■ » — JOHANNIS CAPREOLI THOLOSANI ORDINIS PRÆDICATORUM, THOMISTARUM PRINCIPIS DEFENSIONES THEOLOGIÆ DIVI THOMÆ AQUINATIS DE NOVO EDITÆ CURA ET STUDIO RR. PP. CESLAI PABAN ET THOMÆ PÈGUES EJUSDEM ORDINIS IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM TOMUS IV TURONIBUS SUMPTIBUS ALFRED CATTIER, BIBLIOPOLÆ EDITORIS M CM 111 Minerva GmbH. Frankfurt/Main Vnverandrrtcr Nachdruck 1967 Printed in German * lUrMHIun, AnIno H.ln Rf, /Ct.n βΧ .7 6Û3 Imprimatur : t Renatus Franciscus, Archiep. Turon. Imprimatur : Fr. Stephanos Μ. Gallais Prov. S. O. P. Tholosæ, die oc la va decembri * IWfe. TABULA'” DISTINCTIO XII DISTINCTIO XIV Quæstio I Quæstio I UTRUM OMNIUM CORPORALIUM SIT UNA MATERIA (p. 1J Conclusio 1· : In cœlo cet veraciter et proprie materia, quæ est pars corporis coelestis. — Durandus, Aureo­ lus, Godofrldus. Conclusio 2» : Materia corporum coelestium est alterius rationis a materia corporum inferiorurn. — Duran­ dus, Aureolus, /Eg hilus. UTRUM COXUM AGAT IN ISTA INFERIORA PER MOTUM SUUM (P M.) Conclusio 1* Durandus. Nullurn corpus agit nisi |Kr motum — Conclusio 2· : Omnes motus naturales corporum inferio­ rum. convenientes coq»ori ut corpus est, reducuntur, sicut in causam, in motum corporum cœleetium. — Durandus, Henricus. DISTINCTIO XIII DISTINCTIO XV Quæstio I UTRUM INFORMITAS MATERLE PHÆCESbEHlT DURATIONS EJUS FORMATIONEM (p 18.) Quæstio I UTRUM IN HOMINE 1'R.ETER ANIMAM INTELLECTIVAM SII ALIA FORMA SUBSTANTIALIS (p. W.) Conclusio I1 : Deus non potest facere quod materia prima sit sine forma. — Scotus, Gregorius. Conclusio 2 * : Materia generabilium et corruptibilium, sicut a qualibet forma substantiali naturaliter est sepa­ rabilis, ita et a qualibet forma accidentali, etiam a quantitate. — Gregorius, Aureolus. Item ex dictis sancti Tlionue. Conclusio h : In homine non est alia anima quam anima rationalis. — Quidam moderni. Conclusio 2j : In homine, praeter animam rationalem, non sunt ponende forma? elementorum dantes esse actu materia? — Aureolus Conclusio 33 4 : Nullum accidens absolutum immediato inhæret rnateriæ primo», sed composito vel formo? sub­ stantiali. — Gregorius, Aureolus. Conclusio 3· : In homine non est alia forma substan­ tialis praeter animam intellectivam dans esse actu substantiale. — Contra hanc conclusionem arguunt quidum (A), Scot US et Aureolus. (3) lbi?c est tabula quam Thomas a sancio Germano, in editione 1433, secundo volumini prannisil. (a) hanc conclutioncm arguunt quidum — has conclu· twnci arguit Auctor Pr. TABULA X DISTINCTIO XVI Quæstio I UTRUM ANIMA humana, vel aliqua alia forma SUB­ Conclusio t>J : Nulla quantitas dimensiva sic ponenda est interminata, quod précédât formam substantia­ lem in materia, cl possit stare successive cum diver­ sis formis substantialibus, et terminari diversimode secundum quod requirunt divers® form® substantia­ les. — Commentator (a), Greyorlus, Auctor. STANTIALIS, SIT ALIQUA ENTITAS REALITBR A MATEtiu distincta. (p· toi ) Conclusio 7 * : Dimensiones quanlitativæ aliter possunt dici interminata? in homine quam in aliis compositis ex materia cl forma substantiali. Conclusio I·: Materia rei corporalis essentialiter distin­ guitor a qualibet forma substantiali. — Aureolus. DISTINCTIO XIX DISTINCTIO XVII Quæstio I UTRUM ANTE GENERATIONEM COMPOSITI SUBSTANTIALIS Quæstio I UTRUM EX MINIMA PARTE COSTA:, VEL EX MINIMA CARNE AD.E, POTUERIT FORMARI CORPUS EVÆ, SINE ADDI­ TIONE materia: exterioris. PRECEDAT ALIQUID FORME PER GENERATIONEM INDU(p. 101.) CBNDJ.. (p. 112.) Conclusio I» : Forma? substantiales non prroexsistunt in materia actu, secundum se totas, nec secundum aliquam sui partem, ante productionem compositi.— Auctor. Conclusio 1· : Est devenire ad tam parvam carnem, vel ad tam parvum os, vel ossis partem, quod non potest naturaliter esse minor, saltem separabilis, cl per se exsistens. — Scotos. Conclusio 2· : Non est inconveniens essentiam alicujus forma· substantialis, prius durations fuisse in mate­ ria, quam daret esse composito vel materis. — Sco­ tiis, Aureolus 9 Auctor. Conclusio 2 * : Corpus Ev®, tantum et tale, quantum et quale fuit in sua formatione, fieri de costa Ad®, aut de aliquo minimo ossis vel carnis, absque additione materiæ, non fuit possibile. — Quidam, Durandus, Hcnrlcus (5). DISTINCTIO XVIII DISTINCTIO XX Quæstio I Quæstio I UTRUM QUANTITAS INTERMINATA SIT PONENDA (P 123 ) CONCLUSIO t* : Quantitas substantia·, qua substantia dicitur formaliter quanta, est accidens, et nullo modo substantia — Occam, Aureolus, Adnm. Conclusio 2· : Quantitas est subjectum aliorum acci­ dentium corporalium et absolutorum inhnrentium substanltr. — Aureolus. Scotiis. Conclusio 3· : Quantitas dimensiva potest acquiri et dejxrdi in substantia — Gregorius. Conclusio i» : Eadem quantitas numero potest per essentiam quandoque esse major, et quandoque minor; et hoc potest contingere per rarefactionem cl conden­ sationem — 8colus. Conclusio 5 * Aliqua quantitas potest dici interminata, et aliqua non. — Aureolus, Grey ori us. UTRUM IN STATU INNOCENTEE VIRGINES PEPEDISSENT DUMTAXAT PR.F.DESTINATOS (p. iu) Conclusio 1· : In statu innocenti® fuisset generatio per coitum. Conclusio 2a : In statu innocenti® coitus conjugalis non solvisset totaliter virginitatem, sed quoad aliquid. — Durandus. Conclusio 3· : In statu innocenti® non omnes, qui nunc sunt electi nati fuissent, et multi qui nunc sunt damnandi nati estent, licet tunc non damnarentur. — ScoIuh. (*) Commentator — Om Pr. (S) Henri eus. — Om. Pr. TABULA DISTINCTIO XXI DISTINCTIO XXIV Quæstio I Quæstio I UTRUM LIBERUM ARBITRIUM SIT POTENTIA UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIÆ POTUERIT PURE PASSIVA PECCARE VEN1ALITER (P- W) (p. 180) Conclusio i· : Non fuit possibile hominem, duranto statu primo innocentis, peccarc venialiter (α). — Scottis () . Conclusio 1· : Liberum arbitrium est quaedam potentia anirna? in nobis. — Quidam, Durandus. Conclusio 2 * : Liberum arbitrium est unica potentia, et non multæ. — Durandus. Conclusio 3® : Liberum arbitrium non est potentia cognoscitiva, sed appetitiva. — Durandus. DISTINCTIO XXII Quæstio I UTRUM ALICUI CREAT0RÆ POTUERIT VEL POSSIT CONFERRI Conclusio V: Liberum arbitrium est ipsa eadem potentia quæ dicitur voluntas, et non est potentia a voluntate realiter distincta,— Durandus, Quidam, Godofrldus, Bernardus, Aureolus. Conclusio 5 * : Liberum arbitrium, seu voluntas, non est potentia pure passiva; immo est activa et motiva. — Godofrldus (a), Adam, Durandus. QUOD SIT IMPECCABILIS PER NATURAM (p. 183.) Conclusio 1 * : Impossibile est aliquam naturam ratio­ nalem factam vel factlbilem, esse impeccabilem per naturam. — Durandus, Alii, Aureolus. DISTINCTIO XXV Quæstio I UTRUM VOLUNTAS, SEU LIBERUM ARBITRIUM, AD ALIQUO EXTERIORI MOVEATUR AD SUUM ACTUM (P- 229.) DISTINCTIO XXIII Quæstio I UTRUM in STATU INNOCENTIA: ADAM VIDERIT DEUM PER ESSENTIAM Conclusio 1 · : Voluntas movetur vel moveri potest ab intellectu. — Scotus, Alii, Henrlcus. Conclusio 2» : Voluntas potest moveri ab aliquo exte­ riori. — Scotus, Henrlcus. Conclusio 3» : Solus Deus potest movere voluntatem ad exercitium sui actus, sicut principium exterius. — Hervivus, Alii (8), Adam, Gregorius. (p 188.) Conclusio i· : Primus homo Deum per essentiam non vidit secundum communem statum illius vit®. Conclusio 2» : Adam in primo statu videbat seu cogno­ scebat Deum quadam alliori cognitione quam aliquis purus viator post peccatum communiter videat. — Durandus, Scotus. DISTINCTIO XXIV Quæstio I UTRUM GRATIA SIT VIRTUS Conclusio 3« : Adam in statu primo non solum cogno­ scebat Deum per speciem immediate a Deo impres­ sam, immo per species a rebus creatis acceptas. (i) veniali 1er. — Om. Pr. (6) Scotiis. — Aureolus Pr. (p. 2» ) Conclusio P : Gratia differt realiter a virtute. — Sco­ tus, Aureolus, Durandus. Item, contra probatio­ nes, Aureolus. (а) Godofrldus. — Aureolus Pr. (б) Alii. - Om. Pr. TABULA DISTINCTIO XXIX Conçu sio 2* : Gratia non est subjective in aliqua pokntb anime, sed in essentia animae. — Scotus, Durandus. Quæstio I UTRUM HOMO ANTE PECCATUM, PER LIBERUM ARBITRIUM IT SUE NATUR/E VIRES PRECISE, ABSQUE ALIO AUXI­ LIO DEI SPECIALI, FUERIT SUFFICIENS AD AGENDUM DISTINCTIO XXVII ALIQUEM ACTUM MORALITF.R BONUM, SEU VERB RECTUM ET VIRTUOSUM. Quæstio I ITRÜM HADENS aiUTUM POSSIT DE CONDIGNO MEDERI GLORIAM (p m) Conclusio t· Exsistens in gratia potest per illam mereri gloriam de condigno. — Durandus. (P 31β.) Conclusio I· : Primus homo fuit creatus in gratia gra­ tum faciente. Conclusio 2 * : Primus homo, in statu innocentiæ, l>otuit sine gratia habituali agere actum monditer bonum secundum omnem circumstantiam necessa­ riam ad talem bonitatem. Conclusio 3 * : Primus homo, in statu innocentiæ, non potuit sine gratia habituali exercere vel agere actum vitæ ætcrnæ meritorium. DISTINCTIO XXVIII Quæstio I Ι.ΠΙΙΜ HOMO SINE GRATIA POSS1T PR.ECKPTA Conclusio V : Primus homo, in statu innocentiæ, non potuit sine speciali motione Dei agere actum moraliter bonum, aut proprie et perfecte rectum et virtuosum, secundum omnem circumstantiam debitam et necessariam tali actui. — Gregorius, Alius cum Gregorio (a) concurrens. LEWS IMPLERE (P Conclusio h : Homo potest mullas veritates cognoscere sine gratia habituali gratum faciente. — Durandus, * Gregorius Conclusio 2· ; Licet horno absque gratia habituali pos­ sit in aliquas bonas volitiones et actiones nature sua? proporlionaUs, non tomen in omnes; nec potest sine gratia habituali in aliquod bonum velle aut agere supernatural?, scilicet meritorium; nec potest sine auxilio Dei epeci.ili in aliquod bonum velle aut agere, sive sd naturale, sive supernalurale. — Contra hanc arguunt mulli,quos recitat Gregorius, Durandusfa). Conçu sio 3» Homo pro isto statu non potest sine gra­ ta habituali implero omnia preccpta legis divina * per­ fecto; potest tamen sine gratia habituali implere ahquact imperfecte. Nullo tamen modo, perfecte, aut imperfecte, potest ei implere sine auxilio Dei. — Auctor. Co MX» MO P Nullus homo in pra-senli statu potest sine habituali gratia vitare omnia cl singula peccata i n orta lia — Durandus, Scolus, Gi *cgorius. Conclu mo 5 * Nullus homo exsistens in peccato mor­ tali potest *e âd gralutn habitualem suflkienter preparare sin * Dei auxilio — Durandus. Durandus — Om Pr DISTINCTIO XXX Quæstio 1 UTRUM DEFECTUS QUOS SENTIMUS IN NOBIS, SINT PŒNA PRO PECCATO AD.E (p. 327.) Conclusio l4 Mors cl alii defectus corporales r.l spi­ rituales uno modo sunt pœnæ et effectus peccati, cl alio modo sunt naturales homini. — Durandus. Conllumo 2· : Aliqui defectus in nos per originem venientes, habent rationem culpce. — Durandus, Alti. Conclusio 3» : Peccatum originale non potest dici pro­ prie habitus positivus per modum qualitatis aut alicujus forms absoluta?, inclinativus ad malos cl vitiosos actus — Gregorius. Conclusio 4· : In peccato originali est aliquid quasi materiale, scilicet concupiscentia habitualis : et ali­ quid quasi formale, scilicet privatio justiliæ origina­ lis — Durandus, A1H. (a) cum Gregorio. — contra GregorH Pr •· · xnj TABULA DISTINCTIO XXXI DISTINCTIO XXXIV Quæstio I Quæstio I UTRUM PECCATUM ORIGINALE SIT SURJECTIVE UTRUM RATIO BONI SIT PROPRIE ABSOLUTA IN CARNE (p 579) (P aw ) Conclusio l4 : Caro non est subjectum peccati origi­ nalis, sed anima. Conclusio 2·» : Peccatum originale prius est subjective in essentia animæ quam in ejus potentiis. — Duran­ dus. Conclusio 3" : Peccatum originale causatur in anima virtute seminis infecti, vel a carne infecta. — Duran­ dus, Scotus. Conclusio l* ; Bonum in sua ratione includit formaliler respectum rationis, nec est mere absolutum. — Bcotisue. Conclusio 2« : Bonum importat respectum ad appeti­ tum. — Scotus, Alii. Conclusio 3·» : Bonum convertitur cum ente, nec est superius aut inferius ad ens. — Durandus. Quæstio II UTRUM MALUM SIT ALIQUA NATURA POSITIVA p. 380.) DISTINCTIO XXXII Quæstio I UTRUM OMNES ANIMÆ HUMANÆ (α) ΑΠ ORIGINE SINT ÆQÜALES Conclusio 1Λ : Malum formaliter sumptum non est aliqua natura positiva. — Quidam a Gregorio reci­ tati. Conclusio 2 * : Nullum malum per se causam habet ; habet tamen causam per accidens, quæ est bonum aliquod. — Scotus, Aureolus, Auctor (a). (p.359.) Conclusio 1 * : In animabus rationalibus sunt diversi gradus, ejusdem tamen speciei. — Durandus, Henrlcus, Bernardus. Conclusio 3j : Malum, inquantum hujusmodi, dimi­ nuit bonum natura; sed non potest illud totaliter corrumpere. — Scotus, Durandos· DISTINCTIO XXXV DISTINCTIO XXXIII Quæstio I Quæstio I UTRUM IN QUOLIBET PECCATO SIT ALIQUIS ACTUS UTRUM PECCATO ORIGINALI DEBEATUR PŒNA SENSIBILIS (p. W ) (P 360.) Conclusio V : Actus humanus, si sit malus, habet pro­ prie rationem peccati. — Gregorius, Aureolus. Conclusio 1· : Privatio divine visionis est propria et sola pœna peccati originalis post mortem, loquendo de poenis formaliter inexsistentibus aut inhaerentibus persone (8), etc. — Gregorius. Conclusio 2« : Decedentes cum solo peccato originali non patiuntur ullam afflictionem doloris interioris. — Durandus. (а) humana. — Om. Pr. (б) pertomr. — per te Pr. Conclusio 2· : In quolibet peccato actuali (β) requiritur aliquis actus; non tamen omne peccatum est actus, nec includens intrinsece actum. — Durandus, Alii, quos recitat Adam. («) Auctor. — Om. Pr. (C) actuali. — Om. Pr. TABULA XIV DISTINCTIO XXXVI Quæstio I UTRUM MALUM SUFFICIENTER DIVIDATUR PER CULPAM ET PŒNAM Conclusio 2 * : Conscientia, proprie loquendo, nominat actum, et non potentiam, nec habitum; cl pertinet ad intellectum, cl non ad voluntatem, formaliter. — Durandus. Conclusio 3· : Recta conscientia ligat et obligat simpli­ citer et per se ; conscientia vero erronea obligat solum secundum quid et per accidens. — Durandus. (P· 421.1 Conclusio 1 * : Omne malum in rebus voluntariis con­ sideratum, est culpa vel pœna. — Aureolus. DISTINCTIO XL Conclusio 2 * : Omnis pana, inquantum pœna est, infligitur propter aliquam culpam. — Durandus· Conclusio 3· : Omnis pœnæ Deus est auctor. — Durandus. Quæstio I UTRUM ALIQUA ACTIO HUMANA POSSIT ESSE INDIFFERENS AD BONUM ET MALUM MORALE (p. 453.) DISTINCTIO XXXVII Quæstio I UTRUM ACTUS PECCATI SIT A DEO (p 425.) Conclusio b : Nullus actus humanus, secundum indi­ viduum consideratus, est indifferens; licet aliquis actus humanus, secundum speciem, sit indifferens. — Scotiis, Durandus. Conclusio 2 * : Nullus actus humanus, secundum indivi­ duum consideratus, in habente gratiam, est indiffe­ rens ad meritorium et demeritorium. — Scotus, Durandus. Conclusio i» : Deus non est causa peccati, ut pecca­ tum est. Conclusio 31 : Una et eadem actio potest successive esse bona vel mala. — Durandus. Conclusio 2 * : Actus peccati producitur effective a Deo. — Aureolus, Alii quos recitat Gregorius, Duran­ dus. DISTINCTIO XLI DISTINCTIO XXXVIII Quæstio I Quæstio I UTRUM QUALIBET ACTIO HOMINIS INFIDELIS UTRUM BONITAS ACTUS VOLUNTATIS SIT EX PINE (p. 4M ) SIT PECCATUM (p. 435) CpNCLUSio b ; Ad bonitatem actus voluntatis requiri­ tur appetitus recti finis; non tamen sufficit. — Qui­ dam a Gregorio recitatus. Conclusio 1« : Non omnis actio hominis infidelis est peccatum vel culpa. — Gregorius. DISTINCTIO XLII DISTINCTIO XXXIX Quæstio I Quæstio I UTRUM ACTUS EXTERIOR ET INTERIOR SINT DUO PECCATA, VEL TANTUM UNUM UTRUM IN ACTIBUS INTELLECTUS POSSIT ESSE (P- 475.) PECCATUM (p. 440 ) b : In actibus intellectus potest esse ] tum et culpa, sed non u*que proprie sicut in actibus voluntatis — Durandus. inclusio Conclusio 1· : Actus interior et actus exterior sibi con­ junctus, in malis, non sunt duo peccata, sed tantum unum. — Gregorius. Conclusio 2 * : Actus exterior aliquam addit bonitatem vel malitiam super actum interiorem precise sum- xv TABULA pturn. scilicet illam quam liabct ex termino proximo; nliquniu sotorn non addil, scilicet illam quam babel actus interior ex fine ; nunquam vero addit pœnam nut premium essentiale actui voluntatis, si sit in se completus. — Multi ScotlsUc, Scotus, Aureolus. DISTINCTIO XLIII Quæstio I UTRUM OMNE PECCATUM SIT MORTALE (p. differunt in genere, et alio modo possunt sub eodem genere contineri. — Aureolus. Conclusio 3· : Superbia et cupiditas, ut sunt specialia peccata, sunt radix tt initium omnis peccati. —Durandus. DISTINCTIO XLIV Quæstio I UTRUM POTENTIA PECCANDI SIT A DEO W) Conclusio 1 * : Peccatum veniale differt a mortali sicut imperfectum a perfecto in eodem genere. — Aureo· Ius, Durandus. Conclusio 2< : Peccatum veniale et mortale uno modo Conclusio 1« ; Potentia peccandi, quantum ad positi­ vum quod importat, a Deo est; non autem quantum ad defectum quem connotaL — Scotos, Aureolus, Durandus EXPLICIT TABULA SECUNDI LIBRI DEFENSIONUM JOHANNIS CAPREOLI THOLOSANI, ORDINIS PRÆDICATORUM THOMISTARUM PRINCIPIS DEFENSIONES TIIEOLOGIÆ DIVI THOMÆ AQUINATIS IN SECUNDO LIBRI DISTINCTIO SENTENTIARUM SECUNDI XII. ARTICULUS I. PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOMÆ QUÆSTIO I. UTRUM OMNIUM CORPORALIUM SIT UNA MATERIA iuga duodecimam distinctionem (s)secundi Senk n * h ’aru?nrquæritur:Utrumomnium corporalium sil una materia. Et arguitur quod sic. Diversus aclus fit in diversa potentia, et unus in una. Sed omnium corporum est una forma, scilicet corporeilas. Ergo omnium est materia una. In oppositum arguitur. Quæcumque conveniunt in materia, sunt transmulabilia nd invicem,et agunt et patiuntur ad invicem, ut dicitur, 1. de Genera­ tione. Sed corpora coelestia et inferiora non sic se habent ad inviceip. Ergo eorum non est una mate­ ria. * In hac quaestione erunt 1res articuli. In quorum primoponeturdeterminatiosauctiThomæ. In secundo recitabuntur objectiones. In tertio dabuntur solutio­ nes. (x) diitinciionem. — Om. Pr. Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod in coelo esi veraciter et proprie materia, quæ est pars corporis coele­ stis. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 66, art. 2, ubi sic dicit : α Non est, inquit, dicendum, ut Averroës dicit, quo»! ipsum corpus coeleste sit mate­ ria cadi, ens in potentia ad ubi et non ad esse, et quod forma ejus est substantia separata, quæ unitur ei u* motor; quia impossibile est ponere aliquod ens actu, quin vel ipsum totum sil actus vel forma, vel habeat actum seu formam. Semota ergo |>er intellectum substantia separata quæ ponitur motor, si corpus cœleste non est habens formam, quod est componi ex forma et subjecto formæ, sequitur quod sit totum forma et actus. Omne autem tale est intellectum in actu ; quod de corpore cœlesti dici non potest, cum sil sensibile. Relinquitur ergo quod materia cœlestis corporis, in se considerata, non est in potentia nisi ad formam quam habet. Nec refert ad propositum quæcumque illa sit, sive anima, sive quodeumque aliud. Unde illa forma sic perficit illam materiam, quod nullo modo remanet in ea potentia ad esse, sed ad ubi lanium, ut Aristoteles dicit. * — Hæc ille. IV. — i LIBRI II. SENTENTIARUM 2 Ex quibus potest formari talis ratio : Nullum cor· i cœleste habeat motum naturalem diversum a natupus sensibile, actu exsistens, est pura potentia, nec ' rali motu elementorum, sequitur quod ejus natura pura materia, mh! compositum ex utroque; sed cor­ sit alia quam quatuor elementorum. Et sicut motus pus coeleste est hujusmodi ; igitur. Major patet : quia I circularis (a), qui est proprius coelesti corpori, caret ci quo tale quid est sensibile, non potest e*se pura l contrarietate, motus autem elementorum sunt con­ forma, similiter ex quo est actu, non potest esse trarii invicem, ut motus qui est sursum ei qui est deorsum; ita corpus cœleste est absque contrarie­ pura materia. Sciendum tamen quod oppositum hujus conclu- tate, corpora vero elementaria sunt cum contrarie­ sionis tenet, 2. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 1, ubi tate. Et quia generatio et corruptio sunt ex contra­ sequitur opinionem A verrais, ut patet in corpore riis, sequitur quod secundum suam naturam corpus articuli et in solutione quinti argumenti, ubi sic coeleste sit incorruptibile, corpora vero elementaria dicit: < Sicut dicitur in 1. de Generatione (t. c. 24), sunt corruptibilia. Sed non obstante hac differentia materia prima est immediate subjectum generatio­ corruptibilitatis et incorruptibilitatis naturalis, Avi* et corruptionis; aliorum autem motuum per i cebron (6) vel Avicenna posuit unam materiam ni prius et posterius, tanto plus quanto illud secundum omnium corporum, attendens ad unitatem formæ quod est mutatio, majorem j>erfectionern in subjecto corporalis. Sed si forma corporeitatis esset una per motus requirit et pnesupponit. Et ideo in illis est se, cui supervenirent aliæ formæ, quibus corpora tantum unitas nialeriæ prima», quæ in generatione j distinguuntur, haberet necessitatem quod dicitur; el corruptione conveniunt; el per consequens etiam quia illa forma immutabiliter inhæreret materiæ, et illa qua· conveniunt in tribus motibus, scilicet aug­ quantum ad illam omne corpus esset incorruptibile; mento, et dirninutione, et alleratione, secundum sed corruptio accideret per remotionem sequentium quod augmentum et diminutio non est sine genera­ formarum, quæ non esset corruptio simpliciter, sed tione et corruptione, quæ (s) etiam alterationis termi­ secundum quid, quia privationi substerneretur ali­ nus est Sed loci mutatio, ut in 8. Physicorum (t.c. 57) quod ens actu, sicut et accidebat antiquis naturali­ probatur, est maxime perfecti; quia nihil variat de bus, qui ponebant subjectum corporum aliquod ens eo quod est intraneum rei. Unde subjectum hujus actu, puta ignem, aut aerem, aut aliquid hujus­ motus est ens completum in esse primo et in omni­ modi. Supposito autem quod nulla forma quæ sit in bus proprietatibus intraneis rei. Et talis motus com­ corpore corruptibili, remaneat ut substrata genera­ petit corpori cœlesti. Et ideo materia ejus est sicut tioni et corruptioni, sequitur ex necessitate quod subjectum completum in istis inferioribus, ut dicit non sil eadem materia corruptibilium et incorrupti­ Commentator in libro de Substantia orbis. Unde bilium. Materia enim, secundum illud quod est, est remanet communitas materiæ secundum analogiam in potentia ad formam. Ergo oportet quod materia, tantum. » — Hæc ille. secundum se considerata, sit in potentia ad formas omnium illorum quorum est materia communis. Secunda conclusio est quod materia corpomm Per unam autem formam non fit in actu, nisi quan­ cadeMlum est alterius rationi * a materia corpo­ tum ad illam formam. Remanet ergo in potentia rum Interiorum quantum ad omnes alias formas. Nec hoc excluditur si una illarum formarum sit perfectior, et continens Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. GG, art. 2, in se alias in virtute; quia potentia, quantum est de ubi sic dicit : < Circa hoc, inquit, diversa» fuerunt se, habet se ad perfectum et imperfectum. Unde·, opiniones philosophorum. Plato enim et omnes phi­ sicut quando est sub forma imperfecta, est in poten­ losophi ante Aristotelem, posuerunt omnia corpora tia ad formam perfectam (γ); ita e converso. Sic ergo cœlestia osse de natura quatuor elementorum. Unde, materia, secundum quod est sub forma incorrupti­ cum quntunr elementa communicent in una materia, bilis corporis, in potentia erit ad formam corruptiut mutua generatio et corruptio in eis ostendit, per I bilis corporis ; et cum non habeat eam in actu, erit consequens sequebatur quod omnium corporum sit simul sub forma et privatione, quia carentia formæ una materia. Quod autem quaedam corpora sint in eo quod est in potentia ad fonnam est privatio. incorruptibilia, Plato assignabat non conditioni Hæc autem est dispositio corruptibilis corporis. materiæ, M *d voluntati artificis, scilicet Dei, quem(C) Impossibile est ergo quod corporis corruptibilis et introducit dicentem corporibus coelestibus : Natura incorruptibilis per naturam sit una materia. Et sic vestra estis dissolubilia, voluntate autem mea I non est eadem materia corporis cœlestis et elementoindissolubilia, quia voluntas mea major est nexu I nitn, nisi secundum analogiam, secundum quod vestro. Hanc autem positionem reprobat Aristoteles conveniunt in ratione potentia». » — Hæc ille. per motus naturales corporum. Cum enim corpus (a) que. — quod Pr. (<) çvrm. — çuam Pr. (i) cuTuku u. — naturali» Pr (8) Avtcrbron. — α viro beato Pr (γ) perfectam — imperfectam Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. Eamdem conclusionem ponit, 2. Sentent,, ubi supra (dist. 12, q. 1, art. 1), dicens : < Super hoc invenitur duplex philosophorum opinio, quarum utraque sectatores habet. Avicenna enim videtur ponere unam materiam esse omnium corporum, argumentum assumens ex ratione corporeilat is, quæ, cum sit unius rationis, una sibi materia debetur. Hanc autern positionem Commentator improbare intendit, in 1. Coeli ct Mundi, et in pluribus aliis locis, ex eo quod, cum materia, quantum in se est, sit in potentia ad omnes formas, nec possit esse sub pluribus simul, oportet quod, secundum quod est sub una, inveniatur in potentia ad alias (i). Nulla autem potentia passiva invenitur in natura, cui non correspondeat aliqua potentia activa, potens eam reducere in actum, alias frustra esset talis potentia. Unde, cum non inveniatur in natura aliqua poten­ tia activa naturalis, quæ substantiam coeli in actum alterius formæ reducat, quia non habet contrarium, sicut ejus motus ostendit, quia motui naturali ejus, scilicet circulari, non est aliquid contrarium, sicut dicitur, I. Coeli (t. c. 20), oportet quod in ipso nihil inveniatur de materia prima inferiorum cor­ porum. Nec potest dici quod materiæ, prout est sub forma coeli, tota potentia terminetur, ita quod nihil remaneat in ea de potentia ad aliain formam. Non enim terminatur potentia, nisi per adeptionem formæ ad quam erat in potentia. Unde, cum mate­ ria prima, secundum se considerata, sit in potentia ad omnes formas naturales, non poterii tota ejus potentia terminari, nisi per adeptionem omnium formarum. Non enim una forma recepta in mate­ ria, etiamsi sil nobilior, et magis perfecta, tollit potentiam ad aliam formam minus nobilem; materia enim sub forma ignis exsisteris, adhuc remanet in potentia ad formam terne. Unde, etsi forma coeli sit nobilissima, nihilominus tamen, recepta in materia prima, non terminabit totam potentiam ejus, nisi simul cum ipsa recipiantur omnesaliæ formæ ; quod est impossibile. Et praeterea, si poneretur quod forma coeli, propter suam perfectionem, totam potentiam materiæ terminaret, adhuc oporteret quod hujusmodi materia stans sub forma dementari, esset in potentia ad formam cadi, et reduceretur in actum per actionem virtutis coelestis; et ita cadum esset generabile et corruptibile. Et ideo ipse vult quod nullo modo in materia conveniant superiora et infe­ riora corpora. Et hoc videtur mihi probabilius, et magis consonum dictis Philosophi (12. Metaphysics?, t. c. 10). Nec dico, sicut quidam dicunt, quod con­ veniunt (6) in materia, si sumatur pro fundamento primo, quod nec est album nec nigrum, ut dicitur, 1. Metaphysicœ (t. c. 17); sed differunt in materia secundum quod materia determinatur per motum. (а) ad altat. — tub alia Pr. (б) conveniunt, — coniequenter Pr. 3 Diversitas enim motus, est signum diversitatis mate­ riæ, et non causa, sed econtra ; quia motus est actus exsistentis in potentia. Unde oportet quod ubi inve­ nitur una materia per essentiam, inveniatur potentia respectu (a) ejusdem motus, secundum quod mate­ ria est in potentia ad plura, d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Ubicumque est materia ejusdem rationis, potest recipi forma ejusdem rationis. Sed in materia corporis coelestis non potest recipi forma corporis elementaris; nec econtra, in materia corporis elementaris potest recipi forma corporis coelestis. Igitur in hoc et in illo non est materia ejusdem rationis. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. RECITANTUR OBJECTIONES § I. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Durandus (2. Sen­ tent., dirt. 12, q. 1 ). Primo sic. Res, inquit, quæ procedunt a Deo, incidunt in compositionem majorem vel minorem, secundum earum majorem vel minorem distantiam ad primam causam. Angeli enim, ut propinquiores causæ prims, non incidunt in aliquam compositionem intrinsecam suæ essent he : neque enim habent plu­ ralitatem partium ejusdem rationis, ut sunt partes quantitative^ in tolis homogeneis; nec diversarum, ul sunt materia et forma. Incidunt tamen in compo­ sitionem quamdam extrinsecam, quæ est hujus ad hoc ; componuntur enim cum suis accidentibus, sed ipsa essentia angeli intrinsece non est composita. Corporalia vera, quæ magis distant a Deo, prater compositionem extrinsecam, incidunt in composi­ tionem intrinsecam; sed differenter : quia corpora incorruptibilia, sicut perfectiora, incidunt solum in compositionem intrinsecam, quæ est ex partibus ejusdem rationis; sunt enim quanta, et quaelibet pars est ijusdem rationis cum toto, ut vult Aristo­ teles, 2. Cœli et Mundi; generabilia vero et corru­ ptibilia, tanquam summedislanlia,incidunt in omnes has compositiones, et, prater hoc, in illam quæ est ex partibus diversarum ralionum, quæ proprie dicun­ tur partes essentia?, sicut sunt materia et forma, etc. Secundo sic. Secundum Commentatorem, trans­ mutatio fecit scire materiam, operatio vero formam. Et merito : quia, sicut operatio est entis in actu, sic motus et transmutatio sunt entis in potentia, inquantum hujusmodi; potentia autem respicit mate­ riam, sicut actus formam. Ex hoc potest sic argui : (a) rctpeclu, — Om. Pr. LIBRI H. SENTENTIARUM 4 Omne illud quod habet materiam quæ est in poten­ omne quod habet materiam partem sui, est transtia ad esse, potest transmutari de non esse ad esse, mutabile de non esse ad esse, et econlra, non solum et de esse ad non esse. Sed omne quod habet mate­ virtute divina, sed per agens naturale. Quod non riam portem compositi, habet materiam quæ est in potest dici de cœlo. Non ergo habet materiam par­ potentia ad esse. Ergo omne quod haliet materiam tem sui. Sed ad hoc forte dicetur, ut dicunt quidam, quod partem compositi, est transmit labile a non esse ad esic, et econlra, ab esse ad non esse ; et sic est gene­ potentia proprie et per se non est ad non esse, sed ad rabile et corruptibile. — Major palet, primo quan­ esse : quia potentia per se est ad actum, non esse tum ad primum membrum, scilicet : omne quod vero non dicit actum, sed privationem actus; et ideo habet materiam quæ est in potentia ad esse, potest potentia nullo modo esi ad non esse, nisi per acci­ transmutari a non esse ad esse. Hoc enim statirn dens, quatenus esi ad plura esse sibi invicem incompatet ex diffinitione motus cl transmutationis, scili­ possibilia; propter quod materia non est in (δ) cet quod sunt actus entis in potentia; et ex diffini­ potentia contradictionis ad esse et non esse, nisi tione potenti® passivae, quam ponit Aristoteles, quia primo est potentia ad formas contrarias vel 5. iictaphysiae (t. c. 7), scilicet quod est princi­ incompassibiles. Si igitur ponatur aliqua materia, pium transmutandi ab altero, quantum ad illud qua» sil ad unum esse tantum, sicul materia cœli quod est in potentia. Et per rationem : quia ens in non est in potentia ad aliam formam, patet quod pura potentia ad esse, do se non habet actu esse; et habens talem formam, non est transmutabile de ideo, quantum est de se, potest carere quolibet esse esse ad non esse; quia oporteret quod ista materia, actuali, loquendo divisim. — Pari autem ratione, cum non sit suscepti va alterius forma», omnino exsi­ pitel quod potest transmutari ah esso ad non esse : steret sine forma. Per eamdein rationem, talis mate­ quia mOtiK vel mutatio sunt a contrariis in contra­ ria non esset transmulabilis ad esse, nisi poneretur ria, et ab esse ad non esse, et econlra. —Quod con­ quod prius, online temporis, talis materia esset firmatur per dictum Aristotelis, 9. Melaphysicœ sine forma, el deinde transmutaretur ad hanc for­ (t- c. 17), qui dicit quod eadem est potentia contra­ mam ; quod est impossibile. — Sed istud non valet. dictoriorum. Et sic patet major, scilicet quod omne Quia, licet potentia per se sil ad esse, seu ad actum, quod habet materiam quæ est puni potentia ad esse, tamen potentia puni non determinat sibi aliquem potest transmutari ab esse ad non esse, et econlra. actum, sed, quantum est de se, indifferens est ad — Minor probatur, scilicet quod omne quod halæt omnem actum qui est actus simpliciter. Quamvis materiam quæ est altera pars compositi, halxd mate­ enim illud quod est essentialiter quidam actus, pos­ riam que» est pura potent ia ad esse. Quia nihil unum sit determinare sibi quosdam alios actus ad quos est constituitur a duobus entibus in actu, vel entibus in potentia (sicul forma ignis determinat sibi calo­ in potentia ; s^d oportel alterum esse solam poten­ rem), tamen illud quod est pura potentia simplici­ tiam, alterum vero actum. Propter quod, materia ter, nullum actum sibi potest determinare; quia qu.e est altera pare compositi, simpliciter nominat omnis determinatio est per actum. Propter quod puram potentiam ad esse. Et sic palet minor. Sequi­ materia, quæ est altera pars compositi substantialis, tur ergo conclusio principalis, quod omne quod habet cum sit pura potentia simpliciter, non potest sibi materiam qua» est altera pars compositi, sit trans- determinare aliquam formam, sed est capax omnis rnutabile de non esse ad esse, et econlra; cl ita est form® substantialis; el, cum non possit omnes generabile et corruptibile. Quod de cu»lo dici non simul habere, transmulabilis est de esse ad. non potest· esse, et econlra, de non esse ad esse; quod non Sed forte diceret aliquis, quod coelum est trans- potest dici nisi de materia generabilium el corrupti­ mutabile a non esse in esse, et o converso, sed solum bilium. Propter quod in solis generabilibus el cor­ divina virtute, non nutem actione natura»; et ita non ruptibilibus videtur esse materia, quæ est altera est generabile el corruptibile per naturam. — Sed pars compositi substantialis, etc. Tertio arguit sic. Quia ratio pro conclusione hex· non valet. Quia, cum potentia passiva dicatur relative ad activam potentiam, ut palet ex ejus dif­ adducta non valet. Ratio enim illa ad hanc formam finitione, manifestum est quod naturali potentiae reducitur : Colum, vel est materia lanium, vel materi® oportet correspondere potentiam activam forma tantum, vel compositum. Non potest diei naturalem, et non solum potentiam divinam. Poten­ quod sit materia tantum, quia non esset ens actu ; tia enim passlvm materi®, quæ est solum in rela­ nec forma tantum, quia forma per se subsistens, tione ad potentiam divinam, non est naturalis, sed est actu intellecta. Ergo relinquitur quod sit compoobedientialis (a). El ideo, cum in omni materia quæ situm ex materia et forma. — Sed hæc ratio non * st pars compositi, sit potentia passiva naturalis ad valet. Quia divisio substanti® per materiam et for­ * tran mutationem, ut probatum est, palet quod main et compositum, si matena et forma proprie -----------------------______ (1 oMientialif. — oMibilit Pr. I (i) in. — Otn. Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTÎO I. occipiantur, prout sunt partes compotiti, non se extendit ad omnes substantias. Angelus enim nec est materia nec forma, ut sunt partes compositi, nec compositum ex eis. Et similiter dicam de coelo. Divi­ sio enim illa solum (a) se extendit ad generabilia et corruptibilia : in quibus materia est subjectum trans­ mutationis; forma vero est terminus; compositum vero, id quod dicitur generari, inquantum subjectum iit sub termino, scilicet materia sub forma. Si vero accipiatur forma large, pro omni eo quod habet similitudinem aliquam cum forma, sic angelus, cum sit spiritualis creatura, habens aliquam simili­ tudinem cum anima, quæ etiam spiritus est, potest dici large forma. Et eodem modo, cadum, cum sit corpus subjectum quantitati et diaphaneitati et motui, potest dici materia; nam subjectum, ad (6) genus causæ materialis reducitur. Et talem mate­ riam, scilicet subjectum actu, dicit Philosophus, 8. Metaphysics (t. c. 12), esse in coelo, ut apparet ibidem intuenti. Dicit enim coelum esse materiam motus localis; consequenter æquiparans materiam coeli materiae accidentium, quæ non habent mate­ riam ex qua, sed in qua (γ), scilicet subjectum; concludens iinaliter (t. c. 14) quod quacumque sine transmutari, supple per se, quia loquitur de accidentibus, sunt aut non sunt, non est horum materia, supple ex qua, quia prius dicit quod habent materiam in qua, scilicet subjectum, quia per se exsistere non possunt, et ideo transmutantur per accidens, transmutato subjecto in quo sunt. Si qua ergo sunt, quæ sunt intransmutabilia per se el per accidens, ut corpora cœlestia, ipsa non habent mate­ riam ex qua, nec in qua; sed ipsa sunt materia in qua est motus. — Hæc ille. II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem conclusionem arguit Aureolus (2. Sentent., dist. 1 i, q. 1, art. 1) multipliciter. Primo sic. Quia Philosophus dicit, 8. Metaphy­ sics) (t. c. 4), quod transmutationem substantialem consequuntur aliæ transmutationes, aliam vero transmutationem non oportet quod sequatur trans­ mutatio substantialis. Et ideo concludit quod non est necesse quod illud quod habet materiam ad ubi, habeat materiam quæ est subjectum generationis, innuens ibi quod corpus coeleste nullo modo halieat materiam de genere substantial. Ubi Commentator, comm. 4 : α Ideo videmus quod corpus cœleste non componitur ex materia quæ est in potentia, et forma quæ est in actu. * Secundo. Quia idem patet ex 1. Physicorum (t. c. 69), et 7. Metaphysial * (l. c. 8). Dico autem materiam, per quam res potest esse et non esse. Sed (а) solum. — totum Pr. (б) ad. — aliquid Pr. (γ) ex qua icd tn qua. — in qua ted ex qua Pr. 5 cœlum non habet potentiam [>er quam posit esse et non esse, cum sil incorruptibile, ut patet in fine K Cœli. Igitur, etc. Tertio. Patet idem per illud 9. Metaphysicx (l. c. 17), ubi dicit quod eadem est potentia contra­ riorum, sive contradictoriorum. Et per hoc subdit, ibidem, quod impossibile est quod in æternis sil potentia, nisi ad ubi. Ubi dicit Commentator, comm. 17, quod in talibus corporibus non est (a) potentia ad corruptionem; ergo nec ad fatigatio­ nem. Quarto. Idem apparet ex dictis Commentatoris, I. Cœli, comm. 5, ubi infert quod, < si corpus coeleste sit compositum ex materia et forma, contin­ get quoti sit generabile et corruptibile. > Et infra : α Iste locus est fortior omnium locorum facientium errare, quod corpus cœleste est compositum ex mate­ ria et forma. » Quinto. Quia Commentator, 1. Cœli, comm. 20, dicit quod « hoc bene apparet, quoti corpus cœli non est comjmsitum ex matena et forma, sed est simplex. Formæ enim quæ sunt in materia, conlrariæ sunt; et si esset forma in materia sine contrario, tunc natura otiose egisset, cum in ista materia (ζ) non sit aliqua potentia (γ) omnino. Si enim substantia materi® est in potentia, et fuerit aliqua materia in aliquo cujus potentia nunquam exit in actum, poten­ tia illa omnino est otiosa cl superflua. Si eniin non erit generatio el corruptio, non stabit operatio istius virtutis, scilicet polentiæ; operabo enim istius potentiæ, quæ est ex ea, sicut abscisio ex acumine gladii, est generatio el corruptio. Si igitur ista potentia esset sine generatione et corruptione, con­ tingeret quod aliquid esset ens sine actione propria, propter quam fuit ens; quod est omnino impossi­ bile ». Sexto arguitur. Quia. 2. Cœli et Mundi, comm. 3, dicit quod, si cœlum esset compositum ex materia et forma, esset generabile el corruptibile. El infra, dicit quod * propter hoc, coqius cœleste caret poten­ tia omnino. El infra, comm. 49, dicit quod, < si corjiora coelestia essent eadem genere, et plura spe­ cie. essent composita ex materia el forma diversa; el, si esset ila, essent generabilia et corruptibi­ lia, etc. » Septimo. Quia, 1. Cœli, comm. 95, dicit quod corpus neutrum caret subjecto el contrarietate. El infra (8), dicit quod corpus cœleste non est materia aliqua habens formam; quoniam, si ita esset, tunc esset grave, vel leve. Octavo. Quin, in de Substantia orbis (cap. 2), dicit idem sic : < Corpus cœleste est simplex, non compositum ex materia et forma. Nulla enim est (> (6) (γ) (δ) in.— A Et breviter, istum libellum videtur edidisse non esta materia altera parte compositi, sed est n pro intentione ista. Unde, 2 Cœli et Mundi, comm.3, quantitate. Omnis enim forma incorporea habet ope­ dicit quod < corpus cœleste caret potentia omnino. rationem propriam, nobiliorem operatione quacum­ Et hoc amplius declarabitur in de Substantia que formæ corporeae. Illa autem non potest esse ope­ ratio sensitiva, quia illa arguit quantitatem. Nunc orbit — Hæc ille. Nono arguit (Ibid., art. 2) sic. Multitudo non est autem cœlum non est substantia incorporea. — Nec ponenda, nisi ratio evi lens et necessaria illud pro­ quinto excessus nobilitatis arguit in cœlo materiam. bet aliter per pauciora salvari non posse; Deus enim Non enim est inconveniens quod illud quod est sim­ et natura nihil faciunt frustra. Sed materiam ponere pliciter nobilius altero, sit ignobilius in aliqua con­ in cœlo, nulla videtur necessitas. Da enim quod sit : ditione. Sic enim cœlum est nobilius verme, in aut hoc erit eorum corporeitas; aut quantitas, qua? immutabilitate; tamen est ignobilius eo, nec est forte propria est materiæ; eut qualitas sensibilis; nobilius anima. Non enim est in ultima sui disposi­ aut quia formas absolutas necesse est esse intelle­ tione et perfectione, nisi in online ad alterum. — ctuales; aut quia illa corpora essent nobiliora quam Nec sexto motus ad ubi arguit materiam esse in animæ quæ corporibus uniuntur; aut hoc est motus cœlo : quia motus ille non inest ratione materiæ ad ubi ; aut alterationis varietas, quia luna nunc est absolute, sed ratione corporei tatis. Natura igitur clara, nunc obscura; aut hoc est auctoritas Scri­ corporea, alisque hoc quod habeat materiam, potest ptura, et dicta Sanctorum. Sed nullum istorum esse in loco; igitur moveri ad locum. Et talis natura necessario concludit materiam esse in cado. Igi­ habebit potentiam ad ubi, quæ est corporei ta tis ; tur, etc. Probatur minor. — Materiam enim esso in sed nullo modo potentiam ad formam substantialem. cœlo, non concludit corporeitas ; forma enim dat esse Hæc est intentio Philosophi, 8 Metaphysics (t. c. 4). corporeum, non materia. — Nec illam concludit — Net septimo concludit in cœlo esse (a) materiam, quantitas. Licet enim quantitas interminata insit alteratio quæ apparet in luminositate, sicut in luna. ratione materiæ, tamen quantitas terminata inest Hæcenim variatio non transmutat naturam cœliintrinratione formæ ; in cœlo autem est tantummodo quan­ scce,necinaliquoaccidenteei proprio naturaliter. Non titas terminata. — Nec tertio qualitas sensibilis con­ enim luminositas adveniens luna? abjicit aliquid a cludit ibi esse materiam. Sola enim illa qualitas quæ substantia ejus, nisi privationem. Et hæc est ratio magis facta aliquid abjicit a substantia, proprie Commentatoris, 8. Metaphysics, comm. 4. — Nec arguit materiam. Hujusmodi autem qualitates non ultimo probant ibi esse materiam,auctoritas Seri pturæ sunt in cœlo : non enim potest augeri, nec minui, ut vel Sanctorum. — Non quidem auctoritas Scriptura. patet, I. Cœli (t. c. 21 ), nec in sua natura variari ; Nam in Genesi, ubi agitur de rerum productione, non igitur ibi non sunt accidentia, secundum quæ fit dicitur quod firmamentum sit factum de aliquo, transmutatio in substantia, seu in aliis proprietati­ puta de medio aquarum ; sed dicit in medio aqua­ bus propriis. Omnia ergo accidentia quæ in cœlo rum, Nec dicit quod luminaria sint facta de aliquo, sunt, sunt accidentia quæ consequuntur ratione puta de firmamento; sed dicit quod sunt facta cum formæ, non quæ insunt ratione materiæ, ut dicit firmamento ; sicut per oppositum dicitur : Produ­ Commentator, in de Substantia orbis, Quædam cat terra herbam virentem, etc., et Formavit Deus enim sunt accidentia passiva, in quibus est alteratio ; hominem de limo terras; ibi enim innuitur quod et talia non sunt in cœlo; quia alteratio, secundum virentia, reptilia et jumenta et homo facta sunt de quod transmutat subjectum, videtur esse propria terra, ut de materia. Sed, ex circumstantia Scri­ corponbus quæ miscentur cum potentia et sunt cor­ ptura, patet quod cœlum quidem fuit creatum pora generabilia et corruptibilia. Aliud vero genus secunda die, et non factum de aliquo; facile enim accidentium est, quod non mutat sul»stantiain defe­ erat Scriptura innuere, Fiat firmamentum de rentis (x). Et primum horum est motus localis, et medio aquarum, si factum posuit de materia. — raritas, et densitas, et diaphanitas. Et hæc sunt in Ulterius, nec dicta Sanctorum concludunt in cœlo * rorporibu coelestibus et inferioribus, licet secundum esse materiam. Unde, cum Ambrosius et Augusti­ prius et posterius. — Nec quarto probatur in cœlo (ζ) nus et alii doctores, puta Damascenus et Magister, esse materia ratione intellectualitatis, quæ conse­ ponunt in cœlo materiam; si tales auctoritates sint quitur formas abstractas. Tum quia non est verum repugnantes propositionibus per se notis, movere quod omnis forma abstracta a principio materiali, non debent, pro eo quod in hac materia magis sit natura intellectualis’: habitus enim morales, in loquuntur ut aliorum opiniones recitantes, quam ut nobis, sunt abstracti hoc modo a materia ; et tamen doctores(G), suam sententiam statuentes. Quod bene diferrntu. — d&errntu Pr. < tn cocio. — intellectus Pr >b. -------------- (а) in cado ewe. — Pr. (б) doclortt. — doctorum Pr. DISTINCTIO Xîî. — QUÆSTIO I. apparet : quia quilibet eorum sequitur in hac mate­ ria philosophiam ejus cujus sectator erat in philoso­ phicis; unde sepe in talibus contradicunt. Illam enim materiam de qua dicunt cœlos esse factos, aliqui dicunt esse ignem, secundum opinionem Pla­ tonis, qui posuit cœlum et sidera esse natura igneæ. Alii dicunt materiam istam fuisse quasi chaos con­ fusum, et in una quidem parte rariorem, in alia vero densiorem. Alii ponunt materiam illam fuisse aquam; dicunt enim cœlum sidereum factum esse de aquis. Quia igitur Sancti sic ad invicem discor­ dant, et diversorum philosophorum sententias con­ jecturant, satis innuitur nobis quod dicere hoc vel illud, non tangit fidem, nec veritatem sacra Scri­ ptura. Unde alibi Augustinus ponit angelos habere corpora; quod utique dicit, sectando in hoc senten­ tiam Platonis, qui finxit eos habere corpora. III. Argumenta Godofridi. — Contra eamdem conclusionem arguit Godofridus, 1. Quodlibeto, q. 2. Primo sic. Illud quod est pura potentia ad esse simpliciter, nihil actualitatis includens, est indiffe­ rens ad esse et non esse, quantum est de se. Sed materia prima est hujusmodi, si proprie sumatur. Igitur est indifferens ad esse et non esse ; et per con­ sequens, illud quod habet materiam, habet in se principium per quod est in potentia ad «sse et non esse; et sic est generabile et corruptibile. Et ideo ponere quod corpus habens materiam partem sui, sil incorruptibile per naturam, est contradictio. Cœlum autem ponitur ilio modo incorruptibile. Igitur. — Sed dices quod hoc est intelligendum de materia inferiorum, quæ est alia a materia cœli : non propter rem additam, quia illa materia nihil addit super istam ; sed propter habitudinem ad for­ mam perfectiorem quam sint formæ inferiorum. — Contra. Quia quod est in pura potentia, impossibile est quod includat habitudinem ad formam determi­ natam; immo, est indifferens ad omnes formas. Sed materia proprie dicta, est hujusmodi. Ergo impossi­ bile est materiam includere habitudinem ad formam determinatam. Secundo arguit sic. Quia illa materia esset fru­ stra : quia operatio talis materiæ est generatio et corruptio, et transmutatio de forma in formam; ergo materia non potest esse nisi in eo quod est generabile et corruptibile per naturam. Tertio sic. Ista tria sunt inseparabilia : materia, contrarium, privatio. Unde ubicumque est unum, sunt alia duo. Cum enim materia sit in pura poten­ tia ad omnes formas, ad hoc quod determinetur ad esse, indiget forma; et quia forma non potest stare cum aliis, dicitur contraria aliis; et sic materia et contrarium sunt simul ; et per consequens, priva­ tiones omnium formarum sunt simul cum materia. Illa autem quæ communicant in materia, sunt ad invicem transmulabilia, secundum Philosophum, 1. de Generatione (t. c. 22). Ergo sequitur quod cœlum erit transmutabilead formam inferiorum, et econlra. — Dicetur forte quod illud verum est de his quæ communicant in materia inquantum est subjectum transmutationis, non autem de illis quæ communicant in materia quantum ad essentiam materiæ. — Sed hoc non valet. Quia, si verbum Philosophi sit intelligendum illo modo quod com­ municatio in materia, prout materia est subjectum transmutationis, est causa transmutationis ad invi­ cem, tunc, quando Philosophus dicit quod com­ municantia in materia sunt ad invicem transmutabilia, erit |>etilio principii : quia idem esset ac si diceret quod qtiœcumque communicant in materia, prout sunt Iransinutabiiia (a), sunt ad invicem trans­ mulabilia; quod nihil est dicere. Et ideo, cum in cœlo non sit privatio, nec conlrarietas, manifestum est quod nec materia. — Hæc ille, etc. § 2. — CONTHA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Durandi. — Contra secundam conclusionem arguit Durandus (diet. 12, q. 1). Primo. Quia, secundum probationem illius, sequitur quod, sicut corruptibilium et incorruptibi­ lium non est eadem materia, ita nec ipsorum incor­ ruptibilium ad invicem ; sed erunt tot materiæ primæ, quot corpora cœlestia. Quod palet sic. Materia unius corporis coelestis, aut est in potentia ad formas alio­ rum corporum cœlestium, aut non. Si sit in poten­ tia ad formas aliorum corporum cœlestium, cum eas actu non habeat, est sub privatione earum. Materia autem sub privatione, est principium cor­ ruptionis, ut tu dicis. Ergo corpus cœleste esset corruptibile; quod, cum sit impossibile,relinquitur quod materia unius corporis cœleslis non est in potentia ad formas aliorum. Sed materia est in potentia ad formas omnium illorum quorum est materia communis. Ergo corporum cœlestium ad invicem non est aliqua materia communis; sed erit materia unicuique sibi propria, ratione differens a materia alterius. Et ita, prater materiam corporum corruptibilium, erunt tot materiæ primæ, quot sunt corpora incorruptibilia; quod videtur valde incon­ veniens, quia tunc corpora cœlestia differrent genere. Secundo sic. Quia impossibile est ea quæ sunt diversarum rationum, esse in æquali gradu propin­ quitatis ad Deum ; sicut impossibile est diversas spe­ cies numerorum, esse in æquali distantia ad unum. Si igitur materia corporum cœlestium sit alterius rationis a materia inferiorum, impossibile est quod sil in axpiali gradu ; sed necessario sunt in diversi­ tate graduum. Cum igitur materia generabilium et (e) illtut. — Ad. Pr. s LIDRÎ IL SENTENTIARUM corruptibilium sit pura potentia ad esse, et ad siva, sicut est materia, est dare gradus, et in puro (a) omnia quæ ad esse consequuntur, impossibile est actu similiter, accipiendo purum artum proportionaquod materia generabilium et corruptibilium sil biliter ad puram potentiam, de qua loquimur. pura potentia ad es», et ad reliqua quæ ad esse Sicut enim materia est pura potentia, ita forma est consequuntur; quia in pura potentia non sunt gra­ purus actus : materia enim sic est puni potentia, dus, sicut nec in puro actu. Et sic materia prima quod nec est actus, nec habet actum partem sui, est non erit pura potentia (»); sed erit necessario actus, tamen unibilis actui; et similiter, forma sic est vel baben> actum. Sed utrumque horum est impos­ actus, quod non est potentia, nec habet potentiam sibile : quia, quocumque eorum dato, sequitur partem sui, et tamen unibilis potentia·. Cum igitur quod ex ipsa et forma non fleret unum per se; et ita in forma quæ sic est purus actus, sil dare gradus crrlum non esset per se unum ; quod est inconve­ diversarum rationum, nec tamen propter hoc oportet quod sit potentia, vel habeat potentiam partem sui ; niens. Fnrto dicetur ad primam istarum rationum, quod sic in pura potentia possibile est dare gradus diver­ corpora cœlestia communicant in materia, et tamen sarum rationum, nec tamen propter hoc oportet quod non sunt ad invicem transmutabilia ; nec proprie aliqua potentia sit actus, vel habeat actum pariem materia unius dicitur privata forma alterius. Quia sui. — Sed ista responsio non valet. Quia impossi­ transmutatio fit inter contraria, et non inter similia; bile est esse gradum in infimo (6) simpliciter, sicut communitas enim materiæ ad diversas formas, ex impossibile est esse gradum in supremo simpliciter. qua provenit quod possit ad eas transmutari, est Sed in tota universitate entium, materia prima, ad diversas formas, secundum gradus specificos. quæ est ens in pura potentia simpliciter, est infima Cum igitur corpora cœlestia non differant specie, simpliciter, sicut Deus est supremum simpliciter; nec forma * eonim, sed solo numero, non sunt ad inter hæc enim extrema, tota universitas entium invicem transmutabilia, non obstante communi­ includitur. Ergo, sicut in Deo et in divina natura tate materiæ. Nec materia unius est proprie in non est possibile dare gradus, sic nec in materia, potentia ad formam alterius; cum forma omnium quæ est pura potentia; in intermediis autem, ut in sit unius rationis, et per consequens non dicitur actibus creatis, est dare diversitatem graduum. — proprie privata. Hæc ille. Ad secundam similiter, forte dicetur quod mate­ II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem ria rœli et corporum inferiorum sunt in diversitate graduum, per habitudinem quam habet ad actus arguit Aureolus (dist. 14, q. 1, art. 2). Primo sic. Quia, si materia inferiorum et superio­ diversorum graduum, et non per hoc quod altera sit pura potentia, altera vero actus vel habens actum; rum sint alterius rationis, cum utraque sit in pura immo, utraque est pura potentia, in qua est dare potentia, non habebunt per quid distinguantur. gradus, non secundum se et absolute, sed per habi­ Omnis enim distinctio est per aliquam actuationem. tudinem ad diversos actus. Et ideo Commentator, 12. Metaphysicæ (comm. 14), Sed, quidquid sit de responsione ad primam dicit quod materia prima est unum numero per instantiam, quæ videtur salis probabilis, responsio ablationem omnium formarum ; quia non habet tamen ad secundam rationem non valet, propter unde distinguatur. Et, 2. Metaphysicæ, dicitur duo. — Primo : quia, si habitudo ad actus diverto- quod in fundamento materiæ, nihil est distinctum. rum graduum sufficeret ad ponendum gradus in — Nec valet quod quidam dicunt, quod hæ duæ materia, vel in pura potentia, sic, in materia aquæ, materiæ distinguuntur per diversos respectus ad cum sit in potentia ad formas aeris vel ignis, esset diversos actus et formas. Materia enim non est ad (γ) diversitas graduum, sicut est diversitas eorum; aliquid, nec respectus, secundum Commentatorem, quod non est verum. — Secundo : quia in his quæ 1. Physicorum. Necesse est ergo quod, si aliqua sunt diversarum rationum, nec sunt degenero rela­ distinguantur respective,quod distinguantur intrin­ tionis, oportet ponere diversitatem graduum intrin­ sece per propriam naturam. Sed neutra materia sece et absolute, et non solum exlrinsece et relative; haberet, hoc posito, propriam naturam; repugnat quia gradus qui attenduntur in aliquo relative et enim materiæ habere propriam naturam determina­ extrin-ece, sunt gradus secundum dici, et non secun­ tam. dum isse. Sed materia non est de genero relationis. Secundo. Quia materia est in potentia contradi­ Ergo diversitas graduum in ea, débet attendi intrin- ctionis,!). Metaphysicæ (l. c. 17). Unde omne quod sece in ea, ct non solum extrinsece, per solam habi­ i est in potentia ad aliquem actum, non determinat sibi illum actum, nec oppositum ejus; alias non tudinem ad actu * di versorum graduum. Forte dicetur aliter : quia in pura potentia («) et fie matena prima non erit pura pofentia. — Om Pr. (a) puro. — petentia Pr. (S) in/îmo. — infinito Pr. (γ) ad. — Om. Pr. DISTINCTIO XII. — QÜÆSTIO I. esset in potentia. Et si hoc concedatur, tunc cœlum non erit naturaliter incorruptibile; quin materia ejus saltem erit in potentia ad privationem formæ cœli. Et si dicatur quod non est agens potens redu­ cere illam potentiam in actum, sequuntur duo inconvenientia. Primum est quod saltem cadum non erit, quantum est ex se, incorruptibile; immo, ex intrinseco, et ex suis principiis, erit corruptibile; licet ex extrinseco, et defectu agentis, non sil cor­ ruptibile. Secundum est quod Deus et natum fecis­ sent illam |>otentiain frustra, si non sit agens potens eam reducere ad actum. Tertio arguit. Quia vel illa materia quæ est sub forma solis, erit non solum alterius rationis a mate­ ria generabilium et corruptibilium, immo et a materia lunæ et aliarum stellarum ; et sic tot erunt materiæ,quot sunt cœli, et quot sunt stellæ. Vel, si dicatur quod materia omnium coelestium corporum sil unius rationis, sequitur quod poterunt ad invi­ cem transmutari; et sic quaelibet stella erit ens cor­ ruptibile, cum materia cujuslibel sit privata forma aliarum stellarum. Quarto arguit. Quia saltem unius cœli est una materia, et unius rationis ; et jær consequens, mate­ ria unius partis est in potentia ad formam alterius partis; et per consequens, quælibet pars orbis erit corruptibilis, pro eo quod sua materia erit subjecta privationi ; et per consequens, totus orbis. Quinto. Quia ubicumque Aristoteles diffinit mate­ riam, dicit quod materia est pura potentia. Undo, 2. Metaphysics, dicit : in fundamento materiæ, nihil est distinctum. Et, 7. Metaphysicæ (t. c. 8), dicit quod materia non est quid, nec quale, nec quantum, etc. Et infra, in eodem libra (t. c. 53) : Dico autem materiam, per quam res potest esse et non esse. Et infra (8. Metaph., t. c. 3) : Dico autem materiam, quæ, cum non sit res cujus est materia, nisi in potentia, etc. Igitur : vel Aristo­ teles ignoravit illam materiam cœli ; vel, si non (x), oportet quod ei competat diffinitio quam dedit ubi­ que de materia. — Hæc Aureolus. III. Argumenta Ægidii. — Contra eamdem conclusionem arguit Ægidius multipliciter. Primo sic. Materia, secundum se, est potentia pura. Sed actus est qui distinguit. Tolle igitur actum, et tolles distinctionem. Et quia materia cœli est pura potentia, et similiter materia istorum infer­ iorum, si absolvantur ab omni forma, hæc et illa non habebunt per quid distinguantur; quia in potentia pura, nulla potest esse distinctio. Secundo. Quia, si sint duæ materiæ prims alte­ rius rationis, tunc una illarum plus distabit ab actu primo, qui est Deus, quam alia. Sed hoc est impos(a) si non. — si sic Pr. sibile; quia una potentia pura non potest amplius distare ab actu positivo quam alia. Tertio. Quia materia prima, est medium inter ens et nihil ; et sic sua substantialitas est punctualis, quod in ea gradus reperiri non possunt : quia, si sic, aut hoc esset quia una materia plus haberet de entitate quam alia, vel ex eo quod una plus deficeret quam alia. Si ergo materia cœli differt a materia inferiorum, tunc hoc erit primo modo, vel secundo modo. Non primo modo : quia tunc materia cœli non esset materia ; quia non e* sel medium inter ens et nihil, sed erit media interens et materiam. Nec secundo modo : quia tunc non erit materia inter ens et nihil. Quarto arguit. Quia illa sunt ejusdem rationis, quæ conveniunt in eadem differentia substantiali. Sed omnes materiæ conveniunt in eadem differentia substantiali ; quia, sicut differentia substantialis constitutiva hominis est rationale, ita differentia substantialis materiæ est pura potentia, secundum Commentatorem. Quinto. Quia nunquam aliquis sanctorum aut doctorum aut philosophorum posuit duas materias primas, per essentiam differentes, et alterius ratio­ nis. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS 111. DANTUR SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est ad prodictas objectiones. Et ideo Ad primum Durandi contra primam conclusio­ nem, dicitur quod imaginatio quam tangit, est impos­ sibilis, scilicet quod corpora incorruptibilia in hoc sint simpliciora corporibus corruptibilibus, quia incorruptibilia corpora sint composita ex partibus ejusdem rationis, et non ex partibus diversarum rationum. Impossibile enim est aliquod corpus habere partes ejusdem rationis, nisi prohabeat partes diversarum rationum; quia nulla substantia imma­ terialis potest esse quanta. Ubicumque enim sunt ftartes ejusdem rationis, ibi est quantitas; ubicum­ que autem est quantitas physica, ibi est materia; ubicumque est materia, ibi est forma substantialis. Et sic imaginatio illa est vana. Cum autem dico quod quantitas non potest esse sine materia, intelligo de modo essendi rerum non rniraculoso, sed naturali ; proprium namque subjectum quantitatis, vel est materia, vel saltem aliquid habens materiam par­ tem sui. Unde Philosophus, 7. Metaphysicæ, cap. 2 LIBRI II. SENTENTIARUM 10 (t. c. 8), secundum translationem novam, quod quædam est conjuncta privationi, et quaedam non. incipit, Dicitur autem substantia, etc., sic dicit : Hac distinctione supposita, dicitur quod rnajor argu­ Dico autem materiam, quæ secundum sct nulla· menti, scilicet quod omne quod habet materiam tenus, neque quid, neque quantitas, neque aliud quæ est potentia ad esse, potest transmutari de esse aliquid dicitur, quibus ens est determinatum. Est ad non esse, et econtra, — vera est, si intelligatur enim quoddam, de quo praedicatur horum quod de potentia ad esse secundo modo dicta (œ); si autem cui esso est alterum, et cathegoricarum unicui­ intelligatur de potentia ad esse primo modo, est que. Aha namque de substantia praedicantur, falsa. Minor autem non probatur ad sensum in quo hæc vero de materia, etc Quod exponens Commen­ conceditur major, sed ad illum in quo negatur. Ideo tator, 7. Metaphysics, comm. 8, sic dicit : a Intel- argumentum non procedit; quia altera præmissaligo per materiam illud quod exsistit per se, quod rnm semper est falsa, in quocumque sensu sumatur non est quale, nec quantum, nec aliud entium prae­ major. — Et tunc, ad primam probationem majoris, dicamentorum ; quoniam est in potentia omnia ista, in sensu quo negatur, dicitur quod auctoritates ibi scilicet decem prædicamenta, ut declaratum est in adduci» intelligi debent de potentia ad esse secundo Physicis, ipsam scilicet esse subjectum omnibus modo dicta ; talis enim potentia est principium motus decem pradicamenlis, et quod suum esse est aliud transmutationis (S)substantialis passivæ; non autem ab esse cujuslibet istorum. Prædicamenta enim acci­ de potentia ad esse primo modo dicta. — Item, ad dentium dicunlur de prædicamento substanti», et probationem dictæ majoris negatæ, quæ fit per praedicamentum sulslantiæ dicitur de hoc quod est rationem, dicitur quod consequentia ista non valet : matena. > — Hæc ille. — Item, in eodem com­ A, de se non habet B; igitur, quantum est de se, mento, sic dicit : < Materia est causa individui potest carere B. Et hanc habet negare arguens. Tum substantial sensibilis; quia, si abstraxerimus in quia ipse negat quod materia possit carere omni intellectu ea quæ sunt prater materiam, ex robus forma substantiali, et tamen concedit quod materia, in individuo demonstrato nil remanebit, nisi mate­ quantum est de se, nullam formam habet. Tum ria», scilicet quoniam materia non aufertur per abla­ quia, secundum eum, nulla creatura habet a se, tionem eorum, et illa auferuntur per ablationem nec de se, esse; tamen non concederet quod omnis materi». > Item, ibidem, dicit : « Cum longitudo et creatura, quantum est de se, possit carere esse quo­ latitudo et profundum fuerint abstracta a corpori - libet actuali, sic quod habeat potentiam passivam bus quæ accipiuntur in diffinitionibus eorum, non naturalem ad esse et non esse, et naturaliter et per remanebit ex corpore nisi illud quod distinguitur a agens naturale reducibilem ad actum, sicut intendit longitudine, latitudine et profundo; et hoc est mate­ concludere. Tum quia ipse concederet quod substan­ ria. > Item, ibidem : < Materia est substantia, pro­ tia corporis coelestis est in pura potentia ad esse pter hoc quod, ablatis aliis, non aufertur, et, ipsa quantum, et lucidum, et diaphanum, et densum ablata, auferuntur ali·· » Item, ibidem : < Corpus aut rarum ; et tamen negaret quod habeat potentiam est substantia, et nihil aliud est quam tres dimensio­ passivam naturalem ad carentiam talium acciden­ nes in materia; et quia dimensiones non sunt sub­ tium. Et ideo consequentia ista non ’valet, Materia stantia», remanet quod corpus sit substantia per cœli est in pura potentia ad esse, igitur nec de se materiam; et illud per quod fit substantia, est sub­ habet esse, igitur potest carere esse; potissime, stantia, etc. > Et multa similia ibidem ponit. Ex loquendo in antecedente illius consequentiae de pura quibus clare apparet quod mens Aristotelis fuit, potentia non conjuncta privationi, qualis est in coelo, quod omne individuum sensibile et quantum, habet ad esse. — Item, ad secundam probationem princi­ materiam de qua ibi loquitur Philosophus. palem majoris, quoad secundam ejus partem, scili­ Ad secundum dicitur quod potentia ad esse potest cet quod omne halxms potentiam puram ad esse, sumi dupliciter. Primo modo, pro (a) potentia ad possit transmutari de esse ad non esse, etc.; quia esse quod jam habet, eo modo quo dicimus quod mutatio est a contrariis, etc.; — dicitur quod esse omnis materia habens formarn, comparatur ad eam cœli, vel forma cœlestis, non habet contrarium; ut potentia ad actum, et similiter omne subjectum nec matena cœli est in potentia indifferenti ad duo ad accidens quod habet. Secundo modo, potentia ad contraria. — Et ad confirmationem factam ex dictis esse pot»fst sumi pro potentia receptiva alicujus esse Aristotelis, eadem est potentia (γ) contradictorio­ substantialis quod nondum haliet, sed potest habere; rum, etc. ; — dicitur quod illa major habet restringi ; Meut materia aquæ est in potentia ad esse substan­ quia, si universaliter intelligatur, falsa est, et con­ tiale aeris, vel ignis, quod nondum habet : ita quod tra ipsum Aristotelem et Commentatorem, et arguen­ ista distinctio æqunaleat huic qua dicitur quod est tem. Nam quilibet eorum habet concedere quod cor­ pol entia ad esse conjunctum, et est potentia ad esse remotum ; vel illi qua dicitur quod potentia ad esse, (i) pro — çuod Pr ia) modo dicta. — Om. Pr. (β) Crarumurationif, — luper/ranimulaltonii Pr. (γ) ex. — Ad. Pr. DISTINCTIO XI . - QÜÆSTIO I. puscœleste, vel substantia cœli, est in potentia ad multa accidentia ; et tamen ad eorum opposita, nullo modo est in potentia passiva naturali ; sicut patet de luce solis, et de quantitate ejus, et figura, et motu , et multis aliis. Item, materia prima, ex natura sua habet quod sit sub aliqua forma ; et tamen repugnat sibi carere omni forma. Item, naturale est sibi habere formam corporei tat is, et quantitatem; et tamen repugnat sibi carere illis. Et multa similia possent adduci, ut puta de quolibet subjecto respe­ ctu suæ passionis propriæ. Ideo oportet quod propo­ sitio adducta restringatur ad illam potentiam quæ ex natura sua non plus determinatur ad unum con­ tradictoriorum quam ad aliud, sicut superficies ad albedinem et non alhedinem. Sed, si potentia pas­ siva, ex natura sua determinatur ad aliquem actum, non oportet quod possit esse sub privatione illius. Et ideo dicitur quod responsio secundo loco data ad argumentum, bona fuit. Et tunc, cum arguens improbat illam finaliler, per hoc quod pura potentia non determinat sibi ali­ quem actum, sed, quantum est de se, indifferens est ad omnem actum qui est actus simpliciter, licet illud quod est essentialiter quidam actus, etc.; — dicitur primo, quod potentia, quantumcumque pura, determinat sibi aliquem actum in genere; nam materia prima determinat sibi certum actum sub­ stantialem, et qui est actus simpliciter. Quod patet : nam non est (a) in potentia ad suscipiendum infor­ mative actum vel formam quæ est divina essentia, nec actum qui est angelus, nec actum qui est sub­ stantia orbis, secundum arguentem, sed male. Ideo arguens et quilibet alius habet concedere quod mate­ ria prima, sumpta in sua generalitate, determinat sibi certum actum substantialem in genere. — Dico secundo, quod materia prima potest dupliciter con­ siderari. Primo modo, inquantum est materia prirna, ita quod sumatur ut quædam natura generica (C) abstracta a differentiis et speciebus sub ea contentis, illo modo quo materia potest habere rationem gene­ ris aut universalis, improprie scilicet et large; et sic est indifferens ad omnem actum substantialem informativum. Secundo modo^ inquanlum materia prima est in tali vel tali genere entium ; et sic determinat sibi actus substantiales informatives illius generis. Puta : materia prima, in genere corruptibilium, determinat sibi actus separabiles a suis potentiis; sed materia prima, in genere corporum cœlestium, determinat sibi actus illius generis, puta actus inse­ parabiles a suis potentiis. Et hanc distinctionem ponit Bernardus de Gannato, ut postea dicetur. Ad tertium principale dicetur quod, quidquid sil de distinctione quam facit de forma, quæ potest sumi proprio et large, tamen illa distinctio non est (i) «t. — «jie Pr. (A) genenca. — genita Pr. Il ad propositum Aristotelis, immo directe contra men­ tem ejus. Quod patet. Nam Aristoteles, 1. Cœli cl Mundi, in illo capitulo quod incipit, Quod autem non solum unus est, sed et impossibile fieri plu­ ses, etc., sic dicit (t, c. 92) : In omnibus enim bis (λ) ex natura et ex arte constantibus et gene· ratis, alterum est ipsa secundum seipsam forma, et(C) mixta cum matena, etc. Et, datis exempli- in rebus artificialibus, postea ad propositum inquit : Quoniam igitur est caelum sensibile, singularium utique erit; sensibile enim omne (γι in materia exsistit. Si autem singularium, alterum utique erit huic quidem cœlo esse, et cœlo simpli­ citer. Alterum igitur hoc cœlum, et coelum sim­ pliciter : et hoc quidem ut species et forma; hoc autem ut materix mixtum (S). — Hæc ille. — Item, post, in sequenti capitulo, quod incipit, Con­ siderandum autem, etc. (t. c. 93),dicit(t) : Alteram quidem igitur esse rationem formx, eam qux sine materia, et eam qua in materia, bene qui­ dem dicitur; et sic hoc ot verum. Sed nihilomi­ nus neque una necessitas propter hoc plures esse mundos, neque contingit factos esse plures; si quidem iste ex tota est materia, quemadmodum est, etc. Item, in eodem capitulo (t. c. 95) : Cœlum autem est quidem singularium, et eorum quæ ex materia. Sed, si non ex parte ipsius con­ stat, sed ex omni, esse quidem ipsi cœlo, et huic cado alterum est; non tamen utique erit aliud, neque utique continget factos esse plures, propter omnem materiam comprehensam esse, etc. Idem, repetit pluries in capitulo sequenti, quod incipit (t. c. 96), Dicamus autem primum, etc. Ex qui­ bus apparet quod, secundum mentem Philosophi, cœlum est compositum ex materia et forma; quia aliter non esset corpus sensibile, nec esset singu­ lare; cum, secundum eum, forma sit communicabilis, quantum ex se est, sed individualio veniat ex materia. Item, quod ideo, secundum eum, non pos­ sunt esse plures cœli; quia cœlum constat ex tota materia. Ex quo habetur secunda conclusio, scilicet quod nulla alia materia est capax form® cœli, nisi illa quæ actu habet formam cœli. Vanum est ergo sentire quod Philosophus senserit cœlum esse for­ mam sine materia, vel quod non habeat proprie formam. nec proprie materiam ; quia tunc non esset corpus physicum; cujus oppositum ipse dicit per totum I. Cœli et Mundi. — Ad cætera vero quæ arguens dicit, respondere non oportet; quia false glossat Philosophum. Nam, in 8. Metaphysics, Aristoteles non excludit materiam ex qua a cœlo, nec a rebus ingeneratis et incorruptibilibus, ut (a qur. — Ad. Pr. (β) et. — est Pr. (γ) ontne. — ew Pr. (1) mixtum. — mixtura Pr. (<) dicit. — Om. Pr. 12 LIBRI II. SENTENTIARUM est ad hoc, ut sit subjectum formæ. Et quia secun­ dum habet materia cœli, et non primum, non sequi­ tur quod sit frustra. Sed de hoc postea plus dicetur. Ad sextum dicitur quod omnes illæ consequentiae quas Commentator facit, penitus nihil valent. Et per idem patet nd septimum et octavum. Ad nonum, negatur minor; nam materiam esse in cœlo, philosophica tradit auctoritas, et multiplex ratio convincit. Unde quælibet illarum probationum II Ad argumenta Aureoli. — Ad primum quas argumentum tangit, sufficienter probat mate­ Aureoli contra eamdern conclusionem, dicitur quod riam esse in coelo; et quasi omnes illas tangit Ber­ tam ipse quam Commentator false exponunt Aristo­ nardus, ubi supra. Vide ibidem. —Tunc, ad impro­ telem. Nam ex verbis Aristotelis non aliud potest bationem primæ, dicitur quod nulla forma dat corconcludi, nisi quod cœlum non habet materiam poreitatem sibiipsi, sed ipsi materiæ, vel composito. quæ sil in potentia ad transmit Lationem substantia­ Unde fictio est quod aliqua forma subsistens et con­ rea; quia hoc sequitur de necessitate ad carentiam trarium. Item, cum dicit quod materia est frustra, materiæ, ut palet ex 7. Metaphysics. — Similiter, nisi subjiciatur transmutationi substantiali : materia enim non principaliter est ad hunc finem, ut subji- I (a) conera. — qua Pr. aitur transmutationi substantiali; sed principalius | (β) ratio. — ideo Pr. œtensum est, sei solum materiam conjunctam printioni. Quod plet ebam per verba quro arguens adducit, in quibus Philosophus confitetur coelum haliera materiam quæ est subjectum motus. I nde nrgal in cœlo materiam quæ sil in potentia ad esse, et ponit in eo materiam qua' est in potentia ad ubi; non quod illa materia sit proximum subjectum motus, sed remotum. DISTINCTIO XII. — QUESTIO I. nec instantia contra quintam rationem valet Quia, si cœlum sit forma penitus immaterialis, ipsa erit simpliciter nobilior anima intellectiva : tum quin nullo modo a materia dependens, nec inclinationem a materia habens, nec materia» communicabili * per informationem; tum quia operationes habens peni­ tus a list metas et immateriales, nec materiæ commu­ ni cab i les; cujus oppositum est de anima, quæ imper­ fecta est j si a materia separetur, nec integram sjx> ciem habet, et operationes suas per materiale orga­ num exercet, prater intelligere et velle. — Simi­ liter, nec instantia contra sextam rationem. Quia, ut obtensum est, corporeilas et quantitas, quæ præsupponuntur motui locali, requirunt materiam. Item, motus naturalis requirit naturam, ut princi­ pium activum vel passivum ; omnis autem natura de qua tractat physicus, aut est materia, aut forma in materia, ut ptet ex 2. Physicorum (t c. 3), et 6. Physicorum (t. c. 12), et 7. Mctaphysicæ(t. c. 32). — Nec instantia contra septimam probationem valet. Falsum enim est quod sola corpora alterabilia, aut solæ qualitates secundum quas fit alteratio abjiciens a natura altérait, requirant materiam. Sicut enim motus localis fuit principium cognoscendi locum, nec tamen solum indigent loco illa quæ loca­ liter moventur, cum quiescentia æcjue sint in loco sicut ea quæ moventur, ut patet de terra ; ita, licet transmutatio substantialis fuerit principium cogno­ scendi materiam, non tamen sola transmutabilia, vel actualiter transmutata substantialiter, habent materiam. Multa? enim sunt partes ignis aut terne, quæ nunquam fuerunt, nec sunt, nec erunt sub­ stantialiter transmutatæ, quas tamen nullus negaret habere materiam. — Quoad ultimam instantiam, dicetur quod, sicut Scriptura Sacra non dicit firma­ mentum aut luminaria facta ex aliqua materia, ita nec hoc dicit de terra aut aliquo elementorum ; ideo arguere ex primo, quod Scriptura innuat quod (i) cœlum non habeat materiam, seque vanum est, sicut arguere ex secundo, quod nullum elementum habeat materiam. — Ad illud autem quod adducit de discordia sanctorum quoad materiam primam, etc., — dicitur quod nunquam fuit aliquis philosophus, nisi solus Averroës, qui negaverit materiam in cœlo. Omnes autem sancti doctores, quorum dicta sunt authentica, concorditer ponunt materiam in cœlo. Et sic patet quod positio A verrais, quam arguens sequitur, est vana, et contraria omnibus philosophis et doctoribus sacris. Et est valde mirabile de isto arguente, qui omnino vult et asserit omnes spiritua­ les substantias, prater Deum, esse compositas ex materia et forma, et Limen asserit cœlum esse for­ mam simplicem, nullo modo compositam ex parti­ bus diversarum rationum, sed solum ex partibus homogeneis. (i) quod. — Om. Pr. Π III Ad argumenta Godofridi. — A Hem, 4. Quodlibeto, q. 3 : < Materia, inquit (x), in communi, est in potentia (S) ad for­ mam in communi; et materia talis, ad formam talem ; sicut materia cœli, ad formam cœli, et non ad aliam. Nec propter hoc remanet quin bæc mate­ ria sit pura potentia, licet non sit nisi ad determina­ tam formam ; sicut nec hæc forma est magis compo­ sita quam forma simpliciter. Unde, sicut forma simpliciter, est actus, non compositus ex diversis, sicut nec hæc forma; ita materia simpliciter, est pura potentia ad formam simpliciter, et ita hæc materia ad hanc formam, sine aliqua compositione. Et si qmeritur quid appropriât hanc materiam huic formae, — dicendum quod exigentia forma?, qua» requirit materiam esse talis natura, cum materia sit propter formam. Unde Commentator dicit, 7. Metaphysics, quod, si forma posset esse sine materia, non quæreretur natura materiæ. » — Hæc ille. (x) inquit. — Om. Pr. (S) i/ι potentia. — Om. Pr. <4 libri ii. sententiarum Ad secundum : ( Dicendum, inquit, quod, licet materia cœli non transeat de forma in formam (a), sicut materia generabilium, non tamen est frustra, immo habet illud propter quod est, scilicet formam cœli. Materia enim est propter formam, non pro­ pter generationem et corruptionem, nisi per acci- i dens, inquantum una forma non terminat appetitum materiæ, quia materia nata est appelere aliam for­ mam, immo omnem cujus privationem habet. Si ; tamen esset aliqua forma, quæ appetitum materiæ terminaret, materia non appeteret aliam formam; et sic materia semper esset propter formam quam jam habet. Unde sicut beati qui jam non possunt tendere in finem, quia jam habent cum, non sunt frustra; sic nec materia cœli, quæ jam habet omnem for­ mam ad quam est in potentia, est frustra, » Ad tertium dicit quod < forma ct privatio sunt simul in materia inferiorum, quæ est subjecta pri­ vationi, quia non habet omnem formam ad quam ' est in potentia ; sed in materia cœli non est privatio, cum non sit in potentia ad aliam formam. Sicut etiam, si grave esset sursum, in potentia esset ad multa ubi deorsum, quia ita ad unum sicut ad alte­ rum ; sed cum jam haberet unum ubi, terminata erittUBC polentialitas (6), quia jam non erit per se in potentia ad aliud. Sic, loquendo in genere mate­ rue (γ), materia cœli, quia jam habet omnem for­ mam ad quam est in potentia, non habet privatio­ nem annexam; quia privatio est carentia forma * * nata haberi. Item, patet quare non est ibi privatio : quia forma cœli contrarium non habet; subjectum autem, cum est sub uno contrariorum, est priva­ tum altero; ergo in cœlo non est privatio ». — Hæc sunt et verba et solutiones Bernardi, quæ bonæ et sufficientes sunt. materia unius non sit privata forma alterius, nec in potentia ad illam, nec transmutabitis ad illam. Ad hoc dicitur quod hoc ideo est, quia forma solis terminat totum appetitum suæ materiæ; ideo non est in potentia ad aliam formam, nec privata quacumque forma. Et hanc responsionem ponit Bernardus, in impugnatione qnarlæ quaestionis decimi Quodlibeli ipsius Godofridi, ubi sic dicit : α Omnia quæ commu­ nicant in materia ejusdem rationis, sunt ad invicem transmutabilia. Et dicitur materia ejusdem rationis, quæsimilem modum essendi habet, ubicumque sit; non ejusdem rationis, autem, quæ dissimilem. Et ideo, quia materia habet similem modum essendi in omnibus inferioribus (quia, sicut in uno est annexa privationi, ita et in alio; unde, cum est sub forma nobiliori, est sub privatione formæ ignobilioris, et in potentia ad eam, ut patet, 2. de Generatione); ideo in omnibus inferioribus est materia ejusdem ratio­ nis. Sed in inferioribus et superioribus, non habet similem modum essendi : quia in inferioribus est conjuncta privationi, in superioribus non ; quod est propter perfectionem. Iterum : quia in materia non est privatio nisi respectu formæ ad quam est in potentia, cum eam non habet. Sed materia cœli non est in potentia ad aliam formam. Quia ad nullam formam materia aliqua est in potentia, nisi quæ per agens naturale induci potest : vel dispositive, sicut anima rationalis; vel effective, sicut in aliis formis. Ergo, cum materia cœli non sit in potentia ad aliam formam, non est in ea privatio alicujus formæ ; licet bene sit in ea negatio omnis formæ alte­ rius a sua. Et ideo inferiora et superiora non posI sunt habere materiam unius rationis; propter quod non sunt ad invicem transmutabilia. Adhuc autem non oportet quod omnia quæ habent materiam ejus­ dem rationis, sint ad invicem transmutabilia, nisi materia sit subjecta privationi. Cujus ratio est : quia § 2. — Ad argumenta contra secundam ratio quare materia transmutatur ad formam quam CONCLUSIONEM I non habet, est quia est in potentia ad eam, et pri­ I Ad argumenta Durandi. — Ad primum vata ea; et ideo, si sint diversa quæ habeant mate­ Durandi contra secundam conclusionem,dicitur quod riam unius rationis, nisi illa materia sit subjecta responsio ibidem data potest probabiliter sustineri, privationi, non oportet quod sint transmutabilia ad scilicet quod materia omnium corporum coelestium invicem; immo, impossibile est quod transmutentur sil unius rationis, et similiter quod forma * corpo­ ad invicem. Diversa autem corpora coelestia habent rum cœlestium sint unius rationis; ideo materia materiam ejusdem rationis, quia similem modum unius non dicitur privata forma alterius; et sic non essendi habet in omnibus ipsis : est enim subjecta oportet quod sint ad invicem transmutabilia. Sed quantitati; sed non privationi. Et ideo, licet corpora quia non videtur verum quod omnia luminaria sint cœlestia communicent in materia ejusdem rationis, unius speciei, cum habeant virtutes alterius et alte­ non sunt tamen ad invicem transmutabilia. Nec rius rationis, et effectus quasi contrarios; ideo oportet dicere, sicut quidam dicunt, quod diversa videndum est quomodo possit stare quod materia I corpora cœlestia habent diversas materias, propter omnium corporum coelestium sit unius rationis, et hoc, quia aliter, si communicarent in materia, forms illorum sint diversarum specierum, et tamen transmutarentur ad invicem. Hoc autem est falsum ; quia convenientia in materia non est sufficiens prin­ cipium transmutationis ad invicem, nisi illa materia (·) m fomuun. — Ad. Pr. , sit subjecta privationi. » — Hæc ille. — Et post (<) poU/itiaiitaJ — poiubdilai Pr. 1 multa interposita, subdit : < Aliqua forma requirit (γ) niiUtrur — Um. Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. materiam subjectam privationi, propter imperfectionem suam, propter quarn non terminat appetitum suæ materiæ; et est forma inducibilis per agens naturale. Alia autem requirit materiam subjectam quantitati, non privationi, d — Hæc ille. — Ex quo apparet quod, secundum eurn, ideo materia solis non est transmutabilis ad formam lunæ nec econtra, quia non est sub privatione illius, nec in potentia ad illam, nec appetit illam, nec potest illam recipere per actionem agentis naturalis. Et ideo, si objicitur con­ tra hoc, quia materia luminarium est ejusdem ratio­ nis, igitur est in potentia ad formas omnium lumi­ narium ; et, cum non habeat omnes illas, igitur est privata illis, ac per hoc transmutabilis ad illas, etc.; — neganda est prima consequentia ; quia materia solis totaliter completa est per formam quam habet, ut ultra non sit in potentia ad aliam formam. Et si objicitur contra hoc, quia pari ratione posset dicere /Egidius, qui tenet oppositum hujus conclusionis, quod materia inferiorum et superiorum est unius ratipnis, sed tamen, quia forma cœli complet totam potentialitatem et appetitum propriæ materiæ, ideo non est transmutabilis ad aliam formam, et sic pro­ batio conclusionis non valebat; — respondetur primo, quod secus est hic et ibi : quia matena quæ est apta subjici privationi, necessario est alterius rationis a materia cui repugnat ex natura sua subjici privationi ; sic autem se habent materia cœli et materia elementi ; non sic autem materia solis et materia lunæ; et ideoprimæ duæ sunt alterius ratio­ nis, non autem reliquæ duæ. Secundo, dicitur quod, licet /Egidius posset palliare positionem suam, quoad hoc quod argumentum non concludit materiam cœli esse trans mutabilem ad formam inferiorum, non potest tamen evadere quin ratio concludat materiam inferiorum esse transmutabilemad formam cœlestem, si sil ejusdem rationis cum materia cœlesti, et sil privata forma cœlesti, nec sua polentialitas sit tota­ liter terminata per formam inferiorum. Et hoc suf­ ficit ad argumentum. Qui autem hanc secundam responsionem, quæ difficilis est ad sustinendum, non acceptat, teneat primam, quæ valde probabilis est; potissime cum adversarius, scilicet Commenta­ tor, 2. Cadi, ut allegat Aureolus contra primam conclusionem, teneat omnia corpora cœlestia esse unius speciei. Ad secundum argumentum dicitur quod respon­ sio ibidem data, sufficiens est. Et ad duas ejus improbationes respondit Bernardus, ubi supra; nam .illa eadem argumenta facit Godofridus in proposito. Arguit enim sic : « Si diversi respectus ad diversas formas in genere, faciunt diversas materias in genere, igitur diversi respectus ad diversas formas in specie, facient diversas materias in specie; quod falsum est. Igitur, etc. > Ecce argumentum Godofridi, quod est prima replica Durandi. Ad quod respondit sic Bernardus: < Dicendum, inquit, quod 15 non quælibet comparatio materiæ ad formam diversificat essentiam materiæ, sed comparatio ad for­ mam secundum diversum modum essendi in mate­ ria, vel cum privatione, vel sine privatione; ideo in omnibus in quibus forma habet similem modum essendi, est una matena. Et propter hoc, formæ diverse genere vel specie, non diversificant essen­ tiam materiæ, sed diversa proportio materiæ; sicut forma quæ non compatitur privationem alterius formæ secum in materia, et forma quæ compatitur. Et propter hoc, dicitur, 10. Metaphyeicae, quod quæ differunt secundum materiam, differunt plus quam genere, quia differunt proportione. > — Hæc ille. — Ex quibus patet responsio ad primam repli· cam Durandi. Ad secundam replicam, similiter respondit Ber­ nardus ; quia sumpta est ex Godofrido. Arguit namque sic. : α Si in habentibus materiam non sit materia ejusdem rationis, materiæ in eis, aut distinguuntur seipsis, aut per respectus ad diversas formas. Primo modo non : quia omnis distinctio est per aliquem actum, ita quod distinctio essentialis est per actum essentialem, et accidentalis per accidentalem ; sed materia de qua nunc loquimur, non dicit aliquem actum, sed puram potentiam; ergo, etc. Nec (a) potest talis distinctio esse per respectus : quia, cum tales respectus nihil addant super essentiam mate­ riæ, et sint posteriores, non poterunt esse causa distinctionis materiæ per essentiam. > — Hæc ille. — Bespondit Bernardus : < Materia, inquit, id quod est, est potentia ad formam, nullum actum habens de se; et ideo per actum sibi essentialem non distingui­ tur ab alia materia, sed per formam ad quam est, et a cujus respectu non absolvitur, etiam per intelle­ ctum, quia non est intelligibilis nisi per analogiam ad formam. Ista autem distinctio non accipitur a forma secundum specificum modum formæ, sed secundum modum quo habet perficere materiam suam. Ideo, quia omnes formæ generabiles, eodem modo perficiunt materiam; quia sic quod in ea pri­ vationem relinquunt, idée habent unam materiam; nec diversitas formarum diversifient materiam secun­ dum essentiam, sed secundum esse solum. Simili­ ter, quia formæ cœlestes, eodem modo perficiunt suam materiam, quia sic quod in ea privationem non relinquunt, ideo omnes habent materiam unius naturæ. Quod ergo dicit, quod omnis distinctio est per aliquem actum, — dicendum est quod hoc verum est, vel per comparationem ad aliquem actum, scilicet ex diverso modo recipiendi actum. Circa quod, sciendum est quod, sicut forma per essentiam suam informat materiam, non per aliquid additum, sic materia per essentiam suam recipit formam;et ideo ex diverso modo recipiendi formam, arguitur vel accipitur diversa natura materiæ; quia, (a) Nec. — Nunc Pr. LIBHI IL SENTENTIARUM 10 si recipit formam sine privatione, habet essentiam habent; quorum ulrumque deficit materiæ, quæ est distinctam a materia quæ recipit unam formam cum pura potentia, non ad hanc formam vel illam. Unde, privatione alterius. — Sed dices quod similiterdiversa sicut materia in communi non est nisi potentia ad ratio formarum accipietur ex diverso modo infor­ formam in communi, sic materia generabilium est mandi. — Dicendum quod non est simile : quia potentia ad formas generabiles, et materia cœli ad forma actus est, cujus ratio et distinctio non accipi­ formam cœli. Non ergo ex relatione, ut relatio est, tur ab alio; materia autem esi pura potentia; et ideo accipitur distinctio materiæ, sed ex forma ad quam necesse est ut ratio sua et distinctio accipiatur ab est relatio. » — Ihec Bernardus, in forma. — Ex alio. — Quod autem postea dicitur, quod distinctio quibus patet faciliter responsio ad secundam repli· di verarum materiarum non accipitur ex respectibus cam Durandi. Cum enim dicit quod in his quæ ad formam, — dicendum quod, si intelligat sic sunt diversarum rationum, nec sunt de genere rela­ quod respectus, ut respectus est, non sil ratio distin­ tionis, etc.; — dicendum est quod maxima illa ctionis, verum est; quia posterior est, sicut dicit, generaliter falsa est in omnibus potentiis passivis, et bene. Sed, si per respectus intelligat diversas quæ non possunt cognosci nec diffiniri nisi per actus comparationes ad formam, ita quod diversitas for­ ad quos sunt, vel penes sua moJvaet objecta, et, ut marum in recepti bili Ia te faciat diversitatem mate­ patet, de visu et auditu. In talibus enim quorum riae, sic dicendum est (a) quod per comparationem nomen et ratio specifica sumitur ex et ab aliquo ad diversas formas accipitur distinctio materiæ ; ita extrinseco, non possunt assignari gradus per aliquid quod formalis ratio distinctionis diversarum mate­ intrinsecum, sed penes extrinsecum : sic quod actus riarum, non est respectus aliquis, nec aliquid intra- ad quos tendunt, sunt ratio distinctionis graduum; neum materiæ; sed est talis diversitas formarum, sed gradus distincti, sunt ipsæ potentiæ. Distinctique de necessitate requirunt materias diversarum vum ergo quod se habet ut quo, est extrinsecum ; naturarum. Et hoc est quia materia est propter for­ sed ipsum distinctum, et quod se habet ut quod, est mam, 2. Physicorum (t, c. 26). Talem ergo naturam intrinsecum. Et sic patet quod prima solutio data ad habet materia, qualem requirit forma ad quam est. secundum argumentum potest stare. Et ideo, quia aliqua forma requirit materiam sub­ Similiter, secunda responsio ibidem data, proba­ jectam privationi, propter imperfectionem suam, bilis est, quoad hoc quod ponit, quod in pura poten­ propter quam non terminat appetitum suffi materiæ, tia passiva, est dare gradus. Nec valet ejus impro­ et est forma inducibilis per agens naturale, alia batio. Cum enim dicitur quod materia prima, est autem requirit materiam subjectam quantitati, non simpliciter infimum in tota universitate entium, etc., privationi, ideo ex diversitate tali in formis, non in — dicitur quod, licet pura potentia, inquantum respectibus, accipitur diversa natura materiæ. Ex hujusmodi, et secundum hanc rationem commu­ comparatione ergo ad formam, accipitur distinctio nem, sit quid simpliciter infimum, tamen pura materis a materia. Hæc autem comparatio non est potentia in tali vel tali genere, non habet quod sil posterior materia, irnmo prior : quia, cum materia I simpliciter intimum. Unde pura jwtentia in genere sit propter formam, secundum exigentiam forms est corporum cœlestium, non est quid simpliciter infi­ natura materiæ; et ideo forma est simpliciter prior mum; immo est superior ad puram potentiam in materia, etsi non tempore, tamen natura; propter genere corporum generabilium et corruptibilium, quod dicitur, 9. Metaphysiali (t. c. 13), quod actus quia ad perfectiorem actum ordinata. Et hoc est idem simpliciter esi prior potentia. Ad formam argumenti ac si diceretur, quod, si (a) esset aliqua pura poten­ ergo, cum dicit quod tales respectus nihil addunt, tia capax omnis aclualitatis, illa esset infima simpli­ et sunt posteriores materia, — dicendum est quod citer in tota universitate entium. Si autem nulla forma a qua accipitur distinctio materiæ, addit talis sit, sicut nos ponimus, sed sit una pura poten­ aliquid, et est prior natura. Et secundum conside­ tia in tali genere, id est, ad actus hujus generis rationem producentis, materia est talis naturae, solum, et sit alia pura potentia ad actus alterius qualem requirit forma. Sicut enim artifex, diversis generis solum, tunc qualis ordo est inter illa duo formis quarum non potest esse una materia, aptat genera, vel actus illorum, talis proporlionabi|iler diversas materias ; sic Auctor naturae, diversis for­ gradus et ordo |»test poni inter puras potentias ad mis quæ diversimode habent perficere materiam, actus diversorum generum. aptavit per creationem diversas materias. Et ideo II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum totalis et formalis distinctio materiæ est a forma. — Sed dices quod formalis distinctio est per aliquid quod Aureoli, patet responsio ex dictis ad secundum formaliter inhaeret distincto. — Dicendum est quod Durandi. Et ideo dicitur quod responsio ibidem hoc tenet in his quæ in natura sua includunt actum, data, bona est. — Nec improbatio valet, sicut supra tt in his quæ ex natura sua aliquam rationem patuit. Licet enim materia non sit respectus, nec de {■) «t. — Üm. Pr. ( (a) «i. — Om. Pr DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. genere relationis; tamen cognoscibilis non est, nisi per respectum ad formam. Nec oportet quod omne absolutum distinguatur ab alio per aliquid sibi intrin­ secum, tanquam quo distinctive ; licet distinguatur ab alio per aliquid intrinsecum, tanquam quod et distinctum, ut supradictum est. Respectus autem potest distinguere alisolula ratione sui fundamenti vel termini, non au tern ut respectus est, potissime, si (a) talia absoluta sunt (6) minimæ entitatis, quæ I nomen et rationem accipiunt ab oxtrinseco, ut sunt actiones, passiones, motus et potentia» passivae. Quod autem addit, quod repugnat materiæ prims habere propriam naturam et determinatam, etc., — verum est secundum rationem suam communem, qua est pura potentia ; secus est secundum rationem suam specialem, qua est potentia pura in tali vel tali genere duntaxat; sic enim aliquo modo habet propriam naturam, licet imperfecte. Ad secundum dictum est prius; quia non omnis materia est in potentia contradictionis, nisi forte materia subjecta privationi. Et ad probationem, dici­ tur quod arguens habet negare id quod assumit : quia, sive in cœlo sit materia, sive non, necessario habet ibi ponero aliquod subjectum habens poten­ tiam passivam et receptivam naturalium acciden­ tium et proprietatum cœli, qualecumque sit illud subjectum ; et tamen ipse non concederet quod illa potentia receptiva talium actuum, indifferenter se habeat ad illos actus et ad sua opposita. Nec potest dicere quod subjectum talium accidentium non solum est potentia passiva respectu talium acciden­ tium, immo est activum talium; cum ipse asserat quod causa effectiva vel activa talium est intelligenlia unita cœlo, et non corpus cœli ; sed est in poten­ tia mere passiva ad illa. — Ad aliud quod ibi addi­ tur, dicendum quod nos non dicimus quod materia cœli sit in potentia naturali ad privationem formæ quam habet, aut quod cœlum sit corruptibile ab intrinseco, sed incorruptibile ab extrinseco, scilicet propter defectum agentis naturalis potentis illud corrumpere. Ad tertium responsum est prius : quia, ad hoc quod aliqua sint ad invicem transmutabilia, non sufficit quod habeant materias unius rationis; sed requiritur quod sint subjectæ privationi ; hoc autem secundum deficit in cœlo. Ad quartum patet per idem. Unde mirum est quomodo in hoc medio taliter arguentes tantam vim constituunt, quia idem argumentum potest fieri contra eos, dato quod in cœlo negetur materia pro­ prie dicta. Non enim possunt negare quin accidentia naturalia, quæ apparent in cœlo, puta lux solis, figura, quantitas, raritas, densitas, diaphaneitas, et virtus ejus, habeant aliquod subjectum illa defe(а) fi. — Om. Pr. (б) «uni· — Om. Pr. 17 rens, quod se habet ad illa sicut potentia passiva ad suum actum. Et tunc arguitur, sicut ipsi arguunt contra ponentes materiam, de subjecto talium acci­ dentium : quia aut est unius rationis in omnibus orbibus, aut alterius. Item, de partibus unius orbis, an sint unius rationis, vel diversarum. Et si unius, tunc subjectum horum accidentium erit in potentia ad accidentia alterius subjecti, et una pars orbis erit in potentia ad accidentia alterius partis; et sic esset transmulabile ad illa, etc. Dicant enim ipsi ad hoc, et videbunt solutionem ad argumentum proprium. Ad quintum dicitur quod materia propna, secun­ dum suam rationem communem, est pura potentia ad omnes actus. Sed nulla materia specialis, est pura potentia capax omnis actus ; sed hæc est pura potentia in tali genere, et illa est pura potentia in alio genere. Cum autem dicitur quod in fundamento materiæ nihil est distinctum, — conceditur tanquam quo. Materia enim non distinguitur a materia per aliquid intrinsecum, licet intrinsecum unius sit distinctum ab intrinseco alterius. Illud autem 7. Metaphysics, Materia non est quid, nec qua­ le, etc., — truncate allegatur : quia, si complete allegetur, gladius est Goliæ; sequitur enim, ibi­ dem, quod materia est subjectum qualis et quanti. Illud autem quod dicit, quod materia est illud per quod res potest esse et non esse, — solutum est prius : quia, si intelligalur de non esse simpliciter, restringendum est ad materiam subjectam priva­ tioni ; si autem intellipatur de non esse secundum quid, conceditur, sed nihil contra nos. Cum autem dicit quod Aristoteles non distinxit duas materias, nec materiam posuit in cœlo, — falsum est mani­ feste, ut probatum fuit ex dictis ejus, 1. Cœli. Cum vero dicit quod, si in cœlosit materia, oportet quod ei competat diffinitio materiæ, — conceditur. Essen­ tialis vero diffinitio materiæ est quod est proprium subjectum formæ substantialis, et proximum, et immediatum, et quod est subjectum omnium for­ marum accidentalium, mediatum et remotum; hæc autem diffinitio convenit materiæ cœli, etc. III. Ad argumenta Ægidii. — Ad primum argumentum Ægidii responsum est superius, et sæpe. Ad secundum dicitur quod pura potentia capax omnis actualilatis, si qua esset in rerum natura, summe distaret a puro et supremo actu ; et simili­ ter, jMîtentia pura in genere corporum corruptibi­ lium, summe distat ab illo. Sed potentia pura in ge­ nere corporum incorruptibilium, non summe distat a Deo, ut supra dictum est; quia minus distat ab illo, quam materia alterius generis. Ad tertium dicitur (x) quod materia prima, si sumatur in toto suo ambitu, et ut est quoddam (e) dicitur. — Om. Pr. IV. — 2 18 LIBRI II. SENTENTIARUM commune, ambiens omnes modos materia?, sicut penus, ut ito dicam, continet suas species, tunc illud genus materiæ est medium inter ens et nihil, sic quod nullum aliud genus entium propinquius est nihilo, aut remotius ab ente in actu, quam talis materia generalis. Sed, si loquamur de materia spe­ ciali, tunc dicitur quod materia inferiorum est proxi­ mior nihilo, et remolior ab ente in actu, quam matena cmlorum, non quod materia coeli habeat plus actualilatis quam alia, sed quia corresponde! perfectiori actui quam alia. — Nec valet, si fiat instantia de anima intellectiva, quæ est perfectior quam sit forma cœli. Ad hoc enim respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 70, art. 3, in solutione secundi, uhi sic dicit : < Nihil prohibet aliquid esse nobilius simpliciter, quod tamen non est nobilius quantum ad aliquid. Forma ergo coelestis, etsi non sil simpliciter nobilior anima, est tamen nobilior quantum ad rationem forma» : perficit enim materiam suam tota­ liter, ut non sil in potenlia ad aliam formam; quod anima non facit. > — Hæc ille. Ad quartum, dicitur quod argumentum non plus concludit, nisi quod omnes materise sunt unius rationis generalis el communis, sub qua possunt contineri plures rationes speciales; quia esse in potenlia, est differentia communis, continens sub .«e alias specialiores. Et hoc conceditur. Sed non con­ cludit argumentum, quod omnes materis sint unius rationis specialissima?, et nullo modo diversarum. Ad quintum dicitur quod Philosophus expresse ponit, 1. Cœli, quod ccelum est ex tota sua materia, ita quod nulla alia materia est capax similis forma»; et ex hoc concludit quod non possunt esse plures coeli. Augustinus autem non ponit quintam I essentiam, quia in hoc sequitur opinionem Plato- | nis, vel quia materia informis est una, unitate ordi­ nis, sicut omnia corpora sunt unum in online crea­ tura? corporea»; ideo Augustinus non distinguit duplicem materiam, ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 66, art. 1, in solutione primi argumenti. Ad argumentum in pede quaestionis factum, palet responsio per predicts. Et hæc de quaestione sufficiant; dc qua benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XIII. QUÆSTIO I. UTRUM MATERIÆ INFORMITAS PRÆCESSERIT DURATIONE EJUS FORMATIONEM mani­ festum est quod natura essendi convenit Deo infinite, absque omni contractione et limitatione. Unde ejus virtus activa se extendit infinite ad totum ens, et ad omne illud quod potest habere rationem entis. Illud ergo solum potest excludi a divina potentia, quod repugnat rationi entis : utputa quod aliquid sit non ens, simul et secundum idem exsistens. Unde quod aliquid simul sit et non sit, a Deo fieri non potest, nec aliquid contradictionem includens. Et de hujus­ modi est materiam esse actu sine forma. Omne enim quod est actu : vel est ipse actus; vel est poten­ tia participans actum. Esse actum autem, repugnat rationi materise, quæ, secundum propriam ratio­ nem, est ens in potentia. Relinquitur ergo quod non possit esse actu, nisi inquantum participat actum. Actus autem participatus a materia, nihil est aliud quam forma. Unde idem est dictu, materiam esse actu, et materiam habere formam. Dicere ergo quod materia sit actu sine forma, est dicere contradictoria esse simul. Unde a Deo fieri non potest. n — Hæc ille. Eamdem conclusionem ponit cum simili proba­ tione, 1 p., q. 66, art. 1. Item, de Potentia Dei, q. 4, art. 1, ubi sic : « Materia, inquit, non potest in rerum natura exsistere, quin aliqua forma infor­ metur. Quidquid enim in rerum natura invenitur, actu exsistit; quod quidem non habet materia nisi per formam, quæ est actus ejus; unde non potest sine forma in rerum natura inveniri. Et iterum, cum nihil possit contineri in genere, quod per ali­ quam generis differentiam ad speciem non determi­ netur, non potest materia esse ens, quin ad aliquem specialem modum essendi determinetur; quod qui­ dem non fit nisi per formam. Unde, si materia -:c informis inlelligatur, quod sit absque omir rnrma. 11 I — Hæc ille. Similia dicit, 2. Sententiarum, dist. 12, q. 1, art. 4; etiam in multis aliis locis. Ex quibus potest formari talis ratio : Nihil impli­ cans contradictionem, sul>est divinæ potentiæ. Sed materiam esse sino forma actualiter in rerum natura, implicat contradictionem. Igitur, etc. Minor proba­ tur : quia ex hac propositione, Materia est actualiter in rerum natura sine forma, sequitur primo quod illa materia est (a) actu, secundo quod illa eadem materia est sine actu ; quæ contradicunt. Deductio patet ex prædictis. (a) fine. — Ad. Pr. 19 Secunda conclusio hujus articuli est quod mate­ ria nenerablllum ct corruptibilium, sicut a qua­ libet forma substantiali naturaliter est separa­ bilis, Ita et a qualibet forma accidentali, etiain a quantitate. Ista conclusio ponitur contra Gregorium de Ari­ mino, qui hujusmodi contrarium ponit. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, quoad utramque sui partem. — Quod enim materia sita qualibet forma substantiali separabilis, ponit ipse. Nam, secundum eum, materia nunquam habet simul duas formas substantiales; et ideo, cum spo­ liatur forma ignis, spoliatur omnibus formis sub­ stantialibus praecedentibus. Et generahter, quando· cumque inducitur una forma substantialis in mate­ ria, non remanet aliqua forma substantialis, quæ prius fuerit in illa materia. Hoc ostendit ipse, 1 p., q. 76, art. 3 et 4; item, de Potentia Dei, q. 3, art. 12; item, de Anima, q. 9 et 11 ; item, Quod­ libeto 11, art. 1, q. 5; item, 2. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 4. Et de hoc alias videbitur, dum inquire­ tur : Utrum in homine sint plures formæ substan­ tiales. Ideo hoc supponitur pro pnesenti. Sed pro secunda parte conclusionis, sciendum est quod, 1 p., q. 76, art. 6, ubi sanctus Thomas quærit, Utrum anima intellectiva uniatur corpori median­ tibus aliquibus dispositionibus accidentalibus, sic dicit : « Si anima uniretur corpori solum ut motor, nihil prohiberet, immo magis necessarium esset, esse aliquas dispositiones medias inter animam et corpus : potentiam scilicet ex parte aniinæ, per quam moveret corpus; ct aliquam habilitatem ex parte corporis, per quam corpus esset ab anima mobile. Sed, si anima intellectiva uniatur corpori ut forma substantialis, impossibile est quod aliqua dispositio accidentalis cadat inter animam et corpus, vel inter quamcumque formam et materiam suam. Et hujus ratio est : quia, cum materia sil in poten­ tia ad omnes actus ordine quodam, oportet quod illud quod est principium simpliciter in actibus, primo in materia intelligatur. Primum autem inter omnes actus, est esse. Impossibile est ergo intelligere materiam prius esse calidam vel quantam, quam esso in actu. Esse autem in actu, habet per formam substantialem, quæ facit esse simpliciter. Unde impossibile est quod quæcumque dispositiones accidentales praeexsistant in materia ante formam substantialem. * — Hæc ille. Item, in primo loco, arguit, ibidern, sic : < Omnis forma est in materia sibi propria et dispo­ sita. Sed (x) dispositiones ad formam sunt acciden­ tia quædam. Ergo oportet pneintelligi in materia, aliqua accidentia, ante formam substantialem, etc. » Et respondet (6) sic : n Forma perfectior, vidule (а) Sfd. — ircunJum Pr. (б) respondet. — Otn. Pr. 20 LIBRI II. SENTENTIARUM continet quidquid est inferiorum formarum. Et ideo I citer, est prior actus, et est a forma substantiali ; una et eadem exsistens, perficit materiam secundum esse autem secundum quid, est actus posterior, et diversos perfectionis gradus. Una et eadem enim ' est a forma accidentali; ergo materia prius natura forma est per essentiam, per quam homo est ens I habet esse simpliciter et formam substantialem, actu, cl per quam est corpus, et per quam est quam esse secundum quid et formam accidentalem. vivum, et per quam est anima!, et per quam est homo. Manifestum est autem quod unumquodque Tertia conclusio est quod nullum accidens abso­ lutum Immediate inhærel materiæ primæ, sed genus consequuntur propria accidentia. Sicut ergo composito vel forma * substantiali. materia intelligitur perfecta secundum esse, ante intellectum corporei la lis, et sic de aliis; ita præinHanc ponit sanctus Thomas, ubi supra. Sequitur lelligunlur accidentia, quæ sunt propria entis, ante corporeihtem. Et sic primum inlelligunlur disposi­ enim (i) ex immediate dictis. Si enim forma sub­ tions materiae ante formam, non quantum ad stantialis praced it omnia accidentia in materia, omnem ejus effectum, sed quantum ad posteriorem.» sequitur quod omne accidens advenit enti in actu. Ens autem in actu, est forma substantialis, vel com­ — Hæc ille· Item, in secundo loco, arguit sic : « Divers© positum. Igitur omnis forma accidentalis inliæret form© unius speciei requirunt diversas paries mate­ formæ substantiali, vel composito. Hanc expressius ponit, 1 p., q. 77, ari. 6, ubi sic ri©. Partes autem materiae diversa; non possunt intelligi nisi secundum dimensivarum quantitatum ait : « Forma substantialis et forma accidentalis pardivisionem. Ergo oportet intdligere dimensiones in tim conveniunt, et partim differunt. Conveniunt materia ante formas subdant ia les, quæ sunt multæ quidem in hoc quod utroque est actus, et secundum unius speciei. » Ek-ce argumentum. Sequitur respon­ utramque est aliquid quodammodo inactu. Differunt sio ; < Dicendum, inquit, quod dimensiones quan­ autem in duobus. Primo quidem, quia forma sub­ titative, sunt accidentia consequentia corporeila- stantialis facit esse simpliciter, et ejus subjectum est tem, quæ toti materi© convenit. Unde materia jam ens in potentia tantum; forma autem accidentalis intellecta sub corporei late in dimensionibus, potest non facit esse simpliciter, sed esse tale, aut tantum, intelligi ut distincta secundum diversas partes, ut aut aliquo modo se habens : subjectum enim ejus sic accipiat diversas formas secundum ulteriores est ens actu. Unde patet quod actualitas prius inve­ perfectionis gradus. Quamvis enirn eadem forma sit nitur in forma substantiali quam in ejus subjecto. secundum essentiam, quæ diversos gradus perfectio­ Et quia primum est causa in quolibet genere, forma nis materi© tribuit, tamen secundum consideratio­ substantialis causal esse in actu in suo subjecto. Sed e converso, actualitas prius invenitur in subjecto nem rationis differt. » — Hæc ille. Item, 1. Quodlibcto, art. 6, sic dicit : « Adve­ formæ accidentalis quam in forma accidentali; unde niente anima humana, tollitur forma substantialis actualitas formæ accidentalis causatur ab actual i Late quæ prius inerat, nlioquin esset generatio unius subjecti : ita quod subjectum, inquantum est in sine corruptione alterius, quod est impossibile. potentia, est susceptivum formæ accidentalis; Form© vero accidentales quæ prius inerant dispo­ inquanlum autem esi aclu, esi ejus productivum. nentes ad animam, corrumpuntur quidem, non per Et hoc dico de proprio accidente, el per se : nam se, M-d per accidens, ad corruptionem subjecti; respectu accidentis extranei, subjectum esi susceundo manent eædem specie, sed non numero; ptivum tantum; productivum vero talis accidentis, sicut etiam contingit circa dispositiones formarum est agens extrinsecurn. Secundo a. u m differunt elementarium, quæ primitus materiæ advenire appa­ forma accidentalis et substantialis, quib, cum minus principale sit propter principalius, materia est pro­ rent. » — Hæc ille. Ex quibus jiotcst ratio talis pro conclusione sic pter formam substantialem; sed e converso, forma formari : Materia generabilium et corruptibilium accidentalis est propter completionem sui subjecti. » potest acquirere novam formam substantialem ; ergo — Hæc ille. Item, in Scripto super 8. Metaphysics, in illo potest perdere omnia accidentia quæ habet. Tenet consequentia : quia, adveniente noxa forma sub­ capitulo quod incipit, De materiali autem princi­ stantiali in materia, recedunt omnes form© priores, pio, in illa parte, Non quacumque/lect. 4): u Hic tim substantiales quam accidentales, illam mate­ ostendit, inquit, Philosophus quomodo materia at­ riam informantes. Quod probatur sic : Si priora tribuatur accidentibus; et dicit quod illa quæ sunt accidentia remaneœnt cum forma substantiali secundum naturam, non tamen sunt substantia, sequenti, tunc illa immediatius et prius actuarent I sed accidentia, non habent materiam ex qua sint, materiam, quam forma substantialis sequens; sed sed substantia est eis subjectum. Subjectum autem consequens * 4 falsum; igitur et antecedens. Faki- habet aliquid simile materiæ, inquantum est rece­ Us consequentis patet : quia prior actus præintellila) enim. — Om. Pr. gitur in materia, quam posterior; sed esse simpli- DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. 21 plivurn accidentis. Differt tamen a materia; quo­ compositum, intelligatur ut materiale respectu ulte­ niam materia non habet actu esse nisi per formam, rioris perfectionis ; et sic ulterius procedendo : utsubjectum autem non constituitur in esse per acci­ pote, in materia prima, secundum quod jam consti­ dens. » tuta est in esse corporeo, est potentia respectu ulte­ Item, in de Anima, q. 9, sic dicit : « Inter rioris perfectionis, quæ est vita; et inde est quod omnia, esse est illud quod immediatius et intimius corpus est genus corporis viventis, et animatum, convenit rebus, ut dicitur in libro de Causis. Unde sive vivens, est differentia; nam genus sumitur a oportet quod, cum materia habeat esse actu per for­ materia, differentia vero a forma. Et sic quodam­ mam, quod forma dans esse materiæ, ante omnia modo una et eadern forma, secundum quod consti­ intelligatur advenire materiæ, et immediatius sibi tuit materiam in actu inferioris gradus, est media inesse. Est autem proprie formæ substantialis, quod inter materiam, et seipsam, secundum quod consti­ det materiæ esse simpliciter; ipsa enim est per quam tuit eam in esse superioris gradus. Materia autem, res est hoc ipsum quod est. Non autem per formas secundum quod intelligitur constituta in esse sub­ accidentales habet esse simpliciter, sed secundum stantiali, secundum perfectionem inferioris gradus, quid : puta esse magnum, vel coloratum, vel aliquid per consequens potest intelligi ut accidentibus sub­ tale. Si qua ergo forma est, quæ non det materiæ jecta. Nam substantia, secundum illum gradum esse simpliciter, sed adveniat materiæ exsistenti in inferioris perfectionis, necesse est quod habeat quae­ actu per aliam formam, non erit forma substantia­ dam accidentia propria (e), quæ necesse est ei lis. Ex quo patet quod inter formam substantialem inesse : sicut ex materia constituta in esse corporeo et materiam non potest cadere aliqua forma substan­ per formam, statim consequitur ut sint in ea dimen­ tialis media, sicut quidam volunt, ponentes quod siones, per quas intelligatur materia divisibilis per secundum ordinem generum, quorum unum sub diversas partes, ut sic, secundum diversas partes allero ordinatur, est ordo diversarum formarum in sui, possit esse susceptiva diversarum formarum; materia : ut puta dicamusquod (x) materia secundum et ulterius, ex quo materia jam intelligitur consti­ unam (δ) formam habet quod sit substantia in actu, tuta in esse quodam substantiali, intelligi potest et secundum aliam quod sit corpus, et iterum secun­ susceptiva accidentium, quibus disponitur ad ulte­ dum aliam quod sit animatum corpus, et sic dein­ riorem perfectionem, secundum quam materia sit ceps. Sed, hac positione facta, sola prima forma, propria ad altiorem perfectionem sustinendam. quæ faceret esse substantiam actu, esset forma sub­ Hujusmodi autem dispositiones præintelliguntur stantialis; aliæ vero formæ accidentales ; quia forma fctrmæ, ut inductae ab agente in materiam; licet substantialis, est quæ facit hoc aliquid, ut jam sint quædam accidentia ita propria formæ, quod dictum est. Oportet igitur dicere quod eadem numero nonnisi ex ipsa forma causentur in materia. Unde sit forma per quam res habet quod sit substantia, non præintelliguntur, in materia, formæ, quasi dis­ et quod sit in ultima specie specialissima, et in positiones; sed magis præintelligitur eis, sicut causa omnibus intermediis generibus. Relinquitur ergo effectui, etc. » Item, in solutione quinti argumenti, sic dicit : dicendum quod, cum formæ rerum naturalium sint sicut numeri, in quibus est diversitas speciei, addita α Dispositiones accidentales quæ faciunt materiam vel subtracta unitate, ut dicitur in 8. Mctaphysicæ propriam ad aliquam formam, non sunt mediætota­ (t. c. 10), oportet intelligere diversitatem formarum liter inter formam et materiam, sed inter formam naturalium, secundum quas materia constituitur in secundum quod dat ultimam perfectionem, et mate­ diversis speciebus, ex hoc quod una addit perfectio­ riam secundum quod jam est perfecta perfectione nem super aliam : ut puta, quod una forma consti­ inferioris (6) gradus. Materia enim secundum tuit in esse corporali tantum (hunc enim oportet seipsam,est propria potentia respectu infimi gradus esse infimum gradum formarum naturalium, eo perfectionis; quia materia secundum seipsam, est in quod materia non est in potentia nisi ad formas cor­ potentia ad esse substantiale corporeum. Nec ad porales; quæ enim incorporea sunt, immaterialia hoc requirit aliquam dispositionem. Sed, hac perfe­ sunt); alia autem perfectior forma constituit mate­ ctione pnesupposita in materia, requiruntur dispo­ riam in esse corporali, et ulterius dat ei esse (γ) sitiones ad ulteriorem perfectionem. » Item, in solutione 171, sic dicit : < Dimensiones vitale; et ulterius dat ei alia forma esse corporale, et esse vitale, et super hoc addit esse sensitivum; et non uni intelligi in materia, nisi secundum sic est in aliis. Oportet igitur intelligere quod forma quod materia intelligitur constituta per formam sub­ perfectior, secundum quod constituit materiam in stantialem in esse substantiali corporeo. Quod qui­ perfectione inferioris gradus, qua? cum materia est dem non fit per aliam formam, in homine, quam per animam. Unde hujusmodi dimensiones non (a) una. — Ad. Pr. (C) unam. — Om. Pr. (γ) ewe. — omne Pr. (a) propria. — propter Pr. (<) inferiori . * — ulteriori * Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM l-rxinUlliguntur ante animam in materia totaliter, in formam. Igitur quidquid ponitur Deus causare in sed quantum ad ultimos gradus perfectionis. » — materiam per formam, potest sine forma illud cau­ sare in materia; et ita potest dare sibi esse sine Hax ille. Ex quibus omnibus potest colligi talis ratio : forma. Nulla forma adveniens materis substantialiter, et Tertio. Quidquid Deus immediate causât sive per formam substantialem actuate, inhæret mate- creat, potest immediate conservare. Sed Deus imme­ næ immediate. Sed omnis forma accidentalis, est diate creat materiam; quia, si materia est aliquid hujusmodi. Igitur, etc. in entibus, non subest causal i lati natune, sed est a Et in hoc primus articulus terminatur. solo Deo creante. Igitur æque potorii immediate con­ servare materiam. Sed quidquid Deus potest imme­ diate conservare, potest esse per se, sine omni alio : quia nullum aliud est de ratione ejus; unde potest ARTICULUS II. conservare rem per se, sine omni alio quod non est PONUNTUR OBJECTIONES de ejus essen’ia. Quarto. Non est necesse Deum velle aliquid extra se, necessitate absoluta; nec oportet quod, si velit § 1. — Contra primam conclusionem aliquid extra se, quod necessario velit aliud, nisi sil I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun­ necessitas ex parte connexionis voli torum. Sed in dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et materia non est absoluta necessitas ad formam. quidem, contra primam arguunt mulli. Sed specia­ Igitur, ad hoc quod velit materiam, non est necesse liter recitabo argumenta Scoti et Gregorii ; licet quod velit formam esse in materia. Minor probatur : multi dudum contra illam arguerent, quorum argu­ Quia quidquid determinat sibi genus aliquod, deter­ menta dissolvit sufficienter Correptor Corruptoris. minat sibi speciem sub genere; unde quod aliquid determinet sibi genus, et non aliquid sub genere, Scotus siquidem (dist. 12, q. 2) arguit Primo sic. Quia omne absolutum prius alio abeo- j impossibile est : ut quod aliquid determinet sibi quod luto, et distinctum realiterab illo, potest esse, sine ' sit animal, et non aliquam speciem animalis, est contradictione, absque illo. Sed materia est entitas impossibile. Sed materia non determinat sibi neces­ absoluta, distincta a realilate forinæ; et est prior ca. sario hanc formam vel illam. Unde nullam necessa­ Igitur non e>t contradictio quod sil sine ca. Major rio sibi determinat. Igitur nec absoluta necessitate patet ex ratione prioris, de cujus ratione est quod j determinat sibi formam. Confirmatur. Quia quod contingenter se habet ad possit sine posteriori, nisi sit priorilas originis, includens simultatem correlalivorum (a); et ideo quodlibet alicujus generis absoluti, contingenter se in majori additur quod sit absolutum. Minor, quan­ habet ad totum illud genus absolutum : quia, si tum ad primam |uirt< *m sui, supponitur vera, scili­ essentialiter dependet a natura illius generis, opor­ cet quod sit alia realttas niateriæ a forma absoluta. tet quod essentialiter dependeat ab uno, el non a Est etiam prior forma, non secundum perfectionem, pluribus ejusdem generis; quia tunc, uno istorum sed secundum originem. Quia omne receptivum, est non exsistente, adhuc essentialiter dependeret ad prius recepto, saltem prioritate originis; et etiam aliud, et sic esset sine illo ad quod essentialiter fundamentum, est prius fundato in eo. Materia dependeret. Cum igitur materia contingenter respiautem recipit formam, et forma fundatur in mate­ cial quamlibet formam, sequitur quod contingenter ria; unde materia dicitur fundamentum natune, se habet ad lotum genus forma». Hæc argumenta ponit, 2. Sentent. 2. Metaphysicx. Igitur. Confirmatur per Augustinum, qui dicit, in multis II. Alia argumenta Scoti. — Arguit etiam locis, quod creatio prius origine terminatur ad mate­ contra earndem (x) in Quæstionibus super Meta· riam, quam ad formam. Secundo. Quidquid Deus causal in creaturis, | physicx, lib. 7. Primo sic. Quia, secundum le, prima materia est respectu absoluti, per causam quæ non est de essen­ tia rei. potest causare sine illa : quia non est contra­ immediate suscepti va omnium formarum substantia­ dictio, ex parte rei, quod sit sine illa causa quæ non lium, et immediate est pars compositi. Sed, destru­ est de essentia ejus; et prima causa habet causa Ii La- cto composito, possibile est partes remanere, 7. Afefalem illius causæ. Sed forma non est de essentia physicx (t. c. 24); et hoc etiam contingit naturali­ materne ; sunt enim primo driersa ; nec etiam quod- ter, si dictum Thomæ est verum. Igitur, etc. Secundo. Quia non repugnat secundum se perpe­ cumque ew quod ponatur communicare materia', estde essentia materne;quia tunc materia transmu­ tuo et incorruptibili, esse sine corruptibili. Materia taretur in formam, quando transmutaretur de forma est hujusmodi, I. Physicorum. (a) œrrrtatvorvm. — eorrvtattonu Pr. *eliam (a) contra eamdem. — Om. Pr DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. Tertio. Quia, 1. Physicorum, dicitur : principia non sunt ex aliis, nec ex alterutris. Igitur habent proprium esse, vel eis non repugnat esse. Quarto. Quia, si Deus facit materiam mediante forma, quasi causa secunda, et tarnen sine illa non potest eam facere, tunc ipse cum causa secunda exce­ dit seipsurn precise sumptum. Hoc autem est inconveniens. Igitur, etc. Quinto. Quia materia dicit aliquem gradum actualitalis. Ergo secundum illum poterii esse actu, licet non in actu. Consequentia patet. Antecedens proba­ tur multipliciter. Supponit namque duas distinctio­ nes, quarum una est de actu, et alia est de potentia. Prima distinctio de pptentia, est quod aliquid dicitur esse in potentia dupliciter. Primo modo, ut termi­ nus potentiæ, sive ad quem est potentia, ut albedo generanda ; et dicitur potentia objectiva, quia obji­ citur et pracedit quamcumque actionem. Alio modo, ut subjectum potenti#, sive in quo est poten­ tia, ut superficies dealbanda; et dicitur potentia susceptiva vel subjectiva, quia non est ad esse suiipsius, sed ad susceptionem alterius ordinatur. Et per oppositum, dicitur actus dupliciter, scilicet : objectivus et essentialis, sicut entitas intrinseca cujuslibet entis; et formalis sive formativus, et hoc, sive sit essentialis, qui dicitur actus primus, sive accidentalis, qui dicitur actus secundus. Secunda distinctio est quod, stricte et proprie loquendo, aliud est esse actum, quia hoc appropriatur formæ; et aliud est esse sub actu, quia illud appropriatur materi#, ut est altera pars compositi; et aliud est esse in actu, quia hoc convenit ipsi compo­ sito singulari, saltem in corporalibus; et aliud est esse actu, quia hoc circuit omne ens, et potest dici de omnibus actu extra nihil exsistentibus, in quibus est ratio entitatis. Ilis suppositis, probatur antece­ dens praemissum, scilicet quod materia secundum se dicit aliquem gradum aclualitatis, ita quod repu­ gnat ei esse in potentia primo modo dicta. — Primo. Quia talis potentia non est subjectum transmutatio­ nis, sed terminus a quo. — Secundo. Quia talis potentia, secundum numerum actuum numeratur, 3. Physicorum (t. c. 8 et seq.), Eadem autem materia est una numerositate essentiæ, respectu formarum oppositarum. Ergo sibi convenit actus oppositus tali potentiæ. — Tertio. Quia potentia secundo modo dicta, quæ convenit materiae, funda­ tur in aliquo actu, secundum Commentatorem, 3. Physicorum, licet non in actu de se. Hæc autem est materia. — Quarto. Quia recipere non convenit alicui, nisi habenti prius in se aliquam entitatem positivam. Sed materia est fundamentum omnis rea· litatis positivae, et principium receptivum; licet recipiat eo modo quo est in potentia secundo modo. — Quinto. Quia materia est essentialiter distincta a forma. Sed distinctio est realis relatio. Igitur utrum­ que extremum est ens reale actu, licet non in actu, stricte loquendo. — Sexto. Quia materia secundum se est terminus productionis divinæ, scilicet creatio­ nis. Potentia autem primo modo, non est terminus ad quern. — Septimo. Quia materia est pars es­ sentialis compositi. Sed pura potentia, nullo modo est pars compositi. — Si dicatur quod sub forma fuit creata; — sed contra. Quia : aut sub una, et tunc non fuit pura, sed signata; aut sub pluribus, et tunc non fuit unum creatum, sed plura creata. — Et sic patet antecedens illud assumptum. Sexto arguit. Materia prima est secundum se ens. Igitur potest secundum se esse. Antecedens probatur. Primo : quia materia est principium per se, 1. Phy­ sicorum. Secundo ; quia est causa per se, 2. Physi­ corum et 5. Metaphysics. Tertio : quia est subje­ ctum transmutationis naturalis; hoc autem necesse est esse ens, quia in hoc differt a creatione ipsa generatio, quia etiarn agens naturale hoc requirit. Hæc sunt argumenta Scoti contra primam conclu­ sionem. III. Argumenta Gregorii. — Contra earndem arguit Gregorius de Arimino (dist. 12, q. 2, art. 3). Primo. Omne possibile esse verum, potest verificari per divinam potentiam ; alias aliquod verum verbum est, et impossibile apud Deum. Sed mate­ riam esse, et nullam (x) formam e^se, quamvis sit falsum, est tamen possibile esse verum; cum nul­ lam implied contradictionem. Igitur, etc. Secundo. Si hoc non esset Deo possibile, sequitur quod non quamlibet creaturam Deus posset, sine alio extrinseco conservante, per se tantum conser­ vare. Consequentia ista patet. Quoniam quod una res non poesit etiam naturaliter exsistere sine alia ab ea essentialiter distincta, et non sibi intrinseca, non est nisi : vel quia illa est effectus naturalis ipsius, sicut sol non potest esse naturaliter, quin lumen sit ab illo diffusum ; vel quia est quædam propria passio consequens, sicut dicimus quod ignis non potest esse sine calore; vel quia est causa ipsum in esse conservans, sicut lumen non potest naturaliter exsistere, non exsistente luminoso cor­ pore a quo conservatur in esse. Sed propler pri­ mum (δ) non impeditur propositum. Tum quia forma non est effectus materiæ illo modo. Tum quia |>er divinam potentiam potest quælibet talis causa sine hujusmodi effectu exsistere, ut patet de sole, tempore mortis Christi, qui non profudit lumen in aere. Patet etiam de igne in camino, qui illos tres pueros non calefecit, aut aliqualiter in eos egit. Nec propter secundum. Quia nulla est forma tam natura­ liter et necessario consequens aliquod subjectum, quin sine ipsa (γ) Deus posset subjectum conser­ ta) nul/eni,— ηα/urarn Pr. ,6) primum. — ipturn Pr. (γ) ipja. — ipso Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM un» ; sicut expresse haberi potest a beato Augustino, m Epistola ad Cons ensium, quæ est sepluagesimakrti-i in numero epistolarum, ubi ait : Valet divina potentia de ista visibili atque tractabili natura corporum quibusdam manantibus, auferre quas voluerit qualitates, etc. Et cum stabm ante, dixis­ set quod Deus carnem nostram potest perpetuo sine corruptione senarc, sicut ct pueros in camino sine (s) tcsione «enavit, et posuit quamdam respon­ sionem, qua dici posset non carni illorum viro­ rum additam fuisse contra ignem (δ) incorru­ pt ionem, sed ipsi igni detractam fuisse corrum­ pendi facultatem (verba sua sunt), non hoc dicit cxm* impossibile; sed dixit, hoc adhuc prius dicto mirabilius esse, eo (γ) quod simul ignis comburebat ligna, et non urebat illorum corpora ; et mox sequun­ tur verba allegata; ita quod non est dubium alicui diligenter consideranti, quin Augustinus velit ibi asserere Deum posse, si vellet, facere ignem esse sine calore, et quamlibet rem absque propria quali­ tate et qualibet passione naturaliter consequente. Relinquitur ergo quod, si materiam non posset sine forma facere, quod hoc sit ideo quia per formam materia conservatur in esse. Et sic patet consequen­ tia. Sed falsitas consequentis debet cuilibet catho­ lico esse certa ; quia non minus quamlibet rem Deus potest absque alio extrinscco conservante conser­ vare, quam possit absque alio producente producere. Sicut enim ab ipso, ita et per ipsum sunt omnia, ct omnia in ipso constant, secundum Apostolum (Worn., 11, 36). — Confirmatur. Quia alias Deus indigeret creatura, et juvaretur per eam in conser­ vando aliquam creaturam ; quod videtur derogare omnipotenti <* Dei. Unde, sicut dicit Augustinus, 1. libro de Libero Arbitrio, cap. 2, quod ille non Deum omnipotentem credit, qui ulla credit eum adjutum esse (8) in creando natura, quasi ipse sibi non sufficeret; ita certe videtur quod non pleno credatur omnipotens, si non unam (t) quamlibet creaturam sine alterius adjutorio conser­ vare possit. Tertio, Non minus est hoc Deo possibile, quam quod accidens sit sine subjecto ; quod tamen fit per Dei potentiam in sacramento Altaris. Multa etiam miracula ct supra naturam legimus divinitus facta. Ex quibus consideratis et creditis, non deberet ali­ quis dubitare hoc Deum passe. Et ideo Augustinus, in epistola allegata, cum induxisset miraculum de igne in camino, ait : Qui ista non credunt, mul­ tum do divina potestate diffidunt ; ncc cum eis vel ad eos sermo nunc nobis esi, Qui autem ista (a) «me. — Om. Pr (<) ctmXra — Otn Pr, (y) eo — Otn. Pr (i) nu — creatura Pr. («j v*am. — ullam Pr credunt, ex his etiam illa conjiciant primo quæ fideliter quærunt. Quarto arguit contra probationem conclusionis, qua dicitur : Si materia esset sine forma, tunc esset actu sine actu; quod implicat contradictionem. Et consequentia palet; quia ipsum quod est actus, est forma, etc. — Ista, inquit, ratio non valet. Quia, si intelligalur esse actu, generaliter id (a) de quo contingit per propositionem de pnesenti et de i nesse vere enuntiare esse, verbi gratia, dicendo, Hoc est, et per oppositum, illud dicatur esse in potentia, de quo non contingit per hujusmodi propositionem sed Lanium per illam de possibili enuntiare esse, ulpote dicendo, Hoc potest esse, si, inquam, ita intelligatur esse actu, et per actum intelligalur forma, con­ sequens non est impossibile, nec implicans contra­ dictionem. Si autem intelligalur esse actu, speciali­ ter pro eo quod est ens actu primo modo, et essentia integra et perfecte in specie, vel perfectio alterius cum illo perfectam essentiam in determinata specie constituens, et per oppositum, ens in potentia dica­ tur illud quod, etsi sit ens actu primo modo, est tamen quædam partialis et incompleta essentia, perfectibilis et quasi complebilis per aliam, ut sit essentia integra et perfecta in specie, tunc conse­ quentia non valet; quoniam tunc materia non esset sic (6) actu. Materia enim potest dici ens actu primo modo, licet non secundo modo; et hoc, in casu ubi esset sine forma substantiali. Et quod materia sil ens actu primo modo, probat Gregorius (Ibid., q. 1) quintupliciter. — Primo sic. Substantia corporalis per se subsistens, naturaliter generata, est. Igitur materia est ; et per consequens, ens actu primo modo. Antecedens notum est sensui ; videmus enim ignem naturaliter genitum, et plan­ tas, et multa alia. Consequentia probatur. Quia omnis hujusmodi substantia naturaliter genita, habet aliquam partem essentialem, quæ præfuit sua * generationi; et talem nos vocamus materiam. Cum igitur impossibile sil totum esse, nisi pars ejus Sit, sequitur quod materia est. — Secundo probat hoc auctoritate theologica. Nam, secundum theolo­ giam, materia fuit creata, nec fuit Deo coæterna. Igitur materia non est tantum ens in potentia. Con­ sequentia tenet. Quia alioquin non aliter esset ens quam erat ante creationem : nam et antequam crea­ retur, fuit in potentia ut esset, et potuit esse per potentiam Creatoris tantum; et ita etiam nunc, si esset tantummodo in potentia, non esset nisi per potentiam Creatoris. Antecedens patet per Augusti­ num, m libro de Fide et symbolo, cap. 2 : Nullo modo, inquit, credendum est ipsam materiam de qua factus est mundus, per seipsam esse potuisse, tanquam coætcmam et coævam Deo. Et (а) id, — poni eo Pr. (б) fie. — une. Pr. DISTINCTIO XIIL — QUÆST1O I. infra : Certissime creditur omnia Deum fecisse ex nihilo; quia etiam si de aliqua materia factus est mundus, eadem ipsa materia de nihilo facta est. — Tertio probat hoc auctoritate philosophica. Nam philosophi ponunt materiam ingenerabilem ; et ei sic, igitur non tantum potest esse, secundum philoso­ phiam, sed est. Consequentia patet : quia, si non esset sed tantummodo posset esse, et, secundum philosophiam, non posset esse.per creationem, igitur per generationem ; et per consequens, non esset ingenerabilis. — Quarto. Quia Commentator, 4. Meta­ physical, comm. 15, ait : α Quod non est actu, est non ens. d Sed materia non est non ens. Igitur est actu. — Quinto. Quia, secundum hoc, nullæ essent causæ intrinsecæ; et per consequens, non essent quatuor genera causarum. Et multa alia sequerentur contra philosophicas veritates. Hæc sunt argumenta Gregorii. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Gregorii. — Contra secundam conclusionem arguit Gregorius(dist. 12, q. 2. art. 1), probando quod, cum una res corrumpitur et alia generatur, non corrumpitur quantitas præcedens, nec acquiritur nova. Primo sic. Ponatur, inquit, gratia exempli, quod ex aliquo aere demonstrato generetur ignis. Si ergo tota quantitas aeris corrumpitur : aut corrumpitur in tempore, et partibiliter; aut lota simul, et in instanti. Non primo modo, ut dicit se probasse. Nec secundo modo. Quia : vel corrumperetur tota simul, in instanti corruptionis formæ substantialis aeris et generationis ignis; vel ante illud instans. Non ante. Quia : vel (a)aer remaneret post, absque quantitate; vel, si nova generabitur : aut (6) illa remanebit usque ad instans corruptionis (el cum semper usque ad illud instans aer fiat rarior, et augeatur ejus quan­ titas, illa fieret major quam fuit cum primogenita est, et remanebit per lotum tempus rarefaclionis suæ, et ita poterit remanere prima, quæ ponitur corrupta, immo mullo rationabilius hoc de illa con­ ceditur); aut non remanebit usque ad illud instans, sed corrumpetur, et nova generabitur; immo, eerie, in quolibet instanti oportebit dare quod nova quan­ titas generetur. Et tunc dicit sequi omnia inconve­ nientia quæ deduxit contra similem imaginationem de formarum intensione, primo libro. Nec potest dici quod per totum tempus præcedens duret eadem quantitas aeris, et in instanti corruptionis aeris simul tota corrumpatur. Probatur : Quia in illo instanti non corrumpitur raritas aeris; igitur nec ejus quantitas. Consequentia patet. Quia : vel raritas aeris non est alia res a quantitate; vel, si sit alia, (а) vel. — Om. Pr. (б) aut, — Om. Pr. 25 non minus est possibile quod eadem quantitas quæ est in corrumpendo, remaneat post ejus corruptio­ nem in genito, quam quod remaneat eadem raritas; certum est. Antecedens probatur. Et supponitur unum demonstratum in 6. Physicorum, scilicet quod omne quod mutatum est, quando primo mutatum est, est in eo ad quod mutatum est; quod generaliter verum est in quolibet genere motus vel mutationis. Et supponatur etiam quod materia neris continue rarefiat, absque interruptione, quo­ usque veniat ad maximam raritatem quam habebit in hujusmodi generatione. Et istud suppositum est nec· rium, supposito quod semper sit prasens activum quod rarefacit et debet ignem generare. Aut igitur materia acris erit primo mutata ad summam raritatem quam habebit, in instanti generationis; aut in alio instanti sequente; aut in praecedente. Non potest dici quod in præcedente; quia non ces­ sat materia rarefieri, quousque habeatur raritas impossibilis formæ neris. Et similiter, quia, eadem ratione, possent terminari cetera transmutationes aeris, quibus disponitur ad formam ignis; et sic sequens generatio non esset terminus procedentis transmutationis. Et iterum, per totum tempus sequens, esset activum sufficienter proximum pas­ sivo, et in debitis dispositionibus ad agendum, absque impedimento, et tamen non ageret; quod est contra naturam. Si vero materia erit primo transmutata ad illam, in instanti generationis, igitur turte erit illa, seu tunc habebit illam ; quod est pro­ positum. Et idem sequitur, si in instanti sequente : quoniam, etsi non ad summam erit in illo instanti mutata, quia tamen continue durat rarefacito, ut suppositum est, tunc primo erit mutata ad aliquam citra summam, et tunc illam habebit, et postea in tempore sequente; supposito, inquit, ex proba­ tis in primo, quod in intensione formæ pars prior remaneat cum sequente. — Si quis autem velit dicere quod rarefaclio non durat usque ad instans corruptionis, aliqua tamen alteratio, ut desiccalio vel calefactio, durat, — quamvis sic dicens irratio­ nabiliter loqueretur, nihilominus non impeditur propositum ; quoniam idem arguitur de qualibet alia qualitate, et, quæcumque ponatur remanere in gene­ rato, mullo rationabilius hoc ponitur de quanti­ tate. Fortassis dicetur quod, quamvis ubi simpliciter est intensio formæ, absque alia transmutatione annexa, pars præcedens maneat cum sequentibus; ubi tamen concurrit alia transmutatio, contingit oppositum aliquando, licet per accidens : verbi gra­ tia, si corruptio subjecti formæ quæ intenditur, interveniat. Sic autem est in proposito : quia subje­ ctum partiale quantitatis et omnium qualitatum est forma substantialis, et ideo, quia ipsa in illo instanti corrumpitur, simul etiam corrumpitur quantitas et omnis qualitas ejus. Et sicut tunc inducetur forma LIBRI II. SENTENTIARUM alia substantialis, vel ignis, in exemplo dato; sic modo corrumpendo contrarias et disconvenientes; etiam inducuntur congrur et convenientes quantita­ cujus oppositum videmus ad sensum : nam ignis tes et qualitates. In illo igitur instanti, utique mate­ non solum corrumpit frigiditatem ligni sicci, sed ria mutata est ad qualitatem aliquam, ut arguitur, auget et intendit ejus siccitatem ; et quodlibet ele­ sed tamen ad totaliter novam. Et sic de quantitate mentum agens in aliud, sibi symbolam (a) auget et qualibet qualitate dicetur. Nec habebitur quod in eo qualitatem. — Tum quarto, quia sequeretur eadem quantitas, vel qualita> quæ fuit in corrupto, quod materia, secundum se, precise, esset suffi­ remaneat in generato. — Contra hoc arguitur. Quia cienter disposita ad suscipiendum immediate quam­ forma substantialis rei corrumpendae, non prius libet formam indifferenter, ita quod, si, per poten­ corrumpitur quam in ejus materia sint inductæ tiam Dei, ipsa esset separata per se, et nullam dispositiones incompossibilcs sibi, propter quarum haberet formam accidentalem aut substantialem, prasentiam ipsa corrumpitur ; neque etiam postquam quamcumque formam substantialem nulla prove­ inductæ sunt; sed tunc primo. Igitur, in instanti niente dispositione immediate susciperet, si esset sua? corruptionis, sunt in materia quantitas et qua­ agens propinquum potens formam inducere. Ex quo litas qua? praefuerunt. Antecedens est ex se evidens. etiam sequitur quod nunc de facto ipsa est secun­ Consequentia probatur ex eo quod dispositiones quæ dum se propinqua materia, et proprium susceptiinducuntur tanquam sequclæ formæ generate, si vum omnium formarum, et non solum remotum. quæ tales sunt, non sunt cause corruptionis alterius Hoc autem est contra Philosophum, 8. Metaphy­ formæ substantialis; quinimmo, prius natura vel sics (t. c. 4-6), et contra Commentatorem, 7. Meta­ causa, corrumpitur illa, quam istæ inducantur. physics, comm. 32, et lib. 12, comm. 11 et 12, Unde et ipsa corruptio formæ præcedentis, est dispo­ et multis aliis locis, ubi distinguunt materiam pro­ sitio quodammodo ad formam sequentem ; id est : pinquam a remota, et materiam propriam unius materia, ex hoc quod privatur priore forma, dispo­ generis formarum a materia propria alterius. Et nitur ad sequentem Inductio vero novæ formæ sub­ volunt quod materia naturaliter quasdam formas stantialis, prior est, saltem causaliter, inductione non recipiat, nisi quibusdam aliis mediantibus. Et accidentium consequentium eam. Non igitur hujus­ si nunquam hoc dixissent, nos ita videmus ad sen­ modi dispositiones sequentes, sunt hæ propter quas sum. — Tum quinto, quia, si tales dispositiones forma corrumpitur; sed præcedentes, quæ tunc pnevenientes non manent in instanti generationis primo sunt in gradu incompossibih ipsi formæ. Fun­ formæ, sequitur quod, exsistente aliqua materia damentum autem responsionis data?, scilicet quod summe disposita ad unam formam, verbi gratia, forma substantialis sit partiale subjectum acciden­ terra, poterit naturaliter introduci forma alia omnino tium , falsum est, ut dicit se probaturum. disparata, et requirens contrarias dispositiones, Secundo principaliter arguit sic. Agens naturale verbi gratia, forma ignis. Istud autem nullus phy­ generativum alicujus substanti®, disponit materiam sice loquens diceret. Probatur consequentia : Nam generationi formæ, dispositionibus convenientibus ponatur quod aliquod frustum ligni disponatur ad form® in suo esse. Igitur dispositiones prainducta? formam terra, et sit aliquis ignis distans, qui con­ remanent cum ipsa forma; igitur et quantitas; nam tinue moveatur versus hoc lignum, et moveatur sic, ipsa est una de dispositionibus formanun natura­ I quod in eodem instanti quo corrumpitur forma sub­ lium. Antecedens patet ad sensum. Consequentia stantialis ligni, ipse primo sit in debita distantia ad probatur. — Tum quia non est aliquod agens quod agendum in materiam illam. Et volo quod iste ignis ipsas corrumpat, cum ipsum generans vincat actio­ sit potentior quam agens illud quod disponit ad for­ nem cujuslibet contrarii, et istas ipsas faciat. — mam terra. Totus casus, sicut patet, possibilis est. Tum quia frustra destruerentur, ex quo similes Hoc posito, constat quod aliqua forma substantialis oportet iterum causari. — Confirmatur. Quia nul­ inducetur in materia illa : tum quia materia non lus unquam artifex, et agens secundum artem, potest naturaliter exsistere sine forma substantiali ; destruit dispositiones artificiales quas facit, nec tum quia est ibi agens naturale sufficiens ad agenetiam quas invenit prius factas in sua materia ab I dum, et ipsa est sufficiens receptivum formæ, et in alio artifice, ei quas inveniat, dummodo sint conve­ I debita distantia ad agens. Sed non inducetur forma niente formæ artificii quam intendit. Quod si quis terra. Probatio : Quoniam in isto instanti corru­ ageret, non artificiose ageret, sed insipienter et ptionis formæ substantialis ligni, per te, non est superflue ; et non secundum artem, sed potius con­ aliqua dispositio ad formam terne in materia illa, tra artem agere diceretur. Constat autem quod quamvis prafuerint multa?, et [>er consequens, ipsa natura in suis operationibus non minus superflua pro tunc non est magis disposita ad formam terra fugit quam ars. — Tum tertio, quia, si tales dispo- ' quam ad formam ignis, quamvis prius fuerit magis ---------- · in susceptione ------- r—~ formæ a I disposita ad formam terra; cum ergo ignis sit aeque &iUon« non remanerent materia, nullum generans disponeret materiam , inducendo convenientes dispositiones, sed solum- I (a) libi symbolam.