisibile; quia, si forma illa vel sub­ Item, 1. Sentent., dicit, ubi supra (dist. 24, q. 1, jectum dividatur, esse primum non remanet, nec art. 3), quod α numerus ct unitas, secundum quod dividitur, sed quælibet pars divisi babet novum esse, sunt in genere quantitatis, non inveniuntur nisi in et non habet illud quod prius. De hoc Avicenna, (piibus invenitur commensuratio quantitatis; unde 3. Metaphysics* f c. 2, dicit : — De hoc Albertus, super quintum capitulum Dio­ — Hæc ille. — Et in articulo precedent!, scilicet nysii, de Divinis Nominibus, sic ait : a Forma est primo, ad 2’M, dicil quod « unitas el numerus quæ forma, el est terminus potentiæ maleriæ; et in considerat arithmeticus, non sunt illa unitas ct mul­ quantum aliquid est forma, dal esse; in quantum titudo quæ inveniuntur in omnibus entibus, sed vero est terminus, terminal distinguendo ab aliis. solum secundum quod inveniuntur in rebus mate­ Horum autem actuum prior est dare esse. Et ideo rialibus secundum quod pluralitas causatur ex divi­ ens, quod relinquitur ex tali actu, esi prius uno, «jucmI sione continui. In hoc enim possunt inveniri omnes relinquitur ex secundo actu. Et in quantum ille illæ passiones in numeris, quas arithmetici demon­ actus esi consequens esse, vergit in naturam acciden­ strant, sicut multiplicatio, el aggregatio, et hujus­ tis; quia omne quod consequitur esse rei, esi acci­ modi, quæ fundantur super divisionem infinitam dens. Et sic est unum quod est principium numeri. continui. Unde est infinitas in numero, secundum Ex parte vero altera, qua est in ipso natura entis, Philosophum, 3. Physicorum (t. c. 57). Et ideo supra (piam nihil addit positive, est unum quod con­ etiam talis unitas est potentia omnis numerus ·. — vertitur cum ente. * — Hæc Albertus. — Ista autem Hæc ille. — Idem ponit, 1 p., ubi supra; el in sic intelligo, scilicet quod non omnis forma dat Qpodlibeto, ubi supra. unitatem quæ est principium numeri, sed sola forma de genere quantitatis. Talis enim forma dat distin­ Tertia conclusio : quod tam unum quod est prin­ ctionem suo subjecto ab aliis ejusdem speciei, et cipium numeri, qunm unum quod cum ente con­ indistinctionem ejus in seipso; elsic dal ei unitatem vertitur, dicit negationem divisionis; sed multi­ quæ est principium numeri. El illa unitas est qui­ tudo, tam illa quam ista, dicit negationem rri. dam actus terminati vus, et distinctivus; et licet sil quoddam esse subjecti, tamen illud esse est acciden­ Unde sanctus Thomas, in praedicto Quodlibeto tale subjecto, quia advenit subjecto post ejus esse (10), (|. 1, art. I, ad 3*·, sic dicit : < In ratione, substantiale. Sic ergo dicendum esset, tenendo quod inquit, multitudinis includitur negatio* rei; sed in unitas quæ est principium numeri, sil esse quod dat ratione unius, negatio negationis el rei simul. Quod quantitas subjecto. Potest etiam dici quod unitas nec sic patet. Unum enim est quod non dividitur; divi­ est forma continuitatis, nec esse talis form©, sed esi sio autem, quæ negatur per unum quod convertitur quoddam accidens indivisibile consequens quantita­ cum ente, oportet quod sil talis, quod in omni divi­ tem continuam; el differt a puncto, in hoc quod sione salvetur. Hæc autem est divisio jær affirmatio­ punctus habet silum in linea vel continuo, non nem el negationem ; et hujus divisionis negatio autem unitas; sed haliet pro subjecto adæquato et constituit rationem unius. Est enim unum, quod primo totum continuum, ita quod aucto vel dimi­ non dividitur tali divisione quod sil in eo accipere nuto tali continuo, non remanet prior unitas sed hoc et non hoc. Et sic unum, in quantum negat alia. affirmationem et negationem simul, est negatio rei el negationis simul. Prædicta vero divisio includi­ Secunda conclusio est quod numerus qui est tur in ratione multitudinis; et sic ibi includitur species quantitatis· et unitas qiuc est illius prin­ negatio rei; quia illa sunt multa, quæ sic dividun­ cipium, solum reportantur in rebus materia­ tur quod unum non est alterum. > — Hæc ille. Item, 1. Sentent., dist. 24, q. I, art. 3, ad i*·, libus. sic ait : α In multitudine negatio est secundum quod Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, ubi supra (q. 9, art. 7), sic dicit : < Quantitas proprie (3) mcilcrûc — natur* Pr. ISS LIUIll L SENTENTIARUM una res distinguitur ah alia per negationem ; unde in multitudine est negatio vel pn vatio realis, secun­ dum quod una res dicitur non esse alia; et hujus­ modi distinctionem per negationem, negat negatio importata in ratione unitatis. Unde dico quod nega­ tio illa, in qua perficitur ratio unitatis, non est nisi negatio rationis tantum. Omnis enim respectus qui est entis ad negationem, vel ad non ens, non est nisi rationis. Unde relatio qua refertur ens ad non ens, non est nisi tantum in ratione; et similiter privatio, qua de ente negatur non ens, est in ra­ tione lanium, ul privatio (x) privationis, vel negatio negationis. > — Ilæc ille. — El ibidem, n — Hæc ille. Patet igitur, ex diclis, quod multitudo dicit in recto duplicem negationem, et unitas dicit unicam, ul dictum est in probatione primæ conclusionis ; secundo, quod unitas dicit negationem rationis et non rei m recto, hoc est, quod illa negatio non est realis sed secundum rationem, licet neget rem el negationem simul, redicet affirmationem et negatio­ nem, ul dicit sanctus Doctor, in Quodlibeto alle­ gato; multitudo autem dicit negationem realern ex una parte, et ex alia dicit negationem insimul rei et negationis, idest, affirmationis et negationis, sicut unitas, ul dictum est in tertia conclusione et prima. Quarta conclusio est quod multitudo quodam­ modo est prior unitate, el quodammodo poste­ rior. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 9, art. 7, ad 15*·, sic dicit : < Secundum Philoso­ phum, inquit, 10. Metaphysicæ (t. c. 9), multitudo est prior uno secundum sensum, sicut totum parti­ bus, et compositum simplici ; sed unum est prius multitudine naturaliter et secundum rationem. » Et poet, dicit : t Divisio est causa multitudinis, et est prior secundum intellectum quam multitudo; unum autem dicitur privative per respectum divisionis, cum sil indivisum, non autem respectu multitudi­ nis. Unde divisio est prior secundum rationem quam unum, sed multitudo est posterior. Quod sic {«tel : primum enim quod in intellectu cadit, est ens; secundum vero, negatio entis; ex his autem duobus sequitur, tertio (C), intellectus divisionis (ex hoc enim quod aliquid intelligitur tssse ens, el intelligi­ tur non hoc «se, sequitur in intellectu quod sit d insum ab eo) ; quarto autem sequitur in intellectu (a) « irrbo qua usque ad pmatû), orn Pr. Urtw — Om Pr ratio unius, prout scilicet intellectus intelligit hoc ens non esse in se divisum ; quinto autem sequitur intellectus multitudinis, prout scilicet hoc ens intel­ ligitur divisum ab illo, et utrumque ipsorum esse in se unum. Quuntumcumque enim aliqua intelligantur divisa, non intelligelur multitudo, nisi quod­ libet divisorum intelligalur esse unum. Et sic patet quod nun esi circulus in diffinitione unius et mul­ titudinis. »— II. vr ille. — Idem ponit, I. Sentent., ubi supra (dist. 24, q. I, ari. 3), ad 2qm. Item, I p., t aliqme enlitates ad invicem distinct©; et per consequens ipsa non est una. Patet consequentia : quia constat, secundum casum, quod illa.· enlitates quæ ipsa fuit, verbi gratia B, C, eædem ipsae sunt nunc, ita quod ipsa eadem entitas B,quæ tunc fuit, est nunc, et ipsa eadem entitas C, qu© tunc fuit, est nunc (a) etiam; el per consequens neutra in alleram vel aliquam aliam conversa vel transmutata; ergo el nunc una non est alia; et cum utraque sit. sequitur quod una a reliqua sit divisa. — Confrrnatur. Quia ideo precise tunc hæc entitas B non erat illa entitas C, quia hæc erat hæc, et illa erat illa. Unde, sicut omnis entitas seipsa formaliter est ipsa, sic seipsa est divisa a non ipsa, seu non est alia ; el |»r consequens, quamdiu ipsa est ipsa, est divisa ab alia. Et constat quod quamdiu ipsa est, ipsa est ipsa. Non enim putandum est quoi sicut possibile est aliquam eamdem rem prius fuisse non tantam vel talem, ct postea esse tantam el talem, sic sil possi­ bile eamdem enlitatem prius fuisse non hanc vel illam, el postea esse illam ; hoc enim posito, i|>sa non esset eadem entitas, sed alia. Sed nunc est entitas B, quæ fuit. Ergo nunc ipsa non est entitas C, sed ab illa divisa. Ex quo ulterius sequitur quod hæc substantia angeli nunc (€) est una. Forte dicetur quod inq»ossil)ile est hujusmodi sub­ stantiam esse sine aliqua entitate superaddita. — Contra : Primo. Quia, esto quod illud esset impossibile, nihilominus sequitur propositum. Quia, si ista sub­ stantia esset una non seipsa sed per aliquam entitalem sibi superadditam, si etiam per impossibile poneretur ipsam esse sine entitate superaddita, ipsa (i) tt ipm raJrni entitai C, çur lune fuit, eif nune. — Om. Pr. (C) rum. — Ad. Pr tunc non esset una ; sicut quia ignis est calidus caliditate sibi superaddita, si poneretur quod ignis esset sine calidilate, ipse non esset calidus, esto quod impossibile esset ipsum sic poni, sicut dicerent phi­ losophi; ergo per oppositum, si posito illo impossi­ bili, adhuc substantia esset una, sequitur neces­ sario quod ipsa non est una per aliquam entitatern sibi superadditam. Simili modo probat Augustinus, 5. dc Trinitate, cap. 6, quod Pater non ideo tot ingenitus quia Filium genuit; quia, si Filium non genuisset, nihil prohiberet eunt dicere ingenitum; et tamen sup|>osilio est penitus impossibilis. Secundo. Quia falsum est illud esse impossibile. Non enim aliqua contradictio implicatur, si (a) ponatur illa substantia-esse, et nulla entitas sibi superaddita esse. Prælerea, non minus possibile est substantiam esse sine aliqua entitate sibi superad­ dita, quam esse aliquod accidens sine subjecto; quod tamen constat per fidem esse possibile. II. Alia argumenta Gregorii. — Secundo loco arguit idem Gregorius (q. 2, art. 2), probando quod numerus nihil superaddit rebus numeralis. Primo sic. Quæcumque sunt tot vel tot, sunt seipsis, el non per aliquam entitatern inhærentem eis, tot vel tot. Ergo nullus numerus est aliqua resinhærens rebus numeratis. Consequentia tenet. Et antecedens probatur : quia omnium quæ sunt tot vel tot, quod­ libet seipso, el non per aliquam enlitatem inhæren­ tem sibi, est unum, ul patet ex dictis; ergo quodlibct eorum (6) et quodlibet aliud, seipsis, non per aliquam entitatern eis inhærentem, sunt duo; et quælibet tria, seipsis tria; et universaliter quælibet tot vel tot ut decem vel quinquaginta, aut alio quo­ libet numero, seipsis tot sunt vel tot. — Confirma­ tur, inquit. Quia si aliqua essent tot, verbi gratia, duo, per enlitatem inhærentem, unum illorum duo­ rum el illa dualitas essent du© ent i ta tes : vel ergo seipsis, el tunc eadem ratione prima duo et quælibet alia duo seipsis sunt duo, cum non possit ratio potior assignari pro istis quam pro illis; vel sunt duo alia dualitate inhærente, et tunc sequitur illam et illud primo sumptum, esse duas entilates per aliam dualitatern, et sic in infinitum. Secundo. Aut istud accidens additum, quod dici­ tur esse numerus, est entitas omnino simplex et indivisa in se; aut est entitas composita el divisa in partes. Primum dici non potest. — Primo, quia numerus non esset quantitas discreta, cum omnis quantitas4γ) sit divisibilis, ut patet, 5. Metaphysics* (t. c. 18). — Secundo, quia tunc sequitur quod idem accidens numen) secundum se totum sit in pluribus rebus loco maxime distantibus, verbi gratia : millenarius hominum in diversis mundi partibus (3) m. — Pr. (6) eorum. — eni Pr. (γ) diio'ela. — Ad. Pr. 193 DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. exsistentium esset totus in quolibet illorum, et ite­ rum totus in qualibet parte Cujuslibet eorum ; quod est absurdum el impossibile per naturam. Conse­ quentia palet : quia qua ratione est in uno homine, eadem ratione est in quolibet ; el qua ratione in una jmrto unius hominis, eadem ratione in qualibet parte (a). — Tertio, quia sequitur quod quandocumque generatur unus homo, simul in quolibet homine mundi fieret una res nova absoluta; nam tunc esset novus numerus hominum. Nec solum una fieret, sed innumerabiles. Nam isle homo noviter genitus cl Socrates praeexsistens essent duo, et per consequens in utroque fieret binarius; el eadem ratione in quolibet alio homine fieret novus binarius, nam quilibet alius et ipso essent duo; item, ipse el quilibet alii duo essent 1res, el per consequens in quolibet fieret ternarius; et sic quotcumque homi­ nibus posset connumerari, tot in quolibet homine fierent novæ enlitates; hæc autem absurda sunt audientibus. Si vero istud accidens sit entitas in se divisa cl habens partes, tunc vel suæ (6) partes sunt ad invi­ cem continuæ, et sic numerus non esset quantitas discreta, sed continua, seu magnitudo, cum omnis quantitas divisibilis in continua sit magnitudo, ut jiatet, 5. Metaphysics (l. c. 18); ex quo ulterius sequitur quod in omnibus rebus aliquo numero numeratis, verbi gratia millenario loco etiam distan­ tibus, esset una magnitudo; et multa alia ex hoc inconvenientia possunt inferri. Vel suæ partes sunt ad invicem non continuæ sed discixdæ, vocando discreta quæcumque non sunt ad invicem continua, seu unum per continuationem; et tunc, vel illæ partes essent numeri, vel unitates, non enim possent esse aliæ parles quantitatis discrctæ in quantum hujusmodi. Non potest dici quod sint numeri. Tum quia non quilibet numerus est divisibilis in numeros, verbi gratia, binarius unitatum. Tum quia quilibet illorum numerorum haberet parles, et de illis etiam esset quærendum ; et sic vel quilibet numerus esset compositus ex infinitis numeris, quod est impossi­ bile, vel aliquis numerus esset compositus ex unita­ tibus, et eadem ratione quilibet, quamvis unus (γ) ex paucioribus, et alius ex pluribus. Et si istud detur : aut islæ unitates seipsis nullo addito sunt numerus; aut per aliquod additum eis. Si jær addi­ tum, quærendum est de illo utrum sit simplex, vel habens partes, sicut prius. Si seipsis illa· unitates sunt numerus, cum unitates numerales non sint res superaddita· rebus numeralis, sed quælibet talium rerum sit seipsa et non per aliquid ei additum una, sequitur quod numerus non sit accidens superad­ ditum rebus numeratis, id est, rebus quæ sunt tot vel tot. (j) parte. — Om. Pr. (6) tuu·. — dua Pr. (γ) unuj. — Om. Pr. Tertio· Nam Philosophus dicit, 10. Metaphysics (t. c. 21), quod numerus est pluralitas unitatum, id est, plures unitates, ut sil locutio intransitiva; secundum quem sensum apparet eum fuisse locu­ tum, ex eo quod, 3. Physicorum (l. c. 68), ubi nova translatio habet : numerus est uno plura, translatio commenti habet : numerus est (z) plures unitates. Et Commentator, ibidem, commento 68, dicit quod « numerus est coacervus unitatum >. Et 10. Metaphysics, commento 21, dicit quod < in diffinitione numeri dictum est quod est multitudo composita ex unitatibus ». Et rursus, 4. Physicorum, commento pen ultimo (133), dicit quod quia unum est mensura unius generis, plures unitates est numerus. Constat aulem quod unitates non sunt aliqua accidentia, vel enlitates superaddilæ rebus unis el numeratis; et per consequens nec ipse nume­ rus. Ex quo ulterius sequitur quod nullus numerus, proprie loquendo, est aliqua entitas per se una, sed plures. Unde, sicut nulla res |>er se una est populus vel exercitus, sic nulla res, in quantum hujusmodi, est numerus; nec de aliqua per se una re potest verificari aliquis terminus numeralis, vel si velifi­ cetur, hoc contingit in quantum illa pro quibus sub­ jectum supponit erunt plura, el non in quantum unum. Sicut ergo dicimus quod Socrates el Plato sunt duo homines, sic possumus dicere quod sunt dualitas, vel binarius hominum (C); et sicut nulla res per se una est Socrates vel Plato, aut aliqui duo homines, sic nulla res est dualitas aut binarius hominum, etc. Ill Argumenta Scoti. — Tertio loco aiyuit sic ad idem Scotus, et multi alii (apud Aureolum, drl 24. q. 1 , ai l. 2). Primo. Nulla realitas videtur acquiri in aliquo, per hoc quod iit cum alio, quæ non acquireretur si fieret sine alio. Sed manifestum est quod si fiat lapis, præcise et perse, non acquiritur in eo realitas aliqua pertinens ad numerum, nisi sola propria unitas. Ergo, si ponatur (γ) fieri cum alio lapide, nulla alia realitas acquiretur, nisi quod quilibet lapis habebit propriam unitatem. Secundo. Si numerus esset accidens pertinens ad genus quantitatis, el esset accidens simplex : vel poneretur esse subjective in qualibet unitate secun­ dum se lotum, et ita unum simplex accidens esset in diversis subjectis, quod est impossibile ; aut pone­ retur in una sola unitate ; et hoc est magis impossi­ bile : tum quia numerus non est subjective in uno; tum quia aliæ unitates nihil facerent ad numerum. Aut poneretur secundum aliquid sui in una unitate, et secundum aliquid sui in alia ; quod etiam dici non potest : tum quia numerus supponitur quod sit reali(«) est. — Orn. Pr. (C) Aominum. — Om. P*. (v) ponatur. — potest Pr. II. — 13 194 LIBRI I. SENTENTIARUM Septimo. Nullum accidens reale replicatur super Us simplex accidentalis de genere quantitatis; tum quia hujusmodi raalitates, quæ sunt partes numeri, seipsum. Sed numerus super seipsum replicatur; non videntur aliud quam unitates, el per consequens dicimus enim duos binarios, et tres ternarios, et sic numerus non est alia res ab unitatibus ipsis. Ergo de aliis. Igitur, etc. Octavo. Partes materiales alicujus totius, non numerus non est aliquod unum accidens, vel una possunt fieri partes alterius, sine sui mutatione; en litos. Tertio. Quia si sic : aut numerus est una forma, sicut nec materia potest fieri sub nova forma abso­ et per consequens principium numeri praedicabitur luta, sine mutatione. Sed unitates quæ sunt partes de numero; aut illa est plures habens partes, qua­ materiales numeri quinarii, possunt fieri materia rum una ponitur subjective in uno continuo, el alia senarii, sine sui mutatione; sicut patet de quinque in alio ; et hoc est impossibile, quia tunc in continuo lapidibus; quoniam si generetur sextus, patet quod essent duæ quantitates, scilicet continuitas et pars nulla mutatio facta est circa priores lapides, el tunc erunt paries senarii de novo. Ergo impossibile est quod illius numeri, etc. Quarto. In illis quæ sunt divisa, non est una senarius vel quinarius sint talia accidentia realia. Nono. Nullum reale accidens est idem numero in forma reali*. Sed numerus et divisio facit continua actu divisa. Ergo non ponit in eis aliquam formam decem hominibus et decem equis. Sed Philosophus dicit, 4. Physicorum (t. c. 110), cap. de Tempore, realem. Quinto. Quia si sic, datis duobus numeris, daren­ quod idem est denarius decem hominum el decem tur necessario infinita» real i tates. Posita namque dua- equorum; el per hoc probat quod idem est tempus litate lapidum, et dualitote lignorum, quaeritur : omnium motuum. Igitur. utrum illa dualitas duarum dualitatum sit aliquid IV. Argumenta Aureoli. — Quarto loco arguit reale aut non? El si non, pari ratione nec duali­ ties (α) lapidum vel lignorum fuerunt aliquid reale. Aureolus (dist. 24, q. 1, ari. 2), contra eamdetn Et similiter, si dualitas dualitatum non sit accidens conclusionem. Vult enim probare quod forma numeri superadditum dualitatibus lignorum el lapidum, non sit extra animam ; et arguit Primo sic. Quia si sic, sequeretur quod datis pari ratione nec dualitas lignorum dicit accidens superadditum lignis. Si vero tertia dualitas sil acci­ duobus numeris, ponuntur infinitæ res in actu; dens reale superadditum primis dualitatibus duabus, slatim enim dualitas illorum numerorum est res jam sunt tria accidentia realia : primum est dualitas tertia, et ternitas illorum trium est res quarta, el lapidum, secundum est dualitas lignorum, el ter­ quaternilas res quinta, el sic in infinitum. Nec valet, inquit, si dicatur quod realitas totius tium dualitas primarum dualitatum. Et tunc quae­ ritur de lemilate istorum trium accidentium : utrum numeri non est quoddam distinctum, ut quædam sit accidens realo superadditum? El si sic, jam res tertia a realitate partium, sed sicut includens habentur quatuor res; et quæritur de quaterni tale utramque differt a qualibet illarum, ita quod nume­ illarum, utrum sit quinta res; et sic in infinitum. rus non differt ab unitatibus nisi sicut lotum consti­ Si vero non, pari ratione nec dualitas lapidum vel tutum a partibus constituentibus; et sic binarius lignonnn fuit accidens reale superadditum lignis aut dicit rem diversam a qualibet unitate, non tamen connaluralem illis; el idcirco realitas binarii non lapidibus. Igitur, etc. Sexto. Impossibile est minorem numerum aequa­ facit ternarium cum realitate duarum unitatum, lem esse majori numero, sic quod accidens reale sicut nec realitas totius est quid componibile cum minus sit squale accidenti reali majori. Sed si dua­ realitate materiæ et formæ. Istud, inquit Aureolus, litas sil tale accidens superadditum rebus duabus, non valet, seni deficit in duobus : primo quidem, tunc realitas dualitatis duorum quinariorum est | cum ait formam numeri ex unitatibus componi. Primo sic. Nulla namque forma componitur ex major realitas quam realitasdualitatisduorum ligno­ rum; quoniam illa realitas dividi potest in duas sua materia. Sed manifestum est quod unitates sunt partes majores, videlicet in realitatein unius qui­ materia lernitatis et aliorum numerorum. Quamvis narii et realitatem alterius quinarii, dualitas vero enim numerus in concreto, utpotc ternarius, inclu­ lignorum dividitur in duas unitates, de quibus dat unitates in recto, sicut simus includit nasum, constat quod sunt minores quam realitates quina­ tamen ternitas in abstracto non includit unitates riorum; et ita petet quod dualitas quinariorum est quarum est ternitas, nisi in obliquo; unde dicitur major realitas quam dualitas duorum lignonnn. ternitas unitatum, sicut simitas nasi. Ex quo patet Patet autem, ex alia parte, (piod omnis dualitas quod unitates sunt subjectum et materia temitalis omni dualitati est aequalis. Igitur, si forma numen et non partes intégrales ipsius. Igitur non est verum est tale accidens reale, major realitas erit æqualis quod forma numeri non («) sit lolalitas unita­ tum, etc. minori; quod est impossibile. (a) duahtattt. — Om Pr (a) non. — Om Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. Secundo sic nd idem. Quia forma numeri in abstracto, non est aliud quam quædam totitas, et tanlitas, ac mensura distinctorum, quorum quodlibet est aliquid unum. Sed ex terminis patet quod mensu ratio, seu tot itas ac lanlitas distinctorum, non est aliquid constitutum (a) ex distinctis, sed magis est terminatio eorum, el aclus competens eis in quantum distincta sunt. Ergo manifestum est quod forma numen non est aliquid compositum ex uni­ tatibus. Tertio sic ad idem. Si compositum esset formaliler numerus, impossibile esset inlelligere curn|Mjsitionem unitatum absque numeratione; unde non esset aliud numerare quam componere el conjungere uni­ tates. Sed constat quod unitates possunt conjungi, componi et actuari ; nec tamen propter hoc scietur numerus earum, aut quot sunt. Ergo numerus non addit ad unitates illud quod totum addit ad pries, immo est (0) quædam forma accidentalis unitaterespiciens ut subjecta seu mensurata; propter quod, si sit in rerum natura, poneret in numerum, sicut ponit accidens ad subjectum; el per consequens proceditur in infinitum, quod est principale inten­ tum. Secundo, inquit, deficit in hoc illa evasio, quia dicit quod numerus non ponit aliquid numerabile contra unitates. Primo sic. Certum est enim quod unitates sunt quid continuum. Sed numerus est species distincta a continuo, et ponit in numerum in speciebus quantitatis. Ergo dicit aliquid numera­ bile cum unitatibus in quibus exsistit. Secundo sic ad idem. Nam conceditur quod dena­ rius lapidum et denarius lignorum sunt duo denarii. Sed manifestum est quod non sunt duæ unitates, immo (γ) viginti. Ergo est alius numerus numeronisi ad invicem essent connumerabilia unitates et numerus unitatum. Tertio sic ad idem. Philosophi» expresse dicit, 5. Metaphysics, 8 et 7, quod (c) composita sub­ stantia est tertia a materia et a forma ; et per conse­ quens ponit in numero. Dato igitur quod numerus non esset nisi aggregatio unitatum, el quasi totum aliquod constitutum ex ipsis, nihilominus posset ut res tertia numerari. Secundo principaliter arguit contra conclusionem, dicens : Secundum inconveniens principle quod sequitur (t), si forma numeri sit aliquod reale, est quod (ζ) numeri eupra se reflectuntur, dicendo, tres ternarii, aut, duo ternarii, et sic in infinitum. (a) — duZinc/uni Pr. (C) rit. — ut Pr (γ) Immo. — hujut Pr. (4) quoti. — Om. Pr. (t) c/irerii : Secundum inconvenient principale quod ie· quilur. — quia Pr. (ζ) eat quod. — cum Pr, 195 Seri hoc non competit alicui formæ reali; non enim albedo suscipit nlbedinem (a), aut nigredinem, aut pallorem. Nec valet si dicatur quod cum dicitur, tres terna­ rii, ternitas ternariorum non est aliud o novenario unitatum, et ita non fit reflexio super priorem numerum, sed generatur alius numerus unitatum. Hæc, inquit, evasio nullius est momenti. Primo, pro eo quod dicit Philosophus, 5. Metaphysicæ (t. c. 19), quod bis tria non sunt sex; et pari ratione ter tria non sunt novem formaliler, ita quod ternitas ternariorum sit formaliter novenarius unitatum. Unde Commentator dicit, 5. Metaphy­ sics, commento 19, quod forma senarii est < uni­ cum (6) sex, non 1res binarii >. Ergo non est verum quod dicendo, tres ternarii, haec ternitas ternario­ rum sit idem quod novenarius. Secundo ad idem. Quæcumque formaliter sunt diverse sumrnæ et diversæ tot i ta les, sunt diversi numen formaliter. Sed alia est summa ternariorum ternitas, et alia unitatum novenarius. Ergo non sunt idem numerus. Tertio ad idem. Mens concipiens lernitatem lernanorurn, concipit per term La tern aliquam rationem cui subjicit ternarios. Sed eosdem ternarios non subjicit novenario; non enim in tribus ternariis sunt novem ternarii. Ergo ratio ternitatis, quam prædical de ternariis, non est eadem cum ratione nove­ narii. Quarto ad idem. Unus numerus dicitur alium numerare, et esse pars alterius aliquota, ut patet ex quinto Euclidis; unde binarius est tertia pars sena­ rii. Sed unus numerus alium non numeraret, nisi posset esse subjectum numeri; binarius enim nun­ quam numeraret senarium, nisi per ternanum duce­ retur. Igitur idem quod prius. Concludit igitur quod ex quo forma numeri reflectitur super seipsam, el protenditur in infinitum, (hoc autem est proprium entium rationis quæ formantur ab intellectu, et nullo modo competit enti reali posito extra mentem), ma­ nifeste concluditur et demonstrative quod forma numeri nihil est in re extra. — Hæc ille. Tertio principaliter arguitur sic. Licet forma numeri non sit formaliler connexio unitatum sed mensura earum, nihilominus hujusmodi connexionem supponit. Sed manifestum est quod unitates nullam connexionem habent ad invicem nisi per intellectum, loquendo de connexione quæ exigitur ad ipsum numerum. Si enim ex natura rei habent connexionem, quæritur quæ sil illa. Non enim sunt connexu? quia continentur infra idem marsupium, quia denarius in una bursa exsistens, et exsistens in nlia, sunt duo, sicut et illi qui continentur infra idem marsupium, vel sicut lapides qui continentur (a) albedincm. — Om. Pr. (C) unicum. — unitatum Pr. i9ô LIBRI L SENTENTIARUM infra eumdem campum, quia lapis qui est hic, el potest autem poni quod unus; quin qua ratione qui est ultra mare, sunt duo lapides; nec quia con­ unus est ibi, eadem necesse est quod centum vel tinentur infra idem hemisperium, quia sol qui est plures denarii in decem lapidibus sint in actu. Et sub terra, et stella quæ est supra terram, sunt duo hoc est impossibile et absonum ; quia manifeste corpora; nec quia continentur infra idem cœlum, sequeretur quod debens conium denarios, non habe­ quia angelus qui non continetur et lapis qui conti­ ret solvere nisi decem. Ergo impossibile est quod netur sunt duæ res; nec quia continentur infra denarius decem lapidum sit in actu, nisi ab anima ambitum universitatis rerum, scilicet infra rationem computante. Sexto sic. Forma numeri non est aliud quam entis, quoniam talis ambitus et talis continentia non est secundum rem, sed tantum per intellectum. quædam lotitas, sive suinmatio distinctorum. Hæc Ergo impossibile est quod forma numeri, quæ præ- autem ratio non est aliud quam terminus distincto­ supponit connexionem unitatum, sit, nisi per intel­ rum, in quantum distincta sunt. Sicut enim figura non est aliud quam terminus continui, sic non est lectum. Quarto sic principaliter. Si forma non sit ab aliud tolitasquani terminusdistinctorum, non quidem anima, sed sit realiter in natura, non erit in actu in quantum sunt continua, sed secundum quod sunt nisi unus numerus, videlicet ille qui comprehendit distincta;distincta namque, in quantum hujusmodi, universitatem (a) omnium rerum distinctarum. Si sunt quoddam terminabile per hanc totilatem vel enim detur quod sint plures alii numeri hiinores illam, ut per ternitatem vel quaternitatem; unde, illo in actu, qui mensurent diversas juries univer­ in quantum sunt distincta, sunt quoddam sumina· sitatis, sequitur quod sumrne opjjosita insint actu bile. Sed manifestum est quod esse summabile non eisdem unitatibus; quoniam duo lapides mensuran­ est in potentia nisi ad aliquid rationis, scilicet ad tur dualitate et terni ta te, quia est in universo ter­ summationem istam vel illam, quæ importatur per tius lapis, et quaternitate, et sic de omnibus, donec totilatem, ut per ternitatem aut quaternitatem. consumantur universi lapides; et deinde sub majo­ Constat enim quod summalio non est in re extra, ribus aliis numeris, addendo arbores ad lapides; et sed tantum in mente sommante. Ergo forma numeri deinde sub majoribus, addendo folia et flores. Et non est, nec potest esse, nisi in anima objective. Septimo. Quia Philosophus, 4. Physicorum (t. sequitur quod quicumque dati lapides sunt subjecta jurtinlia summarum innumerabilium et inexplica­ c. 131), dicit hæc verba : Dicamus igitur quod bilium numerorum in actu; quod est contra Philo­ cum numerans non fuerit, numerare non erit; sophum : quia, dum quaternarius est in actu, terna­ ergo manifestum est quod numerus etiam non rius est in potentia; immo sequeretur quod ultra erit. Et cum nil natum sit numerare prseter ani· ternarium qui est in actu (C) in Iribus lapidibus, mani, et de anima intellectus, impossibile est ut qui sunt respectu quaternitalis subjecta partialia, sit numerus, cum anima non fuerit. Octavo. Nam Commentator, in eodem 4. Physi­ alius ternarius est in potentia, quia in omni qua­ ternario ternarius est in potentia. Ergo manifeste corum, commento 131, exponens prædicta verba apprêt quod formæ numerorum non sunt actu extra Aristotelis, ait quod α cum res numerans, quæ est anima, non fuerit, tunc numerare, quod est ejus animam in actu. Quinto sic. Si forma denarii esset in decem lapi­ actio, non erit; et cum numerare non fuerit, mani­ dibus actualiter exsistens, sequitur quod in illis festum est quod numerus non erit. Numerus enim, decem lapidibus esset in actu duodenarius; immo, aut est numeratum, aut actio numerantis in nume­ tot quot modis possunt combinari ad invicem lapides. rato; manifestum est autem quod non est numera­ Incipiens namque illos decem lapides computare ab tum ; ergo est actio numerantis in numerato; cum una parte, formabit suum binarium, et suum ter­ autem non fuerit numerans, ejus actio non erit; narium, et sic deinceps usque ad denarium (γ); inci­ ergo declaratum est quod cum numerans non fuerit, piens vero ab altera, formabit alium binarium, et non erit numerus. Impossibile est autem aliquid alium ternarium, et sic deinceps. Secundum hoc aliud numerare præter animam, et de anima intel­ ergo, jam habemus duos denarios. Et pari ralione, lectus. Ergo manifestum est quod si anima non fue­ habebitur tertius, incipiendo a secunda unitate ex rit, non erit numerus ». Et infra : « Esse vero ista parte, el quartus, incipiendo a secunda ex alia. numeri in,anima, non est esse omnibus modis, Et universaliter, tot denarii possunt hic apprehendi, quoniam esset sicut chimera el hircocervus ; sed esse quot modis potest ordo et connexio unitatum variari. ejus, extra mentem, est in potentia, propter subje­ Quæritur ergo de istis denariis: utrum quilibet sil ctum proprium; esse vero ejus in anima, est in actu, in actu in decem lapidibus, aut unus lanium. Non scilicet quando anima egerit illam actionem, quæ dicitur numerus, in subjecto præparato ad recipien­ dum illam. »— Hæc Commentator. — Igitur mani(») unitrnlatem. — unitatem Pr. I festum est quod numerus non est in actu in rerum (C) · verbo ternanu», usque in actu, otn. Pr. i natura, sed lanium in potentia, secundum mentem (γ) aenarium. — Urnarium Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆST1O 1. Commentatoris. — Hæc Aureolus, contra primam conclusionem. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Grogorii. — Contra secundam conclusionem, quae ponit quod unum quod est prin­ cipium numeri, non dicitur de rebus abstractis a materia, arguit sic Gregorius (dist. 24, q. 1, art. 2), Primo. Nam Augustinus, 2. de Libero Arbitrio, cap. 85, volens probare numeros non esse nobis per sensus corporis notos, assumit pro fundamento, quod <|uilibet numerus tot vocatur, quoties habet unum, verbi gratia : si bis habuerit unurn, vocatur duo; si 1er, tria; si decies, decem. Quilibet enim omnino numerus, inquit, quoties habet unum, hinc illi nomen est, et tot appellatur. Unum vero quisque verissime cogitat, profecto invenit corpo­ ris sensibus non posse sentiri; quidquid enim sensu attingitur, jam non unum, sed multa esse convincitur. Ex quibus patet quod Augustinus loquitur de uno quod est principium numeri, et quod tale unum non dicitur simpliciter de aliquo corpore, vel habente partes, ac per hoc nec de (a) aliquo non simplici, sed de rebus simplicibus pro­ prie dicetur. Secundo. Nam Philosophus, 10. Metaphysics1 (t. c. 4), loquensde uno quod est metrum et prin­ cipium numeri, dicit quod in numeris est metrum certissimum ; unitatem enim ponunt indivisibi­ lem omnino. Et cito post, dicit quod quamvis semper metrum sit indivisibile, non similiter tamen omne metrum est indivisibile, ut pes et unitas, sed hoc quidem omnino, illud vero indi­ visibilia ad sensum includit, sicut dictum est jam , nam (G) forsan omne continuum est divisi­ bile. Ubi Commentator, commento 4, exponens, ait: « Non omnes unitates quæ accipiuntur ad men­ surandum, sunt indivisibiles eodem modo; sed quadam sunt indivisibiles simpliciter, ut unum in numero, et quædam per institutionem, ut pes vel palmus. * Ex quibus plet quod, secundum inten­ tionem Philosophi, unum quod est principium numeri, est omnino indivisibile; et per consequens, de nullo non simplici, hujusmodi unum velificatur, sed de solis abstractis, quæ sunt vere indivisibilia. Tortio. Quia quodlibet eorum qua· numeramus, dicendo : unum, duo, tria, etc., secundum hoc præcise numeratur, secundum quod est in se indi­ visum et non multa; et per consequens, quodlibet quod est unum principium numeri, vel integrans cum aliis numerum, ideo præcise est sic unum, quia in se indivisum. Ex quo ultra sequitur quod, si est unum simpliciter, est in se indivisum simpliciter; (а) de. — Om. Pr. (б) nani. — non Pr* m et si est unum secundum quid, est indivisum secun­ dum quid. Cum ergo nullum habens partes sit sim­ pliciter indivisum, quinimmo quodlibet sit divisum et mulla, sequitur quod nullum tale sit simpliciter unum. Assumptum dedantur, deducendo in singu­ lis. Si enim numerentur exercitus vel populi, et dicantur, verbi gratia, duo vel tres, quilibet sic ideo præcise dicitur unus, quia est ex se in plures exer­ citus indivisus; nam si esset plures exercitus sicut est plures homines, sicut non dicitur unus homo, ita non diceretur unus exercitus; nec dicerentur duo exercitus, sicut non dicuntur duo homines; et sicut neuter exercitus est unus homo, sic neuter esset unus exercitus. Similiter, si sint duæ domus, quæliliet ideo precise est una, et sic connumeratur alteri, quia est indivisa m plures domos, quamvis sit divisa in plures parietes, et lapides, et ligna. Et eodem modo, duo homines dicuntur duo, secundum quod uterque secundum se est indivisus in multos homines, quamvis sit divisus in plures partes essen­ tiales et intégrales. Et ita generaliter reperitur in omnibus. Quarto. Quia Philosophus, 3. Physicorum (t. c. 68), probans quod in numeris est devenire ad minimum, dicit quod causa est, quia unum est indivisibile, quodeumque unum sit, ut homo, unus homo, et non multi ; numerus (x) autem est uno plura, et quanta (G) quaedam; quare necesse est stare ad indivisibile. Et constat quod ipse loqui­ tur de uno quod est principium numeri. Et Com­ mentator exponens, commento 68, dicit : < Omne unum est indivisibile, ut (γ) unus homo, unus equus; est enim indivisibilis in illa specie. Ideo unum simplex, scilicet unum numerale, est indivi­ sibile. El quia numerus est coacervas unitatum, numerus erit compositus ex indivisibilibus, etc. > Quinto. Si unum quod est principium numeri, diceretur de aliquo non simplici, sequitur quod ali­ quis numerus simpliciter sumptus, esset plura quam quoties continet unum, et non precise tot. Conse­ quens est contra Augustinum. Consequentia patet, quia unum quod ille contineret numerus, esset plura, non unum tantum ; et sic numerus continens tale imum decies precise, vel talia una decem, esset plura quain decem. Sexto. Aliqua res simplex est simpliciter una, et alteri connumerabihs. Ergo unum quod est princi­ pium numeri simplici ter, dicitur de aliqua re simplici. Antecedens est notum; nam una anima intellectiva est simpliciter una, el est con numerabilis alteri animæ intellective», «licendo : una et duæ; sic enim anima Socratis et Platonis sunt duæ animæ. sicut Socrates el Plato sunl duo homines. (3) numrrui. — minui Pr. (4) quanta. — qiurhbet Pr. (γ) uL — Om. Pr. 19ft LIBRI I. SENTENTIARUM II. Argumenta Aureoli. — Secundo Joco, con­ tra eamdem conclusionem arguit Aureolus (dist. 24, q. 1,art. 3) probando quod numerus qui est quanti­ tas discreta, vere reperilurin substantiis separatis, et (a) ubicumque est multitudo; et per consequens, unum quod est principium numeri, repentur in eis. Et arguit Primo sic. Ibi est vere et formaliter quantitas, ubi vere interrogatur per quot et (6) per quantum, el (γ) vere etiam respondetur ad hujusmodi quae­ stiones. Manifestum est enim quod penes interroga­ tiones distinguuntur praedicamenta, immo et ab ipsis denominantur, quamvis magis proprie deno­ minarentur a responsivis ; unde prædicamentum qualitatis proprius diceretur talitas quam qualitas, et prædicamentum quantitatis tantilas vel totitas. Sed manifestum est quod de angelis interrogatur per quot, et ad istam quaestionem proprie responde­ tur quod sunt decem angeli, vel millia millium, i sicut dicit Propbeta. Ergo formalis ratio numeri I qui est de genere quantitatis, vere repentur in ipsis. Secundo sic. Numerus, discreta quantitas,est sub­ jectum in arithmetica, cum scientite mathematice sint de quantitate. Sed constat quod, omnibus aliis numeris annihilatis et remanente angelorum multi­ tudine, adhuc tota arithmetica posset locum habere circa illam multitudinem ; quoniam ibi reperirelur par et impar, cubitum el quadratum, et sic de omni­ bus passionibus quas inquirit arithmeticus. Ergo vere ibi reperiretur numerus de genere quantitatis. Tertio sic. Ubicumque est vera ratio summæ, ibi | est ratio numeri, qui consistit in summa. Sed con­ stat quod diversa? summæ possunt reperiri in ange­ lis; eisenirn attribui potest ternarius, quaternarius, millenarius, et sic de aliis. Ergo formalis ratio numeri reperilur in ipsis. Quarto sic. Forma non di versificatur, quantumcumque applicetur ad subjecta alterius rationis; unde eadem est albedo specifice in margarita et in nive. Sed formalis ratio numeri consistit in clausione mensuraliva, quæ importatur per temitatem, qualemitalem, et sic de aliis. Ergo, sive reperialur hujusmodi mensuraliva clausio in rebus material ibus et quantis, sive in rebus immaterialibus el abstra­ ctis, sive in differentibus individualiler, sive speci­ fice, ipsa remanebit ejusdem rationis; et per conse­ quens numerus, discreta quantitas, in omnibus repo­ netur. Quinto sic. Impossibile est propriam passionem a proprio subjecto separari, cum passio insit subjecto secundum quod ipsum, ut palet, 1. Posteriorum (t. c. 9). Sed ternarius angelorum est Utrobique (x) gUod. — Ad. Pr. (6) jxr quot et. — Om. Pr. (γ) et. — Om. Pr. primus (x), ct senarius est perfectus, et novenarius quadratus, æquo vere et proprie sicut ternarius, senarius, aut novenarius lapidum vel lignorum; et ita de proprietatibus omnium numerorum, quod æque reperiuntur in angelis sicut in rebus quantis. Epgo proprie el formaliler numerus est in ipsis. Sexto. Proprium est quantitatis discreta», secun­ dum eam plus, vel minus, vel paucius dici. Sed manifestum est quod in abstractis substantiis ista reperiuntur; dicimus enim decem angelos esse pau­ ciores quam centum; unde Eliseus, 4. Regum, G (v. 16), loquens de angelis, dicit : Plures sunt nobiscum, quam cum illis. Ergo idem quod prius. Septimo sic. Denarius est quædam species numeri, ct tamen dicitur de decem prædicamentis quod sunt decem; similiter duodenarius dicitur de legionibus angelorum (Matth., 26). Ergo numerus vere repe­ rilur in non quantis. Octavo. Sicut se habent distincta quanta ad sum­ mam mensurantem et ea concludentem, sic distin­ cto substantia» separata? et species ad summam men­ surantem. Sed summa mensurans distincta quanta, est in genere quantitatis. Ergo mensurans distinctas substantias separatas, erit in genere quantitatis. — Et si dicatur quod non, quia summa quantorum est quantitas, et summa substantiarum illarum est sub­ stantia; — hoc stare non potest : quia summa per suam formalem rationem est quantitas (β), nec abstrahit rationem quantitatis a subjecto. Quod apparet : Tum quia una species non habet ab alia quod participet rationem generis. Tum quia, '10.3fdaphysicœ (t. c. 1), dicit Philosophus quod ratio quan­ titatis derivatur a numero ad continuum, et non e converso; unde et Commentator vocat quantitatem veram, quantitatem discretam, commento 5. Tum quia summa per suam propriam rationem est quæ­ dam tantilas, et per consequens quantitas. Igitur summa cujuslibet, est vere de genere quantitatis. Nono, Philosophus dicit, in 1. Posteriorum (t. c. 42), quod arithmetica est ex paucioribus quam geometria, quia subjectum ejus abstrahit a positione et situ. Sed (γ), si unitas quæ est principium numeri non esset nisi in continuo, similiter nec numerus subjectum arithmetice non abstraheret a positione et situ; quia nunquam posset intelligi unitas, seu numerus, alibi (o) quam in continuis positis et situatis. Ergo idem quod supra. Decimum. Boetius dicit, in principio Arithme­ tica» suæ, quod omnia quæ a primæva rerum origine processerunt, ratione numerorum formata sunt ; hoc enim fuit principale in anima Conditoris exemplar; et ex lux: probat quod arithmetica præcedit alias scientias. Sed constat quod non solum quanta atque (a) (6) (γ) (δ) 1 primuj. — pntu Pr. est quantitas. — Om. Pr. ted. — et Pr. aliti. — aliçuu Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO 1. materialia sunt de numero conditorum. Ergo non solum talia corpora sunt substantia numerorum. Undecimo. Commentator dicit, 9. Metaphysicsf commento 7, quod unum in genere substantia» est principium numeri substantiæ, et unum in genere colorum est principium numeri colorum, et sic de quolibet genere. Sed hoc non esset verum, nisi numerus et unum quod est principium numeri pos­ sent in omni genere reperiri. Ergo idem quod prius. — Etsi dicatur quod Philosophus dicit illum nume­ rum non esse de genere quantitatis, et per conse­ quens unum non esse principium numeri, immo dicit quod ratio mensura derivatur in quolibet genere ab illo uno quod est principium numeri; — dicendum quidem quod ista derivatio non est aliud quam quædam formalis participatio : quia numerus et unitas abstrahunt ab omni determinata materia; et ideo, dum applicantur ad colores, consurgit unum in coloribus el numerus in eis; et similiter in sub­ stantiis; non quod ibi reperiatur alius numerus a numero generis quantitatis. Duodecimo sic. Ubicumque repentur lotum discre­ tum et partes discreta», ibi est vere numerus de genere quantitatis; quamvis enim numerositas in abstracto non habeat partes, immo respiciat discreta per modum sui adæquati subjecti, nihilominus numerus concret i ve habet partes discretas. Sed manifestum est quod in angelis est totum discretum, et partes discretæ; denarius enim angelorum est quoddam totum constitutum ex decem angelis ab invicem discretis et distinctis, non continuis vel unitis, ut patet. Ergo vere est in ipsis numerus discreta quantitas, et unitas quæ principiat nume­ rum. — Hæc ille in forma. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclusio­ nem, quæ ponit quod ratio unius est negativa, arguit Scotus, super 4. Metaphysics. Primo sic. Pure negativum vel privativum, in quantum hujusmodi, non est extra nihil. Sed unum, in quantum unum, vel formalis ratio unius, prout proscindit ab ente et non est eadem in primo modo dicendi per se, est extra nihil. Probatur : quia, ut sic, vere affirmatur de suo substrato in secundo modo dicendi per se. Sequitur ergo («) quod est positivum. Secundo. Quia ratio formalis unius habet ratio­ nem primæ mensura. Probatur quia non in quan­ tum ens, sed in quantum unum, mensura est, 10. Metaphysics (l. c. 2). Nulla autem privatio est prima mensura; quia, ut sic, est non ens, et maxime loquendo de mensura intrinseca. Tertio. Quia unum, sub formali ratione sua, repe­ te) .Srçuiiur ergo. — Om. Γη 199 ritur in divinis. Quod patet : quia primo et actua­ lissime est ibi, etiam in abstracto; quia est ibi summa unitas. Quarto. Quia unum sub formali ratione unius et in abstracto, est principium multitudinis, quæ secundum se est positiva; quia multitudo compo­ nitur ex unitatibus, 10. Metaphysics (t. c. 21). — Dicetur forte quod non ratione formali unitatis, sed ratione substrati; immo proprie non componitur ex unitatibus, sed ex unis. — Hoc non valet : — Tum quia unum non est de genere quantitatis, nisi quia principium numeri; ergo eo modo quo est in genere quantitatis, eo modo est principium numeri. Tenet consequentia, quia antecedens est causa prae­ cisa consequentis. Modo, non est de genere quanti­ tatis quoad substratum, quia aliquando substantia, aliquando accidentia numerantur. — Tum quia dicendo decem multitudines, sicut Jacob tres turmas, (piando turmæ constituunt numerum ternarium : aut hoc est ratione unitatis in qualibet exsistentis, et sic habetur propositum ; aut ratione substrati, et sic non solum ternarius, sed nullus esset nume­ rus. — Tum quia, secundum responsionem, non apparet ratio cur unum magis applicatur numero (a) quam ipsum ens; et tamen (δ), quantum ad sub­ stratum, non differunt. Quinto sic. Quia omnia una reducuntur ad sum­ mum unum. Sed hoc non est nisi quia unum dicit perfectionem ; quia non omnia multa reducuntur ad summam multitudinem. Ergo unum magis est posi­ tivum quam multitudo, licet non ita sit notum de eo. Sexto. Quia habitus praecedit privationem, maxime quando habitus est actu, sicut multitudo, ct potis­ sime respectu pura privationis, sicut tu ponis rationem unius. Sed unum sub ratione formali prae­ cedit multitudinem, quia est principium ejus, 10. Metaphysics (t. c. 9). Item, reperitur in sim­ pliciter primo. Item, ens, in quantum ens, prius est; ergo et jussiones ejus. § 4. — Contra quintam conclusionem Argumenta Aureoli. — Contra quintam con­ clusionem arguit Aureolus (dist. 24, q. 1, art. 1), prolundo quod ultima unitas non sit forma numeri. Primo sic. Nulla forrna alicujus entis est volun­ taria, varia, el incerta (entis inquam, realis, qualem tu ponis numerum). Sed constat quod ultima unitas, in qua fit status, terminus, et distantia, est aliquid voluntarium, variabile, et incertum. Quæcumque enim ponatur unitas terminans, ab ista potest inci­ pere numerans, et ita non erit ultima, sed prima; unde, cum jxissit quamlibet unitatem ponere pri(a) numero. — uno Pr. (C) tamen. — Om. Pr. 200 LIBRI I. SENTENTIARUM Ad primum quidem negatur consequentia. Quia, sicut dicit Commentator, 4. Metaphysics, com­ mento 3, a Avicenna fuit deceptus, quia æstimavit quod unum dictum de omnibus præd ica mon lis. est ! illud unum quod est principium numerorum ; nume­ rus autem est accidens; unde opinatus fuit quod hoc nomen, unum,significat accidens in entibus, el non intellexit quod unum quod est principium numero­ rum, est ex entibus de quibus dicitur hoc nomen, unum, n — Hæc ille. — El, 5. Metaphysics, com­ mento 11, dicit : α Et debes scire quod illud quod est hujusmodi, id est, indivisibile in quantitate tan­ tum, si non habet situm, est principium numero­ rum; et si habet, est punctum. » Ex quibus patet quod unum vel unitas ad numerum pertinens, limi­ tatur ad genus quantitatis. — liem, 10. Metaphy­ sics, commento8, sic ait : α Avicennam deceperunt duo, scilicet : quia opinabatur quod unum quod est principium quantitatis, est unum quod est synony­ mum enti ; el quia hoc unum numeratur in acciden­ tibus, æstimavit quod unum quod significat omnia prædicamenta, est accidens. ®— Hæc ille. — Unde, quia unitas quæ est principium numeri est accidens consequens materiam, ideo Commentator, 6. Meta­ physics, commento 2, dicit epiod Arithmetica non est de separatis a materia secundum esse, sed solum secundum diffinitionem. Unde sic ait : α Scientia naturalis considerat de rebus mobilibus, mathema­ ticus autem de rebus abstractis secundum diffinitio­ nem, non secundum esse, b Et post pauca : α Scien­ tiarum mathematicarum licet quædam considerent de immobilibus, sicul Geometria et Arithmetica, tamen visum est quod illa de quibus considerant non sunt abstracta a materia, etsi materia non appareat in diffinitionibus eorum, b — Hæc ille. — Idem ponit «le numero, 3. Physicorum, commento 41, ubi dicit sic : « Non est possibile invenire numerum in actu separatum a materia, d El idem ponit, com­ mento 35, dicens qupd α neque quantitas, neque numerus, est substantia >. Ex quibus patet : primo, quod unitas numeralis, id est, quæest pars numeri, <«l alia ab unitate transcendente ; secundo, quia talis unitas non est nisi in rebus materialibus. —Tunc, ad probationem consequenti®, dico quod illud quod est unum sola unitate entis, non potest alteri con numerari numero de quo est mathematica, sed solum numero qui est multitudo transcendens; nec isti ter­ mini, duo, tria, dicti de talibus, dicunt numerum C. — SOLUTIONES de genere quantitatis. Ad secundum dico quod unitas quæ est princi­ § 1. — An argumenta contra primam pium numeri, el unitas transcendens, sunt duæ, CONCLUSIONEM 1 non dualitate quæ sil numerus, sed dualilate trans­ I. Ad argumenta Gregorii. — Ad argumenta cendenti. Concedo igitur quod tam unitas quæ esi Gregorii contra primam conclusionem primo loco principium numeri, quam unitas quæ est essentia indivisa, quodlibct illorum est unum seipso, loquendo inducta, respondetur. de unitate entis. Sed subjectum unitatis quæ est principium numeri, est unum duplici unitate; et (1 Itil. — ef Pr mam, vel ultimam, vel mediam, sicut maluerit, manifestum est quod esse ultimam unitatem est omnino variabile, voluntarium, et incertum. Ergo non potest esse fonna numeri, prout est distanti® etiam fundamentum. Secundo. Omnis forma est subjective in illo ubi totum dicitur esse subjective; nam forma a 1 bed in is est subjective ubi est albedo subjective. Sed numerus est subjective in unitatibus omnibus; ultima autem unitas non est subjective in procedentibus. Ergo illa imitas non est formalis in numero. Tertio. Aut forma numeri est certa distantia fun­ data in unitate ultima, aut ipsa unitas fundamen­ tum, aut aliquid constitutum ex utroque. Sed non potest poni quod ipsa distantia. Tum quia est relatio : numerus vero in prædicamento quantitatis, et in prædicamento absoluto. Tum quin talis distantia non est in toto numero, sed in ultima unitate. Nec potest poni quod unitas quæ est fundamentum, sil forma numeri, cum seque materialis sil sicut quæ· libet aliarum ; et iterum, ea stante, semper maneret forma illius numeri, etiam demptis roteris unitati­ bus, nec posset fieri materialis adveniente alia uni­ tate, ex quo esset quid formale secundum propriam rationem. Nec potest dari tertium, quasi aliquid constitutum ex hujusmodi unitate et respectu distan­ ti©, sit formale: Tum quia illud est ens per accidens ; numerus autem est forma simpliciter exsistens in prædicamento, Tum quia tale quid esset relativum formaliter, et ita non potest esse forma numeri, quæ est quid absolutum. Ergo nullo modo unitas potest esse forma in numero. Quarto. Illud quod non est in numero, irnmo sibi repugnat, non potest esse formale in eo. Sed talis distantia, vel ordo, non est inter unitates quæ sunt in numero. Quamvis enim species numerorum inter se ordinem habeant secundum prius et posterius, sicut duo et quatuor, nihilominus unus numerus, utpote ternarius, non respicit unitates in quibus consistit, secundum prius et posterius, sed simul el absque ordine; non enim qui intelligil ternilatem, concipit unam unitatem pnecedere alleram, sed (a) absolute apprehendit unitatem in tribus. Ergo ultima unitas non est fonna numeri ternarii, cum ibi non $it ultima unitas, nec prima, nec aliquis ordo. — Hæc Aureolus. DISTINCTIO XXIV. — QÜÆSTIO I. earum una distinguitur ab eo, scilicet unitas quan­ titatis, non autem alia, nisi secundum rationem. Unitos autem quantitatis est una unico modo, scilicet unitate transcendente, qu® est ipsamcl. — Nec valet improbatio. Quia, licet tarn hoc quam illuo sit indi­ visum in seipso, non tamen sequitur ideo quod quodlibet sit seijiso unum unitate de genero quanti­ tatis; quin illa non dicit solam indi visionem, irnmo accidens positivum. Ad tertium negatur consequentia ; nam ad hoc quod aliquid sit unum tali unitate, non sufficit indivisio, irnmo requiritur aliquid omnino indivisibile de genere quantitatis. Ad quartum dico quod in tali casu illa aqua resultans ex tribus aquis, est una formaliter per aliquod accidens superadditum; et illud est alrsolulutn degenero quantitatis. — Et cum probatur oppo­ situm ; dico ad primam probationem, quod non est absurdum ponere quod ad conjunctionem duarum vel trium aquarum generetur novum accidens, cum tunc etiam resultet nova substantia, scilicet illa aqua totalis ex tribus partialibus resultans. Nec oportet quod illud accidens sit in qualibet parte maris, nec in aliqua parte tantum ; sed habet totum mare pro adaequato subjecto. — Nec similiter valet secunda improbatio. Quia, si addatur alius scyphus, irnmo alia gutta aqu®, prior unitas non manet; sed ad resultationem novæaquæ resultat novum accidens, quod est unitas. — Similiter nec valet tertia; quia tale accidens non habet partes, cum sit mere indivi­ sibile, ut dictum est, et per Aristotelem comprobatum. Ad quintum negatur minor. Dico enim quod ad divisionem continui, partes quæ prius erant in potentia, nunc sunt in actu; et quælibet habet novum et proprium esse, ac per hoc propriam uni­ tatem transcendentem, et unitatem de genere quan­ titatis. Ad sextum dico quod illa unitas, per quam asinus est unus unitate quantitati va, est accidens omnino indivisibile, sicut punctus. — Et cum quæritur in qua parte asini sit; dico quod unitas non habet situm in continuo, ut allegatum est per Commentatorem, 5. Metaphysics f in responsione ad primum;et ideo argumentum non valet. Ad septimum dico quod multipliciter deficit. Primo, quia supponit talem unitatem esse in sub­ stantiis a materia separatis; quod est falsum. Secundo, quia si argumentum formetur de asino, diram sibi quod, si per impossibile substantia asini esset sine tali accidente, ipsa esset una unitate transcendente, non tamen unitate quantitatis, quæ est principium numeri. — Nec valet improbatio. Dico enim quod talis substantia, licet non esset taliter una, non tamen propter hoc esset aliqua plura; quia sine tali entitate esset indivisa. Talis enim entitas non facit substantiam esse indivisam, sed facit esse connume- 201 rabilem alteri. Talis siquidem entitas, vel est esse quantitatis continu®, sicut ponit Avicenna, vel eat aliqua forrna indivisibilis consequens esse quantitatis continu® sicul propria passio. II. Ad alia argumenta Gregorii. — Ad pri­ mum secundo loco, patet; quia assumit falsum, scilicet quod unitas quæ est principium numeri, non sit aliud a re quæ dicitur una. — Nec confirmatio valet ; — quia, licet duo lapides sint duo per nume­ rum exsistentem in eis subjective, non tamen oportet quod ita sit de lapide et de dualilate. Ad secundum dicitur quod numerus est entitas divisa et halæns partes non continuas, quarum aliqua vel omnes sunt unitates; et ill® non sunt numerus, sed partes numeri; et illud quod addit numerus, est ordo earum. Dato etiam quod numerus esset ipsæ unitates, argumentum non procedit; quia unitas distinguitur a re una, ut dictum est. Cum etiam quæritur per quid i Ile ordo sit unus; dico quod ordo, cum sit relatio, non est subjectum numeri, nec unitatis de genere quantitatis, sed est unus unitate transcendente. Ad tertium, patet quod minor est falsa, ut dictum est. Quomodo autem intelligi debeant auctoritates ibi adductae, ad probandum quod numerus est uni­ tates; dico quod est pradicatio per causam materia­ lem ; et est tantum dicere quod numerus est ex uni­ tatibus. Et quod ita debeant intelligi, ostensum est in quinta conclusione. III. Ad argumenta Scoti. — Ad primum tertio loco, dicitur quod, sicut si prius non sil nisi unum album, et post fiat aliud album, propter novam factionem secundi albi primum album habet realem similitudinem ad secundum, quam relationem prius non habebat; ita in proposito, quandocumque divi­ ditur continuum, resultat novus numerus, et acqui­ ritur nova realilas in unitatibus prioribus; quia prius erant subjectum binarii, modo sunt subjectum quaternarii. Forma enim binarii el quaternarii sunt divers®; et una est potenlialis respectu alterius, scilicet minor respectu majons. Ad secundum dico quod numerus non est forma simplex, nec est secundum se lotum in aliquo sub­ jecto, sed pars in parte, ul ponit sanclus Thomas, 1 p., q. 8, art. 4, ad 2ew, ubi sic ait : < Numerus, cum sit accidens, non est per se, sed per accidens in loco; nec est lotus in quolibet numeratorum, sed secundum partem. > — Hæc ille. — Et cum infer­ tur: quia tunc numerus non erit aliud ab unitati­ bus, nec erit una forma ; dico quod, juxta quintam conclusionem, numerus est unum simpliciter, prout aliquid dicitur unum simpliciter, quod non solum est unum per acervationem partium. Unde ordo uni­ tatum facit quod numerus sil quid unum, sicut ordo litterarum facit ad unitatem syllabarum, licet ista. ÎOÎ LIBRI I. SENTENTIARUM unitas sit debilis in comparatione ad unitatem conti­ nui, cujus partes non sunt in actu. Ad tertium dico quod numerus habet unitatem qualis dicta est; nec tamen illa unitas est de genere quantitatis, sed transcendens. Cum etiam dicilur quod si partes sunt in diversis subjectis, etc.; dico quod non est inconveniens in eodem subjecto esse quantitatem continuam et principium quantitatis discret®, plusquam quod in uno subjecto sint multæ qualitates. Ad qunrtum dicilur similiter, quod in diversis subjectis non est aliqua forma una perfecta unitate; potest tamen in cis esse una forma unitate ordinis. Ad quintum negatur consequentia. Et ad primam probationem, dico quod dualitas qua duo numeri dicuntur duo, non est numerus de genere quantita­ tis, quia numeri non est numerus. Nec est simile de duobus lignis : quia lignum potest esse subjectum unitatis, et duo ligna possunt esse subjectum dualilatis; sed unitas non potest esse subjectum unitatis de qua loquimur, nec numerus subjectum numeri. Ad sextum negatur minor, quia falsum pnenegatum supponit, scilicet quod dualitas duorum quina­ riorum sit aliquis numerus, vel aliqua entitas fun­ data in duobus quinariis; talis enim dualitas non est aliud a talibus duobus, cum sit multitudo trans­ cendens. Ad septimum negatur minor. Cum enim dicitur, duo binarii, ly duo non dicit numerum de genere quantitatis, sed solum ly binarius. Ad octavum dico quod major est falsa, loquendo de illis speciebus quæ constituuntur cl resultant ex habitudine unius ad aliud, cujusinodi est in liguris et in numeris. Patet enim quod linea quæ primo fuit pars trianguli, sine ulla sui mutatione potest fieri pars quadranguli, vel alterius figura», ad pro­ tractionem aliarum et aliarum linearum. Et simili­ ter, alia el alia species numeri resultat per additio­ nem vel subtractionem unitatum. Similiter, quanti­ tas quæ erat prius pars tricubiti, sine sui mutatione potest fieri par quadricubiti, per additionem quanti­ tatis ad quantitatem. Tales enim, licet species sint absolute, tamen sequuntur vel concomitantur quas­ dam habitudines rerum. Nec est hoc inconveniens; quia etiam aliquie species de genere substantiæ includunt in sua diffinitione qualitatem el quantita­ tem, ut caro el os, homo et animal. Unde Commen­ tator, 7. Metaphysics, commento 41, dicit sic : < Non est remoturn ut aliquid in prædiramento qua­ litatis accipiatur in diffinitione ejus quod in praedi­ camento Et si de tali numero intelligat arguens, concedo quod forma numeri est quædam sumrnatio distinctorum, in quantum intellectus in se numerat aliqua distincta, concipiendo maximam multitudi­ nem equorum, aut lapidum, vel hujusmodi. Et concedo quod talis numerus non est in re, sed solum in anima. Si autem intelligat quod forma numen realis de genere quantitatis sil talis sumrnatio, nega­ tur antecedens quod ibi assumit; talis enim nume­ rus est vere in rebus numeralis, sicut accidens in subjecto, Eamdem distinctionem ponit, de Potentia Dei, q. 9, art. 5, ad 6·®. — Hæc ille. — El sunt quasi verba Aristotelis. Ad septimum dico quod Aristoteles loquitur de numero abstracto, non autem de numero formali, qui est in rebus numeratis, nulla anima exsistente. Unde, ad numeraro, tria requiruntur, ut ponit ibi­ dem Albertus Magnus, scilicet: res numerata, et numerus formalis, et actio animæ, quorum duo prima sunt, nullo intellectu creato exsistente. Ad octavum dicitur quod Commentator intolli- git etiam de numero abstracto ; nam in commento præcedenti ponit expresse quod forma numeri est accidens rei nurneratæ, et ideo inferi quod tempus est accidens motus. Unde numerus qui est in rebus, quem Albertus vocat formalem, et Averroës dicit esse accidens rei nurneratæ, non dependet ab anima quoad suum esse, nisi loquamur de numero rerum successivarum, quarum parles non sunt simul, el consequenter nec carum unitates, sed solum sunt in anima, ac per hoc nec componunt numerum nisi in anima, ubi simul sunt formæ unitatum et simili­ tudo prioris et posterioris. El ita intendit Commenta­ tor. Omnis etiam numerus qui est in rebus, est pars alicujus numeri majoris, excepto forte uno, qui est maximus in actu ; sed numerus abstractus potest præscindi ab aliis, ita quod erit lotum et non pars alterius numeri; ct ideo dicit Commentator quod numerus est in plentia in rebus, sed actu ab anima, vel in anima, scilicet quoad sumrnationem vel pnccisionem. — Et sic patet quod illa argumenta non procedunt. §2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii contra secundam conclusionem, dicitur quod Augustinus loquitur de unitate quæ est prin­ cipium numeri, et vult quod unitas illa est omnino indivisibilis; et ideo non potest sentiri aliquo sensu. Sed non intendit quod subjectum talis uni­ tatis sit omnino indivisibile, licet ponat illud con­ cretum pro abstracto, scilicet unum pro unitate. Ad secundum, dico similiter quod unitas quæ est principium numeri, est omnino indivisibilis; tamen subjectum ejus potest esse divisibile; sicut subje­ ctum puncti est divisibile, licet punctus sit indivisi­ bilis. Cum autem dicit Commentator quod unum in numero est indivisibile, accipit unum pro unitate; nam statini ibi dicit per prius, quod non unitates quæ requiruntur ad mensuram, sunt omnino indi­ visibiles comm. Ex quo patet quod loquitur ibi de indivisibilitale unitatum, et non unorum. Ad tertium etiam dicitur per idem. Deficit enim in hoc quod putat numerum componi ex unis. Hoc autem falsum est : nam numerus, cum sit accidens, non componitur ex substantiis; illud autem quod est unum, est substantia, et sic non potest esse pars numeri. Sed unitas est principium numeri; et talis est totaliter indivisa. El isto modo intelligendum est quod unum quod est principium numeri, est sim­ pliciter indivisum ; sumitur enim ibi concretum pro abstracto. Verumtamen argumentum in alio deficit, assumendo quod omne habens partes est multa. Hoc enim falsum est ; quia lapis non est multa in actu, sed in potentia et secundum quid. Ad quartum dicitur eodem modo, quod scilicet DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. unitas quæ est principium numen, est indivisibilis omnino, tam actu quam potentia; sed unum quod est subjectum talis unitatis, est simpliciter indivi­ sum in actu, licet sit divisibile in potentia; immo oportet quod omne unum illo modo sit divisibile in potentia, alias ex divisione continui non causare­ tur numerus, contra Philosophum, 3. Physicorum — Hæc ille. Et si dicatur qucxl ibi videtur <*©e circulatio, quia ]x?r pluralitatem removetur unitas, ct per unitatem pluralitas; respondet sanctus Thomas, 1 p., ubi supra (q. 130, nrt. 3), ad 3“·, quod < unum non est remotivum multitudinis, sed divisionis, quæ est prior secundum intellectum quam unum aut multi­ tudo; multitudo autem non removet unitatem, sed removet divisionem circa unumquodque eorum ex (e) quia. — ei Pr. (6) indivitumem. — diviiwntm Pr. 208 LIBRI I. SENTENTIARUM quibus constat. » — Hæc illo· — Et, de Potentia Dei, ubi supra, dicit quod « opinio videtur fuisse Magistri,quod termini significantes unum vel multa de Deo, non ponerent aliquid, sed removerent tan­ tum. Non enim possunt ponere nisi quod significant, scilicet quantitatem discretam, quæ nullo modo jwtest esse in Deo. Sic ergo, secundum eum, unum dicitur de Deo ad removendum multitudinem quan­ titatis discrete; termini veru significantes pluralita­ tem, dicuntur de Deo ad removendum unitatem, quæ est principium quantitatis discreta? ». — Hæc ille. — In fine tamen responsionis, ponit quod prius dixi, scilicet quod aliquid ponunt, et aliquid remo­ vent. Quarta conclusio est quod in divinis, licet non sit numerus simpliciter, est tamen ibi numerus quidam· Unde, 1. Sentent., ubi supra (dist. 24, q. 1), art. 2, dicit sanctus Doctor : < In divinis, inquit, non est numerus simpliciter, qui est per divisionem essentiæ vel quantitatis; sed est numerus quidam, scilicet numerus relationum, non tamen relationum in Deo exsistentium secundum rationem tantum, sed realiter in ipso sulisistentium. Unde numerus divinarum personarum est medius inter numerum qui est numerus simpliciter, el numerum qui est in ratione tantum; sicut punctus dicitur multiplex secundum rationem lanium, secundum quod est principium plurium linearum. Est enim minus de ratione numeri in numero personarum, quam in numero simpliciter, et plus quam in numero qui est secundum rationem lanium. Si autem comparemus numerum jtersonarum ad numerum proprietatum absolutarum, qui est in creaturis, habebunt se sicut excedentia et excessa. Si enim attendatur ratio distin­ ctionis, invenitur major distinctio in proprietatibus absolulis creaturarum, quam in divinis personis; quia culor et sapor distinguuntur secundum aliud el aliud esse accidentale, sed in divinis personis est unum el idem esse trium personarum. Si autem consideretur I perfectio distinctorum, sic numerus personarum I excedit; quia relationes in divinis sunl subsistentes jiersonæ. Unde ad numerum relationum sequitur I numerus personarum, non autem ad numerum pro­ prietatum in creaturis; quia proprietates in creaturis non sunl subsistentes, sed tantum inhærenles. » — Hæc ille. — El quantum concipio, per numerum intelligit multitudinem, cum distinguit de numero simpliciter, et de numero secundum rationem, el numero medio. Solus enim numerus simpliciter, est proprie numerus, ut patet per prædicta; numerus autem secundum rationem, non est numerus de genere quantitatis; nec numerus ille medius inler numerum simpliciter el numerum secundum ratio­ nem, scilicet numerus relationum divinarum, est proprie numerus, sed multitudo, ut prædictum fuit. B. _ OBJECTIONES Argumenta Aureoli. — Sed contra prædicta Aureolus ( dist. 24, q. 1, art. 4), arguit. Dicit enim ista quæ dicta sunl, in tribus deficere : Primo, in fundamento; quia supponunt quod unitas qutc est principium numeri, et multitudo numeralis, non habeant locum in entibus spiritua­ libus, senit quinque prædicabilia. In oppositum arguitur sic. Nam, secundum Augu­ stinum, 7. dc Trinitate (Cap. 4), cum quæritur, Quid tres? responsum est, Tres personæ; quia commune est eis id quod est persona, etc. In hac qusestione erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur dubi­ tationes· ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit Prima conclusio : Quod persona, de suo for­ mali significato, significat Individuum vel sup­ positum naturæ rationalis. neque nomen. Unde, sicut dicit sanctus Doctor, 1 p., q, 75, arL 2, ad I*· (e) : < Hoc aliquid potest accipi dupliciter : uno modo, pro quocumque subsi­ stente, et isto modo excludit inhærenbam acciden­ tis, et formæ materialis; alio modo, pro subsistente completo in natura alicujus speciei, et isto rnodo excludit etiam imperfectionem partis; unde manus posset dici hoc aliquid primo modo, sed non secundo modo. Sic ergo, cum anima humana sit pars speciei humanæ, potest dici hoc aliquid primo modo, sed non secundo; sic enim compositum ex corpore et anima dicitur hoc aliquid, d — Haec ille. — Item, articulo sequenti (4), ad 2*·, dicit : < Non quælibet sulkstantia particularis est hypostasis, vel persona; sed quæ habet completam naturam speciei. Unde manus vel pes non potest dici hypostasis, vel per­ sona ; el similiter, nec anima, cum sit pars humanæ speciei. > — Hæc ille. — Sic ergo patet quod in diffinitione personæ, ly individua substantia stat pro hypostasi subsistenti, quæ dicitur prima sub­ stantia et hoc aliquid. Per quod etiam removetur natura humana assumpta, quæ non dicitur persona, quia non est individua substantia, hoc est, substan­ tia prima. El sic patet primum membrum diffini­ tionis. Natura autem, quæ ponitur in diffinitione per­ sonæ, non sumitur pro generatione viventis, quæ potest dici natura, nec pro principio intrinseco motus aut quietis, quod etiam potest dici natura; sed pro essentia completa, quam significat diffinitio rei. Unde convenientius posuit Boetius, in diffini­ tione illa, nomen natura, quam essentiæ, quia essentia sumitur ab esse, quod est communissimum, sed natura a propria forma rei. Rationale autem ponitur in diffinitione personæ (6), non prout est differentia hominis, nec prout dicit rationem solum, quæ discursum importat; sed prout dicit proprieta­ tem (γ) consequentem intellectualem naturam. Sic ergo patet, ex diffinitione personæ datæ a Boetio, conclusionis propositæ veritas. Secunda conclusio eM quod nomen persona* Istam conclusionem probat sanctus Thomas, I p., q. 29, art. 1 et 2. Articulo primo, exponit diffini­ tionem Boetii, in libro dc Duabus naturis (cap. 3), quam dat de persona, dicens : Persona est rationa­ lis naturæ individua substantia. Dicit enim, ibi­ dem, sanctus Thomas quod ibi ly substantia stat pro prima substantia et pro secunda communiter, sed per ly individua, trahilur ad standum pro sub­ stantia prima, quæ est hypostasis. Et per hoc remo­ vetur anima separata, quæ, licet sit rationalis naturæ substantia, tamen, quia est pars humanæ speciei, el retinet naturam unibilitatis, non potest dici sub­ stantia individua quæ est hypostasis, vel substantia prima, sicut nec manus, nec pes, nec alia partium hominis, et sic non competit ei diffinitio personæ, proprie dicitur de divinis. Istam probat sanctus Doctor. 1 p., q. 29, art. 3: α Persona, inquit, significat illud quod est perfe­ ctissimum in tota natura, scilicet subsistens in natura rationali; et cum omne illud quod est perfe­ ctionis, sil Deo attribuendum, eo quod ejus essentia continet in se omnem perfectionem, conveniens est ut hoc nomon, persona, de Deo dicatur ; non tamen t*o modo quo dicitur de creaturis, sed excellentiori modo, sicut et alia nomma quæ creaturis a nobis imposita, Deo attribuuntur. i> — Hæc ille. (i) quod. — Ad. Pr. (6) person*. — natur* Pr. (γ) led prout dicit proprietatem. — Om. Pr. II. - 14 SIO LIDRI I. SENTENTIARUM Tertia conclusio : quod hoc nomen, persona, de omnibus absolutis, in divinis, quod de qualibet significato materiali, significat In divinis essen­ persona pradicalur, et secundum nomen ad aliud tiam et relationem; et utriimqne In recto et non refertur; cum nominibus vero relationem signi­ ficantibus, quod distinguitur, et pluraliter prædiIn obliquo. catur. Et ideo videtur quod utraque significatio, Istam conclusionem probat sanctus Doctor, ! p., relativi, et absoluti, pertineat ad personam. Quali­ q. 29, art. 4, ubi aie ait : < Aliquid, inquit, est de ter autem utroque significatio ad nomen personæ significatione minus communis, quod tamen non est pertineat, diversimode est a diversis assignatum. > de significatione magis communis; rationale enim Et post multa, dicit : α Ad evidentiam, inquit, includitur in significatione hominis, quod tamen hujus quæstionis, sciendum est quod propria ratio non est de significatione animalis. Unde, aliud est nominis est quam significat nomen, secundum Phi­ quaerere de significatione animalis quod est homo; losophum, 4. Metaphysics (l. c. 28). Illud autem et aliud, de significatione animalis in communi. Et cui attribuitur nomen, si sil recte sumptum sub re similiter, aliud est quaerere de significatione hujus significata per numen, sicut determinatum sub inde­ nominis, persona, in communi; el aliud, de signi­ terminato, dicitur supponi per nomen; si autem ficatione personæ divinæ. Persona enim in communi non sit recte sumptum sub re nominis, dicitur copu­ significat substantiam individuam naturæ rationalis, lari per nomen. Sicul hoc nomen, animal, significat ut dictum est. Individuum autem est quoi, est in se substantiam animatam sensibilem, et album signifi­ indivisum vel indistinctum, ab aliis vero distinctum. cat colorem disgregativum visus; homo vero recte Persona igitur, in quacumque natura, significat sumitur sub ratione animalis, sicut determinatum illud quod est distinctum in natura illa; sicut in sub indeterminato, est enim homo substantia ani­ natura humana significat has carnes, et hæc ossa, mata sensibilis tali anima, scilicet rationali; sub çt hanc animam, qua» sunt principia individuantia albo vero, quod est extra essentiam ejus, non dire­ hominem; quæ quidem, licet non sint de significa­ cte sumitur; unde homosupponiturnomineanimalis, tione personæ, sunt tamen de significatione humanæ copulatur vero nomine albi. Et quia inferius quod personæ. Distinctio nutem, in divinis, non fit nisi supponitur per nomen commune, se habet ad com­ per relationes originis. Relatio autem, iri divinis, mune sicut determinatum ad indeterminatum, illud non est sicul accidens inhærens alicui subjecto ; sed quod erat suppositum fit significatum, determina­ est ipsa divina essentia; unde est subsistens; sicut tione addita ad commune; anima) enim rationale et essentia divina subsistit. Sicut igitur divinitas est significat hominem. Sed sciendum, quod aliquid Deus, ita paternitas divina est Deus Pater qui est per­ significatur dupliciter: uno modo, formaliter; alio Ina divina. IVrsona enim divina significat relationem, modo, materialiter. Formal i 1er quidem significatur ut subsistentem ; et hoc est significare relationem per per nomen, illud ad quod significandum nomen est modum substantia? quæ est hypostasis subsistens in principaliter impositum, quod est ratio nominis; natura divina, licet subsistens in natura divina non sicut hoc nomen, homo, significat aliquid composi­ sit aliud quam natura divina (a). Et secundum hoc, tum ex corpore et anima rationali. Materialiter vero verum est quod hoc nomen, persona, significat rela­ significatur per nomen, illud in quo talis ratio sal­ tionem in recto, el essentiam in obliquo; non tamen vatur; sicul hoc nomen, homo, significat aliquid relationem in quantum est relatio, sed in quantum habens cor el cerebrum et hujusmodi paries, sine significatur per modum hypostasis. Similiter etiam quibus non potest esse corpus animatum anima significat essentiam in recto, et relationem in obli­ rationali. Secundum huc ergo dicendum est quod quo, in quantum essentia est idem quod hypostasis; hoc nomen, persona, communiter sumptum, nihil hypostasis autem significatur in divinis, ut relatione aliud significat quam substantiam individuam ratio­ distincta; el similiter relatio, per modum relationis nalis nature. Et quia sub substantia individua significata, cadit in ratione personæ in obliquo. El rationalis natura, continetur substantia individua, secundum hoc, potest dici quod significatio hujus id est, incommunicabilis, et ab aliis distincta, tam nominis, persona, non erat percepta ante haeretico­ Dei, quam hominis, quam angeli, oportet quod |M»rrum calumniam. Unde non erat in usu hoc nomen, sona divina significet subsistens distinctum in natura persona, nisi sicut unum aliorum absolutorum. Sed divina, sicut persona humana significat distinctum postea accommodatum est hoc nomen, persona, ad in natura humana; et hæc est formalis significatio standum pro relativo, ex congruentia sure significa­ tam personæ divinæ, quam personæ humanæ. Sed tionis, ut scilicet hoc, quod stat pro relativo, non quia distinctum subsistens in natura humana, non liabeat Njlurn ex usu, sed etiam ex sua significa­ est nisi aliquid per individualem materiam indivitione. > — Hæc ille. duatum, el ab aliis divisum, vel diversum, ideo Iteru, de Potentia Dei, q. 9, art. 4, dicit : — Ilæc ille. enim proprietas est quod distinguitur, sed quo fit Et de primo articulo dicta sufficiant. distinctio. Ergo relatio non importatur nomine per­ son® in recto. ARTICULUS II. Tertio sic. Aut relatio habens modum substanti® MOVENTUR DUBIA I el subsistentis in natura divina, accipitur quasi quid partiale resjiectu person®, constituens ipsam una cum essentia, aut quasi quid totale constitutum. A. — OBJECTIONES Si detur primum, palet quod nomine person®, im­ portabitur in obliquo ; sicut constituens obliquo clau­ § 1. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM ditur in constituto. Si detur secundum, manifestum Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ est quod tunc totum includit, essentiam videlicet et dum articulum arguit Aureolus (dist. 25, q. I, relationem (6); et ita, nec essentia nec relatio est in art. 2), contra conclusiones. Et quidem contra ter­ recto; nec est dicere, secundum istam acceptionem, tiam, in hoc quod ait nomen persona; significare in relationem ut subsistentem, nisi quoddam constitu­ recto essentiam divinam, in quantum est idem quod tum ex essentia el relatione. Ergo in nullo verum hypostasi», relationem vero in obliquo. est quod relatio, prout est quid partiale constituens, Primo. Illud enim quod significatur in recto, nomine person® significetur in recto. Sic ergo non nomine hypostasis, vel person®, explicatur per est verum quod conceptus person® claudat essentiam suam rationem, qua dicitur quod persona et hypo­ vel relationem in recto, quantumcumque utrumque stasis est distinctum subsistens in aliqua natura. sil idem cum persona. Sed hoc numquam competit essentiæ, etiam prout est idem quod persona; non enim verum est quod § 2. — Contra ultimam conclusionem essentia sit distincta, sicut nec genita ; proprietates enim non distinguunt essentiam, nec determinant, Argumenta Aureoli. —Tertio loco arguit con­ secundum Damascenum. Ergo essentia, prout est tra ultimam conclusionem. hypostasis ve! persona, non significatur in recto. Prhnq. Illud quod dividitur per vagum, et signa­ Secundo ad idem sic. Nu impiam constitutum tum, el simpliciter, non claudit in sua ratione con­ significat in recto constituentia. Sed essentia, et ditionem individui vagi ; quia tunc idem divideretur relatio, quantumcumque sit subsistens, respiciunt in se et in oppositum sibi. Unde, quia homo conci­ personum, sicut constituentia. Ergo persona sive pitur aliquando simpliciter, ul cum diffinitur in sua hypostasis constituta, nullum eorum significat in communitate, aliquando vage, ul cum dicitur, qui­ recto, quantumcumque sint idem quod hypostasis dam vel aliquis homo, aliquando signate, ut cum vel persona. . I dicitur, homo iste, vel ille, ideo nullus dicit quod Terito sic. Illud quod significatur in recto, vere homo sit individuum vagum. Sed ]®rsona accipitur plurificalur cum dicitur : tres person®; non enim aliquando (γ) signate, dicendo hanc personam, pluri fleatur quod dicitur in obliquo, sed quod signi­ aliquando vage, ul dicendo aliquam, vel quamdam ficatur in recto. Sed essentia divina, prout est idem personam, aliquando simpliciter, ut dicendo perso­ quod persona, non plurificatui dicendo : 1res perso­ nam. Ergo non habet communitatem individui vagi, nas; sic enim est idem essentia cum persona, quod sicut nec homo. essentia non triplicatur, licet plurificatur persona. Secundo sic. Si persona sic esset communis tri­ Ergo essentia, prout esi idem cum persona, non bus, sicut individuum vagum, ita esset communis significatur nomine persona· in recto. sicut aliquis Deus. Sed hoc non est verum; quia, Secundo loco arguit contra eamdem, in hoc quod secundum hoc, dici ]>osset quod Pater el Eilius et dicit personam significare relationem, prout est sub­ ' Spiritus Sanctus sunt 1res quidam (o) dii, sicut dici­ sistens, et habet modum substanti® directe el in mus quod sunt 1res quædam (i) person®. Igitur idem quod prius. recto, el essentiam in obliquo. Primo sic. Nullum enim constituens aliquid, Tertio sic. Quærendum est quomodo accipitur ab significatui per constitutum, in recto. Sed proprietas, (a) quod, — qua Pr. ut subsistens, constituit personam, secundum sic (ή) rl relationem. — Om. Pr ponentes. Ergo non significatur in recto nomine per­ (γ) aliquando — Om. Pr. son®, sed quasi per modum partis in obliquo. (δ) quidam. — quidem Pr. Secundo sic. Ductores isti dicunt, in Quæslioni(<) qutrdam. — quidem Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. istis individuum vagum («)· Aut enim pro inten­ tione; aut pro re substrata intentioni. Sed non potest dici quod persona significet individuum vagum, si sumatur pro secunda intentione; quoniam isti dicunt quod persona non significat intentionem secun­ dam. Nec potest dici quod (lersona significet rem substratam tali intentioni. Tum quia hujusmodi substratum significatur per nomen substantia» .speciei, addito signo particulari; ut puta, aliquis horno, vel quidam homo ; non est autem idem Patrem et Filium el Spiritum Sanctum esse personas, quod esse aliquo» Deos. Tum quia substratum vagationi hujusmodi non est aliquid determinatum; quia in omni natura accipi potest individuum vagum, ut: m qualitate, aliquis color, et in qQantilate, aliqua linea, et sic de aliis; persona vero non invenitur nisi in determinata natum. Tum etiam quia non est una ratio substrata individuo vago; quia in quibusdam est aliquis homo, el in quibusdam est aliquis equus, el sic de aliis, persona vero habet unicam rationem diffimbilem, ut patet. Ergo persona non hribet communitatem individui vagi. — Hæc ille in forma, etc. B. — SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta primo loco facta respondetur. Et primo nd primum dico quod major falsa est, si jntelligat de significato materiali persons? divinæ, cujusmodi est essentia. Si autem loquatur de for­ mali significato, conceditur major, et minor, et con­ clusio in eodem sensu ;sed nihil facit contra conclu­ sionem. Non enim intendit conclusio, quod hoc nomen, persona divina, de significato formali signi­ ficet essentiam, sed de significato materiali. Persona enim divina significat, de significato formali, distin­ ctum subsistens in natura divina, sed de significato materiali significat relationem, quæ est illud distin­ ctum subsistens; licet relatio non distinguatur, sed distinguat. Significat etiam eodem modo essentiam, quæ est idem distinctum; licet essentia non distin­ guat, nec distinguatur; sed tamen est (6) eadem relationi distinguenti, el eadem relativo distincto. Ad secundum negatur major, loquendo de signi­ ficato materiali. Ad tertium conceditur major, si loquatur de eo quod significatur in recto, significato formali. Sei negatur, si tale quid significetur significato materiali, præsortim materiali remoto; relatio enim, vel rela­ tivum, significatur nomine persona? divinæ, signi­ ficato materiali ; proximo tamen, quia diffinitio per(а) ragum, — Om. Pr. (б) e»t. — Om. Pr. 2t3 sonæ p redicatur de relativo, dicendo : Pater est distinctum subsistens in natura divina. Sed essentia divina significatur, nomine personæ, significato materiali el remoto, quia nec exprimitur per diffi­ nitionem persome divinæ in recto, nec illa diffinitio prædicatur de divina essentia ; «ed tarn en illud rela­ tivum, de quo prædicatur diffinitio personæ, scilicet Pater,ve) Filius,prædicatur dedhina essentia in recto. Ad argumenta secundo loco inducta respondetur. Ad primum quidem negatur minor, quia majorem concedo eo modo quo exposui jam. Et cum dicit quod proprietas, ut subsistens, etc.; n€*gatur. Cum enim dico, proprietas ut subsistens, idem est dicere, ac si dicerem, relatio in concreto, id est, significata eo modo <|tio significatur cum dicitur, Paler. Relatio enim significata sub nomine paternitatis, non signi­ ficatur ut subsistens, nec ut quod est, sed ut quo aliquid est. Sed dum Significatur hoc nomine, Pater, significatur ut quod est et ut subsistens. Taliter autem significata, scilicet hoc nomine. Pater, non significatur ut quid constitutivum, sed ut constitu­ tum et hypostasis. Non Limen intolli go quod signi­ ficatio vel conceptio nostra aliquid faciat ad consti­ tutionem personarum divinarum. Sed tamen relatio divina non intelligitur constituens, nisi in quantum intelligitur in ratione forma», et ut quo. El ideo minor est falsa. Nec videtur arguens intellexisse san­ ctum Doctorem, in Quæstionibus disputatis, ubi allegat eum. Patet enim quod ista est mens sua, secundum quod allegavi in fine probationis tertiæ conclusionis. Ad secundum negatur minor. Dico enim quod relatio ut subsistens, est distincta, etc. Paternitas enim ut est Pater, quod est eam esse subsistentem, non distinguit, sed est quid distinctum. Posito enim quod capiatur in abstracto, et ut forma, el quo, ipsa, licet non significetur nomine persons forma­ liter, significatur tamen materialiter, non proxime, sed remote, modo preexposito de essentia. Ad tertium dico quod relatio, habens modum sub­ stantis, est rolalio ut est relativum, et ut accipitur in concreto; et ipsa, ul sic, est constitutum exseipsa ut est form i et «pio aliquid est, et est quid totale. El cum dicitur quod. ut sic, includit essentiam, falsum esi Non enim intelligo relationem ul subsistentem, intelligeiulo eam modo quo iste dicit, scilicet ut quid constitutum ex essentia et relatione; sed intelligo eam ut significatur nomine Patris. El posito quod ita esset sicut dicit, adhuc ndatio significabitur in recto, non ul nlatio, sed ut relativum, licet tale significari sil materialiter significari. §2. — Ad ARGUMENTA CONTRA ULTIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta tertio loco facta respondetur. LIBRI I. SENTENTIARUM 2U El primo nd prlmurn dico quod, secundum quod tangit sanctus Doctor, I p., q. 30, art. 4, duplex est individuum vagum. Quoddam est quod formaliter significat naturam, tel individuum ex parte natune cum determinato modo exsistendi qui singularibus competit; cujusmodi est ly aliquis homo, etc. Aliud est individuum vagum, quod formaliter significat individuum ex parte modi exsistendi vel exsisten­ ti®, et ex consequenti naturam; ul persona, qua» significat formaliter et directe subsistens distinctum in natura, etc. — Isto supposito, dicitur ad majo­ rem, quod individuum vagum primo modo, non sic potest ulterius specificari per additionem, quia tale i individuum significat naturam sub modo exsistendi qui competit individuo, et ille modus vagi (2) de>i- ' gnalur communiter per signum particulare, ut j dicendo, aliquis homo, aliquod animal, cui non | ulterius potest superaddi aliud signum’denotans ulteriorem vagationem. Sed individuum vagum | secundo modo, designatur sine (ali signo particulari I aut participative; ideo sibi non repugnat ulterior designatio vel specificatio talis modi per signum par­ ticulare. El cum iste arguit, quia tunc idem divide­ tur in se cl in suum oppositum, negatur conse­ quentia. Cum enim dico, persona, et, aliqua per­ sona, individuum vagum quod est persona, ibi non | dividitur in se et in oppositum ; sed primum indivi­ duum quod erat aliqualiter vagum, id est, indeter­ minatum, efficitur magis determinatum, quia modo individuabilis significabatur confuse, et postea magis determinate, scilicet cum modus ille speci ficatur per l ly aliquid, vel per ly ista persona. Ad secundum negatur consequentia. Non enim est simile de hoc individuo vago, aliquis Deus, et de isto individuo, perbona. Quia primum significat indi­ viduum cx parte natune ; et ideo non plurificatur, quia natura non plurificatur. Sed aliud, scilicet per­ sona, significat individuum ex parte modi exsistendi l qui competit individuo. El ille modus plurificatur in divinis, scilicet indivisio in se, et divisio ab alio. Quælibet enim persona habet suam indivisionem in ; N·, el divisionem ab alio, scilicet per negationem. I El ideo nimirum si tale individuum plurificatur. Unde sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 9, art. 6 : < Cum hoc nomen, persona, sit substantivum, apparet de forma ipsius significata, utrum possit pluriticari, vel pluraliter prædicari. Forma autem significata nomine personæ, significatur formaliter incommunicabilitas sive individuabilitas subsistentis in natura. Cum igitur formæ facientes — Hæc ille. Eamdem conclusionem ponit, 1 p., q. 40, art. 2: < Ad hoc, inquit, quod aliqua distincta intelliganlur, necesse est eorum distinctionem intelligi per aliquid intrinsecum utrique, sicut, in rebus creatis, pe materiam vel per formam. Origo autem alicujus rei non significatur ul aliquid intrinsecum, sed ul via quædam a re, vel ad rem, sicut generatio signifi catur ul via quædam ad rem genitam, et ut progre­ diens a generante; unde non potest esse quod res genita el generans distinguantur sola generatione, sed oportet intrlligere, tarn in generante quam in genito, ea quibus ad invicem distinguuntur. In |>ersona autem divina, non est aliud intrlligere, nisi essentiam et relationem sive proprietatem. Unde, cum in essentia conveniant, relinquitur quod per relationem ad invicem distinguantur. Secundo, quia distinctio in divinis personis non est sic intelligenda quod aliquid commune dividatur, quia essentia com­ munis remanet indivisa ; sed oportet quod ipsa distinguentia constituant res distinctas. Sic autem relationes vel proprietates constituunt aut distili­ fe) nui — Om. Pr. (6) aliquid adhuc. — hoc aliquid Pr. 2!6 LIBRI L SENTENTIARUM guunl hypostases vel pertonas, in quantum sunt Tertia conclusio est quod licet relatio, ex natura ipsæ personæ subsistentes, sicut paternitas est Paler, relationis, habeat constituere et distinguere in et filiatio Filius, eo quod in divinis non differt esse relativo divinas hypostases, non tamen ex abstractum a concreto. Sed contra rationem originis natura relationis habet distinguere aut consti­ est quod constituat hypostasim vel personam, quia tuere illas In esse hypostatico subsistenti seu origo active significata significatur ut progrediens a personali. persona subsistente, unde pnesupponit eam; origo autem passive significata, ut nativitas, significatur Hanc ponit sanctus Doctor, de Potentia Dei, ubi ut via ad pertooam subsistentem, el nondum ut eam ' supra (q. 8, art. 3, ad 7urn), dicens : ct Relationes in constituent. Unde melius est dicere quod personæ, divinis, etsi constituant hypostases, et sic faciant m*u hypostases, distinguantur relationibus, quam I eas subsistentes, hoc tamen faciunt in quantum sunt per originem. Licet enim distinguantur utroque essentia divina; relatio enim, in quantum relatio, modo, tamen primo el princijwliter per relationes, non habet quod subsistat, vel subistere faciat; hoc secundum modum intelligendi. Unde hoc nomen, enim solius substantia» bsl. Distinguunt vero rela­ Pater, non solum significat proprietatem, sed etiam tiones in quantum relationes sunt; sic enim opposi­ hypostasim; sed hoc nomen, generans, vel genitus, tionem habent. Relinquitur igitur quod ipsa pater­ tantum proprietatem. Quia hoc nomen, Pater, signi­ nitatis relatio, in quantum est constituens hypustaficat relationem, quæ est constitutiva et distincti va sim Patris, quod habet in quantum est idem divinæ hypostasis; hoc autem nomen, genitus, significat | essenliæ, præintelligatur generationi. Secundum originem, quæ non est distinctiva aut constitutiva vero quod distinguit, sic generatio paternitati pnehypostasis. > — Hæc ille. intelligitur. > — Hæc ille. — Hem, ibidem, ad 8um : Idem ponit, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 2, ubi I ·< Relatio in divinis non solum est relatio; sed, sic ait : < Nihil aliud est principium distinctionis in secundum rem, ipsa divina substantia. El ideo divinis nisi relatio. Cujus ratio est, quia omnis potest constituere aliquid subsistens, et non solum distinctio, vel est per quantitatem, vel per formam, aliquid relativum. » — Htec ille. — Item, ibidem, secundum Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 11). ad 9um, dicit quod er divina de se habet subsistere mullo fortius quam prius el principalius constituant et distinguant per­ aliqua substantia creata ; et per consequens, erit sup­ sonas, quam origines ipsae, ut paternitas vel filiatio, positum absolutum. quam generare vel generari. El arguit Secundum est tale. In Deo est quidquid omnis Primo sic. Illud quod esi posterius, secundum intellectus intelligit naturaliter. Sed omnes philoso­ nostrum modum intelligendi, el quasi fundamentum phantes intellexerunt in Deo unum suppositum in quo, non videtur, secundum nostrum modum absolutum; unde pagani, et judæi, et omnes natu­ intelligendi, primo et principalius personam consti­ rali ingenio ducti, inlelligunt Deum per modum tuere. Sed paternitas est posterior ipso generare, et cujusdam absoluti suppositi. Ergo idem quod prius. filiatio ipso generari ; impossibile enim est quod Tertium est. Quidquid competit substantiis sepa­ intelligatur pater nisi qui generat vel genuit filium, ratis, si sil perfectionis, maxime Deo competit. Sed, nec filius nisi qui generatur vel genitus esi; unde secundum Philosophum, 7. Metaphysicæ (t. c. 20), Philosophus dicit, 5. Metaphysicæ (t. c. 20), quod el 3. de Anima (t. c. 15), in separatis a materia relationes hujusmodi fundantur super egisse ; el non differt quod quid est ab eo cujus est, sive sup­ Auctor 6. Principiorum dicit quod paternitas fun­ positum el natura, quia qiiidditas separata seipsa datur super potentiam generalivam actualem. Ergo est suppositum. Ergo divina essentia seipsa formaliimpossibile est quod primo et principalius intelliga­ ter subsistit, el [>er consequens est (a) unum suppo­ tur paternitas Patrem constituere, quam generare, situm in Deo. cum generare, secundum nostrum modum intelli­ Quartum est. Quia substantia dicitur a subsi­ gendi, praecedat paternitatem (a), el sil fundamen­ stendo, secundum Augustinum, 7. de Trinitate tum ipsius. Et si dicatur quod paternitas, prout est (cap. 4). Sed in divinis est una substantia absoluta. relatio, supponit actum notionalem secundum intel­ Ergo unum subsistere, el unum suppositum abso­ lectum, prout vero est constitutiva personæ, praei nlutum. telligitur actui nolionali, sicut et persona agens; — Quintum est. Actiones sunt suppositorum. Sed si utique sic dicatur, non valet. Paternitas namque, creare, velle, et similia, competunt divinæ esoentiæ. in quantum constitutiva, aut intelligitur ut paterni­ Ergo videtur quod ipsa sit suppositum. tas, aut non (6). Si non intelligatur sub expressa Sextum est Incommunicabilis exsistentia videtur ratione paternitatis, et filiatio sub expressa ratione dare alicui quod halieat rationem suppositi, secun­ filiationis, non est verum quod magis, secundum dum diffinitionem Hicardi. Sed in Deo est exsistere nostrum modum intelligendi, paternitas constituat absolutum omnino incommunicabile alteri a se; nec ήυαιη generare, vel filiatio quam generari (γ); cujus enim Filius, cui communicatur, aut aliæ personæ oppôsitum isti dicunt. Si vero paternitas el filiatio sunt aliquid aliud a divino exsistere. Ergo videtur constituunt sub expressis suis rationibus patent i ta­ quod in Deo sil aliquod suppositum absolutum. tis et filiationis, in quantum hujusmodi, vere intelSeptimum est. Si absolutum suppositum repugna­ liguntur ut quædam habitudines et quædam relatioret in divinis, hoc esset quia poni oporteret quatuor I nes; et per consequens, sic praesupponunt actus supposita, aut quatuor personas. Sed hoc non impe­ notionales ;* et sic, impossibile est quod per prius dit; quia illud suppositum non ponit in numerum aut principalius constituant quam ipsemel actus. cum tribus. Unde, sicut non est quaternitas rerum, Secundo sic ad idem. Licet productiones elicitæ licet sint 1res propriæ et una quædam communis, pro non possint constituere suppositum a quo eliciuntur, eo quod illa communis veraciter est quælibet illarum nec productiones quibus aliquid passive producitur trium, secundum quod respondet concilium gene­ nde Ablati Joachim, in cap. Damnamus, sic nec (») at. — Om. Pr. (a) patcnutatnn. — patrem Pr. (C) non. — Om. Pr. (γ) quam generari. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. quasi per modum termini accipientis esae, consti­ tuere possint formaliter suppositum ad quod sunt viæ et quod per eas producitur; nihilominus, pro­ ductiones activæ quæ elicitas non sunt, et passi væ quæ via? non sunt ad (a) aliquid quod per modum termini producatur, constituere possunt supposita et personas, pro eo quod non debent intelligi per modum egredientium a supjiosito, vel per modum viarum, sed per modum insistentium, quibus for­ maliter producant producentia, quoad productiones activas, et formaliter producantur producta suppo­ sita, quoad productiones passivas. Sed declaratum est supra, dist. 5, quod generare non debet intel­ ligi ut aliquid elicitum, nec generari ut aliquid eli­ ciens personam Filii, quia Filius non generatur in divinis ut Socrates in humanis, sed sicut genitus, nec Pater generat sicut Plato, sed sicut generans, ita ut Paler sit generans per generare formaliler, non eliciendo ipsum, et Filius sit genitus per generari formaliter, non quia eliciatur per ipsum. Ergo gene­ rare et generari, secundum nostrum modum intel­ ligendi , possunt concipi ut constituentia supposita per prius et principalius quam filiatio vel paternitas quæ assequuntur ad illa. Unde patet quod predicta opinio processit ex falsa imaginatione, non atten­ dens quod generare non debet intelligi in divinis per modum eliciti, nec generari per modum elicien­ tis et (6) viæ. — Hæc ille. II. Argumenta Scoti. — Contra eamdem con­ clusionem, et tertiam, similiter arguit Scotus (apud Aureolum, dist. 26, q. 1, art. 1) multipliciter. Et primo loco probat generaliter quod relationi, ut relatio, repugnet constituere suppositum seu per­ sonam ; et hoc undecim mediis. Primum est tale. Impossibile est quod relatio det esse ad se, sed omne esse quod dat est ad aliud; effectus namque formalis non est oppositus sus forma», unde albedo non dat esse nigrum, nec calor esse frigidum ; cum igitur esse ad se opponatur rela­ tioni, manifeste convincitur quod relatio non dat esse ad se, sed ad aliud. Sed constat quod subsistere dicitur ad se; nulla enim res subsistit ad alteram, sed omne illud quod subsistit, ad seipsum subsistit, secundum Augustinum, 7. de Trinitate, cap. 4. Ergo relationi, ut relatio, repugnat quod det alicui subsistere et suppositum esse. Secundum est talo. Relatio quam importat pater­ nitas, nullum esse dat alicui nisi in ordine ad Filium ; sicut patet de Socrate, quod nullum esse recipit a paternitate, nisi relativum ad alterum. Sed Pater non est suppositum vel persona in online ad Filium ; non enim est jiersona vel suppositum Filii. Ergo pater­ nitas non dat Patri quod sit suppositum vel persona. (a) ad. — Om. Pr. (β) et. — Om. Pr. 210 Tertium est tale. Suppositum idem est quod prima substantia, quæ nec de subjecto dicitur, nec in sub­ jecto est. Sed relatio non dat alicui, quod sit prima substantia ; quia generalissima sunt impermixta, nec ponitur aliquid in genere substantiae per relationem ; et iterumt prima substantia est magis substantia quam secunda, patet autem quod (a) nihil est secunda substantia per relationem. Ergo relatio non constituit in esse suppositi vel personæ, vel in esse suppositali aut personali. Quartum est tale. Esse suppositum vel personam, non est aliud quam esse aliquem unum, ut dicit Ricardus, 4. de Trinitate (cap. 23). Sed relationi repugnat quod det alicui esse unum istum, vel illum, vel aliquem, cum esse hunc vel illum sit aliquod absolutum. Ergo repugnat relationi constituere sup­ positum vel personam. Quintum est tale. Suppositum habet perseitatem tertii modi. Sed perscitas tertii modi repugnat rela­ tioni, et competit soli substantis, secundum Philo­ sophum, 1. Posteriorum (t. c. 9). Ergo repugnat relationi dare esse suppositale. Sextum est tale. Sicut se habet substantia ad referre, sic relatio ad subsistere. Sed substantia nulli dat formaliter referri. Ergo nec relatio dabit alicui, quod subsistat. — Confirmatur. Quia proprius modus essendi praedicamenti substantia? est subsistere, sicut referri est proprius modus p radi cam enti relationis* Septimum est tale. Illud non constituit supposi­ tum, quod præsupponit suppositum constitutum. Sed relatio est hujusmodi. Dicit enim Augustinus, 7. de Trinitate (cap. 1), quod omne relativum est aliquid prater id quod relative dicitur (6), et sic illud aliud a relatione supponitur. Et iterum, relatio oritur a fundamento et supposito. Adhuc etiam, supponit illud quod refertur, nec ipsum in esse con­ stituit, sed jam constitutum ad aliud refertur. Ergo repugnat relationi constituere suppositum. — Con­ firmatur. Quia relatio videtur esse posterius quo­ cumque fundamento et supposito. Octavum est tale. Illa non distinguunt, nec con­ stituunt supposita, quæ sunt compassibilia in eodem supposito. Sed relationes opposita?, sunt compossibilcs in eodem supposito, sicut patet de relationibus moventis et moti, producentis et producti; Socrates enim exsistens unum suppositum movet se, et est movens et motum; similiter etiam in supposito Socratis est pars generans et pars genita, utpote dum ex alimento generatur caro virtute animæ, nec pro­ pter hoc caro generans et caro genita sunt duo sup­ posita, immo in eodem Socrate concurrunt. Ergo relationes supposita non constituunt, nec distin guunt. Nonum est tale. Non videtur major esse diversitas (а) quod. — quia Pr. (б) dicitur. — dietinguitur Pr. 220 LIBRI I. SENTENTIARUM inter duas relationes, quam inter (luas qualitates opposites, vel duo genera generalissima. Sed duæ qualitates opposita, in eodem supposito possunt concurrere, saltem secundum diversas partes, ul patet de albedine et nigredine, nec propter hoc partes illæ erunt diversa sup|>osita ; similiter etiam j qualitas et quantitas sunt in eodem supposito, nec ipsum distinguunt. Ergo nec relatio habet distin­ guere, ut videtur. Dceiiniim est tale. Omnis relatio terminatur ad 1 quid absolutum. Licet enim in termino relationis includatur relatio, non tamen terminat per relatio­ nem, sed per aliquid absolutum. Sed persona Filii terminat relationem Patris. Constat autem quod non per essentiam; quia tunc Pater esset Paler essentiæ Filii, et generaret eam; quod est erroneum. Ergo necesse osl quod in persona Filii sit aliquid aliud absolutum, per quod terminet relationem Patris. Undecimum est tale. Omnis relatio praexigil distinctionem extremorum, et non causal eam ; quia, 5. Metaphysics, cap. de Eodem, protat Aristoteles identitatem non esse relationem realem, pro eo quod non exigit distinctionem extremorum realem; nec valeret argumentum, si relatio causaret extremorum distinctionem, quia tunc probaretur idem per idem, vel per suum posterius. Sed persona? Patris et Filii sunt extrema paternitatis et filiationis. Ergo non distinguuntur fier eas. Secundo loco protat quod specialiter repugnet divinæ personæ constitui per relationem, quinque mediis. Primum est tale. Repugnat divinæ personæ quod sit ens per accidens, et sibi maxime competit per se esse. Sed, si constitueretur per relationem, esset ens per accidens; rationes enim duorum prædicamentorum, utpote relationis et substantiæ, non concur­ runt ad unitatem per se (at), cum composita ex sub­ stantia ct aliis pradicamentis sint entia per accidens. Igitur persona divina per relationem non |>otest con­ stitui. — Confirmatur. Quia, sicut se habent relatio et substantia, ubi realiter distinguuntur, ad consti- | tuendum tertium reale, sic, ubi distinguuntur secun­ dum rationem, ad constituendum tertium secundum rationem. Manifestum est autem quod, ubi distin­ guuntur realiter, tertium constitutum, est ens per accidens. Quare in divinis persona constituta esset ens per «accidens, saltem secundum rationem. Secundum est tale. Si persona divina constitue­ retur per relationem, sequitur quod divina essentia verissime referretur. In omni enim constituto, prius sunt parte* et unio partium, online nature, quam sil ipsum totum constitutum ; ut palet quod prius est corpus el anima, el unio animæ ad corpus,quam habeatur tertium constitutum. Et ratio hujus est, quia parte* sunt priores toto, cum sint principia con­ (») per μ. — pertona: Pr. stituentia. In illo ergo priori quo essentia (i), el relatio, el unio essentis cum relatione, procedit per­ sonam constitutam, vere poneret relatio suum effe­ ctum formalem circa divinam essentiam, et percon· sequens essentia divina vere diceretur Pater, vel Filius, aul generans, aut genita. Impossibile est enim formam intelligi in subjecto, quin communi­ cet sibi suum effectum formalem; utpote, altadinem in superficie, quin liat alba, aut animam in cor­ pore, quin corpus sit animatum. Sic igitur, si per­ sona constituitur ex essentia el relatione, de necessi­ tate essentia erit primo relata, et denominabitur a relatione. Sed hoc est falsum, nec concessum aliqua­ liter in divinis. Ergo personæ divinæ non hâtant constitui in esse suppositi per relationem. Tertium est tale. Aut relatio in divinis primo unitur essentia», aul primo persona' el supposito; Sed non potest dici quod per prius uniatur essenliæ; quia necessario daret sibi per pi ius referri, cum non sil aliud per prius referri quam per prius relationi uniri unione formali. Ergo necessarium est quod relatio per prius uniatur personæ; et per conse­ quens, non constituet eam, sed supponet constitu­ tam, ul sibi uniatur; quod enim unitur alteri, non constituit eum in esse, cum unio unibilia prasupponat. Quartum est tale. Personæ divinæ, cum sint dignissima» el nobilissima», non possunt constitui per illud quod habet minimum entitatis. Sed Com­ mentator dicit, 12. Metaphysics, commento 19, quod < relatio est debilioris esse aliis pradicamentis, ila quod quidam putaverunt eam esse ex secundis intellectis ». Ergo persona divina non potest constitui in esse personali per relationem. Quintum est tale. Suppositum unius natura non constituitur per aliam quid dita terti, quia tunc inclu­ deret duas quidditates el esset suppositum duarum naturarum, quod esi impossibile. Sed relatio in divinis est aliud quidditative et secundum rationem, ab essentia. Ergo non jiolesl divina person*! constitui per relationem, alioquin ita esset suppositum rela­ tionis, sicut est suppositum divinitatis, quod dici non lætesl. Tertio loco probat quod specialiter repugnet Patri constitui per relationem originis, quinque mediis. Primum est tale. Actus prasupponit suppositum constitutum, cum actiones sint singularium et sup­ positorum, ut patet, I. Metaphysics (cap. I ). Sed generare m divinis est actio suppositi primi. Ergo I impossibile est quod primum suppositum constitua­ tur per generare, aul per paternitatem quæ sequitur ad generare. SeOumlum est tale. Aul generare egredietur ab I essentia, aul a persona constituta. Sed non jiotest poni quod ah essentia; quia illa non generat, nec (a) dfienha. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. genendur. Ergo necesee est quod eliciatur a persona jam constituta ; el |m.t consequens, nec generare, nec | paternitas constituunt primam personam. Tertium esi tale. Prima persona non habet suum I formale constitutivum per suam actionem, cum forma sit prior constituto, ut patet, 8. Metaphysics ! (l. c. 8); unde nullum compositum, per suam | actionem acquirit sibi formam. Sed prima persona habet paternitatem per generare, quod est ejus actio; fundatur enim paternitas super genuisse, ut |iatel, 5. Mctaphyricao (t. c. 20). Ergo impossibile est quod prima persona constituatur in esse personali per paternitatem. Quartum est tale. Si Pater in esse personali con­ stitueretur per paternitatem, tunc Filius non vere originarelur. Illud enim non vere originator, quod, posito innascibili, habet suum totum esse, omni productione circumscripte. Tale autem est relativum innascibilis. Quia enim (a), ex natura relationis non est actus primus, circumscripta omni actione, sine actu secundo, necesseest, innascibili exsistente, ul ejus corrclativum exsistat. Patre ergo exsistente, qui constituitur in esse personali per paternitatem, ut est actus primus, necesse est Filium exsistere ex vi paternitatis, absque hoc quod Pater ipsum originel vel producat. Sed hoc est omnino absonum et erro­ neum ; quia, secundum hoc, prima persona non vere origi naret secundam in divinis. Ergo prima persona non (Kitesl constitui per relationem originis. Quintum est tale. Si persona Patris constitueretur in esse personali per paternitatem, in illo signo in quo intellectus apprehenderet personam Patris con­ stitutam, necessario intelligerei personam Filii con­ stitutam ; essent enim personalitates eorum correlativæ, correlati va autem sunt simul naturali intelligentia. Sed hoc poni non potest ; ersona Filii est vere genita. Filiatio autem fundatur super esse genitum, ut I palet, 5. Metaphysics <1. c. 20). Ergo persona Filii non constituitur per filiationem. Septimum est tale. Si personæ productes consti­ tuantur |>er relationes, eadem necessitate erunt pro­ ducta', quoniam relationes æque naturaliter respiciunl sua coopposita ; unde spirans æque necessario el naturaliter spirat spiratum , sicut generans geni­ tum ; æque ergo naturaliter spirans spirat sicut Pater generat, et æque naturaliter Spiritus est spiratus sicut Filius est genitus. Sed hoc est falsum, quia, secundum hoc, Spiritus Sanctus non procedit per modum voluntatis, sed per modum nature. Ergo relationes non videntur posse constituere personas productes. Quinio loco probat, in speciali, quod filiationi, spirationi ac paternitati repugnet constituere perso­ nam in divinis, triplici medio. Primum est tale. Illud enim quo circumscripto adhuc }>ossuiit intelligi distincte» personæ et hyposta­ ses, non videtur formaliter constituere personas ct eas distinguere. Sed abstractis hujusmodi proprieta- LIBRI I. SENTENTIARUM 2*2 tibus, possunt intelligi 1res hypostases distincta; quoniam supposita Jetant intelligi per modum quo­ rumdam substratorum illis proprietatibus, et ita illis abstractis adhuc substrata intelligerentur distin­ cta. Eqro hujusmodi proprietates non constituunt supposita, nec distinguunt. Secundum esi tale. Illud quod de se est communicabile, non potest formaliter constituere in esse incommunicabili, el per consequens, nec in esse supposita!! quod consistit in quadam incommunica- I bilitale, secundum diffinitionem Ricardi. Sed pater­ nitas vel filiatio non sunt de se incommunicabiles, etiam in quantum divinæ; quod patet : quia nulla quidditas est de se incommunicabilis; et iterum, paternitas divina non est formaliter infinita, el per consequens, non est de se hæc, el singularis, et multo minus est per se incommunicabilis ; adhuc etiam, omnis relatio originis est æque eadem essen­ tiæ divinæ, el ita spiratio activa ieque habet quod sil incommunicabilis sicut et paternitas, constat autem quod est communicabitis, quare divina pater­ nitas erit communicabitis. Ergo impossibile est quod constituat in esse suppositi per suam formalem rationem. Tertium est tale. Quia ab ultimis distindivis el constitutivis personarum, non potest abstrahi quid commune dictum de ipsis in quid; quia ultima dislincliva debent esse primo diversa, et ila in nulla quidditate convenire. Sed manifestum est quod a paternitate et filiatione abstrahitur communis con­ ceptus quiddilativus, ul,K)te conceptus importatus per relationem originis in generali, alioquin non posset aliquis esse certus quod in Deo sint aliquæ relationes originis, el ignorare eas in speciali ; cujus oppositum experimur. Ergo paternitati el filiationi repugnat ex suis rationibus formalibus constituere in esse personali. § 3. — Argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Argumenta Aureoli —Contra tertiam conclu­ sionem specialiter arguit Aureolus in præsenti distin­ ctione (q. 1, ari. 2), multipliciter. Primo enim imponit sancto Doclori quod ipse ponit, quod relatio, ul subsistens, constituat sup­ positum, el hoc supposito, arguit contra eum tri­ pliciter. Primo sic. Nullum suppositum constituit suppo­ situm. Seni relatio subsistens est ipsum suppositum ; omne enim quod subsistit suppositum est. Ergo non potest dici, quod relatio, ut subsistens, supposita constituat. Secundo sic. Nullus dicit quod Pater constituat suppositum Patris, nec Filius suppositum Filii. Sed manifestum est quod relationes, ut subsistentes, non sunt aliud quam Pater et Filius et Spiritus Sanctus, cum nihil subsistat in divinis nisi tres personæ. Ergo nihil est dictu, quod relatio constituat, ut subsi­ stens. Tertio quærendum, inquit, est a sic ponentibus, quid addit subsistentia ad relationem, et quid est dictu, relatio ut subsistens. Aut enim nominat rela­ tionem cum essentia; aut ipsam solani personam; aut ipsam relationem meram, cui conveniat subsi­ stere. Sed non potest dici quod nominet relationem et essentiam; quia, secundum hoc, non est aliud dictu, quod relatio, ut subsistens, constituat, nisi quod essentia et relatio constituant. Nec potest dici quod nominet personas, licet isti ita intelligent; quia, secundum hoc, non est verum quod relatio, ut subsistens, constituat, immo magis, ul sic, con­ stituitur; persona enim non constituit, sed consti­ tuitur. Nec potest dici quod nominet meram relatio­ nem, cui per se conveniat subsistere, sine essentia; quia, secundum hoc, solæ relationes essent per­ sonæ, nec infra personalitatem divinorum supposi­ torum includeretur essentia. Ergo non apparet quid est dictu, quod relatio constituat, ut subsistens. Secundo loco aiguil contra illud quod dictum est ultimate in declaratione conclusionis, scilicet quod relatio divina non dat personis quod subsistant, in quantum est relatio, sed in quantum est divina essentia. Contra hoc ipse arguit (dist. 25, q. 1, ari. 2), multipliciter. Vult enim probare quod per­ sona non subsistat formaliter per essentiam. Primo sic. Impossibile est, inquit, effectum for­ malem multiplicari, forma remanente eadem. Sed formale quo subsistunt personæ est essentia, secun­ dum te. Ergo,cum essentia sil unum in Iribus, sequi­ tur quod tres erunt unum subsistens, et per conse­ quens unum suppositum et una persona, juxta Sabellianum errorem. Secundo sic. Quæcumque sunt unum et idem, plurificato uno phirificatur et reliquum. Sed sub­ sistentia, qua personæ formaliler subsistunt, est divina essentia. Constat autem quod subsistentia triplicatur, quia sunt tres subsistentiæ, sicut Magi­ ster dicit, dist. 25, cap. 4 : Et hic sensus. Ergo in tribus personis erunt tres essentiæ, et redit bæresis Ariana. Tertio sic. Quod non distinguit nec reddit formam incommunicabilem, non distinguit nec reddit incom­ municabilem effectum formalem. Sed proprietas non distinguit essentiam nec reddit eam incommunica­ bilem. Ergo, si essentia et subsistentia non sunt idem, sic quod per essentiam formaliter personæ subsistant, sequitur quod proprietas subsistentiam aut subsistere non distinguit, nec incommunicabi­ lem reddit. Unde nihil est dictu, quod per essentiam Pater subsistat, et qüod per proprietatem incommunicabiliter seu distincte subsistat. — Hæc ille, in dist. 25. Sed in distinctione præsenti, arguit (q. 1, art. 2), DISTINCTIO XXVI. — QUÆST1O I, Quarto sic. Aid infra subsistentiam personæ inclu­ ditur relatio simul cum essentia, |>er modum consti­ tuentium subsistentiam; aut nullo modo relatio includitur, sed advenit subsistenti©. Sed non potest dari quod adveniat; quin tunc sola essentia daret esso suppositum et subsistens; et iterum, relationes essent assistentes, el quasi adventitiae subsistentiis, et per consequens, non distinguerent subsistentias nec multiplicarent; ergo neresse est quod intra sub­ sistentias (a) per modum constituentium includantur relationes. Non igitur sola essentia dat subsisten­ tiam, immo ad subsistentiam concurrunt relationes; nec solum dant esse distinctum, immo faciunt ad subsistere et constituunt simul subsistentiam cum essentia. — Hæc ille. C. — SOLUTIONES § 1. Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii contra primam conclusionem, negalurconsequenlia. Et ad probationem, dico quod illud quod constituit personam, puta paternitas, est ipse Pater secundum rem, et est Patris, eo modo quo omnis forma dicitur illius cujus est forma. Ipsa enim pater­ nitas est forma Patris, ut ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 34, q. 1, art. 1 : α Tam essentia, inquit, quam proprietas significatur ut forma pro­ pria respectu personæ : essentia quidem, in quan­ tum est subsistens, proprietas vero in quantum (C) est proprium. » — Hæc ille. — Et ideo Apostolus divinam essentiam vocat formam Dei, secundum quod exponit Magister, 3. Sentent, dist. 5. Et simi­ liter Ecclesia cantat : Et in personis proprietas, etc. Nec tamen Oportet quod proprietas sit alia l'es a per­ sona. Non enim formam oportet esse aliud ab eo cujus est forma, etiam in creatis. Quod patet per Aristotelem, 2. Posteriorum (t. c. 1). Et Linconiensem, ibidem, capitulo secundo : « Quod autem, inquit, dicit Aristoteles quod causa, aut est eadem rei, aut alia, sic est intelligendiim : causa eadem rei est ejus causa formalis, quia forma totum verum esse rei in se habet, el si sil forma quæ non egeat materia, ipsa est vere res ipsa, el forma quæ eget materia, si posset subsistere sine materia, esset verius res, quam sil res materiata. i> — Hæc ille. — Tunc ad primam improbationem (γ) hujus partis quæ ponit constitutivum personæ esse personajn, dico quod est fallacia accidentis, cum sic arguitur : pater­ nitas constituit Patrem; Paler est paternitas; ergo Pater constituit Patrem. Et ratio est, quia hoc pne(x) a verbo nec usque ad lubnttentiai, om. Pr. (i) tn i/uuniuni. — Om. Pr. (γ) i mprvbarionem. — probationem Pr. 223 dicatum, constituere, convenit paternitati, non ut est eadem Patri, sed ul distinguitur ab eo secundum rationem concreti el abstracti. Nec est verum quod ibi dicitur, omne constituens esse causam constituti. Hoc enim falsum est, nisi ubi constituens est pars constituti ; non autem ubi est forma subsistens ; quia illud quod dicitur constitui est tale concretive qualis est forma abstractive; non enim ista constitutio est per illum modum quo lotum constituitur ex partibus, sed per illum quo natura constituit suppositum. — Nec valel alia (a) improbatio; quia, similiter, tÿt fallacia accidentis, sic arguendo : paternitas per nihil constituitur; Pater est paternitas; igitur Pater per nihil constituitur. El causa dicta est. Quia enim unum istorum significatur ut forma, ideo non dicitur constitui, sicut nec gabrielitas; sed alterum, cum significetur concretive, intelligilur per modum habentis formam et subsistentis; et ideo quæren­ dum restat per quid subsistit in esse personali ; sicut nullus quaerit per quid constituitur gabrielitas, sed Gabriel. Ad secundum dico quod major vel minor simpli­ citas non facit quod persona constituatur, et non essentia, vel paternitas ; sed quia de intellectu Patris, ut persona est, est aliquid quod non est de intellectu essentiæ, scilicet relatio, et aliquid quod non est de intellectu relationis, puta essentia; et ideo rationa­ biliter quæritur per quod horum constituatur in esse suppositi, non autem de essentia, vel relatione. Similiter Pater significatur ut subsistens et ut sup­ positum, essentia autem et relatio per modum for­ marum ; ideo non est simile. Unde, ad veritatem et proprietatem locutionum, non solum attendi debet rei veritas, immo modus significandi eorum de qui­ bus loquimur. Similiter argumentum procedit de constitutione per modum totius ex partibus ; non autem de constitutione suppositi per naturam. Prima enim repugnat simplicitati ; non autem secunda. Pro­ prietatem enim constituere personam, non est aliud quam esso illud quo formaliler el in quantum tale, persona est persona, el non esse partem vel causam personæ. Ad tertium dico quod prima consequentia non valet, qua infertur quod persona constituitur per essentiam ; sed est fallacia accidentis. Similiter secunda consequentia non valel ; sed est fallacia con­ sequentis; quia procedit a pluribus causis veritatis ad unam, sic arguendo : persona constituitur per essentiam; ergo non est essentia. Patet enim ante­ cedens jK)sse intelligi de constitutione per modum totius; et sic consequens esset verum, antecedente concesso. Potest etiam intelligi de alia constitutione; qua concessa, consequens est falsum. Ad quartum negatur consequentia ; non enim con­ stitutivum, ut sic, est causa constituti; sed est in (x) aha. — illa Pr. 224 LIBRI I. SENTENTIARUM argumento fallacia consequentis, ut prius. Sicut autem dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 34 (q. 1, art. 2) : « Licet in divinis non sit causa ct effectus ad intra, Limen aliqua constitutio in divinis est secundum habitudinem cau.su efficientis; ut cum dicitur : Filius Patris; alia secundum habitudinem causa* formalis; ut cum dicitur : tres personæ sunt unius essentia». >— Sciendum tamen quod, dum loquimur de constitutione persona», non intelligimus personam, isto modo constitui per relationem, sicut totum intégrale constituitur per suam partem vel suas partes intégrales; nec quod essentia se habeat per modum unius partis potentials, et pro­ prietas per modum partis acluantis; nec quod essentia se habeat per modum generis, et proprietas ad modum diflerentiæ. In divinis enim non est intelligenda constitutio per modum alicujus totius resul­ tantis ex partibus, nec integrals, nec essentialis, nec specifici ; s«»d |>er modum quo humanitas consti­ tuit hominem, vel piatonitas Platonem, ita divinitas constituit Deum, et paternitas Patrem. El ideo, ista constitutio potest dici formalis; sicut album in esse albi formaliter constituitur per albedinem. Isto mmlo ergo relatio constituit hypostasim in divinis, quo fonna totius, ut humanitas, constituit suppositum suum, scilicet hominem, vel socraleitas Socratem. Illud enim dicitur constitui in esse tali p"»r aliquid quo formaliter est tale, et quia Socrates formaliter est Socrates per socrateilalem, ideo Socrates formali­ ter constituitur peream, non quasi per partem suam, sed (a) per formam totius; socraleitas enim dicit lotum resultans ex principiis hominis. Consimilis ergo constitutio talitqr qualiter expressa est, est (Z) in persona divina ; Pater enim formaliter est per­ sona — Hæc ille. est subsistens constituat suppositum, ut est quædam — Dico igitur quod esse hypostasim vel suppositum forma incommunicabilis multis suppositis, quasi dicit perfectionem, quantum ad primum ; non autem gerens vicem omnium principiorum individuantium, quantum ad secundum. Et quantum ad secundum, ut post hoc latius dicetur (in resp. ad tertium arg. non convenit essentiæ; sed quoad primum convenit Scoti). ei prius intellectu, quam personis divinis. Unde Ad tecundum dicitur, eodem modo, quod suppo­ sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 9, art. 5, nit quod nos dicamus relationem, in quantum relatio ad 13'*, dicit : « In rebus creatis principia indiviest, constituere suppositum. IJcet enim paternitas duantia duo habent, etc., > ut dicetur respondendo sit personalitas Patris, non tamen in quantum |>ater- Aureolo. nitas refertur ad Filium, vel sequitur actum gene­ Ait secundum respondet sanctus Thomas, de randi, sed potius, in quantum est in Patre per modum Potentia Dei, q. 8, ari. 4, ad 4’“, dicens : < Judæi formæ propriæ incommunicabilis naturæ divinæ, con­ et Gentiles non intelligunl divinam essentiam distin­ stituit eum in esse suppositi. Verumtamen, in divinis ctam nisi ab his quæ sunt alterius naturæ;quæqui­ non est aliqua participatio; cum non sit ibi actus dem distinctio fit per divinam essentiam. Sed apud per potentiam limitatus, quod est de ratione partici­ nos, hypostasis intelligitur ut distincta ab eo quod pationis. est ejusdem naturæ; a quo non potest distingui nisi Ad tertium dico quod ubicumque est effectus for­ per relationem. > — Hæc ille. — Et intendit quod malis perparticipationem ipsiusformæ, ibi requiritur Judæi et philosophi, licet naturali ratione judicent potentia susceptiva actus; non autem ubi forma con­ divinam essentiam subsistere ct distingui a supposi­ stitutiva est subsistens et talis per essentiam, sicut tis alterius naturæ, tamen hoc non sufficit ad ratio­ est de omni forma relativa in divinis. nem suppositi, nisi addatur alia conditio, ubi natura Ad quartum dico quod minor est falsa. Cum enim potest habere plura supposita. Et ideo ratio non ducit essentia sit communicabilis multis suppositis, impos­ eos ad ponendum quod divina essentia secundum se sibile est quod fundet incominunicabilitatem quam sit suppositum, eo modo quo nos loquimur de sup­ includit suppositum, licet constituat Deum, ut Deus posito. Secus de ipsis, quia aliter uti possunt. est, ut ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, * Ad tertium dico quod quidquid perfectionis est in q. 8, ari. 3, ul dictum fuit in prima conclusione. ratione suppositi, totum convenit essentiæ secundum Nec valet probatio. Licet enim essentia et relatio non se. Sed ratio suppositi aliquid dicit quod non dicit habeant proprias unitales reales, tamen distinguun­ secundum se perfectionem nec imperfectionem, puta tur ratione. Similiter, falsum est quod negatio soli­ distinctionem ; et illa convenit substantiis separati,s tudinis et perseilatis sil in divinis per resui tantiam ex incommunicabilibus; non autem divinæ essentiæ mullis, sed per modum sequelæ ad fundamentum quæ communicabilis est; et hoc competit ei ex sua suum. actualitate, quia scilicet esse non differt ab eo quod Ad quintum dico quod divina essentia non facit est, ac per hoc quidquid est in ea, est ipsa, et sic ad multitudinem negationis quam dicit perscitas, ipsa potest esse communis pluribus secundum rem, lanquam proximum fundamentum ejus, sed lanquam non autem alia quidditas absolnla. remotum ; quia scilicet ex hoc quod est lalis essentia, Ad quartum dicilur quod, licet in divinis sit nati est esse eadem cum tali relatione, quæ est unum subsistere absolutum, non tamen una sub­ proximum fundamentum dictæ negationis. Unde sistentia absoluta; quia subsistentia, licet, quantum non oportet quærerc, an illa negatio ex illa parte ad rationem a qua sumitur (a ), sumatur a subsistere, qua fundatur super essentiam sit eadem in Iribus tamen, quantum ad rationem ad quam imponitur, personis, vel diversa; non enim fundatur proxime significat subsistens distinctum incommunicabile; super eam ; ideo, nec recipit ab ea pluralitatem, vel et nulli absoluto ista conveniunt in divinis. unitatem ; sed solum habet quod dividat supposita Ad quintum dico quod actiones sunt supposito­ illius naturæ. Maxime autem fundatur super rela­ rum, in quantum subsistunt, non autem in quan­ tionem ; ct ideo ab ea recipit unitatem vel plurali­ tum distincta sunt vel incommunicabilia sunt, nisi tatem. actiones per quas natura communicatur. Et ideo, licet essentia divina velit et intelligat, non tamen II. Aci argumenta Scoti. — Ad primum eorum sequitur quod sit suppositum, sed quod subsistat. quæ Scot us contra camdorn conclusionem inducit, Dico tamen quod in creaturis etiam aliquid agit, dico quod de ratione hypostasis duo sunt, secundum saucium Thomam, de Potentia Dei, q. 8, ari. 3, (a) lunnlur. — Om. Pr. II. — 15 22Ô LIBRi I. SENTENTIARUM quod non est suppositum, scilicet anima separata. Unde illa maxima : actiones sunt suppositorum, intelligenda e>l sic, id ot. rerum subsistentium, sive sint supposita, sive non, etc. Ad sextum dico quod de ratione suppositi non solum est incommunicabilités qua forma communi­ catur subjecto cui inhæret, immo incommunicabiliLis communis vel universalis. Prima autem conve­ nit divinæ exsistentiæ absolute, non tamen secunda, quia illud exsistere est commune multis realiter distinctis ab invicem, non tamen ab alio exsistere. Ad septimum negatur minor. Dico enim quod si in divinis esset suppositum absolutum, illud pone­ ret in numerum cum tribus personis ; quia de ratione suppositi est distinctio et incommunicabili­ us el indivisio, ut dictum est ad primum. Unde illud suppositum, vel esset alterius natune quam tres personæ, et sic poneret in numerum t vel esset ejusdem natune, et tunc distingueretur ab eis sicut incommunicabile ab incommunicabili. Si tamen velis quod de ratione suppositi non sit incomrnunirabililas, non contendo. Verumtamen, hoc est contra communem modum loquendi, quia nullum supposilurn dicitur de pluribus. § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. —Ad argumenta contra secundam conclusionem inducta respondetur Et ad primum Aureoli dicitur (a) quod responsio ibi data bona est; el illam dat sanctus Thomas, 1 p., q. 40, ait. 4, ad 2*n; ct de Potentia Dei, q. 10, art. 3, ubi ait : « Sicut relatio el processio in divi­ nis sunt idem secundum rem, et differunt secun­ dum rationem; ita el ipsa relatio, quamvis sit una secundum rem, est tamen multiplex secundum modum intelligendi. Inlelligimus enim ipsam rela­ tionem, ut constitutivam personæ ; quod quidem non habet in quantum est relatio. Quod (C) ex hoc patet quod relationes in humanis non constituunt personas ; cum relatione* sint accidentia ; persona vero est aliquid subsistens in genere substantiæ ; substantia autem per accidens constitui non jiotest. Sed habet hoc relatio, in divinis, quod personam constituat, in quantum est divina relatio; ex hoc enim habet quod sit idem cum divina essentia, cum in Deo nullum accidens esse possit; relatio enim, quia (γ)secundum rem est ipsa divina natura, hypostasitn divinam constituere potest. Est ergo alius modus intelligendi quo intelligilur relatio ut consti­ tutiva divina? personæ, et alius quo intelligilur rela­ tio ut relatio est. Unde nihil prohibet quod quan· (i) âtcilur. — Οπι Pr (β) Qwxl. — çuia Pr­ it) relatio enim, çuta. — fie enim quod Pr. tum ad unum modum intelligendi, relatio præsupponat processionem, quantum vero ad alium, sil econtra. Sic ergo dicendum quod, si consideretur relatio ut est relatio, præsupponit processionem intellectu. Si autem consideretur ut est constitutiva personæ, sic relatio quæ est constitutiva personæ a qua est processio, est prior secundum intellectum quam processio; sicut paternitas, in quantum est constitutiva personæ Patris, est prior secundum intellectum quam generatio. Relatio autem quæ est constitutiva personæ procedentis, etiam in quan­ tum est constitutiva personæ, est posterior secun­ dum intellectum quam processio ; sicut filiatio, quam nativitas; el hoc ideo, quia |>ersona proce­ dens intelligilur ut terminus processionis. » — Hæc ille. — Eamdem responsionem ponit, I. Sentent., dist. 27, q. 1, art. 2, in principali responsione, et ad 3U“. Nunc dico, ad improbationem hujus responsionis, quod paternitas, ut constitutiva, non intelligilur sub expressa ratione jmternitatis ; nec valet conse­ quentia, qua infertur : ergo non magis paternitas constituit quam generare. Licet enim paternitas non constituat personam, sub ratione paternitatis, plus quam generatio sub ratione generationis, tamen paternitas potest concipi ut forma quædam inexsistens, non egrediens, nec in aliud tendens, eadem cum divina essentia; et sic potest intelligi constitu­ tiva personæ· Generationi autem, tam aelivæ quam passive, repugnat sic concipi, cum in sua ratione importet oppositum , ut supra dictum est. El ideo origo non potest intelligi ut constitutiva, nisi intel­ ligatur sub opposita sibi ratione. Quare palet quod consequentia nulla est. — Ex hoc etiam solvitur aliquorum instantia. Dicunt enim sic. Paternitas, ut constitutiva, aut dicit absolutum, aut quid rela­ tivum. Si absolutum, ergo persona constituitur per rationem absolutam ; si quid relativum , ergo pater­ nitas, ut relatio, constituit. — Istis enim dicitur quod paternitas, dum concipitur ut constitutiva Patris, intelligilur quid relativum, sed non relative, nec sub ratione relativi. Paternitas enim, ut relatio talis, constituit Patrem in esse Patris; sed ut con­ cipitur constitutiva hypostasis vel personæ, quoad esse divinæ personæ vel suppositi, concipitur ut quædam forma incommunicabilis natune intellectua­ lis divinæ; el taliter concipi, est absolute concipi. El cum dicitur quod tunc persona divina constitui­ tur per rationem absolutam ; — dico quod persona divina non constituitur per rationem nostri intellectus, sed per rem quæ est verissime relativa. El ideo persona divina est relativa; tamen intellectus noster, dum concipit constitutivum illius personæ, concipit illud sub ratione absoluta; nec aliter posset constitutio­ nem illius personæ concipere, nisi concipiendo rem relativam sub ratione absoluta. Nec est in hoc repu­ gnantia ; quia relatio in divinis habet esse divinæ DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I. essenliæ, quod est absolutum ; et ideo relatio potest ibi concipi sub ratione absoluta. Ad secundum negatur major. Licet enirn non intelligamus quod generatio divina eliciatur a Patre, nec quod nativitas sit quædam via eliciliva Filii; tamen, quia nec generationem nec nativitatem divi­ nam. secundum quod in se est, concipimus, sed in conceptibus creaturarum, scilicet generationis crea­ tu ræ et nativitatis ejusdem, in quibus unum signi­ ficatur ut egrediens a generante, et aliud ut via ad genitum; eapropter, generatio aut nativitas divina non concipitur a nobis, nisi per modum egressus aut viæ cujusdam ; et ideo nullum eorum potest concipi ut constitutivum personæ, quia modus con­ stitutivi formaliter repugnat egressui aut viæ. Patet igitur quod nulla productio potest constituere. Et sic major est falsa. Et deceptio provenit ex hoc quod arguens non advertit quod aliud est intelligere ali­ quid esse viam, et aliud est intelligere illud per modum viæ; quæ tamen multum differunt. Prima enim intellectio est per modum enunciationis ; secunda, per modum cujusdam repraesentationis, qualiscumque sit, perfecta scilicet aut imperfecta : generatio enim divina intelligilur in conceptu gene­ rationis egredientis a generante; non tamen concipi­ tur quod sit egrediens a generante ; et sic de mullis exemplis. Ad illa autem per quæ dicit se probasse, alias dictum est (dist. 5). II. Ad argumenta Scoti. — Ad ea quæ Scot us primo loco, contra eamdem conclusionem simul et tertiam, inducit, dicitur Ad primum, negando majorem, nisi restringatur ad relationem quæ continetur el limitatur in genere, nec habet nisi ea quæ relationis sunt. Secus est de relatione quæ est extra genus, sicut est in divinis. Talis enim, non solum habet ea quæ relationis sunt, puta ad aliud referre, immo subsistit, quod est substantiæ et personæ (α). Nec valet probatio. Cum enim dicitur quod esse ad se opponitur relationi, hoc potest intelligi bene et male. Si enim inlelligalur, per esse ad se, modus essendi substantiæ. tunc dico quod talis modus non repugnat relationi quæ est extra genus accidentis, sed soli relationi quæ est accidens. Si autem, per esse ad se intelligatur ratio quidditativa substantiæ vel absoluti, tunc dico quod ratio relationis el ratio absoluti opposite sunt, vel disparatæ; sed tamen, non obstante illa oppositione, eadem res extra genus potest subesse utrique rationi, sicut in divinis. Et ideo argumentum non probat, nisi quod relatio, ut relatio, non liabet quod sit ad se, vel quod subsistat, aut subsistere faciat; sed non probat quin relatio extra genus, habeat modum essendi substantiæ, el faciat subsi­ stere, in quantum est substantia. (a) lubitantur et pertona·. — eubstantia et pertona Pr. 227 Ad secundum negatur major, de paternitate extra genus. Talis enim paternitas dat esse ad se el subsi­ stere, in quantum est substantia divina; licet, in quantum est relatio, non del nisi esse in ordine ad Filium. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 33, q. I, art. 1, ad I·®, dicit sic : « Esse dicitur tripli­ citer. Uno modo dicitur esse, quidditas vel natura rei ; sicut dicitur quod diffinitio est oratio significans quid est esse; diffinitio enim significat quidditalem rei. Alio modo dicitur esse, ipse actus essentia* ; sicut vivere, quod est esse viventibus, est actus animæ, non secundus, qui est operatio, sed primus. Tertio modo dicitur esse, quod significat unitatem compositionis in propositionibus; et hoc esse est in intellectu componente el dividente, quantum ad sui complementum, sed fundatur in esse rei quod est actus essenliæ. Dico ergo quod, cum dicitur : ad aliquid sunt quorum esse, etc., intelligilur de esse quod est quidditas rei quæ diffinitione significa­ tur, quia ipsa natura relationis, per quam consti­ tuitur in tali genere, est ad aliud referre; et non intelligilur de esse quod est actus essenliæ; hoc enim esse habet relatio ex his quæ causant ipsam in subjecto, secundum quod esse non refertur ad aliud, sed ad subjectum, sicut et quodlibet accidens. El sic dico quod non oportet quod esse divinæ essenliæ sit ad aliud se habere; quia illud esse in quo pater­ nitas et essentia uniuntur, est actus essentiæ; non autem uniuntur in esse quod significat diffinitio rei, quia alia est ratio paternitatis, qua ad aliud refertur, el alia ratio essentiæ. » — Hæc ille. — Ex quo palet quod paternitas in divinis habet idem esse quod divina essentia; el quod non solum relatio dat esse ad aliud, immo dat esse quod est actus essentiæ, secundum quod suppositum talis relationis non refer­ tur ad aliud ; illud autem esse in creaturis est inesse, sed in Deo, est subsistere. Ad tertium negatur minor. Dico enim quod rela­ tio subsistens quæ habet modum essendi substantiæ, cum sit extra genus, dat alicui quod sit prima sub­ stantia el quod subsistat, licet hoc non faciat, ut relatio, sed ut est divina substantia, vel ut subsistit; et non solum quod sit prima substantia, immo quod sit persona. Argumentum autem procedit de rela­ tione quæ includitur in genere accidentis. El ista solutio datur a sancto Thoma, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad i“m, et art. 3, ad 8”®. Ad quartum negatur minor, loquendo de rela­ tione subsistente. Unde sanctus Thomas, de Poten­ tia Dei, q. 8, ari. 4, ad 2e®, dicit quod « Pater ab eodem habet quod sil quis, et quod sit Pater, scilicet a paternitate; sed quod sil quis, habet a relatione communiter sumpta; quod autem sit hic quis, habet ab hac relatione quæ est paternitas ». — Hæc ille. Ad quintum negatur minor, loquendo de relatione extra genus, quæ subsistit. Ad sextum dico quod, sicut substantia, in quan- LIBIU I. SENTENTIAKUM tum hujusmodi, non dat referri, ita nec relatio, ut relatio, dat subsistere. Cum quo tamen stat quod eadem res sit substantia et relatio. Ex quo illa rela­ tio habebit quod det subsistere in quantum est sub­ stantia; et quod similiter illa substantia, secundum quod tot relatio, det referri in quantum est relatio. I nde sanctus Thomas, ubi supra, ari. 2, ad l“ra, sic dicit : < Nulla substantia quæ est in genere, jjotest esse relatio; quia est diffinita ad unum genus; et per consequens, excluditur ab alio genere. Sed essentia divina non est in genere substantia· ; sed est supra omne genus, comprehendens in se omnium generum perfectiones. Unde nihil prohibet illud quod est relationis in ea inveniri, b — Hæc ille. — Ad confirmationem j>atet similiter. Ad septimum dicitur quod si loquamur de rela- I tione ut est relatio, minor est vera; et conceditur argumentum, scilicet quod relatio, ut sic, non con- i stituit, immo constitutum supponit. Sed loquendo de ipsa relatione ut est subsistens, et est quædam I forma supplens vicem omnium principiorum indivi- . duantium, sic ipsa constituit; et non supponit sup- ' positum constitutum. Nec valent improbationes. Non | quidem prima ex auctoritate Augustini ; quia ex illa non habetur quod omnis relatio præsupponal sup­ positum, sed absolutum. Unde sanctus Thomas, ubi supra, art. 3, ad 5"“ : « In qualibet hypostasi divina est id quod absolute dicitur, quod ad essen­ tiam pertinet; et hoc, secundum modum intelle­ ctus, prius est eo quod est ad aliquid in divinis. Id I tamen quod absolute dicitur, cum sit commune, ad I hypostasum distinctionem non importat. Unde non sequitur quod prius sit intelligere hypostasim distin­ ctam quam relationem ejus. » — Hæc ille. — Et ibidem (ad Ie" et ad 4α·) : a Personæ divinæ sunt aliquid excepto relativo, et hoc aliquid est essentia quæ relative non dicitur. Sic enim intelligit Augustinus, ut verba ejus diligenter inspicienti apparent. Et licet relatio de divina essentia non dicatur per ' modum informationis, dicitur tamen per modum | identitatis. Si enim non dicimus quod essentia sit j generans, vel relata, dicimus tamen quod est ipsi generatio, vel relatio. Sed tamen de nominibus essentialibus in concreto significatis, relativa dicun­ tur etiam per modum informationis. Dicimus enim quod Deus generat Deum, et quod Deus refertur ad Deum, eo quod idem suppositum intelligitur rela· tionis et e&entiæ, quamvis ipsa essentialia (a) non distinguantur. Et ita, remotis relativis, intelliguntur nomina essentialia concreta non distincta, quæ per relationes relative dicuntur. » — Hæc ille. Et sic patet ad primam probationem. Secunda autem procedit de relatione, ut est relatio. Sic enim solum oritur a fundamento; non autem ut est forma ejus individualis. Tertia similiter eodem modo vadit. (a) euennaha, — Om Pr. I Nam probat quod nihil constituitur per referri, nec per relationem, ut relatio; quod conceditur. Immo I conceditur quod paternum suppositum prius est quam referatur, loquendo de priori secundum intel­ lectum. Et hoc ponit sanctusThomas, ibidem, ad 5*·, ut allegatum est, ubi vult quod, secundum modum intelligendi, Pater prius est Deus quam referatur ad Filium. A<1 octavum dicilur quod relationes de genere accidentis non subsistunt ; ideo nimirum si hies relationes opposite, sunt in eodem supposito, quan­ tum ad diversas partes, vel diversa absoluta unius suppositi, el |)er consequens non constituunt suppo­ situm. Secus autem est de relationibus subsistenti­ bus; tales enim non sunt in eodem supposito cum suis oppositis, immo constituunt diversa supposita; cujusmodi est de relationibus personalibus in divi­ nis, scilicet paternitate, filiatione, processione; communis autem spiratio non constituit suppositum, quia est communis, vel «pria secundum modum intelligendi advenit supposito constituto ; et similiter ingenitum, aut innasci bili (as. Ad nonum respondet sanctus Thomas, ubi supra, ad 6a“, dicens: α In rebus inferioribus, hypostases per essentiam distinguuntur; et ideo proprietates quæ consequuntur essentiam, non possunt esse prin­ cipium distinctionis, sed magis distinctionis signum. Hypostases autem divinæ nullo modo distinguuntur secundum essentiam ; unde oportet quod proprieta­ tes sint principium distinctionis in eis. » — Hæc ille. Ad decimum dicitur, sicut ad septimum diceba­ tur, quod hypostasis divina non solum est quid rela­ tivum, immo est Deus, et absolute dicilur. Et ideo dico quod persona Filii terminat relationem Patris per hoc quod absolute dicilur Deus; nec oportet quod in Filio sit aliquid absolutum distinctum rea­ liter a relatione terminans relationem Patris, sed sufficit quod suppositum ad se et absolute dicatur Deus, non solum Filius. Ad undecimum dicetur in fine quæstionis. Ad primum illorum quæ secundo loco objecta sunt, negatur minor. Dico enim quod, licet essentia et relatio uniantur in divina hypostasi, non tamen hypostasis est ens per accidens: tum quia nec rela­ tio, nec essentia divina est res conclusa sub genere; tum quia habent idem indivisum esse, quo unum­ quodque illorum formaliter exsistit; unde si albedo adveniens homini traheretur ad esse hominis sub­ stantiale, non uniretur sibi accidentaliter. El hæc solutio potest haberi a sancto Thoma, 3 p., q. 2, art. 6, ad 2“’B, ubi sic dicit : < Illud quod advenit post esse completum, accidentaliter advenit, nisi tra­ hatur in communionem illius esse completi ; sicut in resurrectione corpus adveniet aniinæ praeexsi­ stenti, non tamen accidentaliter, quia ad idem esse assumetur, ut scilicet corpus habeat esse vitale pro- DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. 229 pier animam. Non est autem sic de albedine, quia distinctioni» potest dupliciter considerari : vel quan­ aliud est esse albi, et aliud est esse hominis cui tum ad quantitatem distinctionis; vel quantum ad advenit albedo.» — Hæc ille.