— tymbolum Pr. DISTINCTIO X 11 r — QUÆSTIO î. sufficienter propinquus, et sil potentior ad agen- I dum, supposita æquali dispositione materiæ, sequi­ tur quod inducet in materia formam ignis. Tertio principaliter arguit sic : Nulla qualitas rei corrumpendæ conveniens formæ inducendæ corrum­ pitur naturaliter, cum illa forma debet induci. Igi­ tur nulla quantitas rei corrumpendæ corrumpitur, cum ex ea alia naturaliter generatur. Consequentia I probatur. Tum quia omnes qui ponunt eamdem numero qualitatem remanere in generato, quæprae­ fuit incorrupto, ponunt etiam quod eadern quanti­ tas maneat secundum essentiam, licet sit aliquando major vel minor; non tamen omnes qui ponunt eamdem quantitatem manere, ponunt idem de qua­ litate; unde magis videtur hoc ponendum dç quan­ titate, quam de qualitate. Tum quia eadem causa est ulrobique, scilicet convenientia ad formam gene­ randam ; nulla est (x) enim forma substantialis, quæ non requirat naturaliter materiam quantam. Antecedens probalur ex auctoritate Philosophi, 2. de Generatione (t. c. 25), ubi vult quod in ele­ mentis habentibus symbolum, facilior est generatio unius ex alio. Et assignat causam : Quia facilius, inquit, est unum quam multa transmutare ; verbi gratia, ex igne quidem erit aer, altero transmu­ tato, scilicet humiditale. Et ibi per longum pro­ cessum vult quod sola contraria qualitas corrumpa­ tur, et symbola quæ est conveniens, ut communis, remaneat. Et ibidem etiam Commentator : α Gene­ ratio, inquit, horum quæ contradantur secundum unam differentiam, enl per corruptionem unius contrarietatis : verbi gratia, ignis fit aer, corrupta sic­ citate, remanente caliditale; et hæc est facilior gene­ ratio. d — Hanc rationem totam facit in virtute idem Commentator in de Substantia Orbis, cap. 1, ubi ait : α Dimensiones simplices quæ appellantur corpus simplex, non denudantur a prima materia, sicut nec aliqua accidentia communia omnibus cor­ poribus contrariis, aut duobus eorum, aut plus : verbi gratia, diaphaneitas, in qua communicant ignis et aer et aqua, d Et paulo ante, promittit quod, cum Aristoteles invenit omnes formas in dimensio­ nibus non terminatis, scivit quod materia nunquam denudatur a dimensionibus non terminatis. Et per totum capitulum tenet istam conclusionem. Et simi­ liter, 1. Physicorum, comm. 63; et multis aliis locis. Nec alicui qui dicta ejus super hoc viderit, potest dubium esse quin ipse fuerit hujusmodi sen­ tential — Hæc Gregorius. II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem conclusionem secundam arguit Aureolus (dist. 12, q. 1, art. 2) quod eadem quantitas numero maneat in generato et corrupto, et quod nulla de novo gene­ retur nec corrumpatur. (a) eit. — Om. Pr. 27 Primo. Quia quantitas quæ ponitur de novo gene­ rata : aut educitur secundum omnia sui de uno et eodem realiter; aut de alio et alio. Si primo rnodo, hoc est impossibile. Quia : vel reciperetur in illo penitus eodem et indivisibili, et tunc materia non extenderetur; vel secundum aliquid sui reciperetur in eo realiter, et tunc non reciperetur in co ex quo educitur; quod est falsum, quia ejus est actus, cujus est potentia. Si vero detur secundum membrum, scilicet quod quantitas secundum suum omne (x) educitur de alio et alio ipsius materiæ, tunc habetur propositum. Quia tunc in materia ent dare aliud et aliud pnecedens quantitatem. Et tunc quaero : aut istaalietaserit in materia per quantitatem priorem, et hoc est impossibile, quia sic essent in materia simul duæ quantitates, scilicet : procedens, per hoc quod est partibilis ; et alia de novo generata. Nec per seipsam potest habere talem alietatem ; quia tunc materia habebit per se dimensiones, ex quo habet partibilitatem. Ergo restat quod nulla quantitas omnino nova possit induci in materia. Secundo. Quia quantitas de novo adveniens mate­ riæ : aut invenit eam divisibilem; aut indivisibi­ lem. Si divisibilem, ergo procedit quantitas. Si indi­ visibilem, ergo accidens divisibile erit in subjecto indivisibili. — Confirmatur : Quia sicut tota quan­ titas supponit totam materiam, sic quodlibet quan­ titatis quodlibet materiæ. Tertio. Quia terminus a quo et terminus ad quem non sunt ejusdem speciei, nisi sit motus intensionis aut remissionis. Sed quantitas quam ponis cor­ rumpi. et illa quam ponis noviter generari, sunt ejusdem speciei. Ergo impassibile est quod sint duæ quantitates, et quod in generatione acquiratur nova quantitas. Quarto. Quia tunc generatio non esset finis alte­ rationis vel terminus, si (6) quantitas et consequen­ ter omnia accidentia de novo generarentur, et omnia accidentia acquisita |)er alterationem corrumperen­ tur in instanti generationis. Quia nullum accidens j corrumpitur in fine alterationis per quam acquiri, tur : in illo enim instanti perficitur; igitur, si tunc corrumperetur, in eodem instanti esset et non esset. Sed, per te, forma substantialis non generatur, nisi I accidentia inducta per alterationem corrumpantur; et in illo instanti generatur, quando accidentia illa corrumpuntur. Ergo forma non generatur in fine alterationis; vel, si sic, sequitur quod forma gene­ retur quando accidentia inducta per alterationem ' adhuc manent; quod est propositum. — Hæc ille. III. Argumentum ex dictis sancti Thom®. — Item, ulterius potest argui contra conclusionem istam ex dictis sancti Thomæ. Nam ipse ponit, in (») omne — tiu Pr. (β) li. — tcilwel Pr. « LIBRI IL SENTENTIARUM multis Ιοώ, quod quantitas interminata nunquam separatur a materia, el quod manet eadem in gene­ rato el oorruplo. Quod patet, 4. Sentent., disk 12, q. f, art 2; item, disl. 44, q. i, art. ! ; item, 11. Quodlibeto, q. 6; item, in scripto super Boe­ tium, de Trinitate, in illa quæstione qua quaerit, Utrum varietas accidentium possit esse causa plura­ litate secundum numerum; et in mullis aliis locis. § 3. — Contra tertiam conclusionem jectum sit sola materia, probatur per hoc quod ipsa alias migraret de subjecto in subjectum. Quod patet : si non solum materia sed etiam forma esset subje­ ctum quantitatis, cum nulla forma sit æterna in materia, sed una succedat alii, quantitas nunc esset subjective in una forma, el nunc in alia. Secundo arguit sic. In homine sola materia est subjectum omnium formarum corporalium. Igitur in omnibus rebus corporalibus sola materia est sub­ jectum primum talium formarum. Consequentia est evidens; quoniam non minus materia est sufficiens in aliis ad recipiendum quam in homine. Antece­ dens probatur : Quia nec forma substantialis homi­ nis est subjectum accidentium corporalium, cum ipsa sit spiritualis, et nulla alia forma substantialis sit in eo, ut nunc supponitur. Nec etiam aliquod accidens est subjectum alterius accidentis, sicul palet, 4. Metaphysicæ, in illa parte, Omnino vero destruit substantiam, etc., ubi (t. c. 13) vult Ari­ stoteles quod accidens unum non accidit alteri, nisi pro tanto unum dicatur (a) accidere alteri, quia ambo accidunt tertio, scilicet subjecto. Unde hæc sunt verba ejus : Accidens enim accidenti non accidit, nisi quia ambo eidem accidunt. Et satis prope, post, probat istud per hoc : quia non est ratio quare potius unum accidat alteri, quam econtra. Unde ait : Nec itaque albo aliquid accidens est, ut musicum; nihil enim magis illi quam illud huic accidit. Patel ergo quod in homine for­ marum accidentalium sola materia est subjectum. Quod autem ij>sa sola sit subjectum formæ substan­ tialis, patet ex hoc : quia in ipso non est nisi una forma tentum substantialis, ut suppono; igitur nulla forma substantialis est subjectum ; constat autem quod nulla forma accidentalis ejus; igitur sola mate­ ria. — Hæc Gregorius. L Argumenta Gregorii. — Conira tertiam conclusionem arguit Gregorius (disl. 12, q. 2, art. 2), probando quod cujuslibel formæ mere corporalis Kila materia sil primum el immediatum subjectum. Primo sic. Per illud sui Unium compositum est •mbjeclum formæ, sive substantialis, sive accidenta­ lis, per quod compositum ipsum, antequam illam haberet, erat in potentia receptiva ad illam. Hoc patet : quia cujus esi potentia, ejus est actus. Sed per solam materiam compositum erat in potentia receptiva ad formam quamlibet corporalem quam habet. ’Ergo, etc. Minor probatur multipliciter. Prmo quidem auctoritate Commentatoris, primo capite de Substantia Orbii, ubi ait quod subje­ ctum transmutationis non est substantia simplex in actu, quia tunc esset impossibile, id est, carens potentialitate, et non receptivum, etc. El infra, dicit quod Aristoteles < invenit quod subjecte omnium accidentium sunt individua substantis, quæ sunt in actu, de quibus fuit declaratum ab eo esse compo­ sita ex formis et subjecto quod est in potentia; et accepit etiam signum ex hoc quod subjectum recipit accidentia contingentia, in eo quod non est sim­ plex >, id est, signum per quod Aristoteles cognovit subjectum accidentium corporalium non esse sim­ plex in actu, quia recipit accidentia contingentia. Unde arguit : < Quoniam, si esset simplex actu, non II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem posset recipere accidentia; pati enim est contrarium arguit Aureolus (dist. 12, q. 1, art. 6). ipsi actui, a — Hæc Commentator. — Hinc adverte Primo. Quia Commentator, in de Substantia quod Aristoteles, ex eo quod vidit substantias exsi­ Orbis (cap. 1), dicit quoti Aristoteles invenit subje­ stentes in actu recipere accidentia contingentia, cta omnium accidentium, quæ sunt substanliæ, esse cognovit ipsas non esse simplices, et esse compositas composite ex forma et subjecto quod est in potentia. ex subjecto in potentia. El ratio est : quia pati repu­ Cujus signum accepit ex hoc, quoniam, si essent gnat actui ; igitur non secundum formam quæ est simplicia, non possent recipere accidentia; pati actus, ipsum compositum est in potentia ad acci­ enim est contrarium ipsi actui. Igitur patet quod dentia, et, per eamdem rationem, nec ad aliam for- Aristoteles, secundum Commentatorem, attribuit mam cujus receptio est passio (quod dico ad diffe­ composito receptionem accidentium, ex parte materentiam formarum spiritualium). Secundo proba­ riæ, vel ratione materiae. tur minor. Quoniam alias sequeretur quod forma Secundo sic. Ejus est actus, cujus est potentia. esset principium patiendi et transmutandi ab alio, Sed materia per se primo est in potentia ad omnia ac per hoc potentia passiva ; quod non convenienter decem praedicamenta, ut Philosophus dicit, 7. Meta· dicitur. Tertio. Quia tunc transmutatio non plus physicætA. c. 8),et Commentator, ibidem, comm. 8, faceret noe scire materiam quam formam, si forma ubi dicit quod materia per se non est quale, nec esset «ubjectum transmutationis sicut materia. — quantum, nec aliquid decem praedicamentorum, Ista ratio non probat de quantitate, quoniam ipsa non recipitur de novo in materia. Sed quod ejus sub(®) unum. — Ad. Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆST1O h quoniam est in potentia ad omnia decem praedica­ menta, ut declaratum est in Physicis, quod scilicet ipsa est subjectum omnium decem praedicamentorum. Igitur, etc. Tertio. Quia, 5. Metaphysicæ, videtur Commen­ tator ponere materiam decem praedicamentorum esse unam; et, 2. Cœli el Mundi, dicit quod corpus quod est in potentia, quod vocat materiam, non est aliquod decem pnedicamentorum, cum impossibile est ipsum esse abstractum a decem praedicamentis; per hoc innuens quod materia quæ est simpliciter in potentia et purum terminabile, est susceptivum omnium formarum, tam substantialium quam acci­ dentalium. Igitur. Quarto. Nam alteratio quæ est in talibus formis(a) accidentalibus, non potest habere formam pro sub­ jecto ; nec compositum. Cujus ratio est : Quia motus præsupponit mobile et subjectum ; et ideo motus non adimit nec perimit ipsum subjectum. Talia autem accidentia perimunt formam substantialem, et compositum destruunt : sicul palet de alteralione quæ fit circa frigiditatem aquæ ; abjicit enim finaliter formam aquæ, sicut quando ex aqua fit crystal­ lus. Motus autem, cum non abjiciat subjectum, non potest talis alteratio esse in alio quam in materia ; el per consequens, et terminus ejus, cum motus et terminus ejus aspiciant idem pro subjecto primo. — Hæc ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. DANTUR SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est praedictis obje­ ctionibus. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem respondet Durandus (disl. 12, q. 2) sufficienter : α Cum, inquit, dicitur quod omne prius, divina vir­ tute potest esse sine posteriori, verum est in his quorum utrumque est actus, vel habens actum ; esse enim per se semper includit actum. Si vero unum sil potentia, el reliquum sit actus, non est verum : quia ex hoc quod ponitur potentia sine actu, ponitur aliquid esse actu sine actu; quod implicat (β) con­ tradictionem. Sic autem est, cum ponitur materia esse sine forma. Igitur, etc. » Et hoc ipse bene decla­ rat dupliciter : « Primo, considerando materiam, quæ est pars comp iti, de qua nunc loquimur. Est (e) formis. — Om. Pr. (15) implicat. — improbat Pr. 29 autem ejus natura, ut breviter dicatur, quod est pura potentia ad esse; unde Commentator dicit quod ipsa substantiatur per posse. Et hoc est necessa­ rium : nam aliter, ex ipsa et forma non fieret unum |x?r se. Ex hoc sic arguitur : Materia, secundum se, est pura potentia; actus autem materiæ est forma. Ergo, si materia esset actu sine omni forma, seque­ retur quod esset actu sine omni actu ; quod implicat contradictionem. Si autem materia esset perse, esset actu. Igitur, etc. d Secundo, declarat idem sic : α Esse exsistentia, vel est idem quod essentia rei, vel aliud. Si sit idem, tunc debemus sic unum alteri applicare, quod actualis exsistentia incompleta, sit idem cum incompleta essentia, quæ est forma ; com­ pleta vero exsistentia, sit idem cum completa essen­ tia, quæ est compositum. Tunc arguitur sic : Mate­ ria non potest actu exsistere sine actuali exsistentia ; quia oppositum implicat contradictionem. Sed forma est actualis exsistentia, secundum quod dictum est. Ergo, etc. Si vero esse exsistenti» sit aliud ab essen­ tia, sequitur idem. Quia esse exsistenti», vel est substantia, vel accidens. Si sit substantia, cum non sit materia, nec compositum, erit forma ; et sic idem quod prius. Si vero sit accidens, adhuc sequitur idem; quia omne accidens absolutum, forma quae­ dam est. El sic semper implicat contradictionem, dicere quod materia possit esse sine omni forma sub­ stantiali et accidentali ; cum saltem materia non pos­ sit esse sine esse, quod est forma aliqua substantia­ lis vel accidentalis (a). > — Hæc Durandus. — Ex quibus patet ad argumentum ; quia major est falsa. Posset tamen aliter dici, quod major est distin­ guenda, qua dicitur, Omne absolutum prius alio absoluto, etc. Quia duplex est prius, seu dupliciter contingit A esse prius B. Primo modo, quia A habet aliquam prioritatem vel causalitatem super ipsum B, et non econlra ; sicut sol est prior asino, et causa efficiens suo effectu, in per se et essentialiter ordina­ lis. Secundo modo, quia A habet aliquam causalita­ tem aut prioritatem super B, et econtra, B habet aliquam prioritatem et causalitatem super A : sicut est in proposito, de materia el de forma; nam mate­ ria uno modo est prior forma, et alio modo forma est prior materia, ut ostendit sanctus Thomas, in multis locis, potissime, 4. Sentent., disl. 17, q. 1, ari. 4, q1· 1, ubi sic dicit : « Omnis prioritas secun­ dum ordinem naturae, alio modo reducitur ad ordi­ nem causæ et causati ; quia principium et causa idem sunt. In causis autem, contingit quod idem est causa et causatum, secundum diversum genus causæ, ut patet in 2. Physicorum (t. c. 30), et 5. Metaphysicæ (t. c. 2) : sicut ambulatio est causa efficiens sanitatis, el sanatio est causa finalis ambulationis. Et similiter est de habitudine quæ est inter materiam et formam : quia, secundum genus (a) accidentalis. — actualis Pr. 30 LIBRI II. SENTENTIARUM causæ materialis, materia est causa formæ, quasi Ad quartum, negatur minor. Nam materia deter­ sustentans eam ; et forma est causa materiæ, quasi minat sibi formam ; et est sic connexa formæ, quoad faciens cam esse actu, secundum genus causæ for­ actualem exsistentiam, quod implicat contradictio­ malis, etc. > Simile dicit, t1 2e, q. 113, art. 8. Hac nem, materiam esse sine forma, in rerum natura, distinctione supposita, dicitur ad argumentum, extra intellectum. — Et ad probationem minoris, quod. si major inleiligatur dc priori primo modo dicitur primo, quod si forma arguendi valet, proba­ sumpto, major est vera, et minor falsa. Si autem retur quod non solum divina virtute, immo mere loquamur de pnori secundo modo, tunc econtra, naturaliter, materia posset esse absque omni forma major est falsa, et minor vera. substantiali et accidentali, arguendo sic : Illud quod Ad confirmationem, patet per idem. Quia, eo nullam speciem alicujus generis naturaliter sibi modo quo materia est prior forma, prius origine determinat, potest mere naturaliter esse sine illo dicitur causari vel concreari; sed econtra, illo modo genere. Sed materia, ex natura sua, nullam speciem quo materia est posterior forma, dicitur posterius formæ sibi determinat naturaliter. Ergo nec genus concreari : quia nec materia nec forma non subsi­ formæ determinat sibi naturaliter; et sic naturaliter stens dicitur proprie fieri aut creari, sed concreari, potest esse sine forma. Major enim hujus argumenti ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 44, art. 2. tantam apparentiam habet, quantam habeat maxima Ad secundum respondet in virtute Durandus, ubi in qua fundatur probatio minoris. — Secundo, dici­ supra (dut. 12, q. 2), dicens : < Quidquid Deus tur quod illa propositio, Quidquid determinat sibi facit mediantibus causis secundis efficientibus, potest genus aliquod, determinat sibi speciem sub illo facere sine eis. Sed non est verum de mediis causis genere, falsa est, ut potest patere per multa exem­ formalibus; non enim potest facere album sine albe- pla. Nam quantitas finita determinat sibi genus dîne. Et idem est intelligendum de materialibus; figura?, et tamen nullam speciem figura? sibi deter­ quia non potest facere animal sine corpore. Et causa minat; visus determinat sibi genus coloris, et tamen est, quia matena et forma sunt intrinseca rebus, et nullam speciem coloris sibi determinat. — Tertio, ideo ab ipsis excludi non possunt. Agens autem, dicitur quod materia determinat sibi certam speciem semper est extrinsecum; propter quod, virtute formæ, large loquendo de specie; non enim potest divina, excludi potest a causalitate rei, absque im­ esse sine forma corporei tatis, aut sine forma quæ plicatione contradictionis. Forma autem se habet ad nata est esse pars compositi. actualem exsistentiam materiæ, sicut causa formalis, Ad confirmationem, negatur major. Et ad proba­ ct non sicut causa efficiens. Ideo, etc. — Et si dica­ tionem, dicitur quod illud quod dependet essentia­ tur quod forma non est causa formalis materiæ, sed liter a natura alicujus generis, non oportet quod ejus forma tantum ; compositi autem est causa for­ dependeat ab aliquo uno illius generis certo et malis, ut dicit Avicenna, 6. suæ Melaphyiicx; — signato. Nec etiam oportet quod essentialiter depen­ tunc argumentum de causis mediis non est ad pro­ deat a pluribus illius generis collective seu copula­ positum, seu contra noe. Vel dicendum quod forma tive. Potest enim dependere a pluribus sub disjun­ non est causa formalis materiæ absoluta * ; e>t tamen ctione : puta quod essentialiter dependeat ab hoc, causa formalis materiæ actu exsistentis, quæ inclu­ vel ab hoc; nec tamen essentialiter dependeat ab Λ, dit id quod exsistit et id quo exsistit; et hoc est nec essentialiter dependeat a B, etc. Exemplum : necessario compositum, cujus causa formalis est ipsa Quantum, ut quantum est, determinat sibi genus forma ; sicut albedo non est causa formalis corporis, figura?, et essentialiter dependet a natura illius gene­ sed forma tantum ; corporis vero albi, quod includit ris, saltem quoad esse terminatum actu ; nec tamen totum aggregatum ex corpore et albedine, est causa dependet a figura cum angulis, nec a figura sine formalis. > — Hæc Durandus, et bene. — Ex qui­ angulis, sed ab ambabus sub disjunctione. Et multa bus patet ad argumentum; quia minor falsa est, alia exempla dari possent, in quibus appareret nuljuxta pra?missa. Licet enim forma non sit de essen­ litas argumenti.II. tia materis absolutae, est tamen de essentia materiæ actu exsistentis. II. Ad alia argumenta Scoti. — Ad primum Ad tertium dicitur quod causare, dupliciter intel- ejusdem secundo loco, dicitur quod, destructo com­ ligitur : primo modo, de causalitate causæ efficien­ posito, possibile est partes remanere, saltem per tis; secundo modo, de causalitate cause formalis. divinam potentiam ; sed non oportet quod quaelibet Et idem dico de conservatione. Tunc dico quoti Deus pars actu remaneat (a) nullo sibi superaddito. Sic se solo et immediate causal et conservat materiam, in proposito : resoluto composito, remanet materia; in genere causæ efficientis, non autem in genere non tamen sine forma noviter superaddita. Ad secundum dicitur quod illa maxima qua* ibi­ causæ formalis; immo illo modo sola forma imme­ diate causât materiam, vel saltem forma cum esso dem assumitur, non plus apparentiæ habet quam quod fluit a forma. Unde in argumento est fallacia æqui vocationis vel consequentis, ut jiatet faciliter. (a) renuuwtf. — Om. Pr. DISTINCTIO XIII. — QÜÆST1O I. sta, Omne incorruptibile potest per naturam exsi­ stere sine corruptibili; quam constat esse falsam * Meo dicitur quod illa major debet restringi ad illa incorruptibilia quæ sunt quidam actus, ve! includunt essentialiter actum tanquam pariem sui. — Ulte­ rius, dicitur quod argumentum solum concludit quod materia jiotesl exsistere sine hac forma signata, quæ est corruptibilis; et similiter, potest exsistere sine hac, etc. ; et ita de qualibet divisim; quia quae­ libet talis est corruptibilis, pneler animam rationa­ lem. Non tamen concludit quod possit esse sine forma communi; quia forma in communi, non est corruptibilis, nec generabilis; omnis enim actio, et generatio, et corruptio, est circa singularia. Ad tertium dicitur quod principia non sunt ex alterutris, ita quod unum sit pars alterius, vel de essentia alterius; quin tamen unum principium sil necessarium ad esse alterius, aut quin unum eorum sit causa alterius, et econtra, secundum aliud et aliud genus causæ, non negat sed asserit Philoso­ phus, ut ex supradictis patet. Ad quartum, negatur consequentia, qua infertur quod Deus cum causa secunda excedit seipsum pre­ cise sumptum, in causalitate effectiva. Conceditur tamen quod Deus cum causa secunda, sunt plura genera causarum quam solus Deus : quia Deus non potest esse materia, nec forma intrinseca, aut infor'mativa creaturæ; quam tamen causalitalem creata entitas habet, puta materia ligni et ejus forma. Et quia aliquis effectus requirit causam efficientem, et ultra hoc formalem vel materialem, ideo tales effe­ ctus non possunt dependere a solo Deo, nisi loqua­ mur de dependentia a causa efficiente. Ad quintum, negetur antecedens, tanquam posi­ tio extranea, et totius philosophia? Peripateticorum subversive. — Et ad primam ejus probationem, dicitur quod materia prima, nec est actus objecti­ vas, nec potentia objectiva, proprie loquendo; quia nec est entitas facta, nec factibilis, sed entitas con­ facta, vel confactibilis. Non enim potest sibi corre­ spondent propria factio, cum contradictionem impli­ ed. Et de hoc sanctus Thomas, in de Potentia Dei, q. 4, art. 1, in solutione tertii argumenti in contra­ rium, ubi arguit sic : « Deus plus potest operari quam natura. Sed natura facit de ente in potentia ens in actu. Igitur Deus potest facere de ente sim­ pliciter ens in potentia ; et ita potuit facere mate­ riam sine formn exsistentem. > Ecce argumentum. Sequitur solutio : α Dicendum, inquit, quod, si Deus faceret ens in potentia tantum, minus faceret quam natura, quæ facit ens in actu. Actionis enim perfectio magis attenditur secundum terminum ad quem, quam secundum torminum a quo. Et tamen hoc ipsum quod dicitur, contradictionem implicat, ut scilicet aliquid fiat, quod sit in potentia tantum : quia quod factum est debet esse, ut probatur, 6. Physicorum (t. c. 42); quod autem est tantum 31 in potentia, non simpliciter est. > — Hæc ille. — Sirnilc dicit, 4 p., q. 45, ari. 4 : < Accidentia, inquit, et formæ, et hujusmodi quæ non subsistunt, magis sunt coexsislenlia quam entia; et ita magis debent dici concreata quam creata. Proprie vero creata, sunt subsistentia. > — Simile dicit, de Veritate, q. 3, ari. 7. — Ad secundam probatio­ nem, dicitur quod solum concludit quod materia prima non sil in potentia objectiva; sed ex hoc non sequitur quod sit actus objecti vus, vel quod habeat intrinsece aliquem gradum actualitatis. Item, potest dici quod ipsa, secundum quid est in potentia obje­ ctiva; quia, dum compositum per se generatur, materia generatur per accidens. Et cum dicitur quod talis potentia numeratur, etc., — dicitur quod, licet materia maneat eadem secundum essentiam sub diversis fonnis, tamen non manet eadem secundum esse; quia sub diversis formis acquirit diversa esse. — Ad tertiam, dicitur quod potentia receptiva, seu subjectiva, fundatur in aliquo actu, isto modo quod inseparabilis est ab omni actu ; quia ens in potentia nunquam est sine ente in actu, nec ens secundum quid sine ente simpliciter, nec ens rationis sine ente reali. Non tamen fundatur in actu sibi essentialiter intrinseco de necessitate, nisi loquamur de potentia subjectiva quæ recipit accidentia, ut dictum est in secunda conclusione. — Ad quartam, dicitur quod solum concludit quod materia prima habet aliquam entitalem positivam, actualem vel polentialern ; sed non concludit quod illa sil actualis; immo contra­ rium. Nullus enim actus est receptivus alterius actus ejusdem generis, nec potentia potentiæ ; sed potentia est receptiva actus sui generis. — Ad quintam, dicitur quod distinctio realis requirit extrema realia ; non tamen requirit necessario extrema quorum quodlibet sit actus. Sufficit enim quod unum extre­ mum sit actus, et aliud sit sub actu, vel acluatum per aliquid intrinsecum suæ essentiæ, vel extrinse­ cum. — Ad sextam, negatur antecedens : quia materia non est quid secundum se productum, vel producibile; sed quid comproductum, vel comproducibile, ut superius dictum est. — Ad septimam, negatur minor. Quia non solum pura potentia est pars compositi, immo aliter esse non potest, ut pro­ bat sufficienter Durandus, et /Egidius : quia ex duobus actibus impossibile est fieri aliquid per se unum, potissime si sint unius generis ; el similiter ex duabus potentiis; sed oportet unum esse puram potentiam, et alterum esse actum, et quod sint unius generis. — Ad aliud quod additur, dicitur quod materia fuit creata sub pluribus formis a principio, saltem sub formis quatuor elementorum. Nec sequi­ tur quod (e) fuerit una creatio, unitate tanta et tali, quanta et quali terminus ad quem erat unus, puta unitate ordinis, quam unitatem mundus et univer(3) quod. — quando Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM -iUs creaturarum habet. — Utrum autem prima distinctio posita in capite hujus argumenti, scilicet de potentia objectiva et subjectiva, valeat, vel non? Puto quod, si intelligatur sic quod potentia objectiva sil potentia realiler distincta a potentia subjectiva, distinctio illa est fictilia, et praeter mentem philo­ sophorum adinvenla, qui nunquam fecerunt men­ tionem de aliqua reali potentia, nisi de potentia activa et passiva. Si autem intelligatur sic quod potentia objectiva dicat non repugnantiam ad fieri, et non aliquid positivum reale, stare potest. Et similiter, si dicat idem absolutum, cum potentia subjectiva, tamen cum diversis respectibus, ut puta quod dicatur subjectiva in ordine ad actum cujus est capax per informationem, et dicatur objectiva in ordine ad agens, vel in ordine ad compositum quod ex ipsa fieri potest per sui transmutationem ab agente. Eadem namque est potentia quæ est pars compositi, et potentia qua forma dicitur esse in potentia, et potentia qua forma vel etiam lotum compositum dicitur posse fieri, vel esse factibile, et potentia passiva respectu agentis, et suscepliva respectu form®. — Similiter, de secunda divisione quam ponit do actu, dicitur quod quartum mem­ brum non potest ponere in numerum cum aliis tri­ bus : quia omne quod est actu, oportet quod vel Mt forma et actus, vel sit materia sub actu, vel sit compositum intrinsece ex actu et potentia; quia pura potentia non potest esse sua actualis exsisten­ tia, utDurand is deducit. Ad textum dicitur quod ens potest sumi multipli­ citer. Primo modo, proprie, pro eo quod subsistit per actum essendi ; et sic sola supposita de genere substanti® dicuntur entia. Secundo modo, proco quod est subjectum actus essendi, licet non subsi­ stat; et dc essentia vel natura specifica completa in genere substanti®, est ens. Tertio modo, pro eo quod nec subsistit, nec est subjectum actus essendi, sed est formale principium rei subsistentis per actum essendi, et etiam ipsius actus essendi simplicis et substantialis; et sic forma substantialis dicitur ens. Quarto modo, pro eo quod est qualitercumque pars intrinseca rei subsistentis per actum essendi; et sic matena potest dici ens, quia aliqualiter est princi­ pium essendi. Quinto modo, pro eo quod pertinet aliqualiter ad rem subsistentem, et acluat illam ; et sic accidentia possunt dici entia. Sexto modo, pro ornni eo de quo potest formari una propositio affir­ mativa de i nesse, sive sil de secundo,.sive de tertio adjacente ; et sic privationes et negationes et entia rabonis, entia dici possunt. Et ista distinctio potest colligi ex dictis sancti Thorn® in diversis locis : ut puta, 2 Sentent , dist. 37, q. 1, art. 1; item, 1. Sentent., dist. 19, q. 5, art. 1 ; item, Contra Gentiles, lib. 1, cap. 12; item, de Potentia Dei, q. 7, art 2; item, 1 p., q. 17, art. 2; et in multis alus locis. Hac disüncbone præsupposita, dicitur quod materia prima est per se ens quarto modo, et sexto modo; non autem primo, nec secundo, nec tertio, nec quinto. Quod autem sic est ens, non oportet quod possit per se esse sine forma. III. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii contra eamdem conclusionem, negatur minor; imrno, materiam esse actu sine forma, implicat contradictionem, ut superius fuit dedu­ ctum. Ad secundum, negatur consequentia, si intelli­ gatur de conservatione activa, in genere causæ effi­ cientis ; tali enim conservatione, quodlibet ens potest a Deo, sine alia causa coefficiente, conservari. Si autem consequens intelligatur de conservatione for­ mali, conceditur consequens Unquam verum, ut patet ex praedictis. Et tunc, ad probationem conse­ quentiae, in sensu quo negatur, dicitur quod divisio ibi data, est insufficiens. Quod enim una res non possit esse sine alia, non solum contingit quia est efficiens causa illius, nec quia est effectus illius, nec quia est propria passio illius, nec quia est pars intrin­ seca illius, vel econtra; sed propter aliud, puta quia una illarum est formalis entificatio vel actuatio alte­ rius : sicut in proposito, quia materia prima nullam acluationem aut actualem entificalionem vel exsi­ stentiam formaliter habet aut habere potest nisi a forma, ideo repugnat sibi esse actu, aut exsistere in rerum natura, sine forma. Quia d'go materiæ primæ ex natura sua repugnat esse actum, vel per se exsi­ stere, ideo, etc. — Item, posset dici quod forma, licet non sit pars intrinseca materiæ absolute sumplæ, est tamen intrinseca pars et causa formalis materiæ exsistentis, ut supra dictum fuit. Et hæc solutio in idem redit cum priori. Ad tertium respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 66, art. I, in solutione tertii argumenti, ubi sic dicit ; < Accidens, cum sit forma, est actus qui­ dam. Materia autem, secundum id quod est, estons in potentia. Unde rnagis repugnat esse in actu mate­ riæ sine forma, quam accidenti sine subjecto. » — Hæc ille. — Eamdem solutionem ponit, 3. Quodlibeto, q. 1. — Quod additur de miraculis, etc.; — dicitur quod miracula non se extendunt ad ea quæ implicant contradictionem ; cujusmodi est hoc quod dico, materiam esse actu sine forma, ut supra patuit. Ad quartum dicitur quod probatio conclusionis solida est; et sua solutio non valet. Et cum dicit quod non est aliqua contradictio, materiam esse actu primo modo, et tamen non habere actum qui est forma, etc.;—dicitur quod illa copulativa impli­ cat contradictionem apud quemcumque intelligentem quid nominis materiæ. Per hoc enim nomen intelligimus puram potentiam ad omnem actum. Ponere autem puram potentiam ad omnem actum, esse actum, est ponere puram potentiam non esse puram DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO 1. potentiam, et sic materiam non esse materiam. Si nutem materia non est actus, nec habet forrnnm aut alium actum, et cum hoc exsistit in rerum natura, tunc ipsa est actu sine actu ; quod implicat. — Cum autem distinguit de ente in actu dupliciter, et dicit quod omne illud jiotesl dici ens in actu, dequocontin­ git vere enuntiare esse per propositionem de inesse et de præsenli, dicendo, Hoc est, etc.; — dicitur quod illa distinctio iiclitie adinventa est, contra mentem omnium philosophorum peripateticorum et sancto­ rum et doctorum ; et est consona erroribus antiquo­ rum, ponentium principium materiale esse aliquid actu exsistens. Praeterea : si omne tale, do quo con­ tingit affirmare esse, potest dici ens actu, tunc negationes et privationes essent, el dici possent entia in actu ; quod nullus philosophus unquam concessit. Item, tunc posset concedi quod infinita multitudo partium est in actu, et infinita multitudo punctorum et linearum et superficiorum, et quod quælibet pars continui et quilibet punctus est ens in actu ; et mulla alia absona in philosophia sequerentur. Ulterius, dicitur quod, proprie loquendo, ista est falsa, Materia est, si ly est dicat exsistentiam actua­ lem et actum exsistendi. Est autem vera, si ly est dicat veritatem propositionis, ut puta quod de mate­ ria prima potest aliquid vere enuntiari : ut puta quod materia est substantia, est potentia, est pars compo­ siti, principium, causa, subjectum, receptivum, transmutabile, et hujusmodi. — Quod si arguatur, materia est substantia, igitur materia est, — est fallacia consequentis, ut alias dictum est. De hoc sanctus Thomas, in tractatu de Natura acciden­ tis (a), sic dicit : a Esse formalius se habet ad rem constituendam in genere entis, quam ipsa forma rei, quæ hoc esse dat, vel materia, cui datur tale esse, ex quibus compositum resultat, cujus est hoc esse ut entis. Intimius ergo ad rem ipsam, quæ (6) ens est, inter omnia est ipsum esse ejus; et post ipsum, ipsa forma rei, qua res habet esse ipsum; el ultimo, ipsa materia, quæ, licet (γ) sit funda­ mentum in re, inter omnia ab ipso esse rei magis distat. Cui propinquissimum est ipsa res, cujus est ut entis; cum per rem sit forma el materia; nisi in homine, ubi esse (o) animæ communicatur loti, el illud esse est formæ ut a qua est, quia ipsa (c) est principium ipsius esse, et ultimo est materiæ ut ejus in quo recipitur. Materia igitur rei cujus esse est, plus a re distat quam ipsa forma a qua est esse. Et ideo materia non est ens do natura sua, sed per ipsum compositum, et per ipsam formam. » — Hæc ille. — Et ideo omnes hæ probationes adduclæ, profa) accidentis. — materies Pr. (6) quee. — quam Pr. (γ) que:, licet. — quxlibet Pr. (Ô) este. — eesentia Pr. (<) ipta. — ipsum Pr. 33 bant quod hæc sic concedenda, Materia est, largo modo accipiendo ly est, secundo adjacens, non aulem quod proprie sit aut exsistat. — Prima enim proba­ tio concludit quod materia est pars compositi ; quod conceditur. Et cum postea infertur, Compositum est, vel totum est, igitur quælibet ejus pars est ; — nega­ tur consequentia, loquendo de ly est prout dicit quid exsistens· Conceditur autem ut dicit aliquid exsistentis, quod est potius quo aliquid est, quam quod est. Et similiter, si ly est dicit veritatem pro­ positionis. — Secunda probatio concludit quod materia est concreata, non autem quod proprie sil creata. — Tertia probatio concludit quod materia non est generabilis tanquam quod, non autim quin possit generari tanquam quo. — Quarta concludit propositum nostrum, et oppositum illius quod arguens intendit; quia scilicet, secundum Commen­ tatorem, materia, cum non sil actu, est non ens, accipiendo non ens prout opponitur enti actualiter per se exsistenti. Philosophus enim, 5. Physico­ rum, distinguit de triplici non ente; et Commenta­ tor, comm. 8, ibidem, dicit : < Non ens dicitur tri­ bus modis. Quorum unus est secundum compositio­ nem et divisionem (x), id est, affirmationem et negationem : verbi gratia, Chimæra non est natura. Secundus vero est cum dicimus, in individuo sub­ stanti® demonstrato, esse non ens; et est ens in potentia, oppositum ei quod est in actu ens per se. Tertius modus est ut cum dicimus, in individuo acçidentis, ipsum esse non ens : verbi gratia, non album et non coloratum; et hoc est non ens non simpliciter, sed non ens aliquid, etc. > Et post mulla, ostenso quod non ens primo modo non potest esse subjectum motus, non ens autem tertio modo potest esse subjectum motus per accidens, ostendit quod non ens secundo modo, scilicet materia prima, non potest esse subjectum motus per se, nec per accidens. Unde, ibidem, sic dicit : < Illud quod est per accidens, accidit enti per id quod est per se. Et quia per non ens non simpliciter, disponitur subje­ ctum in actu, ut cum dicimus quod iste homo non albus fit albus, possibile est ut attribuatur transmu­ tatio non enti per accidens per subjectum suum, quod est ens in actu. Ad non ens vero exsistens in substantia, scilicet ex qua fit transmutatio simplici­ ter, impossibile est ut attribuatur transmutatio per accidens, nedum per se : quia subjectum ejus est ens in potentia ; et ens illic in actu, non est idem demon­ stratum in duabus extremitatibus ejusdem motus. Quoniam non aer, quando fit aer, accidit aquæ, quando aqua, verbi gratia, corrumpitur; deinde succedit ei aer. Igitur hic non est idem subjectum forma? aquæ et aeris, super quod succedant sibi formæ, sicut album et nigrum succedunt sibi in individuo demonstrato. El potentia non est in actu ; (a) et divuionem. — Om. Pr. IV. — 3 LIBRI II. SENTENTIARUM etqu Ex quibus patet quod, secundum Com­ mentatorem, materia prima, quæ est subjectum generationis et corruptionis, est non ens simpliciter; quin est ens in potentia , rui non admiscetur actus omnino. — Quinta denique prolmtio concludit quod materia prima potest dici ens cum additione, scilicet cn» in potentia, vel secundum quid ; quia hoc suffi­ at ad hoc quod aliquid sit causa intrinseca compo­ siti, ut supra dictum fuit. Et est advertendum quod arguens iste, more Goliæ, affert secundum multas auctoritates Com­ mentatoris, quibus sua positio totaliter annullatur. Primo enim adducit illud Commentatoris, 1. Phy· ficorum, comm, 69, ubi sic dicit : < Et ista natura *, qua est prima materia, est unum principium, com­ mune omnibus entibus transmutabilibus quæ alte­ rantur in (γ) invicem. Sed non est una in se, ita quod sil substantia simplex exsistens actu, neque ita quod sit aliquod compositum ex materia et forma ; nam, si haberet formam propriam, nullam aliam reciperet, ipsa permanente. > Secundo, adducit aliud dictum Commentatoris, 4. Physicorum, comm. 59 : < Cum dicimus, inquit, quod in mate­ ria nihil demonstratur in actu, non intelligimus quod poscit denudari a rebus demonstratis in actu ; I sed intendimus quod in sua substantia non est i aliquid demonstratum, quoniam, si ita esset, non reciperet res demonstratas. > Tertio, adducit aliud dictum Commentatoris, in de Substantia orbis, cap. I, qui dicit : < Transmutatio individuorum in buis substantiis, invenitur cogere subjectum non esse ens actu, et non habere formam qua subetantiatur. Si enim haberet formam, nullam aliam reci­ peret; et, si esset substantia simplex exsistens in actu, esset impassibile et non receptivum. Unde natura hujus subjecti recipientis formas substantia­ les, neccsse est esse naturam potentis, scilicet quod potentia est ejus differentia substantialis. Et ideo nullam habet formam propriam et naturam, exsi­ stentem in actu; sed ejus substantia est posse, a Ex (a) nt — Ad. Pr. (<; nt — Om. Pr. (y) m. — Otn. Pr. istis autem, addito eo quod adductum est do 5. Phy­ sicorum (comm. 8), manifeste patet quod dicere materiam primam, secundum seipsam, precise ab omni forma sumptam, esse ens in actu, contra men­ tem philosophorum est. Nec valet glossa hujus arguentis, dicentis quod per illa verba non negat materiam esse ens actu primo modo suæ distinctio­ nis supra posita, sed solum quod non est ens actu secundo modo; nam ista contradicunt, Materia est pura potentia cui non admiscetur actus omnino, et, Materia secundum se est ens actu quocumque modo. § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum Gregorii contra secundam conclusionem, dicitur quod responsio quam recitat, bona est, scilicet quod in instanti inductionis novæ formæ substantialis, et corruptionis formæ antiquæ, non remanet aliquod accidens idem numero, quod fuit cum forma cor­ rupta; sed succedunt alia in numero. Et hoc dictum fuit in prolatione conclusionis. Tunc, ad improba­ tionem hujus responsionis, negatur prima conse­ quentia ibidem facta. Et ad probationem consequen­ tia), dicitur quod dispositiones qua» sunt in materia, in illo instanti quod est primum non esse formæ corruptæ et primum esse formæ generatæ, illæ eædem sunt causa corruptionis prioris formæ, et cum hoc sunt sequelæ formæ novæ. Et cum (a) dicitur quod hoc est impossibile, quia prius natura praecedens forma corrumpitur, quam sequens forma précédons tales dispositiones, inducatur, etc.; — dicitur quod expulsio praecedentis formæ et inductio sequentis se habent ut causa et effectus mutuo ad invicem, ita quod uno modo expulsio est prior, et alio modo est posterior. Et de hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 17, q. 1, art. 4, q1· 1, sic dicit : < Omnis priorités secundum ordinem naturæ, aliquo modo reducitur ad ordinem causæ et causati, etc., » ut supra dictum est, in solutione primi argumenti Scoti contra primam conclusionem. Sequitur postea : < Ex parte autem causæ materialis, se tenet, secun­ dum quamdam reductionem, omne illud per quod materia efficitur propria hujus formæ, sicut sunt dispositiones et remotiones impedimentorum. Et ideo, in generatione naturali, quando corruptio unius est generatio alterius, et per hoc quod forma una inducitur, alia expellitur, remotio formæ prae­ exsistentis se tenet ex parte causæ materialis. Et ideo, secundum ordinem causæ materialis, praecedit naturaliter introductionem alterius formæ. Sed secundum ordinem causæ formalis, est e converso. Et quia forma et finis et agens incidunt in idem (a) hoc· — Ad. Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. numero vel specie, ideo et in ordine causae efficientis introductio formæ prior est, quia forma introducta est similitudo formæ agentis, per quam agens agit; et similiter in ordine causæ finalis, quia naiura principaliter intendit introductionem formæ, et ad hanc ordinat expulsionem omnis ejus cum quo stare non j>otest formio introductio, n— Hæc ille. — Simile dicit, 1· 2 , q. 113, art. 8, in solutione primi, ubi * sic : α Recessus a termino a quo, et accessus ad ter­ minum ad quem, dupliciter possunt considerari. Uno modo, ex parte mobilis. Et sic naturaliter reces­ sus a termino procedit accessum ad terminum : prius enim est in subjecto mobili oppositum quod abjicitur, et postmodum est id quod per motum asse­ quitur mobile. Sed ex parte agentis, est econtra. Agens enim per formam quæ in eo praeexsistit, agit ad removendum contrarium : sicut sol per suam lucem agit ad removendum tenebras. Et ideo ex parte solis, prius est illuminare quam tenebras removere, ex parte autem aeris, prius est purgari a tenebris qqam consequi lumen, ordine natura; licet utrum­ que sit simul tempore. » — Hæc ille. — Simile dicit, 3 p., q. 85, art. G, in solutione secundi : < In moti­ bus, inquit, successivis, recedere a termino est prius tempore quam pervenire ad terminum, et prius natura, quantum est ex parte subjecti, sive secundum ordinem causæ materialis; sed secundum ordinem causæ agentis et finalis, prius est pervenire ad terminum, d — Hæc ille. — Ex quibus patet ad argumentum. Nam in instanti inductionis sequentis formæ est talis ordo natura, quod primo inducitur nova forma, secundo sequuntur dispositiones sibi convenientes, tertio expellitur forma antiqua. Et primum est causa secundi, et secundum causa ter­ tii, secundum ordinem causæ formalis, efficientis et finalis; licet omnia ista sint simul tempore. Ad secundum principale, dicitur quod agens naturale duplices dispositiones (a) inducit in mate­ riam suæ actioni subjectam : quasdam quidem pre­ cedentes inductionem formæ substantialis, et hæc omnes corrumpuntur in instanti corruptionis formæ procedentis et inductionis formæ sequentis; alias autem inducit simul cum forma substantiali sequenti, et hæ manent cum forma. Et quia argumentum loquitur de primis; ideo negatur consequentia argu­ menti, qua infertur quod procedentes dispositiones maneant cum forma sequenti, sicut manserunt cum precedent!· — Tunc, ad primam probationem consequentiæ jam negatæ, dicitur quod agens quod induxit procedentes dispositiones, corrumpit eas, non per se, sed per accidens : quia de per se agit ad inductionem formæsequentis, ad cujus inductionem sequitur expulsio procedentis, ac per hoc corruptio substantialis compositi, cujus illa erat pars; corru­ pto autem composito, corrumpuntur omnia acciden­ ta) dispositiones. — positiones Pr. 35 lia sibi inhaerentia subjective, cujusmodi erant omnia accidentia procedentia. Unde sanctus Thomas, in tractatu de Virtutibus, q. 2, scilicet de Charitale, art. 12, ubi quærit, utrum charitas semel habita possit amitti, in quodam argumento, scilicet unde­ cimo, ponit quatuor modos quibus unum accidens potest deficere vel corrumpi : uno quidem modo, per corruptionem subjecti; alio modo, per defectum suæ causæ, sicut lumen in aere per absentiam solis; tertio, propter defectum sui objecti vel termini, sicut paternitas deficiente filio; quarto modo, per actionem contrani agentis. — Ad secundam, dici­ tur quod illa * dispositiones non frustra destruuntur; quia de per accidens earum destructio confert indu­ ctioni formæ sequentis, sicut destructio subjecti illarum perse confert. Et iterum, non frustra, quia illa necessario evenit, destructo suo subjecto. Et iterum, quia, illis destructis, sequuntur potiores, et formæ congruentiores. Illa * namque violenta * sunt in suo subjecto, aliæ vero naturales. Dispositio namque remolior, est via et medium ad illam dispo­ sitionem quæ est propinquior; ideo necessarium est illam prius induci, quia non est transitus de extremo ad extremum nisi per medium. — Per idem patet ad confirmationem ; quia non est simile de artifice et de naiura. Quia forma inducenda per artem, non requirit destructionem compositi naturalis, in quo processit forma contraria vel privatio; et ideo per­ mittit secum accidentia et dispositiones procedentes, cum non corrumpat subjectum illarum. Secus autem est de forma naturali, in cujus adventu corrumpitur substantia composita, quæ erat subjectum omnium procedentium formarum accidentalium. — Ad ter­ tiam, negatur consequentia ibidem facta; quia, licet tales dispositiones non maneant cum forma sequenti, inducuntur tamen ab eodem agente a quo inducitur illa. Illud enim agens principaliter agit ad inductionem formæ; et illa est principalis intentio. Secundaria vero est expulsio formæ procedentis, et qualitatum sibi connaluralium, contrariarum tamen formæ sequenti. Et quia hoc non potest fieri sine inductione dispositionum repugnantium pnmæ formæ, et congruentium secundæ, ideo agens illud inducit qualitates et dispositiones repugnantes primæ, et congruentes secundæ. Quod autem postea illas destruat, contingit prater ejus intentionem, propter corruptionem subjecti; quia, si possent remanere cum secunda» non destruerentur. — Ad quartam, negatur similiter consequentia. Et de hoc satis dictum est in probatione secundæ conclusionis et lerliæ. In qualibet enim forma substantiali, quæ potest materiam actuare, est (x) considerare diversos gradus perfectionis. Et quidem quoad pri­ mum, qui est esse corporeum, conceditur quod materia, secundum se, precise, et nude sumpta ab (a) est. — et Pr. LÎBRI il. SENTENTIARUM 36 omni accidente, capax est cujtislibei formæ, et est sibi proportionate. Et si forma nullum alium gradum perfectionis daret prater illum, non esset necessaria quxcumque accidentalis dispositio procedens aut œn>equens productionem formæ. Sed quia nulla forma dat precise illum perfectionis gradum, ideo, propter grados sequentes, necessaria est remotio (i) quorumdam accidentium, et inductio (fi) aliorum. Nec quoacumque materia est proxima, nec appro­ priate cuilibet formæ. Et ad hunc sensum loquuntur Aristoteles et Commentator. Et de hoc satis diffuse dictum est supra. — Ad quintam, similiter negatur consequentia, et consequens· Et ad probationem ibidem faciam, dicitur quod in casu ibidem posito, in instanti corruptionis formæ ligni, inducetur forma terra, et non forma ignis : quia ignis in illo instanti non aget, sed incipiet agere per negationem de present! et positionem de futuro; agens autem quod disposuit ad formam lerræ, removendo dispoMtiones extraneas et disconvenientes, et inducendo convenientes, in illo instanti aget inducendo formam terre in illam materiam ; et hoc prius natura quam corrumpat formarn ligni, quia, ut prius «lictum fuit, ex parte agentis prius natura est inductio formæ sequentis quam corruptio procedentis; unde pri­ mum agens, vel nullo modo corrumpet lignum, in illo instanti quo ignis est approximatif, vel, si cor­ rumpet, hoc non erit nisi inducendo prius natura formam terræ. Ideo arguens fallitur, supponens quod tele agens prius natura destruat formam ligni quam inducat formam terre; quod est falsum, et ab eo nulliter probatum. Quod si quæritur : Cur in illo instanti potius aget in materiam ligni primum agens quam secundum, quod ponitur esse ignis, cum sint æque proxima? dicitur quod hoc ideo erit, quia actio subita et instentanea, cujusmodi est inductio formæ substantialis, naturaliter esse non potest, nisi ipsa sit terminus alicujus actionis vel mutationis succesnvæ. Et ideo, cum primum agens, tempore procedente egit in lignum per motum allerationis, in instanti terminante illud tempus, potest agere instantanée in illud, vel in materiam ligni. Secus autem est dc igne, qui non prius egit, etc. Ideo nec in illo instanti aget : nec inducendo formam acciden­ talem, quia illa inducitur successive et non instan­ tanée, vel per successivam mutationem proceden­ tem, secundum arguentem, et, secundum verita­ tem, non potest induci in instanti tanquam primus terminus, ut |iost dicetur; nec formam, substantia­ lem, quia materia ligni non est in illo instanti capax illius, cum sit sub forma terre et qualitatibus consequentibus formam terra. Ex quo palet quod arguens fallitur, nec intelligit positionem sancti Tbonrr. Imaginatur enim quod mens sancti Thomæ (t) rrmetio. — molio Pr. (i) — tnduciwnuni Pr. sit quod, in casu illo, in instanti corruptionis ligni, prius natura sil corruptio ligni quam generatio lerræ, et quod in illo instanti materia non habeat aliquam dispositionem ad formam lerræ ; quæ omnia falsa sunt. — Sed hic est una bona difficultas : Si in illo instanti non est ibi aliqua dispositio praece­ dens, quomodo in illo instanti produci possunt omnes dispositiones convenientes illi formæ? Respon­ det sanctus Thomas, 1. Quodlibeto, art. G, in solu­ tione secundi. Arguit sic : « Necesse est quod anima sil in corpore formato et disposito multis disposi­ tionibus. Si igitur adveniens omnes procedentes formas et dispositiones amovet (a), sequitur quod in instanti anima formet totum corpus; quod videtur esse solius Dei. » — Hæc ille. — Sequitur respon­ sio : < Dicendum, inquit, quod anima, cum advenit corpori, non facit esse corpus effective, sed formaliter tentum. Effective autem facit corpus esse, omne illud quod dat corpori formam, ut perficiens; ut disponens autem (fi), illud quod præoperatur ad formam, paulatim autem et ordine quodam indu­ cendo materiam ad propinquiorem formam aut dispositionem : quanto enim propinquior fuerit forma aut dispositio, tanto minor erit resistentia ad introductionem formæ et dispositionis complete; facilius enim fit ignis ex aere quam ex aqua, quamvis immediate utraque forma adsit materiæ. » — Hæc ille. — Et videtur velle quod ideo agens inducens formam substantialem in instanti, simul inducit omnes dispositiones illi formæ convenientes, quia, in illo instanti, inducta forma substantiali, et per eam expulsa forma praecedente, cum omni resisten­ tia ad formam et ejus dispositiones, potest illas in instanti inducere tanquam sequelam fortnæ et prae­ cedentis allerationis. Ad tertium principale, negatur antecedens. Et ad probationem ex dictis Philosophi, 2. de Genera­ tione, etc., dicitur quod mens Aristotelis est quod ideo in habentibus symbolum facilior est transitus, quia pauciora resistunt agenti, scilicet una sola qyalites : puta, cum de aere fit ignis, sola humiditas resistit igni agenti, non autem caliditas. Utraque tamen corrumpitur in instanti generationis ignis, sed alio et alio modo : humiditas quidem, ex actione contrarii; caliditas autem, ex sola corruptione sub­ jecti. Unde, quia illa caliditas quasi |>er accidens desinit, et remanet in suo simili, ideo quandoque dicunt Philosophus et Commentator, quod sola qua­ litas contraria corrumpitur, et qualitas symbola manet, non quod velint illam remanere eamdein numero, cum in eodem libro sspe uterque dicat quod corruptio est mutatio hujus totius in hoc totum, nullo sensibili remanente. — Ad dicta vero Com­ mentatoris, potest dici dupliciter. Primo, quod mens (i) amovet. — adimit Pr. (6) ut duponeiu autem. — et ut duponeru aut Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I, sua est, quod quantitas et alia accidentia communia generato et corrupto manent eadem in specie, non autem eadem in numero. Vel, si voluerit quod maneant eadem numero, negandus est in hoc, sicut et in multis quæ in libello allegato, de Substantia Orbis, posuit male probata. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli contra eamdem secundam conclusionem, dicitur quod quantitas noviter genita educitur de materia compositi corrupti, non (a) Linquam de sub­ jecto primo et remoto, sed, tanquam de subjecto proximo et immediato, de composito noviter pro­ ducto, virtute præcedentis alterationis, quæ termi­ natur ad inductionem formæ substantialis primo, et secundario terminatur ad omnia accidentia conse­ quentia formam substantialem. Et ideo inquisitio argumenti, qua scilicet quærit utrum illa nova quantitas educatur de uno indivisibili vel de aliquo divisibili, posset subterfugi, dicendo quod, cum materia non sit subjectum quantitatis, sed ipsum compositum, non educitur de aliquo uno et eodem materiæ, nec de alio et alio, sed solum de ipso com­ posito. Sed quia eadem quæstio posset fieri de ipso composito, ideo dicitur quod illa quantitas educi­ tur (6) de subjecto suo, quodeumque illud sit, quod ex se divisibile est in potentia sed non in actu, fit autem divisibile actu per quantitatem ; etsic educitur de eo quod est unum et multa, aliter Limen et aliter. Et tunc, cum arguitur : quantitas recipitur in uno et eodem, igitur recipitur in indivisibili; aut quod materia non extenditur per illam quantitatem ; — negatur consequentia : quia materia illa, vel com­ positum, ut praecedit quantitatem, est indivisibile et unum in actu, divisibile tamen et multiplex et plura in potentia. Potest etiam dici quod nova quantitas recipitur in diversis partibus materiæ, hoc est, in par­ tibus quæ fuerunt sub priori quantitate. Nec ex hoc sequitur quod materia secundum se sit divisibilis, et habens alietatem aut partibilitatem actu ; nec quod duæ quantitates simul informent idem subjectum; sed quod partes materiæ, quæ prius habebant unam quantitatem, postea habent aliam. Ad secundum potest dici dupliciter. Primo, quod quantitas nova invenit materiam indivisibilem actu, hoc est, non actu divisibilem; invenit autem eam divisibilem in potentia. Nec valet ulterior conse­ quentia, qua infertur quod accidens divisibile esset in subjecto indivisibili : — quia jiotentia et actus non se praecedunt ibi ducatione, sed natura; nec subjectum, aut materia quantitatis, est indivisibile in aliqua mensura reali, sed imaginaria. Secundo, potest dici quod quantitas secunda invenit materiam divisibilem, non ex se, sed per praecedentem quanti(а) non. — Om. Pr. (б) educitur. — educit Pr. 37 Litem, quæ destruitur, adveniente respectu. — Ad confirmationem, potest similiter dici dupliciter. Primo, quod tota quantitas et partes ejus inveniun­ tur in materia, totum et partes, non quidem ex ipsi materia secundum se, sed ex quantitate prae­ cedente. Secundo, potest dici quod quantitas invenit materiam divisibilem potentia, non actu. Ad tertium dicitur quod argumentum supponit falsum, scilicet quod sit eadem alteratio, vel idem motus, cujus terminus a quo sit prima quantitas, et terminus ad quem sit secunda quantitas. Hoc enim falsum est ; quia non e>t idem (a) motus, cum non sit unitas mobilis. Prima enini quantitas erat sub­ jective in comipto, secunda vero in genito noviter; et ideo non est unus motus, sed motus successivus, terminatus ad mutationem subitam. Ulterius dici­ tur quod antecedens argumenti falsum est, si uni­ versaliter intelligatur; quia in motu augmenti, ter­ minus a quo et a« 1 quem sunt unius speciei. Ad qunrluin, negatur prima consequentia. Et ad probationem consequentiae, dicitur quod fundatur in falso, scilicet quod sit una et eadem alteratio, aut motus vel mutatio, a principio usque ad finem, in corruptione præcedentis compositi, et generatione novi. Hoc enim falsum est; quia alia est alteratio jær quam dispositiones praecedentes formam indu­ cendam intenduntur et acquiruntur, et alia est per quam dispositiones sequentes formam inducuntur. Prima» enim corrumpuntur in instanti generationis secund® formæ, aliæ vero incipiunt in illo (5) instanti. Et cum dicit arguens, quod nullum acci­ dens corrumpitur in fine alterationis per quam acquiritur; — dicitur quod hoc est verum, loquendo de fine allerationis intrinseco, et qui est ejusdem generis : ut cum alteratio sistit in aliqua qualitate, et non sequitur mutatio alterius generis, puta gene­ ratio aut corruptio substanti®. Sed falsum est quoti dicitur, si loquamur de fine extrinseco alterationis, qui est alterius generis : sicut cum alteratio termi­ natur ad corruptionem vel generationem alicujus substanti®. Tunc enim accidens quod acquirebatur per praecedentem allerationem desinit esse in ter­ mino extrinseco alterationis, propter desin itionem sui subjecti, et oportet quod sequantur alia acciden­ tia, propter alietatem subjecti praecedentis et sequen­ tis; argumentum autem sic procedit, ac si esset idem subjectum primorum accidentium et sequen­ tium. — Potest etiam dici quod accidentia sequentia formam ultimam inducuntur potius per generatio­ nem substantialem, tanquam terminus secundarius, quam per allerationem praecedentem ; unde ct indu­ cuntur in instanti, sicut terminus primarius, qui est forma sul>stantialis quam consequuntur. (a) idem. — ibidem Pr. (Λ) in illo. — nullo Pr. 38 LIBRI II. SENTENTIARUM non est proximum, nec immediatum, ncc totale subjectum accidentium, sed potius ipsum compositum. Dicimus ulterius, quod , licet materia prima sil prima potentia ad accidentia, cum hoc stat quod substantia composita, est potentia proxima, vel hatiet potentiam proximam ad accidentia. — Ad dicta Commentatoris, dicitur quod sunt gladius Goliæ quoad arguentem ; quia ex illis manifeste palet, cum Commentator dicit quod subjecta omnium accidentium sunt individua substantial, quæ sunt in aclu, etc., quod materia non est imme­ diatum subjectum accidentium, nec totale. Alia vero dicta concludunt quod non quælibet pars compositi est ratio substandi accidentibus, sed sola materia; non Limen quoti illa sola sit subjectum. Utrum autem aliqua forma sit subjectum transmutationis? Constat quod non, si loquamur de motu qui est actus imperfecti. Nullus Limen catholicus negare potest animam rationalem esse subjectum multo­ rum accidentium el multarum transmutationum, potissime de animabus damnatis. — Quod addit de quantitate, procedii ex falso fundamento, scilicet quod aliqua quantitas sit perpetuo in materia : hujusmodi ejus oppositum, supra probatum est; el alias de hoc latior erit sermo. Ad secundum, negatur antecedens. Nec valet pro­ batio, cum procedat ex insufficienti divisione, scili­ cet quod subjectum accidentium hominis non potest esse nisi materia sola, vel forma sola, vel aliquod accidens hominis. Constat enim quod in homine non solum est materia, nec solum forma substantialis, nec sola accidentia; immo, præler illa, est in homine totum compositum, vel tertia entilas, quæ dicitur § 3. — Ad argumenta contra tertiam forma totius, scilicet humanitas, vel homo. Illud CONCLUSIONEM autem totum compositum, non est materia, nec I. Ad argumenta Gregorii. - Ad primum anima, nec accidens, sed entitas resultans ex mate­ contra tertiam conclusionem, quod est Gregorii, ria et forma, exsistens quid tertium, ab utroque dicitur quod, si antecedens intelligatur sic, quod illa distinctum. Et de hoc sanctus Thomas, in tractatu pars essentialis compositi sit præcisum et proximum de Natura materiæ, diffuse loquitur, ostendens ac immediatum subjectum accidentium, per quam quid sil subjectum quantitatis in homine, et quo­ ipsum compositum est in potentia ad Lilia recipien­ modo quantitas hominis potest dici interminata, dum, sicut per primam rationem el primum prin­ potius quam alia quantitas (cap. G) : α Sciendum, cipium passivum (ad quem sensum videtur proce­ inquit, esi quod dimensiones sunt quædam acciden­ dere argumentum), — negatur dictum antecedens. tia, quæ sequuntur materiam in ordine ad formam Non enim oportet quod primum quo receptionis, sit quam primo nata est materia induere. Hæc autem primum quod recipiens. El hoc manifeste patet, est forma corporis; quia totam materiam necesse est sccundtim Philosophum : nam materia non est pro­ sub forma corporis contineri. Quod non est quasi ximum cl immediatum subjectum motus, ex 5. Phy· una esset cerLi forma corporis, qua prima materia ricorum (t. c. 15 et seq.); et tamen prima ratio primo informaretur; quia, secundum Commentato­ mobilitatis est materia, secundum eumdem, 2. .tfria- rem, prima materia primam habilitatem habet ad phyiicæ (t. c. 5). Si autem antecedens intelligatur formas dementares, et postea ad formas mixtorum. quod illa eadem pars compositi est ratio substandi Ex quo manifestum est quod non eadem erit forma accidentibus, per quam ipeum compositum est corporis simplicis, vel etiam mixti corporis; sed primo in potentia ad accidentia, — conceditur ante­ oportet quod primo per has formas constituatur gra­ cedens. Sed tunc consequens, ad hunc sensum, non dus corporis, deinde specierum perfectarum. Mate­ est contra nos : nam non negamus quin materia sil ria namque in quidditate sua indivisibilis est peni­ prima ratio substandi accidentibus ; sed solum quod tus; ablata enim quantitate, materia remanet indivi­ III.Ad argumentum ex dictis sancti Thomæ. — Ad argumenta ultimo inducta contra dictam con­ clusionem ex dictis sancti Thomæ, dicitur quod, licet sanctus Thomas, in scriptis et in aliquibus opusculis, dum esset juvenis, tenuerit opinionem Commentatoris de quantitate interminata, tamen in Summa et in opusculis posterioribus, illam penitus refutavit, sicut potissime patet in tractatu qui intitulaturdcPrincipio individuationis, xd.de Natura materiæ, ubi arguit contra positionem Commenta­ toris multipliciter; et ejus argumenta alias recita­ buntur. Et si ultra objicitur : quia, in dicto tractatu de Nalura materiæ, tenet expresse quod eadem quantitatis essentia manet in vivo et mortuo, et in aliis generatis et corruptis; — dicendum quod con­ tenta in illo tractatu, inquantum concordant cum Summa, tenenda sunt, non autem quoad illa in quibus discordant; quia Summa est quasi liber retractationum. Secundo, dicitur quod in dicto tra­ ctatu, non asserit quod eadem quantitas in numero maneat in vivo et mortuo, sed quod eadem manet quoad essentiam, non autem quoad esse; vel eadem in radice, non autem in se; vel quod manet eadem in specie, non in numero; aliter contradiceret sibiipsi : nam ibi expresse dicit quod quantitas humani corporis non potest eadem numero, per agens naturale, homine mortuo, reparari, sed solum |»er miraculum. Vel forte ille tractatus vitio scripto­ rum corruptus est quoad aliqua. Sed quod dixi de concordia cum Summa, vel discordia cum ea, debet esse regula et directorium in talibus. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. 39 sibilis, ut dicitur, 1. Physicorum. Sed ex corporeiII. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum lale quam sequuntur quantitates in actu, sequitur Aureoli contra eamdem conclusionem, dictum est divisio materiæ, per quam materia ponitur in diver­ supra. Nam per illa verba solum concluditur quod sis sitibus. Et secundum hoc acquiruntur in ea materia prima sit primum subjectum quo substandi diverse formæ. Ordo en i rn in situ corporum ostendit accidentibus de quibus loquimur, non autem quod ordinem nobilitatis eorum ; sicut ignis est super sit proximum, aut immediatum, aut totale subje­ aerem. Hæc autem acquisitio formarum non osten­ ctum accidentium. Nulla enim res substat ex ea dit ordinem temporis, sed natura. Patet igitur quod parte qua est actualis, sed ex ea qua est potentialis. dimensiones quantitatis non trahunt originem a quo­ A<1 secundum dicitur quod materia prima est in cumque gradu perfectionis quem facit forma ignis potentia proxima solum ad formam substantialem, in igne, sed a primo tantum. Nihilominus ignis sed in potentia remota ad accidentia. De hoc sanctus secundum totum est subjectum dimensionum, et Thomas, in prafato tractatu, sic dicit (cap. 5) : secundum totum mensuratur. Et idem necessario < Nihil penitus est commune forme et privationi, invenitur in formis corporum mixtorum. Sed consi­ nisi materia nuda. Quia terminus actionis physice, derandum est quod in mixtis corporibus quaedam scilicet generatio, attingit nudam essentiam mate­ formæ trahuntur de potentia materiæ, et quaedam riæ; quia generatio non est motus, ut dictum est. non, ut animæ hominum, quæ nullo modo divisio­ AIteratio autem non attingit ipsam essentiam mate­ nem patiuntur, cum non sint dimensionatæ per se, riæ : quia nullum accidens transcendit suum subje­ nec per accidens. Formæ enim quæ non sunt de ctum ; subjectum autem alterationis est ens actu, potentia materiæ eductæ, nullo modo dimensiones habens diversas partes, quia alteratio motus est. capiunt, etiam in materia exsistentes. Unde animæ Loquimur enim de alterations quæ est semper abji­ humanæ aliter terminant ordinem materiæ ad ciendo aliquid a re alterata ; talis namque alteratiodimensiones, quam formæ quæ de materia educun­ nis terminus est generatio. Materiam autem habere tur. Cum enim accidentia inseparabilia oriantur a partes diversas per se, non est possibile; quia diver­ principiis rei, in ipsa re constituta in actu erunt sitas partium est proprie ipsius compositi constituti ipsa accidentia, ut in subjecto. Si autem forma rei ex diversis partibus Unde materia, sicut est in sit educta de materia ipsa, quam sequuntur dimen­ potentia ad formam in cujus acquisitione est gene­ siones ipsæ, forma erit dimensionata et divisibilis ratio compositi constituti ex diversis partibus, ita per accidens; sicut est in lapide vel in ligno, in qui­ est in potentia ad diversitatem partium ejusdem bus dimensiones redeunt vel redundant super for­ compositi ex ea generati. Ex materia enim non gene­ mam ipsarum rerum. Si vero forma non sit educta ratur forma, secundum Philosophum, per se : quia de materia, non redeunt dimensiones super for­ illud ex quo generatur aliquid per se, est pars ejus; mam ; et ideo anima hominis est omnibus modis materia autem non est pars formæ, sed ipsius com­ indivisibilis. Patet igitur quod anima hominis non positi ; ideo compositum generatur per se, ut dici­ terminat ordinem materiæ ad formam in acquirendo tur, 7. Metaphysics (t. c. 53). Compositum autem divisiones, nisi allero modo tantum, constituendo dicitur, quia diversas paries habet. Unde diversitas scilicet eas in aclu ; et hoc in homine, ut in subje­ partium non est materiæ, nec formæ, per se, sed cto. Ordo vero materiæ in acquirendo divisiones ut compositi. Compositum vero esse, non est aliud redeuntes super formam, solum terminatur per for­ quam materiam transmutari ad formam ad quam mam quæ de ea educitur. Nec propter hoc minus erat in potentia. Ex quo manifestum est quod non potest anima quam ista alia forma : quia hoc accidit aliunde materia est in potentia ad partes terminatas illi formæ inquantum est educta de potentia mate­ et distinctas, quam per illud quod est in potentia riæ; quod non est formæ ut forma est; aliter omnis ad formam, cujus inductio est generatio compositi forma educeretur de materia, quod est falsum. ex diversis partibus. Et ex hoc ulterius manifestum Quidquid enim potest aliqua forma imperfectior ut esi quod nulla potentia est a parte materiæ, nisi forma est, hoc potest anima, et amplius. Quin igitur illa quæ perficitur per formam substantialem ; cum dimensionabililas, sive divisibilitas formæ, poten­ ad idem genus spectent materia et sua forma. tiam sonat, et non actum, possibile est ponere ordi­ Potentia autem in qua prædictæ dimensiones ponun­ nem materiæ ad talem formam terminari in potentia, tur, non informatur forma substantiali ; cum ad et divisiones in potentia sequi ordinem materiæ ad idem genus substantiae non (x) pertineat. Impossi­ talem formam, etc. » Multa alia ponit ibi de dimen­ bile est igitur aliam potentiam ponere a parte mate­ sionibus interminatis, quæ suo loco recitabuntur. Et riæ respectu formæ substantialis, et respectu diver­ hæc sufficiant ad ostendendum insufficientiam di vi- sitatis partium ipsius compositi generati per indu­ sion is argument i, ita quod oporteat subjectum quan­ ctionem formæ in materia. Et ideo manifestus est titatis esse materiam, vel formam, vel aliquod acci­ error Averrois,qui posuit dimensiones interminatas dens, ut («) arguens supponebat. habere quamdam potentiam ad dimensiones termi­ (a) ut. — nec Pr. te) non. — Om. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 40 ru 115y aliam a potentia materiæ ad formam substan- I aliquid præcedere terminum actionis, potest aliquid Ualem. Quando igitur aliqua forma substantialis | ex materia educere sine alleratione, sicut potest perficit materiam, sicut potentia materiæ ad formam ! aliquid educere vel facere ex nihilo sine aliquo motu. est reducta ad actum, ita per virtutem ejusdem j Actio namque sua, cum non sil motus, nec termi­ form# est transmutato materia ad determinationem , nus motus, ens in potentia tantum transmutare et distinctionem partium lotius : in forma enim potest subito, nulla alleratione precedente, quæ substantiali non solum est vis perfectiva materiæ, tempus requirit, quod mensurat actionem rei natu­ sed etiam distinctiva totius per partes; et huic ralis, propter motum ei adjunctum. Unde non foret necesse est respondere potentiam a parte materiæ, necesse formam uniri materiæ propter actionem Dei, quæ respicial ipsam perfectionem suam per formam, ut subjiceretur formæunilæ (a),sed propter actionem et etiam ipsam partium sequentem diversitatem. » rei physicæ, quæ non attingit ens in potentia tantum — Hæc ille, in forma. in se, sed solum in suo termino, ubi cessat motus, » Ad tertium palet per prædicto; quia materia — Hæc ille. — Ex quibus patet responsio ad argu­ prima est materia decem praedicamentorum, et in mentum. Dicitur enim quod nullum accidens, nec potentia ad formas illorum, ordine quodam, quia aliquis motus, per se et directe perimit suum sub­ potenlia sua immediate est suscepti va formarum sub­ jectum; quod patet, quia quamdiu manent accidens stantialium, mediate vero accidentium, ut satis et motus, manet subjectum accidentis et motus. Sed tactum est. Ex quo non sequitur quod ipsa sil indirecte et per accidens potest perimere subjectum, immediatum subjectum accidentium, sed quod sit non quidem effective, nec formaliter, sed ratione pars subjecti, ex qua habet naturam substandi acci­ sui termini, qui est generatio ; generatio vero unius, est corruptio alterius. Unde sanctus Thomas, ubi dentibus. Ad quartum dicitur quod materia prima nullo supra (cap. 2) : < Cum non requiratur subjectum modo potest esse subjectum alterationis, aut alicujus aliquod in actu exsistens, in actione physica, nisi motus, ut probatur, 5. ΡΛysicorum; sed solum ens propter motum, sicut de alleratione dictum est, et actu, quod est ipsum compositum ex materia et subjectum necesse est manere in toto motu, sequi­ forma. Et cum hoc improbatur, per hoc quod nul­ tur necessario, quamdiu sit aliquid de ratione alte * lum accidens destruit suum subjectum, etc.; ad rationis et motus, subjectum esse actu; cum vero hoc respondet sanctus Thomas, in præfato tractatu alterationis ratio desinit, transibit et (S) actualitas (cap. 1 : « Quia, inquit, alteratio est actio physica; subjecti. Hoc autem est in ejus termino, qui quidem actio autem physica per instrumentum corporeum est generatio. Unde in generatione tota actualitas perficitur, et omnis talis actio per motum exerce­ subjecti alterati peribit. Solum ergo ens in potenlia, tur; ideo alteratio cujus terminus est generatio, I manet in generatione. Ens autem solum in potentia, requirit subjectum actu exsistens, et mobile per est materia. Et ideo materia nuda est subjectum grave vel leve; alteratio namque motus est, ut dici­ generationis. » — Hæc ille. tur, 5. Physicorum (I. c. 18). Quia igitur in ter­ Patet igitur, ex prediclis, vanam esse opinionem mino cujuslibet motus est quies quædam secundum Gregoni et Aureoli ponentium dimensiones intermi­ naturam illius motus, ut in motu locali invenitur natas præcedere formam substantialem in materia. quies secundum locum terminans ipsum motum; Quam etiam Scotus sufficienter improbat quintuin motu vero dealbationis, per modum quietis est pliciter : < Primo. Quia Commentator, de Substan­ ipsa albedo terminans dealbationem; ideo in line tia Orbis, dicit quod Aristoteles scivit dimensiqnes alterationis, quies est inductio forma» substantialis. terminatas non posse esse in materia, nisi postquam Alteratio igitur per quam spoliatur materia a forma forma substantialis fuerit in ea, sicut est dispositio pnori, in se requirit subjectum actu exsistens, quia de accidentibus exsistentibus in actu. Ergo videtur ipsa est motus; in suo vero termino non requirit per (γ) hoc, quod quantitas et omne accidens subjectum actu exsistens. Terminus autern ejus est sequantur formam in materia. Hoc idem dicit, generatio. Unde generatio non requirit subjectum, 1. Physicorum (t. c. 80), quod materia et forma nisi in potentia tantum. Hoc enim solum manet in sunteau^a omnium accidentium. — Secundo. Quia generatione, quia subjectum necessario manet cum illud accidens quod ponitur commune generato et eo cujus est subjectum. Inde igitur manifestum est corrupto, necessario migrabit a subjecto insubjectum. quod generatio non est motus, sed mutatio. Cum I Corpus enim corruptum, erat subjectum illius acci­ igitur generatio sil terminus actionis physicæ, scili­ dentis; et non solum materia, quia materia simul cet alterationis, que, propter naturam motus, sem­ cum forma est causa omnium accidentium, sicut haper requint subjectum Actu exsistens, (x) materia lietur. 1 Physicorum, in fine. — Tertio. Quia tunc qua? est subjectum generationis, nunquam est sine forma Agens vero, in cujus actione non oportet (a) unite. — unita Pr. (·) «i — Ad. I*r, (C) trannbit et. — et traruibil Pr. (γ) per. — tuper Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO 1. sequitur quod forma generati, non immediate et primo unitur materiæ; sed, per te, uniretur ei, mediante trina dimensione. — Quarto. Quia tunc esse secundum quid procederet esse simpliciter, et materia esset prius quanta quam esset ens simplici­ ter in actu per formam. Forma enim substantialis dat materiæ esse simpliciter, quantitas autem esse secundum quid. In illo ergo priori materia exsistens quanta habebit esse secundum quid. Impossibile est enim quantitatem formaliter inhaerere subjecto, et quod illud non sit quantum fonnaliter per eam. Consequens autem est impossibile, et contra men­ tem Aristotelis, 7. Metaphysics (i. c. 12). — Quinto. Quia accidentia sunt consequentia formam, et non econtra, sicut frequenter dicit Commentator, 3. Cœli; unde accidentia sunt sequela forma». Quod autem sequela procedat illud cujus est sequela, videtur omnino impossibile. Igitur, etc. d — Hæc Scotus, et bene. Ad idem propositum arguit Durandus (dist. 12, q. 2), et bene, sic : α Ex materia, inquit, et forma quæ primo ei advenit, semper (it unum per se. Sed ex materia et forma accidentali non potest fieri unum per se. Ergo forma accidentalis non potest primo materiæ advenire, sed necessario supponit advenisse formam substantialem. Major patet. Quia ubi non est nisi unus actus, ibi non est nisi simpli­ citer unum ; propter hoc enim subjectum et accidens non sunt unum per se et simpliciter, quia sunt ibi plures actus. Sed in composito ex materia et prima forma quæ ei advenit, non est nisi unus actus; quia materia est pura potentia secundum se. Igitur, etc. Minor similiter probatur, scilicet quod ex materia et forma accidentali non possit fieri unum per se. Tum quia sunt diversorum generum, et talia non consti­ tuunt unum per se. Tum quia, si ex materia et forma accidentali fieret unum per essentiam, quod est unum simpliciter et per se, jam illa forma non esset accidentalis. Quia accidens nunquam dat pri­ mam entitatem rei ; ex hoc enim dicitur accidens, quia est accidens ad rem jam in esse constitutam. Et iterum : nullum compositum ens per accidens est unum, nisi per accidens, quia ab eodem habet res esse et unum esse; sed compositum ex materia et sola forma accidentali, non haberet essi * nisi per accidens, scilicet per ipsam formam accidentalem ; ergo non esset unum nisi per accidens, et non per se sive per essentiam, etc. » Ad argumentum facium in pede quæstionis, palet solutio per prodicta. Et hæc sufficiant de quæstione (a). De qua lænedictus Deus. Amen. (a) de quettione. — Om Pr. DISTINCTIO XIV. QUÆSTIO 1. UTRUM CŒLUM AGAT IN ISTA INFERIORA PER MOTUM SUUM decimamquartam distinctionem, v ** Sentent., quaeritur : Utrum coelum *n^er^ora ΡθΓ motum suum. Et arguitur quod non. Quia illud quod competit quanto, quatenus quantum est, non potest esse alicujus actionis principium. Sed motus localis est hujusmodi; secundum enim prius et post in magnitudine, est prius et posterius in motu locali, ut apparet ex 4. Physicorum (t. c. 99). In oppositum arguitur. Quia, ut dicitur, 8. Phy­ sicorum (t. c. 1), motus cœli est quasi vita isto­ rum inferiorum; et, 2. de Generatione (t. c. 56), dicitur quod motus obliqui circuli est causa conti­ nua} generationis et corruptionis inferiorum. irca In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponetur determinatio sancti Thomæ per conclusio­ nes. In secundo adducentur objectiones. In tertio dabuntur solutiones. ARTICULUS I. PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOMÆ PER CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit hæc Prima conclusio : Quod nullum corpus agit nisi per motum. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 20, ubi dicit sic : « Nullum corpus agit nisi moveatur : eo quod oportet agens et patiens esse simul, vel faciens et factum ; simul autem sunt quæ in eodem loco sunt, ut habetur, 5. Physicorum (t. c. 22); locum autem non acquirit corpus nisi |>er motum. Nullum autem corpus movetur nisi in tempore. Quidquid igitur (it per actionem corporis, fît successive. » — Hæc ibi. Idem ponit, 1 p., q. 3, art. 1, ubi dicit : < Nul­ lum corpus movet nisi motum, ut patet inducendo per singula. » Item, 2. Sentent., dist. 2, q. 2, art. 3 : c Non ponimus, inquit, corpus habere influentiam super aliud corpus nisi per motum, quia, ut in libro de Causis dicitur, etiam anima ab intelligentia in hoc LIBRI Π. SENTENTIARUM 41 deficit, quia non imprimit in res nisi (a) movendo propria et connnlurali, ut corpus est; potest tamen cas; et mullo minus corpus. Nullum autem corpus agere non motum, immo quiescens, loquendo de movet nisi motum, ut a philosophis probatum est. actione quæ sibi competit ex participatione superio­ Cœlum enim permotum suum causât generationem ris naturæ, etc. et corruptionem in istis inferioribus. Unde dicitur in 8. Physicorum (t. c. I) quod motus ejus est Secunda conclusio est quod, omnes motus natu­ rales corporum Inferiorum, convenientes cor­ sicut vita natura exsistentibus omnibus. Unde Rabbi pori ut corpus est, reducuntur, sicut in causam, Moyses dicit quod cœlum in universo est sicut cor In motum corporum coelestium. in animali, cujus motus, si ad horam quiesceret, corpons (6) vita finiretur. » — Hæc ille. Hanc ponit, 1 p., q. 115, art. 3, ubi sic : — Hæc ille. — Item, de dum quas est esse specificum, quod divinum esse Potentia Dei, q. 5, ari. 8, sic dicit : < Corpus dicitur. Relinquitur autem virtus spiritualis sub­ habet duplicem actionem. Unam quidem, secundum stantia? in motu corporis coelestis, ad modum quo proprietatem corporis : ut scilicet agat per motum ; virtus motoris relinquitur in instrumento. Et per hoc cnirn propnum est corporis, ut motum moveat hunc modum omnes formæ naturales descendunt a et agat. Aliam autem actionem habet secundum formis quæ sunt aine materia, ut dicit Boetius, in quod attingit ad ordinem substantiarum separata­ lib. de Trinitate, et Commentator, in 12. Metarum, et participat aliquid de modo ipsarum, sicut physiae, sicut formæ arti liciatorum ab artifice. » natune inferiores consueverunt aliquid participare — Hæc ille. Hem, de Potentia Dei (q. 5, art. 8) ubi supra : de proprietate naturæ superioris, ut apparet in qui­ busdam animalibus qua» participant aliquam simili­ < Sicut, inquit, habetur in lib. de Causis f quando tudinem prudentiæ, quæ est propria hominum. causa prima retrahit actionem suam a causato, opor­ Hæc autem est actio corpons, quæ non est ad trans­ tet etiam quod causa secunda retrahat actionem suam mutationes materis, sed ad quamdam diffusionem ab eodem; eo quod causa secunda habet hoc ipsuin similitudinis formæ in medio secundum similitudi­ quod agit, per actionem causæ primæ, in cujus vir­ nem spiritualis intentionis, quæ recipitur de re in tute agit. Cum autem omne agens agat secundum sensu vel intellectu. Et hoc modo sol illuminat aerem quod est actu vel in actu, oportet, secundum hoc et color speciem suam multiplicat in medio, etc. » accipere ordinem causarum agentium, secundum — Ex quibus potest concordari controversia superius quod est ordo earum in actualilate. Corpora autem tecta, ut scilicet dicamus quod nullum corpus agit inferiora minus habent de actual itate (a) quam cor­ nis per motum proprium, loquendo de actione sibi pora cœlestia. Nam in corporibus inferioribus non est tota potentialitas completa per actum, eo quod wm. — Om Pr. (<) corporu. — vurwjinu Pr. (a) actuali late. — cauiaiUaU Pr. DISTINCTIO XIV. - QUÆSTIO I. materia substans uni form», remand in potentia ad formam aliam; quod non est in corporibus cœle­ stibus; nam materia corporis cœlestia non est in potentia ad aliam formam ; unde sua ptentialitas tula est terminata per formam quarn habet. Sub­ stanti» vero separat», sunt perfectiores in actualitale quam etiam corpora cœlestia ; quia non sunt compsit» ex materia et forma, sed sunt quædarn formæ subsistentes. Quæ tamen deficiunt ab actua­ li late Dei, qui est suum esse ; quod de aliis substan­ tiis separatis non contingit. Sicut diam videmus quod elementa se superant ad invicem secundum gradum actualitatis, eo quod aqua plus habet de specie quam terra, aer quam aqua, et ignis quam aer. Ita etiam est in corporibus cœlestibus, et suIh stantiis separatis. Elementa igitur agunt in virtute corporum coelestium, et corpora cœlestia in virtute substantiarum separatarum. Unde, cessante actione substanti» séparai», oportet quod cesset actio cor­ poris cœlestis; et, ea cessante, oportet quod cesset actio corporis dementaris. Sed sciendum est quod corpus habet duplicem actionem, etc., > ut recita­ tum est in prima conclusione. Post quæ verba, immediate sequitur sic : « Uterque autem modus actionis in istis inferioribus causatur ex corporibus cœlestibus : nam ignis calore suo transmutat mate­ riam ex virtute corpris coelestis; et corpra visibilia multiplicant suas species in medio, virtute luminis, cujus fons est in coelesti corpore. Unde, si actio utraque corporis cœlestis cessaret, nulla actio in istis inferioribus remaneret. Sed, cessante motu cœli, cessabit prima actio, sed non secunda. Et ideo, cessante motu coeli, erit fjuædam actio in istis inferioribus, illuminationis et immutationis medii a sensibilibus; non autem erit actio, per quam trans­ mutatur materia, quam sequitur generatio et cor­ ruptio. d — Hæc ille. Item, 3. Contra Gentiles, cap. 82 : α Primum, inquit, in quolibet genere, est causa eorum quæ sunt post. Inter omnes autem alios motus, primus est motus cœli. — Primo quidem, quia motus loca­ lises! primus inter omnes motus : et tempre, quia solus potest esse perpetuus, ut probatur, 8 Physi­ corum (t. c. 54 et seq.); et natura, quia sine ipso non plesl esse aliquis aliorum motuum : non enim (x) augmentatur aliquid, nisi præexsistente alteratione, per quam quod prius erat dissimile con­ vertatur et fiat simile; neque alteratio ptest esse, nisi præexsistente loci mutatione, quia, ad hoc quod fiat alteratio, oportet quod alterans sit magis pro­ pinquum alterato nunc quam prius. Est etiam prior perfectione, quia motus localis non variat rem secundum aliquid ei inhærens, sed solum secundum aliquid extrinsecum ; et propter hoc est rei jam pr· fect». - - Secundo. Quia etiam inter motus locales, (a) enim. — au/em. Pr. 43 est motus circularis prior : et tempre, quia solus ipse ptest esse prptuus, ut probatur, 8. Physico­ rum (t. c. 54 et seq.); et naturaliter, quia est magis simplex et unus, cum non distinguatur secundum principium et medium et finem, sed totus sit quasi medium ; et etiam prfectione, quia refieclitur ad prin­ cipium. — Tertio. Quia solus motus cœli sempr invenitur regularise! uniformis. In motu enim natu­ rali gravium et levium fit additio velocitatis in fine; in violentis autem, additio tarditatis. Oprtet ergo quod rnotuscœli sit causa omnium aliorum motuum. > — Hæc ille. Ex quibus ptest colligi talis ratio : Primum in quolibet genere, prioritate tempris, natune, et prfectionis, est causa aliorum ejusdem generis. Sed motus cœlestis est illo modo prior inter alios motus. Igitur, etc. Multæ ali» conclusiones pni pssenl. Sed non legi impugnatores. Ideo dimittantur; quia solas impugnatas, directe aut indirecte, pno. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. ADDUCUNTUR OBJECTIONES § I. — Contra primam et secundam conclusiones Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra primam et secun­ dam conclusiones simul, pr argumenta Durandi (disl. 15, q. 3) eas impugnantis. Unde ipse suppnil talem divisionem. DiiTerunt, inquit, motus et actio : quia motus est quæcumque mutatio succes­ siva, sive ad locum, sive ad formam; actio autem solum est mutatio secundum formam. Cum igitur quæritur, utrum cœlum agat pr motum, intelligitur de actione proprie dicta, pr quam cœlum causât aliquam formam substantialem aut accidentalem in istis inferioribus. Quo suppsito, dicendum est quod id per quod aliquid agit, ptest intelligi dupliciter. Uno modo, quod illud sit ratio formalis in agente, pr quam agit ; sicut calor in igne est formalis ratio pr quam calefacit. Alio modo ptest intelligi agere pr aliquid, non quod sit sibi ratio agendi modo jam dicto, sed quia est ipsamet actio; sicut ignis dicitur calefacere per calefactionem. Et prater istos duos modos, quidam addunt tertium, scilicet quoti aliquid dicitur agere pr alterum, quod nec est sibi ratio agendi Unquam forma, nec est ipsamet actio, sed est aliud necessario requisitum ad hoc quod agens agat; sicut pnitur exemplum de securi : quæ, ad hoc quod possit secare, requiritur quod sit acuta et (a) de materia dura; requiritur etiam quod sit (e) et. — etiam Pr. EIBBI II. SENTENTIARUM H mota a secante : sed duo prima, scilicet acuties et in hæc inferiora, sed solum ad novitatem actionis dunües, sunt ei ratio agendi, Unquam forma agen­ et alternationem («) generationis et corruptionis et tis; sed motus solum est aliquid necessario requisi­ cæterarum mutationum. Primum probatur duplici­ tum ad hoc quod securis agat ut instrumentum, ter. Primo sic. Quia illud quod non est nec quod non agit nisi motum. Si ergo conclusio intelli- rium (6) in corpore generabili et corruptibili ad gatur primo modo, sic dicendum est quod cœlum agendum, nec in cœlo. Sed motus localis non est non agit per motum : quia motus localis nulla est necessarius in generabilibus et corruptibilibus, ad ratio agendi ; nec universaliter aliquis motus secun­ hoc ut agant. Ergo nec in cœlo. Minor patet : quia dum st», sed (x) solum ratione termini. Quoti sic magnes non motus localiter alterat ferrum; et patet Illud quod non ponit in eo in quo est aliquid ignisnon motus localiter (γ), calefacit sibi appositum ; absolutum, non potest esse principium actionis; quod si moveatur, hoc accidit ; quare, etc. Secundo : quia, sicut respectus secundum se non terminat quia cœlum empyreum agit in hæc inferiora, nec aliquam actionem, sic nec principiat : principium tamen movetur, secundum te; igitur, etc. Secun­ enim actionis et terminus sibi invicem correspon­ dum vero patet, scilicet quod motus cœli exigatur ad dent. Sed motus secundum se non ponit in eo in quo novitatem actionis vel ad alternationem actionum : est aliquid absolutum, sed, si ponit (6), hoc est quia ad actionem requiritur quod agens et passum ratione sui termini. Ergo motus secundum se non sint approx ima ta ; quo facto, necessario sequitur potest esse principium seu ratio alicujus actionis in actio, nisi sit aliud impediens. Si igitur aliqua actio alterum, nisi ratione sui termini tantum. Et hoc sit de novo, oportet quod de novo activum sit appro*! pote dici de motu alterationis. Aqua enim calefacta ximatum passivo. Hæc autem approximate fit per potest calefacere alterum, non solum cessante motu motum localem; et ideo motus localis præexigitur calefactionis, sed etiam dum est in calefieri, quia ad novitatem actionis. Et ad hunc intellectum proce­ jam habet aliquid de termino, scilicet de caliditate. dit ratio Aristotelis, 8. Physicorum (t. c. 55). Item, In motu autem locali neutrum est ; quia nec ratione ad alternationem actionum : quia enim idem, manens sui, nec ratione termini ad quem est, ponit aliquid idem, natum est (o) facere idem, 2. de Generatione absolutum. Quod patet multipliciter. Primo sic. (t. c. 56); ideo, si non moveretur cœlum, sol et astra, Quia omne quod ponit in aliquo formam absolutam, quæ semper eodem modo se haberent ad determinatas facit ipsum aliud vel alterum : forma enim substan­ partes terne, semper idem facerent; nec esset in tialis facit aliud; accidentalis vero, alterum. Sed eadem parte alternatio diei et noctis, caloris et fri­ motus localis non facit aliud, nec alterum ; quia jam goris, et æstatis et hyemis, sed unum et idem sem­ esset generatio vel alteratio. Igitur, etc. Secundo. per. Ad hoc igitur ut sit circa easdem partes lerræ Quia, si poneret aliquid absolutum, illud esset locus. horum alternatio, requiritur quod corpora astrorum Sed locus non est in locato, sed in locante : est per motum cœli quandoque sint praesentia, quanenim ultimum continentis. Igitur, etc. Tertio. Non | doque absentia, ut innuit Philosophus, 2. de Geneomne movens est agens, 1. de Generatione, Sed si ratione (t. e. 56), dicens quod motus circuli oblimotus localis poneret aliquid esse movens, omne ( qui est causa alternationis generationis (e) et cormovens (γ) esset agens; in alio enim a motu locali ruptionis, quia adducit et abducit (ζ) generans. Sic non est instantia. Ergo, etc. Nullo modo ergo potest I igitur patet quod motus non est ratio agendi in altemotus localis alicujus esse ratio agendi; nec hoc rutn, nec coexigitur ad actionem, nisi propter novita­ unquam aliquis doctor asseruit, ut puto. Item, nec tem actionis. secundo modo motus cœli potest esse actio per quam cœlum agat in alterum : quia actio non est in agente, § 2. — Contra secundam conclusionem «cd in passo; sed motus coeli est in cœlo, et univer­ I. Argumenta Durandi. — Contra secundam saliter omnis motus est in mobili cujus est motus; ergo molus cœli, vel cujuscumque mobilis, non conclusionem in speciali arguit (ibid.). Primo, contra rationem ibi adductam de 3. Con­ potest esse actio per quam cœlum, vel quodeumque tra Gentiles, dicit quod non valet. Cum enim dicitur aliud mobile agat in alterum (o). Si autem tertio modo intelligatur quæstio, an quod illud quod est primum in aliquo genere, etc.; scilicet motus cœli requiratur ad hoc ut cœlurn agat — hoc intelligitur de primo in genere causalitatis. in inferiora, licet non sil ei ratio agendi, ut dictum Primum autem in genere prædicamentali non oportet fuit de securi in exemplo adducto, sic videtur quod esse causam aliorum; non enim color albus, qui est motus cœli non requiratur ad hoc quod cœlum agat (a (< (γ («) «ed. — Om Pr. ti pomt. — m potentia Pr. omne movent. — Om Pr. liem. — Ad. Pr. (а) — a U emation it Pr. (б) n^cexMinuni. — ortivum Pr. (γ) ferrum; et ignu non motui localiter. — et Pr. (Â) ett. — Om. Pr. (<) generations. — Om. Pr. (ζ) et abducit. — Om. Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. primus in genere colorum, esi per se causa aliorum in aliquo genere causalitatis. Motus autem localis non est primus in genere causalitatis, quia nullum genus causalitatis habet super alios, ut patet indu­ cendo in generibus causarum. Item, nec ille motus est primus in genere prædicamentali, quia non est in eodem genere cum aliis; non enim omnes motus sunt in eodem genere, sed in diversis : sicut alte­ ratio est in genere qualitatis; augmentum et diminutio, in genere quantitatis; loci mutatio, in pnedicamento ubi. Secundo. Quia, licet motus localis requirat sub­ jectum magis perfectum quam generatio vel alteralio, ipse tamen motus est minus perfectus quam generatio vel alteratio; quia, sicut agens est perfe­ ctius quod minus supponit in actione sua et plus producit, sic generatio et alteratio sunt perfectiores quam motus localis, quia plus ponunt vel producunt et minus supponunt. Tertio (Ibid., q. 1). Contra aliud in illa conclu­ sione contentum, scilicet quod motus cœli vel cœlum in virtute intelligentiæ agat. Quia, si, inquit, cœlum in virtute intelligentiæ posset aliquod vivens gene­ rare, istud esset : vel per motum ab intelligentia causatum ; vel per aliquam virtutem ab intelligentia influxam. Non per motum; quia motus localis non potest esse ratio agendi. Nec per aliquam virtutem cœlo influxam ; quia vel esset influxa immediate ab intelligentia, vel mediante motu : non immediate, quia intelligentia non agit ad formam immediate; nec mediante motu, quia per motum localem, qua­ lis est motus cœli, nihil acquiritur. Ex hoc arguitur sic : Quod non acquirit virtutem agendi, non acqui­ rit virtutem producendi. Sed cœlum ab intelligentia movente ipsum, non acquirit virtutem agendi, ut probatum est. Igitur. II. Argumenta Henrioi. — Contra eamdem conclusionem, dudum arguerunt multi, quorum objecta sufficienter evacuavit Correptor Corrupto­ ris (a). Ideo hic non curo ponere, nisi tantum obje­ cta Henrici, 11. Quodlibelo, q. 15. Ipse siquidem ibidem vult probare quod, cessante motu cœli, multa possent inferius moveri. Primo. Quia, si gravo esset sursum, nullo impe­ diente, descenderet, etiam stante cœlo; aliter esset perpetua violentia, et sine inferente violentiam. Secundo. Quia animal, stante cœlo, non impedi­ retur a suo motu progressivo; cum etiam dicat Averroes quod iste motus esset in vacuo. Tertio. Quia tunc animalia quæ reperirentur viva in hora status cœli, semper naturaliter manerent; et ei essent etiam mortua cadavera, manerent semper. Quarto. Quia, cessante motu cœli, multa possent corrumpi, licet non generari : quia ad corruptionem (i) Corruptorii. — Correp tori i Pr. 45 sufficit defectus virtutis conservantis rem, non autem requiritur causa positiva; unde, cum cœlum per se suo motu sit causa generationis, vim generativam per motum suum influendo, corruptio lit etiamsi nihil sit extra a quo moveatur res : ergo (x), stante cœlo, non esset generatio; esset tamen corru­ ptio, non per agens extra, sed per defectum virtutis conservantis intra. Mixta enim non solum generan­ tur virtute cœli; sed etiam consenantur quousque virtus conservans non subtrahatur : et tunc sequi­ tur corruptio ex virtute deficiente; unde in tali cor­ ruptione non est quaerenda causa positiva, sed nega­ tiva; unde Commentator, 2. dc Generatione, dicit quod ignis, cum non movebit per principium movens, movebit ad corruptionem tantum. Quinio. Quia Philosophus, ibidem, dicit genera­ tionem et corruptionem fieri per motus contrarios, quia : generationem, eo quod adducit vim generativam; et corruptionem, per eum qui abducit vim generativam et conservativam, Sexto. Quia omne corruptibile, necesse est cor­ rumpi; quia necesse est periodum cujuslibet ad finem venire, ad quem cum pervenit, cessabit influen­ tia conservans ; et si paulatim subtrahatur, paulatim corrumpetur; et si subito, vel simul, subito corrumpetur. Cessat autem influxus cœli, quando cessat motus ejus; et ideo, si cœlum staret, omnia corruptibilia corrumperentur;cujusmodisunt mixta. Elementa autem, quia ex se sunt incorruptibilia, nec sunt corruptibilia, nisi per accidens, quia sunt in pedentia ad formas aliorum elementorum et mix­ torum; ideo, cessante motu cœli, cessabit generatio et corruptio elementorum, quæ non fit nisi virtute cœli. Septimo. Quia articulus condemnatus est, dicere quod, cessante motu cœli, ignis non posset combu­ rere stupam. Item, potest argui contra conclusionem : quia tempore Josue, cessavit motus cœli : et tamen (6), cœlo quiescente, multæ transmutationes naturales et non miraculosæ facta? sunt. Item, quia, secundum Augustinum, cœlo quieI scente, rota figuli posset moveri; et tunc esset motus et tempus ; igitur. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. DANTUR SOLUTIONES § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM ET SECUNDAM CONCLUSIONES Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondetur Ad primum contra primam et secundam conclu(3) ergo. — Om. Pr. (6) lamen. — cum Pr. Μ LIBRI II. SENTENTIARUM sanes. Et quia ibi implicantur multa; — ad pri­ et hoc secundum opinionem superius tactam : quia mum quod ibi dicitur, quod non omnis motus sanctus Thomas quandoque videtur dicere quod est actio, licet omnis actio, etc,; — dicitur quod motus localis non est aliud quam successio diverso­ illa distinctio est contra Philosophum, 3. Physico­ rum locorum circa idem mobile, ut patet iu 4. Sen­ rum, et Commentatorem, et Auctorem sex princi­ tent,, dist. 44, q. 2, art. 3, q1· 3; quandoque piorum, et communiter contra omnes peripateticos autem dicit illum esse subjective in mobili : et sic volentes quod omnis motus corporalis est cum aliqua isto modo oportet quod ponat motum localem esse actione, licet non omnis actio sit cum motu aut quid aliud a loco; quod non videtur posse dici, nisi mutatione proprie loquendo. Ulterius dicitur quod sil ubi fluens. Dico quarto, quod (* ) respectus distinctio secunda ibidem facta, qua dicitur quod potest esse ratio agendi aliquo modo, ut dictum est, illud quo aliquid agit, potest sumi tripliciter, quia licet non primaria el principalis; et similiter potest aut est ratio agendi, aut actio, aut aliquid sine quo esse terminus motus, ut palet de ubi; quod etiam non potest exerceri actio, — non valet : quia non oportet arguentem dicere : cum in eadem quaestione videtur quod tertium membrum ponat in numerum dicat quod locus non est terminus motus, cum prae­ cum duobus primis, utputa quod aliquid nullo cedat illum, sed esse in loco; oportet autem quod modo sit ratio agendi in nullo genere causa?, nec sit per esse in loco intelligat quid respectivum, et non actio, et tamen sit necessario requisitum ad agen­ quid absolutum, quia, secundum eum, motus loca­ dum; omnis enim effectus poni potest positis suis lis non ponit aliquid absolutum in suo mobili. Tres causis et causatione vel actione causarum, quocum­ ergo probationes per eum adductæ, ad proban­ que alio circumscripto. Et ad probationem ibidem dum motum localem non ponere quid absolutum in adductam de motu securis, etc.; — dicitur quod, mobili, conceduntur, licet tertia falsum assumat, sicut omnis dispositio materia? vel subjecti ad reci­ scilicet quod non omne movens est agens, ut supra piendum actionem vel impressionem agentis reduci­ dictum est, nisi stricte accipiat agens pro illo qtiôd tur ad genus cause materialis, ita omnis dispositio producit formam absolutam ; tunc enim verum dice­ agentis aut moventis, ad hoc quod moveat vel agat, ret. Quod autem cœlum non agat per motum tan­ reducitur ad genus causa? efficientis qualitercumque. quam peractionem, conceditur. Unde in exemplo de securi, dicitur quod motio Quod vero dicit motum non esse necessarium ad securis ah artifice, est sibi ratio agendi. Et tunc, hoc quod cœlum agat in hæc inferiora ; — dicitur descendendo ad propositum magis in speciali, dicitur quod juxta præhabita, duplex est actio cœli. Quæquod cœlum agit per motum qui est in eo, tanquam dam quidem, Iransmutativa materiæ ad formam per rationem agendi, ita quod motus ille est dispo­ substantialem, actu vel potentia proxima ; et de ista sitio agentis ad hoc quod agat in hæc inferiora. Et dicitur quod non est a cœlo nisi per motum. Alia ad primam hujusmodi improbationem, dico, primo, vero est actio similis actioni substanti® separatae; quod aliquid potest dici ratio agendi alicui agenti sex et ad hanc non requiritur motus ; cujusmodi est modis : primo, sua forma substantialis; secundo, illuminatio. Et ad probationem in oppositum, dici­ sua naturalis potentia activa, quæcumque illa sit; tur quod nullum corpus generabile et corruptibile tertio, qualitates aliqua?, sive sint habitus, aut ali® agitquamcumqueactionem nisi virtute cœli, loquendo *, dispositiones quarto, virtus influxa a superiori de actione naturali, nullo modo libera ; quod dico agente, si sil agens instrumentale; quinio, quanti­ propter motus corporales hominis, qui est liberi tas, quæ etiam aliquid confert ad agendum, aliter arbitrii. Et ideo non oportet quod,si corpus inferius namque agit magnus ignis, quam parvus; sexto, generabile el corruptibile agit non motum, sed quie­ habitudines respective, puta distantia, et proportio tum, quod ideo cœlum possit agere non motum, sed agentis ad passum, ct similia, et generaliter omnis quietum; quia cœlum est principalior causa talis conditio agentis aliquid conferens ad actionem, aut actionis. Dicitur ulterius, quod nec magnes, nec quantum ad substantiam actus, aut quantum ad aliud corpus generabile potest agere totaliter quie­ ejus modum, puta velocitatem, tarditatem, magni­ scens : tum quia omnem ejus actionem praecedit tudinem, parvitatem, intensionem, aut remissio­ localis approximate sui vel alterius; tum quia non nem Dico secundo, quod motus localis potest dici agit nisi ex influxu cœli, receptio autem talis influxus ratio agendi suo mobili, quarto et sexto modo. Cor­ motio quædam est ; tum quia multi dicerent quod pus enim movens aliud corpus, proportionatur sibi magnes non trahit ferrum nisi motione causa? fina­ per hoc quod movetur, sicut tangit sanctus Thomas, lis, effective autem movetur a generante quod dedit 1 p., q. 25, art. 2, in solutione tertii : < Corpus, sibi talem naturam ut ad præsentiam magnetis inquit, movens aliud corpus, est agens uni vocum, etc. » moveatur; tum quia in magnete præcedit aliqua Dicitur tertio, quod motus localis ratione sui ter­ alteratio vel resolutio antequam attrahat (6) alia. De mini extrinseci ponit aliquid absolutum, scilicet locum, licet terminus ejus intrinsecus non sit quid (i) quod. — quia Pr. (6) altrahai. — calffacial Pr. absolutum, sed quid respectivum, puta ipsum ubi; DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. hoc Commentator, 7. Physicorum, comm. 10 : a Ad hoc, inquit, quod quærilur, quod plurn attrahentia videntur attrahere nine tactu (a)et motu ; dicendum est quod hæc attractio dicitur æquivoce. Attractio enim, in rei veritate, est illa qua attrahens movetur cum attracto; et hoc, quando attractum ad ipsum fuerit quiescens, necesse est ut motus attrahentis sil velocior quam motus attracti ; et hoc videtur in vir­ tutibus voluntariis, etc. d Sequitur : < Attractio autem in qua attrahens est quiescens, et attractum est motum, non est attractio in rei veritate, sed attractum movetur ex se, attrahens ut perficiat se, ut lapis movetur ad inferius, et ignis superius. El similiter oportet hoc intelligere de motu ferri ad magnetem et alimenti ad mernbrum, verbi gratia, de motu sanguinis ad superiora corporis, et univer­ saliter nutrimenti arborum ad superiora earum. Sed est differentia inter illa, et illa quæ moventur ad locum proprium : quoniam illa moventur ad locum, sive ille fuorit propinquus, sive remotus; nutri­ menta vero non moventur ad nutriendum, nisi cum fuerint in aliqua dispositione demonstrata. Et simili­ ter ferrum non movetur ad magnetem, nisi cum fue­ rit in aliqua qualitate demonstrata; et ideo magnes quando fricatur (6) cum alleo amittit virtutem : nam ferrum tunc non acquirit de lapide, in illa dispositione, qualitatem per quam innatum est moveri (γ) perse ad lapidem ; et hoc manifestum est in ambra (o), quod attrahit paleam quando calefit. > — Secunda probatio, quæ adducitur de coelo empyreo, non est contra nos : illud enim coelum non agit actione transmulativa (i) materiæ; ideo potest agere quiescendo, ut supra dictum est. Illa vero quæ addit arguens, quomodo scilicet motus coeli exigatur ad novitatem, et ad alternationem actionum; — bene dictum est, quia ad hoc requiritur, sed non pre­ cise. §2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum contra secundam conclusionem, dicitur quod ista propositio, Primum in unoquoque genere causa est ri, aliorum ejusdem generis, non debet sic gl quod primum in genere causalitatis est causa alio­ rum; quia glossa ista derisibilis est, et nihil dicit aliud nisi quod prima causa est causa, de quo nun­ quam aliquis dubitavit. Sed debet intelligi et glossari sic, quod illud quod inter res ejusdem generis est prius perfectione, ct natura, et tempore, habet aliquam causalitatem super alia illius generis. Et ad hunc (a) tactu. — tractu Pr. (β) fricatur. — fertur Pr. (γ) innafuni est moveri — innata est Pr. (î) ambra. — cacabo Pr. (t) transmutativa. — Iranssumpliva Pr. 47 sensum ponitur ab Aristotele, 2. Melaphysictc (t. c. 4). Cum autem dicit arguens, quod habet instantiam, quia albedo, etc.; — dicitur quod albedo, quantum ad suum formale quod est lux quæ primo inest albedini, est causa quasi formalis et constitutiva omnium colorum. Quod autem ulte­ rius addit, quod scilicet non omnes motus sunt unius generis, etc,; — verum est quoad sua materialia, quia ubi, et qualitas, et quantitas sunt diversa genera predicamentalia ; sed non sic accipitur genus a Philosopho in maxima supradicla, sed largius, eo modo quo dicimus omnia vera esse unius generis, et omnia bona similiter; ita quod verum et bonum communiter dicantur genera, et proporlionabiliter motus dicatur unum genus ad omnes motus, ratione illa, quod est formale in illis, scilicet esse actum in potentia : ita quod omnia illa dicantur ejusdem gene­ ris, quæ conveniunt in una communi intentione univoca vel analoga. Ad secundum dicitur quod antecedens est mani­ feste contra Philosophum et Commentatorem,8. Phy­ sicorum, comm. 57, et multis sequentibus, ubi expresse et ex intentione probant motum localem esse priorem aliis duratione, natura, et perfectione. Nec valet prolatio ad oppositum, qua dicitur quod generatio el alteratio plus ponunt el minus suppo­ nunt quam motus localis. Tum quia falsum est quod assumitur : licet enim generatio et alteratio plus ponant in suo mobili et suo subjecto, tamen motus localis plus ponit in alieno subjecto : cum sit causa generationis et allerationis et procédât eas necessa­ rio; ideo quidquid causât generatio el alteratio, causal motus localis. Tum quia, cum accidens non transcendat perfectionem sui subjecti essentialem, et generatio habeat imperfectissimum subjectum, et in pura potentia, alteratio vero consimiliter habeat subjectum potentialius et imperfectius subjecto motus localis, quod, in quantum hujusmodi, est minime in potentia, impossibile est quod sint perfectiores motu locali. Tum quia finis est polior his quæ sunt ad finem; hic autem motus est finis aliorum, sicut et subjectum ejus, quod est ens completum, finis est subjectorum generationis el alteralionis. Tum quia similitudo ibidem adducta, non valet, de agente quod plura ponit et producit et pauciora supponit : quia perfectio agentis cognoscitur ex effectu, non autem perfectio motus aut mutationis ex suo ter­ mino; quia alia est comparatio agentis ad suum effectum, et alia motus ad suum terminum. Agens enim continet totam perfectionem sui effectus; motus autem se habet ad terminum, non effective, sed ut potentia ad actum et ut imperfectum ad perfectum; unde excluditur, superveniente termino suo; unde quanto terminus ad quem est perfectior, tanto motus vel mutatio ad illum est imperfectior, utputa privatio majoris perfectionis deterior est privatione minoris, et potentia ad perfectiorem actum potentia LIBRI ÎI. SENTENTIARUM id imperfectiorem ; et hoc est verum et debet intel- columna impedit ne grave descendat; aliud privati­ ligi hoc modo, scilicet comparando unum genus vum, sicut subtractio causæ motus. Et sic cessatio motus ad aliud, ut loci mutationem ad alterationem ; motus cœli impediret ne grave descenderet. non nutem unam speciem motus ad aliam ejusdem Ad secundum dicitur quod idem esset, quod dici­ generis, ut generationem hominis ad generationem tur de motu gravium et levium, etiam de omni alio motu (a), nisi de motibus hominis, qui non sunt asini. Ad tertium dicitur quod inlelligentia immediate naturales, sed subsunt libero arbitrio. influit cœlo, el mediante coelo influit motui cœli. Ad tertium dicitur quod, si cadavera remanerent Nec valet improbatio hujus. Licet enim intelligentia post cessationem motus cœli, semper manerent. Et non possit immediate influere rei corporali aliquam similiter animalia, si remanerent, semper remane­ formam se habentem |ær modum habitus et formæ rent. Cum enim corruptio fiat per motum, et nullus quiete, propter incapacitatem corporis; potest motus naturalis ad formam possit esse postquam tamen influere formam se habentem per modum cessaverit motus primus, talia animalia, vel cada­ ptsrionis intentionalis, et exsistentem magis in fieri vera, vel alia mixta, non possunt ab aliquo agente quam in facto esse : cujusmodi est virtus influxa naturali corrumpi; quia tale agens (β) non agit ad cœlo. Et de hoc alias dictum est. formam sine motu prævio. Nec potest dici quod miscibilia redeant ad naturas proprias : tum quia II. Ad argumenta Henrici. — Ad primum hoc non est sine motu naturali, qui non est possibi­ Henrici contra eamdem conclusionem, dicitur quod, lis cum cessaverit motus primus; tum quia esset si omnes motus naturales habent essentialem ordi­ quædarn generatio, quia miscibilia quæ non sunt nem ad motum cœli, ut ipse concedit, tunc, eo ces­ actu in mixto, fierent entia in actu sub propriis for­ sante, grave non descenderet. Non enim in essen­ mis, et sic fieret motus ad formam. tialiter ordinatis ponitur secundum, ablato primo; Ad quartum dicitur quod, cessante primo motu, immo nullum posteriorum poni potest. Constat sicut non esset generatio, ita nec corruptio. Cujus autem quod motus gravis, cum non sit primus ratio dicta est. Sicut enim generatio est terminus motus, et tamen inter motus naturales est aliquid alterationis, sic et corniptio. Cessante autem motu ordo, oportet quod essentialiter ordinetur ad motum cœli, si solveretur proportio miscibilium in mixto, primum. Præterea ; Grave non movetur deorsum, oporteret quod fieret generatio : quia quando aliquid nisi virtute formæ accepta? a generante particulari, de ente in potentia reducitur ad esse in actu simpli­ quod non egit sine influentia primi alterantis et citer, tunc est generatio; sic autem esset, quando generantis; et per consequens, nec forma gravitatis corrumperetur mixtum, cessante motu cœli : quia habet quod inferius descendat, nisi in virtute primi elementa, quæ sunt in mixto in potentia et non generantis : quæ subtracta est, quando motus sub­ secundum proprias formas, fierent in actu sub pro­ trahitur; et ideo, cum illa forma non moveat nisi priis formis; ergo tunc non esset corruptio sine in virtute utriusque generantis, particularis scilicet generatione, sicut arguens putat, licet esset sine et universalis, quæ subtrahitur per subtractionem alleratione precedente, quia in instanti quo cessaret motus, ideo grave non descenderet, si cadum staret. motus cœli, dissolveretur mixtum. — Quod autem Unde philosophi, sicut reputarent impossibile quod allegatur de Commentatore ; — dicendum quod ignis grave non impeditum sursum staret, sic quod I ad nihilum posset movere, si cœlum staret. Posito motus cœli cessaret. — Quod autem dicit quod si tamen, perimfpossibile, quod moveret, magis movegrave non descenderet, stante cœlo, tunc violentia 1I ret ad corruptionem; quia virtutem generativam esset perpetua ; — dicendum quod, si grave pone­ I non habet ad exequendum, nisi supposito motu. — retur extra locum suum et ibi perpetuo remaneret, |I Et cum Philosophus dicit quod nihil fit nisi moveanon esset inconveniens, hoc posito, quod violentia I tur, corrumpitur (γ) autem cum nihil movetur; — esset perpetua Sed non esset simpliciter violentia; I non est ad propositum : quia intelligitur sic, quod quia grave non est natum ferri deorsum, nisi sup­ nihil fit simpliciter, nisi moveatur ab aliquo extra, posita influentia motus cœli. Unde, licet esset con­ quia nihil reducit se de potentia ad actum vel ad esse tra naturam gravis, ut particularis est, non tamen I simpliciter. Corrumpitur (o) tamen aliquid cum a esset contra eam, ut comparatur ad universalem nullo movetur extra ; quia in se habet causam suæ causam ; sicut motus quo ignis movetur naturaliter corruptionis, quia scilicet compositum ex contrariis; in sphæra sua, est naturalis ei per comparationem supponitur tamen motus cœli, sine quo compositum ejus ad causam universalem. Et ideo non esset sim­ ex contrariis corrumpi non posset, nisi uno solo pliciter violentia, tunc, si grave staret; quia aliquid modo, scilicet instanti quo motus cœli cessaret ; sed* (i) esset ibi de naturalitate. — Item, cum dicit quod (a) etiam de omni alio motu. — Om. Pr. esset violentia sine inferente; — dicendum quod (β) laU agent. — Om. Pr. impediens esset ne grave descenderet. Sed impe­ (γ) corrumpitur. — corripitur Pr. diens aliquid duplex est : unum positivum, sicut (i) Corrumpitur. — CompUur Pr. DISTINCTIO XV, — QÜÆSTIO I. nec prius nec post cessai i on om corrumpi posset, nisi semper in virtute primi motus. Ad quintum dicitur quod Philosophus, ubi alle­ gatur, non intendit quod sit aliquis motus per se ad corruptionem ; unde, eum sol declinat a nobis, acce­ dit ad aliqua loca ubi generantur aliqua quæ prius non generabantur, qua· etiam corrumpuntui m declinatione solis. Ad sextum palet responsio ex praedictis, Quod autem dicit elementa esse incorruptibilia j>er se, fal­ sum est. Licet enim non habeant in se principium suæ corruptionis, sicut mixta quæ sunt composita ex contrariis, et non possint corrumpi nisi abextrinseco, non tamen debent dici per se incorruptibilia ; sicut, licet corpus inanimatum non moveatur nisi ab extrinseco, non tamen debet dici quod sit perse immobile, nisi accipiendo per se, id est, a se non est mobile. Cessante autem cœlo, remanebunt ele­ menta; quia sunt ultimi termini resolutionis ad quæ mixta habent resolvi. Et quia nullus motus natura­ lis erit ultra, ideo semper remanebunt incor­ rupta. Ad septimum dicitur quod error est dicere quod, cessante motu cœli, ignis non posset comburere stupam per divinam potentiam. Sic enim negant hoc quidam philosophi, dicentes quod Deus non |>osset novos efieclus naturales inferius producere sine motu cœli, et per consequens nec facere quod ignis com­ bureret stupam ; quod falsum est. Sed positio nostra non ponit hoc. Prtadictæ responsiones sunt Bernardi de Gannato, quæ sunt sufficientes. Ad octavum dicitur quod, sicul illa statio solis miraculose facta est (a), sic miraculose facium est quod, illo stante, corpora inferiora suos motus exer­ cerent naturales. Ad nonum dicitur quod Augustinus loquitur de potentia divina vel angelica vel etiam humana, nos autem loquimur de potentia naturali physicorum corporum ad suos motus naturales. Ad argumentum in pede quæstionis facium, nega­ tur tam major quam minor. Major quidem, quia, licet quantitas non sil primaria el principalis ratio agendi, cum sit quid mathematicum inquanlum hujusmodi, |>otest tamen esse ratio agendi secunda­ ria, saltem causa sine qua non, ut supra dictum est. Minor similiter negatur; quia quantitas non est principalis ratio motus aut mobilitatis, sed potius forma naturalis rei cum accidentibus naturaliter eam consequentibus, qua? sunt qualitates; quantitas autem potest dici causa sine qua non. El hæc de quæslione sufficiant ; de qua benedictus Deus. Arnen.* (a) el. — ,\d. Pr. 49 distinctio XV. Ql'ÆSTIO I. UTRUM IN HOMINE THEIER ANIMAM IN I LI LE'TIVAM SIT ALIA FORMA SUBSTANTIALIS FT/ffixSP incA dccimamquinUin distinctionem 2. 'I'11 Linitu in liomin»·, prêter animam intellectivam, sit alia forma sukstanlialis. Et arguitur quod sic. Corpus humanum est cor­ pus mixtum. Mixtio autem non fit secundum mate­ riam ; quia tunc esset corruptio sola. 0|>ortel ergo quod formæ elementorum remaneant in corpore mixto, quæ sunt forma· substantiales. Ergo in cor­ pore humano sunt aliæ formæ substantiales, prater animam intellectivam. In oppositum arguitur : Quia unius rei unum est esse substantiale. Sed forma substantialis dat rs.>e substantiale. Ergo unius rei tantum est una forma substantialis. Anima autem est forma substantialis hominis. Ergo impossibile est quod in homine sit alia forma substantialis quam anima intellectiva. In hac quæslione erunt tres articuli. In primo ppnetur determinatio sancti Thomæ per conclusio­ nes. In secundo recitabuntur objectiones. In tertio dabuntur solutiones. AKTICULUS I. PONITUR DETERMINATIO SANCTI T1IOM.E PEU CONCLUSIONI - Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod in homlue mm est alia anima quam anima rationalis. Hanc jionil sanctus Thomas, 1 p., q. 76, art. 3, ubi sic . u Plato posuit diversas animas esse in cor­ pore uno, secundum organa distinctas, quibus diversa opera vit.e attribuebat, dicens vim nutritivain esse in hepate, concupiscitivam in corde, cognoscilivam in cerebro· Quam quidem opinionem Aristoteles reprobat, in 1 de Anima (l.e. 92 et 93), quantum ad illas animæ pai les quæ corporeis orga­ nis in suis operationibus (a) utuntur, ex hoc quod in animalibus quæ decisa vivunt, in qualibet parte inveniuntur diversæ operationes animæ, sicul sen­ sus el appetitus. Hoc autem non esset, si diversa (i) Operationibus — opposilionibut Pr IV. - 4 50 LIBRI II SENTENTIARUM prinapia operationum anima», tanquam per essen­ dens; homo enim non ponitur in diffinitione ani­ tiam divers®, diversis partibus corporis distributa malis, sed e converso. Oportet ergo eamdem esse essent. Sed do intellectu sub dubio videtur relin­ formam per quam aliquid esi animal, et per quam quere utrum sil virtus separata ab aliis anima? parti­ aliquid est homo; alioquin homo non vere esset id bus solum ratione, an etiam loco. Opimo autem quod est animal, ut sic animal per se de homine Platonis sustineri pcr>et, si poneretur quod anima praedicetur. — Tertio, apparet hoc esse impossiunitur corpori, non ut forma, sed ut molor, ut bile. Quia una operatio anima?, cum fuerit intensa, posuit Plato; nihil enim inconveniens sequitur, si impedit aliam; quod nullo modo contingeret, nisi idem mobile a diversis motoribus moveatur, praeci­ principium actionum esset unum per essentiam. — pue secundum diversas partes. Sed si ponatur ani­ Sic ergo dicendum est quod eadem numero est anima mam uniri corpori sicut formam, omnino impossi­ in homine sensitiva, et intellectiva, et nutritive. bile videtur phin < animas per essmtiarn differentes Quomodo autem hoc contingat, de facili potest con­ in uno corpore esse· Quod quidem triplici ratione siderari, si quis differentias specierum et formarum manifestari potest. Primo, quia animal non esset attendat. Inveniuntur enim rerum species et formæ simpliciter unum, cujus essent animæ plures. Nihil differre ad invicem, secundum perfectius et minus enim est (i) simpliciter unum, nisi per formam perfectum : sicut in ordine rerum, animata sunt unam, |«r quam n*8 habet esse : ab eodem enim perfectiora inanimatis, et animalia plantis, et homi­ halrt res quod sit ens, et quod sit una; et ideo ea nes animalibus brutis; et in singulis horum gene­ quæ denominantur a diversis formis, non sunt unum rum, sunt diversi gradus. Et ideo Aristoteles, in simpliciter, sicut homo albus. Si igitur homo ab alia 8. Metaphysicæ (t. c. 10), assimilai species rerum forma haberet quod sil vivum, scilicet ab anima numeris, qui differunt specie secundum additionem vegetabili, et ab alia forma quod sil animal, scilicet vel subtractionem unitatis. Et ideo, in 2. de Anima ab anima sensitiva, et ab alia quod sit homo, scili­ (t. c. 31), comparat diversas animas speciebus figu­ cet ah anima rationali, sequeretur quod homo non rarum, quarum una continet aliam; sicut pent ago­ esset simpliciter unum ; sicut Aristoteles argumen­ num continet tetragonum, et excedit. Sic igitur tatur contra Platonem, 8. Metaphysicæ (t. c. 15), anima intellectiva continet in sua virtute quidquid quod si alia esset idea animalis, et alia bipedis, non habet sensitiva brutorum, et vegetati va plantarum. effiet unum simpliciter animal bipes. Et propter Sicut ergo superficies quæ habet figuram pentagohoc, in i. de Anima (t. c. 90), contra ponentes nam, non per aliam figuram est tetragona, et per diversas animas in corpore, quærit quid contineat aliam pentagona, quia superflueret figura tetragona, illas, scilicet quid (6) faciat ex eis unum. Et non ex quo in pentagona continetur; ita nec per aliam pote>t dici quod uniantur per coqioris unitatem; animam Socrates est homo, et per aliam animal, sed quia magis anima continet corpus, et facit ipsum per unam et eamdem. » — Hæc ille. rsse unum, quam e converso. — Secundo, hoc appa­ Ex quibus quatuor rationes possunt elici. — Prima ret impossibile ex modo praedicationis. Quæ enim talis est : Nulla res, vere et |>er se una, constituitur sumuntur ex diversis formis, praedicantur de invi­ ex pluribus formis substantialibus. Sed homo est ens cem per accidens, si form® non sint invicem ordi­ vere et per se unum. Igitur. — Secunda talis est : nat®, puta cum dicimus quod album est dulce ; vel, Cujuslibel propositionis perse in primo modo dicendi si form® sint ordinata· ad invicem, erit praedicatio per se, ab eadem forma sumitur subjectum et prae­ per se, in secundo modo dicendi perse, quia subje­ dicatum Sed hæc propositio, Homo est animal,esi ctum ponitur in diffinitione praedicati : sicut super- per se in primo modo. Igitur ab eadem forma sumi­ Rcie·. praeambula est ad colorem ; si ergo dicamus tur subjectum et praedicatum. Homo autem sumitur quod corpus superficiatuin est coloratum, erit secun­ ab anima rationali; animal vero ab anima sensitiva. dus modus praedicationis (γ) per se. Si ergo alia sit Igitur sunt una forma, et non plures; et sic non forma a qua aliquid dicitur animal, et a qua aliquid sunt duæ animæ. — Tertia talis est : Operationes dicitur homo, oportet quod : vel unum horum non unius et ejusdem suppositi mutuo se impedientes, poeril praedicari de altero nisi per accidens, si (o) procedunt ab uno et eodem principio primo. Sed iste du® forma» ad invicem ordmem non habent; operatio vegetativa et operatio sensitiva sunt hujus­ vel quod ibi sit praedicatio in secundo modo dicendi modi. Igitur procedunt ab eodem principio. Constat per -c, ) — j»rrd«n na fionu Pr I gonam et trigonam, quod continet eas in virtute; et (l) ti. — ied Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO ideo superficies habens figuram pentagonam, per eamdem est tetragona et trigona. Igitur sic se bala­ bit anima rationalis ad sensitivam et vegelalivam, quod continet illas in virtute; et quod suppositum habens eam, ab ipsa habet quod sit intellectivum, sensitivum et vegelalivum. — Quintam rationem adducit ibidem, quæ talis est : < Quin in libro de Ecclesiasticis dogmatibus (cap. 15) sic habetur : Neque duas animas esse in uno homine dicimus, sicut Jacobus et alii Syrorum (a) scribunt, unam animalem (6), qua animatur corpus, et immixta sil sanguini, et alteram spiritualem, quæ rationi^) ministret; sed dicimus unam ct eamdem esse animam in homine, quæ et corpus sua societate vivi/icet, ct semetipsam sua ratione disponat. * Easdem probationes ponit in de Anima, q. 11 ; item, de Potentia Dei, q. 3, art. 9. Secunda conclusio est quod in homine, præler animam rationalem, non sunt ponendæ formæ elementorum dantes esse actu materiæ. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 7G, art. 4, in solutione quarti, ubi sic dicit : a Avicenna posuit formas elementorum integras remanere in mixto, mixtionem autem fieri secundum quod contraria; qualitates elementorum reducuntur ad medium. Sed (o) hoc est impossibile. Quia diversae formæ elementorum non possunt esse nisi in diversis parti­ bus materiæ, ad quarum diversitatem oportet intelligi dimensiones, sine quibus materia divisibilis esse non potest. Materia autem dimensioni subjecta, non invenitur nisi in corpore. Diversa autem corpora non possunt esse in eodem loco. Unde sequitur quod elementa sunt in mixto distincta secundum situm. Et ita non esset vera mixtio, quæ est secundum totum; sed mixtio ad sensum, quæ est secundum minima juxta se posita. — Averroes autem posuit, in 3. de Cœlo (comm. 07), quod formæ elemento­ rum, propter sui imperfectionem, sunt médité inter formas substantiales et accidentales; et ideo reci­ piunt magis et minus; et ideo remittuntur in mix­ tione, quia ad medium reducuntur, et conflatur ex eis forma una. Sed hoc est etiam magis impossibile. Nam esse substantiale cujuslibel rei consistit in indi­ visibili, et omnis additio vel subtractio variat spe­ ciem, sicut in numeris, ut dictum est in 8. Mela· physicœ (l. c. 10). Undo impossibile est quod forma substantialis quæcumque recipiat magis et minus. Nec minus est impossibile aliquid esse medium inter substantiam et accidens. — Et ideo dicendum est quod, secundum Philosophum, in 1. de Genera· (а) Syrorum. — ruoruni Pr. (б) animalem. — animam Pr. (γ) ra/ioni. — rationem Pr. (Ô) Sed. — Om. Pr. 51 lionc (t. c. 84), formæ elementorum manent in mixto, non actu, sed virtute. Manent enim quali­ tates propriæ elementorum, sed remisse, in quibus est virtus formarum elementarium. Et hujusmodi qualitas mixtionis est propria dispositio ad formam substantialem corporis mixti, puta formam lapidis, vel animam cujuscumque. > — Hæc ille. Ex quibus jK)le>l colligi talis ratio : Si formæ ele­ mentorum essent actu in mixto, vel essent integra, vel confractae. Sed non primo modo, quia ex hoc .sequitur duo corpora esse in eodem loco. Nec secundo modo, quia ex hoc sequitur quod substantia susciperet magis et minus. Igitur, etc. Hanc conclusionem multis mediis probat, in quo­ dam speciali tractatu, quem fecit de hac materia (de Mixtione elementorum), n\n sic dicit : < Dubium apud mullos esse solet, quomodo elementa sunt in mixto. Videtur autem quibusdam, quod, qualitati­ bus activis et passivis elementorum æqualiter ad rnedium retinetis per allerationem, formæ elemen­ torum manent : si enim formæ substantiales eorum non manent, corruptio quædam elementorum vide­ bitur esse, non mixtio. Rursus, si forma substantia­ lis corporis mixti sit actus materiæ, non prasuppositis formis simplicium corporum, simplicia corpora elementorum rationem amittent : est enim elemen­ tum ex quo componitur res primo, et est in ea, et est indivisibile secundum speciem ; sublatis igitur formis substantialibus, non sic ex simplicibus cor­ poribus corpus mixtum componetur. Videtur igitur quod in eo remaneant. — Est autem impossibile sic se habere. Impossibile est enim materiam secundum idem diversas formas elementorum suscipere. Si igitur in corpore mixto formæ substantiales elemen­ torum salventur, oportebit dicere diversis partibus materiæ eas inesse. Materiæ autem accipere diversas partes, est impossibile, nisi pneintellecta quantitate in materia : sublata enim quantitate, indivisibilis remanet substantia, ut palet, 1. Physicorum (l.c. 15). Ex materia autem sub quantitate exsistente, et forma substantiali adveniente, corpus physicum constitui­ tur. Diverse igitur partes materiæ formis elemento­ rum substantes, plurimorum corporum rationem suscipiunt. Multa autem corpora impossibile est simul esse. Non igitur in qualibet pario corporis mixti erunt quatuor elementa; et sic non erit vera mixtio, sed solum secundum sensum, sicut accidit in congregatione corporum invisibilium propter parvi­ tatem. — Amplius : Omnis forma substantialis pro­ priam dispositionem in materia requirit esse, sine qua esse non potest ; unde alteratio esi via ad gene­ rationem el corruptionem. Impossibile esi autem in materia ignis invenire dispositionem quæ requiritur ad formam aquoe; quia (x), secundum hujusmodi dispositiones, ignis el aqua sunt contraria. Contraria (a) çuia. — r/ Pr. ΕΙΒΠΙ Η SENTENTIARUM imptreiliih' rsl esso in eodem. Impossibile esi magis et minus, ut calidum el album. Si igitur igilnr quod in eadem parle materiæ sint formæ sui»· formæ elementorum suscipiunt magis et minus, riaiitiales igni * et aqu.r. Si igitur mixto liant rema- i tam generatio quam corruptio elementorum erit * nentibu * fonm substantialibus coipmini simpli- motus continuus ; quod est impossibile; nam motus rium, sequitur quod non sit vera mixtio, sed solum continuus non esi nisi in tribus generibus, scilicet ♦d 'tensum, gnari juxta se positis partibus insensi­ in quantitate, qualitate el ubi, ut probatur, 5. Fhysicorum (l. c. 9). — Amplius : Omnis differentia bilibus propter parvitatem. «Quidamautem utrasque rationes vitare volentes, secundum formam substantialem, variat speciem. in majus inconveniens inciderunt. Ut enim mixtio­ Quod autem recipit magis el minus, differt quod nem ab elementorum corruptione distinguerent, est magis (a) ab eo quod est minus, et quodam­ dixerunt formas substantiales elementorum aliqua­ modo csl ei contrarium, ut magis album et minus. liter remanere in mixto; sed rursus, ne cogerentur Si igitur forma ignis suscipiat magis et minus, iterum dicere esse mixtionem ad sensum, et non magis facta cl minus facta speciem variabit, et non M‘ciiinlnm veritatem, posuerunt quod formæ ele­ erit eadem forma, sed alia. Et hinc est quod Philo­ mentorum non manent in mixto secundum suum sophus dicit, 8. Metaphysics (l. c. 10), quod sicut complementum (a), sed in quoddam medium redu­ in numeris variatur species per additionem et abstracuntur dicunt enim quod formæ elementorum clionem, ita in substantiis. MiMtpiunl magis et minus, et habent conlrarielalem < Οροι tel igitur invenire alium modum quoel veri ad invicem. Sed quia hoc repugnat communi opi­ las mixtionis salvetur, et tamen elementa non tota­ nioni, et dictis Aristotelis, dicentis, in Prtfi/ica- liter corrumpantur, sed aliqualiter in mixto rema­ mentir, quod tuihstanliæ nihil est contrarium, et neant. Considerandum igitur quod qualitates aelivæ quiwl non recipit magis ol minus, ulterius proce­ et pasâvæ elementorum contraria * sunt ad invicem , dunt, dicente * quod forma * elementorum sont cl magis el minus recipiunt. Ex qualitatibus autem imperfectissimae, utpoto materiæ priinæ propin­ contrariis quæ recipiunt magis et minus, constitui *; quiore unde sunt media * iiilei formas sulistanlia- potest media qualitas, quæ sapiat naturam ulriusque les ol accidentales; et sic, inquantum accedunt ad extremi, sicut pallidum inter album el nigrum, el naturam formarum accidentalium, magis et minus tepidum inter calidum el frigidum. Sic igitur, pnereripen· |M»sunl, — Hæc autem positio multipliciter inissis excellentiis qualitatum elementorum, consti­ est improbabilis. Prim<» quidem, quia ecr aliam formam completiorem. Illam igitur formam incompletam dicunt esso in γρ tres dimensiones interminatas, quæ postea terminantur per adven­ tum alterius formæ. Et pro tanto rationabilius i*li dixerunt quam Averroës, quia non posuerunt mate­ riam nudam subjectum aliquarum dimensionum, sed compositum ex materia et forma substantiali. Sed isti iterum erraverunt; quia impossibile e-t ponere plures formas substantiales ordinabiles ad invicem. Materia enim est in [xdentia ad formas quæ educuntur de ea. Si igitur essent plures formx substantiales ad invicem ordinabiles in materia, forma completior : aut educeretur de potentia mate­ riæ nuda·; aut de potentia lotius compositi ex tali materia et forma i neo rn pictiori. Sed nun educitur de |>otentin totius compositi : quia terminus action i> physice, scilicet generatio, attingit nudam (x) essen­ tiam materiæ; cum igitur forma, quæest finis gene· rationis, sil tantum ipsius subjecti quod attingitur per generationem, impossibile esi formam educi per generationem simpliciter ex potentia talis compositi ex materia et forma incompleta. Unde nccesse est [lonentes pluies formas ordinatas ad invicem, destruere generationem simpliciter; el consequen­ ter, necesse est ponere omnes formas, prater pri­ mam. accidentia esse. Si autem forma poslei im edu­ citur tie potentia materiæ nudæ, omnis autem forma solum potentiam illam informat de qua educitur, forma quam dicunt posteriorem, non erit perfectio (alis compositi ; et sic non erit ordo in formis sub­ stantialibus simul in eadem materia commanenti­ bus. Et hoc idem dicitur, 7. Metaphysically c. 51 ). i» — Ikec ille. Sciendum tamen quod, in eodem tractatu, fre­ quenter dicit quod in homine, licet non sit nisi una forma substantialis dans esse actu suintant ia le, est tamen prater illam in homine essentia alterius formæ sulistanlialis, quæ tamen non dat esse >;»si materiæ, nec proprie moretur dici actus aut forma. Et ideo libellus ille mihi suspectus est quod non sit a sancto Thoma editus, vel quod sit ab aliquibus corruptus; quamquam illud ultimo dictum possit (a) ?iUi/ai>i. — nutturium et Pr. LIBRI II. SENTENTIAMLM 5» Quinto. Eidem forma numero non est extensa ct inextensa, materialis el immaterialis. Sed anima sensitiva, in homine, est extensa et materialis; anima (a) vero intellectiva non, quia est tota in toto, et lota in qualibet parte. Sexto. Quia homo, in generando hominem, pro­ ducit animam sensitivam ; anima vero intellectiva creatur. Igitur in homine est anima sensitiva distin­ cta ab intellectiva. Antecedens probatur : Quia, nisi sic (5) sit, sequitur quod homo sit ex se ignobilioris ABTICULÜS 11. conditionis, quoad actum generandi et continuandi suam speciem, quam ratera animalia. Quod non BECITANTUH OBJECTIONES videtur rationabile : quia natura non deficit in neces­ § 1. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM sariis, et maxime in rebus perfectis, secundum Phi­ losophum, 3. de Anima (l. c. 45), et Commenta­ Argumenta aliquorum modernorum. — torem, comm. 45. Tum quia potentia nutriti va, est Quantum ad secundum articulum, arguitur contra in homine nobilior quam in aliis animalibus ; ergo conclusiones. Et quidem, contra primam arguitur potentia generativa, est in eo perfectior; igitur sic ab aliquibus modernis. potest in effectum ita nobilem, sicut potentia gene­ Primo. Impossibile est quod in eodem instanti rativa bruti. Sed illa potest in animam sensitivam. sint in eodem (a) contraria. Sed actus appetendi Igitur potentia generative hominis, potest in animam aliquid, et actus renuendi illud, sunt contrarii. sensitivam. Ponatur ergo quod in generatione homi­ Igitur, si sunt simul in rerum natura, non sunt in nis Deus non creet animam intellectivam, sequitur eodem subjecto. Sed manifestum est quod sunt quod homo generabit aliquod verum animal ; igitur simul in homine; quia illud idem quod homo appe­ ita facit cum Deus creat animam intellectivam, cum tit per appetitum sensitivum, renuit per appetitum ista creatio non impediat actionem hominis. Tum intellectivum. — Confirmatur per Philosophum, quia complexio hominis nobilior est quam complexio 3. d(t Anima (t. c. 53), qui dicit quod in eodem aliorum animalium; igitur forma complexionalis sunt appetitus contrarii; hoc autem non esset, si ejus nobilior est quam cæterorum. Cum igitur in essent nati recipi in eodem subjecto. rateris sit anima, sequitur quod in homine hujus­ Secundo. Quia eadem forma substantialis non modi forma sit anima. potest simul ct semel habere duos actus appetendi, Hæc argumenta recitat Gregorius (dist. 16, q. 2). respectu ejusdem objecti. Sed frequenter in homine Mulla alia possunt objici contra eamdem conclu­ sunt simul actus volendi aliquod objectum, et actus sionem, de quibus videbitur post. oppetendi illud appetitu sensitivo. Igitur illi actus non sunt in eodem subjecto. §2. — Contra secundam conclusionem Tertio. Quia eadem forma non simul elicit actum appetendi aliquid naturaliter, et libere alium. Sed Argumenta Aureoli. — Contra secundam voluntas libere vult aliquid, et appetitus sensitivus conclusionem arguit Aureolus (dist. 15, q. 2, art. 1), appetit illud naturaliter. Igitur, etc. I probando quod elementa in mixto non totaliter cor­ Quarto. Sensationes sunt subjective in anima, rumpantur, sed remaneant secundum aliquam reamediate vel immediate; el non sunt subjective in lilatem pertinentem ad rationem formæ, ita quod in anima intellectiva. Igitur anima sensitiva differt (S) forma lapidis est aliqua realitas quæ fuit forma.' ab intellectiva. Major patet : quia nil aliud potest ignis, et aliqua quæ fuit formæ terræ, ct ita de assignari subjectum sensationum, nisi anima vel aliis. potentia; el, si potentia sil accidens animæ, erit Primo sic. Mixtum resolvitur in quatuor ele­ subjective in anima. Minor probatur : quia aliter menta, non secundum alias et alias partes signatas, omnis apprehensio animæ sensili væ esset intellectio, sed secundum eamdem partem quantumcumque qum esset subjective in anima intellectiva. Item : minimam et signabilem, ita quoti non est dare |>artunc anima separata posset sentire; quia ex «piosen­ tem signatam, quæ non resolvatur in quatuor ele­ satio esset subjective in anima intellectiva, et Deus menta Igitur in mixto sunt aliquæ realitates perli­ omne accidens potest conservare in suo subjecto sine nentes ad rationem formæ elementorum. Antece­ quocumque alio, posset conservare sensationem in dens patet ad sensum. Comburatur enim lignum, anima intellectiva separata. Consequens est falsum. ad sensum patet quod resolvitur in quasdam partes rationabiliter sustineri, quia in multis locis didi sanctus Thomas, quod in eodem composito non sunt plures formæ substantiales dantes esse actu simpli­ citer et ultimum, per quod innuit quod non est inconveniens esse plures in eodem, dum tamen sola una ex illis det esse actu simpliciter, et aliæ non dent tale esse. In hoc primus articulus terminatur. (a) m eodeiH. — Om. Pr oles»l dari, nisi pri­ mus. Igitur, etc. Major palet sufficienti divisione. Sed minorem probo inducendo. Quando enim lignum resolvitur in pradicta, non |>otest illa resolutio esse ratione agentis, puta ignis : quia idem, ut idem, semper facit idem; ignis autem, ex natura sua, inquanlum est generans, habet quod faciat ignem, non aquam ; igitur agendo semper causabit ignem ; et lignum combustum, quantum est ex parte ignis, resolveretur tantummodo in ignem, et non in aquam. Confirmatur Quia oppositum non est |)er se causa opjiositi; igitur ignis non est causa terne, cum forma terra opponatur formæ ignis. Item,secundo, talis resolutio non est ex parte materiæ : quia, pari ratione, cum elementum corrumperetur, resolve­ tur in tales realilates; æqualis enim est materia in utraque parte immediate sub utroque; igitur aequa­ liter utrumque resolveretur in materiam. Item, tertio, non est ex parte qualitatum symbolicaruin, scilicet: quod ideo mixtum resolvatur in elementa quorum sunt illæ qualitates, quia habet qualitatem similes illis ; ignis enim ratione qualitatis symbo­ lical generat aerem, et quia aer est symbol icus cum aqua, generat aquam. Hoc enim non valet ; quia ignis et aer habent qualitatem symbolam, puta caliditalem, aer vero el aqua humiditatem ; igitur ignis agens in lignum converteret unam partem in aeroni, et aliam in aquam, si resolutio fiat ratione symboli. quod est falsum : quia ignis per se generat ignem tantum ; etiam tunc ignis generaret qualitatem oppo­ sitam suæ qualitati ; et pneterea, aqua nullam habet qualitatem symbolicam cum igne; igitur ignis non poterit resolvere partem ligni in aquam. Igitur, cum ignis ageret in mixtum, non corrum|>erot qua­ litates oppositas suæ qualitati. Igitur non generabit formas aliorum elementorum ; alias oppositum gene­ rabit oppositum, el calor generabit frigiditatem. Item, quarto, talis resolutio non est propter ordi­ nem formarum, ut dicunt quidam. Quia scilicet non quodlibet convertitur in quodlibet, sed determina­ tum in determinatum ; undo vinum non corrumpitur nec convertitur in aquam, sed in acetum; (6) sic dicunt quod ordo formarum est in causa quod mixtum non convertatur in materiam primam, sed in quatuor elementa. Unde ita panun real itas aceti (а) illorum. — aliorum Pr. (б) et. — Ad. Pr 55 est in vino, sicut realitas aquæ; el tamen vinum convertitur in acetum, non in aquam, propter ordi­ nem illarum duarum formarum ad invicem. Et sic dicunt in proposito, quod omne mixtum habet quod resolvatur in quatuor elementa, propter ordinem elementorum ad formam mixti. — Contra hoc arguitur : Quia unum mixtum potest converti in aliud mixtum; igitur non valet quod dicitur de ordine mixti ad elementa. — Dicetur quod inteOigilur de omnino ultima resolutione, quæ propne dici­ tur resolutio : aliud enim est corruptio, aliud (») resolutio; mixtum autem bene corrumpitur in mixtum, sed non resolvitur in illud. — Contra. Ex hex: halætur propositum : ex quo enim resolutio non est corruptio, sed solutio; igitur illud quod resolvi­ tur continebat dia in quæ resolvitur, alia * esset vera corruptio. Item, dato quod sit ordo formarum, ista resolutio fit j>cr aliquod agens vincens et prædomi. * nan Quæro quid sil Illud agens. Non ignis, quia ignis non generat per se suum oppositum. Igitur oportet dare aliud agens. Quaero quid est illud; ct non potest dari. Ergo, posito quod sil talis ordo, cum ordo sit relatio, non erit causa talis resolutionis, causa dico efficiens; cum non |>o&dt dari causa effi­ ciens aliqua,quin sequatur quod oppositum generet oppositum, non videtur juvare pro|xjsitum ille ordo. — Nec |>olest dici quod ista resolutio fiat pro­ pter continentiam virtualem, ut ideo ignis resolvat lignum in quatuor elementa, quia lignum continet virtualiter quatuor elementa; quia, pari ratione, dicam quod intellectivum resolvitur in vegetativum, quia continet illud virtualiter. Unde nunquam ali­ quid resolvitur in illud quod continet virtualiter. — Item, per te, non continet elementa virtualiter, nisi quia determinat sibi proprietates elementorum el qualitates; sed probatum est quod ex continentia talium qualitatum non potest oriri talis resolutio; ergo restat primum, ut scilicet talis resolutio liat in quatuor elementa, propter inexsislenliam eurunt aliquo modo; quod est propositum nostrum. Confirmatur. Quia nunquam aliter salvatur natura resolutionis, ut distinguitur a coi ruptione, nisi quia resolvere est rem solvere in exsistentia in re, ita quod nihil aliud est nisi facere quod illa quæ erant confusa et in potentia prius, liant in actu el distin­ cta; corruptio vero est non in praexststens, sed est in aliud ad quod tantummodo materia erat in poten­ tia. Confirmatur. Quia ista est ratio Philosophi, 2. de Generatione (l. c. 49); ibi enim probat quod mixta componuntur ex elementis, quia resolvuntur in illa. Secundo principaliter arguit sic. Ex eisdem nutrimui et sumus Sod non nutrimur ex (6) aliquo sini­ te) aliud. — aut Pr. (6) «* jt. — Om. Pr. LIBRI II SENTENTIARUM pliri, ex quatuor elementis. Ergo sumus non ex bus. — Confirmatur : Quia, secundum Aristotelem, aliquo simplici, sed ex quatuor elementis. Istam I. de Generatione ( t. c. 88), si gutta vini appona­ dicit esse rationem Philosophi . 