— Idem ponit, 3 Sen­ dignitatem, vel causalitatem. Si quantum ad quan­ tent, dist 6, q. 3, art. 2, ad 2wr‘. — Sic dice in titatem distinctionis, sic distinctio hypostasum divi­ proposito quod posito, sed non concesso, quod rela­ narum est minima distinctio realis, quæ possit esse; tio in divinis esset alterius generis quam divina et ideo tali distinctioni competit ens minimum, scili­ essentia, non tamen uniretur ei accidentaliter; quia cet relatio. Si quantum ad ordinem dignitatis, vel habet idem exsistere cum essentia divina; et prê­ causal itatis, illa distinctio excellit omnes distinctio­ ter hoc, ibi non differt esse et quod est. — Ad con­ nes. Et similiter relatio quæ est principium distin­ firmationem dicitur quod, si substantia et relatio ctionis, excellit dignitate omne distinguens quod est realiter distinguerentur, adhuc non esset accidentalis in creaturis, non quidem ex hoc quod est relatio, unio, si relatio ad esse substantia? traheretur. sed ex hoc quod est relatio divina. Excellit etiam Ad secundum negatur antecedens illud conditio­ causalitate, quia ex processione divinarum persona­ nale. Nec valet probatio. Tum quia supponit in rum distinctarum causatur omnis creatura* proces­ divina hypostasi esse partes habentes extra intelle­ sio. > — Hæc ille. — Idem ponit, 1 p., q. 40, art. 2, ctum priorilatem ad totum. Tum quia, concessa tali ad 3**, ubi sic dicit : < Quanto distinctio prior est, prioritate constituentium ad personam secundum tanto est propinquior unitati. Et ideo debet esse intellectum, dico quod in illo priori non habetur minima. Et ideo distinctio personarum non debet quod paternitas, ut est relatio, uniatur essentiæ, esse nisi per illud quod minimum distinguit, scilicet sed solum ut est quædam forma individualis subsi­ per relationem. » — Idem ponit, de Potentia Dei, stens. Et consequenter non sequitur quod in illo q. 8. art. 3. — Ex quibus patet quomodo distinctio priori, essentia divina referatur; et causa est : quia per solam relationem competit divinis personis. Et paternitas non constituit ut relatio, sed ut est talis similiter de constitutione dicendum est. Nam, licet forma individualis, etc. Sed nec etiam sequitur quod relatio quæ est accidens, sit minimæ enütatis, tamen in illo priori, essentia distinguatur; quia paternitas relatio extra genus, quæ est suum esse, est nobilis­ non distinguit, nisi ut est relatio; in illo autem simum ens. signo, paternitas non est relatio. Tum etiam quia, Ad quintum dicilur quod etiam in creaturis sup­ dato quod in illo priori paternitas esset relatio, non positum unius natura constituitur in esse suppositi referret divinitatem, sed Deum; quia non oportet et in esse incommunicabili per rem alterius generis, quod relatio referat omne illud cui unitur. Nam cum quantitas sil principium individuationis natura sicut dicit sanctus Thomas, I. Sen/enL, dist. 33, humanae. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 3 p., q. 1, art. .3, ad 2ura : α In quocumque est relatio q. 2, ari. 3, ad 3*" : Etiam < in rebus creatis, res sicut in supposito, illud refertur ; sicut in quocum­ aliqua singularis non ponitur in genere vel specie, que est albedo sicut in supposito, illud est album. ratione ejus quod pertinet ad ejus individuationem, In natura autem divina, vel essentia, non est pro­ sed ratione naturæ quæ secundum formam determi­ prietas relativa sicut in supposito; immo per omni­ natur, cum individuatio magis sil secundum mate­ modam rei identitatem. Unde relatio non potest riam in rebus compositis >. — Hæc ille. — Ex qui­ prædicari concreti ve de essentia, ut dicatur : essen­ bus patet quod illud quod distinguit et constituit tia refertur; sed praedicatione designante identita­ supposita in esse suppositi, non oportet quod perti­ tem , ut dicatur : essentia est relatio. Et ideo non neat ad naturam vel quidditatem suppositi, immo oportet quod essentia distinguatur; sicut etiam in potest esse alterius generis. Nec valet improbatio creaturis paternitas est in Socrate sicut in supposito; hujus, quia illud quod constituitur in esse suppo­ unde Socrates dicilur pater, non autem ejus huma­ siti per quidditatem alterius generis, non includit nitas dicitur pater. » Hæc ille. — Ex quo patet duas quidditates; ex quo nec est eodem modo sup­ quod, posito quod in divinis esset talis prioritas qua­ positum illarum, quia una illarum est quasi modus lis ponitur in argumento, et distinctio constituen­ alterius quidditatis, et etiam quia illud quod distin­ tium, et quod prius uniretur paternitas, ut relatio guit supposita non dat eis speciem semper. Unde est, ipsi divinæ essentiæ, quam suppositum resul­ sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 9, art. 5, taret ex tali unione, adhuc non sequitur quod in ad 18e5" : < Licet, inquit, Pater el Filius non distin­ illo priori, essentia referretur aut distingueretur; guantur ab invicem nisi jialemitate et filiatione, tamen non oportet quod Palor et Filius quasi specie sicut nec modo refertur, licet relatio^ibi insit. Ad tertium dico consimiliter. Stat enim ejus vir­ differant in divinis, quia paternitas et filiatio sunt tus in illa falsa propositione : non est aliud per prius relationes secundum speciem divers®; non enim istas referri, quam per prius relationi uniri unione for­ relationes se habent ad personas divinas, ut speciem dantes, sed magis ut supposita distinguentes et con­ mali, etc. Ad quartum respondet sanctus Thomas, I Sen­ stituentes. Illud autem qu — H®c ille. 230 LIBRI L SENTENTIARUM Ad primum eonnn quæ tertio loco inducuntur, dicitur quod primum suppositum in divinis consti­ tuitur per paternitatem non ut est relatio, sed ut est subsistens, vel ut est quædam forma individualis divinæ nature; et isto modo non sequitur generare, sed procedit, ut dictum est respondendo ad rationes Aureoli. Quod autem paternitas constituat ut est quædam talis forma incommunicabilis coimnunicabi litate communis aut universalis, videtur esse de mente sancti Thomæ in multis locis. Unde, I p., q. 41, art. 5 : « Licet, inquit, paternitas ut forma Patris significetur, est tamen proprietas personalis, habens se ad personam Patris, ut forma individualis ad aliquod individuum creatum; forma autem indi­ vidualis in rebus creatis constituit personam gene­ rantem. p — Hæc ille. — Et dc Potentia Dei, q. 2, art. 2, ad 5*·, sic dicit : α Paternitas nqn est in Patre per modum formæ speciei, sicut humanitas in homine, sic enim in eo est divina natura ; sed in eo est, ut ita dicam, sicut principium individuate; esi enim proprietas personalis. * — Hæc ille. — Item, 1. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2 : < Relatio in divi­ nis non tantum habet quod sil relatio, sed etiam quod sit personalis, id est, personam constituens, et ex hoc habet quasi actum differentia; constitutiva; et formae propriæ. » — Hæc ille. — Item, de Potentia Dei, q. 2, art. 1, ad 3WM, dicit : « Relatio filiationis in Filio tenet locum omnium principiorum individuantium in rebus creatis; propter quod dicitur pro­ prietas personalis. Ipsa autem natura divina tenet locum nature speciei. » — Hæc ille. — Ex quibus videtur fuisse de mente ejus quod relatio in divinis, in quantum est quædam forma individualis, habet quod sit constitutiva personarum in esse incommu­ nicabili; ita quod illa relatio est divinitas, el est forma individualis, et est relatio, el est paternitas. Ut est divinitas, constituit Deum; ut est forma talis individualis, constituit aliquid incommunicabile in natura divina; ut est relatio, constituit relativum; et ut est paternitas, constituit Patrem. Quid autem istorum prius constituat, dico quod ibi non (x) est ordo extra intellectum, sed quantum ad nostrum modum intelligendi, prius constituit Deum quam constituat aliquid incommunicabile in divina natura, et prius constituit suppositum incommunicabile quam constituat in esse relativo (6), et prius in esse relativo (γ) quam in esse Patris. Ad secundum dicitur quod generare non egreditur realiter ab aliquo, et ita nec ab essentia nec a per­ sona; sed, secundum nostrum modum intelligendi, significatur ut egrediens a persona constituta. El ideo bene conceditur quod gertbraro p rasu p ponit, illo modo, constitutionem suppositi; el similiter (x) non — Orn. Pr (i) rrlalivo. — ren/ι Pr. (r relativo. — reali Pr. paternitas, ut est relatio. Cum quibus bene stat quod paternitas, ut est quædam forma individualis in natura divina, constituat suppositum et personam in natura divina. Ad tertium negatur minor, loquendo de paterni­ tate ut est constitutiva. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 40, ari. 4, ad lum, exponens dictum Magistri Sententiarum, sic ait : α Cum enim Magister dicit quod quia generat est Paler, accipit nomen Patris secundum quod designat relationem tantum ; non autem secundum quod designat personam subsisten­ tem. Sic enim oporteret econtra dicere quod quia Pater est generat. » — Hæc ille. — Sicut etiam ipse dicit, ibi, in responsione ad 2°m : « Paternitas, secundum quod relatio, fundatur super actionem; non autem secundum quod est constitutiva personæ. > — Idem ponit, 1. Sentent., dist. 27, q. 1, art. 2, et de Potentia Dei, q. 10, art. 3. Ad quartum negatur antecedens. Et ad probatio­ nem ejus negatur minor. Dico enim quod prius est Paler quam sit Filius, secundum modum intelli­ gendi, prout Pater dicit paternitatem ut constituti­ vam; non autem prout dicit paternitatem ut est relatio. Ad quintum negatur antecedens illud conditionale, loquendo de paternitate, ut est forma subsistens individualis in divina natura. Sic enim praecedit in (a) intellectu nostro, et secundum nostrum modum intelligendi, generationem activam et passivam, ac per hoc filiationem et Filium; et ita non oportet quod in quocumque signo rationis apprehenditur suppositum paternum constitutum, apprehendatur suppositum Filii constitutum. Ad primum eorum quæ quarto loco inducuntur, respondetur negando minorem, loquendo de filia­ tione, ut est quædam forma individualis divinæ natura subsistens. Sic enim ipsa non oritur producto termino generationis, immo est terminus. Secundum enim quod ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., disl. 13, q. i, art. 2, ad 3um : « Processiones, inquit, in divinis distinguuntur penes principium et penes terminum. Quamvis enim divina natura principium sit generationis in Patre, non tamen absolute sub ratione natura, sed sub ratione paternitatis. Et simi­ liter. ex natura divina quæ accipitur in Filio per generationem, non habet Filius quoti sit Filius (€), sed ab eo quod natura in Filio secundum rem est ipsa filiatio. Et ita patet quod istæ relationes se habent aliquo motio ut principium et terminus ad ipsas processiones. » — llæc ille. — Ex quibus patet quod ipsa filiatio est terminus quodammodo generationis Filii, non ut quod terminat, quia lux: est Filius, nec ut formalis terminus principaliter, quia ille est essentia, sed ut est terminus formalis (a) in. — Om. Pr. (C) Ftliui. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO L 231 cointellectus; ita quod eHBoûtia sub filiatione est ter­ fundatur super genitum esse ; non autem ut est con­ minus generationis passiva?, non quidem ut filiatio stitutiva. est relatio, sed ut est forma individualis, etc. — Ad Ad Mcptlrnum dicitur primo quod consequentia Simplici! dictum dicitur quod ipse loquitur de rela­ non valet, nisi poneremus quod relatio, ut relatio, tione, ut est relatio· Ipse enirn loquitur de relatione constituit; sic enim relationes consideratæ, æque conclusi in genero accidentis quod est relatio· necessario se coexigunt; potest tamen esse quod Ad secundum dicitur quod relatio, ut relatio, relatio extra genua, aliquo modo précédât relationem non (a) ut est constitutiva, non (C) potest includi in sibi cooppotdtam. Dicitur secundo quod æque natu­ ratione termini et in ratione principii productionis. raliter et necessario Spiritus Sanctus producitur, Sed cum hoc stat quod relatio, ut est constitutiva, sicut Filius, licet Spiritus Sanctus non procedat per potest includi in ratione termini productionis, ut modum naturæ, sed per modum voluntatis («) et dictum est. libere; quod quomodo stare possit, alias dictum est Ad tertium dicitur quod Philosophus loquitur de (dist. 6, q. 1). relatione quæ est accidens, non de illa qur subsistit ; Ad primum eorum quæ quinto loco inducta sunt et de illa quæ est in genere, non de illa quæ est dicitur negando minorem. Nec valet probatio. Quia, extra genus;quia talem ignoravit. Dico tamen quod, sicut dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 26, secundum intellectum, prius communicatur essen­ q. 1, ari. 2 : « In divinis nihil prædicatur sicut (o) tia secundo supposito quam oriatur relatio. Non accidens, vel sicut (γ) fonna inhærens alicui praeex­ tamen oportet illud absolutum esse productum; sed sistenti; unde, quidquid significatur per modum solum quod sit terminus formalis, de cujus ratione formæ, totum subsistens est. Unde, sicut remota non est quod producatur, ut alias dictum est essentia per intellectum, non remanet aliquid quasi (diet* 5, q. 1 ). recipiens illam essentiam, quia illamet essentia est Ad quartum dico quod, si acquireretur relatio quæ subsistens; ita, remota bonitate per intellectum, non non esset nisi relatio conclusa in genere ad aliquid, remanet aliquid quasi recipiens bonitatem, quia ibi non esset vera generatio. Sed si acquiratur relatio ipsa bonitas est subsistens. Et similiter, remota rela­ quæ est natura viva, argumentum non valet, potis­ tione per intellectum, non relinquitur aliquid quasi sime, quia nec solum acquiritur Filio relatio, immo substratum relationi, sed illamet relatio est res sub­ essentia absoluta. sistens; unde, abstracta relatione, proprie loquendo, Ad quintum negatur minor. Dico enim quod rela­ nihil remanet, nec absolutum, nec relativum, nec tio non se habet secundum rem ut effectivum Filii, hypostasis, nec essentia. Sed verum est quod essen­ nec etiam secundum rationem ; licet enim (γ) gene­ tia potest intelligi, non intellecta bonitate, ut dicit ratio se habeat ut via ad Filium Dei, secundum Boetius, lib. de Hebdomadibus. Et similiter potest nostrum modum intelligendi, non tamen filiatio. intelligi essentia, non intellecta paternitate, vel rela­ Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 27, q. 1, tione, sicut Judæi intelligunt, sed non per modum art. 1 , ad 5°®, sic ait : α Sicut est in essentialibus, abstractionis; sed non potest intelligi quod removea­ quod idem est secundum rem divina operatio, et tur in divinis relatio, el remaneat aliquid subsistens Deus, et deitas, sed distinguuntur secundum ratio­ relationi, quia ipsa met sibi subsistit. Et ideo dici­ nem tantum fundatam in re; ita etiam est in perso­ mus, cum aliis, quod remota relatione, non remanet nalibus, quod idem est secundum nem operatio per­ hypostasis distincta in divinis : tum quia non manet sonalis, et persona, et proprietas constituens perso­ distinctio; tum quia non remanet subsistens rela­ nam, sed differunt tantum secundum rationem et tioni. Sed verum est quod si nunquam essent rela­ modum significandi. Unde dico quod eadem relatio tiones quas fides distinguit, Deus esset (g) subsis­ significatur per hæc tria : Pater, paternitas, et gene­ tentia el persona, ex hoc quod subsisteret in esse ratio; sed Pater significat illam per modum hyposta­ suo el substaret proprietatibus essentialibus quibus sis, vel |Msæ personæ subsistentes, art. 3 : « Proprietates personales sunt in personis, sicul paternitas est ipse Pater; hypostasis enim signi­ sicul natura est in supposito; quia per illam consti­ ficat aliquid distinctum in divinis, cum hypostasis tuitur. Proprietates autem non personales sunt in sit substantia individua. Cum ergo relatio sit quæ (α) personis, sicul illud (|uod advenit post esse constitu­ distinguit el constituit eas, relinquitur quod remotis tum, ut spiratio activa, et innascibilitas; non tamen per intellectum relationibus personalibus, non rema­ ita quod suppositum sil aliud ab eo quod inest, nent hypostases. > — Hæc ille. — Idem ponit, de secundum rem, sed tantum secundum rationem con­ Potentia Dei, q. 8, art. 4. creti et abstracti. » — Dico igitur quod quia com­ Ad secundum negatur minor. Sicul enim dicit munis spiratio secundum modum inlellipendi adve­ sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, ari. 1, nit supposito constituto, ideo non esi in eo per ad 3·“ : « Relatio filiationis in Filio tenet locum modum principii indi vidualis, aut formæ propriæ; omnium principiorum individuantium. » El ari. 2, ac per hoc, non communicari alteri supposito, sibi ad 5”·, dicit quod paternitas est in Patre per modum repugnat. Innascibililas autem repugnat relationi formæ individuals, el tanquam principium indivi­ Filii ; el ideo sibi communicari non potest; similiter duate. El ideo dico quod ipsa non est de se comrnu- nec Spiritui Sancio; per eamdem rationem. Pro­ nicabilia plus quam socrateitas. — Nec valet prima prietates autem personales, puta paternitas, filiatio, improbatio hujus. Dico enim quod omnis quiddilas processio, incommunicabiles sunt pluribus, quia cui ex natura sua convenit subsistere, el repugnat | sunt in suppositis, ut principia indi viduantia. Et si in alio secundum rem recipi, repugnat communicari. quæralur unde hoc habent, — dico quod ex hoc Unde sanctus Thomas, I p., q. 13, ari. 9, dicit sic: quod sunt tales res; puta, quia hæc est paternitas « Formæ quæ non individuantur per aliquod suppo­ divina, el illa filiatio divina, et illa processio divini situm, sed per seipsas, quia scilicet sunt formæ amoris. Spiratio autem activa, ex hoc quod est hoc, subsistentes, si inleUigerentur secundum < juod sunt | habet communicari pluribus suppositis, el solum in seipsis, non possent communicari nec re nec duobus, illa communicabilitate quæ dicta est ; licet ratione. > — Hæc ille. — El loquitur ile communi- <|uælibet forma vel res divina, sil incommunicabilis cabilitale, «pia universale communicatur individuis. communicabilitate universalis, propter causam prae­ — Nec iterum valet alia improbatio. Dico enim quod dictam. (3) /it ijujt. — tic Pr. (a) «i — Um. Pr. (C) «rie. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. Ad tertium negatur major, loquendo de commu­ nitate rationis alicujus non universalis. Sic autem est in proposito. Unde sanctus Thomas, i. Sentent., dist. 25, q. 1, art. 3, sic ait : — Hæc ille. — Ex quibus patet quod paternitati et filiationi in divi­ nis est aliquid commune secundum rationem, quod tamen non est universale; ultima autem constitutiva possunt in aliquo taliter communi communicare. § 3. — Ad argumenta contha tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta Aureoli specialiter contra tertiam conclusionem inducta respondetur. Et quidem ad prima tria dicitur quod arguens in vanum laborat, nec arguit contra sanctum Doclorem. Non enim sanctus Tho­ mas, ubi arguens allegat, nec alibi, dicit quod rela­ tio, ut subsistens, personam constituat, licet dicat quod relatio, ut est divina essentia, constituit. Verumtamen, I p., q. 40, art. 2, dicit hæc verba: α Sic autem relationes vel proprietates constituunt (s) relatio, eif ibi communit ratio relationi*. — Om. Pr. (β) cum, — Orn. Pr. 233 vel distinguunt hypostases vel personas, in quan­ tum sunt ipsæ personæ subsistentes, sicul paterni­ tas est Paler, et filiatio est Filius, eo quod in divi­ nis non differt abstractum et concretum. > — Hæc sunt verba ejus. — Ex quibus verbis non sponte habetur, nisi quis distorte velit intelligere, quod relatio, ut subsistens, constituat personam. Sed ad habendum intellectum sancti Doctoris, sciendum quod ipse, in illo articulo, non intendit declarare sub qua ratione relatio constituat personam, scilicet an ut subsistens , vel relatio, vel an ut hoc vel illud, ut patet legenti lotum articulum; sed inlen dii dare differentiam inter modum quo differenti» distinguunt in creaturis species sub genere aliquo, et modum quo relationes distinguunt in divinis per­ sonas unius essenliæ; quæ consistit in hoc quod differenti» sic distinguunt species unius generis, quod dividunt illud genus et essentiam generis com­ munem, nec ipsæ differenti» distinguentes sunt divers» species; sed relationes sic distinguunt per­ sonas in divinis, quod nullum commune reale divi­ dunt, sed sunt ips» person» distinet», el constitute, et subsistentes. Et hunc sensum, ipse modus loquendi insinuat, cum ait : Sic autem relationes, etc., hoc est, relationes hoc modo distinguunt, quod sunt secundum rem personæ distincte subsistentes; ita quod ly in quantum, non replicat rationem sub qua vel secundum quam relatio constituit personam, sed modum quo constituit, vel potius modum quo relatio constituens se habet ad constitutum, scilicet ad personam. Si enim intenderet assignare rationem secundum quam relatio constituit personam subsi­ stentem, salis ridiculosum esset dicere quod relatio, in quantum est persona subsistens, constituat per­ sonam. Et sic patet quod argumenta illa non sunt contra mentem sancti Doctoris. Verumtamen, sustinendo illam partem quam mulli tenent, dicitur, Ad primum argumentum· quod minor est falsa ; quia tunc, quot sunt relationes subsistentes in divi­ nis, tot essent supposita, quod est falsum : suppo­ situm enim non solum dicit subsistentiam, sed incommunicabilitatem oppositam oommunicabililali formæ, et universalis, et partis. Ad secundum negatur minor, ad hunc sensum quod paternitas, ut subsistens, sit Pater. Nam in ratione Patris non solum includitur relatio, immo essentia. Relatio etiam ut subsistens, est communicabilis Patri per modum form». Ad tertium dicitur quod subsistentia ad relatio­ nem addit esse substanti». Ad primum eorum quæ secundo loco inducuntur, dicitur quod major est vera, si talis effectus designa­ tur substantive ; negatur autem, si designetur adje­ ctive. Nunc dico ad propositum, quod formale quo subsistunt personæ, est essentia ; et ejus formalis effectus, est subsistere, quod nullo modo in divinis 134 LIBRI I. SENTENTIARUM plunficatur; non enim sunt in divinis plura esse, I est res subsistens ; ut inde sequatur quod sicut nec plura subsistere. Subsistentia vero non dicit divinitas est Deus, inde paternitas est Pater. Et ex hoc effectum formalem essenliæ, sed illud quod habet est etiam quod divina essentia (x) non multiplicatur in se illum effectum. Et si dicatur ulterius : Cum secundum numerum, ex pluralitate suorum suppo­ subsistentia dicatur a subsistere, el sil ejus conce­ sitorum, sicut accidit in istis inferioribus. Nam ptus formalis, quomodo plurificatur subsistentia non ex (6) eo aliquid multiplicatur secundum numerum, plurificatosubsistere? — dico quod argumentum con­ ex quo subsistentiam habet. Licet autem divina cluderet, si subsistentia solum diceretur a subsi­ essentia, seipsa, ul ita dicam, individuetur, quan­ stere. Sed non sic est. Nam subsistentia dicit, ultra tum ad hoc quod est per se subsistere, tamen una hoc, indivisionem et incommunicabilitalem. Subsi­ exsistente ipsa, secundum numerum sunt in divi­ stentia enim est nomen suppositi substantial Et ideo, nis plura supposita distincta per relationes subsi­ in divinis, non plurificatur subsistentia, ex parte stentes. » — Hæc ille.— Item, ad 19“", dicit: ipsius subsistere, quod est unicum in divinis; sed « Nullo modo concedendum est quod in divinis sit ex parte i nd i vision is, quæ in divinis pluriticatur nisi unum esse, cum esse ad essentiam pertineat secundum pluralitatem suppositorum. semper, et pnneipuo in Deo, cujus esse est sua Ad secundum conceditur major, si illa sunt idem essentia. Relationes autem, quæ distinguunt suppo­ reel ratione. Non sic in proposito; quia subsisten­ sita in divinis, non addunt aliud esse super esse tia dicit incommunicabilitalem et indi visionum, quam essenliæ, quia non faciunt compositionem cum essen­ non dicit essentia. , tia, ut dictum est; omnis autem forma addens aliquod Ad tertium, responsum est dum dicebatur ad pri- I esse super esse substantiale, facit compositionem mum. Non enim subsistentia est formalis effectus cum substantia, el ipsum esse est accidentale, sicut immediatus essentiæ, sed subsistere; subsistentia esse albi el nigri. Diversitas ergo secundum esse, autem (a) præter subsistere dicit incommunicabili- sequitur pluralitatem suppositorum, sicut et diver­ tatem el indivisionem. Quare nihil concludit. sitas substanti» vel essentiæ, in rebus creatis. Neu­ Ad quartum dico quod de constitutione subsisten­ trum autem est (γ) in divinis. » — Hæc ille. — tia», in divinis, loquendum est sicut de constitu­ Idem ponit, q. 8, art. 2, ad 1 ltta. — Ex quibus patet, tione personæ, sicut dictum est. Unde dico quod quod prius dicebatur, scilicet quod in divinis non essentia non constituit subsistentiam, sed relatio est nisi unum esse ; et consequenter, nec nisi unum divina, quæ habet omnia requisita ad constitutivum subsistere; quia, secundum sanctum Thomam, persone; quia scilicet talis relatio est incommunica­ 1. Sentent., dist. 23, q. 1, art. 1 ; et 1 p., q. 29, bilis, est substantia, est naturæ intellectiva», et se art. 2, subsistere dicit determinatum mt eadem secundum rem,(*) (a) menlia. — pertona Pr. (*) autem. — etiam Pr. (6) reçuirUur mcummunicaâilnai, Md. — Om. Pr. I (C) (γ) (£) (c) ex. — Om. Pr. eit. — Om. Pr. quanhtatit. — qualitati· Pr. ied. — interdum Pr. DISTINCTIO XXVIL — QUÆSTIO I. autem non est alta distinctio, nisi secundum relatio­ nem. > — Ilice illo. — Item, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 2, ad 3··, dicit : < Quamvis relatio, ex hoc quod relatio ad alterum dicitur, non sit res quædam, est tamen res aliqua secundum quod halxît fundamentum in eo (a) quod refertur; et ex hoc habet ulterius, quod sil hypostasis ve! substan­ tia, in quantum est divina; et ideo facit realem distinctionem hypostasum; sicut sapientia, ex hoc quod esi sapientia, non habet quod sit substantia, et tamen quia sapientia divina est substantia, Deus substantialiter est sapiens. Et ideo considerandum quod ubi est relatio secundum habitudinem tan­ tum, et non secundum aliquod esse naturale, non requiritur distinctio suppositorum secundum rem; sed solum secundum rationem, ut cum dicitur, idem eidem idem; quando autem est ibi relatio, non solum secundum habitudinem, sed secundum esse naturale, requiritur distinctio suppositorum etiam realiter, ul æqualis æquali æqualis ; sed ubi relatio non solum est realiter, sed est ipsa substan­ tia relati, ibi non tantum requirit, sed facit distin­ ctionem suppositorum, d — Hæc ille. Ad probationem alterius partis antecedentis, sæpe dictum est, scilicet quomodo relatio sit prior secun­ dum intellectum actu notionali, el quomodo poste­ rior ; et consequenter, quomodo relatio supponit constitutionem sui suppositi, et quomodo non. Unde sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 10, ari. 5, ad 12u“, ostendit ordinem secundum intellectum, inter relationem et proprietatem et notionem ; per quem habetur quomodo relatio praintelligitur con­ stitutioni, et quomodo non. Ait enim sic : « Neque, inquit, proprietas, neque relatio, secundum quod hujusmodi, habent rationem constituendi personam; nam, cum persona sit rationalis naturæ individua substantia, illud quod est extra substantiam, perso­ nam constituere non potest. Unde in rebus creatis proprietates et relationes non sunt constituentes; sed magis advenientes personis constitutis. In divi­ nis autem, ipsa relatio est divina essentia. Et ex hoc habet quod illud quod per eam constitutum est, sit persona; nisi enim paternitas esset divina essentia, nullatenus hoc nomen, Paler, significaret personam, sed hoc solum : accidens relativum personæ, sicut patet in personis humanis. Paternitas ergo, in quantum est divina essentia, constituit hypostasim subsistentem in natura divina; in quantum vero est relatio, distinguit ; in quantum vero est proprietas, convenit uni personæ et non alii ; in quantum vero est notio, est principium innotescendi personam. Sic ergo, secundum ordinem intellectus, primum est quod sil personam constituens; secundum est quod sil distinguens; tertium est quod sit proprie­ tas; quartum est quod sit notio. » — Hæc ille. — («) ad. - Ad. Pr. Ex quibus patet vanitas quorumdam exponentium sanctum Thomam. Dicunt enim quod paternitas constituit, in quantum est quædam proprietas, et sic praecedit generationem activam et relationem. Patet enim, ex dictis, hujusmodi falsitas. Paterni­ tas enim prius, secundum intellectum, est relatio, quam proprietas. Unde, ibidem, ait sanctus Doctor : « In divinis perbonis oportet quod ratio relationis rationem proprietatis praecedat. Nam, cum pro­ prium sit quod uni soli convenit, ratio proprietatis distinctionem præsupponit. In divinis autem, non potest esse aliquid distinctum, nisi per hoc quod est ad aliquid. Unde relatio, quæ est distinctionis prin­ cipium in divinis, secundum rationem prior est proprietate. » — Hæc ille. DISTINCTIO XXVII. QUÆSTIO I. UTRUM GENERARE ET PATERNITAS SINT IDEM REALITER IN DIVINIS vigesimamscplimam distinctionem quaeritur : Utrum generare et paternitas sint idem realiter in divinis. Et arguitur quod non ; quia ea quæ reducuntur ad diversa praedicamenta, non videntur esse realiter idem; sed ista sunt hujusmodi, quia generare videtur reduci ad prædicamentum actionis, paternitas vero ad prædicamentum relationis; igitur non sunt idem secundum rem. Sed in oppositum arguitur : Nam Magister ponit, in hac distinctione, quod eadem proprietas dicitur paternitas vel generatio, et eadem filiatio et nativitas sive origo; igitur sunt realiter idem. In hac quaestione erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod actio in divinis non dicit rem de praedicamento actionis, sed potius divinam essentiam cum relatione reali, vel rationis. Patet prima pars : quia actio, ut est praedicamen­ tum, infert passionem; in divinis autem nulla est passio; igitur non est actio de praedicamento actio- 236 LIBRI I. SENTENTIARUM dum quod importat originem motus, infert ex se passionem ; sic autem non ponitur actio in divinis; unde non ponuntur ibi passiones, nisi solum gram­ matice loquendo, quantum ad modum significandi; sicut attribuimus Patri generare, et Filio generari. > — Hæc ille. — Idem ponit, 4. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 3. nis. Secundo : quia actio talis dicit originem motus vel mutationis; sed in divinis nihil movetur aut mutatur; igitur, etc. Istas probationes innuit san­ ctus Doctor, 1 p., q. 41, art I, ad 2um el 3nm. Sed secunda pars conclusionis probatur : Nam tam actio quæ est creatio, quam illa quæ est gene­ ratio aut spiratio, el generaliter omnis divina actio, sive ad extra, sive ad intra, et sive sit essentialis, sive personalis, dicit divinam essentiam, secundum quod probat sanctus Thomas, ! p.. q. 45, art. 3, ad 1·*; et i. Sentent., dist. 8, q. 4, art. 3; et de Potentia Dei, q. 2, art. 1 ; el, 2. Contra Gentiles, cap. 0; el mullis aliis locis. — Quod autem dicat relationem, plet. El primo, de actione Dei ad extra, probat sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 3, ad lttm : < Creatio active significata, significat actionem divi­ nam, quæ est ejus essentia cum relatione ad crea­ turam ; sed relatio Dei ad creaturam, non est real is, sed secundum rationem tantum. > — Ilæc ille. — Hoc etiam dicit, 2, Sentent., dist. 1, q. 1, art. 2, item, de Potentia Dei, q. 3, art. 3. — Sed de actione ad inira, probat ipse, 1 p., q. 41, art. 1, ad 2“m, ubi sic ait : < Primo, inquit, conjicere (a) potuimus originem alicujus ab alio ex motu ; quod enim aliqua res a sua dispositione removeretur (6) per motum, manifestum fuit ab aliqua causa procedere. Et ideo actio, secundum primam nominis institutio­ nem, importat originem motus; sicut enim motus, prout est in mobili ab aliquo, dicitur passio, ita origo ipsius motus secundum quod incipit ab aliquo et terminatur in illud quod movetur, vocatur actio. Remoto igitur motu, actio nihil aliud imprtat quam ordinem originis secundum quod a causa aliqua vel principio procedit in id quod est a principio. Quæ quidem habitudines, sunt ipsæ relationes vel notio­ nes. » — Hæc ille. — Item, q. 45, ari. 2, ad 2um, dicit : < Actio el passio conveniunt in una substan­ tia motus, et differunt solum secundum habitudines diversas, ul dicitur 3. Physicorum (t. c. 18). Oportet igitur quod, subtracto motu, non remaneant nisi diversæ habitudines in creante et in creato. » — Hæc ille. Ex quibus patet quod actio in divinis non dicit nisi divinam essentiam, et habitudinem ad produ­ ctum, secundum rem, vel secundum rationem. Probatur ista conclusio ex prima conclusione. Cum enim, remoto motu,’ actio non sit nisi relatio, et habitudo principii ad illud quod est de principio, sequitur quod, cum in divinis nullus sit motus aut mutatio, quod generare, quod significatur per modum actionis, secundum rem sit relatio principii originantis ad originatum, et generari sit habitudo geniti ad generantem. — Sed quod differant quan­ tum ad modum significandi, patet, secundum san­ ctum Thomam, 1 p., q. 41, art. 1, ad 2βΒ. α Quia, inquit, de rebus divinis et intelligihilibus loqui non possumus nisi secundum modum rerum sensibilium, a quibus cognitionem accipimus, et in quibus actio­ nes et passiones, in quantum motum implicant, aliud sunt a relationibus quæ ex actionibus et passionibus consequuntur; oportuit seorsum significari habitu­ dines personarum per modum actus, et seorsum per modum relationum. Et sic patet quod sunt idem secundum rem, sed differunt solum secundum modum significandi. »— Hæc ille. — Item, 1. Sen­ tent., dist. 27, q. 1, art. 1, ad 5um : α Sicut, inquit, in essentialibus sic est quod idem secundum rem est Operatio et Deus et divinitas, sed tantum distinguun­ tur secundum rationem fundatam in re; ita est in personalibus, quod idem est secundum rem operatio personalis et persona et proprietas constituens per­ sonam, sed Lanium differunt secundum rationem et modum significandi. Unde dico quod eadem relatio significatur per hæc tria : Pater, paternitas, ct gene­ ratio; sed Pater significat illam per modum hyposta­ sis vel personæ, paternitas per modum proprietatis, generatio |>er modum operationis, d — Hæc ille. Secunda conclusio est quod generare et gene­ Quarta conclusio est quod paternitas præcedlt rari, potius habent modum relationum, quam actionum et passionum. secundum Intellectum Ipsum generare, sed gene­ rari pnecedlt filiationem. Patet conclusio : quia generari in divinis non dicit passionem ; nec generaro dicit actionem pertinentem ad p rædicam entum actionis. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. I , ad 3’®, sic ait : α Actio, secun- Ista conclusio fuit probata in procèdent i quaestione isto medio, scilicet : quod illud quod intelligitur ut progrediens ab aliquo, sequitur, secundum modum intelligendi, constitutivum illius a quo progreditur; sic autem est quod generare concipitur ut progre­ diens a Patre, quasi per modum actus ejus; ergo formale constitutivum personæ Pal ris, quod est (а) conjicere. — condncer· Pr. (б) removeretur. — moveretur Pr, Tertia conclusio est quod actus notlonnles, cujtxsmodl sunt generare et spirare, sunt Idem realiter cum relationibus personarum ; sed dif­ ferunt secundum modum significandi. DISTINCTIO XXVII. — QUÆSTIO I. paternitas, secundum modum inlelligendi præcedit simpliciter generaro. E converso vero, illud quod intelligitur tanquam via ad esse alicujus et suum formale, videtur illud præcedere secundum intelle­ ctum ; generari autem intelligitur quasi via ad per­ sonam Filii; ergo generari, secundum intellectum, præcedit Filium et filiationem. Ex quibus sequitur quod primo el principalius paternitas constituit per­ sonam Patris quam generare, secundum nostrum modum inlelligendi; immo generare non constituit, sed potius constitutum ostendit. Item, apparet quod in divinis Paler generat quia Paler, el non ideo est Pater quia generat. E converso est quod accidit in creatis : Socrates enim non esi generans quia Pater, sed quia generat ideo pater est ; el ita generare in eo præcedit paternitatem. Ista omnia ponit sanctu> Th ornas, 1 p., q. 40, art. 4. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES A. — OBJECTIONES § 1. — Contra secundam conclusionem Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem contra secundam arguit Aureolus (dist. 27. <|. 