2. dc Generatione, tur mille amphoris aquæ, non fil ibi mixtio, set! cujus minorem probat ibidem Philosophus (t. c. 50). corruptio; et subdit causam, dicens : mutatur enim Dicil enim quod nutriuntur omnia mixta mullis. species. Quarto «arguit sic. Elementa non sunt in mixto Etenim quir videntur uno nutriri, ut plantee ex (i) aqua, nutriuntur ex aqua mixta :est enim sicut in potentia materiæ solum. Sed, si corrum­ dia aqua mixta cum terra; unde rustici contem­ puntur totaliter quantum ad omnes sui realitates, perant , miscentes fimum abundanter. — Dices erunt in mixto sicut in potentia materiæ solum. quod ideo nutritur mixtum ex quatuor elementis, Igitur, etc. Major probatur per Philosophum, 2. de quia indiget, ad conservandam suam qualitatem i Generatione (a), cap. de Mixtione (l. c. 48), ubi, complexions lem, q mi tuor qualitati bus proportionali­ postquam dixerat quod miscibilia erant in mixto in bus, non autem ideo quod componatur ex quatuor plentia, subdit modum : Dico autem in potentia, clementis. — Contra. Non apprêt quare in uno sim­ non sicut materiæ. Et Common lator, 1. Physico­ plici eadem hirtus digesti va non possit inducere rum, ait quod Philosophus vocat subjectum non qualitatem conformem sibi, quæ est qualitas com- materiam, quæ non est ens nisi in potentia, cum sit plexionalis, absque concursu quatuor elementorum. indeterminate et in plentia omne ens generabile et Arguitur enim sic : Agens, quantum dat de forma, icorruptibile ; medium autem, cum habeat aliquid tantum dat de qualitatibus consequentibus formam. de actu et aliquid de plentia, non est in plentia Igitur quod dat formam simplicem, ptest dare pura, sicut est ptentia materiæ. Sed elementa sunt omnem qualitatem quæ consequitui illam formam. in mixto, medio modo inter potentiam et actum, Sed virtus digesliva cl nutritiva dat formam mixli ; secundum Philosophum et Commentatorem, in mul­ nec requiritur (C) in hac parte forma dementaris. tis locis. Quinto sic. Secundum Philosophum, 1. de Gene­ Igilur dabit absque illa (γ) qualitatem complexionalem quæ consequitur formam mixli. Et ideo Aristo­ ratione (t. c. 90), mixtio est miscibilium alterateles (2. dc Generatione, t. c. 49) non attribuit torum unio. Sed nisi elementa aliquo modo mane­ huc qualitatibus, sed compositioni inlrinsccæ mixto­ rent in mixto, non esset mixtio vera unio. Proba­ rum (g). Unde Commentator dicit, ibidem : « Qua­ tur : quia ubi non sunt extrema unionis, non est propter necesse est ut terra sil pars mixtorum; > et unio, quæ est relatio. — Dices quod unio potest non dicil quod qualitas sit pars mixtorum. Igi­ accipi vel prout imprtat habitudinem quamdam unitorum ; secundo modo, ptest accipi pro forma tur. etc. Tertio sic; cl dicil hanc esse rationem Philoso­ continente, in qua dicuntur aliqua uniri, non per phi, 2. dc Generatione (t. c. 48) : Mixtio non est modum unionis quæ est relatio, sed per modum unicorruptio simpliciter illorum miscihilium. Sed, nisi livæ perfectionis; quia quæ in se sunt distincta, in remanerent aliqua; realitates ipsorum miscihilium illa forma illimitata sunt unum, eo modo quo omnes m ip&o mixto, erit corruptio simpliciter ipsorum perfectiones omnium generum dicuntur unitive con­ mwibilium. Igitur, etc. Minor probatur : quia tunc tineri in Deo. Hoc igitur modo capiendo unionem, est corruptio simpliciter, cum forma dans esse tota­ scilicet pro habitudine et relatione, bene concludit liter corrumpitur. — Dices quod ibi manent quali­ ratio, quod oportet extrema aliquo modo esse in tates; et ideo ex hoc concludit Aristoteles quod ele­ actu; sed non concludit de unione secundo modo, menta non corrumpuntur simpliciter, nam manent immo oppsitum, quia, si haberent esse in actu in secundum aliquid, puta secundum qualitates eorum I se, quantumcumque imperfecto, non dicerentur in inhieta- ad medium in forma complexionali. — forma tertia unitive contineri. Ad propositum ergo, Conlra Si (c) ista responsio sit bona, sequitur mixtio non est unio quæ est relatio, sed est unitiva quod quando ignis generatur cx aere, non corruin- continentia ipsorum elementorum, quæ reperitur in patui aer, cum maneat qualitas symbola in gene­ forma simplici ipsius mixti, sicut in rationali est rato et corrupto : poterit cnirn (ζ) dici, secundum ; unitiva continentia sensitivi et vegetati vi. — Contra. Ime, quod aer remanet *ocundum suam qualitatem, Ista solutio non evadit difficultatem. Arguo enim puta secundum caliditatem et raritatem. Et ideo sic : Aut elementa remanent secundum suas naturas deceptio fe»t, quia corruptio et generatio non deno­ aliquo modo in mixto,et in ista continentia unitiva; minantur a formis accidentalibus, sed sulistall hali­ et sic habeo propositum, quia tunc forma mixti erit vere conflata ex realitatibus elementorum inexsistente) ex — et Pr. tium aliquo modo in actu. Aut remanent in forma (€) ret;uini Pr. enim. — efiain Pr. (α) 2. de Generatione. — ibidem Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. non erit elementorum vera rnixtio, nec illa tertia forma erit resolubilis in rniscibilia, nec erit mixta. Deus enim, quia continet eminenter plures perfe­ ctiones, non dicitur mixtus ex eis; nec anima ratio­ nalis est mixta ex vegetat i vo et sensitivo, et r bibilis in illa. — Conlirmatur. Quia, secundum hoc, nova mixtio non esset aliud quam (a) nova generatio illius formæ eminentis. Sed hoc est falsum : non enim mixtio est generatio, nec corruptio, ut probat Philosophus. Quod specialiter patet : quia, postquam Philosophus egit de generatione et corruptione, agit de mixtione, quasi intendens quod mixtio sit aliud ab utroque. Sexto. Quia Aristoteles, 5. Metaphysics (t. c. 4), diffiniens elementum, dicit quod elementum est illud ex quo componitur res, et remanet in re. Sed hoc non esset verum, nisi elementum per suam formam maneret in mixto in aliquo gradu. Igi­ tur, etc. Septimo (ibid., art. 2) sic : Non (δ) magis sim­ plex est forma substantialis mixti, quam sit forma hujus syllabæ ba, quæ est qualitas quædam, in­ quantum est sonus : est enim, ut communiter dici­ tur, sonus in genere qualitatis. Sed iste sonus ba, non obstante ejus simplicitate, ex propriis realitatibus b et a, sive ex propriis sonis b et a. vere confla­ tur, non quod in aliquo gradu in ipso sono ba rema­ neant realitates b et a, in quarum qualibet reserve­ tur integritas soni proprii b et a, sed conflatur e.\ realitatibus sonorum b et a, ablatis solis terminatio­ nibus propriis b et a. Igitur similiter, forma mixti, non obstante ejus simplicitate, constituetur ex reali­ tatibus formarum elementarium, in quarum tamen nulla salvabitur forma, sive species, sive nomen et diffinitio formæ dementaris; sed manent ibi, amis­ sis propriis terminationibus earum. — Confirmatur ista ratio. Quia est Philosophi, et Commentatoris, 7. Metaphysics (t. c. 33 et 59), per quam investi­ gat formam mixli. Unde arguit quod, sicut se habent b et a ad hanc syllabam ba, sic se habent dementa ad formam mixti, puta lapidis. — Majorem probo. Quia iste sonus ba est una qualitas : non enim capio ibi duo sonos; alias essent ibi duæ syllabæ, et non esset una syllaba; una enim syllaba est unus sonus simplex. Ergo, cum ba sit una syllaba, esset uniis sonus simplex (γ), sicut et quæcumque forma mixti, puta lapidis, quæ est una forma. Minorem probo. Quia cum dico sta, in isto sono aliquid habeo de sono s, et aliquid de sono t, et aliquid de sono a , sed tamen (c) nihil est in eo, quod sit sonus alicujus eorum. Primum patet ; quia dicere oppositum, esset negare sensum. Et apparet hoc, reducendo (t) ad (a) quam. — quod Pr. .Vse divisibilis, et acquiri succes­ sive. Et tales partes bene habet sonus unius syllabæ, cum successive proferatur. Et sic etiam de forma accidentali, dico quod omnis forma accidentalis habet partes, non quidem formales, in quibus salvetur ratio formæ, sed materiales. Et ideo forma mixti est una simplex indivisibilis formaliler et qua­ litative ; est tamen divisibilis materialiter, ac per hoc habens partes materiales, in quibus nullius formæ ratio calvatur. Dicetur forte, quod in syllaba sunt soni littera­ rum, licet sint imperceptibiles. — Hoc non valet. Μ LIBRI Π. SENTENTIARUM Quia pono quoi proferatur sonus b. Certum est quod tertiam rationem. El hæc est vera mixtio, quæ non profertur in instanti. In instanti autem non est nisi est concursus secundum unam quantitatem, aut unus s?nus. Tunc quæritur : utrum sonus a profe­ unum situm, aut secundum contactum, sed secun­ ratur in eodem instanti, vel in alio? Si in eodem, dum qualitatem substantialem. Et secundum hanc igitur idem sonus est quod sonus b, quia pro eodem viam procedit Commentator, et Philosophus, I. de instanti tantum profertur unus sonus. Si in alio Generatione (l. c. 90). instanti, cum instantia non sint consequenter so Nono (ibid. q. 2, art. 2) arguit sic. Quando alihabentia, inter ea erit tempus medium; igitur est quæ realitates sunt tales, quod terminatio et distin­ darr tempus intermedium inter « el δ; et tunc sonus ctio earum ab invicem super aliquo fundatur in eis, ba erit sonus discretivus, nec erit unus, sed duo quo ablato, possunt remanere, si illud tale funda­ mentum, sive ratio fundandi, aufertur, eo ipso illæ discreti, etc. Octavo (dist. 15, q. I, art. 1 ) arguit sic. Secun­ realitates possunt conflare secundam realitatem, vel dum Aristotelem, in libro de Coloribus, elementa formam tertiam unam. Cujus proliatio est : quia eo habent proprias luces et colores; unde aqua habet ipso quod aufertur ab eis illud quod erat ralio distin­ in se virorem, aer autem albedinem, ignis rubedi­ ctionis unius ab altera, necesse est quod veniant ad nem, terra nigredinem. Etsi dicas quod colores sunt unitatem. Verbi gratia : si dividam aliquod lignum, accidentia mixti, — conceditur de colore mixto. facta suntstatim duo puncta in aclu, quæ ante erant Hujusmodi autem qualitates simplices concurrunt ad in potentia. Halio est : quia ante omnem divisionem unum colorem mixtum, diversimode, secundum carebant propriis terminationibus, quæ dantur eis quoi] praedommatur alterum elementorum, et qua­ in divisione, per hoc quod datur cis aliquid quôd est litas sua : sicut patet de pomo, quod primo est proximum fundamentum propriae terminationis el viride propter dominium aquæ, secundo subalbum distinctionis unius ab alio; el, si puncta illa rema­ propter dominium acris, tertio rubeum propter neant semper in aclu, nunquam unirentur, nisi tol­ dominium ignis. Tunc, cum istæ qualitates simpli- latur a quolibet proprium fundamentum suæ termi­ cen miscentur et concurrunt agendo ad invicem, nationis el distinctionis; et ex hoc stati m transeunt quaero: aut una totaliter vincit, corrumpendo omnes in potentiam, et non habent actum, nisi tertii con­ alias ; aut neutra vincit, nec corrumpitur, sed manet flati ex partibus sic unitis; et remanent eorum reaquælibel in suo gradu ; aut utraque manet secundum lilales, terminationibus ablatis. Sic etiam dico de aliquid, ct corrumpitur secundum aliquid, el redu­ albedine. Si enim capiam aliquam realitatem alliecuntur ad medium; et tunc habeo propositum. Non dinis, el ejus integram rationem, in qua salvatur pote>l dari primus modus; quia tunc non venirent ratio forma·, tunc habeo albedinem cum illa realilate ad medium, sed totaliter corrumperentur. Nec potest quæ est proximum fundamentum suæ terminationis dari secundum; quia tunc non resultaret unum,sed et distinctionis a nigredine. Si autem ab albedine el esset acervus. Igitur oportet quod detur tertium. El nigredine, illa positiva per quæ fundant proprias sicut argutum est de qualitatibus, ita arguitur de distinctiones et terminationes, tollantur, tollitur formis substantialibus elementorum : quoniam quæ eorum terminatio et distinctio; el remanent, illis non agunt nec patiuntur ad invicem, non possunt ablatis, non quidem in se, quia impossibile est ali­ misceri ad invicem, nisi forte mixtione ad sensum, quid tale in se el per se esse, sed in alio, puta in quæ est eundum partes minimas. Tunc, ex tali forma media conflata, quæ est color medius. Unde actione : aut utrumque corrumpitur, et sic non esset terminatio est quædam negatio. Similiter, distinctio mixtio, sed esset mera corruptio (a); aut utrumque est quædam relatio. Ista autem in allædine el nigre­ manet totaliter, el tunc erit tantummodo mixtio dine non insunt, nisi mediante aliquo alisoluto posi­ ad sensum; aut utrumque manet secundum sub­ tivo, quod complet rationem albedinis in albedine, stantiam, el corrumpitur secundum accidentia, et et rationem nigredinis in nigredine, quo posito, tunc erit acervus ; aut utrumque corrumpitur secun­ albedo est albedo, et nigredo est nigredo, quo dum substantiam, el manet secundum accidentia, et remoto, non remanet albedo nisi fracta, et similiter tunc illud non erit mixtum substantiale, sed acci- nigredo, sicut circulus remanet in semicirculo. Et dentale; aut unum totaliter corrumpitur, et aliud . ideo terminatio et distinctio propria non dantur albemanet, et tunc non est mixtio, sed conversio. Igitur dini, nisi dato illo positivo; nec auferuntur, nisi (a) oportet quod utrumque secundum aliquid maneat, illo ablato. Similiter dico de nigredine. Illud tamen et eundum aliquid corrumpatur; ct tunc liet forma positivum in albedine el nigredine, non potest media, quæ nun est alterum extremorum, pro eo auferri in se, ita quod in se remaneat, illis ablatis; quod licet in w sit aliquid extremi, non tamen est in sed tollitur per hoc quod hæc realitas et illa cedunt ea aliquid habens nomen et diffinitionem extremi, in unitatem mediam, el constituunt formam inediam ; sed omne * tales realitales simul concurrunt ad unam et manent in illa, ablatis suis distinctionibus. Sic ra) a verbo el eic usque ad corruptu), om. Pr. (a) nui. — Om. Pr DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. igitur patet major. Tunc ponitur minor sic. Formæ dementares sunt tales, ratione auæ imperfectionis, quod (a) ab eis potest auferri id quod erat funda­ mentum et ratio propria» terminationis in eis. Igitur, illis ablatis, necessario venient ad unitatem mediam alicujus tertii, et illud est forma conflata. Ex quo sequitur quod manent in forma media, quæ est forma mixti, secundum proprias realitates, non tamen integras et perfectas, quia ablata est ab eis aliqua rcalitas, quæ dabat eis complementum in sua ratione. Quod autem formæ elementorum illo modo possint frangi, probatur per exemplum de forma quæ est sonus littera : ibi enim apparet evidenter quod soni litterarum sunt aliquo modo in sono syllabæ, non tamen integri, sic (S) quod salvetur ratio aut diffinitio talis soni littera. Decimo arguitur per auctoritates Commentatoris. Quarum prima est, 1. Metaphysics, comm. 16, contra Anaxagoram, ubi dicit quod nature mixti non fit per mixtionem partium, quia hoc est ad sensum tantum, sed per hoc quod alterantur, donec ex cis fiat forma tertia. Illud autem alterari, non est nisi frangi, et amittere aliquam realitatem dantem com­ plementum. — Secunda est, 5. P/iy$tcorum,comm 6, ubi dicit quod medium est utrumque extremum, non in pura potentia; sed in eo est utrumque extre­ mum in actu, sed non in ultima perfectione. Ex quo patet quod, secundum eum, elementa sunt in mixto secundum aliquid sui, non tamen secundum ulti­ mam perfectionem. — Tertia est in 3. Cœli el Mundi, comm. 67, ubi dicit : α Necesse, inquit, est, cum ex quatuor elementis generatur forma mixta, ut corrumpantur formæ eorum secundum medietatem ; quoniam, si corni m pe ren tu r secundum totum, tunc materia prima primo el aequaliter reci­ peret omnes formas, et non reciperet formas compo­ sitorum mediantibus istis corporibus. » — Hæc ille in forma. §3. — Contra tertiam conclusionem I. Argumenta quorumdam. — Contra tertiam conclusionem arguitur primo (apud Gregorium, disl. 16 et 17, q. 2, conci. 1), probando quod in homine sint plures formæ, secundum diversitatem pradicatorum substantialium. Primo sic. Si per eamdem formam homo est homo et animal, omne quod ineat homini per for­ mam per quam homo est homo, inest ei |>er for­ mam per quam homo est animal. Omne autem quod inest homini per formam per quam est animal, inest ei inquantum est animal. Igitur, si per eamdem formam, etc. (γ), omne quod inesl homini per for­ ti) quod. — quo Pr. (β) fie. — Om. Pr. (γ) etc. — Om. Pr. 59 mam per quam esi homo, inest ei inquantum est animal; el jær consequens, virtute reduplicationis, inest omni animali. Sed esse risibile inest homini per formam per quam est homo. Igitur esse risibile inesl ornni animali (a); quod est falsum. Quod autem omne quod inest homini per formam per quam est animal, insit ei inquantum est animal, proba­ tur : Quia omne tale, aut inesl ei secundum quod est homo, aut secundum quod est animal. Non se­ cundum quod est homo; quia sentire debetur So­ crati (6) per formam qua est animal, et non inest ei secundum quod homo. Igitur secundum quod animal. Secundo. Quia forma generis potest remanere, corrupta forma speciei. Igitur sunt realiter distinct®. Antecedens probatur : quia plura accidentia eadem numero remanent in generato et corrupto, quorum subjectum est compositum ex materia el forma (γ); igitur eadem forma substantialis manet ; el illa non est forma speciei ; igitur est forma genens. Tertio. Sicut dicit Philosophus, 7. Metaphysics (t. c. 33), diffinitio est sermo habens partes, el par­ tibus diffinitionis respondent partes rei. Igitur generi respondet alia ,iars diffiniti ab ea quæ respondet dif­ ferentia». Sola autem rnateria non respondet generi ; Linn I II. SENTENTIARUM rationali el ex corpore, ut omnes concedunt. Aut ergo corpus ex quo componitur, est materia sola ; aul materia cum aliquo accidente; aut materia cum anima intellectiva; aul materia cum alia forma sub­ stantiali. Non materia solum : quia tunc eliam ignis, et quodlihet aliud elementum, el similiter quodlibet corpus mixtum, esset conqiosiliim ex corporeel forma; quod nullus dicit : sola enim anima­ lia dicuntur composita ex corpore el forma. Nec est materia cum aliquo accidente ; quia nullum accidens est de essentia hominis. Nec materia cum anima intellectiva; quia anima intellectiva, est altera pars compositi hominis, corpori condistincta. Igilur esi materia cum forma substantiali ; et halielur proposi­ tum. Terllo. Quia quando aliquod animal moritur, materia pro nullo instanti est sine forma corporeilalis. Aut igilur illa præerat in animali, dum viveret; cl habetur propositum. Aut est noviter introducta; et hoc rationabiliter dici non potest. Quoniam nullus effectus unus secundum speciem, producitur indif­ ferenter a quolibet, et ab uno vel pluribus secundum speciem, nec etiam indifferenter secundum quamli­ bet transmutationem primam; sed a determinata causa (s), cl a determinata transmutatione prima. Nunc autem videmus quod, si bos, aul aliud ani­ mal, occidatur gladio vel fuste, aut suffocetur, vel submergatur, aut aliquo alio modo moriatur, semper cadaver ejus est ejusdem rationis; el per consequens, forma cadaveris illius e»l ejusdem rationis. Igitur non tunc de novo producitur illa forma; sed præerat in vivente, producta a determinato el proprio gene­ rante suæ speciei. Et ita etiam de homine probari potest. Quarto. Quia, mortuo animali, manent eadem accidentia numero, quæ prius erant. Igitur habent idem subjectum numero ; quia accidens non migrat de subjecto in subjectum. Nunc autem subjectum eorum non est materia prima ; quia illa non imme­ diate recipit accidentia absoluta. Igilur remanet ali­ qua forma substantialis précédons ; el non sensitiva ; igitur forma corpreilatis. Quinto. Hoc probatur specialiter de homine. Quia, si corporeitatis forma non distinguitur ab anima intellectiva» sequitur quod corpus Christi in sepul­ cro nunquam fuisset pars essentialis nature humana.· in Christo, ncc fuisset idem corpus numero vivum el mortuum, nec fuisset divinitas unita illi corpori, nisi pei novam assumptionem ; quod videtur absur­ dum. — Similiter, non essent eadem corpora San­ ctorum vivaci mortua ; el per consequens, non essent adoranda sicut corpora Sanctorum, quia illa corpora nunquam habuerunt. Igitur magis concordat cum fide Ecclesia, ponere distinctionem inter illas for­ mas, quam unitatem. (a) α determinaia caiua. — ad oliata anima, dicit car­ nem privatam anima. Ergo hoc quod dico caro spo­ liata, ponit carnem. Sed non poneret carnem, immo negaret, si esse carnis corrumperetur, et non maneret. Igitur eadem caro, et idem esse carnis remansit in morte. Item quinto. Christus assumpsit corpus a matre virgine. Sed non potest dici quod assumpsit ab eo sup­ positum. Ergo corpus Christi non stat pro supposito ; nec per consequens, sufficit ad unitatem corporis Christi vivi et mortui, in Christo, unitas suppositi. Confirmatur. Quia o|>ortet ponere in corpore Christi mortuo aliquam formam, qua esset corpus. Sed illa forma non fuit introducta de novo in morte Christi, etc. Minor probatur : Quin, si fuisset ibi nova forma introducta, fuisset ibi nova assumptio; 61 quod est falsum. Item, si fuisset nova forma intro­ ducta, fui>M-l nova unio materiæ corporis Christi ad suppositum Christi. Probatur : quia materia non est assumptibilia, nec unibilis, nisi mediante forma substantiali, quia materia non potent esse, nec per consequens assumi, sine forma tali; sed illud quo mediante unitur materia supposito divino, est imme­ diatum fundamentum unionis materiæ ad dictum suppositum ; |>osito autem immediato fundamento novo ipsius unionis, ponitur nova unio, quia relatio necessario innovatur innovato fundamento; igitur, si introducta fuisset nova forma in corpore mortuo, fuisset nova unio. Hoc autem est inconveniens : quia unio sequens non potest advenire, nisi ablata priori unione; sed materia ante mortern erat unita divino supjiosito; igitur non potuit de novo uniri, nisi ablata priori unione; sed priorem unionem tolli, est inconveniens; igitur, etc. Sexto. Substantia panis convertitur in corpus Christi, ita quod forma panis convertetur in aliquam formam substantialem corporis Christi. Sed non con­ vertitur in animam. Igitur in corpore Christi est alia forma sulistantialis, in quam convertitur forma panis, alia ab anima. Major patet per fidem. Minor probatur. Quia, secundum Augustinum, quodeumque corpus potest converti in quodrumque corpus, sed corpus non potest converti in spiritum. Sed anima est forma spiritualis. Ergo forma corporalis ipsius panis non potest converti in animam rationa­ lem. Confirmatur. Quia anima |>onilur a Sanctis et a Magistris esse in Sacramento Altaris, non virtute sacramenti, sed concomitati ve. Sed illud in quod convertitur forma panis, est sub sacramento virtute sacramenti. Ergo forma panis non convertitur in animam rationalem, sed in aliam formam exsisten­ tem cum ea. Si dicas quod per corpus intelligitur materia cum dimensione et organizatione ; — Contra. Corpus, quod assumitur in verbis quibus fit conversio panis in corpus Christi, significatsubstantiam corpoream. Sed hæc differentia corporea, prout contrahit substantiam, sumitur ab aliqua forma substantiali, sicut et quælibet alia differentia genens substantial. Ergo per corpus in prædictis verbis positum, intelligitur compoeitum ex materia et forma substantiali, et non materia cum dimensione. Si dicas, quod fit conver­ sio in animam prout dat esse corporeum ; — (Sontra. Terminus conversionis est res vera. Intentionesautein secundum quas res potest ratione differre a seipsa, ut est oorponea, et ut est animata, non sunt termini conversionis, nisi per accidens. Eorum autem quæ sunt termini conversionis per accidens, qua ratione unum ponitur terminus, et aliud. Ergo non potest dici quod forma panis convertatur in animam ut dat osse corporeum, sicut non convertitur in eam ut dat esse animatum. LIBRI II. SENTENTIARUM 62 Confirmatur. Quia contenuo non fit in intentio­ nali et ex materia. Relinquitur ergo quod sit com­ nem, hM in rem. Et ideo, si forma panis converti­ positum ex materia et ex aliqua alia forma substan­ tur in animam ut dat esse corporeum, (3) converti­ tiali. Item septimo (a). Si in materia corporis Christi tur in rem quæ est anima ; et por consequens, anima vere es * t siib Sacramento vi sacramenti. Ibc autem fuisset introducta nova forma in morte, illa fuisset non videtur rerum, cum anima non sit ibi nisi pei forma cadaveris, quæ est forma putredinis. Sed non decuit talem formam introduci. Igitur. Minor pro­ concomitantiam. Confirmatur. Quia uniformiter Iit conversio panis batur : Quia, tali forma introducta, corpus Christi in corpus Christi vivum et mortuum. Sed, Christo incepisset putrefieri : quia propria operatio form® mortuo, non fit conversio form® panis in animam putredinis est putrefacere; forma autem non desti­ ut dat es>e corporeum ; quia tunc corpus Christi tuitur a propria operatione. Sed hoc est contra non est corpus per animam. Ergo nec Christo vivente Sacram Scripturam, quæ dicit (Psalm. 15, v. 10) : fit conversio in animam prout dat esse corporeum. Non videbis Sanctum tuum videre corruptio­ Confirmatur. Quia ponatur quod aliquis conse­ nem. Ergo in morte Christi non fuit introducta nova crasse! in die orna·, et réservasse! illam hostiam forma; sed remansit prior, quæ fuerat cum anima. Confirmatur. Quia magis congruit ordini natura, usque ad sabbatum sequens. Tunc quæro : utrum corpus Christi sit sub illa hostia sacrarnentaliter, aut Deum praeservare materiam sine forma, vel praeser­ non? Non potest dari quod non; quia, manente vare aliquam formam in ea quæ prafuit in unione, hostia, videtur manere corpus Christi sub illa. Si quam introducere novam formam, et privare eam autem ponatur corpus Christi esse sub hostia, quæro : propria operatione. Sed praesumendum (6) est Deum utrum corpus Christi vivum sit sub hostia, aut cor­ ordinasse de corpore Christi secundum illud quod pus Christi mortuum? Non corpus Christi vivum; magis congruebat ordini natura. Ergo tenendum est quia tunc non erat vivum. Nec corpus Christi mor­ quod in materia corporis Christi nulla forma intro­ tuum, nisi remanserit aliqua forma corporeitatis, ducta fuit in morte. quæ fuerat in vivo, in quam facta fuerat illa conver­ Confirmatur. Quia pœnalitates quas Christus sio; quia, si nova forma est introducta in morte, in voluntarie assumpsit pro nobis, sunt assumptæ ad quam non fuerit conversa forma panis, illa forma complendum opus redemptionis nostra. Sed praedi­ corporis mortui non esset sub Sacramento, sed solum ctum opus completum fuit in morte. Ergo istoe pœnamateria prima. Ergo oportet ponere aliquam formam I i tates cessaverunt in morte. Sed forma putredinis corporeitatis in Christo, prêter animam, in quam dicit pœnalitatem ex peccato originali contractam. fiat prodicta conversio. Ergo talis forma non debuit induci post mortem in Confirmatur. Quia corpus constitutum ex nova corpore Christi. forma introducta, quam tu ponis, non plus fuisset Confirmatur. Quia ubi natura sufficit, non est corpus Christi, quam ignis generatus ex aere cor­ recurrendum ad miraculum. Sed, si nova forma rupto sil corpus aeris; quia ulrobique non remanet introduceretur, oporteret postea eam miraculose aliquid commune, nisi prima materia, generato et corrumpi, in reunione animæ ad corpus, in resur­ corrupto. Sed ignis generatus ex aere, non est cor­ rectione; quod miraculum non oportet ponere, con­ pus aeris ex quo generatur. Ergo, stante illa hypo­ cedendo quod nulla forma introducta sit in morte thec, illud corpus mortuum, non fuisset corpus Christi. Et sic videtur quod in homine Christo, fuit Christi; nec per consequens, si aliquis consecrasse! forma corporei tatis, alia a forma substantiali. tempore mortis Christi, (i) convertisset panem in Tertio loco (γ), contra tertiam conclusionem, corpus Christi; quod est falsum. arguitur quod in homine, praler animam intelle­ Confirmatur. Quia, si corpus constitueretur ex ctivam, sint aliæ form® partium hetherogenicarum, anima rationali et materia prima, quantum ad esse puta ossis, carnis. substantiale corporeum, tunc corpus sic dictum, Primo (6). Quia, si praeter animam intellectivam ewt commune, ad hominem, et praedicaretur de eo, non esset in homine aliqua alia forma substantialis, rirut animal. Sed homo, de corpore quod praedicatur sequitur quod carnes, ossa, nervi, sanguis et aliæ dr ips>, non potest dicere, proprie loquendo, cor­ ejusdem partes organic®, non differrent substantia­ pus meum, sed solum, corpus quqd ego eum; liter specifica differentia. Consequentia patet. Sed sicut nec de animali quod prodicatur de ipso, potest consequens est falsum. Nam hujusmodi partes dicere, hoc est animal meum, sed solum, hoc est habent propria accidentia, et proprias operationes animal quod sum ego. Ergo corpus in quod con­ specifice differentes. Talis autem diversitas accidenvertitur substantia panis, de quo dicit Dominus, corput meum, non est compositum ex anima ratio­ (·) mm. — Ad Pr (<) non — Ad. Pr. (a) vel — Ad. Pr. (C) prciunieruiuni. — prxtcicndum Pr. (γ) loco. — principaliter Pr. (i) Primo. — Orn. Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. liurn et operationum, necessario arguit diversitatem formarum specificarum substantialium; alias nun­ quam posset argui quod aliqua differrent specifice, in genere substantiæ; quod est inconveniens dicere. Confirmatur. Omnis actio, saltem naturalis,cujus» libet agentis, est in virtute formæ substantialis ipsius. Sed eadem forma non potest esse principium contrariarum actionum. Ergo ubi sunt contrariae actiones, sive operationes, oportet esse plures for­ mas substantiales. Sed in diversis partibus animalis sunt contrariæ operationes; quia cor desiccat, cere­ brum humectât. Igitur in illis |>artibus sunt divers® formæ substantiales. Confirmatur. Quia forma prout est in una parie, non est corruptiva suiipsius, sive suæ exsistentia?, in alia parte. Sed operatio cordis intensa, nata est corrumpere cerebrum, et exsistentiam animæ in cerebro, et e converso. Ergo alia forma substantialis est illa in virtute cujus est operatio cerebri, et alia illa in virtute cujus est operatio coniis. Confirmatur. Quia quando caro abscisa, vel as abscisum conjungitur, stati m reliquæ parti in loco abscisionis reunilur et reintegratin'. Sed hoc non esset, nisi in carne abscisa remaneret aliqua forma substantialis, et aliquæ dispositiones supeream fun­ date, super quas fit animalis reintegralio et unio; quia alia caro non posset ita reuniri. Igitur, prater animam, erat alia forma in carne, antequam absci­ deretur. Confirmatur. Quia sanguis est in corpore sicut vinum in dolio. Sed forma vini stat cum forma dolii, et sunt divers® formæ. Ergo forma sanguinis stat cum forma carnis, et est diversa ab illa. Confirmatur. Quia homo nutritur : aut ergo nutri­ tur per hoc quod aliqua forma nutriti educitur de potentia nutrimenti, et totum aggregatum unitur reli­ quæ carni et ossi ipsius; aut jier hoc quod nutri­ mentum spoliatur forma sua, et materia efficitur sub forma ipsius nutriti praexsistente. Sed istud secundum non potest dari. Quia tunc sequeretur quod ille humor me nutriret, qui plus haberet de materia, et citius spoliaretur forma sua. Sed hoc est falsum: quia humor qui me nutrit, est sanguis; et tamen in corpore humano est alius humor plus habens de materia, et facilius spoliabilis forma sua, quam sanguis. Ergo relinquitur quod homo nutritur per hoc quod aliqua ejus forma educitur de potentia nutrimenti. Sed anima rationalis non potest educi de potentia nutrimenti vel materiæ. Igitur, prater animam rationalem, oportet esse aliam formam in homine, educibilem de potentia materiæ. Nec valet, si dicatur quod anima rationalis, secundum unam rationem educitur, et secundum aliam creatur : — quia ratio non educitur, nec creatur, sed res; res autem quæ est anima, totaliter creatur; ergo nihil est dictu, quod anima secundum unam rationem educitur, et secundum aliam creatur. 63 II. Argumenta Scoti. —Contra prodictas con­ clusiones arguit Scotiis (4. Sentent., dist. 11, q. 3). Primo. Quia,si hostia consecrata in crena a Chri­ sto, in pixido fuisset conservata, in triduo perman­ sisset ibi eadem res primo contenta. Illud autem in quod primo fiebat conversio, non fuit materia prima, nec accidentia, nec compositum ex materia et ex accidente; ergo compositum ex materia et forma substantiali. Illud ergo semper mansisset in triduo. Sed tune non erat compositum ex prima materia et anima intellectiva; quia Christus fuit vera mortuus in cruce; et ita anima intellectiva vere fuit separata. Sed non potest esse simul separata et unita cor­ pori. Secundo. Quia terminus hujus conversionis, oportet quod sil ens rade; quia conversio est realis. Sed anima intellectiva, ut dat esse corporeum, distinguendo contra esse intellectivum, secundum te, non est esse renie, sed tantummodo quoddam abstractum per actum intellectus, sicut commune est aliquid prater singularia, secundum te. Ergo ista conversio non potest esse in animam ut dat esse corporeum; nec ipsa, ut sic, est terminus hujus conversionis. Tertio. Aut illud corpus quod ponis terminum primum conversionis, est corpus mathematicum, aut corpus naturale; non enim Philosophus distin­ guit plura corpora. Si mathematicum, igitur conclu­ dit actu quantitatem ; igitur quantitas esset ibi primo ex vi conversionis; nec erit transsubstantialio, sed t ran sacci denial io, si accidens per se requiratur in termino. Si sit corpus naturale, ergo est naturale per formam substantialem, vel per qualitatem. Si primo modo, habetur propositum; quia illa forma non est anima intellectiva. Si secundo modo, cum qualitas naturalis pnesupponat quantitatem, adhuc habetur propositum, quod primus terminus conver­ sionis includit materiam cum quantitate et quali­ tate; et ita erit dupliciter ens per accidens, etc. Quarto. Quia non sunt eflicaciora verba super sanguinem, quam Super corpus. Sed dicendo, Hic est sanguis meus, vel calix, non potest ibi fingi terminus conversionis sola materia sub modo quan­ titative; quia illud non est sanguis, cum sanguis dicat aliquam substantiam quæ generatur ex nutri­ mento sumpto, et est proximum convertendum in carnem, nec generaretur, nec converteretur, nisi haberet propriam formam substantialem. Igitur, etc. Quinto. Quia, cum dicitur, Hoc est corpus, cor­ pus (a) non ponitur ad distrahendum de veritate carnis et ossis et hujusmodi, sed potius ut includit omnes partes ejus qiiod est primo animabile. Sed, si diceretur, Hoc est caro, vel, Hoc est os, videretur esse fictio ponere terminum conversionis esse tan­ tummodo materiam sub modo quantitative, vel matu­ la) corpus. — Orn. Pr. 64 LIBRI II. SENTENTIARUM Primo. Omnes, inquit, concedunt quod homo non creatur secundum carnem, sed solum secundum animam. Ergo homo secundum carnem generatur, et e*t ex traduce. Tunc sic : Aut secundum carnem est homo ex traduce materialiter, quia sola materia ol ex traduce ; et hoc non : quia tunc caro mea esset ex pisce, sicut ex patre meo, quia pater meus comedit piscem, qui conversus est in semen piris mei, quo me generavit. Aut inlelligitur quod caro sit ex tra­ duce secundum esse accidentale, quia accidentia carnis sunt ex traduce; et hoc non putes tu dicere : quia, si anima intellectiva uniretur immediate materiæ primæ, oportet quod in adventu ejus omnia acci­ dentia corrumpantur; quia, secundum te, accidentia non habent materiam primam pro subjecto, sed mediante aliqua furina substantiali, quæ corrumpi­ tur, perte, in adventu formæ quæ est anima. Con­ firmatur : quia accidentia consequuntur formam substantialem ; igitur ab eodem agente a quo sunt accidentia ex traduce, est forma substantialis ; ergo, si modo manent accidentia (a) quæ sunt ex traduce, igitur manet forma quæ est ex traduce, vel acciden­ tia erunt sine subjecto. Aut tertio modo, caro est ex traduce, quia manet forma quæ erat secundum esse formale; et tunc : vel est caro per animam intellecti­ vam, et sequitur quod non est ex traduce, cum anima intellectiva non sit ex traduce; vel est |>er aliam for­ mam ab anima, et habetur pro|>asitum. Confirmatur. Quia, si forma non est ex traduce, nec effectus formæ est ex traduce. Sed anima, secun­ dum omnes, non est ex traduce; per te (C) autem, osse carneum est effectus formalis animæ. Igitur esse carneum, in homine, non est ex traduce. Non igitur debet dici quod homo secundum carnem sit a parentibus. Nec Christus ex Virgine, secundum quod homo; sed a Deo immediate : quia ab eodem est effectus formalis et forma ; sed forma est a Deo immediate; igitur essi» carneum et corporeum, in Christo, est immediate a Deo. Secundo principaliter arguit sic : Materia et forma realiter distinguuntur, ita quod sunt real i ta tes distin­ cte, non in actu, sed in potentia, quia in actu sunt unum, sed in potentia plura. Sed anima et corpus, secundum Philosophum, se habent ut forma et mate­ ria. Igitur anima et corporeitas sunt realitates distin­ cte. Major nota est per Philosophum et Commenta­ torem, in pluribus locis 7. et 12. Melaphysicæ. Sed minor habetur, 8. Melaphysicæ (comm, 16), ubi dicitur quo) caJarrr. — Om. Pr. quaerit utrum nomen significet materiam vel for­ (I, ipiiuj, — utiuj Pr. mam, exemplificat, sicut hoc nomen homo, animam riain “ine forma substantiali. Ergo multo magis est in proposito, accipiendo corpus ut est quoddam includens omnia illa, ut hic accipitur. Sexin. Quia ista via non solum non salvat suffi­ cienter veritatem Eucharistia *, sed nec salvat veri­ tatem rei contenue in Eucharistia, scilicet veritatem corporis Christi ; quia, sicut in exsistentia naturali, ila et in Eucharistia erat idem corpus vivum et mor­ tuum, ut probatur per multas auctoritates Sancto­ rum. Similiter, nec identitatem sanguinis effusi super terram de latere Christi mortui. Septimo. Quia non potest regulariter idem effe­ ctus esM» a quocumque et a quanlumcumque diversis agentibus. Sei a quocumque et qualitercumque cor­ rumpatur corpus vivum, dum tamen non resolvatur in dementa, semper producitur cadaver (a ) idem et ejusdem rationis; patet ad sensum. Sed idem non potest es® proprius terminus actionis illius et istius agentis. Ergo non est noviter productum peractio­ nem corruptivam i|>sius (6) animati, sed est dereli­ ctum. Apparet in speciali : si bos per cultellum, vel submersionem, vel interfectionem, vel aliis modis corrumpatur, semper derelinquitur idem cadaver et ejusdem ratiunis. Corrumpentia autem hæc et illa, n<»n sunt nata inducere earndem formam, et hoc statim (γ), alhquc omni alteralione prævia; immo, si deberet eadem talis forma induci, et ab eodem agente, adhuc (i) videtur uniformis alteratio necessario præ­ via. Sed hic, quanlumcumque difforrnis alteratio præonlal ab alio et alio agente, semper sequitur idem terminus. Ergo in tali cadavere est aliqua forma, quæ prius fuerat simul cum anima, tam in homine quam in aliis. Octavo. Quia contradictio est immediata ratio distinguendi plura sub ente : utpole, si hoc et illud recipiunt contradictionem in essendo; quia, si hoc est et illud non est, non sunt idem ens in essendo. Sic in proposito : forma animæ non manente, corpus et forma corporeitatis manent; et ideo universaliter, in quolibet animato, necesse est ponere aliam for mam qua corpus est corpus, ab illa qua est anima­ tum. Non loquor de illa qua corpus est hoc anima­ tum individuum corporis, quod est genus, et habens corporeitatem, sed loquor de altera prie compositi, qu e (<) nec est hoc individuum, nec species in genere corporis, immo nec in genere substantia», sed tan­ tummodo pr reductionem. — Hæc Scotus, in forma. (γ) ramdrm formam, cl hoc itahm. — formam itahm Pr (4) adhuc — hoc Pr It) — quod Pr. (e) a verbo ex traduce usque ad accidentia, om. Pr (C) per te — ex parte Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. vel corpus, liem, Philosophiis, 2. de Anima(t. c. 4), dividit substantiam in potentiam et actum; et ibi dicit quod anima non est materia (a), quia non est corpus, corpus autem est materia et subjectum. Et Commentator, ibidem, comm. 4 : « Corpus est substantia, quæ est subjectum ; net non loquitur ibi de luto, certum est, quin lotum non est subjectum. Unde, secundum eum, anima respicit corpus, sicut alltedo subjectum ; et sicut album non est subjectum, sed compositum, sic in proposito. Item, 8. Metaphy· sicæ, commento ultimo, dicit quod , « sicut non accidit quæstio in comparatione figure cum cupro, sic in compositione (C) animæ cum corpora; anima enim sic se habet ad corpus, ut figuraad cuprum, n Item, 2. de Anima, comm. 7, dicit idem. Item, ad idem, ex diffinitione animæ, 2. de Anima (t. c. G) ; Anima est actus corporis organici, physici, etc. — Respondetur quod verum est conjunctim, scilicet ratione conjuncti, ita quod corpus accipitur ibi pro conjuncto; et hoc probant, quia sequitur infra (t. c. 40) : Corpus autem non est abjiciens ani­ mam.— Contra. Ibi investigatur duplex substantia, una quæ est materia, alia quæ est forma; et ibi dicit quod corpus est materia et subjectum , sed compositum non est materia et subjectum. Item, infra (ibid.), dicit quod sicut se habet potentia visiva ad pupillam, sic anima ad corpus; sed pupilla se haliet ad potentiam, sicut et materia ; ergo et corpus respectu animæ. Item, Commentator dicit, ibidem (comm. 7), quod non est quærenda causa nec ratio quare ex anima et corpore fit unum, nisi quia hoc est perfectibile, et illud perfectio. — Ad illud vero quod dicit Aristoteles, quod corpus non est abji­ ciens animam, — verum est; sed tunc est fallacia consequentis : corpus non est abjiciens animam, ergo corpus est compositum. Infertur enim a pluri­ bus causis veritatis ad unam : nam compositum non abjicit animam, nec corpus abjicit animam, licet aliter et aliter. Unde æquivocatio est in expositione Philosophi : nam Philosophus ibi dixerat quod cor­ pus est substantia, quæ est potentia respectu animæ ; modo, quia jiosset sic intelligi, quod corpus sic esset potentia respectu animæ, sicut semen est potentia ipsum generabile, sic quod abjiciatur forma genera­ bilis, stante forma seminis; corpus autem non sic est potentia, quod abjiciat animam istam, dum est actu forma corporis; ideo, ad hoc designandum, dicit notabiliter, corpus non abjicit animam, hoc est, quod anima et forma corporis sunt simul, et non se abjiciunt. Ex quo patet quod auctoritas magis est ad oppositum quam ad propositum. Terito principaliter arguit sic : Si anima daret esse corporeum, et immediate uniretur materiæ primæ, vel immediate informaret primam mate· (а) materia. — potentia Pr (б) competitione. — comparatione Pr. 65 riam, sequitur quod anima esset actus substantiae in pura potentia, scilicet (-x) rnateriæ, non autem sub­ stantia? in actu. Sed consequens est falsum, et con­ tra Commentatorem, 5. Mctaphysicæ, comm. 15, ubi dicit quod anima est forma entis in actu, ad dif­ ferentiam aliarum formarum, qua· sunt furina entis in potentia; unde distinguit ibi formas corporum simplicium a forma hominis, quæ est anima, quia forma hominis est forma substanti® in actu, aliæ vero sunt formæ substantiæ in potentia materiæ. Quarto sic. Philosophus, 1. de Anima (t. c. 25, 54 et seq.), improbat opinionem Empedoclis, ponenlis quod anima est forma mixti, conflata ex elemen­ tis. Aristoteles enim probat, ibidem, quod illa opi­ nio non est vera, quod scilicet anima sit harmonia vel forma mixti, sicut aliæ formæ. Tunc sic : Caro hominis et os sunt formæ mixtæ, conflatæ ex ele­ mentis. Sed anima non est talis forma. Igitur, etc. Major probatur per Philosophum, 7. Metaphysicæ, et Commentatorem, in fine, dicentes quod caro et os sunt formæ conflatæ ex realitatibus elementorum. Unde, ibidem, dicit quod quædam sunt formæ rnediæ ex realitatibus elementorum ; et tunc sulxlit : illa? formæ in quibusdam sunt caro, in quibusdam sunt os, etc. Et Commentator, ibidem, dicit, com­ mento ultimo, eratio animæ non eget aliquo elemento; igitur, etc. Tertia est : quia multæ sunt mixtiones in corpore, puta carnis, et ossis, et divers® diverso­ rum membrorum ; sed anima est una ; quare anima non est mixtio, nec forma mixta. Et Philosophus et Commentator dicunt, ibi, quod inter omnes opinio­ nes do anima, illa Empedoclis est probabilior; et hoc non sine ratione, cum appareat quod ex corru­ ptione animæ corrumpitur mixtio, et econtra. Et Commentator dicit, ibi, comm. 60: < Si anima esi aliud a forma carnis (apguit pro Empedocle), quare corrumpitur corruptione membrorum et harmonia * corporis? · Et dicit quod hoc est quia corrumpitur corrupto quodam alio, scilicet debita dispositione cor­ poris. Item, Commentator, 2. de Anima, comm. 14, probat quod anima non est mixta : quia omnis forma de genere mixtorum, de necessitate est gravis vel levis ; sed anima, secundum eum, non est hujus­ modi ; quod probat, quia alias non esset principium augmenti in animali. Cujus ratio est : quia omnis (x) t&hcel — Uni. Pr. IV. — 5 Μ LIBRI Η. SENTENTIARUM *Uli forma habet motum ail unam dimensionem de Causa motus animalium, dicit quod anima est tintiim. ut patet do gravi et levi; t enim primus molor in cum oculo; (δ) quia non differunt in materia, nec corpore, secundum Philosophum, in dc Motu ani­ in forma (vel non differunt in anima), quia anima malium, et 8. Physicorum (t. c. 51). Et ista est est tota in toto, et lota in qualibet parte. Etiam, si ratio Commentatoris, 3. Cœli cl Mundi, comin. 28, anima non esset aliud a corpore, non esset aliud esse ubi dicit quod molor distinguitur essentialiter a animatum ab esse corporeo et carneo; et sic caro moto, in animalibus. Hoc idem dicit, 8. Physico­ hominis erit vere tota in loto, et tota in parte, cum rum, comin. 18 Et comin. 30, magis expresse dicit sil caro per solam animam. — Dices quod differunt quod anima, quæ est motor in animalibus, distin­ per quantitatem. — Contra : aut quantitas ista guitur a molo per essentiam. Et quia ex hoc dicit quod extendet aniiAam, et sic anima erit extensa ; aut non, animal potest movere scipsum per formam suam, et ita effectus formalis ejus non est esse extensum, corpora autem simplicia non possunt se movere per ita quod esse carneum non erit esse extensum. formam suam; et ibi instat contra se, dicens quod Septimo. Si anima est sola forma in homine, in corporibus simplicibus forma differt realiter a quæro : quid est subjectum quantitatis? Aut sola materia, igitur ista |iossunt se movere ratione materia; et tunc nihil extendetur in homine, nisi forma·, cl moveri ratione materiæ, nec sequitur sola materia ; et sic sequitur quod ens in pura j>otenquod movens cl motum sit idem ; (a) tunc respondit, tia, erit subjectum accidentis, quod tu negas, et quod, licet materia differat a forma, tamen ista non quantitatis terminate, quod Philosophus et Com­ potest esse motum per se, cum non sit ens actu, sed mentator habent pro inconvenienti ; quælibet enim potentia; corpu- autem, in animali, est ens actu. res prius est ens actu, quam tale accidentale ens. Ecce expresse quomodo ibi vult quod corpus motum, Aut subjectum quantitatis est totum compositum ex ut distinguitur ab anima, non est materia tantum, materia et forma; et tunc anima necessario prit quia tunc ita parum posset moveri ab anima, sicut extensa. Aut tertio, subjectum quantitatis erit mate­ materia a forma. — Sed forte ad hoc dicetur, quod ria cum aliqua alia forma substantiali ; et tunc habe­ anima non movet corpus immediate, sed mediante tur propositum, quod in homine est alia forma ab potentia, ita quod potentia ejus est primus motor. anima. — Dices quod compositum ex anima et corPutentia autem est qualitas distincta. Et tunc dicitur ' j>oro est subjectum quantitatis; nec tamen propter quod corpus, quod dicit compositum ex materia hoc anima est extensa, sed compositum. — Sed con­ prima et ex anima, est ens actu. Et hoc movetur non tra. Impossibile est quod aliquid sit subjectum ab anima, quia tunc idem seipsum moveret primo, formæ, et non recipiat effectum formalem ; non enim M»d a potentia anima». Ideo anima movet mediate et effectus formalis est aliud a forma, sive formam esse per accidens, sed est motum per se. — Contra. Nul­ in subjecto, et subjectum recipere illam formam. lum accidens movet ad utramque partem, nisi pri­ Sed, in proposito, effectus formalis anirnæ non est mum movens sit anima respectu accidentis. — Item : aliud nisi animam corpus informare, et corpus ab quia responsio contradicit expresse textui Aristotelis, anima informari ; sed effectus quantitatis est esse qui dicit quod anima, quæ eel forma, movet corpus, quantum partibi le, sive partitum. Igitur, si totum ideo animal movet se per formam suam. Item, in (i) el — Ad. I*r (а) icihcel. — Primuni al Pr. (б) non. — Ad Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. 67 compositum ratione cujuslibet partis est subjectum partialia. Quod patet. Quæro enim : aut tota forma quantitatis, quadibct para recipiet effectum forma­ pr.rexsistens, et informans priorem materiam, infor­ lem quantitatis. — Confirmatur. Quia imj^sihile mat novi 1er materiam alimenti; aut pars ejus. Si est quod aliqua forma reapiciat materiam medianti­ tota , hoc est impossibile : quia, secundum hoc, sen­ bus dimensionibus, et non sit extensa. Et hæc e*l sitiva bruti esset indivisibilis et i nex tense, sicut ratio Commentatoris, in dc Substantia Orbis. anima intellectiva, et esset tota in toto, pt tota in Ocluvo arguit sic. Nutritio est (a) quædam par­ qualibet parte; quod Philosophus improbat, L de tialis adgeneratio. Tunc quæro : aut nutritur anima ; Anima (t. c. 93 et 94), ubi dicit quod hujusmodi aut accidens;aut substantia exsistens actu per aliam forma est una in actu, et multe in potentia, ad formam ab anima ; aut sola materia. Non primum : modum continui ; et exemplum ad hoc manifestum quia quod nutritur, per corruptionem potest deperdi est in animalibus anulosis. Nec potest dari secun­ et abjici; anima autem non est passibilis et trans­ dum, scilicet quod aliqua pars formæ praecedentis mutabitis transmutatione physica. Nec potest dari informat materiam advenientem, scilicet alimenti : secundum, scilicet quod accidentia; quia, secun­ quia, in talibus formis extensis, sicut totum corre­ dum Philosophum, 2. dc Generatione, unumquod­ sponde! toti, ita pars corresponde! parti adæquate; que nutritur, inquantum est quid. Nec potest dari quia, sicut lota forma non potest es-e forma .alterius quod sola materia, per hoc quod sola materia nutri­ simul totius, sic nec pars parti·. — Confirmatur. menti additur ad priorem formam. Restat igitur Quia ita impossibile est quod forma substantialis quod illud nutritur, quod potest in substantia sua migret de subjecto in subjectum, sicut est impossi­ periiei et deperdi, sicut compositum ex forma sub­ bile de forma accidentali. Tu autem ponis quod stantiali quæ est alia ab anima et ex materia. migret; quia pnrexsistens informat novi ter novam Nono (dist. 30, q. I, art. 1) arguit sic. Quia in materiam. Item : Secundum te, materia est causa nutritione hominis, aut alterius animalis, acquiri­ distinctionis et multitudinis. Igitur alietas materiæ tur nova forma, vel pars formæ. Ergo, cum non faciet alietatem format. Igitur oportet quod forma acquiratur aliqua pars animæ rationalis, sequitur quæ inducitur in ista materia, sit distincta a forma quod in homine est alia forma substantialis ab anima quæ inducitur in aliam materiam, simpliciter, vel rationali. Assumptum probatur. Quæro, inquit, de saltem secundum partem. propria actione formæ rei nutriendæ : ad quid termi­ Hæc sunt argumenta Aureoli, in forma. natur? Aut enim terminatur ad solam corruptionem Multa alia argumenta fiunt;sed ex solutione pro­ formæ alimenti. Et hoc non potest dari, secundum missorum, patet solutio aliorum. Ideo in hoc secun­ physicam veritatem. Agens enim non est per se cor­ dus articulus terminatur. rumpens : non enim corrumpit, nisi quia generat; unde agens non intendit negationes per se, 5. MetaARTICULUS III. physicae, comm. 3; unde repugnantia est dicere actionem esse tantummodo privativam. Aut secundo, DANTUR SOLUTIONES illa actio terminatur ad copulationem prioris formæ cum materia. Et hoc non potest dici. Tum quia illa § 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM copulatio est relatio; generatio autem non per se CONCLUSIONEM terminatur ad relationem. Tum quia talis copulatio, quæ ponitur relatio, non cadit inter formam et mate­ Ad argumenta aliquorum modernorum. — riam. Tum quia agens est extrahens de potentia in Quantum ad Icilium articulum, restat « cum Dei actum, 12. Metaphysicse (comin. 18). Sed per lux: adjutorio, ad objecta respondere. Et quidem, quod ageret istam copulationem, non esset vere Ad primum contra primam conclusionem, respon­ extrahens de potentia ad actum : quia ibi nihil esset dit Gregorius de Arimino (dist. 16, q. 2), qui in hac quod deduceretur de potentia ad actum, sed forte parte tenet cum sancto Thoma, quod < propter ibi esset eductio de potentia non unita ad potentiam illam rationem fuerunt moti Manichæi ad ponendum unitam; unde nihil esset ibi eductum de potentia duos animas in homine, qui, ut ait Augustinus, materiæ Aut tertio, illa actio terminatur ad pri­ 10. Super Genesim, cap. 13, cum viderent car­ mam formam carnis de novo inductam. Sed hoc non nem sine anima non posse concupiscere, quam­ potest dari; quia nova' actionis est novus terminus dam aliam animam, ex alia natura (a) Deo con­ formalis. Unde restat quod per actionem nutrit i va * traria, carnem habere putaverunt, unde concu­ educatur nova forma in actum. piscat adversus spiritum. Sed, ut in 12. capitulo Decimo arguit sic. Uniformiter iit nutritio in ait, non oportet, propter hujusmodi carnis et spiri­ homine et in aliis animalibus. Sed non fit nutritio tus repugnantiam, et concupiscentiarum (C) contrain aliis animalibus, sine acquisitione novæ formæ (a) est. — rt Pr. {·) natura. — materia Pr. (6) ctmcupUcrnfiaruni. — amcuptetiUiam Pr. 6$ LIBRI IL SENTENTIARUM rhruin. diversas anirnas ponero. Similiter, in lib. 83. Questionum, q, 40 : Ex diversis, inquit, rfatf, diversus appetitus animarum ttt; et subdit : Aon itaque ob hoc putandum est esse diversas naturas animarum, quia divers# sunt voluntates, cum etiam unius aninue. voluntas pro temporum diwrsitutr varietur, etc. Et facit ad propositum tot.» illa quæstio. Item, Contra Julianum, lib. 6, ante madiuin (cap. 14) : Motibus, inquit, suis anima quos habet secundum spiritum, adversa­ tur aliis molibus stlis quos habet secundum car­ nem ; rursum, motibus suis quos habet secundum carnem, adversatur aliis motibus suis quos habet secundum spiritum (a); et ideo caro dicitur con­ cupiscere adversus spiritum, ct spiritus adversus carnem Ex quibus etiam patet quod unius et ejus­ dem animæ sunt phires motus sibi adversantes. Dicendum igitur quod actus appetendi aliquid, el acti» renuendi illud idem, si uterque sit rationalis, vel uterque sensualis aut naturalis, sunt contrarii; nec unquam simul Mint in eodem homine. Sed actus appetendi rationalis, non est contrarius formaliter actui renuendi sensuali, etiam respectu ejusdem objecti, (C) licet virlualiter sint contrarii. Et istud patet : quoniam appetitioni rationali contrariatur renuitio rationalis de eodem objecto, et ista renuitio rationalis, alterius rationis est a renuitione sensuali ejusdem objecti ; et quia uni tantummodo unum est contrarium, 10. Metaphysics (t. c 17), sequitur quod ista sensualis non sit illi appetitui rationali contraria formaliter, licet virlualiter, utpote quia in contrarios effectus est inclinativa. » — Haec Grego­ rius, et bene, nisi quia non ponit tales appetitus habere diversa subjecta, pubi diversas (olentias animæ, cum neget potentias animæ distingui ab anima. Dicitur igitur, consequenter ad principia sancti Thorna·, quod non est inconveniens, appetitus con­ trarios formaliter vel virlualiter, esse in eodem horn i ne, et in eadem anima, secundum diversas potentias, ut puta appetitum sensitivum el intelleclivuni ; sicut eadem superficies potest esse subjectum albediniset nigredinis, secundum aliam et aliam sui partem. El (Mitissime, quia appetitus sensitivus non habet pro subjecto adaquato animam, sicut intelle­ ctivus, cum appetitus sensitivus sil actus totius con­ juncti. Unde argumentum non concludit in homine esse diversas animas, sed diversos appetitus, el diversas animo.· |*>tentias. Ad secundum el tertium respondit· Gregorius, *) quo « non apparet ulla impossibilitas quod eadem anima, circa idem objectum, habent unum actum appetendi mere naturalilçr receptum, mediante sen­ satione illius objecti et transmutatione alicujus (a) a icrbo rurruj usque ad ipirilum, om. Pr. ID et. - Ad Pr. organi corporalis, el alium spontaneum el liberum, previa (a) deliberatione causatum ». — Hæc ille. — Sanctus Thomas diceret quod argumentum secun­ dum concludit quod in homine sunt duæ potentiæ appetilivæ, non autem duæ animæ, quia eadem anima potest simul habere duos actus appétitives, secundum duas potentiasappetitivas. El ad tertium, diceret similiter. Ad quartum dicitur quod sensationes sunt subje­ ctive, non in anima sensitiva, nec intellectiva, nec in aliqua potentia animæ, tanquam in subjecto pro­ ximo el totali; sed proximum et totale subjectum sensationis est illa pars conjuncti composita ex mate­ ria et forma, quæ est subjectum potentiæ sensilivæ. Ex quo patet quod neutrum consequens ibidem illa­ tum sequitur, scilicet quod sensatio sit subjective in anima intellectiva, nec quod anima separata possit sentire; cum tales actus sint totius conjuncti, sicut subjecti, et sicut agentis. Ad quintum dicit Gregorius, el bene, quod α anima sensitiva in homine non est extensa, nec materialis, sicut nec intellectiva, cum ipsa intellectiva sit sensi­ tiva ». Ad sextum dicit quod α per idem argumentum posset probari quod homo, in generando, produce­ ret animam intellectivam; quia alias, quoad conti­ nuationem suæ speciei, esset ignobilioris conditionis aliis animalibus : nam anima intellectiva, est forma specifica hominis; nec alicujus alterius formæ gene­ ratio sufficit ad continuationem humanæ speciei ». Respondendo autem ad argumentum, dicit primo, quod « concedendum est quod homo, in generatione hominis, producit aliquam animam sensitivam, sicut multi et magni concedunt. Sed ex hoc non sequitur quod in homine sint duæ animæ distinctæ, quarum una sil sensitiva, el alia intellectiva; nam sensitiva prius introducitur; et, facta ulteriori dispositione ad animam intellectivam, simul corrumpitur sensitiva, el infunditur intellectiva; sicut dicendum est de aliis formis substantialibus quæ precedunt animam intellectivam, et similiter sensitivam et vegetativam, in materia quæ disponitur ad intellectivam ; simul enim cum posterior generatur, prior corrumpitur ». — Hæc ille. — Et concordat cum sancio Thoma, qui hanc responsionem sententialiter ponit, I p., q. 76, art. 3, in solutione tertii ; el de Potentia Dei, q. 3, art. 9, in solutione noni ; et in de Anima, q. 11, in solutione principali. Sed contra istam solutionem arguitur multipli­ citer. Primo sic : Si forma educta peragens naturale de potentia materiæ, corrumpitur adveniente anima, ita quod sola anima manet; — Contra. Quia illa forma non potest corrumpi, nisi ab aliquo agente naturali. Sed agens naturale non corrumpit unam I (ï) praevia. — prima Pr. DISTINCTIO XV. — QÜÆSTIO I. 69 forrnam, nisi inducendo aliam ; cum intentio natura * Sexto. Quia creans non agit ex supposita matena. magis nit ad esse form® inducendæ, quam ad non Sed generans agit ex suppeeita materia. Ergo impos­ esse formæ abjiciendæ. Ergo in instanti introductio­ sibile est actionem creantis el generantis terminari nis animæ, in quo, secundum te, corrumpitur ad eamdem formam. prima forma, inducitur alia ab agente naturali· Sed Item, arguitur secundo loco(z), quod sensitiva illa non est anima, cum a solo Deo creetur. Igitur præcedens intellectivam non corrumpatur adve­ alia forma substantialis, præter animam, simul niente intellectiva. inducitur cum anima. Quod autem ab agente natu­ Primo. Quia talis sensitiva se habet ad intellecti­ rali corrumpatur præcedens forma, patet : quia vam, sicut imperfectum ad perfectum, et non ut quod generatur naturaliter, habet naturaliter cor­ repugnans; sicut patet de matena el de forma, et de rumpi ; sed prima forma fuit naturaliter genita; potentia et actu. Ergo illa sensitiva précédons non igitur naturaliter corrumpitur; ergo ab agente natu­ repugnat intellectiva», sed est dispositio ad eam; et sic non videtur quod corrumpatur. Nec similiter rali. Secundo. Quia nullus potest ilici generare solum vegetat i va, in adventu sensitivæ. Secundo. Omnis corruptio naturalis, est termi­ corrumpendo, sed inducendo. Sed homo generat hominem. Ergo hoc est inducendo aliquam formam nus alicujus motus ordinati ad ipsam. Sed nullus exsistentem de essentia hominis jam generati. Sed motus præccssit infusionem animæ rationalis, qui non potest esse quod virtus seminis hominis inducat esset ordinatus ad corruptionem sensitivæ præccanimam rationalem, quæ a solo Deo creatur. Igitur denlis continue; immo, predicts sensitiva promo­ inducit aliquam aliam. — Nec valet si dicatur quod vebatur usque ad infusionem animæ. Ergo in instanti virtus seminis inducit dispositionem accidentalem, infusionis non corrumpitur, sed potius perficitur, el et non aliquam formam substantialem. Quia agen> manet cum ea. Quod autem nullus motus præcessenaturale non transmutat materiam generando, nisi nl ordinatus ad corruptionem sensitivæ, probatur : inquantum (a) est in potentia ad esse substantiale ; quia, cum inter introductionem illius sensitiva et immo non transmutat secundum esse accidentale, illius inteUectivæ fuerit multum tempus interme­ dium, si aliquis motus fuisset ordinatus ad corru­ nisi natum esset ulterius transmutare ad esse sub stantiale. Sed transmutans materiam secundum ptionem illius sensitivæ ante infusionem rationalis, quod est in potentia ad esse substantiale, prius trans­ tunc ille motus statim incepisset, quando sensitiva mutat ad formam substantialem. Ergo oportet quod fuit introducta; sed hoc est inconveniens, quia ex virtus seminis hominis inducat non solum disposi­ hoc sequitur quod illa sensitiva, statim cum fuit, incepit corrumpi. tionem accidentalem, sed formam substantialem. Tertio. Quia, si forma inducta virtute seminis Tertio sic. Terminus alicujus productionis est duplex, scilicet forma et compositum. Sed impossi­ postea corrumpitur, quaeritur : a quo corrumpitur bile est esse eumdem terminum generationis et crea­ effective? Non enim ab anima rationali ; quia cor­ tionis in homine, accipiendo terminum pro compo­ rumpens effective, non est forma inducenda, sed sito, quod est homo : quia, si ita esset, tunc lotus agens inducens formam. Nec similiter formaliter; homo diceretur creatus, sicut totus dicitur genera­ quia forma corrumpens formaliter aliam, habet con­ tus; quod est falsum. Nec similiter, accipiendo pio trarium; anima autem non habet contrarium, nec forma : quia tunc sequeretur quod agens naturale aliqua forma substantialis. Similiter nec corrumpitur cooperaretur Deo in creatione; el per consequens, a se ipsa; quia nihil corrumpit seipsum, saltem per quod simul cum Deo crearet. Ergo, præler animam, se, sed potius nititur salvare se. Nec corrumpitur ab quæ est terminus creationis, oportet ponere aliam influentia cœli : quia nec ab eadem influentia cum illa qua inducta est illa forma, quia illa influentia formam, quæsit terminus generationis. Quarto. Duæ mutationes non terminantur ad magis conservaret eam quam corrumperet; nec a eamdem formam. Sed in productione hominis est contraria influentia, quia non potest assignari ratio duplex transmutatio, scilicet creatio el generatio. quare influentia cœli sit contraria præcedenti formæ Igitur est ibi duplex terminus, el sic duplex forma. m instanti infusionis animæ plus quam ante vel Quod autem ibi sint duæ mutationes, patet : quia post. Nec per virtutem generantis particularis, per est ibi generatio hominis, el creatio animæ, quæ quam fuit educta; quia agens naturale semper pro non sunt eadem mutatio; quia agens naturale non movet et conservat suum effectum, nec unquam per agit nisi educendo de potentia materiæ, anima se corrumpit ipsum. Ergo illa forma a nullo corrum­ pitur; et sic manet cum anima. — Nec valet, si autem non educitur do potentia materiæ. Quinto. Quia diversa agentia agunt ad diversas dicatur quod agens particulare corrumpit eam per formas. Sed Deus et virtus seminis sunt diversa accidens. — Contra. Quia quod fit per accidens, non semper lit, sed ut in paucioribus; igitur, si dicta agentia. Igitur, etc. (i) inçuaniuni. — quantum Pr. (a) Item, arguitur tecundo loco. — ifptinin Pr. LIBRI 11. SENTENTIARUM forma per accidens corrumpitur ab agente particu­ proporlionem magis nati sunt agere in unam mate­ lari, hoc non erit semper. riam quam in aliam, cum ponatur sola materia nuda Quarto. Si talis forma in adventu animæ corrum­ remanere. Sed nihil aliud pneter prædicta potest peretur, frustra induceretur. Sed natura nihil agit esse causa prædicta» infectionis, nisi hoc quod forma frustra. Igitur forma non corrumpitur. Quod educta de potentia materiæ a patre, sive a virtute autem (i) frustra introduceretur, palet (6) :quia, si seminis patris, manet in adventu animæ; nec iit nihil eorum qu» erant in materia, remansit in ea, resolutio usque ad primam materiam. Ergo, si fiat in adventu animæ rationalis, ita quod sola materia talis resolutio, non posset reddi causa illius quod prima remanet cum anima, frustra videretur alia dictum est. introduci. — Nec valet, si dicatur quod non frustra Secundo. Si liat resolutio usque ad primam mate­ introducitur, quia oportet materiam transire per riam, tunc dispositio materiæ ad recipiendum ani­ illam ad animam rationalem, licet non maneat ; sicul mam et quamcumque formam substantialem, esset non frustra aliquis transit perviam ad terminum, denudatio ab omni forma. Sed, stante ista hypothesi, licet, habito termino, non maneat in via. Contra ista dispositio æqualiter invenitur in materia asini hoc enim arguitur. Quia, si natura potest deducere in instanti introductionis formæ ipsius, sicul in materiam ad illam dispositionem quæ requiritur ad materia hominis; quia utrobique iit resolutio usque introductionem intellectiva? per viam breviorem, ad primam materiam. Ergo, secundum praedictam frustra deduceret eam per viam longiorem. Sed, si positionem, æqualiter in instanti in quo introducitur in infusione animæ iit resolutio usque ad primam forma asini in materia asini, posset introduci anima materiam, natura potest deducere materiam ad intellectiva, sicut in materiam propriam hominis. dispositionem nec riam ad introductionem animæ Hoc autem est impossibile. intellective brevius quam inducendo formam aliTertio. Si non remaneret cum anima aliqua quam de menstruo ve) semine. Ergo frustra induce­ forma substantialis educta de potentia materiæ a vir­ ret illam formam. Major nola est. Minor probatur : tute seminis, sequitur quod in homine non esset quia, si liat resolutio usquo ad primani materiam in aliquid vere genitum. Sed hoc est falsum. Igitur. infusione animæ, dispositio necessaria ad infusio­ Major probatur : quia esse animæ, cum sit per crea­ nem animæ est denudatio materiæ ab omni forma ; tionem, non est genitum; nec esse materiæ primas sed in corpore seminis vel menstrui Iit talis résolu- similiter est genitum, cum sit ingenita, secundum lio et denudatio, absque introductione alterius Philosophum ; igitur, nisi maneat aliqua alia forma, formæ; ergo, si in infusione anima.» liat resolutio sequitur quod in homine non sit aliquid proprie usque ad primam materiam, natura |»olesl brevius genitum. — Si dicatur quod esse animæ est geni­ deducere materiam ad dispositionem necessariam tum, quia agens naturale disponit materiam ad reci­ infusioni animæ, quam educendo talem formam de piendum ipsam; — Contra hoc arguitur dupliciter. potentia materiæ. Primo : Quia, si poniluriieri resolutio usque ad pri­ Item, arguitur tertio loco, quod in generatione mam materiam, essentia materiæ, prout considera­ hominis non fiat resolutio usque ad materiam pri­ tur sine omni forma, est in maxima aptitudine ad mam. recipiendum animam; sed talem aptiludinein non Primo sic (γ). Quia perfecte leprosus generat dat naturale agens materiæ; ergo naturale agens leprosum, semper vel frequenter. Sed hoc non esset non disponit cam ad recipiendum animam. — verum, si fieret resolutio usque ad primam mate­ Secundo, quia jiossel aliquis dicere quod immo riam, in adventu animæ rationalis. Igitur non Iit disponit, corrumpendo formas impedientes rece­ talis resolutio. Minor probatur : Quia causa quare ptionem animæ, arguo sic : Quia, si, propter hoc, leprosus generat leprosum, non est casus; quia sic dicitur quod esse animæ est genitum, hoc esset quia fieret raro; quod est falsum. Nec materia, qua· indif- agens naturale disponit materiam ad ipsam animam ; ferensest ad quamcumque dispositionem. Nec anima ; sed hoc est falsum. quia illa potest esse forma corporis sani, et esi ut in Quarto. Si fiat talis resolutio usque ad primam pluribus. Nec accidentia naturaliter consequentia materiam, nihil est in me a paire meo, nisi materia animam : quia tunc omnis babens animam, esset prima; nec illa est in me a patre meo, nisi quia leprosus quod est falsum. Nec influentia corporis; prius fuit in corpore patris mei. Sed prodicta mate­ quia, si alius gencrassel iu eodem loco, gcnernssel ria essentialius fuit in porco, vel in alia re comesta muuiii. Nec spiritus derisi cum semine : tum quia a patre meo, quam in patre meo : quia in patre meo corrumpuntur; tum quia corrumpitur dispositio per non fuit sub propria forma, sed sub forma seminis; quam materia erat eis proportionala, propter quam in porco autem fuit sub propria forma. Ergo, stante illa positione, nihil esset in mea patre meo. ta) Quod autem. — quia Pr Quinto. Quia, si nulla forma substantialis, t bonum secundum rationem, in cujus contrarium tendit dispositio per quam trahitur peccatum origi­ nale. Ergo dicta? dispositiones non sequuntur exsi­ stentiam anima· in materia; immo procedunt; el consequenter, fundantur super aliam formam manen­ tem cum anima. — Si dicas quod peccatum origi­ nale non est quid positivum, sed tantum est caren­ tia originalis justitiie cum debito habendi eam, et anima sic carens non potest tenere vires suas in per­ fecta obedientia rationis; — Contra hoc arguitur. Primo :quia ista positio ponit aliquam dispositionem virium inferiorum, per quam rebellant rationi ; sed quod rebellat rationi, non consequitur animam ratio­ nalem; ergo talis dispositio non sequitur animam rationalem, sed magis antecedit. Secundo : quia illa solutio falsum supponit, scilicet quod peccatum ori­ ginale non sit nisi talis carentia juslitiæ originalis, et derelictio hominis in suis propriis naturalibus, quod est falsum : quia super illud. Homo quidam descendebat ab Hierusalem, etc. (Luc., cap. 10, v. 30), dicit Glossa, quod per illum significatur genus humanum, quod per peccatum originale fuit spoliatum gratuitis, et vulneratum in naturalibus; sed vulneratio naturalium videtur importaro, ultra spoliationem a gratuitis, quamdam dispositionem positivam inficientem naturam ; eiyo originale non est sola carentia juslitiæ originalis, etc. Hæc et mulla alia argumenta fiunt contra solutio­ nem datam. Ad quorum solutionem, pnunoto quædam dicta sancti Thoma', 3 quæst. de Potentia Dei, art. 9, in solutione sexti, ubi sic dicit u Generans generat sibi simile in specie, in quantum generatum per actionem generantis perducitur ad participandum speciem ejus; quod quidem iit per hoc quod gene­ ratum consequitur formam similem generanti. Si 71 ergo forma illa non sit subsistens, sed ose suum sil solum in hoc quod uniatur ei cujus est forma, opor­ tebit quod generans sit causa (a) ipsius formæ,sicut accidit in omnibus formis materialibus. Si autern sit talis forma, quæ subsistentiam habeat, et esse suum non dependeat totaliter ex unione ad materiam, sicut est in anima rationali, tunc sufficit quod generans sil causa unionis talis formæ ad materiam, per hoc quod disponit materiam ad formam. > — Hæc ibi. — Item, in solutione dedminoni, sic dicit : < Licet anima rationalis non sit a generante, unio tamen corporis ad eam, est quodammodo a generante; et ideo dicitur homo generari. > Item, in solutione vigesimi, sic dicit : < Pro tanto in homine non est duplex esse, quia non est sic intelligendum cor­ pus es-e a generante, et animam a creante, quasi corpori acquiratur esse separatim a generante, et separati in esx· animæ a creante; sed quia creans dat essse animæ in corpore, generans autem disponit corpus ad hoc quod sit particeps hujus esse per ani­ mam, etc. » .Multa aha dicit ibi, utilia ad dissolu­ tionem replicaruin prius factarum. Unde, /Id primam rcplicam, dicitur quod forma quæ præcessit in materia corporis humani animam intel­ lectivam, corrumpitur vel destruitur per agens naturale, el per agens supematurale. Per agens siquidem naturale corrumpitur, quia per virtutem seminis paterni. — Et ad hujus improbationem, dicitur quod tale agens destruit formam praeceden­ tem. et inducit sequentem, instru men taliter el dispositive. Licet enim non sit causa secunda' form *· quoad esa· suum absolute, est tamen caut causa unionis animæ ad corpus; et sic non solum est causa dispositionis accidentalis, verum etiam formæ sulistantialis. motio prodicto. Nec oportet quod homo, generando hominem, tantam causal i talem habeat super formam sui geniti, sicul alia naturalia generantia, quia forma illa non habet osse a materia dependens, sicul aliæ forma· natu­ rales. Ad tertiam dicitur quod terminus alicujus pro­ ductionis non solum esi forma substantialis, aut Compositum, immo etiam disj>ositio materiæ, vel unio fonnæ ad materiam. Ideo dicitur quod, in pro­ ductione hominis, totum compositum est terminus creationis quantum ad unam sui partem, scilicet (a) anna. — ffliur Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM ininum, et terminus generationi * quoad aliam, sci· [ nabatur ad ejus inductionem, ita et ad sensitivae lin t quoad depositiones corporis ei unionem formæ procedentis expulsionem. Nec est inconveniens quod cum materia. Similiter, dicitur quod anima est 1er- illa sensitiva, statim cum fuit, inciperet corrumpi, minus generationis et creationis, aliter tamen et vel potius compositum ex illa el materia; quia non aliter quia, quoad esse suum, e*t terminus crea- ad hoc fuit inducta, ut quiesceret in materia, sed tionis ; sed quoad unionem soi curn materia, est ter- potius ut esset via ad ulteriorem perfectiorem, * rmnu generationis Nec sequitur quod homo, vel quasi minus repugnans ultimato termino generatioscinen homini'» concreet. De hoc sanctus Thomas, nis. Unde sanctus Thomas, ubi supra (t/e Potentia ubi supra, in solutione vigesimi primi, sic dicit : . Dei, q. 3, ari. 9), in solutione decimi, sic dicit : « Duo agentia disparata non possunt hoc modo se · « Embrio, antequam habeat animam rationalem, habere, quod actio unius terminetur ad materiam, non est ens perfectum, sed in via ad perfectionem; et alterius ad formam. Hoc autem contingit in duo- unde non est proprie in genere vel in specie, nisi * .igenlilms ordinatis, quorum unum est instru- jw reductionem, sicut incompletum reducitur ad bu mentum alterius; actio enim principiis agentis, genus vel speciem completi. » quandoque unl rmm agere ad eamdem, nsI ordine quodam, sunt ibi dispositiones ad formam aeris. In generaquia unum ut principale, aliud ut instrumentale, ot tione autem hominis, apparent diverse formæ subaliin mod 15 slantiales, cum primo appareat sperma, postea sanAd wXain, negatur consequentia. Non enim guis, et sic deinceps, quousque sil forma hominis, spuitur quod, si creans et generans diversimode Et sic oportet quod hujusmodi generatio non sil agant, quod eorum actiones nullo modo ad eamdem simplex, sed continens in se plures generationes et furmam possint terminari ; sed solum quod non 1 corruptiones. Non enim potest esse quod una et eodem modo. eadem forma substantialis gradalim educatur in Ad primam secundo loco, dicitur quod, licet actum. Sic igitur, per virtutem formativam quæ a anima insitiva procedens, sil dispositio ad intollo- principio est in semine, abjecta forma spennalis, clivum quoad suum lieri, non autem quoad suum | inducitur alia forma ; qua abjecta, inducitur alia. Et factum e«o; ideo non oportet quod simul sint, sed i sic primo inducitur anima vegetabilis; deinde, illa potius factio unius procedat factionem alterius. Nec . abjecta, inducitur anima quæ est vegetabilis et senoportel quod omne imperfectum stet cum j»erfecto sibilis; qua abjecti, inducitur, non per virtutem ad quod disponit, potissime quando ex illis nullo | prodictam, sed a creante, anima quæ simul est modo pole-l Heri (B) unum, nec per se, nec per I rationalis, sensibilis et vegetabilis. » — Hæc ille. — , * .widen utputa quia sunt duo artus unius generis I Similia dicit, in de Anima, quæst. 11, etc. ivriicienlTN eamdem piuximam |M)tentiam, ut in 1 Ad quartam dicitur quod responsio ibidem data, pro|W3ito. Imna est. — El ad illius improlmlionem, dicitur Ad secundam, negatur minor, quia sicut altera- ’ negando minorem, scilicet quod natura posset mate· (io | inductionem anim.e intellective ordi- nam brevius ducere ad dispositionem convenientem animæ. Nec valet probatio ejus. Quia, licet denuda­ (i) r^t^ndtnle — exteruitr^ Pr tio materiæ ab omni alia forma, sil dispositio quæ(silio ad animam intellectivam, sed etiam processio multarum formarum substantialium. Et sic patet quod consequentius illata» ibidem non valent, scilicet quod materia essentialiter sil disposita ad formam hominis, et ad formam asini : tum quia processio aliarum formarum requiritur, tam ad inductionem animæ asini, quam ad inductionem animæ rationa­ lis; tum quia, proter dispositiones procedentes, requiruntur alis concomitantes. Et sic non sola spo­ liatio materiæ est sufficiens dispositio ad animam hanc vel illam. Ad tertium, negatur antecellens illud conditio­ nale. Nec valet ejus probatio; quia, licet materia hominis non possit proprie dici genita, nec ejus anima, tamen («) compositum est et dicitur vere genitum, non quidem propter generationemalicujus sua? partis essentialis, sed quia generatio est causa unionis partium ad invicem. Et similiter, licet anima rationalis non sit proprio terminus generatio­ nis intrinsecus, quasi capiens esse per generatio­ nem, est tamen terminus quasi extrinsecus, quia ta) tomen. — cum Pr. "3 unitus materiæ per generationem. Conceditur tamen quod aliter dicitur homo generari quam asinus ; quia scilicet forma asini capit esse per generationem, forma vero hominis non accipit per generationem esse simpliciter, sed esse in materia. Et ideo respon­ sio ibidem data, si valeat, debet intelligi quod esse animæ non est generatum, sed tamen pei generatio­ nem est materiæ communicatum, qua generatione materia est disposita positive ct privative ad hoc ut posset participare esse animæ rationalis. — El ad primam hujus improbationem, dicitur quod spoliatio materiæ a forma, vel carentia omnis, vel habilitas ad formam, non est sufficiens dispositio materiæ ad formam intellectivam ut intellectiva est, quia, prae­ ter hoc, mulla requiruntur procedentia et concomi­ tantia; licet materia nuda, sil sufficienter, sine alio, disposita ad formam intellectivam ut dat esse corpo­ reum. Et de hoc alias dictum fuit. — Secunda vero improbatio procedit ex falso intellectu solutionis. Nec enim conceditur quod esse animæ sit generatum plus quam anima per agens naturale ; sed tamen con­ ceditur quod utrumque est communicatum materiæ per agens naturale. Ad quartum, negatur consequentia, vel antece­ dens illud conditionale: quia, licet virtus seminis nullam formam substantialem manentem in homine produxerit, causavit tamen dispositiones concomi­ tantes animam, et etiam praecedentes; el sic univit formam substantialem hominis ipsi materiæ. Et sic filius habet animam a patre : quia virtute patria facta est unio formæ ad materiam ; et totum compo­ situm, quod est tertia entitas a forma et materia distincta (a), est veraciter productum per actionem generantis, isto modo intelligo illud quod dicit san­ ctus Thomas, ubi supra (de Potentia Dei, q. 3, art. 9), in solutione secundi : < Totus, inquit, homo egreditur de femore patris generantis, propter hoc quod virtus seminis de femore egredientis ope­ ratur ad unionem corporis et animæ, disponende materiam ultima dispositione, quæ est necessitas ad formam ; ex qua unione homo habet quod sit homo; non autem ita quod quælibet pars hominis per vir­ tutem seminis causetur. » Ad quintum, negatur consequentia. Nec valet probatio ejus. Quia peccatum originale nec causatur ab anima, nec a materia prima, nec ab aliqua forma substantiali distincta ab anima, nec ab aliquo acci­ dente absoluto. Nec ex unione anima * ad corpus cau­ satur effective. Sed dicitur quod illud peccatum con­ sequitur naturam humanam, non absolute, sed naturam acceptam a primo parente per generationem factam virtute seminis ab illo mediate vel immediate decisi. Et ideo ab eodem causatur effective tale pec­ catum, a quo communicatur natura ipsi genito. De hoc sanctus Thomas, 1· 2·, q 81, art. 1, in solu­ (a) dutincto. — Orn. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 74 Sed quia in praedictis frequenter dictum est quod lione secundi : < Etsi, inquit, anima non traduca­ tur, quia virtus seminis non potest causare animam virtus seminis, licet non causet animam rationalem, rationalem, movet tamen ad ipsam dispositive. Unde causât tamen dispositiones ad eam, non solum prae­ per virtutem seminis traducitur humana natura a cedentes, sed etiam concomitantes, ideo contrai hoc parente in prolem, et simul cum natura natura· aryuitur sic a quibusdam. infectio ex hoc enim Iit iste qui nascitur consors Primo. Nullum agens potest causare accidentia culpæ primi parentis, quod naturam ab eo sortitui consequentia aliquam formam, nisicauset illam for­ per quamdam generati vani motionem. » Item, in mam ad quam illa accidentia consequuntur. Sed solutione tertii, sic dicit : α Etsi ctil|ui non sil actu agens naturale non potest causare animam rationa­ in semine, est tamen ibi virtute natura humana, lem. Ergo nec accidentia consequentia ad illam. Sed, quam concomitatur telis culpa. » Item, in solutione secundum te, omnia accidentiaquæsunt in homine, quarti : < Semen est principium generationis, quæ online natura.· sequuntur animam rationalem, quia est proprius actus naturalis, ejus propagationi deser­ non consequuntur aliam formam substantialem. viens; et ideo magis inficitur anima per simien quam Ergo nec semen, nec aliquod agens naturale, potest per carnem jam perfectam, quæ jam determinata esse causa alicüjus formæ aut dispositionis acciden­ est ad personam. > — Hæc ille. — Similia dicit, de talis exsistentis in homine; et sic filius nihil habebit Potentia Dei, ubi supra (q. 3, art. 9), in solu­ a patre, sicut a sua causa ; quod est falsum. tione tertii, ubi sic : « Peccatum originale dicitur Secundo sic. Si semen est causa aliquarum dispo­ peccatum totius naturae, sicut peccatum actuale sitionum exsistentium in homine : aut illæ disposi­ dicitur peccatum persons. Undequæ est comparatio tiones sequuntur animam ordine naturae; aut prae­ peccati actualis ad unam personam singularem, cedunt. Si (a) dicas quod sequuntur; — Contra. eadem est comparatio peccati originalis (a) ad totam Quia nec semen, nec virtus ejus, agit aliquid postnaturam humanam traditam a primo parente, in quam reposuit fœtuin in specie; sed fœtus reponitur quo fuit peccati (€) imlimn, per cujus voluntatem in specie per animam rationalem; ergo nihil quod in omnibus peccatum originale (γ) quasi volunta­ Iit post infusionem animæ, fit a virtute seminis; rium reputetur. Sic ergo originale peccatum est in ergo semen non causât dispositiones sequentes ani­ anima, inquantum pertinet ad humanam naturam. mam. Si autem dicas quod causât dispositiones prae­ Humana autem natura traducitur a parente in cedentes animam ordine naturae, habetur proposi­ filium per traductionem carnis, cui postmodum tum, scilicet quod in homine sint plures formæ; anima infunditur; et ex hoc infectionem incurrit, quia tales dispositiones non fundantur super animam, quia fuit cum carne traducta una natura. Si enim quia prius non fundatur super posterius, sed super non uniretur corpori ad constituendam naturam, aliquam aliam formam, quæ simul manet in homine sicut unitur angelus corpori assumpto, infectionem eum anima rationali. non reciperet. & — Hæc ille. — Item, in solutione Tertio sic. Cujus remotio est causa remotionis quarti, sic dicit : < Peccatum originale (o) per se alterius, ejus positio est causa positionis illius alte­ respicit naturam, animam vero ex consequenti. » — rius; quia, si negatio est causa negationis, et affir­ Haec ille. — Ex quibus patet quod, ad salvandum matio affirmationis. Sed corruptio sive remotio con­ quod peccatum originale traducitur a parentibus in venientium dispositionum in materia, est causa filios. non oportet fingere aliquam formam substan­ separationis animæ a corjiore. Ergo exsistentia tialem aliam ab anima intellectiva, concomitantem talium dispositionum in materia, <*st causa exsisten­ eam in homine; sed sufficit dicere quod, praeter tia· animæ in corporc vel materia ; et per conse­ animam rationalem, qua» est forma partis, est in quens, praecedunt eam online naturae in materia. homine forma totius, id est, natura resultans ex Hoc autem non esset, nisi fundarentur super ali­ materia et anima rationali, ad quam sequitur pecca­ quam formam substantialem inhærentein materiæ tum originale, dum communicatur per generatio­ simul cum anima. — Si dicatur quod illæ disposi­ nem naturalem filio a patre. Et cum hoc patet quid tiones praecedunt ordine naturae animam secundum sit causa efficiens illius peccati, proxima quidem (c) genus causa * efficientis, quia tenent formam in semen vel generatio seminalis; prima vero, Adam materia; sed anima praecedit eas secundum genus vel ejus voluntas. — Utrum autem peccatum origi­ causæ materialis subjecti; — Contra. Quia illud nale sit sola carentia, postea videbitur. quod præsupponit animam secundum genus causæ Et sic patet ad replicas contra solutionem sexti subjectiva·, afficit animam ut subjectum ; sed dispo­ * principali contra primam conclusionem. sitiones accidentales corporales non afficiunt animam ut subjectum; igitur non praesupponunt animam. (а) originali». — iiutanlu Pr. Quarto sic. Quidquid seqiiitur exsistentiam (б) pectuli. — primuni Pr. animæ intellective in materia, potest per iftsam (i) originale. — ίηιίαηι Pr. (4) originale. — irularu Pr. («) quidmi — quia Pr (a) Si. — Om. Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆ8TIO 1. restaurari semper ad plenum ; cum ipea sil forma incorruptibilis, in nnlura sua nullum patiens detri­ mentum. Sed prodicta accidentia non semper restau­ rantur ad plenum, sicut patet de radicali. Ergo non consequuntur essentiam animæ, sed praecedunt; ct sic fundantur in aliqua alia forma substantiali. Quinto. Si talia accidentia consequerentur ani­ mam, non jxjesenl corrumpi ab intrinseco, nec ab extrinseco; ct sic nunquam corrumperentur; quod est falsum. Ergo procedunt eam ; el sequitur illud quod prius. Antecedens probatur. Quia unumquod­ que illorum non corrumperetur a seipso, ul de patet. Nec unum ab alio : quia effectus non agit con­ tra naturalem inclinationem causæ; anima autem est causa omnium illorum accidentium, si omnia consequuntur illam, et nullum procedit ; ergo nullum illorum accidentium agit corrumpendo alterum, con­ tra inclinationem animæ, quæ est omnium causa conservans. Nec etiam ab anima corrumpentur, quia habet ea conservare. Nec ab agente extrinseco : quia agens extrinsecum non corrumpit aliquid, nisi illud cujus materia habet annexam privationem; sed, si sola anima intellectiva in homine immediate infor­ mat materiam primam, materia non habet annexam privationem; quia anima, cum sit forma nobilis­ sima, non relinquit in materia quam informat, pri­ vationem , sicut nec forma corporis coelestis, propter nobilitatem suam. Ergo, si talia accidentia sequun­ tur animam, non poterunt corrumpi ab aliquo agente intrinseco, nec extrinseco. Sexto. Quia unus puer ab instanti infusionis animæ habet aptiludinem ad longiorem vitam quam alius. Sed hoc non potest provenire ex parte animæ, quæ est essentialis in omnibus, cum non recipiat magis et minus; nec ex parte materiæ, quæ indif­ ferens est respectu cujuscumque complexionis; nec ex parte aliquarum complexionum causatarum ab instanti infusionis animæ ab aliquo agente naturali, quia agens naturale nihil agit in instanti, nisi sit tale quid terminus alicujus motus, quod non videtur esse verum de talibus dispositionibus,si ponerentur. Relinquitur ergo quod hoc sit propter aliquas dispo­ sitiones exsistentes in materia ante infusionem animæ, quæ manent cum anima. Et, si illæ dispo­ sitiones sunt formæ substantiales, habetur proposi­ tum ; et similiter, si sint accidentia, quia talia opor­ teret fundari stiper aliquam formam substantialem manentem cum eis. Ad istas replicas dicitur. El primo, Ad primam dicitur quod major est falsa, potis­ sime ubi in productione alicujus effectus concur­ runt duæ causæ agentes, una principalis, et alia instrumentalis. Tunc enim possibile est formam sub­ stantialem produci a causa principali, accidentia vero consequentia formam, tanquam dispositiones sui subjecti, produci a causa instrumentait, in vir­ tute principalis agentis. — Et ulterius, dicitur quod 75 major est falsa in casu quo agens aliquod, licet non sit causa formæ quoad ejus ease, est tamen causa unionis formæ turn sua prOpria materia, tanquam appropriant materiam tali formæ per dispositiones positivas et privativas, sicut est in proposito de virtute seminis. Verum est tarn en quod, si accidentia conse­ quentia formam sint subjective in ipsa forma, et non in subjecto formæ, nec in toto composito (sicut intellectus et voluntas sunt subjective in anima, et non in materia, nec in composito), tunc major est vera. Sed accidentia de quibus loquimur, non sunt hujusmodi; cum talia sint actus totius conjuncti, et non animæ, nec materiæ. Potest ulterius dici quod , sicut agens naturale, puta virtus seminis, producit talia accidentia, ita producit formam vel naturam ad quarn sequuntur illa accidentia. Illa enim acci­ dentia non consequuntur animam rationalem pre­ cise, sed compositum ex materia et ex anima ratio­ nali ut dat esse corporeum, vel esse vivum, aut sen­ sitivum, aut hujusmodi; semen autem est causa talis compositi el naturo quæ dicitur forma totius, puta humanitatis, vel animalitatis, aut corporeitalis, licet non sit causa animæ quoad suum esse. Ad secundam dicitur quod illæ dispositiones online natura sequuntur animam. Et ad hujus improliationem, dicitur quod semen, licet non agat in foetum post repositionem fœtus in sua specie com­ pleta, agit tamen in instanti quo accipit speciem completam. Tali autem completo, insunt dispositio­ nes (a) quædam,quæ ordine nature, licet non tem­ poris, sequuntur inductionem formæ specificae in materia ; el potissime tales dispositiones, quæ secun­ dum unam considerationem procedunt formam, ct secundum aliam consequuntur illam ; cujusmodi est in proposito, sicut in aliis quæslionibu * tactum fuit. Calidum enim el frigidum, et multe alite disposi­ tiones, procedunt animam ut dat esse hominem ; sequuntur autem eam ut dat esse corporeum, vel esse vivum, aut sensitivum. Cum autem dicitur quod, si procedunt animam, ergo fundantur super aliam formam substantialem, etc.; — dicitur quod fundantur non super aliam formam, sed super eamdem ut dat primas perfectiones, puta esse cor­ poreum, vel vivum, non autem super essentiam animæ ut est anima, et ut dat [>os tremas perfect to­ nes. El de hoc satis dictum est in procedentibus quæstionibus. Ad tertiam dicitur quod responsio ibidem data, non valet. Sed debet dici totaliter per oppositum. scilicet quod tales dispositiones sunt priores online naturo, secundum genus causæ materialis, ipsa anima, ul anima est dans postremas perfectiones; sunt vero posteriores anima, secundum genus causa? efficientis, tamquam effectus ejus. Et ideo nil mirum si, eis ablatis, anima separatur a corpore; quia corfa) Tali autem completo insunt dispositiones. — Om Pr. LIBHI Π. SENTENTIARUM pus, ei * ablata, non remanet in sufficienti disposi­ aliud ad corruptionem ; tum quia, dato quod esset tion? ad animam ut anima est, licet tales dispositio­ idem agens principale, agit tamen per diversa et ne non nnt mt *diæ inter materiam et animam ut contraria instrumenta. Consimiliter, non valet pro­ dat ess * corporeum. Unde, si anima daret precise batio qua arguitur quod tales dispositiones non pos­ illam perfectionem, nulla dispositio accidentalis ad sint destrui ab extrinseco. Dicitur enim quod anima unionem animæ cum materia requireretur. Sed quia rationalis compatitur secum privationem alterius anima inseparabiliter dat esse corporeum, et esse form®, licet forma cœli non compatiatur. Nec sequi­ vivum, et hujusmodi (a), ideo requiruntur ad talem tur quod ideo forma coelestis sil simpliciter nobilior unionem : ita quod anima ut dat esse corporeum, anima rationali; sed secundum quid, scilicet in pra-cedil cas, et nullo modo ab eis pr.vceditur, nec ratione form®; quia perfectius informat materiam, online durations, nec nature ; ut autem dat alias et terminat ejus appetitum. Ad sextam dicitur quod illius effectus de quo perfectiones, proceditur ab eis in genere causæ materialis, sed pracedil eas in genere causæ forma­ argumentum loquitur, vera causa est tertia qu® ibi lis, et aliquo modo in genere causæ efficientis et assignatur, scilicet bonitas complexionis. Ulterius, dicitur quod illa complexio causatur ab agente natu­ finis. Ad quartam, negatur antecedens pro prima parte, rali, in instanti infusionis animæ rationalis, tota nhi intclligatur de accidentibus sic sequentibus ani­ simul. Nec hoc est inconveniens : quia, sicut anima mam, quod nullo modo eam procedunt, sicut sunt infunditur in instanti, quia illa infusio est terminus jwilrnti.e animæ, et earum actus. Secus est de dispo­ procedentis alterationis, licet extrinsecus, ita et sitionibus materialibus, quæ secundum unum ordi­ inductio omnium qualitatum animam consequen­ nem nature procedunt, licet secundum alium ani­ tium; ideo possunt causari in instanti, potissime mam consequantur. — Potest tamen aliter dici, quod cum omnis resistentia sublata sit in illo instanti. Et major habet veritatem, intellecta de accidentibus de hoc alias dictum est. Sciendum tamen quod ad istas sex replicas respon­ consequentibus animam rationalem immediate et de proximo, illo modo quo propria passio sequitur det Hcrvæus, in suo tractatu de Pluralitate forma­ suum subjectum, ut sunt potenti® anim® abstract® rum. a corpore, sicut intellectus et voluntas. Secus est de Et ad primam dicit quod, « si aliqua accidentia accidentibus consequentibus animam non imme­ consequantur aliquam formam substantialem ut diate, sed compositum ex materia et anima ut dat causam effectivam completam, nullum agens posset ewe corporeum, aut vivum, aut sensitivum. Unde causare illa accidentia sic consequentia, nisi creando apparet falsita^ consequentis; quia, si valeret, uti­ formam illam. Sed agens quod causât aliqua acciden­ que probaret quod nullus homo posset perdere poten­ tia consequentia formam sutatantialem, non ut cau­ tias sensitivas, puta visum, vel auditum, nec vitam, sam effectivam, sed ut causam subjectivam (quia et mulla alia (6), quæ consequuntur animam m scilicet sustentantur per illam sicut per partem sui materia. subjecti), non oportet quod causet vel producat illam Ad quintam, negatur antecedent illud condi- formam substantialem. Nunc autem accidentia contionale. Et ase rausi remotionis animæ a matena ». Ad quartani dicit quod < major est fiilsa. Non enim oportet quod accidentia quæ consequuntur exsistent ia m animæ in materia, possint ad plenum semper restaurari, licet anima in sua essentia non patiatur detrimentum. Hix' enim falsum est, sive ponatur illa accidentia sequi animam ut subjectum, sive ut causam efficientem. Quia, si sequantur eam primo modo, planum est; quia conservatio effectus plus dependet a causa efficiente, quam a subjecto. Si etiam sequantur eam ut causam efficientem, adhuc falsum est : nam effectus causæ incorruptibi­ lis, et non patientis detrimentum in essentia sua, |>otest impediri ; sicut patet de effectibus solis ». Ad quintani dicit quod α antecedens pro utraque parte falsum est ». Et ad probationem, dicit quod α unum illorum accidentium potest corrumpere aliud, præcipue de accidentibus quæ sunt in diversi» partibus subjecti. Nec est inconveniens quod unus effe­ ctus alicujus causæ, et præcipue subjectivœ, agat contra alium effectum ejusdem causæ. Immo, unus effectus alicujus causæ agentis posset agere non solum contra alium effectum ejusdem, immo, |w *r accidens, agere contra exsistentiam suæ causæ, puta animæ : quia anima, propter suam nobilitatem, et suarum operationum, requirit humidum.el subtile, et calidum satis competenter intensum ad vivifican­ dum; et hoc intenditur per se; sed per accidens contingit unum evaporare aliud, vel perdere (6) aliud. Potest etiam dici quod anima, ut est forma diversarum operationum, nata est causare contra­ rias et diversas dispositiones in partibus corporis; et ideo contingit, ex consequenti, quod illæ partes in se mutuo agant, et se indispositas respectu animæ faciant >. Ad sextam dicit quod « unus puer habet ab instanti infusionis anima; quod sil longioris vit.e quam alius, propter dispositiones quin in instanti infusionis animæ inducuntur cum anima ab agente naturali, quod potuit eas producere in instanti,quia illud instans fuit terminus praecedentis alterationis quæ ordinabatur ad inductionem illarum dispositionum. Et illæ dispositiones sunt terminus illius «Ite­ rationis, non quidem terminus intrinsecus, sed extrinsecus; quia illæ dispositiones sunt diversa· ab omni accidente quod prius erat acquisitum in mate­ ria, dum alterabatur ». — Hæc Ilervæus, et bene, nisi quod videtur contradicere dictis et fundamentis sancti Thomæ, qui communiter in hac materia l>onit animam intellectivam, et omnem formam sub­ stantialem, se habere ad dispositiones materiales in (3) Iptte autem erant ra tunf — »unt autem crontra Pr. (4) perdere. — per Pr, 77 ratione causæ efficientis, sicut et ad materiam, inquanturn dat esse actu materiæ et omnibus ad eam pertinentibus, et nullo modo in ratione subje­ cti ; econlra vero, ubilibet, dicil talia accidentia dispo­ nentia materiam, sicut et materia quam disponunt, se habere ad formam substantialem in ratione causa· subjective et materialis, et nullo modo in ratione causæ efficientis. Ideo responsio Hercei in hac parte non videtur concordare sancto Thomæ. Sic ergo patet ad argumenta contra solutionem inducta, et quomodo nulla ratio de prædiclis conclu­ dit in homine pluresesse animas. Verum antiquitus fielmt, ad hoc probandum, tale argumentum : Ponatur enim quod sil unum mon­ strum, habens duo pectora, et duo capita, et totum duplex usque ad tibiam vel pedem. Ille pee animabi­ tur, vel ab utraque anima, vel a nulla ; quia non est dare a qua magis animetur quam’ab alia. Non potest dici quod a nulla animetur, cum habeat operationes vite. Relinquitur ergo quod ab utraque; et sic 111 illo pede sunt duæ formæ substantiales, scilicet dua; animæ. Non ergo est inconveniens duas animas, vel duas formas substantiales, esse in eadem materia. Ad hoc argumentum responsum est dudum, quod m tali casu ubi sunt duo capita et duo colla et duo pectora, ita quod membra principalia plurificantur, ad quæ sequitur animas plurificari, cæteris membris quæ sequuntur postea unitis, puta renibus et tibiis, illud provenit ex hoc quod ]>arles materiæ quæ deser­ viunt reliquis membris quæ uniuntur ad invicem, conglutinantur in matrice. Nec renes etiam aut pes talis monstri, in quo fit unio, est ita unus sicut in uno homine; immo semper apparet unus radius vel linea in loco conjunctionis, in quo utraque pars materiæ quæ dételât sequi distinctionem illorum capitum et pectorum, conjungitur et conglutinatur. Et tunc dicitur quod anima qua.· vivificat caput et pectus quæ sunt ad unam partem illius monstri, vivificat illam partem renum et jædis quæ nata erat sequi illud caput et pectus, et non totos renes, vel totos pedes. Et sic, alia anima quæ eot in alio capite et pectore, vivificat aliam partem renum et pedis quæ nata erat sequi aliud caput et pectus, et non lotum. Quando ergo quærilur : aut utraque anima vivificabit illuni pedem, out altera tantum, — dico quod utraque : non tamen ita quod quælitet earum vivificet totum pedem; sed una anima vivificabit unam pariem illius pedis, illam scilicet quæ nata erat sequi ad illud capulet pectus quæ principialiter vivificantur ab illa anima; et similiter, alia anima aliam partem» Et sic non sequitur quod in eadem parte materiæ sint duæ formæ substantiales. Et sic ille pes erit unus continuitate, propter conglutina­ tionem utri usque partis materiæ deservientis utrique anima·, sed non ex unitate formæ : sicut si fieret unus scyphus ex auro et argento, esset unus conti­ nuitate, sed non forma; sicut enim dicit Philoso- 7M LIBRI II. SENTENTIARUM pbus, 5. Wtlaphyaic# (cap. de Uno), aliud est unum continuitate, cl esseunum forma.1 § 2 — Ab argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Ad primum con­ tra secundam conclusionem, respondit Gregorius de Arimino (disl. 15, q. 1, art. 2), negando antece­ dens. Et ad probationem, dicil quod « nec illæ partes aqua? sunt aqua quæ dicitur dementaris, nec illi cineres sunt terra, nec illi fumi sunt ner; et ideo in nullum trium elementorum resolvitur. Non resolvi­ tur etiam in ignem, sed ignis ex eo generatur. Quo­ modo autem ignis possit ex ligno generare cineres, est alia quæstio, non pertinens ad propositum >. — IIjdc ille. — Et hæc solutio est eadem cum solutione illa antiqua Hervei, dicentis quod < mixtum dicitur resolvi in elementa, non tantum propter primam materiam elementorum remanentem in mixto, nec propter formas elementorum ibidem remanentes, >ed propter qualitatem mediam, in qua, virtute dicuntur manere elementa sive qualitates elemento­ rum simplices, el, qua (a) corrupta, iterum gene­ rantur. Ubi sciendum est quod mixtio non fit, nec mixtum, hoc modo quod scilicet formæ elemento­ rum, una vel plures, remaneant in mixto, nec pro pter hoc quod qualitates simplices elementorum se­ cundum suas essentias intense vel remisse remaneant in mixto; quin, dato quod tales qualitates sic rema­ neant, non Limen, propter hoc, illud cujus essent, eesrt (6) mixtum. Sed mixtum et mixtio propter hoc fit, quod ex clementis ad invicem conjunctis, el per mutuam actionem ad invicem corruptis, quantum ad es>e substantiale, et quantum ad accidentale, resultat virtute alicujus agentis alterius ab elemen­ tis, per se intendentis generationem alicujus mixti, aliquod mixtum, et aliqua qualitas media inter extrema, differens ab eis, non sicut remissum ab intenso, sed specifice, sicut rubedo differt ab albedineet nigredine. Verbi gralia : mollities resultat ex humido et sicco commixtis, quæ differt specifice ab utroque; el utraque qualitas, scilicet humiditas et siccitas, dicuntur manere virtute in mollitie, non Limen secundum essentias suas intensas aut remis * sis, M?d quia aliquid convenit mollitiei ex natura humidi, sicut facere illud cujus est cedere tangenti, pt aliquid ratione sicci, scilicet quod illud non est fluidum, vel quod cedit absque divisione superfi­ ciei ita quod in tali qualitate media non est com­ positio plurium partium secundum rem, sed solum secundum (γ) rationem ; quia talis qualitas media habet aliquid inquanlum convenit cum uno extremu, (i) çvfl. — eon Ira Pr '<· atel. — Ocn. Pr. (γ) ««eundum — Om Pr. et aliud inquanlum convenit cum alio. El talis qua­ litas media, est propria dispositio mixti, el di versi­ ficatur in diversis mixtis ». — Hæc Hervæus. — Et sciendum quod nec Gregorius nec Hervæus conce­ dunt mixtum proprio resolvi in elementa, lioc modo quod scilicet quatuor elementa, aul aliquod ex illis, mox possit extrahi de mixto sine nova generatione substantiali ipsius clementi el corruptione mixti, quasi forma elementi secundum suam essentiam, vel aliquid essentia: sua», praecesserit in mixto. Sed talis resolutio inlelligenda est sic, quod scilicet quod­ libet tale mixtum potest immediate corrumpi in unum vel plura elementa, et quodlibet elementum potest immediate generari ex tali mixto; quia est in potentia proxima actui in tali mixto, potius quam aliquod mixtum in alio. Et ideo talis generatio ele­ menti non videtur ad sensum nova generatio, sed quasi extractio rei prius actu exsistentis de occulto ad publicum ; cum tamen in rei veritate sit vera et propria generatio elementi. Nunc igilur, ad formam argumenti, dicitur quod ideo mixtum potest resolvi in quatuor elementa, quia continentur virtualiter in mixto. Et ad hujus (a) improbationem, dicitur quod non (6) est simile de continentia qua intellectivum continet vegetativum el sensitivum, eide continentia qua mixtum conti­ net elementa : quia intellectivum non continet vegelativum el sensitivum in potentia passiva, proxima vel remota, sed solum in potentia quasi activa, quia scilicet potest omnia quæ vegetativum et sensitivum possunt, el aliquid ultra; sed mixtum continet ele­ menta in potentia non (γ) pure activa, sed magis passiva. Unde sanctus Thomas, in tractatu de Natura materiæ (cap. 8) : a Videmus, inquit, quod alio modo fit simplex ex mixto, et alio modo aliquid fit ex materia prima. In materia prima enim nihil est de actu fonnæ educendæ de ea : sicut nec in aere est aliquid de forma phialæ, antequam phiala fiat; el in ligno similiter nihil est de lecto, antequam liat; sic enim se habet materia prima ad illa quæ fiunt ex ea, sicut argentum ad statuam, el lignum ad lectum, ut dicitur, 1. Phynicorum (l. c. 69). In mixto vero formæ miscibilium manent secundum virtutem. Virtus autem ad actum pertinet. Et ideo in mixto est unde agatur ad generationem alterius miscibilium, secundum quod virtus unius miscibilium vincit super proportionem in qua salvatur forma mixti. Unde, corrupto mixto, generatur cor­ pus simplex : in hac namque transmutatione fit spoliatio omnium quæ erant ipsius mixti, nec ali­ quid manet nisi materia prima tantum. Sed in gene­ ratione ipsius mixti non fit spoliatio simplicium usque ad materiam primam ; aliter virtutes simpli(at) hujus. — hujusmodi Pr. (€) non. — Om. Pr. (γ) non. — activa Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. ciuin non manerent in mixto; nunc autem manent. Unite non est corruptio simpliciter, per quam fit generatio compositi, cum elementa non corrumpan­ tur penituo : idem enim est de materia disposita per aliquam allerationem factam circa ipsum subjectum, et de mixto; tunc enim virtus formæ inducendae est in ea. Unde potentia sua non est adeo remota ab actu formæ, sicut ante allerationem : ante namque allerationem ipsa materia end in potentia remota ab actu; inchoata vero alterations, incipit potentia appropinquare actui. Sic, vincente altero miscibi­ lium, appropinquatur ad actum simplicis elementi. Cum vero alteratio magis et magis intenditur, plus et plus acceditur ad actum. Unde, completa altemtione, materia (a) in actu constituitur. Alia est igitur potentia materiæ nudæ et nondum alteratæ, a poten­ tia mixti, in qua est virtus alterativa; unde hæc est propinquior actui quam illa, et perfectior, quia magis accidit ad actum suum. Si igitur esset in mixto essentia formæ elementi simplicis, quod est impos­ sibile, statim unico actu virtutis suæ fieret per se exsistens : esse enim est propinquissimum essen­ tiae formæ (6), licet ab invicem differant. Ideo, licet propinquior sit potentia in qua miscibilia sunt in mixto actui suo, quam potentia materiæ nudæ, in qua nihil est de actu, alteratione tamen indiget ad hoc quod hæc potentia actui suo conjungatur. Unde miscibilia tunc (γ) sunt in mixto (o) in potentia maxime propinqua actui, quando mixtum est in optima sui proportione ; sed tunc maxime elongata sunt ab actu suo in tali genere; non tamen tantum distant sicut potentia materiæ nudæ. — Hæc ille. — Ex quibus patet quod ideo ex mixto potest gene­ rari corpus simplex, quia est in eo non secundum suam formam substantialem, sed secundum suam virtutem. Et sic materia mixti est in potentia pro­ xima ad formam elementi, licet non sit in potentia propinquissima. Ad aliam improbationem hujus rationis, qua pro­ batur quod continentia talium qualitatum elementa­ rium non possit esse ratio resolutionis, etc.; et arguitur quod tunc ignis agens in lignum generaret aquam et aerem, si talis resolutio fiat ratione sym­ boli, etc.; — dicitur primo, quod inter mixtum et elementa est plus quam symbolum . tum quia qua­ litas mixti continet in virtute totam virtutem ele­ menti, non solum alteram qualitatem ejus; tum quia forma substantialis mixti continet in virtute formam substantialem elementi. Ideo argumentum non improbat integram responsionem nostram, sed capit eam imperfecte. — Secundo potest dici, ut prius, quod arguens supponit falsum, scilicet quod (a) moimd — materie: Pr. (ί) form*» — Om. Pr. (γ) tunc. — Om. Pr. (έ) non. — Ad. Pr. 79 in combustione ligni fiat resolutio in aquam elementarem, vel quod, si fiat in aquam elementarem, quod illa resolutio fiat sine nova generatione aquæ; unde dicitur quod, dum ignis comburit ligna, potest utique separare per viam compressionis, vel alio modo, humores adhærentes ligno per viam con· tiguiUitis. Sed hæc non est resolutio mixti in ele­ menta; quia ille humor prius erat in actu, nec ullo modo erat pars ligni. Conceditur tamen quod ignis potest generare aliquem humorem ex ligno, licet humor ille sit contrarius igni in una qualitate. Et hoc de necessitate habet concedere arguens, imnib quod potest generare aquam, vel producere aquam. Quod patet : quia ipse ponit quod in illo ligno de quo loquitur, est aliqua realitas formæ aquæ, non tamen completa ; immo caret propria terminatione, ut ejus verbis utar, nec habet nomen, nec diffini­ tionem formæ aquæ; el post combustionem illius ligni, dicit quod est vera aqua. Tunc arguitur sic : Ante istam combustionem el resolutionem, per le. non est ibi vera aqua, el post illam combustionem el resolutionem est ibi vera aqua, et forma illa incompleta acquisivit suum complementum ; ergo peractionem alicujus (a) agentis; non autem alte­ rius quam ignis; igitur ignis dedit complementum formæ aquæ, et de aqua incompleta et in potentia, fecit aquam completam et in actu. Quanta igilur facilitate ipse ponit quod ignis potest facere de aqua incompleta aquam completam, ita potest alius con­ cedere quod ignis propria virtute potest generare aquam ex ligno, vel alium humorem; sed hoc erit de per accidens. Ad confirmationem ibidem factam, qua quaeritur quomodo differt resolutio a corruptione, — dicitur quod, cum ex mixto fiunt elementa, utique est ibi vera generatio elementorum, et vera corruptio mixti ; tamen talis corruptio dicitur resolutio potius quam corruptio qua (6) unum corpus simplex corrumpitur in aliud, vel unum mixtum in aliud mixtum, hac ratione, quia scilicet elementa praeexsistebant in mixto in potentia proxima, non autem unum sim­ plex in alio; nec unum mixtum in alio, modo prius exposito. El sic patet quod corruptio et resolutio dif­ ferunt sicut superiusel inferius, quia scilicet omnis resolutio est corruptio, sed non omnis corruptio est resolutio, el hoc, loquendo de resolutione substan­ tiali ipsius compositi. Cum autem dico quod nullum mixtum est in alio mixto in potentia ita proxima sicut elementa sunt in mixto, intelligo hoc de mixto quod natum est generari ex alio per viam alterationis præcedentis ; quod dico, ad excludendum ea quæ generantur per solam divisionem totius continui in partes intégrales. Item, intelligo de mixtis halanti­ bus completam speciem, el non se habentibus per (e) alicujus. — illius Pr. (β) qua. — quia Pr. 80 LIBRI Π. SENTENTIARUM modum viæ ad aliud; quod dico, nd excludendum manere, improprie dictum esi, vere tamen, ad sen1 sum Philosophi, qui ideo dicit illa non corrumpi formas embryonum et cadaverum. Ad . — Hæc ille. — Quare autem dicat hoc, ratio est, quia, secundum eum, et Augustinum, 3. Super Gen., cap. 12, aliqui pisces ita generati sunt ex aqua, et non ex aliquo alio elemento. Quod utrum sit verum, non est ad propositum. — Tunc, ad improbationem hujus responsionis, qua quaeritur, Utrum illa forma mixti quæ eminenter continet formas elemento­ rum, etc., — dicitur quod formæ elementorum nullo modo manent secundum suas essentias in forma mixti. Cum hoc tamen stat quod illud sit vere mixtum : tum quia elementa conversa sunt in illud, et istud generatum est immediate post illorum cor­ ruptionem ; tum quia virtus eorum manet in mixto; tum quia formæ elementorum remanent in mixto in potentia proxima, ut ex illo possint generari; non sic est de vegetati vo et sensitivo respectu intellectivi, nec de perfectionibus creaturarum respectu Dei. Ad confirmationem, dicitur quod in mixtione tertii modi est vera corruptio elementorum, et vera generatio mixti, licet Philosophus distinguat inter mixtionem el generationem et corruptionem. Quod facit, tum quia triplex est mixtio, et solum in tertia est generatio et corruptio, non autem in prima nec secunda; tum quia in generatione elementi ex ele­ mento, vel mixti ex mixto, est generatio el corru­ ptio, non tamen mixtio nec resolutio; tum quia in tali mixtione elementa remanent in potentia proxima in illo quod ex eis generatur, ideo non dicuntur omnino corrumpi; el similiter, quia in tali resolu­ tione non educuntur de potentia multum remota, ideo non dicuntur omnino generari ; licet in primo casu veraciter corrumpantur, et in secundo veraciter generentur. Et ideo mixtio el resolutio distinguun­ tur a generatione ct corruptione, quia non semper sese concomilantur; et, si aliquando sint idem, hoc est per accidens, et non per se. Ad sextum respondet Gregorius, dicens quod « nec ignis, nec aliquod aliorum trium corporum, (а) in. — Om. Pr. (б) dicitur mixtum. — Om. Pr. 8! est alicujussubstantiæ qua * «it perse unum elemen­ tum, secundum illam diffinitionem elementi; sed sic eolæ causæ intrinsecæ rei, scilicet materia et forma, sunt elementa ipsius. Et si adhuc amplius contrahatur ad illud in quod etiam res resolvitur, sola materia rei est ejus elementum. Ista palent per Commentatorem, ibidem. El si quæratur propter quid ista quatuor prima corpora vocantur elementa respectu alioruin, — dico quod propterea quia: vel ex eis alteratis prius et mixtis, et tandem corruptis, alia immediate generantur; vel ex eis quæ sunt immediate ex illis sic genita: quamvis non omnia aha corpora ex eis sic generata sint; el nec omnium isto modo dicuntur elementa, sed mullorum >. — Hæc Gregorius, et bene. — Potest etiam dici quod, licet illa diffinitio conveniat quatuor corponbus sim­ plicibus, ex hoc non sequitur quod elementa maneant in mixto sub formis propriis, licet aliqualiter maneant. El hoc etiam habet arguens dicere, cum non ponat aliquam formam elementi retinentem nomen et diffinitionem el complementum formæ dementaris remanere in mixto, sed quamdam ejus partem. Et sic ipse, dum vult omnia elementa esse in mixto, nullum ponit in mixto, nec salvat diffini­ tionem dementi ad litteram. Ad septimum dicit Gregorius, et ad confirmatio­ nem, quod propositio in qua fundatur, scilicet quod sicut se habent illæ duæ lilteræ b et a ad hanc syl­ labam baf quod ita se habeant formæ elementares ad formam mixti, etc., dicit, inquam, quod . Ulterius, dicit quod probatio arguentis ad illam propositionem adducta, < non valet, cum sit ex utraque affirmativa in secunda figura, » sic arguendo : Iste sonus ba est una qualitas; forma mixti est una forma; igitur. Ulterius, dicit quod < Philosophus, ibidem, ubi allegatur, non principaliter inquirit utrum dementa sint in mixto, vel non, nec ex prin­ cipali intentione agit ibi de forma mixti ; sed princi­ paliter intendit probare quod in rebus est præter materiam alia causa, quæ est forma. Gratia tamen exempli, loquitur specialiter de forma mixti, quam antiqui non ponebant esse distinctam ab elementis; et probat quod ipsa est aliud quid ab eis, nec ex eis composita. Propter quod Philosophus est ex toto contrarius intentioni hujus opinantis;quia non dicit nec intendit quod elementa sint in mixto, sed solum quod, etiamsi essent, adhuc, præter illa, opor­ teret ponere formam mixti ;el secundum hoc directe procedit ratio sua. Quamvis autem illa major superius negata non possit haberi a Philosopho, tamen Com­ mentator videtur eam ponere, sed male. Nec mirum, cum expresse ponat elementa in mixto; el in hoc errat. Nihilominus, cum hoc (x) est contrarius (a) hoc, — temoore Pr. IV. - G LIBRI II. SENTENTIARUM intentioni opinantis, qui nuihm aliam formam ponit per similitudinem de syllaba : tum quia falsum est m mixto, nisi formas elementorum, vel saltem quod sonus ille sit una per se forma ; tum quia, dato unam formam conflatam ex eis; quod nec Aristote­ quod sic esset, non sequitur quod ita sit de aliqua les, nec Commentator unquam sensit, sed totum forma substantiali. Unde arguit sic Gregorius (ibid., oppositum, etc. >. Vide ibi rationes Gregorii contra art. 1) contra istam imaginationem : a Quia, si Aureolum, in isto proposito; et similiter contra forma dementaris habeat tales realitates partiales : aliam phantasiam Aureoli, in eadem materia, ponen­ aut una illarum est actus alterius; et sic forma de­ ti? formas elemcntares compositas intrinsece ex dua­ mentaris erit essentialiter composita ex proprio actu bus realitatibus diversarum rationum, quarum una et propria potentia; quod nullus diceret. Ulterius, manet in mixto, alia non ; et quomodo peroptime sequitur quod ipsa erit compositum substantiale, per confutat illa duo falsa fundamenta. segenerabileet corruptibile : generabile quidem, dum Tunc, ad improbationem hujus responsionis mixtum dissolvitur in elementa; quoniam tunc reaponentis formam mixti esse simpliciorem quam sit litas quæ erat in mixto, recipit suam actualitatem, illa syllalw ba, vel ita, — dicitur quod forma sub­ et tunc est verus et integer ignis in actu, et ipsa forma stantialis non habet partes qualitativas, nec materia­ ignis, cujus pars prafuerat; quod est valde absur­ les unius rationis, nec diversarum rationum, ut dum. Similiter, illa forma erit compositum corru­ arguens fingit, et ut Gregorius improbat. — Utrum ptibile, dum venit ad mixtionem; quia tunc forma nutem hæc syllaba /mi, vel stat sit sonus indivisibilis elementi perdii suam actualitatem propriam, rema­ vol divisibilis, et utrum sil forma simplex vel coni· nente sola realitate potential! et terminabili. Aut posita, et utrum prolatio illius syllake sit in instanti secundo modo, neutra illarum realitalum est actus vel in tempore, non est ad propositum. Credo tamen alterius; et tunc, cum illæ non sint ejusdern ratio­ quod non sit una qualitas |>er se, el quod non in nis, secundum omnes, et sint in eodem subjecto inManti sed in tempore proferatur. primo, non constituunt unam formam, plus quam Ad octavum dicit Gregorius, quod « in mixtione faciant grammatica et musica in anima, vel albedo omnia elementa corrumpuntur, et quod, prater et dulcedo in lacte. Pralerea : Si neutra est alterius illa, est aliquod exlrinsecum agens corrumpens illa, actus, utraque informat materiam immediate; et et inducens formam mixti; et hoc, sive sil aliqua sic, cum ea, unum per se compositum constituit; et virtus exsistens incontinente, sive calor aliquis, seu sic ex materia et ex una illarum realitalum resultat aliquid aliud. Et hoc sitis patet in mixtione tyriaeæ, unum per se compositum, et ex eadem materia et et aliorum elecluariorum : nam prater omnia illa alia realitate resultat compositum alterius rationis, mforibilia, necessaria esi actio ignis, vel immediate aliud saltem partialiter a primo. — Confirmatur : calidi continentis a. — Hæc Gregorius. — Et tunc, Quia, si, per divinam potentiam, una illarum rea•d hujus responsionis improbationem, qua dicitur lilatum informaret unam partem materiæ, et alia quod ea quæ corrumpuntur secundum substantiam, aliam portionem distinctam et discretam ab alia, non non sunt; quæ autem non sunt, misceri non pos- est dubium quod ex eis cum suis materiis constitue­ sunt; et sic nullum erit mixtum ex elementis, si rentur duo composita diversarum rationum. Et sic elementa non sunt ad invicem commixta, etc.; — sequitur quod ignis, et quodlibet elementum, non dicit Gregorius, quod, si loquamur de mixto vere sil unum nisi per accidens, propter unitatem malegenito, illud non debet intelligi esse mixtum ex ele­ riæ; sicut muricum et grammaticum sunt unum mentis per essentiam, sed per convenientiam et propter unitatem subjecti musicæ et grammaticæ. * æquivalentiam, vel virlualern continentiam, ut supra Multa alia inconvenientia sequuntur ex illa opi­ dictum est. Tu autem adde quod, licet ea quæ nullo nione. Ad decimum dicitur quod Commentatorem in hac modo remanent in mixto, vel aliquo composito gene­ rato, nec actu, nec potentia proxima, nec in se, parte non sequimur. nec in suo effectu, non possint dici commixta, nec Et sic patet ad argumenta contra secundam con­ illud in quo talia nullo molo remanent, possit dici clusionem inducta per Aureolum. Ex quorum solu­ mixtum ex illis; tamen illud quod est generatum ex tione solvi possunt omnia alia quæ contra eamdem aliquibus, et in quo talia remanent m proxima fieri solent, utputa ista : Primo(x). Una sola forma cum materia non facit potentia, et in suo effectu, potest dici ex illis mix­ mixtionem, nec forma per se accepta, nec materia tum ; ricut in proposito, ut dictum est saepe. Ad nonum, îuvatur minor, scilicet quod formæ per se accepta, nec duæ materiæ, nec duo accidentia. dcinvntorurn sint tales, quod ab eis possit aliqua Relinquitur ergo quod mixtio sil secundum plures n-alitas tolli, alia remanente ; nisi loquendo de parti­ formas substantiales manentes in mixto. bus integral i bus et quantitativis. Et alia quæ ibi fin­ Secundum est laie. Si elementa non manenl in guntur, multum vana sunt (i). Nec valet probatio mixto nisi in virtute tantum, — Contra. Quia : aut (>) ««fit — Om. Pr (x) Primo. — Om. Pr, DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. dicuntur manere, quia manent eorum virtutes propriie; aut quia manent virtutes consimiles. Non primo modo : quia virtutes eorum non manent, illis corruptis, aliter accidens transiret de subjecto in subjectum. Nec secundo modo sufficit dicere : quia in igne remanet similis (a) virtus ei quæ erat in aere, quia communicant in calore; et tamen non dicitur ignis misceri ex aere. Tertium est. Quia mixta sunt plus composita quam elementa. Sed hoc non esset verum, si utrobique non esset alia compositio, nisi ex una forma substantiali et prima materia. Ergo oportet dicere mixta esse composita ex pluribus formis substantia­ libus. Quartum est. Mixtum fit ex miscibilibus, sicut ex principio materiali. Sed, si elementa tantum vir­ tute maneant in mixto, sive in forma mixti, tunc elementa magis se tenent ex principio formali, vel ex parte principii formalis. Quintum est. Quia, aut aliquid remanet de ele­ mentis in mixto prater materiam primam, ex quo mixtum fiat materialiter; aut non. Si non, ergo non plus fieret mixtum ex elementis materialiter, quam unum elementum ex alio. Si sic : aut illa est forma substantialis, et sic habetur propositum ; aut est accidens, et tunc idem sequitur, quia forma acci­ dentalis non manet nisi fundata super aliquam for­ mam substantialem, procedentem saltem ordine natura. Ad primum horum (C) dicitur, seounduin Hervæum, quod non ideo aliquod compositum dicitur substantialiter mixtum, quia forrna dementaris in eo remaneat una vel plures, nec quia qualitates ele­ mentorum eædem numero intensa? vel remissa· remaneant, nec ideo quia similes qualitates in specie remanent ; sed propter hoc quod quosdam media qualitas, resultans ex illis corruptis, in qua ele­ menta manent in virtute et in |>otentia proxima, remanet in mixto. Unde argumentum procedit ex insufficienti divisione. Ad secundum dicitur quod non ideo dicuntur elementa manere in virtute, quia eorum propria? qualitates remaneant eædem numero, vel similes specie; sed qualitates eorum manent virtute in qua­ dam qualitate media, et in proxima potentia ad actum. Non sic est de igne generato ex aere. Ad tertium dicitur quod mixta dicuntur magis composita quam elementa, inquantum remanent qualitates elementorum, quædicuntur simplices, in illa qualitate media mixtorum. Quæ quidem qualitas dicitur composita, non secundum partes realiter differentes, quæ sint materia ct forma, vel partes quantitative, aut essentiales, sed secundum partes virtuales, differentes tantum sicut vegetati vum et (a) siuii/ii. — timui Pr. (C) horum. — Om. Pr. 83 sensitivum differunt in homine, secundum ratio­ nem. Ad quartum dicitur quod mixtum est ex misci­ bilibus, sicut ex materia transeunte, quantum ad suas formas substantiales; licet maneant quoad qua­ litates in illa qualitate media, aliquo modo, sicut expositum fuit. Nec tamen oportet quod pertineant tantummodo ad principium formale mixti; immo possunt, secundum quod manent in tali qualitate virtute, pertinere ad principium materiale, inquan­ tum talis qualitas est dispositio materiæ ad formam mixti. Si autem ponantur formæ substantiales ele­ mentorum manere in forma substantiali mixti in virtute,sicut vegetativum in sensitivo, adhuc posset teneri mixtum fieri ex elementis materialiter; quia tale mixtum non potest fieri nisi ex elementis cor­ ruptis mediate, vel immediate, ita quod oportet elementa esse materiam transeuntem talis mixti, non autem (a) materiam permanentem. Ad quintum dicitur quod nihil idem numero, quod fuerit in elementis, manet in mixto, nisi sola materia prima. Et tamen unum elementum inagis dicitur manere in mixto quam unum elementum in alio : quia de novo ex elementis corruptis fit aliquid in mixto, in quo virtute manent qualitates elemen­ torum; et forte consimili modo formæ substantiales elementorum manent in forma substantiali mixti virtute, sicut vegetativum in sensitivo. Argumen­ tum autem procedit ac si aliquid idem numero, quod fuerit in elementis, prater materiam primam, rema­ neat in mixto. Omnia ista quæ dicit Hervæus videntur concor­ dare cum dictis sancti Thomæ, uno excepto. Quia sanctus Thomas videtur dicere, in multis locis (6), quod illa qualitas media, in qua dicuntur elementa virlualiter remanere, est realiter qualitas composita ex partibus diversarum rationum, et habere aliquid formaliter in se de calore, et aliquid de frigiditate, et sic de aliis : ita quod quandoque intenditur una ejus pars, et alia remittitur; et secundum hoc, mixtum magis appropinquat ad hoc elementum vel illud; ut patet in tractatu de Natura materia, superius allegato. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta quorumdam. — Ad argu­ menta primo loco inducta contra tertiam conclusio­ nem, dicitur. Et Ad primum respondit Gregorius (dist. 16 et 17, q. 2, conci. 1), < concedendo consequentiam. Et cum ulterius assumitur, quod omne quod inesl homini per formam perquam est animal, inesl ei inquan(a) per. — Ad. Pr. (C) locit. — Om. Pr. Μ LIBRI II. SENTENTIARUM tum est mimai; — dicendum quod hæc est falsa, sumendo ly inquantum reduplicative, ut sumit argumentum in ulteriori deductione. Nani haliet multiplicem instantiam. Aliquod enim bicubitum, pereamdem formam est quantum, et est bicubitum; et per consequens, per formam per quam est quan­ tum, est bicubitum; nec tamen est bicubitum in­ quantum quantum, quia non omne quantum, est bicubitum. Similiter, aliquod album, jw?r forrnam perquam est album, e»t quale ; nec tamen est album inquantum quale. Nec probatio valet : sive enim, in dia, propositio sumpta sil disjunctiva, sive de pre­ dicate drijundo, est falsa; et instantia potest haberi in simili, in exemplis positis, si quis advertat, el in multis aliis. a — Hæc Gregorius. — Et si contra hoc arguitur : Quia idem videtur esse dictu ; Hoc conve­ nit Socrati per formam per quam est animal, et, Hoc convenit Socrati inquantum est animal; — respon­ detur quod falsum est, quia plus importat secunda quam prima. Nam, ad veritatem secundæ, requiri­ tur quod hoc conveniat Socrati |>er formam j>er quam est animal, pI sub ratione qua dat esse ani­ mal : ita quod reduplicatio proprie dicta requirit quod forma reduplicata sit causa inhærentiæ predi­ cate ad subjectum, sub ratione illa qua reduplicatur, hoc est, ut fundat talem rationem, et non sub ratione communiori, nec minus communi, sed sub illa sub qua reduplicatur primo et adæquate; quo­ rum allero deficiente, reduplicativa est falsa, ut palet dc ista, Socrates est bicubitus inquantum quan­ tus, vel, Socrates est albus inquantum qualis. Ad secundum, negatur antecedens, el similiter assumptum in probatione illius. Dicitur enim quod nullum accidens idem numero, quod fuerit in cor­ rupto, manet in generato. Et de hoc in procedenti­ bus salis habitum est. Sed contra hoc potest multipliciter argui. Primo, Quia, secundum Commentatorem, eadem quantitas numero manet in generato et corrupto. Secundo. Quia iu instanti in quo interficitur ani­ mal, cadaver est tanta? quantitatis, et consimilis organizationLs, sicut erat vivum. Sed hoc non esset, nisi manerent accidentia eadem numero. Quod pro­ luitur ; Quia agens naturale potius est in agendo quam corrumpens violentum. Sed agens naturale non potuit inducere tantam quantitatem, et talem organixationem, in instanti, sed per mullum tempu··. Ergo nec agens corrumpens (x) potest inducere in instanti talia arridentia; nec est dare aliud agens, a quo producantur in instanti. Tertio Quia sensus deprehendit eamdem quanti­ tatem el similia accidentia in mortuo, quæ erant in vho Aut ergo remanent eadem accidentia in numero, ut appret secundum sensum; aul non eadem. Si eadem, habetur propositum. Si non eadem, sed {>) rorrumpe/u. — cvrreipondent Pr. similia, quæritur : quid determinat cadaver ad (alia accidentia similia prioribus? Quia :aul natura mate­ riæ primæ determinat cadaver ad ista accidentia I consimilia; aut anima; aul procedentia acciden­ tia in vivo; aul influentia cadi ; aut agens particu­ lare; aul spiritus qui erant in corporo animalis; aut naturalis ordo formæ ad formam ; aut omnia ista simul. Sed nihil istorum potest determinare cadaver ad talia accidentia nova. Igitur non sunt noviter introducta; sed sunt eadem numero, quæ prius er^nl in vivo. Probatur assumptum quoad singulas partes : — Et primo, quod non materia prima : quia illa, quantum est de se, est indeterminata ad quamcumque formam, vel quodeumque accidens. — Secundo, quod nec anima : quia in illo instanti anima non est, vel saltem esi separata a materia ; el tunc non potest determinare materiam ad aliquod accidens. Item ; quia, cum anima non determinet materiam ad formam substantialem sequentem, cum sil repugnans sibi; igitur nec ad accidentia conse­ quentia illam, irnmo ad opposita. — Ncc tertio, procedens quantitas et alia accidentia. Tum quia, secundum te, in illo instanti non sunt; ergo tunc non causant. Tum quia non possunt determinaro ad formam substantialem sequentem ; igitur nec ad ejus accidentia. — Nec quarto, virtus coeli : quia si ita esset, tunc quodeumque animal morions (a) in eodem loco et situ ad coelum, haberet consimilia acci­ dentia cum quocumquealio ibidem morienle ; quod est falsum. Npc quinto, agens particulare hoc facit : Quia hoc non posset facere, nisi per hoc quod contrapatitur ab eo in quod agit; cl ideo in hoc assimilalur passo; et per consequens, inducit de novo similia accidentia accidentibus ejus quod corrumpi­ tur. Sed hoc non potest esse. Tum quia corrumpens violentum, sicul csl gladius, non contrapatilur a qualitatibus animalis occisi. Tum quia, cum agens contrapatiatur ab eo in quod agit secundum quali­ tates activas, magis assimilaretur cadaver noviter genitum viventi quod corrumpitur secundum qua­ litates activas, quain secundum passivas. Hoc autem csl falsum : quia secundum istas maxime differunt mortuum et vivum; quia vita consistit in calido el humido, mors vero in frigido et sicco. Tum quia non est verisimile quod agens particulare, tam fortem impressionem recipiat a vivo ad ejus corruptionem, quod jiossit per illam impressionem ita in perfectum effectum animalis vivi, sicut poterat ipsum vivum; nunc autem ita perfecta? quantitatis et organizationis est mortuum sicut vivum. Tum quia magis deter­ minaret ad qualitates dissimiles vivo, quam ad similes; sicut ignis generans ignem ex aqua, magis determinat effectum suum ad qualitates oppositas qualitatibus aqua», quam ad similes. — Nec sexto, potest dici quod spiritus determinent ad talia acci(x) monroi. — morem Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. dentia. Tum quia in illo instanti non sunt : pereunt enim pereunto corpore, secundum auctorem libri dc Differentia spiritus cl aninue; corpus autem, secundum te, tunc perit. Tum quia illi spiritus, cum agant naturaliter, non determinarent ad acci­ dentia introducta violenter, sicut est cicatrix, quæ simul manet in vivo et mortuo. Tum quia illi spiri­ tus, cum eorum operationes sint vitales, animales et naturales, non determinarent nisi ad formam cujus operationes j>ossent esse vitales, cujusrnodi non est forma cadaveris, iinmo ei (2) repugnant; et si non possunt determinare ad formam cadaveris, ergo nec ad accidentia consequentia illam. — Nec septimo, ista determinatio potest provenire proptei ordinem naturalem formæ ad formam : quia quod aliqua forma determinata sequatur post aliam for­ mam determinatam, oportet hoc provenire ex aliqua causa, et finite determinata; sed quod determinata forma cadaveris sequatur post talem determinatam, non potest reduci in aliquam causam effectivam determinatam, sicut patet, deducendo per singula prodicta; quia nec materia, nec anima, etc. — Nec octavo', omnia prodicta simul possunt causare prae­ dictam determinationem : quia, si ita esset, quodli­ bet eorum faceret aliquam dispositionem, sive aliquid perlinens ad dictam determinationem ; sed hoc non potest esse, ut patuit, discurrendo per singula pro­ dicta, eo modo quo probatum est quod nullum eorum facit talem determinationem; quia, si face­ rent aliquam dispositionem ad hoc pertinentem, illa esset aliquod accidens manens post separationem animæ, et oporteret eam fundari super aliquam for­ mam substantialem, quæ prius esset cum anima, el postea maneret cum forma cadaveris. — Nec nono, potest dici quod talis determinatio sil a casu, cum sit semper, vel frequenter. Unde relinquitur quod talis determinatio sit propter formam substantialem prius manentem cum anima et postea cum forma cadaveris, et quod eadem accidentia numero sint in vivo et mortuo. Quarto contra eamdem solutionem quæritur. Quia ponatur quod bos cadat de aliquo loco alto, et quod moriatur in medio spatii. Tunc quaero : utrum motus factus in toto spatio sil unus, aul non? Non potest dari quod non sit unus : quia in toto spatio non potest dari quies interrumpens motum; quia manifesto videtur continue moveri. Si autem est unus numero, sequitur quod idem accidens manet in vivo et mortuo. Et ulterius, oportet quod idem corpus mobile maneat in toto motu ; el consequenter, oportet quod habeat eamdem formam substantialem numero in toto tempore motus. Et sic eadem forma substantialis genita manet in vivo el mortuo, scilicet forma corporeitatis. Ad primam replicam, dicitur quod opinio Com­ (a) ens non contrapatitur, etc.; — quoad animas non rationales. Spiritus autem ratio­ dicitur quod, prater gladium, in tali morte, est nalis, licet in hora mortis non pereat, tamen sepa­ aliud corrumpens, scilicet calor intensus in spiriti­ ratur a corpore. — Quod autem ultra dicilur, quod, bus et in humoribus corporis, qui non sunt adhuc cum illi spiritus agant naturaliter, non determinant partes corporis; et tale agens contrapatitur. Nec fit ad accidens violentum, cujusmodi est cicatrix; — ita cito abscisio, quin fiat in tempore, quantum- dicitur quod hoc est satis nide : quia vulnus, licet cumque pano, in quo potest esso alteratio dispo- fiat violenter, tamen cicatrix, quæ inducitur sanato ne» ad aliam formam. Et cum dicitur ulterius, vulnere, causatur naturaliter in corpore vivo; et quod, cum agens assimilelur pass? secundum quod ideo naturaliter succedit in mortuo. — Quod etiam ulterius sequitur, est valde rude : quia operatio spi­ ritus, qua agit ad introductionem formæ cadaveris, — Om. Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. non oportet quod sit operatio formæ cadaveris, ut principii activi; quia forma cadaveris non compara­ tur ad illos spiritus ut ad instrumentum quo opera­ tur, sed ut effectus ad causam. — Septimo, dicitur quod ordo formæ ad formam est causa hujus deter­ minationis. Et ad hujus improbationem, dicitur quod, prater talem ordinem, est aliqua causa effe­ ctiva, scilicet virtus coeli, et continentis, et illi spi­ ritus, et si quod est aliud concurrens. Quod autem objicitur contra hoc, supra solutum est. — Octavo, dicitur quod omnia pnedicla simul sunt causa talis determinationis, ita quod diversa diversimode ad hoc faciunt. Et quod dicitur, quod tunc quodli)>et faceret aliquam dispositionem, — non oportet, loquendo de facere active; quia alia concurrunt ad effectum, prater agens. Sed verum est quod quodlibet prodictorum aliquid aliquo modo confert ad effectum. Et ostensum est quod illud quod obji­ citur contra singula, non valet. Ad quartam replicam, dicitur quod, in illo casu, totus motus, in cujus una parte ponitur bos vivus moveri, et in alia parte bos mortuus, non est unus numero, nec continuus; immo mobilia sunt diversa, et motus sunt discontinuât!. Et quando dicitur quod immo, quia non intervenit quies media; —dicitur quod sicut ad hoc quod duo corpora sint disconti­ nua, non requiritur quod sit spatium interjectum, cujus interpositione discontinuantur, quia ultima duorum corporum, quæ sunt discontinua, possunt esse simul ; ita etiam duo motus possunt se habere consequenter, et e discontinui, absque hoc quod interponatur quies media, vel tempus; sicut patet per Philosophum, 5. Physicorum (t. c. 40), ubi dicit quod febris potest se habere consequenter, et absque interpositione temporis, ad motum localem. Et 8. Physicorum (t. c. 72), dicit, in ultima ratione quam adducit ad probandum motum reflexum non esse unum, quod, dato quod in motu (a) reflexo non intercideret quies media, adhuc non sequeretur quod esset unus et continuus; immo una pal’s se haberet consequenter et absque interpolatione tem­ poris ad aliam, ita quod motus ad Λ punctum, in quo fit reflexio, et motus ab eodem puncto A, adhuc essent discontinu!, dato quod non interveniret quies media ; quia in eodem instanti potest esse finis unius procedentis (C) motus, et initium sequentis. Et sic fieret, ut dicitur, si lapis molaris obviaret lapillo sursum projecto. Et quando dicitur quod non est ibi dare instans in actu, quia non est quies media ; — dicitur quod, comparando nunc ad motum primi mobilis, in quo est tempus et instans sicut in sub­ jecto, non est aliquod nunc in toto tempore in actu, sicut nec in toto motu primi mobilis est aliquod mutatum esse in actu, cum semper continuetur (γ). (s) motu. — moto Pr. (6) uniuf * praecedenti — Om. Pr. (γ) continuetur. — continetur Pr. 87 Dicitur tamen aliquis motus mobilium inferiorum uti aliquo nunc temporis in actu, inquantum aliquis motus finitur vel incipit in illo nunc. Et sic dico quod motus illius bovis utitur actu, illo instanti temporis in quo moritur bos; quia in illo instanti in quo bos fuit primo non ens, et in quo cadaver fuit primo ens, fuit finitus primus rnotus, et fuit initium indivisibile sequentis. Nec ex hoc sequitur quod idem nunc accipiatur bis proprie : quia bis accipi est duabus vicibus accipi ; vicissitudo autem non potest proprie esse sine successione. Sed est ibi applicatio ejusdem nunc ad diversa indivisibilia actualia exsistentia diversorum motuum. Notandum tamen quod motus qui fuit in bove vivente, non dicitur terminari perse, per adeptionem alicujus ter­ mini positivi; sed dicitur tunc terminari, quia tunc primo non est. Et hoc ideo est, quia talis motus ter­ minatur per accidens, inquantum suum primum non esse sequitur ad non esse alterius, scilicet sub­ jecti. Et eodem modo dicendum est de omnibus alterationibus procedentibus inductionem formæ sub­ stantialis in quacumque materia; nulla enim Labs habet terminum intrinsecum simpliciter. Et sic patet ad omnes replicas contra solutionem secundi principalis contra tertiam conclusionem. Sciendum tamen est quod ad hoc argumentum brevius respondit Gregorius de Arimino (dist. 16 et 17, q. 2, conci. 1), negando antecedens. Et ejus probationem dicit non valere : < quia fundatur in falso, scilicet quod primum subjectum accidentium sit compositum ex materia et forma; > quia, secun­ dum eum, prima materia est subjectum omnium accidentium corporalium. Et sic evadit omnes istas difficultates. Sed quia sanctus Thomas tenet quod nullum accidens corruptibile absolutum unitur materiæ primæ immediate, sed sola forma substan­ tialis, ideo solutio Gregorii non potest a nobis susti­ neri in hoc. — Sciendum ulterius, quod in tractatu de Natura materiæ, qui ascribitur beato Thomæ, ponitur alia solutio ad argumentum et ad replicas pralibatas. Ibidem namque (cap. 7) fit talis distin­ ctio : quod scilicet accidentium quædam sunt eadem in vivo et mortuo, vel in generato et corrupto, secun­ dum speciem, non autem secundum numerum; quædam autem manent eadem numero quoad essen­ tiam accidentis, licet non quoad idem esse;quædam autem nec sic nec sic; ita quod frequenter dicit in eodem tractatu, quod essentia quantitatis,et figura, et cicatricis, et coloris, quæ fuit in corrupto, rema­ net in generato, licet non eadem essentia sub eodem esse. Sed istud videtur repugnare dictis sancti Thomæ in Summa, et multis aliis locis. Ideo ista diffinitio non videtur tenenda, nisi cum prolixa glossa, de qua forte alias. A Sed natura rei tali ordini non responde­ tur, aut totaliter ignoratur. Ergo, per oppositum, ret, nis diversa praedicabilia exsistentia ordinate in illud quod nec totaliter ignoratur, nec totaliter attineodem genere, dicerent diversas formas pertinentes gitur, est compositum. Sed omne quod est in prae­ dicamento substantiae, potest sciri secundum suumi icd — wundum Pr. (i) Primo, — Om. Pr. i (a) animal. — animalU Pr DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. genus generalissimum, et ignorari secundum suam differentiam. Ergo omne tale est compositura ex plu­ ribus formis. Sexto. Secundum Philosophum, ibidem, in sim­ plicibus non est quæstio. Sed de quidditate formali cujuslibet substantial potest formari quæstio, et quæri quid est, ut quid est homo, vel animal (x), et propter quid est, ut propter quid homo est animal, vel hujusmodi. Ergo quidditas cujuslibet substantia·, etiam quantum ad illud quod se tenet ex prie formæ, est composita; quod non esset, nisi haberet plures formas. Ad primam harum, secundum Ilervæum, dici­ tur quod ordo prædicamentalis non fundatur imme­ diate super rem extra, sed mediante operatione intel­ lectus rationes rerum apprehendentis. Et ideo non oportet quod diversitas pnedicatorum, in eadem linea prædicamentali, de eodem individuo praedi­ cantium, fundetur super diversas formas ejusdem rei, sed super unam formam, quæ fit in una re, etsi (6) habens plures rationes. Ordo igitur prædicamentalis habet fundamentum in re, non immedia­ tum, sed remotum. Pro immediato autem funda­ mento, habet esse quod res habet in anima, et ordi­ nem qui rem sequitur secundum esse tale. Et ideo ordo prædicamentalis non requirit realem diversita­ tem in ipsis ordinatis, sed tantum ordinem rationis. Nec tamen est figmentum, sicut cbimæra; cum habeat fundamentum remotum in re, non autem chimæra. Ideo prima responsio quæ ibi adducitur, fuit bona. — Et ad hujusmodi improbationem, dici­ tur quod ista diversitas rationum provenit ex parte rei, sicut ex parte ejus quod natum est esse funda­ mentum talium plurium rationum; ex parte autem intellectus, sicut ex parte subjecti quod natum est diversimode et ad diversas conceptus moveri ab eadem re. Cujus causa est : quia res, una cum intel­ lectu agente, movet intellectum possibilem ad spe­ ciem intelligibilem, vel ad conceptum aliquem, sicut causa æquivoca; in causa autem æquivoca, non est inconveniens plura et differentia specie fieri, ma­ nente eodem principio activo et passivo, et præcipuc quando fiunt quodam ordine; sicut de eadem re, intellectus, quodam ordine, habet diversas conce­ ptiones magis et minus determinatas. Quando ergo dicitur quod non potest esse ex parte ivi talis diver­ sitas rationum, nisi sint dîyersæ formæ secundum rem in eodem, — negandum est; quia idem |K)test esse causa plurium, in causis æquivocis. Et si dica­ tur quod tunc res movens (γ) intellectum sic æquivoce, est nobilior ipso intellectu qui movetur, — ad hoc dicitur quod non sequitur; quia (o) res mate­ rialis non movet intellectum in virtute propria, sed (a) (C) (γ) (ί) animal. - angelut Pr. eUi. — et tie Pr. movent. — induent Pr. quia. — quod Pr. 80 in virtute intellectus agentis, qui est nobilior intel­ lectu possibili. Vel potest dici quod ista diversitas rationum provenit non ex pluribus causis exsistenti­ bus in re, sed ex comparatione ejusdem secundum eamdem formam ad diversa, et prout dat diversas perfectiones, modo quo prius dicebatur. — Et ad hujus improbationem, dicitur quod e^se corpus, et esse animatum, et sic de aliis, usque ad speciem specialissimam et individuum contentum sub ea, sunt idem secundum rem, et differunt ratione. Unde autem proveniat ista differentia rationis, dictum est. Ad secundam replicam, dicitur quod non opor­ tet (x) omnia quæ sunt diversa objecta intellectus, esse diversa quod quid est secundum rem; sed sufficit quod sint diversa secundum rationem. Et ideo pos­ sunt sumi ab una forma, habentes plures rationes. Ad tertiam, dicitur quod, accipiendo similitudi­ nem proprie dictam, homo et equus non sunt simi­ les, etiam secundum quod sunt animalia : quia similitudo perfecta et proprie dicta, non est conve­ nientia in genere, sed in specie specialissima; alioquin album et nigrum essent similia. Sed, acci­ piendo laigo modo similitudinem, pro quacumque convenientia in aliquo generali, talis similitudo potest convenire eidem, et respectu ejusdem, cum dissimilitudine proprio dicta, quæ est secundum species specialissimas : sicut album et nigrum sunt proprie dissimilia, in eo quod album et nigrum; sunt autem largo modo similia, in eo quod colo­ rata. Ad quartam, dicitur quod, licet sit eadem forma qua asinus est asinus, et qua asinus est corpus, non tamen oportet quod, intellecto corpore, intelbgalur asinus, nisi in universali, et in potentia : quia corpus non imponitur ad significandum determinate asinum, vel ejus formam, sed indeterminate; unde dicit aliquid quod indeterminate se habet ad asinum et multa alia; et contractum ad asinum, non dicit aliam formam, in asino, ab illa qua asinus est asinus. Ad quintam, dicitur quod simplex, cognitione qua secundum suam essentiam cognoscitur, totaliter attingitur quantum ad essentiam, vel totaliter igno­ ratur, nihil sciendo isto modo de ejus essentia. Sed, loquendo de cognitione alicujus simplicis per effe­ ctum suum, sic potest quoad aliquid cognosci, et quoad aliquid ignorari ; non quod sit in simplici secundum rem aliud et aliud, sed secundum ratio­ nem ; et quandoque per effectum potest innotescere quoad aliquam rationem suam, puta quod sit sub­ stantia, et latere quoad aliam, scilicet quod sil talis substantia in speciali. Et sic etiam forma rei mate­ rialis, si in se posset videri ab intellectu, in teli i gere­ tur totaliter, saltem quantum ad lotalitalem rei ; (a) quod non. — Ad. Pr. Linni ii. w sententiarum sed quia apprehenditur per effectum, potest quoad ulterius quæritur: unde habet res quod possit imme­ aliquid lalen', ct quoad aliquid cognosci. — Potest diate fundare conceptus tales plures; — dicitur quod autem brevius dici, in summa, quod simplex tota­ hoc est non solum quia habet in sc plures entitates liter attingitur, vel ex toto ignoratur, quoad totali ta­ essentiales aut accidentales realiter diversas, sed lem rei; quia non habet partes reales, quarum una etiam quia continet in se eminenter et unite perfe­ possit cognosci, altera ignorata. Sed quoad totalila- ctiones alibi realiter dispersas : sicut quia perfectio tem rationis, non oportet; quia quodlibet simplex corporeitalis repentur alicubi sine perfectione vite, potest habere plura secundum rationem. et vita sine cognitione, el cognitio sine intellectu, Ad textam, dicitur quod in simplicibus non est ,anima vero intellectiva continet unite omnes illas quæstio qua queratur de una parte secundum rem, perfectiones, ideo potest fundare quatuor conceptus, altera parte scita; tamen, secundum quod habent .ac si constitueretur ex quatuor formis realiter distin­ partes rationis, potest in eis esse quæstio; quia pos- ctis. i Et quod dico do anima intellectiva, intellige de fiunt in eis esse plura secundum rationem, quorum homine. Item, alio modo supra tacto per Hervæum: unum potest sciri, altero ignoto. — Aliter potest , -quia scilicet res potest in mullos effectus, ideo, dum dici, quod in simplicibus, quando videntur in se, Lcognoscitur, non in se, sed per suos effectus, potest non est quastio; sed bene potest in eis et de eis fundare multos hujusmodi conceptus. Quomodo esse quæstio, quando cognoscuntur per effectum. ;autem conceptus generis et differentia * non suman­ Iste solutiones sunt Hervæi; et, si bene intelli- tur a diversis formis, ostendit sanctus Thomas, de ganlur, bonæ et sufficientes sunt. Sed sciendum Spiritualibus creaturis, q. 1, in solutione argu­ quod, cum dicit quod ordo praedicabilium non liabet menti vigesimi quarti; item, 1 p., q. 76, ari. 3, in proximum fundamentum in re, sed remotum, hoc solutione quarti; et q. 50, art. 2, in solutione potest tripliciter intclligi : utputa quod ista praedi­ primi. Et hoc in idem redit cum primo; quia ex cabilia, substantia, corpus, animal, non funden­ hoc res, puta anima intellectiva, potest in multos tur immediate in re extra. Primo modo, quod effectus specie differentes, quia continet virlualiter natura significata per ista tria nomina, non sit plures formas inferiores. Sed de hoc nihil plus ad immediate et formaliter in re extra, sed solum sit praesens. fabricata per intellectum ; el iste sensus est falsus. Ad argumenta secundo loco contra tertiam con­ Secundo modo, quod conceptus, vel ratio horum clusionem inducta, dicitur. Et nominum, fundetur in re ut in fundamento remoto, Ad primum quidem, dicit Gregorius (dist. 16 et ita quod nulla res immediate sibi respondeat, sed 17, q. 2, conci. 4), quod α hoc nomen corpus solum mediale; et iste sensus est falsus, quia illis æquivoce sumitur. Quandoque enim significat ipsam conceptibus immediato respondet natura rei, sicut quantitatem, seu dimensiones, sicut apud Commen­ immediatum et proximum fundamentum suæ veri­ tatorem, in de Substantia Orbis, cap. 1, ell. Phy­ tatis, ut signatum et repraesentatum suo .signo et sicorum, comm. 63. Quandoque autem, omnem representative. Tertio modo, quod intentioni (a) naturam seu substantiam quantam, ut apud Augu­ generis vel speciei aut differenti®, quam intellectus stinum,?. Super Genesim, cap. 21, ubi ait : Nos attribuit naturis rerum, nulla res extra immediate dicimus corpus, naturam quantam longitudine, correspondeat, sed solum mediate; puta quod hæc latitudine, altitudine, spatium loci occupantem ; natura animal dicatur genus, non secundum esse I et isto modo homo est corpus, el etiam materia ejus extra, sed ut est intellecta, et habet in intellectu est corpus. Moderni autem doctores distinguunt cor­ esse objectivum vel intellectivum ; et iste sensus est I pus, in corpus quod est genus (et sic dicitur de verus. Et de hoc pulchre loquitur sanctus Thomas, omni substantia composita ex materia et forma sub1. Sentent., dist. 2, q. 1, art. 3, per totum. Dicen­ I stantiali), et corpus quod est altera pars compositi, dum est ergo quod eadem res extra, immediate fun­ vel significat alteram partem compositi, distinctam dat conceptum substantiae, et corporis, et animalis, contra formam. Primo modo, concedo quod homo et hominis; et intellectus inter hos conceptus ponit est corpus. Sciendum tamen quod, sicut (a) ani­ ordinem realem. Natura autem, ut intellecta sub mal, esto quod significet totum compositum, quia istis conceptibus, et secundum esse quod in illis vel tamen ejus differentia constitutiva, ut loquar modo per illos habet in intellectu, distinguitur a seipsa, consueto, significat determinate formam, scilicet secundum rationem ; et habet ordinem rationis ad animam, ideo animal dicitur esse animal principa­ seipsam, secundum quod diversimode concipitur alio liter per animam; sic, licet corpus quod est genus, et alio conceptu. Et sic ordo iste non immediate fun­ significet substantiam compositam, et de illa solum datur in re extra : quia ordo posterior est suis extre­ secundum hunc modum accipiendi praedicetur, quin mis ; una autem res non potest halære vicem duorum tamen ejus differentia constitutiva significat deter­ extremorum, nisi plurificctur per intellectum. Et si minate materiam, sicut patet in diffinitione ejus, (>) ntenItoni — intentionem Pr. (») quia. — Ad. Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO L nam diffinitur quod est substantia materialis, ideo corpus dicitur esso corpus principaliter per mate­ riam, id est, quia est ex materia compositum ; el non est corpus per aliquam aliam formam ab anima intellectiva », nec per animam, sed per materiam. Ad secundum dicit sic : « Corpus altera |>ars corn· |>ositi, est sola materia. Verumtamen hoc potest dupliciter accipi. Primo modo, communiter; ct sic quaelibet materia est corpus. Quo modo etiam acdpit Commentator, 1. Physicorum, comm. 63, ubi, posita distinctione de duplici alteratione, scilicet substantiali et accidentali, ait : α Et cum (a) consi­ deraverunt istud quod defert utramque transmuta­ tionem, invenerunt ipsum idem numero, et corpus demonstratum; videmus enim idem corpus, in eodem loco, transferri de carneitate in terrestreitatem, et de terrestreitate in vegetabititatem, etc. » Et in 12. Metaphysics t comm. 22, dicit quod ele­ menta alterantur ad invicem in accidentibus et for­ mis substantialibus, remanentibus illis in hac corporeitate singulari (6). Constat autem quod illud non potest intelligi nisi de materia sola, non autem de composito ex materia et forma substantiali qua­ cumque : turn quia in nullo elementorum est plus quam una forma substantialis; tum quia sola mate­ ria, secundum ipsum, est subjectum generationis; sicut patet (γ) in eodem commento primi Physico­ rum, per eumdem, contra Avicennam; et infra, comm. 66. Nec est contra hoc, quod ibidem (comm. 63) dicit, quod qui ponit hanc materiam esse corpus, peccat; quoniam tunc accipit corpus pro ipsis dimensionibus, quas probat, ibidem, dif­ ferre a materia. Et istud clarum est volenti aspicere. Sic autem accipiendo corpus, potest concedi quod ignis el quaelibet substantia materialis, seu corpus primo modo dictum, est compositum ex corpore ct forma. Alio modo, potest accipi specialiter corpus pro materia organizata ; et sic sola animata consueta sunt dici composita ex corpore. Ad tertium dicit quod α forma cadaveris de novo introducitur, non tamen semper ejusdem rationis, sicut assumit argumentum : sicut nec semper eodem modo dissolvitur harmonia et corrumpitur complexio animalis; sed aliquando per superabundantiam unius (o) humoris, aliquando per superabundan­ tiam (t) contrarii ; et quandoque per excessum unius qualitatis, aliquando per excessum unius qualitatis ; * contraria et interdum, tam variæ et tam divers® complexiones generantur, quod eas etiam diversæ formæ cadaveris secundum speciem consequuntur; quod etiam aliquando apparet sensibiliter, ex diver­ sitate accidentium ipsorum cadaverum, quamvis (a) cum. — tamen Pr. (C) singulari, —tinip lici Pr. (γ) patet, — Om. Pr. (ft) unitu. — Om. Pr. (t) aliquando per tuperabundanliam. — Om. Pr. 91 etiam exterioribus accidentibus non percipiatur talis diversitas. Non tamen nego quin etiam a diversis causis possit sequi forma cadaveris ejusdem rationis. Nec hoc est inconveniens : quoniam hoc etiam vide­ mus in pluribus effectibus naturalibus; eumdem enim calorem secundum speciem causât sol et ignis, et sic de mullis aliis ». Ad quartum dicit, « concedendo quod frequenter rnulta accidentia manent eadem numero, et in eodem subjecto. > El dicit quod < sola materia est subjectum ». Ad quintum dicit quod < nulla de consequentiis ibi factis valet, si in eis capiatur corpus pro altera parte compositi. Nam, sicut eadem ipsa materia exsistens in sepulcro, fuerat pars essentialis naluræ human® in Christo; ita et idem corpus exsistens in sepulcro, fuerat pars natura humanae in Christo. Et quod tunc erat mortuum, prius fuerat vivum : nam tale corpus Christi nihil aliud erat intrinsece quam ipsa materia; et iterum fuit unita Verbo, absque assumptione novae rei. — Idem etiam dico de cor­ poribus Sanctorum, loquendo precise de eo quod est essentialiter corpus. Verumtamen in eis nova * formæ substantiales introductæ sunt; quod nemi­ nem puto debere negare ; alioquin pulveres in quos resoluta sunt multa corpora Sanctorum, quos vene­ ramur, fuissent partes essentiales illorum Sancto­ rum, dum viverent; quod est absurdum, et mani­ feste falsum. Et ideo quilibet habet concedere quod tales· reliquias veneremur, non quia fuerunt ipsæ partes Sanctorum, sed quia pars earum fuit pars Sanctorum. Istam autem partem dico solam mate­ riam ». H® sunt solutiones Gregorii ad prima quinque argumenta. Verumtamen, quia in dictis solutioni­ bus, licet plura vera dicat, tamen duo principaliter dicit contra mentem beati Thorn® et suorum sequa­ cium ; quorum primum est quod materia prima est corpus quod dicitur pars hominis, secundum est quod subjectum proximum et immediatum acciden­ tium corporalium est materia prima ; et consequen­ ter dicit quod eadem accidentia numero, quæ fue­ runt in vivo, remanent in mortuo; ideo, secundum principia beati Thom®, oportet aliter respondere. Et ideo Ad prlinuin dicit Hervæus, negando minorem. Et ad probationem, dicit quod, < si esse sit idem re cum essentia, esse substantiale corporeum in homine, non est divisibile in partes quantitativas, nisi ratione materiæ, quæ est quanta per accidens. El. licet anima sit indivisibilis, potest tamen esse causa talis di visibilitatis, sive quantitatis : quia, licet divisibile et indivisibile habeant oppositas rationes, ita quod esse unum non sit esse alterum ; non tamen sunt ita opposita, quod unum non it esse cum alio, et esse causa alterius, et esse pars ejus; sicut patet de unitate compositi ex materia et forma, LIBRI II. SENTENTIARUM 92 quæ (i) est indivisibilis in materiam et formam, et tamen (a) vivum magis dicilur componi ex corpore tamen e*»t pars compositi ex materia et forma. Simi­ et anima, quam ignis vel quodcutnque aliud inani­ liter, si esse differat ab essentia, non oportet quod matum dicatur sic componi ex corpore el forma ! esse substantiale corporeum hominis sit divisibile, quia anima plus elevatur super materiam, quam cum tale esse sil in sola anima separata, in qua alia? formæ materiales; quia, per ipsam, composi­ ponitur totum exsistere hominis remanere, ab illis tum habens eam, movet seipsum; et ideo magis qui ponunt esso et essentiam realiter differre; sed dicitur vivum componi ex corpore et anima, quam esse accidentale ejus e4>t divisibile. Et similiter, ad ignis ex corpore et forma ignis. Vel hoc ideo est, illud quod dicitur de spirituali el corporali, — dicen­ quia (5) vulgus communiter credit animam esse dum quod si spirituale dicitur illud cujus esse nullo aliud prater totum corpus, nec includi in corpore; modo potcsl communicari corpori, sicut est angelus, ideo sic loquitur de animatis. Et similiter philosophi tale etiam spirituale et corpus non proprie opponun­ sic loquuntur, quia loquendum est ut plures ». — tur «icul opponuntur album et nigrum, quod habeant Hæc ille. esse circa idem ; sed sunt disparata, ila quod unum Ad tertium dicitur quod solutio Gregorii bona est non potest esse alterum, nec stare cum altero in ad hoc argumentum. eodem subjecto vel supposito creato. Si autem forma Ad quartum, negatur major; quia nullum acci­ spiritualis dicatur forma quæ non est quanta per se, dens idem numero manet in generalo et corrupto, nec per accidens, potest tamen esse forma corporis, licet similia sint in hoc et in illo. talis forma spiritualis, licet non possit esse corpus, Ad quintum, negantur consequentia? ibidem factæ. potest tamen esse pars corporis, nec ei opponitur Verum, quantum ad primum consequens ibidem proprie. Unde esse corporeum substantiale hominis, illatum, dicit Hervæus, quod « corpus Christi vivum potest esse ab anima, sive esse differat ab essentia, et mortuum, fuit idem numero, propter unitatem sive non. > — Hæc Hervæus. — liem, ibidem, materiæ, et propter unitatem suppositi ; tamen non dicit ; < Forma corporalis, vocando formam corpora­ dicitur idem numero simpliciter, propter unitatem lem, formam quæ constituit substantiam corporalem materiæ, sed propter unitatem suppositi. Non autem in esse corporali, non oportet quod sil quanta perse, dicitur idem numero, propter unitatem formæ vivi vel per accidens ; sed bene est pars quanti pr acci­ et mortui ; quia nec una fuit forma vivi et mortui ». dens. El sic esi hic : nam anima est pars hominis, — Hæc ille. — Dicitur ergo ad illam primam conse­ qui, pr accidens quod est quantitas, ratione mate­ quentiam, quod corpus Christi in sepulcro exsi­ ria? est quantus. > — Hæc ille, et bene. — De dubio stens, fuit pars essentialis naturæ humana? in Chri­ autem quod replicat de esse corporeo, etc., — dicen­ sto, per synecdochen : quia scilicet pars illius cor­ dum quod esse corporeum hominis potest dupliciter poris, scilicet materia prima, fuit pars natura accipi. Primo modo, prout dicit esse essentiæ rei humans in Christo; non autem lotum illud corpus, corporeae ; et sic illud esse non est aliud quam essen­ quoad formam el materiam. Et similiter, conceditur tia corporea. Et sic tale esse est quid quantum, per quod corpus illud mortuum, fuit idem numero cum se, vel per accidens : per se quidem, loquendo de corpore Christi vivo, quantum ad materiam; et corporeitale substantiali ; per accidens vero, loquendo ultra hoc, quia eidem supposito uniebatur istud et dccorporeilate quæ est degenero quantitatis. Secundo illud. Ulterius, dicitur quod corpus illud mortuum, modo, potest sumi pro actuali exsistentia rei cor­ non fuit noviter assumptum a divinitate, quoad poreae; et tale esse est penitus incorporeum, cum omnes ejus partes essentiales, scilicet materiam et principaliter sil actus animæ intcllectivæ, el ex con­ formam, sed solum quoad ejus formam substantia­ sequenti totius compositi, scilicet hominis. lem. — Et eodem modo dicilur de corporibus San­ Ad secundum respondet Hervæus, quod < corpus ctorum. Unde Hervæus de hoc sic dicit : α Licet in et anima non sunt partes viventium, secundum rem; cadavere mortuo nihil remaneat nisi prima materia, immo, secundum rem, corpus nominat totum, el de his quæ fuerunt in corpore vivo ; tamen, quia includit realiter animam, licet indeterminate, el communiter natum est post vivum succedere tale anima nominat partem. Sed dicuntur partes secun­ cadaver, et non aliud, nisi hoc fiat per combustio­ dum ralionem ; sicul si animal el rationale, vel nem, tale cadaver magis inducit in memoriam el magis anima rationalis, dicerentur partes. Nec per venerationem Sanctorum, quam forma ignis. Et consequens distinguuntur contra se invicem secun­ ideo Ecclesia, habendo cadavera et ossa Sanctorum, dum rem, sed tantum secundum rationem; hoc magis dicit se habere corpora eorum, quam habendo excepto, quod sic corpus dicit totum secundum rem, ignem vel vermem. Et propter eamdem causam , illa *ed anima dicit partem secundum rem ; et ideo nihil ossa possunt magis dici ossa Sanctorum, quam por­ prohibet unum includere alterum secundum rem, corum : quia talia non sunt nata descendere immo­ saltem indeterminate. Verumtamen, licet ita sit, (a) — Ora. Pr la) (amen. — Om Pr. (6) rea, sive pro corporeitale, sed pro supposito habente corporeilalem; el ideo, non obstante quod non fuerit sim­ pliciter eadem corporeitas, propter diversitatem formæ, fuit tamen simpliciter idem corpus, propter identitatem suppositi pro quo supponit corpus. Nec est simile de corpore et de albedine; quia, licet cor­ pus non sil adjectivum, nec dicatur denominative, sicut termini adjectivi, est tamen concretum sub­ stantivum, el stat pro supposito ». — Hæc ille. — Aliter potest dici, quod, dato quod corpus suppo­ nat pro natura corporea unita Filio Dei, adhuc tamen natura corporea viva, et natura corporea mor­ tua, dicuntur idem corpus simpliciter, ratione iden­ titatis suppositi; non sic inlelligendo, quod hoc cor­ pus aut illud esset suppositum, sed quia hoc el illud unitum fuit eidem supposito. El ulterius, notandum est quod inter corpus Christi vivum et corpus Christi mortuum, non solum fuit illa unitas suppositi, immo fuit alia unitas, multum faciens ad proposi­ tum, scilicet unitas actualis exsistentia?; quia per idem esse erat hoc corpus et illud, scilicet per esse divini suppositi. Has autem duas unitates, nunquam habuit corpus vivum et corpus mortuum alterius hominis, prater Christum. — Ad Glossam ibi addu­ ctam, dicit Hervæus, quod < Glossa illa sic intolligenda est, quod caro Christi non defecit in interitum corruptionis quæ est putrefactio; non autem quin, quantum ad esse carneum quod habebat in corpore vivo, fuerit corrupta, el (x) resolutio fuerit facta usque ad primam materiam, sicut in corruptione cujuslibel substantia.·. El ad illud quod postea sub­ jungitur, dicendum quod caro quandoque accipitur pro parte organici corporis, sicut pes el oculus vel nervus sunt partes organic®; el caro sic dicta, non fuit eadem viva el mortua. Quandoque autem caro accipitur pro supposito habente naturam carneam, (a) et. — Om. Pr. 94 Lient H. SENTENTIARUM sicut in Fer&um caro factum est; et sic, sicut fuit idem suppositum in morte el in vita, ita fuit eadem earn viva et mortua ». — Hæc ille. — Tu dic, ut prius, quod, accipiendo carnem non pro supposito, sed pro natura carnea, adhuc fuit eadem numero, tum propter unitatem materiæ, tum propter unita­ tem suppositi, tum propter unitatem exsistentia * *. actuali Et ista est intentio sancti Thomæ. — Et ad textum illum, Non dabis Sanctum tuum, etc., Hervæus dial quod < intelligitur de corruptione quæ est putrefactio. Et non corrumpi tali corru­ ptione, dicitur fuisse privilegium Christi, licet hoc fuerit communicatum Bealæ Virgini; quia hoc debe­ batur principaliter Christo. Sed fuit communicatum Beatu Virgini, inquantum raro Christi erat quo­ dammodo caro ejus, ut videtur Augustinus dicere ». Ad confirmationem, dicit Hervæus, quod, « si loquamur do carne prout sumitur pro supposito habente carnem vel naturam carneam, leve erit sol- i vero; quia Christus post resurrectionem ostendit discipulis suppositum carneam naturam habens, non quidem in se, sed in natura resurgente sibi unita, i quod jacuerat in sepulcro, quamvis natura carnea resurgentis et jacentis non esset eadem quantum ad formam. » Si autem accipitur ibi caro pro parte | organizata, tunc dicit quod < Augustinus, in illa | auctoritate, loquitur secundum opinionem vulgi, qui non viget nisi cognitione sensitiva; vel loquitur do eadem carne secundum formam accidentalem, quæ est figura, non quantum ad identitatem nume- | rakm, sed specificam ». Tu dic, ut prius, quod ha *c carocl illa dicuntur eadem caro, propter prodictam triplicem unitatem. Ad aliam confirmationem ex dicto Hilarii, dicit qui supra, quod < Hilarius vocat carnem spoliatam Christum ; unde caro stat ibi non pro natura carnea, M-d pro supposito habente carnoilatem. Et sic caro sic dicta, fuit eadem viva el mortua. Sed ex hoc non -quitur quod remanserit aliqua forma prius exsi­ stens Vel potest dici quod caro spoliata et vestita, fuit eadem quantum ad materiam; et hoc sufficit ad hoc (i) quod possit dici nunc vestita, nunc spo­ liata ». — Hæc ille. — Tu dic quod caro mortua, ent spoliata anima, per synecdochen, quia scilicet * ejus essentialis quandoque fuerat sub anima. Et par hoc modo loquendi utuntur Sancti et vulgus ; sicut cum dicunt, /nc, vel tn hoc loco, est scpultus talis homo, cum tamen in illo loco non sit totus ille horno, sed una pars ejus, id est, materia, quæ fuit pars ejus. Unde ex illis auctoritatibus nihil conclu­ ditur, quia sunt figurative et impropriæ. Ad aliam confirmationem, dicit Hervæus, quod < pnvatio importata in hoc quod dico spoliata, non negil subjectum suum, mimo ponit ; sal subjectum illius privationis non est caro viva, sed caro mortua. (>) ad hac. — Om. Pr. Et sic slat quod caro corporis vivi fuerit corrupta ». El si dicatur quod raro privata, el caro cum habitu, puta caro viva, debent esse una ; —dicit quod « verum est quantum ad primam materiam, et non plus ; quia caro viva non erat subjectum vilæ, quæ est anima, nisi quantum ad materiam primam ». — Hæc ille, el liene; el redit in idem cum eo quod dixi de synec­ doche. Ad quintam probationem principalis argu­ menti (i), dicit Hervæus, quod, α sicut, large loquendo, Sancti dicunt Filium Dei assumpsisse hominem, cum tamen non assumpserit proprie hominem, cum homo stet pro supposito, sed quia assumpsit humanitatem vel naturam humanam ; ita dicitur assumpsisse corpus, quod stat pro supposito, proprie loquendo, quia assumpsit natu­ ram corpoream. » — Hæc ille. — Tu dic, ul prius, quod, accipiendo corpus etiam pro natura corporea, Christus assumpsit corpus ex matre, per synecdo­ chen, quia scilicet accepit ab ea partem corporis. Ad primam confirmationem, dicit Hervæus, quod c nova forma fuit introducta in corpus Christi mor­ tuum. Nec tamen propter hoc fuit illa nova assum­ ptio novæ nature ; sed fuit ibi adventus novæ formæ ex antiqua assumptione; sicut et (6) quando conver­ tebatur in substantiam ejus materia nutrimenti, quæ non fuerat a principio assumpta, non erat pro­ prie assumptio nova ; sicut nec esset nova assumptio vestis, si vestis lanea alicujus converteretur in vestem lineam ». — Hæc Hervæus, et liene; dum tamen intelligatur sic, quod non fuit in morte Christi assumptio novæ natura totaliter distinct® a priori natura. —Ad aliud quod tangitur in illa confirma­ tione, dicit idem, quod, < licet humana natura unia­ tur divino supposito una unione principali, quæ fundatur immediate super formam compositi, vel super naturam integram compositam ex materia el forma, tamen videtur probabiliter posse dici quod, prater principalem unionem, materia habet pro­ priam unionem seu relationem unionis ad di.vinum suppositum, cujus ipsa est immediatum fundamen­ tum ; et illa unio materiæ mansit in morte. Et licet materia non possit esse nec assumi sine forma, tamen exsistens conjuncta formæ, potest esse imme­ diatum fundamentum talis unionis sibi propriæ. Non obstante quod sit ibi nova relatio unionis, fundata super novam formam introductam in morte, tamen adhuc stat quod remansit unio præcedens, quæ ernt sibi propria : ita quod, dato quod ponatur materia aliquo modo de novo uniri nova unione fundata supra novam formam, mediante illa forma, inquan­ tum est pars novi compositi, tamen adhuc stat quod manet unita priore unione. Dato etiam quod totius natura humanæ compositæ ex materia et forma non (a) argumenti. — antecedenti» Pr. (cj et. — est Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. 95 sit nisi una unio, fundata immediate super formam generatione Filii, essentia divina ul natura, est per quæ est anima, adhuc non sequitur quod prima se principium productivum, sed ut voluntas, se unio, qua uniebatur materia cum anima divino sup­ habet tantummodo concomitativc, non quin essen­ posito, in morte desierit esse; quia fundamentum tia, quæ est realiter voluntas, vere et realiter sil ejus immediatum, scilicet anima rationalis, semper illud quod est principium productivum Filii, sed mansit unitum. Sed verum est, si materia non quia, ad hoc quod talis essentia sit principium pro­ habeat propriam unionem, quod materia in morte ductivum Filii, non requiritur quod ipsa secundum desiit esse unita formaliter et actu in morte, illa quod est hujusmodi principium, sit voluntas ut unione prima, et uniebatur actu, mediante alia voluntas. Et, sicut si eadem essentia esset calor et unione fundata super formam substantialem de novo color, diceretur calefacere secundum quod calor, sed introductam. Sed quia illa unio secunda, aliquo secundum quod color, concoinilative se haberet; sic modo virtualiter sequebatur ex prima, quia ex unione in proposito : licet illud in quod convertitur forma prima quam habuerat unita animæ, fundata imme­ panis, sil realiter et essentialiter forma corporeitalis, diate super animam inquantum est forma compo­ el sil anima, tamen non est terminus conversionis, siti, debellatur sibi quod unita remaneret in morte, in eo quod anima, sed in eo quod forma corporeilapotest dici materiam manere unitam in morte, etiam lis;quia, dato quod illa essentia non esset anima, et priore unione, scilicet virtualiter, et etiam unitam (a) esset forma corporeitatis, adhuc converteretur in nova unione, propter conjunctionem compositi ex eam forma panis, . — Hæc ille, el bene. — Et tunc, ad in sibi æquivalenti. Potest etiam dici quod unioquæ improbationem hujus responsionis, dicit quod < minor dicit relationem, fuit alia post quam ante; non supponit falsum, scilicet quod esse corporeum et autem unio quæ dicit indivisionem actualis exsi- esse animatum, sive forma corporeitalis et anima, stentiæ, qua exsistebat suppositum divinum, el dicant intentiones logicas, vel ens rationis. Hoc natura assumpta, et ejus partes; quia in Christo non enim est falsum ; immo forma corporeitatis et anima fuit nisi unicum tale esse, ut ostendit sanctus Tho­ dicunt res veras. Et ideo quando ponitur quod forma mas, 3 p., q. 17, ari. 2, et Quodlibeto 9, ari. 3. Et hominis, secundum quod dat esse corporeum, sil terminus conversionis, non ponitur terminus per talis identitas unionis sufficit in proposito. Ad sextam, dicitur quod anima est vi sacramenti accidens, immo ponitur terminus per se. Sed, si sub Sacramento, secundum quod dat esse corpo­ quæralur quare etiam ipsa anima, cum sil realiter reum, non autem secundum quod dat esse anima­ eadem cum forma corporeitatis, non ponitur esse terminus hujus conversionis, secundum quod anima ; tum, sive secundum quod est anima. dico quod causa hujus est, quia, dato quod illa Ad confirmationem, dicitur similiter. Illa autem solutio quæ datur in primo loco, scili­ essentia non esset anima, dum tamen esset forma cet quod corpus Christi dicit materiam cum dimen­ corporeitalis, adhuc fieret in eam conversio, sed, si sionibus, non valet. — Sed secunda quæ datur ibi­ esset anima, et non forma corporeitatis, non fieret dem, bona est. Ad cujus evidentiam, dicit Hervæus, in eam conversio ». — H®c ille, el bene. Ad primam confirmationem, dicit quod < res quæ quod e quando in aliqua essentia simplici inveniun­ tur plures perfectiones, quæ, licet in aliis rebus est anima, est ex vi sacramenti sub Sacramento, sed realiter plurificentur, tamen in illa ro simplici sunt non secundum quod est anima; ct ideo anima, unum realiter, et sola ratione differunt, inquantum secundum quod anima, dicitur esse ibi concomitailla realis essentia invenitur principium alicujus tive ». — Hæc ille. — Ubi sciendum quod, cum actus realissecundum alteram illarum perfectionum, dicitur : anima secundum quod est forma corpotunc secundum illam dicitur per se requiri ad eli­ rcitatis, vel anima secundum quod est anima, est ciendum actum, et secundum aliam non dicitur terminus conversionis, potest esse quadruplex requiri, sed concomitativc se habere : sicut eadem sensus. Unus est, quod ly secundum quod redudivina essentia est natura et voluntas, et realiter est plicet aliquem conceptum facium per intellectum. natura, el realiter est voluntas, et natura et voluntas Secundus est, quod reduplicet rem cum conceptu. in ea non differunt nisi sola ratione, et tamen, in Tertius est, quod reduplicet diversas formas, aut formalilates, extra intellectum, in re formaliter exsi­ stentes. Quartus est, quod reduplicet rem pro quanto (λ) unitam. — unita Pr. LIBRI Π. SENTENTIARUM nata est fundare talem conceptum, quod idem est, Ad quartam confirmationem, dicit qui (a) prius, nem ut continet talem perfectionem, et non pro quod < plus dicitur cadaver hominis corpus hominis, quanto continet aliam perfectionem, quæ alibi rea- quam ignis generatus ex aere dicatur corpus aeris. liter distinguuntur : ita quod, quia continet hanc, Primo, quia ex homine semper generatur cadaver, est terminus, et non quia continet illam ; aut ex eo, nisi homo combureretur, et non sic semper ex aere quia fundat hiem conceptum, et non quia fundat generatur ignis. Secundo, quia in pluribus acciden­ alium. Et iste sensus est verus; tres alii sunt falsi. tibus ejusdem speciei convenit homo cum cadavere Ad secundam confirmationem, dicit quod, < si est suo, quam aereum igne. Tertio, quia magis appa­ ita, ut quidam dicunt, quod (x) Sacramentum sic ' ret vulgo, quod corpus quod fuit in vivo, sit in morfuit institutum, ut non conficeretur nisi Christo tuo, quam quod corpus ignis fuerit corpus aeris. Et vivente, argumentum supponit falsum. Si autem non de Christo est adhuc alia specialis ratio, quia scilicet est ita, potest dici quod, sicut est alia forma corpo­ fuit idem suppositum vivi et mortui ». — Hæc ille. ris Christi vivi, el alia forma corporis Christi mor­ — Adde aliam rationem : quia cadaver illud et cor­ tui, ita non est inconveniens quod in aliam el aliam pus Christi viventis habebant idem esse actualis exsi­ formam fiat conversio, Christo vivo et mortuo. » — stentia!. Ha» ille. — Secunda responsio videtur probabilior. Ad quintam confirmationem, dicit quod α homo, Ideo dico quod quantam unitatem habebat corpus bene, et consueto modo loquendi, potest dicere, Christi mortuum ad vivum, tantam habuisset ter­ corpus meum, et substantiam meam, corpus quod minus conversionis in Sacramento tunc et prius. est ipse, et substantiam quæ est ipse, et suppositum Ad tertiam confirmationem, dicit quod, < secun­ quoi praedicatur de ipso ; sicut vere potest dici sup­ dum quosdam, corpus Christi mortuum esset (6), positum Socratis, suppositum quod est Socrates. Sed stante illa hypothesi, sub Sacramento, solum quan­ verum est quod non ita consuevit dici communiter tum ad materiam. > Aliter potest dici, quod corpus animal meum sicut corpus meum : quia corpus, mortuum potest dici illud quod per mortem est gene­ secundum rationem intelligendi, videtur importare ratum. El tale corpus mortuum, est cadaver : cada­ rationem partis magis quam animal, licet utrumque ver enim non corrumpitur per mortem, quia quod dicat totum ; vel quia non consuevit dici animal est corruptum, jam non est; sed magis generatur. meum, nisi possessive».— Hæc ille. — Adde quod El tale corpus mortuum, non esset sub Sacramento, utrumque potest dici per synecdochen ; et utrumque stante hypothesi, nisi quantum ad solam primam potest negari, proprie loquendo. Item, quod tales materiam. Alio modo, dicitur corpus mortuum, quod locutiones sunt introductae a Sanctis, et a vulgo, ex fuit vivum, sed est jwr mortem corruptum. Et tale dictis Platonis, ponentis animam uniri corpori solum corpus mortuum,est idem realiter quod homo mor­ ut motorem mobili, et non ut formam materiæ, et tuus. Et tale corpus mortuum, stanto hypothesi, ulterius ponentis quod anima rationalis sola est venis fuisset sub Sacramento, quantum ad suas partes, homo, et non compositum ex anima et corpore; qui· sunt anima rationalis et materia prima, quæ in homo autem sic dictus, potest dicere, hoc est cor­ morte cujuslibel hominis remanerent, licet divisim. pus meum, sicut naula potest dicere, hxc est navis — Et si dicatur contra hoc, quod non remanerent mea. divi^irn,si conjungerentur in Sacramento, —dicit Ad septimam probationem principalem sexti quod, < licet secundum ose sacra mentale, quo sunt argumenti principalis, dicit qui (6) supra, quod in Sacramento, unirentur, non tamen unum unire- « forma cadaveris non potest dici forma putredinis, lur alteri ut forma materiæ. Prima autem unio non I hoc modo quod sit putredo, vel putrefaciat, putrefaciat, sed quia repugnat morti, sed secunda. Unde, quantum ad per eam sequuntur dispositiones, per quas illud divisionem oppositam secunde unioni, adhuc rema- cujus est forma, est faciliter putrcfaclibile. El talis n· r» nl divisa in morte. » — Ha» ille. — Mihi vide- decuit - ‘ introduci —1 ~ in ----' *' Christi ' s m— - quia morte (γ). — Tum lur quod, in illo casu, in sabbato sequenti, esset in natura rei, supposita morte, aliud non patitur.Tum Sacramento corpus Chnsli mortuum, et non vivum. quia, si posset aliter fieri, magis decuit sic fieri : Nec anima esset tunc sub Sacramento, sed forma quia Christus, in pœnalilatibus, potissime corpora­ cadaveris, quia, licet forma cadaveris non esset in libus, consequentibus totam naturam usque ad mor­ corpore Christi, tempore consecrationis, esset tamen tem inclusive, debuit assimilari fratribus; talis in corpore Christi, sequenti sabbato, concomitati ve, autem forma introducitur in instanti mortis ». Et ad licit non virtute sacramenti. Omnia enim absoluta probationem minoris, dicit quod α operatio formæ accidentia, et omnes absolutas formas quas habet cadaveris non est putrefactio ; sed corpus cujus est matena Christi extra Sacramentum, habet sub forma, fit a calore continentis faciliter putrefaclibile. Sacramento ; secus de respeclivis. Non autem oportet quod mobile quod faciliter potest fa) quod. — Om. Pr. (€) «airt. — eut Pr. (x) gut. — gux Pr, tfi) gui. — gur Pr. (γ) Chrùti, — Om. Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I moveri aliquo motu, semper moveatur illo motu. Unde non oportet quod corpus Christi inceperit putrefieri; immo potuit, vel propter frigiditatem temporis, vel propter unguenta, vel propter utrum­ que, impediri ne putresceret n. — Hæc ille. — Addo quod etiam, sicut in Christo patiente, multa mirabilia supra naturam, divina virtute, facta sunt; ita et in ejus sepullo cadavere fieri potuit, et factum est. Ad primam confirmationem, dicit qui (a) supra, quod α major supponit duo falsa. Primum est, quod materia, quacumque virtute, possit esse sine qua­ cumque forma; et hoc esse falsum, supponitur ad prasens; vel quod in Christo vivo fuerit alia forma prater animam. Secundum est, quod operatio formæ cadaveris sit putrefacere. Et ex his falsis, non mirum si concludit falsum ». — Hæc ille. Ad secundam confirmationem, dicit quod « in instanti mortis Christi, fuit completum opus nostra redemptionis; el in illo instanti, et non post, fuit introducta illa forma ». Et si dicatur quod ordine nature est post mortem, — dicit quod « est ut sic, et est ut non : quia ex parte agentis, quod non expel­ lit animam nisi inducendo formam el incompossibi­ lem, forma cadaveris pracessit in morte; sed ex parte materiæ, pracessit separatio animæ, quia prius intelligitur materia spoliata anima, quam reci­ piat formam et i ncompossi bilem ». — Hæc ille. — Tu adde quod non omnes pœnalitates assumpte a Christo, finitæ sunt in morte; nec sola pœna mortis fuit causa nostra salutis, immo sepultura, et descen­ sus ad inferos, aliquid contulit ad salutem, sicut et resurrectio^ Primum jxitet per sanctum Thomam, 3 p., q. 49, ari. 6, ubi dicit, quod « Christus in sua passione quadrupliciter seipsum humiliavit infra suam dignitatem. Primo quidem, quantum ad pas­ sionem el mortem, cujus debitor non erat. Secundo, quantum ad locum; quia corpus ejus positum est in sepulcro, et anima ejus in inferno, etc. ». Simile dicit, q. 51, art. 1 ; ct q. 52, ari. t. Ex quo palet quod non omnes pœnalitatés Christi finitæ sunt in instanti mortis. Quomodo autem sepultura et descen­ sus ad inferos aliquid contulerit nostra saluti, quære ibidem. Ad tertiam confirmationem, dicit qui supra, quod « natura non sufficit, nec patitur quod aliqua forma exsistens cum anima, remaneat in morte, quia e. Nec etiam patitur impossibile est talem formam quod materia |>ossit esso sine forma. El ideo oportet poni in morte Christi novam formam fuisse intro­ ductam naturaliter, el illam miraculose corruptam in resurrectione. El dato etiam quod forma no\a non fuisset introducta in morte, adhuc oporteret ponere miraculosam corruptionem dispositionum cadaveris, quibus constat repugnare qualitates el (a) qui, — quui Pr. 97 dispositiones corporis gloriosi ». — Hæc ille, et bene. Ad argumenta tertio loco inducta contra tertiam conclusionem, respondit Heraeus, et Gregorius. Hervæus siquidem, Ad primum sic dicit : < Diversitas in per se acci­ dentibus el proprietatibus eorum quibus contingit simpliciter el in se esse, arguit in eis diversas spe­ cies; sicut diversitas proprietatum ignis et aquæ, arguit quod sint diversarum formarum specie. Sed diversitas accidentium consequentium illud cui non competit in se esse, non oportet quod concludat diversas formas substantiales; quia proprietas aliqua per se consequitur formam aliquam, inquanlum est illius quod habet simpliciter esse. Nunc autem pars non habet esse simpliciter et in se; sed totum, est illud quod simpliciter et in se est. Et ideo proprietas quæ invenitur in aliqua parte alicujus corporis, magis debet dici proprietas totius ex parte, quam proprietas partis in se. Unde el pars in toto potest habere aliquam operationem, quam in se non posset habere; sicut palet de oculo, qui habet aliquam ope­ rationem in animali, quam non posset haliere sepa­ ratus ab animali el erutus. Dicendum ergo quod plu­ ralitas diversarum formarum vel proprietatum acci­ dentalium exsistentium in diversis partibus viven­ tium , non arguit plures formas substantiales in eis; sed arguit perfectionem formæ substantialis totius, quæ etiam est eadem forma partium ; quæ, propter perfectionem suam qua potest in multas operationes, requirit talem diversitatem in partibus. Quod autem hoc argumentum manifeste concludat falsum, patet ex hoc quod, si multe proprietates di verra argue­ rent multas formas substantiales, necessario argue­ rent diversitatem in formis super quas immediate fundantur; constat autem quod audire, videre, gustare ct hujusmodi, consequuntur animam sensi­ tivam; ergo necessario oporteret in diversis organis sensitivis esse diversas animas sensitivas, in eodem animali; quod nullus dicit, » — Hæc ille, el bene, et conformiler dictis sancti Thomæ, de Anima, q. 9 : < Formæ, inquit, perfectiores habent plures operationes et magis diversas quam forma? minus perfecte. Et inde est quod ad diversitatem operatio­ num. in rebus minus perfectis, sufficit diversitas accidentium ; in robus autem magis perfectis, requi­ ritur ulterius diversitas partium, el tanto major, quanto forma fuerit perfectior. Unde videmus quod igni conveniunt diverse operationes, secundum diversa accidentia : ut ferri sursum, secundum levi­ tatem ; et calefacere, secundum calorem, etc. » Vide ibi mulla ad propositum. Ad primam confirmationem, dicit quod « immo idem numero, multiplex in virtute, potest causare contraria; et præcipue potest idem causare aliqua qua? sibi repugnant et contrarianlur, quando alte­ rum eorum per accidens repugnat alteri, vel per IV. — 7 LIBRI II. SENTENTIARUM 98 accidens sequitur ex eo quod est causa contrariorum, ter fiat regressus a privatione in habitum, quantum ad vel quando causantur in diversis partibus ad diversas illud cui primo et per se convenit privari vita et operationes ordinatis. El sic est in proposito. Nam habere vitam, quia hoc est totum, vel saltem partes appetitus delectabilis inclinans ad motum localem, principles a quibus dependet anima secundum non directe et per se repugnat gravitati, sed per quod est unita materiæ, sicut est caput, vel cor; sed accidens, inquantum contingit ipsum delectabile esse quoad (i) illas partes quarum non est principaliter in loco cujus accessus est contra inclinationem gra­ talis habitus, scilicet vita, nisi ex habitudine ad vis. Iterum etiam resolutio et indispositio membro­ lotum, el sine quibus potest esse habitus qui est rum, quæ sunt instrumenta motus, non sequitur vita, dicendum quod non est inconveniens quin tale per se ex appetitu movente, immo est proter inten­ carens vita, possit recuperare vilain. Si autem talis tionem appetitus inclinantis ad motum; sed prove­ caro reunite inveniatur non habere opera vita», tunc nit ex necessitate materiæ, quæ est in potentia ad dicendum est quod talis caro semper est distincta tales passiones, quæ consequuntur motum localem secundum formam a reliqua carne, licet fiat unum in corporibus passibilibus, sicut sunt calor, et reso­ cum ea, continuitate ; et dicitur quod forma quæ fuit lutio humidi, et laxatio membrorum. Quandoque introducta, facta abscisione, remanet in ea. » — etiam contraria fundantur in diversis partibus, sicut Hæc ille. siccitas est in corde, humiditas in cerebro. Ad istam Ad quartam confirmationem, dicit quod α sanguis autem diversitatem cooperantur agentia exlrinseca. non est pars hominis in actu. Et ideo nec forma Sicut autem eadem forma potest esse causa diverso­ hominis est in sanguine, nec forma sanguinis in rum accidentium et contrariorum, ita el contraria­ homine, nisi sicut in loco, el hoc per accidens, rum operationum >. ratione lotius quod est in homine, non sicut prs in Ad secundam confirmationem, dicit quod < eadem toto, sed sicut in loco vel in vase. Forma ergo san­ forma, prout est in una parte materiæ, potest per guinis et fomia hominis non stant simul in eodem, accidenscorrumperesuamexsistcntiam in alia parte». sed in diversis. Et ideo non sequitur quod plures Vel dicendum ad minorem, quod anima exsistens in formæ substantiales sint in eodem, ita quod sint in una parte, non corrumpit seipsam, virtute propria, eo sicut in illo quod informant et cui dant esse d. — prout est in alia, nec suam exsistentiam in alia; sed Hæc ille. hoc facit aliquod agens extrinsecum, quod facit Ad quintam, dicitur quod α nutritio fit non per hoc motum cordis esse (i) vehemenliorem quam natura quod forma nutriti educatur de plentia materiæ nu­ sua requirit. trimenti,sed pr hoc quod materia spoliata forma sua, Ad tertiam confirmationem, dicil quod, < si.caro efficitur sub forma nutriti. Nec propter hoc sequitur el os abscidantur partim et non totaliter, remanet i quod illud quod plus habet de materia, plus nutriat; prima forma, scilicet anima. » Si autem totaliter quia illud quod nutritur, requirit, ad restauratio­ abscidantur, dicil quod < non remanet eadem caro nem deperditi, materiam secundum determinatam numero quæ prius, post abscisionem, nisi quantum quanlitafem. Nec similiter sequitur quod illud ad primam materiam ». Et quando quærilur quare melius nutriat, quod citius spoliatur forma sua, nisi ite faciliter reuniunlur,— dicil quod « causa esi, quia forma sua sit talis quod habeat immediatum ordi­ dispositionesquæ introducuntur in carnem aliscisam, nem ut ab ea fiat immediate transitus ad formam et dispositiones carnis reliquæ, a qua est abscisa, nutrili. Unde non oprlet, propter nutrilionem, sunt vicinæ; quia etiam sunt vicinæ dispositionibus ponere in homine aliquam formam eductam de plen­ quæ processerant in carne abscisa, et propter hoc, tia materiæ ». Ad illud autem quod ibi additur, dicit ite facililer reuniunlur. Causa ergo talis reunionis, quod e responsio illa non est necessaria ad solven­ non est identitas alicujus formæ remanentis in carne dum argumentuni promissum, quia, ut dictum est, abscisa el conjuncte, sed vicinitas dispositionum ». in tali nutri tione nuite forma educitur de plentia — Sed esi hic buna difficultas (6). Quia, si - materiæ ». — Hæc ille. caro abscisa inveniatur pstea vivere el exercere opeIslæ sunt respnsiones Hervæi. rationes vite·, sequitur quod a privatione in habi­ Gregorius (dist. 16 el 17, q. 2) vero precise tan­ tum jiossit aliquid per naluram redire : quia constat git primum. Et respondet sic : « Concedo, inquit, quod illa eam abscisa, qunmdiu erat separata a reli­ consequens ibidem illatum. Et dico quod talis diver­ qua carne, erat privata anima; quia nullus pnit sitas accidentium et operationum non provenit ex quod in tali carne, quamdiu est separata a reliqua diversitate formarum substantialium, sed ex condi­ carne, sil anima. — Ilespondet qui supra, quod, tione unius formæ, quæ requirit suum proprium et < s· talis caro reunite inveniatur habere opera vite, I debitum subjectum taliter organizatum, et talibus putesl dici quod ex huc non sequitur quod nalurali- accidentibus diversas partes materiæ informantibus el perficientibus dispositum; et eadem ipsa, in (s) fw. — haberf Pr (<) difficullaj. — diffinibddas Pr (i) sed quoad. — secundum quod ad Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. hujusmodi (liversis organis et partibus, est di versa­ rum operationum primum principium. Et omnia hæc, quilibet ponens animam formam corporis, habet concedere. Nec prater illarn, pro hujusmodi diver­ sitate accidentium et operationum, oportet alias for­ mas substantiales in illis partibus lingere. — Quod autem dicitur, quod, secundum hoc, non posset probari quod aliqua differant specie, in genere sub­ stanti©; — dico quod imrno. Nam, licet ex hujus­ modi diversitate in partibus unius totalis perfectibilis, quod est proprium et debitum formai susceplivum, non possit argui (a) diversitas formarum sub­ stantialium ; quando tamen in propriis suscepti vis (6) et perfeclibilibus talis accidentium et operationum diversitas reperitur, bene (γ) arguitur diversitas spe­ cifica substantialis. Unde, quia in corpore cervi, quod totum comparatur ad suam animam ut pro­ prium perfectibile, et in corpore leonis, quod est etiam unum perfectibile su© animæ proprium, vide­ mus hujusmodi diversitatem actuum, bene argui­ mus (o) in eis diversitatem specificam animarum; nec tamen in diversis partibus ejusdem corporis dici­ mus animas specie diversas exsistere, non obstante quod in eis sit diversitas Specifica accidentium et ope­ rationum, quia nulla istarum partium per se est proprium animæ susceptivum. d — Hac ille. Ad alia argumenta nihil dicit. II. Ad argumenta Scoti. — Ad argumenta Scoti penultimo inducta, nunc restat dicere. El ideo Ad primum dicitur, negando minorem, si intelligatur de re primo contenta sub specie panis: quia, sicut corpus Christi vivum el mortuum, non fuit totaliter aut omnino, sed quantum ad aliqua, idem numero; ita nec contentum primo sub specie panis in hostia consecrata in nocte cœnæ, fuisset omnino idem numero. Tamen primo contenta in eadem hostia in sabbato, fuissent eadem numero (i); nisi, secundum modum loquendi Gregorii, vocemus cor­ pus Christi materiam organizatam; quia, secundum illum modum loquendi, diceretur quod primo con­ tentum sub hostia est materia organizata. Aub modo quantitative; licet Gre­ gorius oppositum diceret. Ex hoc autem non sequi­ rio sit aliud ab tur quod forma corporeitatis nec anima, nec quod de necessitate sit anima; quia tam forma quæ est anima, quam forma quæ est aliud ab anima, est vel esse potest forma corporeitatis. Et ideo utraque potest esse pars primi termini conver­ sionis. Ad quintum dicitur quod in hac propositione. Hoc est corpus meum, ly corpus in suo principali el per se significato non includit carnem ut eam est, nec ossa inquanlum hujusmodi; nec talia excludit; quia caro non est proprie caro nisi per animam, similiter nec os, nisi ©quivoce. Dicitur autem quod includit de per se compositum ex materia et forma dante esse corporeum, physicum, organicum, proporlionabilo anim© human©· Non dico quod actu habeat animam, sed omnes dispositiones pravias animationi. Nec oportet quod illas habeat per aliquam animatum. — Ad. Pr (6) corporeum. — corruptum Pr. (ϊ) primi. — primo Pr. (λ) too LIHH! IL SENTENTIARUM .sicut superius diffusius est ostensum. Et ideo divisio argumenti esi insufficiens. Ad confirmationem, negatur major; quia, licet forma, quæ est anima rationalis, non sit ex traduce, Limen ipsum uniri materiæ, et informare mate­ riam, et communicare suum esse materiæ, esi per actionem agentis physici, ad quæ sequitur iste effe­ ctus formalis qui est esse animatum, esso hominem, esse carnem, vel esse carneum. Et patet manifeste falsiüts hujus majoris; quia anima humana non pro­ ducitur absolute ab aliquo agente physico, et tamen ejus effectus formalis qui est animatio, vel vivifica­ tio, et humanatio, est ab agente physico, alias homo ut homo, et ejus vita, non esset ab agente phy­ sico. Et quia arguens loquitur de traduce, videndum est quid sit traductio. De hoc sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 18, q. 2, art. 1 : « Traductio, inquit, duo importat, scilicet originem el decisio­ nem (z). Non enim ignis generatus ab igne gene­ rante, proprie traduci dicitur; similiter, nec lignum divisum in partes, dicitur quod una pars ejus tradu­ catur ab alia. Unde traductio proprie est in genera­ tione animatorum, quæ est per decisionem seminis. El ideo non potest dici (6) traduci ab aliquo, illud quod ab eo originem non habet, nec divisionem recipit. Dividitur autem aliquid dupliciter : scilicet per se, ut corpus; et per accidens, ut forma corpo­ ralis materiæ impressa. Anima autem rationalis, nec corpus est, nec virtus corjioralis, etc. i> Item, eadern quaestione, ari. 3, in solutione quarti, sic dicit : « Modus traductionis seminis est similis in homine et in aliis animalibus ; quia insemino homi­ nis etiam virtus formati va est, sicut in aliis anima­ libus. Sed quia actio illius virtutis est materialis, non jiotest ejus actio pertingere ad essentiam imma­ terialem ; sed Limen, per actionem hujus virtutis, primo conceptus consequitur vitam nutritivam, ct postea vitam sensitivam. Sed quia, ut Avicenna dicit, in hoc processu sunt plures generationes·et corruptiones, sicut quod semen convertitur in san­ guinem, el deinceps, quando venitur ad secundam perfectionem, prima perfectio non manet eadem numero, sed acquiritur simul cum acquisitione secundæ. Et sic palet quoti, in infusione animæ rationalis, simul consequitur (γ) in una essentia animæ animam sensitivam et vegelalivam ; el priores perfectiones non manent esedem numero. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo cani Inimana est III. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum ex traduce , quia per virtutem seminis decisi a paren­ Aureoli, dicitur quod raro hominis potius dicitur ex tibus generata est, mediate vel immediate; el non traduce quam anima hominis, quia caro accipit esse quod habeat eamdem formam substantialem, quam substantiale el simpliciter in actu per actionem et habebat in patre vel matre. virtutem humani seminis, non autem anima humana. iurn.am substantialem aliam ab anima, sed a forma quacumque, sive sit anima, sive non anima; quia, ut prius dictum est, anima continet in se perfectio­ nem formarum quæ non sunt animæ, et ultra. Et ut continet alias, c*t pars per se termini conversionis, non autem ex hoc quod est anima. Ad sextum dicitur primo, quod ista via salvat veritatem Eucharisliæ ; quia, secundum eam, Eucha­ ristia conservata in casu primi argumenti, veraciter continebat, ct nunc continet verum corpus Christi et verum sanguinem, quantum ad illa quæ de per m» pertinent ad terminum conversionis. — Secundo, dicitur quod ista via sufficienter salvat veritatem cor­ poris et sanguinis Christi, et eorum identitatem in vita et morte et post mortem Christi, quanta et qua­ lis est necessaria, sicut diffusius patuit ex prædiclis. Sed, secundum viam (a)quam arguens prosequitur, non potest salvari quod Christus in vita sua fuerit veraciter homo, vel, ut verius loquamur, quod Filius Dei fuerit veraciter homo. Quia, cum in cor­ pori· assumpto esset alia forma substantialis, quæ non erat anima, secundum sic opinantem, tale cor­ pus non potuit esse veraciter animatum ; quia, secun­ dum philosophiam et veritatem, nec anima, nec aliqua alia forma substantialis informat subjectum exsistens actu, præter talem formam. El sic corpus illud non erat animatum; nec ex anima et corpore constituebatur aliqua natura per se una, qua Filius Dei posset dici horno. Et si Filius Dei non fuit homo, ergo nec fuit filius Mariæ, nec redemit gemis huma­ num. Et multa alia falsa sequuntur in fide» el erronea. Ad septimum, negatur minor. Licet enim cadaver remanens post mortem animalis, appareat frequen­ ter ejusdem rationis, a quocumque animal occidatur, Limen non semper sic est. Item, dato quod minor esset vera in aliquo sensu, non sequitur quod forma cadaveris pnefueril animali, ut superius diffusius est ostensum; quia ab agentibus diversarum ratio­ num potest produci idem effectus secundum speciem. Causa autem quare cadaver assimilatur sic et tam multipliciter animali vivo, et non est statim dissi­ mile, est, ut reor, quia, sicut materia per mullas transmutationes producta est ad actum animalis, sic non per unam statim, sed per multas, recedit ab organizatiune et accidentibus animalis : ita quod nil retineat idem in numero, sed consimile; sed jiaulalive discedit ab animalis similitudine (6). .i tevundum nani. — via Pr. (C) Rtnpomio nd octavum Scoti omittitur in variis cdiI Uanibus Auctoris. (a) decùionem. — diviiwneni Pr. (C) din. — Om. Pr. (γ) consequitur. — conceditur Pr. DISTINCTIO XV. - QUÆ8TIO I. Ad secundum dicitur, juxta prædicta, quod anima i ct corpus non se habent, proprie loquendo, sicut materia et forma. Sed est ibi quædam similitudo formæ et materiæ, inquantum corpus dicit quoddam compositum potentiate, vel per modum potentialis so habens ad ultimam perfectionem (piam dat anima, scilicet esse animatum, vel animal, vel homo; sicut dicimus quod natura generis se habet ut materia respectu d i flerent ia ru m, quamvis genus et differen­ tia non dicant diversas realitates. Tunc, ad auctori­ tates ibidem allegatas, dicitur quod in illis accipitur corpus pro materia orgnnizata, ut dicit Gregorius; vel, si accipiatur ibi corpus pro composito ex mate­ ria et forma corporei talis, illud dicitur materia, modoprædiclo, respectu animæ, quia includit in sua ratione animam in potentia, et non in aclu, licet secundum rem includat animam. Nec de exemplis Aristotelis est mullum curandum; quia exempla ponimus sæpe non ut ita fil (e habere ad corpus sicut forma ad materiam, el secundum aliam, sicut pars ad totum. Ad hoc autem quod dicit arguens, quod in solutione sancti Thomæ est fallacia consequentis, etc., — dicitur quod falsum est, imrno arguens illo modo decipitur. Mens enim Aristotelis est quod illud corpus, cujus anima dicitur actus, est corpus physicum, el organicum, el habens pri­ mum actum vita·, sed in potentia ad secundum. Constat autem quod corpus isto modo sumptum, includit animam, sicut totum suam partem; quia nulla forma procedens animam, potest dare illa tria, potissime tertium. Ad tertium principale dicitur quod anima potest considerari ut est anima, et ut est fonna corporeitatis, vel continens formas inferiores : primo modo, est forma entis in aclu ; sed secundo modo, est forma entis in potentia. Ulterius, dicitur quod Commenta­ tor in hac materia non est multum sequendus : tum quia ponit formas elementorum remanere cum anima; tum quia animam hominis non posuit esse proprie informativam alicujus materiæ, nec esse univoce animam cum aliis, sed uniri corpori quadam phantastica unione ct continuatione, scilicet per phantasmata. Ad qunrtum dicitur quod major est falsa; quia nec in homine, nec in quocumque mixto, est aliqua forma camis, vel ossis, conflata ex formis elemen­ torum. Nec auctoritas Commentatoris in hoc est recipienda, ut supra patuit. Ad quintum respondet sanctus Thomas, I p., ubi supra (q. 76, art. 4), in solutione secundi, ubi sic : « Anima, inquit, non movet corpus per esse suum, secundum quod unitur corpori ut forma,sed per jk>tentiam motivam, cujus actus supponit jam corpus effectum in aclu per animam ; ut sic anima secundum vim motivam sit pars movens, el corpus animatum sit pars mola. » — Hæc ille. — Tunc, cum arguens impugnat istam responsionem, dicitur ad primam impugnationem, quod sanctus Thomas non dicit quod solum accidens sil primum movenst sed potius anima cum sua potentia. — Ad secundam, dicitur quod sanctus Thomas non negat quin anima moveat corpus; sed potius dicit quod movet per potentiam motivam, movetur autem ut est forma corporis. (*) dicendum. — fecundum Pr. 102 LIBRI II. SENTENTIARUM Unde idem potest esse movens per se, et pars moti per se; licet non sit motum per se. — Et per idem patet ad alia ibidem adducta. Verumtamen ad hoc argumentum respondet dif­ fusius, m quæstionibus de Anima, q. 9, in solu­ tione sexti, ubi sic dicit : « Ratio, inquit, illa con­ cludit quod animal dividitur in duas paries, quarum una sit corpus mobile, et alia sit molor; quod verum fed. Sed oportet intclligere quod anima movet cor­ pus secundum apprehensionem et appetitum. Appre­ hensio autem et appetitus, duplex est in homine : una quidem, quæ est anima.» tantum, non per orga­ num corporale, quæ est partis intellectiva *; alia, quæ est conjuncti, et est partis sensitiva?. Illa autem i quæ est partis intellectnæ, non movet corpus, nisi mediante ea quæ est partis sensitivae; quia, cum motus sil circa aliquod singulare, apprehensio uni­ versalis, qua? est intellectus, non movet, nisi mediante particulari, quæ est sensus. Sic ergo homo vel animal, cum dividitur in partem moventem et partem motam, non est hæc divisio in solam ani­ mam et solum corpus, sed in unam partem corporis animati et animam ; nam illa pars corporis (a) ani­ mali, cujus operatio est apprehendere et appetere, moret totum corpus. Sed, si supponatur quod pars intellectiva immediate moveat, ita quod pars movens in homine sil anima tantum, adhuc remanebit responsio, secundum præhabita. Nam anima humana erit movens secundum illud quod est supremum in ea, scilicet partem intellectivam; motum autem, erit non materia prima tantum, sed materia prima secundum quod constituta est in esse corporali vitali (C), non |ær aliam formam, nisi per eamdetn animam. Unde non erit necessarium ponere formam substantialem mediam inter materiam primam ol animam. Sed quia est in animali quidam motus qui non est per apprehensionem et appetitum, scilicet motus cordis, et etiam motus augmenti, et motus alimenti diffusi pei totum corpus, quod est etiam ' commune plantis, dicendum est quod, cum anima det animali non solurn illud quod est proprium sibi, I sed etiam id quod est inferiorum formarum, sicut inferiores formæ sunt principia motus naturalis in corporibus naturalibus, ita etiam anima in corporo animalis. Unde Philosophus dicit, 2. dc Anima (t c. 8), quod anima est natura talis corporis. Et propter hoc, operationes animae distinguuntur in animales et naturales ; ut illa? dicantur animales, quæ sunt ah anima secundum illud quod est pro­ pnum sibi; naturales autem, secundum quod facit effectum inferiorum formarum naturalium. Secun­ dum hoc ergo, dicendum quod, sicut ignis per suam formam naturalem habui naturalem motum quo tendit sursum, ita aliqua pars corporis animali, in (a] curæorû. — Om. Pr IC/ ritalt. — ei in (ali Pr I qua primo invenitur motus qui non est per (a) apprehensionem, habet hunc motum naturaliter per animam. Sicut enim ignis naturaliter movetur sursum, ita sanguis naturaliter movetur ad loca pro­ pria ct determinata. Et similiter, cor movetur natu­ raliter motu sibi proprio, licet etiam ad hoc opere­ tur resolutio spirituum facta ex sanguine, quibus cor dilatatur et constringitur, ut dicit Aristoteles, ubi agit de aspiratione et respiratione. Sic igitur prima pars in qua talis motus invenitur, non est movens seipsam, sed movetur naturaliter, sicut ignis; sed ista pars movet aliam; et sic totum ani­ mal est movens seipsuin, cum una pars ejus sit movens, et alia mota. » — Hæc ille. Ad sextum, negatur utraque consequentia ibi facta : nec enim anima rationalis, est extensa, nec divisibilis; et tamen cum hoc stat (6) quod oculus et pes differunt substantialiter et essentialiter. Et ad probationem, dicitur quod oculus et pes differunt non in forma substantiali, sed in materia, quia alia est materia utriusque; secundo, differunt in quanti­ tate, quia alia pars quantitatis est in hoc quam in illo; tertio, in complexione et qualitatibus propriis huic et illi. Ulterius, dicitur quod, licet non diffe­ rant in forma substantiali, quasi habentia aliam et aliam formam substantialem, tamen differunt per formam substantialem, quia anima est talis forma, quæ requirit talem diversitatem partium in suo pro­ prio et adæqualo suscepti bili. Unde sanctus Thomas, ubi supra (dc Anima, q. 9), in solutione decimi quarti, sic dicit : α Licet anima sit forma simplex secundum essentiam, est tamen multiplex virtute, secundum quod est principium diversarum opera­ tionum. Et quia forma perficit materiam non solum ad esse, sed ad operandum, ideo oportet quod anima sil una forma per quam partes corporis diversimode perficiantur, ab ipsa tamen unaquæque secundum quod competit ejus operationi. Et secundum hoc, oportet ordinem esse in partibus, secundum ordinem operationum; sed ille ordo est secundum comjiarationem corporis ad animam, ut est motor, o — Hæc ille. — Cum vero ulterius dicitur quod esse car­ neum erit esse animatum, etc.; — dico quod, si loquamur de esse actualis exsistentiæ, conceditur quod esse carneum, et osseum, et animatum, sunt idem esse; quia per idem esse est caro, ct os, ct anima, el homo, illo modo quo eis competit esso. Si autem loquamur de esse essentiæ, tunc negandum est quod esso carneum sit esse animatum, vel esse hominem ; quia bæc essentia est aliud ai) illa, illo modo quo eis convenit ratio essentiæ. — Nec valent consequentia» ibi facile, in sensu quo talis propositio conceditur;sed solum in illo in quo negatur. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 17, ari. 2, sic dicit : « Esse («) per. — propter Pr (fi) itat. — fiat Pr. DISTINCTIO XV. — QUÆSTIO I. c-api ta tu i η, esse corporeum, et esso animatum, totum pertinet nd unam personam Socratis. Et ideo ex omnibus hia non iit nisi unum esse Socratis. Et si contingeret quod, post constitutionem persona? Socra­ tis, adveniret Socrati manus, vel pes, vel oculi, sicut accidit in cæco nato, ex his non accresceret Socrati aliquod esse; sed solum relatio quædam ad hujusmodi, quia scilicet diceretur esso non solum secundum ea quæ prius liabebat, sed etiam secun­ dum ea quæ postmodo m sibi adveniunt, etc. > — Hæc ille. Ad septimum dicitur quod responsio ibi data suf­ ficit. Et ad ejus improbationem, dicitur primo, quod assumit unum falsum, scilicet quod effectus forma­ lis non sit ab ipsa forma, cujus est effectus. Et de hoc erit specialis quæstio. Secundo, dicitur quod effectus formalis animæ non solum est informatio vel animatio, iinmo totum compositum. Tertio, dici­ tur quod non valet consequentia,Totum compositum exanima et materia est subjectum quantitatis, igi­ tur quælibel ejus pars est subjectum quantitatis; quia compositum nec est materia, nec forma, nec utrumque, sed tertium resultans ex illis. — Ad con­ firmationem, dicitur quod propositio ibidem assum­ pta, falsa est, et erronea. Nec est in hoc standum dictis Commentatoris; quia ex illo fundamento vult inferre quoti anima intellectiva nullo modo est forma alicujus materiæ extensæ. Ad octavum dicitur quod divisio est insufficiens; quia, dum homo nutritur, vel asinus, ibi nec nutri­ tur anima, nec materia, nec accidens, nec composi­ tum ex materia et ex alia forma precedente animam, sed solum compositum ex anima et materia Nec valet consequentia, Tale compositum nutritur, ergo quælîbet ejus pars essentialis nutritur. Nec ista,Tale compositum nutritur, ergo quælibet ejus pars potest deperdi et acquiri. Ad nonum, negatur antecedens assumptum. Et ad ejus probationem, dicitur quod divisio est insuf­ ficiens; quia actio nutritivæ humanæ non termina­ tur ad solam corruptionem formæ alimenti, nec solum ad relationem, nec solum ad primam formam. Sed dico quod illa actio primo terminatur ad corru­ ptionem formæ alimenti ; secundo, ad generationem et introductionem aliquarum formarum substantia­ lium intermediarum inter formam alimenti et for­ mam aliti, vel animæ humanæ; tertio, ad disposi­ tiones previas (α) inductioni animæ, vel eam conco­ mitantes; quarto, ad unionem et copulationem animæ cum materia. — Et cum istud ultimum improbatur, dicitur ad primam improbationem, quod, licet generatio non terminetur ad relationem solitarie ct precise sumptam, potest tamen termi­ nari ad eam ratione alicujus alisoluti fundantis vel terminantis relationem, et sic secundario, licet non (e) prævtai. — primas Pr. i 03 primo, per aliud, licet non |>er se. — Ad secundam improbationem, negatur antecedens, et conceditur oppositum, scilicet quod inter materiam et formam cadit relatio media ; non quidem sic media, quod prim informet materiam quam forma absoluta; sed sic, quod fundatur in uno, et terminatur ad aliud; sicut similitudo vel aequalitas est media inter duo qualia vel quanta, non mediatione priorilatis respe­ ctu alicujus extremi, sed mediatione sequelae, — Ad tertiam improbationem, dicitur quod procedit ex falsa imaginatione, scilicet quod humana nutritio (2) producat talem respectum, non producendo aliquod absolutum fundans aut terminans respectum ; cujus oppositum nos dicimus. Et ideo consequentia non valet; quia in tali nutritione aliquid vere educitur de potentia in actum, scilicet formæ intermedia? inter formam nutrimenti et fornum animati. Ulterius, dicitur quod illa nutritio terminatur ad formam preexsistentem, tanquam ad terminum extrinsccum actionis nutritivæ ; et talis terminus potest præ­ cedere actionem, sicut locus, qui terminat motum localem, precedit ipsum motum. A<1 decimum dicitur primo, quod sicut non uni­ formiter quoad omnia homo generat sibi simile, sicut brutum generat sibi simile; ita non oportet quod nutritio hominis per omnia sit similis nutri­ tion! brutorum. Secundo, dicitur quod sicut in nutritione bruti acquiritur noxa forma media inter formam alimenti et formam quæ est anima, et ibi sunt mulke generationes et corruptiones interme­ dia', utputa quod alimentum convertitur in gluten, sanguinem, rorem, cambium ; sic in nutritione homi­ nis. Tertio, dicitur quod, licet in nutritione bruti acquiratur nova pars animæ bruti, cum precedent! anima constituens unum totum noviter constitutum, hoc tamen non oportet in nutritione hominis, sed sufficit quod acquiratur nova participatio forms humanæ in materia alimenti, et nova animatio ejus. Hanc enim acquisitionem nullus potest negare in nutritione humana, nisi sit averroista, negans ani­ mam intellectivam animare materiam hominis, et eam informare; de qua opinione forte arguens erat — Ad primam confirmationem, dicitur quod forma non subsistens non potest naturaliter informare simul, nec successive, duas materias totales, aut partiales, plus quam accidens, nisi, sicut crescit materia, ita crescat et forma. Sed secus est de anima rationali, quæ est forma subsistens. Et quicumque negat hoc, negat animam humanam animare mate­ riam additam per alimenta; et est averroista, et forte hæreticus. — Ad secundam confirmationem, dicitur quod materia cui primo imprimitur forma, est causa individuationis xel distinctionis formarum. Non sic est de sequentibus materiis partialibus, advenientibus formæ jam individualæ. (·) nufnlio. — nulnfiia Pr. <04 LIBRI η. sententiarum Ad argumentum factum in pede quaestionis, patet solutio per superius dicta. Et h.i *c de quaestione sufficiant. De qua benedicius Deus. Arnen. actuatur; ita quod sit veraciter dici quod hæc distinguitur ab illa, et nullo modo est illa , nec pars nec aliquid ejus. Et circa hoc pono talem Conclusionem : Quod materia rei corporalis essentialiter distinguitur a qualibet forma sub­ stantiali. DISTINCTIO XVI. Probaftir ista conclusio, secundum mentem beati Thomæ, — Primo sic. Quidquid potest stare cum aliquibus essentialiter distinctis successive, non est idem alicui illorum, sed a quolibet illorum distin­ guitur. Sed materia prima potest stare cum formis QUÆSTIÛ I. essentialiter distinctis, puta cum forma ignis et UTRUM ANIMA HUMANA, VEL ALIQUA ALIA FORMA terne, cum forma elementi et mixti, cum forma SUBSTANTIALIS, SIT ALIQUA ENTITAS REALITER A animati el inanimali. Igitur a qualibet illarum MATERIA DISTINCTA. distinguitur. — Secundo sic. Quidquid est indiffe­ rens ad aliquam formam et ejus privationem, essen­ ÇJcaæçirca decimamsextam 2. Sententiarum tialiter distinguitur a quolibet illorum. Materia distinctionem, quæritur : Utrum anima prima est hujusmodi, circa formam substantialem ^umana> ve' nlicjua alia forma subslan- el ejus privationem. Igitur, etc. — Tertio. Quidquid lialis, sil aliqua entitas realiter a mate­ componit cum alio essentialiter, est aliud essentiali­ ter ab illo. Sed materia prima componit cum forma ria distincta. Et arguitur quod non. Substantia corporalis est substantiali essentialiter, scilicet compositum sub­ una entitas per se in actu; igitur ejus materia non stantiale. Igitur est aliud essentialiter a forma. — csl entitas actu distincta a forma ejus. Antecedens Quarto sic. Ens in pura potentia, non est idem nec est certum. Et consequentia probatur ex dictis Phi­ potest identiiicari illi quod secundum suam essen­ losophi, 7 Metaphysics (t. c. 49). Ait enim quod tiam est actus. Sed materia, secundum suam essen­ impossibile est substantiam esse ex substantiis tiam, est ens in pura potentia; forma vero, secun­ inexsistentibus sic ut actu : duo namque sic actu, dum suam essentiam, est actus. Igitur unum nullo nunquam sunt unum actu; sed, si potestate duo modo potest alteri idenlificari. Igitur, si quodlibet fuerint, erunt unum. Et mox subdit probationem, illorum aliquo modo est actus, per se vel per aliud, oportet quod actu distinguantur, etsi non ut duo dicens : actus enim separat. In oppositum arguitur sic : Substantia corporalis actus, saltem ut potentia et actus, vel potentia sub est ens actu; igitur materia cl forma ejus sunt in actu. — Quinio. Causa et effectus realiter distin­ actu. Sed sequitur : materia est in actu, et forma guuntur. Materia et forma se habent hujusmodi. est in actu; materia prima non est forma; igitur Igitur distinguuntur. — Sexto. Quæcumque sunt duo principia, sunt duo distincta. Materia et forma materia est actu distincta a forma. sunt hujusmodi. Igitur. — Septimo. Quidquid prae­ In hac quaestione erunt 1res articuli. In primo cedit aliud duratione, distinguitur ab eo. Materia· ponetur determinatio sancti Thormn j>er unicam con­ prima procedit formam duratione. Igitur.— Octavo. clusionem. In secundo recitabuntur objectiones. In Quidquid subjicitur alteri, distinguitur ab illo. tertio ponentur solutiones. Materia subjicitur formæ. Igitur. — Nono. Omne quod est per se ingenerabile et incorruptibile (a), distinguitur ab omni generabili et corruptibili. Sed ARTICULUS I. materia prima est per se ingenerabilis et incorru­ PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOMÆ ptibilis, tanquam terminus generationis et corru­ ptionis; forma vero est generabilis et corruptibilis, Quantum ad primum articulum, advertendum est saltem tanquam terminus generationis dt corruptio­ quod i»ta quaestio non est principaliter mola ad nis. Igitur materia distinguitur a forma essentialiter. inquirendum : Utrum materia prima sit de se et per Et cum utrumque sit aliquo modo actu, per se vel suam essentiam formaliser ens actu; quia, de hoc, aliud, quodlibet distinguitur ab alio actu. Omnes alias (dist. 13) visum esi quod non est actus, nec istæ rationes sunt de mente beati Thomæ, ut patet composita intrinsece ex actu, nec est suum esse, nec ex procedentibus quaestionibus. est pei se subjectum actus essendi. Sed principaliter Et in hoc primus articulus terminatur. ad hoc introducta est, ad videndum : Utrum materia rei corporalis sil entitas distincta a forma, per quam (a) incorruptibile. — corruptibile Pr. DISTINCTIO XVI. — QUÆSTIO I. ARTICULUS II. RECITANTUR OBJECTIONES Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum arguitur contra conclusionem, per dicta Aureoli (dist. 12, q. 2, art. 1 ). Primo sic. Suppono, inquit, quod forma dat esse materiæ et participatur a materia quæ denominatur a forma. Tunc sic : Esse quod dat forma materiæ et participatio formæ a materia, aut est ipsamel forma, aut aliquid impressum a forma et derelictum in materia. Non potest dari secundum ; ergo necessario dabitur primum. Quod enim secundum non possit dari, arguitur sic. Quia, si esse, seu enliiicalio, quam dat forma materiæ, vel quam materia recipit a forma, sit aliud ab ipsa forma, aut erit respectus et relatio quaedam, aut erit aliquid absolutum. Non potest dici quod sit relatio aut respectus. — Tum quia sequitur quod relatio erit de essentia absoluti. Nam ignis non dicit materiam et formam separatam ; sed dicit materiam per formam actuatam, et materiam et formam ad invicem unitas. Si ergo acluatio materiæ sit respectus, sequitur quod relatio erit de essentia absoluti, et accidens mediabit inter materiam et formam. — Tum secundo, quia tunc vita corporis, qua corpus formaliter vivit, esset quaxlam relatio. Hoc enim modo corpus dicetur vivens formaliter, non per animam, sed per relatio­ nem animæ ad ipsum, quam terminat, vel ipsius ad animam, quam fundat; ut sic corpus vivere foimaliler, non sit aliud quam hujusmodi habitudinem terminare, licet talis habitudo immediate oriatur a natura animæ. — Tum tertio, quia sequitur quod esse album, sit esse relatum (x). Non enim dicit pure albedinem, aut superficiem, |>er te; sed dicit inhærentiam albedinis ad superficiem. Similiter probatur quod hujusmodi entificatio non dicat quid absolutum derelictum a forma. — Tum primo, quia tunc incomposito essent 1res realitates, scilicet : materia cl forma, el ille modus a forma derelictus. Et si sic, tunc materia et forma non per­ fecte (6) diffinirent compositum ; cujus contrarium dicit Commentator, 8. Metaphysics, comm. 6. Tum secundo, quia ex hoc sequitur quod composi­ tum posset remanere absque omni forma : potent enim Deus illum modum conservare absque forma. compositi plene si realiter differant; et cum finiatur per hoc quod materia capit esse : puta per hoc (γ) quod accipit esse igneum, habetur essentia ignis, et sic de aliis; igitur poterit esse ignis sine forma substantiali ipsius ignis. — Tum tertio, quia tunc causal itas formæ non esset causalitas intrinseca et formalis; sed erit causalitas efficienti® : (а) relatum. — relativum Pr. (б) perfecte. — per te Pr. (γ) per huc. — Oin. Pr. iOS habebit enim se forma respectu materiæ, sicut se habet sigillum in figuratione cera. — Tum quarto, quia tunc Deus poterit facere effectum formalem sine forma, ut figuram sine sigillo, ex quo ille effectus formalis est aliquid absolutum aliud a forma. Secundo arguit sic. Si forma diceret propriam rationem el aliquam naturam determinatam in enti­ bus, sequitur quod igneiUs non importabit unam naturam ; similiter, hic ignis demonstratus non erit una entitas. Consequens est impossibile. Igitur et antecedens; quia consequentia est bona. Probatur consequentia. Primo, quantum ad primum mem­ brum. Aristoteles enim, 7. Mctnphysicæil.c. 1 l),dal rationem quare composita accidentium non habent rationem el diffinitionem proprie dictam. Assignat autem istam rationem : quia diffinitio, quidditas et ratio proprie dicta non includunt duo quorum quod­ libet habeat rationem, sicut est in compositis acci­ dentium. Unde Commentator, comm. 41, dicit quod « illa quæ diffiniuntur per aliquod extrinsecum, non sunt diffinitiones; quoniam alias acciden­ tia essent ejusdem natura, vel quædam natura : diffinitio enim declarat substantiam rei, el illud quod congregatur ex eis, est unum essentialiter; si igitur accidentia diversa declarant substantiam rei, erunt ejusdem natura >. Et infra : « Diffinitio est sermo, quæ, cum completur, non remanebit in eo aliquod ens in actu de quo interrogetur per quid, cum in eo sil lota quidditas quæ est in esse illius, et non est in eo ens additum suo enti. Et ista est differentia inter diffinitiones substantiarum et accidentium, quia sermo in quo non invenitur ens de quo inter­ rogetur per quid, est diffinitio perfecta, quæ dat causam rei, quæest quidditas in re una. > El infra : < Et si aliquis posuerit quod quidditas superficiei est albedo, aut quidditas albedinis est superficies, quæ disponitur per dispositiones diversas, continget ut omnes ili® dispositiones sint eædem, et quod con­ gregatum ex eis sil idem. > Et infra (comm. 12) : < Paries sermonis diffiniti sunt ejusdem natura. » Et commento 13, dicit quod « formæ substantiales habent tantummodo genus, subjectum ex natura illarum; quia æstimalur quod non inveniuntur per communicandam (x) cum aliis, sicut habent acci­ dentia >. Hæc autem omnino falsa essent, si igneitas non diceret unam simplicem rationem, sed esset in ea materia el forma, quorum quodlibet haberet propriam naturam. Sequitur etiam quod, cum fit lapis, non fieret ens simpliciter; sed ex tali ente fieret tale ens. Et sic patet consequentia quoad pri­ mam partem. Secundo, probatur quoad secundam partem, sci­ licet quoad unitatem exsistenti® individui determi­ nati. Arguo enim sic. Ex materia et forma fit una res determinata in numero, nec est quærenda causa (a) communican/iam. — conconiitanham Pr. <06 LIBRI II. SENTENTIARUM quare unum fiat ex eis. Sed si forma diceret enlitatcm et naturam determinatam, et materia similiter, esset utique causa quærenda illius unitatis. Igitur, etc, — Dices forte, quod ideo non est causa quæ­ renda, quia unum est in actu, et aliud in potentia : et hoc dicitur a Philosopho, 8. Metaphysics (L c. 15); nec est quærenda causa alia, dato quod sint duæ rationes distinguihiles. — Contra istam responsio­ nem, aiyuo. —Primo, quia illa non est de mente Philosophi, nec Commentatoris. Octavo enim Meta­ physics, dicit Philosophus, et similiter Commenta­ tor, quod causa quare ex materia et forma fit unum, est quia unum est in actu, aliud in potentia ; et hoc ideo, quia illud quod fuit in potentia fit in actu. Ubi Commentator dicit quod causa istius unitatis (x) est, quia < illud quod est ab agente, non est causa­ tum aliud ab eo in quod agit >. — Item, Commen­ tator, eodem libro, comm. 16, dicit quod « omnes qui ponunt quod anima et corpus sunt duo diversa, contingit eis dicere quid sil colligamenli causa animæ cum corpore. Qui autem dicit quod anima est [ærfectio corporis, et quod corpus non exsistit sine amnia, non sunt apud eum duo diversa, nec accidit ei quæstio hæc >. Et infra : < Anima se habet ad corpus, sicut figura ad cuprum et albedo ad superfi­ ciem ; omnia enim (Ç) hujusmodi sunt perfectiones et formæ Et causa deceptionis hominum est, quia ponunt idem, quando est in actu, et quando est in potentia, esse diversa ; «et in rei veritate est unum. Illud enim quod fuit (γ) in potentia est in actu, et non sunt diversa. Anima enim et corpus sunt unum, sicut dicimus quod materia cum forma sunt unum, » — Hæc Commentator. Item, Philosophus dicil, 2. dc Anima (t. c. 7), quod non esi perscrutandum quare anima et corpus faciunt unum, etc. Ubi dicit Commentator, commento 7, quod « materia non habet esse nisi per formam ». Et subdit quod « mate­ ria non differt a forma in composito, nisi potentia : et compositum non est ens actu, nisi per formam; nec unum, nisi quia sua forma est una >. El paulo ante dicit quod « non est dubitandum quare anima et corpus, cum sint duo, fiunt idem, sicut non est dubitandum in cera aut in ferro cum figura exsi­ stente in eis >. Et idem, 12. Metaphysics, com­ mento 18, dicit quod < agens, apud Aristotelem, non est congregans inter duo in rei veritate, sed congre­ gat inter potentiam et actum, materiam et formam ». Et 8. Metaphysics, commento 15, dicit quod « qui concedit rem componi ex pluribus simpliciter, et non distinxerit pluralitatem quæ est in potentia, ab ea quæ est in actu, non poterit unquam solvere quæstionem, quomodo res sit una ». — Item, 3. Cœli, commento 29, ait quod < esse in potentia est esse in alio, non distinctum ab eo; et hoc intendimus de materia prima, quod non (a) est ens in actu, et est ens in ente actu, non distinctum ab eo. Et hæc est intentio nostri sermonis, quod est in eo in potentia ». — Ex quibus omnibus apparet quod potentialitas quæ est in materia ad faciendum iinuin cum forma, nihil aliud est quam indistinctio et imprecisibilifas unius ab alio. Non igitur possent constituere unum, si dicerent rationes précisas et determinatas, quanluincumque alterum esset potentia, aliud vero actus; immo utrumque esset actus, licet materia esset actus imperfectus. Tertio principaliter arguit sic. Forma in materia non creatur; ergo forma non dicit propriam ratio­ nem aliquam determinatam, vel determinabilem et signabilem. Antecedens patet. Probatur consequentia sic. Omnis forma de novo producta, cujus nulla pars omnino processit, dicitur vere creari (6). Sed res quæ dicit rationem determinatam pnecisibilem, sic de novo est quod nulla pars ejus profuit; quia suppono (γ) quod ejus realilas proscindatur «b omni alia realilate. Ergo omnis talis res, si de novo exeat ad esse, de necessitate creatur. — Dicetur forte quod forma non fit, sed compositum, cujus vere aliqua [lai's profuit, scilicet materia; forma vero non fit per se, sed per accidens, ideo non creatur; et ista solutio videtur haberi a Philosopho, 7. Metaphy­ sics (t. c. 31 ). — Sed contra. Ista solutio confirmat propositum. Ex hoc enim quod forma non fit per se, sed compositum, sequitur quod compositum solum dicit naturam terminatam, et rationem propriam pnecisibilem. Forma vero nullam in se dicil naturam talem ; sed est real itas quædam improcisibilis talis nature; et per consequens, fit per accidens, facta tali natura. Et hoc apparet ex duobus. Sicut enim se habet aliquid ad entitatem, ita se habet ad distin­ ctionem et unitatem. Ergo, si terminus sil unus simpliciter, et in realitale précisa, necesse est ut ejus productio sit ab omni alia productione précisa ; cum productio non sil aliud, nisi via in entitatem, ut dicil Commentator, 4. Metaphysics et 1. ‘Cadi. Habens igitur distinctionem et praecisionem in sua realilate, necesse est quod habeat distinctam viam in suam realitatem. Igitur, a destructione consequentis, si non habet distinctam viam et productionem, necesse est quod non habeat distinctam et praecisam realitatem. Confirmatur per Philosophum, ibidem, ubi ista solutio se fundat. Intendit enim ibidem Phi­ losophus quod forma non fit, sed compositum. E) molivum est, quia forma se habet ad materiam ut sphaera ad cuprum. Sphæra autem in se non est aliquid causatum in cupro; sed, cum sit modus et dispositio cupri, non fit sphæra, sed compositum. catua uhu· unifalw. — cauiafuni untui virtutû Pr. (I) emm. — Om. Pr. (γ) fuit. - fit Pr. i (b) (a) non. — Om. Pr. (C) creari. — cauran Pr. (γ) luppono. — lupponto Pr. DISTINCTIO XVI. — QUÆSTIO I. Sic in proposito, non fit forma, sed formatum. Et Commentator (licit, ibidem, quod per generationem non acquiritur multitudo rerum, sed ejusdem rei perfectio. Et 7. Metaphysics, dicit quod, si materia fieret ab uno agente, et forma ab alio, tunc unum actum, inquanlum unum actum, produceretur duplici productione; quod non valeret, nisi sua con­ sequentia fundaretur in hoc quod materia ct forma, licet sint realitates, sunt tamen impræcisæ et inter­ ni i na tæ, ut unum non possit sine altero acquiri. Confirmatur ista ratio per Commentatorem, 12. Meta­ physics, comm. 18; cujus verba sunt ista : < Appa­ ret, inquit, quod Tbemistius non intelligit quomodo fiat generatio, et quid est dictu, quod generatum fit de novo ab agente conveniente in diffinitione et sub­ stantia. Cum enim intelligit quod generatum hoc modo fit de novo, quia generans causât formam ejus et ponit eam in materia, quasi (a) esset aliud in materia, fuit necesse apud eum, ut in rebus natu­ ralibus sint formæ creantes animalia et plantas. » Et infra : « Intentio autem Aristotelis est, quod conve­ niens non agit per se formam convenientis, sed extrahit formam ex plentia m actum ; et non est agens quod inducit in illam materiam aliquid extrinsecum ; et sic est de substantia in homine, sicut in aliis accidentibus : calidum enim non inducit in cor­ pore calido calorem extrinsecum. » Et infra : α Simi­ liter motus localis non advenit ab extrinseco. » Et infra : α Generans animal non est dicere quod ponat animam in materia, d Et infra : « Aristoteles susten­ tatus est super hoc quod agens non invenit formam, Creandd eam ; quoniam forma apud Aristotelem non habet generationem et corruptionem, nisi accidentaliler per generationem et corruptionem comjositi. Et cum homo consideraverit hoc fundamentum, nullus error accidit sibi. Imaginatio ergo creationis formarum inducit homines ad ponendum formas creantes esse, d — Patet igitur quod non aliter potest tolli creatio, secundum viam Commentatoris, nisi quia forma, etsi sit aliud a materia, non tamen est aliquid pnecisum, per se attingibile aliqua actione, etiam intellectus, secundum eum, alibi. Et ideo deducit Themistium, ponentem formam esse aliud in materia, ad hoc inconveniens, quod habet ponere formas creantes, ac per hoc formam creari. Confirmatur secundo. Nam, 7. Metaphysics, com­ mento 27, dicit sic : α Necesse est, cum declaratum sit quod ex forma simplici non est generatio, nec materia habet generationem, ut omne generabile sil divisibile in duas partes ratione, non tamen netu, scilicet in (6) materiam et formam. > Ubi clare dicit quod materia et forma sunt duæ parttis non habentes realitates in actu, hoc est, praecisas; actus enim divi­ dit et separat. Item, comm. 31, dicit : α Si illud (a) quasi. — quod Pr. (β) in. — Om. Pr. 107 quod generat subjectum formæ, esset aliud a gene­ rante formam, tunc subjectum et sua forma essent duo in actu ; quod est impossibile. » — Hæc ille. — Ubi clare dicil propositum. Quarto apguil. Si maleria cl forma sunt duæ res diverse, et una non est terminatio et entificatio alterius, sequitur necessario quod : vel una quanti­ tas necessario erit in duobus subjectis, scilicet male­ ria et forma ; vel, si quaelibet habet propriam quan­ titatem, unum et idem compositum erit duo quanta et duo corpora. Nec xalet dicere quod forma intime illabitur materiæ : nam corpus gloriosum illabitur alteri corpori glorioso vel non glorioso; et tamen sunt corpora diversa. Quinio adducit alias auctoritates Philosophi et Commentatoris. Prima est Philosophi, 12. Meta­ physics (t. c. 14), ubi ait quod materia non habet esse nisi secundum quod videtur (x); quoniam illud quod est secundum contactum ct non (€) secundum ordinem, est materia et subjectum, etc.; quod Commentator exponit, commento 14, dicens quod < essentia materiæ non est nisi ex con­ tinuatione ejus cum forma ut perficiatur >. Et infra dicit : < Maleria non est ens per naturam intelle­ ctam de ea, sed per continuationem cum forma. > Nec accipit Commentator, ut dicit, continuationem quantitativam, sed entitativam, quæ non est aliud quam mutua indivisio relativa. Alia auctoritas est Commentatoris, 2. de Anima, comm. 7 : < Mate­ ria,‘inquit, non est nisi per formam. Et si materia et forma essent in composito exsistentes in actu, tunc compositum non diceretur unum, nisi sicut dicitur de rebus quæ sunt secundum contactum et ligamentum. Modo autem, quia materia non differt a forma m composito, nisi in potentia ; et composi­ tum non est ens in actu, nisi per formam; tunc compositum non dicetur unum, nisi quia sua forma est una. s Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad ter­ tium articulum, dicitur ad rationes. Et At ; et ipsum esse est quo denominatur sub­ stantia ms. In substantiis autem intellectualibus, qua· non sunt ex materia et forma composita?, sed in cis(C) ipsa forma est (γ) substantia sutaistens, forma est quoi est; ipsum autem esse est actus et quo est. Et propter hoc in eis est unica tantum compositio actus et potentiæ, qua· scilicet est ex substantia et esee, quæ a quibusdam dicitur ex quod est et quo est, vel ex quod est et esse. In substantiis autem compositis ex materia et forma, est duplex composi­ tio actus et potentiæ : prima quidem, ipsius sub­ stantiae, quæ componitur ex materia et forma; I secunda vero, ex ipsa substantia jam composita et esse, qua.· etiam potest dici ex quod est et esse, vel ex quod est et quo est. Sic igitur patet quod compo­ sitio actus et potentiæ est in plus quam compositio materiæ et formæ. Unde materia et forma dividunt substantiam materialem; potentia autem et actus dividunt ens commune, etc. » Similia dicit, 1 p., q. 50, ari, 2, in solutione tertii, et in multis aliis focis; specialiter in tractatu de Natura accidentis, sicut allegatum fuit superius, dist. 13, ubi agebatur de inseparabilitate materiæ a forma : ibidem enim dicit quod esse de quo loquimur, primo est actus compositi, secundo formæ, denique materiæ. Istis prasupposilis, dicitur ad improbationes hujus responsionis, pro quanto tangunt propositum. — Et ad primani, dicitur quod in composito actualiter exsistenti, sunt 1res realitates, scilicet materia, et it) etiani tpiuni eur, forma tamen potest dici quo esi, Mtwidum. — sed Pr. (!) est — Ad. Pr. (γ) «C — et Pr forma, et esse. Sed negatur consequentia ibidem facta, qua infertur quod illæ tres deberent diffinire compositum. Et causa est, quin illud esse accidit composito et cuilibet creatura subsistenti, tanquam exsistens extra rationem ejus; et ideo non ponitur in diffinitione alicujus creatura, cum non sit pars essentia? creata.·. — Ad secundam, negatur conse­ quentia : quia esse prasupponit formam tanquam priorem naturaliter in genere causa? materialis vel subjecti, licet sit prius forma in genere causæ for­ malis vel actus; et ideo impossibile est quod detur alicui esse, et non forma, vel quod non habeat for­ mam. — Ad tertiam, similiter negatur consequen­ tia ; quia forma se habet ad illud esse, non sicut causa efficiens, sed potius sicut susceptivum vel pars suscepti vi, illo modo quo diceretur quod diaphaneitas dat lucere vel esse lucens, quia est ultima dispo­ sitio ad suscipiendum actum illum. Conceditur tamen quod forma aliquo modo potest dici ratio causandi esse, quia causa efficiens non dat esse nisi dando formam, ad quam sequitur esse per modum natura­ lis sequelæ, — Ad quartam, negatur consequentia ; quia posterius non potest absolvi a priori. Nec valet similitudo de sigillo et figura per sigillum impressa; quia figura illa non prasupponit sigillum, illa natu­ rali prasuppositione qua esse prasupponit formam. Sigillum enim se habet ad figuram solum in genere causæ efficientis, non autem in genere subjecti vel formæ. Forma vero se habet ad esse de quo loqui­ mur, primo, ut susceptivum, vel dispositio susceplivi ; non quidem sicut subjectum accidentis com­ munis, sed sicut accidentis proprii, in cujus diffini­ tione ponitur ; nam si esse diffiniretur, in ejus diffi­ nitione poneretur forma, cum esse nihil aliud sit quam actus, quem forma dat suæ materiæ vel sub­ jecto. Et sic esse sequitur formam, sicut propria passio suum subjectum, licet esse non sit proprie accidens, sed habet modum accidentis. Hoc ergo modo se habet forma ad ipsum esse in creatis, scili­ cet sicutsusceptivum actus essendi, vel sicut dispo­ sitio et ratio susceptivi ; quia impossibile est ali­ quid (x) capere esse, nisi sit forma vel habens for­ mam. Secundo, forma se habet ad esse, sicut forma et (C) illativum formale, ad quod sequitur esse natu­ rali consequentia, sicut ad suum naturale et neces­ sarium antecedens, et sicut proprius effectus ad suam causam, non quidem effectivam, sed forma­ lem ; ad quam semper sequitur, nisi forte impedia­ tur per hoc quod forma continetur in alio, sicut pare in toto vel in supposito perfectiori : tunc enim a tali forma non flueret esse, sed tam forma quam sua materia essent per esse totius vel suppositi in quo sunt ; cujus exemplum est duplex : primum est de anima humana in Christo ; secundum est de forma (а) aliquid. — aliquod Pr. (б) et. — Om. Pr. DISTINCTIO XVI. — QUÆSTIO I. partis nondum divise a toto. Et de hoc forte alias dicetur. Et ideo tam impossibile est tale esse causari sine forma, sicut hominem sine anima. Tanta enim necessitate forma antecedit ad esse, sicut ad compo­ situm vel essentiam ex materia et forma composi­ tam. Sciendum tamen est quod compositi esse dupli­ citer solet capi. Primo modo, pro esse essentiæ; et tale esse est a forma sicut totum a sua parte, sicut esse ignem vel igneitas est a forma ignis. Secundo modo, sumitur pro esse actualis exsistentis; et tale esse est a forma, non sicut lotum a sua parte, sed sicut a dispositione prerequisite, et sicut a naturali antecedente, et sicut a ratione essendi modo praexposilo. Sic ergo forma dat comjiosilo duplex esse, scilicet esse essentiæ, et esse actualis exsistentia»; sed materiæ forma dat quidem esse exsistentiae, non autem esse essentiæ, quia essentia materiæ non constituitur per formam. Si ergo quærilur quæ sil participatio formæ a materia, dicitur quod esse actualis exsistentiae, vel ipsa forma participata. Ulterius sciendum quod ad hoc argumentum aliter respondet Gregorius de Arimino (disl. 12, q. 1). Concedit enim quod forma non dat materiæ aliquod esse distinctum a se. — Et cum concluditur quod forma est esse materiæ et ejus entificatio (a); — dicit quod a istud potest intelligi dupliciter. Uno modo, secundum constructionem (C) intransitivam, ut sil sensus, Forma est esse materiæ, id est, esse quod est materia; et (γ) in hoc sensu propositio est falsa. Nec sequitur ex datis; quoniam non sequitur: forma non dat materiæ aliquod esse a se distinctum; igitur forma est materia. Præterea, in hoc sensu propositio est contra arguentem ; quia sequitur : forma est materia ; igitur forma et materia non sunt duæ entilatcs; cujus oppositum ipse ]>onit. Alio modo potest intelligi secundum constructionem (o) transitivam ; et tunc est vera : nam forma utique est esse materiæ, sicut actus et perfectio est esse sui perfcctibilis. Ex hoc autem sensu non sequitur quod sit indistincta a materia ; sed oppositum : nam quæ· libet perfectio est distincta a suo perfectibili ». — Hæc ille. — Sed ista responsio est contra mentem sancti Thomæ, scilicet quod forma sit esse materiæ, quocumque modo hujus distinctionis sumatur; nisi forte ad hunc sensum illa propositio concedatur, sci­ licet : quod forma est esse materiæ, id est, trahit materiam ad hoc quod sit pars hujus naturæ speci­ fica? vel illius, et constituit eam in certa sjiecie quæ dicitur esse essentiæ ; vel quia dat sibi esse exsisten­ ti®, aut aliquam ejus participationem, aut habitu­ dinem ad illud esse. Ad secundum dicit Gregorius quod α formam (а) entificatio. — certificatio Pr. (б) constructionem. — constitutionem Pr. (γ) et. — Om. Pr. (Î) conitruclioneni. — constitutionem Pr. 109 dicere propriam rationem et naturam determinatam, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod dicat seu quod sit natura integra determinata et perfecta; et istud est falsum. Alio modo, quod sit quædam natura partialis propria, et determinata, et pracisa a materia; et istud est verum. Et si sic sumatur antecedens, nego consequentiam. « Nec probatio primæ partis valet. Nam expresse patet quod procedit ac si forma esset quædam natura perfecta et specifica, habens perfectam diffinitionem, et materia esset quoddam ens extrinsecum illi naturæ specific®; quod non conceditur. Nec sequi­ tur : forma non est natura integra, perfecta, distin­ cta a materia; igitur non est natura partialis distin­ cta a materia. Præterea. Quis non \ ideal quod per illa verba : Et non est in eo ens additum suo enti, non minus posset inferri quod materia non sit aliud a forma, et quod ipsa forma et materia non sint duæ enlitales; quæ tamen ambo arguens concedit; quam possit (a) inferri quod non sint ad invicem distinct®. Neutrum tamen ad intentionem Commen­ tatoris, ut hic negatur, inferri potest. α Ad probationem consequenti® pro altera parte, dico sicut dictum est ibi per Philosophum. — Et ad primam auctoritatem in contrarium, dicitur primo, quod ista (δ) potest trahi contra inducentem eam Nam Commentator (8. Metaphysicæ, comm. 15) dicit quod non largitur ei multitudinem ; et sic igitur nec dualilalem ; et per consequens materia et forma non sunt duæ entilates. Respondetur tamen pro eo et pro me, quod ideo Commentator dicit quod non largitur ei multitudinem, quia materia et forma non sunt duo quædam in actu, isto modo scilicet quod quælibet sil secundum se unum hoc aliquid, et neutra sit perfectio alterius, nec reliqua sit poten­ tia perfcctibilis per aliam ; nam materia est entitas incompleta, perfcctibilisper formam, cl constituens cum illa naturam integram et perfectam, et per consequens lotam, quia totum et perfectum idem sunt, 3. Physicorum (t. c. 64). Et hoc est quod vult dicere Commentator, cum ait quod largitur ei, scilicet materiæ, perfectionem, quæ est forma et perfectio ejus, quoad esse perfectum et totum; et hoc declaratur per illud quod immediate sequitur : hoc enim est unum in actu, hoc, inquam, totum quod consurgit ex materia et forma. — Ad aliam auctoritatem, cum dicit quod qui ponit quod anima et corpus sunt duo, etc. ; dicitur quod intelligit duo diversa in actu, scilicet isto modo quod quodlibel eorum sit secundum se hoc aliquid, et neutrum sit perfectio alterius. Et quod ila intelligal, patet per illud quod statim sequitur (ibid., comm. 16) : « Qui autem, inquit, dicit quod anima est perfectio corpo­ ris, et quod corpus non exsistit sine anima, non (a) quant possit. — quod possint Pr. (C) ista. — ita Pr. 110 I.IDRI IL SENTENTIARUM sunt apud cum duo diversa, > scilicet illo modo ria : alioquin daretur aliqua realitas nova, cujus præxnisso, secundum quem oportet dare causam nulla pars omnino præcessit; et per consequens, ligamenti earum. Nunc autem sic dico quod anima secundum arguentem, illa esset creata; quod vitare et corpus sic sunt duo, quod tamen anima est perfe­ nititur. Quod autem nulla omnino realitas sit in ctio corporis; et ideo non remanet, nisi conclusio materia per generationem, cujus nulla pars præfue­ illa. Sed numquid sequitur : anima est perfectio cor­ ril, falsum est. Praeterea. Sicut per hanc rationem poris; igitur anima non est distincta a corpore? Puto nititur probare quod forma non sit entitas a materia quod quilibet habens rectum judicium, diceret quod distincta et præcisa, ita probaretur quod forma non non ; sed quod oppositum sequitur. — Quod autem esset ulla realitas vel entitas alia a materia, et quod additur, quod corpus et anima sicut materia et forma ipsa et materia non sunt duæ. Si enim sunt duæ, sunt unum, scilicet compositum, concedo. Sed istud ipsa forma quæ non est materia nec includit mate­ non inferi quod non sint ad invicem distincte modo riam, utique creabitur, secundum eum; quoniam prædiclo. — Per idem patet ad illud quod allegat de nulla pars ejus præfuit, et ipsa de non esse ad esse 3. Civit. Nam Commentator loquitur ad sensum exivit; et tamen ipse concedit quod materia et forma superius datum. — Et cum addit iste arguens, quod, sunt duæ enfilâtes, et quod forma est aliud a mate­ si materia et forma dicerent rationes précisas et ria. — Et si dicas quod ipse ait quoti est aliud a determinatas, utraque esset actus, etc.; dici tu r materia, sed non pnecisum ab ea : — Aut intelligit quod non est verum, si dicerent, sicut et dicunt, quod non sil pnecisum ab ea, sic quod non est enti­ naturas partiales, pcrfeclibilem et perfecti vam, ut tas quæ sit idipsuin quod est, quoti etiam sit mate­ ria vel in materia;et (a) tunc incompossibilia impli­ dictum est. p Ista est responsio Gregorii, et potest breviter col­ cantur, dicendo quod est aliud, et non pnecisum : ligi ad mentem sancti Thom® sub aliis verbis, ser­ idem enim valet, ac si diceretur quod est aliud, et vato tamen quasi eodem sensu, saltem in parte. Dica­ non aliud. Vel ideo dicit quoti non est pnecisum, mus igitur quod aliqua esse diversa vel distincta, quia non est aliquid secundum se hoc aliquid, quasi contingit dupliciter : uno modo, quia sunt distincta secundum se subsistens, et non perficiens materiam in esse vel secundum esse actualis exsistenti®; et cum ea constituens aliquid per se unum hoc alisecundo modo, quia sunt distincta secundum esse qu;d ; et tunc frustra laborat in hoc, cum non detur essentiae. Hoc supposito, dicitur quod omnia dicta oppositum ab aliquo. Cum hoc tamen stat quod Aristotelis et Commentatoris pr.eallegata currunt forma sit entitas distincta a materia, perficiens contra primum sensum; qui falsus est, si ad pro]>o- eam, et cum ipsa unam per se substantiam compo­ silum applicetur. Falsum enim est quod anima et sitam constituens. — Ad ralionem autem ejus, respon­ corpus, vel materia et forma, sint distincta quoad detur quod, si per creari inlelligat idem quod fieri, tale esse, cum per idem esse sit totum compositum nullo ejus intrinseco pnesupposito, et omne illud et ejus partes. Sed dicta Commentatoris et Philoso­ dicatur fieri quod exit de non esse ad esse, sive acci­ phi non procedunt contra secundum sensum, qui piat esse per se, sicut substantiæ per se subsisten­ verus est in proposito. Nam materia et forma sunt tes, sive in alio, sicut accidentia et formæ substan­ distincta, loquendo de esse essentia», quia diversas tiales, quemadmodum ipse videtur uti istis vocabu­ essentias habent, licet partiales et incompletas; quod lis in proposito, concedo sibi quod forma creatur. ostendit diversa descriptio utriusque, et diversa? pas­ Sed non sic acceperunt sancti et philosophi creari, siones, et conditiones, aut proprietates, eis attri­ cum negaverunt aliquid posse creari a creatura. bute. Item, valde mirabile est dc isto arguente, Auctoritas autem Commentatoris non facit ad pro­ qui, secundum quod allegatum est in praecedenti positum ; quia Commentator ibi accipit creationem quæstione, multurn Interat ad probandum quod cor­ pro actione, non prout distinguitur contra gene­ pus hated suam intrinsecam aclualitatem aliam ab rationem specialiter, et contra alias actiones natura­ anima et prælcr animam, et vult quod anima habet les. Et istud patet; quia nec Themistius in genera­ subjectum ens in actu, et quod anima movet corpus tionibus illorum animalium de quibus loquitur, sicut molor distinctus a suo mobili ; et nunc conatur posuit aliquid proprie creari, nec Commentator hoc probare omnimodam indivisionem inter animam et infert contra eum, nec imponit sibi quod senserit corpus. Item, ipse ponit plures formas in eodem hoc ; quinimmo satis cito post, opinionem Themistii composito, et multa dissonantia eis quæ hic dicit. connumerat inter eas quæ non posuerunt creationem Ad tertium rationem dicit Gregorius quod « illa proprie dictam. Qualiter autem Themistius in illo manifeste cogit suum factorem dicere quod per gene- ... _____________ ..... ...... dicto suo erraverit,9....... et Commentator improbet eum ,rationem nulla omnino forma, nec aliqua nova reali- non est opus ad prasentem difficultatem disserere. Us, sit in materia, cujus nulla pars præfuerit; et Alia autem auctoritas non juvat arguentem ; quia per consequens, quod nulla omnino entitas, pana Commentator intelligit quod non sunt duæ partes in vd magna, est secundum se totam, aut secundum (*) et. — Om. Pr. aliquam partem vel gradum ejus, noviter in mate· DISTINCTIO XVI. — QUÆSTIO I. netu, modo supra posito; quod conceditur. » — Hæc Gregorius in forma; cl bene, secundum sua prin­ cipia. Secundum principia vero sancti Thornæ, dicen­ dum est quod nulla forma non subsistens, vere ac proprie creatur, nec proprio fit, nec proprie produ­ citur. Cujus ratio eel, quia, ut sspe dictum est, juxta determinationem sancti Thornæ, nulli tali formæ proprie convenit esse, et consequenter nec proprie fieri. Et ideo solutio quam arguens recitat contra se, liona est. — Et tunc ad primam impugna­ tionem, dicitur quod peccat per fallaciam secundum non causam ut causam. Non enim causa quare com­ positum fit, et non partes ejus, est illa quæ ibi assi­ gnatur false, scilicet quia compositum est entitas terminata, præcisa, etc., et materia el forma sunt enlitates interminatæ, impræcisæ; sed ideo, quia, licet sint (α) 1res enlilales, scilicet materia el forma el compositum, tamen nulli earum proprie el per se debetur esse nisi composito. Unde palet quod arguens assumit multa falsa : primum est, quod secundum distinctionem entitatum sunt distinctio­ nes productionum ; secundum est, quod figura sphærica non sil alia et præcisa entitas a cupro; tertium est, quod per generationem non acquiratur multi­ tudo entitatum. Primum quidem falsum est, quia eadem productio potest terminari ad compositum includens mullas enlitates, dum tamen habeant unicam exsistentiam, vel unicum esse actualis exsi­ , * stentia et ilke enlitates habeant alium et alium ordinem ad illam exsistentiam. Secundum similiter falsum est, quia figura et cuprum sunt diversæ enli­ tates, licet conveniant in uno esse exsistenliæ. Ter­ tium denique falsum est, quia generatio ponit ali­ quam novam entitalem, distinctam a materia secun­ dum esse essentiæ, licet non distinctam a materia secundum esse actualis exsistenti®; et sic est ibi multitudo entitatum, sed non exsistentiarum. — Ad confirmationem, dicitur quod, si (6) Themistius ita fatue loquebatur sicut imponitsibi Commentator, merito derisibilis erat, utputa ponens, ad constitu­ tionem compositi per se entis et per se unius, con­ currero diversas enlilales subjecti, et cum diversis exsistentiis. — Ad aliam confirmationem, patet per idem; quia arguens false exponit Commentatorem. Nam Commentator pluralitatem el distinctionem in actu vocat pluralitatem exsistentiarum ; non autem solam pluralitatem entitatum, quæ, licet differant secundum esse essentiæ, dormiunt tamen sub eadem exsistentia. El secundum istum modum dicitur ad omnes consimiles auctoritates. Ad quartam rationem dicitur dupliciter. — Primo, secundum Gregorium, qui dicit quod de ista quarta ratione mullum miratur α quod arguens non (а) in. — Ad. Pr. (б) fi. — Om. Pr. Iff I advertat quomodo militat contra eum, qui ponit inter formam el matenam dualitatern ; el quomodo non videt quod, si materia et forma sunt duæ entitates, et sua pro) *alio sil sufficiens, necessario arguitur quod unum accidens sit in duobus subje­ ctis ». Ulterius respondet pro se, el pro arguente, « negando consequentiam ». Nam dicit quod < sola materia est subjectum primum et adæquatum quan­ titatis; ideo non sequitur quod quantitas sit in duo­ bus subjectis >. Quamvis multi, ut dicit, < non habeant pro inconvenienti, quod sit in duobus sub­ jectis partialibus indistanlibus et constituentibus aliquid per se unum, sicut sunt materia et forma ; non autem duo corpora gloriosa vel non gloriosa. » — Hæc ille. — Secundo, responderetur, juxta prin­ cipia beati Thornæ, negando consequentiam, sicut negat cam Gregorius, sed alia ratione. Dicitur enim quod quantitas non inhæret materiæ, neque formæ, sed toti composito, quod est tertia entitas distincta a materia, et a forma, et ab utroque; et ideo argu­ mentum nullius est efficaciæ, nec apparentiæ. Ait quintam dicit Gregorius quod < prima aucto­ ritas est contra allegantem. Tum quia omne quod continuatur alicui, distinguitur (a) ab illo; unde nec materia continuatur sibiipsi, nec forma sibimel con­ ; tinuatur. Tum quia ubi iste allegando ponit hunc ' terminum formam, Commentator ponit aliud, quod ' est relativum diversitatis; quod, quia supponit ibi­ dem pro forma, sicut arguens bene intellexit, sequi­ tur quod forma sit distincta a materia, ex verbis Commentatoris. Pro tanto autem Commentator dicit quod materia est ens per continuationem cum alio, scilicet cum forma; quia, secundum eum, non potest exsistere sine forma, non quia indistincta sil a forma, ut arguens dicit. Aliter etiam Commentator exponit, scilicet per continuationem, id est, per compositionem; el secundum etiam illam expositio­ nem, arguitur distinctio entitativa (£) formæ a materia ». — Hæc Gregorius, et bene. — Potest etiam dici, secundum pnemissa, quod ideo Com­ mentator dicit materiam esse ens per continuatio­ nem, quia non habet esse exsistenti® actualis, nisi compositione sui cum forma ; non autem quod habeat suam entitalem, et esse essentiæ a forma, quia tunc quot formis componeretur, tot enlitates el essentias haberet, sicut habet diversa esse exsistenliæ secun* dum diversitatem formanim quibus unitur; quod falsum est. Ad aliam auctoritatem de 2. de Anima. palet quid dicendum sil ex praedictis. Ad argumentum in pede quaestionis, dicitur negando consequentiam. El ad probationem, dicitur quod aliqua esse duo in actu, vel distincta, potest intelligi dupliciter : primo modo, ut intelligatur distinctio aclualitalis eorum ; secundo modo, ut (а) distinguitur. — dicitur Pr. (б) distinctio entitativa. — dicenda entitative Pr. it: LIBRI II. SENTENTIARUM intelligalur actualiusdistinctionis. Exemplum primi e>lde duabus formis realiter distinctis, et de com­ ponitis habentibus diversas formas, et de materiis subjectis diversis formis. Talia enim possunt dici actu duo, vel actu distincta, propter distinctionem actualitalurn, quia alia est actualitas in hoc el in illo. Et quæ sic sunt actu duo, vel distincta, nunquam constituunt aliquid per se unum. Exemplum vero secundi est de qualibet potentia el suo actu, et de qualibet materia respectu suæ formæ qua perfici­ tur. Talia enim sunl duo in actu, non quod habeant duos actus, sed quia eorum dualilas et distinctio est in actu : quia unum talium est actu, sicut actus vel forma dicitur esse aclualiter; aliud vero, puta potentia, vel materia, jwjtest dici actu esse sicut aliquid habens actum. Et sic quodibet potest dici actu. Et cum hoc non sil illud, nec pars illius, sequitur quod hoc aclualiter est distinctum ab illo, et quod eorum distinctio est actualis. Et ex talibus duobus vel distinctis in actu potest constitui unum perse. — Gregorius autem ad hoc argumentum sic dicit : < Ens actu vel entitas actu potest sumi dupli­ citer : primo modo, pro omni illo de quo contingit per propositionem de inesse et de præsenti vere enuntiaro esse dicendo, Hoc est; secundo modo, pro eo solum quod non solum est actu primo modo, immo, ultra (□.) hoc, est quoddam hoc aliquid, id est, integra essentia el perfecta in specie vel perfe­ ctio alterius, cum illo perfectam essentiam in deter­ minata specie constituens. Et per oppositum, ens in potentia potest sumi dupliciter, opposite duplici modo essendi actu prodicto. » Hoc supposito, dicit ad argumentum, quod, α si in consequente sumatur entitas in actu, primo modo, consequentia non valet. Si autem secundo modo, conceditur ipsum conse­ quens. El in secundo sensu loquendo de ente in aclu, procedit probatio consequentia?. Nam ita expresse accipit Philosophus. Ha enim promittit ibi (7. Mctaphysicx, l. c. 48) : Palam, inquit, quia nullum communiter prxdicatorum significat hoc aliquid, sed tale. Sin autem, supple, si significat hoc aliquid, alia quoque multa accidunt, supple, impossibilia, ct tertius homo; et hoc est impossibile quod accidit. Et statim addit aliam probationem (t c. 49) : Amplius, inquit, est, ct ita manifestum, scilicet quod dictum est. Impossibile est enim sub­ stantiam ex substantiis esse inexsistentibus sic ut actu; duo namque sic (ξ) actu non sunt unum in actu. Ubi notanda est illa determinatio sic, quia non absolute dicit, inexsistentibus' actu, neque duo namque actu, sed utrobique addit sic, ut denotaret modum illum exsistendi actu, de quo promisit, scilicet ut quoddam hoc aliquid secundum se; quæ enim sic sunt duo aclu (γ), non sunt unum (1) ultra. — vu/t Pr. (() fie. — «tait Pr (γ) actu. — Ad. Pr. actu. Sed materia ct forma non sic sunt duo actu, ut (a) dictum est. r» — Hæc ille. — Et satis confortniter ad prodicta; quia etiam ipse concederet quod materia el forma sunt duo actu, non propter dualitatem actualitalurn, sed propter actuali Latam duali· tatis. Item, potest dici quod dual itas en litatum non repugnat constituentibus(6) unum perse, sed solum dualilas exsistentiarum. Modo materia et forma, licet habeant distinctas entitates, non tamen duas exsistentias, sed unam. Et hæc de quæslione; de qua benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XVII. QUÆSTIO I. UTRUM ANTE GENERATIONEM COMPOSITI SUBSTANTIALIS PRECEDAT ALIQUID FORMÆ PER GENERATIONEM INDUCENDÆ. decimamseptimam distinctionem (γ) secundi Sententiarum, quæritur : Utrum ante generationem compositi substantia­ lis procedat aliquid fonnæ per genera­ tionem inducendæ. El arguitur quod sic. Quia Deus indidit materiæ rationes seminales. Sed illa? non sunt aliud, ut vide­ tur, nisi quaedam inchoatio formæ in esse diminuto, præcedens formam completam. Igitur, etc. Major patet per Magistrum, 2. Sentent., dist. 18. Minor probatur; quia non apparel quid aliud essent illa? rationes seminales. In oppositum arguitur sic. Si aliquid formæ proce­ deret in materia ante ejus complementum quod per generationem accipit, tunc forma substantialis non esset entitas simplex, sed habens pariem et partem. Consequens est falsum. Igitur et antecedens. irca In hac quæstione erunt 1res articuli. In quorum primo ponentur aliquæ conclusiones. In secundo adducentur objectiones. In tertio dabuntur solu­ tiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit hæc Prima conclusio : Formæ substantiales non præ(a) actu, ut — ut actu Pr. (β) conitüurnfibuf. — ronititutionibu * Pr. (γ) dûCinctioneni. — Om. Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. exsistunt In materia actu, secundum sc lotas, nee secundum aliquam Mil partem, ante produ­ ctionem compositi· Hæc concium'o est — Hæc ille. Simile ponit, de Potentia Dei, q. 3, art. 8, ubi sic dicil : α Circa hanc quaestionem, scilicet utrum creatio admisceatur operibus natura, fuerunt di versa? opiniones. Quarum omnium videtur fuisse radix, unum el idem principium, scilicet quod natura non potest ex nihilo aliquid facere. Ex hoc enim aliqui crediderunt quod nulla res fieret aliter nisi per hoc quod extrahebatur a re alia in qua latebat; sicut de Anaxagora narrat Philosophus, 1. Physicorum (t. c. 32 , 33) : qui ex hoc videtur fuisse deceptus, quia non distinguebat inter potentiam et actum Putabat enim oportere quod actu præexsîslerel, illud quod generatur. Oportet autem quod praexsistal potentia, et non aclu. Si enim non praextiterit potentia, fieret ex nihilo. Si vero praextiterit aclu, non fieret ; quia quod est, non fit, etc. d Vide totum. — Item, in solutione decimi : α Forma, inquit, præexsistit in materia imperfecte : non quod aliqua pars ejus sit ibi in aclu, el alia desit; sed quia lota præexsistit in potentia, el postmodum (a) tota pro­ ducitur; nec perficitur esse formæ in materia alio exteriori addito, quod in potentia materiæ non esset. » — Item, in solutione duodecimi, dicit : < Esse in potentia et esse in actu non dicunt diversos modos accidentales, ex quorum diversitate alteratio prove­ niat, sed substantiales. Nam et substantia dividitur per potentiam et actum, sicut et quodlibet aliud genus. » — Hæc ibi. Item, 2. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 2, ubi sic dicil : « Quid sint secundum rem rationes semina­ les, a diversis diversimode assignatur. Quidam enim (a) potlmcdum. — poti motum Pr. 113 dicunt quod forma speciei non recipitur in materia, nisi mediante forma generis; adeo quod est alia forma numero per quam ignis est ignis, et per quam ignis est corpus. Illa ergo forma generalis, incom­ pleta, ratio seminalis dicitur; quia per talem for­ mam inest materiæ quædam inclinatio ad recipien­ dum formas specificas. Hoc autem non potest esse verum ; quia omnis forma quæ advenit post aliquod esse substantiale, est forma accidentalis. Si enim post esse substantiae constitutum advenit, ergo, ea recedente, adhuc manet individuum (a) in genere substantis; quod est contra rationem fonnæ sub­ stantialis, ‘ut dicitur in 2. de Anima (t. c. 8). Et praterea, cum omnis forma det aliquod esse, et impossibile sil unam rem habere duplex esse sub­ stantiale, oportet quod, si prima forma substantialis adveniens materiæ det sibi esse substantiale, quod secunda superveniens det esse accidentale. Et ideo non est alia forma qua ignis est ignis, et qua est corpus, ut Avicenna vult. Et si Commentator in 2. Metaphysicæ, dicat genus non esse materiam, sed formam, non tamen ultimam, hoc non dicitur ad significandum ordinem formarum secundum rem, sed secundum rationem; quia genus, quamvis significet tolum, ut Avicenna dicit, significat tamen ut indistinctum; et ita propinque se habet ad ratio­ nem materiæ. El praterea, sequeretur quod res significata per genus, esset pars speciei constitute; per formam superadditam ; el ita de specie pradicari non posset. Nec etiam hoc contingit secundum inten­ tionem Augustini : quia ex virtute fonnæ generalis non necessario sequitur forma specialis; unde non est talis virtus, secundum quam necessesit fieri, sed secundum quam possit fieri. Ideo alii dicunt quod, cum omnes fonnæ, secundum Philosophum, de potentia materiæ educantur, oportet ipsas formas praexsislere in materia incomplete, secundum quamdam quasi inchoationem ; et quia non sunt in esse suo perfectæ, non habent perfectam virtutem agendi, sed incompletam ; el ideo non possunt perse exire in actum, nisi sil agens exterius, quod excitet formam incompletam ad agendum, ut siccooperetur agenti exteriori : aliter enim non posset esse natu­ ralis generatio, sed violenta; quia, ut in 3. Ethicorum (cap. 1 ) dicitur : Violentum est cujus princi­ pium est ab extra, nil conferente vim passo. Has ergo virtutes incompletas in materia praexsistenles, rationes seminales dicunt; quia sunl secundum esse incompletum in materia, sicut virtus formativa in semine. Hoc autem non est verum; quia, quamvis formae educantur de potentia materiæ, illa tamen potentia materiæ non est activa, sed passiva tantum. Sicut enim Commentator dicil, 8. Physicorum : Sicut (6) in motu locali oportet esse aliud movens, (a) individuum. — indicium Pr. (C) Sicut — Oni. Pr. IV. — 8 LIBA I H. SENTENTIARUM rl aliud motum, ito etiam in motu alteration»; el prius esse substantiale suo composito et suæ mate­ ponit exemplum : quod, quando sanatur corpus riæ. Igitur nulla entitas formæ sequentis erat simul naturaliter, cor est sanans, et alia membra sanata. cum illa secundum aliquod esse actu in materia. Et Mt ut in corporibus simplicibus non dicimus quod sint mola ex se secundum situm, quia ignis non Secunda conclusio est Ista : Non est inconve­ niens essentiam alicujus formæ substantialis, potest dividi in movens et motum, ita etiam non prius duratlone luisse in materia, quam duret potest esse alteratum ex se, sic (a) quod aliqua esse composito vel materiæ. potentia exsistens in materia, aliquo modo agat in am i|* materiam in qua est, educendo illam in Hanc conclusionem probabiliter pono, non tamen actum ; sed utrumqucconlingit inanimatis,<|uia sunt mota secundum locum ex se, et etiam alterata pro­ assertive, quia continetur in quodam tractatu, de pter distinctionem organorum, vel partium, qua­ quo dubito an sit sancti Thoinæ, el inlilulatur de rum una est movens cl alterans, et altera mota et Natura materiæ, ubi sic habetur (cap. 8) : « Nunc alterato El ideo non hoc modo potest accipi virtus restat ostendere quomodo possibile sit essentiam aliseminalis in aliis rebus sicul in habentibus animam. cujus formæ ponere in homine, sine eo quod sequa­ Non tamen sequitor, si in materia est tantummodo tur ad eam aliquod esse substantiale. Ad hujusmodi potentia passiva, quod non sit generatio naturalis; igitur evidentiam, considerandum est quod proprium quia materia coadjuvat ad generationem, non agendo, est substantis esse simpliciter; unde generatio quæ sed inquantum est habilis ad recipiendum talem terminatur ad esse substantiale, est generatio sim­ actionem ; qua· etiam habilitas appetitus materiæ pliciter. Proprium vero accidentis est esse secundum dicitur, cl inchoatio formæ : non enim eodem modo quid ; sicut generatio quæ terminatur ad esse rei sub omnes motus dicuntur naturales, ut in 2. Physico­ forma accidentali, est generatio secundum quid. rum et in I. Cœli et Mundi Commentator dicit; Esse autem simpliciter, est esse absolutum, et non sed quidam (C) propter principium activum intus dependens ab alterius esse sicut ei inhærens, licet exsistens, ut motus localis gravium el levium, el omnia dependeant a Deo sicut a causa. Sic autem quidam (γ) propter principium passivum, quod est esse continet perfectam rationem essendi, secundum secundum potentiam ab agente naturali natam in quod perfecta ratio entis reperitur in substantia, ut actum educi, ut in generatione el alteralione simpli­ dicitur, 6. Metaphysicæ. Ad illud autem esse abso­ cium corporum; unde et natura dividitur (3) in lutum participandum, accedunt partes substantiæ, materiam et formam. Et ideo concedo quod in mate­ per quod trahuntur ad esse sui totius. Esse vero acci­ ria nulla est potentia activa, sed passiva pure; et dentium dependens est per modum inhærentis ; unde quod rationes seminales dicuntur virtutes activæ accidentia non trahuntur ad genus illius cui inhae­ complete in natura cum propriis passivis, ut calor, rent. Ex <|uo palet differentia inter esse accidentis, el frigus, et forma ignis, cl virtus solis, et hujus­ et esse partium alicujus totius. Esse autem alicujus modi, quæ dicuntur seminales non propter esse totius quandoque est proprius effectus Dei, scilicet incompletum quod habeant, sicut virtus formaliva | quando res secundum omnia principia sua ducitur in semine, sed quia rerum individuis primo creatis ex nihilo ad esse perfectum ; sicut fuit in prima pro­ hujusmodi virtutes collatæ sunt per opera sex die­ ductione rerum, in qua causalitas extendebatur ad rum, ut ex eis quasi ex quibusdam seminibus pro­ ipeam etiam materiam. Quandotjue vero est effectus creatura, (piando scilicet agens physicum agit ex ducerentur et multiplicarentur rvs naturales, n suppositione subjecti, non producens totum id quod Il BO die. Ex prodictis potest formari duplex ratio. Qua­ perlinet ad esse rei, sed lanium formam, transmu­ rum prima talis est. Nihil capiens esse per genera­ tando materiam ad talem formam ; ad materiam tionem compositi, sicul terminus generationis, secun­ enim actio creature (α) non se extendit. In hoc dum se el quodlibel sui, pracedit secundum esse tamen convenit agens divinum cum physico, quod actu ipsam generationem compositi. Sed forma sub- utunnque ad esse absolutum terminat suam actiostenlialis est hujusmodi. Igitur, etc. Secunda talis nem, quod est ultimum transmutationis sive simrst Nulla forma Mih>bntialis dans esse substantiale | plicis emanationis, licet in simplici emanatione non composito \cl materia», compatitur securn in eadem sil prius et posterius nisi secundum intellectum tan­ materia aliam formam substantialem secundum esse tum. Cum igitur esse absolutum sit terminus actu. Sed forma procedens generationem novi com- utriusque actionis, materiæ autem non est esse ut ; — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio. In omni sub­ stantia quanta, oportet esse essentiam alicujus formæ substantialis, a qua originetur quantitas et super quam redeat et terminetur. Sei homo est substantia quanta. Ergo in homine est essentia alicujus formæ, a qua originetur quantitas et ad quam terminetur. Illa autem forma non est anima intellectiva, quæ nullo modo est quanta; ergo, praeter eam, est in homine essentia alterius formæ, ad quam non sequi­ tur esse et quæ non dat esse actu. it postea dare esse Quod autem talis forma materiæ vel supposito, ostendit postea ibidem per longum processum. Unde sic sequitur post verba pnelibata : « Sciendum , inquit, quod maleria est in potentia ad omnes formas quæ de ea educi possunt. Unde quanto magis ad plures earum simul accedit, tanto plus perficitur ejus |>otentia. Et ideo in ele­ mentis materia minime est perfecta: quia solum forma unius elementi perficitur simul ; et si quando virtus forma! alterius elementi sibi adsit, hoc non est per modum manentis, sed per modum alterantis, sicut patet quod calor ignis agit in aerem ad indu­ ctionem forma·. In corporibus vero mixtis, magis perfecta est materia. Ibi enim, cum una forma mixti * qua dat esse tali mixto, sunt omnes formæ elemen­ torum, virtute tantum, et non in essentia, quia quadibet earum requirit debitam el certam quanti­ tatem. Unde, cum unum sit suppositum mixti el esso, una est ejus forma. Supra autem mixta tan­ tum. sunt animata, et praecipue homo, cujus forma non producitur ex maleria disposita per qualitates mixti. Undo conveniens est ut in animatis sint essenfa) materne. — naturae Pr. (C) materiarum. — naturarum Pr. 116 LIBRI 11. SENTENTIARUM tiæ aliquarum formarum, sine tamen esse. Hoc enim est propinquissimum, in quo animata possunt transcendere simpliciter mixta, in perficiendo suam materiam in acquisitione plurium formarum simul. Videmus enim quod alio modo fit simplex ex mixto, el alio modo aliquid ex materia prima, etc. d Post prædicta, ostendit quomodo elementa sunt in mixto; et verba ejus sunt supra recitata in quae­ stione de pluralitate formarum (dist. }5). Et ostenso quomodo miscibilia sunt in potentia propinqua actui, subdit : α Adhuc partes animatorum maxime sunt in potentia propinqua, alteratione tamen maxime distante a suo termino. Ex quo concluditur quod hæc propinquitas non est per dispositionem materiæ, nec per allerationem aliquam, cujus ter­ minus sit inductio novæ formæ per essentiam; essentia enim forma· noviler induci non potest, nisi praecedente alteratione, cujus terminus est productio formæ de novo. Constat tamen quod in parte sepa­ rata a toto sit forma substantialis. Unde, cum impossibile sit duo esse substantialia in una re ponere, nec per aliquam allerationem praecedentem pars in toto est in potentia maxime propinqua actui, nec forma de novo inducitur nisi per alterationem (unde nec cœlum, quod est agens universale respectu inferiorum, nec aliquod particularium agentium agit nisi alteret, el ideo cœlum est primum alterans, secundum Philosophum), necessario sequi videtur aliquam formam in parte rei ponere sine esse; et ideo partirn est in potentia maxime propin­ qua actui : esse enim est maxime propinquum formæ, quia non requiritur ad hoc quod essi? sub­ stantial proprium sequatur formam, nisi quod res per se ponatur, quod unica actione fieri (s) potest. (Cap. 9): < Ex praedictis igitur facile esi videre triplicem differentiam potentis, in qua aliquid dicitur esse : scilicet potentiam materiæ in (pia nihil est de isto quod de potentia educitur; secunda est potentia mixti vel materiæ quæ est in alteratione, in qua, licet non sit essentia form® inducenda», est tamen virtus; tertia (€) est potentia lotius, secundum quam partes sunl in loto : quæ est maxime actui propinqua; unde in eis cum nihil sit agens ad proprium actum, ut est quando harmonia esi per­ fecta, necessario erunt essentia» formarum prope sua esse. Hoc autem scietur, si gradus el ordo rerum naturalium diligenter discutiatur. Sciendum igitur est quod communissimus unitatis (γ) modus reper­ tus in rebus materialibus, est unitas continuitatis (3); (i) fieri. — Om Pr. (S) a verbo secunda uwjue ad tertia, sic habet Pr. : edu­ cenda potentiam mixli tW materiæ quæ nt alteratione in qualibet eundus formæ non sd virtus tamen (γ) undatu. — reritata Pr. (Î) continuitalu. — continentis Pr. in omnibus enim rebus materialibus hæc unitas reperitur : primum namque accidens quod sequitur materiam, est quantitas. Super hanc autem unita­ tem, in diversis rebus, reperitur unitas suæ propria» formæ, in quibusdam autem magis, in quibusdam minus perfecte, ul habetur, 5. Métaphysicœ. Unitas autem quantitatis in re reperta, maxime potential is invenitur; quia omne continuum est unum in actu el multiplex in potentia : sicut lineæ partes non sunt aliqua duo actu, sed sunt unum actu, ipsa sci­ licet linea; sunl vero duo in potentia, et facta divi­ sione fiunt in actu : sola enim divisio in continuis facit esse actu ; unde in divisione lineæ non induci­ tur aliquid novi in ipsis divisis, sed eadem essentia lineæ, qua? prius erat actu una et multiplex in poten­ tia, per divisionem esi facta mulla in actu. Est tamen hic similitudo cujusdam corruptionis; quia actus prior qui erat totius, ablatus est, et potentia ducta est ad actum posteriorem per solam divisio­ nem. Consimile penitus reperitur in lapide, et in igne, el in omnibus generabilibus el corruptibili­ bus (a) inanimalis. Forma enim totius in eis, per quam habent unitatem suæ naturae, super unitatem quantitatis, secundum totam rationem formæ est in qualibet prie talium rerum; unde, facta divisione, manet essentia ejusdem forma» in partibus ab invi­ cem divisis : quælibet enim pars ignis est ignis, et quælibet pars lapidis est lapis. Est tamen in istis divisionibus quædam similitudo generationis (6) et corruptionis, non quod novæ forma» per talem divi­ sionem inducantur; sed quia esse sive actus prior aufertur per ipsam divisionem, et potentia ducitur ad actum proprium. Super hæc autem sunl animata imperfecta, ut (γ) planta» ; et quædam etiam animalia imperfecta, ul sunt animalia annulosa. Et in ipsis iterum idem invenitur : quia, cum avellitur ramus ab arbore, non advenit nova forma vegetabilis, sed eadem essentia quæ una erat in arbore tota, et etiam actu una, simul erat multiplex in potentia, et per divisionem novum esse et actus alius el alius secutps est;similiter inanimalibusannulosis eslanimalactu unum, sed est multiplex in plentia accidentali; unde, facta divisione, el remoto esse priori.et uni­ tate actus, sunt mulla inactu. Et sic facile est videre quomodo essentia alicujus formæ est in potentia accidentali ad esse quod tamen nondum habet. Et hoc totum convenit, propter imperfectionem talium formarum ; quia, cum sint sub uno actu, simul sunl sub plentia multiplici respectu diversorum esse, quæ acquiruntur eis sine aliqua corruptione in suis essentiis, sed sola divisione facta. < In animalibus vero perfectis et praecipue in hô­ te) generabilibus et corruptibilibus, — generibus ct cor­ poribus Pr. (i) generationis, — generis Pr. (γ) ut. — el Pr. DISTINCTIO XVII. - QUÆSTIO I mine, forma quæ est una in actu, non est multiplex in potentia, ul per divisionem constituatur eadem essentia formic sub diversis esse el diversis actibus, cum anima hominis non dividatur per se nee per accidens. Unde, cum in homine sit unitas continui­ tatis cujusdam, quod manifestum est tam in came sua et in osse, quam in aliis membris quæ sibi con­ junguntur propter ipsim naturam continuitatis, necessario erit in eo aliqua alia essentia formæ, quæ per solam divisionem a loto habeat esse actu. Hoc enim in omnibus continuis reperitur. liæc enim est forma, respectu cujus quantitas sequitur materiam, super ipsam formam rediens; semper namque forma a qua quantitas dependet secundum originem, divisibilis est per accidens. Et hoc salis manifestum est; quia, cum paries hominis sint in eadem pro­ pinquitate ad per se esse sicut paries aliarum rerum imperfectarum, de quibus dictum est quod nulla nova essentia per divisionem introducitur, sed esse novum acquiritur, forma vero hominis dividi non potest, ul in ea acquirantur multa nova esse, neces­ sario erit in eo alia essentia formæ sua», quæ per solam divisionem esse acquirat. Sed in hoc est diffe­ rentia inter perfecta animalia el imperfecta : quia in imperfectis animalibus illa essentia formæ non erat simpliciter sine esse, licet esset sine esse acquisito per divisionem; in perfectis vero sine esse simpli­ citer el sine esse sibi debito, quia duo esse substan­ tialia simul impossibile est ponere in re una. Alia differentia est ex parte ipsius divisionis. Quia, cum dividi non possit nisi quod est actu quantum, quan­ titas autem in homine non est actu per formam respectu cujus sequatur materiam ut (a) rediens sujier formam, sed per animam solam a qua est totus actus qui est in homine, in igne vero et lapide quantitas est actu per formam quam ipsa quantitas sequitur in materia, inde est quod divisio, in homine, est in quantitate actu per animam; sed quod efficitur per divisionem in actu acquisito, non est aliquid de essentia animæ, sed est aliquid de essentia formæ originalis ipsius quantitatis, cui per divisionem datur e actu. In rebus vero imperfe­ ctis, divisio est in quanto actu ; et hoc, per formam ad quam sequitur ipsa quantitas, cui per divisionem aufertur unum esse actu prius habitum, et acqui­ runtur ei plura esse sub quibus ipsa essentia dividi­ tur, quæ prius erat una, secundum quam erat unum esse in re ante divisionem ; nihilominus illa eadem essentia formæ erat in potentia accidentali ad mulla esse, simul cum uno esso actu quod habebat, el ejus subjectum erat una et eadem materia numero. Et tamen constat quod alium respectum habet mate­ ria ad esse actu primum, et alios diversos respectus ad alia esse actu per divisionem (β) acquisita ; quibus (a) aequatur materiam ut. — tequitur materia, nec Pr. (ό) ad. — Ati. Pr. <17 tamen respectibus materiæ respondebat eadem essen­ tia formæ ante ipsum esse actu. Licet enim potentia materiæ non differat ah ejus essentia, secundum quod potentia dicit principium receptivum, differt tamen secundum quod dicit relationem materiæ ad formam. Et isto modo in materia possunt esse multi respectus, exsentia tamen manente una. Sicut ergo materia, secundum unum respectum tantum unum esse habet, cum (a) aliis tamen respectibus multa halæt esse, essentia etiam formæ sine (C) esse per divisionem acquisito remanente; ita sub forma per­ fecta, cujusmodi est anima humana, reperitur in materia hominis unum esse tantum, licet in eadem materia sint essenliæ aliarum formarum sine (γ) esse, quod tamen eis sola divisione acquiritur. > — H;i · die. Ex quibus omnibus patet quod mens sua est, quod mulla' forma» substantiales sunt in materia secun­ dum essentiam, antequam dent esse proprium illi materiæ, et antequam principient aliquod esse sub­ stantiale, utputa formæ partium nondum a toto suo divisarum, sive in corporibus simplicibus, sive in mixtis, sive in vegetabilibus, sive in brutis, sive in homine. Ex quo sequitur conclusio proposita, scilicet quod mullæ formæ substantiales secundum essen­ tiam procedunt in materia, antequam dent esse sub­ stantiale composito. Et probatur sic ista conclusio. Partes noviler ab invicem separata», habent novum esse substantiale per aliquam vel aliquas formas substantiales (o). Sed nullius talium formarum essentia (t) est m materia noviter inducta. Igitur essentia talium formarum processit in materia, antequam daret esse substantiale composito vel sup­ posito. Major nota est ; quia anle divisionem lotius, pars non habebat esse per se, et nunc habet. Minor probatur : quia nunquam nova essentia formæ inducitur in materia sine alteratione procedente; hic autem non præcessit allevatio sufficiens, dum (ζ) abscinditur primum membrum. Et in hoc primus articulus terminatur, etc. ARTICULUS II. ADDUCUNTUR OBJECTIONES I Argumenta Scoti. — Quantum ad secun­ dum articulum, objicitur contra prodicta. Et qui­ dem contra secundam conclusionem, arguit Scotus. Primo sic. Quiasi ante generationem compositi ali­ quid formæ procedit in materia : aut idem pncexsi(a) habet, cunu — habuerit Pr. (β) multa habet eae, CJienha etiam formæ une. — eue formæ ùve. Pr. (γ) line. — «ire Pr. (î) eeparatir. — Ad Pr. (<) ruentia. — eue Pr. (ζ) dum. — tamoi Pr. HR LIBKI II. SENTENTIARUM siens erit idem respectu diversarum formarum spe- ' ponere in esse secundum omnem ejus inchoationem ; cifirarurn ; aut diversis (a) formisspecificiscorrespon- ergo potest ponere in esse rationem seminalem. dcnt diverse partes praeexsistentes in materia. Si Quarto. Quæriturde illa parte formæ, quæ ulte­ detur primum, igitur idem numero ent pars formæ rius inducitur : de cujus potentia educitur? Si ignis ci aquæ; el iilud non |wtest esse forma aquæ immediate producatur de esse materiæ, tunc frustra et ignis quæ distinguuntur specie, cum sit idem ponitur illa inchoatio in materia ad vitandum crea­ numero; ergo oportet formam aquæ esse composi­ tionem formæ. Si autem producitur de gradu imper­ tam ex partibus diversarum rabonum ; ergo non fecto illius formæ, hoc eSl inconveniens, quod ali­ est simplex. Si detur secundum, videlicet quod sin­ quid producatur de potentia alicujus quod est gulis formis singulæ partes vel inchoationes répon­ ejusdem rationis cum eo, vel etiam de aliquo me­ dent; quæro: aut singulæ informant materiam; aut diante alio quod est ejusdem rationis cum eo quod una et non alia. Si una et non alia, epgo pars ignis, producitur. quæ est forma materialis, est in materia et non II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem informat materiam; hoc autem est inconveniens. Si singulæ informant, ergo una materia erit simul conclusionem arguit Aureolus (disl. 18, q. 1, informata formissubetentialibusdiversiset distinctis art. 1). Primo sic. Nam quæritur : utrum illa potentia de secundum speciem. — Si dicatur quod non intense, sed remisse informant (6); — hoc non valet: quia qua educitur forma in actum, quam tu dicis inchoa­ quælibet forma, quantumcumque remissa, cum tionem ejus, sit respectus quidam ; el hoc non : quia materia constituit suppositum in generatione sub­ substantia non iit ex respectu; aut sit ipsa essentia stanti®; sed tale non est natum esse pars alterius; materiæ;et tunc: aut educi formam de potentia ma­ teriæ, est materiam transferri in formam; aut est igitur, etc. Secundo. Quia aut in generatione acquiritur ali­ materiam trahi ad formam, sicut primum actuabile quid formæ de novo, aut nihil. Si sic, igitur, cum trahitur ad actum. Primus modus est impossibilis. forma vel pars ejus sit entitas positiva, sequetur Si detur secundus,sequitur quod materia non sit res quod per generationem acquiritur aliquid quod non in actu, el natura terminata distincta a forma, sed praefuit. Si autem nihil novum acquiritur quod non forma tantum sit actuatio materiæ. Secundo. Quia inchoatio non est aliud quam præfuit, ergo omnia simul fuerunt a principio, et sic per generationem nihil de novo acquiritur. Sic ergo materia, secundum intentionem Philosophi et Com­ sequitur alterum istorum : vel quod omne novum mentatoris, 7 et 12. Metaphysicæ (comm. 16); unde immediate flat a causa prima; vel quod nihil sit Commentator, 8 Metaphysicæ, dicit quod anima est novum; vel quod aliquid novum fiat a causa secunda, illud quod est animatum in potentia esse animatum cujus nihil praefuit. Primum non est verum; quia actu : quasi velit dicere quod animatum actu, est tollit omnem potestatem causandi a causis secundis. anima, el ita una res sit compositum, quæ, cum sit Nec secundum; quia tollit omnem mutationem. in actu, est forma, cum est in potentia, est mate­ Ideo oportet ponere tertium, scilicet quod aliquid sit ria; licet sit distinguendum : illa enim pro tanto est de novo productum in esse a causa secunda, cujus compositum, <|uia est perfectio trahens res ad com­ nihil præfuit. Manifestum est autem quod illa causa plementum, ut sic omnis res generabilis et corrupti­ secunda nihil potest creare ; ergo potest aliquid pro­ bilis sit natura quædarn habens in se, non quidem ducere de novo in esse, cujus nihil præfuit, et istud duas naturas, sed inchoativum et complementum non est creare; igitur frustra ponitur inchoatio ejusdem natura, quorum primum est materia, secundum forma. Et per hunc modum, cum eadein formæ in materia ad vitandum creationem. Tertio sic. In cujus virtute activa est ens per­ sit materia omnium generabilium et corruptibilium, fectius, in ejus virtute activa est ens imperfectius materia etiam non sit nisi inchoativum natura rei ejusdem rationis. Sed ista inchoatio formæ, quæ generabilis et corruptibilis, potest concedi quod ma­ ponitur præœdere, est imperfectior gradu formæ teria erit aliquo modo omnis natura generabilis et acquirendæ per generationem; aliter ante generatio­ corruptibilis, dempto solo complemento, et adve­ nem esset in materia forma perfecta ejusdem rationis niente complemento, puta forma, fit (a) hoc genera­ cum forma inducta per generationem, et ejusdem bile et corruptibile, unde adveniente forma ignis fit rationis cum illa : quia, cum illud maneat in gene­ ignis, et adveniente forma carnis fit caro, et sic de rato, esset forma composita ex diversis partibus singulus; et hoc modo omnis res generabilis et cor­ é-entialibus. Si ergo generans potest ponere in esse ruptibilis, ante generationem sui praccdit indeter­ formam secundum ultimum ejus, et secundum ejus minate in materia, quia ipsa est indeterminate esse perfectum, sequitur quod potest illam formam omnis res generabilis et corniptibilis; et hoc est quo) (liwnu — limifiter Pr. (e) informant. — informantur Pr. (a) fit. — fit Pr. DISTINCTIO XVI I. — QUÆSTIO I. quod agens non est producens, sed est extrahens. Î Hoc igitur modo in materia non sunt inchoationes formarum,.sed naturarum generabilium ct corrupti­ bilium. Materia enim est indeterminate omnes res generabiles et corruptibiles, ct per generationem tota res quæ erat indeterminate in materia, transfer­ tur ad actum, ex hoc quod materia trahitur ad acluationem et terminationem quæ est forma; el ideo generans non largitur multiplicationem, sed perfectionem, secundum Commentatorem, 8. Metap /i y s icœ (com in. 15). Si autem intelligas per inchoa­ tivum formæ aliquid aliud a materia, quod transeat in formam per solam acquisitionem perfectionis, tunc forma erit composita ex illa perfectione el illo inchoativo; ct tunc forma erit composita. Terito (disl. 12, q. 1, art. ult.) probatur (a) quod non oporteat ponere aliquod inchoativum formæ in materia, distinctum ab ipsa materia, quod dicatur potentiate vel potentia ad formam; sed potius ipsa materia sil illud purum potentiate : quia materia non est aliqua ratio in actu (6) in entibus distincta; igitur ipsa est purum potentiate, el natura potens actuari.Patet consequentia. Da enim oppositum, jam materia diceret rationem aliquam, licet diminutam, in actu, si ipsa diceret distinctam rationem in actu. Antecedens probatur per Commentatorem, qui, 12. Metaphysicæ (comm. 14), dicit quod illud quod non habet formam, non habet conceptionem vel intentionem intellectam de ea. Ex quibus verbis apparet quod forma et ratio idem sunt omnino, ut illud quod non dicit formam, nullam (γ) dicat omnino rationem, el sil quædarn ]>otentialitas, fun­ damentaliter loquendo, ad omnem rationem; el hinc est quod diffinitio, quæ sumitur a forma, ratio appellatur. Item, 12. Metaphysicæ, dicit Philoso­ phus quod in fundamento materiæ nihil est distin­ ctum; ubi Ommentator dicit quod manifestum est quod de illa non dicitur vere substantia, nec aliquid aliud praedicamentorum; et ideo dicit quod materia non est alicujus dispositionis, sed est in ea negatio omnium dispositionum; et comm. 33, dicit quod hoc principium ex quo est generatio, non oportet esse in aliqua dispositione; et quod in materia non debet esse aliquid actu omnino. Qunrto. Illud in cujus ratione quidditativa inclu­ ditur ratio incompleti, id in sua ratione includit interminationem el potenlialilatein. el esi quædain inchoatio. Sed materia in sui ratione est intrinsece entitas incompleta. Igitur. Major patet. Hæc enim est ratio, quaro ratio infiniti consistit in ]>otentia, el similiter motus : quia eorum ratio consistit in qua­ dam incompletione intrinseca, expectans semper perfici per ipsum actum. Minor probatur per Phi(а) probatur, — Om. Pr (б) Ati. Pr. (γ) nullam. — naturam Pr. i <9 losophum, 8. Metaphysicæ (t. c. 3), ubi dicit Phi­ losophus : Dico autem materiam, quod non est actu, sed potentia; quod exponens Commentator, comment. 