1, art. 1), probando quod generare et generari habeant potius modum actionum et passionum quam relationum. Primo. Tum quia per generare et generari vere capit Filius suam realitatem ; quod non competit habitudinibus (a) de genere relationis. Secundo. Tum quia generari est vera origo; quæ non habet modum relationis, sed passionis. Tertio. Tum quia generare est quidam egressus el quædam origo realis, quo egressu Paler prorumpit in Filium; et similiter generari est quidam exitus quo Filius egreditur a Patre, sicut ipse testatur, Joann., 10 (v. 28), quod exivit a Patre, el venit in mundum. Ostensum est autem supra, quod hæc nullo modo competunt prædicamento relationis, sed actionis el jmssionis. Ergo modum habent actionum et passionum, potius quam illationum. Unde con­ suetum est quod dicitur activa generatio el passiva; el similiter de spiratione, quæ est activa et passiva. El quam maxime hoc habent dicere, qui posuerunt generare elicitum in divinis, et potentiam generandi esse productivam. Unde non apparet quod absque repugnantia potuerunt ista duo ponere, scilicet : quod generare sil relatio el non habeat modum actio­ nis, et tamen quod potentia generandi sit potentia vere productiva et non entilativa. (a) habitudinibus. — habilibus Pr. § 2. — Contra 237 tertiam conclusionem Argumenta Aureoli et aliorum. — Contra tertiam conclusionem arguitur (ibid., art. 4). Primo sic. Impossibile est eamdem rem in sui exsistentia habere modum habitus et quietis, et modum actus et fluxus; alioquin ineesent opposita eidem. Sed paternitas habet modum habitus et quie­ tis; generare vero modum actus et fluxus. Ergo, vel non sunt eadem res, cujus oppositum omnes habent concedere, secundum intentionem Sanctorum; aut, si sunt eadem res, uteique modus, scilicet fluxus el quietis, non debet attribui illi rei in sui exsistentia. Sed manifestum est quod in sui exsistentia et in rerum natura oportet quod illa res habeat modum actus el agere vel produci in Filio, alioquin non vere producerentur personæ. Ergo impossibile est quod in sui exsistentia habeat modum habitus relativi tan­ tummodo connectentis et non causantis; sed ille modus erit in sola apprehensione intellectus. Secundo sic. Impossibile est quod eadem realitas inter duo extrema consistens, sil tere positiva alte­ rius extremi el non pusitiva in rerum exsistentia; alioquin contradictoria erunt simul vera. Sei realitas importata per generare, exsistit inter Patrem et Filium ul vere positiva et causativa Filii ; paternitas vero inter eos exsistit ul nullo modo causativa aut jiosiliva Filii, sed tantummodo ut referens et connectens, quia relationis non est causare extrema, sed connectera et referre. Ergo non sunt eadem res paternitas et generare; quod tamen omnes conce­ dunt. Vel necesse est quod generare, secundum rem et modum causativum, sit in divinis ex natura rei, et sine opere intellectus ; paternitas vero, per modum ejus relativum, Filium non ponens sed tantummodo ad ipsum referens, sit ex solo opere intellectus. Et hoc utique verum est. demonstrative conclusum. Paternitas enim est vera res causativa el positiva extremi, scilicet Filii; est enim ipsum generare; sed concipitur sub modo non causativo, sed connexho et relativo tantum, qui modus non est in re, sed in intellectu apprehendente. Et ideo paternitas, in quantum est relatio quædam differens modal iter a generare, est ab opere intellectus. Unde in divinis sunt origines vera el relationes per actum intellectus. — Hæc ille. Tertio arguunt alii (apud Aureolum, ibid., art. 1) contra eamdem conclusionem, sic : Quando aliqua sic se habent, quod unum est realiter in aliquo, et reliquum in suo opposito, illa non sunt realiter idem; quia talia realiter separantur, et sic non sum idem. Sed paternitas est realiter in Patre, cum per eam sit formaliter Paler. Generare veru non esi in Patre, sed in Filio. Quod patet : — Tum quia, 3. Physicorum (t. c. 20), dicit Philosophus quod aclio est in passo, non in agente. — Tum quia gene­ rare videtur egredi a Paire, et attingere Filium; el 23S Limi! I. SENTENTIARUM per consequens remanere in Filio, et non in Patre. Igitur generare et paternitas distinguuntur realiter. Quarto. Quandocumque aliqua sunt idem, ile quo­ cumque praedicatur unum, et reliquum. Sed Paler prodicatur do aliquo in divinis, de quo non pnedicalur generare, utpote de essentia ; nam essentia veraciter dicitur et est Pater, Extra, da Summa Trinitate ct Fide catholica, cap. Damnamus; el tamen ibidem determinatur quod essentia non gene­ rat. Ergo generare et esse Patrem, non sunt idem ; et per consequens, nec paternitas el generatio activa. Quinto. Paternitas ct filiatio in divinis non sunt idem realiter, immo realiler distinguuntur, sicut Pater el Filius. Sed generare non est aliud quam Filius, ut videtur. Sicut enim motus qui est in passo, prout est ab agente, dicitur actio; sic realitas Filii, prout est a Patre, dicitur generatio actio, et prout est in Filio, dicitur generatio passio. — Con­ firmatur : Quia creatio actio non videtur aliud esse quam creatura, prout est a Deo creante. Ergo pater­ nitas et generare non sunt idem. Sexto. Idem non fundatur in séipso; fundamen­ tum enim non est idem cum fundato in eo. Sed generare est fundamentum paternitatis; quia rela­ tiones producentis et producti fundantur super agere vel egisse, ut dicit Philosophus, 5. Metaphysicæ (t. c. 20). Ergo generare et paternitas non sunt idem. Septimo, Quandocumque aliqua sic se habent, quod unum manet, aliquo transeunto, illa non sunt idem realiter; alias transire el non transire, manere et non manere, quæ sunt contradictoria, verificarentur de eodem, contra illud primum principium : impossibile est idem simul esse et non esse. Sed paternitate manente, transit actus generationis et generare, ul patet in creaturis, ubi manet paler, multo tempore postquam genuit; el dato quod in Deo in aeternum simul stent, hoc ex necessitate et immutabilitate divina provenit, et non ex conditione paternitatis; quia dato, per impossibile, quod gene­ rare transiret, adhuc remaneret paternitas, dum tamen Filius permaneret, et esset Pater in divinis, non qui actu Filium generaret, sed qui Filium genuisset. Ergo paternitas et generatio non sunt idem. Octavo. Ea quæ reducuntur ad diversa genera et pnvdicamenta, non possunt esse idem; cum diver­ sorum generum diverse sint species, et .coordina­ tiones prædicamentoruin sint impermixta*. Sed gene­ rare reducitur ad praedicamentum actionis ; paterni­ tas vero aectu indiget ad agen­ dum. Nec etiam secundum fxrtesl dari; quia mani­ festum est quod actiones sunt præviæ, el rationes fundandi, secundum moduin relativorum, el non e converso. Unde mens non potest concipere Patrem, nisi concipiendo (6) quod genuit vel generat. Igitur intellectus recte judicans, debet apprehendere quod in Deo generare præcedit paternitatem. Quarto. Item, contra earndem conclusionem arguit (ibid.), probando quod persona Patris verius et prin­ cipalius constituitur per generare, quam per pater­ nitatem. Quia illud dicitur verius et principalius quod est ex natura rei, quam quod est solum secun­ dum considerationem, et fit per opus intellectus. Sed constitutio primi suppositi per actum generandi, est quidem ex natura rei ; quoniam generare est in re, el quoad intentionem quæ concipitur, et quoad (γ) modum actus el fluxus, sive ponentis active suppo­ situm. Constitutio vero per paternitatem habet aliquid de opere intellectus : quia, licet paternitas sit in re quoad intentionem conceptam, quæ penitus est eadem cum generare ; nihilominus, quoad modum habitus et quietis sub quo concipitur, quia intelligilur per modum habitudinis conneclentis, sub isto quidem modo, non est in rerum natura; alioquin modi oppositi (g) fluxus et quietis inessent eidem rei, non solum in intellectu, immo in exsistentia; quæ omnia sunt impossibilia. Ergo suppositum Patris verius el principalius consurgit ex essentia et generare, quam ex essentia et paternitate. — Haec ille in forma. B. — SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum contra secundam conclusionem, dicitur quod Filius voro capit esse per generare. Sed ad minorem, dico quod relatio, ul relatio, non habet hoc ut per eam aliquid capiat esse. Sed tamen dico quod omne quod capit real i talem, accipit earn peractionem quædicit motum cum relatione, sicut actio pnedicamentalis, quam negamus a divinis; vel per originem, qua* est relatio significata per modum actionis pnedicamentalis, el talis est in divinis. Non enim nego, immo firmiter teneo quod generare dicit divinam actionem cum relatione; sed ibi potius salvatur ralio relationis quam actionis pnedicamentalis, quæ imperfectio(a) (β) (γ) (0) nul/o. — illo Pr. concipinido. — accipiendo Pr. et quoad. — ad Pr. oppositi. — compositi Pr. 239 nem includit, et passionem inducit, et exitum de potentia in actum inseparabiliter comitatur. Unde argumentum istud procedit de relatione quæ non est nisi relatio, et non de rebiti one quæ includit secun­ dum reni omnem perfectionem. Ad secundum (et ad primam partem tertii) ne­ gatur minor. Exitus enim dicit semper, vel motum cum relatione, vel relationem ipsam. Nec probat oppositum, scilicet quod egressus et proruptio non dicant relationem. Ijmm· enirn hoc probare conatur, scilicet quod originare et originari non dicant respe­ ctus de genere relationis : tum quia per nullum respectum de genere relationis, capit esse terminus illius respectus, sed origo est illud quo terminus onginalus ponitur in esse; tum quia, secundum Simplicium, facere et pali non consistunt in habitu­ dine ad invicem, sicut dextrum et sinistrum; tum tertio, quia nulla relatio se habet ad suum leoninum quasi via in ipsum, sic autem actio ad terminum; tum quarto, quia relatio necessario oritur, posito fundamento et termino, non sic actio, quia illa causât terminum ; tum quinto, quia relatio necessario manet ad penna nentiam extremorum, non semper autem manet origo termini ab agente, illis positis; tum sexto, quia relatio non fundat relationem, sed tamen aliqua relatio fundatur super actionem, 5. Metaphy­ sics (t. c. 20). Ista sunt motiva principalia. Ad quæ dicitur quod solum probant quod originare el origi­ nari, vel actio et passio, seu facere et pati, ut sunt prædicamenta, non dicunt solos respectus de genere relationis; quod conceditur. Sed non probant quin dicant motum cum duplici respectu, quorum unus est in agente, et alius in passo. Unde actio dicit motum cum uno respectu, el passio dicit cum alio respectu. In divinis autem, iterum concedo quod originareet originari non dicunt in sua ratione solos respectus, sed divinam actionem cum respectu dantis vel accipientis, ul dicil sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 5. « Actio generatio, inquit, in divi­ nis significat actionem cum aliquo respectu; unde ipsa generatio est Dei actio, quæ est ejus essentia, cum aliquo respectu. > Ad tertium dicitur quod nos non ponimus quod generare sit realiter elicitum in divinis; sed signifi­ catur modo actionis, et concipitur sub conceptu actionis quæ invenitur in creatis, ubi est actio reali­ ter elicita. Nec est repugnantia quod potentia gene­ randi sit vere productiva, et quod generare non habeat modum actionis pnedicamentalis; quia non oportet quod potentia generandi sit productiva aut eliciti va generationis, sed Filii. § 2. — Ad ahgumenta contha tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli et aliorum. — Ad primum contra tertiam conclusionem, conceditur 2W LIBRI I. SENTENTIARUM major, el negatur minor. Dico enim quod omnia quæ eunt in divinis, in Patre sunt sine fluxu ; sed sunt in ultimo complementi. Concedo tamen quod eadem res, quæ est paternitas el generare, possit concipi, sine falsilate, in ratione formæ quiescentis, el in ratione actionis; non quod conceptus actionis repraesentet illam quoad illam imperfectionem quæ est in creata actione, scilicet quod actio creata est quidam fluxus et eductio de potentia in actum, aut quædam tendentia in extrinsecum ; sed quoad hoc quod actio el operatio est ultima aclualitas el perfe­ ctio potentiæ, sicut esse est actualitas essentiæ. El quoad hoc, generare potest concipi per modum actionis et fluxus, in quantum in ratione actionis et fluxus importatur perfectio, scilicet aclualitas. Potest etiam illa eadem res concipi in ratione permanentis el quiescentis, in quantum negatur imperfectio quam dicit fluxus. — Et cum dicitur : si illa res in sui exsistentia non habet modum fluxus, etc.; — negatur consequentia. Non enim est de ratione pro­ ductionis, talis fluxus, sed solum ultima actualitas qua communicatur perfectio alteri ; ila quod dicit actualitatem ultimam potentiæ, cum relatione ad illud cui communicatur actus ; sed in creaturis communicatur imperfectio, scilicet fluxus ille qui est exitus aut eductio de potentia passiva in actum. Ad secundum dico ad minorem quod illa res quæ est paternitas et generare, vere est positiva Filii, et relativa Patris ad Filium. Concedo tamen quod ut est paternitas, est relativa, sed non positiva in esse, sed ut est generare; quia generare dicit actionem divinam cum relatione, paternitas autem relationem solum. Sed ex hoc non sequitur quin sit ibi vere paternitas secundum propriam rationem rela­ tionis, nec quod realiter distinguatur a generare, sed solum quod aliter est in re, et perfectius quam in intellectu; quia in re non solum est relatio, sed est substantia, et essentia, et sapientia, et actus, el omnipotentia, el infinite perfecta ; in intellectu autem, dum concipitur sub ralione paternitatis, non intelligitur nisi ut relatio, et non ut actus potentiæ generativæ, nec ut essentia, etc. Unde argumen­ tum solum concludit quod ratio paternitatis, quam habemus, vel in qua concipimus divinam relatio­ nem, non comprehendit illam. Et ideo dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 28, ari. 2, ad 3ura : α Si, inquit, in perfectione divina nihil plus contineretur quam quod significat nomen relatis um,sequereturquod esse ejus esset imperfectum, utpote ad aliud se habens ; sicut si non contineretur ibi plus quam significetur nomine sapientiae, non esset aliquid subsistens. Sed quia divinæ essentiæ perfectio est major quam quod significatione alicujus nominis comprehendi possit, non sequitur, si nomen relativum, vel quodcumque aliud nomen dictum de Deo, non significat aliquid pertectum, quod divina essentia habeat esse imper­ fectum; quia divina essentia comprehendit in se perfectionem omnium generum. > — Hæc ille. — El ibidem, ad 2um, dicit : « Plus continetur in jmtfectione divinæ essentiæ, quam aliquo nomine signiflcari possit; unde non sequitur quod in Deo, prae­ ter relationem, sil aliquid aliud secundum rem, sed solum secundum consideratam nominum rationem. > — Hæc ille. — Ex quo palet quod relatio esi vere et realiter in Deo, el non solum ex opere intellectus, sicut arguens dicit; sed relatio, solum in divinis, non habet illud solum quod significat nomen relati­ vum. Ad tertium negatur minor; generare enim vere est in Patre. Et ad primam probationem, dico quod actio transiens est in passo, sed actio immanens est in agente, quod non semper patitur, ubi agens est suum esse; tunc enim, sicut in eo non differt esse et essentia, ita nec agere el potentia, ut dicitur, 1 p., q. 3, art. 4, ad 2um. — Ad aliam probatio­ nem, dico quod generare non egreditur secundum rem, sed solum secundum modum significandi el intelligendi Deum in creaturis. Ad quartum dico quod major est falsa ; nam ad veritatem locutionum non sufficit aspicere ad iden­ titatem rei, sed oportet aspicere ad modum signifi­ candi, et identitatem vel distinctionem rationis, ul dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 39, ari. 4. Unde, de Potentia Dei, q. 8, art. I, ad 7ura, dicit quod non oportet semper omnia quæ praedicantur de ali­ quo, praedicari de omni eo quod est idem illi, nec oportet quod si aliquid dicitur de aliquo, quod omne idem illi praedicato dicatur de eodem subjecto. Et de hoc visum fuit, dist. 2 (q. 3). Dicimus enim : Deus generat; et negamus istam : divinitas generat. Ita in proposito. Ad quintum negatur minor; nam Filius non est ipsum generare. Nec valet probatio; quia procedit de actione praedicamentali, quam negamus in Deo. — Ad confirmationem, dico quod creatio actio, est divina essentia, ut alias dicetur, in secundo. Ad sextum dico quod inter relationem el funda­ mentum sufficit distinctio rationis, ubi relatio non est accidens. Ad septimum dico quod generare el paternitas distinguuntur in creatis, ubi accidentia sunt, et generare est actio transiens. Secus est in divinis, ubi nec est actio transiens in passum, nec accidens locum habet. Ad octavum dico quod nihil quod sil in Deo formaliler, continetur sub genere proprie vel redu­ ctive, sed quodlibet est extra genus; et ideo, sicut ibidem est idem substantia et relatio, ita relatio et actio. Secus est de illis quæ limitantur ad genus. Ad nonum dico quod in divinis non est aliquid quod fluat, licet ibi aliquid significetur per modum quo fluxus in creatis significatur. Ad decimum dico quod in talibus locutionibus, ly quia non dicit causam proprie loquendo, sed for- DISTINCTIO XXVII. — QÜÆSTIO IL male quo aliquid est Laie vel tale. Multum autem interest inter esse causam formalem alicujus, et esse illud quo esi formaliter tale, sicut se habet divinitas ad Deum, et paternitas ad Patrem. Ita in proposito, cum dicitur : quia generat est Palor, ly quia dicit formale fundpmentum relationis paterni­ tatis, scilicet generationem; cum autem dicitur : quia Pater est generat, ly quia dicit formale quo Pater agit ut actu primo, scilicet paternitatem, quæ intelligible in ratione potentiae generandi. Ad undecimum dicitur quod inquisitio illa est bona, quia inquiritur unde habet illa ns, (pia· est ungo et relatio, quod constituat, an ideo quia est origo, an quia relatio; sicut non est vanum quærere, an Deus generet, vel divinitas. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra quartam conclusionem dicitur; et negatur minor, sicut dixi secundum procedentia. Nec valet prola­ tio. Stat enim Filium vere produci, sine hoc quod aliquid sit in Patre habens modum tluxus vel efflu­ xus; sed tamen non potest a nobis illud intelligi, nisi concipiendo generationem divinam per modum actionum creaturarum, in quibus est fluxus, nec concipiuntur sine fluxu. Ad secundum dico quod solum concludit quod paternitas, ut relatio, est posterior ad generare, secundum intellectum nostrum; quod conceditur; non autem ut constitutiva. Ad tertium negatur divisio facta in majori. Pater­ nitas præintelligitur generationi, non quia eliciat, vel faciat ad boc quod generatio eliciatur nec ut sit ratio fundandi generationem, sed quia constituit suppositum, quod prointelligitur generationi. Prius enim suppositum intelligitur esse constitutum, quam intelligalur generare ; licet non sil ibi priorites in re, sed in modo nostro concipiendi. Ad quartum, quod est contra aliud dictum in conclusione, negatur minor; nam ibi assumuntur multa falsa. Primum est quod generare constituat suppositum formaliter; secundum, quod paternitas, vel constitutio per paternitatem, aliquid halæat de opere intellectus; tertium, quod paternitas non habeat in re modum habitus, sed fluxus; el alia multa, quæ falsa sunt, ut saq>e dictum est. — Et sic patet quod argumenta ejus non procédant contra conclusiones positas. Ad argumentum in pede quaestionis, palet respon­ sio |n»r quartam el quintam conclusiones. Hæc de quæstione. 241 QUÆSTIO II. UTRUM VERBUM IXCREATU.M EMANET UT INTELLECTIO ACTUALITER , circa eamdem distinctionem quæ: Utrum Verbum increatum emat intellectio actualis. arguitur quod sic. Nam dicit Anselmus, Monol., cap. -W, quod verbum rei est ipsa cogitatio, ad ejus sijnilitudinem ex memoria facta. Et Augustinus, 15. de Trinitate, cap. 16, dicit quod cogitatio nostra perveniens ad illud quod est interius, ac inde formata, verbum nostrum est In oppositum arguilur : Conceptus rei non est actualis intellectio; sed verbum est conceptus habi­ tus de re; igitur, etc. In hac quæstione erunt duo articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo movebuntur objectiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit Prima conclusio : Quod verbum intellectus nostri est Illa conceptio, vel Intentio, vel similitudo rei. quam Intelligent per netum Intelligendi producit. Ista conclusio probatur sic, secundum mentem sancti Thomæ : Illud est verbum interius, quod significatur per exterius el vocale verbum. Sed ver­ bum vocis non significat actum intellectus, nec spe­ ciem intelligibilem. Ergo erit aliquid ad quod ter­ minatur actus intelligendi, scilicet conceptus rei. Item : Illud est verbum intellectus possibilis, quod intellectus possibilis dicit per actum suum. Sed per suum actum intelligendi non dicit speciem intelligi bilem, quia illa est principium actus; nec dicit actummet, quia tunc omnis actus intellectus esset reflexus. Ergo dicit aliquid quod terminât actum intelligendi, scilicet conceptum, qui immediate intellectionem terminat, sicut calor calefactionem. Hæc est mens sancti Thomæ, de Potentia Dei, q. 8, art. I, ubi sic ail : « Intellectus in intelligendo, ordinem ad quatuor habere potest, scilicet : ad rem quæ intelligitur, ad speciem intelligibilem qua intel­ lectus ΓιΙ in actu, et ad suum intelligere, el ad con­ ceptionem intellectus. Quæ quidem conceptio a Iri­ bus prodictis differt. A re quidem intellecta : quia res intellecta interdum esi extra intellectum, conce­ ptio autem intellectus non est nisi in intellectu : et II. — 16 242 IJBRI I. SENTENTIARUM iterum, conceptio intellectus ordinatur atl rem intel­ natur, quod est ipsum intellectum, quod dicitur lectam sicut nd finem; propter hoc enim intellectus conceptio intellectus ; sive sit conceptio significa­ conceptionem rei in se format, ut rem intellectam bilis |H‘r vocem incomplexam, ut accidit quando cognoscat. Differt autem a specio intelligibili : nam intellectus format quidditates rerum ; sive per vocem species intfilligibilis, qua fit intellectus in actu, complexam , quod accidit «piando intellectus com­ consideratur ut principium actioni" intellectus, cum ponit eldividit ». El post, subdit quod α ipsa conce­ omne agens agat secundum quod est in actu; in ptio est efiectus actus intelligendi » ; el quod α ver­ actu autem fit per aliquam formam, quam oportet bum intellectus in nobis duo habet de ratione sua, esse actionis principium. Differt autem ab actione scilicet quod est intellectum, el quod est ab alio intellectus; quia praedicta conceptio consideratur ut expressum ». — Idem ]>onil, q. 3, art. 2 : « Forma terminus actionis, et quasi quoddam per ipsam con­ in intellectu habet esse dupliciter. Uno modo, ita stitutum. Intellectus enim sua actione format rei quod sil principium actus intelligendi, sicut forma, diffinitionem, vel propositionem affirmativam aut quæ est intelligenlis in quantum est inlelligens; et negativam (x). Hæc autem conceptio intellectus in hæc est similitudo intellecti ab eo. Alio modo, ita nobis proprie dicitur verburn; hoc enim est quod quod sit terminus actus'intelligendi, sicut artifex verbo exteriori significatur; vox enim exterior neque intelligendo excogitat formam domus; et cum illa significat ipsum intellectum, neque speciem inlelli- forma sil excogitata per actum intelligendi, et quasi gibilern, neque actum intellectus, sed intellectus peractum effecta, non potest esse principium actus conceptionem, qua mediante refertur ad rem. Hujus­ intelligendi, ut sit primum quo intellectus intelli­ modi igitur conceptio, .sive verbum, qua intellectus git ; sed magis se habet ut intellectum, quo inlelli­ noster intelligi! rem aliam a se, ab alio oritur, et gens aliquid operatur. Nihilominus tamen forma aliud représentai. Oritur quidem ab intellectu per pnedicla, est secundum quo inlelligitur, quia per suum actum; esi vero similitudo rei intellecta?. formam excogitatam artifex intelligit quid operan­ Cum vero intellectus seipsum intelligit, verbum dum sil; sicut in intellectu speculativo, videmus praedictum, sive conceptio, ejusdem est propago et quod species qua intellectus informatur ut intelligat similitudo, scilicet intellectus seipsum intelligen­ actu, est primum qdo inlelligitur. Ex hoc autem tes. El hoc ideo contingit, quia et lectus assimilalur quod est (a) effectus in actu, jier talem formam ope­ causé secundum suam formam; forma autem intel­ rari [K)lesl jam formando quidditates rerum el lectus est res intellecta. El ideo verbum quod oritur coinjionendo et «lividendo. Unde ipsa. quidditas for­ ab intellectu, esi similitudo rei intellecta:, sive si! mata in intellectu, vel etiam compositio et divisio, idem quod intellectus, sive aliud. Hujusmodi autem est quoddani operatum ipsius; per quoti tamen intel­ verbum nostri intellectus, est quidem extrinsecum lectus venit in cognitionem rei exterioris; et sic est abesse ipsius intellectus; non est enim «le essentia secundani quo inlelligitur. » — Hæc ille. ejus, sed est quasi passio ipsius; non tamen est Eamdem tenet sententiam, 1 p., q. 34, art. 1, extrinsecum ab ipso intelligere intellectus, cum ubi ponit quadruplex verbum. α Sciendum, inquit, ipsum intelligere compleri non possit sine verbo quod verbum tripliciter in nobis proprie dicitur; pradicto. Si ergo aliquis intellectus sil, cujus intel- quarto autem modo, dicitur improprie sive figura­ ligere sil suum esse, oportebit quod verbum illud non tive. Manifestius autem et communius in nobis sit extrinsecum ab esse ipsius intellectus, sicut nec dicitur verbum quod voce profertur, quod quidem ab intelligere. Hujusmodi autem est intellectus divi­ ab interiori procedit quantum ad duo quæ in verbo nus; in Deo enim est idem esse et intelligere. Opor­ exteriori inveniuntur, scilicet vox ipsa, et significa­ tet igitur quod verbum ejus non sil extra essentiam tio. Vox enim significat conceptum intellectus, ejus, sed ei coessentiule. » Secundum Philosophum, 1. Perihermcnias (cap. 1), Eamdem sententiam ponit, de Veritate, q. 4, et iterum vox ex signiiicalione vel imaginatione pro­ art. I, ubi dicit ; α Triplex invenitur (6) verbum, cedit, ut in libro de Aninut (lib. 2, t. c. i)0) dicitur. scilicet : verbum coniis sine voce prolatum, quod Vox autem quæ non est significativa, verbum dici non est aliud nisi illud quod per intellectum conci­ non potest. Ex hoc autem dicitur vox exterior, quia pitur, ad quod significandum, verbum exterius pro­ significat interiorem mentis conceptum. Sic ergo fertur; item exemplar exterioris verbi, el hoc dici­ primo et principaliter interior mentis conceptus tur verbum interius, quod habet imaginem vocis; cl verbum dicitur ; secundario, ipsa vox interioris con­ verbum exterius expressum, quod dicitur verbum ceptus significativa; tertio, ipsa vocis imaginatio vocis, b Articulo autem secundo, expressius ponit verbum dicitur. Et hos tres modos verbi ponit supradicta, scilicet quod < verbum intellectus nostri Damascenus (1. de Fide Orth,, cap. 13). Dicitur esi illu«l a«l quod operatio intellectus nostri termi­ autem figurate quarto modo verbum illud quod verbo significalur vel efficitur; sicut consuevimus ti) /ityalivam — negationem Pr, ίύ) mt-mirur — Orn Pr. (x) ett. — Otn. Pr. DISTINCTIO XXVII. — QUÆSTIO II. 243 dicere: hoc est verhnrn quod dixi tibi, vel quod actus intelligendi terminatur. — Istam conclusionem mandavit rex, demonstrato aliquo quod verbo ponit, 1. Contra Gentiles, cap. 54; el lib. 4, c. 11. significatum est, vel simpliciter enuntiantis, vel etiam imperantis. Dicitur autem proprie verbum in Secunda conclusio quod, licet omnn IntelDeo, secundum quod verbum significat conceptum llgere In nobis sit dicere, non lamcn In Deo, intellectus, d — Hæc ille. In hunc mmisuiii quod qmrciiiriqiie persona Intel· Eamdem similiter distinctionem, quoad tria mem­ llglt. eadem peranna proprie dicit. bra, ponit, 1. Sentent., dist. 27, q. 2, art. 1. Dicit enim quod α triplex verbum invenitur in nobis : Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, de scilicet cordis, et vocis, et quod halæl imaginem Veritate, q. 4, art. 2, ad 5··. < In nobis, inquit, vocis. Primo modo dictum verbum, scilicet cordis, dicere non solum significat intelligere, «ed intelli­ illud a quibusdam appellatur verbum rei, quia e»t gent cum hoc quod est ex se exprimera aliquam con­ immediata similitudo rei ; a Damasceno ( I. de Fid. ceptionem ; nec aliter possumus intelligere, nisi Orth., cap. 13) autem vacatur naturalis intellectus hujusmodi conceptionem exprimendo; et ideo omne motus, velut lux ejus ct splendor; ab Augustino intelligere in nobis, proprie loquendo, est dicere. autem (9. de Trin., cap. 10) dicitur verbum animo Sed Deus potest intelligere sine hoc quod aliquid ex impressum. .Sed verbum secundo modo dictum, ipso procedat secundum rem, quia in eo idem est scilicet quod est in corporali actione per motum lin- intelligens et intellectum et intelligere; quod in guæ et aliorum instrumentorum corporalium, dici- nobis non accidit. Et ideo non omne intelligere in turque verbum vocis, appellatur a Damasceno nun­ Deo, proprie loquendo, dicitur dicere. > — Hæc tius intelligentiæ ; et ab Augustino, verbum cum ille. — Et intendit quod dicere includit intelligere, syllabis pronuntiatum. Verbum autem tertio modo et cum hoc relationem originis, et ideo soli Patri dictum, scilicet quod est in imaginatione, quando convenit dicere. quis imaginatur voces quibus conceptum intellectus Eundem conclusionem ponit, 1 p., q. 34, art. 1, proferre valeat, vocatur verbum speciei et vocis; et ad 3™. < Intelligere, inquit, et dicere differunt. a Damasceno dicitur verbum in corde enuntiatum; Nam intelligere importat solam habitudinem intelet ab Augustino, verbum cum syllabis cogitatum, n ligenlisad rem intellectam· in qua nulla ratio origi­ Dicit etiam quod « in operationibus intellectus est nis importatur. Sed dicere importat principaliter quidam gradus. Primo enim est simplex intuitus habitudinem ad verbuin conceptum ; nihil enim aliud intellectus in cognitione intelligibilis; et hoc non­ est dicere quam proferre verbum. Et mediante verbo, dum habet rationem verbi. Secundo est ibi ordinatio iui|H.rtat habitudinem ad rem intellectam, quæ in (a) illius intelligibilis ad manifestationem vel alterius, verbo prolato manifestatur intelligent! (6). Et sic secundum quod aliquis loquitur alteri, vel sui ipsius, sola |>ersoiia quæ profert verbum, est dicens in divi­ secundum quod aliquis loquitur sibiipsi ; et hoc nis; cum tamen singula personarum sit intellecta et primo accipit rationem verbi. Unde verbum nihil intelligens, et per consequens verbo dicta. > — Hæc aliud dicit (piam quamdam emanationem ab intelle­ ille. ctu per modum manifestantis. Et quia ]>otest esse duplex veri intuitus, vel scilicet veri simpliciter, Tertia conclusio esi quod In divinis est \erbum vel ulterius secundum quod verum extenditur in quod producitur per actum Intellectus paterni. Iwntnn et conveniens, et hæcesl perfecta appreheiisio; ideo est duplex verbum : scilicet verbum rei prolatæ Ista conclusio sequitur ex praedicta; quam etiam quæ placet, quod spirat amorem, cl hoc est verbum ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 9, art. 5 : perfectum; et verbum rei qurodisplicet; unde Augu­ «t De ratione, inquit, ejus quod est intelligere, est stinus dicit quod verbum dicitur in animo impres­ quod sit intelligens et intellectum. Illud autem quod sum, quamvis res ipsa displiceat, aut non placeat >. est perse intellectum, non est res illa cujus notitia — Hæc ille. — Sciendum tamen quod in articulo ]>er intellectum habetur, cum illa quandoque sit sequenti, videtur ponere quod species intelligibilis intellecta in potentia tantum, et sit extra intelligensit verbum; in quo videtur praedictis contradicere. lem . sicut cum homo intelligit l'es materiales, ut Sed bene consideranti, patet quod non contradicit, i animal, vel lapidem, aut aliquid hujusmodi; cum Non enim intelligit quod verbum sit sjiecies actui tamen oporteat quod intellectum sit in intelligente, praevia, et quæ consideratur ut principium actus sitque unum cum ipso. Neque etiam intellectum intelligendi ; sed loquitur de specie concepta in per se est similitudo rei intellect©, per quam infor­ intellectu, et ordinata ad manifestationem, vel ad matur intellectus ad intelligendum. Intellectus enim se, vel ad alterum. non potest intelligere. nisi secundum quod fit actu Sit eigo prima conclusio hujus articuli : quod verbum intellectus nostri non est actus intelligendi. (a) i/i. — Om. Pr. nec species actui praevia; sed conceptio, ad quam ^6) miclligenti. intelligent Pr. tIBHI I. SENTENTIA HUM lier hanc similitudinem; sicut nec aliquid aliud potest operari secundum quod est in plentia, set secundum quod Iit actu per aliquam formam, iiæi igitur similitudo se habet in inlelligendo sicut intelligrndi principium, ut calor est principium calefa­ ctionis, non ul intelligendi terminus. Hoc ergo e>l primo et per se intellectum, quod intellectus in seipso concipit de re intellecta, sive illud sit diffini­ tio, sive aliqua enuntiatio, secundum quod ponuntur duæ operationes intellectus, 3. de Anima (t. c. 21). Hoc autem sic ab intellectu conceptum, dicitur ver­ bum interius. Huc enim est quod significatur per vocem. Non enim vox exterior significat ipsum intel­ lectum, aut formam ipsius intelligibilem, aut ipsum intelligere, sed conceptum intellectus, quo mediante significat rem; ut cum dico, homo, vel, homo est animal. Et quantum ad hoc, non differt utrum inlellectus intelligat se, vel intelligat (i) aliud a se. Sicut enim cum intclligit aliud a se, format conceptum illius rei, quod voce significatur; ita, cum intelligil seipsurn, format conceptum sui, quod etiam voce palest exprimere. Cum igitur in Deo sit intelligere, el inlelligendo seipsum intelligat omnia alia, oportet quod in ipso pnalur esse conceptio intellectus, quæ est absolute de ratione ejus quod est intelligere. Si autem possemus comprehendere intelligere divinum, , quid et quomodo est, sicut comprehendimus intel­ ligere nostrum, non esset supra rationem conceptio | verbi divini, sicul neque conceptio verbi humani. Possumus tamen scire quid non sit, el quomodo non sit illud intelligere; per quod possumus scire differentiam verbi concepti a Deo, et verbi concepti j ab intellectu nostro. Scimus enim primo, quod in Deu est unum tantum intelligere, non multiplex ' sicul in nubis. Aliud est enim intelligere nostrum, quo intelligimus lapidem, el quo inlelligiinus plan- I lam; sed unum est Dei intelligere, quo Deus inlclligit se et alia amnia. El ideo intellectus noster con­ cipit mulla verba; sed verbum conceptum a Deo, est unum lanium. Iterum, intellectus noster imper­ fecte plerumque intclligit el seipsum el alia ; intelli­ gere autem divinum non ptest esse imperfectum. Unde divinum verbum esi perfectum, perfecte omnia repraesentans ; verbum autem nostrum frequenter Cst imperfectum. Iterum, in intellectu nostro aliud est intelligere, aliud est esse; el ideo verbum con­ ceptum in intellectu nostro, cum procedat ab intel­ lectu in quantum esi intelligent, non unitur ei in natura, sed solum in (6) intelligere. Intelligere autem Dei est esse ejus; unde verbum quod procedit ab eo in quantum esi intelligent, procedit ab eo in quantum est exsistens; et propter hoc verbum con­ ceptum habet eamdem essentiam el naturam quam intellectus concipiens. El quia quod recipit naturam (3) u ifl inUHif/tif — Om Pi (€) |h. - Om. Pr. I in rebus viventibus, dicitur genitum el illius, ver bum divinum dicitur genitus el Filius. Verbum autem nostrum non potest dici genitum ab intellectu nostro, nec eju> filius, nisi metaphorice. Sic ergo relinquitur qu0d cum verbum intellectus nostri ab intellectu differat in duobus, scilicet in hoc quod eat ab eu, et est alterius naturæ, subtracta a Verbo I divino naturæ differentia, ut ostensum est, relin­ quitur quod sil differentia secundum hoc solum quod est (x) ab alio. » — Hæc ille in forma. Quarta conclusio est quod, liret verbum In divi­ nis possit sumi essentialiter, tamen, proprie loquendo, esi nomen personale et non essen­ tiale. Prima pars patet. Nam verbum, sive dicatur ope­ ratio intelligendi, vel ipsa species, aut conceptus intellectus, sine utroque istorum impossibile est aliquem intelligere; utrumque enim istorum est id quoquis formaliter intelligil. El ideo impossibile est quod, hoc modo accipiendo verbum, aliquis forma­ liter intelligat nisi verbo intellectus sui, quod sil ejus operatio, vel ratio operationis, ad eam se habens sicut medium cognoscendi. Unde, cum Pater inlel­ ligat, si non esset in divinis verbum nisi personale quod esi Filius, oporteret quod Paler intelligeret Filio quasi formaliter; quod est inconveniens. El ideo oportet dicere quod verbum in divinis dupliciter accipitur, scilicet : essentialiter, et personaliter; sicul el amor, quod est proprium nomen Spiritus Sancti, α Cum enim verbum cordis sit (C) similitudo ipsius rei intellecta?, prout est concepta in intellectu, et ordinata ad manifestationem, vel ad se, vel ad alium; ita species in divinis potest accipi dupliciter: vel Mfcundum quod dicit illud quo aliquid formaliter in divinis intelligitur; el sic, cum ipsa essentia per seipsam intelligatur et manifestetur, ipsa essentia erit verbum ;etsic verbum et intellectus et id cujusest ver­ bum, non differunt ibi nisi secundum rationem,sicut in divinis non differt quo intelligiturel quoti inlelligilur el quod intelligil; vel secundum quod conceptus, vel Species nominat aliquid distinctum ab eo realiter cujus similitudinem gerit, el sic verbum dicitur personaliter, el convenit Filio, in quo manifeslalur Paler, sicut principium in eo quod est a principio per modum intellectus procedens. » — Hæc sunt verba in forma sancti l'homæ, 1. Sentent., dist. 27, q. 2, art.,2, qu 1. Elsie palet prima pars con­ ci usionis. Sed secunda para probatur sic, per eumdem, in de Veritate, q. 4, art. 2 : <1 Verbum intellectus in nobis duo habet, scilicet, quôd est intellectum, el quod est ab alio expressum. Si ergo secundum I (3) e*t. — Om. Pr. (C) sit. — quod ejl Pr. DISTINCTIO XXVII. - QÜÆSTIO II 245 ιι tri usque similitudinem verburn dicatur in divinis, seipMHn videam. Et ita etiam, quamvis Pater seipsum tune ιιηιι solum importabitur jær nomen verbi pro­ videat in se ct nmnia alia, tamen omnia potent cessus rationis, sed etiam rei. Si autrui secundum videre in Filio, el seipsum; sicut et seipsum videre Minilitudinrm alterius lanium, scilicet quod eM [iote>t in creatura, in quantum ipsum creatura intellectum; sic ho< nomen, verbum, in divinis non represents, quamvis imperfecte. » Verba sunt importabit processum realem, sed rationis tantum; ' sancti Thoma, 1. Sentent., dist. 27, q. 2, art. 2, sicut et Ime nomen, intellectum. Sed huc non eril q* i. ad 4··. secundum propriam sui acceptionem ; quia, si aliquid eonirn quæ sunt de ratione alicujus aufera­ Quinta conclusio r*»i quod Verbum «licit respe­ tur, jam non eril propria acceptio. Undo, si verbum ctum nd creaturas, non ex -un proprietate per­ proprie accipiatur in divinis, non dicitur nisi per­ sonali. sed rathme essentiæ, quæ Includitur In significato personæ· sonaliter; si autem accipiatur communiter, poterit etiam dici essentialiter. Sed quia tamen nominibus est utendum ut plures, quia (a), secundum Philo­ Hanc ponit sanctus Doctor, ! p., q. 34, art. 3, sophum, usus est maxime aunidandns in significa­ ad 1°" : « In nomine, inquit, personæ importatur tionibus nominum; et quia omnes Sanati utuntur natura oblique; nam persona est rationalis nature communiter nomine verbi, prout persmaliter dici­ individua substantia. In nomine igitur divinæ per­ tur; ideo hoc magis dicendum esi, quod personaliter sonæ, quantum ad relationem, non importatur dicatur, n — Hæc ille. — Idem ponit, I p., q. 34. respectus ad creaturas; sed importatur in eo quod art. 1. Ait enim : « Ipse conceptus cordis, de ratione pertinet ad naturam. Sicut enim proprium est Filio sua habet quod nb alio procédai, scilicet a notitia quod sit Filius, ita proprium est ei quod sit genitus concipientis. Unde verbum, secundum quod proprie Ileus, vel genitus Creator. Et per hunc modum im­ dicitur in divinis, significat aliquid ab alio proce­ portatur relatio ad creaturam in nomine Verbi. > — dens; quod perlinet ad rationem nominum |mtmh Hæc ille. naliuin in divinis, eo quod divinæ personæ distin­ El, de Veritate, q. 4, art. 5, dicit : « Hoc nomen. guuntur secundum originem. Unde oportet quod Verbum, imponitur ad rignificandiim aliquid abso­ nomen verbi, secundum quod proprie dicitur in di\ i- lutum cum respectu adjuncto; est enim Verbum nis, non accipiatur essentialiter, sed personalitei idem quod sipientia genita, ul dicit Augustinus tantum, λ — Hæc ille. (7. de Trinitate, cap. 2). Nec ob hoc impeditur Et si arguatur quod verbum non sit proprie quid quin Verbum personaliter dicatur, quia, sicut per­ peisonale. quia per verbum Paler formaliter intel­ sonaliter dicitur Pater, ita et Deus generans, vel ligil, sed per Filium non formaliter intclligit, ergo Deus genitus. Contingit autem ut aliqua res al>soFilius non proprie est verbum ; — respondetur quod luta ad plura possit habere respectum; et inde est ubi verbum est alterius essentiæ a dicente, major quod nomen illud quod imponitur ad significandum est vera; tunc enim intellectus dicens,aliquid polot aliquid absolutum, ad quod sequitur aliquis respe­ linlære formaliter a verlro. Sed ubi dicens communi­ ctus, potest a. — Hæc ille. — Sed quia illa quæ dicit in Summo, et in Questionibus disputatis, melius dicta videntur, ideo dico sicut prius. Sexta conclusio est quod, Meut Verbum, ni capia­ tur proprie, dicitur personaliter in divinis de solo Filio, ita cl Imago. corporeis, maxime videtur esse figura; videmus enim quod diversorum animalium secundum spe­ ciem, sunt diversa? figure, non autem diversi colo­ res. Unde, si depingatur color alicujus rei in pariete, non dicitur esse imago, nisi depingatur figura. Sed nec ipsa similitudo speciei vel figure sufficit ad rationem imaginis, sed requiritur originis vera ratio; quia, ut dicit Augustinus, 83. Quæ.stionum (q. 74), unum ovum non est imago alterius, quia non est de hoc (a) expressum. Ad hoc autem quod aliquid sit vere imago, requiritur quod ab alio procedat simile ei in specie, vel saltem in signo speciei. Ea vero quæ processionem sive originem important, perso­ nalia sunt. Unde Imago est nomen personale. » — Hæc ille. Sed quod solum conveniat Filio, probat, ibidem, ari. 2, dicens : α Quamvis Spiritus Sanctus sua pro­ cessione accipiat naturam Patris, sicut Filius, non tamen dicitur natus; ita etiam, licet accipiat similem speciem Patris, non dicitur imago. Quia Filius pro­ redit ut verbum, de cujus ratione est similitudo speciei ad aliud a quo procedit ; non autem de ratione amoris, quamquam hoc conveniat amori qui est Spiritus Sanctus, in quantum est amor divinus, u — Hæc ille. Et hæc de primo articulo. ARTICULUS II. MOVENTUR OBJECTIONES A. — OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum, restat arguere contra conclusiones. El quidem contra primam conclusionem arguil Aureolus, prima quæstione (ari. 1) nonæ distin­ ctionis hujus primi, Primo sic. Nulla forma exsistens subjective in intellectu vel phantasmate, ponenda est, ad quam aspiciat intellectus, cujus productio appelletur dictio. Ergo tota positio, et omnia quæ dicta sunt de ipso verbo, falsa sunt. Consequentia nota est. Sed ante­ cedens probatur : Primo, quia forma quam experimur nos aspicere, dum intelligiiuus rosam simpliciter, aut florem, non est aliquid reale inhærens alicui, vel subsistens; sed est ipeamel res habens esse intentionale conspicuum el apparens. Quod probatur : Nulla enim forma sim­ pliciter non singularis, nec limitata, potest esse inhærens intellectui vel phantasmati, nec esse subI sistens; si enim hoc detur, cum forma simpliciter Quod enim Imago dicatur personaliter in divinis, probat sanctus Doctor, 1 p., q. 35, art. 1 : « De ratione, inquit, imaginis est similitudo. Non tamen quæcnmque similitudo sufficit ad rationem imaginis; sed similitudo quæ est in specie rei, vel saltem in aliquo signo speciei. Signum autem speciei in rebus I (a) de hoc. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVII, — QUÆSTIO II. 247 infinita sit, et adæquans omnia individua, sequere­ Iitateui rerum ponere sine causa; frustra enim fil tur quod esset aliqua res infinita, inhærens intellectui per plura» quod potest fleri per pauciora. Sed nulla vel phantasmati, vel subsistens, pneter primani for­ necessitas ducit ad ponendum talem formam. Non mam quæ <>t Deus; quod est omnino impossibile. enim oportet eam ponere ad terminandum actum Sed constat quod rosa ista quam aspicit intellectus, intellectus; quia non terminat eum ultimate, cum et forma ista specularis quæ terminat mentis intui­ per eam transeat super rem extra ; alioquin res extra tum, ista non est natura singularis, sed natura sim­ non cognosceretur a nobis. Nec oportet eam ponere, pliciter, et quidditas tota; concipiendo enim hami- I ut, mediante ipsa, res clarius cognoscatur; sufficit nem vel rosam, non terminamus aspectum ad hanc enim ad claram notitiam, potentia, el actus, et simi­ rosam vel illam, ad hominem istum vel illum, sed litudo medians inter potentiam et actum ; inter actum ad rosam vel hominem simpliciter. Ergo ista forma vero et objectum non est neeesse aliquam formam specularis, vel idolnm, vel conceptus, non potest mediare ; quinimmo, imperfectior esset notitia, sicut esse aliquid reale inhærons intellectui vel phanta­ patet in visione sensitiva, quæ perfectior est dum smati, nec esse aliquid subsistens. attingit immediate objectum, quam dum attingit Secundo sic probatur eadem propositio pro ante­ mediante speculo, aut aliquo speculari. Ergo, si talis cedente assumpta. Nulla forma non singularis habet forma ponatur, erit al>>que omni causa et ratione; subjectum singulare, cum accidentia individuentur ct per consequens, vanum est cam ponere, el super­ in subjectis. Sed forma ista specularis, quam intel­ fluum in natura. lectus aspicit, non <»sl singularis, immo est forma Sexto sic. Minus indiget reali termino operatio simpliciter; rosam enim simpliciter intuemur, non intellectus, quam operatio sensitiva. Sed operatio hanc vel illam rosam. Ergo, si est subjective in intel­ sensitiva non indiget reali termino; immo terminalectu, non erit intellectus aliquid singulare, sed lur frequenter ad rem ipsam positam in esse appa­ anima simpliciter; et per consequens erit unus renti, sive in esse intentional·, sicut Philosophus intellectus in omnibus, el redibit error Commenta­ innuit, 2. Cudi el Mundi. I bi Commentator dicit, commento 100, quod < circulatio quæ apparet in toris. Tertio sic ad idem. Illam rosam quam intellectus luna, forsitan videtur alicui visio sine veritate; el speculantor aspicit, de singularibus prædicat, el non debet aliquis dicere quod sit visio tantum, quo­ «licii verilicari; dicit enim de rosa visa, quod est niam si esset visio, appareret sicut apparet ex sectione rosa quam ante concepit Sed constat quod nulla res pyramidis visus ad corpus luna? in mense, in augexsudons in intellectu vel phantasmate, vere enun­ uientationeet diminutione. Videmus enim (a) lineam. tiatur de rosis exsistentibus extra, cum sit quoddam quæ fit in sectione earum, aliquando convexam, accidens realiter distinctum ab omnibus individuis aliquando profundam ». Vult dicere Commentator, qua? sunt extra. Ergo rosa ista quam aspicit intelle­ quod de mente Aristotelis est illam figuram, secun­ ctus tanquam formam specularem, non est aliquid dum quam luna apparet aliquando circularis, ali­ reale in intellectu vel phantasmate exsistens sub­ quando media, non esse in rerum natura, sed tan­ tummodo apparere. Et breviter, qui negat quin actus jectivo. Quarto sir ad idem. Si sil aliqua forma specularis visioni' possit ad apparentiam terminari, confiteri realiter inhærens intellectui, ad quam terminetur cogitur cjucmI omnia quæ videntur, vera sunt; contra aspectus intellectus ’ aut in illa ultimate quiescit ; quos disputat Aristoteles, L Metaphysics (t. c. 9), aut per illam ad res extra procedit. Sed non potest quod contradictoria essent vera, cum uni videatur dari primum : quia tunc scientia? non essent de sic, et alteri aliter. Relinquitur ergo quod actus rebus, sed de talibus idolis; quod omnino est ficti­ intellectus non terminetur ad formam specularem, reale. sed ad rem extra, habentem lium el absurdum. Nec secundum |»otest dari. Tum habentem quia est contra experientiam ; non enim experimur esse intentionnle. Septimo sic. Opinio fuit Avem pace, ut patet nos aspicere formam rosæ, el peream ulterius ferri in rosam. Tum quia prunum objectum intellectus 3. de Anima, commento 18, et commento 29, quod esset aliquid exsistens intra (a) intellectum. cl non intentiones imaginata? recipiuntur in phantasmate, extra; et eodem modo primum objectum habitus ita quod forma illa erat subjective in phantasmatibus. scientific!, et actus ejus, qui est scire (C), e^sel quae­ Sed illa forma intellecta, non est nisi forma specula­ dam forma specularis accidentalis; et rediret quan­ ris, quam mentis intuitu speculamur. Ergo isti qui tum ad hoc error Platonis, dicentis quod intellectus ponunt formam hiyusinodi specularem esse forsitan aspicit ad exemplar, et non ad res ipsas. Ergo impos­ subjective in phantasmatibus, sequuntur phantasiam \vempace, qui expresse contradicit Philosopho, ut sibile est quod talis forma specularis ponatur. Hæc sunt verba Quinto sic ad idem. Non est philosophicum plura- dicit ibidem Commentator. Aunxdi in forma, ibidem fal mira, — infra Pr, (6) teire — quietcere Pr. (a) enim. — Om Pr. 248 LIBRI I SENTENTIA II I’M Secundo. Quia principium productivum verbi, aut est sola species, aut est species cum intellectione confusa. Non species sola : quia terminus productio­ nis non est perfectior principio productivo ;-sed ver­ bum est perfectius specie intelligibili, eo quod per­ fectius rem repraesentat ; ergo principium ejus pro­ ductivum non potest esse sola species. Similiter nec speciescum intellectione confusa; quia, aul illa manent simul cum verbo producto, aut non. Non potest dici quod non manent simul : quia, cessante entitate principii activi ad enlitalcm verbi, cessaro! et agere; sed cessante agere et actione ante termi­ num actionis, impossibile est terminum es6o;urgo nullo modo esse! verbum simul, nisi cum eo esset intellectio confusa el species, si hæc sint ejus prin­ cipia productiva. Hoc autem esse non potest : quia verbum non est sine notitia expressa ; sed notitia confusa non stat eum notitia perfecta; igitur, etc. Tertio sic. Sicut contingit intelligere prius aliquam rem confuse el imperfecte, deinde perfectius el expresse, ita contingit nos prius diligere rem aliquam imperfecte, et postea perfectius. Sed nullus ponit in voluntate, pr.eleractum diligendi, aliquam formam II. Argumenta Durandi, et Petri de Palude. productam; nec facile esset eam lingere. Ergo nec — Secundo loco contra eamdem conclusionem, præter actum inlelligendi, debet (piis ponere aliquam Durandus (dist. 27, q. 2) et Petrus de Palude formam productam. arguunt. Quarto. Per actum videndi, nihil constituitur Primo sic. Per operationem intra manentem, intra videntem. Eigo per artum intellectus, nihil nihil constituitur vel producitur. Sed intclligere el constituitur intra inlelligcnlein. Antecedens suppo­ dicere intellectuale, sunt operationes intra manen­ nitur. Probatur consequentia. Quia omnes opera­ tes. Ergo per cas nihil constituitur vel producitur. tiones extra transeuntes, quamvis aliquæ sint aliis Major patet, 9. Mctaphyticæ (t. c. 10), ubi Philo­ peilectiores, omnes tamen habent hoc commune, sophus ponit differentiam inter operationem intra quod per eas aliquid constituitur; ergo similiter, manentem, el illam quæ transit vel exit : quia |H»r omnes operationes intra manentes, debent habere transeuntem extra, semper aliquid constituitur, sed hoc commune, quod per nullam, aul per omnes, per intra manentem, nihil. Minor palet de se. aliquid producatur· Differentia enim secundum per­ Ergo, etc — Si dicatur quod Philosophus non fectum el imperfectum, non facit perse quod unum intendit simpliciter dicere quod per operationem Sit productivum, aliud non; sed facit quod produ­ intra manentem nihil omnino constituitur, sed quod ctum, si quod est, sit magis vel minus perfectum. Hilum |kt eam nihil extra constituatur, tamen intra Propter quod, si visus est imperfectior quam intel­ operantem bene constituitur aliquid, — non valet. lectus, non tamen propter hoc potest dici quod per Quia absurdum fuisset dicere illud circa quod nul­ nullum actum visus aliquid producatur, per actum lus potest dubitare; sed quod per operationem intra autem intellectus producatur aliquid, sed quod per manentem nihil extra constituatur, nullus unquam ulrumque nihil. dubitavit ; oportet enim quod operatio attingat suum Quinto. Formæ quæ sunt ejusdem generis propin­ productum; quod autem intra manet, non attingit qui, (pianto sunt perfectiores, tanto sunt magis illud quod est extra, igitur non fuit intentio Aristo­ activae. Sed species intelligibilis, ct verbum, si sit telis tantum dicere quod per operationem immanen­ forma ejusdem rei représentai!va, cujusmodi est tem nihil extra constituatur, sed quod peream nihil s|æcies, sunt ejusdem generis. Nulla enim ratio est, omnino constituitur, nec intra, nec extra. — Item, i nec ex parte subjecti, nec objecti, nec officii, quod textus contradicit huic expositioni. Dicit enim ibidem >inl alterius et alterius generis, quia utraque est in Philosophus, quod operatio mtea manens, ipsi est 1 eodem subjecto, ct habent idem objectum repræsenfinis; et idem dicilur, I. Ethicorum (cap. I ). Sed lare. Ergo illa quæ est perfectior, erit magis activa. constat quod si peream constituitur aliquis terminus Sed verbum est perfectior forma quam species intel­ intra, ip«»a operatio non esset tinis, mn! potius re's ligibilis. Ergo si species intelligibilis cum intellectu producta per eam; operatio enim est propter rem agente est sufficiens productivum, non solum actus operatam. I inlelligendi confusi, sed etiam cujusdam formæquæ Ad istud etiam propositum probandum, * ilicei quod per actum intellectus non formatur aliquis con­ ceptus in mente, sed res intellecta punitur extra animam in quodam esse conspicuo, adducit mulla, in tertia distinctione hujus primi, q. 3; item, dist. 27, q. 2. Sed istis solutis quæ recitata sunt, patet responsio ad alia. Ulterio» arguit contra sanctum Doctorem, pro liando quoi contradicat sibi; quia scilicet unum ponit in Scripto, ct oppositum in Summa, in mate­ ria ista, scilicet de verbo. In Scripto enim ponit quod verbum dicitur in divinis essentialiter quando que,et jiersonaliler quandoque; in Summa vero, dicit quod semper tenetur personaliter, si proprie sumatur. Dicit etiam (dist. 27, q. 2, art. 3) se proluisse quod nulla species vel similitudo quæ est ratio inlclligendi, polol dici verbum. Tum quid' nomine verbi importatur relatio ad dicentem. Tum quia de ratione verbi est quod sil proles mentis, el ejus partus. Tum quia oportet quod gignatur de scientia nostra. DISTINCTIO XX VU est aliud ab intclligere, quæ (a) dicitur verbum; fortiori ratione ipsum verbum cum intellectu agente erit sufficiens principium productivum, non solum artus inlelligendi expressi, sed etiam ulterioris for­ mio, qua? non erit aliquod inlelligcre,sed verbum; et eodem modo istud secundum verbum erit produ­ cthum tertii; et sic in infinitum ; quod est inconve­ niens. Ergo intellectus agens cum specie non est pro­ ducti* um alicujus forma?, quæ non sit ipsum intel1 i gere. Si dicatur quod non oportet procedere in infinitum, quia verbum formatur ad hoc ut res expresse cogno­ scatur; et ideo, si perventum est ad perfectam cogni­ tionem rei, qua non potest perfectior haberi, c»ssat formatio verbi ; sicut cognitiones tendendo ad j>erf··· ctuin, non procedunt in infinitum; ideo nec for­ matio verbi; — hoc non valet. Quia, si contingit pervenire ad verbum perfectissimum, quo non sit dare perfectius, saltem hoc sequitur quod forma perfectior non erit æque activa, sicut forma minus perfecta ejusdem generis, immo ejusdem speciei: cum unum verbum minus perfectum, sit producti­ vum alterius verbi magis perfecti ; verbum autem perfectissimum, nullius potest esse productivum : nec perfectioris, quia non est dare perfectius perfe­ ctissimo; nec minus perfecti, quia frustra fieret ; nec æqualiter perfecti, quia superflueret. Igitur. Sexto. Quia cognoscere eamdem rem perfectius et minus perfecte, non differunt secundum speciem. Ergo nec repraesentare eam perfectius et minus perfecte, qualiter nec repnesentativa. Et sic species et verbum erunt ejusdem rationis. Septimo. Illud quod immediatius exprimitur a re aliqua, expressius eam repraesentat. Sed species intelligibilis, si qua sit in intellectu, vel illa quæ est in phantasia, immediatius exprimitur a re intellecta quam verbum, secundum te. Igitur ipsa expressius repraesentat rem quam verbum ; el |»or consequens sufficit ad expressiorem cognitionem rei ; nec propter hanc oportet ponere verbum, propter quod tamen solum ponitur. Octavo. Quia sequitur, secundum te, quod ver­ bum quandoque formetur ad habendam cognitionem minus perfectam. Quia, secundum le, beati videntes divinam essentiam, non formant verbum syllogisti­ cum de eo propter quod assent iant alicui enuncia­ tion! ile qua contingat eos dubitare; quia, quantum ad ea quæ vident in Deo, non contingit eos dubitare; nec formant verbum de eo per quod videant clare quæ prius videbant obscure; quia in visione læata non est processus de confuso ad clarum et perfe­ ctum; nec ul videant aliquam rationem quam prius non videbant. quia a principio unusquisque videt visione beata, quæ visurus est in |M»rpetuuni. sed formant verbum, ut illa quæ vident simul, tamen (a) çur. — icd Pr. - QUÆSTIO I î. 240 perfecte el sub distinctis rationibus, ut sunt attri­ buta divina, possint divisim considerare, conside­ rando unum, non considerando aliud; secundum quem modum l>cali videntes Deum, quidam laudant eum ut sapientiam, quidam ut justitiam, et sic de aliis attributis; quod non possent facere per solam visionem beatam, per quarn simul videant ct distin­ cte ornnia attributa divina. Constat autem quod illa cognitio per quam consideramus tantum unum attributum divinum, est imperfectior quarncognitio beate, per quam consideramus simul, et nihilomi­ nus |M*rfecte ct distincte, omnia attribute ; et tamen per illam oporteret formare verbum, secundum te. Ergo verbum necessario formatur ad habendum cognitionem imperfectiorem; quod est contra le. Nono. Verbum, secundum te, est objectum intel­ lectu* non principale, sed sicut forma specularis, vel imago représentât i va principalis objecti. Sed hoc non videtur verum propter tria. — Primum est : Quia illud quod esi primo cognitum el ratio cogno­ scendi alterum, tale videtur esse magis cognitum, vel saltern non minus, quam illud quod repræsentelur et cognoscitur per ipsum ; et istud apparet in exemplo quod adducitur de forma speculari ct ima­ gine. Sed verbum, si sit talis forma qualem tu ponis, non est magis cognitum quam res principaliter intel­ lecta ; immo minus; quin potius, totaliter ignora­ tum. Ergo verbum non est in nobis quasi forma specularis, vel imago objecta intellectui, et princi­ piis objecti repraesentati va. Minor patet : quia omnes experimur cognoscere rem quæ est principale objectum, puta hominem esse animal rationale mor­ tale, qua.· dicitur esse cognitio per verbum ; sed quod in nobis sit aliqua forma per quarn et in qua, sicut per imaginem, cognoscimus hominem esse animal rationale mortale, nullus experitur, immo de hoc dubitamus et quærimus; net* unquam dare inveni­ mus — Secundum est : Quia non experimur quod intellectus noster, nec se, nec suos actus aul habitus aut species, si quas habeat, nec aliqua nlia quæ ponuntur in ipso subjective, potest cognoscere, nisi per actum reflexum. Si enim per actum rectum cognosceret aliquod illorum quæ sunt in ipso subje­ ctive, intelligeret seipsuin actu recto; quia alia intueretur in se; quod est falsum. Si ergo verbum est aliqua forma exsistens in intellectu, impossibile est quod ipsa sit aliquo modo objectum intellectus secundum actum rectum; cujus oppositum tu dicis. — Tertium est : Quia in voluntate non est aliqua forma, quæ sil primo dilecte, et ratio diligendi alte­ rum. Ergo in intellectu non est aliqua forma, quæ sit primo intellecta, el ratio inlelligendi alia. Conse­ quentia palet, ul prius. Declino sic. Quia si verbum sil forma expresse repnesentativa, perfecte sequitur quod de quocum­ que formamus verbum, habemus completam et per­ fectam similitudinem. Consequens est falsum, ul 250 LIBRI 1. SENTENTIARUM pakt de Den cl de subtantiis separatis, de quibus hic non habemus completam el perfectam cognitio­ nem. l’ndrclmo. Quia μ verbum esset illud quod primo intellectus intuetur, tunc, cum possit formari verbum de omni eo quod intelligitur, anima conjuncta pote­ rit formare verbum de actu suo, et de se, et suo habitu; et sequitur, cum in veri», secundum te, intelligatur directe illud cujus est verbum, quod omnia illa possent inlelligi actu recto. Duodecimo. Quin in divinis ex tota el perfecta notitia Patris gignitur Verbum, el non ad habendam perfectam notitiam. Ergo, cum propter nihil aliud ponitur talis forma specularis quam dicis verbum, nisi ad habendam perfectam cognitionem objecti, sequitur quod propter hoc poni non debet. Decimotvrlio. Nihil |»test cognosci actu recto, nisi quod est directe objectum potentiæ. Sed non est directe objectum intellectus conjuncti, nisi aliquid sensibile. Ergo nihil quod est in intellectu, cognos­ citur actu recto. aut tanquam per causam et principium productivum. Si primo modo, tunc verbum non staret simul cum cognitione, sicut terminus motus non stat cum motu. Si secundo modo, tunc eflectus esset perfe­ ctior sua causa. Tertio sic. Omne quod est in intellectu fonnaliter, est species actui pravi a, aut actus intelligendi, aut habitus. Cum ergo verbum non sil habitus, nec species inlclligibilis, restat quod sit actus intelli­ gendi, et non aliquid distinctum ab illo. IV. Argumenta Scoti. — Quarto loco, contra eamdem conclusionem arguit Scotus (apud Aureo­ lum, dist. 27, q. 2, art. I), probando quod verbum non sit aliud quam actus intelligendi. Primo sic. Illud maxime habet rationem verbi, quo posito quod sit verbum, maxime salvantur omnia veri» (a) Augustini. Sed veri» sua maxime salvantur, si ponatur quod verbum sit intellectio actualis, et actus intelligendi. Ait enim, 15. de Tri­ nitate, cap. 16, quod cogitatio (6) nostra perve­ niens ad id quod scimus, ac deinde formata, III. Argumenta Gerardi de Carmelo. — verbum nostrum est; et cap. 12, dicit quod visio Tertio loco, contra eamdem conclusionem arguit cognitionis quæ oritur ex scientia, est verbum Gerardus de Carmelo, 6° Quodlibeto, probando nostrum, quod nullius est linguæ, et (γ) similli­ quod verbum non sit aliquid productum per actum mum rei notx ; el in sermone de Nativitate beati intelligendi. Joannis Baptistas, dicit quod vox est signum verbi, Primo. Quia quandocumque alicujus operationis verbum vero ipsa cognitio; el in libro de Cognitione est prater operationem aliquis terminus operatus veræ vita, dicit qiiod nihil aliud est Filius vel Ver­ per eam, ille est melior el jierfectior tali operatione, bum Dei, quam cognitio, vel ars, vel sapientia ejus; I. Ethicorum (cap. 1), et 0, Metaphyiicæ (l. c. 16). el 9. de Trinitate, cap. 5, dicit quod mens memi­ Sed optimum eorum quæ in nobis sunt, est perfe­ nit sui, intelligit se, et diligit se; et subdit quod si cta operatio intellectus secundum sapientiam, 10. hoc cernimus, cernimus Trinitatem ; et fere ubique Ethicorum ; quin in eo ponitur felicitas. Igitur per­ videtur dicere quod notitia actualis sit verbum. Ergo fecta intellectio non halæt aliquem terminum oj)c- hoc est tenendum. ralum per eam. — Confirmatur. Quia visio Dei est Secundo. Quia Anselmus dicit. .Vonol. 33, quod omnium actuum nostrorum ac desideriorum tinis; mens rationalis cum se cogitando intelligit, habet sed si verbum esset terminus per visionem produ­ secum imaginem suam ex se natam, id est, cogni­ ctus, vi simul cognos­ cap. 13, dicit quod verbum est naturalis motus ceretur perfecte per verbum, el imperfecte per illam intellectus, secundum quem movetur, et intelli­ cognitionem — Nec |»UM dari primum : — Tum git, ct cogitat, velut lux ejus, ens, et splendor; primo, quia tunc pro nihilo poneretur verbum. verbum rursus est quod non ore profertur, sed in Nam per cognitionem perfectam res perfecte cognos­ corde enuntiatur. Sed hæc non possunt salvari, citur; modo cognitio facta praced it verbum ; nec ad nisi ponatur quod verbum est actus intelligendi. perfecte cognoscendum rem requiritur aliquid aliud, Quarto. Nam conditiones quas Augustinus enu­ nisi cognitio perfecta illius. — Tum secundo, quia merat de veri», non possunt convenire nisi actui si verbum sequitur cognitionem perfectam, erit intellectus. Igitur, etc. Antecedens patet. Nam processus in infinitum in cognitionibus perfectis; Augustinus |»nit quod verbum est aliquid exsistens quia omne verbum poterit esse principium perfecta in mente nostra, non quidem sine actuali cogni­ cognitionis, ct omnis cognitio perfecta terminatur ad verbum. — Turn tertio, quia : aut verbum pro­ ta) verba, — Om. Pr. ducitur cognitione perfecta, tanquam via el medio, (C) rogihiho. — rognilio Pr sicut terminus motus dicitur produci per motum ; (y) et. — eit Pr. DISTINCTIO XXVII. — QÜÆSTIO II. Done ; et quod nascitur de memoria, sive de objecto, vel scientia quæ manet in memoria relucente; et quod est formata cogitatio ab ea re quam scimus. Patet autem ista nulli posse proprie convenire, nisi actui intelligendi. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Gerardi de Carmelo. — Con­ tra secundam conclusionem arguit Gerardus de Car­ melo, 7*. Quodlibeto, quinque mediis. Primo sic. Actus ille quo totus Pater distinguitur a Verbo, non est intelligere, nec in suo formali intellectu includit ipsum. Sed Pater, actu toto quo producit Verbum, distinguitur ab eo. Ergo actus quo producitur Verbum, non est intelligere, nec inclu­ dit ipsum in suo formali intellectu. Major probatur. Quia actu intelligendi non distinguitur Pater a Filio, immo in hoc sunt unum; quia, sicut eorum esse est idem, ita sapere est unum, et unum intelligere, et una intelligentia, 7. de Trinitate, cap. 1 et 2; et etiamsi in illo actu quo distinguitur Pater a Filio, includeretur intelligere, cum ibi sit idem intelligere, sapere, et esse, tunc illo toto non distingueretur Pater a Filio, quia non per intelligere, quod esset aliquid actus; igitur intelligere non est de formali intellectu illius actus. Minor patet. Quia Pater, toto actu quo producit, cum sit indivisus et simplex, di­ stinguitur a Filio; unde Augustinus, 1. de Trinitate, cap. 4 : Pater genuit Filium, et ideo Filius non est qui (a) Pater, et ideo Filius genitus est, et ideo Pater non est Filius; et Damascenus, lib. i, cap. 8 et 10, dicit quod secundum omnia sunt unum Pater et Filius, præter ingenerationem et generationem. Ergo actus quo producitur Filius, non est intelligere ; nec intelligere est de ratione illius. Secundo sic. Illud quod de suo intellectu formali non dicit nisi puram relationem, non est intelligere formaliter; nam intelligere, vel intellectivum, non est de formali intellectu relativi; unde, quia per­ sona in divinis in suo formali significato includit relationem et absolutum, ideo non dicit puram rela­ tionem, sed aggregatum ex absoluto et relativo. Sed actus quo producitur Verbum, dicit puram relatio­ nem in divinis; unde Magister, 1. Sentent., dist. 5, dicit quod hoc est genuisse, quod paternitas ; et Damas­ cenus, lib. 1, cap. 10, dicit quod relatio non signifi­ cat substantial differentiam, sed modum exsistentia?, scilicet non significat absolutum, sed relationem. Igitur, cum intelligere sit absolutum, quia actus quo Deus fonnaliter beatificatur, et, secundum regu­ lam Augustini, in omnibus personis reperitur sim­ pliciter el non pluraliter, non est actus quo Verbum producitur, nec de ejus formali significato. Tertio. Actus quo producitur Verbum, non estactus (a) qui. — quia Pr. 251 qui dicat perfectionem simpliciter, quoniam melius est ipsam habere simpliciter quam non ipsam ; quia actus quo producitur Verbum, est relativum, quod non dicit perfectionem simpliciter, secundum Anselrnum, Monol., cap. 15; item, quia non est in omni­ bus personis, quibus non deest aliqua perfectio sim­ pliciter. Ergo intelligere non est actus quo producitur Verbum. Quarto. Actus quo producitur Verbum distincte et secundum rationem propriam, supposito per impossibile quod nulla esset possibilis creatura, esset in divinis. Sed actus intelligendi, sub propria et distincta ratione, et ut distinguitur ab actu volendi, non esset in divinis, supposito quod nulla esset possibilis creatura. Ergo actus quo producitur verbum, non est formaliter actus intelligendi. Quinio. Actus quo producitur Verbum, realiter distinguitur ab aliquo in divinis; quia generare, et spirare realiter distinguuntur in divinis, et paterni­ tas, el communis spiratio. Sed intelligere, a nullo realiter distinguitur, sicut nec essentia. Ergo actus intelligendi non estactusquo producitur Verbum, etc. II. Argumenta aliorum. — Secundo loco, contra eamdem conclusionem arguunt aliqui, quos Petrus de Palude, dist. 10, q. 3, recitat, probando quod intelligere et velle non sint productiones perso­ narum ; ex quo sequitur quod dicere non sit intelli­ gere, nec spirare sit velle. Primo sic. Quia productiones sunt actus notio­ nales, non essentiales. Sed intelligere et velle sunt actus essentiales, non autem notionales. Igitur. Secundo. Quia illæ operationes quæ æquaiiter competunt non producenti sicut producenti, non sunt productiones. Sei intelligere et velle, æquaiiter conveniunt Spiritui Sancto non producenti, sicut Patri et Filio producentibus. Igitur, etc. Tertio. Illæ quæ non differunt realiter in divinis» non sunt divinæ productiones. Sed intelligere el velle non differunt realiter. Igitur. III. Argumenta Aureoli. —Tertio loco, con­ tra eamdem conclusionem arguit Aureolus (dist. 9, q. 1, art. 1). Primo sic. Quandocumque aliqua sunt unum et idem, cuicumque competit unum, et alterum. Sed dicere, est proprium Patris in divinis; intelligere vero est commune tribue. Ergo intelligere non est idem quod dicere. — Et si dicatur quod immo dicere, est commune tribus, sed appropriatur Patri ; hoc est expresse contra mentem Augustini, qui dicit, 5. de Trinitate, cap. 6, quod Filius, in eo quod Verbum, relative dicitur, et refertur ad Patrem solum ; constat autem quod Verbum referturad dicentem ; ex quo patet quod soli Patri competit Verbum dicere in divinis. Secundo. Filius el Spiritus Sanctus vere inlelligunt in divinis ; sed non proferunt verbum in divi- 252 LIBRI I. SENTENTIARUM S 4. — Contra sextam conclusionem nis, net dicunt. Ergo intueri, vel intelligcre, non I est dicere. — Et quod isti dicunt quod Verbum est Argumenta Aureoli — Contra sextam con­ essentiale et commune tribus, appropriable tamen Filio, sicut amor Spiritui Sancto, et sapientia Filio, clusionem arguit (dist. 27. q. 2, art. 3), «licens line est expresse contra dicta Sanctorum. De omni quod ille modus stare non potest. Tum primo quia Spiritus Sanctus non procedit enim attributo quod est commune tribus et appro­ priatin'alicui personæ, verum est dicere quod pro­ nl amor, sed potius ut amans, in quodam esso donate dicatur in singulari dc tribus; verum est enim quod per vim amoris. Amans autem sic positus, gerit simi­ 1res personæ sunt unum lumen, una ars, una litudinem suiipsius, in quantum emittit et donat; sapientia ; et tamen Augustinus expresse negat, sicut verbum simile est (a) ei cujus est verbum. Tum seeuiKlo : quia saltem amor divinus, in 7. de Trinitate (cap. 2), quod Pater el Filius sint unum Verbum, sed solus Filius est Verbum ; ergo quantum hujusmodi, similis est ei a quo procedit, nec Verbum est commune tribus; nec intelligere el secundum istos; et per consequens Spiritus Sanctu*·, in quantum hujusmodi, erit imago. dicere Verbum, idem important. Tum tertio : quia isti dixerunt alibi, quod ex hoc quod aliquis rem aliquam amat, provenit quædam § 3. — Contra quintam conclusionem impressio rei amata1 in allectu amantis, secundum Argumenta Aureoli. — Contra quintam con­ (piam amatum dicitur esse in amante, sicut intelle­ clusionem arguit Aureolus (dist. 27, q. 2, ari. 3), ctum in intelligente; talis autem impressio repré­ probando quod Verbum, per suam proprietatem, sentât Spiritum Sanctum (X) ; ergo habuerunt singulari modo connotet creaturam, quo nec essen­ dicere consequenter quod Spiritus Sanctus est simi­ tia connotat, nec aliqua persona. litudo rei amatæ, et ita imago. Primo sic. Cui enim singulariter competit aliquid Tum qunrto : quia de ratione imaginis non vide­ connotare in obliquo, quod alteri non competii, tur esse quod sil originata ab eo cujus est imago; illud, secundum propriam rationem, connotat illud alias soli carpentarii, qui sciunt imagines sculpere, quod dat intelligi in obliquo. Sed manifestum est haberent imagines, nec essent imagines aliorum.