3, dicit : « Dico autem materiam, illud quod (a) non est in actu aliquid determinatum, sed est in potentia illud; > cl com. 6, dicit quod sub­ stantia materiæ non esi in se, s^d ut perficiatur per formam. Et 8. Metaphysicæ (l c. 15), dicit Philo­ sophus quod causa unitatis compositi, scilicet quod ex materia el forma fiat unum, est. quia illud quod est in potentia fit in actu ab agente, in omnibus in quibus cs/ generatio, et non est aliquid creatum, sedest illud quod erat in potentia sphxra, actu sphæra ; quod exponens Commentator dicit, comm. 15 « Quod causa istius unitatis est (é), ut transmutetur illud quod est in potentia, donec fiat in actu ab agente. Est ergo aliquod unum, quod prius esi in (nitentia, et post transfertur in actum. Translatio autem ejus non largitur ei multitudi­ nem, sed perfectionem in esse et in toto, hoc est unum in actu; et hoc intendebat Aristoteles cum dicit quod non est aliud causatum : non enim est hoc aliud causatum ab agente ab eo in quod agit, sed est illud idem (γ). i — Hæc Commentator. — Ex quibus manifeste patet quod materia est inchoa­ tivum rei, el forma est terminus el (5) perfectio et complementum. El hoc modo materia el forma sunt una res completa. Quinto. Cujus entitas est purum formabile, non dicens aliquid formatum, illud est pura potentia per essentiam et inchoatio rei. Da enim quod sit actus aliquis, jam in ratione illa qua est actus, non est purum formabile; Imbebil enim actum admix­ tum. Sed materia est entitas ex se intrinsece pure formabilis : quia pure informis. Igitur, Minor palet |>er Augustinum, 12. Confessionum, c. 1,2 el 3, ubi dicit expresse : Nonne tu Domine docuisti me quod (t) prius quam informem materiam for­ mares atque (ζ) distingueres, non (η) erat ali­ quid, non color, non figura, non spiritus. — Hæc Aureolus. III. Arguitur per dicta sancti Thomee. — Contra praedictas conclusiones potest argui simi­ liter per dicta S. Thomæ. Et quidem, contra primam conclusionem, arguitur per dicta ejus, 1. Sentent., disl. 17, q. 2, art. 2, ubi (0) sic dicit : « Qualitates naturales educuntur de potentia materia , * quarum inchoationes quasdam (а) quod. — Om. Pr. (β) at. — Om. Pr. (γ) idem. — Om. Pr. (б) rt. — e*l Pr. (c) quod. — Om. Pr. (ζ) atque. — aidequmu Pr. (η) mini. — Ad. Pr. (0) ubt. — Om. Pr. 120 LIBRI II. SENTENTIARUM materiæ Deus in creatione indidit. Et ideo quando quia, si sit forma mixti : aut erit forma carnis, in actum prodeunt, esi exitus de imperfecto ad per­ ossis, vel nervi; aut erit forma cadaveris, utputa fectum» > — Hæc ille. — Hem, de Potentia Dei, illa quæ informat brachia vel alia membra abscisa q. 3, art. 4, in solutione septimi, sic dicit: α Forma a toto, vel etiarn lotum corpus post separationem potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum animæ rationalis. Et quidquid horum detur, totum quod est in potentia; et tunc a Deo materiæ con­ est contra dicta ejus. Et sic videtur quod illa con­ creatur, nulla disponentis nature actione interve­ clusio directe contradicat verbis et menti sancti niente. Alio modo, secundum quod est in actu; et Thomæ in Summa. — Hem. Quia alia probatio sic non creatur, sed de potentia materiæ educitur ejusdem conclusionis, sumpta ex pluralitate partium per agens naturale. > — Hæc ille. — Ex quibus totius, non valet : quia in nullo continuo, animato ridetur quod aliquid formæ processerit in materia vel inanimato, simplici vel mixto, ante divisionem ante generationem compositi per «agens naturale. pnendæ sunt plures formæ non dantes esse, nec Contra secundam conclusionem, similiter argui­ una dans esse, et alia non dans; quia in talibus tur ex dictis ejus; quia in 1 p., q. 76, art. 4, dicit continuis eadem essentia formæ substantialis tota quod in homine non est alia forma substantialis totalitate nature est in qualibet parte suæ materiæ, præter animam rationalem; immo quod corpus prout docet sanctus Thomas, 1 p.,q.76, art. 8; et in hominis includit animam sicut calidum calorem et dc Anima, q. 10; ct de Spiritualibus creaturis, lucidum lumen; nec corpus est corpus per aliam q. 4. Et sic una et eadem essentia formæ quæ est formam corporeilatis distinctam ab anima rationali. una in actu et multiplex in potentia, informat El in art. 6, in solutione secundi, vult quod dimen­ quamlibet partem suæ materiæ. Nec in eadem ma­ siones quae sunt in homine, non consequuntur aliam teria est essentia alicujus formæ distincta a forma formam substantialem præter animam (i), sed ipsam informante totam materiam, nisi forte sicut pars animam ut dat esse corporeum. Item, in de Anima, distinguitur a toto. Et sic non videtur quod illa q. 9, in solutione decimiseptimi, sic dicit : « Dimen­ probatio valeat. siones non uni intelligi in materia nisi secundum Et in hoc secundus articulus terminatur. quod inlelligitur materia constituta per formam substantialem in esse substantiali corporeo : quod ARTICULUS III. quidem non fit per aliam formam in homine quam per animam; unde hujusmodi dimensiones (?) non DANTUR SOLUTIONES præintelliguntur in materia ante animam totaliter, I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ sed quantum ad ultimos gradus perfectionis. » — Hæc ille. — Ex quibus videtur quod quantitas in tium articulum, respondetur objectionibus suprahomine non consequitur aliam formam substantia­ dictis. Et quidem Ad primum Scoti, dicitur quod optime probat lem ab anima rationali, sed potius ipsam animam rationalem; clsic falsum est totum quod in secunda quod forma compositi quod incipit esse actu per conclusione dicitur; potissime duo : primum est, generationem proprie dictam, non præfuit in ma­ quod quantitas nunquam consequitur originaliter teria secundum aliquod esse actuale, et hoc nec aliquam formam substantialem, nisi super illam secundum totam essentiam formæ, nec secundum redeat, et ad illam terminetur, et eam efficiat quan­ partem essentiæ; sed non concludit quin forma talis tam; secundum est, quod in homine sit essentia compositi secundum se totam (x) praecesserit geqealicujus formæ alia ab essentia animæ; quia hoc rationem talis compositi secundum esse potentiale : repugnat praecedentibus quaestionibus, et quasi toti praecessit namque materia exsistens in potentia ad doctrinae sancti Thomæ in Summa. — Item, argui­ formam. Talis autem potentia materiæ ad formam, tur contra hoc quod ibidem dictum est, scilicet quod potissimesiadsintdispositionesaccidentalesproximæ, essentia alicujus formæ sit in materia, et quod non dicitur et est quædam inchoatio formæ : non quæ sil det sibi esse, per argumenta Scoti. — Item : Qualis aliqua pars formæ inducendæ; sed subjectum illius. forma ont illa secunda forma quam ponis in homine? Et sic forma inducenda dicitur esse in materia sicut Aut enim erit quædam forma generalis, dans solum effectus in sua causa, et non per realem præsentiam esse corporeum; et hoc est contra sanctum Thomam. alicujus enlitatis formæ inducendæ ad materiam. Et Aut erit aliqua forma specialis; et hoc etiam non sic patet quod argumentum contra conclusionem («test dari; quia, vel esset forma alicujus elementi, sane intellectam (?) non procedit, sed solum contra aut forma mixti. Primum repugnat dictis ejus, qui ponentes aliquid formæ inducendæ informare mate­ negat formam elementi remanere in mixto secun­ riam ante generationem compositi, et esse in mate­ dum es-entiam. Secundum etiam dari non potest ; ria per sui realem præsentiam ; quod nos non dici(а) animam. — a/iam Pr. (б) dim^Mionr * — dnutonei Pr. totam. — fotum Pr. (6) intellectam. — intellectum Pr. DISTINCTIO XVII. — QUÆSTIO I. mus in prima conclusione, nec in secunda. Simi­ liter ista ratio non probat quin forma compositi quod non per generationem aut alterationem, sed per solam divisionem efficitur in actu, praecedat talem actuntionem novi suppositi, ut ponit secunda con­ clusio de divisione elementi, vel mixti inanimati, aut animali vegetabilis, aut animalis imperfecti; formæ namque talium partium sola divisione nova supposita constituentium, praecesserunt talia suppo­ sita; et hoc in potenlia, non in actu : eo rnodo quo pal's exsistens in toto et per esse totius praecedit seipsam separatam a loto et sub esse proprio exsi­ stentem.Tamen talis forma partis a loto divisæ, licet non praecesserit suum suppositum in esse actuali proprio plus quam forma per generationem inducta, verumtamen praecessit per sui realem præsentiam cum materia. Secus autem de forma per generatio­ nem inducta. Ad secundum dicitur quod, si loquamur de forma per generationem inducta, nihil quod sit essentia ejus vel pars essentiæ præfuit, quasi in se realiter materiæ præsens, aut materiam informans, vel ma­ teriæ inhærens; sed (α), si loquamur de forma quæ constituit novum suppositum per solam divisionem continui, illa præfuit per sui realem præsentiam in materia ; sed tamen non quasi dans aut habens esse proprium; sed tanquamexsistens per esse lotius. Et tunc ad argumentum, inquantum potest procedere contra hunc sensum, dicitur quod nihil de essentia formæ acquiritur in constitutione novi suppositi, sed bene acquiritur novum esse exsistentiae, quod non est aliquid de essentia formæ, sed se habet ad formam ut actus ad potentiam. Nec tamen sequitur quod illud esse sit per se productum de novo : quia esse non fit, sed ens; sed quod novum suppositum est productum, non simpliciter, sed in esse suppo­ siti, quia aliquid est per se subsistens, quod prius non per se subsistebat. Nec oportet quod hoc sil factum per creationem, nec per generationem, sed per solam divisionem : quia forma quæ dat noviter esse prius, licet non daret actuale esse, erat tamen in potentia maxime proxima ad esse; et ideo per solam divisionem dat esse. Ad tertium dicitur quod, si loquamur de inchoa­ tione formæ per generationem inductæ. illa non est aliud quam potentia materiæ praecise sumpta, vel saltem potentia materiæ sub dispositionibus, de qua constat quod non est ejusdem rationis cum forma inducenda ; et sic patet quod minor argumenti quoad unam partem est falsa. Si autem loquamur de inchoatione formæ per solam divisionem ad ulti­ mum complementum adduclæ. scilicet quod det esse proprium et ab aliis distinctum, talis inchoatio non est aliud ab ipsa essentia formæ; sed ipsamel essentia formæ, sub esse totius, potest dici, licet (a) ted. — Om. Pr <21 improprie, inchoatio sui, prout est sub esse proprio, vel potius ut dat r vm? proprium suo supposito et ab aliis individuis ejusdem speciei distinctum ; et argu­ mentum non procedit directe contra nos, sed contra allie rtistas. Ad quartum dicitur quod supponit falsum, scili­ cet quod forma habeat duas partes aut duas enti ta tes illam intrinsece constituentes; quod nos non dici­ mus : sed solum quod forma noviter dans esse praeexsistit in materia, uno modo de duobus modis : unus est quo praeexsistit in materia non per aliquid suæ essentiæ, sed per causam suæ essentiæ; alius est quo praeexsistit per suam essentiam privatam proprio esse. In prirno casu non oportet quærere de ultima parte, de cujus potentia educitur; quia non ponimus partem praecise educi, imrno totam («I essentiam formæ. In secundo vero casu, quæstio illa minus habet locum : quia nec tota nec pars ejus edu­ citur, proprie loquendo; sed tota essentia formæ modo dat proprium esse, et sibi debitum, et ab esse cujuslibet alterius formæ distinctum ; prius vero non, sed erat per esse totius; et hoc non convenit per eductionem, sed per solam divisionem continui, per quam nulla no\a forma quoad sui essentiam incipit, sed incipit noviter dare esse : ita quod prius erat, sed non dabat esse; modo autem non solum est, immo dat esse ; et prius erat per esse alienum, modo per esse proprium. Hoc autem totum fieri potest in talibus mixtis inanimalis et animalibus imperfectis, sine cujusquam essentiæ novæ generatione, modo præexposito in conclusione, propter summam pro­ pinquitatem formæ partis ad esse. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli, dicitur quod potenlia materiæ, de qua forma educitur, dicit quid absolutum in recto, scili­ cet essentiam materiæ; importat autem respectum in obliquo : est enim relativum secundum dici, non secundum esse. —Et cum ulterius quærit : quid est formam educi de potentia materiæ; — respondetur quod hoc non est materiam converti in formam, nec est materiam trahi ad formam illo modo quo arguens fingit, scilicet quod materia et forma, perditis pro­ priis unitatibus, sic identificentur quod hoc et illud nullatenus sint plura vel distincta ad invicem ; sed sic quod materia quæ prius erat formabilis (6), actuabilis et terminabilis per formam, incipiat actualiter formari, actuari et terminari per formam; et non solum hoc recipiat a forma, immo quod ipsa mate­ ria per sui transmutationem concurrat, in suo genere causalilatis, simul cum agente in suo genere, ad causandum inceptionem formalem, ita quod materia, quæ prius erat causa formæ in potentia, efficiatur causa in actu formæ quoad suum esse vel (а) totam. — tantam Pr. (б) formabili . * — forma Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM fieri. Une enim intelligo per hoc quod dico formam sed compositum; formam vero extrahit de potentia educi de potentia materi®, hoc addito, sicut dicil in actum. — Hem, cum dicit quod agens non largi­ arguens, quod materia trahatur ad participandum tur multitudinem, sed perfectionem, — secundum formam et esse form®. Sunt ergo tria do ratione proprietatem locutionis, falsum est : quia tunc ignis ejus quod dico formam educi de potentia materia.» : Irina vice calefaciens aquam, non largiretur 1res primum e>t. quod materia ante inceptionem forma» calores, sed unum; nec de una materia posset possit causare formarn quoad miiiiu esso, vel suum extrahi, nisi unica forma; el inulta alia falsa; sed fieri, nul incipere; sot undurn est, quod materia actu debet sic inlelligi : quod scilicet agens naturale non esuset esse, vel fieri, vel inceptionem formæ; ter­ causal aliquid totaliter novuin, cujus nulla pars tium «t, quoi materia trahatur ad participandum praecesserit, quia non producit nec agit proprie nisi artum formæ. Non nutem intelligo quod aliquid de compositum el illius semper una pars, puta mate­ essentia formæ per sui rralem præsontiam, vel infor­ ria, praecessit; forma autem proprie non fit, nisi mationem, inhæsionem aut compositionem, aul large et improprie, quia sibi non proprie debetur unionem, pnecxtitcril in materia plus quam in esse, el consequenter nec fieri. agente; sed solum sicut effectus in sua causa, el Ad lertlmn plet ex prædictis. Non enim poni­ principio materiali et subjectivo. Ex quo patet quod mus quod inchoatio formæ sil aliud a potentia mate­ forma potius dicitur educi de potentia materiæ. riæ vel ejus dispositionibus. Concedimus insuper quam de potentia agentis, propter tertiam conditio­ quod materia vel ejus potentia potest dici inchoatio nem; secundo, quod anima intellectiva non dicitur formæ; sed non eo modo quo arguens ponit9 scilicet educi de potentia materiæ, propter defectum prima? quod materia possit identificari formæ taliter quod cl secund® conditionis; tertio, quod materia non sit ab illa penitus indistincta secundum entitatem, dicitur educi de potentia formæ, sed econtra, pro­ licet possit identificari quoad esse. — Cum autem pter defectum prim®, secund® et terti® conditionis. dicitur in antecedente, quod materia non est aliqua Ad secundum dicitur quod, pro (pianto concludit ratio, etc.; - dicitur quod, sicut materia dicit pro­ materiam esse inchoationem naturarum et lotius priam entitatem, ita propriam rationem, distinctam compositi, concedendum est; pro quanto autem ab entitate et a ratione formæ el compositi, licet sua negat materiam vel potentiam materiæ esse inchoa­ entitas, et sua ratio, sit diminuta. Nec valet conse­ tionem formæ, negandum est, licet concedatur quod , | quentia : materia dicit entitatem aut rationem distin­ verius et proprius loquendo, materia est inchoatio ctam et propriam ; igitur dicil entitatem aut ratio­ compositi quam formæ : materia enim dicitur esse nem in actu; quia actus et potentia dicunt proprias inchoatio compositi, tanquam prima pi’s ejus; dici­ et distinctas rationes, ut patet, 9. Metaphysics 9 et tur nutem esse inchoatio formæ. non tanquam prs 2. de Anima. Et ad dictum Commentatoris, dicitur ejus, aut aliquid eosenti® illius, sed tanquam fun­ quod illud quod non habet formam, ita quod nec damentum sui esse et causa proxima, a suo effectu est forma, nec habet formam partem sui, nec est indifferens secundum esse, licet non secundum subjectum form®, nec habet habitudinem ad for­ essentiam. — like autem auctoritates, quos arguens mam, illud non habet intentionem nec rationem, adducit, false exponuntur ab eo, utputa, quod ideo nec est ullo modo objectum intellectus; sed nihil compositum sit unum, quia materia et forma non prohibet quin illud quod non est forma, nec habet sunt dua· nature vel du® entitates sed solum unica; formam partem sui, sed tamen est subjectum hoc enim falsum est : quia materia et forma, form®, habeat propriam rationem, in ordine tamen M-cundum mentem Philosophi et Commentatoris, el ad formam. Ad secundum dictum Commentatoris, communiter omnium doctorum, sunt duæ distinet® dicitur quod nullum praedicamentum prodicatur de entitates, licet sint indistincta? secundum esse. — materia prima sicut de quadam natura specifica el Item, cum dicit quod materia prima est indetermi­ integra per se contenta in genere; tamen substantia nate omnis enlitas, et quod compositum, dum est in i potest prædicari de materia tanquam de principio actu, bit forma, et dum est in potentia, est mate­ I rerum sui generis; quod clare patet in 7. Metaphy­ ria, etc., — ille modus loquendi falsus est, vel sics el %. de Anima. Ad tertium dictum ejusdem, improprius : quia tunc materia fieret forma; el dicitur quod materia non est alicujus dispositionis similiter tunc asinus in potentia esset capra in poten­ actualis, sed est subjectum formarum el privatio­ tia, el mult i alia falsa sequerentur: Si autem talis num. Cum ergo sibi competat raliosubjecti et poten­ modus loquendi reperialur in dictis Philosophi nui ti® el partis; item, ratio principii et causa?; item, Commentatoris, exponendus est, ut sit pradicatio secundum arguentem, ralio potentialis, formabi­ per cauNim, et non pr essentiam : quia scilicet res lis («), terminabilis, incompleti, indeterminati, el potest esae per materiam; est autem in actu per multa? aliæ, non omnino caret ratione, saltem respesuam formam. — Hem, cum dicit Commentator ctiva, el analogica, et comparativa. quod generans non producit, sed extrahit, —exponi debet quod non product formam proprie el per se, (a) forniabilü. — formalù Pr, DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. Ad quartum dicitur primo, quod minor illius argumenti contradicit antecedenti procedentis ratio­ nis; quia in tertio argumento laboravit ad proban­ dum quod materia nullam penitus dicit rationem; el in hoc quarto assumit quod materia habet ratio­ nem quidditativam, aliter minor non bene sumitur sub majore. Secundo, dicitur quod argumentum optime concludit quod materia |>otest dici inchoatio. Tertio, dicitur quod verbum Commentatoris, quo dicit quoti agens non largitur multitudinem sed per­ fectionem, debet sane intelligi, ut dictum est supra. Ad quintum patet similiter; quia concludit verum, ut procedens; sed non contra nos. Unde, breviter, mens sancti Thomæ, quantum capio, consistit, circa prosentern materiam, in decem. Primum est, qu0d forma substantialis, quæ est terminus generationis, non procedit generatio­ nem compositi sui, secundum se totam, nec secun­ dum partem sui, per realein prasentiam sui vel suæ partis ad materiam ; nec quod aliquid sui prius esset in materia informative vel inhæsive. Secundum est, quod tota essentia formæ prodicte processit in potantia materiæ, sicut effectus in sua causa, modo quo superius est expressum. Tertium est, quod potentia materiæ el essentia materiæ potest dici inchoatio formæ. Quartum est, quod materia habet propriam et distinctam entitatem ab entitate formæ, non autem aliud esse exsistentiae, Quintum est, quod materia el forma, licet sint entitates ab invicem distincte, constituunt tamen unam per se entitatern, quæ est compositum. Sextum est, quod essen­ tia formæ quæ dat novum esse suo composito el de novo constituit suppositum, sine hoc quod sil ter­ minus generationis (cx) substantialis, sed persolam divisionem continui, potest procedere in materia antequam det esse actuale, ut patet in divisione cor­ porum simplicium, et mixtorum non animatorum anima perfecta, non quidem ut distincta a forma totius continui quasi essentia totaliter alia, sed solum ut pars a toto. Septimum est, quod in homine non est alia forma substantialis prater animam rationalem, nisi solum in potentia propinqua, vel remota materiæ; nec valet distinctio de forma dante esse, et de forma non dante esse; quia nulla talis est in homine secundum sui essentiam et realem prosenliam simul cum anima intellectiva. Octa­ vum est, quod dum dividitur aliqua pars hominis, puta, manus, aut pes, ab homine, ibi est nova cor­ ruptio el generatio, sicut et in morte hominis, ita quod materia partis abscisæ spoliatur omni forma substantiali prius habita, et acquirit novam formam substantialem, modo quo dictum fuit, diet. 15. Nonum est, quod quantitas hominis non sequitur aliquam formam substantialem aliam ab anima, sed solum ipsam animam, quæ, sicut dat esse substan­ te) gtnerationii. — generi * Pr. 123 tiale et corporeum, et sic de cæteris, ita dat acciden­ tia consequentia ad tale vel tale esse, non per modum causæ efficientis, sed formalis, modo alias dicto. Decimum est, quod non oportet omnem formam substantialem a qua fluit essentia quantitatis ut a principio originali, esse extensam per se vel per acci­ dens, aut terminare talem dimensionem per modum subjecti per illam extensi. — Ex quibus patet quod libellus ille qui intilulatur de Natura materia , * falso ascribitur læato Thomæ. Aut si illum edidit, juvenis edidit, et contentis in eo contraria postea scripsit, dum materiam melius digessit, potissime de pluralitate formarum. III. Ad argumenta ex dictis sancti Thomæ. — Ex prædictis patet quid dicendum sit ad argu­ menta ultimo loco inducta ex dictis sancti Thomæ ; quia contradictio quæ videtur esse inter dicta ejus in 1. Sententiarum et de Potentia Dei ex una parte, et dicta ejus in 2. Sententiarum ex alia parte, appa­ rens est et non exsistens. De contradictione vero quæ est inter contenta in libello de Natura * , materio el contenta in aliis libris posterioribus, non est curan­ dum; quia, vel ille libellus false sibi ascribitur, vel contenta in eo postea melius retractavit ; nec est inconveniens : quia multa quæ in scriptis dixerat juvenis, postea correxit in Summa, quam ultimo condidit,sicut fecit Augustinus librum Retractatio­ num. Ad argumentum in pede questionis factum, patet responsio per primam conclusionem. Et hæc de quæstione. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XVIII. QUÆSTIO 1. UTRUM QUANTITAS INTERMINATA SIT PONENDA i rca decimamoctavain distinctionem se/''/Sÿs? eundi Sententiarum, quæritur : Utrum quantitas interminata sil ponenda. Et arguitur quod non. Quia, si talis quantitas ponatur ; aut illa procedit formam sub stantialein in materia; aut sequitur. Non potest dari primum ; quia forma substantialis immediato unitur materiæ. Nec secundum ; quia omnis talis quantitas est terminata. IS4 LIBRI II SENTENTIARUM In oppositum arguitur sic. Quia possibile est quod libus substantia», scilicet materiæ et forma? ; quia dimensiones remanentes in sacramento Altaris sine quantitas respondet materiæ ; qualitas vero, formæ. » subjecto rarefiant. Tunc quæritur, in lali casu, in — Hæc ille. — Idem ponit, 3 p., q. 77, art. 2. quo subjecto sit motus rarefaction is. Non j»otest dici Item, in scripto super 1 Physicorum, in cap. quod in aliqua suktantia; quia nulla est ibi. nisi quod incipit : Principium autem omnium, etc. corpus Christi. Nec etiam quantitas terminata ; quia ( led. 3), sic dicit « Si dicatur quod substantia sit secundum illam iit molio. Ergo relinquitur quod sine accidente, sequitur quod non sit quantitas, nam subjectum illius motus aut mutationis sit quantitas quantitas de numero accidentium est; et hoc est contra positionem Melissi. Posuit enim ens esse infi­ interminata. nitum. Unde sequitur quod sit quantum : quia infi­ In hac questione erunt 1res articuli. In primo nitum, de se loquendo, non est nisi in quantitate; ponentur conclusiones. In secundo adducentur obje­ sed substantia et qualitas et hujusmodi non dicuntur ctiones. In tertio dabuntur solutiones. infinita, nisi per accidens : inquantum scilicet sunt simul cum quantitate. Cum (a) ergo Melissus ponat ens infinitum, non potest ponere substantiam sine ARTICULUS I. quantitate. Sic ergo est substantia et quantitas simul ; ex quo sequitur quod non sit unum tantum, sed PONUNTUR CONCLUSIONES duo. Si vero sit substantia tantum, non est infini­ tum, quia non habebit magnitudinem, nec quanti­ Quantum ad primum articulum, sit tatem. » — Hæc ille. Item, 3. Metaphysicœ, in illo capitulo : His Prima conclusio : Quod quantitas substantial qua substantia dicitur formali ter quanta, est autem habita dubitatio, etc. ; probat, post Aristote­ lem (lect. 13), quatuor rationibus, quod nec linea, accidens, et nullo modo est substantia. nec superficies, nec corpus sint substantiae : « Prima Hanc conclusionem ponit sententialiter sanctus talis est. Si quis, inquit Aristoteles, confitetur quod Thomas, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 1, q11 3, longitudines el puncta sint magis substantiae quam ubi sic : < Substantia corporalis habet quod sil sub­ corpora, sequitur quod, si hujusmodi non sint sub­ jectum accidentium ex materia sua cui primo inest stantiae, quod et corpora non ount substanti®; et subjici alteri. Prima autem dispositio materiæ est consequenter quod nihil erit substantia : quia acci­ quantitas; quia secundum ipsain attenditur divisio dentia corporum non sunt substantial. Sed puncta ejus et indivisio, et ita unitas et multitudo,quæ sunt et lineae el superficies non sunt substantiæ. Hæc prima consequentia (a) ens, et propter hoc sunt enim oportet aliquorum corporum accidentia esse; dispositiones totius materiæ, non hujus aut illius nam punctus est terminus lineæ,et linea superficiei, tantum. Unde omnia alia accidentia mediante quan­ et superficies corporis. Non autem videtur qualium titate in substantia fundantur, et quantitas est (C) corporum sint illæ superficies substanti®, nec line®, eis prior naturaliter. Et ideo non claudit materiam vel puncta. Manifestum est enim quod lineæ et sensibilem in sua ratione, quamvis claudat mate­ superficies sensibilium corporum non sunt substan­ riam intelligibilcm, ut dicitur, 7. Metaphysicx tiae; variantur enim per modum aliorum acciden­ it. c. 33). Unde ex hoc quidam decepti fuerunt, ut tium circa idem subjectum. Sequitur ergo quod crederent dimensiones esse substantias rerum sensi­ nihil eorum erit substantia. ub eis erat. Et sic alia accidentia sunt in potest protrahi ex illo solido per aliquam dimensio­ dimensionibus sicut in subjecto, ipeæ vero dimen­ nem (€). Sed manifestum est quod in quodam siones non sunt in subjecto. # — Hæc ille. - Item, magno lapide nondum secto non inest figura Mer­ in elutione primi, sic dicit < Prima accidentia con­ curii in actu, sed solum in potentia. Ergo similiter sequentia substantiam sunt quantitas et qualitas; et in cubo, id est, in corpore habente sex superficies hæc duo proporlionantur duobus principiis essentia­ quadratas, non inest medietas cubi, quæ est quæls) cviueqventia. — quam Pr. (β) in. — Ad. Pr. (α) Cum, — Om. Pr. (6) dimemioneni. — divüioneni Pr. DISTINCTIO XVIII. - QUÆSTIO I. dam alia figura in aclu ; sed hoc est actu, quando cubus actu dividitur in duas medietates. Et quia omnis impressio novæ figure in solido exciso fit secundum aliquam superficiem quæ terminat figu­ ram, manifestum est quod neque superficies talis erit actu in corpore, sed solum in potentia; quia, si quæcumque superficies prater exteriorem esset actu in corpore solido, pari ratione esset in actu superfi­ I cies quæ terminat figuram medietatis. Quod autem dictum est de superficie, intelligendum est de linea, puncto, et unitate. Hæc enim in continuo non sunt actu, nisi quantum ad illa quæ determinant conti­ nuum, quæ manifestum est non esse substantiam corporis. Aliæ vero superficies vel lineæ non pos­ sunt esse substantia corporis : quæ non sunt actu in ipso ; substantia autem actu est in eo cujus est sub­ stantia. Cum ergo superficies et linea magis videan­ tur esse substantia quam corpus, et hæc non sunt substantiæ, igitur nec corpus. Quod autem linea et (x) superficies magis videantur esse substantiæ, quam corpus, probat ibidem Aristoteles duplici medio. Prirnumest. Quia illud per quod aliquid dif­ finitur, videtur esse substantia ejus : nam diffinitio significat-substantiam. Sed corpus diffinitur per superficiem, et superficies per lineam, el linea per punctum, et punctum per unitatem. Ergo superfi­ cies est substantia corporis, et sic de aliis. Secundum medium est. Quia, cum substantia sit primum in entibus, id quod est prius, videtur esse magis sub­ stantia. Sed superficies est prior naturaliter corpore; quia superficies potest esse sine corpore, non autem corpus sine superficie. Ergo superficies est magis substantia quam corpus; et idem potest argui de aliis. « Quarta ratio talis est. Omnis substantia quæ prius non fuit el postea est, aut prius fuit et postea non est, videtur hoc pati cum generatione et corru­ ptione; et hoc manifeste apparet in omnibus his quæ per motum causantur. Sed puncta cl linea et superficies quandoque quidem sunt, quandoque vero non sunt, et tamen neqUS generantur neque corrumpuntur. Ergo non sunt substantiæ. Probatur utrumque suppositorum. Primo quidem, quod quan­ doque sunt et quandoque non sunt. Contingit enim corpora prius divisa copulari in unum, aul prius copulata dividi. Quandoqumque autem corpora divisa copulantur, fit una superficies corporum duorum; quia partes corporis continui copulantur ad unum terminum communem, qui est superficies unU. Quandoque vero corpus unum dividitur in duo, tunc efficiuntur duæ superficies. Quare non potest dici quod quando ipsa duo corpora componuntur, quod remaneant duæ superficies eorum ; sed ulraque desi­ nit esse. Similiter, quando corpora dividuntur, inci­ piunt essedo novo duæ superficies, prius tamen non (a) et. — Otn. Pr. <25 exsistentes. Non enim potest dici quod superficies, quæ est indivisibilis secundum profunditatem, divi­ datur secundum profunditatem; aut quod linea, quæ est indivisibilis secundum latitudinem, divida­ tur secundum latitudinem ; aut quod (x) punctum, quod est omnino indivisibile, quocumque modo divi­ datur. Et sic patet quod ex uno non possunt fieri duo in via divisionis. Nec el duobus praedictorum potest fieri unum in via compositionis. Unde relin­ quitur quod puncta, linea, superficies, quandoque esse incipiant, et quandoque desinant. Secundum vero suppositum, scilicet quod ista non generantur neque corrumpantur, proluatur sic. Omne quod generatur, ex aliquo generatur; el omne quod cor­ rumpitur, in aliquid corrumpitur. Sel non est dare aliquam materiam ex qua ista generentur et in quam corrumpantur, propter eorum simplicitatem. Ergo talia non generantur nec corrumpuntur. — Confir­ matur ista ratio per simile. Ita enim se habet nunc in tempore, sicut punctus in linea. Nunc autem non videtur generari aut corrumpi; quia, si generaretur aul corrumperetur, ejus generatio aut corruptio mensuraretur aliquo tempore vel instanti; el sic mensura ipsius nunc esset vel aliud nunc in infini­ tum, vel tempus, quod est impossibile. Et licet nunc non generetur nec corrumpatur, tamen videtur esse semper aliud el aliud nunc; non quidem quod differat secundum substantiam, sed secundum esse : quia substantia ipsius nunc respondet substantiæ ipsius mobilis; variatio autem ipsius nunc secun­ dum esse, respondet variationi motus, ut ostendi­ tur. 4. Physicorum (t. c. 104). Similiter ergo se videtur habere de puncto in comparatione ad lineam, et de linea in comparatione ad superficiem, el de superficie in comparatione ad corpus : quia scilicet non corrumpuntur, nec generantur, et tamen aliqua variatio attenditur circa hujusmodi. Eadem enim est ratio de omnibus his. Omnia enim hujusmodi sunt termini, secundum quod in extremo considerantur; vel divisiones, secundum quod sunt in medio. Unde, sicut secundum fluxum motus variatur nunc secun­ dum esse, licet maneat idem secundum substantiam propter identitatem mobilis, ita etiam variatur pun­ ctum, cum sil aliud el aliud, propter divisionem lineæ, sed non corrumpitur aut generatur simplici­ ter. Et eadem ratio est de aliis. Hanc autem quæstionem Philosophus pertractat in 12 et 14. Veritas autem hujus questionis est. quod hujusmodi mathe­ matica non sunt substantiæ rerum, sed sunt acci­ dentia siqH'rvenienlia substantiis. Deceptio autem quantum ad magnitudines, provenit ex hoc quod non distinguitur (&) de corpore, secundum quod est in genere substanti®, el secundum quod est in genere quantitatis. In genere enim substantiæ est (a) a verbo linea usque ad aut quod,om Pr. (d) distinguitur. — dicitur Pr LIBRI IL SENTENTIARUM secundum quod componitur ex materia et forma, dimensiones, subjectum habens formam in aclu, ul quam consequuntur dimensiones (x) in materia cor­ Avicenna, elc. > — Hæc Commentator. — Ex qui­ porali. Ipse autem dimensiones pertinent ad genus bus palet quod, secundum eum, maleria defert (a) quantitatis; quæ non sunt suktanliæ, sed acciden­ dimensiones sicut subjectum defert (6) sua acciden­ tia ; quibus subjicitur substantia composita ex mate­ tia. - Item, 4. Physicorum, comm. 60, in fine, ria ct forma. Sicut etiam dictum est supra, quod sic dicit : 3. Item, 4. Contra Gentiles, cap. Ü5. sancti Thomæ in probatione primæ conclusionis. Nam nova puncta, novæ lineæ, et novæ superficies in substantia possunt acquiri el perdi per divisio­ nem continui. Sed omnia i>ta sunt de genere quan­ titatis, ut patet in Praedicamentis. Igitur conclusio vera. Quarta conclusio est quod eadem quantitas numero potest per essentiam quandoque esse innfor et quandoque minor; et hoc potest con­ tingere per condensationem et rarelactioneiu. Hoc autem ponit sanctus Thomas in scripto super 4 Physicorum, ubi exponens (lect. 14) quamdam responsionem Aristotelis contra antiquos dicentes rarefactionem el condensationem non posse fieri sine vacuo, sic dicit: < Aristoteles, inquit, ad ostendendum quod condensatio et rarefactio possunt fieri non ponendo vacuum, supponit quatuor ex scientia naturali : quorum primum est, quod una est mate­ ria contrariorum, scilicet calidi el frigidi, vel cujuscumque alterius contrarietatis, contraria enim nata sunt fieri circa idem; secundum est, quod omne quod in aclu est, necessario fit cx eo quod est in potentia; tertium est, quod maleria non est separa­ bilis a contrariis, ita ut sit absque eis, sed tamen secundum rationem maleria est aliud a contrariis; quartum est, quod maleria, per hoc quod nunc est sub uno contrario, ct postea sub aliis, non est alia et alia, sed eadem numero. Ex istis ostendit propo­ situm in hunc modum. Eadem numero est materia contrariorum; magnum autem el parvum sunt con­ traria circa quantitatem; ergo eadem numero est materia magni et parvi. Hoc enim manifestum est in transmutatione substantiali. Cum enim generatur aer ex aqua, eadem materia quæ prius erat sub aqua, facta est sub aere : non accipiendo aliquid quod prius non haberet; sed illud quod prius erat in potentia, reducium est in actum. Et similiter est e converso, cum ex aere generatur aqua. Sed hoc interest, quia cum ex aqua generatur aer, fit muta­ tio ex parvo in magnum, quia major est quantitas aeris generati quam aquæ ex qua generatur; cum autem ex aere tit aqua, fit e converso transmutatio ex magnitudine in parvitatem. Ergo el cum aer multus exsistens reducitur ad minorem quantitatem per condensationem, vel ex minori in majorem per rarefactionem, eadem est materia quæ fit utrumque in aclu, scilicet magnum et parvum, prius exsistens ad hæc in potentia. Non ergo condensatio fit per hoc Tortia conclusio est quod quantitas dimensiva quod aliquæ partes subintrando adveniant, vel rare­ factio per hoc quod partes inhaerentes extrahantur, potest acquiri et deperdi in substantia. ul æslimabant ponentes vacuum extra corpora ; sed Probatur ista conclusio ex dictis Aristotelis ct per hoc quod maleria earumdem partium accipit nunc majorem, nunc minorem quantitatem : ut sic rarefactio nihil aliud sit quam materiam recipere (a) Λ verbo quantitas usque ad principium om. Pr. (C) triplex. — duplex Pr. majores dimensiones per reductionem ejus de poten- 128 LIBRI IL SENTENTIA BUM ba in actum; condensari autem, e converso. Sicut distinguibilis solum secundum subjectum ; et secun­ autem materia est in potentia ad determinatas for­ dum hoc habet proprium augmentum (a), sicut et mas, ita est in potentia ad determinatam quantita­ aliæ formæ accidentales per modum intensionis in tem. Unde rarefactio et condensatio non procedit in subjecto, sicut patet in his quæ rarefiunt, ut probat rebus naturalibus in infinitum. » — Hæc ille. Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 84). » — Hæc Item, 1. Sentent., dist. 17, q. 2, art. 1, sic ille. dicit . c Quantitas di mensi va est quorumdam per Ex quibus potest sic argui. Omnis forma acciden­ accidens : sicut albedinis, quæ dicitur quanta secun­ talis inlensibilis et remissibilis, potest esse major vel dum quantitatem superficiei, ut dicitur in Prxdica- minor, manens eadem numero per essentiam, sine mentis; unde non augetur nisi per accidens. Sed per alicujus novæ formæ additione. Sed quantitas se invenitur in corporibus quæ per se augentur. dimensixa est hujusmodi. Igitur, etc. Major patet Hoc autem dupliciter contingit : quia aliquando id ex Aristotele, 4. Physicorum. Minoi' etiam est quod sumit majorem quantitatem, movetur de quan­ ejusdem, ibidem, etc. Et ulterius, quod intensio titate minore in majorem ; aliquando est sine motu formæ fiat sine tali additione, probat sanctus Thomas illitis quod augeri dicitur : unde non quælibel pars in prædictis locis diffuse, ut alias recitatum fuit, 1. - - Hæc ille. — Item, 2* 2 , * q. 24, indifferens ad hoc quod nunc sit major, nunc minor, art. 5, in solutione primi, sic dicit : α Quantitas tamen in quolibet instanti est sub determinato gradu corporalis potest in aliquid inquanlum est quantitas, magnitudinis : sicut si dicerem dimensionem (δ) et in aliquid inquanlum est forma accidentalis. aquæ esse interminatam, quia potest esse nunc Inquanlum enim est quantitas, habet quod sit (а) proprium augmentum. — proprie augmentum, ta· distinguibilis secundum situm vel secundum nu­ merum ; et ideo hoc modo consideratur augmentum men Pr (б) interminata. — terminata Pr. magnitudinis per additionem, ut patet in anima­ (*) (iimmxto. — divisio Pr. libus. Inquanlum vero est forma accidentalis, est (Î) dimeruionem. — divutonem Pr. DISTINCTIO XVIII. major, nunc minor, secundum quod aqua potest rarefieri vid condensati, non quod in aliquo nunc sit dimensio aqua· absque determinato gradu magni­ tudinis; el sic potest dici dimensio(a) inlet minata. » — Hæc ille, et bene, ut videtur. Et huic viæ salis concordat sanctus Thomas, in scripto super Boetium (dc Trinity q. 4, ari. 2). Ibi enim, pertractans illam quæstionern : Utrum varie­ tas accidentium sil causa pluralitatis secundum numerum, in responsione quaestionis, sic dicit « Materia, inquit, non est divisibilis nisi per quan­ titatem; unde Philosophus dicit, 1. Physicorum , quod, submota quantitate, remanet substantia indi­ visibilis. Et ideo materia efficitur hæc et signata, secundum quod est sub dimensionibus. Dimen­ siones autem islæ possunt dupliciter considerari Uno modo, secundum earum terminationem; et dico eas terminari, secundum determinatam ejus mensuram et figuram. Et sic, ut entia perfecta, collocantur in genere quantitatis. Et sic non possunt esse principia individualionis; quia, cum (G) talis dimensionum terminatio varietur frequenter circa individuum, sequeretur quod individuum non remaneret idem numero. Alio modo possunt consi­ derari sine ista determinatione, in naiura dimen­ sionis (γ) tantum ; quamvis nunquam sine aliqua determinatione esse possint, sicut nec natura coloris sine determinatione albi et nigri. Et sic collocantur in genere quantitatis, ut imperfectum; et ex his dimensionibus interminatis efficitur hæc materia signata; et sic individual formam. Et sic ex materia causatur diversitas secundum numerum in eadem specie. > — Hæc ille. Sexta conclusio est quod nulla quantitas dlmenslva sic ponenda est Interminata, quod præcedat formam substantialem in maleria, et possit stare successive cum diversis formis substan­ tialibus, et terminari diversimode secundum quod requirunt diversœ formæ substantiales. Hæc conclusio probatur satis bene in tractatu de Naiura materiæ, qui solet attribui sancto Thomæ, ubi sic (cap. 4) habetur : α Averroes erravit in libro suo dc Substantia orbis, ponendo dimensiones inter­ minatas pneesse in materia, et hoc necessario ad productionem formarum substantialium (3). Cujus ratio potissima est de divisione; quia scilicet et divers© formæ non possunt recipi in eadem parte materiæ, nec materia habet partem et partem nisi per quantitatem, nec potest quantitas terminata intelligi, nisi praecesserit forma substantialis; ideo а) dimensio. — divino Pr б) cum. — hinc Pr γ) dimensionis. — distinctionis Pr. (δ) substantialium. — jperia.'ium Pr.IV. - QUÆSTIO I. 129 dicil Philosophum posuisse dimensiones intermi­ natas ad constitutionem rerum naturalium, et has praeexsistere in essentia materiæ, quæ in adventu formæ substantialis terminantur. Essentiam vero materiae dicit non posse spoliari his dimensionibus ; aliter, ex non corpore fieret corpus, et ex non dimensionibus dimensiones, quod ipse pro inconve­ nienti habet. Si vero sit aliqua fonna quæ non divi­ ditur per materiæ receptionem, ut est forma coeli, ibi non est necesse ponere tales dimensiones. Et ideo dicit Avicennam errasse,quia non posuit tales dimen­ siones, sed voluit primum quod ine^t materiæ esse formam substantialem. Et ideo mulla inconve­ nientia sequuntur ex dictis Avicennæ, secundum Commentatorem, quia sic non divideretur forma per materiam, nec reciperetur in materia nisi una forma tantum, et ista perpetuo duraret in ea. Ista est opi­ nio Averrais de dimensionibus interminatis, con­ tra quam necesse est ponere rationes, ut verus (z) modus generationis rerum inveniatur. > Arguitur igitur primo sic. < Prædictæ dimensiones quæ essentialiter quantitates sunt, etsi non actu ad genus quantitatis spectent : aut sunt educlæ de potentia materiæ eis subjecte; aut non. Si sint educlæ de plentia materiæ, igitur prius non erant in materia nisi in potentia tantum, per modum alio­ rum quæ de potentia materiæ educuntur· Spoliari potest igitur materia talibus dimensionibus; cujus oppositum ipse dicit. Et iterum : Quod educitur de potentia materiæ, educitur per transmutationem maleria. Non est autem transmutatio in materia, nisi transeundo de potentia in actum formæ. Oportet igitur tales dimensiones sequi inductionem alicujus formæ substantialis in maleria. Sed (G) omnes dimensiones quæ sequuntur formam, sunt termi­ nate», secundum eumdem. Igitur non erunt dimen­ siones illæ educlæ de potentia materiæ. Si vera non sint eductæ de |)otentia materiæ, non tantum erunl duo principia de constitutione rerum naturalium, scilicet materia et forma, sed erit tertium, scilicet dimensiones illæ; omne enim illud quod manet, et non fit ex aliquo, necessario erit principium, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 52). Et iterum: Acci­ dentia haberent aliqua principia alia a principiis substanliæ, scilicet dimensiones praedictas; quod ipse Commentator pro se habet, dicens dimensiones ter­ minatas fieri ex interminatis, a Secundo arguil sic principaliter . a Quia illæ dimensiones interminata1 : aut distinguunt partes materiæ ab invicem; aut non. Si sic, cum omnis distinctio sit ab aliquo actu, materia habebit partes distinctas actu, et non a forma substantiali; quod est impossibile, cum non habeat esse nisi a forma. Si vera non distinguunt nisi in potentia, ad nihil (a) vcrui. — venus IV. (C) Sed - se * uHu toit ΙΊ IV. — V LIBRI II. SENTENTIARUM 130 utile ponuntur; quia in materia nuda est potentia ' dicuntur quædam essentiæ (α). Nec sicut pries in ad div&onem partium, quam acquirit inducta genus totius: totum enim in quantitate habet partes forma quod est totum compositum ex diversis pr- terminatas per certas dimensiones ; quantitates tibus. > autem interminata' non sunt partes alicujus quanTertio arguit, sic : < In substantiis prius est litatis terminatae (6). » intdligere essentias rerum quam sua esse, sicut Sexto : α Quod habet essentiam potest diffiniri, recipient naturaliter prius est recepto. In acciden­ etsi esse non habeat; quia diffinitio indicat essen­ tibus vero, cum non habeant esse in suis essentiis, tiam rei. Sed accidentibus impossibile est dare dif­ sed |ht eorum receptionem (a) in suis subjectis in finitionem aut assignare, nisi per subjectum in quo quibus ose habent, naturaliter prius est esse quod esse habent; quia enim esse non seq u i lu r essentias in substantiis est, quam essentia in consideratione eorum in genere proprio, impossibile est ponere proprii generis. Impossibile est igitur essentias essentias accidentium sine esse sui subjecti. Materia dimensionum intelligere in materia sine esse. Esse autem non habet esse sine forma. Impossibile est autem est primus omnium actuum. Sine actu epgo igitur dimensiones ponere in materia sine forma, d non erunt dimensiones in materia. » — Hæc ille. Septimo : « Interminatum aufert certitudinem a Quarto sir : t Aut fit unum ex materia cl dimen­ quantitate. Sed in qualibet re naturali est certi­ sionibus interminatis; aut non. Si fit unum : aut tudo quantitatis j>osita(y), ultra quam et citra quam jxi se; aut per accidens. Non perse; quia tunc ex non extenditur consideratio physica, secundum Phi­ sulgedo et accidente fieret unum pr se, quod est losophum, in libro de Anima. Unde nec de mate­ contra Philosophum. Si per accidens, cum omne ria loquitur Philosophus, cum accipitur aliquid (8) per accidens hal>cat reduci ad pr se, oportet prae­ I citra minimam carnem, ut patet, I. Physicorum, existere aliqua ex quibus fiat unum pr se; hoc sed est tantum melaphysica (c) sive intelligibilis; autem non est nisi compositum ex materia et forma quia, cum de ca loquitur Philosophus, accipit substantiali; necessario igitur præexistit forma sub­ eam in ordine ad formam physicam quæ(C) semper stantialis dimensionibus quibuscumque. Si autem terminata est. Igitur de dimensionibus intermi­ non til unum ex materia et talibus dimensionibus, natis nihil ad naturalem spectat. Ipse tamen Com­ tunc esse (?) accidentis connumerabitur illi in quo mentator dicit Philosophum eas invenisse, non con­ c-4; quod est impssibile, nisi essent duo distincta siderans quod Philosophus extendit considerationem ad invicem. Non igitur erunt dimensiones intermi­ suam usque ad mathematicam tamquam terminum natae in materia ante formam substantialem. > sui generis. Unde dimensio interminata excluditur Quinto sic : < Omne quod pertinet ad aliquod a consideratione physica, et non includitur in ea. d genus ; ve! est contentum in genere illo ut species, Octavo : α Secundum Philosophum, 1. Physico­ vel ut individuum; vel c-l reducibilein illud genus, rum (t. c. 7G), si generatur hoc animal, necessario ut principium reducitur ad genus sui principiali, generatur ex hoc non animali, non autem ex non cl privatio ad genus forimr, vel habitus et pars ad animali simpliciter; sed si generaretur animal sim­ genus mii totius. Prædictæ autem dimensiones non pliciter, necessario generaretur ex non animali sim­ sunt in genere quantitatis ul species vel individua, pliciter. Et hæc est perfecta ratio ad ostendendum eum omnis species determinata sit respectu sui res ose productas a Deo ex nihilo, cum Deussit generis, el individuum respelu suæ speciei. Nec causa entis absolute : quod necessario erit ex non erunt in genere quantitatis (γ) ut principium est(o) ente simpliciter; hoc autem est nihil. Cum igitur in genere >ui principiali. Principium enim dimen­ dimensiones simpliciter, sint dimensiones termi­ sionum non est dimensio. Prima namque dimensio nals· et jieifecLc, necessario erunt ex non dimensio­ est linea, cujus principium est punctus, qui omni nibus simpliciter. Hoc igitur est ut nihil dimensio­ dimensione caret, cum non habeat partem et par­ num. Ipse tamen Commentator habet hoc pro tem. Cum igitur quædam indivisibilia sint prin­ inconvenienti. Igitur. » cipia omnium dimensionum, impossibile esi pnere Nono : t ergo dimensiones inter- ; minatas in materia ponere, cum nulla possit esse sine puncto. Punctus vero indeterminatus non est. hoc enim esset contra rationem sui, cum ipse sil . terminus aliorum, et eo ipso interminatus esse non possit. » Decimo: — Hæc ibi. Quæ omnia videntur satis probabilia, et secundum mentem beati Thomæ in Summa, I p., q. 76, art. G, ubi vult quod inter formam substantialem et suam materiam non est media quæcumque dispo­ sitio accidentalis, potissime dimensiones quantificativæ, ut sæpe dictum fuit. Septima conclusio est quod dimensiones quantlflcatlvie aliter possunt dici Interminata· In homine quam In aliis compositis ex materia cl forma substantiali. Hæc conclusio ponitur in eodem tractatu. Unde, ibidem (cap. 6), sic habetur : « Sciendum est quod dimensiones sunt quædam accidentia quæ conse­ quuntur materiam, in online ad formam quam primo nata est materia induere. Hæc autem est forma corporis; quia totam materiam necesse est sub forma corporis contineri. Quod non est inlelligendum quod (a) una esset certa forma corporis, qua prima materia primo informaretur : quia, secundum Commentatorem, materia prima primam habilitatem habet ad formas dementares, et post ad formas mixtorum; ex quo manifestum est quod eadem erit forma simplicis corporis, vel mixti, et forma corporeitatis. Sed oportet quod primo per has formas constituatur gradus corporis, deinde specie· rum perfectarum. Materia namque in quidditale sua penitus indivisibilis esi. Ablata enim quantitate, manet indivisibilis, ul dicitur, I. Physicorum (t. c. 15). Sed ex corpo rei late, quam sequuntur quantitates in actu, sequitur divisio materiæ, per (3) intelligcndum quoti, — cum Pr 131 quam materia ponitur in diversis sitibus; et secun­ dum hoc acquiruntur in ea diversæ formæ : ordo enim in situ corporum ostendit ordinem nobilitatis earum, sicut ignis est super aerem. Hæc autem acquisitio formarum non ostendit ordinem temporis, sed naturæ. Patet igitur quod dimensiones quantitatis non trahuntur a quocumque gradu quem facit forma ignis in igne, sal solum a primo; nihilomi­ nus ignis secundum totum est subjectum dimensio­ num; secundum totum etiam mensuratur. Et idem necessario invenitur de formis corporum mixtorum. Sed considerandum quod in mixtis corporibus, qua> l : quidquid enim potest aliqua forma imperfectior (6). ut forma est, hoc potest anima, el amplius. Quia igitur dimensionalitas seu di mensi bil itas formæ potentiam sonat et non actum, possibile est ponere ordinem materiæ ad talem for­ mam terminari in potentia, el dimensiones in poten­ tia sequi ordinem materiæ ad ipsam formam. El quia dimensio (γ) dicit potentiam propinquam actui sive ipsi esse quoti per divisionem (o) acquiritur, ideo dimensiones sequuntur materiam in online ad formam, quæ est in maxima propinquitate ad actum, qui est per se esse. Nec propter hoc erunt diversa» (3) (6) (γ) (Î) ciiinenjionfni, ipm. — ditijiondj iptr |»r imperfectior, — imperfectionum Pr dimemio. — divisio Pr divuionem. — dimensionem Pr. <32 LIBRI Π. SENTENTIARUM esscntiæ dimensionum in eadem re; quia unum et idem potet simul esse in actu in uno online, et in potentia in alio (s ). ( Cap. 7 ) : c Ex dictis igitur bcileesl sare quomodo dimensio­ nes possunt dici interminate. Sicut enim essentia? rerum terminantur per sua esse quæ sunt in rebus maxime (6) formalia, ante vero quam esse dicantur non considerantur in aclu nec terminate, ita el dimensiones prædictæ, licet sint actu in homine ut in subjecto in quo habent rationem mensurandi, quod est eis proprium cum esse actu habent, tamen non sunt actu in illo ad quod dependent secundum originem utroque modo antequam ipsum aclu fue­ rit; nec illud mensurant, quia nihil habet propriam mensuram, quod nondum habet proprium esse. Cum autem corrumpitur homo, succedit forma dans novum esso; et hæc erat forma in online ad quam dimensiones ipsa» sequebantur ut ad materiam redeuntes. Unde oædem dimensiones |>er essentiam sunl in vivo et mortuo, quia idem ordo remanet in materia, ct ad eamdem formam ; sed secundum esse aclu non manent eædem, nisi in quadam æqualitate. Et idem ol de aliis accidentibus quæ sequuntur mixtionem elementorum, ut album, nigrum, in quibus non remanet idem esse accidentis nisi simi­ litudo quædam. Essenthe vero horum accidentium non auferuntur nisi destructa ipsa origine, cui immobiliter adhaerent, etiam cum trahuntur ad esse aclu cum materia quam consequuntur in ordine prædiclo ad formam unde homo est homo. Ideo hæc accidentia non migrant derelinquendo suum subje­ ctum, quia quod a priori subjecto acceptum est, videlicel esse corruptum, est in subjecti corruptione ; et ideo reqxctu esse aclu posterioris subjecti, a quo etiam originem habent, interminate erant dimen­ siones in vivo; terminantur vero cum acquiritur eis esw subjecti, ad quod dependent secundum radicem, unde fiunt propria mensura ejus homine mortuo. Ex dictis igitur manifestum est necesse esse ponere «^sentiam alicujus formæ in homine sine esse, per cujus naturam sunt perfectæ dimensiones prodicto modo, etc. » — Hæc ibi. In quibus continentur quædam vera, quæ suffi­ ciunt ad probandum conclusionem ; quædam vero minus vera, ve) dubia, judicio meo, ct contraria dictis sancti Thomæ in Sumina el aliis locis magis fide dignis ct authenticis. — Illa autem quæ appa­ rent in pnedictis vera, sunt hæc: quod scilicet dimen­ sio (γ) babet duplicem terminum, scilicet termi­ num suæ entilatis, ct terminum suæ denominatio­ nis Terminus enim dimensionis primo modo dictus, esi esse, ut (3) punctus,dinea, superficies; terminus autem secundo modo dictus potest dici illud quod a (>) in alio. — ad altum Pr. (6) maxime — maxima Pr. (t) dimrtuto. — dirmo Pr (M ut — ve/ Pr. I dicta dimensione el per illam denominatur quanI tum el mensuratum. Istud autem est duplex. Quia dimensio (a) quandoque mensurat cl quantifient non solum suum primum et totale subjectum,scilicet compositum ex materia et forma, immo quamlibet pariem ejus, scilicet materiam el formam ; sicut appa­ ret in omnibus compositis substantialibus pneter hominem. Quandoque vero, sicut in homine, sua denominatio terminatur ad suum primum el totale subjectum, non autem ad quamlibet pariem ejus; quia, licet homo sit quantus, et sua materia sil quanta, non tamen sua forma substantialis, scilicet anima. Et ideo quantitas dimensiva hominis non est plenarie terminata, loquendo de termino suæ deno­ minationis, vel desuo effectu formali; quia plura quantifient et mensurat in aliis corporibus simplici­ bus aut mixtis quam in homine. Et sic palet conclu­ sio. Verumtamen iste modus loquendi de quantitate interminata multum novus est, et forte alias inaudi­ tus ante compositionem dicti tractatus præallegali. — Illa vero quæ mihi videntur falsa in verbis pneallegalis de dicto libello, sunt quatuor, potissime. Pri­ mum est, quod quantitas seu dimensio (6) sequatur immediate materiam nudam, vel materiam cum ordine ad aliquam formam extensibilem vel divisibi­ lem, aut materiam sub aliqua tali forma, et non animam rationalem, ita quod qualicumque modo dimensio praecedat in materia animam rationalem. Secundum est, quod essentia alicujus formæ sub­ stantialis distincta» ab anima rationali sit simul in materia vel in homine cum anima rationali, quæ originel, homine vivente, quantitatem, et non lermineteam, el homine mortuo originel et actuel et terminet quantitatem. Tertium est, quod eadem quantitatis essentia sil in homine vivente, el in ejus cadavere mortuo, et prius habeat esse actu per ani­ mam intellectivam, et postea per formam cadaveris. Quartum est, quod aliqua forma substantialis sit successive per duo esse substantialia specifice distin­ cta, utputa quod prius sit per esse animæ rationalis; et postea per esse proprium. Hæc et multa alia falsa vel dubia, meo judicio, in verbis allegatis de dicto tractatu sententialiter continentur. El in hoc primus articulus terminetur. ARTICULUS II. ADDUCUNTUR OBJECTIONES § I. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Occam. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra pnemissa. Et qui(а) dimen«io. — divitw Pr. (б) (/intentio. — divino Pr. DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. dem» contra primam conclusionem, aqpiit Occam, in sua Logica, multis modis. Primo sic. Nullum accidens distinctum realiter a substantia, est susceptivum contrariorum, per sui mutationem. Si autem quantitas esset accidens el subjectum qualitatum, manifestum est quod muta­ retur in recipiendo qualitatem, et ita, per mutatio­ nem sui, reciperet contraria ; quod est contra men­ tem Aristotelis. Secundo arguit sic. De mente Aristotelis est, •i. Physicorum (t. c. 84), quod aer potest conden­ sari sine mutatione omnium qualitatum, vel aliqua­ rum ; undo quando aer condensatur, non oportet quod perdat aliquam qualitatem, \el saltem non oportet quod perdat omnem qualitatem quam habuit prius. Ex quo arguo sic. Quando aer condensatur : aut manet tota quantitas præcedens, et præcise illa quæ prius; aut non. Si sic, igitur eadem quantitas est nunc minor quam prius, per hoc solum quod paries quantitatis propinquius jacent nunc quam prius; igitur, cum partes substantiae sint in eodem modo propinquius jacentes nunc quam prius, et propter aliud non ponatur quantitas, ridetur quan­ titas esse superflua. Si autem non manet tota quan­ titas (|uæ prius, igitur aliqua pars deperditur; et cum ad corruptionem subjecti immediati corrumjmtur accidens ejus, sequitur quod non omnis qualitas manet ; quod est contra Aristotelem. Tertio sic. De mente Aristotelis est, quod omne accidens est in aliquo subjecto primo : ita quod, si sit accidens parlibile, una pars illius accidentis est in una parte subjecti, et alia paiB accidentis in alia parte subjecti, sicut tota albedo est in toto corpore, et pars albedinis est in parte corporis; et, si sit accidens indivisibile, est in aliquo subjecto indivisi­ bili primo. Ex quo arguitur quod puni tus non sil alia res a linea; nec per consequens, linea est alia res a superficie; nec superficies alia res a corpore; el, eadem ratione, corpus non est alia res a sub­ stantia el qualitate, secundum Aristotelem. Quod autem, pr.ediclo modo, ex pnedictoprincipio sequa­ tur quod punctus non sil alia res a linea, probo tie. Quia, si punctus est accidens absolutum, distinctum a substantia, igitur in aliquo subjecto primo erit. Aut igitur in substantia; aut in linea. Non in substan­ tia. Quia : aut m substantia divisibili ; aut in sub­ stantia indivisibili. Non primum : quia tunc pal’s puncti esset in patie, et ita punctus esset accidens divisibile; quod tu negas. Noc contingit dare secun­ dum : quia, secundum Aristotelem, in genere sub­ stantial non est nisi materia el forma et compositum, quorum quodlibet, secundum eum, est indivisibile Sic igitur punctus non est accidens indivisibile, exsi­ stens subjective in aliqua substantia immediate, tanquarn in subjecto primo. Nec est primo in linea, vel in parte lineæ, lanquam in subjecto primo : quia linea, et quælibet jars lineæ, est divisibilis; el per 133 consequens, non est primum subjectum accidentis indivisibilis. Sic igitur palet quod de mente Aristo­ telis est, quod punctus non est accidens indivisibile. El eadem ratione, linea non est accidens indivisibile secundum latum vel latitudinem, distinctum realiler a superficie. Et, eadem ratione, nec superficies est accidens indivisibile secundum profundum, distinctum realiter el totaliter a corpore; quia Ari­ stoteles non plus ponit corpus, quod est quantitas, esse distinctum a substantia realiter, quam ponat lineam vel superficiem distingui a corpore. Quarto arguit sic. Omnem rem absolutam priorem alia, potest Deus conservare sine mutatione locali ejusdem,et rem posteriorem destruere. Cum igitur, secundum opinionem tuam, hoc lignum sil quædam substantia habens partes, quarum una est sub parte quanti tatis inhærentis toti, et alia pars ligni est sub alia parte quantitatis, el ista res substantialis est prior natura, illa quantitate inbærente sibi, poterit Deus sine mutatione locali illius sulslantiæ conservare eam, el destruere illam quantitatem. Quod si sit possibile, ponatur in esse. Quo facto, quæro : aut illa substantia habet partem distantem a parte; aut non. Si sic, igitur est quanta sine quantitate addita . igitur alia superfluit. Si non habet partem distan­ tem a parte, et prius distabant illae partes, ergo sunt mutatae localiter; quod est contra hypothesim. Quinto sic. Omne quod perseipsuin et per partes suas intrinsecas est pnesens alicui quanto, ita quod totum est pnesens toti, el partes partibus, per seipsum el per | artes suas intrinsecas habet partem distantem a parte; omne autem tale, per se el per partes suas est quantum. Sed substantia materialis, per seipsam et partes suas est pnesens alicui quanto, puta saltem illi quantitati informanti eam, si sit talis quantitas informans eam. Igitur per seipsam el per (artes suas habet partem silualiter distantem a parte; igitur |ær seipsam et per partes suas est quanta. Sexto arguit. Quia, si quantitas esset tale acci­ dens, medium inter substantiam et qualitatem et subjectum qualitatum, tunc qualitates remanentes in Sacramento Altaris essent subjective in quanti­ tate. Consequens est falsum, ut videtur mullis. Igitur el antecedens. Falsitatem probo consequentis. Quia tunc illæ qualitates non essent per se sulisislentes; quod est contra Magistrum, 4. Sententia­ rum, qui (i), ubi loquitur de colore, sapore el hujusmodi qualitatibus, dicit quod talia accidentia sunt ibi subsistentia per se. Similiter: si quantitas esset subjectum qualitatum illarum, illa quantitas vere esset ponderosa, et alla, et sapida; sed conse­ quens est contra Glossam, de Consecratione, dist. 2, super illud capitulum, Si per ncghgentiam, ubi dicit Glossa, quod pondervsitas remanet ibi cum (>) qui. — Om. Pr. ο; LIBRI IL SENTENTIARUM eC accidentibus, et tamen nihil ponderosum est ibi. Septimo, Linea non est res distincta a superficie. Igitur nec quantitas longa, lata el profunda, distin­ guitur a substantia. Antecedens probatur. Primo . Quia, si linea sit alia res a superficie, continuans superficies ad invicem, dividatur aliqua talis super­ ficies. Qua divisa, quæro : aut est aliqua noxa linea ; aut solum linea prior manet. Si est alia linea nova, erunt infinitae novae; quia, diviso corpore, infinite superficies erunt habentes infinitas lineas; igitur, divisa superficie, erunt infinita puncta terminantia infinitas lineas. Si autem nulla linea sit nova, igitur solum remanet linea quæ præfuil, et non magis cum una parte superficiei quam cum alia; igitur, vel remanebit per se, vel in distinctis locis, cum utraque superficie; quorum quodlibet est absur­ dum; igitur ct illud ex quo sequitur. Secundo : Quia, si linea sit alia res a superficie, el punctus a linea, poterii Deus conservare lineam, et destruere punctum. Quo facto, quæro : utrum linea sil finita; aut infinita? Non infinita; igitur finita; ct tamen sine puncto. Igitur frustra ponitur punctus termi­ nans lineam. Similiter, Deus |>ossel conservare lineam, et destruere omnia puncta ; quo facto, adhuc linea esset linea, el per consequens, quantitas; et non quantitas discreta; igitur continua. Igitur vere esset quantitas continua, quamvis non esset alia res a linea, vel a partibus linea?, copulans partes ad invicem. Frustra igitur ponuntur talia puncta distin­ cta n linea. El, eadem ratione, frustra ponuntur lineæ distincte a superfleiebus ; el, eadem ratione, superficies distincte a corporibus, et coqiora distincta a substantia. Octavo. Quia non videtur consonum theologia?, dicere quod Deus non |>osset facere partes substantis distare ritualiter, nisi rem aliam absolutam conjun­ gat eisdem. Quia,si potest facere, vere illa substantia habebit partem distantem a parte, sino re absoluta addita eis; et per consequens, erit quanta sine re de novo addita. Et illud argumentum potest fieri de qualitate. Et ideo, cum substantia possit essetpianta sine quantitate quæ sit alia res, ct similiter qualitas quanta sine tali re, videtur quod talis res media inter substantiam et qualitatem sit omnino super­ flua. Nono. Quia numerus non est aliud a rebus nume­ rati^. Igitur quantitas discreta nihil aliud est quam substantia·, vel accidentia numerata; et per conse­ quens, neque quantitas continua. Antecedens pro­ batur : quia unitas rei non est accidens additum rei quæ dicitur una ; igitur nec numerus est aliquod accidens additum rebus numeratis. Quod autem unitas non sit accidens additum rei quæ est una, potest sic ostendi. Quia, si esset accidens, oportet quod sil accidens absolutum, aut respeclivum. Sed non est accidens respeclivum ; quia nullum termi­ num realem habere potest. Unde, nd hoc quod aliquid sit unum, non oportet quod sil alicujus unum, nec quod sit alicui unuin ; et sic de aliis casi­ bus, sub quibus aliquid dicitur ad aliud. Nec est accidens absolutum. Quia tunc : vel esset qualitas, quod apparet evidenter esse falsum ; vel quantitas, et tunc, vel continua, vel discreta, quorum utrum­ que palet esse falsum. Relinquitur igitur quod unitas non est aliquod accidens distinctum realiter ab illo quod est unum, el additum sibi in re extra. El, eadem ratione, nec numerus est accidens additum rebus numeratis. — Hæc ille. II. Argumenta Ajireoli. — Contra eamdem conclusionem arguit Aureolus(dist. 12, q. 1, art. 5), probando quod quantitas non sit accidens habens alias partes a partibus materiæ vel subslanliæ. Primo. Quia ex hac opinione sequitur quod tot sint extensiones in subjecto, quot sunt ibi realitales exlensæ. Habet enim quælibel forma in materia suam extensionem, et materia habet suam, licet (a) non primo, sed secundario, el per quantitatem ; una tamen respectu omnium est quantitas, a qua omnia illa consequuntur suas extensiones. Sed hoc conse­ quens est falsum. Igitur, etc. Falsi tas consequentis probatur primo : Quia, secundum hoc, oportet dicere quod superfluat quantitas. Ex quo enim mate­ ria habet propriam jmilibilitalem, et aliæ formæ similiter, quæro : utrum illa parlibilitas sil in eis causata a quantitate; aut non? Si non, ergo super­ fluit quantitas. Si dicatur quod sic, quæro de illa causalitate : aut est formalis, sicut albedo est causa albi ; aut effectiva. Non potest dici quod sit formalis : quia effectus formalis non est aliud quam forma recepta in subjecto; album enim nihil aliud est quam albedo (δ) participata a subjecto; per te autem, parlibilitas materiæ non est ipsa quantitas, imo quantitas est aliquid aliud habens partes ; igitur, etc. Nec potest poni quod ista causalités sil effectiva, quod tamen videtur ponere opinio, quia scilicet ponit (γ) <|Uod quantitas |>onit parlibililatem in materia el in aliis formis. HdC enim est impossibile. Tum quia quantitas non est forma activa, secundum Commentatorem, 4. Physicorum (comin. 84). Tum quia quantitas illam parti bili la tem educeret de potentia materiæ, vel crearet eam; ct utrumque est impossibile. Tum quia parlibilitas alicujus habentis partes non potest causari effective naturaliter. Secundo. Tua positio deficit ; quia tunc in eodem subjecto esset multiplex quantitas. Nam parlibilitas materiæ est aliud a materia, el parlibilitas formæ est aliud a forma. Quod patet. Quia in rarefaclione Iit redis transmutatio circa parlibililatem aeris, (а) licet — ted Pr. (б) albedo. — albatio Pr. (γ) ponit - Om. Pr DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO î. nulla facta mutatione in subMantia ipsius acris, nec quoad materiam, nec quoad formam. Si autem partibilitas forma; et materiæ essent idem omnino quod materia et forma aeris, non posset aer rarefieri sine substantiali transmutatione; quod dicere, est contra experientiam. Igitur illa parlibilitas, quæ est aliud a materia et forma realiter, est in prædicamento quantitatis. Tamen est illud quo materia est formaliter partibilis, ct similiter forma; et per conse­ quens, est illud quo illa sunt quanta : ita quod impossibile est poni illam realitatem, quin illud cujus est, sit eo ipso Italiens (i) pries extensas, et extra invicem; nisi tu poneres omnes illas paries simul in eodem puncto; quod est impossibile omnino. — Tum quia, illa realitate remota, corpus resolve­ retur in non corpus, et divisibile in non divisibile; quod sequitur ex remotione solius quantitatis. — Tum quia ex illa sola pariibilitate convenit rei, in qua est, finitas et infinitas, bicubitum el Incubi­ tum, quæ non insunt sine quantitate. — Tum quia non apparet in quo alio prædicamento ponatur partibilitas, nisi ponatur in prædicamento quantitatis. Igitur illa parlibilitas, omni alio circumscripto, est vera quantitas; et sufficit ad omnia illa quæ quan­ titas ponit in quanto. Cum igitur partibilitates sint plures, et, per te, in eodem subjecto, erunt ct plures quantitates et dimensiones simul; quod est impossi­ bile, absque penetratione, ut patet ex 4. Physico­ rum (t. c. 8). Tertio. Sequitur ex illa positione, quod quan­ titas habeat quantitatem. Quia quantitas, per te, non est mera (ft) parlibilitas, sed est aliquid haliens pries. Habens autem paries, resolvitur in duo, scilicet in illud quod est prtibile, et in ipsam suam priibilitalem. Sed prtibilitas est quantitas. Igitur. Quarto. Quia, secundum istam viam, sequitur quod plures dimensiones erunt simul : nam, secun­ dum te, materia per se, et quælibel forma per se, tarn substantialis quam accidentalis, habet suam priibilitalem el dimensionem; ex quo sequitur quod in quolibet puncto erunt plura puncta, et in quolibet situ indivisibili (γ) erunt plures lineæ, el plures dimensiones non se penetrantes, contra Phi­ losophum, 4. Physicorum. — Hæc ille in forma. III. Alia argumenta Aureoli. — Ulterius arguit (4 Sentent.t dist. 12, q. 1, art. 1 ), quod nul­ lum accidens sit aliqua realitas in se terminata. Primo sic. Formalis effectus suæ formæ et actus, est materiam formare et actuare. Nunc quæro : utrum illa forma sit ipsa met actuatio et formatio ; aut aliquid derelictum a forma in subjecto? Non ptest dari secundum. Illud enim derelictum : aut (а) habent. — habente Pr. (б) mera. — materia Pr. (γ) indivûiàfii. — individuali Pr. 135 esset aliquid absolutum; aut aliquid respeclivum. Si sit aliquid absolutum, sequitur quod aliquid ptest esse acluatum sjne actu, et formatum sine forma; quia ex quo est absolutum, poterit Deus separare illud a forma. — Item, tunc forma non est causa formalis, sed efficiens; nam, secundum hoc, forma imprimet effectum suum in materia sicut efficiens.— Si detur quod sil aliquod relativum. — Contra : quia tunc esse formatum, esset esse rela­ tum (i). — Hem, quia quaeritur de quo prædica­ mento sil; nec potest assignari, nisi dicatur quod est de genere actionis, puta quod actuatio passiva est de genere passionis, et actuatio activa est de genere actionis; el tunc sequitur quod actio profluat a forma, el quod forma non actuat nisi agendo; el tunc causa litas formæ erit causalitas efficientis. — Item, aliter probatur quod illa actuatio non sit aliud a forma. Quia, si actus sit aliud ab actuation?, tunc, sicut materia actuatuv pr actum, ita actuabitur pr illam actualionem. Et tunc quæro de actuation? illius actuation! , * utrum differat ab eadem; el sic erit processus in infinitum. Si autem sit eadem, [«iri ratione, forma est eadem cum sua actuatione. — Item, aliter probatur. Nam, secundum argumen­ tationem (€)Philosophi contra Lycophron tem,tantum valet dicere, Superficies c^t alba, et, Superficies albet; nec est differentia, nisi grammaticalis. Aut igitur albere est idem quod albedo; et habetur pro­ positum. Aut est respectusalbedini * ad subjectum, qui e>l respectus intrinsecus adveniens, et est inhae­ rentia albedinis ad subjectum; et tunc albere non est e>se quale; nunquam enim relatio dat denomi­ nationem nisi sui generis. El sequitur quod ista pnndicatio. Superficies est alba, non est absoluta, sed relativa. El sequitur quod ista praedicatio, Linea est recta, est magis qualitativa quam ista. Superfi­ cies est alba: quia inter lineam el rectitudinem non cadit respectus medius; nec esse rectum, est aliud quam-esse indivisum a linea ; et similiter de raritate el [milibus. Si dicatur quod albedo non est aliud quam albere, habeo propositum. Palet igitur quod forma el effectus formalis ejus sunt idem. Tunc for­ matur sic ratio : Forma el effectus formalis sunt eadem realitas. Sed formalis effectus accidentis non est res divisa a subjecto; sed subjectum et formalis effectus sunt unum, per omnimodam et intimam indivisionem. Eigo forma el suum subjectum non sunt res divise; sed sunt unum, per omnimodam indivisionem. Major hujus probata est. Minor probatur. Si enim actuatio sil res divisa ab actuabili, cum actuatio ista actuel aclUabile, quæro: quid est illud actuare hujus actuation! ? * Si dicas quod est idem cum actuatione, habetur propositum; quia, pari ratione,standum erit in primo. Si sit aliud, illud *)( relatum. — relativum Pr. (6) ar^ti/nenhiiioneni. — neceteitatem Pr. 136 LIBRI II. SENTENTIARUM it enim actuabit actuabile, el quæram de actuations ejus; cl, si sit eadem, standum erit in primo; si vero sit aliud, proceditur in infinitum. I nde, sicut si vellem probare quod punctus non est res divisa alinea, quin, si esset divisa a puncto, vel econlra, utrumque esset terminatum sine altero, et punctus non esset terminatio lineo?, sed esset imprimens ipsam terminationem;sic in proposito, dcaclualione et actuabili. Unde ex dictis posset formari talis ratio. Quando aliqua duo sunt indivisa, quodlibet scilicet eorum a tertio, necessario sunt res indivisa * inter se. Sed substantia et accidens sunt indivisa in una tertia re, putain uno offectu formali, scilicet in una informatione et actuatione. Igitur accidens venit cum substantia, ad constituendum unum, per omni­ modam i nd i visionem. Non dico quod sint una ren­ filas; sed fundant unam rem, per indivisionem, quæ indivisio vocatur compositio accidentis cum subjecto. Secundo arguit sic. Quando aliqure res faciunt unum unitate quæ est relatio positiva, el non uni­ tate quæ est negatio divisionis relativa· («), necesse est quod comm unitas sit j>er modum acervi. Pro­ batur: quia hæc esi via Philosophi, 8. Metaphyricoe. Sed accidens el subjectum non sunt unum per modum acervi. Ergo un io eorum non est relatio; sed e>t indivisio relativa, seu negatio divisionis. Major est Philosophi. El probatur ratione : quia acervus non est aliud nisi unio ex aggregatione divi­ sorum. Si dicas quod accidens el subjectum fundant illam relationem per essentias suas, ideo non sunl unum sicul acervus; — hoc non valet. Ex quo enim relatio ista non est unitas, non habeo unum nisi per aggregationem, non autem unitatem perse: in uno enim per se, non est aliquis respectus medius. Item, sequitur quod album significet respectum subjecti ad albedinern ; et tamen Aristoteles dicil quod album non est in genere, propter duo significare; non dicit propter tria. Item, de essentia albi essent 1res realilates trium pnedicamcnlonim. El ulterius, uni­ tas qualitatis cum subjecto, non esset unitas reducibilis ad praedicamentum qualitatis, sed relationis. Ergo oportet quod accidens et subjectum sint unum unitate quæ est indivisio. Tertio sic. Illud quod non est aliud quam quædam inhærentia, non est divisum ab eo cui inhaeret, sed facit cum illo unum per indivisionem. Sed acci­ dens est hujusmodi. Igitur, etc. Major plet; quia impossibile est concipere inhærentiam sine termino iuhærcntia·, quod est ipsum subjectum accidentis. Minor probatur Quia certum esi quod illa inhæ­ renlia non est aliquid absolutum, aliud ab acci­ dent»·. Si igitur sil aliud, oportet quod sit relatio de genere ad aliquid, aut respectus de genere aliorum sex. Non est relatio : quia tunc accidens inhaerere (> rr/a/ittr. — ft Untie Pr. non esset aliud quam ipsum referri, et subjectum recipere esset referri, et cum accidens inhaerendo det esse tale, omne esse tale esset esse relatum, — Item, secundo, pro eadem minore. Non magis est inhærentia per essentiam quarta species qualitatis, quam alia accidentia ; alias essentialius esset accidens, quam alia accidentia. Sed qualitates de quarta specie qualitatis, sunl ipsamet inhærentia : verbi gratia, figura non est aliud nisi inhærentia; non enim est aliud nisi adjacentia partium. Unde, si liceret dicere, accidens magis est adjacentia quam accidens. Unde auctor Sex principiorum, assignans rationem sex praedicamentorum (x), dicil quod talium ratio con­ sistit in adjacentia. — Confirmatur. Quia formale esse accidentis est accidere, sicut albedinisest albere; unde sequitur quod albedo non sit aliud (piam albere, nec accidens est aliud nisi pura accidentia. Quarto sic. Si aliquod accidens esset aliqua realitas terminata, hoc maxime esset de quantitate. Sed quantitas non est res divisa, faciens unum indivi­ sum jær se, non per aggregationem et respectum (6) medium, sed per indivisionem. Igitur, etc. Major patet. Quia magis videtur separabile a substantia, quam alia accidentia : nam quidam dicunt quanti­ tatem esse substantiam, propter convenientiam ejus ad substantiam; el alii dicunt quod in Eucharistia sola quantitas est a substantia separata. Minor pro­ luatur. Capio enim lignum. Verum est dicere quod ipsum est partibile per quantitatem. Aut ergo hoc est quia relinquit aliquem modum in substantia, qua» sit ipsa partibilitas; aut quia quantitas est ipsamet partibilitas partium subslantiæ. Non primo modo : quia tunc possem intelligere substantiam esse part ibi 1 em sine quantitate; et posset Deus illam facere sub illo modo derelicto, non faciendo eam sub quantitate. Similiter, tunc causal itas ejus esset cau­ salités efficientis, et non formæ. Oportet ergo dare secundum modum, quod scilicet quantitas sit ipsa­ met partibilitas partium. — Quod confirmatur. Quia aliter non potest vitari quin plures dimen­ siones essent simul. Nam cum dimensio (γ) imme­ diate consequatur parles, si partes ligni (5) sunt divisæ a partibus quantitatis, necessario aliæ essent dimensiones ligni, et aliæ quantitatis. Si enim illud quod substernituf quantitati, haberet pariem el partem correspondentem partibus quantitatis sub­ stratam, tunc diversæ realilates hoc modo haberent aliam et aliam partibilitatem ; quia, multiplicato effectu formali, multiplicatur formalis, ratio illius effectus, el tunc haberent necessario aliam et aliam dimensionem» Quinio sic. Si accidens sit realitas terminata, (a) praedicamentorum. — tejrfo principioruin Pr. (β) cl retpcclum. — per lecundum Pr (γ) dimenno. — divino Pr. (δ) ligni, — Om Pr DISTINCTIO XVIII. - QUÆSTIO I. distincta a substantia, sequuntur mulla inconve­ nientia. Primum est, quod in naso simo erunt multæ simi tales. Patet. Quia, cum similas sil figura nasi, non est aliud quam indivisio quædam partium simi. Ergo quot sunl partes in naso, tot erunt similates; quæ quidem non erunt unum, nisi per rela­ tionem. Sed, per te, in naso est albedo realilas ter­ minata; similiter, sunt ibi multa accidentia, quæ, per te, sunl unum per unionem positivam. Ergo indivisiones partium istorum accidentium, sunt unum per unionem quæ est relatio, non per Indivi­ sionem. Igitur erunt ibi multi· simitates, quæ erunt unum per aggregationem, non per indivisionem. Ex quo enim quodlibet accidens in naso est res termi­ nata, similiter substantia ipsius nasi. Si partes eorum erunt aliæ et aliæ, ex consequenti indivisio eorum est alia et alia figura; et sic multæ sirnitales, quia impossibile est modificationem esse unam indi­ visam, nisi modificabilia sint unum indivisum. Sed, per te, substantia nasi, el quodlibet ejus accidens, esi unum indivisum. Igitur, etc. — Secundum inconveniens est, quod omne accidens erit unum corpus per se. Probatur : Quia corpus est illud quod est longum, latum et profundum; igitur diversum longum, latum et profundum, est diversum corpus. Sed, per te, hic sunt distincta longa, lata et pro­ funda, fundata super diversas pries subjecti et alio­ rum accidentium quæ partes sunt divisœ, et quod­ libet in se terminatum. Nec ista plura veniunt per indivisionem ad unum longum et profundum; sed est unio per relationem tantum. — Tertium incon­ veniens est, quod multæ dimensiones (a) et multa corpora sunt simul. Patet ex eodem medio. Sexto arguit (ibid., art. 2) sic. Nam Commen­ tator, 4. Metaphysics, comm. 2, dicit, ubi dicil Aristoteles quod entia sunt sicut sana : a Prædicamenta attribuuntur substantiæ, non quia sit agens aut finis eorum, sed quia constituuntur pr ipsam.» — Item, 7. Metaphysics, comm. 4, dicil quod α accidentia constituuntur per substantiam ; et ideo substantia ponitur in comm diffinitione ». Et intelligit Commentator, per constitui terminari. — Item, 12. Metaphysics, comm. 3, dicil quod « sub­ stantia est constans per se ». id est. habet terminos perse constantes; · accidens autem constat cum sub­ stantia. » Nec solum loquitur de accidentibus quan­ tum ad eorum exsistentias, immo etiam quantum ad eorum essentias, ut palet intuenli totum ejus pro­ cessum ibidem. Item, Aristoteles, 7. Metaphy­ sics (t. c. 12 et scq.), dans causam quare accidentia non habent diffinitionem quidditalivam, dicit quod ideo quia non habent essentiam. Dicil etiam quod sunt entia secundum quid. Nec solum inlelligit quod sunt entia debilia ; sed inlelligit quod sunt dimi­ nuta ab en lita te, quia eorum enlilas non est nisi (a) dimensiones, — divüiorU· Pr. 137 modificatio el adjacentia; sicut figura non est aliud quam figuratio, nec candor quam candidatio. — Hæc ille, in forma. S 2. — CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Argumentum Aureoli. — Contra secundam conclusionem arguit Aureolus (4. Sentent., dist 12, q. 2), probando quod quantitas non sit subjectum aliorum accidentium, sed piius econlra. Et arguit sic. Quantitas non est aliquid habens partes; sed est partibilitas ipsa formalis, qua habens partes est formaliter partibile. Sed constat quod partibilitas est subjective in eo quod habet partes formaliter, cujus sunt omnes qualitates sensibiles. Igitur quan­ titas est subjective in aliis accidentibus, et non econlra. Assumptum probatur. Quia res est j»artibilis per quantitatem. Tunc quaero : aut illa partibi­ litas est ipsamet quantitas, et sic habetur proposi­ tum; aut est aliquid aliud impressum a quantitate, et hoc improbatum est supra. II. Argumenta Scoti.- Ad idem arguit Scot us. Primo. Quia, secundum Philosophum, 4. Meta­ physics (l. c. 14 , accidens non accidit accidenti, nisi quia ambo accidunt eidem subjecto; nihil enim hoc illi magis inest, quam illud huic. Secundo. Quia, sicut substantiae convenit per se esse, ila accidenti convenit inhærere. Ergo, sicul repugnat substantis inhærere, ita accidenti per se esse, vel substare. Tertio. Quia nullum dependens terminat depen­ dentiam ejusdem rationis. Sed omne accidens dependet dependentia ad subjectum. Ergo nullum accidens terminat hujusmodi dependentiam. § 3. — Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Gregorii. — Contra tertiam conclusionem potest argui per dicta Gregorii de Arimino (dist. 12, q. 2, art. 1, conci. 1), qui probat quod nulla quantitas perdatur in maleria, nec acqui­ ratur. Quia, si sic, hoc (Mitissime contingeret in rarefaclione, vel in condensatione. Sed in tali con­ densatione, nulla antiqua quantitas perditur; nec in rarefaclione, ulla nova quantitas generatur. Igitur, etc. Minor probatur. Quia ponatur, gratia exempli, quod aliqua portio aeris bipedalis debeat rarefieri motu continuo, quousque fiat quadrupedalis; el rarefiat luta primo, ita quod non prius secundum unam partem, et posterius secundum aliam, sed simul et uno eodem tempore quo rarefit una para, quaelibet rarefiat. El loquor de partibus extensionis. Totum istud possibile est, cl frequenter contingit. Hoc supposito, ostendo quod, in hujus­ modi rarefactione, prior ejus quantitas non corrum­ pitur. 138 LIBRI IL SENTENTIARUM Primo quidem Quia, si corrumperetur : vel corrumperetur tota simul, in instanti; vel partibijiler, in lemporv. Non primo modo. Turn quia : vel in illo instanti generaretur nota quantitas in eadem matena; ve! non. Si non, igitur in illo instanti matena e«et indivisibilis et inextensa. Quod non est dicendum. Tum quia, cum forma sua substan­ tialis, el qualitates propria», necessario exigant ma­ teriam extensam, tunc in illo instanti esset cor­ rupta sua forma substantialis, et sic nunquam aer rarefieret quin corrumperetur. Tum etiam, quia quaerendum esset ubi esset in illo instanti ipse aer : non enim posset esse nisi in loco punctali, el non contingeret dicere in quo puncto potius quam in •lio. Tum etiam, quia, vel tunc esset vacuus locus quem prius occupabat, vel in illo instanti latera continentis concurrerent; qua· non sunt dicenda. Si dicitur quod m eodem instanti generetur nova quan­ titas ; aut generatur quantitas major bipedali, el tunc, cum (3) non possit esse major precise per indivisibile, tum quia indivisibile non redit majus(6), tum quia nulla talia indivisibilia sunt, erit major secundum aliquem excessum divisibilem, el per consequens ipse aer in illo instanti occupabit majo­ rem locum secundum excessum divisibilem, et sic «equitur motus localis ipsius continentis aerem in instanti, ct etiam ipsius aeris, loquendo de tali motu secundum locum, quali dicimus moveri illud quod majorem locum occupat quam prius; aut tunc generaretur quantitas tcqualis priori, quod dici non potest, quia tunc frustra prior quantitas corrumpe­ retur; aut generaretur minor, quod minus etiam dici potest. Tum quia ipsius continentis et ipsius aeris dati esset motus localis in instanti. Tum quia aer ille condensaretur, et non rarefieret; propin­ quius enim suæ pries jacerent, et ipse minorem locum occuparet Non potest ergo dici quod quan­ titas illa corrumpatur in instanti tola simul. Sed nec potest dici quod partibiliter el in tem­ pore. Quia : xcl prius ipsa (γ) corrumperetur, el post nova generaretur, sicut contingit cum aliquid transmutatur de una qualitate in aliam; aut simul, dum ipsa corrumperetur, alia (0) generaretur, sicut dicunt qui opinantur contraria simul esse in esse remisso, et simul,dum unum corrumpitur, aliud ge­ nerari^). Non primo modo. Quia tunc sequitur quod in toto illo tempore aer vacuus condensaretur, et fieret minoris extensionis; el sic, quondocumque naturaliter aliquid deberet rarefieri, oporteret ipsum prius condensari, quod patet esse falsum. Praderea. Aut ipsa corrumperetur partibiliter secun­ dum partes intentionales; et hoc non : quia nulla (a eam. — lamm Pr. (<) mojui — numtrui Pr. (γ) ipM. — anUquavn Pr. (I) alui —. aut Pr (<) 0e««ruri — «/mrratur Pr. quantitas babel tales; alias unum bipedale esset magis bipedale quam aliud, el idem nunc magis, nunc minus esset bipedale, et sic secundum aliam quantitatem certo? mensura?; quod non est inlelligibile. Vel secundum partes extensivas, ita scilicet quod prius corrumperetur pare quantitatis infor­ mans unam partem materiæ, quam pare informans aliam; cl boc non pote>t dici, quia vel pars materiæ prius destituta sua quantitate remaneret sine quan­ titate omnino, aut informaretur portione quantita­ tis quæ prius informabat aliam portionem materiæ et adhuc informai; el utrumquo absurdum esse (a), physice speculanlibus cerium est. — Nec secundo modo. Quia, si corrumperetur (xartibiliter secundum partes intentionales, et alia simul (C) partibiliter generaretur secundum tales etiam partes, sequitur, ut dictum est, quod quantitas susciperet magis el minus; el ultra hoc, sequeretur quod duæ quanti­ tates essent simul in eadem parte materiæ prims (γ), scilicet pars remanens de priore, el pars generata de novo. Item : Vel illa jxare remanens, est aequalis extensionis ul prius; vel majoris. Si æqualis, sequi­ tur alterum duorum : scilicet quod materia non est extensior quam prius, el tamen erit rarior, vel quod aliqua ejus portio exibit de sub priori quantitate, et informabitur nova, remanente tainen in rerum natura ea quæ prius informabat. Si majoris exten­ sionis, eadern ratione, tota quantitas corrupta pote­ rit esse extensior, absque corruptione alicujus suæ partis; el sic natura frustra corrumpit eam. Frustra etiam generata est nova quantitas;quia non propterea materia est majoris extensionis, quam sit pro­ pter solam pariem quæ remansit ex prima. Sed hæc omnia sunl prorsus absona. — Aut corrumperetur partibiliter secundum partes extensivas; vel forte corrumperetur prius quantitas in extremitate ipsius aeris versus corpus rarefaciens (8), et sicut continue prior corrumperetur, sic nova generaretur. Sed nec hoc dici potest. Nam constat quod non statim partes aeris erunt in summa raritate sua; sed prius eadem para erit secundum minorem excessum rarior, el postea secundum majorem, donec terminabitur rarefactio. Aut igitur in quolibet instanti temporis men­ surantis lotam rarefaclionem, erit nova quantitas totaliter in illa parte materiæ, et nulla durabit per tempus; et hoc est impossibile. Aut pars primo gene­ rata remanebit cum sequentibus, sicut contingit in intensione qualitatum ; et sic frustra ponitur prior quantitas corrupta, quæ fuit antequam materia inci­ peret rarefieri; sic enim illa remanente poterat materia rarefieri, sicut manente ea quæ ponitur noviler generata, el praesertim quia ista non est alte­ rius rationis quam fuit illa. (a) eoe. — Orn. Pr. (δ) fimul. — rimiliter Pr. (γ) mnierir pnm® — medii primo Pr. (Î) rarefacient. — rarefactionit Pr. OfW 1111 1 DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. 130 Confirmatur. Quia, si aliquod calidum flat magis unius termini manet in altero, sicut incompossibile calidum, secundum istam viam, non corrumpitur non est cum suo incompossibili. — Si etiam dicatur prior calor, sed remanet f ct novus generatur. Rur­ quod aliqua quantitas hic manet eadem, sed termini sus : Quia quælibet pars portionis illius materiæ mutationis sunl magis, vel majus, el minus, in informabitur aliqua parte quantitatis prius generatas, ipsa quantitate manente; — hoc non valet. Quia quia nulla exibit de sub sua parte quantitatis, ul sta- subjectum motus ct terminos, oportet realiter dif­ tim dicebatur, sequitur necessario quod vel tota, vel ferre. Sed quantitas illa, et majus et minus in quan­ aliqua pars ejus simul informabitur duabus quanti­ titate, non differunt realiter : non enim potest dici tatibus. Pneterea (a) : Vel prius generata eritæqua- quod flat variatio secundum majus et minus, quin lis extensionis cum posterius generata, vel majoris; fiat variatio secundum essentiam quantitatis; cum ct tunc utroque modo sequitur inconveniens, ut majus el minus non sint nisi ipsum quantum essen­ proxime deductum est. tialiter. Cum igilursubjectum motus stet sub utroque Palet igitur, ex pncdictis, quod quantitas non termino, unus autem terminus non stet cum alio, corrumpitur in rarcfactione. oportet subjectum motus ab utroque realiter dif­ Quoti vero nulla generetur, patet etiam ex dictis. ferre. Vel enim generaretur remanente tota priore; vel illa Secundo sic. Quælibet pars rarioris est rarior. desinente (6). Non secundo modo, ut jam proba­ Ergo quælibet pars rarioris est major, secundum tum. Nec primo modo. Quia : vel priore semper quantitatem,quam prius. Ergo quælibet est quanta, informante totam materiam; et tunc sequitur quod nova quantitate. — Si dicas quod non sequitur duae quantitates simul eamdem materiam informa­ omnino nova quantitas, sed nova secundum partem bunt, et iterum quod eadem primo quantitas erit tantum; — Contra. Quia, si aliquid prioris quanti­ majoris extensionis quam prius, et per consequens tatis remanet, quæro : in quo subjecto manet? Non­ frustra ponilur, propter hujusmodi rarefaclionem, nisi in eodem quo prius; quia accidens non migrat. generari novam quantitatem ; vel priore desinente Igitur quod prius erat quantum hac quantitate, informare aliquam pariem, et aliquam informante; modo est quantum eadem. Eryo non potest esse et tunc sequitur quod accidens separetur a subje­ quantum, nec secundum se totum, nec secundum cto suo, naturaliter remanens in rerum natura, et aliquam partem, nova quantitate; nisi idem sit quod de subjecto transeat ad subjectum; nam pars simul quantum duabus quantitatibus, quod est quantitatis, quæ informabat illam partem materiæ, impossibile; vel nisi in rarcfactione sit aggeneratio quæ postea ponitur non informari per priorem, novarum partium substantiae sub nova quantitate, informat postea aliam partem materiæ, quam prius et aggeneratio quantitatum et ad quantitates praeex­ non informabat; ex quo ultra sequitur quod duæ sistentes sit rarcfaclio. Sed hoc nihil est : quia tunc quantitates, vel duæ partes quantitatis, eamdem quælibet pars rarioris erit rarior; illa enim pars pariem materiæ primæ (γ) informant; quæ omnia antiqua non est rarior formaliter, per hoc quod sibi continuatur aliqua pars nova, etc. sunt naturaliter impossibilia. Secundo. Quia, cum in quolibet instanti illius temporis mensurantis rarefactionem sit quantitas § 5. — Contra quintam conclusionem materiæ major : vel prior remanet cum posteriora; vel non, etc., prosequendo ut prius. I. Argumenta Aureoli. — Contra quintam Ex eisdem molivis econtrario deductis, potest pro­ conclusionem potest argui ex dictis Aureoli (dist. 12, bari quod in condensatione non corrumpitur prior q. 1, art. 3), probantis quoti dimensiones intermi­ quantitas, nec nova generatur; sicut faciliter jiatet natio non distinguantur a dimensionibus terminatis, inspicienti. Et ideo non oportet ad hoc applicare sicut ens in potentia ab ente in actu ; sicut videtur media. — Hæc Gregorius, in forma. sonare conclusio illa, el sanctus Thomas, 4. Sen­ tent., dist. 12, q. 1, art. 2, el dist. 44, q. 1, art. I, § 4. — Contra quartam conclusionem ct multis aliis locis. Primo. Quia Commentator dicit quod dimensio­ Argumenta Scoti. — Contra quartam conclu­ sionem arguit Scolus, probando totaliter oppositum nes (x) interminata?, sunt dimensiones simpliciter; eorum quæ probavit Gregorius, scilicet quod in rare- ergo sunt dimensiones in actu. Secundo. Quia, secundum Commentatorem, ex faclione acquiratur nova quantitas, el perdatur dimensionibus interminatis redditur materia partiantiqua. Primo sic. Quia terminos motus oportet esse bilis el divisibilis, potens simul recipere plures for­ incompossi biles, ex 5. Physicorum. Igitur nihil mas, ut dicit Commentator, in tractatu tie Substan­ tia orbis (cap. 1); quod non esset, nisi tales essent (а) Pwrtcrea — Prima Pr. (б) delinente. — desistente Pr. (γ) prime·. — prius Pr. (a) dimensiones. — distinctiones Pr. 140 LIBRI II. SENTENTIARUM in actu ; illud enim quod non est partibilitas in actu, non dat esse partibile in actu. Tertio. Quia hujusmodi dimensiones, sunt demon­ strabiles .ad sensum, secundum Commentatorem, 1. Physicorum, comm. 63, ubi dicit ; α Videmus enim idem demonstratum transferri de cameilate in Urrestreitatem. > Et infra (a) . « Necesse est ut 1res dimensiones, quæ videntur inseparabiles a corpore, et cædem numero (C), quæ dicuntur corpus, sint accidentia. □ Sal (γ) ens in potentia, non est ad sen­ sum demonstrabile. Igitur. Quarto. Quæro : quid intelligis per dimensiones in potentia? Aut intelligisquod non sint in actu, ut sic partibilitas non sit in actu; et si sic, tunc vera partibilitas in actu generabitur et corrumpetur, et non corpus in actu fiet corpus in actu. Aut intelligiturquod vere sunt in actu, seri propter conditiones aliquas, puta quia carent termino, dicantur in potentia ; et sic concedendum est quod dimensio (â), tarn terminata quam interminata, est dimensio (c) in actu. Et ideo insufficienter dictum est quod distin­ guantur, quia ill.c sunt in potentia, ct istæ in actu ; non enim declaratum est quid intelligitur per esse in potentia. Quinto. Quia distinctio quantitatis term i na tæ ab interminata, non est aliqua, nisi hæc : quoti scilicet trina dimensio, quæ dicitur corpus, ut consideratur ut carens, vel non habens de se terminum extrinsecurn, puta superficiem, nec terminum intrinsecum, puta bipedalitatem, aut tripedalitatem, aut hujus­ modi tantitatem, dicitur et est quantitas intermi­ nata; ut autem consideratur ut habens utrumque terminum, puta superficiem in actu et bipedalitatem vel aliam tantitatem in actu, dicitur quantitas ter­ minata. Patet autem quod prima quantitas et secunda nullo modo differunt essentialiter; immo, eadem quantitas numero, transit de uno termino ad alium. Ergo quantitas terminata et quantitas interminata non differunt modo quo tu ponis. Antecedens patet per Commentatorem, in 4. Physicorum, comm. 15, ubi dicit. 4 Vidit Aristoteles, quod trina dimensio non separatur a materia, a qua tamen aufertur superficies; et non remanet aliquid in ea, nisi dimensio, quæ est in potentia in (ζ) ea : nam cum determinatur per superficiem, fit corpus in actu; cum vero aufertur superficies, remanet dimensio, id est, corpus in potentia. Igitur proprium est maleriæ ut habeat dimensiones in potentia, i — Hæc Commentator. — Ex quibus apparet quod modus imaginandi materiam cum sua dimensione intermi­ nata, est iste i ut scilicet imaginetur in materia trina dimensio, scilicet longitudo, latitudo et pro­ fundum, absque omni superficie el figura; el ideo quasi confuse et (a) in potentia, quia non esi dare corpus quod sil tele in aclu. Cum autem intelligitur forma in materia, tunc ista dimensio intelligitur terminata per ultimam superficiem el figuram. Pro­ pter quod, paulo ante, ubi supra (6), dicit Commen­ tator, quod « dimensiones in materia non sunt cor­ pus terminatum; et forma est determinans mate­ riam et dimensiones, verbi gratia, superficies conti­ nens corpus. Et sic æstiruatur quod dimensiones sunt materia, quin in hoc conveniunt cum materia, quod determinantur a forma, el sunt in se non termi­ nals» ». — Hæc Aureolus. II. Argumenta Gregorii. — Ad idem arguit Gregorius (disl. 12, q. 2, art. 1), dicens : Aliqui putaverunt Commentatorem posuisse duplex genus dimensionum. Quarum quasdam vocabat dimensio­ nes interminatas, et dimensiones simplices, et etiam aliquando dimensiones in potentia; et istæ erant inseparabiles a materia, et communes generato et corrupto. Quasdam vero alias vocabat dimensiones terminatas, et in actu ; el quod istæ erant in mate­ ria simul cum aliis, et ab aliis real i ter distincte, et separabiles a materia, nec communes generato el corrupto, sed utrumque habet propriam dimensio­ nem terminatam. Sed imaginatio hæc (γ) nec fuit Commentatoris, nec est vera. Quod probatur. Primo. Quia superflue ponitur duplex dimensio in materia; nam per unam possunt omnia salvari sufficienter, quæ secundum veritatem possunt sal­ vari per duas. Secundo. Quia ponitur impossibile (o) secundum naturam, eo quod ponantur duæ quantitates in eodem loco primo se penetrantes ; nam tam hæc quam illa est longa, lata et profunda; et totam eamdem materiam primo informat (<), secundum illam viam. Tertio. Quia, cum materia rarefit continue, ante­ quam sequatur generatio substantialis : aut in quo­ libet instanti generatur nova dimensio terminata; et tunc, vel oportet dicere quod nulla duret plus quam per instans; quod est naturaliter impossibile; vel, si durat per tempus, erunt simul in eadem (ζ) mate­ ria infinite dimensiones terminate, quarum quffilibet eam lotam informabit. Et iterum, cum materia semper fiat extensior, quælibet dimensionum pro­ dictarum etiam fiet extensior; et sic eadem dimen­ sio (η) terminata, erit nunc major, nunc minor, nec plus ex se terminata ad certam mensuram, quam confute et, — a confute erit Pr. (6) supra. — Om. Pr. (γ) here. — Om. Pr. (B) impontôih·. — impottibiliter Pr. (c) informat — in formam Pr (ζ) eadem. — Om. Pr. (η) dimensio. — divino Pr («) quoi i (i) infra. — ita Pr (C) ratom numero. — eodem modo Pr. (γ) Sed. — MCttfidum Pr. (îj dimeneio. — divum Pr. (<) dimemio — ditüio Pr. (ζ) in — Om. Pr DISTINCTIO XVIII, - QUÆST1O I. illa quam vocant interminatam ; et eadem ratione i qua prima· interminata· dant unam terminativam, | dabitur etiam huic secundæ alia terrui nativa, ct illi alia, et sic in infinitum. Vel generabitur quælibet talis in tempore, cl partibiliter; et hoc est impossi­ bile, sicut prius probatum est. Vel nulla ante gene­ rationem substantialem generabitur, sed eadem suc­ cessive fiet major et extensior; et sequitur illud quod jam dictum est. Quarto. Quia non est ponenda duplex quantitas in materia, sed una tantum, quæ potest terminari majori et minori extensione, seu potest esse plus et minus extensa, et rarior el minus rara, sicut mate­ ria quam informat. Nec ad hoc est opus addi, vel subtrahi alia nova quantitas, vel pars quantitatis, sicut nec materiæ. El ipsa, secundum se, absolute considentia, ut indifferens ad hancelad illam exten­ sionem, dicitur interminata, et simplex, et in potentia dimensio (a); ut vero est tanlæ extensionis et mensu ne, vel tantæ, dicitur terminata. El secun­ dum hanc, dicuntur formæ differre. Et sic intelligitur dictum Commentatoris, 1. Cœli, comm. 75, dicentis quod . Et similiter, cum dicit, primo capite dc Substantia orbis : « Videmus, inquit, quod forma cabditatis, quando agit in aquam, incipit aqua augeri et crescere in dimensionibus aeris. Cum ergo pervenerit ad maximam quantitatem aquæ, tunc subjectum denudabitur a forma aquæ, et a quanti­ tate dimensionum aquæ propria;et recipiet formam aeris, et quantitatem propriarum dimensionum aeris, etc. * Sensus enim illius auctoritatis est, quod tunc materia denudabitur a quantitate dimensionum aquæ propria, et recipiet quantitatem dimensionum propriarum formæ aeris, id est, tunc materia el ejus dimensio desinet esse tantæ extensionis quan­ tam exigit forma aquæ, el fiet tantæ extensionis quantam exigit forma aeris. Hoc contingit absque corruptione alicujus prioris quantitatis, et absque generatione novæ quantitatis per essentiam. Ubi sciendum quod eadem essentia quantitatis demon­ strata, potest esse major el minor, et plus et minus extensa, seu habere partes extremas plus vel minus distantes. El similiter, materia eadem, precise, potest esse majoris el minoris extensionis : ita quod nec materia ex se, nec ejus quantitas ex se determi­ natur ad certum et prolixum gradum extensionis, ulpote quod sil bicubita, vel tricubila, aut alicujus alterius certæ mensure; sed talis terminatio prox enil ex forma substantiali. Unde materia non habet ex forma substantiali quod sit quanta ; quinimmo, quantitas est passio consequens materiam per se. Tamen forma potest dici causa quantitatis materiæ, isto modo, quod, secundum exigentiam ct condilio(i) dinicFuû). — divisio Pr. Hl nem formæ substantialis exsistentis in materia, est quantitas; sicut el ipsa materia est (a) tantæ vel tantæ extensionis. Hoc vult dicere Commentator, 1. Cœli, comm. 75; et 1. de Anima, comm. 53 * Est igitur in una portione materiæ semper eadem porlio quantitatis; sed exsistens sub forma subMan· tiali terne, est tantæ extensionis, verbi gratia, unius palmi; exsistens vero sub forma aquæ, est decem palmorum ; et sub forma aeris, centum ; sub forma autem ignis, mille. Et hujusmodi diversitatis quan­ titatum et magnitudinis, seu quod materia et sua dimensio sil tanta vel tanta, causa est diversitas for­ marum substantialium : nam el ipsa materia et sua quantitas ex se sunt indeterminate, el indifferentes ad hujusmodi gradus, et in potentia ad quemlibet. Et propter hanc causam, vocat Commentator ali­ quando dimensiones in materia, dimensiones in potentia. — Hæc Gregorius. § 6. — Contra sextam conclusionem I. Argumenta Commentatoris — Contra sextam conclusionem argui potest per argumenta Commentatons adducta in probatione conclusionis. II. Argumenta Gregorii. — Contra eamdem potest argui ex dictis Gregorii (dist. 12, q. 2, ari. 1), qui, ex intentione, nititur probare quod quantitas materiæ coæve inhærel sibi, nec in eadem materia quantitas quantitati succedit. Primo. Ad cujus declarationem, inquit, scien­ dum est quod, si talis successio quantitatum in mate­ ria naturaliter contingeret, hoc non esset, nisi, vel cum materia mutatur per raritatem vel densitatem, aut cum mutatur secundum generationem et corru­ ptionem substantialem,vel cum res augeturaugmenlo proprie dicto, quod fit per additionem quanti ad quantum, ut de ipso agitur, 1. de Generatione (l. c. 31,32). Non enim apparel quando alias quan­ titas corrumpitur, nam nec in motu secundum locum, nec in aliqua alteratione quam non concomitelur generatio substantialis, aut corruptio, aut rarefaclio, vel condensatio. Nullo autem prodicto­ rum modorum contingit talis corruptio quantitatis. Igitur nunquam quantitas generatur aut corrumpi­ tur in materia. Quod autem talis corruptio non con­ tingat primo modo, probat multipliciter; cujus argumenta recitata sunt superius, arguendo contra tertiam conclusionem. Quod etiam nec contingat secundo modo, probat multipliciter; cujus argumenta recitata fuerunt in quæslionedeinseparabilitale formæ a materia. Quod autem nec tertio modo contingat, probat : Nam nec quantitas alimenti corrumpitur, nec quantitas aucti ; igitur nulla. Consequentia patet; quia non est aliud, cujus quantitas in tali (a) est. — Om. Pr. 142 LIBRI II. SENTENTIARUM transmutatione posset corrumpi. Antecedens palet. subjectum quantitatis, ut dicit se alias probasse; et Quia, si aliqua talis corrumperetur : vel hoc esset rationes ejus adducte sunt in quæstione de insepa­ ampliatione |*oronim ipsius augendi ; vel («) in rare- , rabilitate materiæ a forma. Nec secundum debet factione, seu partium ejus, seu ipsius alimenti; vel movere : quia, si loquatur de processione secun­ in digestione, aut alia provia alleratione alimenti; | dum (a) finitum tempus, concedendum est quod vel in divisione ejus, et distributione (fi) fiartium ad I quamlibet formam, quæ de novo inducitur in mate­ partes aliti; vel in conversione earum in substan­ ria, processit in eadem materia quantitas; et simi­ tiam aliti. Hoc patet : quia in augmento non con- I liter, quod hunc et illum actum simpliciter, qui de currunt aliæ transmutationes, ut patet consideranti, novo causatur in materia, processit actus secundum et etiam salis per Commentatorem, 1. de Genera· , quid; nec hoc est inconveniens; praecessione tamen Gone. Sed in rarofaclione non corrumpitur quan- ' perfectionis, forma substantialis procedit accidenta­ litas, ut prolutum est supra ; nec in conversione, ut i lem, et actus simpliciter (fi) actum secundum quid. patere jiotot ex alia quæstione; cl, eadem ratione, Nec tertium valet : quoniam, ad hoc quod intro­ ntc in digestione, aut alia alienatione praecedente; ductio alicujus formæ sil alteratio, oportet quod sub­ nec in divisione, nam, licet per divisionem corrum­ jectum sil actu per formam dantem esse specificum, patur quantitas totalis, quantum ad esse totius, pro I nomen et diffinitionem; qualis non est quantitas, eo quod post divisionem, parles quæ erant continuae nec alia forma accidentalis; alioquin subjectum non et simul una quantitas totalis, sunt post divisionem retineret idem nomen et eamdem diffinitionem sub discrete et non una, ut prius, nulla tamen pare utroque termino alterationis, per quod differt altemateriæ privata est parte quantitatis quam ante ratio a generatione. Nec quartum valet : quia, sicut habuit, ac per hoc nulla quantitas corrupta est, ad 1 supra dictum est, forma non est causa quantitatis in sensum in quo tractatur præsens difficultas. In J materia, quantum ad esse quantitatis absolute, sed ampliatione quoque (y)pororum ejus quod augendum solum quoad ejus terminationem, sive quantum ad est, liene (8) palet quod non corrumpitur aliqua esse tantum vel tantum. Igitur hoc non videtur quantitas. Si autem nulla quantitas corrumpitur in negandum. tali augmento, plet etiam quod nulla de novo gene­ Tertio arguit. Quia ista est mens Philosophi et ratur, sic scilicet quod aliqua pare materiæ infor­ Commentatoris. metur alia prte quantitatis, qua prius non informa­ retur; nlioquin ipsa informaretur duabus quanti­ III. Argumenta ex dictis sancti Thomæ. tatibus; quod est impossibile naturaliter» Potest ! — Conti? eamdem conclusionem potest argui ex tamen dici quod nova totalis generatur, pro eo quod dictis sancti Thomæ. Nam, 4. Sentent., dist. 12, nova quantitas una totalis resultat ex continuatione q. 1, ari. 2, qb 3, tenet opinionem Commentatoris partis aggenerate, perquam augeri dicitur aliturn in hac materia. Ait enim sic : — Hsec ille. Item,in scripto Super Boetium, in illa quæstione qua quærit, Utrum varietas accidentium possit esse çausa diversitatis secundum numerum, in solutione quinti, dicit quod accidentia completa sequuntur formæ in materia; sed dimensiones interminalæ pncintelliguntur ante ipsam formam in ma­ teria. Et in solutione tertii, dicit : α Etiam ipsæ dimensiones terminata , * quæ fundantur in subjecto jam completo, individuanlur quodammodo ex ma­ teria individuate per dimensiones interminatas præintellectas in materia. & Item, Quodlibeto 11, ari. 6, in solutione secundi, dicit quod ideo corpora resurgentium possunt redire eadem numero, quia adhuc manet eadem materia quæ fuit sub anima rationali, et eadem quantitas interminate. Et sic videtur quod sexta conclusio sit contra dicta sancti Thomæ. Et in hoc secundus articulus terminatur. (а) at. — Ad. Pr. (б) dimensiones. — distinctiones Pr. (γ) Unde, — Om. Pr. 143 ARTICULUS III. § 1. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Occam. — Quantum nd ter­ tium articulum, restat præd ictis objectionibus respondere. Et quidem, ad argumenta Occam primo loco conira primam conclusionem inducta, dicitur. Ad primum igitur, dicendum est quod eo modo quo accidens potest esse subjectum accidentis, illo modo conceditur quod est susceptible contrariorum, secundum sui mutationem. Et de hoc sanctus Tho­ mas, dc Virtutibus, q. 3, ubi quærit, Utrum po­ tentia anima· pot-sil esse subjectum virtutis, sic dicit : « Subjectum tripliciter com|»aratur ad acci­ dens. Uno modo, sicut præbensei sustentamentum; nam accidens per se non subsistit, fulcitur vero per subjectum. Alio modo, sicut potentia ad actum : nam subjectum accidenti subjicitur, sicut quædam potentia actui; unde et accidens forma dicitur· Tertio, sicut causa ad effectum; nam principia sub­ jecti sunt principia per se accidentis. Quantum igi­ tur ad primum, unum accidens, subjectum alterius esse non potest : nam, cum nullum accidens per se subsistat, non potestalteri sustentamentum præbere; nisi fortasse dicatur quod, inquantum est a subjecto sustentatum, unum accidens aliud sustentat. Sed quantum ad alia duo, unum accidens se habet ad aliud per modum subjecti. Nam unum accidens est in potentia ad alterum; sicut diaphanum ad lucem, et superficies ad colorem. Unum etiam accidens potest esse causa alterius, ut humor sapons; et per liunc modum dicitur unum accidens esse subjectum alterius : non quod unum accidens possit alteri accidenti sustentamentum præbere; sed quia sub­ jectum est receptivum unius accidentis, mediante alio, etc. > — Hæc ille. — Item, in solutione septimi, exponens illam auctoritatem libri Poste­ riorum, qua dicitur quod qualitatis (a) non est qualitas, dicit sic : < Qualitatis non dicitur qualitas, ita quod per se sit qualitas subjectum qualitatis. > Simile dicit, 1 p.,q. 77, art. 7, in solutione secundi, ubi sic : < Accidens, per se non potest esse sub­ jectum accidentis. Sed unum accidens, per prius recipitur in substantia quam aliud, sicut quantitas quam qualitas. Et hoc modo unum accidens dicitur esse subjectum alterius, ut superficies coloris, inquantum substantia, uno accidente mediante, recipit aliud. » Item, 1* 2* ’, q. 50, art. 2, in solutione secundi, sic dicit : « Accidens, per se non potest esse subjectum accidentis. Sed quia etiam in ipsis acci­ dentibus est ordo quidam(6), subjectum, secundum (») qualitatis. — qualitas I (C) quidam, — quidem Pr. Hi LIBIU II. SENTENTIARUM quod e-4 sub uno accidente, intelligitur esse sub­ jectum alterius, ut superficies coloris. » - Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo potest concedi vel negari quod quantitas sil susceptibi lis contrariorum, secundum sui mutationem. Nullum enim accidens, naturaliter loquendo, est principale subjectum alte­ rius accidentis; nec ejus susceptivum; nec secun­ dum illud mutabile, tanquam quod. Non est autem inconveniens, quantitatem esse susceptibilem con­ trariorum, tanquam quo : quia est ratio substantia.1 recipiendi alia accidentia; et, eodem modo, est ratio quod substantia secundum qualitates possit mutari. Et ad hunc sensum debent exponi auctoritates in oppositum. Ad secundum dicitur quod, cum aer rarefit, non acquirit noxam quantitatem; nec,cum condensatur, leniit antiquam. Et ulterius, conceditur quod eadem essentia quantitatis potest successive esse extensior el minus extensa, et nunc major, nunc minor, sine additione vel subtractione quantitatis. Sed ulterius, negatur consequentia qua infertur simile de substantia. Quod patet: quia multi ponunt quantitatem esse accidens inhaerens substanti®, qui tamen concedunt quod eadem quantitas potest esse extensior quam prius, sine additione alicujus novæ quantitatis, et similiter minus extensa, sine perdi­ tione alicujus antiquæ quantitatis, aut partissuæ; sicut patet de Gregorio de Arimino, qui banc viam tenet, ut supra visum fuit. Hujusmodi autem ratio est : quia quantitati ex se competit habere partes extra se invicem positas in diversis sitibus, non autem convenit sibi habere lautam vel tantam exten­ sionem, aut talem terminum; substantiae vero non competit ex se primum, nec secundum, sed solum *r quantitatem. Et simile hujus apparet : quia |M eadem albedo, nullo sibi addito vel subtracto, quod sit ejus pars, jotest esse intensior et remissior; tamen subjectum ejus non potest esse albius, aut minus album, immo nec album, nullo accidente sibi superaddito. Et de hoc sanctus Thomas, 1* 2 . * q. 52, art. 2, ubi sic : α Augmentum et diminutio (a), in formis quæ intenduntur et remittuntur, accidit uno modo, non ex parte ipsius formæ secun­ dum se considerat®, sed ex diversa participatione subjecti. Et ideo hujusmodi augmentum habituum el aliarum formarum, non fit per additionem formæ ad formam ; sed (β) fit per hoc quod subjectum magis vel minus perfecte participat unam et eamdem formam. Et sicut per agens quod est actu, fit aliquid actu calidum, quasi de novo incipiens parti­ cipare formam, non quod fiat ipsa forma; ita per actionem intensam ipsius agentis efficitur magis calidum, tanquam perfectius participans formam, non tanquam formæ aliquid addatur. > — llæc ille. (a) diminuito. — dwuto Pr. (C) «d. - et Pr. — Item, ibidem, in solutione terlii argumenti, quod erat tale α Sicut illud quod non est album, est in potentia album; ita illud quod est minus album, est in potentia ad magis album. Sed illud quod non est album, non Iit album nisi per ad ventum albedinis. Ergo illud quod est minus album, non iit magis album nisi per aliquam albedinem superve­ nientem, etc. n Sequitur responsio α Illud quod nondum est album, est in potentia ad formam ipsam, tanquam nondum habens formam; et ideo agens causât novam formam in subjecto. Sed illud quod est minus album, non est in potentia ad formam, cum in actu formam habeat; sed est in potentia ad perfectum participationis modum; et hoc conse­ quitur per actionem agentis, » Hæc ille. — Sic in proposito. Dico quod substantia, si intelligatur sine quantitate, quæ est accidens, nullo modo est extensa, nec habet partes in actu; et ideo oporte quod acquirat novum accidens. Habito autem illo accidente, jam habet partes et extensionem, et potest plus et minus extendi, sine acquisitione vel perdi­ tione novæ quantitatis vel antiquæ. Ad tertium patet responsio ex dictis in praeceden­ tibus quaestionibus, ubi prolixe tractatum fuit de punctis et lineis et superficiebus. Quia antecedens argumenti false imponitur Aristoteli. Non enim est de mente ejus, quod omne accidens habeat subje­ ctum sibi adæquatum in di visibilitate vel in indivisi hi lita te; sed sufficit quod accidentia absoluta com­ pleta habeant subjectum illo modo adæquatum. Cujusmodi sunt qualitates de prima, secunda el tertia specie qualitatis; nam figura non habet subjectum sibi adaequatum in longum, latum et profundum. Similiter, in genere quantitatis, trina (a) dimensio, quæ dicitur corpus, habet subjectum sibi adæqua­ tum, quia est completa dimensio; non autem super­ ficies, aut linea, vel punctus; sed subjectum talium est illud quod subjicitur perfect® dimensioni, sic tamen, quod perfect® dimensioni subjicitur simpli­ citer, aliis autem secundum quid et inadæquate. Item, Auctor Sex principiorum, in illo capitulo quod incipit, Substantiale vero est, etc., dicit quod de quibusdam formis difficile est dicere ubi sint. Unde sic dicil : a Quædarn sila sunt alicubi, ut nigredo in oculo; quædarn vero difficile erit assi­ gnare, ut scientia, paternitas et filiatio, nisi forte sint in generantium et componentium com­ plexione, etc. » Super quo loco dicit Albertus, quod « paternitas el filiatio subjective sunt in toto, et non ab aliqua parte; quia ab actu generationis innascun­ tur, quæ toti debentur, non parti. Sunt tamen sicut in causa, non sicut in subjecto, in complexione generantis,etc. ». Ex quo patet quod falsum est quod omne accidens habens subjectum divisibile et exten­ sum, dividatur ad divisionem subjecti : quia tunc (a) tnna. — tertia Pr. DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. paternitas et filiatio illo modo dividerentur, ita quod tota paternitas esset in toto homine qui dicitur pater, et medietas in medietate; quod falsum est. Dicitur ergo quod sicut idem est subjectum relationis et sui fundamenti, ita idem est subjectum quantitatis sui termini. Nec oportet quod punctus sit divisibilis, I si subjectum ejus eel divisibile. Λ<1 quartum dicitur quod, |K>silo tali casu, quod l scilicet Deus separaret quantitatem a solitantia, sive sit possibilis, sive impossibilis, quia de hoc ' multi antiqui dubitabant, substantia sic spoliata omni quantitate non haberet partem distantem a parte, immo nullam partem integralem actu haberet. Unde ultima consequentia argumenti peccat ,ær fallaciam consequentis, sic arguendo : partes sub­ stanti® distaliant prius, et modo non distant; ergo sunt localiter mutate. Arguitur enim ab antece­ dente habente plores causas veritatis, ad unam illa­ rum. Antecedens enim illud potest verificari plu­ ribus aliis modis quam illo qui exprimitur in conse­ quente. Paries enim substantiæ desinunt distare, in illo casu, non per approximationem unius ad aliam, sed quia desinunt esse partes. — Et si replicatur contra hoc, in virtute illius maxim® ibidem assumpte, quod scilicet Deus potest conservare partes substantiæ, destructo quolibet accidente, etc.; — dicitur quod illa res quæ est pars materiæ, potest a Deo conservari sine accidente absolute, sed non in esse partis, quia, sublata quantitate, materia non haberet partes. Hujusmodi autem ratio est : quia nihil potest conservari sine eo quod est de sua ratione; quantitas autem est de ratione partium ut partes sunt; ideo implicat quod remaneant partes in esse partium sine quantitate. Tum quia partes illæ in esse partium, non sunt priores quantitate, immo posteriores; licet ut sunt substantia, sint priores quantitate realiter (x) : sicut lac est prius albedine, ut est quædarn substantia; est autem posterius albe­ dine in esse albi, quia albedo prior est allio, sicut forma effectu suo formali, et suo composito. Ad quintum dicitur quod major potest negari in uno sensu, el conceditur in alio. Si enim intelligator de illo quod formaliter, ex natura sua, el non per aliquid superadditum, habet partes actu vel potentia praesentes alicui quanto et ejus partibus, conceditur major. Sed tunc, in illo sensu, negatur minor : sola enim quantitas, illo modo est præsens alicui quanto; non autem aliqua substantia. Si voro major inlelligalur generaliter de omni habente par­ tes sic présentes partibus alicujus quanti, sive habeat ex natura sua formaliter partes, sive per aliud ab ejus natura realiter distinctum, negatur major, et conceditur minor. Potest etiam dici quod minor generaliter falsa est. Quia nulla substantia per seipsam formaliter, et per suas partes intrinse(a) realiter. — recte Pr. 145 cas, est præsens alicui quanto, sic quod essentia illius sit per se prima radix illius praesenti® : quia quantitas, sicut est radix partibilitatis materiæ, ita est radix præsentialilatis materiæ et suarum partium ________ ad locum, _______ vel ad quantum, vel_______ ad quantitatem, loquendo de præsentia locali, de qua est sermo; quia forte materia per seipsam est præsens quanti­ tati, loquendo de tali præsentia quam habet subje­ ctum ad suum accidens, vel aliqua alia præsentia; sed hic non loquimur nisi de præsentia locali, vel coexlensionis el commensurationis; quia, si de alia loquamur, tunc negatur major. Ad conceditur consequens ibidem primo illatum, scilicet quod, in sacramento Eucharistie, omnes qualitates ibidem apparentes, sunt in subje­ cto, vel sicut in subjecto, in ipsa quantitate quæ fuerat panis; ipsa vero quantitas est ibi sine subje­ cto. Et cum hoc consequens improbatur, dicitur ad primam improbationem, quod mens Magistri Sen­ tentiarum est quod accidentia Eucharistiae subsi­ stunt per se, isto modo quod nullum eorum est in substantia, nec in aliquo subjecto quod propria vir­ tute naturali ea sustentet et præbeat fulcimentum. Non tamen intendit negare quod qualitates sensibiles ibidem apparentes, sint sine subjecto penitus. Et si hoc intenderet, negandum esset : quia, cum illæ qualitates immutent sensus, oportet quod sint extensæ et dimensional®; quod esse non posset, nisi quodlibet eorum esset quædarn quantitas, vel inhærens quantitati. — Ad secundam improbatio­ nem, dicitur quod illa glossa debet intelligi sic, quod scilicet nulla substantia est ibidem ponderosa, nec aliquod subjectum est ibi naturaliter ponderosum, quasi sustentans gravitatem el ponderosilatem sua naturali virtute. Est tamen ibi aliquod subjectum ponderosum, hoc modo quod, virtute divina, sup­ plet vicem substantial ponderosa?, in sustentando talia accidentia, et præbendo eisdem fulcimentum. Et de hoc diffuse prosequitur sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 12, q. i, ari. 1; item, 3 p., q. 77, art. 2; item, Quodlibeto Ί, art. 10, ubi sic dicit : « Divinae potentiæ, ratione suæ immensitatis, attribuendum est quod in defectum non sonat; tamen aliqua sunt, quæ natura creata non patitur ut fiant, propter aliquam repugnantiam quam important ratione contradictionis implicite; el de talibus consuevit a quibusdam dici quod Deus potest ea facere, quamvis ea fieri non possint. Ut ergo videamus utrum fieri possit a Deo quod albedo sit sine quantitate, sciendum est quod in albedine, et qualibet alia corporali qualitate, est duo conside­ rare : scilicet ipsam naturam albedinis, per quam speciem sortitur; et individuationem ejus, secun­ dum quod est hæc albedo sensibilis, ab alia albe­ dine sensibili distincta. Posset ergo fieri, divino miraculo, ut natura albedinis subsisteret absque omni quantitate ; tamen illa albedo non esset sicut IV. — <0 H6 LIBRI II. SENTENTIARUM lix-c albedo sensibilis, sed essel quasdam forma intelligibilis, ad modum formarum separatarum quas Plato pouit. Sed quod haec albedo sensibilis indivi­ dua sil sine quantitate, fieri non potest; quamvis fieri posset quod quantitas individua esset sine sub­ stantia; quia quantitas non individualur solum ex subjecto, sicut alia accidentia, sed etiam ex situ, qui est de ratione ipsius quantitatis dimensi væ, quæ est quantitas positionem habens. Et ideo possibile est imaginari duas lineas separatas ejusdem speciei, numero diversas, secundum diversum situm; alias linea non esset divisibilis ex ipsa ratione sui gene­ ris; non enim dividitur linea nisi in lineas. Plures autem albedines ejusdem speciei sine subjecto ima­ ginari, est impossibile. Et sic patet quod albedo non individualur nisi ex subjecto. El propter hoc, non posset k-sse individua,nisi esset in aliquo subjectu,ad minus in quantitate. Sed quantitas habet unum ter­ minum, et individualur etiam absque subjecto; et ideo, per miraculum, |>ottsl esse hæc quantitas sen­ sibilis absque subjecto, sicut palet in sacramento Corporis Christi. > — Hæc ille. — Item, in solu­ tione primi, dicit sic : < Albedo, si sine quantitate esset, jam non esset corporalis qualitas, sed spiri­ tualis. > Ad septimum potest dici dupliciter. Primo, negando consequentiam : quia mulli tenent el con­ cedunt antecedens, scilicet quod punctus non csl quid positivum indivisibile, distinctum a linea, nec linea a superficie, nec superficies a corpore; qui tamen negant consequens, scilicet quod corporeitas de genere quantitatis sit idipsum (i) quod sulistantia; sicut palet de Durando cl de Gregorio de Ari­ mino, qui prodictam positionem tenent, el mulli alii. Secundo modo, potest dici, negando antecedens, scilicet quod linea non sil quid positivum distinctum a superficie. Et tunc, ad primam probationem ejus, dicitur quod,cum superficies dividitur in duas partes, linea quæ prius continuabat partes superfi­ ciei, desinit esse, el incipiunt e^se duæ lineæ, ter­ minantes duas su|>erficies. Et idem esi cum dividitur corpus; quia tunc desinit esse una superficies, quæ parles corporis continuabat, el incipiunt esse duæ. Et cum huc imprubalur, quia tunc, diviso corpore, inciperent es>e infinite superficies, el, divisa (6) superficie, infinite lineæ, etc.; — dicitur quod, diviso Corpora, non incipiunt esse actu infinite superficies, sed solum duæ. Si autem incipiant esse infinite superficies in potentia proxima, non est inconveniens, plus quam quod sint infinite partes continui in potentia propinqua actui. — Ad secun­ dam probationem antecedentis principialis, dicitur quoi implicat contradictionem, esse lineam sine puncto, vel superficiem sine linea, vel corpus sine (a) idipjunt. —
    ossel inlelligi et esse substantia quæ est corpus, sine quantitate; quod est impossibile, quia tunc corpus haberet esse spirituale, et non esse corporeum. Ad primum isiorum, negatur consequentia. Et (γ) ad probationem, dicitur quod extensio potest sumi dupliciter. Primo modo, pro principio formali quo pries substantiæ nate sunt distare ab invicem, et habero positionem et silum in loco. Secundo modo, pro actu formali talis principii, seu pro esse quod (а) non. — Om. Pr. (б) naturalem. — Ad. Pr. (y) Et. — quia Pr. 148 LIBRI II. SENTENTIARUM dat illi cujus est forma, vel pro quadam relatione tato, includeret contradictionem ; et sic non est consequente quantitatem ct ejus effectum formalem factibile, nec intelligibile. ultimatum; ite quod extensio hoc modo sumpta, Ad sextum, negatur minor; quia figura et quan­ dicat actualem distantiam partium substantias vel titas sunt accidentia genere differentia, cum unum alterius quanti ad invicem, el positionem, ct situm sil de genere qualitatis, aliud de genere quantitatis. earumdem in loco. Tunc dicitur quod extensio primo Nec sequitur qûod, si sunt essentialiter et realitcr modo sumpta, esi quid absolutum, de genero quan­ distincta, quod possit unum ab alio separari; quia titatis, puta ipsa corporeites, vel quantitas etiam quantitas linita el figura naturali consequentia se continua. Extensio vero secundo modo sumpta, est consequuntur, sicut maleria el forma, licet aliter et quid absolutum, jiertinens ad genus quantitatis aliter. reductive, sicut esso reducitur ad genus essentiæ ; Ad septimum, conceditur quod corporeites de ad quod tamen esse sequitur quoddam accidens genere subslantiæ posset separari a corpore quod alterius generis a quantitate, quod est respectivum, est trina duqensio. Et conceditur quod (ale corpus de genero situs aut positionis * El bene conceditur degenero subslantiæ, haberet esso spirituale, id est, quod utraque extensio est aliud a substantia extensa. non extensum, nec divisibile; non tamen haberet Nec sequitur quod in substantia extensa sini infi- esse spirituale, id est, immateriale. Sanctus Thomas nile extensiones, qualitercumque sumatur exten­ enim, Quodlibcto Ί, art. 10, in solutione tertii, sio. — El cum dicitur quod quantitas potest esse concedit quod Deus possel ponere albedinem in non extensa; — conceditur, loquendo de extensione angelo, id esi, dare sibi tale esso spirituale. Arguit secundo modo. — El cum ulterius dicitur quod, enim sic : « Magis est remotum a natura qualitatis cum de quantitate non extensa lit extensa, si requi­ cor|>oralis, quod sil omnino sine subjecto, quam ratur alia extensio, tunc erit processus in infinitum ; qyod sit in subjecto spirituali : quia esse in subjecto — negatur consequentia : nam illa secunda extensio f spirituali, est qualitatis spiritualis, quæ est in eodem non est extensa, sal est quo aliquid denominatur praedicamento cum qualitate corporali; sed esse extensum; sicut albedo non est alba, sed tamen i omnino sine subjecto, est subslantiæ, quæ est aliud alliai. — El si quæritur de illa secunda extensione, pro dica men tum. Sed non possel miraculose fieri an sil accidens divisibile, vel indivisibile; — dicitur quod qualitas corporalis esset in subjecto spirituali, quod est divisibile. Sed ex hoc non sequitur quod ul albedo in angelo. Igitur,etc. » Ecce argumentum. sit extensum ; sicut palet in exemplo tuo de quanti­ Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod, cum tate corporis Christi, prout est sub Sacramento; substantia spiritualis quantitate careat, non potest quantitas enim ibi habet partes, nec tamen ibi est fieri quod qua litas corporalis sit in substantia spiri­ extensa. Vel potest dici quod talis extensio non est tuali, nisi per illum modum quo potest esse sine extensa sicut quod, sed sicut quo. Unde note quod 1 quantitate, ul dictum est. d — Hæc ille. quantitas haliet duplex officium : primum est divi­ II. Ad argumenta Aureoli. — A<1 primum dere materiam formaliter in paries unius rationis; secundum est eam extendere. Primum inseparabile Aureoli contra eamdem conclusionem, dicitur quod est a quantitate; quia, si actu informat substantiam, utique partes subslantiæ realiter et essentialiter actu facit eam divisibilem· Secundum vero separari distinguuntur a partibus quantitatis ; quia sub­ stantia panis cum suis partibus desinit esse, rema­ polestab ea, sicut palet in Eucharistia. Ad ueundum, conceditur quod fui ma substan­ nente quantitate, et omnibus suis partibus; qicut tialis &t principium activum faciendi partes sub­ palet in Eucharistia. El ad hujus improbationem, stantial distere ab invicem: sed negatur quod sit negatur prima consequentia ibidem facta, loquendo formale principium distantise partium; sed hoc de extensione primo modo distinctionis superius latius esi quoddam accidens, quod vocamus quanti­ facte.·, sumendo extensionem scilicet pro principio tatem. Nec argumentum probat oppositum hujus. formali, quo partes quanti distant el extenduntur. El eudem modo dicitur ad tertium et quartum. ' Sumendo autem extensionem secundo modo dictæ Ad quintum, negatur minor. Et ad probationem, distinctionis, conceditur consequens. El ad impro­ dicitur quod, si Deus separaret substantiam ab bationem consequentis isto modo sumpti, negatur omni quantitate, illa substantia non haberet partes consequentia ibi facta, qua infertur quod quantitas distentes, nec propinquas; immo, nullam haberet superflueret. Et ad probationem, dicitur quod parliin actu Eleum dicitur quod Deus posset tenere |>ar- bilitas subslantiæ, vel alterius rei quanlie, causatur tes materiæ in sitibus in quibus sunt, destructo teli a quantitate. Illa autem causalitas non est proprie accidente;—dicitur quod, sicut non potest facere effectiva, nec finalis; sed formalis. Et ad hujus quod aliquid sit album sine albedine, ite nec potest improbationem, negatur quod ibi assumitur, scilicet facere aliquid parlibile sine jKirtibililale, vel sine I quod effectus formalis non sit aliud a forma; nam formali principio partibilitalis. Hoc autem est quan­ albedo non est idem quod esse album. Quælibet titas. Et ideo materiam habere partes sine quanti- I enim forma dat subjecto suo quoddam esse, sive DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. substantiale, sive accidentale; quod esse est aliud a forma quæ dat illud, sicut ponit sententialiter sanctus Thomas, 3 p.,q. 77, art. 1, in solutione tertii, ubi sic : α Accidentia, inquit, Eucharistia? acquisierunt esso individuum in substantia panis et vini, qua conversa in corpus et sanguinem Christi, remanent virtute divina in illo esse individuate quod prius habebant, etc. d Item, in solutione quarti, sic dicit : « Accidentia hujusmodi (a), manente substantia panis et vini, non habebant ipsa esse, nec alia acci­ dentia; sed substantia eorum habebat hujusmodi esse per ea, sicut nix est alba per albedinem. Sed post consecrationem, ipsa accidentia, quæ remanent, habent esse; unde sunt composita ex cise et quod est; ct, cum hoc, habent compositionem partium quantitativarurn. » — Hæc ille. — Item, q 17, art. 2, sic dicit : α Considerandum est, inquit, quod, si aliqua forma vel natura sit, quæ non pertineat ad esse personale hypostasis subsistentis, illud esse non dicitur esse illius personæ simpliciter, sed secun­ dum quid : sicut esse album est esse Socratis, non inquantum est Socrates, sed inquanlum est albus. Et hujusmodi esse nihil prohibet multiplicari in una persona vel hypostasi : aliud enim est esse quo Socrates est albus, et quo Socrates est musicus. » — Hæc ille. — Item, 1. Sentent., dist. 3, q. 2, art. 3, dicit sic : α Secundum quodlibet accidens, additur aliquod esse ipsi subslantiæ, etc. )> Item, 3. Sentent., dist. G, q. 2, art. 2, in solutione primi, sic dicit : a Forma facit esse, non ita quod illud esse sit formæ vel materiæ, sed subsistentis. » Item, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, ail. 1, qb 3, in solutione quinti, sic dicit : « Cum ista accidentia habeant esse (6), ct essentias proprias, cum eorum essentia non sit eorum esse, constat quod aliud est in cis esse el quod est. d Item, q’* I, in solutione primi, sic dicit : α Inessc non dicit esse accidentis absolute, sed magis modum essendi, qui sibi com­ pedit ex ordine ad causam proximam sui esse, etc. > — Ex omnibus istis patet quod, secundum mentem suam, forma quoelibet informans materiam vel sub­ jectum, sive sit substantialis, sive accidentalis, dat suo subjecto vel materiæ aliquod esse distinctum a forma et a subjecto; et causât illud non per modum causæ efficientis, sed formaliter, vel per quamdam resultanliam et naturalem sequelam. Unde, dc Malo, q. 5, art. 5, in solutione decimisexti, sic dicit : α Ipsa forma est effectus agentis; unde unum et idem est, quod agens facit effective, el quod forma facit formaliter; sicut pictor dicitur colorare parie­ tem, el etiam color, d — Hæc ille. Ad secundum, negatur prima consequentia, qua infertur quod in eodem subjecto esset multiplex quantitas. Et ad probationem, dicilur quod, juxta (а) Λ ujut modi. — hujus Pr. (б) este. — Om. Pr. 149 pnemissa, in quolibet quanto est duplex partibililas: quædam absoluta; el alia respecliva. Prima est quantitas, non autem secunda. Et, cum videtur proliare quod illa secunda fiartibililaa sit quantitas, — dicilur ad primam probationem, quod, posita illa partibilitate, illud cujus est, eo facto habet partes, sed non necessario extra se invicem poitas; sicut patet de quantitate in Eucharistia. Sicut enim dictum est prius, duplex est effectus quantitatis, scilicet : partibilites, el extensio. Primus per nullam potentiam potest separari a quantitate; quia omne quod habet quantitatem, necessario habet plures partes. Secundum vero separari potest: quia, sicut corpus Christi in Eucharistia habel quantitatem ct partibilitatem, non tamen habet ibi extensionem, licet habeat eam in cado; sic Deus pos>et creare unam substantiam quantam, quæ nusquam haberet extensionem, el tamen haberet partibilitatem. Nec valet consequentia : posita tali partibilitate in sub­ stantia, ipsa est quanta; igitur talis parlibililas est quantitas. Sed sequitur hoc consequens : quod talis entitas, vel est quantitas, vel effectus quantitatis. — Ad secundam, patet per idem, quod, remota tali parlibililale, corpus resolveretur in non corpus : quia talis entitas sic naturaliter consequitur quanti­ tatem , quod, posite quantitate, ponitur, et econtra, posite tali partibilitate, ponitur quantitas; neutrum enim potest ab allero separari. — Ad tertiam, dicitur quod ex tali parlibililale res non dicitur finita, nec infinite, nec bicubita, nec tricubita; quia possibile est substantiam informari teli partibilitate, et tamen non esset extensa, id est, positionem et situm halæns in loco. Item, posito quod ex teli entitate res dice­ retur terminate, et finita, el habens positionem, non sequitur quod sit quantitas, sed quod non est sine quantitate, el est effectus ejus. Tamen ut dictum est, ista tria realiter distinguuntur, scilicet quan­ titas, parlibililas, el extensio, accipiendo ultima duo pro respectivis effectibus quantitatis, vel pro duobus esse, aut duobus actibus» ad quos sequuntur tales respectus. — Ad quartam, dicitur quod parlibililas respecliva est de genere ad aliquid, sicut relatio partis ad totum, et totius ad partes. Ubi sciendum finaliter, pro totali resolutione hujusmodi difficul­ tatis, quam tangit arguens, quod parlibililas potest sumi tripliciter : primo modo, pro ipsa essentia quantitatis, quæ est radix et ratio quod aliquid habeat partes unius rationis; secundo modo, pro esse quod dat quantitas suo subjecto, scilicet esse partibile in tales partes; tertio modo, pro relatione totius ad parles, et econtra, qua scilicet substantia dicilur tota, et partes dicuntur |>arles. El consimi­ liter, potest dici quod extensio potest sumi tripli­ citer: primo modo, pro essentia quantitatis; secundo modo, pro esse quod dat subjecto suo, vel acciden­ tibus sibi inhæiæntibus; tertio modo, pro respectu consequente substantiam sub quantitate; qui qui- <50 LIBRI Π. SENTENTIARUM cum alia entitate aliquid per se unum, reponi bile in genere per modum speciei aut individui, sed ipsummet reponitur per se in genere illo. Secundo modo, quia non solum est talis enfilas, qualis dicta est, sed, ultra hoc, sibi naturaliter competit esse in se, et non ex inhœrentia ad aliud alterius nature prae­ bens sibi fulcimentum. Tertio modo, quia, licet non sit essentia integra primo modo, nec secundo modo, tamen est quid per se subsistens, non depen­ dens ab aliquo subjecto, nec ab aliqua forma, ad hoc ut sit. Quarto minio, quia, licet non sit tale ens cui competere possit per se subsistere, lamen est quid conceptibile conceptu proprio qualicumque, et distinctum essentialiter ab aliis non ejusdem rationis, nec eodem conceptu conceptibilibus, et habet entitatem realiter distinctam ab aliis enlitalibus. Tunc dico quod, accipiendo realitatem ter­ minatam primo modo, vel quarto modo, accidens potest dici enlitas terminata; non autem secundo modo, nec tertio. Accidens enim aliquod, puta qua­ litas, vel quantitas, sic est realitas vel enfilas termi­ nata, quod reponitur per se in genere vel specie, et est quoddam individuum indivisum in se, et divi­ sum ab aliis. Non enim est omnis entitas, nec est nulla entitas, sed aliqua, habens propriam indivi­ sibilem, unitatem el divisionem; licet non sit ens perfectum, cui possit naturalitei competere per se esse; nec est pars talis entis, sed est dispositio talis entis. Sic ergo est enlitas terminata termino propriæ essentiæ, licet non termino propriæ exsistentiae. Tunc ad argumentum, dicitur quod nec accidens, nec aliqua forma substantialis vel accidentalis, est ipsa aclualio vel formatio quam dat materiæ vel subjecto suo; sed talis formatio est ipsum esse quod dat suæ materiæ vel suo subjecto, ut supra dictum est. Illud autem esse est quid absolutum , reduci bile ad genus et ad speciem formæ a qua iluit, sicut actus ad genus suæ potential. — Et ad primam hujus improbationem, negatur consequentia, qua infertur quod aliquid possit esse actuatum sine actu, et for­ matum sine forma; quia tale esse non potest sepa­ rari, quacumque potentia, a sua forma. Non enim quæcumque absoluta essentialiter distincta, possunt ab invicem separari, potissime ubi est naturalis consequentia inter illa, et ubi unum est de ratione Ill Ad alia argumenta Aureoli. —Ad pri­ alterius, sicut pars essentiæ, vel sicut quo aliud est. mum eorum quæ secundo loco objicit idem Aureolus Esse autem, licet non sit de ratione formæ, sicut contra eamdem conclusionem, dicitur. El ad intel­ parsessentiæ formæ ut forma est, vel ut talis forma lectum sequentium, prænoto quod accidens vel for­ est, nihilominus tamen est de ratione formæ ut mam aliquam substantialem aut accidentalem, vel exsistens est. Ideo sicut implicat, aliquid esse album materiam, eeu quam cumque aliam entitatem, aut sine a! bed i ne; ita implicat contradictionem, formam quodeumque aliud conceptibile, esse realitatem in esse sine esse; et sic, posita forma, necessario poni­ sr, vel ex vel per se el de se terminatam, potest tur esse proprium, vel alienum. Similiter, cum (piadruplicilci intelligi. Primo modo, ad hunc sen­ I forma sit de ratione ipsius esse, quia esse est actus sum, quod sit essentia integra, non nata constituere I formæ, impatibile est poni esse, non posita forma, potissime quia esse (luens a forma est naturaliter posterius ipsa forma a qua fluit; ideo implicat, poni (s) — Ad. Pr. dem respectus aliquo modo pertinet ad pnedicamentum situs, quia est ordo partium in toto et in loco simul, vel saltem in toto, etsi non in loco. Et cum dicitur quod talis partibilitas sufficit ad salvandum omnia propter quæ ponitur quantitas, — non valet. Quia quantitas non potest poni esse idem cum suo esse; quia oportet quod essentia (a) quantitatis sit aliud ab esse quod dat vel recipit. Secundo, quia quantitas, cum sit quid absolutum, non potest esse idem quod partibilitas respcctiva; cum absolutum et respecti vum essentialiter distinguantur in creatis. Ad tertium principale, negatur prima conse­ quentia. Nec valet probatio : quia partibilitas se­ cundo modo et tertio modo sumpta, non e>t quan­ titas; et ideo non sequitur, si quantitas habet partibilitatem, quod habeat quantitatem. Ad quartum, negatur prima consequentia. Nec valet probatio, cum supponat falsum, ut dictum est, scilicet quod omnis partibilitas sit quantitas vel dimensio, et consequenter, quod ubicumque sunt plures partibilitates, sint plures quantitates. Sed illud inconveniens habet arguens ponere : quia, cum, secundum eum, omnis partibilitas sil quan­ titas, cl substantia, secundum veritatem, habet alias partes a partibus accidentium sibi inhaerentium, oportet quod alia sit partibilitas substanliæ a partibilitate accidentium, et consequenter alia quantitas et dimensio; nisi ponatur quod idem accidens sit in diversis substantiis, et eadem relatio inter alia et alia extrema; quæ sunt alisona. Nos autem ponimus quod in eadem substantia habente plura accidentia, non e^t nisi una quantitas, et una partibilitas abso­ luta, quæ dat diversas partibilitates respectivas, secundum diversa accidentia sibi supervenientia. Nam aliam partibilitatem dat substanliæ, aliam albedini, et aliam dulcedini, aliam frigiditati lactis. Quod plet ; quia alias partes habet substantia quam accidens, et alias halx-t albedo quam dulcedo, et consequenter aliam et aliam partibilitatem respectivarn. Utrum autem quantitas det unicum esse quan­ tum omnibus per eam quantiticatis? Credo quod sic : quia illud est principaliter substanliæ, el secundario accidentium ejus, et ab una forma non procedit immediate duplex esse unius rationis. DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. tale esse sine tali forma. Forte aulem, cum forrna sit prior esse ab illa fluente, ideo |>olest poni forma, sine hoc quod det eesr; sicut patet de anima Christi, n qua nullum esse exsietentiæfluit, secundum san­ ctum Thomam, sed ipsa, et omnia quæsubstantia­ liter sunt tn Christo, sunt per esse divini suppositi; et simile est de forma partis exsistentis in toto, quæ non datasse, nisi facta divisione partis a toto. Ad secundam improbationem, dicitur quod, licet forma det esee subjecto, non lainen sequitur quod illa forma sil causa efficiens : quia talis datio non est per quamcumque transmutationem subjecti de po­ tentia in actum, sed per naturalem sequelam et resultantiam ipsius esse a forma; sicut enim ex unione partium resultat totum, ita ex contactu formæ ad materiam resultat esse, et actualio, et for­ matio materiæ vel subjecti. Ad tertiam improbationem, negatur consequentia, qua infertur quod, si actualio quam forma dat, sit aliud a forma, quod sil processus in infinitum. Nam status est in ipso esse ; forma enim dat esse. et esse non dat aliquid aliud; ct similiter, actus dat actualionem, et illa actuatio nihil dat. Cujus ratio est : quia, sicut materia prima est primum in genere materialium el potentialium, ita esse est primum in genere formalium el actualium; el ideo, sicut ma­ teria prima per essentiam suam substat formæ, el non virtule alicujus prioris polentialis, sic esse actual materiam vel subjectum, non virtule alicujus prioris, sed jær seipsum, ita quod est actus el actuatio, et (a) est summe intimum ipsi rei exsistenti, forma vero, licet sit actus, non tamen actuatio; ideo non aclpat immediate per sui essentiam, sed per esse quod dat, quia nec ipsa forma est proprie actus, nisi prout consideratur sub esse. — De prodictis vide lieatum Thomam, 2. Sentent., dist. 1, art. 1, ubi sic : α Primum dicitur dupliciter : scilicet pri­ mum simpliciter, el primum in genere vel in aliquo ordine. Si secundo modo, sic, secundum plura genera causarum, sunt plura prima principia: ut materiale primum, quod est materia prima; el for­ male primum, quod est esse; et sic de aliis, etc. » Item, 2. Sentent., dist. 17, q. 1, art. 2, in solutione quinti : α Sicut anima rationalis, est, nec est illud quo est; ita etiam vivit, nec est illud quo vivit. Sed sicut illud quo est formaliler, non est aliqua forma quæ sit pars essentia» (fi) ejus, sed ipsum esse suum; ita illud quo vivit formaliler, non est aliqua forma quæ sil pars essentiæ ejus, sed ipsum suum vivere. Secundum Philosophum aulem, 2. de Anima (t. c. 37), vivere nihil aliud est quam esse viventium.» Item, 1. Sentent., dist. 8, q. 5, ari. 2 : < In com­ positis, inquit, ex maleria et forma, quo est potest dici tripliciter. Potest enim dici quo est ipsa forma (a) et. — etiam Pr. (β) βΜβηίΰ». — este Pr. 151 partis, quæ dat esse materiæ. Potest etiam dici quo est ipse actus essendi, scilicet esse, sicut id quo cur­ ritur, est actus currendi. Potest etiam dici quo est ipsa natura, quæ relinquitur ex compositione formæ cum materia,etc. » llem,l p.,q. 3, art. 4: < Esse, inquit, est actualités omnis formæ vel naturæ : non enim bonitas vel humanitas significatur ut aliquid in actu, nisi prout significamus eam esse. Oportet igitur quod ipsum esse comparetur ad essentiam, quæ est aliud ab eo, sicut actus ad potentiam, etc. > Item, q. 8, art. 1 : < Esse, inquit, est id (a) quod e*t magis intimum cuilibet, et quod profundius omnibus inesl; cum sit formale respectu omnium quæ sunt in re, etc. » — Ex quibus palet quod esse est actus el actuatio prima formæ, et materiæ, et quiddilatis vel essentiis, et suppositi; et ideo proxi­ mius tangit materiam vel subjectum, quam quae­ cumque forma. Nec oportet quod, si actualio formæ sil aliud a forma, quod actuatio ipsius esse sit aliud ab ipso esse : quia semper prima causa intimius tangit effectum quam secunda; esse autem, ut dictum est, est primum in genere formalium. Ad quartam improbationem, dicitur quod albedo et albere non sunt idem; quia albedo est forma, albere autem est esse quod albedo dat subjecto. Illud autem esse non est respectus, sed absolutum quod­ dam reducihile ad genus albedinis. Unde sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 2, qu 3, sic dicit : « Unaquæquo res habet proprium esse suæ speciei; non enim ease in omnibus est unius speciei, sicut nec animalités est unius speciei in omnibus (6) animalibus, nec humanitas eadem numero in omni­ bus hominibus. » — Hæc ille. — Ex prodictis palet quod assumptum principale falsum est, scilicet quia actuatio ct formatio quam forma dat subjecto non est idem quod ipsa forma, nec est respectus, sed est esse. Ulterius, cum arguens nititur probare quod effe­ ctus formalis non solum est idem quod forma, immo quod est idem quod subjectum, nec sit quid distinctum a forma, nec a subjecto, el ita conclu­ dere quod accidens non sit res distincta a subjecto; — dicitur primo quod illa conclusio male sonare videtur in fide; quia, si albedo non sit aliud quam actuatio subjecti albi, et non sit quid distinctum a subjecto, tunc per nullam potentiam fieri posset albedo sine subjecto, nec sine a 1 bed i ne subjecti, sicut non |>otesl fieri sine se ipsa. Secundo, dicitur quod, sicut actuatio est aliud ab accidente actuante, ita est aliud a subjecto actuate. Et cum arguens quæril quid est actuate illius acluationis ; — dicitur quod actuatio, proprie loquendo, non actual, sed forma |>er actuationem actual ; sicut calefactio non calefacit, sed calor vel ignis per calefactionem cale(s) id. — idem Pr. (6) oniniduf. — Om. Pr. 153 LIBRI II. SENTENTIARUM facit, unde forma actual per actuationem. Illa autem realiblum, el quaedam qua negatur pluralitas vel actualio est ipsum eue qu — Hæc ille. — Et loquitur communiter, tam de forma accidentali, quam de substantiali. Item, comm. 67, 68 , 69 , 70, dicit expresse quod subjectum et forma ct privatio sunt tria distincta. I § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Aureoli. — Ad primum Aureoli conira secundam conclusionem, dicitur, negando antecedens. Nam non solum quantitas habet partes, immo est primum partibile, sicut patet, 1. Physicorum (t. c. 15), ubi dicitur quod finitum et infinitum per se congruunt quantitati. Et ad probationem, patet per supradicta : nam i, Intellectus. — Om. Pr. aliqua parlibilitas est quantitas, el aliqua est effectus formalis quantitatis. Dicitur ulterius, quod, cum multa accidentia diversarum specierum sint in eodem subjecto, puta in lacte, quorum quodlibet habet partes, si quantitas sit subjective in quolibet talium, sequitur quod idem accidens sit in diversis subjectis æque primo; quod est valde inconveniens. Nec valet dicere quod partes albedinis non distin­ guuntur a partibus dulcedinis : quia, si partes non distinguuntur a partibus, sequitur quod nec totum a toto; ct sic albedo non esset aliud realiter a dulce­ dine; quod est asininum. Cum autem arguens vult probare parlibililatem esse quantitatem ; — dicitur ut supra. Non enim sequitur, si substantia est per aliud partibilis, quod quantitas sit per aliud partibilis. Nec econtra sequitur, si quantitas de per se est partibilis, quod substantia per se sil partibilis. Undo quantitas non solum est partibilitas, ad sensum prius expositum, immo est partibilis; nec solum est magnitudo, immo est magna. Cujus ratio est, secun­ dum sanctum Thomam, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 1, q1i, · 3, in solutione secundi, ubi sic dicit : « Quia quantitas dimensiva, secundum suam ratio­ nem non dependet a materia sensibili, quamvis dependeat secundum suum esse; ideo in prædicando et subjiciendo accipit modum substantiæ, et modum accidentis. Unde lineam dicimus et quantitatem et quantam» et magnitudinem et magnam. » — Hæc ille. — Item, dicere quod quantitas non est aliquid habens partes, manifeste contradicit Aristoteli, in Prædicamcntis (cap. de Quanto), ubi loquens de quantitate, dicit : Quantitatis aliud continuum» aliud discretum; et aliud quidem ex habentibus positionem ad seinvicem partibus suis constat, aliud ex non habentibus positionem ad seinvi­ cem. Hem, post : Amplius, alia quædam constant ex partibus quæ in eis sunt, positionem ad seinvicem habentibus, alia ex non habentibus posi­ tionem; ut lineæ quidem particulæ positionem habent adseinvicem : singulum enim horum scitum est alicubi (a); ct habes unde sumas ct assignes unumquodque, ubx situm est in plano, et ad quam particulam cetera· copulentur. Similiter autem, et particulæ plani positionem habent quamdam; sed ct soliditatis similiter, ct loci, etc. Hem, ibi­ dem : Linea enim continua est; potest enim su­ mere terminum communem, ad quem particulæ ejus copulentur, id est. punctum. Similiter super­ ficiei, lineam; plani namque particulæ ad quem­ dam communem copulantur. Similiter autem et in corpore, etc. Ex quibus patet quod ista positio est nova, extranea, et contra totam logicam et phi­ losophiam. Nam similia verba dicit Philosophus, 5 Mctaphysicæ(t.cAZ)-.Quantitas, inquit,dicitur id quod dividitur in res quæ sunt in eo, quorum (a) alicubi. — alicui Pr. DISTINCTIO XVI1 î. — QUÆSTIO I. unumquodque, aut unum (α), habet naturam ut sit aliquid unum et hoc. Et dicitur magna (6) quantitas, illud quod mensuratur aliqua mcnsura. Et dicitur magnum (y), illud quod dividitur in rebus continuis. Et magnitudo continua secun­ dum unam partem, dicitur longitudo; ct secun­ dum duas, est latitudo, in superficie ; et secun­ dum tres, est (3) profundum, in corpore. Item, Commentator, ibidem, comm. 18 : « Magnitudo quæ quantitas continua est, est (t) quæ dividitur in continua, n Item, ibidem : « Quidquid dividitur in indivisibilia (ζ) naturaliter, est numerus; et quid­ quid dividitur in res indivisas, sed receptibiles divi­ sionis (η), est magnitudo. » Patet igitur quod dicere quantitatem non habere partes, est ignorare diffini­ tionem quantitatis, et tollere diffinitionem a diffi­ nito. 155 distincta contra lineam et superficiem, acquiritur vel perditur in substantia per rarcfactionem vel con­ densationem; ideo, quantum ad hoc, conceduntur. Sed tamen argumenta sua non sufficienter conclu­ dunt quod, in generatione et corruptione substan­ tiali, nulla quantitas acquiratur vel perdatur, ut alias visum est. Et similiter, non concludunt quod, in augmento viventium, nulla nova quantitas acqui­ ritur; cum in tali augmento sit generatio et cor­ ruptio substantialis, Similiter, argumenti sua non concludunt quin quantitas, quæ est linea vel super­ ficies, acquiratur vel perdatur in divisione continui, vel in continuatione diversorum, nec in aliis muti­ tionibus substantia? vel quantitatis. § i. — Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM II. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti contra quartam conclusionem, dicitur quod termini motus possunt intelligi incompossibiles dupliciter. Primo modo, quod nihil unius termini maneat cum alio; et sic major est falsa. Secundo modo, quod, licet aliquid unius maneat cum alio, tamen habeat alium el alium modum incompossibilem ; et sic con­ ceditur major; sed minor non procedit ad sensum Commentatoris, sic intellecta. Sic autem est in rarefactione, sicut in intensione alterius qualitatis, sicut dicit sanctus Thomas, 1* 2”, q. 52, art. 2, in solutione primi argumenti. Vult enim, tam ibi quam alibi, quod quantitas potest effici major per solam intensionem, nulla quantitate sibi superad­ dita, sed per hoc solum quod perfectius actuat sub­ jectum, et perfectius participatur a subjecto; quod contingit, ut puto, quia dat perfectius esse quam prius; et sic non est ibi nova forma, sed novum esse, sicut in intensione aliarum formarum. Unde, in secundo loco, arguit sic : < Habitus non augetur nisi aliquo agente. Sed omne (e) agens, aliquid facit in subjecto patiente; sicut calefaciens facit calorem in passo. Ergo non potest esse augmentum, nisi fiat aliqua additio. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod causa augens habitum, facit quidem semper aliquid in subjecto, non autem novam formam ; sed facit quod subjectum § 3. — Ad argumenta contra tertiam participet formam prius exsistentem perfectius, aut CONCLUSIONEM quod amplius se extendat. > — Hæc ille. — De Ad argumenta Gregorii. — Ad argumenta responsione vero quam recitat Scotus ibidem, non Gregorii contra tertiam conclusionem, dicitur quod curo; quia nostra responsio alia est ab illa. Non optime concludunt quod nulla quantitas corporalis, enim dicimus quod quantitas sit subjectum rarefactionis, et non terminus, aut quod magis el minus sint termini, sicut illa responsio ponit; sed responsio (а) unum. — unam Pr. nostra dicit quod, in rarefactione, ipsaquantitas est (б) magna. — multa Pr. (γ) rna^num. — multum Pr. terminus a quo et terminus ad quem, tamen sub (ξ) tcntndum fret, est. — Om. Pr. alio et alio esse. Scoti contra eamdem, responsum est supra, ubi ostensum est quomodo accidens potest esse subjectum acci­ dentis, et quomodo non. Ad secundum dicitur quod similitudo non valet; quia accidens est instrumentum substantiae, non autem substantia accidentis. Et ideo nil mirum si accidens participat aliquid de perfectione substantiae, et substantia non participat imperfectiones acci­ dentis. Unde argumentum non concludit nisi quod accidens, in virtute propria, non est subjectum accidentis, sed solum propter proximitatem ad sub­ stantiam. Ad tertium dicitur primo, quod major potest negari : quia una creatura terminat dependentiam alterius, sicut sol terminat dependentiam luminis in aere, qui tamen dependet a Deo, in eodem genere dependentiæ. — Dicitur secundo, quod, si major concedatur, tunc debet sic intelligi, quod nullum dependens potest virtute propria terminare, etc.— Dicitur tertio, quod alio modo dependet quantitas a substantia, et alio rnodo alia accidentia corporalia a quantitate. Undeistæ dependentiæ non sunt omnino similes, nec unius rationis, ut patet ex superius dictis. (c) est. — Om. Pr. (ζ) indivisibilia. — divisibilia Pr. (η) dii’ùfonü. — Om. Pr. (») omne. — eue Pr. 156 LIBRI H. SENTENTIARUM assumitur. Et ad probationem illius, dicitur quod falsum assumitur, scilicet quod idem demonstra­ tum transferatur de carneitate in terrestre! Ia tem. Nam nihil quod manet in carne, remanet in terra, nisi materia prima; et non aliqua eadem forma substantialis, aut accidentalis, ut alias dictum est. Similiter, in quarto, idem falsum implicatur, scilicet quod eadem dimensio actualis maneat in generato el corrupto. Et ad ejus probationem, dici­ § 5. — Ad argumenta contra quintam tur quod ista propositio, Corpus fit exnon corpore, CONCLUSIONEM habet triplicem sensum. Primus est, quod ly ex I. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum dicat habitudinem subjecti vel materiæ. El isto Aureoli contra quintam conclusionem, dicitur quod modo conceditur : quia ignis qui est corpus, genede distinctione quantitatis, vel dimensionis termi­ ralurex materia, quæ in instanti generationis perdii nate ab interminata, beatus Thomas varie videtur totaliter priores dimensiones, el omnes formas sub­ fuisse locutus in Scriptis, et in Opusculis, et in stantiales el accidentales procedentes, el in eodem Summa. Nam in Scriptis visus est velle quod instanti acquiril formam substantialem, et novas dimensio interminata, sil quoddam accidens coævum dimensiones; et prius natura acquirit formam sub­ materiæ, ut posuit Commentator; insuper, quod stantialem, quam dimensiones, modo alias expo­ talis dimensio pro tanto dicitur esse accidens poten­ sito. Et sic corpus fit ex non corpore; quia ex ma­ tiate, quia se habet ad dimensiones terminatas, sicut teria, quae prius intelligilur sine quantitate, quam materia ad formas, ita quod realiter distinguitur ab sub quantitate. Secundus sensus potest esse, prout eis sicut potentia ab actu, et sicut perpetuum a cor­ ly ex dicit habitudinem lermini a quo. Et sic, dicta ruptibili, et sicut accidens procedens formam sub * propositio est falsa : quia, sicut generatum, est stentialem ab accidentibus sequentibus eam. Sed, corpus; ila corruptum, ex quo ignis generatus est, in 1 p., et in quaestionibus de Anima, repudiavit puta lignum, erat corpus. Tertius sensus potest esse, illam positionem, potissime quantum ad duo : pri­ quod ly ex dicat ordinem temporis : ut sit sensus, mum est, quod quantitas interminata procedat for­ quod eadem res prius tempore erat incorporea, et mam substantialem in materia ; secundum est, quod postea effecta est corporea. Et hic sensus est falsus. distinguatur realiter a quantitate terminata per Bene tamen conceditur quod eadem substantia, prius essentiam. Ideo pro nunc non teneo illam viam natura, vel consideratione fuit incorporea, el postea quam ponit in Scriptis, sed viam quam tenet in corporea. Tunc dico quod dicta propositio (a), in Summa. Et dico quod quantitas interminata et I sensu quo est falsa, non sequitur ex positione nostra, quantitas terminata non sunt duo accidentia realiter qua dicimus novam quantitatem acquiri in genera­ distincta; sed vadem essentia quantitatis dicitur tione substantiali, el antiquam corrumpi in corru­ terminata, prout habet actualem terminum sui ptione substantiali, ut alias fuit dictum. Alia (6) generis, intrinsecum vel exlrinsecurn, eo modo quo quæ dicuntur in hoc argumento, possunt concedi; exponit arguens, el bene; eadem vero dicitur inter­ nisi quod auctoritas Commentatoris, dicens quod minata, prout consideratur sine tali termino, el ut nulla dimensio separatura materia, falsa est. exsistens in potentia ad alium terminum. El forte ila intelligebat sanctus Thomas in Scriptis, dicens II. Ad argumenta Gregorii. — Ad argu­ dimensionem terminatam (a) esse ens actu, et menta Gregorii contra earndem conclusionem, dici­ dimensionem interminatam esse ens in potentia; tur quod verum concludunt, sed non contra conclu­ non quod hoc el illud essent essentialiter distincta, sionem; licet concludant contra opinionem quam sed secundum considerationem, vel secundum esse sanctus Thomas in Scriptis visus est tenero, ut patet. Conceditur enim, quoad primum (γ), quod tantummodo. Et ideo ad argumenta Aureoli non oportet respon­ superfluum est ponere duplicem dimensionem cum dere, quia verum concludunt, sed non contra nos; reali distinctione. Ad secundam similiter dicitur quod verum con­ nisi pro tanto, quia, in secundo nrgumento, sup­ ponitur falsum, et contra nos, scilicet quod dimen­ cludit, quia impossibile est duas dimensiones æquales siones interminata * præcedunt formam substantia­ simul earndem materiam informare· Ad tertium dicitur quod nulla quantitas acqui­ lem in materia. Hoc enim negatur. Nec auctoritas ritur vel perditur per «Iterationem procedentem Commentatoris recipitur in hac parte. Similiter, in tertio argumento, idem falsum Ad secundum, negatur secunda consequentia ibi­ dem facta, qua infertur ; Quælibet pars rari est rarior; igitur est quanta, nova quantitate. Patet ex prodictis, quod, sicut, secundum viam sancti Thomæ protectam, habitus ve! alia qualitas potest augeri, nulla forma nova addita, sic el quantitas, modo prodicto. I (a) dimmriontm terminatam. — dfeirionem intermina­ tam Pr. a) eit. — Ad. Pr. «) Alta. — Ea Pr. γ) quoad primum. — Om. Pr. DISTINCTIO XVIII. — QUÆSTIO I. inductionem formæ substantialis, ante inductionem illius; sed conceditur quod in instanti inductionis formæ, précédons dimensio perditur, et nova acqui­ ritur. Ad quartum dicitur quod rnulla vera dicit, sed aliqua falsa interserit. Primum est, quod dimensio quæ prius stabat cum forma aquæ, |>ostea stat cum forma aeris. Secundum est, quod materia nullo modo sit causa quantitatis secundum suam essen­ tiam, sed solum quod sit tanta vel tanta, vel sic aut aliter figurata aut terminata. Tertium est, quod quantitas informans aliquam portionem materiæ, nunquam possit ab ea separari naturaliter, seu quod sit ingenita et incorruptibilis per naturam. Omnia enim hæc el similia sunt contra mentem sancti Thomæ, in Summa, utsæpedictum fuit. § 0. — Ad argumenta contra sextam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Commentatoris. — Ad argumenta contra sextam conclusionem primo loco adducta ex dictis Commentatoris, respondetur in libello qui attribuitur sancto Thomæ, et intilulatur de Natura materia, ubi sic (cap. 5) : α Nunc super­ est modum constitutionis rei considerare. Ubi primo advertendum est quod nihil penitus commune est formæ et privationi, nisi materia nuda : quia ter­ minus actionis physicæ, scilicet generatio, attingit nudam essentiam materiæ; quia generatio non est motus. Alteratio autem non attingit ipsam essentiam materiæ, cum nullum accidens transeat suum sub­ jectum. Subjectum autem alterationis est ens actu, habens diversas partes; quia alteratio motus est. Loquimur enim de alteratione quæ est semper abji­ ciendo aliquid a realterata; talis namque alterationis terminus est generatio. Materiam autem habere diversas partes per se, non est possibile ; quia diver­ sitas partium proprie est compositi ipsius constituti ex diversis partibus. Unde materia, sicut est in fiotentia ad formam, in cujus acquisitione est gene­ ratio compositi constituti ex diversis partibus, ita est in potentia ad diversitatem |iartium ipsius com­ positi ex ca geniti. Ex materia enim non generatur forma, secundum Pbifosophum, perse : quia illud ex quo (x) generatur aliquid per se,est pars ejus; ma­ teria autem non est pars formæ, sed ipsius com­ positi. Ideo compositum generatur per se, 7. Metaphysicæ (t. c. 32). Compositum autem dicitur, quia diversas partes habet. Unde diversitas partium non est materiæ, nec formæ perse, sed compositi. Com­ positum vero esse, nihil aliud est quam materiam transmutari ad formam ad quam erat in potefitia. Ex quo manifestum est quod non aliunde materia est in potentia ad fiartes terminatas et distinctas, (a) illud ex quo. — cx quo illud Pr. 157 quam per illud quod est in potentia ad formam, cujus inductio est generatio compositi ex diversis partibus, ut dictum est. Et ex hoc ulterius mani­ festum est quod nulla potentia ponenda e>t a parte materiæ, nisi illa quæ perficitur per formam sul>stantialern; cum ad idem genus spectent materia et sua(a) forma. Potentia autem in qua dimensionesprædictæponuntur, non informatur forma substantiali ; cum non ad idem genus substantiæ pertineat. Impos­ sibile est igitur aliam potentiam ponere a parte ma­ teriae, respectu formæ substantialis, et respectu diversitatis partium ipsius compositi generati per inductionem formæ in materia. Et ideo manifestus est error A verrais, qui posuit dimensiones intermi­ natas habere quamdam potentiam ad dimensiones terminatas, aliam a potentia materiæ ad formam substantialem. Quando igitur aliqua forma substan­ tialis perficit materiam, sicut potentia materiæ per (C) formam est reducta ad actum, ita per virtu­ tem ejusdem formæ est transmutata materia ad di­ stinctionem (γ) et terminationem partium totius : in forma enim (8) substantiali non solum est vis perfectiva materiæ, sed etiam distinctiva totius per partes. Et huic necesse est respondere potentiam a parte materiæ, quæ respiciet et ipsam perfectionem suam per formam, et etiam partium sequentem diversitatem. Ad hujus igitur evidentiam, conside­ randum est quoi, si tota materia activorum et j»ssivoruin attendatur, invenitur ejus potentia in qua­ dam latitudine esse, quæ nihil aliud est quam am­ plitudo suæ proportionis ad omnes formas activo­ rum et pssivorum, quæ in ea simul esse possunt. Si enim possibile esset eam spoliari et nudari ab omni forma quam modo habet, certum est quod nihil diversitatis in ea reperirvtur, nec aliqua par­ tium distantia, cum quantitas sine forma substan­ tiali esse non possit. Sed non propter hoc aliquid de­ periret de sua potentia et receptibilitate formarum, qua' de ea educi possunt vel [>ossent. Unde de ea simul omnes formæ, quæ modo in ea inveniuntur, per agens sufficiens educi possent. Non sic autem est de materia alicujus rei particularis, quæ, si spo­ liaretur omni forma, non relinqueretur in ea tam ampla potentia ad formas educibiles, sicut invenitur in materia accepta in sua universalitate (i). Unde nec (ζ) tot sensibiles qualitates, nec tanta quantitas, per quodeumque agens de ea (η) educeretur, sola potentia sua transmutata ad actum. Quod igitur diversæ formæ simul in materia recipi possint, ut sunt quatuor formæ dementares, et diversæ formæ (a et tua. — tua et Pr. 6) per. — ad Pr. γ dùtinctioîiern. — dunerutoncni Pr. i) enim. — Om. Pr. (t) universalitate. — universitate Pr. (ζ) nec. — non Pr. (rj de ca. — Om. Pr. <58 LIBRI II. SENTENTIARUM mixtorum, cx amplitudine proportionis ipsius ma­ enim forma ignis est in qualibet parte suas materiæ, teriae ad suas formas contingit, non ex aliqua diver­ respiciendo lotum essentiæ, cum tola diffinitio ignis sitate præcxsistente in maleria per aliquam quantita­ cuilibet suæ parti conveniat; non autem respiciendo tem. Undead susceptionem diversarum formarun), totum quantitatis suæ. Inter formas tamen particu­ non estnecesse praeexsistere in materia diversitatem lares, sciendum est quod anima humana non est aliquam partium ;sed subsequi necesseesl;et(a)hoc, quanta, nec per se, nec per accidens. Per hunc igi­ quia inductio diversarum formarum est generatio tur modum opinatus est Averroes ipsam materiam diversorum compositorum habentium diversas partes, in sua universalitate (x), secundum lotum sua· essen­ ut dictum est. Praecedit Limen necessario in materia tia), esse in qualibet re particulari, quæ est ut para proportio capacitatis, quam scire non possumus, nisi totius ex materia generati. Et ideo posuit in ea secundum quod videmus in ea plores formas, sicut quantitatem secundum se totam, ut secundum quan­ in tota materia (δ), vel unam tantum, sicut est in titatem di versificaretur per accidens, et non esset materia alicujus rei particularis. Unde ponere qua· tota totalitate quantitatis in qualibet re particulari, lemcumque partitionem a parte materiæ, quasi in qua tamen (6) esset lota totalitate essentiæ. Sed necessariam ad inductionem diversarum formarum cum de materia non sit loquendum nisi in ordine simul, et hanc (γ) praeexsistere, sequitur imagina­ ad formam suam, secundum Philosophum, mani­ tionem illius qui ponit formas dari ab extra, quæ, festum est non esse simile de materia particulari, cum in se diversitatem habeant praeter suam mate­ el in sua universalitate (γ), sicut nec est simile de riam, sequi videtur materiam diversitatem partium forma particulari, et in sua universalitate (6). Forma habere per naturam quantitatis ad suscipiendum enim in universali, est quidquid potest de potentia diversas formas, cum in una parte recipi non pos­ totius materiæ educi. Manifesta est igitur differentia : sint. Sed cum formæ non dentur ab extra, sed edu­ quia forma particularis, tota secundum essentiam, cantur de potentia materiæ, per ejus transmutatio­ est in qualibet parte materiæ, et materia similiter, nem,secundum Philosophum, materia autem,secun­ tota sub qualibet parte formæ; tota autem forma in dum id quod est, sit in potentia ad formas univeraali, etiam secundum lotum essentiæ, non substantiales, quæ sunt ejus actus, impossibile est est in qualibet parte materiæ; alioquin etiam in quamcumque partitionem ante formam substantia­ materia quæ est sub forma aeris, esset essentia lem in ea ponere; cum inductio formæsil generatio formae ignis, et omnium aliorum quæ de materia compositi, cujus solum est habere partes per se; generantur. Unde necessario, propter proportionem maleria autem et forma non habent partes, nisi per materiæ ad formam, lota materia in communi, accidens; unde non dividitur nisi per accidens, ad secundum totum essentiæ suæ, non erit sub forma divisionem totius. Ex quo manifestum est quod, unius eorum quæ de materia generantur. Hæc igitur priusquam compotitum constitueretur> nulla parti­ fatalitas materiæ est ipsa proportio capacitatis suæ bilitas sumitur a parte materiæ : cum hoc non com­ respectu formæ, et non aliqua diversitas introducta petat sibi, nisi per accidens; quod autem est per per quantitatem. Sicul enim forma in quadam amplia­ accidens, per posterius est. Ex dictis igitur manife­ tione essentiæ consistit, in qua comprehenditur stum est quod ratio Commentatoris non cogit ponere quidquid de materia educi potest ; ita secundum dimensiones interminatas, necessario praecedere propriam rationem materiæ corresponde!)tis, inve­ vel præesse in materia (o), ad inductionem diver- nitur amplitudo capacitatis : aliter enim ex maleria sarum forrnaruin simul ; cum aliud possit esse suf- quæ est in qualibet re particulari, posset totum geneficiens ratio hujus, ut dictum est. Deceptus autem rari quod generatur ex lota materia; quod manifefuil ex consideratione materiæ in re particulari, ad stum est esse falsum, cum ex minimo quod potest cujus similitudinem loculus est de lota materia, esse in igne, nullam formam aliam possibile sit Videmus enim quod in materia rei particularis, sive educi, b — Hæc ibi. in re particulari, est duplex lotum, scilicet totum Ex quibus possunt octo dicta principaliter colessentiæ, et totum quantitatis; et secundum totum ligi. — Primum est, quod formæ et privationi, vel non debelur materiæ, nisi per accidens. Et similiter duabus formis substantialibus in maleria succedenesl de forma rei particularis. Materia igitur tota tibus sibi in vicem, nihil est commune, nisi materia secundum fatalitatem essentiæ suæ, est in qualibet prima, et non aliqua dimensio terminata vel inter­ parte rei, non autem secundum fatalitatem quanti- minata, nec aliqua qualitas (t), aut aliud accidens, tatis. El similiter est de forma rei particularis : tota stans nunc cum hac, nunc cum illa forma. — Secun-----------------------dum est, quod in re materiali non est ponenda (») et. — Om. Pr. I ---------------------------(ί) materia — Om. Pr. (a) univenalilate. — unitate Pr. (γ) hanc. — habeat Pr. (6) tamen. — eum Pr. (i) dimenjHjnet interminata», necet»ariopraecedere vel (γ) univenalilate. — univenitate Pr. pneeiM m materia. — divuumei interminatae etteinter(i) univenalilate. — universitate Pr. minata» in materia pneeue neceuario Pr. | (c) qualita». — qualitati» Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆ8TIO I. duplex potentia coæva, quarum una sit de genere substantiæ ad furinas substantiales, el alia de genere quantitatis ad quantitates terminatas» Sed eadem latentia materiæ, primo est nd formam substantia­ lem, et consequenter ad parti bili talem vel quanti­ tatem. — Tertium est, quod maleria non habet par­ ies per se, nec forma, sed ex consequenti. Sed ipsum compositum, |ær se habet partes : quia ipsum solum est subjectum quantitatis; non autem mate­ ria·, nec forma. — Quartum est, quod forma sub­ stantialis educta de potentia materiæ, non solum lærficit materiam in esse substantiali, immo est causa proxima cujuslibet distinctionis ipsius com­ positi, vel materiæ, vel sui, vel accidentium. — Quintum est, quod causa originalis quare materia est capax plurium formarum substantialium simul, non est aliqua partibilitas, vel dimensio, aut quan­ titas procedens omnes formas substantiales in male­ ria. Sed causa hujus est amplitudo capacitatis mate­ riæ, proportionata latitudini omnium formarum de materia educibilium ; ita quod pluralitas formarum in materia non prosupponit, sed causât potius plu­ ralitatem partium materiæ. — Sextum esi, quod vana esi imaginatio ponentium formas venire ab extrinseco, et collocari in diversis materiæ partibus procedentibus adventum formarum; quin potius, formæ ex materia pullulant, etsecum partibilitatem portant. — Septimum est, quod, licet materia ali­ cujus rei particularis sit lota in qualibet parte illius, loquendo de totalitate essentiæ (a), el non de totalitate quantitatis; tamen maleria in sua universalitate (β) accepta, non est tota quacumque totalitate in aliquo composito particulari, sed sub diversis. Et simile est de forma particulari, et communi. — Octavum esi, quod ex maleria quæ est sub forma asini, non posset generari quidquid j>otest generari de maleria in lota sua universalitate accepta. — Hæc octo prædicta in praedictis continentur. Ex quibus patet resjxmsio ad dicta el argumenta Commentatoris. Nam prima probatio fundatur in hoc quod divers® formæ substantiales proexigunl diversas partes materiæ, in quibus recipiantur. Hoc autem negandum est : quia, ut patet per prædicta, pluralitas formarum non supponit, sed causât mate­ riæ partibilitatem ; non ergo intelligendum est quod duæ formæ recipiantur in eadem prie materiæ, sed in pluribus. Tamen illa pluralitas non procedit tem­ pore, nec natura; sed natura (γ) sequitur pluralita­ tem formarum ; est tamen simul tempore. —Secunda vero ratio Commentatoris fundatur in hoc, quod ex non corpore non potest fieri corpus, nec ex indivisi­ bili divisibile; hoc autem esset, niti prointelligantur dimensiones in materia ipsis formis substantia­ te) * .tuenti — eue Pr. (6) universalitate. — universitate Pr. (γ) natura. — Om. Pr. 159 libus, etc. Ad hoc autem (a) supra dictum est; quia consequens illatum potest concedi in uno sensu, et negari in alio, modo præexp<«ito. Pro nunc autem, dico quod non solum est possibile, immo necessa­ rium, quod corpus in actu ftal ex non corpore in actu, sicul album ex non albo. Foret tamen incon­ veniens, si corpus in actu Geret ex eo quod non esset corpus actu, nec [utentia. Hoc autem nos non dici­ mus, M.-d suium quod corpus, puta lapis, sit ex maleria quæ non est corpus in actu, sed in potentia. Illa tamen potentia non est dimensio quæcumque, aut quantitas interminata, sed ipsa essentia mate­ riæ, quæ est potentia ad multiplex esse, substantiale scilicet, et4 accidentale. Ex his de facili patet ad reliqua dicta Commentatoris. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad argumenta secundo loco inducta contra eamdem conclusionem, quæ sunt Gregorii, palet responsio de facili. Ad primum namque, dicitur quod successio diver­ sarum quantitatum in eadem materia, non contingit primo modo, nec tertio modo, sed secundo modo ibidem lacto. Ideo argumenta improbantia succes­ sionem quantitatum, in primo casu, et tertio, con­ ceduntur, sicut supra dictum fuit. Argumenta vero improbantia talem successionem, in secundo casu, non concludunt, ut in materia de inseparabilitate materiæ a forma dictum fuit. Ad secundum dicitur quod illa quatuor motiva sufficienter probant nullam quantitatem esse coævam maieriæ, et esse ingcnerabileni el incorruptibilem per naturam. Et cum arguens respondet ad primum argumentum, dicens quod materia sola est subje­ ctum quantitatis,el non ipsum compositum, — palet quod ista solutio non valet :quia subjectum acciden­ tium, ut alias ostensum est, oportet esse ens actu; potissime, loquendo de accidentibus secundum quæ potest esse motus proprie dictus; cujusmodi est quantitas. Et de hoc alias satis dictum est ; quia hoc repugnat Aristoteli, 5. Physicorum. — Similiter, responsio ad secundum motivum non valet. Si enim aclus secundum quid præcedil in materia actum simpliciter, et remanet cum actu secundum quid, tunc oportet quod praecedat non solum tempore, sed aliqua causalitate; potissime, cum aclus simpliciter, secundum hanc viam, præsupponat actum secundum quid, et non econlra; quod est falsum. Item, sequi­ tur quod ens secundum quid sit prius ente simplici­ ter, et ens per accidens ente per se ; quia materia cum tali quantitate est ens per accidens et secundum quid. Hem, sequitur quod substantiæ generabilis et corruptibilis sint quatuor principia, scihcet : male­ ria, quantitas, forma, privatio. Item, sequitur quod maleria majorem colligationem habeat ad formam accidentaleln, quam ad substantialem; quia a quali(a) u/. — Ad. IV. 160 LIBRI IL SENTENTIARUM liet substantiali est separabilis, non autem a quanti­ tate. Item, sequitur quod potentia materia? essen­ tialius respicial actum alterius generis quam actum proprii generi», et essentialiorem ordinem habeat ad accidens quam ad substantiam. — Similiter, respon­ sio ad tertium m Olivum parum valet; quia subje­ ctum generationis substantialis, et simpliciter, secundum Philosophum, 1. et 5. Physicorum, nihil aclualitatfe de se habet. — Similiter, responsio ad quartum non valet : quia omne accidens naturale causatura forma et materia, secundum Philosophum, in mullis locis; secundum autem illam solutionem, tale accidens dependeret solum a Deo et a matena prima, el non ab aliqua (a) causa efficiente natu­ rali, nec ab aliqua forma substantiali creata, nisi secundum quid, scilicet quantum ad extensionem vel restrictionem, per quas, secundum arguentem, nihil novum acquiritur quantitati. Venimtamen quia Gregorius, arguendo contra tertiam conclusionem, cl contre istam, eliam habet pro inconvenienti, quod quantitas possit intendi vel remitti, ideo posset esse dubium circa hoc. Dicit enim Philosophus, in Prxdicamentis (cap. de Quanto), quod quantitas non suscipit magis et minus ; ct dat exemplum do trinario, et quinario, el do tempore. Ex quo videtur quod quantitas nullo modo possit intendi. — Videtur mihi, in hac parte, dicendum quod Aristoteles non intendit negare omnem modum intensionis a quantitate ;cum, 4.Phy­ sicorum (t. c. 84), comparet augmentum quantita­ tis j>er rarefaclionem augmento calorum per inten­ sionem. Unde et sanctus Thomas, 2“ 2*, q. 24, art. 5, in solutione primi, dicit quod quantitas cor­ poralis potest intendi, sicutaliæformæ accidentales. Et simile ponit, i· 2*, q. 52, art. 2, in solutione primi. Sed forte mens Aristotelis fuit, quod quanti­ tas non eodem modo intenditur, nec suscipit magis el minus, sicut alia accidentia : quia aliæ formæ accidentales, sic sunt intensibiles et remissibiles, quod sunt per se terminus motus; quantitas vero, dum intenditur, ipsa non est per se terminus motus, sed consequitur terminum· Et de hoc dictum fuit supra, in probatione quarta; conclusionis, ubi alle­ gatur sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 17. — Item, aliter potest dici, quod quantitas potest dupli­ citer considerari. Uno modo, in se, ul est quantitas continua, proscindens ab omni ratione quantitatis discret®; el sic potest suscipere magis el minus, nam eadem quantitas continua, nunç est extensior, nunc minus extensa. Alio modo, potest considerari ut induit (6) rationem numeri, ut puta cum dicitur bicubita, Iricubila ; et sic non suscipit (γ) magis et minus. Et ad bunc sensum debet (δ) intelligi illud (a) oiiçva — uta Pr (β) mduif. — induat Pr. (•y) nucipi/. — tuiapertt Pr. (<] debet. — diatur Pr. I quod idem sanctus Thomas dicit, 1· 2», q. 52, art. 1 : « Duobus, inquit, modis potest contingere quod forma non participatur secundum magis el minus. Uno modo, quia participans ipsam, habet speciem secundum ipsam. Et propter hoc dicit Phi­ losophus, 8. Metaphysicx (t. c. 10), quod, sicut numerus non habet magis et minus, sic nec sub­ stantia, quæ est secundum speciem, id est, quan­ tum ad participationem formæ specifica? ; sed si qui­ dem (x) quæ cum materia, id est, secundum mate­ riales dispositiones invenitur magis et minus in sub­ stantia. Alio modo, ex hoc quod ipsa indivisibilitas est de ratione formæ; unde oportet quod» si aliquid participet formam illam, quod participet illam secun­ dum rationem indi visi bili tatis· Et inde est (S) quod species numeri non dicuntur secundum magis et minus; quia unaqhæque species in eis constituitur per indivisibilem unitatem. Et eadem ralio est de speciebus quantitatis continua?, quæ secundum numeros accipiuntur, ut bicubitum, tricubilum, etc. » Si enim sanctus Thomas intenderet excludere omnem intensionem a (pianti la te, contradiceret sibiipsi, in sequenti articulo, in solutione primi, el 23 2\ q. 24, art. 5. Ad tertium dicitur quod illa auctoritas est Com­ mentatoris, non autem Philosophi; ideo neganda est. III. Ad argumenta ex dictis sancti Thomæ. — Ad ea quæ ultimo contra dictam conclusionem inducuntur ex dictis sancti Thomæ, palet responsio per prodicta. Nam, licet sanctus Thomas, in pro­ cedentibus operibus (γ) tenuisset quod dimensiones interminatae sunt coævæ materiæ, et ingenerabiles, et incorruptibiles, ac per hoc priores qualibet forma substantiali; tamen, in ultimis operibus (δ) suis, sicut in I p., el quæslionibus de Anima, posuit oppositum. Et ideo suæ ullimæ determinationi super hac materia videtur standum, rejectis primis, ubi sequebatur aliorum opiniones. Ad argumentum in principio quæstionis facium, dicitur quod, in casu argumenti, motus rarefactionis, secundum quosdam, esset sine subjecto; sicut ponit Scotus, et Godofridus, ct multi alii. Aureolus vero diceret quod ille motus est subjective in quali­ tatibus Eucharistia?, sicut et quantitas. Ego autem I dico quod ibi est motus, ubi est suus terminus. Ideo, si rarefactio sit motus cujus terminus sit qualitas, talis motus est subjectivo in quantitate; si vero ter­ minus ejus sit quantitas, ille est sine subjecto, cum, secundum me, motus et ejus terminus sint idem essentialiter, differentes solum secundum aliud et ' aliud esse, vel alium et alium modum essendi. I (a) quidem. — quid Pr. (ί) inde «t. — vide Pr. (γ) operibui. — operalionibui Pr. (B) operibut. — operationibus Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO 1. Utrum autem raritas sit qualitas, vel quantitas? Puto quoti qualitas, ut videtur velle sanctus Tho­ mas, 1. Sentent., dist. 17, el 2. Sentent., dist. 30, ct mullis aliis locis. Et hæc de quæstione sufficiant ; de qua benedi­ ctus Deus. Arnen. DISTINCTIO XIX. QUÆSTIO I. UTRUM EX MINIMA PARTE COSTÆ, VEL EX MINIMA CARNE ADÆ, POTUERIT FORMARI CORPUS EVÆ, SINE ADDITIONE MATERIÆ EXTERIORIS ncA decimamnonam 2. Sententiarum distinctionem, quæritur : Utrum ex mi­ nima parte costæ, vel ex minima carne Adæ, potuerit formari corpus Evæ, sine additione materiæ exterioris. Et arguitur quod sic. Quia indivisibile additum indivisibili, non facit ipsum majus, ut patet ex 6. Physicorum (I. c. 2). Sed materia, secundum se, est indivisibilis. Ergo additio materiæ ad mate­ riam, non facit aliquod majus. Si ergo ante additio­ nem materiæ ad minimam carnem, vel ad minimam partem costæ, non potuit ex ipsa formari corpus Evæ, per eamdem rationem, nec post; cum secun­ dum additionem materiæ solius, nihil efficiatur majus. In oppositum arguitur sic. Impossibile est totum æquari parti; omne enim totum, majus est sua parte. Sed minima pars costæ vel càmis Adæ æquabalur, secundum materiam, alicui parti corporis mulieris. Ergo non æquabatur toti materiæ corporis mulieris. Fuit ergo necessario, in corpore mulieris, aliqua materia, prater materiam costæ. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo, ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. AHTICULUS i. PONUNTUR CONCLUSIONES partem, quod non potent naturaliter esae minor, saltem separabilis, et perse exsistens. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, in Scripto super 1. Physicorum (lect. 9), ubi sic dicit « Si partes alicujus totius non habent aliquam determinatam magnitudinem vel parvitatem, sed contingit eas quanlascumque esse, vel secundum magnitudinem vel parvitatem (a), necesse est quod totum non habeat determinatam magnitudinem vel parvitatem, sed contingit totum esse cujuslibet magnitudinis vel parvitatis. Et hoc ideo, quia quan­ titas totius dependet ex partibus, vel consurgit ex iliis. Sed hoc intelligendum est de partibus exsisten­ tibus actu in toto, sicut sunt caro, nervus el os, quæ actu exsistunt in animali. Et hoc est quod dicit Aristoteles : Dico autem talium aliquam partium, in quam, cum insit, dividitur totum. Et per hoc excluduntur partes continui totius, quæ sunt in potentia in ipso. Sed impossibile est quod animal, vel planta, vel aliquid hujusmodi, habeat se inde­ terminate ad quamruinque magnitudinem vel par­ vitatem. Est enim aliqua quantitas ita magna, ultra quam nullum animal extenditur ; el aliqua ita parva, infra quam nullum animal invenitur. Et similiter dicendum est de planta. Ergo sequitur, a destru­ ctione consequentis, quod neque aliqua partium sit indeterminatae quantitatis; quia simile est de totoel de parte. Sed caro et os el hujusmodi sunt partes animalis, et fructus sunt partes plantarum. Ergo impossibile est quod caro et osel hujusmodi habeant indeterminatam quantitatem, vel secundum magis, vel secundum minus. Non est igitur possibile quod partes carnis aut ossis sint insensibiles propter par­ vitatem. Videtur autem quoti bic dicitur contrarium esse divisioni continui in infinitum. Si enim conti­ nuum in infinitum est divisibile, caro (S) autem continuum quoddam(y)est, videtur quodsil in infini­ tum divisibilis. Omnem igitur parvitatem determi­ natam transcendit pars carnis secundum divisionem infinitam. Sed dicendum quod, licet corpus, mathe­ matice acceptum, sit divisibile in infinitum, corpus tamen naturale non est in infinitum divisibile. In corpore enim mathematico non consideratur nisi quantitas, in qua nihil invenitur divisioni in infini­ tum repugnans; sed in corpore naturali conside­ ratur forma naturalis, quæ requirit determinatam quantitatem, sicut et alia accidentia. Unde non potest inveniri quantitas in specie carnis, nisi infra aliquos terminos determinatos, » — Hæc sanctus Thomas. Simile ponit, i p., q. 7, art. 3, ubi sic dicit < Omne corpus naturale habet determinatam for­ Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod est devenire ad tnm parvam carnem, vel ad tam parvum os, vel ossis ia) a verbo ted usque ad parvitatem, om. Pr. (6) curo. — totum Pr. (γ) quodclam. — quod Pr. IV. — Π <62 ÎJBIU II. SENTENTIARUM mam. Cum igitur ad formam naturalem conse­ quantur accidentia, necesse est quod ad determina­ tam formam sequantur determinata accidentia, inter quæ est quantitas. Unde omne corpus naturale habet determinatam quantitatem, et in majus, el in minus, n — Hæc ille. Idem ponit, 2, Sentent., disl. 30, q. 2, ari. 2 : α Corpus, inquit, naturale non est divisibile in infi­ nitum; sed solum mathematicum, ut ex 1. Physi­ corum (t. c. 36), ex verbis Philosophi el Commen­ tatoris halieri potest. Et dicitur corpus mathemati­ cum, corpus consideratum sub dimensione quanti­ tatis. Hoc enim in infinitum dividi potest; quia in ratione quantitatis continua? non est aliquid quod divisioni repugnet. Coquis autem naturale dicitur, quod consideratur secundum aliquam determinatam speciem el virtutem. Et hoc non potest dividi in infi­ nitum : quia quælibet species determinatam quanti­ tatem requirit, et in plus, et in minus ; sicut dicitur, 2. de Anima (t. r. 41), Omnium natura constan­ tium positus est terminus, ct ratio magnitudinis ct augmenti; el ideo est invenire aquam minimam, el minimam carnem, ut (i) dicitur, I. Physicorum (t. c. 38), quæ, si divideretur, non esset ulterius aqua, vel caro. » — Hæc ille. Secunda conclusio est quod corpus Evæ, tan­ tum et tale, quantum ct quale full in sim for­ matione, fieri de costa Acte, mit de aliquo mi­ nimo oksIs vel carnis, absque additione nmtcriæ, non fuit possibile. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 92, art. 3, in solutione primi, ubi sic dicit : α Quidam dicunt quod |ær multiplicationem materiæ, alisque alterius additione, fuit formatum corpus mulieris, ad mo­ dum quo Dominus quinque panes multiplicavit. Sed hoc est omnino impossibile. Multiplicatio enim pradicta, aut accidit secundum transmutationem Militantia? ipsius materiæ, aut secundum transmu­ tationem dimensionum ejus. Nun autem secundum tiansnlitationem eubstantiæ ipsius materiæ : tum quia materia secundum se considerata, est omnino in transmutabitis, utpole exsistens in potentia, et liabens solum rationem subjecti; tum etiam quia multitudo el magnitudo sunt prêter essentiam ipsius. El ideo nullo modo potest multiplicatio ipsius materiæ inlclligi, manente eadem materia, absque additione, nisi per hoc quod majores dimensiones accipiat. Hm autem est rarefieri, scilicet eamdem materiam accipere majores dimensiones (C), ut Phi­ losophus dicit, 4. Physicorum (t. c. 84). Dicere ergo materiam multiplicari absque rarefaclione, «t ponere contradictoria simul, vel diffinitionem (i) tii. — el Pr dime/iitcrfirf. — divmonrt Pr. absque diffinito. Undo, cum non appareat rarefaclio in talibus multiplicationibus, necesse est ponere additionem materiæ, vel per creationem, vel, quod probabilius est, per conversionem. Unde Augustinus dicit, super Joanncm (tr. 24), quod hoc modo Christus ex quinque panibus satiavit quinque millia hominum, quomodo ex paucis granis pro­ ducit multitudinem segetum ; quod fit per conver­ sionem alimenti. Dicitur tamen, vel ex quinque panibus turbas pavisse, vel ex costa mulierem for­ masse, quia additio facta est ad materiam præexislentem panum vel costæ. n — Hæc ille. Simile dicit in alio proposito, q. 119, art. 1 : « Non est, inquit, possibile materiam multiplicari, nisi talis multitudo attendatur vel secundum quan­ titatem tantum, sicut accidit in rarefactis, quorum materia suscipit majores dimensiones, vel secun­ dum substantiam materiæ (α). Sola autem (C) eadem substantia materiæ manente, non potest dici quod sil multiplicata : quia idem ad seipsuin non constituit multitudinem, cum necesse sit omnem multitudinem ex aliqua divisione causari. Unde oportet quod aliqua alia substantia materiæ adve­ niat, vel per creationem, vel per conversionem alte­ rius in ipsam. Unde relinquitur quod non potest aliqua materia multiplicari, nisi per rarefactionem, sicut cum ex aqua fit aer; vel per conversionem alterius rei» sicut multiplicatur ignis per additio­ nem lignorum ; vel per creationem materiæ. Sed manifestum est multiplicationem materiæ in huma­ nis corporibus non accidere per rarefactionem ; quia sic corpora hominum perfectæ ætatis, essent imper­ fectiora quam corpora puerorum. Nec iterum per creationem novæ materiæ; quia, secundum Gregorium (Moral., lib. 3*), omnia sunt simul creata se­ cundum substantiam materiæ, licet non secundum Speciem formæ. Unde relinquitur quod multiplicatio corporis humani non sil nisi per hoc, quod alimen­ tum convertitur in veritatem corporis humani, etc. i Item, 2. Sentent., disl. 18, q. I, art. 1, sic dicit ; « Quidam,ut Magister(2. Sentent., disl. 18),cl Hugo de sancto Victore (de Sacr., lib. 1), volunt ex costa viri, sine alicujus exterioris materiæ additione, vel novæ materiæ creatione, corpus mulieris formatum fuisse. Hoc autem intelligibile non videtur. Si enim per multiplicationem materia? hoc facium dicant, oportet multiplicationem hanc, aut secundum quan­ titatem tantum attendi, aut secundum essentiam materiæ. Si primo modo, sic oportet ut eadem ma­ teria numero, quæ prius fuit sub |>arvis dimensio­ nibus, poslmodum majores dimensiones accipiat. Hoc autem idem est quod rarefieri, ulex 4. Physi­ corum (a texi. 74 ad 87) patet. Et ita sequeretur cor­ pus mulieris ex costa viri (y)per modum rarefactionis («) materne. — multiplex Pr. (€) autem. — Om. Pr. (γ) viri. — Om. Pr. DISTINCTIO XIX. - QUÆSTIO I. esse formatum; quod expresse impossibile est. Si vero multiplicatio essentiam materiæ contingat, cum nihil aliud sit multiplicari quam aliquid fieri quod prius non erat, oportet quod aliquid materiæ sit sub forma corporis mulieris, quod prius sub forma coste non erat. Hoc autem aliter esse non potest, nisi per conversionem alterius corporis in corpus mulieris, cujus materia sub forma ejus remaneat; vel per hoc quod ibi aliquid materiæ sit de novo creatum. Et ita oportet quod per additionem mate­ riæ, \el de novo create, vel sub forma alterius cor­ poris exsistentis, ex costa corpus mulieris formatum sit. Et sic etiam panum multiplicatio intelligi potest. Verius tamen videtur quod per additionem materiæ præexsistentis hoc facturn fuerit, cum omnia simul creata fuisse, ad minus in materia, Sancti commu­ niter tradant, a — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quandocumque corpus magnum fit ex parvo, hoc contingit per rarefactionem, aut per additionem. Sed corpus mulieris magnum facturn fuit ex costa parvae quan­ titatis. Igitur hoc fuit per rarefactionem, aut (x) per additionem. Non per rarefactionem ; quia corpus mulieris non erat rarius costa, in tanta proportione, in quanta erat majus. Igitur hoc fuit per additio­ nem, modis superius expositis. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Scolus (2. Sentent., disl. 2, q. 9), probando quod non sit clare minimum formæ naturalis. Primo. Quia Aristoteles, in de Sensu et sensato (cap. U), solvens illam dubitationem, scilicet an formæ sensibiles sint divisibiles in infinitum, dicit quod qualitates sensibiles sunt determinata· secun­ dum species; sed de quacumque una qualitate sin­ gulari, utrum ipsa habeat terminabilitatcm in se, videtur dicere quod non : quia, inquit, exsistunt in continuitate, ct in his sumendum quod (6) habet, aliudinaclu,aliud inpo/< n/m,siculcontinuuin,hoc * est, sicut continuum est unum per se in actu et plura in potentia, in quæ |>er se est divisibile, ita qualitas sensibilis, ut exsistens in continuo, est una in actu el plures in potentia (γ), licet per acci­ ta) per rarefactionem, aut. — Om. Pr. (6) continuitate, ct in hu tumendum quod nuante illud Pr. (τ) n verbo in er ipsam divisionem corrumpetur aqua, quia circumscriptum est omne (δ) corruptivum. Non igitur videtur aliqua ratio intrinseca, quare formæ naturali repugnet quin semper quolibet per se exsistente posset aliquid minus esse per se exsistens, licet forte ratio extrinseca irnpeditiva talis per se ex­ * sistentia assignetur, vel contrariétés corrumpentis. Secundo arguitur contra eamdem solutionem : quia in magnitudine, super quam est motus, non (a) (ί) (γ) (î) iieut» — Oin. Pr. toUil — tothlur. Pr mm» — Ad. Pr. omne. — cue Pr.. est accipere minimum seu (a) minimam pariem inexsistentem ; igitur nec minimum transitum super illam magnitudinem, quia in islo minimo transitu oporteret transire minimam partem magnitudinis. Unde in motu locali nullo modo potest esse mini­ mum, cum tamen motus sit forma naturalis; et eodem modo arguitur de tempore. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumentum cujusdam. — Contra secun­ dam conclusionem arguitur multipliciter. Et primo probatur (apud Durandum, dist. 18, q. 1) quod non solum divina virtute, sed etiam virtute naturae, de parvo potest fieri magnum absque rarefaclione et additione materiæ. Quod declaratur supponendo tria. Primum est, quod in omnibus rebus naturalibus est dare minimum, ut minimam carnem (6), et sic de aliis; et hæc suppositio clara est ex 1. Physico· rum (t. c. 36). Secundum est, quod elementa gene­ rantur ex invicem allernalim, superiora ex inferio­ ribus, et inferiora ex superioribus. Tertium est, quod superiora generantur ex inferioribus secun­ dum multiplicatam analogiam, ita quod ex uno pugillo terne fiunt decem aquæ, et ex uno aquæ decem aeris, et sic ultra. Et hœ duæ suppositiones clare habentur ex 2. dc Generatione (t. c. 37). His suppositis,arguitur sic. Unum minimum aeris potest converti in aquam, per secundam suppositionem. Tunc quæritur : aut convertitur in minimum aquæ; aut in minus minimo. Non autem (γ) in minus mi­ nimo; quia non est dare, per primam suppositio­ nem. Ergo convertitur in minimum aquæ. Sed ex minimo aquæ possunt fieri decem minima aeris, per tertiam suppositionem. Ergo, a primo ad ulti­ mum, ex uno minimo aeris possunt fieri decem minima aeris. Hoc autem fit absque additione ma­ teriæ et absque rarefaclione; quia æque rarum est minimum acris, quod primo convertitur in mini­ mum aquæ, sicut decem minima aeris, in quæ mi­ nimum aquæ convertitur, et econlra. II. Argumenta Durandi. — Arguit contra eamdem Durandus (dist. 18, q. 1), quod talis mul­ tiplicatio, etsi non naturali, tarnen divina virtute possit fieri sine rarefaclione et sine additione ma­ teriæ. Et Primo sic. Dato, inquit, quod multiplicatio de qua loquitur tua probatio, solam quantitatem attingat, non oportet propter hoc dicere quod sit ibi rarefactio ; (plia, cum dicis quod ratio diffinitiva rarefactionis est eamdem materiam accipere majores dimensiones, falsum est. Illa enim quæ sunt diversa per essen(а) teu. — Om. Pr. (б) earntni. — ralidifntmi Pr. (γ) autan. — enim IV. DISTINCTIO XIX. - QUÆSTIO I. liant, non sc babont nt diffinitio et diffinilum; sed I parvum fieri magnum, supposita eadem materia, el densum fieri rarum, sunt diversa per essentiam; igitur, etc. Major patet. Minor probatur. Quia illæ 1 actiones sunt distincte realiter, quæ sunt ad termi­ nos realiter distinctos; rationes enim motuum el actionum sumuntur ex terminis, ut dicitur, 5. Phy· sicorum (t. c. 38). Sed actio qua ex parvo fit ma- i gnum, est ad perrectam quantitatem lanqmuu ad terminum;actio vero qua ex denso fit rarum, e>t ad qualitatem, ut habetur ex 4. Physicorum (t. c. 8 i). Ergo, etc. Secundo sic, cx eadem probatione. Illa quæ sunt diversa per essentiam, possunt divina virtute sepa­ rari, nisi alterum sit pura potentia, quæ ab omni actu separari non potot. Sed extensio ejusdem ma­ teriæ per majorem quantitatem et rarefuclio sunt diversæ actiones realiter. Igitur. Tertio. Quia, si rarefieri esset eamdem materiam accipere majores dimensiones, non poeset esse rare­ factio ubi non esset materia; quod est falsum : nam Deus posset accidentia remanentia in sacramento Altaris mutare secundum rarum et densum. Quarto. Deus potest facere quidquid est in po­ tenlia materiæ, non solum naturali sed eliam obe­ diential). Sed quælibet materia, quantum est de sc, est æqualiler (x) in potentia ad magnum et par­ vum, rarum et densum. Igitur Deus potest facere de parvo magnum sine rarefaclione ct sine addi­ tione materiæ. Major palet. Minor probatur : quia materia secundum se non est quanta, aut qualis, sed in potentia ad quantitatem ct qualitatem, secun­ dum quamlilæl ejus differentiam ; et istud est æqualilerin omni materia ; unde, si materia montis et parvi lapidis per intellectum separentur ab omni forma substantiali et qyantitate, nulla esset differentia inter eas quantum ad susceptionem magnitudinis et parvitatis, raritatis ct densitatis. Quinto. Constat quod Deus posset facere quan­ tum sino raro et denso, sicut sine aliis qualitatibus et eliam sine materia. Sed illud quantum, non est dubium quin posset mulare de magno in parvum, ct e converso. Hoc autem faceret sine rarefaclione et condensatione, et eliam sine additione et subtra­ ctione. Igitur, etc. III. Argumenta Henrici. — Potest eliam argui per dicta Henrici, 7. Quodlibeto, q. 8, ubt sic arguit. Primo. Quando aliqua sunt, quorum utrumque habet in se infinita, quantum potest fieri ex uno, lantum potest fieri ex alio. Sod lam materia minima quam maxima æque habent partes infinitas. Quare, si ex magna materia potuit fieri corpus Evæ, ergo et ex parva. (e) aequaliter. — Om. Pr. 165 Secundo arguit principaliter Hcnricus, promit­ tendo distinctionem. Materia, inquit, dupliciter potest considerari. Uno modo, ut est materia sim­ pliciter. Alio modo, ut est sub dispositionibus mate­ rialibus. Primus modus pertinet nd considerationem metaphysici. Secundus ad considerationem naturalis philosophi. Si primo modo, sic, quantum est ex ratione materiæ exsistentis in costa, æqualiler potent mulier formari de costa sine additione materiæ et cum additione; quia ad tot et lania est in potentia minima pars materiæ et tota simul, quia in princi­ pio materiali nihil est distinctum, nulla differentia, secundum Philosophum et Commentatorem,2. Afetophyûcic : et sic materia minimæ scintillæ sufficiens est ad formandum do ea molem mundi· Sed hoc non est nisi respectu agentis supematuralis, qui potest agere aliquid cx materia secundum quod materia est absolute, non secundum dispositiones naturales, quia eliam potat agere non ex materia prosuppo$ita vel prejacente. Respectu autem agentis natura­ lis, materia, secundum quod materia, non est in potentia ut aliquid fiat ex ea : quia agens naturale nihil natum est agere cx materia nuda, nisi secun­ dum quod est sub dimensionibus naturalibus; ita quod quantumcumque materia esset in potentia ad aliquid, agens tamen naturale nihil potest agere ex ea, nisi secundum quod suliest dispositionibus natu­ ralibus; aliter enim non est materia naturalis, nisi ut est sub dispositionibus naturalibus. Et sic vide­ tur quod ex materia nuda Deus potuit formare cor­ pus mulieris sine additione et sine rarefaclione. Tertio arguit quod etiam ex materia exsistente sub quantitate quantumcumque parva, potest id facere sine rarefaclione ct sine additione materiæ. Facere enim de parvo magnum sine additione et rarefaclione, repugnat agenti naturali; non autem agenti supernatural). Primum palet, quia modus formandi aliquid secundum cursum naturo potest accipi vel ex parte materiæ, vel ex parte actionis. Si ex parte materiæ, sic dicitur fieri secundum cursum natura.1, quando secundum dispositionum natura­ lium possibilitatem fit quod lit de materia illa; quia lær naturam nihil producitur ex materia, nisi secun­ dum possibilitatem dispositionum naturalium. Et sic impossibile fuit mulierem fieri ex costa sine addi­ tione materiæ, nisi per rarefaclionem; ita quod, manente æquali densitato, impossibile est, secun­ dum cursum naturo, quod de minori fiat majus: quod sit æqualis densitatis. Et si hoc est impossibile ex parle materiæ. omnino est impossibile respectu cujuscumque agentis naturalis; quia, si sic faceret ex ea. possibile esset fieri ex ea. Et sic materia unius elementi non potest esse materia totius mundi; immo sic impossibile est ut ex uno pugillo ignis fiat unus pugillus terne; determinatum enim est per naturam, in qua proportione fiat tantum densum de tanto raro, et ccontra. Si autem aliquid dicitur for- f66 LIBRI II. SENTENTIARUM quælibel pars formæ naturali» sit in potentia reducibili ad actum per se cl separalim exsistendi. Ad secundum distinguitur de minore, qua dicitur quod dividi in partes ejusdem rationis conveniat per quantitatem, etc. Duplex e>t enim divisio. Quædarn namque esi actualis separatio partis a parte, quæ prius erant unilæ; el loquendo de tali divisione, i negatur minor, si intelligalur quod omnis forma naturalis oxsiMens in continuo, vel extensa per quan| titatem, sil divisibilis in partes intégrales ejusdem nitionis. Alia esi divisio, quæ non aliud inqioiTat nisi negationem unius ab alio ; el loquendo de tali divisione, conceditur quod omnis forma naturalis extensa per quantitatem, esi di\isibilis in tales pari tes: quia scilicet habet plurcs partes, quarum hæc I non esi illa, et sic divisa vel divisibilis ab illa, divisione quæ est negatio vel aclio interius negantis hoc | ab’ illo, non autem divisione quæ est aclio exterior, , rt real is separatio partium, dans cuilibet parti proi prium et se| aralum * esse de novo. Nec oporlel quod, ! si magnum naturale compatitur primam cl .secundam divisionem suarum partium, quod minimum natu * rale compatiatur ulramqiie; quia quantitas non ' necessario dal utramque divisionem vel divisibililalein ciijuslibet formæ e.xlcnsæ peream, sed tantuin■ modo secundam, ut dictum esi. — De responsione ARTICULUS III. quam adducit arguens, dicitur quod, si intelligalur sic quod divisio primo modo repugnet minimo natuPONUNTUR SOLUTIONES rali ratione formæ, non autem ratione quantitatis, ; responsio vera est. Si autem intelligalur quod tale S 1. — Ad argumenta contra PRIMAM minimum, ex ratione quantitatis habet primani diviCONCLUSIONEM | sibililatem, non autem ex ratione formæ naturalis, falsa est responsio : quia lali minimo nullo modo Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium convenit prima divisibilitas, nisi forte sujicnenirel articulum, recondendum csl objectionibus pradiba- rarefaclio. El cum dicla responsio impugnatur in tif. El quidem sensu quo conceditur, dicendum esi quod divisihiAd primum contra primani conclusionem, dicitur lilas in parles intégrales unius rationis conseqgilyr quod mens Philosophi esi quod quælibct qualitas · quantitatem vel quantum cpioad se, non autern quoad sensibilis, ut exsistens in continuo, est una in actu | sibi conjuncta; quod sic intelligo : quia de ratione el plura in potentia : ad hunc sensum quod habet quantitatis est, quod possit illo modo dividi, non plures partes, sicut et quantitas; non autem quod i autem esi de ratione quanti ut quantum est; sicut cujuslibet talis qualitatis partes sine rarefaclione » per oppositum de ratione animæ intcllcctivæ est, possent ab invicem separari, et separalim retinere quod sit indivisibilis, non autem est de ratione aninomen et diffinitionem totius, sicut retinent in toto mali per animam rationalem,scilicet hominis. Elad exsistentes·, nec quod sicut quantitati non repugnat dictum Aristotelis, 5. Metaphysics, dicitur quod divisio in infinitum, ita qualitati sensibili talis divi- mens ejus est, quod omnis (juantitas est divisibilis sio non repugnet. Ubi notandum quod aliquid esse utroque modo superius expresso; non autem quod in potentia conlingit dupliciter . uno modo, quia omne quantum sil utroque modo divisibile, sed sufnon habet proprium et separatum esse, seicul vult Aristoteles, in lib. dc Sensu et sensato, quaestione præcedepti, et in probatione quartæ con­ quod modicus sapor infusus majori (a) statim resol­ clusionis. veretur in continens. Minimum autem conjunctum Ad secundum negatur antecedens. Et de hoc san­ toti non est dare, sed quocumque parvo dato semper ctus Thomas, 2. Sentent., dist. 30, q. 2, art. i : cer rarefactioncm ; nec iterum per additio­ aeris convertitur in minimum aqnæ, aut in minus nem materiæ de novo crealæ, quia materiam minimo ; — dicendum quod convertitur in aquam, omnium simul creavit Deus, ut Sancti dicunt. et in minussecundum decuplum minimo separabili ; Restat ergo ut fiat augmentum per hoc quod additur illud tamen minus est conjunctum, el non separa­ materia quæ suberat formæ alterius corporis, illo tum. In minus enim separatum converti non potest, corpore in corpus humanum secundum veritatem quia nec illud potest esse, quia in separatis est dare converso; et hoccsl nutrimentum. Nec potest exponi minimum; sed bene potest converti in conjunctum dictum Augustini, ut dicunt quidam, quod Augu­ minus minimo separato, quia in conjunctis non est stinus loquitur secundum communem rnodum quo dare minimum. Et si istud conjunctum minus res crescunt; quia, secundum hoc, probatio sua minimo separato converteretur iterum in aerem, contra Tertullianum nihil valeret, qui ponebat ani­ converteretur in decem partes aeris conjunctas (γ), mam crescere, sed nullo modo diminui. Magisautem quæ non efficerent nisi unum minimum aeris sepa­ conveniens est modus augmenti, quo corpus humaratum (i), et non in decem minima separata, ut num crescit, quam (pio anima cresceret. Simul arguens putat ; el ita non fieret aer magnus ex pano, sed æqualiscx squali. » — Hæc Durandus, cl bene enim, etiam secundum Tertullianum, crescente cor· |>ore crescit anima. Nec iterum potest dici, sicut quoad hoc. I dicunt, quod facienda est vis in hoc quod dicit quod II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum manente sua quantitate, ut sit sensus, corpus Durandi, dicitur quod diffinitio rarefaction is non manens in sua quantitate, ita quod quantitas ejus , * nec per additionem, neque per consistit essentialiter in hoc quod eadem materia non sit augmentât 1 multiplicationem, non crescit nisi per rarefactioaccipiat majores dimensiones quam prius, sicut I nem : cum enim augmentum proprie sil quantitatis, bene probat argumentum ; quia, sicut differt quan­ titas a qualitate, ita augmentatio a rarefaclionc,cum non potest intelligi quod corpus crescat, et maneat ejus quantitas secundum eamdem dimensionem (<5). Sed oportet intelligi quod dicit manente quantitate tali divisione quæ sufficiat motui, scilicet secundum signationem partium sine actuali separatione illa­ rum. Ideo non est «imile de hoc motu el de aliis, in quibus est acquisitio novæ formæ absolu tæ, vel destru­ ctio antiquæ. (i) i«a/ori. — mari Pr. (β) el diruibilu» — indttnji6i/u Pr. It) porte» aen» conjuuctai — parva aeri» conjuncta Pr. (Î) separatum. — Npara/i Pr. (i) rarefieri.— rarefacere Pr. (6) dimenùoncm. — duhnchonem Pr DISTINCTIO XIX. — QUÆ8T1O L 169 natursr. sure, ut nulla quantitas adjiciatur, vel quæ potest intendi, sicut si esset ibi substantia, ad cujus ejusdem naturæ sil, sicut aurum adjungitur auro, intensionem sequuntur duo : prunum est. intensio vel quæ eamdem naturarn in ipsa conjunctione acci­ dimensionum; secundum est, qualitatum inhærenpiat, sicut cibus advenit carni. Unde, per hoc quod tium dimensionibus major extensio quam prius. dicit manente, non removetur nisi additio similis A<1 quartum negatur minor, qua dicitur quod in natura. Si enim intenderet removere multiplica­ quaelibet materia æque indifferenter est in potentia tionem, tunc etiam probatio sua nihil valeret; quia ad quantitatem parvam et magnam. El de hoc san­ multo probabilius posset dici, si anima esset corpus, ctus Thomas, ubi supra (2. Sentent., dist. 30, quod per multiplicationem quam ponunt, cresceret, q. 2, art. 1 sicdicit : < Quidam dicunt quod male(piam dicatur de corporc hominis, quia spiritualior na prima, quantum est in se, caret omni quanti­ est. » — Hæc sanctus Thomas. — Ex quo patet tate et forma ; ergo æqualiter se habet ad recipien­ quod mens Augustini et sancti Thomæ est quod, dum omnes quantitates, sicut ad recipiendum omnes (lato quod aliud sit raritas et aliud quantitas, tamen formas; unde, quanlumcumque parum sil de mate­ impossibile est alicujus substantiæ corporeæ crescere ria prima in quovis parvo corpore, recipere potest quantitatem nullo addito similis nature, quin eo ipso quantamlilæt quantitatem, adeo quod ex grano crescat raritas. Nec valet quod dicitur ibi de separa­ milii potest fieri totus mundus : nec mirum, cum tione absolutorum per divinam potentiam ;quia non ex materia punctali totus mundus sit factus; cum omnia absoluta possunt illo modo separari, ut sæpius enim materia quantitate careat, etiam indivisibilis dictum est; potissime, quando unum talium est de est, ad modum puncti se haliens. — Iste autem ratione alterius, vel quando inter talia est naturalis modus multipliciter deficit. — Primo, quia imagi­ consequentia. natur indi visibili la tern materiæ ad modum puncti, Ad tertium dicitur quod, juxta pnedicta, diffinitio ut mundus ex materia sil factus quasi per quamdam rarefactionis non consistit essentialiter in hoc quod extensionem, sicut si res parva in magnam exten­ est substantiam vel qualitatem amplius extendi , vel datur. Hoc autem non est verum. Materia enim dici­ majorem locum occupare modo quam prius; sed tur indivisibilis, per negationem totius generis quan­ potius in hoc quod est raritatem intendi pluset plus. titatis; punctus autem est indivisibilis, sicut quanti­ Conceditur tamen quod talis intensio nunquam con­ tatis principium, situm determinatum habens ; unde tingit sine hocquod dictum est; quia ad talem rare- ex materia res quanta efficitur, non per extensio­ factionem sequitur crementum, et major extensio nem, loquendo de materia prima, cum extensio non quantitatis et dimensionis; et cum hoc, in tali rare- sil nisi ejus quod alicujus quantitatis erat, sed fier faclione subjectum ipsius quantitatis, vel saltem quantitatis susceptionem (x). — Secundo, quia etsi aliqua qualitas inhærens ipsi quantitati accipit majo­ materia prima, prout in se consideratur, nullam res dimensiones quam prius, vel amplius extenditur quantitatem habeat, non tamen sequitur quod sil in quam prius, el majorem locum requirit; ita quod potentia respectu cujuslibet quantitatis imaginabilis. rarefactio nunquam est sine cremento quantitatis, Cum enim quantitatem determinatam (6) cl omnia nec sine majori extensione substantiæ, vel qualita­ alia accidentia secundum exigentiam formæ materia tis. Et ideo in Eucharistia potest esse rarefactio, licet recipiat, eo quod subjecta materia cum forma est non sit in substantia subjecta quantitati, quia est causa eorum quæ insunt, ut dicitur, 1. Physico­ ibi raritas et mulla? qualitates inlunrentes quantitati, rum (t. c. 80), oportet quod materia prima ad nul­ quæ per intensionem raritatis possunt plus extendi lam quantitatem sil in potentia, nisi quæ competat quam prius. Sufficit ergo ad rarefactionem, quod form® naturali, quæ in materia esse potest. Materia qualitas inhærens quantitati fiat extensior quam vero prima non est in potentia ad alias formas, nisi prius; sicut sufficeret quod subjectum quantitatis, ad illas quæ sunt in rerum natura, vel per principia si ibi esset, fieret extensius (piam prius. Aristoteles naturalia possunt educi. Si enim esset aliqua poten­ autem et philosophi, quia putabant impossibilem tia passiva in materia, cui non responderet aliqua esse separationem quantitatis a subjecto, el per con­ potentia activa in rerum natura, illa potentia pas­ sequens reputabant rarefactionem esse non posse, siva esset superflua, ut dicit Commentator (1. Phy­ nisi materia vel substantia, quæ primo substabat sicorum , comm. 81 ). Et ideo materia prima non est parvis dimensionibus, postea substaret (a) majori­ receptibilis majoris quantitatis, quam sit quantitas bus. El ideo diffiniebant rarefactionem per hocquod mundi. Propter quod Philosophus dicit, 3. Physi­ est materiam accipere majores dimensiones. Nos corum (l. c. GO, etc.), quod non est possibile quan­ autem, sicut ponimus quantitatem sino subjecto titatem augeri in infinitum, loquendo naturaliter. remanere in Eucharistia, cui multæ qualitates inhae­ — Tertio, quia, si materia eadem quæ primo erat rent, quarum una est raritas, possumus ponere rarefactionem sine substantia ; quia raritas æque (а) iuiceptionem. — iuccwwnem Pr. (a) lubitaret. — tubtlabal Pr (б) quantitatem determinatam — quantitate * determi­ nate Pr. f 70 LIBH1 II. SENTENTIARUM sub parvis dimensionibus, liat sub majoribus dimen­ sionibus, hoc non potest accidere nisi per rarefactionem, ut dictum est; et iste modus non competit in augmcnlalione corporis humani. — Quarto, quia, quando loquimur de materia exsistente in hac re, jam dimittimus considerationem materiæ absolute. Non enim potest accipi illud materiæ quod est in hac re, nisi secundum quod est divisum ab illa parte materiæ quæ est in re alia. Divisio aulem non accidit materiæ, nisi secundum quod consideretur sub dimensionibus, saltem interminatis; quia, remota quantitate, ut dicitur, I. Physicorum (l.c.15), substantia erit ens indivisibile. Ùnde consideratio malenæ hujus rei, est consideratio materiæ non absolute, sed materiæ sub dimensione exsistentis. Unde non oportet ut quod convenit materiæ inquan­ tum est absoluta el prima, conveniat materiæ exsi­ stenti in hac re, prout accipitur in hac re exsistens; quia ex hoc receditur a consideratione materiæ primæ. Unde materia quæ est in hac re exsistens, non est in potentia ad totam quantitatem mundi, sed usquo ad determinatum quid, quantum |>otesl consequi jær rarefactionem ; et hoc non excedit rari­ tatem ignis, quia nulla raritas potest esse major, ut dicit Commentator, 4. Physicorum (comm. 84). b — Hæc sanctus Thomas. —Ex quibus apparet quod minor argumenti falsa est, scilicet quod materia prima, potissime materia hujus rei, sit in potentia ad quantamcumque quantitatem ; et hoc, sive loqua­ mur de potentia |>assiva naturali, sive de obedientiali,quia nulla crealura est infinite capacitatis. Ad quintum dicitur quod, si quantitas esset se|>arata ab omni subjecto, ct ab omni forma el quali­ tate naturali, illa non posset augeri nisi per modum additionis quantitatis ad quantitatem ; non autem pei modum intensionis aut remissionis. Talis enim intensio fit per hoc quod quantitas magis participa­ tur a subjecto, vel per hoc quod modus quantitatis, vel ejus effectus formalis perfectius participatur a formis supervenientibus quantitati. Utrumque autem horum deesset in tali casu. Ille autem secundus modus semper conjunctus est rarefactioni, quia in tali cremento quantitatis per modum intensionis aliqua substantia, vel saltem aliqua forma naturalis substantialis aut accidentalis quæ prius erat sub vel cum panis dimensionibus, postea fit sub majoribus, quod est rarefieri, vel saltem non est sine rarefactione. III. Ad argumenta Henrici. — Ad primum Henrici, negatur major; quia, licet non plures par­ tes sint in parvo quam (a) in magno, non tamen tot el(Ç) tante. nec partes minons sunt (γ) in poten­ ti) quam — quot Pr. (<) tl. - Om. Pr. (γ) tunt — Otn. Pr. lia ad omnia illa ad quæ sunt in potentia partes majoris. Ad secundum ejusdem respondet Bernardus de Gannato : α Quod, inquit (* ), dicitur, quod de mate­ ria costæ in se considerata potuit fieri mulier, quia ad tot et tanta est in potentia materia modica, sicut multa, falsum est; quia de materia costæ secundum se considerata non potuit fieri mulier sine additione materiæ, nisi diceretur quod tantum de materia et non plus fuit in corpore mulieris quantum in costa; quod dici non potest, nisi corpus mulieris esset multo rarius quam esset. Item, licet modica materia ad tot sit in potentia sicut magna, forte non tamen ad tanta: quia, licet pugillus ignis sit in potentia ad aliquam partem torro, non tamen est in potentia ad totam terram ; quia etiam est in potentia ad ali­ quam partem carnis, non propter hoc est in potentia ad lotum hominem. Sicut enim forma nata est fieri in materia disjiosita, sic talis in tanta materia. Unde in materia in qua salvatur forma milii, non salvare­ tur forma elephantis. Ergo non ad tanta est in poten­ tia materia modica, sicut magna ; quia materia milii non est in potentia ad formam elephantis, ita quod materia milii sine additione materiæ alterius suffi­ ciat ad capiendum formam talis animalis : quia (6), licet materia secundum se non dividatur nisi secun­ dum quod est sub quantitate, sine qua substantia remanet indivisa, ut palet, 4. et 3. Physicorum, ipsa tamen, secundum quod recipit formam, divi­ ditur et habet pariem et partem, eo quod materia nullam formam recipit sine quantitate ; propter quod Commentator, 1. dc Generatione, dicit quod male­ ria nunquam separatur a quanto. Sic etiam conclu­ ditur materia pauca vel multa in respectu ad for­ mam el dispositiones concomitantes formam, quæ sunt dimensiones, et rarum et densum. Sub majo­ ribus enim dimensionibus ignis, est plus de materia quam sub minoribus; et tamen æqualis raritas est in toto et in parte ignis : ita enim rara est pars ignis intensive, sicut totus ignis. Ergo multum et pau­ cum bene inveniuntur in maleria per comparationem ad quantitatem, etiam non habito respectu ad rarum el densum ; quia plus de materia est in denso quam in raro sub .equal ibus dimensionibus. In materia ergo invenitur multum el paucum, pars el totum, modo prædicto. El tunc arguitur· Si ad tot est in potentia modica materia sicut magna, el ad tanta, cum modicum et magnum in materia se habeant sicut pars el lotum, quia materia modica est pars magna», sequitur quod pars sit æqualis toti; quod esse non potest. — Quod autem dicitur, quod in materia nihil est distinctum; — verum est secun­ dum se considerata; sed in ipsa, ut est receptibilis formæ, bene est distinctio modici et mulli : quia (а) inquit, — in quid Pr. (б) quia. — prima Pr. DISTINCTIO XIX. — QUÆSTIO I. modica materia recipit unam formam, quam non ' recipere! magna, el econtra. Ipse met etiam arguens |x)iiit illam distinctionem, dum dicit quod modica materia est in potentia ad tot ct ad tanta sicut magna. — Quod autem dicil quod Deus potest agere ex maleria absolute, non secundum dispositiones naturales, sicut ct sine materia;— dicendum quod, licet non pneexigat dis|»ositiones in materia, quia, sicut potest formam inducere in materia, sic simul dispositiones quas forma requirit in materia in qua est, non tamen jxjlest quamcumque formam indu­ cere in materia cum quibuscumque dispositionibus. Unde formam humanam non posset forte inducere in maleria cum tanta raritate quantam habet aer; et ideo licet attingat materiam absolute, ita ut unam ejus partem possit in aliam convertere, sicut Iit in sacramento Altaris, tamen non ponit in ea formam, nisi secundum dispositiones quas forma requirit. El ideo de tanta maleria de quanta faceret tantum de aere, non posset facere tantum de terra, quia dispositiones quas forma necessario requirit in mate­ ria, hoc non paterentur. Majus autem esset facere de modica materia illud quod requirit magnam, quam facere de nihilo; quia facere de nihilo non implicat contradictionem, quia illud quod iit, non semper requirit materiam, ut cum fit angelus, vel si requirit, totum potest fieri simul a Deo; sed si de modica materia fieret illud quod requirit multam, puta si de materia unius pugilli ignis, fierent cen­ tum pugilli terne, contradictio sequeretur : quia cer­ tum est quod in uno pugillo lcrræ plus est de mate­ ria quam in uno ignis, et mullo plus in centum pugillis terra; sed, per te, non plus est in centum pugillis terne, quam in uno ignis, eo quod sine additione materiæ dicis de uno pugillo ignis fieri centum terra; ergo in centum pugillis terne est plus de materia quam in uno ignis, el non plus. Non igitur est verum, quod tantum possit fieri de modica maleria sicut de magna, etiam per agens supernalurale, licet possit agere sine materia prae­ jacente. » — Hæc Bernardus, et bene. — Tamen videtur mihi quod ad argumentum Henrici posset facilius dici y quia scilicet peccat per fallaciam figura dictionis, mutando quid in quantum. Cum enim dico materia absolute sumpta, inlelligitur ipsa nuda essentia materiæ. Cum vero dicimus materia costæ, vel maleria hujus rei, inlelligitur materia sub dimensionibus cl quantitate. Unde, sicut superius dicit sanctus Thomas, cum dico materiam hujus rei, vel materiam costa», vel materiam modicam, jam receditur ab absoluta consideratione materiæ. Et ideo applicatio illius auctoritatis Philosophi ad pro­ positum sophistica est, et nullius valons. Ad tertium respondet Bernardus, ponens duo dicta. Primum est, quod « non est verum, quod agens supernatural·», quia non agit secundum natu­ ram rari cl densi, sed secundum naturam materiæ, 171 simpliciter potuit de costa sine &lia materia facere mulierem. Hoc, inquit, falsum est; quia, licet non agat secundum naturam rari et densi, quæ prasupponat, tamen in formando mulierem agit demum, in quo necessario plus est de materia quam in costa. Plus aulem vel minus de materia non debet judicari secundum (a) conditionem termini a quo, sed magis secundum conditionem termini ad quem,qui manet; quia in aliqua mutatione, ut creatione, non prasupponilur materia ex parte termini a quo, in qua tamen requiritur materia in termino ad quem, (piando res materialis creatur ». Secundum dictum ejus est tale : « Quod dicil arguens, quod densum, manens in eadem dispositione densi, extenditur in majores dimensiones jær miraculum ; — dicendum quod supposita squali densitate, et aequalibus dimen­ sionibus omnibus (6), impossibile est quod minores dimensiones extendantur in majores, per quodeumque miraculum, sine additione materiæ. In majori enim denso est plus de materia quam in minori, sicut in duobus pugillis terra quam in uno. Per hoc etiam palet quod non est possibile quod Deus per miraculum de materia costæ, ut est sub dispositioni­ bus naturalibus, potuerit facere mulierem sine mate­ riæ additione >. — Hæc Bernardus, et bene. — Mihi tamen videtur, ut prius, quod arguens decipi­ tur, quia putat se loqui de maleria absolute, dum loquitur de materia costæ, vel hujus rei; et ideo quidquid potest fieri de maleria absolute, putat posse fieri ex materia costæ ; quæ imaginatio implicat con­ tradictoria, sicut deducit sanctus Thomas, ubi supra. Ad argumentum pro parte affirmativa quæstionis, facium in principio, dicitur quod maleria quæ fuit addita costæ, erat sub dimensionibus, per quas extenddiatur, et erat divisibilis. Et ideo additio mate­ ria» ad materiam constituebat aliquid majus post additionem quam prius. Conceditur tamen quod, si duæ materiæ separarentur a quantitate quacumque, quod additio unius ad aliam non efficeret aliquid majus. Sed casus ille implicat contradictionem, ut videtur; quia, si quantitas separaretur a materia, ita quod maleria esset sine quacumque quantitate, non haberet partes, nec essent duæ materiæad invi­ cem distincte, quarum una posset addi alteri. Ulte­ rius, sciendum quod, ad argumentum factum in oppositum quæstionis, respondet Durandus (dist. 18, q. I ) in hunc modum : « Matena, inquit, secundum se considerata, non est allen materiæ æqualis vel inæqualis, cum aequalitas et inæquaiitas sint rela­ tiones fundatæ super quantitatem ; sed diversæ quan­ titates possunt succedere in eadem materia, ratione quarum potest æquari pluribus et parti et loti. » — Hæc ille. — Et per hoc putat se sufficienter eva(а) teeunJum.— ted Pr. (б) omnibus. — omni quam Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM <72 cuare a rçpi mentum Bernardi, in solutione secundi Henrici introductum. Sed ista solutio non sufficit; quod palet : quia, vel ip^e loquitur de materia abso­ lute sumpta ante omnem quantitatem, aut de mate­ ria signata per quantitatem, et distincta ab aliis materiis. Si primo modo, nihil dicit ad propositum; quia materia coste non est talis materia, ut sæpc dictum est. Cum enim dico materia rostte, jam signo earn et contraho ad hanc rem, et secerno ab aliis materiis. Si secundo modo, falsum dicit; quia materia sub quantitate habet partes, et est major sua parte. Dicere autem quod tot et tanta possint fieri de parte coste, sicut de costa, est æqunre par­ tem toti suo. Item, valde videtur mirabile, si ex qualibet parte materiæ, quæ est in tibia pediculi, posset effici non solum lotus mundus, immo lol mundi, quin plures, sine additione materiæ. Et hæc de quæstione sufficiant; de qua benedictus Deus (a). Amen. DISTINCTIO XX. QUÆSTIO I. UTRUM IN STATU INNOCENTEE VIRGINES PEPEHISSENT DUMTAXAT PRÆDESTINATOS Irca vigesimam distinctionem secundi (G) Sententiarum, quaeritur : Utrum in statu innocentia? virgines peperissent dumtaxat praedestinatos. Et arguitur quod sic. In illo statu non fuisset amissio virginitatis, et soli praedestinati nati fuis­ sent; igitur conclusio vera. Antecedens pro prima parte probatur : quia amissio virginitatis est quid (urnale; igitur non fuisset in statu innocentiae. Pro secunda vero probatur : quia Gregorius, 4. Mora· lium (cap. 36), dicit : Si primum parentem nulla putredo peccati corrumperet, nequaquam ex se filios gehenna? generaret; sed hi qui nunc per Redemp­ torem salvandi sunt, soli ab eo electi nascerentur. Jn oppositum arguitur. Et primo, quod in illo statu fuisset amissio sirginitatis : quia in illo statu fuisset generatio per coitum; igitur, etc. Tenet con­ sequentia; quia coitus non potest esse sine amis­ sione virginitatis. Antecedens probatur : quia tunc essent masculus et fœmina; sel divisio sexuum ordinatur ad coitum; igitur, etc. Secundo, profa­ tur quod non *olum fuissent nati praedestinati, sed (s) Deui — Om. Pr. (6) Mcvru/i. — Om Pr alii; nam electi habuissent eumdem patrem, quem modo habuerunt; sed multorum electorum parentes non fuerunt praedestinati ; igitur, etc. In hac quæstione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod in statu innocentlæ fuisset generatio per coitum. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 98, ari. 2, ubi sic : « Quidam antiquorum doctorum, conside­ rantes concupiscentia? foeditatem quæ invenitur in coitu in statu isto, posuerunt quod in statu inno­ centia» non fuisset generatio per coitum. Unde Gre­ gorius Nyssenus, in libro quem fecit de homine (de Hominis Opificio, cap. 17), dicit quod in Para­ diso aliter fuisset multiplicatum genus humanum, sicut multiplicati sunt angeli absque concubitu per operationem divina? virtutis; et dicit quod Deus ante peccatum fecit masculum et fœminam, respi­ ciens ad modum generationis qui futurus erat post peccatum, cujus Deus praescius erat. Sed hoc non dicitur rationabiliter. Ea enim quæ sunt naturalia homini, neque subtrahuntur neque dantur homini per peccatum. Manifestum est autem quod homini, secundum animalem vitam quam etiam ante pecca­ tum habebat, naturale est generare per coitum, sicut el caderis animalibus perfectis; et hoc decla­ rant naturalia membra (a) ad hunc usum deputata. Et ideo non est dicendum quod usus horum mem­ brorum naturalium non fuisset ante peccatum, sicut et cælerorum membrorum. Sunt igitur in coitu duo consideranda secundum præsenlem sta­ tum. Unum, quod natura est, scilicet maris et fœminæ conjunctio ad generandum : in omni enim generatione requiritur virtus activa et passiva ; unde, cum in omnibus in quibus est distinctio sexuum, virtus activa sit in mare, virtus vero passiva in fœmina, nature ordo exigit ut ad generandum con­ veniant per coitum mas et fœmina. Aliud autem quod considerari potest, est quaedam deformitas immoderate concupiscentiae : quæ in statu inno­ centiae non fuisset, quando inferiores vires omnino rationi subdebantur; unde Augustinus ait, 14. dc Civitate Dei (cap. 20) : Absit ut suspicemur pro­ lem tunc seri cum libidinis morbo; sed co volun­ tatis nutu moverentur (C) illa membra, quo cæ~ (e) et. — Ad. Pr. (6) moverentur — moveremur Pr. DISTINCTIO XX — QUÆSTIO I. fera, cl sine (a) ardore et illecebroso stimulo, cum tranquillitate anima ct corporis, b — Hæc ille. Ex quibus potest fonnari talis ratio. Illud quod pertinet ad perfectionem hominis secundum statum animalis vita?, non defuisset homini in statu innorentiæ. Sed generare sibi simile in specie et per coitum,pertinet ad perfectionem hominis secundum statum animalis vite. Ergo non defuisset homini in statu innocentiae. Major el minor palent ex dictis. Secunda conclusio cut quod In stntu inno­ centias collus con|u(|a)lfi non solvisset totaliter virginitatem, sed quoad aliquid. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 20, q. I, ari. 2, in solutione primi, ubi sic : « Ad per­ fectionem virginitatis duo concurrunt, scilicet inte­ gritas carnis cum integritate mentis : quorum alte­ rum, scilicet mentis integritas, honorabilius est; reliquum vero, essentialius esi virginitati. Dicen­ dum ergo quod in omni concubitu solvitur virgini­ tas, quantum ad integritatem camis, etiam in primo slalu. Sed integritatem mentis contingit solvi dupli­ citer. Vel quantum ad habitum, et sic solvitur per illicitum concubitum, qui tollit habitum castitatis. Vel quantum ad actum; et sic in statu post pecca­ tum solvitur etiam per concubitum matrimonialem, eo quod propter vehementiam delectationis, ratio in ipso actu absorbetur. In prirno vero statu, neutro modo integritas mentis soluta fuisset, sed sola inte­ gritas carnis, cui præponderasset fecunditas prolis. » — Hæc ille. Item, 1 p., q. 98, ari. 2, in solutione quarti argumenti, sic dicit : α In illo statu, ut dicit (6) Augustinus, 14. de Civitate Dei (cap. 26) : Nulla corruptione integritatis infunderetur gremio ma­ ritus uxoris. Ita enim poterat utero conjugis, salva integritate foeminei genitalis, virile semen immitti, sicut nunc potest, eadem integritate salva, ex utero virginis fluxus menstrui cruoris emitti. Ut enim ad pariendum non doloris gemi­ tus, sed maturitatis fr) impulsus fœminea viscera relaxaret, sic ad concipiendum non libidinis appetitus, sed voluntarius usus naturam utram­ que conjungeret. » — Hæc illo. Item, 2* 2”, q. 152, ari. 1 : α Nomen virgini­ tatis a virore sumptum videtur. Et sicut illud virens dicitur in suo virore persistere, quod non est ex superabundantia caloris adustum vel adustionem expertum; ita etiam virginitas hoc importat, quod persona cui inest, immunis sit a concupiscentia! adustione, quæ esse videtur in consummatione maxirme delectationis corporalis, qualis est venereo(«) tine. — live Pr. (6) ut dicit. — Om. Pr. (γ) matuntatit. — mahcitalis Pr. 173 rurn delectatio. Unde Ambrosius dicit in libro de Virginitate (lib. l,cap. 5), quod caelitas virgi­ nalis est expers contagionis integritas. In delecta­ tione autem Venereorum esi tria considerare» Unum, quod est ex parte corporis, scilicet violatio signaculi virginalis. Aliud autem e>l in quo conjungitur id quod est animæ cum eo quod est corporis, scilicet ipsa resolutio seminis dclectatinnem ralis per accidens se habeat ad virginitatem. Ipsa autem immunitas a delectatione quæ consistit in seminis resolutione, se habet materialiter. Ipsum autem propositum perpetuo abstinendi a tali dele­ ctatione se habet formaliter el completive in virgini­ tate. >— Hæc ille. Ex quibus potest fonnari talis ratio. Coitus qui non tollit omnia, nec principaliter pertinentia ad virginitatem, non tollit simpliciter virginitatem. Sed coitus qui fuisset in statu innocentiæ, non sus­ tulisset omnia, immo nec principaliter pertinentia ad virginitatem. Igitur. Major nola est. Minor pro­ batur : quia principale in virginitate est propositum abstinendi ab experimento delectationis \enereæ contra rectam rationem, vel integritas carnis; sed in statu innocentia? alterum vel utrumque illorum permansisset cum coitu conjugali; igitur, etc. Tertia conclusio est quod In statu innoeeuiiæ non omnes qui nunc sunt electi nati fuissent, et multi qui nunc sunt damnandi nati essent, licet tune non damnarentur. Hanc ponit sanctus Thomas, sententialiter, Quodlibeto 5, q. 8, ubi sic : < Cum in generatione hominis, sicut et aliorum animalium, semen patris sit agens, materia vero a matre ministrata sit sicut patiens ex quo corpus humanum formatur, impos­ sibile est eumdem filium nasci, sive sit alius pater, sive sit alia mater; sicut etiam non est idem sigil­ lum in numero, sive sit alia cera, sive sil aliud corpus sigilli, ex cujus impressione cera sigillatur. Et quamvis superfluum alimenti sit semen, secun­ dum Philosophum, diversitas tamen alimentorum non sufficeret ad diversificandum filias qui ex semine nascuntur , * quia ex illis cibis non sumitur semen, nisi quatenus aliqualiter in substantiam LIBRI II. SENTENTIARUM pan-nlum convertuntur. Dicunt autem quidam, sequentes Anselmum, quod, si homo non peccasset m illa prima tentatione, statim confirmatus fuisset ipse ct omnes qui abeo nascerentur, ita quod omnes qui nascerentur essent electi. Unde, cum nunc multi qui salvantur ex peccatoribus nascantur, con­ sequens est quod essent alii parentes salvandorum, ct per consequens alii filii. Sed bæc positio non videtur «-se vera. Quia, secundum Augustinum, 14. de Civitate Dei, status corporis in homine pro· portiiinabiliter respondet statui animæ. Quamdiu ergo homo habuit corpus animale, potens mori et non mori, indigens alimentis, tamdiu habuit ani­ mam |x>teniem peccare et non peccaro. Habuit autem (i) Corpus animale quamdiu fuit in statu generandi : quod etiam fuisset, si po>l illam primam tenlationem non peccasset; el ideo possibile fuisset, si primus homo tunc non peccasset, quod etiam ip>e vel ejus posteri poelmodum jieccassent, ul dicit Hugo de Sanctu Victure. Unde ex hoc non equitur pnnmluin diversitas, quod nunc sint aliqui |æccalorcs, tunc autem non essent; sed est aliud, unde neccstc est pneru diversitatem parentum; quia in primo statu unus homo non habuisset plures uxores, nec etiam aliqui ex fornicatione vel adulterio nasce­ rentur; quod nunc contingit, etiam in his qui sdvantur: inulti enim filii unius patris ex pluribus uxonhus nati salvantur, sicut patet dc liliis Jacob; mulli etiam ex fornicatione vel adulterio nati, alioquin eis frustra sacramenta salutis adhiberentur. Unde relin<|uitur quod aliqui nunc salvantur, qui, si primus homo non peccasset, non nascerentur, et per coi)MM|uens non salvarentur. Nec tamen Dei pradesliuatio falleretur, quin Deus pradestinavil homines habens scientiam futuri eventus. Quod vero dicit Gregorius (4. Moralium), quod, si pri­ mus homo non peccasset, nequaquam ex se filios gebennæ gcncrasset, indubitanter verum est non enim in filios transfunderet peccatum originale, secundum quod homines nascuntur filii ira. Quod etiam subiit, quod hi soli qui nunc salvandi sunt nascerentur, intelligenduin est, quod pronomen facit simplicem demonstrationem : quia scilicet soli electi nascerentur, quantum est ex ratione originis; non autem demonstrationem personalem, quia ali® person® essent hominum qui salvantur, d — Hæc ille. — Ex quibus potest formari talis ratio. Variatis parentibus, variantur filii. Sed in statu innocenti®, non iidem, sed alii fuissent parentes et genitores, quam modo sint, salvandorum. Εηιο non omnino iidem, mnI alii fuient filii, et salvati, quam motio >inl. Major supponitur. Minor probatur : tum quia unus vir non coisset cum multis mulieribus; tum quia nulla mulier coisset cum pluribus viris : cujus oppositum modo contingit, el ex tali concubitu (s) omUhi. — cliam nascuntur modo filii, qui salvantur; tunc autem nec nati, nec salvati essent. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES S 1. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum arguitur contra conclusiones. El quidem contra secundam arguit Durandus (dist. 20, q. 2). Primo, quod probatio adducta de 2. Sententia­ rum male accipit integritatem mentis quæ ad virgi­ nitatem requiritur. Illa enim est firmissimum pro­ positum abstinendi a delectatione quæ consistit in venereis, et hæc integritas se habet formaliter in virginitate. Ipsa autem immunitas vel inexperienlia delectationum se habet in virginitate materialiter. Neutrum autem horum potuit salvari cum aclu matrimonii. Unde male accipitur integritas mentis pro persistentia rationis in aclu suo. Absorbetur enim judicium rationis in somno, et in multis aegri­ tudinibus, ratione quorum nihil deperit cuicumque virtuti. Persistentia enim rationis, qu® requiritur ad virtutem, est quod ratio imperet actum debitum, el non divertat ad aliquid contrarium virtuti, qua exsistente non solvitur virtus, nec quoad actum, nec quoad habitum. Secundo arguit contra hoc quod dicit positio, quod in statu innocenti® soluta fuisset integritas carnis. Si enim per integritatem carnis intelligatur integritas membri corporalis, cum talis non sol­ vatur sine divisione aliquarum partium illius mem­ bri, quæ in sentientibus non est sine dolore, seque­ retur quod passio a ni mal is fuisset in statu innocenti®; quod est falsum. Tertio arguit. Quia, ul dicit, sanctus Thomas alibi dicit oppositum; scilicet in 1 p., ubi lenel quod mulieres concepissent et peperissent sine amis­ sione virginitatis, potissime quantum ad integrita­ tem corruptionis. Et sic videtur quod probatio adducta de Scripto contradicat probationi adduct® de Summa. Quarto arguit. Quia virginitas non pertinet ad dignitatem naturæ human® absolute : quia nulla I privatio boni convenientis natura est bona secunI jum se, alioquin naturalis inclinatio esset ad inarluin, cum illud sit malum cujus privatio est bona ; | contingit autem eam esse bonam propter aliud, inquantum promovet ad majus bonum quam sit illud quod privat. Virginitas autem est privatio actus generationis, qui est conveniens natura, et intentus ab ea ad conservationem speciei. Igitur non est licita secundum se, nec bona, sed solum inquan- DISTINCTIO XX, — QUÆSTIO I. Ium promovet ad majus lionum; et hoc modo in statu naturæ corruptæ est licila virginitas, qua quis abstinet a delectationibus venereis, ut liberius vacet divinæ contemplationi, aqua impeditur homo jun­ ctus matrimonio. Sed in statu innocentiae nullam retardationem habuisset homo a contemplatione divinorum ex matrimonio; et ideo tunc non fuisset licita virginitas. Quinto. Quia, dato quod fuisset licita, non tamen fuisset possibile virginem concipere aut parere secun­ dum cursum naturæ: quia virgin itas est i nex perient ia delectationum venerea rum ; sed conceptus secund urn viam naturæ non est sine experientia earum; ergo contradictionem implicat virginem concipere modo naturæ (α). Sexto. Quia male accipitur illud quod est mate­ riale in virginitate. Non enim hoc est integritas corporalis (6) membri ; immo omnino per accidens se habet ad virginitatem. Materia enim virtutum moralium est aliqua passio animæ, et non illud quod perlinet ad naturam corporis (γ); propter quod si absque delectatione venerea violetur signaculum corporalis membri aliquo casu, non magis prajudicat virginitati quam si lædatur manus aut pes. Unde Augustinus, 1. de Civitate Dei (cap. 18), dicit quod membra illa possunt diversis casibus vulne­ rata vini perpeti, et medici saluti opitulantes quandoque hæc faciunt ibi quæ horret aspectus. Obstetrix enim virginis cujusdam manu velul virginitatem explorans, dum inspiceret, perdidit. Et subdit. Non opinor quemquam (δ) tam stolide sapere, ut huic (c) perisse æstimet aliquid, et dc ipsius corporis sanctitate, quamvis membri illius integritate jam perdita. Igitur materia virginitatis non consistit in integritate membri corporalis, nisi per accidens, praecipuo cum contingat virum sicut mulierem virginitatem amittere, in quo tamen non est necesse aliquam violentiam membri corporalis fieri. Propterea ergo materia virginitatis est in expe­ rientia delectationis, quæ consistit in seminis reso­ lutione, quæ, si fiat ex mentis proposito, et maxime per concubitum, solvit virginitatem. Patet ergo quod in actu matrimoniali in quolibet statu solvitur sim­ pliciter virginitas· — Hæc Durandus. § 2. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclu­ sionem arguit Scotus (dist. 20, q. 2), probando quod soli nunc electi fuissent nati in statu inno­ centia?. Primo. Quia omnis ordinate volens, jx>st volitio(a) (β) (γ) (i) (c) naturæ. — negetur Pr. corporatu. — corruptibilis Pr. corpora. — corruptions Pr. queniquani. — quidquam Pr. ut huic. — c.t hic Pr. nem finis, immediate vult illud quod est immedia­ tius et proximius fini. Deus autem est ordinale volens, qui vult seipsuin el bonitatem suam tanquam finem. Quod autem est proximius isti fini esi bonum creatura rationalis ultimatum, sive communicatio beatifica suæ bonitatis. Ergo primo vult illud bonum creatura rationali, el postea vult gratiam, quæ ordi­ natur ad bealiludinem hujus beati, vel ad fruitio­ nem ejus, et posterius vult istum beatum vel bealificabilem esso nascilurum a tali parente. Si igitur prius sunt beatificandi determinati quam nascantur a talibus parentibus, et |ær quoscumque parentes nascantur, ex quo habent rationem posterioris, hujusmodi parentes non poterunt variare determi­ nandos vel determinatos beatificandos a divina volun­ tate, (juin in certo vel eodem numero nascantur. Secundo. Quia Gregorius in 4. Moralium, in fine, sic dicit : Si parentem primum nulla rubigo pec­ cati corrumperet, nequaquam ex se filios Gehennx generaret, sed illi qui nunc per Redemptorem salvandi sunt, soli ab illo electi nascerentur. Tertio. Quia, si hoc negaretur, hoc (a) videretur pro lanio : quia aliqui electi ex reprobis sunt nali ; sed tunc non fuissent reprobati; ergo nec filii eorum. Vel oporteret dicere quod unus et idem homo filius electus possit esse a diversis parentibus, ita quod ille electus qui nunc natus est dc patre malo, oportuisset eum natum fuisse ab alio patro; quod est inconveniens. Si, inquam, conclusio illa pone­ retur, maxime videretur propter istam nunc factam ratidnem. Sed ista non cogit; quia conceditur. Lin­ quam possibile, quod idem effectus numero polesl generari a diversis causis. Quod patet. Nam ignis A, talis quantitatis el virtutis, si ex tali materia talem ignem generaret, ignis B, ejusdem virtutis el quan­ titatis, pro eodem instanti si in istam materiam ageret, eumdem ignem in numero produceret, nun obstante quod generans sit aliud et aliud numero : quia generatum non consequitur pracise unitatem vel pluralitatem ex generante ; undo corpus organi­ cum, ad hoc quod sil idem numero, non requirit agens idem numero, licet requiratur ibi materia eadem numero, et exsistente materia eadem numero, induceretur a diversis agentibus eadem forma in numero. Si ponamus ergo filios procreari de semine quod est superfluum alimenti, idem alimentum in numero quod etiam j>oluil esse in utroque statu, vel eadem materia nutrimenti quæ potuit esse hic sub una forma et ibi sub alia forma seminis indu­ cta ab uno agente per actum virtutis vegetati væ. posset transmutari ad eamdem formam abalioagente ; et sic esset idem numero; et tunc ille qui nunc est filius reprobi, potuit fuisse filius electi. — Hæc Scotus. Et in hoc secundus articulus terminatur. (a) hoc. — hic Pr. LIBRI IL SENTENTIARUM 176 m i. ARTICULUS III. requisita in proposito, potest esse triplex. Prima importat inexperienliam venerem voluptatis, et inte­ PONUNTUR SOLUTIONES gritatem membri corporalis. Secunda vero importat primum, et non secundum. Tertia vero importat § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM secundum, el non primum. Prima est perfectior CONCLUSIONEM secunda, et secunda quam tertia. — Quarto, nolo quod propositum servandi tales integritalespoleslesse Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ triplex. Primum est propositum servandi talia in tium articulum, respondendum est objectionibus futurum in omnem eventum ; ita quod pro nullo bono temporali vel spirituali œque bono vel meliori Ad primam contra secundam conclusionem, dici­ talia dimittantur. Secundum est propositum quo tur quod virginitas potest quintupliciter accipi. quis proponit talia servare, nec ea dimittere pro Primo modo, pro integritate mentis et corporis, minori bono, paratus tamen relinquere talia pro cum firmo proposito conservandi talem integritatem meliori bono, si occurreret casus aut necessitas. quantum in se est, et ulterius cum voto firmante Tertium est propositum quo quis paratus esset talia tale propositum. Secundo modo, prout includit duo servare si posset, vel si Deus juberet, aut recta ratio prima, non autem tertium. Tertio modo, prout dictaret, dato quod aclu non servet talia, quia non includit solum primum, scilicet integritatem mentis potest, vel quia Deus, vel ratio dictat sibi opposi­ et corporis. Quarto modo, prout includit integrita­ tum pro nunc, puta quod nubat vel reddat debitum tem mentis solum, non autem integritatem corporis. uxori. Quinto modo, prout importat solam integritatem Ilis pnemissis, dico primo, quod in quocumque corporis. Horum autem modorum primus est stri­ statu, tam innocentiæ quam culpæ, per coitum ctissimus, el illo solo (i) viiginitas est virtus, ut voluntarium conjugalem amittitur virginitas stricte dicilsanctus Thomas, 2* 2*, q. 152, art. 3, in solu­ sumpta, sic quod non stat cum tali coitu. Patet : tione quarti. Secundo modo dicitur minus proprie, quia cum tali voluntario coitu non stat integritas nec est proprie virtus, sed habitus» aut dispositio mentis aut corporis, nec propositum nec votum laudabilis. Tertio modo non est virtus nec habitus, inclusa in perfecta virginitate. Secundo, dico quod aut dispositio, sed status personæ. Quarto et quinto in statu innocentiæ, cum coitu conjugali staret vir­ modo similiter non dicit virtutem, nec habitum, aut ginitas secundo vel tertio vel quarto modo dicta. dispositionem, sed statum ; el sic hujusmodi modus Palet : quia cum tali coitu conceptu et partu staret est magis improprius quam quarius, ct quartus integritas mentis tertio et quarto modo dicta; staret quam tertius, el tertius quam secundus, el secun­ etiam integritas corporis tertio modo dicta; staret dus quain primus. — Secundo, nolo quod integritas insuper propositum servandi tales integritates, immo mentis quam importat virginitas, potest esse qua­ omnem integritatem, loquendo de proposito tertio druplex. Quandoque enim importat rectitudinem modo dicto. — Tunc rationis el appetitus, et cum hoc immunitatem a Ad primum argumentum Durandi, dicitur quod consensu in delectationem veneream pro præterito, sanctus Thomas in 2. Sententiarum sufficienter el prttsenli, et futuro; ita quod mens nunquam accipit integritatem mentis quæ sufficit ad virginita­ consensit in talem delectationem, nec proponit con­ tem improprie dictam; ad illam enim non requiri­ sentire in futurum. Quandoque vero importat dis­ tur tale propositum de quo loquitur arguens, ut sensum in talem delectationem in futurum, non patet per prædicla. — Quod autem dicit arguens de autem privationem aut negationem consensus pro | absorptione rationis per somnum et ægritudinem, praeterito. Quandoque vero importat solum actualem etc.; — dicitur quod, licet talis absorptio non præpersistentium mentis, tarn quoad rationem quam judicet virtuti quoad habitum, praejudicat tamen quoad appetitum, in bono virtutis; ita quod utra­ I virtuti quoad suum esse potissimum et perfectissi­ que potentia aclualiter tendit in castitatis bonum, mum quod consistit in actuali operatione. Unde licet non in hoc particulare bonum quod est absti­ talis absorptio concomitatur in statu isto coitum con­ nere a delectatione venerea : puta in castitatem con­ jugalem, non autem in statu innocentiæ. jugalem. Quandoque vero importat solam privatio­ Ad secundum dicitur quod in statu innocentiæ nem perversæ rationis el perversi appetitus. Harum fuisset soluta integritas carnis primo modo el autem integritatum prima est perfectior quam secundo modo sumpta, non autem tertio modo secunda, et secunda quam tertia, el tertia quam sumpta. quarta; quia prior includit sequentem, et aliquid Ad tertium dicitur quod sanctus Thomas, cum addit. Sic enim inlelligo prædictam divisionem. — ' dicit, in 2. Sentent., quod in statu innocentiæ Tertio, noto quod integritas corporis ad virginitatem I amissa fuisset integritas camis, loquitur de inlegri’ late primo modo et secundo modo sumpta. Cum I autem dicit, in ! p., quod talis integritas mansisset, 3) toto. — tolulo Pr. DISTINCTIO XX. — QUÆSTIO I. 173 loquitur de integritate tertio modo sumpta, ut patet | tertia corruptio sunt materia virginitatis et oppositi expresse per veri» Augustini quæ introducit. Et sic ejus, sicut et aliæ animæ passiones sunt materia non est in dictis ejus contradictio. virtutum moralium el oppositorum vitiorum. Sed A<1 quartum negatur minor, si recte sumatur sub in actu rationis eligentis vel repudiantis corruptio­ majori; quia virginitas primo modo et secundo modo nes præd ictas tinaliler perficitur inquinatio quam et tertio modo et quarto modo sumpta, non includit negat virginitas. > — Hæc ille. — Et multa alia puram privationem, immo habitum aut actum recta bona ponit ibidem circa istam materiam. Ut puta ratione regulalum. Item, posito quod virginitas quomodo virginitas quandoque dicit habitum cum stricte sumpta, esset talis privatio, non tamen vir­ tali statu quod j• · it exire in actum electionis ser­ ginitas improprie sumpta, quæ non privat, immo vandi in corruptionem. Quandoque vero dicit habi­ stat cum actu conjugali ; et talis fuisset in statu inno­ tum sine tali statu. Item, quomodo virginitas primo centiæ, non autem prima. modo potest perdi cum peccato, et sine peccato, nec Ad quintum patet per prædicla : quia loquitur et potest recuperari per poenitentiam, etc. Unde patet procedit de virginitate stricte sumpta. Nos autem quod arguens dissimulat se legisse sanctum Thonon ponimus illam stare cum coitu conjugali, aut rnarn, cum tamen in hac materia nil boni dicat, nisi conceptu, vel partu naturali. quod de dictis sancti Thomæ usurpavit, ut patet Ad sextum dicitur quod non vadit ad mentem legenti quaestionem 152, in 2* 2·. sancti Thomæ. Nam in 2. Sentent., nec in 1 p., nullam facit mentionem de formali nec de mate­ §2. — Ad argumenta contra tertiam riali virginitatis; sed solum dicit quod ad rationem CONCLUSIONEM virginitatis duo concurrunt, scilicet integritas men­ tis et corporis, el per integritatem corporis intelligit Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti integritatem primo modo vel secundo modo dictam, contra tertiam conclusionem, patet responsio ex non autem tertio modo dictam. Verum est tamen dictis sancti Thomæ in prolatione conclusionis hujus. quod in 2. Sentent, non ita expressit naturam vir­ Nam, licet Deus ab ælerno determinaverit nume­ ginitatis, sicut 21 2®, ubi supra, et 4. Sentent., rum electorum, hoc tamen fecit cum præscientia dist. 33, q. 3, art. 1, ubi tractat materiam a futuri casus. Unde, si nullus unquam peccasset, proposito : α Virginitas, inquit, integritas quæ­ mulli essent nunc electi, qui non sunl electi nunc, dam est; unde per privationem corruptionis dicitur et econtra mulli sunt nunc salvati, electi et prædequæ in actu generationis accidit. Ubi triplex est slinali, qui tunc nec nati nec prædestinati fuissent. corruptio : una, corporalis tantum, in hoc quod Nec valet consequentia : parentes non possunt variare claustra pudoris franguntur; alia, spiritualis el cor­ determinationem numeri pnedesti natorum ; igitur poralis simul, ex hoc quod per decisionem el motum non alii sunl nunc, el alii essent tunc. Nec econtra : seminis in sensu delectatio generatur; tertia est spi­ alii sunl nunc prædestinati, cl alii essent tunc; ritualis tantum, ex hoc quod ratio huic delectationi igitur parentes variaverunt aliquid circa divinam se subjicit, in qua integritatem perdit quantum ad praedestinationem. Cujub ratio est : quia variatio actum : quia impossibile est aliquid inlelligere in importat motum et successionem qua aliquid prius ipsa, ut dicit Philosophus, 7. Ethicorum, el ipsa exsistens destructum sit; hoc autem non infertur ex rationis absorptio corruptio dicitur. Hæc autem cor­ hoc quod dicitur quod in tali casu sic fuisset, et in ruptio tertia non est rationis actus, sed quædam pnesenti aliter est, quia isti duo casus non sibi suc­ passio per accidens ei conveniens ex passione inferio­ cedunt, cum unus eorum nunquam fuerit. Item, ris partis; sicut per somnum vel phrenesi in et alias non videtur verum, quod arguens concludit,scilicet passiones corporales, contingit actum rationis impe­ quod Deus prius voluerit ab ælerno gloriam et gra­ diri per accidens. Cum ergo virtus el vitium in actu tiam Petri aut Marîæ quam personam ipsorum, aut rationis consentientis aut dissentientis perficiantur, eorum parentes, vel accidens quam subjectum illius. in omnibus prædictis corruptionibus non invenitur Nec valet prolatio ad hoc facta ; quia, licet gloria el sufficiens ratio vitii aut virtutis, sed oportet addere gratia sint secundum unum ordinem proximiora et rationis consensum vel dissensum. Et quia virginitas similiora Deo et suæ bonitati, aut ultimo fini, secun­ in gencre moris est, pertinens ad virtutem, ideo dum unam considerationem, quam substantiæ in dicit Lucia quod non inquinatur corpus nisi de con­ quibus sunt, fuerunt, aut erunt, tamen, secundum sensu mentis, inquinatione scilicet opposita puritati aliam considerationem, sunt posteriora. Habent virginitatis. Prima ergo corruptio, quæ est corpora­ enim se sicut excedens el excessum in perfectione. lis tantum, non est materia virtutis et vitii, nisi per Uno modo enim accidens est perfectius subjecto, el accidens, mediante aliqua animæ passione. Unde, si Deo similius. Alio inudo econtra; potissime, cum per aliquam incisionem claustra pudoris rumpantur, accidentia ordinentur au perfectionem subjecti. Item, non magis inerit detrimentum virginitati, quam si quidquid sil de huc, concesso quod prius ordino pes aut manus gladio incideretur. Sed secunda etIV. rationis Deus voluerit talia accidentia quam eorum IV. - 12 178 LIBRI II. SENTENTIARUM ••ibslantiam, non oportet ulteriorem processum valere; quia bene stat quod Deus ab æterno prævidil homines peccaturos el posse non peccare, dam­ nandos ct posse non damnari ; et ideo, ex parte sui Ut praedestinaverit, tamen simul cum hoc potuerit non tot, nec tales, nec hos, sed alios plures, aut pauciore^ pradestinare. Nec ex tali possibilitate sequitur quod in Deo fuerit (i) aut esse potuerit mutatio, sed solum quod in ipso fuerit ct esse potue­ rit potentia ad contraria, vel contradictoria; quod nullus catholicus negare potest. Ad secundum palet responsio per dicta sancti Thoms in probatione conclusionis. Prima enim pars illius auctoritatis non aliud concludit, nisi quod ista conditionalis est vera : Si Adam non peccaret, in nullum peccatum originale transfunderet. Non autern concludit istam : Si Adam non peccasset, Adam non genuisset Cain ; de quo tamen constat quod fuit illius ira et gehenna *. Similiter secunda pars auctoritatis non est intelligenda quod in illocasu quo Adam non peccasset, soli Abel, Enoch, Noe, Abraham, Isaac, el sic do aliis nunc salvatis nali essent; sed quod nullus naius ex Adam, cx tali origine haberet obstaculum suæ salulis, sicut nunc multi habent. Ad tertium negatur minor qua dicitur quod idem filius numero qui nunc est generatus a talibus paren­ tibus, potuit generari ab aliis parentibus numero distinctis. Et ad probationem ad hoc adductam, dici­ tur, primo, quod ignis ille idem numero qui gene­ ratur ex A, agente naturali, non potest naturaliter generari ab alio agente naturali quanlumcumque sit ejusdem speciei cum A el æqualis virtutis et omnino similis dispositionis ad agendum. Secundo, dicitur quod illud idem numero corpus organicum quod generatum est a talibus parentibus, puta Adam el Evn, non potuit naturaliter generari ab Abraham el Sara. Tertio, dicitur quod illud semen vel illa caro aut ille sanguis qui generatus est ex virtute dige­ stive vel vegetaliva Petri, nunquam |x»luit naturali­ ter generari a virtute vegetaliva Joannis. Quorum omnium rationem esse credo istam : quia scilicet causa et effectus sibi proportionabiliter correspon­ dent. ul sicut a calido fit calidum, ila ab hoc calido iit hoc calidum el hic calor. Aliter inter causam effi­ cientem et suum effectum, non esset ordo per se, sed a casu * Nec effertus particularis el signatus haberet causam signatam, sed indifferentem. Item, quia.con­ cessa illa maxima Scoti, sequerentur mulla incon­ venientia. Ut puta, quod in casu quo multa lumina­ * trqualis virtutis et æqualiter approximate eidem ri duphano essent, non intensius lumen causarcnt omnia quam unum solum. Patet consequentia ; quia, secundum imaginationem arguentis, illum et eumdvm pITk turri quem causarel unum illorum lumina­ ta) furni — fiuni Pr. I num, causaret quodlibet illorum, et non alium effectum. Consequens est manifeste falsum. I Item, sicut arguit Adam super 1. Sententiarum, q. 17, disl. 2, non minus repugnat activo unico mere naturali producere in passo aliquo realiter et situaliterdistincto eflectum eumdem numero, quem aliud ejusdem speciei natum esset sufficienter, illo circumscripto, producere, quam alteri activo mere naturali alterius speciei respectu effectus ab eo producibilis in passo competenti realiter el situaliter distincto. Igitur, si uni repugnat, videtur quod cui­ libet repugnabit. Sed alicui repugnat hoc; quia visionem sensitivam vel intellectivam earndem nu­ mero quam causât respectu sui hoc visibile vel hoc intelligibile, nullum aliud visibile ejusdem speciei posset producere : quia nullum aliud sensibile natum esset sufficienter, hoc circumscripto, producere visionem propriam istius. Tum quia tunc non pro­ pria hujus esset, vel nulli alteri debetur propria visio causabilis per naturam vel propositum. Tum quia activum mere naturale agit secundum ultimum suæ potentiæ; el ideo, si potest hæc albedo causare visionem propriam alterius albedinis, sufficienter facit, et non plus unius alterius a se quam cujus· libet infinitarum. Igitur, cum non sit major ratio quod causet unius quam alterius visionem, vel causabit propriam cujuslibot, vel nullius. Et non cujuslibet alterius; quia tunc infinitas simul. Igitur nullius alterius. Igitur tantum propriam sui ipsius. Et sicut non potest causare visionem propriam alte­ rius, ita nec albedo alia visionem hujus. — Præ­ terea. Omnis cognitio est signum naturale illius quod per se signat teli potentiæ quam informat primo (a) : aliter eadem cognitio posset esse non tot quin plurium distincte cognitio; item, nihil in mundo esset cognoscibile cognitione sibi propria. Ex hoc sequitur corollario, quod hæc albedo, sive posset causare plures visiones sui, sive tentum unicam, nunquam tamen poterit causare, nec in eadem potentia, nec in alia, aliquam de omnibus infinitis causabilibus (6) in eadem potentia vel aliam propriam respectu cujuscumque alterius albedinis. Et cum hoc slnt,el verum est, quod omnes visiones propriæ quarumcumque albedinum causabiles sufficienter ab illis albedinibus et potentiis visivis ejusdem spe­ ciei specialissimœ, sunt ejusdem rationis; quia omnes causæ concurrentes sunt ejusdem speciei cum causis concurrentibus respectu alterius cau­ sanda». Igilur, etc. El quamvis via hæc arguendi de diversis ignibus respectu ejusdem ignis numero cau­ sandi, non possit ite evidens sumi ex propriis con­ ditionibus ignium, sicut hæc ex propriis conditio­ nibus actuum et objectorum, tamen omne argumen­ tum quod fieret ad probandum oppositum de igni(«) primo. — prima Pr. (6) caiuabtlibu». — cautalibu* Pr. DISTINCTIO XX. — QUÆSTIO I. 179 bus, æque probaret oppositum de objectis et visio- | nibus, et ita naturalis et necessaria causalités est ex una parte sicut ex alia. Ex quo patet evidenter quod falsum est dicere quod idem numero (a) causabile sit a diversis naturaliter objectis, si aliqua sit possi­ bilis cognitio ulli propria vel propria visio hujus albedinis. Igitur per locum a simili innotescit hæc via arguendi (6). — Hæc Adam in forma. Sed in oppositum arguit Scotus, ct Occam, quod de eadem materia numero a diversis agentibus numero distinctis producatur idem effectus numero. Quia accipiamus minimam materiam naturaliter per se existibilern summe dispositam ad combustionem, puta stupam, et approximentur sibi per divinam potentiam duo vel tres ignes in eodern situ adae­ quato: quo facto, illa stupa a quolibet illorum incen­ deretur, alio amoto; et in casu illo generabitur ex stupa unicus ignis a quolibet illorum exsistentium in eodem situ, vel a nullo : nulla enim protervia quæ habeat colorem posset assignari, quare magis ab uno quam ab alio; et tamen a quolibet omnium manifeste ibi produceretur, si alii non adessent. Igitur quilibet illorum est causa totalis illius effectus, illo modo quo creatura potest esse causa totalis alicujus effectus. — Ad hoc respondet Adam, et bene, quod in illo casu ille effectus idem numero, qui producitur a duobus vel pluribus ignibus simul, non posset produci ab uno illorum perse et solitarie sumpto; quia, variato efficiente qualitercumque in numero vel enlitate, semper erit alius et alius effectus secundum numerum. Posset etiam dici, secundum eumdem, quod in tali casu materia reci­ peret diversas formas secundum diversa agentia; vel quod una pars integralis vel intensiva formæ causa­ bitur ab uno illorum ignium, et alia ab alio, vel quod neutram (γ) recipiet ab hoc, nec ab illo. Et alias vias ponit ibi Adam; sed non videntur proba­ biles. Item, ad argumentum Scoti secundo loco indu­ ctum contra tertiam conclusionem, dicit Adam, quod, si Adam non peccasset, electi habuissent easdem animas, non autem eadem corpora; el sic non oportet concedere quod idem corpus potuit pro­ duci a diversis patribus. Sed quia apud me dubium est, an eadem anima in numero possit infundi diversis corporibus numero totaliter distinctis, ideo non teneo illam solutionem, sed earn quam ponit beatus Thomas, ubi supra. Gregorius tamen de Arimino, super 2. Senten­ tiarum (disl. 7, q. 4), sequitur viam ipsius Adæ, quasi de verbo ad verbum. Sed adhuc potest argui pro via Scoti el Occam, sicut arguelial quidam socius Gregorii (apud Gre­ gor., ibidem), quod idem effectus numero natura­ liter producibilis ab hoc agente, est etiam produci­ bilis ab altero (i) agente totaliter distincto el naturali. Primo sic. Idem effectus numero, est corruptibilis naturaliter ab hoc agente, et ab alio totaliter distincto ; igitur et producibilis. Tenet consequentia; quia non major ratio videtur hic quam ibi. Antecedens palet; quia idem calor numero, qui corrumpitur ab hac aqua, ita bene potuit corrumpi ab alia aqua. Secundo. Quia duæ possunt esse causæ totales effeclivæ ejusdem effectus; et (?) qui est produci­ bilis ab una, est producibilis ab alia. Antecedens probatur : quia, si duo ignes sufficienter approxi­ marentur eidem stipula. *, quilibet illorum suffi­ cienter igniret illam sine alio. Tertio. Quia ejusdem effectus ponunt esse duo fines totales ; igitur duæ causæ agentes. Consequentia palet; quia non est major ratio hinc quam inde. Antecedens patet ; quia aliquis potest aliquem effectum facere propter duos fines, quorum qui­ libet, si per se esset, sufficienter moveret agens ad causandum illum effectum. Quarto. Quia, si ille idem calor in numero, qui producitur ab A igne, non posset produci ab alio igne, tunc inter individua ejusdem speciei esset ordo essentialis dependenliæ. Quinto. Quia illam earndem sensationem in nu­ mero, quam causal nunc istud ovum, potest aliud (γ) ovum naturaliter conservare et continuare. Igitur potest eam producere, vel produxisse. Consequentia tenet. Sed antecedens probatur : quia, si Deus poneret unum aliud ovum totaliter simile in eodem situ cum isto, subtrahendo causalitatem prioris, adhuc remaneret prior sensatio; alioquin potest sen­ tiens percipere differentiam inter unum ovum el aliud; quod est falsum. Ad primum istorum respondet Gregorius, negando consequentiam et ejus probationem. « Unde, a simili, posset probari quod a pluribus et diversis secundum speciem, equus et bos sint naturaliter producibiles; et ila de aliis speciebus animalium perfectorum ; quod tamen constat esse falsum; nam equus est corruptibilis ab aqua, el ab igne et lapide cadente, et a mullis aliis specie differentibus. » Ad secundum dicit quod , « si antecedens intelligalur de eodem effectu secundum numerum, sicut oportet intelligi, si consequens debeat inferri ad propositum, illud est negandum ; nam, quamvis quilibet igniret perse, neuter tamen causaret for­ mam ignis causabilem ab alio. Unde argumentum (а) numero. — Om. Pr. (б) Igitur per locum a tiniih in notrici/ fure via arguen­ di — Igitur arguere per locum a limili innoteudt h.rc ibi Pr. (γ) neutram. — nataram Pr. (3) etl etiam producibilit ab alter·· — ct ab alio, eit improducibilii Pr. (6) ct. — Om. Pr. (γ) aliud. — aliguod Pr. ISO LIBRI II. SENTENTIARUM non probat, nisi quod idem effectus specie, est producibilis ab utroque. > Ad tertium dicit quod, < quidquid sit de antece­ dente intellecto de fine voluntario pnestituto ab agente, de quali procedit probatio ejus, negatur QUÆSTIO I. consequentia. Nec probatio ibi facta valet, scilicet UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIÆ POTUERIT quod non est inajor ratio hinc quam inde. Unde tali argumentationi sufficiat instare, similiter, arguendo PECCARE VENIALI 1ER de quolibet effectu naturali, quod produci possit naturaliter ab agentibus naturalibus specie diffe­ 1RCA vigesimamprimain distinctionem se­ rentibus. > cundi Sententiarum, quæritur: Utrum Ad quartum dicitur quod < consequens potest homo in statu innocentiæ potuerit pec­ concedi, ad hunc sensum, quod unum individuum care venialiter. dependet ab alio ejusdem speciei, tanquam a per se Et videtur quod sic. Peccatum mortale magis causa extrinseca. Et si arguitur contra hoc : Quia in opponitur integritati primi status quam peccatum essentialiter ordinatis non est processus in infini­ veniale. Sed tunc potuit peccare mortaliter. Ergo tum, qualitercumque ordinentur essentialiter; igitur J multo fortius venialiter. inter individua ejusdem speciei non est ordo essen­ In oppositum arguitur sic. Peccatum veniale est tialis dependentia *. Et probatur consequentia : quia velut quædam ægriludo animæ, quemadmodum in illis est processus in infinitum. Et antecedens peccatum mortale est mors. Sed tunc non fuit in palet, 2. Metaphysics (t. c. 5). — (a) Dicitur ad corpore possibilitas ad ægritudinem, nisi prece­ hoc, quod antecedens potest dupliciter intelligi. dente possibilitate ad mortem. Ergo similiter in Uno modo, quod respectu unius effectus non sunt anima non fuit possibilitas ad peccandum venialiter, infinitæ causæ essentialiter onlinatæ. Et hunc sen­ nisi precedente possibilitate ad peccandum morta­ sum habet Philosophus, 2. Metaphysics. Et sic liter. Ut enim (a) se habet potentia ad potentiam, conceditur antecedens, el negetur consequentia, ita actus ad actum. accipiendo consequens in hoc sensu, quod scilicet unum individuum sit per se causa extrinseca alte­ In hac quæstione erunt tres breves articuli. In rius ejusdem speciei; hoc enim nullatenus repugnat primo ponetur conclusio. In secundo objectiones (C). antecedenti. Alio modo, j>otest antecedens intelligi In tertio solutiones (γ). sic, scilicet quod non est passibile ut ab aliquo, tan­ quam a per se causa,dependeat aliud, ut ab A depu­ deat H, sic quod B non possit naturaliter produci ARTICULUS I. nisi ab A, et iterum, eodem modo, ab ipso B depen­ PONITUR CONCLUSIO deat C, et a C dependeat D, el sic in infinitum. Et in hoc sensu (δ), negatur antecedens. Nec in hoc sensu Quantum ad primum articulum, sit loquitur Philosophus. Sic enim non ponitur unus effectus numero dependere a causis infinitis essen­ tialiter ordinalis: nam causæ essentialiter ordinatæ, Conclusio : Quod non luit possibile hominem. durante statu primo innocentiæ, peccare venia­ omnes simul causant; quod in proposito non con­ li 1er (B). tingit; et ideo non sunl talcs causæ essentialiter ordinatæ in causando >. Hanc jM>nit sanctus Thomas, 1* 2 , * q. 89, art. 3, Ad quintum dicit quod, < quidquid sit de conse­ ubi sic : < Communiter ponitur quod homo in statu quentia, negatur antecedens. » Et ad probationem, innocentiæ non potuit venialiter peccare. Hoc autem dicit quod, c illo casu dato, non remaneret eadem non est sic intelligendum, quasi id quod est nobis sensatio. Et quod infertur ulterius, negatur conse­ veniale, si ipse committeret, esset sibi mortale pro­ quentia : quia non quacumque variatione possibili pter altitudinem sui status. Dignitas enim personæ notitie posita γ) in anima ex alietate objectorum, est quædam circumstantia aggravans peccatum;non potest homo naturaliter percipere illorum aliclatem tamen transfert in aliam speciem peccati, nisi forte el differentiam ; sicut in multis casibus posset dari superveniente difformitate inobedientiæ, vel voti, exemplum. » — Hæc Gregorius, et bene. vel alicujus hujusmodi; quod in proposito dici non Ad argumenta in principio quæstionis facta, patet potest. Unde id quod est de se veniale, non potuit solutio per predicta. El hæc de quæstione. Benedictus Deus. Arnen. (a) Et »u. — Ad. Pr. (<) Et m hoc tentu. — Om. Pr. Ιγ) nohlie petila — perita notification * Pr. (a) enim. — autem Pr. !. * — objectio Pr. (e objectum (T lolutionet. — tolutio Pr. («: venialiter. — Otn. Pr. DISTINCTIO XXL - QUÆSTIO I. transferri in mortale propter dignitatem primi status. Sic igitur intelligendum est quod non potuit peccaro venialiter» quin non potuit esee quod com­ mitteret aliquid quod esset de se veniale, antequam integritatem primi status amitteret peccando mor­ taliter. Cujus ratio est, quia peccatum veniale in nobis contingit, vel propter imperfectionem actus, sicut subiti motus in genere peccatorum mortalium, vel propter inordinationem exsistentem circa ea quæ sunt ad finem, servato debito online ad finem. Utrumque autem horum contingit propter quem­ dam defectum ordinis, ex eo quod inferius non con­ tinetur firmiter sub suo superiori. Quod enim in nobis insurgat subitus motus sensualitatis, ex hoc contingit quod sensualitas non est omnino subdita rationi. Quod vero insurgat subitus motus in ratione ipsa, provenit in nobis ex hoc quod ipsa exeeutio actus rationis non subditur deliberationi quæ est ex altiori bono. Quod vero animus humanus inordinetur circa ea quæ sunl ad finem, servato debito ordine ad finem, provenit ex hoc quod ea quæ sunt ad finem non ordinantur infallibiliter sub fine, qui tenet summum locum, quasi principium in appeti­ bilibus (a). In statu autem innocentiæ erat infalli­ bilis ordinis firmitas, ut semper inferius contine­ retur sub superiori, quamdiu summum hominis contineretur sub Deo, ut etiam Augustinus dicit, 14. de Civitate Dei (cap. 17, 23). Et ideo oportebat quod inordinatio in homine non esset, nisi inciperet ab hoc quod summum hominis non subderetur Deo, quod fit per peccatum mortale. Ex quo patet quod homo in statu innocentiæ non potuit peccare venia­ liter antequam peccaret mortaliter. > — Hæc ille. — Simile ponit, 2. Sententiarum. dist. 21, q. 2, art. 3; item, de Malo, q. 7, art. 7; et aliis locis. — Ex quibus potest formari talis ratio. In illum non cadit peccatum veniale primo et pnecise, in quo non potest esse motus subitus in id quod est charitati contrarium, nec inordinatio circa ea quæ sunt ad finem, servato recto ordine circa finem. Sed homo primus, quamdiu fuit in primo statu inno­ centiæ, erat hujusmodi. Igitur in tali statu non potuit peccare venialiter precise, id est, committere peccatum veniale ex se et nullo modo mortale. Major et minor patent ex prodictis. Et in hoc primus articulus terminatur, causa brevitatis. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusionem. Unde Scotus (6) contra illam arguit (dist. 21, q. I ). (a) appetibilibus. — appetitibus Pr. (C) Scotus. — Aureolus Pr. 181 Primo sic. Quia illud donum innocentiæ non conjungebat perfectius ultimo fini, quam quæcumque gratia gratum faciens nunc conjungat viatorem ultimo fini. Sed cum quacumque gratia potest nunc stare veniale, etiam in perfectissimis; unde Joannes, in canonica sua (epist. 1, cap. 1, vers. 8) : Si dixe­ rimus quod peccatum non habemus, etc. Secundo. Quia suppono (x) quod aliquis actus ex genere est peccatum veniale, puta verbum otiosum. Sed Adam potuit talem actum exercere, otiose sci­ licet loquendo. Sed actus ex se venialis non fit mnrlalis, nisi quatenus cadit super ipsum proceptum. Igitur, cum nullum proceptum habuisset Adam de abstinendo ex necessitate salutis a talibus verbis; nimis enim difficile obligasset viatorem, si eum in illo statu de necessitate salutis obtigisset ad facien­ dum semper quod melius fuisset aut expedientius, vel ad vitandum omnem retardationem ad melius; igitur, etc. Et in hoc secundus articulus terminatur, quia non legi plures impugnationes novas procedentis conclu­ sionis. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, dicitur ad objectiones. Et Ad primam siquidem dicitur quod peccat per fal­ laciam secundum non causam ut causam; quia quod, cum gratia viatoris nunc stet peccatum veniale, non autem cum dono justitiae originalis primorum parentum, hoc non est ideo, quia donum illud per­ fectius conjungeret ultimo fini quam gratia Joanni Baptista, vel Ilieremiæ, vel Apostolis in eorum ultima sanctificatione coi lata ; sed potius ideo, quia donum illud non solum subdebat mentem Deo. verum etiam corpus animæ, et omnes potentias inferiores rationi; immo generaliter omnia inferiora quæ sunt in homine suis superioribus : in tantum quod ordines inferiores violari non poterant, nisi prius natura vel tempore sublato superiori. De hoc sanctus Thomas, de Malo, ubi supra (q. 7, art. 7), sic dicit : < Conditio status primi hominis talis erat, quod, tali statu durante, nullo modo poterat pecca­ tum veniale committere. Cujus ratio est (6), quia ta­ liter homo erat in statu innocentiæ institutus, ut dicit Augustinus, 14. de Civitate Dei (cap. 17, 23), quod quamdiu pars superior hominis firmiter Deo inhærerel, omnia inferiora superiori parti subdebantur, non solum partes animæ, sed etiam corpus ipsum, el alia exteriora. Superior autem |>ars hominis, sci­ licet mens, a sua rectitudine qua Deo subdebatur, (1) suppono. — supposito Pr. (6) est — Om. Pr. 18’ LIBRI IL SENTENTIARUM removeri non poterat, nisi per peccatum mortale, expresso. Unde sanctus Thomas, ubi supra, scilicet quod est aversio a Deo. Nulla igitur inordinatio in de Malo, q. 7, art. 7, sic dicil : α Communiter dici­ inferioribus partibus animæ poterat esse ante­ tur quod Adam non potuit in primo statu venialiler quam peccaret mortaliter. Unde patet quod pecca­ peccare antequam peccassel mortaliter. Posset autem tum veniale, quod est in sensualitate ante delibera­ aliquis aestimare hoc ideo esse, quia peccata quæ tionem rationis, in statu innocenti® esse non potuit, sunt in nobis venialia, homini in statu innocenti® cum (i) omnis motus inferiorum partium sequere­ fuissent mortalia propter excellentiam sui status. Sed tur ordinem partis superioris. Sed quia etiam in hoc dici non potest. Contingit enim unum et idem superiori ratione contingit esse peccatum veniale, peccatum gravius esse propter personæ excellentiam. posset alicui videri quod saltem illud peccatum Sed circumstantia personæ non aggravat peccatum veniale in statu innocentiae in Adam esse potuit. Sed in infinitum, ut faciat de veniali mortale, nisi trans­ etiam in hoc eadem ratio invenitur, si quis diligenter ferat in aliam speciem peccati. Sola enim hujusmodi consideret. Nam, cum polentiæ distinguantur secun­ circumstantia facit de veniali mortale. Hoc autem dum objecta, secundum ordinem objectorum est contingit cum alicui personæ, propter aliquam sui etiam ordo potentiarum. Contingit autem in objectis status conditionem fit aliquid contra pneceptum rationis esse ordinem superioris et inferioris, et in exsistens, quod in inferiori persona non habet ratio­ speculativis et in praclicis. Sicut enim principium nem contra pneceptum exsistentis; sicut in sacer­ indemonstrabile est supremum in speculativis, ita dote uxorem ducere, est contra pneceptum de voto finis se habet in operabilibus. Unde, quamdiu continenti® (a) implendo, non autem in laico, qui superior ratio hominis bene se habuisset circa finem, non vovit. Et sic illud quod est veniale vel nullum nullo modo deficere potuisset circa ea quæ sunt ad peccatum in laico, est peccatum mortale in sacer­ finem, propter indefeclibilcrn ordinem inferiorum dote. Si vero aclus superioris personæ non repugnet ad superiora secundum conditionem illius status. praecepto specialiter sibi facto, non est peccatum Sicut etiam in speculativis, quamdiu homo habet mortale, quia omne peccatum morlale est contra rectam existimationem circa principia, nisi sit defe­ pneceptum divinæ legis, nisi forte per accidens, ctus in connexione principiorum ad conclusiones, ratione scandali sequentis; quamvis etiam hoc fiat non poterit incidere aliquis defectus circa conclusio­ contra pneceptum de non præbenda occasione ruinæ. nes. Manifestum est autem quod peccatum mortale Non autem potest dici, quod actus peccatorum venia­ est per aversionem a fine, peccatum autem veniale lium fuerint aliter contre pneceptum primo homini est inordinatio circa ea quæ sunt ad finem ; unde in statu innocenti® quam nobis. Unde non potest impossibile erat hominem in statu innocenti® pec­ dici quod fuissent ipsi peccata mortalia quæ nobis care prius venialitcr quam mortaliter, d *— Hæc sunt venialia, propter excellentiam sui status. Sed ille. — Ex quibus patet quod consequentia primi potius dicendum est quod conditio sui status talis argumenti non valet, quia assumit pro causa illud erat, quod, tali statu durante, nullo modo poterat quod non est causa; et quomodo imperfecte concipit committere peccatum veniale, a — Hæc ille. virtutem originalis juslitiæ, vel donum primi status; Ad argumentum pro parte affirmativa quæstionis, et quomodo non tangit omnes ordines illius status, factum in principio quæstionis, respondet sanctus sed solum supremum. Item, quomodo imperfecte Thomas, de Malo, ubi supra, in solutione quarti, concipit causam peccati venialis. Hoc enim non con­ ubi sic : « Veniale et mortale peccatum in tantum tingit ex conjunctione vel separatione ad ultimum repugnant integritati primi status, quod illa inte; finem, nec ex aversione vel conversione ad illum, grilas neutrum eorum compatitur. Sed peccatum sed potius ex perversitate inferiorum ordinum. Ut mortale in tantum plus opponitur, quod poterat puta : quia sensualitas non perfecte subditur rationi ; integritatem primi status corrumpere; non autem vel quia ea quæ sunt ad finem non perfecte subdun­ peccatum veniale. » — Hæc ille. tur ordini finis ; vel quia conclusiones non stant sub Et hæc de quæslione sufficiant. Benedicius Deus. ordine primorum principiorum, ut patet ex pro­ Arnen. dictis. Ad secundum negatur minor. Dicilur enim quod, (a) continentia?, — continue Pr. stante statu innocenti®, Adam non potuit talia quæ sunt ex suo genere venialia committere; sicul patet ex probatione conclusionis, el similiter ex statim dictis. Quod enim Lilia committantur, non potest contingere nisi duobus modis, scilicet vel quia mens aversa est ab ultimo fine, vel quia inferiora non per­ fecte subduntur suis superioribus, modo prius («) cuni — quia Pr. DISTINCTIO XXII. — QUÆ8TI0 I. DISTINCTIO XXII. QUÆSTIO L UTRUM ALICUI CREATÜRÆ POTUERIT VEL POSSIT CONFERRI QUOD SIT IMPECCABILIS PER NATURAM incA vigesimamsecundam distinctionem secundi Sentenharum,q^æritur:Utrum alicui creatura potuerit vel jiossit con­ ferri quod sit impeccabilis per naturam. Et arguitur quod sic. Quia impossibile est illum actum esse defcctuosum, cujus principium est immutabiliter unitum suæ regulæ. Sed alicui crea­ ture potest conferri, quod per naturam suam sit immutabiliter Deo unita per visionem claram, sicut nunc uniuntur beati per gratiam. Ergo sicul læati sunt impeccabiles per gratiam,ex immutabili unione suæ voluntatis ad Deum tanquam ad regulam, sic illa creatura esset impeccabilis per naturam. Major patet : quia non est defectus in actione, nisi quia discordat a rectitudine suæ regulæ. Minor patet : quia illud potest communicari creatura, quod non trahit ipsam extra limites creatura; quia nihil trahit creaturam extra suos limites, nisi sit perfectionis infinitæ : hoc enim solum facit creaturam non esse creaturam, sed Creatorem. Videre autem Deum per essentiam et ex naturalibus non est perfectionis infinitæ. Demus enim quod aliquis videat Deum per naturam, sicut vident nunc beati per gloriam, nec hic nec ibi est perfectio infinita, sed finita, et actus finitus. In oppositum arguitur. Quia impossibile est eidem secundum idem inesse opposita; secundum aliud vero nihil prohibet. Sed libero arbitrio creatura secundum naturam inest posse adhærere suæ regulæ vel non adhærere; quod est posse peccare vel posse non peccare. Ergo per naturam non potest ei inesse non posse peccare. In hac quæstione erunt tres articuli. In primo ponetur conclusio. In secundo objectiones (x). In tertio solutiones (C). ARTICULUS I. PONITUR CONCLUSIO Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod Impossibile est nllquam naturum rationalem factam vel factibllem, esse Impeccabilem per naturum. Hanc ponit beatus Thomas, 1 p., q. 63, art. 1, (i) objectione» — objectio Pr. (6) solutione . * — wlutio Pr. <83 ubi sic dicil : « Tarn angelus quam quæcurnque creatura rationalis, si in sua sola natura considere­ tur, potest peccare. Et cuicurnque creatura hoc convenit ut peccare non possit, hoc habet cx dono gra­ tiae, non ex conditione natura. Cujus ratio est, quia peccare nil aliud est quam declinaro a rectitudine * actus quam («) debet habere, sive accipiatur pec­ catum in naturalibus, sive in artificialibus, sive in moralibus. Solum autem illum acturn a rectitudine declinare non contingit, cujus regula est ipsa virtus agentis. Si enim manus artificis esset ipsa regula , ** incisioni. nunquam posset artifex nisi recte lignum incidere. Sed si rectitudo incisionis sit ab alia (C) regula, contingit incisionem et rectam et non rectam esse. Sola autem divina voluntas est (γ) regula sui actus; quia non ordinatur ad superiorem finem. Omnis autem voluntas cujuslibet creatura rectitu­ dinem in suo actu non habet, nisi secundum quod regulatur a divina voluntate, ad quam pertinet ulti­ mus finis; sicut (o) quælibet voluntas inferioris débet regulari secundum voluntatem nuperiori-, ut voluntas militis secundum voluntatem ducis exerci­ tus. Sic igitur in sola divina voluntate peccatum esse non potest; in qualibet autem voluntate crea­ tura?, peccatum potest esse, secundum conditionem suæ natura. i> — Hæc ille. Idem ponit, 2. Sentent., dist. 23, q. I. art I , ubi sic ait : < Nulli creatura communicatum est, nec communicabile fuit, quod peccare non |xjsset per conditionem suæ nature. Cujus ratio e>t, quia, cum omne causatum dependeat, sicut a causa sui esse, a Deo, oportet quod, si sibi relinquatur, defi­ ciat ; quamdiu autem influentiam causæ recipit, con­ servetur. Sed applicatio causati ad causam suam potest esse dupliciter : vel ita quod sit in potestate causati a causa sua recedere quantum ad aliquid, vel non recedere ; vel ita quod non sit in potestate ejus. Et primum pertinet ad liberum arbitrium ; quia hoc est essentiale libero arbitrio, ut possit facere vel non facere. Si autem causæ suæ non adhæret, oportet quod deficiat: unde dicit Augustinus, 8. Super Gen. ad litteram (cap. 12) ; Homo stbi Deo présente illuminatur, absente autem conti­ nuo tenebratur. Et ita impossibile fuit ut, sonata libertate arbitrii, alicui creatura conferretur ut secundum conditionem nature suæ peccare non posset. Est enim ibi quasi quasdam contradictionis implicatio : quia, si est liberum arbitrium, oportet quod causæ suæ possit inhærere, vel non inhærere; et si non potest peccare, non potest causæ sua' non inhærere;etsicsequunturcontradictoria.Sed natura divinæ, quæ ex se rectitudinem habet, convenit per conditionem nature suæ ut deficere non possit, sicut (a) (C) (γ) CM quam. — quem Pr. ab alia. — aliud ab ip a * L — et Pr. e* licut. — »cd Pr. Pr. 184 LIBRI II. SENTENTIARUM nec ab esse, ite nec a rectitudine bonitatis. El | solus est actus nullius potenti© permixtionem redquibuscumque hoc confertur, ut peccare non possint, piens, et per hoc est bonitas pura et absoluta. Quævel ut per gratiam confirmentur in bono, hoc habent I libet vero creatura, cum in natura sua habeat per· per donum gratis, per quod filii Dei efficiuntur, et mixtionem potentiae, est bonum particulare. Qu© quodammodo divinæ naturæ consortes, n — Hæc quidem permixtio potenti© ei accidit propter hoc quod est ex nihilo. Et inde est quod inter naturas ille. Idem ponit, de Veritate, q. 24, art. 7, ubi sic : rationales, solus Deus habet liberum arbitrium natu­ < Nulla, inquit, est nec esse potest creatura, cujus raliter impeccabile, et confirmatum in bono. Crea­ liberum arbitrium sit naturaliter confirmatum in tur© vero hoc inessc est impossibile, propter hoc bono, ut hoc ei ex puris naturalibus conveniat, quod | quod est ex nihilo, ut Damascenus (dc Fide Orth., peccare non possit. Cujus ratio est. Nam ex defectu lib. 2, cap. 27) el Gregorius Nyssenus (Catcch. Or.9 principiorum actionis causatur actionis defectus. c. 6. dicunt; et ex hoc quod est particulare bonum, Unde, si quid est in quo principia actionis nec in in quo fundatur ratio mali, ut dicit Dionysius, se deficere possint, nec ab aliquo extrinseco impe­ 4. cap. de Divinis Nominibus. » — Hæc ille. —Ex diri, impossibile est illius actionem deficere; sicut quibus potest formari triplex ratio. Prima talis est : patet in motibus cœleslium corporum. Ea vero in Omne voluntarium agens, cujus virtus differt a actionibus deficere possibile est, in quibus principia regula suæ actionis, potest habere actum rectum et agendi possunt deficere vel impediri; sicut patet in non rectum ; sed omnis creatura rationalis est hujus­ generabilibus et corruptibilibus, quæ, ratione suæ modi; igitur, etc. Secunda, sic : Omne agens, in naturæ transmutabitis (a), defectum in principiis cujus potestate est adhærere causæ suæ et non adhæactivis patiuntur : unde el eorum actiones deficien­ rere, potest in suo actu a rectitudine declinare et tes proveniunt ; propter quod in operibus naturæ defectuosum actum elicere ; sed omnis creatura ratio­ frequenter peccatum accidit, sicut palet in partubus nalis est hujusmodi ; igitur, etc. Tertia, talis : Omne monstruosis. Nam nihil aliud est peccatum, sive in agens, cujus actionis principia deficere possunt vel rebus naturalibus, sive artificialibus, sive volunta­ impediri, potest causare actionem defectuosam et riis dicatur, quam defectus vel inordinatio propriæ peccatum ; sed omnis creatura rationalis naturæ suæ actionis, cum aliquid agitur non secundum quod derelicta est hujusmodi; igitur. Major patet; et debitum est agi, ut palet in 2. Physicorum (t. c. 82). minor probatur : Quia quælibet natura rationalis Differt autem nature rationalis prædita lilæro arbi­ potest habere actum respectu universalis boni, non trio ab omni alia nature agente. Nam quælibet alia autem habet in se rationem universalis boni ; ergo natura ordinatur ad aliquod particulare bonum, et potest deficere et impediri in suis actibus quibus actiones ejus sunt determinat© respectu illius boni. appetit bonum. Natura vero rationalis ordinatur ad bonum simplici­ Et in hoc primus articulus, causa brevitatis, ter­ ter. Sicut enim verum absolute est objectum intel­ minatur. lectus, ita etiam et bonum absolute est objectum voluntatis. Et inde est quod ad ipsum universale ARTICULUS II. bonorum principium voluntas se extendit, ad quod nullus alius appetitus pertingere potest. Et propter PONUNTUR OBJECTIONES hoc creatura rationalis non habet determinatas actiones, sed se habet sub quadam indifferentia respectu immaterialium actionum. Cum autem omnis actio I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ ab agente proveniat sub ratione cujusdam similitu­ dum articulum, ponendæ sunt objectiones. Et qui­ dinis, sicut calidum calefacit, oportet, si aliquod dem contra pramissa arguit Durandus (dist. 23, agens est quod secundum suam actionem ordinetur q. 1). ad aliquod particulare bonum, ad hoc quod ejus Primo sic. Aut tu loqueris absolute de creatura, actio naturaliter (ft) sit indefectibilis, quod ratio an possit fieri impeccabilis per naturam, vel stricte illius boni naturaliter et immobiliter insit ei ; sicut de creatura intellectuali, quæ est liberi arbitrii. Si si alicui corpori inest naturaliter calor immutabilis, primo modo, certum est quod Deus potest facere, et immutabiliter calefacit. Unde et natura rationalis, fecit multas creaturas impeccabiles per naturam, quæ ordinata est ad bonum absolute -per actiones scilicet omnes creaturas irrationales : quia liberum multifarias, non potest habere naturaliter actiones arbitrium est quo peccatur et recte vivitur, sicut indeficientes a bono, nisi ei insit naturaliter et immo­ nunc loquimurdc peccato; sed creatura irrationales biliter ratio universalis et perfecti boni. Quod qui­ carent libero arbitrio; ergo peccare non possunt, dem esse non potest nisi in natura divina. Nam Deus sicut nec recte vivere rectitudine meriti. Si secundo modo, sic esset videndum per quid competit crea­ tura posse peccare. Et utrum illud insit necessario (s) fmnjTTiufabilu. — trnntniutabililalii Pr. I omni creatura, vel utrum oppositum possit ei inesso (4) naluraliCer. — nziiura Pr. DISTINCTIO XXII. - QUÆSTIO L per noturam. Primum nutem istorum dicit se alibi declarasse, et ostendisse quod impossibile est pecca­ tum esse in voluntate, nisi pracedente aliquo defe­ ctu in ratione, sive ille defectus sit error, vel nescien­ tia, vel inconsideralio. Ac per hoc patet quod, ai latest communicari creatura, quod ex suis essen­ tialibus semper actu el sine errore consideret omnes circumstantias ex quibus aliquid potest judicari eli­ gibile vel fugibile, vel etiam si hoc actu consideret quandocumque occurrit aliquid eligendum vel fugien­ dum, quod talis creatura esset impeccabilis per natu­ ram; si vero non, non (a). Dicendum ergo quod eligibilia et circumstantia * eligibilium, aut dedu­ cuntur ex principiis legis naturæ, aut deducuntur ex principiis el dictamine legis su pe matura lis, puta fidei vel disciplinæ. Si primo modo, sic dicendum est quod Deus potuit facere et forte fecit creaturam impeccabilem per naturam. Quod sic probatur. Quia majoris ambitus sunt ea quæ deducuntur ex primis principiis speculabilibus, quam ea quæ deducuntur ex principiis practices ; quia plura sunt cognoscibilia a crealura quam agibilia per illam. Sed Deus potest facere el forte fecit creaturam quæ actu cognoscit omnia speculabilia naturalia et omnes habitudines eorum naturales, vel saltem, dum cognoscit actu aliquod ens naturale, videt in eo omnes habitudines el circumstantias. Hoc enim ponitur de angelis, qui non per discursum, sed intuitive vident in natura rei quæcumque ei attribuuntur naturaliter vel ab ea removentur. Ergo similiter potest communicari ali­ cui creatura, vel jam communicatum est quod actu el sine errore consideret omnia agibilia ab ipsa, vel saltem dum occurrit aliquid eligendum, in actu et sine defectu videret omnes circumstantias, secun­ dum quas illud est eligibile vel non eligibile ; quo inexsistente, peccare non potest. Secundo sic. Sicut est gradus in corporalibus, ita et in spiritualibus. Sed est aliquod corpus, quod ex gradu suæ naturæ habet non solum quod sit per­ fectum in se, sed etiam in operatione actuali quoad omnia alia quæ sunt vel esse possunt, sic quod statim, dum essent, actioni ipsius subjicerentur, ut patet de sole, vel saltem de corpore cœlesti. Ergo similiter in creaturis spiritualibus est dare aliquam, quæ non solum est perfecla in se, sed in propria operatione respectu omnium aliorum quæ sunt vel esse possunt, sic quod statim ut essent, actioni illius subjicerentur. Operatio autem substantiæ spiritualis est intelligere. Igitur, etc. His autem stantibus, non potest peccare. Igitur possibile est dare crealuram quæ per naturam sil impeccabilis quoad legem na­ turalem. II. Argumenta aliorum. — Ad idem arguitur ab aliis (apud Durandum, ibidem). (a) it vero non, non. — et n non Pr. 185 Primo sic. Illud quod non arguit infinitam per­ fectionem, est communicabile crealura. Sed esse impeccabile per naturam, non arguit infinitam per­ fectionem. Igitur. Major nota est. Sed minor pro­ batur per argumentum factum in principio quae­ stionis. Secundo sic. Lumen gloriæ non excedit in infi­ nitum lumen naturale, cum utrumque sit finitum et Creatum. Poterit ergo creari angelus, cujus lumen naturale æquabitur in essentia el virtute lumini gloriæ alterius; et sic ex naturalibus videbit Deum per essentiam, sicut nunc vident beati per gloriam : el eodem modo erit impeccabilis. Tertio. Sicut se habet visus corporalis ad omnia visibilia, sic se habet intellectus ad omnia intelligibilia. Sed Deus jiosset facere visum corporalem lantæ efficaciae, quod videret omnia visibilia absque exteriori lumine superaddito. Ergo similiter posset facere intellectum lantæ efficaciae, quod videret vel intelligeret omne inlelligibile absque lumine gloriæ superaddito; et sic idem quod prius. III. Argumentum Aureoli. — Aureolus (dist. 23) aiguit contra quoddam lactum in tertia probatione, scilicet quod ideo nulla voluntas creata sit impeccabilis, quia est ex nihilo. Contra hoc arguit : quia, secundum te, crealura ex gratia potest esse impeccabilis; et tamen etiam (a) gratia est de nihilo. IV. Aliud argumentum. — Item potest argui. Quia Deus posset creare unam intelligentiam, quæ esset essentialiter visio Dei et dilectio et fruitio sine aliquo accidente sibi superaddito. Sed talis intelligentia esset naturaliter impeccabilis. Igitur, etc. Major patet. — Tum quia non implicat contradi­ ctionem. — Tum quia philosophi posuerunt quod quælibet intelligentia est visio vel cognitio suimet; ergo possibile est intelligentiam esse cognitionem alterius a se; nec apparet quare non ita respectu objecti quod est Deus quam alterius. — Tum quia hoc tenent multi, sicut Adam, 1. Sentent. Minor probatur : quia implicat aliquem esse beatum et peccare; vel clare videre Deum et peccare. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus supradictis. Et quidem, A<1 duo prima dicitur quod efficaciter concludunt (a) etiam. — ex Pr. I8Ô LIBRI I!. SENTENTIARUM verum, sed non contra nos. Nam totum illud quod concluditur, concedit sanctus Thomas, de Malo, q. 16, art. 3, ubi sic : < In nullo quod ad ordinem nature pertine.it, potuit malum angeli consistere. Malum enim non invenitur in his quæ sunt semper in actu, sed solum in his in quibus potenlia potest separari ab actu, ut dicitur, 9. Metaphysicæ (t. c. 19). Angeli autem omnes sic conditi sunt, ut quid­ quid pertinet ad naturalem perfectionem eorum statim a principio habuerunt; tamen erant in po­ tentia ad supematuralia bona, quæ per Dei gratiam consequi poterant. Unde relinquitur quod peccatum diaboli non fuit in aliquo quod pertinet ad ordinem naturalem, sed secundum aliquid supemalurale. ® — Hæc ille. Item, ari. 2, sic dicit : « Appetitus nihil aliud est quam inclinatio quædam in appeti­ bile; ct sicut appetitus naturalis consequitur for­ mam naturalem, ita appetitus sensitivus, vel intel­ lectivus, vel rationalis, sequitur formam apprehen­ sam : non enim est nisi boni apprehensi per sen­ sum vel intellectum. Non ergo potest malum in appetitu accidere ex hoc quod discordet ab appre­ hensione quam sequitur, sed ex eo quod discordat ab aliqua superiori regula. Et ideo considerandum est utrum illa apprehensio quam sequitur inclinatio hujus appetitus, sit dirigibilis aliqua superiori re­ gula, vel non. Si enim non habeat superiorem regu­ lam qua dirigi debeat, impossibile est quod sit malum in tali appetitu. Et hoc quidem continget in duobus. Apprehensio enim bruti animalis non habet superiorem regulam qua dirigi debeat; et ideo in ejus appetitu non potest esse malum. Bonum enim est quod moveatur hujusmodi animal ad con­ cupiscentiam vel iram secundum formam sensibi­ lem apprehensam. Unde Dionysius dicit, 4 cap. de Divinis nominibus, quod bonum canis est esse furibundum. Similiter etiam intellectus divinus, quia non habet superiorem regulam qui dirigi possit, ideo in ejus appetitu vel voluntate malum esse non potest. In homine autem est duplex apprehensio superiori regula dirigenda. Nam cognitio sensitiva habet dirigi per rationem ; et cognitio rationis per sapientiam seu legem divinam. Dupliciter igitur potent esse malum in appetitu hominis. Uno modo, quia apprehensio sensitiva non regulatur secundum rationem. Et secundum hoc dicit Dionysius, 4 cap. dc Divinis nominibus, quod malum hominis e»t præter rationem esse. Alio modo, quia ratio humana est dirigenda secundum sapientiam et legem divinam. Et secundum hoc Artibrosius (lib. de Paradiso) dicit quod peccatum est transgressio legis divina *. In substantiis autem a corpore sepa­ ratis est una cognitio tantum, scilicet intellectualis, regulanda vel dirigenda secundum regulam sapientia * divinæ. Et ideo in voluntate carum potest esse malum ex hoc quod non sequitur ordinem superioris regulae, scilicet sapientiæ divinæ. Et per hunc mo­ dum dæmones facti sunt mali voluntate. » — Hæc ille. Ex quibus palet quod mens sancti Thornæ est quod aliqua natura rationalis vel intellectualis potuit esse impeccabilis, hoc modo quod non potest trans­ gredi legem naturalem; cum quo stat quod nulla creatura rationalis potest esse impeccabilis per na­ turam, habito respectu ad legem supernaturalem. Et in hoc bene dicit Durandus (dist. 23, q. 1) : α Ubicumque, inquit, potest esse error vel inconsideratio circumstantiarum rei eligibilis, ibi potest esse peccatum et defectus debitæ electionis. Sed in omni creatura potest esse error vel inconsideratio circumstantiarum rei eligibilis : circumstantiarum dico quæ sumuntur ex lege supernatural! fidei vel disciplinæ. Has enim nulla creatura potest secun­ dum se nosce, cum dependeant ex mera Dei volun­ tate; sed noscuntur ex divina revelatione : et semel revelata? non semper considerantur, quoties illud eligendum occurrit; saltem non hoc habet conditio creatura, immocontrarium. Nam, sicut intellectus noster, propter sui imperfectionem, discursivusest respectu intelligibilium naturalium, nec simul omnes conditiones intelligibiles (a) apprehendit; sic intellectus angelicus imperfectus est respectu supernaturalium intelligibilium, nec simul omnes condi­ tiones eorum apprehendit. Et ideo circa talia potest habere errorem, vel nescientiam, aut inconsiderationem. Patet ergo quod nulla creatura intellectualis potest esse impeccabilis per naturam, quoad eligibilia quæ deducuntur ex principiis legis supernaturalis fidei vel disciplinæ, licet possit esse impecca­ bilis modo pradicto. » II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum aliorum negatur minor. Patet ; quia, si esset aliqua natura rationalis vel intellectualis simpliciter im­ peccabilis per naturam, hoc non posset contingere, nisi quia non haberet superiorem regulam a qua dirigi deberet, sicut dictum est ; et si sic, ipsa esset Deus, et infinitæ perfectionis. Ad secundum, negatur consequentia. Cujus ra­ tionem assignat sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 23, q. 1, art. 1, in solutione quinti, ubi sic : « Quando alicui natura convenit aliquod accidens ex influentia superioris tantum, non potest inferior natura illud accidens per se habere, nisi efficeretur natura superioris; sicut si aer illuminatur actu per ignem, non potest esse quod sit de natura sua luci­ dus in actu, nisi fiat ignis. Dico ergo quod cum (6) confirmatio insit creatura rationali solum per gra­ tiam, quæ est quoddam spirituale lumen et (γ) simi­ litudo luminis increati, non potest esse quod aliqua (a) intelligibiles. — intelligibilis Pr. (β) cum. — Om. Pr. (γ) ct. — Om. Pr. DISTINCTIO XXII. - QUÆSTIO I. creatura ex natura sua confirmationem hanc habeat vel gratiam, nisi efficeretur divinæ natura; quod ibile. » — Hæc ille. — Ex quo est omnino im patet quod, licet lumen gloriæ non excedat in infi­ nitum lumen naturale, non tamen sequitur quod possit creari aliquod naturale lumen æquale lumini gloriæ : quia illa duo lumina sunt diversarum specierum; sicut non valet consequentia : Homo non in infinitum excedit brutorum genus; ergo potest dari brutum æquale homini. Sed contra solutionem sancti Thomæ arguit Du­ randus, dicens quod α illa maxima quam (a) assumit, scilicet quod quando aliquod accidens inest inferiori nature tantum ex influentia superioris, non potest inferior natura illud accidens per naturam habere, nisi efficeretur nature superioris, etc., illa, inquit, habet verum, si illud accidens esset unius ratio­ nis utrobique, ut patet in exemplo dato ibidem. Si autem illud accidens non sit unius rationis in eis, non oportet quod, si efficiatur connaturale natura inferiori, quod propter hoc ipsa efficiatur in gradu superioris natura; immo oppositum : quia, cum effectus æquivocus nunquam æquetur suæ causæ æquivoeæ, si gratia et gloria, quæ sunt effectus Dei æquivoci, millesies fierent creatura connaturales(6), non propter hoc ipsa æquaretur Creatori. Et iterum non ponitur quod gratia vel gloria possint fieri connatu rales alicui creatura, sed quod potest talis crea­ tura fieri a Deo, quæ tantum possit per suum lumen naturale, quantum potest nunc beatus per lumen gloriæ, sicut posset creare oculum ita luminosum in se, quod (γ) videret sine exteriori lumine sicut nos videmus cum adjutorio exterioris luminis. » Ad istud dicitur, — pruno, quod illa maxima non solum habet veritatem ubi tale accidens est unius rationis, immo ubi est alterius; quia lumen gloriæ, sive sit unius rationis in omnibus videntibus Deum, sive in Deo et creaturis, sive alterius rationis, tamen ipsum est necessaria et sufficiens dispositio ad hoc quod divina essentia uniatur intellectui creato tanquam forma intelligibilis, et quodammodo deiformet (δ) intellectum creatum ad videndum Deum : ita quod et tenet locum virtutis activae, in hoc quod fortificat lumen intellectus creati, et virtutis passivæ, in hoc quod disponit intellectum creatum ad hoc quod sit capax formæ divinæ per modum formæ intelligibilis, sino inhæsione tamen et dependentia. Et ideo, sicut est impossibile aliquid habere natura­ liter ultimam dispositionem ad formam ignis, et propriam virtutem ignis, vel saltem virtutem inse­ parabilem a forma ignis, et cum hoc non habere formam substantialem ignis naturaliter sibi unitam; • V. (a) (ί) (γ) (fc) quam. — consequentia Pr. . * connaturale — naturales Pr. se. — Ad. Pr. deiformet. — di/formet Pr. 187 ita impossibile est quod alicui creatura sit connatu­ rale lumen gloriæ, et quod divina essentia non sit sibi connaturalis tanquam naturaliter sibi unita per modum formæ intelligibilis. — Dicitur secundo, quod utique verum est quod, dato quod gratia et gloria essent alicui creatura connaturales, non propter hoc sequeretur quod illa creatura æqua­ retur Deo simpliciter. Sequeretur tamen quod illa creatura naturaliter esset Deus per participationem ultimatam; quod est impossibile. — Dicitur tertio, quod impossibile est quod aliquod lumen naturale creatura factæ vel factibili sit æque potens lumini gloriae in quocumque gradu participato; aut quod in tantum elevet aut deiformet (a) intellectum crea­ tum , sicut lumen gloriæ facit. — Dicitur quarto, quod lumen corporale potest esse connaturale alicui oculo creato; non autem lumen gloriæ alicui crea­ tura. Cujus ratio est dicta : quia scilicet lumen gloriæ est dispositio ultima ad fonnarn infinitam et increatam ; non autem quodeumque lumen cor­ porale. Ad tertium patet, per pradicta, quod similitudo non valet. Hic tamen dicit Durandus quod, dato quod aliqua creatura posset ex suis puns natura­ libus videre Deum per essentiam, non tamen ex hoc esset impeccabilis; quia etiam nec in beatis visio divina secundum se et absolute sufficit ad impeccabililatem : quia < videntes Deum, ut dicit, non propter hoc rident omnia quæ ad eos pertinent, nisi eis revelentur ». Et ulterius dicit quod < absque visione Dei per essentiam, creatura posset esse im­ peccabilis, dummodo actu consideraret circumstan­ tias omnium eligibilium ab ipsa ». Sed ista responsio multa falsa implicat, eteontraria vi® sancti Thomæ. Primum est, quod possibile est creaturam clare videntem Deum, peccare et non diligere Deum super omnia. Secundum, quod ibile est creaturam clare videntem Deum per essentiam, ignorare aliqua pertinentia ad ipsam, et necessaria ad vitandum peccatum mortale vel veniale, vel ad bene faciendum moraliter (fi). Et de his forte alias, Domino conce­ dente, videbitur. III. Ad argumentum Aureoli. — Ad argumen­ tum Aureoli, dicitur quod, licet anima beata sit de nihilo tam quoad essentiam quam quoad omnia ejus accidentia, tamen gratia consummata, quæ est lumen gloriæ, est ultimata participatio divinitatis et quædam deiformatio (γ); ita quod anima per tale lumen, si sit inhaerens, non solum per modum pas­ sionis cito transeuntis, ut in Paulo et Moyse in raptu, sed per modum habitus fixi, trahit animam ad Deum, qui non est ex nihilo, sed esse subsistens, (a) deiformet — difformet Pr. (<) moraliter. — mortaliter Pr. (γ) deiformaho, — di/format to Pr. / - -- ■ · - -~r^·- LIBRI II. SENTENTIARUM 188 infinitum, ætemum, inannihilabile(x). Et ideo simi­ litudo non valet, nec instantia. IV. Ad aliud argumentum. — Ad nrnumentum ultimo loco adductum, negatur major. Et, — ad primam probationem, dicitur quod contradictionem implicit aliquid naturaliter subsistens esse visionem Dei ct non esse infinitum. — Ad secundam, dicitur quod positio philosophorum (δ) et Ad» implicat contradictionem. Cujus causam assignat sanctus Thomas, I p., q. 54, art. I, ubi quærit: Utrum essentia angeli sit suum intelligere. Sed pro confirmatione eorum quæ ditfa sunt in solutione secundi aliorum contra objectionem el instantiam Durandi, notandum est quod sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 6 : < Ad hoc, inquit, quod intellectus Deum per essentiam videat, oportet quod divina essentia uniatur intel­ lectui ut intelligihilis forma quodammodo. Forma autem non conjungitur perfcctibili, nisi quando perfeclibile habet dispositiones quibus efficitur susce­ pti vu m (γ) talis formæ; sicut corpus non unitur anirnæ, nisi quando in corpore sunt dispositiones convenientes ad animam suscipiendam. Unde oportet ad hoc quod intellectus uniatur essentiæ divinæ modo pradiclo, quod sit in eo aliquid per modum dispositionis, præparans ipsum ad unionem prædictam. Et hoc est lumen quo intellectus perficitur ad videndum Deum per essentiam. Hæc autem dispo­ sitio non potest esse naturalis alicui intellectui creato. Ultima enim dispositio ad formam,secundum eamdem rationem recipitur in perfectibili et forma ipsa; ita quod si unum est naturale, et aliud : quia perfectibile per ultimam (8) dispositionem ad for­ mam contingit ipsam formam. Forma autern quæ est divina essentia, omnem facultatem el capacita­ tem naturalem excedit. Potentia enim et proprius ejus actus semper accipiuntur in eodem genere; unde potentia et actus dividunt quodlibet genus entis, ut patet, 3. Physicorum (t. c. 3); et ideo facultas sive potentia creatura non se extendit nisi ad formam sui generis. Et sic essentia divina, quæ est extra omne genus, excedit naturalem facultatem cujuslibel intellectuscreati. Et ideodispositio ultima, quæ est ad unionem intellectus cum tali essentia, excedit omnern facultatem natura. Unde non potest esse naturalis, sed supra naturam. Et ista dispositio est lumen gloriæ, de quo dicitur in Psalmo (35, v. 40) : In lumine tuo videbimus lumen, etc. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo solutio ibidem data, secundum mentem sancti Thoms procedit. Ad argumenta in pnneipio quæstionis facta, patet solutio per pradicta. Et hæc de questione. Benedictus Deus. Arnen. (>) (β) (γ) (I) inannihilabilt. — manniAtlanfr Pr philosophorum. — Philosophi Pr fuictphruni. — fuscepubile Pr. uUimam. — unam. Pr. DISTINCTIO XXIII. QUÆSTIO I. UTRUM IN STATU INNOCENTEE ADAM VIDERIT DEUM PER ESSENTIAM inCA vigesimnmterliam distinctionem 2. Sententiarum quærilur: Utrum in statu innocenti» Adam viderit Deum per essentiam. Et videtur quod sic. Quia, secundum Augusti­ num, 14. de Civitate Dei (cap. 10), primo homini non deerat quidquam, quod bona voluntas adi­ pisceretur. Sed nihil melius bona voluntas |>olest adipisci visione divinæ essentiæ. Ergo hoc homini in statu innocentia» non deerat. In oppositum arguitur. Quia dicit Joannes, in canonica sua (epist. 1): Deum nemo vidit unquam (cap. 4, vers. 12). Igitur, etc. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sic hæc Prima (x) conclusio : Quod primus horno Deum per essentiam non vidit secundum communem statum illius vltxe. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 94, art. 1, ubi sic dicit : α Primus homo Deum per essentiam non vidit secundum communem sta­ tum illius vite, nisi forte dicatur quod vidit Deum in raptu quando Deus immisit soporem in Adam, ut dicitur, Genes, 2 (v. 21). Et hujus ratio est : quia, cum divina essentia sit propria bealitudo, hoc modo se habet intellectus videntis divinam essen­ tiam, ad Deum, sicut se habet quilibet homo ad beatitudinem. Manifestum est autem quod nullus homo potest per voluntatem a læatitudine averti ; naturaliter enim et ex necessitate homo vult beatitu­ dinem et fugit miseriam. Unde nullus videns Deum per essentiam (6), potest voluntate (γ) averti a Deo, quod est peccare ;el propter hoc omnes videntes Deum per essentiam, sic in amore Dei stabiliuntur, quod(*) (*) Prima. — Om Pr. (β) per essmtiam. — Om. Pr. (γ) adeo. — Ad. Pr. DISTINCTIO ΧΧΠΙ. — QUÆSTIO I. in æternum peccare non possunt. Cum cryo Adam peccaverit, manifestum est quod Deum per essen­ tiam non videbat. » — Hæc ille. Item, de Veritate, q. '18, art. 1, sic dicit : — Hæc ille. Item, de Veritate, ubi supra (q. 18, art. 1), in solutione primi, sic dicit : < In aliqua visione triplex medium est considerare : unum est medium sub quo videtur; aliud, quo videtur, quod est species rei (а) quot. — quam Pr. (б) five. — sine Pr. (γ) quantam. — quanta Pr. 190 LIBRI II. SENTENTIARUM visa; aliud,a quo accipitur cognitio rei visae : sicut gratia», ut lumen fidei et sapientiae. In statu vero in usione corporali, medium sub quo videtur, est ante peccatum indigebat duplici medio, scilicet : lumen quo aliquid fit actu visibile, el visus perfici­ medio quod est similitudo Dei; et inedio quod est tur ad videndum; medium autem quo videtur, est lumen elevans vel dirigens mentem. Beati autem ipsa species rei visibilis in oculo exsistens, quæ, sicut uno tantum medio indigent, scilicet lumine elevante forma videntis inquanlum est videns, principium mentem. Ipse autem Deus seipsum videt absque est visivæ operationis ; medium autem a quo accipi­ omni medio; ipse enim met est lumen, quoseipsum tur, est sicut speculum a quo interdum species ali­ videt. » — Hæc ibi. cujus visibilis, puta lapidis, lit in oculo, non imme· Similia dicit, 2. Sen/ent., dist. 23, q. 2, art. 1, diate ab ipso lapide. Et hæc tria in visione intelle­ ubi sic : α Sicut in littera dicitur, modus quo Adam ctuali inveniuntur, ut lumini corporali correspon­ Deum cognovit, medius fuit inter cognitionem viæ dent lumen intellectus agentis, quasi medium sub iqua nunc Deum cognoscimus, et cognitionem patriae quo intellectus videt; speciei vero visibili, species — homo in primo statu, ut Deum cognosceret per Hæc ille. inspirationem internam ex irradiatione divinæsapien­ Ex quibus potest formari talis ratio. Cognoscere tiae : per quem modum Deum cognoscebat, non ex Deum per speciem, non a phantasmatibus abstra­ visibilibus creaturis, sed ex quadam spirituali simi­ ctam, sed ex irradiatione divini luminis impressam, litudine suæ menti impressa. Ita igitur in homine est cognitio minor visione Dei beatifica, et major duplex Dei cognitio erat : una, qua cognoscebat visione Dei a puro viatore, post peccatum, secun­ Deum conformiter angelis, per inspirationem inter­ dum communem cursum habita. Sed cognitio Dei nam ; alia, qua cognoscebat Deum conformiter nobis, quam habebat Adam in primo statu, fuit hujus­ per sensibiles creaturas. Differebat autem hæc ejus modi. Igitur, etc. secunda cognitio a cognitione nostra, sicut differt inquisitio habentis habitum scientiæ, qui ex notis Tertia conclusio est quod Adam In statu primo, considerat ea quæ antea noverat, ab inquisitione non solum cognoscebat Deum per speciem addiscentis, qui ex notis ad ignota nititur pervenire. immediate a Deo impressam, immo per species Nos autem aliter Deum notum habere non possu­ a rebiis creatis acceptas. mus, nisi ex creaturis ad ejus notitiam pervenia­ mus. Adam vero Deum aliter sibi notum, scilicet per Istam ponit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 18, internam illustrationem, ex creaturis considerabat. > art. 2, ubi sic : c Secundum Boetium, libro dc Con­ — Hæc ille. — Ex quibus potest formari talis ratio. solatione, natura a perfectis principium sumit. Perfectio gratiæ non excludit perfectionem natura; Quod etiam in operibus divinis considerari potest. sed potius quidquid constituitur ut principium pro­ In quolibet enim opere, ea quæ prima sunt, perfe­ ximum propagandi naturam el transferendi gratiam, ctionem habent. Unde, cum in statu innocentiæ, debet esse utraque perfectione perfectum. Adam constitueretur Adam, ab ipso Deo, ut totius generis autem constitutus fuit in primo statu, ut princi­ humani principium, non solum a quo natura propa­ pium propagandi naturam rationalem, et transfe­ garetur in posteros, sed etiam quo (γ) in alios ori­ rendi gratiam aliquo modo. Igitur debuit esse utraginalem justitiam transfunderet, oportet ponere I que perfectione perfectus. Tunc ultra : sed perfectio hominem in statu innocentiæ duplicem perfectionem naturalis hominis, quoad intellectum, est ut cogno­ habuisse : unam quidem, naturalem ; aliam autem, scat Deum ex sensibilibus creaturis; igitur hoc in gratis a Deo concessam, supra debitum naturalium I statu primo habuit. principiorum. Secundum autem naturalem perfe­ Et hæc de primo articulo. ctionem , sibi competere non poterat ut Deum cogno­ sceret, nisi ex creaturis. Quod sic patet. In nullo I ARTICULUS II. enim genere potentia passiva extendit se, nisi ad illa ad quæ extendit se potentia activa; ct ideo dicit PONUNTUR OBJECTIONES Commentator, 9. Metaphysicœ (comm. 11), quod non est aliqua potentia passiva in natura, cui non ' § 2. — Contra secundam conclusionem correspondeat potentia activa. In natura autem humana duplex potentia ad intelligendum inveni­ I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secuntur : una, quasi passiva, quæ est intellectus possibi­ | dum articulum, arguitur contra pradicta. Et quilis; alia, quasi activa, quæ est intellectus agens. Et : dem contra secundam conclusionem arguit Duran­ ideo intellectus possibilis, secundum naturalem dus (dist. 23, q. 2), probando quod Adam in statu viam, non est in potentia, nisi ad illas formas quæ primo non cognoverit Deum per talem speciem per intellectum agentem intelligibiles fiunt. Hæc influxam. autem non sunt nisi formæ sensibilium rerum, quæ Primo. Quia nulla cognitio sensitiva aut intelle­ a phantasmatibus abstrahuntur. Nam substantiæ ctiva, humana vel angelica, fit per speciem; sicut dicit se sufficienter probasse. Secundo. Quia, si aliqua cognitio per speciem (a) qui. — quod Pr. (β) fuit. — tint Pr. (γ) quo — quod Pr. (a) naturaliter. — Um. Pr. • · * ’ T77 «92 LIBRI II. SENTENTIARUM fieret, et homo in statu innocentiae cognovisset Deum per tales species, illa cognitio fuisset beata : quia beata visio est ex hoc quod Deus clare videtur, et non ænigmatice; sed cognitio vel visio divinæ essentia per speciem immediate a Deo acceptam, est clara et non ænigmatica, sed est facie ad faciem, sic enim unus videt alium ; ergo, etc. Tertio. Quia, aut talis cognitio erat intuitiva, aut abstractiva. Non intuitiva; quia tunc fuisset beati­ fica. Nec abstractiva ; quia : vel per illam cognosce­ batur Deus esse Irinus et unus evidenter; aut non. Si detur secundum, tunc talis non erat allior omni cognitione Dei quæ potest haberi per creaturas; quia non apparet aliqua altior nisi illa quæ est per fidem, quæ extendit se, etiam in nobis, ad aliqua ad quæ ratio naturalis, sumpta ex creaturis, non se exten­ dit. Si detur primum, contra hoc arguitur multipli­ citer (in Prol. Sentent., q. 3),(s) sic. Impossibile est cognitionem abstractivam cujuscumque rei esse pri­ mam, sed necessario sequitur aliam priorem ex qua deducitur. Sed in puro viatore non potest præesse aliqua cognitio, ex qua evidens cognitio abstractiva de Deo possit deduci. Ergo impossibile est quod cogni­ tio abstraetna de Deo communicetur viatori. Major probatur inductione et ratione. Inductione sic. Deus nihil cognoscit abstracti ve,puta res antequam sint, nisi cognoscendo essentiam suam intuitive jsimiliter et an­ gelus primo cognoscit essentiam suam intuitive, et ex ea deducitur cognitio abstractiva aliorum; similiter experimur in nobis quod omnem cognitionem abstra­ ctivam intellectivam praecedit cognitio sensitiva; et similiter est in brutis, si habeant aliquam cognitio­ nem abstractivam. Non autem sunt plura cognoscen­ tia quam Deus, angelus, nos, et bruta. Quare, etc. — Dicetur forte, quod h©c inductio solum con­ cludit illud quod est consuetum secundum cursum naturæ, sed non concludit quin aliter possit fieri divina virtute. — Sed contra hoc arguitur sic. Cer­ tum est quod Deus non intelligit nec intelligere potest abstractive alia a se, nisi cognoscendo intui­ tive essentiam suam per quam cognoscit alia. Ange­ los dimittamus, quia parum scimus de eis; et loquamur de nobis, de quibus est quæstio. Conces­ sum est ab omnibus quod, secundum cursum na­ ture, vires interiores, tam sensitiva * quam intelle­ ctiva?, non possunt exire in actum, nisi praevia (S) cognitione intuitiva alicujus sensus exterioris : quia non habent immediatum ordinem ad res exteriores, sed solum mediante cognitione sensitiva exteriore; ct propter hanc mediationem omnes actus interio­ rum virium sunt abstractivi et non intuilivi. Ex hoc arguo sic. Si virtute divina fieret quod intellectus et aliæ vires interiores exirent in actus suos, respectu rerum ex tenorum, absque ulla præsuppositione quo­ ta) Primo — Ad. Pr. (6) prwvia. — prima Pr. rumeurnque actuum sensuum exteriorum, tunc intellectus et vires interiores sensitivae haberent, quoad tales actus, immediatum ordinem ad res exte­ riores, sicut et sensus. Sed actus sensuum exterio­ rum sunt intuilivi propter in:mediatum ordinem ad objecta sua. Epgo et actus intellectus et aliarum virium interiorum essent intuitiviet non abstractivi, propter eamdem causam. Si ergo aliqua cognitio sit abstractiva, oportet quod eam pnecedat aliqua alia, quam pnesupponat, vel ex qua deducatur; et sic patet quod illa inductio concludit quod sicut est in Deo, ita est in nobis; nec possibile est oppositum fieri. Quarto principaliter sic. Prima cognitio neces­ sario est entis in actu. Sed talis necessario est inlui­ tiva, ut probatur. Ergo omnis alia cognitio supponit intuitivarn et ex ea deducitur. Major palet : quia non ens non potest cognosci, nisi per ens; nec ens in potentia, nisi per ens in aclu, ut habetur, 9. Metaphysicx; ergo prima cognitio ex qua omnis alia dependet, cognitio est entis in aclu. Minor probatur. Quia illa cognitio est intuitiva, quæ fertur imme­ diate in rem, ut sibi praesentem secundum ejus actualem exsistentiam : quod patet ex ratione cogni­ tionis intuitiva * prius posita. Sed prima cognitio, quæ est entis in actu, ut praecogniti, fertur in ens aclu secundum ejus actualem exsistentiam, cum hoc sit formaliler ut ratio sui objecti; et fertur immediate in ipsum : quia non mediante alia cogni­ tione, cum illa sit prima; nec mediante aliquo co­ gnito, cum illud sit primum. Ergo talis cognitio est intuitiva, quam supponit omnis alia cognitio. Tunc ultra : sed in puro viatore non potest præcedere aliqua cognitio, ex qua deducatur talis abstractiva, quam tu ponis. Quia illa cognitio : vel esset ejusdem cogniti, scilicet Dei ; aut alterius. Non alterius: quia illud esset creatum; ex (a) nullo autem creato prae­ cognito potest deduci talis cognitio Dei, per quam certitudinaliter et expresse cognoscatur Deus esse Irinus et unus. Nec potest esse ejusdem cogniti, scilicet Dei; quia vel (6) esset abstractiva, vel inlui­ tiva. Si abstractiva, adhuc ipsam praecederet alia quædam, de qua quærerelur, ut prius, et esset pro­ cessus in infinitum. Relinquitur ergo quod illa esset intuitiva. Sed non potest communicari viatori, cum sit beatifica. Ergo nec abstractiva. Quinio sic. Si talis cognitio abstractiva esset pos­ sibilis viatori, aut essentia divina secundum se et immediate praesentaretur intellectui, aut mediante aliquo alio. Si primo modo, tunc esset cognitio intuitiva, sicut visio coloris in pariete; et talis non potest communicari viatori.Si secundo modo, aut illud esset medium cognitum, aut ratio cognoscendi, sicut quidam ponunt de specie. Non medium cognitum; quia nihil creatum potest per modum objecti cogniti (а) nihilo. — Ad. Pr. (б) si. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. 193 ducere in tam perfectam cognitionem Dei, quod ! sola cognitio intuitiva, quam Apostolus (1. Cor., expresse cognoscatur esse trinus et unus. Si autem cap. 13, v. 12) vocat a facie ad faciem, est beati­ illud medium sil solum ratio cognoscendi, ut species, | fica, et ponit hominem extra statum viæ. Sed tale medium non faceret cognitionem abstractivam, cognitio abstractiva, quantumcumque sit expressa sed intuitivam; quia quandocumque aliqua res est ' et perfecta, citra intuitivam, imperfectionem impræsenssecundum se realiter potenti® cognitiva. *, el ' jortat ; quia habens abstracti vam, adhuc desiderat præsentatur ei in ratione objecti cognoscibilis per . intuitivam. Igitur nulla cognitio abstractiva ponit solam speciem, illa cognitio est intuitiva : quia |>o- | hominem extra statum viæ. tentia fertur in talem rem, ut sibi realiter præsen- j Secundo sic. Prior cognitio potest haberi sine lem in ratione objecti immediate cogniti, quia spe­ posteriori.Sed cognitio abstractiva, quantumcumque cies non est medium cognitum, sed solum ratio perfecta el scienliflca, est prior intuitiva, quæ sola cognoscendi; exemplum, de cognitione sensitiva est beatifica. Ergo potest ha fari ab homine sine ea ; visiva. Sed essentia divina est secundum se præsens et «ic homo remanebit purus viator. Major de se realiter cuicumque potenti® cognitivæ, cl cuilibet patet· Minor profatur: quia cognitio intuitiva,cum rei. Si ergo ipsa prasentelur in ratione objecti respiciat rem secundum esse præsentia lis exsisten­ cognoscibilis per solam speciem illi potentiæ quæ ti®, se habet per additionem ad abstracti vam, quæ est capax ejus, necesse est talem cognitionem esse respicit rem secundum ejus quidditatem absolute; el sic est posterior ea. intuitivam. Tertio. Quia quidquid faceret essentia divina, si Soxto. Quia cognitio abstractiva de Deo, aut est ipque perfecta sicut intuitiva, aut perfectior, aut esset prasens intellectui sub ratione objecti natura­ mimis perfecta. Si sit æque perfecta, vel perfectior, liter moventis, potest facere voluntas divina, dato tunc sicut una est beatifica, et incommunicabilis I quod divina essentia non mI illo modo prasens. Sed viatori, ita et alia. Si autem dicatur quod sit minus >i essentia divina esset prasens intellectui nostro m perfecta; — contra : Deus non habuit ab æterno de ratione objecti naturaliter moventis, ipsa causare! rebus creabilibus nisi cognitionem abstractiva m : I cognitionem quîdditatis >uæ et omnium quæ sunt quia crealuræ non fuerunt ab æterno présentes Dio 1 in ea expressam et perfectam. Igitur hoc idem potest secundum suum esse reale, eo quod ab æterno nihil i facere voluntas divina afapic prædicta prodentia. erant; nunc aulem habet de eis vel dc aliquibus ! Sed illa cognitio esset afalractiva, etc. Major patet : earum cognitionem intuitivam. Hæc autem non est I quia voluntas divina potest supplere vicem cujus* moventis. Minor de se patet. perfectior prima ; alioquin Deus profecisset in cogni­ cumque causa Quarto. Quia Paulus qui in raptu vidit divitione rerum, quod est impossibile. Ergo cognitio I abstractiva non est minus perfecta quam intuitiva. ' nam essentiam, post raptum habuit memoriam de el per consequens est beatifica, el incommunica­ risione eide re visa, quia ipse locutus est os.sit communicari puro viatori per speciem sibilis homini sine illa; et sic, idem quod prius. Et in hoc secundus articulus terminatur. infusam, altior communi cognitione qua Deus co­ gnoscitur naturaliter ex creaturis, vel per lumen commune fidei. ARTICULUS 111. II. Argumenta Scoti. — Cnntra eamdem con­ clusionem arguit Scotus (apud Durandum, in Pro­ logo Sentent., q. 3) opposito modo, profando quod virtuledivina possit communicari puro viatori cognitio certa, el expressa, et evidens de articulis fidei, puta quod Deus sit trinus et unus; ac, |>er hoc, quod talis notitia communicata fuerit Adæ in primo statu, vel saltem potuit communicari. Et arguit Primo sic. Illa cognitio potuit communicari via­ tori, quæ non ponit ipsum extra terminos viæ. Sed cognitio abstractiva, quod Deus sit trinus et unus, qiiantumcumque sit certa, vel expressa, aut scientifica, non ponit hominem extra terminos viæ. Igitur potest communicari viatori. Major patet ; quia nihil repugnat viatori, ut viator est, nisi illud quod face­ ret eum extra terminos viæ : omnis enim repugnantia resolvitur in contradictionem. Minor probatur: Quia P O N U N T U Π SOLUTIO NES AD AIlGÜMENTA CONTUA SECUNDAM CONCLUSIONEM L Ad argumenta Durandi. — Quantum ad tertium, restat prædiclis objectionibus respondero. El quidem Ad primum Durandi, negatur antecedens. Sicut enim jwilel ex procedentibus quæstionibus, tam humana quam angelica cognitio fit |»er species; nec suæ probationes ad oppositum valent, ut supra ostensum fuit. Ad secundum negatur conditionalis assumpta. Et ad probationem illius, negatur minor. Omnis enim cognitio habita de Deo per quamcumquc speciem, est ænigmatica; quia nulla talis repraesentat divinam essentiam perfecte. Unde beatus Thomas, t p.. q. 12, IV. — <3 Linni Π. SEXTENTIAHUM art. 2, sic dicit : ο Ad videndum Deum requiritur aliqua similitudo Dei ox parte visivæ potonliæ, qua scilicet intellectus sil efficax ad videndum Deum. ι> Sed ex parte rd viso, quam necesse est aliquo modo uniri videnti, |>cr nullam similitudinem enatam (i) Dei r-H-ntiam videri dicit, a Primo quidem. Quin, rient dicil Dionysius, I. cap. de Divinis nominibus, j·· r similitudines inferioris ordinis rerum nullo modo p>Mint superioia c»>gno *ci; sicut por speciem corporis non potest cognosci essentia rei incorporem. Mullo igilur minus porsprriem creatam quantamcumqiie potest essentia Dei videri. Secundo. Quia euntia Dei est ipsum esse ipsius; quod nulli formio crcalæ competere potest. Non potest igilur aliqua forma creata c»o similitudo repnrscnlans videnti Dei essentiam. Tertio. Quia divina essentia est ali­ quid incircumscriptum, continens in se superemi­ nentor quidquid |K>te *t significari el inlelligi ab intellectu creato; et hoc nullo modo potest rcpiwsentari per aliquam s|tcciein creatam : quia omnis forma creata determinata est secundum rationem aliquam sapientia *, vel virtulis, vel ipsius o*se, vel alicujus hujusmodi. Unde dicere Deum per simili­ tudinem videri, est dicere divinam e»onliam non videri; quod est erroneum. Dicendum est ergo, quod ad videndam Dei essentiam, requiritur aliqua similitudo ex parte visivæ potentiæ, scilicet lumen gloriæ, confortans intellectum ad ridendum Deum, de quo dicitur in Psalmo (35, v. 10): 7u lumine tuo videbimus lumen. Non autem per aliquam similitudinem creatam Dei essentia videri |>οΙοηΙ, quæ ipsam divinam essentiam repræsenict ut ipsa in se esi. >—Hæc ille. — Cum autem dicil arguens, quod cognitio quæ est per speciem immediate acce­ ptam, dicitur visio facie ad faciem ; — falsum est. I nde sanctus Thomas, 4. Sententiarum, disl. 49, q. 2, art. 1, in solutione dccimiscxti argumenti, sic dicit · « Creature corporales non dicuntur imme­ diate videri, nisi quando id quod est in eis coujungibile viMii vel intellectui ei conjungitur. Non sunt autem cnnjungibiles per essentiam suam, ratione materi ali tatis. El ideo tunc immediate videntur quando earum similitudo intellectui conjungitur. JSed Deus per essentiam suam e>l coujungibilis in­ tellectui. Unde non immediate videretur,nisi essentia sua conjungeretur intellectui; et hæc visio imme­ diata dicitur vi«io faciei. Et pnuterea. Similitudo rei * corporali recipitur in visu secundum camdem rationem qua est in re, licet non secundum cuindcm modum esaendi; et ideo similitudo illa ducit in illairt rem directo. Non autem potest hoc modo ducere aliqua similitudo intellectum nostrum (C) in Deum. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod ad claram Dei visionem nullo modo ænigmaticam, non (>) creatam.— tantam Pr. (C) intellectum nostrum. — irUd/cc/ui nottn Pr. sufficit quæque species creata; el quod cognoscere Deum per talem speciem, non est cognoscere clare, nec facie ad faciem, sed in (a) ænigmale, sicut dicit Augustinus, 15. de Trinitate (cap. θ)> recitat *anrtus Thomas, I p., ubi supra (q. 12, ari. 2) : Cum enim, inquit, dicit Apostolus: α Videmus nunc per speculum et in amigmato, » speculi et tcnigmalis nomme, quacumque similitudines ab Apostolo signi/icat :e (C) intclligi possunt, qu:c accommodatio sunt ad intelligondum Deum, Ad tertium dicitur quod cognitio illa quain habuit Adam in primo statu de Deo per speciem infusam, non fuit intuitiva, sed abstract i va. — El cum quæritur : au per illam Adam cognosceret evi­ denter Deum esse Irinum et unum? — dicitur quod non; sed hoc tenebat tide implicite vel explicite. Nec tamen ex hoc sequitur quod ejus cognitio non esset ollior nostra. Unde sanctus Thomas, do Veritate, q. IK, art. 3, sic dicit : a Adam in primo statu fidem habuit. Quod quidem apparet, si fidei objectum < consideremus. Ipsa enim veritas prima, prout est non apparens, est fidei objectum. Dico autem non apparens : neque per speciem, sicut bealis apparet; neque per naturalem rationalem, sicut aliqua philoxiphib de Deo nola sunt, ut eum esse incorru­ ptibilem, el alia hujusmodi. Adam autem non solum scielial illa, de Deo.quæ naturali cognitione cognosci possunt, sed amplius; nec tamen ad videndum essentiam pervenerat. Unde constat quod de Deo fidei cognitionem habebat. Sed fides e>t duplex, sci­ licet secundum duplicem auditum, el duplicem locu­ tionem; est enim fides ex auditu, ut dicitur, Roman. 10 (v. 17). Est enim quirdam locutio exte­ rior, qua Deus nobis per paedicatores loquitur; quædarn interior, qua loquitbr nobis per inspira­ tionem internam. Dicitur autem ipsa interior inspi­ ratio, locutio quadam, ad similitudinem locutionis exterioris. Sicut enim in exteriori locutione profe­ rimur ad ipsum audientem, non ipsam rem, quam UOtiiicare rupimus, sed signum illius rei, scilicet vo­ cem significativam; ita Deus,interius inspirando(γ), non exhibet essentiam suam ad videndum, sed aliquod suæ essentiæsignum, quod est aliqua spiri­ tualis similitudo sua * sapientiae. Ab utiOque auditu, fides in cordibus fidelium oritur. Per auditum inte­ riorem, in bis qui primo fidem acceperunt et docueruiit, sicut in Apostolis et Prophetis; unde Psalmo 4. v. 9) : Audiam quid loquatur in me Dominus i* Ileus. Per secundum vero auditum fides oritur in cordibus alionun fidelium, qui por alios homines cognitionem fidei accipiunt. Adam autem primo fidem habuit, ut primo fidem edoctus a Deo. Ideo per internam locutionem fidem adhilicre debuit, n — Hæcille.— Simile dicit, 2· 2‘ , q. 5, art, 1. (») in. — Om. Pr. (C) eigni/ictilss. — tignahr Pr. (γ) impicando. — inipiciendo Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. <95 Ad omnia vero alia qua? adducit, non necessario seipsam et alias animas et angelos, saltem daemone *, oprtet respondere; quia non pmcedunt contra nos, et multa nlia , aient ostendit sanctus Thomas, I p., sed contra Scotuni, qui ponit talem notitiam abstrn- q. 89, art. I el2, el 4. Srnfrntmrnn», diet. 50.q. I. rlivam possibilem communicari viatori, qua evi­ art. 1. — Dicitur quarto, quod probatio majori * denter cognosceretur Deus esse trinus el unus. nogatæ per rationem, non volet. Tum. quia illud Sanctus Thomas vero hoc non ponit. Verum, quin quod adducit de cognitione Dei, solutum e* t. Tum argumenta illa non solum procedunt contra ponentes secundo, quia illud quod false asMimit d< * angelis, not iliam alidtrnclivam evidentem, imrnocontra ponen­ protari non potest, Tum tertio, quia illius quoi tes ohscunim cl ænigmnticam ; ideo, inquanlum dicitur de nobis, scilicet quod sensu * interiores et possunt lædere opinionem sancti Thomæ, dicendum intellectus secundum cursum consuetum non poest ad illas. Unde ad illud quod adducitur in tertio sunl exire in actum, nisi (e) pr.i supposito sensatione argumento, scilicet quod omnis notitia abstraction exteriori, causa est, non illa quam arguens assignat, alicujus objecti prusnpponit aliquam inluitivam scilicetquod cognitio abstractive «v-entialitei inquan­ priorem (a) ex qua deducatur; — respondendum lum hujusmodi, pnoupponat inluitivam sicut rau­ c*l (ύ) per interemptionem (γ). Illa enim major falsa sam sui; M»d causa hujus est, quia, wrundum com­ * sensitiv» inte­ e>l. Ner. valet probatio per inductionem; nec per munem cursum, intellectusel vire * non acquirunt actum primum. scilicet spe­ rationem. Et quidem, ad inductionem, dicitur,— riore *i ministerio primo, quod illa inductio falsum assumit ex parte ciem sensibilem, aut inlelligibdrm, ni Dei, scilicet quod in Deo sil duplex cognitio, quarum virium sensitivarum exteriorum. Hujusmodi autem una deducatur ex alia. In Deo siquidem non est nisi oppositum factum fuit in angelis et in Adam; cl unica cognitio, quæ tamen halet pro primario posset fieri in quoliliel nostrum, virtute divina. Et objecto essentiam divinam, et pro objecto secun­ sic de per accidens ed, quod intellectio atelradivn dario creaturas; et ita arguens non probat majorem pncsupponal sensationem inluitivam. — Dicitur assumptam, veritatem habere in Deo, sed solum quinto, quod causi quare scdmis exteriores Mini quod Deus prius, secundum nostrum modum intel- intuiti vi, sensus autem interiores et ipse intellectus ligendi, intelligit essentiam suam intuitive quam sunt abstrai livi, non est illa quam assignat arguens, creaturas abstractive. Hoc tamen non est ex aliquo scilicet quia sensus exteriores lialicnl immediatum * , * interiore essentiali ordine abstractive» ad inluitivam: sed hoc ordinem ad res extra, non autem sensu accidit ex eo : quia per eamdem intelligibilem for­ nec intelkn tus, linpiendo de immediationr ordinis mam intelligit principale objectum el secundarium; potentiæ ad objectum, de qua procedit argumen­ el ideo prius intelligit primum quam secundarium. tum, scilicet quod ideo potentia dicatur intuitiva, Si autem per diversas species intclligibiles intelli- quia cognitio ejus immediate causatur ab objecto * cognitio non sequi­ geret illa duo objecta, tunc non oporteret esse ibi sine *pH'ie media, aut quia tali talem ordinem, quod cognitio creaturarum ullo tur aliam cognitionem primam a qua causatur ; — *m l, c* quia intellcidus el virv * sensi­ modo dependeret a cognitione divina» essentiæ. — stsl causi \< tive interiore , * pm >talii isto, non directe et imme· Dicitur secundo, qbod illud quod adducit de angel expresse falsum est; quia cognitio qua angelus co­ diale cognoscunt singulare sensibile, et materiale gnoscit alia a se, non deducitur causaliter a notitia eUrin-eviini. inqiiantiiin hujusmodi. quoad suum * . * individual·· m*I ferun­ intuitiva qua seipsum cognoscit : quia per aliud exsistere el alias conditione intelligit se, et per aliud alia a se, scilicet per spe­ tur in essentiam rei cum aliquali abslruclione a eon* cum quilms halæl <»·· cies influxas et concreatas; nec ullo modo intuitiva diliombus inditidualilm t, quia hujus­ sui causât abstractivam cognitionem quam habet in rerum natura. Cujus Mgiiuin e* angelus de aliis a se. Item, falsum est quod angelus modi pidentuv indifferenter nigimsi uni vem.MM· *il iten .ex pn» - n* aul absens. non cognoscat alia a so intuitive, sed tantum abstra­ exsistens, sive non * *1 per certi­ ctive; nec solum est falsum, inmmenwum : quia El ideo per talem cognilmnem η··η p 1·· tunc nec esset beatificàhiliK, nec damnabilis.— Dici­ tudinem judicari de objecto, utrum sit vel non sil, * vel πΙ»·»η *. nec de alii * cmdiliotur tertio, quod causa cur in nobis omnem abslra- utrum sil præsen nihus lontingrnliliu. * objecit. Talia autem ]tn *Mint ctivam pnrccdil intuitiva, est quia nos inlelligimu * per species a phantasmatibus ah trni * las. Sed, si «vrtiludinaliter judicari |w-r senMim exteriorem. intelligercmus per species a Deo influxas, tunc non Cujus rausa < *1 , quia s|mvi··* qua sensus exterior Iit * paitiruoporteret quod abstractive causaretur in nobis ab in actu, repnusenlal hujusmodi ronditinue intuitiva mediato vel immediate. Et istud apparet in la res objecti; non nutem jqwirs objecti quæ esi in *u interiori, lerlilutlinnlianima separata, quæ cognoscit j»er species influxas intellectu humano aut >en trr. Si autem specie * recepta in vinhu * interioribus * sensitivi aul inhdlcdivis. infallibdiler rvpncscnta(a) priorem. — prior r«i Pr. (C) quod, — Ad Pr. (γ) mferroipiionrm. - uHrrpre/ntionzni Pr. imi. — in Pr. I 96 LIBRI II. SENTENTIARUM rd exsistentiam el non exsistentiam, praesentiam aut distantiam objecti, sicut contingit in spccicbus concreatis angelo, tunc, sicut angelus intuitive intellipit objecta exteriora, el habet immediatum ordinem ad illa, sic similiter esset de intellectu humano, cl do viribus sensitivis interioribus. Item, aliud falsum assumit, scilicet quod sensus interiores aut intellectus nullo modo sint intuiti vi, sed tantum nbstraclivi. Cujus fnlsitos palet : quia intellectus potest intueri actum suum, et seipsum, et essentiam animæ. Ipsa etiam phantasia intuetur idola et phantasmatasna, quidquid sil derebussonsibilihusex teno­ ribus. Unde, secundum Gregorium et mullos alios, omnis cognitio abstractive respectu unius objecti, est intuitiva respectu alterius; sicut memoratio, vel phantasiatio. qua recido aliquod praeteritum, vel absens, est abstracti va respectu illius objecti exte­ rioris, el est intuitiva respectu alicujus speciei vel phantasmatis reprasentanlis illud objectum exterius. Erroneum ctiarn est dicere quod intellectus huma­ nus nullam rem exteriorem possit intueri. — Dico sexto, quod vera causa distinctionis noliliæ intui­ tive ab abstractiva, si talis distinctio admitti debeat, est ista : quia notitia intuitiva habet immediatum ordinem ad objectum in ratione termini, hoc est, quia cognitio intuitiva immediate terminatur ad objectum, et ad individuales conditiones objecti necessarias aut contingentes, sive causetur ab obje­ cto immediato, sive non. Cognitio autem illa dicitur abstractiva, quæ non immediate terminatur ad objectum, quantum ad tales individuales conditio­ nes, ila quod ex natura hujus notitiæ non est quod per illam talia cerliludinaliter possint deprehendi, sed talis notitia solum terminatur ad mulam quidditatem objecti, aut ad quiddilatem sub conditionibus praesentibus, aut praeteritis, aut confietis per ipsum cognoscentem, sicut patet de phantasia. Ubi sciendum est quod ipse Durandus, I. Sen­ tent., q. 3 Prologi, sic dicit : « Ponentes di­ ctam opinionem, scilicet ScolisLe, distinguunt dupli­ cem cognitionem, scilicet inluitivam et abstraclivam Vocant autem cognitionem inluitivam, illam quæ immediate tendit ad rem sibi pnesentem obje­ ctive secundum ejus actualem exsistentiam ; sicut cum video colorem exsistentem in pariete, vel rosam quam in manu teneo. Abstractivam autem vocant omnem cognitionem quæ habetur de re non sic rea­ liter praesento in ratione objecti immediate cogniti. Unde, secundum istos, cognitio abstractiva dicitur non solum perabstraclionem quidditatis (x) ab esse et non esse, sicut est illa cognitio per quam cognosci­ tur de aliqua re, puta de rosa, quid sit, non consi­ derando an sit vel non sit. Sed etiam dicitur abstra­ ctive illa cognitio, per quam cognoscitur de re quod sit in rerum natum: dum tamen ipsa, ul sic, non (3) quiddtlali». — Om. Pr. sit praesens in ratione objecti immediate cogniti. Verbi gratia : si eclipsis lunæ sit in rerum natura, el Astrologus exsistens in domo sciat lunam tunc actualiter eclipsari, quia scit adesse tempus et horam interpositionis terra inter solem el lunam, dum tamen non videat eclipsi m in se, dicitur habere de eclipsi notitiam abstractivam, et non inluitivam; et eodem modo philosophus, sciens demonstrativo Deum esse, habet de Deo cognitionem abstractivam, non per abstractionein quidditatis ab esse, sed quia cognitio ejus non tendit immediate in Deum ut sibi realiter pnesentem, sed solum cognoscit ipsum esse ex effectibus. Unde omnis cognitio cujuscumque rei, qu» non est de ejus actuali exsistentia immediate ul praesente cognoscenti, est abstracti va, el non intui­ tiva. * — Hæc Durandus. — El quidem bene, si intelligat praesentiam objecti ad cognoscentem in ratione immediate cogniti modo supra dicto : quia sci­ licet ille dicitur intueri rem aliquam, cujus cognitio immediate terminatur ad rem illam et ad ejus indi­ viduales conditiones praesentes, dato quod res illa non moveat potentiam cognitivam ad hujusmodi cognitionem ; et per oppositum illa notitia dicitur vel t secun­ darium; sed ex parte objecti increati, quod est pri­ marium. Secus autem est in nobis, ubi tales noliliæ habent diversa objecta principalia. Objectum autem principale divinæ cognitionis semper est idem. Et hæc sufficiant ad objectiones ipsius Durandi pro nunc. II. Ad argumenta Scoti. — Ad argumenta Scoti respondet Durandus (in Prol. Sentent., q. 3). Ad primum siquidem, dicit quod, < cum dicitur: Omnis illa cognitio est communicabitis viatori, etc.; — hic est duplex defectus. Primus est, quia, ad hoc quod aliqua perfectio sit communicabitis alicui. oportet quod illa perfectio sit in se possibilis : quia quod est impossibile esse, non potest alicui commu­ nicari ; el ideo debet dici sic in majori projrositione, quod omnis illa cognitio, quæ est secundum se possibilis, etc.; et tunc minor propositio, si directe sumatur sub majore, est falsa : quia cogni­ tio abstractiva, qualem isti ponunt, non est se­ cundum se possibilis. Quia, cum omnis cognitio sit alicujus cognoscentis, ista nullius est, nec esse IM LIBRI II SENTENTIARUM potest, nec Dpi, nec creatura, ncquo pro statu | prasentialis (a) exsistentia?; — concedatur : quam­ viæ, nec pilria». El quod non sit )>ossibilis Deo, de vis abstracti va ad aliud se extendat quam ad cogni­ se i larum est : quia illa cognitio est imperfecta tionem quiddilatis, ut prius dictum fuit. Sed, illo n*«jMviu cognitionis intuilivæ, ut ipsinicl dicunt; concesso, ex hoc non sequitur quod abstractive sit nihil autem imperfectum pleat esse in Duo. Quod prior; nam sensitiva exterior, quæ præcedit illam etiam non rit |x>sibilis creatura iieaLc, ul beata est, abstractivam, tendit in reni secundum esse præsenp.ibl per idem; quia cognitio creatura beatæ, ul tialis exsistentia;. — Quod autem additur, quod talis jjuata est, el qua distinguitur a non beata, non est cognitio se halæt per additionem ad abslractivam ; litti cognitio beata, quæ ot intuitiva, el non abstra- — non est verum, sed totum econtra, sicut una ctiva. Quod autem non sit |>o&ibilis creatura in statu cognitio potest se habere per additionem ad aliam, viæ, ipsis incumbit probatio, vel manifeste petunt scilicet secundum prasuppositionem. Nec argumen­ principium. Secundus defectus est, quia homo viator tum ex parte cognitorum valet : nec simpliciter; nec duo dicit, quæ sc habent sicut excedentia et excessa : in proposito. Non simpliciter : quia accidentia se quia non omnis homo esi viator, immo quidam sunt habent per additionem ad sulistantiam lanquam * comprehensure ; nec omnis viator e>l homo, quia posteriora; et tamen (6) cognitio accidentium, tam angeli fuerunt viatores, el adhuc Deus posset creare sensitiva quam intellectiva, p raced it cognitionem angelos, qui essent in statu viæ. Potest ergo aliquid substantiae Item, in proposito, esse actualis exsiivpugnare homini viatori quatenus homo esi, quod stentiæ non se habet in Deo per additionem ad quidnon repugnat quatenus viator est : sicut esse ange­ ditatem, cum sint (γ) penitus idem. Unde illa ratio lum repugnat homini viatori inquanlum homo est, nihil concludit, d — Hæc Durandus. quia idem non potest c*se homo et angelus; >ed non Mihi apparet quod ista responsio continet aliqua repugnat ei inquanlum est viator, quia angeli fue­ falsa. Primum est : quod omnis notitia abstractive runt, el adhuc |Kttsunt esso viatores sicut homines. præsupponit intuitivam, ut causam sui. Hoc enim Ddæl ergo |>oni in majori propositione, quod illa falsum est, ul prius rape dictum fuit. Nec valet quod cognitio, quæ e>l possibilis secundum se, nec repu­ dicil de prasuppositione sensationis ad intellectio­ gnat omni viatori, nec inquanlum homo est (a), nec nem : quia, licet ita de facto sil (δ), tamen Deus inquanlum viator, potust ei communicari. El tunc alicui cæco nato posset imprimere species colorum, in minori propositione debet probari quod cognitio quibus abstractive intelligeret colores; et in tali casu atatractiva sit talis quoad singula membra ;quod non ahslractiva non dependeret ab aliqua intuitiva sen­ fit, nisi de ultimo membro. Et ideo ratio est dupli­ sitiva. Secundum falsum est : quod abstractive so citer defocluosa. » — Hæc Durandus.— Mihi appa­ habet per additionem ad intuitivam; et hoc, sive ret quod Durandus non sufficienter probat talem additio illa intelligalur secundum prasuppositioaltttrnctivam esse impossibilem, jiotissime creatura nem, ul ipse dicil, sive intelligalur sic quod quid­ beatæ. Non videtur enim repugnare quin virtute quid cognoscitur per intuitivam, cognoscitur per intuitivæ qua bealus intuetur Deurn, p<»sel in ipso ulistractivnin, ct ultia. In hoc enim sensu, dictum creari abstractiva talis qua evidenter appareret Deum illud est falsum, ct oppositum ejus est verum ; el in trinum et unum, |x)tissime divina virtute. Nec hoc sensu loquitur Sentus. Tertio, dicitur quod Durandus e ah essentia in Deo, non valet ; quin, licet tori, luit « is communicatum. VI M *riiiiilmii rationem iespondel Durandus talia non distinguantur realiter, differunt tamen negando miiiurem ; ipua.ut dicit. « cognitio intuitiva I ratione, in tantum quod unum illorum poteel cogno­ priur est quum abslracliva, » ut dicit se proltasse. sci abstractive sine alio. Quinto, dicitur, nd argumen< El ideo intuitiva jMilcst haberi sine abstraction. et tum Scoti, quod, dato quod illa notitia abstractiva nun e converso. — El cum prolmtur quod abslraclha "it prior, quia tendit in quiddilalem rei abso­ (x prar^enhalU. — ucluulii Pr. lute. inlirliva nutem tendit in rem secundum esse (IJ) ianien. — cum Pr. lit ML — Ula ratio nihil concludit pro opinione Scoti, sed pro opposito, si tamen aliquid concludat. Quod >ic patet, resu­ mendo rationem Scoti : Quidquid laceret essentia divina, >i esset præsens intellectui in ratione objecti naturaliter moventis, puteri facere voluntas divina sine tali præsentia essenliæ. Sed si divina essentia esset præsens intellectui nostro in ratione objecti naturaliter moventis, ipsa causarct perfectam cogni­ tionem intuitivam sui, cl non abstractivam. Ergo voluntas divina sine præsentia essentia· in ratione naturaliter moventis |>otest causare notitiam perfe­ ctam intuitivam, et non abstract i va m ;quod est con­ tra eos ». — Hæc Durandus, et liene in hoc. Ad quartum dicit quod « memoria quam habuit liealus Paulus post raptum, de visione quam habue­ rat in raptu, ct de re visa, non fuit expressa cogni­ tio di vinæ essenliæ, qualem isti ponunt, nec expressa cognitio visionis beatæ; sed solum in quodam con­ fuso recordabatur se Deum vidisse, sicut Nabuchodonosor (Daniel. 2, v. 3) recordabatur se vidisse in somno aliquid mirum el mirabile, el non recor­ dabatur quid e>set in speciali. Cujus ratio esi : quia omnis cognitio memoraliva Iit per aliquam impres­ sionem repnvsenlanlem rem memoratam per modum objecti medii; sed quidquid sit de specie in visione beata, nullus tamen unquam posuit qnod essentia divina possit expresse, el quoad quiddilatem, rvpræsentari per aliquid creatum se habens in ratione objecti medii; el ideo illa memoria beati Pauli non potuit esse expressa cognitio Dei abrir.it liva, qua­ lem isti ponunt ». Hæc DurandiK el bene; niri quod semper refugii ponere s|»eciem praniam actui (v) inlelligendi, vel ah eo dcivliclum, licet latenter eam confiteatur. Cum autem dicit quod nullu> posuit ante Solum essentiam Dei expresse repræxuilan per aliquid crea­ tum se habens in ratione objecti cogniti, videtur falsum. Nam beatus Thomas, I |·., q. 91, ari. 1, sic dicit, in solutione lerlii : « Duplex eri medium : quoddam, in qiio simul videtur illud quod per medium videri dicitur; sicut homo videtur per spe­ culum, etsi mill videtur cum speculo. Aliud medium est jær cujus notitiam in aliud ignotum devenimus, sictil eri medium demonstrationis. El sine tali medio Deus videbatur ; non tamen sine primo medio. Non enim oporlelial primum hominem in Dei cogni­ tionem devenire per demonstrationem sumptam ah aliquo effectu, sicut nobis est necessarium ; sed simul in effectibus pniripiu» intelligibibbus Deum suo iikmIo cognoscelial. n Htec ille. Et si dica­ tur (pmd tale medium non vrai expressa Dei simili­ tudo, patet quod immo, secundum eum in onil Scolus. Ad argumentum in principio quæstionis factum, dicit sanctus Thomas, 1 p.,ubi supra (q. 94, art. 1), in solutione ^vundi, (juod otcntia pure pasâiia. El arguitur quod sic. Quia sehal^ruad utrumlibet, e>l polenlia pure passiva, ul patet per Commenta­ torem, 2. P/iÿsîcorum (coimn. 48). Sed liberum arbitrium. < x hoc quod liberum arbitrium, se habet ad utrumblicl. Ergo, ulsic, ed putentia pure passiva. In oppositum nrguilui rie. Quia, undum bea­ tum Augnriinuin, 1. de Libero arbileio, culpa ol mulum quod facimus ; el cadem ratio csl do merito. Sed omnis actus lilæri arbitrii, est meritum, vel a. * iul| Ergo ad omnem actum liberi arbitrii nos habemus active, tan«|uain ad bonum vel malum quod facimus. In hac quæstioiic cninl lix» articuli. In pruno pmicnlur conclusiones. In secundo objectiones. In terlm solutiones. AKT1CULUS I. PONUNTUH CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod liberum nrblirlum est qiuvdnm putentia unlimv In imbls. Hanc pnnil In atus Tbunia», 1 p., q. 83, ari. 2, (i) aut. — ul Pr. 200 LIBRI II. SENTENTIARUM ubi dc dicit : < Quamvis liberum arbitrium nomi­ net quemdam actum, secundum propriam significa­ tionem vocabuli; tamen, secundum communem usum loquendi. liberum arbitrium dicimus id quod est principium hujus actus, scilicet quo homo libere judicat. Principium autem actus (a) in nobis est el potentia et habitus : dicimur enim aliquid cognoscere per scientiam, et per intellectivam potentiam» 0|K»rtet ergo quod liberum arbitrium sit potentia, vel sil habitus, vel sit potentia cum aliquo habitu. Quod autem non sit habitus, ncc potentia cum habitu, manifeste apprêt ex duobus. Primo quidem, quia, si est habitus, erit naturalis; hoc enim est naturale homini, quod sit liberi arbitrii. Nullus autem habi­ tus naturalis adest nobis, ad ea quæ sunt liberi arbi­ trii, vel subsunt libero arbitrio : quia ad ea respectu quorum liabemus habitus naturales, naturaliter inclinamur, sicut ad assentiendum primis princi­ piis; ea autem ad quæ naturaliter inclinamur, non subsunt litaro arbitrio, sicut dictum est de appetitu taatiludinis. Unde contra propriam rationem liberi arbitrii est, quod sit habitus naturalis. Contra natu­ ralitatem autem ejus est, quod sit habitus non natu­ ralis. Et sic relinquitur quod nullo modo sit habitus. — Secundo hoc apparet, quia habitus dicuntur secundum quos nos habemus ad passiones vel ad (C) actus liene vel male, ul dicilur, 2. Ethicorum (cap. 5) : nam per temperantiam nos bene habe­ mus ad concupiscentias, per intemperantiam autem male ; |>er scientiam autem liene nos habemus ad actum intellectus, dum verum cognoscimus, per habitum autem contrarium male. Liberum autem arbitrium indifferenter se habet ad bene eligendum vel male. Unde impossibile est quod liberum arbi­ trium sil habitus. Relinquitur ergo quod sil poten­ tia. > — Hæc ille. — Simile dicit, de Ventate, q. 24, art. 4; et 2. Sentent., disl. 24, q. I, art. i. Ex quibus potest formari talis ratio : Omne quod est in nobis naturale principium activum, indiffe­ rens ad bene el male eligendum, nominat poten­ tiam animæ, ot non actum, ncc habitum. Sed libe­ rum arbitrium est hujusmodi. Igitur, etc. Secunda conclusio est quod llberum arbitrium est unica potentia, et non multa». Hanc ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 5. ubi sic : < Duplici consideratione fuerunt quidam moli, ad pnendum liberum arbitrium esse plures |M>k»ntias. Una quidem, ex hoc quod videbant qer liberum arbitrium nos posse in actus omnium potentiarum , unde ponebant liberum arbitrium esse puasi totum universale, respectu omnium potentia­ rum. Sed hoc esse non potest : quia sic sequeretur at hit. — iirtivun» Pr. (Q re/ ad. — Oin. Pr. quod in nobis sint multa libera arbitria, propter potentiarum multitudinem; multi enim homines sunt multa animalia. Nec ad hoc ponendum cogi­ mur ratione prædicta : omnes enim actus diversa­ rum potentiarum non referuntur ad liberum arbi­ trium, nisi mediante unico aclu, qui est eligere; secundum hoc enim libero arbitrio movemur, quod libero arbitrio moveri eligimus; et sic de aliis acti­ bus. Unde ex hoc non ostenditur liberum arbitrium esse plures potentias, sed esse unam potentiam, moventem sua virtute diversas potentias. Alia vero consideratione movebantur quidam ad ponendum pluralitatem potentiarum in libero arbitrio, ex hoc quod videbant in actu liberi arbitrii concurrere aliqua quæ ad diversas potentias pertinent, scilicet judicium, quod est rationis, et appetitum, qui est voluntatis; unde dixerunt liberum arbitrium colli­ gere in se plures potentias, per modum quo totum intégrale continet suas paries. Hoc autem esse non potest. Cum enim actus qui libero arbitrio attribui­ tur, scilicet eligere, sit unus specialis actus, non potest a duabus potentiis immediate progredi; sed progreditur ab una immediate, et ab altera mediate, inquanlum scilicet quod est prioris potentiæ, in ixeteriori relinquitur. Unde restat quod liberum arbitrium sil una potentia. » — Hæc ille. Simile ponit, 2. Sentent., ubi supra (disl. 24, q. 1), ari. 2, ubi sic dicit : α Liberum arbitrium quidam posuerunt esse non determinatam poten­ tiam, sed colligere omnes vires rationalis animæ, sicut lotum universale suas paries. Hoc autem non videtur conveniens. Tum quia oporteret quod, mul­ tiplicatis potentiis, liberum arbitrium multiplicare­ tur secundum esse; mulli enim homines sunt mulla animalia, et non unum. Tum quia oporteret quod ratio liberi arbitrii in singulis potentiis salvaretur; (juod non j>otest esse, quia actus qui libero arbitrio assignatur, non est cujuslibet potentiæ, sed alicujus determinata». — El ideo alii dicunt quod liberum arbitrium colligit mullas potentias, sicut lotum intégrale suas partes. Nec hoc videtur conveniens : quia potentia.» non possunt esse partes intégrales ali­ cujus unius, si accipiatur unum simpliciter; nisi forte dicatur unum quod est aggregatione vel ordine; liberum autem arbitrium non potest sic esse unum, sed simpliciter, cum sibi unus actus attribuatur. — Quidam autem dicunt quod liberum arbitrium colli­ git plures potentias, scilicet voluntatem el rationem, sicut habitus ulriusque; propter quod dicitur facul­ tas voluntatis et rationis. Sed hoc, vel improprie dicitur, vel, si nomen habitus proprie sumatur, non potest esse immediate unus habitus duarum poten­ tiarum : quia unus habitus ad unum actum ordina­ tur, qui est unius potentiæ. — Ideo aliter dicendum est. Quia aliquid dicitur colligere plura, dupliciter: uno modo, essentialiter, sicut totum colligit suas partes; alio modo, virtualiter, sicut quando virtus DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. plurium rerum in uno partidpatur. Secundum hoc ergo, dico quod liberum arbitrium non colligit plures potentias essentialiter, sed virtualiter, quasi una potentia determinata. Sic enim est in potentiis animæ, quod, cum omnes ab essentia animæ orian­ tur, quasi proprietates ab essentialibus rei, e*l tamen quidam ordo originis hujusmodi, ul scilicet origo unius potentiæ, originem alterius pnesupponat, qua mediante, quodammodo ab essentia anirnæ procedat. Quod ex actibus considerari potest. Actus enim unius potentiæ, necessario actum alterius præsupponit ; sicut actus appetitivæ, actum approhensivæ. Et inde est quod, sicut virtus essentiæ animæ in potentia relinquitur, ita etiam virtus potentiæ prioris relinquitur in sequenti. Et inde e>l quod aliqua potentia virtutes plurium potentiarum in se colligit. Et sic est in libero arbitrio. Quod ex actu ejus patet. Eligere enim, quod actus ejus poni­ tur, importat discretionem el desiderium ; unde eli­ gere est alterum alteri præoptare. Hæc autem duo, sine virtute voluntatis el rationis perfici non possunt. Unde patet quod liberum arbitrium virtutem ratio­ nis et voluntatis colligit, propter quod facultas utriusque dicitur. — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Si liberum arbitrium includeret in se mullas potentias realiter distinctas, inclusione essentiali : vel hoc est per modum totius universalis; vel per modum totius integratis; vel per modum habitus ad duas polen­ tias pertinentis. Sed nullo istorum modorum potest includere multas potentias essentialiter. Igitur, etc. Tertia conclusio est hæc : Quod llbcruin arbi­ trium non est potentia cognitiva, sed appetillvn. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 83, art. 3, ubi sic: α Proprium liberi arbitrii est electio: ex hoc enim liberi arbitrii esso dicimur, quod possumus unum recipere, alio recusato; quod est eligere. El ideo naturam liberi arbitrii ex electione consideraro Oportet. Ad electionem autem concurrit aliquid ex parte cognitivæ virtutis, et aliquid ex parte appeti­ tivæ. Ex parte quidem cognitivæ, requiritur consi­ lium, per quod dijudicatur quid sit alteri pneferendum. Ex parte autem appetitivæ, requiritur quod appetendo acceptetur id quod per consilium dijudi­ catur. Et ideo Aristoteles, in 6. Ethicorum (cap. 2), sub dubio derelinquit utrum principalius electio per­ tineat ad vim cognitivam, vel ad vim appetiti vam ; dicitur enim quod electio vel est appetitus intelle­ ctivus, vel intellectus appclitivus. Sed, in 3. Ethi­ corum (cap. 3), in hoc magis declinat quod sit appetitus intellectivus, nominans electionem deside­ rium consiliabile. Et hujus ratio est: quia proprium objectum electionis est id quod est ad finem; hoc autem, inquantum hujusmodi, est ratio boni quod 20! dicitur utile; unde, cum bonum, inquantum hujus­ modi, sit objectum appetitus, sequitur quod electio sit actus appetitivæ virtutis. Et sic liberum arbi­ trium est appetiti va potentia. » — Hæc ille. Ex quo pole *! formari talis ratio : Omnis potentia electiva, et electionis eliciti va, est formaliter appe­ titive. Sed liberum arbitrium est hujusmodi. Igi­ tur, etc. Quarta conclusio est quod Hbertim arbitrium e»t Ipsa eadem potentia quae dicilur voluntas, et non est potentia a voluntate real Iter distincta. Hanc ponit sanctus Thomas, ibidem (1 p., q.83), ari. 4, ubi sic : < Potentias appetitivas oportet esse proportionates potentiis apprehensivis. Sicut autem ex parte apprehensionis intellective se habent intel­ lectus et ratio, ita ex parte appetitus intellectivi se habent voluntas et liberum arbitrium, quod nihil aliud eat quam vis electiva. Et hoc plet ex habitu­ dine objectorum et actuum. Nam intellectus impor­ tat simplicem acceptationem alicujus rei ; unde intelligi dicuntur proprie prima principia naturali­ ter (e), quæ sine collatione per seipsa cognoscuntur. Ratiocinari autem proprie est devenire ex uno in cognitionem alterius; unde proprie de conclusioni­ bus ratiocinamur, quæ ex principiis innotescunt. Similiter ex parte appetitus, velle importat simpli­ cem appetitum alicujus rei; unde voluntas dicitur esse de fine, qui propter se appetitur. Eligere autem est appetere aliquid propter alterum consequendum ; unde proprie est eorum quæ sunt ad finein. Sicut autem se habet in cognitivis principium ad conclu­ sionem, cui propter principia assentimus; ita in appetiti vis se habet linis ad ea quæ sunt ad finem, et propter finem appetuntur. Unde manifestum est quod, sicut se habet intellectus ad rationem, ita se habet voluntas ad vim electivam, id est, ad liberum arbitrium. Ostensum e*t autem supra, quod ejusdem potentiæ est intelligere et ratiocinari, sicut ejusdem virtutis est quiescere et moveri. Unde ejusdem potentiæ est velle el eligere. Et propter boc, volun­ tas el liberum arbitrium non sunt duæ potentiæ, sed una. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Potentia volitiva tinis, et electiva eorum quæ sunt ad linem, non sunt duæ potentiæ, sed una et eadem. Sed voluntas el liberum arbitrium sic se habent sicut potentia volitiva linis et electiva eorum quæ sunt ad finem. Igitur non sunt duæ potentiæ, sed una et eadem. Major palet per simile de ratione et intelle­ ctu. Minor patet ex quid nominis terminorum. Eamdem conclusionem ponit, 2. Sentent., ubi supra (disl. 24, q. 1), art. 3 ; et de Veritate, q. 24, art. 6. » principia naturaliter. — primi natura Pr. 202 MURI II. SENTENTIARUM Quinta conclusio rM quod ΙίΙκτιιιη mhliriiim. m'U v«ilinila *· nun e *t poleiithi juin» p(i *sivn; Innuo est aclhn ct motiva. Han· nuuliidioueni infrndil sanctus Thomas, I p., q. N'2, ail. 4. ubi sir : u Aliquid dicitur mover»· dupliciter. Uno modo, per muduin finis; Mriit dicitur qimd linis movet cflirirnkm. Et Ium· ni odo iiilrliet tti * movel vulimlalem : quia bonum inb'lln luiii, v4ubj< *ctiin> volutitotis, ct uiuvel ijisuii ut Iuih. Aliu mudo, dicitur aliquid move re |)ei m·» him agrntiN; sicut alterans movel allcrulum, cl iih|hJIcus movet inqiiilMHih Et hoc modo voluntas movel intellectum, et omnes alias animæ vires, ul ditil Amrhniis in libro de Üiiiiililiulinibut (a) (aiji. ‘2). Cujus ratio est, quia in omnibus potentiis ailivK oïdinatis, ilia jxdcnlia qtcv ropitil linem uiiiici^alcm, movel jiotaiitias quæ respiciunt lines partit dures. El hoc apprêt tam in naturalibus quam in plilicts. Cœlum enim, quod agit ad universa loin cotiser va lion »·ιη generabilium et «urruplibilimn, movel omnia inferiora corjiora. quorum unumquodque agit ad cunsri rationem pnqu iæ spe­ ciei, vel individui. Rex etiam, qui intendit bonum cuininune lotius regni, movel per suum imperium singulos prepositos civitatum, qui singulis civitati­ bus regiminis curam impendunt. Objectum autem voluntatis est Ihjiiuiu et finis in communi. Quælibet autrtn (0 plentia comparatur ad aliquod bonum jiroprimu sibi conveniens; sicut visus ad cognitio­ nem coloris, et intellectus ad cognitionem veri. Et ideo voluntas pr modum agentis movet omnes animæ * plentia a»l suos actus, pneter vires naturales vege­ tative partis, quæ nostro arbiti io non subduntur, n ii’< in·. Simile |M)uil, 1' 2 , q. 9, ait. 1, ubi prubalquod * voluntas movel omnes alias ptentia> animæ. In lertiu veru articulo sic dicit ; « Ad voluntatem pertinet movere alias animæ potentias ex ratione linis, qui eat voluntatis objectum. Sed, sicut dictum est, hoc modo se habet linis in apjielibilibus sicut principium in intelligibilibus. Manifotiim estautein quod intellectus, per huc quod cognoscit principium, ivducil scipsum de putentia in actum, quantum ad cognitionem conclusionum; et hoc modo movet M’ipsum. El similiter, voluntas, per lioc quud vult linrm, movet gei|i$ain ad volendum ea quæ sunt ad linem. * Hæc ille. Ex quihiH potest formari talis ratio : Nulla po­ tentia movens alias nd suos actus, est mere passiva ; innuo »-t aliqualiter activa. Sed vultilitas est hujusinudL Igitur. Secundo sic : Omnis potentia * woven sequam ad suum actum, est a< lira, el non pure p >iva. * Sed voluntas est hujusmodi. Igitur. (») ytHidtliiduitbui, — Sinuhbu· Pr. (C) «iMfeiii. — mini Pr. Major nola est. Minor probatur : quin, simi se habet intellectus respectu conclusionum dcdiicihilium ex principiis, ila .*»· habet voluntas re>pcclu eorum quæ sunl ad linem; >otest secundum se esseprin­ cipium talium actuum, sed solum mediantibus qui­ busdam actibus. Ergo liberum arbitrium non nomi­ nat mulam ptentiam, sed aliquem actum. Major supponitur. Sed minor probatur. Quia primus actus qui est liber, seu in potestate nostra, est deliberatio, vel conclusio deliberationis ; aliocpiin actus penitus indeliberati, essent in potestate nostra; qijod est fal­ sum. Sed neuter pr.edictorum actuum est in jxjleslate nostra, nisi (a) mediante aliquo actu elicito a vuluntate, et alioelicito a ratione : quia delil>eral:u non elicitur a voluntate, cum sil actus intellectus; sed solum imperatur ab ea, iiicdiante aliquo actu ab ea elicito. Item, omnem actum voluntatis præceilit aliquis netus rationis; ergo deliheraliu et conclusio deliberationis, qu:e sunt primi actus liberi, n<»n sunl in intestate nostra, nisi mediantibus aliis actibus. Et sic videtur quod liberum arbitrium sit actus, vel potentia sub actu. II. Argumenta Durandi. — Arguit etiam Durandus (dist. ‘24, q. 1), quod liberum arbitrium non numinet potentiam absolute. Primo sic. Si liberum arbitrium nominaret aliquam potentiam absolute, omnes actus istius potential essent liberi. Sei nulla est potentia, cujus umnes actus sint liberi. Igitur, etc. Major jxitcl de se. Minor probatur, «leducemlo (6) in omnibus po­ tentiis anima·. Actus enim vegetat i vie polentiæ non sunt liberi arbitrii, sed sunt pure naturales. Artus etiam sensitiva * jiartis ndn sunt liberi arbitrii, quia non habet judicium de propriis actibus. Item, non omnes actus intellectus sunt liberi, saltem ille qui (a) niii. — Om. Pr (C) deducendo, — de Jhirando Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. est respectu primorum principiorum; nec omnes actus voluntatis, saltem ille qui eat respectu boni secundum ejus communem rationem. Ergo ΗΙμ*πιιιι arbitrium non nominat aliquam potentiam absolute. Relinquitur ergo quod nominat proprietatem po­ tential, vel potentiam sub proprietate. Secundo sic. Quando aliqua potentia haliet aliam ct aliam habitudinem ad aliud et aliud objectum, secundum utrumque potest sortiri nomen proprium: sicut videmus in intellectu, quod quia halæt aliam habitudinem ad principia in quæ fertur intuitive et sine discursu, et aliam ad conclusiones quas discur­ rendo et conferendo deducit ex primis principiis, ideo, secundum primam vocatur intellectus, secun­ dum vero secundam habitudinem vocatur ratio. Eodem modo est circa voluntatem. Habet enim volun­ tas aliam habitudinem ad communem rationem boni, respectu cujus necessitatur quadam immuta­ bilitate, el aliam respectu Ixniorum particularium contingentium, quibus admiscetur ratio mali et fugibilis, respectu quorum non necessitalur, sed potest hoc vel illud eligere, vel refutare; el secun­ dum primam habitudinem vocatur proprie volun­ tas (a), sed secundum secundam proprietatem ve! habitudinem dicitur liberum arbitrium, non sola ipsa, sed etiam intellectus respectu eonnndem. Libertas ergo nominat proprietatem voluntatis, quam habet respectu eorum ad quæ non neccssitatur; et liberum arbitrium nominat voluntatem el intel­ lectum sub hac proprietate. El utraque dictarum habitudinum circa intellectum el voluntntcm, magis deliel dici proprietas naturalis quam habitus; quia habitus semper dicit aliquid additum polenliæ.Quod si quandoque dicatur habitus, el improprie, hoc quidem tolerandum est quoad primam habitudinem intellectus el voluntatis, secundum (piam determi­ natur ad unum; sed nullo modo quoad secundam, secundum (piam habet quamdam indctenninalionem ; semper enim habitus imperial quamdam determinationem potentiæ. § 2. — CONTUA SECUNDAM, ΤΕΙΙΤΙΑΜ ET QUAHTAM CONCLUSION ES I. Argumenta Durandi. — Contra secundam, tertiam el quartam conclusiones, arguit Durandus (ibid., q. 3), probando quod, accipiendo libertatem pro immunitate a coactione, inlellectus a*quc liber <•>1 respectu sui actus qui est intelligere, sicut voluntas respectu sui actusqui est velle; et sic. quod liberum arbitrium includat duas potentias per mo­ dum totius universalis, aut integratis, aul proprie­ tatis communis. Primo arguit sic. Actus (pii esi secundum incli­ nationem rei, non potest esse violentus vel coactus. (a) vu/toifai. — voluntatis Pr. 203 Sed omne intelligere est secundum inclinationem inlellectus, sicut velle esi secundum inclinationem voluntatis. Igitur nullum intelligere, respectu intel­ lectus, est coactum vel violentum ; nec aliquod velle, respectu voluntatis. Major de se j»alel : quia causa prædicali est in subjecto; opponuntur enim esso secundum inclinationem rei, et csx! violentum seu coactum. Minor manifesta est : quia inclinatio intel­ lectus est ad omne intelligere; omnes enim homines natura scire deciderant, ut dicitur,!. Metaphij· sic;r (cap. 11, el intellectus est quo est omnia fieri, ut dicitur, 3. de Anima (t. c. 18) ; unde ejus natu­ ralis inclinatio est ad omne cognoscere. Secundo arguit sic. Omne illud quod potest cogi, habet inclinationem determinatam, et determinatum modum. Sed inclinatio intellectu?: ad intelligere, non est determinata, nec secundum modum deter­ minatum. Ergo intellectus non jxitest cogi respectu intelligere; et sic est liber, lilicrtate quæ est immu­ nitas a coactione. Major patet. Quia enim lapis habet determinatam inclinationem ad locum deorsum, el secundum determinatum modum, scilicet secun­ dum modum sua? gravitatis, ideo potest cogi, aut quia impellitur sursum, aut quia impellitur deor­ sum velocius quam requirat sua gravitas; sed, si lapis haberet inclinationem ad omnem locum, et ad omnem modum motus, impossibile esset quod violenlaretur ad aliquem motum vel locum, quia ubi­ cumque moveretur, et qualitercumque, anjualiter esset secundum inclinationem suam. Similiter, quia materia prima, de se est in potentia ad omnem for­ mam, determinatur autem ad hanc vel ad illam per qualitates certas, ideo, considerando naturam materiæ prima * secundum se, omnis generatio est naturalis, et nulla violenta; sed, considerandodispo­ * sitione materiæ determinantes ipsam, inveniuntur quædam generationes violentai. Et sic patet major, scilicet quod omne illud quod potest cogi, habet determinatam inclinationem, et secundum determi­ natum modum. Minoi similiter manifesta est. Non enim intellectus habet aliquam determinatam incli­ nationem ad unum intelligere, et non ad aliud, nec secundum unum modum; sed habet inclinationem ad omne intelligere, ct secundum omnem modum; «piare, etc. Et sic patet quod intellectus non cogitur, nec cogi potest respectu actus intelligendi, sicut nec voluntas respectu actus volendi. Et idem est intelligendum de quacumque |>otcntia apprehensive vel ap|M»titiva, respectu sui actus eliciti. Tertio arguit quod, accipiendo libertatem prout dicit immunitatem a necessaria determinatione respectu op|>ositorum. quæ nihil aliud est quam facultas ad opposita, er idem principium, possumus repellere omnia occurrentia quæ nata essent secundum se concludere illud cs>e eligendum, dum tamen sint contingentia. Quod si tale medium eligitur, libere eligitur; quia potuit non eligi, cum non sit necessarium ad finem quem volumus. Rur­ sus, quia finis quem volumus, non potest haberi nisi |>er illud medium, vel aliquod aliud, ideo necessario volumus indeterminate aliquod medium, per quod finem consequamur. Et ideo, sicut in pote· | state nostra est sistere, vel suspendere conclusivum judicium illius vel istius medii determinate; sic in potestate nostra est, peroumdem actum, cum volun­ tate prædicta, movere ad inquirendum quod illo­ rum mediorum acceptabitur ut melius, ex quo alterum illorum indeterminate est necessarium. Inquisitio fiet imperando exercitium virium inferio­ rum ministrantium objectum intellectui (a) et volun­ tati "ub diversis rationibus appetibilis vel respuibil»s, omnibus tamen contingenter se habentibus. Hoc supposito, arguit sic : Illa potentia est per prius et principalius libera, per cujus actum habemus prius el principalius dominium actuum nostrorum. Sed talis potentia est intellectus magis quam ! voluntas. Ergo intellectus prius el principalius est i lilier quam voluntas. Major ile se palet. Minor pro­ batur : Quia, cum per duos aclus habeamus domi­ nium acterorum, scilicet per notitiam connexionis contingentis aliquorum volibilium ad per se el necessarib volibilia (connexionis dico contingentis quan­ tum ad quodlibet eorum determinate, sed necessariæ quantum ad aliquod indeterminate), et iterum per voluntatem qua volumus necessario alterum indeterminate, el non hoc vel illud determinate, per prius habemus talo dominium el principalius per notitiam pnccedenlern, quam per actum volun­ tatis (C) sequentem, quia ex primo mensuratur (γ) Micundus, el non econlra. Notitia autem illa perlinet ad intellectum. Igitur, etc. Quarto arguit ex e«lem supposito. Illa potentia per prius el principalius est libera,cujus actum habe­ mus prius et principalius in potestate nostra. Se«l talis est intellectus, cl non voluntas. Igitur, etc. Major palet de se. Minor probatur: Quia primi aclus, qui sunt in |Mjtestatc nostra, sunl judicium conclusi­ vum alicujus eligendi, el ipsa electio. Inter hos aclus (а) intellectui — intellectivi Pr (б) voluntati» — voluntatem Pr. I*) mnuuraJur. — rmirulrxitur Pr. autem, prius est judicium conclusivum, quod per­ tinet ad intellectum, quam electio perlinens ad voluntatem. Electio autem regulatur per judicium conclusivum, et non econ\o. Determinatur etiam electio necessario ad illud quod lilieie conclusum est : ita quod voluntas non potest in oppositum, nec respuere quod sibi propositum est, si intellectus judicaverit aliquid iinnliter et completive ut eligen­ dum; ut dicit se alias probasse. El sic luta libertas electionis continetur in libertate judicii conclusive Et sic patet quod intellectus est prius liber, el prin­ cipalius quam voluntas. II. Argumenta quorumdam. — Ad idem arguunt quidam (apud Durandum, dist. 24, q. 3) sic Primo.Sicul se habet cognoscens ad vivens, ita se habet liberum ad cognoscens. Sed omne cognoscens est vivens; el secundum omne illud quo cognoscit, vivit. Ergo similiter, omne liberum est cognoscens; el secundum omne illud quo est liberum, cognoscit. Sed per voluntatem non cognoscimus, sed solum per intellectum. Eigo per voluntatem non sumus liberi, sed per intellectum. Secundo. Quia potentiaquæest magis indifferens ad opposita (x). est magis libera. Sed intellectus ol magis indifferens ad opposita quam voluntas. Igitur est magis liber. Major patet : quia ratio liberi arbi­ trii consistit in indifferentia (G), per quam possu­ mus in aliquid, vel ejus oppositum; ergo potentia quæ magis esi indifferens ad opposita, est magis libera. Minor probatur : quia polenliæ rationales sunl ad opposita, ul dicitur, 9. Melaphysicœ (t. c. 10); sed intellectus est magis rationalis quam voluntas, cum sil rationalis per essentiam, voluntas autem solum per participationem; igitur, etc. Tertio. Illa potentia est magis libera, quæ minus dependet ab alia. Et hoc stati m probatur per illud quod dicilur, 1. Mctaphyiicœ (sum. 1, cap. 2), quod liberum est gratia sui. Sed intellectus minus dependet a voluntate, quam econlra : quia voluntas non potest exire in actum, sine actu intellectus pnevio (γ); intellectus autem, ad hoc quoti exeat in actum, non pnvexigil actum voluntatis prævium (δ). Ergo intellectus est liberior quam voluntas. Quarto. Liberum arbitrium dicitur esse facultas rationis el voluntatis. Hoc ergo aut intelligitur de utroque per se, aut de utroque simul. Si de utroque per se, sequitur quod utrumque sit iilærum arbi­ trium, et æqualiter; cum æqualiter pertineant ad diilinilionem. Si de utroque simul, idem m|uitur, per eamdem rationem. Et sic vitietur quod uiraqur potentia sit æqualiter libera. (а) (б) (γ) (Î) oppoiita, — oppositum Pr indifferentia. — differentia Pr prar.vio, — primo Pr. pret ium. — primum Pr DISTINCTIO XXIV. - QUÆ8TI0 I. IIL Argumenta Godofridi. —Arguit ad idem etiam Godofridue, 0. Qitodlibcto, q. I. Prime sir. Sicut libertas est in netu, quia egre­ ditur n potentia libem; ita 1 i liertas est in potentia, quia egreditur a natura liliera. Sed intellectus radi­ catur in eadem natum immateriali cl libera cum voluntate. Ergo intellectus est potentia æque libera sicut voluntas. Nec potest dici quod natum det libertatem pulentia» volitivæ, scilicet libertatem for­ * malité! : quia illam formaliter non habet natum; quia, si formalitèr (α) natum habet libertatem, et ideo voluntas habet eam, eadem ratione et intel­ lectus. Secundo arguil. Quia anima, secundum id totum quod est ad imaginem Dei, libera est : quia, sicul (G) nihil est servitutis in Deo, quia nec quantum ad intellectum, nec quantum ad voluntatem; ita nec in toto illo quod est ad imaginem Dei. Sed anima non minus est ad imaginem Dei secundum intellectum, quam secundum voluntatem. Igitur, etc. Tertio arguit. Quia ponere quod voluntas habeat causaliter libertatem a forma apprehensa, male dictum est : quia forma apprehensa se habet ad voluntatem sicut objectum ad potentiam ; sed nihil estdiccre, quod potentia habet libertatem ab objecto. Ergo, etc. Licet enim oporteat objectum proportio­ nna potentiæ sicul motorem mobili, et potentia libera el abstracta exigat objectum liberum et abstractum, non tamen habet ab illo libertatem. Quarto arguit. Quia dicere quod, apprehendente intellectu fornicationem ut malam quia inordinatam, et ut bonam quia delectabilem, quod voluntas per se se determinet ad alterum eorum considerandum, est inconveniens. Quia, si voluntas non determinetur ad volendum considerare alterum ex tali considera­ tione bifurcata, nec ex alia superveniente considera­ tione, qua judicetur alteri istorum esse (γ) insisten­ dum, tunc voluntas, quæ, quantum erat de se, a nullo erat determinata, el per consequens indeter­ minata, quantum est de se, antequam determine­ tur, se determinat; el (3) sequitur quod indeter­ minatum possit se determinare ad agendum; quod est contra eos. Si autem dicant quod hoc est jiossibile intellectui, scilicet quod indeterminatum se determinet, sed non voluntati, quia hoc est natura sua, — est petitio principii, et assertio sine ratione. Quinto. Quia si determinare se est reducere se in actum, tunc voluntas activât vel actual se; quod est contra te. Si autem determinare se nihil reale dicil, tunc non oportet sollicitari de isto determinare, quin nihil reale dicit. Sexto. Velle consideraro hoc vel illud, el velle (a) (C) (γ) (δ) tcilicel fornuiHIer. — A(L Pr. ftruL — Om. Pr. eu<·. — nt Pr. te determinat ; et — Om. Pr 205 sistere in hac consideratione vel illa, est quidam actus volendi. Sed, secundum te, voluntas non potest determinare intellectum ad hanc considerationem vel illam, nisi primo sit determinata ad hor quod velit hanc considerationem vel illam. Ergo, si volun­ tas determinet se ad volendum hanc vel illam deter­ minationem, voluntas causât in se actum volendi, quo vult talem considerationem ; quod est contia ponentes quod voluntas non causât in se aliquem actum volendi. Septimo. Quia finis non dicilur acluare el deter­ minare voluntatem, nisi secundum quod apprehen­ ditur sub illa ratione sub qua natus est moven· voluntatem ad volendum. Sed illud quod est ad finem, «piando apprehenditur in ordine ad finem, se habet a«l movendum voluntatem sicut finis. Ergo quod est ad finem, pro tali hora habet determinare et acluare voluntatem; nec voluntas habebit deter­ minare se ipsam. Unde, si illud quod est ad finem, non praesentetur voluntati sub illa ratione sub qua sit sufficiens movere, oportebit ulterius procedere, secundum processum intellectus practici, quousque occurrat sub tali ratione sub qua sit sufficiens movere eam. Octavo. Quia quod dicitur, quod voluntas non possit determinare intellectum, nisi prius seipsam determinet, falsum est. Quia voluntas nihil deter­ minat vel agit, nisi mediante actu volendi; unde illud habet determinare, quod habet velle. Sed voluntas directe et per se non habet velle suum actum, sed directe el per se actum aliarum potentia­ rum , puta intelligere, et sic de aliis. Igitur voluntas non |)olest se determinare priusquam intellectum ; immo, prius determinat intellectum, et postea ab intellectu determinatur ulterius, inquantum illæ potentiæ mutuo se movent : ita tamen quod volun­ tas non determinat intellectum aut phantasiam, impellendo ad suos aclus, nisi priu> sit determinata, non a se, sed ab intellectu judicante bonum esse (a) considerare el phantasiari hoc vel illud ; quia semper intellectus est prévins voluntati. — Si autem quae­ ratur : eum proponitur voluntati fornicatio sub duplici ratione, puta sub ratione mali quia inordi­ nata, el sub ratione boni quia delectabilis, unde halx l voluntas determinate velle considerare dele­ ctationem, et non deonlinationem ? — dicendum quod hoc habet ex hoc quod intellectus judicavit determinate insistendum considerationi delectatio­ nis. — El si ulterius quæratur : unde intellectus hoc habeat judicare? — dicendum quod hoc potest con­ tingere ex dispositione considerantis, vel secun­ dum naturam, ve! secundum habitum corruptum, vel passionem, qui (6). cum aliquantulum immora­ tur in tali cogitatione, inflammato appetitu sensi­ le) — Ad. ) r. (6) qui. — Pr. 206 LIBRI II. SENTENTIARUM rici, Quodlibct. 14. q. 5, ubi probat quod voluntas non sit lilierior quam intellectus. Primo. Quia causa quare aliqua potentia sit libem, eri quia eri universalis, id est, quia habet objectum universale, quod se habet indifferenter ad contenta sub universali. Habet autem potentia universale objectum, quia est illimilata ratione materia·, el quia est potentia essentia? immaterialis. El ideo prima radix libertatis est immatérialités essentiæ; secunda, universalitas objecti; tertia, indifferentia objectorum ad particularia, vel ad multa. Constat autem quod intellectus est aequaliter potentia essen­ tiae immaterialis, sicut et voluntas, et est .æque illiinilala limitatione organi et materiæ (α), sicut volun­ tas; et secundo, habet objectum æque universale, quia verum el Itonum convertuntur; el tertio, con­ similis indifferentia invenitur veri universalis ad vera particularia, sicut boni universalis ad Ixjna par­ ticularia. Et ideo tanta libertas csl in ratione, sicut in voluntate. Secundo. Quin, sicut intellectus necessario fertur in verum, vel apparens sibi verum; ita voluntas necessario ferlur in bonum, sub ratione boni. Et sicut intellectus non necessario fertur in hoc vel illud verum, sed indifferenter polost ferri in alte­ rum, quia potest considerare rem secundum quam­ libet ejus conditionem, vel absolutam, vel compa­ ratam, nisi sit tale verum, quod de natura sua sil evidens, ita quod ejus evidentia non pendeat nisi ex notitia terminorum, ut sunt prima principia ; simi­ liter, voluntas ferlur in bonum necessario, quia, si velit aliquid, oportet quod velit sub ratione l>oni ; tamen indifferenter potest velle hoc bonum vel illud, ratione cujos indelerminationis non est necessitate ad unum, sicut sunt potentiæ materiales. Unde illud qui vellet uti ratione, juxta consilium Philosophi, 2. Ethico­ rum (cap. 9), qui dicit quod circa delectationem oportet facere el uti xice qua senes erga Hele­ nam, scilicet non immorari tali considerationi, sed fugere. El sic patet quod non beno assignatur liber­ tas. Nono. Quia lilwrum dicitur, quod est gratia sui, ut patyt, !. Mctaphyricx (sum. 1, cap. 2), el qui scit se regere, et qui est causa suæ inclinationis, ita quod non determinate el necessario inclinetur abalin ad aliquod unum determinatum, sed sit in poleslate sua se determinare ad hoc vel ad illud. Non habere autem determinationem cl coarctationem ad hoc determinate vel ad illud, contingit alicui ex hoc quod ol aktradum a materia, habens inclinatio­ nem |htcognitionem cl amorem in ens et Ixinum uni­ versali·, el habet determinare finem, et quomodo debeat el |kkmI .m· determinaro in finem. Hoc autem me>l alicui, secundum quod halæt potentias imma­ teriales et non eoarelatas per materiam. Ideo lilicrtas, secundum quam aliquis est dominus suorum actuum, consequitur naturum immaterialem et abstractam, cl potentiam appetilivamel cognitivam in (ali tintina fundatis, sicut sunt intellectus el voluntas. El ideo ulraquo potentia eri æque libera, suo modo. Decimo. Quin, sicut libere potest voluntas velle hncaut ilhnl, ita («) intellectus ]w)tcsl libere judicare de hoc vel illo. El unaquæque earum ex se formalitrr eri libera. Sed una movet aliam mutuo, in usu libero quo exercent actum suum libere, inquantum mutuo se movent. Ludectmo. Quia homo non habet dominium sui artus uvunduni alteram istarum potentiarum lan­ ium; immo, in omni actu in quo horno secundum liberum arbitrium movel se, requiritur actus ulriusque. Quod plet. Quia unicuique statim occur­ rit quod non est cuilibet assenliendum, el quod non debet se per consensum alicui rei applicare, nisi per deliberationem appareat utrum expediat. Ex hoc autem naius c>t sequi actus volendi in voluntate, quo velit inclinare vires quarum est deliberare, vel deliberationi deservire, a«i deliberandum; et, ter­ minata deliberatione, movetur voluntas ad volen­ dum illud quod per deliberationem conclusum est * imdiu ense. El sic etiam voluntas indirecte movel seipsam; et est sibi causa sequentis vol itionis, quia etiam per deliberationem generalem voluit se eligere illud quod inveniretur per deliberationem e * melius. it) Un. — Om. |‘r. (a) ct. — A<1. Pr. DISTINCTIO XXIV. - QUÆST1O I 207 rium respectu voluntatis, quæ es! quasi soennda- ris et ebriosis· Eodem modo, cconverso, pone actum rium, d immediatum. Et ideo, cum causa primaria delitaraliviim. el non ponas artum voluntati , * jam plus influat quam secundaria, plus facit intellectus non e aliquo quod deter­ dicam de voluntate. Quia, sicilt voluntas est indiffe­ minat eum inlrimrcr; lior nutem csl voluntas, nt rens ad volendum hoc bonum vel illud, inquantum (*>1 prior ip-o vehe, luitur litannn arbitrium c*l hujusmodi, vel a), non cnl in ρ·>1«> V. Argumenta Aureoli. — Arguit contra slale nnstrn : cum talo videre sit formaliter in intel­ easdem (γ) Aureolus (dist. 24, q. I), probando lectu ; sed ultimatum videro, quoti e-t actus intelle­ quod liberurn arbitrium non sit una ]»olenlia tan­ ctivus, ol necessario in potestate nostra (ζ> : alias tum, scilicet voluntas. actus prudontia· non esset in |mt»Male nostra ; quod Primo. Quia de ratinne liberi arbitrii ol non tan­ est contra Philosophum, |Mmentem prudentiam vir­ tum libere velle, sed litare arbitrari; sicut enim tutem moralem; el per consequens est habitus ele­ arbitrium est liberum, sic libere sentential. Unde ctivus; quod non esset, si non esset in potestate libere sentire, vel sententiare, ita est actus intelle­ nostra. ctus practici, sicut velle est actus voluntatis. Confirmatur per diffinitionem Magistri, (piam § 3. — CoNTTU QUINTAN CONCLUSIONEM ponit in littera, ubi dicit quod litarum arbitrium est facultas intellectus et voluntatis. I. Argumenta Godofridi. — Contra quintam Secundo arguit. Quia, cum dicitur quod litanmi conclusionem arguitur, protando quod voluntas, quæ arbitrium est voluntas, ut continens in virtute dicitur litarum arbitrium, non sit causa effectiva actum potentia? deliberative?, qurcro, inquit : quid actuum elicitorum liberi arbitrii, vel actuum suo­ intelligis per virtutem? Aul enim intelligis poten­ rum. tiam ; el tunc erunt duæ potentia', scilicet voluntas, Primo sic. Quia diffinitio potent iæ activa?, posita, et ipsa virtus. Aul igitur illa virtus dicit actum, aut 5. Metaphytdcx (t. c. 17), est quod est principium habitum, aut aliud accidens. Non actum, quia lilio­ transmutandi aliud. Igitur nec voluntas, nec ali­ rum arbitrium est principium actus. Nec dicit habi­ quid est principium agendi in se. tum , secundum te. Nec apparet quod aliud accidens, Secundo. Quia materia el efficiens non coincialiud ab actu el habitu,sit illa virtus. dunl, 2. Physicorum (t. c. 31). Hoc autem seque­ Tertio sic. Liberum arbitrium est proprietas dua­ retur (η), secundum hanc viam; nam vadem volun­ rum potentiarum, consurgens ex connexione illa­ tas esset materia, el efficiens volilionis. rum. Ergo non est una potentia. Antecedens probaTertio. Quia relationes opposite non possunt fun­ tur sic : Illud oritur ex connexione duorum actuum, dari in eodem simul. Relationes autem agentis el quod non est, altero illorum dempto. Sed, dempt i patientis, moventis el moli, sunt relationes oppo­ ratiocinatione, seu etiam actu voluntatis, non est in site. Igitur neutra? (0) possunt fundari in eodem; potestate nostra arbitrari, nec velle similiter est in potestate nostra, nec usus litari arbitrii· Demas (i) roini. — Om. Pr. enim actum deliberativum, cl tunc non (0) est in (*·> ronenrrnnf — concurrunt Pr Intestate nostra usus litari arbitrii, ut patet in pue­ (γ) Quia. — Quod Pr. (a) (4) (γ) (Î) ita — Om Pr. indifferentia. — differentia Pr. contra eaidcni, — Om. Pr. tunc non. — tamen (έ) etl. — Om. (t) ultimatum. (ζ) a verbo sed (r4) requeretur. 0) non. — Ad. Pr. — ultimum Pr. umjuc ad noitra, om. Pr. — quereretur Pr. Pr. 20S LIBRI II. SENTENTIARUM cl per consequens, nec idem potest agere in se, nec movere se. Quarto. Quia prædictæ relationes sunt reales ex parte ulriusque extremi, cum sint de secundo modo relativorum. Ejusdem autem ad se non est rea lis relatio, ul patet, 5. Metaphysicæ (t. c. 20). Quinto. Si conclusio sil vera, sequitur quod prin­ cipium productivum erit pars ejus quod ah ipso pro­ dut itur per se. Nam, cum per se non fiat forma, sed compositum, ul palet, 7. Metaphysicæ (l. c. 32), per se productum, in proposito, erit compositum ex voluntate et volitione; et sic voluntas, quæ est pars ejus, erit productivum. Consequens est falsum. Tum quia aliquid esset sibi causa essendi, contra Augustinum, de Trinitate. Tum quia, cum produ­ cens æquivocum nobilius sil producto, sequeretur quod voluntas, quæ est producens, esset nobilior illo composito, seu voluntate volente; quod patet esse falsum. Sexto. Quia Philosophus, 3. de. Anima(t. c. 54), dicit quod in motu locali animalis, est aliquid movens immobile, scilicet bonum appetibile; el est ibi movens quod movetur, scilicet appetitivum. Movetur enim, ait, quod appetit, secundum quod appetit; et appetitus, id est, appetitio, vel appe­ tere, actus aut motus quidam (a) est. Est igitur intentio Philosophi, quod bonum appetibile movet appetitum ad suum actum, et illum causât in eo; ipsum autem appetitivum, inquantum appetit, movetur ; et per consequens, non causal in se suum appetitum. Septimo. Quia Commentator, 2. Physicorum, comm. 48, dicit quod < contingens (ζ) æqualiter non invenitur in potentiis agentibus per se, sed in potentiis passivis, et (γ) in eis quarum pneparalio ad receptionem duorum contrariorum est æqualis, sive sit anima, sive non anima >. Sed voluntas est potentia contingens æqualiter respectu hujusmodi actuum suorum, sicut palet, 9. Metaphysicæ (t. c. 10). Igitur non est potentia activa, sed mere passiva. — Confirmatur per rationem ejus, ibidem : quoniam a contingente æqualiter, non potest altera provenire determinate; cum neutra sit reliqua dignior, quantum ad hoc. Omnia ista argumenta recitat Gregorius contra se (disl. 24, q. 1, conci. I). Et videntur sumpta dc Quodlibeto 2 Godofridi, q. 7, ubi ponit ea senten­ tialiter. Octavo, secundum eumdein Godofndum, argui­ tur sic. Si voluntas jiosset se movere ad *actum suum : aut hoc esset |>cr essentiam suam nudam; aut per aliquam dispositionem sibi superadditam. Non primo modo; nec secundo. Igitur nullo modo. (i) quidam. — quid+m Pr. U) contin/^iu. — continzru Pr. (j) eurum. — Ad Pr. Major nota est. Sed proluitur minor. Et primo, quantum ad primam partem.— Primo sic. Quia,si nuda essentia voluntatis moveret se ad actum suum, tunc idem el secundum idem esset in actu et poten­ tia respectu ejusdem; quod est impossibile. — Secundo. Quia inconveniens est quod illud quod est tale eminentiori modo, faciat se tale modo imperfe­ ctiori. Sed esse tale virtualiter, est eminentius quam esse tale formaliter; nam nobilius est esse calidum virtualiter, quarn formaliter. Ergo inconveniens t præsens passivo, semper sequitur actio. Sed, si nuda volun­ tas movet se, ipsum activum est præsens semper passivo; quia idem non potest esse absens sibi. Ergo voluntas semper erit in actu volendi ; quod est fal­ sum. — Sed dicetur quod non movet se, quia absen­ tia objecti impedii. — Contra. Quia, sicut videmus communiter in omnibus rebus, absentia alicujus non impedit actionem, nisi quia facit ad illam actio­ nem, active, vel passive : sicut non potest esse cale­ factio, calefactivo absente, vel materia calefactibili. Ergo, si absentia objecti impediat actionem volunta­ tis, oportet quod objectum requiratiir ut activum, vel ut subjectum vel materia talis actionis. Constat quod non ul materia. Ergo requiritur ul activum ; et sic habetur quod objectum movet. Si dicas quod non, immo voluntas movet se, praesente objecto; — ita poterit dici dc omnibus aliis, quod aqua cale­ facit se, et lignum comburit se, sed hoc non potest facere s;ne igne présente; quod est inconveniens. Et sic palet quod primus modus est impossibilis. Quod autem nec voluntas moveat se secundo modo, scilicet quod compositum ex voluntate ct affe­ ctione sibi inhærenle movet se, vel voluntas cum tali dispositione movet se ipsam, ita quod movons et motum sunt idem, sed ratio activa et ratio passiva rnolussunt diversæ, non subjecto, sed essentialiter; — Contra hoc arguilur. Primo. Quia nulla disposi­ tio activa vel passiva, adveniens alicui ad agendum vel patiendum, debet ipsum Irahcre extra rationem activi vel passivi ; immo debet ipsum perficere in ratione agentis vel patientis. Sed de ratione activi est quod agat in aliud secundum quod aliud, ex 5. Metaphysicæ (l. c. 17); et de ratione passivi est quod patiatur ab alio secundum quod aliud. Ergo nulla diposilio activa vel passiva adveniens alicui, potest facere quod agat in seipsum, vel patiatur a se ipso. Et sic voluntas per nullam dispositionem addi­ tam poterit se movere. — Secundo. Quia, licet pars essentialis alicujus compositi possit esse ratio agendi vel patiendi, non potest tamen esse movens vel DISTTNCT10 XXIV. — QUÆSTIO J. motum : quia compositum est movens, et per se motum; sed illud cui convenit esse per se motum, est in potentia respectu illius motus, secundum omne quod est in eo; ergo, si tale compositum est activum talis motus, secundum aliquid quod est in eo, sequitur quod secundum illud erit in actu et in potentia, quia movens, secundum quod tale, est in actu. Nec valet si dicas quod est in actu virtual *!, el in potentia formali : quia idem potest dici de nuda voluntate; ct per consequens, sicut nuda voluntas non potest se movere, ita nec tale compositum. — Tertio. Quia, si in eodem subjecto concurreret dispo­ sitio activa et passiva respectu ejusdem, dato quod differrent per essentiam, sequitur quod illud subje­ ctum exsistens virtualiter tale in actu secundum unam dispositionem, faceret se formaliter tale in actu per aliam ; et sic ens tale nobiliori modo, face­ ret se talo minus nobiliori modo. — Quarto. Quia, secundum Commentatorem, 8. Physicorum (com. 27 et seq.), grave non potest se movere, quia non habet divisibilitalem in partibus, vel diversitatem. Sed, si sufficeret diversitas essentiarum concurrentium in idem subjectum, quarum una sit ratio agendi, el alia ratio patiendi, ad hoc quod compositum secun­ dum unum se moveret, et secundum aliud move­ retur, non potest negari quin grave moveret se ipsum, quia est divisibile in gravitatem et substan­ tiam quantam actu; et sic, si dicta differentia suffi­ ceret, posset poni quod grave moveret se per gravi­ tatem, et moveretur secundum quod est substantia quanta actu. Ergo, secundum Commentatorem, oportet jxmere quod nihil potest movere se secun­ dum diversa quæ sunt idem subjecto; sed oportet dare diversas partes, situ el dispositionibus activis el passivis distinctas; oportet enim agens et passum esse contraria, secundum Philosophum.— Quinio. Quia Philosophus, in de Motu animalium (cap. 6), vult quod aliquam jiartem animalis oportet esse immobilem, in qua sit anima sicut motor per ali· quam potentiam motivam, ad movendum non seipsam, sed alias partes animalis ab illa parte situ distinctas; quod non oporteret, si idem subjecto posset movere seipsum. — Sexto. Quia Commen­ tator dicit, 2. Physicorum (comm. 48), quod esse indifferens æqualiter ad opposita, est contradictio potentia? passivæ, quam oportet reduci in actum ab alio. Sed voluntas est indifferens ad oppositas volitiones. Ergo, sive voluntas ponatur nuda, sive affecta, quamdiu accipitur ut indifferens ad oppo­ sita, oportet quod moveatur ab alio determinante eam ad alterum oppositorum; quod non potest esse nisi objectum. — Et si dicatur quod voluntas movet se, sed hoc non potest nisi mediante objecto, sicut causa sine qua non; — ita etiam poterit dici de ligno, quod calefacit el comburit se, et quod in eo erat virtualiter forma ignis, sed hoc non facit nisi praesente igne, sicut causa sine qua non. — El si 209 dicatur quod objectum facit aliquid, non quidem actum, sed aliquem influxum determinantem volun­ tatem ad motum (a), quo habito, voluntas movet se ad actum volendi; — non valet. Quia ita poterit dici de ligno, quod recipit quemdam influxum ab igne, quo habito, movet se ad formam ignis; et simi­ liter poterit dici in aliis; quod falsum est : quia idem agens disponit ad formam principalem, et efficit eam, excepta anima rationali, quæ, propter sui nobilitatem, fit f>er creationem; maxime cum similem influxum recipiat intellectus, ut quidam ponunt, cum objectum sit illud quod causât actum intelligendi. — Sed forte dicetur quod non est simile de voluntate, el de ligno, el igne : quia duo ligna æqualiterdisposita et approximala igni, aequa­ liter calefiunt ; sed non sic delectabile oblatum duo­ bus æqualiter dispositis, movet eos ad volendum, ut jmtet in exemplo Augustini, 12. de Civitate Dei, cap. 0; cl ex hoc videtur quod non similiter oportet |>oni voluntatem moveri ab objecto, sicut lignum ab igne. — Sed hoc non valet: quia poterit dici quod in hoc non differt voluntas et lignum, quin utrum­ que moveat seipsum, si possibile est idem movere seipsum; sed in hoc quod quia virtus voluntatis est abstracta, sic movet se, quod potest non movere, quia non necessario movet; sed virtus ligni, quia non est abstracta, sed esi naturalis ct contracta, movet necessario, nec potest non movere : sicut alii dicunt, quod voluntas movet se necessario respectu ultimi finis, licet non respectu aliorum. Et sic non poterit |»oni quod voluntas in hoc differat ab aliis, quod movet se, el alia non; sed aliter et aliter mo­ vere. Et sic oportet dicere quod voluntas moveatur ab alio, sicut ab objecto. Et sic |>atet minor octavi argumenti principalis. Nono arguit sic, in eodem proposito, 3. Quodli­ beto, q. 0. Sicut se habet relatio rationis, ita relatio realis. Sed relatio rationis exigit differentiam ratio­ nis; quia de ratione relationis est referri ad aliud relativum ratione. Ergo realis relatio exigit diffe­ rentiam realem ejus quod refertur, ad illud ad quod refertur. Sed idem non potest habere diffe­ rentiam realem ad seipsum. Igitur idem per essen­ tiam non potest referri realiter ad seipsum ; sed movens refertur ad motum, et agens ad passum. Igitur, etc. Decimo. Quia idem non differt a seipso realiter, in hoc quod poniturcausa effecti va et subjectum alicujus. Sed relatio realis exigit differentiam realem eorum quæ referuntur. Ergo impossibile est quod idem referatur per essentiam ad seipsum relatione reali, mediante quocumque cujus sit causa effectiva et subjectum. Nec potest dici quod ibi erit differentia media inter differentiam rei et differentiam rationis, scilicet differentia secundum intentionem : quia, (a) motum. —- modum Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 210 sicut omne ens, vel est ens secundum rationem, vel secundum rem; ita omnis differentia, vel est differentia secundum rem, vel secundum rationem, licet in utraque differentia inveniantur diversi gradus. Undecimo. Quia sicut differentia realis quæ est inter voluntatem et suum actum, non sufficit ad hoc quod voluntas relatione reali referatur ad suum actum, nec e converso; pari modo, nec differentia secundum rationem voluntatis ad seipsam, ut causa effectiva et subjectum sui actus, sufficiet ad hoc quod relatione reali voluntas nd seipsam referatur. Duodecimo. Quia quando aliqua referuntur me­ diante aliquo realiter, oportet quod illud sit medium inter ea secundum rem ; sicut calefactio est medium secundum nem inter agens et passum, quia ibi est dare medium et extrema realiter diversa. Sed actus volendi non potest poni medium secundum rem, inter voluntatem ut est causa effectiva, et ipsam voluntatem ut est subjectum sui actus; quia non est ibi dare duo extrema realiter. Igitur, etc. Unde notandum quod actio ct passio sunt quidam modi essendi, exsistentes circa id quod acquiritur in passo. Relationes autem agentis ct passi non sunt actio et passio, alioquin actio et passio essent in praedica­ mento relationis; sed sunt diverse res, exsistentes in agente et passo. Declmotertio. Quia actus mediante quo aliqua referuntur ut movens et motum, sic se habet circa ipsum, ut dictum est, quod sunt quidam modi essendi, qui sunt actio et passio. Sed talcs modi essendi non possunt esse circa actum voluntatis, si voluntas moveat seipsam; quia actio et passio, quæ sunt vere in pnedicamento actionis et passionis, requirunt realem diversitatem agentis et passi. Ergo voluntas non potest dicto modo referri ad seipsam, mediante suo actu. Dcclmoquarto. Quia, si voluntas est causa effe­ ctua et subjectum sui actus, in nullo dependet ah objecto; quod est inconveniens : quia sicut cogno­ scens refertur ad [€·?■^noscibile relatione reali, sicut mensuratum ad mensuram; sic volens ad volibile, a quo habet bonitatem et speciem. Declmoqulnto. Quia, si idem subjecto, per for­ mam inhærentem ei faceret se in actu, tunc illa eadem forma se haberet, respectu illius subjecti, et ut forma informans, et ut movens; et sic non distin­ gueretur causalitas efficientis et formæ; quod est inconveniens. Decimosexto. Quia passum non potest esse causa effectiva ejus quod recipit; quia eo perficitur. Sed quando passum recipit aliquid de novo, recipit illud, et eo perficitur, secundum omnem dispositionem quæ illius receptionem pnecedit. Quod patet ex duobus. Primo, quia (a) non potest dici quod id (*) >μι·α. — Pr quod est noviter receptum, ponat se inter substan­ tiam et alia accidentia: quia hoc erit fictio. Secundo, quia, cum accidentia quodam online insint subjecto, oportet quod accidens superveniens, perficiat subje­ ctum mediantibus omnibus accidentibus pnecedentibus. Ergo subjectum, per nullam dispositionem in eo exsistentem, potest se reducere de potentia in actum. Dcclmoseptimo. Quia sicut se habet tangens et lactum, in tactu mathematico, quantum ad quanti­ tatem molis, ita se habet tangens et tactum, in tactu physico, quantum ad quantitatem virtutis. Sed in tactu mathematico, requiritur quod tangens et quantitas tangentis sit extra tactum, et distinctum ab eo, supposito. Ergo et in tactu virtutis, oportet quod virtus tangentis sit extra tactum, et distinctum ab eo, subjecto. Dechnooctavo. Quia, si idem subjecto jiossetesse agens et passum, non posset concludi, ex relatione producti, distinctio realis suppositorum in divinis; quod est inconveniens. Igitur. Hæc sunt argumenta Godofridi. II. Argumenta Adæ. — Potest etiam (α)argui contra conclusionem, eo modo quo arguit Adam contra se, 1. Sententiarum, q. 9. Primo. Quia, si voluntas est causa effectiva suæ volilionis libene, tunc ipsa sufficienter approximata, vel præsens alteri voluntati simili, posset volitionem in illa alia causare, sicut in seipsa. Consequens est falsum. Probatur consequentia per medium quo probat hanc Doctor subtilis, in materia dc locutio­ nibus angelorum, de intellectione. Quia omne agens aliquem effectum in aliquo passo, in quocumque passo simili et similiter disposito potest, nisi impe­ diatur, consimilem effectum agere. Sed voluntas, secundum te, causai in se volitionem; et voluntas sibi similis, est sufficienter præsens, et est consi­ mile passum. Igitur, etc. Secundo arguitur sic. Si voluntas se haberet active ad actus SUOS, scilicet volitiones : aut -hoc esset inquantum voluntas; vel inquantum volens; vel inquantum volens (6) se velle. Non inquantum voluntas; quia, cum semper sit voluntas, semper vellet. Nec quia volens; quia, cum non sit volens nisi per velle, idem esset causa sui ipsius. Nec quia volens se velle (γ); quia actus reflexus non est causa actus simplicis, sed potius econtra. Igitur, etc. Tertio. Quia intellectus se habet mere passive ad actum intellectus praclici. Igitur et Voluntas ad suam electionem se habet mere passive. Conse­ quentia patet. Sed probatur antecedens. Quia, si ad talem actum intellectus se haberet aliquo modo (a) etiam. — Orn. Pr. (C) rd inçuantimi rolezu. — Oin. Pr. (γ) te velle — Om. Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. active, hoc est : vel per aliquem actum intelligemli ; vel per aliquid pnevium omni nctui. Non per ali­ quem actum intelligondi : quia duo actus intelligendi non possunt esse simul; causa autem et effe­ ctus necessario sunt simul. Nec per aliquid prae­ vium omni actui, putn per nudam potentiam, vel per speciem : quia quidquid agitur a cognoscente antequam sit cognoscens, necessario agitur, quia, quantum ad hoc, cadit in gradum non cognitivum; sed quidquid agitur per intellectum, vel per aliquid exsistens in eo prævium cognitioni, agitur ab intel­ lectu ut est non cognoscens; ergo necessario agitur. Ex tali ergo activitate non est libertas· Restat igitur quod sufficit ad libertatem sola passivitas potentiæ. Quarto. Illud quod competit alicui nihil agenti, potest competere pure passivo. Sed lilærtas com­ petit alicui nihil agenti, scilicet Deo, qui libere judicavit et voluit ab æterno res flendas in tempore, et tamen nihil egit ab æterno. Ergo libertas potest competere potentiæ pure passivo». III. Argumenta Durandi. — Ad idem arguit Durandus ( dist. 24, q. 2). Primo. Quia quoad judicium conclusi\um intel­ lectus, et electionem voluntatis, experimur in nobis duplicem libertatem. Una est, quia possumus hos actus habere vel non habere; alia est, quia habentes tales actus, non necessario tendimus per eos in eorum objecta, loquendo de necessitate absoluta. Et quia primum experimur in nobis, probatur se­ cundum. Quia, in cognoscente ct (a) volente, illi actus sunt liberi, qui sunt absque coactione, et absque necessaria habitudine potentiarum ad objecta, loquendo de necessitate absoluta. Sed sic est in pro­ posito. Igitur. Major patet; quia libertas arbitrii, in cognoscente et volente, non excludit nisi coactionem et absolutam necessitatem. Minor declaratur : quia tendentia potentiæ in talia objecta per tales actus, nec est coacta, nec necessaria necessitate absoluta. — Et confirmatur ratio. Nam sicut ab æterno Deus libere decrevit aut voluit aliqua fieri in tempore, non quia potuit habere vel (6) non habere tales actus judicii vel electionis quantum ad essentiam actus, sed quia intellectus divinus practicus et voluntas non habent necessariam habitudinem ad talia vo­ lita; sic nos, habentes tales artus, lil»crv |>cr ipso * judicamus et volumus aliqua fieri, præter lilwrtatem quam habemus respectu talium actuum in posse habere eos vel non habere. Loquendo ergo de tali libertate, dicendum est quod ad eam nihil facit per se (γ) activitas. Cujus ratio est : Quia illud nihil facit per se ad libertatem, quo excluso, remanet tota lilærlns, et tota ratio libertatis. Sed, exclusa (a) ct. — Om. Pr. (/*,) habere vel. — Om. Pr. (γ) per te. — Om Pr. Î1I activitate, remanet tota libertas, et tota ratio liber­ tatis. Igitur, etc. Minor probatur : Quia talis libertas consistit in halændo lalem actum respectu talis objecti, ut dictum est. Sed, per hoc quod potentia agit, non habet in se actum quem agit; sed potius per hoc quod ipsum recipit : quia, si ageret et non reciperet, sicut est in actionibus transeuntibus, non haberet ipsum; si autem reciperet et non ageret, nihilominus haberet ipsum. Igitur, etc. Passivitas autem perse facit ad talem liliortatem, inquantum tales actus sunt quædam perfectiones realiter a potentia differentes, et de novo exsistentes in ea ; quia eos non haberet, ni *i eos reriperet; recipere autem est passivi. Absolute autem loquendo, nec activitas nec passivitas per se faciunt ad liliertatem, nisi mtione materiæ: quia, ei act useseet indifferens essen­ tialiter a potentia in nobis, sicut in Deo, potentia non se hnlxrrt ad talem actum active, nec passive; quia unum et idem secundum essentiam simplicem, non potest esse activum vel passivum respectu sui ipsius : quia quod agit, agit aliud a se; et quod re­ cipit, recipit aliud a se. Loquendo tamen de prima libertate, perquam possumus tales actus habere vel non habere, tunc dicendum quod potentia pure pas­ siva, et nullo modo activa, nec quoad exercitium actus, nec quoad determinationem actus, non potest esse lilæra. Illud tamen quod est pure passivum quoad determinationem actus, dum tamen sit acti­ vum respectu exercitii actus, potest esse liberum. Secundo arguit contra probationem conclusionis, quod volitio finis non sit causa volitionis ejus quod est ndfinein, nec voluntas cum prima volilione(a)sit causa secunda'. Quia volitio finis et electio eorum quæ sunt ad finem , aut ^unt idem actus realiter, aut duo. Si sunt unus et idem, non est ibi causalitas; quia idem non est causa suiipsius Si sint duo, tunc non possunt e*se simul; et sic unus non est causa effectiva vel receptiva alterius, quia causa et effectus simul sunt. Conceditur tamen quod actus eligendi ea quæ sunt ad finem, procedit ex actu volendi finem; est enim necessaria præsuppositio inter multa quæ non se habent sicut causa et effectus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § I. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumentum quorumdam. — Quan­ tum ad tertium articulum, res|M»ndeudum est obje­ ctionibus supradiclis. Et quidem, (a) votilionc. — volitio Pr, LIBRI IL SENTENTIARUM 212 Ad primum cnnlra primam conclusionem, nega­ tur minor, si intelligatur quod nuda potentia volun­ tati' nullo modo sit principium actus litari arbitrii, nec totale, nec partiale, nec proximum, nec remotum. Conceditur tamen quod nuda potentia non est totale nec proximum principium actus liberi arbitrii; sed sufficit quod sit primum et partiale; quia etiam nec ipse intellectus, nec sensus, est totale nec proximum principium sui actus, cum concurrat ibi species intelligibilis, vel sensibilis, per quam potentia elicit actum suum. Et sic minor negatur. — Et ad ejus probationem, dicitur primo, quod deliberatio non est primus actus liber: quia omnem deliberationem pnncedit voluntas finis; qui quidem actus volendi est liber, licet non pertineat ad liberum arbitrium. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. I, in solutione vigesima : < Cum, inquit, electio sil quoddam judicium de agendis, vel judicium sequa­ tur, de hoc potest esse electio, quod sub judicio nostro cadit. Judicium autem in agendis sumitur ex fine, sicut de conclusionibus (a) ex principiis. Unde, sicut de primis principiis non judicamus, ea exami­ nando, sed naturaliter eis assentirnus, et secundum ea omnia alia examinamus; ita in appetibilibus, de ultimo fine non judicamus judicio discussionis vel examinationis, sed naturaliter approbamus; propter quod et de eo non est electio, sed voluntas. Habe­ mus ergo respectu ejus liberam voluntatem, cum necessitas naturalis inclinationis libertati non repu­ gnet, secundum Augustinum, 5. dc Civitate Dei (cap. 10), non autem litarum arbitrium, proprie loquendo, cum non cadat sub electione. » — Hæc ille. — Secundo, dico quod electio est actus qui primo et immediate sutast litaro arbitrio. Unde sanctus Thomas, eadem quæstione, art. 5, sic dicit: « Omnes actus diversarum potentiarum non refe­ runtur ad litarum arbitrium, nisi mediante uno actu, qui est eligere : secundum hoc enim litaro arbitrio movemur, quod litaro arbitrio moveri eli­ gimus; et sic de aliis actibus. » Simile ponit, 1 p., q. 82, art. 1, in solutione tertii, ubi sic dicit : < Nos sumus domini nostrorum actuum, secundum quod pcesumus hoc vel illud eligere. Electio autem non est de fine, sed de his quæ sunt ad finem, ut dicitur, 3. Ethicorum (cap. 2 et 5). Unde appetitus ultimi finis non est de his quorum domini sumus. > — Haec ille. — Tertio, dicitur quod nullus actus huma­ nus praecedens electionem actualem voluntatis dici­ tur proprie esse in potestate nostra, nisi pro quanto sequitur electionem veram vel interpretatkamde illo. Hoc est dictu: quia voluntas eligit talem actum actualiter; vel,si non actualiter eligit illum actum, tamen per suam electionem potuit impedire positionem illius actus, et non impedivit. — Quarto, dicitur quod multi actus qui non sunt actualiter deliberati, (t) Cvnrfaifoftlbli *· — dciboniLui Pr. sunt in potestate nostra. Et de hoc dat exemplum Durandus, primo in operibus artis, α Nam scriptor non deliberat qualiter formet litteram, ai sit peritus in arte sua; et tamen opera illius sunt in potestate sua. Secundo, quia intemperatus non deliberat an debeat velle delectabilia, quia htee accipit Unquam finem ; et tamen hæc velle est in potestate sua, alioquin non peccaret. » Nec valet probatio ad opposi­ tum : quia, licet actus qui nullo modo sunt delibe­ rati actu vel potentia, hoc est, de quibus non est deliberatum nec potuit deliberari, sicut sunt primi motus subito tangentes mentem, non sint in potestate nostra; tamen motus indelitarati, hoc modo quod de eis non est deliberatum, tamen potuit de eis esse deliberatio, quia mens non solum subito eis tangitur sed persistit, sunt in potestate nostra; quia aliquo modo procedunt ab electione vera, vel interpretati va ; sicut in suo simili dicit san­ ctus Thomas, 1* 2», q. 6, ari. 3, ubi quærit utrum voluntarium possit esse sine actu, et respondet sic : α Voluntarium dicitur quod est a voluntate. Ab ali­ quo autem dicitur esse aliquid dupliciter. Uno modo, directe : quia scilicet procedit ab aliquo inquantum est agens, sicut calefactio a calore. Alio modo, indi­ recte, ex hoc ipso quod non agit : sicut submersio navis dicitur esse a gubernatore, inquantum desistit a gubernando. Sed tamen sciendum est quod non semper illud quod sequitur ad defectum actionis, reducitur sicut in causam in agens, ex eo quod non agit; sed solurn tunc cum potest et débet agere. Si enim gubernator non posset navem dirigere, vel non esset ei commissa gubernatio navis, non imputare­ tur ei navis submersio,quæ per absentiam gubernan­ tis contingeret. Quia igitur voluntas, volendo et agendo, potest impedire hoc quod est non velle et non agere, et aliquando detat, hoc quod est non velle et non agere, imputatur ei, quasi ab ipsa exsi­ stens. Et sic voluntarium potest esse absque actu : quandoque quidem absque actu exteriori, cum actu interiori, sicut quando vult non agere; aliquando autem et absque actu interiori, sicut cum non vult » — Hæc ille. — Ita, in proposito, dico de eligibili vel de electo, quod dupliciter dicitur aliquid ele­ ctum a voluntate : scilicet directe, et indirecte. — Quinto, dico quod, concesso quod actus qui proprie pertinet ad litarum arbitrium, scilicet electio, pro­ cedat a potentia mediante aliquo priori actu intelle­ ctus aut voluntatis, puta ex deliberatione quoad intellectum, et ex (a) volitions finis quoad volunta­ tem ; ex hoc tamen non habetur quod actus illi prae­ cedentes electionem sint pars litari arbitrii, aut quod sint ipsum liberum arbitrium : quia litarum arbitrium nominat primum principium electionis, licet non proximum, vel nominat principium quod, non autem principium quo, vel agens, el non ratio(x) ex. — Om. Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO 1. 213 nem agendi; tale nutem agens est potentia, licet i judicat sibi ut nunc bonum esse hunc fornicationis ratio agendi, et principium (a) quo, sil actus præ- artum, et sub specie lioni ipsum eligit. Nullus enim vius electioni, sicut supra dictum est, et inferius intendens ad malum operatur, ut dicit Dionysius «licetur. (cap. 4, dc Divinis Nominibus). Appetitum autem, si non sit prohibens, sequitur motus, vel operatio. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum El ideo, si judicium cognitive non sit in potestate Durandi, conceditur totum argumentum : nam alicujus, sed sil ei aliunde pnefixurn vel determi­ ejus conclusionem concedit sanctus Thomas, ubi- * natum, nec appetitus erit in potestate ejus, et per que; potissime, 2. Senlcn1., dist. 24, q. 1, art. 3, consequens nec motus, nec operatio absolute. Judi­ in solutione principali, ubi sic dicit : < Eligere est cium autem e^t in [loteslate judicantis, secundum principaliter actus voluntatis, non tamen absolute, quod potent da suo judicio judicare. Judicare autem sed secundum quod manet in ea virtus intellectus, dc judicio suo, est solius rationis, quæ super actum vel rationis consilianlis. Unde sic consideratam suum reflectitur, et quæ cognoscit habitudines rerum voluntatem nominat liberum arbitrium, et non de quibus judicat, et per qua> judicat. Unde totius absolute. » — Hæc ille. — Et simile ponit, 1 p., libertatis radix est in ratione constituta. Unde, stun· q. 83, art. 4. dum quod aliquid se habet ad rationem,sic se habet Ad secundum patet responsio per idem : quia ad liberum arbitrium, s — Hæc ille. — Et similia ista duo concludunt quod liberum arbitrium, quan­ dicit in mullis aliis loci·». — Secundum dictum, est tum ad quid nominis, importat voluntatem, et ultra quod libertas arbitrii formaliter residet in voluntate. hoc habitudinem ad speciale objectum voluntatis, Unde sanctus Thomas, ubisupra(de Veritate, q. 24), scilicet ad ea quæ sunt ad finem, et ad hunc actum art. 6, sic dicit : < Liberum arbitrium dicitur poten­ qui est eligere. Ex quibus tamen non sequitur quod tia, qua homo potest libere judicare. Quod autem liberum arbitrium (C), quantum ad quid rei, sit dicitur esse principium alicujus actus aliqualiter aliud quam ipsa potentia voluntatis, nec quod sit flendi, non oportet quod sit principium illius actus habitus, aut proprietas voluntatis. Sed conceditur simpliciter, sal aliqualiter (a) significatur esae prin­ quod hæc nomina, voluntas et liberum arbitrium, cipium hujusmodi actus : sicut grammatica, per hoc intellectus et (γ) ratio, a diversis proprietatibus quod dicitur esse scientia recte loquendi, non intelejusdem potentiæ imponuntur· ligitur quod sit principium locutionis simpliciter, quia etiam sine grammatica potest homo loqui, sed §2. — Ad argumenta contra secundam, quod sit principium rectitudinis in locutione; ita et potentia qua libere judicamus, non intelligitur illa TERTIAM ET QUARTAM CONCLUSIONES qua judicamus simpliciter, quod est rationis, sed I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum quæ facit libertatem in (6) judicando, quod esi volun­ contra secundani, tertiam et quartam conclusiones, tatis. Unde liberum arbitrium est ipsa voluntas. et ad omnia sequentia, pnemitto quædam de mente Nominat autem eam non absolute, sed in ordine ad sancti Thornæ. Primum est, quod radix libertatis, aliquem actum ejus, qui est eligere. » — Hæc ille. vel liberi arbitrii, est ipse intellectus, vel in intelle­ — liem, in solutione quarti, sic dicit : < Halio est ctu. Et de hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, prima origo liberi arbitrii ; non autem est immedia­ art. 2, ubi sic : Item, art. 4 : lionein nos Iram tria concurrant, scilicet cognitio, α Secundum hoc, inquit, aliquid libere fieri dicitur, appetitus, et ipsa operatio, tota ratio libertatis ex quod est in potestate facientis. Esse autem in pote­ modo cognitionis dependet. Appetitus enim cognitio­ state nostra, inest nobis secundum aliquam poten­ nem sequitur, cum appetitus non sit nisi boni, quod tiam, non autem per aliquem habitum; scilicet per sibi per vim cognitivam proponitur. Et quod quan­ voluntatem· Et ideo liberum arbitrium non nominat doque appetitus videatur cognitionem non sequi, habitum, sed potentiam voluntatis vel rationis, hoc ideo est, quia non circa idem accipitur cognitio­ unam siquidem per ordinem ad alteram. Sic enim nis et appetitus judicium : est enim appetitus de actus electionis progreditur ab una illarum, per operabili particulari ; judicium voro rationis quan­ ordinem ad aliam, d — Hæc ille. Istis præsuppositis, dicitur ad argumentum, quod doque est de aliquo universali, quod quandoque est contrarium appetitui. Sed judicium de hoc |>articii- major est falsa, si intelligatur de inclinatione rei lari operabili ut nunc, nunquam potest esse appeti­ quocumque modo accepto». Oportet enim quod res tui contrarium. Qui enim vult fornicari, quamvis in majori restringantur ad rem quæ est suppositum, sciat in universali malum esse fornicationem, tamen vel saltem ad rem cui competit intelligere tanquam quod, non solum ut quo. Et de hoc sanctus Thomas, (a) principium. — proximum Pr. liberum arbitrium. — voluntas Pr. ( ) l,berutu arbitrium, intellectus et — Om. Pr. (a) aliqualiter, — principaliter Pr. (C) in. — Om. Pr. 214 LIBRI I . SENTENTIARUM de Veritate, q. 24, arl.l, in solutione decimioctavi, naturaliter inclinatur; sicut naturaliter inclinatur («) sic dicit : < Sicut est aliquid verum, quod, propter ad assentiendum primis principiis, et ad dissentien­ impennixtionem falsi, de necessitate ab intellectu dum eorum oppositis. Ideo argumentum multa falsa recipitur, sicut prima principia demonstrationis; ita assumit. — Dicitur ulterius, quod ista duo argu­ est aliquod bonum, quod, propter maliliæ imper· menta, si quid concludant, hoc solum concludunt, mixtionem, de necessitate a voluntate appetitur, sci­ quod intellectus est seque liber a coactione sicut licet ipsa felicitas. Non Limen sequitur quod ab illo voluntas. Sed in hac sola libertate non consistit objecto voluntas cogatur : quia coactio dicit aliquid liberum arbitrium. Nam libertas arbitrii quatuor contrarium voluntati, quæ est propria inclinatio includit : primum est negatio coactionis; secundum volentis; non autem dicil aliquid contrarium intel­ est negatio absolute necessitatis; tertium esi negatio lectui, qui non dicit inclinationem intelligenll··. » causæ moventis ejusdem ordinis, quoad exercitium — Hæc ille. — Item, de Veritate, q. 22, ari. 5, in actus, vel ex parte subjecti actionis; quartum est solutione tertii, dicit : « Intellectus aliquid natura­ inolivitas aliarum potentiarum, quoad actus exerci­ liter intelligit, sicut volunLis aliquid naturaliter tium, et ex parte subjecti actionis earum. Hæc vult. Sed coactio non est contraria intellectui secun­ autem quatuor, in potentiis animæ, soli voluntati dum suam rationem, sicut est voluntati. Intellectus conveniunt formaliler; licet radix aliquarum sil in enim, etsi habeat in aliquid inclinationem, non tamen intellectu, potissime primarum duarum conditio­ nominat ijisain inclinationem hominis; sed volun­ num. Nam secundæ duæ insunt voluntati ex natura tas ipsam inclinationem hominis nominat. Unde sua, formaliler et radicaliter, quia voluntas ex quidquid fit secundum voluntatem, lit secundum naulra sua habet pro objecto ultimum finem, et Uni­ hominis inclinationem; et propter hoc, non potest versalem finem, ex quo sibi competit movere alias esse violentum. Sed operatio intellectus potest esse animæ potentias, sicut ostendit sanctus Thomas in contra inclinationem hominis, quæ est voluntas : ut multis locis. cum alicui placet aliqua opinio, sed, propter effica­ Ad tertium, negatur minor principalis, scilicet ciam rationum, deducitur ad assentiendum contra­ quod j>er intellectum simus principalius domini rio per intellectum. > — Hæc ille. — Ex quibus nostrorum actuum quam per voluntatem. Nec valet palet quod illa propositio est falsa, nullus actus qui probatio fundata in illa suppositione in principio est secundum inclinationem rei, est violentus, argumenti facta : quia actus nostri non sunt princi­ nui accipiendo rem pro supposito agente,el inclina­ paliter cl ex hoc solo in potestate nostra, nec in tionem ivi pro voluntate, aut inclinatione volunta­ dominio nostro, quia habemus notitiam, de qua fit ria. El si major sic inlelligatur, tunc minor in eodem ibi sermo; sed ultra hoc requiritur, tanquam for­ sensu est falsa; quia actus intellectus sæpe est con­ male completivum libertatis arbitrii, molivilas effe­ tra inclinationem hominis el voluntatis. — Secundo, ctiva sui et potentiarum libero arbitrio subjectarum potest dici quod intellectus non inclinatur ad omnem quoad exercitium actus. Unde, licet intellectus prin­ actum intelligendi ex natura sua, sicut potissime ad cipatum teneat in motione per modum linis, tamen assensus falsarum conclusionum : nam verum est voluntas principalior est in movendo per modum bonum intellectus, falsum aulem est ejus malum, efficientis se et alias anima * potentias ; ideo magis 6. Metaphysics (l. c. 8); nulla res aulem naturali­ libera est, tanquam quod est principalius causa sui ter inclinatur ad malum suum. in movendo. Ad secundum dicitur quod major potest negari, Ad quartum, negatur minor. Et ad probationem, nisi addatur ei sic : Omne illud quod potest cogi, dicitur quod, licet judicium conclusi vtim de ngibihabet determinatam inclinationem, et determina­ libuset electio sint primi actus qui sunt in potestate tum modum; vel movetur, vel agit, aut patitur, nostra, tamen immediatius est in potestate nostra contra inclinationem suppositi in quo vel cujus est. electio quam judicium; quia judicium non est in Et ad hunc sensum prodest probatio ibidem addu­ I potestate nostra, nisi pro quanto est eligibile. Et, cta ; quia in exemplis ibidem datis arguitur de pro­ dato quod respectu ejusdem objecti judicium procé­ pria inclinatione suppositi, scilicet lapidis, vel sal­ dât electionem, tamen omne judicium liberum con­ tem subjecti, sicut materiæ. Dictum est aulem quod sequilur aliquam priorem electionem, veram vel intellectio non est propria inclinatio intelligentis. El inlerpretativam, modo superius exposito; mit saltem ideo minor, in sensu quo major conceditur, est causatur effective a voluntate volente aliquem finem, neganda. Licet enim intellectus non habeat deter­ . — Hæc quid est principium libertatis, sit principium cogno­ ille, el bene. — Potest tamen dici brevius, quod scendi ; sed sufficit quod supponat cognitionem. consequentia non valet; quia, licet intellectus et Ad secundum, negatur major, nisi intelligatur de voluntas radicentur in eadem essentia animæ, non indifferentia (a) pertinente ad causam efficientem, sequitur quod, si voluntas est libera, quod intelle­ et quoad exercitium actus. Sed tunc in hoc sensu ctus sit liber, plus quam sequatur quod, si intelle­ minor est falsa; nam talem indifferentiam non habet ctus est cognitivus, quod volunlas sit cognitiva. voluntas ab intellectu, sed potius intellectus a volun­ Cujus ratio est : quia a causa æquivoca possunt tate. Si autem loquamur de indifferentia pertinente egredi effectus dissimiles, et specie differentes, aut ad genus causæ finalis, tunc major est falsa, el genere. ininor vera. Ut enim sepe dictum est, moti vitas I Ad secundum dicit Bernardus, quod < anima, effectiva de proximo, suppoeitis quibusdam aliis, secundum totum illud quod est ad imaginem Dei, complet libertatem arbitrii (6). Nec valet si dicatur libera est; sed non æqunliter; sed libertas e4 in quod motivitas voluntatis supponit motivilatem intellectu ut in causa, in voluntate vero ut in subrationis : tum quia motiones illæ sunt æquivoeæ; I jeclo; immo, ipsa volunlas est libertas, inquantuin tum quia, dato quod essent univoca», intellectus esset sequitur judicium liberum, vel illimitatum, ne sit movens instrumentale, voluntas autem movens prin­ ' petitio. Forma autem argumenti nulla est : sic enim I posset arguere quod anima est actus purus, nulli cipale. Ad tertium dicitur, ut prius, quod major habet potential) lati permixtus: quia tota est ad imaginem distingui. Quia, si intelligatur de dependentia unius Dei; sed in Deo non est nisi actus purus; ergo nec potentiae ab alia in genere causa» efficientis et impel­ ’ in anima. Unde talis est suus modus fallendi; pro­ lentis, major est vera, et minor falsa; nam in hoc cedit enim a secundum quid ad simpliciter. Ex sensu intellectus movetur a voluntate, el non econ- hoc enim quod anima est ad imaginem Dei, habet tra. Si autem major intelligatur de dependentia in ' aliquam imitationem ipsius; sed non potest con­ genere causæ finalis, tunc negatur major, el conce­ cludi quod in omnibus. Unde est fallacia conse­ ditur minor. quentis : sicut hic, Socrates est similis Platoni, Ad quartum dicitur quod ratio el voluntas perti­ quia uterque est albus, sed Plato est bonus, ergo nent ad liberum arbitrium, ulrumquc per se, sed I Socrates, non sequitur, quia non ei (x) similat in aliter et aliter : quia ratio tanquam radix libertatis, omnibus; ila nec anima est similis Deo per omnia. » voluntas vero ut subjectum ; vel ratio ut quo, volun­ — Hæc ille; ct bene; quia simili modo posset argui tas ut quod,III. quod quidquid (6) est inanima, esset cognitivum, sicut Deus secundum se tutum est intellectivus, el III. Ad argumenta Godofridi. — Ad primum secundum se totum volitivus. dicil Bernardus de Ciannato, quod α similitudo ibi­ Ad tertium dicit Bemardus, quod < ponere quod dem facta non valet, propter duo. Primo, ossit eamposuit quod intellectus el voluntas libere egrederen­ dem rem diversimode considerare ». — Hæc ille. — tur a natura animæ, immo ex necessitate naturæ. Ego dico quod argumentum in nullo est contra san­ Actus autem liber non egreditur a potentia libera, ctum Thomam : ejuia nunquam ipse dicil quod ex necessitate naturæ; quia tunc potentia quæ sup­ voluntas habeat libertatem a forma apprehensa, nec ponitur libera, non esset libera, si esset ibi sola ab aliquo aclu secundo, vel habitu, vel accidente necessitas naturæ, sicut est in egressu intellectus el intellectus; sed dicit quod radix libertatis est in voluntatis a natura animæ. Et ideo plet intuenli, intellectu, licet actus liberi arbitrii presupponat (a) indifferentia. — differentia Pr. (t>) arbitrii. — argumenti Pr. (a) m. — Otn. Pr. (C) quidquid. — quid Pr. 216 LIBRI II. SENTENTIARUM apprehensionem fonnæ subjecti, et aliquos actus primos intellectus ct voluntatis, ut dictum est. Ad quartum dicit Bernardus, quod, < cum intel­ lectus ostendit voluntati fornicationem sub illa bifur­ cata conditione, voluntatis est eligere fornicatio­ nem, vel non eligere; quia, si voluntas mala est et negligens, permittit intellectum sistere in conside­ ratione fornicationis inquantum est delectabilis, ita quod non pncsentel intellectui considerationem inquanlum est inhonesta. Est etiam voluntas negligens in reprimendo passionem, quæ obfuscat judicium rationis. Et ideo voluntati imponitur vel imputatur quod intellectus sistat in ista considera­ tione fornicationis, vel in illa; et per consequens, ipsa determinat intellectum ad sistendum in hac, vel in illa; licet ad quædam determinetur intellectus ex sua natura, vel ex habitu, quando sibi offerun­ tur : sicut curn hoc principium, Omne totum est majus sua parte, offertur intellectui per auditum, vel aliam viam, velit nolit voluntas, intellectus asscnliel; sed non sistet diu, nisi voluntas velit, quæ potest imperare considerationem alterius. Sed ei voluntas, in tali casu qui positus est de fornica­ tione, determinat intellectum ad alteram considera­ tionem, tunc sequuntur duæ difficultates. Una, quia, cum voluntas non eligat nisi illud quod melius judicatur eo quod recusat, quod voluntas eligit, ut melius, quod intellectus sistat in consideratione for­ nicationis ut delectabilis, quam ut inhonesta; quia oportel quod judicium rationis procedat, ut judi­ cetur melius esse consistere in hac consideratione quam in illa. Et ideo dicendum ad hoc, quod, ex hoc quod voluntas non reprimit passionem quæ obfuscat rationem, tenetur ipsa ratio in considera­ tione fornicationis ut delectabilis, et non quod voluntas eligat ad hoc, an sit melius quod intellectus sistat magis in ista consideratione quam in alia. Unde hoc non eligit voluntas; sed tamen impu­ tatur (e) voluntati, quia non reprimit passionem , nec divertit intellectum ad aliud. Posset enim sibi non placere vel displicere, quia intellectus sistit in tali consideratione. Ergo, quia voluntas non eligit illud sistere» non oporlet quod procedat judicium rationis; quia in hoc voluntas magis se habet ut non agens, cum tamen possel agere, quam ut agens. In mullis enim sistit intellectus sine imperio volun­ tatis, quia scilicet aliunde offeruntur : sicut imagi­ natio offert memoriam mulieris, et intellectus consi­ derat tunc aliquid inhonestum. Hoc frequenter est sine imperio voluntatis; imputatur tamen voluntati, nisi cito divertat intellectum ad considerationem alterius. Unde in talibus primis motibus, voluntas se habet magis ut non agens quam agens. Secunda difficultas esi, quia, sicut intellectus est indetermi­ natus ad sistendum in hac consideratione vel ista, (i) imputatur. — imponitur Pr. similiter voluntas ad eligendum hoc vel illud. Quid igitur faciet istam determinationem, ut scilicet intel­ lectus determinate sistat in hac consideratione, el non in alia? Dicendum quod, sicut jam solutum est, hoc facit voluntas indirecte, quia non reprimit obla­ tionem illam, perquam offertur intellectui occasio talis considerationis : ita quod duo sunt determi­ nantia (a), scilicet imaginatio offerens, et voluntas non reprimens, vel non divertens intellectum ad aliud. — Et quod dicitur, quod tunc indetermina­ tum determinaret indeterminatum; — dicendum quod non est verum. Quia illud offerens intellectui occasionem prodictæ considerationis, est determi­ natum ad offerendum ; voluntas autem manet sub sua indeterminalione, non intromittens se de intel­ lectu, cum tamen deberet; el sic facit quod intel­ lectus sistat in mala consideratione. Sed postea, his duabus considerationibus procedentibus, voluntas determinatur ab intellectu ostendente fornicationem esse bonam pro illa hora. Sed ista determinatio non nécessitai voluntatem : quia voluntas posset, si vellet, imperare intellectui deliberationem majorem, et differre electionem (5);cum intellectus non osten­ dat fornicationem esse bonam, sicut ultimus finis bonus est. Unde est ista determinatio objectiva; quia determinatum objectum, in casu illo, et sub determinata consideratione, ostendit voluntati. Et sic voluntas potest peccare, aut in festinando ante plenam deliberationem suam electionem, vel exspe­ ctare. — Quod autem dicit, quod esset jætitio prin­ cipii, etc.; — dicendum quod non est verum;quia probatum est quod libertas inest formaliter volun­ tati. Hoc tamen non probato, verum esset. Ideo. » — Hæc Bernardus, et liene, conformiter ad ea quæ adducta sunt superius de duplici voluntario, scilicet directo, el indirecto. Potest enirn dici quod tale sistere intellectus in hac consideratione vel illa, est liberum, el voluntarium, et quodammodo electum interpretative. Ad quintum dicitur, secundum Bernardum, quod < voluntas, ad prosentiam objecti moventis ipsam, non necessario, nisi sit ultimus finis, vel nisi ratio omnino judicet illud esse volendum, movet se ad actum, nec reducit se in actum suum. Nec hoc est contra illos qui dicunt quod, quantum ad exerci­ tium actus, voluntas movet se, supposita tamen motione objecti, quod movet voluntatem secundum naturam voluntatis, quia influentia cujuslibet reci­ pitur secundum modum recipientis. El hinc est quod ultimus finis non necessitate absoluta movet volun­ tatem, etiamsi præsenletur; quia voluntas potest se facere in alia volitione, imperando intellectui quod aliud praesentet ». — Hæc ille, et bene, et confor­ miter quintae conclusioni. Sed de hac materia latius dicetur in sequenti quaestione. (3) determinantia. — determinanda Pr. (β) electionem. — electioni Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. Ad sextum dicit Bernardus, quod a per praedicta in solutione quarti patere potest quomodo voluntas sine aclu volendi determinat intellectum, quando est sub duplici consideratione > ut sistat in altera : quia hoc non facit per actum volendi, ut arguens putat, et male; sed per privationem actus, quia scilicet non illam considerationem (a) aufert, offe­ rens occasionem ulterius considerationis, vel quia non imperat intellectui quod praesentet aliud >. Ad septimum dicit quod «linis habet determinare voluntatem objective, etiam determinative, quantum ad exercitium actus, supposito quod praesentetur ei. Sed nihilominus, quanlumcumque praesentetur, pro statu viæ, voluntas potest imperare quod non prae­ sentetur; et sic etiam non omnino necessilalur per comparationem ad finem, quantum ad exercitium actus. Ea autem quæ sunt ad finem, possunt prae­ sentari voluntati, sic quod omnino sunt necessaria ad habendum ultimum finem : sicut est esse, vivere, et consimilia. Et de talibus, verum est quod dicit, quod tantam determinationem faciunt in voluntate, sicut finis. Sed alia habent ordinem ad finem con­ sequendum ; unde et appetuntur propter finem; sed, cum non praesentantur ut omnino necessaria ad consequendum finem, talia potent voluntas eli­ gere, vel non eligere, etiam quando sibi praesentan­ tur; nisi in casu illo, in quo intellectus praesentaret aliquod eorum ut simpliciter eligendum; unde, stante tali judicio, voluntas eligeret illud necessario, ex suppositione tamen, nisi scilicet aliud sibi faceret praesentari, sicut dictum est de ultimo fine, quod idem est judicium hic et ibi. Nec procedetur ultra, sicut dicit; quia multa sunt quæ sufficiunt ad mo­ vendum voluntatem, licet non necessario, nisi prae­ sententur omnia ut (6) necessaria ad finem. Non sic autem omnia praesentantur, sed quædam ut utilia, licet non necessaria >. — Hæc ille, et bene, conformiter dictis sancti Thomæ, 1 p., q. 82, art. 2; et similiter, 1* 2·, q. 10, art. 1 et 2; et q. 13, art. 6; et dc Veritate, q. 22, art. 5et 6. Ad octavum dicit BernardUS; quod < arguens male loquitur de determinatione intellectus per volunta­ tem ; quia non fit in illo casu per actum volendi, sed per naturam intellectus, qui recipit id quod sibi offertur per imaginationem (γ). Concurrit etiam cum hoc negligentia voluntatis non reprimentis illud, cum possel reprimere, imperando aliquid ima­ ginari vel inlelligere. Unde bene imputantur aliqua voluntati, quorum voluntas non est causa per actum volendi, sed per negligenliam >. — Hæc ille, el bene, conformiter dictis sancti Thomæ in pluribus locis, praesertim, 2. Sentent., dist. 35, q. 1, ari. 2. — Addit autem Bernardus ulterius, pro quaestione ÎI7 quam tangit argumentum, scilicet : si proponatur fornicatio sub duplici consideratione, quid deter­ minat voluntatem, ad hoc quod velit intellectum sistere in altera illarum? Dicit quod « hoc potent facere voluntas directe : sicut, si est habituate per habitum, inclinatur magis ad alteram, ut per bonurn habitum ad bonam, per malum ad malam (a). Si autem non habeat habitum, in libertate sua est, quod velit intellectum sistere in ista vel in illa ; quia de illis quæ intellectus potest inlelligere, intelligimus cum volumus, et quamdiu volumus. Unde hoc attribuendum est voluntati, sicut Philosophus et Commentator ei attribuunt, et non judicio intel­ lectus solum, sicut arguens attribuit. Verum ta­ men (6 , secundum ea quæ dicit ibidem, oportet quoti attribuatur voluntati : quia dicit quod hoc est propler passionem, vel aliquid tale, quod potuit repri­ mere voluntas; unde, in casu illo, est attribuendum voluntati, ut non repnmenti illud quod dat occasio­ nem sistendi in tali consideratione; unde dicit iste, quod |>ossel advertere fragilitatem suam, si vellet, et sic retraheretur a dicta consideratione. Ergo planum est quod, velit nolit, concordat cum dictis nostris, scilicet quod (γ) voluntas, quia non repnmit illud quod posset reprimere, est causa quare intellectus in tali consideratione consistat >. Ad nonum dicit quod < arguens male assignat causam libertatis, scilicet naturam immaterialem, cum potentiis non coarclatis. Omnia enim illa >unt communia: nam immaterialilas juvat ; el similiter non coarctatio intellectus, qui non est limitatus ad considerandum rem determinate sub una conditione, principaliter facit libertatem. Sed hoc non concludit quod libertas sil formaliter in intellectu : sicut sani­ tas causaliter fit a medicina; el tamen non estæqualiter in medicina et in animali; sed formaliter in animali, et causaliter in medicina, et effective. Simi­ liter, in proposito : libertas est causaliter in intel­ lectu, propter rationem dictam; sed formaliter est in voluntate, et non in intellectu ; licet intellectus par­ ticipet formaliter libertatem a voluntate : sicut agens naturale directe agit in passum ; et tamen patitur a passo, quia agens naturale in agendo repetitur. Unde, licet libertas causaliter sit ab intellectu, tamen est formaliter in voluntate, a qua postea habet intel­ lectus quod judicet hoc vel illud, positive vel priva­ tive, secundum modum dictum. Unde quod intel­ lectus libere judicet de hoc vel illo, habel ab eo quod offertur (o) ; sed quod sistat in tali considera­ tione illius vel istius, habet a voluntate imperante, vel non reprimente id (<) quod dat occasionem talis considerationis. Unde quilibet experitur quod multa (а) mulam. — aliam Pr. (б) Verunihimcn. — verbo tamen Pr. (γ) quod. — cum Pr. (ί) Christo. — Ad. Pr. (i) id. — Om. Pr. (a) illam considerationem. — Orn Pr. \C) omnia ul. — ut omnia Pr. (γ) ima^inanon^m. — imaginem Pr. • ·’ ;· - ■ --- 2IS LIBRI II, SENTENTIARUM occumint suo intellectui contra voluntatem, vel jiniter saltem; sic etiam sanctis viris occurrunt mal e (i) cogitationes, quas stalim voluntas repellit; alîæ» tenlatio diaboli semper esset peccatum, si per voluntatem veniret, cl tunc Christus peccasset. Unde aliquando, sine opere voluntatis, venit ck his quæ sponte offeruntur intellectui, quæ sunt illa quæ primo determinant intellectum. Unde horno habet dominium suorum actuum,sicut et lilæi Latoin, formaliter per voluntatem , sed causaliter per intel­ lectum, modo qui dictus est >. — Hæc Bernardus. Ad decimum patet ex dictis;quia falsum assumit, scilicet quod intellectus habeat formaliter libertatem ex se, sicut voluntas. Ad undecimum palet per idem; quia falsum assumit, scilicet quod eodem modo et æqualiter homo habeat suorum actuum dominium per intel­ lectum, sicut per voluntatem. Nec modus quem arguens ibidem assignat, est conveniens, ut dicit Bernardus. < Quia bene verum est quod, sicut intel­ lectus habet sua principia, quibus statim assentit, cum pnesentantur ei, ita voluntas habet ultimum finem, el illa quæ pnesentantur ei ut habentia necessarium ordinem ad finem; sed tamen voluntas aha vult, quæ non habent necessarium ordinem ad finem, expedientia (C) tamen ad consequendum finem; el respectu talium est deliberatio, quia de fine non est delilæralio, nec de his quæ habent necessarium ordinem ad finem evidenter, ut patet, 3. Ethicorum (cap. 3). Verum est tamen quod voluntas bene imperat intellectui considerationem diversorum, et sic deliberat, et voluntas post deli­ berationem eligit. Sed quomodo voluntas facit pri­ mum imperium?