— quod Verbum dat intelligi creaturam in obliquo ; Hæc ille. non enim Spiritus e>l Spiritus essentia*, et creature B. — SOLUTIONES omnis; proprie enim dicitur quod creatura dicun­ tur Verbo, et nullus dicit quoti dicantur Patre vel § 1. — Ad argumenta contra primam Spiritu Sancto. Ergo secundum suam proprietatem, CONCLUSIONEM Verbum connotat creaturas. Secundo ad idem. Omnis respectus qui debetur I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta Verbo ratione essenliæ, æque importatur per Filium Aureoli contra primam conclusionem, respondetur. Et sicut per Verbum, et eodem modo per rationem, AU primum negatur antecedens illud, pro cujus vel per quod cumque vocabulum exprimens perso­ probatione ista septem argumenta facta sunt. Tunc nam Filii. Sed Augustinus dicit, 83. Quccstionum, Ad primam probationem, conceditur quod si q. 63, exponens illud : in principio erat Verbum, loquatur de forma infinita et iliimilata secundum quod hoc loco Verbum melius (u) interpretatur, esse, nulla talis est inhærons intellectui, nec subsi­ ut significetur non solum ad Patrem respectus, stens, extra Deum, vel prater Deum; et tunc nega­ sed ad illa quae per Verbum facta sunt operativa tur minor. Non enim rosa quam inldligemlo aspici­ potentia» Igitur Verbum per suam propriam ratio­ mus, est illo modo infinita, aut il I i mi tata ; sed est ipsa nem, connotat creaturas. quidditas roso non subsistens, nec inhærens; vel est Tertio sic. Illud quod per suam propriam ratio­ ipse conceptus. quo mediante, aspectus intellectus nem non intelligitur siiie aliquoi videtur illud con­ terminatur ad quidditatein el naturam rose. Ipsa notare. Sed Verbum semper dicitur alicujus verbum, autem quidditas roso non esi infinita secundum esso, utpote creatura, vel alterius; unde Augustinus, 7. de aut iliimilata, aut ada*quans infinita individua serun Trinitate, cap. 3, dicit quod sicut verbum quod dum esse; nec. etiam conceptus rose; nullum enim nos proferimus, seipsum ostendit et (Ç) i/lud de istorum adæqual secundum e$se infinita individua. quo loquimur; sic Verbum Dei, per quod facta Si autem intelligntur major de forma infinita in sunt omnia, ostendit Patrem siruti est ; et eadem repraesentando, vel de infinita secundum rationem ratione, possumus nos dicere quod ostendat omnia. >Uii‘ speciei, sic negatur ; el minor conceditur· Igitur de ratione Verbi est ut connotet omnia dicta Conceptus enim rose repr.i'sentnl infinita indiviel per ipsum verbala, ut ita liceat loqui. — Hæc ille. (») — men* Pr. (€) attendit et. — movrt tn Pr (>| eut. — Om. Pr. (Ji irpr.» tentât S))iri(uni Snnctuni — repugnat Spiri· t»u Nancto Pr. DISTINCTIO XXVII. — QCÆST1O II. dua ejusdem speciei, quantum ad principia essen­ tialia; el forma illo modo infinita, potest inhærere intellectui. Ipsa etiern natura, seu quidditas rosa», ut intellecta in actu, potest dici quodammodo infi­ nita; quia ipsa intelligilur, non intelligendo illa quæ eam contrahunt ad hoc vel illud individuum. Sic autem est infinita, non quidem secundum esse quod limitatur ex receptione in illa natura ; sed est infinita secundum rationem suæ speciei. Si enim natura ros® esset subsistens, in nullo recepta, ipsa non limitaretur quantum ad rationem suæ speciei; limitatio enim, quantum ad hoc, provenit ex hoc quod recipitur in hoc vel in hoc; et ideo esset illo modo infinita. Licet ergo natura ros® non sit subsi­ stens, sed in singularibus recepta, quia tamen dum intelligilur abstrahitur ab illisqu® eam limitant, ipsa, in quantum intellecta, est infinita, immo quælibet forma universalis est isto modo infinita, ut expresse ponit sanctus Doctor, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, qu 2. Nec est inconveniens aliquid prater Deum esse infinitum isto modo, scilicet secundum rationem suæ speciei, ut ipse dicit ibi de gratia animæ Christi ; et, de formis naturaliter subsistenti­ bus, 1 p., q. 7, art. 2. Et sic jiatcl, quantum ad illam probationem, quid dicendum; prasertim cum dicit quod nulla forma infinita potest esse inhærens, vel prater Deum subsistens. Cum autem dicit quod nulla forma non singularis, etc., dicetur post. Ad secundum, negatur major. Dico enim quod forma illa quam vocat specularem, scilicet conce­ ptus quidditatis ros®, est forma singularis in exsi­ stendo, el individuata per subjectum; sed est uni­ versalis in repraesentando; nec ejus singularitas in exsistendo repugnat suæ intelligibilitati, cum sil immaterialis et a conditionibus materiæ separata, ut optime declarat sanctus Thomas, 1 p., q. 76, art. 2, ad 3um, el de Spiritualibus creaturis, art. 9, ad decimumquarlum argumentum. Scien­ dum tamen quod non dicit sanctus Doctor, quod intellectus solum aspiciat illum conceptum quem concipit, sed etiam rem extra per illuni. Res autem extra animam, quam intellectus directe aspicit, est ipsa natura exsistens in singulari. Ipsa autem natura est quidem individuata extra animam, per sui rece­ ptionem in aliquo ; sed est universalis, prout habet esse in intellectu, secundum quod ostendit sanctus Thomas, de Spiritualibus creaturis, art. 9, ad 6u,n : « Non est, inquit, differentia inter Aristotelem et Platonem, nisi in huc quod Plato posuit quod res quæ intelligilur, eodem modo habet esse extra ani­ mam quo modo eam intellectus intelhgit, id est, ut abstracta et communis; Aristoteles vero posuit rem qu® intelligilur, esse extra animam, sed alio modo : quia intelligilur abstracte (a), et habet esse concrete. Et sicut secundum Platonem ipsa res quæ intelligi(a) abstracte. — abstracta Pr. 253 hir, e^l extra animam, ita secundum Aristotelem· Quod patet ex hoc quod neuter eorum posuit scien­ tias de his qua- sunt in intellectu nostro, sicut de substantiis; sed quidem Plato dixit de fornus separatis; Aristoteles vero de quiddilatibus rerum in cis exsistentibus. Sed ratio universalitatis, quæ consistit in communitate el abstractions, sequitur solum modum intelligendi, in quantum intelligimus alistracte et communiter; secundum Platonem vero sequitur modum exsistendi formarum abstra­ ctarum; el ideo Plato posuit universalia subsistere, Aristoteles autem non. b — Hæc ille in forma. — Consimile ponit, 1 p., q. 85, ari. 2, ad ubi ait : < Cum dicitur aliquid e^c intellectum in actu, duo importantur, scilicet res quæ intelligilur, et hoc quod est ipsum intelligi. El similiter, cum dici­ tur universale abstractum, duo intelliguntur, scili­ cet ijcsi natura rei, et abstractio sive universalitas. Ipsa igitur natura cui accidit intelligi vel abstrahi, vel intentio universalitatis, non est nisi in singula­ ribus; sed hoc ipsum quod est intelligi vel abstrahi, vel intentio universalitatis, est in intellectu. Et hoc possumus videre per simile in sensu. Visus enim videt colorem pomi sine ejus odore. Si ergo quæri­ tur ubi sit color qui videtur sine odore, manifestum est quod color qui videtur, est in pomo ; sed quod sit sine odore perceptus, hoc accidit ei ex parte visus, in quantum in visu est similitudo coloris et non odoris. Similiter humanitas quæ intelligilur, non est nisi in hoc vel in illo homine ; sed quod humanitas quæ intelligilur, apprehenditur sine conditionibus individuantibus, quod est ipsam abstrahi, ad quod sequitur intentio universalitatis, accidit humanitati secundum quod percipitur (a) ab intellectu, in quo est similitudo natura speciei, el non individuanlium principiorum. > — Hæc ille. — Ex quibus putet quomodo forma, ad quam terminatur aspe­ ctus intellectus, est in intellectu subjective, et quo­ modo non, el quomodo quælibet illarum est univer­ salis, et quomodo intellectus, licet non terminetur ad hanc rosam, tamen non oportet fingere tale quid infi­ nitum messe conspicuo positum, ut arguens credit. Ad tertium dico quod intellectus duplicem for­ mam aspicit : scilicet conceptum quem format, qui est quod intelligilur, et quo natura quæ est extra, intelligilur; el secundario aspicit naturam extra animam exsistentem. Unde sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., dist. 14, q. 1. art. 1, qu 4, dicit : < Illud in quo aliquid videtur, est ratio cognoscendi illud quod in eo videtur. Ratio autem cognoscendi est forma rei in quantum est cognita ; quia per eam fit cognitio (6) m actu. Unde, sicut materia et forma sunt unum in esse, ita ratio cognoscendi el res cognita sunt unum cognitum; et profiter hoc utriusque est una cognitio (а) percipitur. — participatur Pr. (б) cognitio. — cognita Pr. Î54 LIBRI 1. SENTENTIARUM secundum actum ct secundum habitum. > — Hæc ille. — Illa autem res extra animam, est abstracta ct universalis, modo quo dictum est; el illo modo praedicatur de particularibus rosis. Quod palet express per sanctum Doclorem, in Tractatu de genere (de Natura generis), cap. 5 : otentiam judi­ cativam; visus enim videt ibi aliquas figuras quæ ibi sunt, sed homo judicat esse alias. Et est simile, sicul si videam lupum a longe, el judicem esse canem, vel aliud animal; falsum est dicere quod ego viderem ea quæ non sunt. Et ita dicendum est ad octo experientias quas ponit ad istud negatum proliandum, tertia distin­ ctione hujus primi (q. 3, art. 1 ). Prima «et, cum quis portatur in aqua, artiores exsistentes in ripa videntur eidem moveri; ille enim motus, secundum eum, non habet esse reale alicubi, sed tantum intentionale et apparens. Secunda est de motu circulari baculi, qui subito movetur; apparet enim quidam circulus in aere fieri ex liaculo, quem dicit, scilicet circulum, habere tantummodo esse intentionale. Tertia est de fractione baculi apparentis in aqua. Quarta est de dualitate candelarum apparentium, uno oculo elevato, et altero non. Quinta est in colo­ ribus colli columine. Sexta est de imaginibus qua· videntur in speculo, aliquando quidem intra, ali­ quando in superficie speculi, aliquando extra in aere, inter videntem et speculum. Septima est de illo qui vidit solem; postquam enim avertit oculos, apparent quædam rotunditates lucidæ ante oculos, quæ paulatim evanescunt. Octava est in his qui aspexerunt circa rubea, vel per cancellos; ex tunc enim aspi­ cientes litteras, vel aliqua alia, apparent eis rubea, vel cancellata; quæ quidem cancellatura vel rubedo non habent, secundum eum, nisi esse intentionale tantum. Per istas octo experientias vult inferre quoi sensus exterior, per actum suum ponit res in esse apparenti et intelligibili. Et ex hoc ulterius inferi quod hoc idem facit intellectus, cum sit æqüe formativus sicul sensus exterior ; et consequenter, quod non oportet ponere conceptus, quos ponit sanctus Thomas, el alii ; sed loco eorum ponit talia appa­ rentia. — Et ad omnia ista, dicendum est quod in illis octo illusionibus, sensus exterior non videt nisi ea quæ sunt, nec extra animam sunt aliqua entia in tali esse objectivo posita ; sed si aliquod tale sit, illud est in anima, sic quôd phantasma, vel species lapi­ dis, dicatur lapis positus in esse apparenti, et phan­ tasmata talis circuli, vel motus, vel coloris, vel fra­ ctionis, vel hujusmodi, dicantur colores, vel circuli, et hujusmodi, positi in esse objective. Credo enim quod talibus illusionibus operatur phantasia, vel sensus communis, aut cogitati va, chimerizando; sicut in somno, quando facit apparere ea quæ non sunt. Sed vigilantibus male considerantibus, forte videtur quod illa quæ phantasia fabricat ex speciebus 255 pneconceptis et per sensum haustis, sint res extra ; de quibus forte fuit arguens; ita quod judicant aliquid esse illud quod non est, vel esse quale, aut ubi, aut quando non est. Illo modo etian» fiunt dæmonurn illusiones, qui faciunt apparere montes aureos, vel taba hujusmodi ; omnia enim hujusmodi fiunt per diversae compositiones specierum in orga­ nis latentium, ut ponit sanctus Thomas, de Malo, q. 16, art. 11, ubi ponit mulla pulchra de illa mate­ ria. Patet ergo quod visus talia apparentia non videt ; sed videns res exteriores, in quo imaginaliva conver­ titur super imagine?» rerum quasi super res veras, errat forte judicando secundum senium interiorem se videre extra, quorum imagines interius cernit recte; sicut in somno, vel in prastigiis, vel illusionibus. De qua materia pnestigioruin sanctus Doctor loqui­ tur salis ad prepositum, 2. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 5. Sed quando arguens dicit quod qui negat res poni in tali esse, etc., — negatur consequentia, Nos enim non dicimus quod omnia quæ apparent sensui inte­ riori sint vera, sic quod sint ea quæ ipse judicat esse; sed tamen ipseaemper fertur super veram rem, quae tamen non est illud quod ipse judicat; quia ille quandoque convertitur super rerum imagines sicut super res; et ideo non est causa erroris. Et bene concedimus res poni in esse apparenti; modo prae­ dicto, scilicet per suas s|>ecics. vel sua phantasmata, sed non modo quo ille ponit. Sed certe dico quod omnia quæ sensus exterior videt, sunt vera res, vel vera species rerum. Aristoteles autem arguit contra ponentes quod omnia quæ apparent, sunt veraciter, non solum entia, sed talia qualia esse apparent; quod nos non ponimus, sed potius arguens [x>nit, qui ex hoc quod sibi aliqua apparebant esse extra oculos suos, judicat ita esse. El ideo ipse est de illis contra quos arguit Philosophus; nos autem cum Philosopho, in de Memoria et Reminiscentia, ut palet expresse primum tractatum legenti, circa finem. Ad septimum dico quod non est contra nos. Nos enim non ponimus conceptus intellectus nec rationes rerum esse subjective in phantasia, sed in intellectu possibili, ubi eas ponit Commentator, et non extra animam, in esse apparenti. Sciendum autem quod iste arguens, in prima quæstione nonæ distinctionis, art. 1, proposi­ tione 3·, arguit contra se insolubiliter. Dicit enim sic : Omnia ista verba, scilicet de positione rerum in tali esse apparenti per actum intellectus, omnia, inquam, ista verba videntur phantasiae. Quod enim nihil est, produci non potest ; res autem in esse appa­ renti nihil sunt, ut supra dictum est; ergo produci non possunt. — Hæc ille. — Et post, respondet quod ista objectio deficit ; quia res in esse apparenti nihil est in se, nisi diminute el metaphorice, eo modo quo entia rationis esse dicuntur, et ea quæ 256 LIBRI I. SENTENTIA II U.M non sun! simpliciter, sunt in anima, ul di* it Com­ mentator, 9. Metaphysics, com men to 7. Ail enim quoi entia quæ non sunt extra animam, non dicun­ tur entia simpliciter, sed di< untur esse in anima cognitna. Et, 4. Metaphysi* x ( l c. 12), dicit Phi­ losophus quod negationes dicuntur entia modo logico; «*l similiter, 12. Mclaphyùcx II. e. II). Sicut ergo res in esse apprenti, est modo metapho­ rice; "ic actio qua formatur, est metaphorica. Nec hoc, inquit Aureolus, est phantasia, nisi Augusti­ nus reputetur plianlasticus, qui dicit. 1 i. de Trini­ tate (cap. 6), quod tanta est vis cognitionis, quod peream anima seipsain ante se conspicuam consti­ tuit ; el nisi sit phantasticus Commentator, qui dicit. 3. de Anima, commento 20, quod si formare per intellectum est æternum, el formatum erit acer­ num; el nisi sit phantasticus Philosophus, qui hoc lucabulo utitur, 3. de Anima ( l. c. 21 ), secundum antiquam translationem, dicens : formarç autem per intellectum res indivisibiles erit in rebus. in quibus non est falsitas ; ubi Commentator, com­ mento 21. dicit quod duplex est actio intellectus, una quæ appellatur formatio, et alia quæ appellatur fides; et nisi sil phantasticus Anselmus. .Vomo/., cap. 10, qui dicit quod qui facturus est aliquid, primo illud intra se dicit mentis conceptione: illa autem similitudo, quæ in acie mentis rem ipsam cogitantis exprimit, illud est principale verbum rei. Unde dicendum quod, cum phantasia dicatur apparitio, etiam nomen phantasiæ demonstrat quod res capiunt esse apparens per comprehensiones. — Hæc ille· Sed certe apparet mihi quod valde violenter trahit istas auctoritates ad suum propositum contra nos; nulla enim Marum dicil quod res habeat esse appa­ rens distinctum ab omni esse reali. — Ad primam euim,quæest Augustini,concedo quod anima seipsam ante se per cognitionem constituit, certe realem conceptum sui producendo, in quo est anima sicut in sui sensibile. Unde sanctus Thomas, 4. Contra Gentiles, cap. 11, «licit quod intellectum in intelli­ gente est intentio intellecta el verbum, el quod ver­ bum lapidis in intellectu est Iapis intellectus, el quod verbum hominis in intellectu, licet non sit verus homo naturalis, tamen est homo intellectus. Et isto modo concedimus res poni in esse apparenti, non tamen quod lapis apparens vel homo nihil reale sit, immo est realis qualitas, sed non realis lapis vel homo. 4. Contra Gentiles, cap. Il, ubi nota multa pio Ma materia. — Ad secundam, quæ est Commentatoris, el ad tertiam, quæ est Aristotelis, dicitur quud formatio illa intellectus est realis intel­ lectio, el formatum est realis conceptus complexus vel indivisibilis. — Ad quartam quæ est Anselmi, patet quud ipse ponit expresse verbum esse simi­ litudinem quæ rem exprimit, non autem quod sit res expressa, |>osila m etse licto; unde ista auctoritas sibi est Goliæ gladius, cum destruat reci­ tantem. Ad ea quæ ulterius contra eamdem conclusionem inducebat, respondetur, ad primum quidem, de illa diversitate quæ videtur in dictis sancti Thomæ, quod licet opinio quam ponit in Scripto posset teneri, si bene intelligeretur, tamen illa quam ponit in Summa videtur tutior, el dictis Sanctorum concor­ dior. Nec mirum si aliud posuit m Summa quam in Scripto. Dum enim Summam scripsit, materias melius digesserat ; el quæ prius secundum aliorum opinionem locutus quandoque fuerat, iinaliler suam sententiam proferebat, pneserlim in hac materia de verliO. In Scripto enim dicil quod verbum in divinis IMilesi teneri essentialiter, in Summa vero opposi­ tum dicil. Ibi dixerat quod non semper dicit luspeclum ad creaturas; hic dicit oppositum. Ibi dixerat quud, secundum suam proprietatem, potest dicere respectum ad creaturas; hic dicil quod non secun­ dum proprietatem suam personalem, sed ex parte essenliæ quam includit, refertur ad creaturas. A«1 cælera quæ subdit, dico quod solum probant quod nihil quod esi pnevium ad divinam intellectio­ nem secundum modum nostrum concipiendi, cujusmodi est species intelligibilis, quæ est principium aclus inlelligendi, potest «lici Verbum ; et hoc con­ celo. Sed non probat quili conceptus, qui est ter­ minus divinæ intellectionis, sil ipsuû) Verbum; illud enhn «licii relationem ad Patrem dicentem, cl esi proles el |mrlus Patris, el gignitur de Patris scientia, sane intelligendo. II. Ad argumenta Durandi et Petri de Palude — Ad primum eorum quæ secundo loco inducuntur contra eamdem conclusionem, dicitur quod cum Philosophus «licit ejuod per operatives immanentes nihil prodùciturvel constituitur, intendit quod p«*r hujusmodi operationes, nihil formaliler, et in quantum hujusmodi, necessario constituitur, quod sit extripsecum totaliter operationi. Modo con­ ceptio intellectus,ut dictum est in prima conclusione, licet sit aliud ab actu intclligendi, non tamen est sibi totaliter extrinseca; immo est ejus terminus inlrinsecus. Nec etiam intendit negare Aristoteles quin per hujusmodi aclus vel operationes ali«|uid (a) «|unn«lol. ('.oncedilui tamen quod sicut intellectus per actum suum gignit conce­ ptionem, ita voluntas per actum suum emittit quamdam impressionem amati in amante, ut alias dicetur. Ad quartum negatur consequentia. Nec valet pro­ batio; quia sensus exterior el intellectus non sunt ejusdem rationis, ul solum differant secundum per­ fectum el imperfectum. Pneserlim non oportet sen­ sum sibi per actum suum objectum fabreiaceiv; quia, ut dicit Philosophus, 2. de .-biimci, parti­ cula 59 el 60, objecta sensus sunt extra, objecta intellectus sunt in anima. (а) tpreiit tola. — Om. Pr (б) perfectior. — potent ior Pr. 257 Ati quintum dicitur quod verbum intellectus nostri, licet sit ejusdem generis cum specie mtelligibili, tamen habet debilius esse, el inlentionalius, •piam specie» intelligibilis actui pnevia, cum non remaneat nisi quamdiu remanet actus inlclligendi ; el ideo non oportet quod sit principium ulterioris intellectionis, sicut species erat. Ad srxluin dicitur quod sicut color et sua species intelligibilis non sunt ejusdem speciei in esse natu­ rali, ita nec species intelligibilis et verbum, cuju> ipsa est principium. Ad scpiiiniiiii negatur major, loquendo de repræsen latione actuali, quidquid sit de habituali. El pralerea, illa repraesentatio quam facit specie* intel· ligibilis, non terminat actum intellectus, nec obji­ citur illi ; unde reddit intellectum quis praegnan­ tem, cum sit ab alio impressa. Ideo (a) oportet quod intellectus, dum fertur in objectum suum, exprimat conceptum ante suum intuitum, in quo spcculetur objectum. Unde non sufficit primum repræsentativum ; quia illud est quo, non quod intellectus intelligit. Ad octavum dicitur quod consequentia prima non valet, sed super falso intellectu fundatur. Supponit enim quod verbum exigatur ad habendum expre»»ain cognitionem, sicut quo, vel principium cognoscendi elicitivum, et non >icul terminus actum complens; quod falsum esse prima conclusio declarant. Illa autem difficultas qua· additur ibi de visione beati­ fica, non concludit aliud, nisi quod conceptus for­ matus mediante visione beatifica, non adæqual visio­ nem illam, ita quod quidquid in Deo videtur, uno verbo dicatur ; et hoc conceditur Sed non concludit quod verbum illud sil cognitio oliM-urior vel imper­ fectior beatifica visione; immo non est cognitio, sed terminus cognitionis. Utrum autem illa visio beati­ fica terminetur ad plura verba vel ad unicum, dubium est. Verisimile tamen videtur quod illa visio leruiinelui ad unicum verbum, habitum de objecto beatifico essentialiter m actu; sed hahitualiter termi­ nari |X)lesl ad mulla verba habita de attributis, vel ervaturis in \ crbo visis, cum beatus per illam distin­ guit attributa, vel ea qua? in Verbo videt, ita quud de illis \erbissecundariis num furmat plura, nunc pauciora. Unde sine pluralitate illorum non cognos­ cit attributa sub distinctis rationibus, ut argumen­ tum false supponit. Ad nonum negatur minor. — Nec valet prima probatio. Sicut enim non experior, dum rideo albedmem, quod actus meus feratur in duo, puta in colorem cl coloratum, immo non experior quod fera­ tur in colorem, sed in coloratum, nisi |ht ratioci­ nationem qua (6) distinguo inter visibile cl rationem visibilis; ita, quia verbum intellectus est ratio intel(s) no/ι. — Ad. Pr. (6) qua. — quam Pr. 11. - 17 25S LIBRI I. SENTENTIARUM ligibilitatis rei exterioris, est prius cognitum quam I dum, et notitiæ perfecta verhum est perfectum. El res extra; non tamen est ita manifestum. — Non j cum probatur quod verbum non producitur per nolivalet similiter secunda probatio; nam antecedens tiam imperfectam, palet quod probatio nulla est; est falsum, nec probatio ejus valel. Licet enim spe- quia supponit quod omne verbum sit perfecto faciens aes, aut actus, aut habitus intellectus, non cognos- ' cognoscere; cujus oppositum dictum est. — Simili· catur nisi reflexe, secus est de verbo; quia illud est ler, cum probatur quod verbum non producatur per terminus intellectionis, non autem actus, nec alia notitiam perfectam, patet quod prima probatio non numerata. Nec oportet quod si intellectus directe valet. Nam, licet per cognitionem perfectam res intuetur verbum quod est subjective in se, quod perfecte cognoscatur, non tamen superfluit verbum; ideo intueatur directe seipsum, quantum ad suum I quia cognitio intellectus non completur nisi produ­ quod quid est; nam intellectus possibilis, in quan­ cto verbo, quia objectum esset absens intelligent), tum hujusmodi, pro isto statu non est intelligibilis nisi formaret verbum (a). Unde ista probatio suppo­ in actu, nisi illo modo quo intelligit alia. El illo nit quod verbum sit cognitio, vel quod per ipsum, modo concedo quod in omni intellectione intellectus sicut per actum, objectum cognoscatur; quod est intelligit se; nam dum intelligit lapidem, ipse est lapis falsum. Nam verbum doalio servii, scilicet nd exhi­ in esse intelligibili ; el ideo intelligit se eadem intelle­ bendum objectum in esse intelligibili apparenti; ctione qua intelligit lapidem, non tamen in quantum nam species intelligibilis non sufficit ad hoc, quia intellectus ; sicut nec quicumque videt lignum ut ipsa non est in conspectu intellectus in actu, immo pictum, videt lignum ut lignum. — Deindtfnon valel est pars intellectus in actu; verbum vero est quasi tertia probatio, ut dictum est in solutione tertii. in conspectu intellectus in actu, el non ejus pars. Ad decimum dico quod sicut est multiplex gra­ — Similiter secunda probatio non valet; quia sup­ dus cognitionis, ila multiplex gradus verbi; aliud ponit quod verbum sit principium cognitionis, per est enim perfectum, aliud imperfectum. El ideo non illum modum quo species est principium cognitio­ sequitur quod illorum quæ imperfecte cognoscimus, nis; hoc autem e^l falsum. Dico tamen quod verbum verba non habeamus. Non enim intendimus quod est principium cognitionis, illo modo quo una con­ verbum sit solum in cognitione perfecta; sed inten­ clusio ducit in notitiam alterius, et una dilfinilio dimus quod nulla intellectio qtinliscumque sine in notitiam alterius. Ideo non sequitur processus in verbo completur. infinitum in actu, licet forte in potentia, sicut est Ad undecimum dicitur quod argumentum false in processu demonstrationum unius conclusionis ex imponit opinioni nostne, saltem sancti Thomæ, alia. — Similiter tertia probatio nulla est : quin, licet quod omne illud cujus est verbum, intelligi possit cognitio sit via ad verbum, non tamen illo modo a nobis actu recto el directe. quo motus ad terminum : quia intelligere non esi Ad duodecimum dicitur, sicut ad decimum, quod mulus qui est actus imperfecti, sed potius actus per­ • x falso intellectu opinionis procedit. Non enim ponit fecti; nec se habet ad verbum ut forma inedia inter sinctus Thomas quod verbum -it principium perfe­ plentium et actum ad formam in actu completo. Et cta notiliæ; immo est, secundum eum, terminus ideo non Oportet quod intellectio cesset producto ejusdem. Ideo, tam in divinis, «piam in creatis, verbo; actio enim intellectus non fundatur in motu. notitia terminatur ad verbum. Ad tertium dico qubd verbum est species expressa Ad deciinumterlluiii din» quod minor esi falsi, per intellectum in actu, non autem est species quæ loquendo de objecto primo intellectionis, quod esi constituat intellectum in actu ; quia illa dicitur intrinsecum actui, et ejus primus terminus; tale impressa ab objecto, vel ab intellectu agente el phan­ enim non est quidditas sensibilis, sed ratio ejus. tasmate; ista autem pnitur in conspectu intelle­ ctus in actu, et est quasi proles ojus. — Et sic patet III. Ad argumenta Gerardi de Carmelo. — Ad ad argumenta Gerardi. primum eorum quæ tertio loco contra eamdem con­ clusionem inducta sunt, diciturquod major est vera IV Ad argumenta Scoti. - Ad argumenta dumtaxat de illisoperationibus quarum terminus est quarto loco facta , dicitur quod, secundum sanctum permanens O[>erntione transeunto, sicut se habet Thomam, I p., q. 34, art. I, ad 2ura : « Cum domus ail æditicatiuncm ; non autem ubi operatio et Augustinus el alii Sancti dicunt quod verbum est terminus se inseparabiliter comitantur. Isto modo notitia, non accipitur notitia pro actu intellectus autem se habet operatio intellectualis el suus termi­ cognoscentis, vel pro aliquo ejus habitu, sed pro eo nus, quem dicimus verbum; quia nunquam verbum quod intellectus concipit cognoscendo. Unde et e-l sine actuali cogitatione, secundum Augustinum. Augustinus (7. dc Trinitate, cap. 2), dicit «piod — Ad confirmationem, patet per idem. verbum est sapient ia genita, quod nihil aliud est Ad secundum dico quod omnis intellectio termi­ quam ipsa conceptio sapientis,qua? etiam pari modo(*) natur ςπΙ verbum, sive sit perfecta, sive imperfecta ; tamen cognitionis imperfecta verbum est imperfe(*) rerbum. — verbo Pr. DISTINCTIO XXVIL — QUÆST1O IL notitia genita dici ]>otesL » — Hæc ille. — Ex quo patet quod (a) in omnibus auctoritatibus Augustini, Anselmi, Damasceni allegatis, sumitur cognitio, visio, el hujusmodi, non pro actu intellectus, sed pro conceptu. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gerardi de Carmelo. — Ad primum contra secundam conclusionem, negatur minor. Et ad probationem ejus, dicitur quod, licet actus quo Pater producit Filium sit simplex et indi­ visus secundum rem, tamen includit plura secun­ dum rationem, scilicet actum intellectus et relatio­ nem expressivi, ut tangebatur in secunda conclu­ sione. Quoad primum, ille actus non est distinctivus Patris a Filio; sed quoad secundum, scilicet per illam relationem. Dicta autem Augustini et Damas­ ceni concludunt quod generare distinguit Patrem a suo Verbo, sed non quod so toto, hoc est, per quod­ libet de sui ratione. Ad secundum dicitur quod minor est falsa ; nam dicere intellectuale, non dicit puram relationem. Dico tamen quod sicut unica persona Verbi, eadem pro­ prietate est Filius et Verbum, secundum quod ponit sanctus Thomas, ubi supra (I p., q. 34), art. 2, ad 3um, ubi sic dicit : α Ipsa nativitas Filii, quæ est proprietas personalis ejus, diversis nominibus signi­ ficatur, quæ Filio attribuuntur ad exprimendum diversimode perfectionem ejus; nam ut ostendatur coæternus, dicitur splendor, ut ostendatur omnino similis, dicitur imago, ut ostendatur immatérialité! genitus, dicitur Verbum. i> — Hæc ille. — Ita dico in proposito, quod ipsa productio activa qua Pater Filium producit, diversimode nominatur, et diversis rationibus intelligitur, scilicet : et ut est dictio intel­ lectualis Verbi, et ut est generatio naturalis Filii. Unde, licet ut est generatio non dicat forte nisi rela­ tionem paternitatis significatam per modum actionis, tamen ut est dictio vel prolatio intellectualis, dicit aliquid absolutum cum relatione, et non solum pure absolutum. Ad tertium dico quod actus dicendi quo produci­ tur Verbum, quoad absolutum quod includit, dicit perfectionem simpliciter, non autem quoad respe­ ctum expressi ; ideo quoad primum est communis Iribus personis, non autem quoad secundum. El est simile de potentia generandi, ul |»onit SanctusTho* mas, I p., q- 41. ·»η. S> ad Ad qunrtum negatur modus arguendi Isto enim arguit ac si «licere non im luderet in sua ralione, nisi actum absolutum, qui est intelligere; cujus opposi­ tum dictum est. Veni m tam en iste implicat illud dubium : utrum attributa essent distincta secun­ (i) palet quod, — Om Pr. 259 dum rationem, dato quod nulla esset possibilis crea­ tura; ad quod dictum est alias (dist. 8, q. 4). Ad quintum dicitur eodem modo, quod solum concludit quod actus dicendi quo exprimitur Verbum, non dicat solum actum intelligendi. Hoc enim posito, cum intelligere in divinis, secundum se absolute sumptum, a nullo differat realiter, nec dicere differ­ ret ab aliquo. Sed posito quod dicere sit ipsum intel­ ligere cum tali relatione, argumentum non conclu­ dit. Illud autem quod additur de differentia genera­ tionis et spirationis, alibi pertractatum est (dist. 13). II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum eorum quæ secundo loco inducta sunt, dicitur quod intelligere et velle, sumpta absolute, sunt actus essentiales, non autem ut sumuntur cum certis rela­ tionibus; nam intelligere exprimendo Verbum, est actus notionalis, Patri dumtaxat conveniens; simili­ ter velle spirando Amorem, est actus notionalis, Filio et Patri communis solum. Ad secundum dico quod intelligere expressive non convenit nisi Patri producenti; unde nec Filio, nec Spiritui Sancto, nec essentiæ convenit. Simili­ ter velle spirative non competit nisi Patri el Filio, qui producunt Spiritum Sanctum. Ad tertium dico quod major est falsa ; quia gene­ rare et spirare, quæ sunt divinæ productiones, non differunt realiter in divinis. Et ideo non oportet quod velle spiralivum differat ab intelligere expressivo. III. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum illorum quæ tertio loco inducta sunt, dicitur quod major est falsa de illis quæ sunt idem realiter, et differunt ratione, tali modo quod unum est alio communius; sicut se habent in diCinis essentialia respectu notional ium, ut essentia respectu paterni­ tatis, el intelligere respectu hujus quod est dicere, el potentia respectu hujus quod est potentia gene­ randi ; et infinita talia exempla dari ]>ossunt. Ad sccumliini dicitur quod consequentia non valet plus «piam ista : Filius et Spiritus Sanctus vere sunt Deus; sed ipsi non sunt Pater; ergo in divinis Pater non est Deus, vel Deus non est Pater. Talia enim argumenta in divinis non concludunt, propter causas sæpe dictas. Quod autem sit de mente sancti Thomæ quod prius dictum fuit, scilicet quod dicere et generare tum sint aliud quam divina actio cum determinato respectu, j>atet. Nam, de Potentia Dei, q 2. ari. 5, sic dicit : < Similiter, inquit, dicendum «•st de actione el potentia. Nam generatio significat actionem cum aliquo respectu, et potentia generandi significat potentiam cum respectu ; unde generatio est Dei actio, sed prout est Patris tantum; et simi­ liter ipsa potentia generandi est Dei omnipotentia, sed prout est Patris tantum (a) Nec tamen sequi(a) 4 verbo et tinnii ter usque ad tantum, om. Pr. 26ύ LIDRI I SENTENTIARUM lur <{u Et dat ibi exemplum hoc ; < Palerni- non sil nisi Paler in esse donato. tas, inquit, est divina essentia prout est in Paltv, Ad secundum dico quod licet Spiritus Sanctus, non prout est in Filio ; non enim eodem modo est in quantum amor divinus, sit similis, etc. ; tamen, in Patre et in Filio, sed in Filio ut ab altero acce­ quia non constituitur per divinam essentiam ul illa pta, in Paire autem non. > — Hæc ille. — Ita in est sua propria forma, ul ita loquar, ideo non est proposito dicere vel concipere non esi nisi intelligent judicandum in projiosito secundum ea quæ compe­ prout est in Patre, et similiter spirare non est nisi tunt ei ex parte divinæ essentiæ, sed ex illa parte diligere prout est in Patre el Filio. Unde, eadem qua esi talis persona, scilicet ex parte sum processio­ quæstione, ari. 3, dicit quod « Filius procedit ul nis, quæ esi per modum amoris. Ex illa aulern |>aile Verbum peractum divini intellectus, in quantum non habet quod sit similis; quod tamen oporteret, Paler cognoscit seipsum; et Spiritus Sanctus per ad hoc quod esset imago : scilicet quod per suarn actum voluntatis, in quantum Paler diligit Filium >. propriam formam esset species indiflerens Patris, secundum diffinitionem quam dat Hilarius. Ad tertium dicitur quod, ut sæpe dixi, impressio § 3. — AD ARGUMENTA CONTRA QUINTAM ipsius amati in amantem non est per modum simi­ CONCLUSIONEM litudinis. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ Ad quartum dico quod aliquid originari ab alio, tra quintam conclusionem negatur minor. Non enim potest esse dupliciter. Uno modo, ab alio secundum Filius ex parte su;e relationis in obliquo plus conno­ esse reale; el Utique, si ila sanctus Doctor intellitai ciealuras quam Spiritus; non enim dicitur plus gcrcl, arguens bene concluderet qiicxi solus statua* Filius creatura, quam Spiritus Sanctus dicitur factor haberet imaginem ; sed absit tam grossus Spiritus creatura. Sed quod hoc nomen, Verbum, intellectus a nobis. Alio modo potest inlelligi quod dicat illum respectum ad creaturas, hoc halæl quia aliqpid, secundum esse intelligibile quod habet in significat quoddam essentiale, scilicet scientiam, mente artificis, originel suam imaginem ; et sic intel­ quæ, secundum nomen suum, dicit respectum ad ligitur; et est simile illi quod dicit de creaturis in scita; Verbum enim est sapientia genita, ul decla­ Verbo, de Veritate, q. 4, ari. 8 : « Similitudo crea­ ravit sanctus Thomas, de Veritate, q. 4, ari. 5, tura est quodammodo ipsa creatura, per modum secundum quod allegavi in probatione quinto con­ illum quo dicitur anima quodammodo esse omnia; clusionis. unde ex hoc quod similitudo creatura in Verbo est Ad secundum negatur major. Nomen enim Filii productiva et motiva creatura in propria natura non dat inlelligere scientiam aut sapientiam, sicut exsistentis, quodammodo contingit ut creatura nomen Verbi ; essentia enim, non ul essentia, seipsam moveat, et ad esse perducat, in quantum importat illum respectum, sed essentia, ut est scilicet producitur in esse et movetur a sua simili­ sapientia. El istud sententialiter dicit sanctus Tho­ tudine in Verbo exsistente, » — Hæc ille. — Ad pro­ mas, de Veritate, ubi supra, ad quartum argu­ positum, dico quod imago facta ad similitudinem mentum. Casaris, originatur a Cæsare, in quantum origin»· Ad tertium conceditur totum, scilicet quod Ver­ lur ab ipsa similitudine Cæsaris concepta per artifi­ bum dicit respectum ad omnia dicta per illud, ut cem facientem statuam ; et ila de ratione imaginis supra concedit sanctus Doctor. Sed Verbum, ea est quod originatur ab eo cujus est imago, in quan­ ratione qua Verbum, non dicit respectum ad creatu­ tum originatur ab artifice praconcipiente formam ram; sed, si dicat respectum ad omnia creata, hoc illius. — Et sic patet quod argumentum illud nihil est quia divinum est, et non est aliud quam sapien­ concludit. tia genita, ita quod ratione sapientiæ divinæ dicit Ad argumentum in pede quæstionis factum, illum respectum, non autem ratione libationis aut respondetur, secundum sanctum Thomam, 1 p., dictionis passiva; distinctio enim quam facit supra <|. 34, art. I, ad 2®", qu