—Dicendum quod voluntas move­ tur ab ultimo line, a quo mota imperat intellectui ad considerandum ea quæ faciunt ad finem, et quæ non; el sic plenam deliberationem et consensum voluntatis præcedil imperium, ad videndum si tale quid expediat ultimo fini, in his quæ non habent certum et necessarium ordinem ad finem. — Quod autem dicit, quod libertas magis attribuitur volun­ tati quam intellectui, — necessarium est eum redire ad id quod volebat fugere : quia istud magis, non est nisi quia formaliter est in ea libertas, in intel­ lectu autem magis est causaliter; unde modus iste bonus est. — Ad ca vero quæ dicit de pertinentibus ad libertatem, — dicendum quod libertas excludit necessitatem coactionis; et necessitatem immutabi­ litatis non includit omnino : quia, licet, prasentato fine ultimo, voluntas velit ipsum, non tamen debet dici quod ista necessitas sit absoluta; quia potest (acere quod non præsentelur ei, et sic non volet ipsum. Ergo respectu ultimi finis habet voluntas non necessitatem absolutam, sicut grave quod (a male. — n.a/cna/ri Pr (6) expedientia. — expediendum Pr. moveaturdeorsum, nisialiud impediat; sedex suppo­ sitione, scilicet quod sibi præsentelur. Ad ea nutem quæ sunt ad finem, adhuc requiritur non solum ista suppositio quod sibi pnesententur, sed etiam alia suppositio, scilicet finis; quia volitio eorum dependet a fine. Quando enim aliquis judicat illud quod est ad finem, esse necessarium ad illum, idem judi­ cium est de illo, sicut de fine; quia necessario vult ipsum voluntas, necessitate ex suppositionibus pnedictis. Quando autem non habet necessarium ordi­ nem ad finem ultimum, potest voluntas illud non velle; nec aliquam necessitatem volendi habet, nec alisolute, nec ex suppositione, i» — Hæc Bernardus, et bene, et conform i ter sancto Thomæ. IV. Ad argumenta Bernardi. — Ad argu­ menta Bernardi respondetur (a). El Ad primum dicitur primo, quod Bernardus de Gannato (6), licet in impugnationibus G odo fri di teneat quod liberum arbitrium formaliter est in voluntate, el causaliter in intellectu, tamen in impu­ gnationibus Henrici, ubi facit dictum argumen­ tum. tenet oppositum, ul patet in argumento isto, el duobus sequentibus. Secundo, dicitur quod argu­ menta sua non cogunt. Unde ad istud argumentum, dicitur quod illa tria quæ ibi recitantur, requirun­ tur ad liberum arbitrium; sed non sufficiunt : quia, cum illa tria conveniant intellectui agenti, sicut et intellectui possibili, tunc intellectus agens posset dici liber in agendo; quod nullus ponit. Requiritur ergo, ultra illa tria, ad perfectam libertatem, quod potentia quæ dicitur formaliter libera, moveatur ab intrinseco quoad exercitium, nec (γ) de necessitate exeat in actum, ad pnesentiam cujuscumque agentis vel passi, respectu cujus dicitur habere liberum arbitrium. Hæc autem conveniunt voluntati, non autem intellectui agenti, vel possibili. Nam intel­ lectus agens, dc necessitate agit ad pnesentiam phan­ tasmatum et intellectus possibilis (o) sibi conjuncti, sic quod non est in potestate sua agere et non agere; similiter, intellectus possibilis, necessario movetur a phantasmate et intellectu agente (t), vel ab objecto suo, quoad actum primum, et quandoque ad actum secundum; et constat quod movetur a voluntate, necessaria motione, ad actualem considerationem. Sed voluntas, nec ab aliquo objecto, nec a quacum­ que potentia sibi conjuncta, necessario movetur quoad exercitium sui actus, sic quod necessitetur exercere actum suum; immo, in potestate sua est cessare ab omni actu, respectu cujuscumque objecti, mediale, vel immediate. Et de hoc optime loquitur sanctus Thomas, de Malo, q. 6, art. 1, in solutione * (i) (Λ) (γ) (i) (t) Ad argumenta Hernardi respondetur. — Om. Pr. cuju* e»C illud argumentum, — Ad. Pr. nec. — Om. Pr. intellectus pouildlie, — impottiHlii Pr. agente. — pojiiM/i Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO 1. 219 decimi argument!. Argumentum enim decimum terminate se habentem ad multa. Palet ergo quod , tale est : α Sicut intellectus est potentia se^rala a si consideretur motus voluntatis ex parte exercitii materia, ita et voluntas. Sed intellectus ex necessi­ actus, non movetur ex necessitate. Si autem consi­ tate movetur a suo objecto; cogitur enim homo ex deretur motus voluntatis ex parte objecti determi­ necessitate assenti re alicui veritati, per violentiam nantis actum voluntatis ad hoc vel ad illud volen­ rationis# Ergo, eadem ratione, voluntas necessario dum, considerandum est quod objectum movens movetur a suo objecto, n — Hæc ille. — Sequitur voluntatem, est bonum conveniens apprehensum. responsio: « Dicendum, inquit, quod in intellectu et Unde si aliquod bonum proponatur (a), quod non voluntate quodammodo est simile, et quodammodo apprehendatur sub ratione boni aut convenientis, dissimile. Dissimile quidem, quantum ad exerci­ non movebit voluntatem. Cum autem consilia ct tium actus : nam intellectus movetur a voluntate electiones sint circa particularia, quorum est actus, ad agendum ; voluntas autem, non ab alia potentia requirunt quod (€) illud quod apprehenditur ut animæ, sed a seipsa. Sed ex parte objecti, est utro- bonum et conveniens, apprehendatur ut bonum et bique similitudo. Sicut enim voluntas movetur ex conveniens in particulari, el non in universali tan­ necessitate ab objecto quod est omnifariam bonum, tum. Si igitur apprehendatur ut lionuin conveniens non autem ab objecto quod potest accipi secundum secundum omnia particularia quæ considerari pos­ aliquam rationem ut malum; ita intellectus movetur sunt, ex necessitate movebit voluntatem ; et propter ex necessitate ad verum necessarium, quod non hoc, homo (γ) ex necessitate appetit bealitudinem, potest accipi ut falsum, non autem a vero contin­ quæ est status omnium bonorum aggregatione per­ genti, quod potest accipi ut falsum. » — Hæc ille. fectus. Dico autem ex necessitate, quantum ad de­ — Quomodo autem intelligat voluntatem necessario terminationem actus, quia non potest velle opposi­ moveri ab objecto, declarat in corpore articuli, ubi tum; non autem quantum ad exercitium actus, sic dicit : α Sciendum quod aliqua jiotentia dupli­ quia potest aliquis non velle tunc cogitare de beaticiter potest moveri : uno modo, ex parte subjecti; tudinc, quia et ipsi actus intellectus et voluntatis alio modo, ex parte objecti. Ex parte subjecti qui­ particulares sunt. Si autem sit tale bonum, quod dem, sicut visus, per immutationem dispositionis non inveniatur esse bonum secundum omnia parti­ organi, movetur ad clarius vel minus clare viden­ cularia quæ considerari possunt, non ex necessitate dum. Ex parte vero objecti, sicut visus nunc videt movebit, etiam quantum ad determinationem actus. album, nunc nigrum. Et prima quidem immutatio Poterit enim aliquis velle ejus oppositum, etiam de pertinet ad ipsum exercitium actus, ut scilicet aga­ eo cogitans : quia forte est bonum et conveniens tur vel non agatur, aut melius aut debilius agatur. consideratum secundum aliquid, non autem est Secunda vero immutatio perlinet ad specificationem bonum aut conveniens secundum aliquod aliud par­ actus; nam actus sjiecificatur per objectum. & El ticulare consideratum; sicut quod est bonum sani­ aliquibus interpositis, subdit : « Si consideremus tati, non est bonum delectationi ; et sic de aliis. > motuin |>otentiarum animæ ex junte objecti sjiecifi- — Hæc ille. — Ex quo patet quanta differentia est cantis actum, primum principium motionis est ex inter intellectum et voluntatem, quantum ad neces­ intellectu ; boc enim modo bonum intellectum sario vel non necessario moveri. Nam voluntas a movet voluntatem. Si autem consideremus motus solo Deo necessitari potest, quantum ad exercitium potentiarum animæ ex parte exercitii actus, sic actus; intclleclusautem necessitari potest ab objecto principium motionis est ex voluntate : nam semper suo, et a voluntate, quoad exercitium actus, scilicet potentia ad quam pertinet finis principalis, movet ad agere elnon agere, ct quoad intendendum el remit­ ad actum id quod est ad finem, sicut militaris tendum actum suum. Et sic semper voluntas libe­ movet frenorum (a) faclricem ad operandum; et rior est intellectu. hoc modo voluntas movet seipsam, et omnes alias Ad secundum palet responsio per predicts. Quia animæ potentias : intelligo enim quia volo; et simi­ voluntas magis est indeterminata quam intellectus : liter, utor omnibus aliis potentiis et habitibus, quia nam voluntas non solum habet indetenninationem volo, etc. a Et aliquibus interpositis, subdit : ex parte objecti, immo ex parte subjecti ; intellectus « Relinquitur ergo quod, sicut concludit Aristoteles, autem est indeterminatus tantum ex parte objecti, in capitulo de Bona fortuna (lib. 7. Moralium non autem ex parte subjecti, quia potest moveri et Eudem., cap. 18), illud quod primo movet volunta­ necessilari ad actum suum a voluntate. tem ct intellectum, sit aliquid supra intellectum et Ad tertium patet per idem; quia procedit secun­ voluntatem, scilicet Deus, qui, cum omnia moveat dum non causam ut causam. Non enim accipit com­ secundum rationem mobilium, ut levia sursum, et plete totalem causam quare voluntas dicitur liberior gravia deorsum, etiam voluntatem movet secundum intellectu, sed |mrticularem causam, seu partem ejus conditionem, non ex necessitate, sed ul inde­ (a) frenorum. — luperiorum Pr. (a) proponatur. — proponatur Pr. (Cl quod. — Om. Pr. (γ) homo. — non Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM cause. Voluntas enim dicitur liberior intellectu, non l solum quia est indifferens ad plura objecta particu- | laria œnlenta sub objecto suo universali et adæquato, ' nec solum quia motet intellectum ad exercitium sui actus; sed, ultra hoc, quia movet intellectum per modum causæ efficienti *, el motione nécessitante suum mobile, non autem econlra. — Et tunc, ad 1 primum ibidem adductum, inquanluin potest infrin- | gurvlianc responsionem, dicitur quod determinatio qua intellectus determinat voluntatem, tot per ! modum cause finalis, et non per modum efficientis; nec ullo modo nécessitât voluntatem ad exercitium sui aclus. Et ita intellectus nec se nec voluntatem I determinat, neque Unquam causa prima, neque Unquam causa secunda, determinatione sufficienti ad Uberum arbitrium, cujus esi ponere actum quoad i ejus esse actuale, et tollere ab esse actuali in rerum natura. Intellectus enim dat actui voluntatis ratio­ nem specificam, non autem esse actualis exsisten­ ti®. — Ad secundum ibidem adductum, dicitur quod indeterminatio voluntatis, qua est indifferens ad diversa objecta, el similiter indeterminatio ejus, qua est indifferens ad agere el non agere, non redu­ citur ad actualem determinationem in rerum natura, quoad sui esse, a quacumque potentia creata distincta a voluntate, sed tantummodo a Deo et ab ipsa volun­ tate; quia ab illis duobus solis dunlaxat dependet aclus, quantum ad suum esse vel non esse. Ab intel­ lectu vero non dependet actus voluntatis, nisi in rs.se I inlelligibili et specifico et rationis, magis quam reali. Indeterminatio autem intellectus reducitur ad determinationem in es>c actuali per voluntatem, ut sæpe lactum esi. Unde breviter, motio el determi­ natio quam facit intellectus respectu actuum volun­ tatis, magis est rationis quam realis, magis poten* tiniis quam actualis; et hoc ideo (x), quia determi­ nat (6) per modum linis, et non per modum effi­ cientis·V. [>otenlia intellectiva imprimat per modum efficientis polentiæ volilivæ aliquem actum, aut habitum, aut aliud accidens, ab ipsa voluntate distinctum; sed inlelligimus quod potentia voluntatis procedit ab essentia animæ, mediante potentia intellectiva, el sic quasi effectus a causa. Omnis autem effectus est similitudo virtutis suæ causæ, et continet in se |Kir· ticipativo similitudinem suæ causai, ve) in essentia, vel in modo essendi vel operandi. Et ideo voluntas, inquantuin habet in se quod possit elicere actum electionis quasi (a) proportionabilis actui intellectus deliberantis, dicitur et est liberum arbitrium. Ad tedium, negatur antecedens. Et ad probatio· nem, dicilur quod minor esi falsa; quia nec positio actuum intellectus et voluntatis causal liberum arbi­ trium, nec eorum sublatio tollit illud. CoQcedilnr tamen quod actus liberi arbitrii, qui est eligere, importat actus duarum potentiarum : quia dicit in recto actum voluntatis, in obliquo autem actum rationis; quod palet ex sua diffinitione, qua dicitur quod electio est desiderium et appetitus præconsiliati. Tamen ex hoc non plus sequitur propositum quod intendit arguens, quam sequatur in simili pro· posito : aclus voluntatis non potest esse nisi concur­ rentibus actibus duarum potentiarum, unius scilicet cognilivæ, et alterius appetitivæ ; igitur voluntas est proprietas consurgens ex duobus actibus. Ad quartum, negatur prima consequentia. Quia, licet habeamus libertatem ad inultos aclus pertinen­ * ad diversas potentias, non tamen immediate, te sicul supra dictum est : quia solus aclus electionis immediate subesi libero arbitrio, el solus ille elici­ tur a libero arbitrio, ut liberum arbitrium est; alii autem non subsunt libero arbitrio immediate, nec clicitive, sed mediale, el imperative. § 3. — Ad argumenta contra quintam CONCLUSIONEM V. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum I. Ad argumenta Godofridi. — Ad primum Aureoli, negatur antecedens. Nam ad liberum arbi­ trium non pertinet sententia, nec judicium, nec arbitratio, Unquam aclus eliciti a libero arbitrio, sed Unquam actus imperati, vel prævii ad acturn liberi arbitrii, qui est eligere; et similiter, quia a libero arbitrio est quod tales actus participent libertatem, et sint liberi : ita quod cuilibet eorum communica­ tur modus libertatis, ut supra dictum est, in simili, de grammatica, quæ non est causa locutionis simpli­ citer, sed causa rectitudinis in locutione. Ad confirmationem, palet ex prædictis. Ad secundum dicilur quod, cum dicimus liberum arbitrium esse voluntatem ut continet in virtute actum polentiæ deliberativa*, non intelligimus quod contra quintam conclusionem, « potest dici primo, juxta intentionem Com men ta toris, 9. Melaphytiae, comm. 2, ubi ponit Philosophus eamdem diffinitio­ nem polentiæ, quod Philosophus non diffinit uni­ versaliter potentiam activam, sed eam quæ est transmulativa \€) materiæ. Unde ipse ait quod Philoso­ phus descripsit potentiam activam, quæ est ex (γ) forma, el potentiam passivam, quæ est per mate­ riam (o). Et de tali verum est quod est principium transmutandi aliud : quoniam est principium transmutandi materiam, et nunquam est principium transmutandi se; quamvis utrumque principium, activum scilicet et passivum, aliquando concurrant (j) hoc ideo, — in hoc Pr C) determinat. — Om. Pr. (a) — qui Pr. (€) tramrmutaliva. — iraruiumphva Pr. (γ) ex. — Om. Pr. (Î) per materiam. — materia Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆST1O L 221 in eodem composito : sicut patet de aqua calefacta, aliquas relationes oppositas in eodem fundari, ad quæ, per se, absque extrinseco agente, redit ad fri­ bonum intellectum loquendo de fundatione relatio­ giditatem ; cujus scilicet frigiditatis principium quo nis. Hoc patet per Augustinum (9. dc Trinitate, activum, est forma aquæ, passivum est materia ejus. cap. 12), quoad relationes de quibus agitur; nam Et hoc innuit in eodem commento Commentator, cum mens amat se, aut inlelligit se, ipsa est activa dicens : α In quibusdam enim rebus potentia activa et passiva, movens et mota, Præterea, nullus potest erit in ipso passivo, el in quibusdam in alio. » Et [ær negare quin eadem res possit esse (x) intelligent et hoc [«det quod illud assumptum non facit ad pro|>o- intellecta, amans et arnata, respectu ejusdem; el silum, cum voluntas non sil taliter activa. Secundo, tamen hæc omnia dicuntur relative, et referuntur dicitur quod, esto quod concederetur Philosophum realiler, sicut dicit se probasse, distinctione 30 ibidem diffinire universaliter potentiam activam, primi Sententiarum. Si vero magis proprie, illa· non tamen dicit Philosophus, ibidem, quod talis | tantummodo dicantur opposita· relationes, qua * sunt potentia sit principium transmutandi alterum sim­ incompassibiles circa idem, nego pnedictas relatio· pliciter, sed solum quod alterum aut quasi alte­ nes esse oppositas. » — Hæc ille. — Mihi apparet rum; nam ait sic : Potestas dicitur, Jure quidem quod ista responsio deficit in aliquibus. Primo, quia principium motus aut mutationis in altero, aut ponit quod relatio amati ad amantem, et scibilis ad inquantum alterum, 5. Metaphysicx (t. c. 17); scientiam, vel objecti intellecti ad intelligentem vel per quam disjunctivam aperte demonstrat nihil pro­ intellectionem, sit realis. Hoc enim est contra Phi­ hibere quod idem sit sui ipsius transmutativum, licet losophum, 5. Metaphysics (t. c. 20), et contra aliter et aliter : sic enim voluntas inquantum conti­ sanctum Thornam , in pluribus locis. Secundo, quia net virtualiter actum suum, transmutat seipsam ponit relationes reales oppositas fundari in eodem inquantum est ejus formaliter receptiva. » — Hæc penitus; quod est contra sanctum Thornam. Ideo est responsio Gregorii (dist. Î24, q. 1, conci, 1 ) ad dicilur, conformiter ad solutionem primi, quod sicut hoc argumentum; et bona est, el conformis dictis voluntas, dum movet se, secundum aliud est in sancti Thomæ, de Malo, q. 6, ari. 4, ubi sic : actu, et secundum aliud in potentia; ita secundum α Quantum ad exercitium actus, manifestum est aliud et aliud fundat oppositas relationes. qtiod voluntas movetur a seipsa; sicut enim movet Ad quartum dicit Gregorius, quod c ejusdem ad alias potentias, ita el seipsam movet. Nec propter seipsum |>otesl esse relatio realis. Nec Philosophus hoc se<|uilur quod voluntas secundum idem sit in dicit oppositum alicubi : nam ubi allegatur, precise potentia et in actu. Sicut enim homo, secundum loquitur de identitate, et non universaliter (δ) de intellectum, in via inventionis, movet seipftum ad relatione ejusdem rei ad seipsam ; et præterea (γ), scientiam , inquantum ex uno nolo in actu (a) venii non dicit illam non esse realem, sicul in primo, in aliquid ignotum, quod erat solum in potentia dist. 30, dicit se ostendisse >. — Hæc ille. — Mihi notum ; ita, per hoc quod homo vult aliquid in actu, apparet quod ista solutio falsum assumit, sicut et movet se ad volendum aliquid aliud in actu ; sicut præcedens, scilicet quod idem penitus indistinctum per hoc quod vult sanitatem, movet se ad volendum referatur ad seipsum relatione real i. Ideo dicendum sumere potionem. » quod, cum voluntas movet seipsam, ipsa secundum Ad secundum dicil Gregorius, quod, < quamvis aliud fundat relationem moventis, et secundum multi sic allegent Philosophum, non tamen hoc dicit aliud terminat eam : nam prædicta relatio fundatur Philosophus, aut Commentator; sicut palet intuenli in voluntate ut est sub volitione finis actuali vel ulrumque, ibidem, d Ego tamen dico quod illud habituali, el non in essentia nuda voluntatis; ter­ dictum est verum, loquendo de materia ex qua, quæ minat autem dictam relationem per sui nudam est pars illius cujus dicitur maleria; de tali enim essentiam. El ita non sequitur quod voluntas proprie materia, concedo quod non potest esse causa effe­ referatur ad seipsam reali relatione. El de hoc latius ctiva illius cujus est materia. Si autem loquamur de dicetur inferius. materia in qua, quæ dicitur subjectum acciden­ Ad quintum dicil Gregorius, quod, < si tale comtis, tunc negatur illud dictum : quia idem jx>tesl [>O8iturn dicatur perse productum, de quo ad præesse causa efficiens el materia in qua vel subje­ sens non curo, consequens conceditur. Et nego pri­ ctum unius el ejusdem rei, puta accidentis; sicut mam illationem (£), qua probatur esse falsum; nam palet de subjecto respectu propriæ passionis; ut de voluntas non est illud compositum. — Ad secundam essentia nnimæ et suis potentiis concedit sanctus probationem, dico quod non omne producens æquiThomas, in multis locis, potissimo, 1 p., q. 77, vocum, est nobilius producto. Quinimmo, habet ari. 5 el (>. Ad tertium dicit Gregorius, quod, a si quælibet (а) possit eue. — 9\t Pr. relationes mulme vocentur opposite, nihil prohibet (б) de identitate, et non universaliter. — Om. Pr. (a) in actu. — Orn. Pr. (γ) prxterea. — pruna Pr. (B) illationem. — consequentiam Pr. 122 L!DHI II. SENTENTIARUM multas instantias : nam color exsistens in pariete, ranti quid intendit ipse Philosophus. Pneterea (x), ve! species in organo, est productiva visionis in hoc oportet quemlibet concedere : nam constat quod anima; et secundum istam imaginationem producit appetitus movet corpus localiter; nullus autem dice­ compositum ex anima et visione; quo composito ipsa ret quod bonum actuale movet appetitum localiter, non est nobilior. Idem de speciebus in anima exsi­ motione activa ; et sic non univoce dicitur utrumque stentibus, a quibus notitiæ producuntur. Et multæ movere. * — Hæc ille, el liene, quantum ad hoc ali® instantis possent dari, loquendo generaliter de quod negat hanc consequentiam, Objectum movet producente, tam totali quam partiali. > — Hsc ille. voluntatem, igitur voluntas non movet seipsam. Et —Egn dico quod semper producens œquivocum totale, de hoc sermo erit latior in quaestione sequenti, ubi est nobilius suo producto. Sed ex hoc non sequitur, ostendetur a quibus movetur voluntas, et qualiter. in proposito, quod pars sit melior toto, nec quod Ad septimum dicit Gregorius, primo, quod nuda essentia voluntatis sit nobilior composito ex < Commentator loquitur de potentiis agentibus natu­ voluntate el ex volitione : quia, in casu quo volun­ raliter inquanlum hujusmodi, non autem de lita­ tas movet se, producens totale non est sola et nuda ris inquanlum sunt litaræ, seu respectu eorum quo­ essentia voluntatis, sed est compositum ex volun­ rum sunt litaræ; quod dico propter animam ratio­ tate et ex volitione linis; istud autem compositum, nalem, quæ, respectu quarumdam operationum est nobilius est quam compositum ex voluntate et ex principium mere naturale, respectu vero quarum­ volitione eorum quæ sunt ad finem. dam est principium mere contingenter et (6) litaro. Ad sextum dicit Gregorius, primo, quod, < con­ Item, loquitur de potentiis totalibus, el non partiali­ cesso quod bonum actuale causel appetitionem in bus, sive sil unica, sive plures partiales sumantur appetitu efficienter; quod tamen non est intelligen- pro una totali. Primum horum patet per verba quæ dum de causatione immediata, sed mediata tantum­ promittit, jam allegata. Ait enim (2. Physicorum, modo, ut puta quia efficit notitiam sui, qu® |»artia- comm. 48) : α Dicamus igitur quod prima materia liter efficit appetitionem (et hoc Philosophus videtur est parata ad recipiendum duo contraria æqualiter; innuere, ibidem (3. de Anima, t. c. 54), cum ait et ideo receptio ulriusque contrariorum est ei natu­ quod appetibile movet cum non movetur, eo quod ralis. Similiter apparet de anima concupiscibili, sci­ sit intellectum aut imaginatum, innuens per hec licet ipsam esse præparatam ad actiones contrarias quod mediante sua apprehensione movet appetitum; aqualiter. Istud enim contingens non habet causas quod etiam innuit Commentator, comm. 54, expo­ agentes contraria æqualiter in omni tempore, scili­ nens illud, Appetitus quidam (x) motus est: α Apj®- cet illud quod est naturale. » — Hæc ille. — Ubi litus, inquit, est motus, quia est a re appetita per nota quod loquitur de naturali principio, et iterum intellectum in actu, » id est, per intellectionem ; et de anima concupiscibili, qualis est anima brutalis, comm. 49, dicit quod « desideratum movet intelle­ vel etiam anima humana inquanlum est sensualitas, ctum , et tunc desiderabit intellectus, et cum deside­ non autem ut rationalis est, secundum quem modum raverit, tunc movetur homo >;et iterum : α intel­ ipsa est libera, et æqualiter ad opposita se habens, lectus, quando apprehenderit aliquid, desiderabit ul |>atet ex ejus intentione, et Philosophi, 9. .Meta­ per scientiam, et movebit |>er desiderium; > ita physicæ, comm. 10. — Secundo (γ), patet per alia quod, secundum eum, scientia est causa desiderii, Iejus verba, 2. Physicorum (comm. 48). Ait enim: et desiderium est causa motus, scienti® autem causa < Ergo contingens æquale impassibile est ul invenia­ est ipsum desideratum, licet non quodlibet bonum tur ex eo altera duarum diversarum actionum, nisi desideratum et apprehensum sit causa su® appre­ ex altera causa conjuncta ; quoniam neutra· actio hensionis); ex hoc tamen non sequitur quod ipsa dignior est ut sit quam reliqua. » Vult igitur quod virtus appetitiva non sit etiam productiva su® appe· nulla sit totalis causa, et naturaliter activa contra­ titionis. — Secundo, potest dici, secundum aliquos, riorum. Quod autem aliquid sit partiale activum quod Philosophus vult ibi, quod bonum actuale contrariorum, productivum mere naturaliter, «pio­ movet appetitum tantummodo metaphorice, et per rum contrariorum aliud partiale productivum sil modum linis; sicut ex intentione Commentatoris, principium liberum, — non est contra eum; nam 12. Metaphysicæ, comm. 36, potest haberi. — El tunc ex libertate principii liberi, altera actionum si arguitur contra : Tunc Philosophus æqui vocaret determinate ponetur ab utroque· Ex quibus patet de motore, cum ait (3. de Anima, t. c. 54), est quod dictum Commentatoris non est contra pnealiquod movens immobile, et aliquod movens missa : tum quia voluntas non est totale principium motum, eo quod appetitus movet active corpus productivum; tum quia voluntas respectu talium motum, et non per modum finis, — concedi |K *tesl actuum est principium liberum. > — Hæc Gregoillatum; nec aliquod malum sequitur circa proposi­ tum illud Philosophi, sicut patet diligenter conside(a) Prvterca — Propter Pr. (>) quidam. — quidem Pr. (β) et. — Om. Pr. (γ) Secundo. — Secundum Pr. DISTINCTIO XXIV - QUÆ8TIO I. rius, cl bene, nisi pro quanto supponit quædarn falsa, puta quod potenti® animæ non sint aliud realiter quam ipsa anima; et ideo dicit quod anima est sensualitas, el similia, qmeapud sanctum Tliomam falsa sunt. Item, assumit quod voluntas non est totale productivum actuum suorum, sed partiale. Sed de hoc in sequenti quæstiono principaliter tra­ ctabitur. Ad octavum dicitur, conformitcr ad pnemissa, quod voluntas, si in sua nuda essentia considerelur, non potest se movere ad actum suum ; sed oportet quod, si debet actum elicere, quod actuetur prius natura aliquo actu primo vel secundo, abextrinseco, potissime a Deo : quia ea quæ sunt ad iinem, non vult inquantum hujusmodi, nisi inquanlum aclua· tur volitione finis; ad hoc autem quod velit finem ultimum, oportet quod moventur n Deo : ita quod ad volilionem finis se habet mere passive, et nullo modo active; vel, si se habet aliquo modo active ad illam, hoc est inquantum motio Dei, vel aliquid a Deo influxum, quidquid illud sit, ponit eam in actu primo sufficienter ad eliciendum active volitioncm respectu finis. Et sic dico quod voluntas nuda, non est sufficiens principium proximum producendi ali­ quem actum in seipsa receptum. Et ideo ad argu­ menta contra primum membrum divisionis non oportet respondere. Ad primum vero contra secundum membrum, dicitur quod dispositio adveniens voluntati, non trahit ipsam ad rationem activi nec passivi : quia, ut dictum est in solutione primi, non est de ratione activi, potissime partialis et liberi, quod agat in aliud essentialiter a seipso distinctum; sed sufficit quod ratio agendi distinguatur a ratione passion and i, et quod per aliud sit in actu, el per aliud in poten­ tia, ut dictum fuit. Ad secundum dicitur quod in motu quo voluntas seipsam movet, per se movens est compositum ex voluntate et ex volitione finis ; sed per se motum, est ipsa nuda essentia voluntatis. Et ita non sequitur quod aliquid secundum idem sil in actu et in poten­ tia. — Et nd responsionem ibidem datam, dicitur quod vera est, si bene inlelligatur; quia vohintes habens volitionem finis, est secundum aliud el aliud in potentia formali, el in actu victuali, respectu volitionis eorum quæ sunt ad finem. — Nec valet improbatio; quia non est simile de potentia nuda, et de potentia actuata volitione finis. Ad tertium dicitur quod, sicut nullum est incon­ veniens quod substantia producat accidens, vel quod causa producat effectum se ignobiliorem, esset tamen inconveniens oppositum, scilicet quod effectus esset nobilior sua causa; sic in proposito, non esi incon­ veniens quod voluntas exsistens sub volitione finis, ac per hoc virtualiter volens ea quæ sunt ad finem, moveat se ad actualem et formalem dilectionem eorum quæ sunt ad finem, quæ quidem dilectio est imperfectior prima, ct sic peractum digniorem pro­ ducat indigniorem : sicut intellectus per notitiam principiorum devenit in notitiam conclusionum ; nec tamen intellectus aut voluntas in tali motione imperficiunl seipsos, sed potius perficiunt : quia major perfectio ol aclualiter cognoscere principia et con­ clusiones, quam principia tantum ; ct similiter, per­ fectius est velle finem et ea quæ sunt ad finem aclua­ liter, quam finem tantum. Ad quartum dicitur quod major diversitas requi­ ritur inter movens et mobile motu locali vel alteralionis, per quam acquiritur forma substantialis vel accidentalis fixa, quam in motu animæ |ær intelle­ ctum aut voluntatem; quia primus motus est actus imperfecti, secundus vero est actus perfecti. Cujus signum est, quod Philosophus ponit in anima intel­ lectum agentem et possibilem, el quod notitia prin­ cipiorum causât notitiam conclusionum. Ad quintum palet per simile; nam aliud est de motu locali, aliud est de motu intellectus et volun­ tatis, qui etiam attribuuntur Deo. Venuntamen Aristoteles non potest negare quin anima moveat seipsam, etiam localiter, licet per accidens, ad motum corporis. Ad sextum patet responsio per ea quæ dicta sunt in solutione septimi principialis; potissime, quia in volitione qua voluntas movet se ad volendum ea quæ sunt ad finem, voluntas non est totalis causa productiva, sed partialis; concurrit enim vol ilio finis. — Ad responsiones ibidem datas, dicitur quod parfim valent, quia sanctus Thomas nullam illarum daret. Ideo non oportet sollicitari ad destruendum eas; omnes enim illæ supponunt falsum, scilicet quod voluntas sola sit principium productivum cujuslibel sui actus. Sciendum tamen quod ad istas sex probationes secundi membri divisionis factæ in octavo principali argumento, aliter respondet Bernardus de Gannato. Dicit enim quod ]>osilio illa probabilis est, et si sane intel ligatur quod voluntas affecta movet se. Unde dicit quod α duo sunt hic scienda : scilicet quod affe­ ctio quædarn potest esse in voluntate, antequam ipsa moveat se. Anima enim est quæ movet se per voluntatem, prius tamen mote per boni apprehen­ sionem. Cum ergo apprehendit bonum, jam afficitur ad bonum, et sic movet se, movendo ipsum : ita ul naturale sit anima? affici ad finem, ita quod, prae­ sentato fine, non potest non affici; et sic non potest non moveri a fine, supposito quod præsentelur. Et per affectionem inlelligunt isti, qui scilicet ponunt illam positionem, quod voluntas movet se ad finem, ad alia autem moveri affecta fine; unde, quia vult finem, vult ea quæ sunt ad finem, quia finis est ratio volendi ea quæ sunt ad finem. El ideo ponit iste positio, quod idem subjecto est movens el motum ; el bene. Et ideo motiva est illa affectio; et ratio movendi passive, est voluntas nuda. 224 LIBRI IL SENTENTIARUM < Ad primum eqro quod dicitur in contrarium, cum dint quod de ratione activi est quod agat in aliud, et de ratione passivi quod patiatur ab alio, — dicendum est dupliciter. Primo, quod Philosophus loquitur de potentia activa simpliciter, et passiva simpliciter. Potenlia autem activa simpliciter, est illa qua? dat esse simpliciter, in genere cause effi­ cientis ; et ista semper esi ad aliud, etiam distinctum, quia nulla res potest se reducere ad esse simpliciter. Similiter, potentia passiva simpliciter, est quæ reci­ pit esse simpliciter ah alio, sicut est materia; et ista semper transmutatur ab alio secundum quod aliud. Cum autem ponimus quod idem movet se, non est ibi potentia activa simpliciter : quia nulla forma habens esse fixum et permanens, fit ibi; unde, proprie loquendo, non est impressio formæ, sed magis expressio, et ideo nec proprie ratio activi. Item, nec proprie ratio passivi : quia nihil abjicitur a voluntate, per hoc quod movet se; quod non est de potentia activa et passiva. — Secundo, potest dici quod, sicut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 104), quod Socrates in foro est alius a se exsistente in domo, sic et voluntas secundum quod est non movens se, multo fortius est alia a seipsa secundum quod movet se; et quia iste motus non est ad formam immanen­ tem, sufficit ista alietas inter movens et motum. < Ad secundum, dicendum quod quando compo­ situm dividitur in duo, quorum unum est ratio ut moveat, et aliud ut moveatur, tunc non totum est in potenlia per se, nec ad movendum active, nec ad movendum passive, sicut supponit argumentum, sed per accidens, ut |>alet in animalibus, quæ movent seiper affectionem, modo pradicto ; et post, ipsa moveat seipsam ad obje­ ctum. < Ad tertium, dicendum quod voluntas absolute considerata, nobilior est inquantum habet actum suum in virtute, quam inquantum informatur eo; sed si i>ta duo accipiantur simul, scilicet quod volun­ tas habeat utroque modo actum suum, et virtualiter et formaliter, nobilior est quam si consideretur sub altero modo tantum ; unde ipsa virtualiter habens actum suum, facit se formaliter sub actu suo, ita tamen quod actus remanet in virtute sua; et ita eminentius non facit se modo minus perfecto, immo magis perfecto. Nec valet exemplum de capiendo virtualiter terminum : quia nobilius est illud quod est calidum virtualiter et formaliter, quam calidum virtualiter tantum,sicut motus, et quam illud quod est calidum formaliter tantum, sicut lignum calefa­ ctum. Si autem instas de sole, — dicendum est quod sol est nobilior quam ignis; sed hoc non est quia est calidus effective, sed propter alias perfe­ ctiones suas; unde quod hoc calidum effective, sit nobilius quam calidum effective et formaliter, per accidens est. Unde patet quod ratio non concludit. « Ad quartum, dicendum est quod non est simile de gravi et de voluntate; quia voluntas habet majo­ rem libertatem sui actus. Unde ista ratio deficit sicut aliæ, quia nihil plus tribuit libertati quam activis (a) virtutibus naturalibus. Tamen grave movet se, saltem executive, licet hoc sit per impres­ sionem sibi datam a generante; ita et voluntas, per impressionem factam ab objecto et a natura sua, movet se. Falsum etiam est quod oporteat movens et motum distincta esse subjecto. Hoc enim non opor­ tet; sed sufficit distinctio secundum qualitates vel virtutes, vel etiam minor, secundum modum scilicet se habendi, præcipue in motu qui non est ad impressionem formæ permanentis. « Ad quintum, dicendum quod Philosophus non vult quod animalis seipsuin moventis sit aliqua pars omnino immobilis, quia hoc falsum est; sed quod per se non movetur motu quo movet ; nihilominus, movendo alia, movet se per accidens. < Ad sextum, dicendum quod voluntas, quantum est de natura sua, est ad opposita; ipsa tamen, ratione suæ libertatis, determinat se ad id quod vult; et ita non indiget alio determinante. — Ad lotam autem aliam deductionem de ligno, dicendum quod ipse arguens loquitur de potentia voluntatis, in cujus potestate est agere, sicut de potentiis natu­ ralibus, quæ necessitate sunt ad agendum. Unde, præsente objecto voluntatis, non est necesse quod voluntas velit, nisi sil objectum quod est ultimus finis; et tunc etiam non est necesse necessitate abso­ luta, sed ex conditione, scilicet si ostendatur, et maneat illa ostensio. Constat autem quod non sic est de potentiis naturalibus, quæ necessario agunt, prae­ sente passivo; unde non est in potestate earum·agere et non agere. Si autem dicat quod non est in pote­ state voluntatis agere vel non agere, libertatem tol­ lit, el (C) primum principium, scilicet quod homo sit liberi arbitrii, et tollit etiam meritum et culpam. Unde patet quod falsum supponit. — Quod autem objicit contra se, de absentia objecti, quia voluntas non movet se in absentia objecti ; — dicendum quod verum est, non tamen ideo quod actus effective vel elicitive sit ab objecto : ita quod dicerent qui tenent positionem primam, quod objectum est causa sine qua non. Nec ratio quam adducit ad improbandum, valet; quia, amota causa sine qua non, impeditur actio, sicut ipsum nomen importat. Et cum dicit (e) ct. — Ad. Pr. (β) et. — Om. Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. quod ita poterit dici de omnibus aliis, quod move· bunlur ad pnesentiam alterius, sicut aqua calefacit se ad pnesentiam ignis, — non est simile : quia, si aqua haberet libertatem sui actus, id est, suæ cale­ factionis, bene sequeretur (a) quod dicit, quod opor­ tet se movere ad calefactionem in prasentia ignis, vel etiam non movere, sicut voluntas ad præsentiam objecti. Unde patet quod turpiter deficit, quia nihil plus attribuit voluntati, quæ est ad opposita, quam potentiis naturalibus, quæ sunt determinatae ad unum. — Quod autem dicit, quod saltem poterit dici quod lignum movet se ad præsentiam ignis, — patet quod non est simile : quia nullus attribuit talem potentialitatem voluntati respectu sui actus, qualem habet lignum respectu combustionis; quia voluntas, aut non est voluntas, aut habet libertatem respectu sui actus. i> — Hæc Bernardus, et quidem satis bene, nisi quia ponit objectum imprimere immediate aliquid in ipsa potentia voluntatis ante omnem actum secundum, quod non ponit sanctus Thomas. Ad nonum principale dicit Bernardus, quod 1 competere non agenti. Aliud enim est agere, et aliud est aliquid agere. Non enim oportet quod omne agens LIBRI II. SENTENTIARUM aliquid agat, nisi loquamur de actione transeunto; sed loquendo de actione immanente, cujusmodi (a) est intelligere el velle, secus est. Deus autem ab sterno inlelligebat et volebat; et in hoc agebat. Immo concedit sanctus Thomas, 1 p., q. 9, art. 1, in solutione primi, quod Deus seipsum movet, inquanlum seipsum intelligit et amat. Item, potest dici quod libertas non requirit actionem in actu, scilicet quod illud quod dicitur liberum, actu agat, sed quod agere possit. Unde sanctus Thomas, 2. Sen­ tant, dis!. 25, art. 1, in solutione secundi, sic dicit : < Ad libertatem arbitrii perlinet ut actionem aliquam facere vel non facere possit. Et hoc Deo convenit; bona enim quæ facit, posset non facere. b III. Ad argumenta Durandi. — Ad argu­ menta Durandi contra eamdem, respondetur. El (G) Ad prlmum dicilur primo, quod verum assumit de prima libertate, quam habemus respectu electio­ nis et judicii conclusive; quia scilicet illos possumus habere vel non habere. — Secundo, dicilur quod illud quod dicit de secunda libertate, non videtur verum, scilicet quod sit possibile, in sensu compo­ sito, voluntatem habere talem actum, et non tendere in tale objectum. Impossibile namque est volitionem qua volo comedere vel bibere, esse formaliter in voluntate, quin per talem actum tendam in illa objecta, valendo illa : quia impossibile est talem actum esse in voluntate, quin per illum aliquid velim; et si per illum aliquid velim, hoc erit illud objectum, cujus est vel prius fuit volitio. — Et ad probationem qua probat istam libertatem, dicitur quod minor est falsa : quia, licet tendentia potentiæ I in objecta per tales actus non sit coacta, est tamen cum tali necessaria connexione actuum ad objecta, quod impossibile est tales actus poni, quin potentia I per illos feratur in talia objecta; ita quod per tales actus non potest ferri in alia objecta a prioribus, nec potest non ferri (γ) in objecta priora, quamdiu informatur talibus actibus. — El ad confirmatio­ nem, dicilur quod non est simile de volitione divina et humana : quia divina volitio non recipit speciem ab objecto creato, sed ab objecto increato, ut ita loquar, quia proprie non habet genus, nec speciem; humana autem volitio recipit speciem ab objecto creato. Et ideo divina volitio potest indifferenter terminari ad rosam, et non terminari ad illam, non mutata specie nec ratione actus; sed volitio qua volo rosam, non potest non terminari ad rosam, nec terminari ad aliud a rosa, nisi mutaret speciem; quod est impossibile. —Tertio, dicilur quod, sup­ posito quod ita esset sicut dicilur de illa secunda libertate, ad eam in nobis nihil facit passivitas de (i) cujurmodi. — rujiu Pr. a terbia Ad argumenta usque ad El, om. Pr. qua loquitur arguens, scilicet prout dicit novam receptionem : quia, si voluntas, in primo instanti quo ematur, haberet illam vo! itionem libere, per eam vellet objectum illius actus, eo modo quo dicil arguens, et tamen non esset ibi nova receptio ab alio, et consequenter nec passio ; talis enim passio et receptio important exitum de potentia prius privata actu, in actum quo prius erat privata. Conceditur tamen quod informatio potentiæ per actum, aliquid confert ad illam libertatem. — Quarto, dicitur quod ad illam libertatem, si ponatur, aliquid confert activitas : quia cum velle sil actio immanens, velle est agere; agere vero non est sine activitate (a). Et sic videtur quod impossibile est voluntatem vello aliquod objectum per A actum, quin habeat se active vel elicitive ad A actum, vel nisi sit idem cum A actu (quod dico propter Deum, qui agit actione non a se elicita, sed actione quæ est ejus essentia). Nec valet ratio in oppositum; quia minor est falsa, loquendo de actione immanente. Unde sanctus Thomas, 1· 2", q. 74, art. 1, sic dicit : < Actuum quidam transeunt in materiam extrinsecam, ut urere, secare; et hujusmodi actus habent pre subjecto et materia id in quod transit actio, sicut Philosophus dicil, in 3. Physicorum (t. c. 16), quod motus est actus mobilis a movente. Quidam vero actus sunt non transeuntes in materiam exte­ riorem, sed manentes in agente, sicut appetere et cognoscere. Tales actus sunt omnes actus morales, sive sint actus virtutum, sive viliorum. Unde opor­ tet quod proprium subjectum actus sit potentia, quæ est principium actus. d Item, ibidem, tertio loco, arguit sic : « Non potest esse idem subjectum peccati, et causa efficiens; quia causa efficiens et materialis non incidunt in idem, ut dicilur, 2. Phy­ sicorum (t. c. 70). Sed voluntas est causa efficiens peccati. Igilur. u Sequitur responsio : artem : Quod enim ad utrumque est æquàliter se habens, est quodammodo potentia resjæctu ulriusque. Et inde est quod, ut dicit Commentator, 2. Physico­ rum (a comm. 75 usque ad 87), quod ab eo quod est ad utrumlibel, nihil sequitur nisi determine­ tur (6). Determinatio autem (γ) agentis ad aliquam actionem, oportet quod sil ab aliqua cognitione prostituente finem actionis. Sed cognitio determinans actionem et prostituens finem, in quibusdam est conjuncta, sicut homo finem suæ actionis sibi pro­ stituit; in quibusdam vero separata est, sicut in his quæ agunt per naturam : rerum enim naturalium actiones non sunt frustra, ut in 2. Physicorum (ibid.) probatur, sed ad certos fines ordinatæ ab intellectu naturam instigante, ut sic totum opus naturo sil quodammodo opus intelligentiæ, ut dicil Philosophus (ibid.), etc. » - Hæc ille. — Ex qui­ bus patet quod esse indifferens æquàliter ad oppo(a) principia et. — Om. Pr. (15) nui determinetur. — Om. Pr. (γ) autem. — enim Pr. 229 sita, respectu omnium ad quæ est, non invenitur nisi in solis potentiis passivis; quia nulla est potenlia, nec virtus activa, quæ non inclinetur in aliquod bonum naturali necessitate, et ita determinate in id, quod nullo modo ad oppositum, scilicet in suum finem naturalem. Non tamen repugnat potentiæ aelivæ, quod respectu aliquorum oppositorum habeat indifferenter et æquàliter, scilicet respectu eorum quæ sunt ad finem. Unde sanctus Thomas. 1 p., q. 82, art. 1, sic dicit : < Necessitas naturalis non repugnat voluntati. Quinimmo necesse est quod, sicut ex necessitate intellectus inhærel primis prin­ cipiis, ita voluntas ex necessitate inhæreat ultimo fini, qui est béatitude : finis enim se habet in ope· rativis, sicut principium in speculativis, ut dicilur, 2. Physicorum (t. c. 89). Oportet enim quod illud quod naturaliter alicui convenit et immobiliter, sit fundamentum et principium omnium aliorum ; quia natura rei est primum in unoquoque, el omnis motus procedit ab aliquo immobili. > — Hæc ille. — Simile dicit, q. 00, art. 1. Item, de Veritate, q. 22, art. 5. Et hæc de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXV. QUÆSTIO I. UTRUM VOLUNTAS. SEU LIBERUM ARBITRIUM, AB ALIQUO EXTERIORI MOVEATUR AD SUUM ACTUM 1RCA vigesitnamquinlam distinctionem seSb eundi Sententiarum, quæritur : Utrum 5^ voluntas, seu liberum arbitrium, abaliquo exteriori moveatur ad suum actum. Et arguitur quod non. Quia motus voluntatis est voluntarius. Sed de ratione voluntarii est quod sit ab intrinseco, sicut el de ratione naturalis. Non ergo motus voluntatis (a) est ab aliquo extrinseco. In oppositum arguitur sic. Voluntas movetur ab objecto. Sed objectum voluntatis potest esse aliqua res exterior proposita. Ergo voluntas moveri potest ab aliquo exteriori. In bac quæstione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. (a) vofuntalu. — naluralij Pr. LIBRI IL SENTENTIARUM 230 ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit lia in actum. Igitur movet voluntatem. Major nota est. Sed minor probatur : quia voluntas de se indif­ ferens est, et in potentia ad tendendum in opposita et disparate objecte ; sed ab hac potentia et indiffe­ rentia reducitur per intellectum ad aliquod determi­ natum ; igitur, etc. Prima conclusio : Quod voluntas movetur vel moveri potest ab intellectu. Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2*, q. 9, art. I : < Intentum, inquit, aliquid indiget moveri ab aliquo, inquanlum est in potentia ad plura : oportet enirn ut id quod est in potentia, reducatur ad actum ; et hoc est movere. Dupliciter autem aliqua vis animæ invenitur esse in potentia ad diversa : uno modo, quantum ad agere et non agere; alio modo, quan­ tum ad agere hoc vel illud ; sicut visus quandoque videt aclu et quandoque non videt, et quandoque videt album ct quandoque nigrum. Indiget igitur (x) movente quantum ad duo, scilicet : quantum ad exercitium actus, vel usum; et quantum ad deter­ minationem actus : quorum primum est ex parte subjecti, quod quandoque invenitur agens, quando­ que non agens; aliud autem est ex parte objecti, secundum quod specificatur actus. Motio autem ipsius subjecti est ex aliquo agente. Et cum omne agens agat propter finem, principium hujus motio­ nis est ex fine. Et inde est quod ars ad quam perti­ net finis, movet suo imperio artem ad quam perti­ net id quod est ad finem : sicut ars gulttrnatoria imperat navifactivæ (6), ul dicitur, 2. Physicorum (t. c. 25). Bonum autem in communi, quod habet rationem finis, est objectum voluntatis. Et ideo, ex hac parte, voluntas movet alias ptenlias animæ ad suos actus; utimur enim aliis potentiis cum volu­ mus : nam fines et perfectiones aliarum perfectio­ num comprehenduntur sub objecto voluntatis sicut quædam particularia bona ; semper autern ars vel potentia ad quam perlinet finis universalis, movet ad agendum artem vel potentiam ad (piam pertinet finis particularis sub illo universali comprehensus : sicut dux exercitus, qui intendit bonum commune, scilicet ordinem totius, movet suo imperio aliquem ex tribunis, qui intendit ordinem unius aciei. Sed objectum movet determinando actum per modum principii formalis» a quo in rebus naturalibus actio spedflcatur, sicut calefactio a calore. Primum autem principium formale est ens et verum universale, quod est objectum intellectus. Et ideo isto modo motionis intellectus movet voluntatem, sicut pré­ sentons ei suum objectum. > — Hæc ille. Ex quo potest formari talis ratio. Quidquid redu­ cit aliquid de potentia ip actum, movet illud aliqua­ liter. Sed intellectus reducit voluntatem de poten(3) tohmtatr. — Ad. Pr. (4) fiatrifodiur. — navb icienCur Pr Secunda conclusio est quod voluntas potest moveri ab aliquo exteriori. Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2·, q. 9, ari. 4, ubi sic : < Voluntas, secundum quod movetur ab objecto, manifestum est quod potest moveri ab ali­ quo exteriori. Sed eo modo quo movetur quantum ad exercitium actus, adhuc (x) necesse est ponere voluntatem ab aliquo principio exteriori moveri. Omne enim quod quandoque est agens in actu, et quandoque in potentia, indiget moveri ab aliquo movente. Manifestum est autem quod voluntas inci­ pit velle aliquid, cum hoc (?) prius non vellet. Necesse est ergo quod ab aliquo moveatur ad volen­ dum. Et quidem, sicut dictum est supra, ipsa movet seipsam, inquantum per hoc quod vult finem dedu­ cit seipsam ad volendum ca quaesunt ad finem. Hoc autem non potest facere nisi consilio mediante. Cum enim aliquis vult sanari, incipit cogitare quomodo hoc consequi | it, et per talem cogitationem per­ venit ad hoc, quod potest sanari per medicinam, el hoc vult ; sed quia non semper sanitatem actu voluit, necesse est quod inciperet velle sanari aliquo movente. Et si quidem ipsa se moveret ad volendum, opor­ tuisset quod, mediante consilio, hoc ageret ex aliqua voluntate præsiipposita. Hoc autem non est proce­ dere in infinitum. Unde necesse est ponere quod in ipsum primum motum voluntatis, voluntas prodeat ex instinctu alicujus exterioris moventis, ut Aristo­ teles concludit in quodam capitulo Ethicæ E udeiniae, » — Hæc ille. Ex quibus potest formari duplex ratio. Prima telis est : Objectum voluntatis movet voluntatem ; sed aliqua res exterior potest esse objectum voluntetig; igitur, etc. Major patet : quia illud quod se habet per modum formalis principii determinantis et speciiicantis actum alicujus potentiæ indifferentis ad inulte, movet quodammodo illam potentiam et determinat eam; sed objectum voluntatis est hujus­ modi; igitur. Secunda talis est *. Quidquid facit de voluntate non actu volente aclu volentem, movet eam ad exercitium et usum sui actus; sed aliquid exterius est hujusmodi, scilicet Deus; igitur. Major note est. Minor probatur : quia nulla potentia rece­ ptiva alicujus actus formaliter, polest lanquam causa totalis reducere se m illum actum, sed oportet quod ab aliquo exteriori moveatur, saltem quoad actum (a) adhuc. — Om. Pr (β) hoc. — Om. Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. 231 primum, mediante quo exercet actum secundum; I quod, sicut corpora nostra immutantur a corporibus voluntas est hujusmodi ; igitur, etc. coelestibus, ita voluntates nostra immutantur a voluntate animarum cœlestium ; quod tamen omnino Tertia conclusio Quod aoIiis Deus potest hæreticum est. Sed, si consideretur aclus voluntatis movere voluntatem ad exercitium miI actus, ex parte objecti, sic voluntatis invenitur duplex sicut principium exterius. objectum. Unum, ad quod de necessitate naturalis inclinatio determinatur. Et hoc quidem objectum est Hanc ponit sanctus Thomas, ubi supra, art. 6, voluntati inditum et propositum a Creatore, qui ei dicens : « Motus voluntatis est ab intrinseco, sicut naturalem inclinationem dedit in illud; unde nullus et motus naturalis * Quamvis autem rem naturalem potest necessario per tale objectum immutare volun­ possit aliquid movere, quod non est causa natura tatem, nisi solus Deus. Aliud vero est objectum rei motæ, tamen motum naturalem causare non voluntatis, quod quidem natum est inclinare volun­ potest, nisi quod est aliqualiter causa naturæ : tatem inquanlum est in eo aliqua similitudo vel movetur enim lapis sursum ab homine, qui natu­ ordo respectu ultimi finis naturaliter desiderati ; ram lapidis non causât, sed hic motus non est natu­ non tamen ex hoc objecto voluntas de necessitate ralis lapidi ; naturalis autem motus ejus non causa­ necessario immutatur, ut prius dictum est, quia non tur, nisi ab eo quod causal naturam : unde dicitur in eo singulariter invenitur ordo ad ultimum finem in 8. Physicorum (t. c. 33) quod generans movet naturaliter desideratum. Et mediante hoc objecto secundum locum gravia et levia. Sic ergo hominem potest aliqua creatura inclinare aliquatenus volunta­ voluntatem habentem contingit moveri ab aliquo tem , non tamen necessano immutare : sicut patet quod non est causa ejus; sed quod motus volunta­ cum aliquis proponit alicui aliquid faciendum, pro­ rius ejus sil ab aliquo principio extrinseco quod non ponendo ei ejus utilitatem et honestatem ; tamen in est causa voluntatis, est impossibile. Voluntatis autem potestate voluntatis est ut illud acceptet vel non causa nihil aliud esse potest nisi Deus. > — Hæc acceptet, eo quod non est naturaliter determinata ille. ad illud. Sic igitur patet quod nulla creatura potest Similiter dicit, q. 80, art. 1. Item, 1 p , q. Ill, directe immutare voluntatem, quasi agendo intra art. 2. Hem, de Veritate, q. 22, art. 9, ubi sic : ipsam voluntatem. Potest autem extrinsecus aliquid « Voluntas potest immutari ab aliquo dupliciter. proponendo voluntati eam aliqualiter inducere; non Uno motio, sicut ab objecto suo; sicut \olunlas tamen immutare necessario. » — Hæc ille (x). immutatur ab appetibili. Et sic non quærimus hic Item, de Malo, q. 3, art 3 : < Causa, inquit, de immutante voluntatem : hoc enim supra osten­ aliquid movens, multipliciter dicitur. Quandoque sum est, quod aliquod bonum de necessitate movet enim dicitur causa, illud quod est disponens, vel voluntatem per modum objecti, quamvis voluntas quod est concilions, vel quod est pracipiens. Quan­ non cogatur. Alio modo potest inlelligi voluntas doque autem (5) dicitur causa, illud quod est perfi­ moveri vel immutari ab aliquo, per modum cause ciens; et hoc proprie et vere causa dicitur : quia efficientis. Et sic dicimus quoti non solum nulla causa dicitur ad quam sequitur effectus; ad actio­ creatura potest cogere voluntatem, agendo in ipsam, nem autem perficientis statim sequitur effectus; non quia nec Deus hoc potest; sed nec etiam potest dire­ autem ad actionem disponentis, vel consulentis, vel cte agere in voluntatem, ul eam immutet necessario imperantis : Suasio enim non cogit invitum, ut vel qualitercumque inclinet ; quod Deus potest. Sed Augustinus dicit, Octoginta trium quæstionum indirecte potest aliqualiter inclinare voluntatem (q. i). Sic igitur dicendum est quod diabolus humani aliqua creatura ; non tamen necessario immutare. peccati causa esse potest per modum disponentis Cujus ratio est : quia, cum actus voluntatis sit vel persuadentis interius aut exterius, aut etiam per medius inter potentiam el objectum, immutatio actus modum pracipienlis, ul apparet in his qui se voluntatis, potest considerari vel ex parte ipsius manifeste diabolo subdiderunt ; sed per modum per­ voluntatis vel ex parte ipsius objecti. Ex parte qui­ ficientis, causa |>eccali esso non potest. Sicut enim dem voluntatis immutare actum voluntatis non potest, in formis producendis causa perficiens est ex cujus nisi quod operatur intra voluntatem, et hoc est ipsa actione directe consequitur forma, ita in actibus voluntas, et id quod est causa voluntatis, quod, eliciendis causa perficiens est ex cujus actione agens secundum fidem, est solus Deus; unde solus Deus directe inclinatur ad agendum. Peccatum autem non potest inclinationem voluntatis, quam ei dedit, est forma, sed actus. Illud ergo per se potest esse transferre de uno in aliud secundum (juod vult. Sed causa peccati, quod potest directe movere volunta­ secundum illos qui ponunt animam creatam ab intel­ tem ad actum peccati. Est autem considerandum ligent! is, quod tamen fidei contrarium est, ipse quod voluntas ad aliquid inclinari dicitur dupliciter . angelus vel intelligent^ habet enectum intrinsecum voluntati, inquanlum causal esse quod est intrinse­ (3) Hire iUr. — Om. Pr, cum voluntati : et secundum hoc Avicenna dicit (6) autem. — enim Pr. 232 LIBHI II. SENTENTIARUM uno modo, ab exteriori ; alio modo, ab interiori. Ab exteriori quidem, sicut ab objecto apprehenso : nam bonum apprehensum movere dicitur voluntatem; et per hunc modum dicitur movere, consilians vel suadens, inquantum facit apparere aliquod esse bonum. Ab interiori autem movetur voluntas, sicut ab eo quod producit ipsum actum voluntatis. Obje­ ctum autem propositum voluntati non ex necessitate movet voluntatem, licet intellectus ex necessitate assentia! interdum proposito veritati. Cujus diversi­ tatis ratio est : quia tam intellectus quam voluntas ex necessitate tendit in illud ad quod naturaliter ordinatur; naturale enim est determinari ad unum : unde intellectus ex necessitate assenti! primis prin­ cipis naturaliter notis, nec potest eorum contrariis assentire; et similiter voluntas naturaliter vult et ex necessitate bealitudinem, nec potest aliquis velle miseriam. Unde in intellectu contingit quod ea quæ necessariam cohærentinm habent cum primis prin­ cipiis naturaliter cognitis, ex necessitate movent intellectum, sicut conclusiones demonstrate, quando apparet quod, si negantur, oportet negari prima principia ex quibus de necessitate consequuntur; si vero sint aliquæ conclusiones quæ non necessariam cohærentiam habeant cum primis principiis natura­ liter cognitis, sicut contingentia et opinabilia, non cogitur his intellectus assentirc; similiter etiam neque necessariis quæ necessario connectuntur pri­ mis principiis, ex necessitate assenti t antequam igitur videtur esse circa voluntatem, quod voluntas ad nihil ex necessitate movetur, quod non appareat habere necessariam connexionem cum beatiludine, quæ est naturaliter volita (x). Manifestum est autem quod hujusmodi particularia bona non habent ne­ cessariam connexionem cum beatiludine, quia sine quolibet eorum potest homo esse beatus. Unde, quantumcumque homini proponatur aliquod eorum ut bonum, voluntas non ex necessitate in illud tendit ut in bonum perfectum. Bonum autem quod est Deus, necessariam quidem connexionem habet cum beatiludine hominis, quia sine eo non potest homo esse beatus. Verumtamen necessitas hujus connexionis non manifeste apparet homini in hac vita, quia Deum per essentiam non videt; ct ideo etiam voluntas hominis in hac vita non necessario adhaeret Deo. Sed voluntas eorum qui Deum per essentiam vident et manifeste cognoscunt ijisurn esse essentiam Ixmitatis el beatitudinem, non po­ test (6) Deo non inhærere; sicut nec voluntas nostra potest nunc beatitudinem non velle. Patet ergo quod objectum non ex necessitate movet voluntatem. Et ideo nulla persuasio ex necessitate movel hominem ad agendum. Relinquitur ergo quod causa perficiens (i) toll ία — cognita Pr. (6) m. — Ad. Pr. et propria voluntarii actus sit solum illud quod ope­ ratur interius. Hoc autem nihil aliud esse potest quam ipsa voluntas, sicut causa secunda, ct Deus sicut causa prima. Cujus ratio est, quia actus volun­ tatis nihil aliud est quam inclinatio quædam volun­ tatis in rem volitam, sicut appetitus naturalis nihil aliud est quam inclinatio quædam nature in aliquid. Inclinatio autem nature et est a forma naturali, el ab eo quod dedit formam. Unde dicitur quod motus ignis sursum est a levitate et a generante quod lalern formam causavil.Sic igitur motus voluntatis directe procedit a voluntate et a Deo qui est voluntatis causa, qui solus in voluntate operatur ct voluntatem inclinare potest in quodeumque (a) voluerit. — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Æque ab intrinseco est actus voluntarius, sicut motus natu­ ralis corporis secundum locum. Sed motus naturalis corporis secundum locum, solum producitur a forma intrinseca corporis moli et a generante. Ergo actus voluntatis solum producitur ab ipsa forma volun­ tatis et a causa productrice voluntatis. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam et secundam CONCLUSIONES I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem contra primam et secundam arguit Scotus (dist. 25, q. 1), probando quod voluntas non moveatur ab intellectu, nec ab objecto, nec a quocumque natura­ liter agente distincto a voluntate. Primo. Quia agens naturale non potest esse causa contrariorum circa idem passum ; ul excludalur per hoc instantia de dissolutione glaciei et constrictione luti per calorem. Sed in potestate voluntatis nostræ est habere velle et nolle, quæ sunt contraria, respectu unius objecti. Igitur illa non possunt fieri in volun­ tate ab agente naturaliter. Ergo non ab objecto, quod est naturaliter agens. Esto igitur quod objectum esset causa ipsius velle, oporteret tamen esse aliud, quod esset causa ipsius nolle; sed illud aliud non posset esse nisi objectum malum, ct ihalum cum sit quid privativum non potest esse causa actus posi­ tivi, cujusmodi (6) est nolle; igitur oportet quod sil effective a voluntate. Et eodem modo arguitur de intellectu. Igitur, etc. (e) quodeumque. — quocumque Pr. (6) cujutmodi. — cujtu Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. Secundo sic. Passio non est in potestate patien- . lis(x), specialiter quando est ab agente naturali. Sed objectum est agens naturaliter volitionern et non | voluntas, secundum te. Ergo volitio non est in | potestate voluntatis; nec etiam merebitur aut deme­ rebitur per volitionern. — Si dicatur quod volitio pro tanto est in potestate voluntatis, pro quanto potest determinare intellectum ad hujus considera­ tionem vel illius, vel avertere eum ab hoc vel illo : et sic est in potestate voluntatis volitio, licet non quantum ad actum primum ; — Contra. Accipio primam volitionern in voluntate (6) causatam ah objecto, quodeumque sit illud ; quod oportet ponere, secundum te. Illa actio est mere naturalis. Ergo(v) ista non est in potestate voluntatis : non enim est in potestate nostra, quin (c) visis tangamur, secun­ dum Augustinum. Si igitur post istum actum pos­ sum movere intellectum ad considerandum hoc vel illud, quæro per quem actum. Non per istum; quia iste non est in potestate voluntatis. Ergo oportet per alium. Et de illo actu quæritur : unde est? Aul enim est ab ipsa voluntate; vel ab alio, scilicet objecto vel phantasmate. Si a voluntate, habetur propositum : quia tunc illa volitio est in ejus pote­ state et effecta est a seipsa; el eadem ratione potest dici de prima. Si ab alio, puta ab objecto intellecto, erit actus naturalis; et per consequens non plus erit in potestate voluntatis sic imperare intellectui de consideratione hujus vel illius, quam fuerit actus primus. — Si dicatur aliter ad rationem, scilicet quod objectum intellectui occurrit sub duplici con­ sideratione, scilicet stib ratione delectabilis et sub ratione illiciti, ut palet in objecto fornicationis : el tunc in potestate voluntatis est sistere intellectum in turpi, dimittendo aliam partem : et tunc sequitur mala electio; — Contra. Quiero : vel illæ duæ ratio­ nes æqualiter movent, vel non. Si æqualiter, igitur causabunt simul velle et nolle, respectu ejusdem objecti; quod est impossibile. Si inæqualiter, igitur alterum movet fortius voluntatem, et efficacius: el ita movetur naturaliter et necessario : et per conse­ quens illa volitio non erit in potestate voluntatis, sed necessario; et secundum illam movebit intel­ lectum. Non igitur voluntas poterit sistere intelle­ ctum in alio. Terito sic. Objectum voluntatis ul voluntas, est finis ad quem terminatur ejus volitio, propter quem etiam est volitio. Sed finis non movel nisi metapho­ rice, 1. dc Generatione (t. c. 55). Ergo non effe­ ctive, inquantum finis. Probatur: quia vere movens effective, movel propter finem ;sed finis, inquantum finis, non movet propter finem; igitur nullum obje­ ctum voluntatis movet ipsam effective ad volendum. (a) €) γ) Î) patientis, - paurirt/n/u Pr voluntate, — voluntatem Pr. Ergo, — et Pr, «juin. — quibus Pr. 233 Quarto sic. Aliquid evenit in rebus contingenter: et intelligo contingenter evenire, evitabiliter eve­ nire; aliter, si omnia inevitabiliter evenirent, non oporteret consiliari, neque negotiari, ul dicit Aristoteles, 1. Perihermcnias (cap. ult.). Quæro igitur : illud quod contingenter eveniet : unde vel a qua causa eveniat? Non a causa determinata ; quia, pro illo instanti pro quo est sic determinata, effectus non jiotesl evenire contingenter. Igitur a rausa inde­ terminata ad alterum contradictoriorum. Aut igitur illa causa potest seipsam determinare ad unum isto­ rum contingenter, cum non possit in utrumque simul, sicut dicit Aristoteles, 9. Metaphysicx (t. c. 9 et 10), dc potentia rationali ; vel non potest seipsam determinare, sed aliquid aliud ipsam determinat ad unum istorum. Si potest seipsam determinare ad unum istorum contingenter vel non inevitabiliter, habetur propositum. Si autem ab alio determinatur ad unum istorum deveniendum : vel igitur neces­ sario; vel contingenter. Si necessario, effectus eve­ niet inevitabiliter. Si autem determinans contin­ genter et evitabiliter determinat ad unum istorum, ita quod posset determinare ad aliud, tale determi­ nans non potest esse nisi voluntas : quia omnis causa naturalis activa est determinata ad unum effectum; vel, si causa naturalis est indeterminata, non potest seipsam nec aliam determinaro. — Dices forte, quod ista determinatio est ex parte intellectus sic représentant is objectum voluntati ut fore vel non foro; — Contra. Intellectus non potest determi­ nare voluntatem ad alterum contradictoriorum indif­ ferenter, nisi de uno demonstrando, et de altero paralogizando, sive sophistice syllogizando; ita quod in concludendo et in eligendo decipiatur. Igitur, si illa contingentia qua hoc potest fore vel non fore, sil ab intellectu dictante sic propter conclusiones oppo­ sitas, ergo, secundum hoc, a voluntate Dei nihil contingenter eveniet : quia ipse non paralogizat, nec decipitur. Sed hoc est falsum. — Item, intellectus agit modo maxime naturali; per Augustinum, de Trinitate, et mullis aliis locis : ideo intelligentiani ponit principium appropriatum productionis Filii in divinis, qui maxime naturaliter producitur. Igitur intellectus minime est causa indeterminata alicujus effectus, sed determinata. — Item, sine contradi­ ctione posset poni appetitus intellectivus, non potens se determinare, sed appetens per modum naturae, sicut fingit Anselmus, de Casu Diaboli, cap. 12 et 13, quod, si (a) esset unus angelus qui haberet intellectum elappetitum tantum respectu affectionis commodi, et non esset ei data affectio justi, iste angelus non posset appetere nisi tantummodo appe­ tibilia intelligibilia; et hoc in modum naturæ; sicut appetitus sensitivus appetit convenientia sensui. Sed, si libertas in appetitu intellectivo esset causata natu(a) ii. — Om. Pr. i.iniu ii. 234 sententiarum raliler ab intaDeclu, non jiosset esse aliquo modo appetitus intellectu us et non esse liber, nec inlelligi. Igitur.cb. — li er Scotiis in forma. II. Argumenta quorumdam et Adæ. — Contra eamdem conclusionem arguunt quidam alii, probando quod intellectus non moveat voluntatem, ner aliqua cognitio intellectiva. Primo sic. Si cognitio esset causa motiva volun­ tatis, et productiva volition! *, sequeretur quod ali­ qua causa sit successive productiva, mere naturali­ ter, contrariorum in eodem passo eodem modo dis|>orito. Hoc autem csl falsum, cum omne agens naturale sit determinatum ad unum, cl solum libe­ rum pos>il in opjxxdta. Probatur consequentia : quia, stante eadein notitia alicujus rei, possumus prolibito illam prius velle et po-tea nolle, el econtra; igitur illa notitia erit causa ulriusque illorum actuum qui sunt vere contrarii : el constat quod mere naturalis et non libera; sicut nec ipsa volitio, de qua magis videtur, est alicujus principium lilio­ rum, sed mere naturale. Secundo. Quia sequitur quod quicumquo nosset aliquam rem intensius el perfectius, amaret vel odiret eam perfectius vel intensius. Tenet conse­ quentia; quoniam a causa intensiori et perfectiori, cæleris paribus, effectus intensior el perfectior pro­ ducitur. Consequens autem patet esse falsum. Tertio. Quia contingit frequenter quod notitiam pncccdit volitio, sicut cum volumus nosse quæ nescimus; el ideo dicit Augustinus, 9. dc Trini· tate, capitulo ultimo, quod parium mentis prxcedit appetitus quidam, quo illud quod nosse volumus quxrcndo ct inveniendo, nascitur proles ipsa notitia; et ibidem dicit quod iste appetitus est quadam voluntas, quia omnis qui quxrit vult invenire. Ex quibus duo sequuntur. Primum est, quod non omnis volilionis libere elicita· (a) est ipsa notitia causa productiva : quare nec ejus quæ dicta est; el per consequens, nec alicujus alterius. Secun­ dum est, quod aliqua volitio est circa incognitum, quoniam nonnisi incognitum quaerimus nosse. Quarto. Quia voluntas potest velle intellectum nullam notitiam habere; et per consequens habere potest volitioncrn absque omni notitia; ac per hoc aliqua volitio erit de incognito. Probatur conse­ quentia : quia intellectus, quantum ad exercitium actus, subesi imperio voluntatis; et per consequens non habebit actum, cum illa voluerit, vel cum voluerit ut non habeat. Quinto. Quia non est necuero quod effectus libere productus a voluntate, p recognoscatur; alias esset processus in infinitum a parte ante in actibus eli­ citi» a voluntate Igitur nec est necesse objectum ejus esse praecognitum. (e) riiciU * — elicita Pr. Sexto. Quin voluntas quandoque praecipit intel­ lectui quod consideret de A. Aut eigo A tunc est actu consideratum; el tunc voluntas superline pra> cipil. Aul non; el tunc habetur propositum. Septimo. Quia cognitio habitualis videlur suffi­ cere, quia habilibus uti possumus cum volumus, secundum Commentatorem (a) (3. de Anima, com. 18). Igitur non requiritur cognitio actualis. Octavo. Quia, dato quod cognitio actualis requirere­ tur ad causationem volilionis, tamen videtur quod voluntas ex sua libertate, |M>stquam actus est causatus, possit illum continuarecc^ante intellectione quacum­ que. Nam species rei sensibilis in organo sensus exterioris, non minus dependet ab objecto exteriori sensibili, quam volitio ab intellectione. Sed, hoc non obstante, licet res extra requiratur ad cau­ sandum speciem istam el visionem consequentem, tamen (6) illa species, postquam est causata, potest per aliquod tempus conservari sine praesentia illius rei sensibilis : sicut palet per experientias * perspectiva de claudente oculos postquam vidit res lucidas; et Augustinus (ll.de Trinit., c. 2) idem dicit. Nono. Quia, dato quod requiratur actualis co­ gnitio illius objecti quod debet esse volituin, ita quod volitio non esset nisi praecessisset actum intel­ lectio, tamen non videtur eam semper actualitei exigere : sicut nec actus voluntatis requiritur sem­ per actualiler exsistere, ad hoc quod homo meritorie vadat ad ecclesiam el libere; sed sufficere videtur quod vel tunc actu sit, vel quod praecesserit, quia nisi praecessisset, homo non fuisset. Nisi enim istud sufficeret, sequitur quod omnis distractio tolleret meritum exeeutionis. Tunc, ex hoc, potest sic argui in forma : Non plus requirit actus voluntatis intel­ lectionem, quam libera exeeutio exterioris actus actum voluntatis. Sed ista exeeutio exterior non semper requirit quod actus voluntatis actu sil. Igitur, etc. Decimo. Videlur quod, saltem respectu alicujus objecti, possit voluntas habere actum suum, et quod pro tunc illud objectum non sit objectum alicujus intellectionis : nam, quando aliqua intellectio est in intellectu, voluntas, circumscripta omni alia intel­ lectione, potest velle istam intellectionem ; et tamen, isto casu posito, ista intellectio non est objectum actualiler intellectus. Igitur, etc. Probatio assumpti. Quia cogitatio ista potest esse conveniens, licet sil respectu alicujusodibilis; et, stante ista cogitatione, potest voluntas delectari, sicut patet (γ) per experien­ tiam. Illa autem delectatio non est respectu objecti cogniti,quia illud imaginatum non esi sibi delectabile, per positum. Igitur esi respectu hujus cogitationis, el (а) Comm en ta Io reni. — Philosophum Pr. (б) tamen * — cum Pr. (γ) palet. — Om. Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. por consequens voluntas |>otest velle illam cogitatio­ nem vel cognitionem, licet non inlelligatur; quia delectatio hujus est quoddam velle; vel saltem velle aliquid potest esse respectu ejusdem, omni alia cogitatione circumscripta. Undecimo. Quia voluntas potest delectari de actu voluntatis, tunc non intellecto actu. Hæc argumenta ponit Adam, 1. Sentent., dist. 3; et Gregorius, 2. Sentent, (dist. 25, conci. 2), ponit prima quinque. III. Argumenta Henrici. — Contra eamdem conclusionem arguit Hernicus, nono (x) Quodlibcto, quiesl. 5. Primo. Quia, si voluntas moveretur a bono cognito sicul intellectus a ve io, tunc, sicul intellectus necessario movetur a vero, sic voluntas a bono; et sic periret liberum arbitrium, el meritum el deme­ ritum, et suasio, et similia. Secundo. Quia, si forma apprehensa per intelle­ ctum moveret voluntatem, ipsam inclinando, ita quod voluntas non esset nisi inclinatio ad objectum cognitum vel formam cognitam, sicut formam gra­ vis sequitur inclinatio ad deorsum, tunc, sicul bonum universale movet voluntatem indeterminate, ut ex hoc non velit aliquod particulare bonum de necessitate, sic bonum particulare apprehensum, necessario movebit ipsam, et inclinabit de necessi­ tate ut velit ipsum determinate; et sic peribit libe­ rum arbitrium. Tertio. Quia, si bonum apprehensum movet voluntatem quantum ad specificationem actus, licet non quantum ad exercitium, quærode ista specifi­ catione actus. Quia : aut est pura ostensio boni facta voluntati ab intellectu naturali nécessitante absque omni libertate, sicul proprium passivum movetur a proprio activo; aul est aliqua inclinatio facta in voluntate. Si primo modo, tunc voluntas non movetur ab intellectu, nec a bono intellecto; quia nihil move­ tur ab aliquo, nisi facta aliqua impressione in se ab illo. Et ideo sic (δ) voluntas movetur a seipsa ; et hoc, sive quantum ad determinationem actus, sive quantum ad exercitium : ita quod intellectus nihil opératur, nisi ostendendo bonum; ita quod, si est ibi aliqua determinatio, illa est intellectus, qui determinatur abinlelligibili : quae determinatio prae­ sentatur voluntati, ita tamen quod voluntas nullo modo determinetur ad volendum ab intellectu. Si autem secundo modo sit ibi aliqua inclinatio facta in voluntate : aul ergo inclinatio illa non est aliqua volitio, sed impressio inclinans voluntatem ad volen­ dum sicut pondus, sicut habitus inclinat potentiate in qua est; aul est aliqua volitio. Si primo modo, tunc, cum non obstante illa inclinatione vel impres(e) nono conclusio Pr. (β) sic. — fi Pr. 233 sione inclinante, maneat voluntas in prima liber­ tate agendi vel non agendi secundum illam impres­ sionem, ac si non haberet eam, licet non ita de facili possit velle contrarium, si movetur ad aliquid volen­ dum, movetur el quantum ad determinationem actus el quantum ad exercitium. Si autem secundo modo ista inclinatio sit quaxiarn volitio, ita quod voluntas, cum vult aliquid, exequatur illud, nisi impediatur, quod, si non sit exterius aliqua exeeu­ tio facienda, non est aliud exercitium actus quam ipsa volitio, tunc non est necesse quod intellectus moveat voluntatem, nec quoad determinationem actus, nec quoad exercitium; immo, si hoc modo necessilalur voluntas quoad determinationem actus, determinatur etiam (a) et quoad exercitium, quia non potest non velle exequi. Quarto. Quia, si voluntas movetur ab intellectu quanlumcumque modice, nullo modo posset illud repellere, sed necesse esset illud exequi. Quod enim semel passivum est ab aliquo, semper ab eodem pas­ sivum est el nunquam activum ; sicul intellectus qui passivus est ab objecto, nunquam agit in objectum, licet bene agal circa aliud, ut in formatione verbi, et eliam cum est in actu cognitionis principiorum facit se in actu cognitionis conclusionum. Sic, si voluntas esset in actu volilionis aliquo per intelle­ ctum, bene posset se movere ad volendum positio­ nem vel potionem; nullo modo tamen, secundum dicta, posset recedere a voluntate vel volitione illius quod vult secundum motionem intellectus postquam est ei determinatum a ratione : quia illud quod est determinatum, vel est linis, vel includit tinem sic quod sine eo non habetur, et ideo de necessitate movet; alia autem bona non necessario movent voluntatem. Quinto. Quia ista positio fundatur in dictis Ari­ stotelis quæ non sunt tenenda in hac materia. Dicit enim Philosophus in libro de Molibus animalium (cap. 3), quod appetibile intelligibile movet non omne, sed quod operabit ium finis. Unde ad alia non movetur voluntas, secundum te, nisi consideratione procedente. Unde quod datum est a ratione, potest voluntas sequi vel non sequi ; eo quod consilium est inquisitio non demonstrativa. El in hoc tu dicis con­ sistere libertatem : ita tamen quod, si fuerit deter­ minatum a ratione ut conclusio demonstrativa erit includens rationem finis, dicis tu quod voluntas non |K)tesl non velle illud ; si autem non sit determina­ tum nisi ut conclusio persuasoria, dicis quod potest illud velle el non velle. Tamen, quando voluntas vult talia, tu dicis quod necesse est quod praecedat alius motus in voluntate, vel a Deo, vel a bona fortuna, vel a fine. Secundum te enim illud quod intellectus praesentat voluntati ut finem et ut conclusionem demonstrativam, voluntas necessario vult. Quodqui(a) a verbo actus usque ad etiam, om. Pr. 236 LIBRI II. SENTENTIARUM dem Philosophus ponit in libro de Motibus anima­ lium (rap. 5), ubi vult quod voluntas de necessitate rnovclur ad consentiendum ab appetibili cognito, si non impediatur, sicut intellectus ad assenliendum vero; ita quod, sicut efficacia demonstrationis movet intellectum in speculativis ut non possit dissentire, sio ct voluntatem in agibilibus. El adhuc expressius in dc Molibus animalium (cap. 4), ubi dicit sic : Quomodo autem intelligent quandoque operatur, et quandoque non, videtur similiter accidere ut ct his de immobilibus cogitantibus ct syllogizantibus. Sed ibi quidem theoria finis est (a) ; cum enim duas propositiones intellexerit, conclusio­ nem intellexit, et composuit (C). Hic (γ) autem ex duabus propositionibus conclusio qux (o) fit, ope­ ratio est (t) : ut cum intellexerit quod omni homini ambulandum sit, ipse autem quod sit homo, confcstim ambulat; si autem quod nulli homini nunc ambulandum sit, ipse autem quod sit homo, statim quiescit (ζ). Et hxc ambo facit, si non aliquid prohibeat. Item, postea dicit : Con­ cupiscentia ostendit omne potabile sumendum ; istud autem esse potabile, ostendit sensus, aut intellectus; statim bibit. In quo Aristoteles nul­ lam facit differentiam in motu voluntatis ab intelle­ ctu, el appetitus sensitivi assensy. Unde subdit : Ultima autem causa ejus quod est moveri appe­ titu exsistente, facto autem per sensum, aut per phantasiam, aut per intellectum, confcstim sequi­ tur operari ; hoc quidem propter concupiscen­ tiam ; hoc autem per voluntatem. Quod autem istud fundamentum Philosophi falsum sil, patel : quia, si voluntas necessario sequitur quod est deter­ minatum a ratione, lune libertas aufertur, quæ est abaque omni necessitate; unde el in divinis dicimus quod Spiritus Sanctus, quia spiratur per volunta­ tem immutabilem, non spiratur per liberum arbi­ trium, sicut libero arbitrio producuntur creature. Igitur in hac vita voluntas non potest determinari per aliquod volitum, ut ipsum necessario velit, nisi in universali, secundum quod homo non |>olesl non velle esse beatus. Igitur voluntas libere movetur a se ipsa. (e) Quomodo autem intelligent quandoque operatur, et quandoque non, videtur similiter accidere ut et hi» de immobilibu» cogitantibus ct tyllogizanlibus. Sed ibi qui­ dem theoria finis rit - Quomodo autem intellectus quan­ doque et quandoque non, videtur et in intellectualibus et lyllogisantibiu; »i quidem in theoriam fini» Pr. 6) concluitonrm intellexit, et composuit. — Om. Pr. γ) the. - Hoc Pr. ί) conrlusio qux. — continuo Pr. t) est. — Om. Pr. U) ut cum intellexerit quod omni homini ambulandum lit, ipse autem quod iit homo, confcstim ambulat; si autem quod nulli homini nunc ambulandum ait, ipse nufrnt quod lit homo, statim quiescit. — ut cum intel­ lexerit quia omni honuni ambulandum, ipse autem homo, confcstim acquiescit Pr. Sexto. Quia, si voluntas sic movetur ab objecto cognito de necessitate, quod sic est determinatum, tunc voluntas eodem modo moveretur a bono cognito per intellectum, sicut appetitus sensitivus a bono cognito per sensum; quod est falsum : quia tunc voluntas non esset appetitus rationalis, nec esset (») liberum arbitrium, et ageretur magis quam ageret, sicut et appetitus sensitivus, secundum Damasce­ num. Septimo. Quia falsum est quod dicilur, scilicet quod voluntas, in his quæ sunt ad linem, non move­ tur nisi ex consilio; immo, ad omnia, citra ulti­ mum finem clare visum. Et sic non valet processus ulterior in hoc fundatus : utputa, cum dicitur quod, quandocumque voluntas movetur ab objecto concluso per conclusionem persuasoriam, oportet quod præcedat aliquis motus factus in voluntate. Quod probatur ex hoc, quia, cum quis vult aliquid eorum quæ sunt ad finem, quod prius non voluit, ncc etiam nunc de necessitate vult, oportet quod præcedal consilium ; consilium autem non fit de neces­ sitate, sed libere. Cum ergo voluntas non movetur ad ea quæ sunt ad finem, nisi ex consilio, necessario movetur ab aliquo ut velit consiliari, priusquam velit illud quod vult ex consilio. Aut ergo ad velle consiliari movetur voluntas ex se, aut ex alio. Non ex se; quia, cum consilium sit eorum quæ sunt ad finem, necesse est quod hunc motum voluntatis præcedat consilium, et eadem ratione illud præcedil (6) aliud, el sic in infinitum. Necesse est ergo ponere quoti voluntas moveatur primo motu ad volendum illud quod est ad finem ab alio a se. Quod revera Philosophus posuit, qui posuit quod movetur a Deo, quantum ad ea quæ non cadunt sub libero arbitrio; et a corporibus coelestibus, quantum ad ea quæ cadunt sub nostra apprehensione, ponendo quod voluntas determinatur ab impressione simplicium, sicut appetitus sensitivus, ut palet in dc Motibus animalium ; unde dicit quod voluntas talis est in hominibus, qualem in die ducit paler virorum, id est, cœlum. Sed quia, si voluntas determinaretur ab alio ad actum suum el moveretur ab alio, non posset resilire ab eo, tunc non esset domina suorum actuum; ideo dicendum quod voluntas non movetur nisi a se sola. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Scoti. —Contra secundam con­ clusionem, arguit Scotus (2. Sentent., disl. 37, q. 2), probando quod Deus non causet immediate actum voluntatis, sed voluntas sil causa totalis el immediata. Primo sic. Nulla potentia habet perfecte in potc(а) esset. — rit Pr. (б) prxcedit, — prxccpit Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. state sua actum vel effectum qui non jiotest causari ab ea sola, nec ab aliqua causa cujus actio vel causa­ tio non est in potestate illius potentiæ. Causatio autem Dei non est in potestate voluntatis create patet; sicut nec virtus agentis superioris est in pote­ state agentis inferioris. Igitur, si Deus necessario concurrit immediate, ul causa immediata volilionis i create voluntatis, voluntas creata non habet plene in sua potestate illam volitionem. Major patet; quia quod habet perfecte effectum in sua polestate, potest ex se solo in illum, vel causatio cujuslibet concur­ rentis est in potestate ejus, scilicet quod illum causet vel non causet. Exemplum de intellectu communi : si concurrat ad volitionem causandum, non tamen nisi voluntate concausanle, ita quod ejus causatio est in potestate voluntatis. Secundo. Quod ab alio determinatur ad aliquid, non habet illud perfecte in sua potestate. Sed volun­ tas creata, ex hypothesi determinatur a divina voluntate ad hoc. Igitur, etc. Minor probatur; quia : aut una voluntas aliam determinat, et tunc non nostra divinam, quia temporale non est causa æterni, sed (a) econlra; aut neutra aliam, et tunc neutra erit movens mota, nec erit inter istas ordo essentialis, immo si divina voluntas non determinat nostram, posset ilia aliquid velle quod non fieret propter voluntatem nostram non concurrentem. Tertio. Illud non est contingens propler habitu­ dinem sui ad aliquam causam, ad cujus eventum causa superior est determinata, cujus causæ deter­ minationem sequitur determinatio omnium causa­ rum inferiorum. Exemplum : si voluntas nostra modo esset determinata ad unam pariem de cras scribendo (6), el ipsa non esset impedibilis vel muta­ bilis, non esset meum vel manui scribere cras con­ tingens; nunc autem est contingens ad utrumlibet ex habitudine sui ad manum : quia, sicut voluntas est modo determinata ad unam partem, ita in ipsa virtualiter sunt omnes causa» inferiores. Ad idem et simpliciter : ex quo aliquid est determinatum, ad cujus determinationem effectus esset determinatus, eventus illius effectus non est simpliciter indeter­ minatus ad utrumlibet ; saltem non est ejus esse contingens propler potestatem cause inferioris. Sed si divina voluntas sit causa tantum velle immediate, jam est aliqua causa determinata respectu ejus, quia voluntas Dei est aeternaliter determinata ad unam partem contradictionis; et determinationem hujus causa» necessario concomitatur determinatio nostra * voluntatis, alias respectu ejusdem simul staret Deum velle hoc, el illud non fore. Igitur istud velle non est contingens ad utrurnlibet propter potesta­ tem voluntatis nostra». Quarto· Si Deus sit causa immediata nostræ voli(a) fed. — aut Pr. (i) ctxu tcribendo. — frumentando Pr. 237 tionis, constat quod est causa prior nostra voluntate: igitur prius natura influit ad effectum quarn volun­ tas nostra. Accipio igitur illud signum naturæ, in quo Deus causât illud velle, inquantum est prius illo signo in quo voluntas nostra agit ad illud velle. Aut in illo signo Deus causal immediate rectitudi­ nem perfectam in aclu, et per consequens voluntas nostra in illo secundo signo non peccat, quia non causal in effectu oppositum illius quod prima causa causai. Aut in illo primo signo Deus non causât immediate rectitudinem perfectam in velle nostro; et tunc sequitur quod voluntas mea in secundo signo non peccat : quia non potest tunc in rectum velle ; in nihil enim potest ipsa in secundo signo, nisi in illud (a) quod causa prior in primo signo produxit. Sed non habendo velle rectum, si non potest habere velle rectum, non peccat. Igitur. Quinto. Si Deus sit causa volitionis nostra, erit causa totalis ejus : quia volendo causabit eam ; volendo autem est causa totalis perfectioris creatura, puta angeli, vel cujuscumque creati de nihilo Igitur, si volendo esset causa ejus, es&ct totalis causa illius. Sed cum totali causa alicujus, nihil aliud potent concausare (€) in eodem genere causæ. Igitur voluntas nullam causalitalem haberet respectu suæ volitionis. Sexto. Si aliqua creatura est totalis causa respe­ ctu sui elfeclus, hoc maxime concedendum est de voluntate, quia ipsa est suprema inter omnes causas activas. Sed aliqua creatura potest esse totalis causa respectu sui effectus. Quod probatur dupliciter. Primo : quia hoc non repugnat creatura. Quod enim aliquid sit totalis causa caloris effectiva, hoc non ponit in ipso aliquam infinitatem. nec perfectio­ nem repugnantem creatura· Si enim sit causa uni­ voca, non oportet quod excedat effectum in perfe­ ctione. Si autem æquivoca, non oportet eam in infi­ nitum excedere suum effectum, sed in aliqua gradu determinato. Secundo, probatur eadem minor: Quia illud est rausa totalis alicujus effectus, quod, si esset, omni.alio |>er impossibile circumscripto, causarel. Sed subjectum, si esset, omni alio circumscripto, causaret propriam passionem. Igitur subjectum est totalis causa suæ propriæ passionis. Ex hac minore dupliciter probata infertur conclusio, quod voluntas potest esse causa totalis respectu su.r vol itionis, (γ) cum prater totalem causam nihil aliud concauset in eodem genere causæ, alioquin idem esset bis causa­ tum, vel causaretur ab aliquo sine quo posset esse; et ita sequitur quod Deus non causât immediate actum voluntatis. — Hæc Scotus. II. Argumenta Henrici. — Contra eamdem (3) m illud. — Om. Pr. (6) cum illa. — Ad. Pr. (γ) el ila. — Ad. Pr. Î3H IJBRI II SENTENTIARUM Major istius prosyllogismi palet. Sed minor sic pro­ batur. Quia illud quod est semper el de necessitate, oportet esse intentum ab aliqua causa per se, scilicet a naiura, vel ab arte : quia quod semper el de neces­ sitate est, non potest esse casuale. Sed impossibile est quod aliqua causa intendat per se impedimen­ tum alicujus causæ, et quod causa per se semper impediatur a suo effectu per se, quia hoc est casuale, ct de per accidens. Ergo impossibile est causam per se semper et de necessitate esse impeditam a tuo effectu. El ista fuit minor prosyllogismi. Sequitur ergo principalis conclusio, quod scilicet impossibile est bonum cognitum esse causam per accidens actus volendi. Secundo arguit sic. Causa removens impedimen­ tum privativum, nihil facit ad aliquem effectum, nisi inquantum causât aliquid positivum quod exigi­ tur ad talem effectum; quia, sicut privatio nihil facit ad aliquem effectum positivum, ita nec negatio vel remotio privationis aliquid facit ad effectum posi­ tivum, nisi ratione alicujus positivi. Si ergo movens ad ostensionem objecti facit ad actum volendi, sicut § 3. — Contra tertiam conclusionem removens prohibens privativum, puta ignorantiam, I. Argumenta Hervæi. — Contra tertiam con­ constat quod tale movens non facit ad actum volendi clusionem potest argui per dicta Hervæi,qui omnino per puram remotionem ignorantiæ, sed per hoc vult probare quod objectum sit causa effectiva voli- quod causai aliquid positivum quod exigitur ad tionis, el non solum causa sine qua non, nec solum actum volendi, puta cognitionem boni. Et tunc finalis aut formalis. El arguitur quæro de isto positivo exacto : utrum faciat aliquid Primo sic. Nullus effectus dependet in omnem positive ad actum volendi, aut nihil, sed sil remo­ eventum semper et de necessitate a quacumque vens prohibens privativum, sicut primum faciebat. causa per accidens. Sed actus volendi in omnem Si dicatur quod solum removet prohibens privati­ eventum semper cl de necessitate dependet a l>ono vum, erit processus in infinitum. Si autem dicatur cognito vel malo; quia volunlas nihil potest velle quod tale positivum, puta ostensio boni, facit ali­ acceptando vel respuendo, nisi sil aliquod bonum quid positive : aut ergo directe facit ad ipsum actum vel malum in intellectu sibi propositum. Igitur volendi, ipsum causando in voluntate, ct sic habe­ bonum ab intellectu propositum non est causa per tur propositum ; aut removendo impedimentum accidens actus voluntatis. Supposito aulem quod sit positivum, et hoc non videtur. aliquo modo causa per se, constat quod non nisi Tertio sic. Nulla causa per accidens, et sine qua effectiva. Igitur. Minor patet, el ab omnibus conce­ non, dat speciem actui, vel distinguit ipsum speci­ ditur. Major probatur : Quia causa per accidens est fice ab aliis, qualitercumque sil causa per accidens. duplex. Una, quæ nihil facit ad effectum, sicut Sed actus specificatur et distinguitur per objecta. musicus ædificat, et constat quod a tali causa non Ergo objectum voluntatis non est causa sine qua dependet effectus semper el de necessitate. Alia est non, vel per accidens, immo est causa per se. — causa per accidens, quæ aliquid facit, scilicet remo­ Forte dicetur quod ista procedunt, ac si bonum vendo prohibens; et similiter est impossibile quod ostensum poneretur esse causa per accidens in omni effectus semper et de necessitate dependeat ex tali genere causæ. Et ideo dicetur quod bonum osten­ causa, nisi facta aliqua hypolhesi, scilicet quod sum est causa per se : non aulem in genere causæ causa per se sit impedita a suo effectu. Quod autem efficientis; sed in genere causæ finalis est causa per non semper et de necessitate effectus dependeat ex se. Et propter hoc est quod semper el de necessitate tali causa, proluitur : quia nulla causa perse indiget requiritur ad actum volendi. — Sed hoc nihil est. cau5a removente prohibens, nisi quando est impe­ Primo quidem : quia, dato quod bonum semper et dita ; sed impossibile est causam per se el de neces­ de necessitate requireretur ad actum volendi prout sitate impediri a suo effectu per se; ergo impossibile est porse causa finalis, secundum istam positionem est causam per se semper et de necessitate indigere tamen non requireretur semper et de necessitate causa removente prohibens. Et ex hoc sequitur prout est causa per accidens removens prohibens, major, scilicet quod nullus effectus semper et in sicut concludit prima ratio; cujus tamen oppositum omnem eventum dependet a causa per accidens. |wnunt adversarii : quia dicunt quod bonum osten- arguil Henricos, ubi supra, probando quod primus metus voluntati.· * non sit a Deo. Primo. Quia Deus omnia movet secundum gene­ ralem admimstrationem, et levia et gravia, et voluntatem. Tamen propter hoc non debet ei attri­ bui iste motus, nisi ut causæ universali, prater quam sunt causæ a lue («irliculares : Sic enim Deus res administrat, ut eas proprios motus agere sinat, secundum Augustinum (7. de Civitate Dei, cap. 30). Secundo. Quia, cum voluntas sit libera et domina Mionim actuum, impossibile est quod ab alio proce­ dat ad actum volendi, et hoc repugnat libertati, el non minus ageretur volunlas quam appetitus sensi­ tivus. Unde, si Deo agente voluntas fieret de non volente volens, et hoc non esset contra natu­ ram ejus, sed prater, tamen non diceretur actus liber, nec laudabilis, nec virtuosos; quia talis actio debet esse in ipso agente, ita quod ab alio non mo­ veatur, licet aliquo assistente et coopérante. 239 DISTINCTIO XXV. — QVXSTIO I sum semper et dc necessitate requiritur ad netum volendi (a) prout est removens prohibent. Secundo apparet lux- nihil esse : quia, si jonatur quod sem­ per sit causa removens prohibens in genere cause efficientis, ostensum est in secunda ratione quod in omnem eventum oportet quod moveat voluntatem. Tertio apparet hoc nihil esse; quia objectum com­ paratur ad voluntatem ut movens ipsam, el non ut linis ejus simpliciter: nam, cum unum sil unius per M) causa in eodem genere rausa», impossibili» esi quod illud quod est per se finis domus, vel alicujus talis, sit perse ct simpliciter linis voluntatis. Quarto apparet hoc idem. Quia nulla actio tendit directe in finem, nisi inquanlum procedit a cognitione linis. Si ergo actus voluntatis directo et per >e tendit in determinatum finem, ct ex hoc specificatur, hoc erit quia actus voluntatis procedit a cognitione illius linis. Non autem posset procedet e a Cognitione illius finis, nisi cognitio finis vel ipse finis cognitus regu­ laret voluntatem et ca usa ret actum volendi, movendo voluntatem ad talem actum. Non enim potest dici quod voluntas, ostenso aliquo fme.se in illum finem dirigat absque hoc quod moveatur a fine ostenso : quia nulla res diligit se in aliquid nisi cognoscens; volunlas aulem, circumscripto intellectu, nihil co­ gnitionis participat, nec ab intellectu |>articipat, nisi inquanlum movetur ab eo, quia nihil participat cognitionem, nisi quia est subjectum cognitionis vel eflectus ejus, quia eflectus aliquid participial suæ causæ. Ergo, si voluntas directe tendat in ali­ quid, oportet hoc fieri per hoc quod movetur a cognitione, vel ipso cognito, ul cognitum est. Dicere enim quod voluntas per seipsarn dirigit se in aliquid, sive in bonum ostensum, est nimis respondere. Si autem aliquis dicat quod homo habens voluntatem dirigit se in actu volendi per intellectum, pro nobis est. Nam, cum ly per dicat habitudinem causæ, præcipue efficient is, dicere quod homo habens volun­ tatem el intellectum dirigit so per intellectum in actu volendi, est dicere quod intellectus est causa directe volendi aliquid. imuscam,suppo * to quod æque intense diligat muscam sicut Deum; ct per consequens non plus est beati­ tude in Deo (piam in musca, et si intensifia ί-χ) dili­ geret muscam quam (C) Deum, beatior e^et, natu­ rali lieatilndinc, in musca quam in Deo, quia licatiludo naturalisent in uditione naturali perfectiori. Tertio. Non quia lapis Csl votitus halæl habitu­ dinem ad voluntatem (γ); sed cconlra voluntas secundum actum volendi lapidem dependet a lapide. Ideo videtur volunlas habere e»ciilialrin ordinem ad volibile el non c converso, <4 se habere ad illud sicut mensuratum ad mvinniraiu. <4iin igitur men­ surati ad mensuram sit i-ssentinlis dtqiendentia, sequitur quod artus volendi essentialiter dependet ab objet to volibili. Sed omnis dependentia ol cau­ sati ad causam, vel causati posterius nd causatum prius, sicut quando ab aliqua una causa sunt multi effectus secundum ordinem, licet effectus primus non sit causa effectus posteriori». Actus autem volendi non dependet ab objecto,sicut eflectus poste­ rior ab enectu priori ejusdem causæ. Igitur, sicut eflectus a causa. Quarto. Quia nos experimur quod magis possu­ mus diligere bonum cum est prawns, quam cum est absens. Igitur objectum cognitum quod jmt ejus cognitionem pnesens est intellectui, aliquid per se facit ad actum. Quinto. Quia Augustinus. Octoginta trium ίμια· Stionuni, q. 40, dicit quod ex diversis visis diver­ sus appetitus animarum est, idem autem est visum et volituni; et per consequens, ex objecto volito est appetitus seu volilio in anima. El in hoc secundus articulus terminatur. II. Argumenta aliorum. - - Ad idem arguunt quidam alii (apud Gregorium, dist. 25, conci. 3). Primo. Si objectum non sil causa effecti va, sal­ tem partialis, respectu volitionis, sequitur quod vol itiones non capiant formalem distinctionem ab objectis. El tunc, cum habitus naturaliter causenlur ex actibus, habitus diversorum objectorum non essent diversi formaliler; quod est falsum. Secundo. Si sic, tunc nec habitus nec actus unius objecti esset nobilior eo qui est alterius, sed major el minor jierfectio tantum esset secundum intensio­ nem in conatu voluntatis. Igitur nec volilio qua voluntas diligit Deum, est nobilior ea qua diligit I Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, restat præmissis objectionibus respondere. El quidem Ad primum contra primam conclusionem, quod est Scoti, dicitur Primo, quod illud argumentum, si aliquid con­ cludit, solum prolxilquod intellectus, vel intellectio, vel objectum, non est causa effectiva vel produ­ ctiva volitionis, précisa et totalis; sed non concludit quod cognitio intellectus, vel ipse intellectus, aut objectum in esse cognito, non sil causa effectiva (i) rctjuinlur ad ailura intendi. — Om. Pr. ARTICULUS 111. PONUNTUR RESPONSIONES j I. - Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM ET SECUNDAM CONCLUSIONES (a) intouiu . * — intellectui Pr. (C) fitiu — Ad Pr. (γ) ad voluntatem. — a voluntate Pr. 240 LIBRI II. SENTENTIARUM partialis, concurrens tamen in ipsa voluntate ad causandum effective volitionem vel actum volun­ tatis. Unde major argumenti assumpta, scilicet quod agens naturale non potest esse causa, etc.,—vera est, si intelligatur quod tale agens non potest esse causa totalis contrariorum circa idem passum. Sed, sic intellecta, nihil infert contra conclusionem : quia nas non ponimus quod tale agens sit totalis causa contrariorum volilionum. Si autem major intelli­ gatur sic, quod nullum agens naturale potest esse causa partialis, concurrens cum alia causa partiali libera, ad producendum effectus contrarios circa idem passum, — falsa est. Nam tenentes cognitio­ nem objecti esse causam partialem volitionis, illam negant, et oppositum concedunt; scilicetquod aliqua causa potest esse successive productiva mere natu­ raliter contrariorum in eodem passo eodem modo disposito. Et dant exemplum : nam, stante eadem apprehensione alicujus complexi mihi propositi et inevidentis, verbi gratia, quod rex nunc est Pari­ siis, possum credere et assentire, et demum, si volo, possum dissentire; et tamen, ad productionem tam assensus quam dissensus, partialiter concurrit appre­ hensio ejus cui assentitur vel dissentitur, tanquam causa partialis. Secundo dicitur quod positio nostra non tenet quod objectum cognitum, aut ejus cognitio, aut ipse intellectus, sit causa productiva totalis, aut partialis actus voluntatis; sed solum quod intellectus per suum actum movet voluntatem quantum ad specifi­ cationem vel determinationem actus, per modum causæ finalis vel formalis. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 22, ari. 12, sic dicit ; « Intellectus aliquo modo movet voluntatem ; et alio modo volun­ tas movet intellectum et alias animæ vires. A<1 cujus evidentiam, considerandum est quod tam finis quam efficiens movere dicuntur; sed diversimode. Cum enim in qualibet actione duo considerentur, scilicet agens et ratio agendi, ul in calefactione ignis est agens, ratio agendi est calor, sic igitur in movendo dicitur finis movere sicut ratio movendi, sed effi­ ciens sicut agens motum, hoc est, educens mobile de potentia in actum. Ratio autem agendi est forma agentis per quam agit. Unde oportet quod insit agenti, ad hoc quod agat. Non autem inest secun­ dum esse naturæ perfectum : quia, hoc habito, quiescit motus; sed inest agenti per modum inten­ tionis : nam finis est prior in intentione, sed poste­ rior in esse. Et ideo finis præexsistit in movente proprie secundum intellectum (a), cujus est reci­ pere aliquid per modum intentionis, et non secun­ dum esse natura. Unde intellectus movet volunta­ tem per modum quo finis dicitur movere, inquan­ tum scilicet praconcipit rationem finis, et eam voluntati proponit. Sed movere per modum causæ agentis, est voluntatis, et non intellectus : eo quod voluntas comparatur ad res secundum quod sunt in seipsis; intellectus autem comparatur ad res secun­ dum quod sunt in anima per modum spiritualem. Agere autem et moveri convenit rebus secundum esse proprium quo in seipsis subsistunt, et non secundum quod sunt in anima per modum inten­ tionis : calor enim in anima non calefacit, sed in igne. Et sic comparatio voluntatis ad res, est secun­ dum quod competit eis motus; non autem compa­ ratio intellectus. Et præterea, actus voluntatis est quædam inclinatio in aliquid ; non autem actus intel­ lectus. Inclinatio autem est dispositio moventis secundum quod efficiens movet. Unde patet quod voluntas habet movero per modum causæ agentis; et non intellectus, d — Hæc ille. — Simile ponit 1 p., q. 82, art. 4. — Ex quibus patet quod obje­ ctum voluntatis in esse cognito, vel ipsa cognitio intellectus, aut etiam ipse intellectus non movet voluntatem per modum causæ efficientis, sed per modum finis. Ipse autem finis non movet ut agens, sed ut ratio agendi, habens esse intentionale et non nalurale. Quæ quidem ratio agendi (a), ideo ratio dicitur agendi, quia dat speciem actui, et non ideo quia sil aliquo modo activa, nec actus elicitiva ; et in hoc differt a ratione agendi quæ habet esse nalu­ rale, sicut calor in igne : quia calor sic est ralio agendi ipsi igni, quod non solum dat speciem actui, puta calefactioni, verum etiam est forma activa, et quodammodo .elicitiva actus, et principium quo activum; non sic est de fine, ut dictum est. Et ideo argumentum in nullo est contra intellectum conclusionis. Ad secundum dicitur — primo, quod non pro­ cedit contra nos; quia nos non dicimus quod actus voluntatis sil effective ab objecto, nec quod voluntas se habeat ad illum mere passivo secundum lotum compositum. Unde illud argumentum directe pro­ cedit contra Godofridum ponentem illa duo, quæ nos negamus. — Secundo dicitur quod illi qui tenent quod objectum sit causa effectiva (6), non totalis, sed solummodo partialis volitionis, sicut Gregorius et multi alii, negarent majorem illius argumenti, si generaliter intelligatur : puta quod passio quæ est in potestate passionantis, nullo modo sit effective ab agente naturali, nec sicut a causa totali, neque sicut a partiali. Sufficit enim, ad hoc quod passio sit in potestate recipientis, quod aliqua causa ejus, præsertim subjectum ejus receptivum, libere agat, licet non omnes.— Tertio dicitur quod, licet primus actus voluntatis sit naturalis, non tamen hoc est quia sit (γ) effective a solo objecto et nullo modo a volunratio dieilur, — Ad. Pr. (β) effectiva. — effective Pr. (γ) tit. — lie Pr. (ol) (i) proprte ucundum intellectum. — per intellectum propne Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. 241 tale; el ideo prima responsio ibidem data incom­ finem; quia tenentes oppositam partem, dicerent pleto est. Item, had primus actus voluntatis, qui quod finis, ut est in intentione et in intellectu, e?l volilio finis, sil naturalis, cum hoc Mat quod est movet propter aeipsum ut est in re extra : ita quod in potestate voluntatis quoad ejus exercitium et uno modo producit actum volendi, et alio modo ter­ quoad ejus continuationem vel suspensionem; quia, minat illum. Nec tamen dicerent quod producat licet (a) voluntas habeat naturalem ordinem ad actum voluntatis ut causa totalis, sed solum ut par­ finem, non tomen ad actum qui est circa finem. El tialis, quia voluntos tendit in (x) illum mere libere. ideo non necessario figitur in appetitu nec in consi­ Ad quartum dicitur deratione finis: quia non constat evidenter pro statu Primo, quod solum hoc concludit : quod actus viæ, quod talis consideratio aut volitio sit medium elicitus vel imperatus a voluntate, contingenter et necessarium ad finem; immo occurrunt alia media evitabililer evenit; et quod producitur a causa de se quæ apparent utiliora, puta orare Deum, vel aliud indeterminata, quæ tomen potest seipsarn deter­ facere. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 6, minare, scilicet a voluntate. Sed hoc non est contra art. 1 : « Homo, inquit, de necessitate appetit bea- nos, sed pro nobis. titudinem. Dico autem de necessitate quantum ad Secundo dicitur quod probatio illa assumit unum determinationem actus,quia non potest velle opjiosi- falsum, scilicet quod pro illo instanti pro quo aliqua lum; non autem quantum ad exercitium actus, causa est determinata ad suum effectum, non potest quia potest aliquis non velle tunc cogitare de beali- ille effectus evenire contingenter et evitabililer, sed tudine, quia etiam ipsi actus intellectus et volun­ necessario et inevitobiliter. Hoc enim falsum est. tatis particulares sunt, etc. » — Vide ibi. — Quarto nisi loquatur de necessario ex suppositione vel ex dicitur pro secunda responsione ibidem data, quod conditione, sicut dicimus Socratem necessario loqui in casu quo intellectus proponit fornicationem dum loquitur, licet contingenter loquatur. Cujus voluntati sub duplici ratione vel consideratione, nun­ causa est, quia ad contingentiam actus \el effectus, quam contingit quod illæduæ considerationes æqua- sufficit quod causa non habeat naturalem ordinem liter moveant voluntatem qualicumque motione; sed sed contingentem, ex sui natura, ad talem actum semper una praeponderat alteri : quia, si per impos­ vel effectum. Tertio dicitur quod quando intellectus determinat sibile ainbæ essent (C) æquales apprehensione, tunc voluntas a neutra illarum moveretur, donec intel­ voluntatem ad alterum contradictoriorum, non sem­ lectus plenius considerasse t, cl proposuisset volun­ per oportet quod sit ibidem demonstratio el paralotati hoc esse eligibilius suo opposito : el hoc vel per g'nalio. Tum quia intellectus potest voluntati osten­ judicium completum, vel per simplicem considera­ dere objectum suum per simplicem apprehensio­ tionem alicujus circumslantiæ. Quando tamen illæ nem, sine compositione et divisione, et sine syllogi­ considerationes inæqualiter movent, adhuc voluntas smo; sicut oculus simplici apprehensione potest non necessitatur ab illa quæ fortius movet : quia illa videre duo alba simul, quorum unum est albius alio, molio non est motio efficientis, sed per modum finis el intueri excessum unius ad aliud. Tum quia, vel ejus quod est ad finem; nec movet quoad exer­ licet (C) intellectus, ostendendo voluntati duo objecta, citium actus, sed quoad ejus specificationem ; nec syllogizet, non tamen oportet quod arguat demonstra­ talis molio est necessaria etiam quoad specificatio­ tive vel sophistice. Est enim dare medium, vel nem actus, nisi intellectus ostenderet voluntati tale arguere dialectice, seu probabiliter, utputa : cum objectum esse purum et universale et perfectum quis proponit sibi ut finem sen ire Deo, ad hunc bonum, aut esse necessarium ad finem : ita quoti finem intellectus potest excogitare multa media, ut­ nulla alia consideratio complexa vel incomplexa puta vitam boni presbyteri vel boni religiosi, et tunc esset in intellectu, qua appareret bonum esse facere argumento probabilia pro qualibet parte; puto praeeligere oppositum illius objecti, vel suspendere quod bonum est ad illum finem intrare religionem, omnem volitionem, vel divertere intellectum a con­ cl quod bonum est ducere vitam presbyteri secu­ sideratione illius objecti et alia considerare. Hoc toris : nec tomen erit ibi paralogismus, nec demon­ autem non semper convenit; el ideo non sem­ stratio; et similiter potest arguere quod hoc sil eli­ per voluntas necessario eligit quidquid eligit, nec gibilius illo addictum finem, utputa vito clericalis semper objectum necessario movet qualicumque sit eligibilior vita monachali quantum ad facilita­ tem, el econtra, quoti vito monachi sit eligibilior motione. Ad tertium conceditur totum argumentum, quia quantum ad perfectionem. Tum etiam quia quando non procedit contra sanctum Thomam, sed contra intellectus determinat voluntatem ad unum contra­ Godofridum. — Dicitur tamen quod probatio parum dictoriorum, non requiritur quod syllogizet pro quavalet, qua dicitur quod finis non movet propter I libet parte, sed lanium pro altera. (a) quia, licet. — qiUtlibct Pr. (C) asent. — rruni Pr. (а) tendit in. — comprehendat Pr. (б) licet. — Om. Pr. IV. - IÛ 242 LIBRI IL SENTENTIARUM Dicitur quarto, quod, sicut arguens dicit quod intellectus non potest indifferenter determinare vo­ luntatem ad alterum contradictoriorum, nisi demon­ stret do uno, et paralogize! de altero, æque appa­ renter poterit argui contra eum, quod si voluntas potest so indifferenter determinare ad alterum con­ tradictoriorum, hoc non potest esso, nisi habeat re­ ctam electionem respectu unius relationum <4 (a) non rectam respectu alterius; ct ita, cum Deus nihil possit non recte eligere, sequitur quod Deus nihil libere contingenter vult, nec aliquid provenit ab eo contingenter. Dicitur quinto, quod intellectus divinus potest dictare indifferenter alterum contradictoriorum esse flendum sine paralogisme, et ejus voluntas indiffe­ renter alterum illorum eligere sine obliquitate : alias Deus non posset facere quæ non facit, nec dimittere ea quæ facit; quod est erroneum. Sanctus Thomas, 1 p., q. 25, art. 5, sic dicit : u Circa hoc, inquit, scilicet utrum Deus possit facere quæ actu non facit, quidam dupliciter erraverunt. Quidam enim posuerunt Deum agere quasi ex necessitate naturae, ut sicut ex actione rerum naturalium non possunt alia provenire nisi quæ proveniunt, utpote ex semine olivæ oliva ; ita ex operatione divina non possint aliæ res, vel alius ordo rerum effluere, nisi sicut nunc est. Sed supra ostendimus Deum non agere ex neces­ sitate nature, sed voluntatem ejus esse (6) causam omnium rerum; neque etiam ipsam voluntatem naturaliter ex necessitate terminari ad has res. Unde nullo modo (γ) iste cursus rerum sic ex necessitate a Deo provenit, quod alia provenire non possent. Alii vero dixerunt quod potentia divina determinatur ad hunc cursum rerum propter ordinem sapientiæ et justitiæ divinæ, sine quo nihil operatur. Cum autem omnipotentia Dei, quæ est ejus essentia, non sit aliud quam Dei sapientia, convenienter quidem ilici potest quod nihil sit in Dei potentia quod non sit in ordine divinæ (o) sapientiæ; nam divina sapientia totum posse potentia· comprehendit. Sed tamen ordo a divina sapientia rebus inditus, in quo ratio divinæ justitiæ consistit, non adæquat divinam sapientiam, sic ut divina sapientia limitetur ad hunc ordinem. Manifestum est enim quod ratio ordinis quem sapiens rebus a se factis imponit, a fine sumi­ tur. Quando igitur finis est pro port iona tus rebus propter finem factis, sapientia facientis limitatur ad aliquem certum ordinem et determinatum. Sed divina bonitas est finis iinproportionabiliter excedens res creatas. Unde divina sapientia non determinatur ad aliquem certum ordinem rerum, ut non posset alius cursus rerum ab illa effluere. Unde dicendum e»t simpliciter quod Deus potest alia facere quam quæ facit, n — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, sicut divina potentia potest (x) facere alia quam quæ facit, et opposita eorum quæ facit, sic divina volun­ tas potest velle opposita eorum quæ modo vult, et divina sapientia potest judicare oppositum ejus quod nunc judicat, puta modo judicat quod bonum est Antichristum nasci, et tamen posset judicare quod Anlichristum nasci non est bonum nec utile; et tamen nec tunc nec ffiodo divina sapientia fallere­ tur, quia semper vere judicaret : quia illud quod nunc judicat, tunc esset falsum, et econtra, illud quod tuncjudicaret, esset verum. Dicitur sexto, pro secunda impugnatione respon­ sionis ibidem datæ, quod intellectus est maxime determinatus quantum ad prima principia in practicis vel speculativis : et similiter circa conclusiones habentes necessariam et evidentem connexionem cum primis principiis; sed non est determinatus circa conclusiones non habentes talem connexio­ nem : necessario enim assenlit quibusdam, non necessario autem aliis. Item, si loquamur de obje­ ctis intellectus incomplexis, constat quod determi­ natus est, quoad primarias conceptiones, non autem quoad secundarias. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : a In conceptibus intellectualibus fit reductio ad prima, quæ naturaliter intelliguntur. Deus autem natura­ liter intelligit seipsum ; et secundum hoc conceptio Verbi divini est naturalis. » — Hæc ille. Dicitur septimo, pro tertia impugnatione, quod casus ibidem positus, est impossibilis; nec Anselmus affirmat quod hoc sit possibile. Et ideo dicitur quod impossibile est esse appetitum intellectivum non liberum, nisi esset talis creatura, cujus omne judicium intellectivum esset sibi a natura inditum, ita quod intellectus ejus esset determinatus a natura ad talia judicia, sicut æstimativa bruti. Causa enim hujus quod aliquis appetitus sit indifferens ad appe­ tendum utrumque oppositorum objectorum, et ad appetere et non appetere, et breviter ad actus speci­ fice distinctos, et ad positionem et suspensionem actus, radicaliter est in virtute cognitiva, quæappe­ titui objecta proponit, sicut dictum est in prece­ dent! quæstione. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 59, art. 3; et q. 83, art. 1 ; et dc Veritate, q. 24, art. 1; et 2. Sentent., dist. 25, q. 1, art. 1. Et hæc sufficiant ad argumenta Scoti. II. Ad argumenta quorumdam et Adæ. — Ad primum eorum quæ secundo loco contra eamdem conclusionem inducuntur, respondet Gregorius (dist. 25, q. 1, concl. 2) in hunc modum, dicens quod α illatum non est inconveniens de causa par­ tiali, cum qua (G) concurrit alia causa partialis (i) el- — Om. Pr. (C) rw. — Om. Pr (yt rie. — Ad. Pr (i) dirmr. — Om. Pr. >) poteit. — facit Pr. (6) qua. — Oin. Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. libera ex se potens in alios effectus. Exemplum : i stante eadem apprehensione, praecipue alicujus com­ plexi mihi propositi inevidentis, verbi gratia, quod | rex est nunc Parisiis, possum crcdero et assentire, I ct demum si volo possum dissentire; et tamen ad productionem tam assensus quam dissensus, partia- ' liter concurrit apprehensio ejus cui assentitur. » | Ad secundam dicit quod « neganda est conse­ quentia, propter concursum causæ ‘libera, quæ eliam cum intensiori notitia potest remissiorem actum elicere. Probatio autem illa valeret, ubi omnes causæ mere (a) naturaliter agerent p. Ad tertium dicit, « concedendo quod aliquam notitiam pnecedit volitio. Nihilominus tamen quam­ libet volitionem pnecedit, saltem causaliter, aliqua notitia ejusdem rei cujus est illa volitio. Unde, quando quis vult nosse incognitum, quamvis ista volitio procédai notitiam quæ desideratur de illo (6), non tamen pnecedit notitiam qua ista notitia desi­ derata cognoscitur. Et ex hoc patet eliam quod talis non vult incognitum, sed scire incognitum : quod tamen scire non est sibi incognitum. Et hoc est quod docet Augustinus, 10. de Trinitate, cap. 1, ubi solvit hoc dubium : Intclligendum, inquit, est non hoc idem dici, cum dicitur, Amat scire incognita, ac si diceretur (γ), Amat incognita. Illud enim potest fieri, ut amet quis scire incognita ; ut autem amet incognita, non potest. Non enim frustra ibi positum est scire; quoniam qid scire amat inco­ gnita, non ipsa incognita, sed ipsum scire amat : quod nisi haberet cognitum, neque scire se quis­ quam (o) posset fidenter dicere neque nescire (t). * — Hæc ille, et bene, dum tamen sane inlelligatur quod dicit superius, scilicet quod omnem volitio­ nem pnecedit causaliter aliqua notitia; de quo dictum est in solutione primi argumenti Scoti con­ tra eamdem conclusionem, scilicet qualis est causa­ lités notitiæ respectu volitionis. Ad quartum negat Gregorius primam consequen­ tiam. ortebil quod ipsa obediat sibimet, scilicet quod i|»sa se ab omni volitione suspendat; nec oppositum est jvossibile naturaliter. Utrum tamen voluntas possit sic libere se omni volitione et intellectione privare, non assero pro nunc, neque nego ». — Hæc ille. — Do hoc tamen quod tangit argumentum, quomodo scilicet intellectus obedit voluntati, dicit sanctus Thomas, (a) men· — materiæ Pr. (β) illo illa Pr. (γ) diceretur. — diet ret Pr. (ί) guuguam. — quidijuam Pr. (t) nescire. — icire Pr. ‘243 • 2 *, q. 17. art. 6 : « Quia ratio supra seipsam reflectitur, sicut ordinat de actibus aliarum poten­ tiarum, ita etiam potest ordinare de actu suo; unde etiam actus rationis potest esse imperatus. Sed atten­ dendum est quod actus rationis potest dupliciter con­ siderari. Uno modo, quantum ad exercitium actus; et sic actus rationis semper imperari potest, sicut cum indicitur alicui quod attendat et ratione utatur. Alio mcxlo, quantum ad objectum, respectu cujus duo actus rationis attenduntur. Primo quidem, ut veritatem circa aliquid apprehendat ; et hoc non est in potestate nostra : hoc enim contingit per virtu­ tem alicujus luminis naturalis vel su perna lura lis; et ideo, quantum ad hoc, actus rationis non est in potestate nostra, nec potest imperari. Alius autem actus rationis est, dum eis quæ apprehendit, assentil. Si igitur fuerint talia apprehensa quibus natu­ raliter intellectus assent iat, sicut sunt prima prin­ cipia, assensus talium vel dissensus non est in pote­ state nostra, sed in ordine natura;et ideo proprie ’oquendo nature imperio subjacet. Sunt autem quæ­ dam apprehensa quæ non ita convincunt intelle­ ctum, quin possit assentire vel dissentire, vel sal­ tem assensum vel dissensum suspendere propter ali! quam causam ; et in talibus assensus ipse vel dis­ sensus in potestate nostra est, et sub imperio cadit. » — Hæc ille. — Advertendum tamen quod multos actus halæt intellectus, sed subitos et indehberatos, contra vel præter imperium voluntatis, qui insur1 gunl ex sensatione interiori vel exteriori. 1 Ad quintum dicit Gregorius negando consequenI liam : α quia non omne quod producitur, necesse est pracognosci, sicut omne quod diligitur; et quia I non omnem actum quem voluntas producit vult, ideo non omnem cognoscit, quamvis cognoscat illud I quod per illum vult; et si illum vellet, etiam illum cognosceret. » Ad sextum dicit Adam quod < voluntas potest libere imperare cogitationem actualem et distinctam de aliquo, de quo tamen (x) non cogitatur actu et distincte : utpote contingit quandoque, cum aliquis audivit aliquod tonum verbum, et non recogitat quale fuerit illud, tunc voluntas præcipil intellectui ut inquirendo cogitet et inveniat quid fuerit illud; vel cum occurrit mihi unus homo, et scio quod vidi illum, sed nescio ubi, et per imperium voluntatis componendo et dividendo, discurrendo imaginarie per loca in quibus fui, et quid fecerim quando vidi eum esse, et similia, secundum artem Philosophi, quam dat circa talia in libro dc Memoria et Reminiscentia, tandem invenio ubi vidi eum ; et sic de similibus. — Et tunc, cum arguitur et quæritur ; aut illud cujus actualis cogitatio imperatur, est actu apprehensum, vel non; — dicendum quod sic. in universali et confuse, utputa : quia vidi eum in (a) tamen. — actu Pr. 244 LIBRI IL SENTENTIA II l.’Μ loco aliquo, sed non distincte ubi, quia hoc inquiri­ tur; ideo palet quod cognoscitur uno modo,el præcipilur cognosci alio modo ». — Hæc ille. — Postea dicit ad formam argumenti. Dicit enim quod « vel voluntas non distincte vult Λ ; ct tunc nec intelle­ ctus distincte cognoscit, sed el confuse el indistincte ct in communi, el (t) voluntas imperat rationabili­ ter quod distinctius cognoscatur per inquisitionem ve! reflexionem, vel simili modo, quia per imperium voluntatis reflectit se intellectus super actum suum rectum j>er hunc modum, Attonde quid agis; ubi operatio quæ praecipitur, scilicet cognitionis et atten­ tionis, cognoscitur in communi solum quando volun­ tas imperat ejus distinctam cognitionem vel conside­ rationem. Si autem voluntas distincte vult A, tunc non præcipil rationabiliter ejus distinctam cognitio­ nem primo causari, quia habet eam, sed potius habitam continuari, vel aliam ejusdem cognitionem causari, puta diflinilivam, vel hujusmodi. » — Hæc illo, ct liene. Ad ftcpitmuni dicit quod negandum est assum­ ptum. Et ad probationem, dicit quod « habitibus uti non volumus, nisi cum de eorum usu confuso vel distincte cogitamus aclualiter ». Ad octavum dicit quod, « licet species rei sensibi­ lis in organo sensus exterioris non minus dependeat in suo fieri a ro sensibili quam volitio a voluntate prima, naturaliter tamen minus dependet ab ea in cesendo et permanendo, saltem in aliquo subjecto. Undo etiam aliqui ponunt quod in organo imagina­ tive nabn sunt ibi naturaliter permanere sine re sen­ sibili cujus sunt species, et in organo sensus exte­ rioris aliquantulum; N *d in medio exteriori, non. Volitio autem non minus requirit in suo primo fieri et in suo toto conservari intellectionem a qua in essendo naturaliter dependet, quam radius solis in medio requirit solem ct ejus præsentiarn. » — Hæc ille, et beno; dum tamen sane mtelligalur depen­ dentia vol itionis ab intellectione in essendo. Ad nonum dicit quod « exeeutio exterior non est libera, nisi denominatione cxlrinseca, a causatione voluntatis et electionis interioris; a qua causata libere, ipsa exeeutio hujusmodi mediate vel imme­ diate naturaliter causatur. Et patet quod mediante virtute motiva fit : quia ex sola volitione, nulla exeeutio exterior provenit sine alia causa vel eadem aliter operante quam volitivo; propter quod etiam cessante volitione |>otesl exeeutio aliquamdiu conti * nutri : sicut ad hoc, scilicet <|uod substantia sepa­ rata nihil operetur extra per solum velle, est articu­ lus Parisiensis. El probatur hoc ; quia Psalmista sin­ gulariter tribuit Deo hoc, quod dixit et facta sunt, mandavit seu voluit et creata sunt (Psalm, 148); etquodomn ia quotcumque voluit fecit (Psalm. 113); cl quia tota ambulatio erat volita, tota extnnsccc est (i) rl — Om. Pr. meritoria, merito scilicet actus interioris, eadem bonitate meritoria, ad hunc sensum quod ejusdem præmii precise meritoria : sicut, secundum quosdam, subjectum el omnia accidentia sua corporalia unica extensione seu quantitate extenduntur; vel, in exemplo minus dubio, sicut calor ignis et ipse ignis eadem calefactione calefaciunt, et sicut album et albedo eadem visione videntur, quia subjectum non videtur, nisi quia informatur accidente viso. Eodem modo, nec exeeutio exterior est meritoria, nisi quia causatur mediante operatione meritoria interiori; ct quanto tempore deficit actus interior, pro tanto tem­ pore iste aclualiter non meretur, licet actuale meri­ tum (a) prius habitum et acquisitum adhuc el in perpetuum sibi imputetur, donec per velle aut nolle contrarium demereatur ipsum conservari, et non imputari. Et ideo concedo quod ille sic ambulans ad ecclesiam, si moveretur in instanti quo cessat habeto actum meritorium interiorem, tantum premium haberet in endo, sicut si ultra procedat ambulando sine omni actu meritorio interiori. El ideo ratio assumit falsum. Distractio enim tollit meritum novum; non tamen tollit antiquum el prahabitum, nisi sit distractio affectata, ct ubi habetur prece­ ptum de cogitative operando; sicut habemus do officio divino ad dicendüm devoto et studiose : ibi distractio deliberate jwrmissa non solum impedit augmentum meriti, sed reputatur ad demeritum et peccatum. Datio autem ulterius formata sumit majo­ rem falsam vel minorem, secundum quod diversi­ mode possunt intelligi secundum jam declarata d. — Hæc Adam. Hæc tamen responsio assumit aliqua falsa vel dubia. — Primum est, quod nulla substantia sepa­ rata possit movere aliquod corpus per solum velle. Hujus enim oppositum dictum fuit prius (dist. 7, q. 2). Nec valet probatio inducta de Psalmista; quia Psalmista non soli Deo attribuit movere per imperium voluntatis, sed solum creare omnia, vel transmu­ tare ad formam, sicut alias (disl. 1, q. 3) diotuin fuit. Secundum Ort, quod exeeutio exterior non sil meritoria, nisi quaindiu durat actus interior voluntatis. Hoc enim falsum est; quia, secundum dodores, ad hoc quod actus exterior sit meritorius, non requiritur continua attentio, vel volitio illius actualis, nec tamen sufficit habitualis, sed requiri­ tur victualis» El de hoc sanctus Thomas, 1· 2 , q. I, * art. 6 (ad 3°m). - Tertium est, quod dicare divi­ num officium cum attentione actuali el actuali devo­ tione cadat sub pneceplo; ita quod nisi sic dicatur, incurritur peccatum. Hujus enim falsitas palet, 2· 2”, q. 83, art. 13, et 4. Sentent., dist. 15, q. 4, art. 2 (qh 4), secundum sanctum Thornam. Ideo ad argumentum dicitur quod major argu­ menti aoiium ; unde iste error electio­ nis procedit ex negligontia voluntatis. Non enim sic est oxtincta (C) sy nd erosis in intemperato, quin pos­ set ei apparere se habere falsam opinionem, aliter esset simpliciter obstinatus. El ideosynderesis, quæ inclinat voluntatem ad Ixmum in communi, cum ipsa sit cognitio primorum principiorum operabilium, sufficienter movet voluntatem, inquantum ostendit sibi bonum in communi, ad divertendum intelle­ ctum ab errore; et ideo merito sibi imputatur. Nec tamen propter hoc voluntas movet se quantum ad specificationem actus; sed moveturn boûô incom­ muni, inquantum est objectum synderesis, vel verum ut operabile, vel (γ) respectu operabilium, quod idem est. Sic ergo voluntas necessario fertur in illud quod judicat intellectus omnino esso bonum. Sed , si non judicet sic esse |>er conclusionem demon­ ! (i) quod hoc iit. — ct hoc tie Pr tccunduni. — Ad. Pr (γ) vel. — ut IT. I QUÆ8TIO I. strativam aliquid esse bonum, sed persuadendo, tunc, quia ratio non omnino determinat volunta­ tem, potest voluntas tale quid velle vel non vello per liberum arbitrium; et tamen, si velit, non potest velle, nisi mota ab objecto, non solum determinante actum, sed etiam movente, licet non necessario : quæ non necessitas non solum est ex parte volunta­ *, sed etiam cx parte rationis sic tale bonum osten­ ti denti». El ideo libertas et liberum arbitrium non sic sunt in voluntate, quin radicaliter sint m ratione. Unde manet lilærtas, etiam ubi voluntas vult ali­ quid necessario; quia necessitas non excludit liber­ tatem, sed coactio. Unde Deus libertatem habet in volendo se, licet immutabiliter el necessario velit se. Ulterius, manet liberum arbitrium quantum ad id quod voluntas non necessario vult, licet hoc depen­ deat a ratione qusn sic ostendit ; unde tale quid potest voluntas non velle modo dicto, el ideo imputatur ei in meritum vel demeritum ». — Hæc ille; el satis conformité! dictis beati Thomas, 1 p., q. 19, art. 10, et q. 89, ait. I et 2; et I · 2 *, q. 10, art. 2; ct dc Veritate, q. 22, art. 5 el 0; ubi ostendit, in quæ objecta fertur voluntas necessario, et in quæ non. — Unde patet quod argumentum in falso tundatur, et false concludit fundamentum, inquantum falsum est; quia non quodlibet verum necessario movet intellectum. Item, dato quod tam intellectus quam voluntas ab aliquibus objectis necessario moveantur, quantum ad specificationem aclus, a nullo tamen moventur necessario quantum ad exercitium; ct ideo solutio Bernardi, quæ ponit quod objectum pr»· sen talum sub ratione omnino lioni ve! ultimi finis, necessario movet, non solum quantum ad specifica­ tionem, «cd etiam quantum ad exercitium, falsa est, et contraria dictis ejus alibi, ut post dicetur. Et sic palet quod bene stant simul, quod intellectus movet voluntatem, el tamen voluntas non necessario vult, sed libere, libertate arbitrii. Ad secundum dicit Bernardus quod < voluntas sequitur formam intellectivam diversimode, secun­ dum quod diversimode sententiatur a ratione : quia, si sententiatur quod omnino habeat rationem boni, voluntas necessario indinnlur; sed, si alitor, non necessario; et idem est de IxWO particulari, si sic \el sic ostendatur; nec propler hoc perit liberum arbitrium >. Hæc ille, el bene : dum tamen intolligntur sola necessitas quoad specificationem aclus; et non quoad exercitium : quia tali necessi­ tate solus Deus clare visus, necessario movet volun­ tatem. Ad tertium dicit Bernardus quod < impossibile est quamcumquo potentiam exire in actum sine objecto suo, sive sit activa, sive passiva; quia actus specific catur ab objecto, maxime in potentiis passivis, qua­ rum aclus recipiuntur in ipsis et non in alio. Et ideo, sicut est impossibile aliquid esse in genere, quod non sil in aliqua specie, sic impossibile est 246 LIBRI IL SENTENTIARUM intellectum intelligere, sine intelligibili specificanto edum intellectus; aut voluntatem velle, sine volibili spécifiante actum voluntatis. El ideo, si actus voluntatis debet trahi ad certam speciem, oportet quod determinetur ad illam per objectum, el non per voluntatem : quæ indifferenter se habet ad omnes actus; unde, si per eam determinaretur ad speciem, et non per objectum, omnes essent unius speciei; et quia ad actus unius speciei inclinat habitus unius speciei, sequitur quod omnes habitus qui inclinant voluntatem ad bonum, essenl unius speciei, ut justitia, chantas, el omnes alii. Unde hoc non debet esso dubium quin actus voluntatis determinetur ab objecto cognito. — Et quod dicit arguens, quod tunc voluntas moveretur ab eo sicut a proprio activo; — concedendum est. Nec sequitur, sicut infert, quod hoc sil absque omni libertate; quia non in hoc con­ sistit libertas, quod aclus voluntatis determinetur a voluntate, aut quod sit talis vel talis secundum spe­ ciem ; quia quantumcumque voluntas ponatur libera, semper oportet quod actus suus determinationem specificam habeat ab objecto. Sed in hoc consistit libellas voluntatis, quod sponte ct sine coactione velit; el liberum arbitrium consistit in hoc quod possit velle vel non velle quantum ad executionem et exercitium sui actus. Ita quod, licet finis vel obje­ ctum voluntatis, quod est plenum objectum ejus quod ratio dictat omnino esse volendum, stante tali judicio moveat volentem necessario, non solum quantum ad determinationem actus, sed etiam quan­ tum ad executionem actus (u), tamen voluntas vult hoc litare et sponte; sicut beati volunt finem quem consecuti sunt. Unde necessitas non excludit lilx?rtalern. Si autem sit aliud objectum quam finis, quod ratio non judicat omnino esse volendum, tunc volun­ tas vult illud non necessario ; aliter homo imperfecte conditus esset, si in eo esset cognitio quæ determi­ naret aliquid esse volendum, et non inessct sibi appetitus qui ad hoc, postquam determinatus est, inclinaret : qui (C) non est nisi voluntas. Dicendum ergo quod quandocumque ratio judicat, voluntas vult; cum autem non judicat esse volendum, tunc voluntas nihil vult. Sic ergo voluntas nihil vult, nisi secundum dictamen rationis; et tamen tota libertas voluntatis dependet a ratione. Sic ergo quantum ad terminationem actus, et quantum ad exercitium, voluntas movetur a bono apprehenso. — Et cum dicit arguens, quod movens non movet nisi facla aliqua impressione in mobili ; — dicenda sunt hic duo. Primo, quod in motu locali non fit talis impres­ sio, cum non sit motus ad formam; ideo non est universaliter de ratione molivi, quod aliquid impri­ mat in mobili; unde nec oportet quod objectum voluntatis aliquid imprimat, sed hæc est natura («) rt. — Ad, Pr. (<) gui — quod Pr voluntatis ut bonum ostensum trahat eam ad se el inclinet. Secundo potest dici quod bonum ad quod habens voluntatem movetur, facit impressionem in eo, scilicet in intellectu, in quod est objectum volun­ tatis ut cognitum. Hæc autem impressio sufficit, licet non sit in voluntate, sed in volente; quia nec voluntas vult, sed volens vult per voluntatem, el |>er impressionem quam bonum cognitum facit in intellectu; unde iste vult fieri impressionem in voluntate, ac si voluntas esset illud quod vellet, el quod moveretur ad volendum, cum tamen hoc non sit (a) nisi volens. — Ulterius, cum arguens dicit, Si ibi sit aliqua determinatio, illa est solum intellectus ab intelligibili ; — dicendum est quod intelligibile primo detenninatetspecificatactum intellectus, inquantum est intelligibile; postea vero, inquantum apprehen­ ditur ut bonum, fit illud idem secundum rem obje­ ctum voluntatis, el determinat et specificat actum voluntatis. — Quod autem postea dicit, quod, si bonum ostensum facit inclinationem in voluntate, illa inclinatio auterit impressio, aut volitio; dicen­ dum est quod est volitio quam facit objectum in voluntate. — Et cum dicit quod tunc voluntas necessitaretur; — dicendum est quod intellectus potest eam nccessitare, et quantum ad determinationem aclus, et quantum ad exercitium. Si enim (6) omnino judicet aliquid esse volendum pro tunc, tunc necesse est quod voluntas velit pro tunc : quia idem judicium est de sic judicato, et de fine ultimo ; finis autem ultimus nécessitât voluntatem, quia appre­ henditur ut omnino conveniens. Ergo, cum ratio judicat pro aliquo nunc aliquid esse (γ) omnino con­ veniens, ita debet necessitari voluntas ad illud sicut ad ultimum finem. Et ideo, cum iste ponat quod ultimus finis nécessitât voluntatem, oportet quod etiam sic judicatum pro tali hora necessitet volunta­ tem. Nec tollitur libertas per hoc; quia (o) hæc est natura voluntatis, ut sic velit illud quod judicatum est a ratione. Item, nec tollitur natura liberi arbi­ trii ; quia intellectus non sic firmat se in illo judicio quin possit aliter, vel aliud judicare, et sic aliud ostendere voluntati, et sic voluntas aliud volet. * — Hæc Bernardus et false quoad multa. Primo, quia tacite innuit quod voluntas nullo modo movet seipsam, nec quoad exercitium actus, nec quoad specificationem. Secundo, quia (c) ponit quod objectum movet voluntatem ad actum suum illa duplici motione. Tertio, quia ponit quod finis et omne illud quod apprehenditur ut omnino bonum, necessario movet voluntatem predicta duplici mo­ tione. - Horum enim opposita ponit sanctus Tho(«) (6) (γ) (i) (t) fit. — fit Pr. enim. — Om. Pr. ewe. — Om. Pr. quia. — quod Pr. quia. — quod Pr DISTINCTIO XXV - QUÆSTIO I. mas, ubicumque loquitur de isla materia; et etiam Bernardus, ut post dicetur. — Dico igitur ad argu­ mentum aliter. Primo, quod nec intellectus, nec intellectio, nec objectum intellectum quidquam imprimit in voluntate, nec actum primum, nec secundum. Secundo, dico quod illa ostensio boni |>er intellectum non est specificatio aclus voluntatis ; sed est causa specificationis actus voluntatis : non qui­ dem causalitate effectiva aut productiva, sed causa­ li late finis vel formæ, quæ e>t ratio agendi, habens esse intentionale modo supra ex[>osilo. Tertio, dico quod non est do ratione motivi motione finis vel rationis agendi intentionale esse habentis, quod ali­ quid imprimat. Quarto, dico quod voluntas non movetur effective ab objecto, sed a seipsa et a Deo. Et ideo argumentum non procedit contra nos. Ad quartum dicit Bernardus, quod α judicium intellectus firmatum de aliquo volendo non potest voluntas repellere. Sed intellectus non semper judi­ cat sic; immo quandoque fluctuat, et indiget consi­ lio antequam judicet hoc esse volendum. Habito autem consilio, si nulla sit luesitatio in intellectu, sed dicat hoc pro nunc omnino esse volendum, volun­ tas vult illud. Si autem sit hæsitatio, quod non dictet omnino esse volendum, tunc intellectus flu­ ctuat quousque ratio aliquod judicium dat, quod melius est hoc velle; quia sine aliquo judicio ratio­ nis voluntas non potest aliquid velle. Et inde est quod, sicut bonum non est objectum voluntatis inquantum bonum, sed requiritur (a) quod sit apprehensum, ita nec sufficit quod apprehendatur ut bonum, nisi sit judicatum ut conveniens. Et ideo dicitur, 3. dcAnima (t. c. 4G), quod intellectus spe­ culativus, qui nihil dicit do fugibili aut prosequi bili, non movet, et tamen apprehendit bonum. Sed practicus qui dicit hoc, est qui movet voluntatem, praeexsistente consilio, in his quæ sunt ad finem, — Hæc ille. — Apparet mihi, quod nullum judi­ cium intellectus nécessitât voluntatem quantum ad exercitium aclus, immo quodlibet tale potest a volun­ tate suspendi. Licet enim talia judicia non subsint imperio voluntatis quantum ad specificationem aclus vel ex parte objecti, sunt tamen sub ejus imperio quantum ad exercitium eorum, potissime ad conti­ nuandum actum jam inceptum, quidquid sit de inceptione nova ipsius aclus, quia forte illa quando­ que est necessaria, non autem continuatio. Et ideo aliter dicitur ad argumentum, quod procedit ex falso intellectu, ac si nos ponamus intellectum agere in voluntatem, el producere aliquid in ipsa, et movere ipsam effective, quorum nullum ponimus nos. Sed dicimus quod voluntas effective movet intellectum, intellectus autem movet voluntatem per modum finis. (e) rci/uirHur. — tcquilur Pr. 247 Ad quintum dicit Bernardus, quod < Philosophus in illis verbis verum dicit; ct quod falsum assumit arguens, scilicet quod Philosophus nullam differen­ tiam ponat inter appetitum rationis el sensus : quia immo ponit. Licet enim non ponat in hoc differen­ tiam quin voluntas sequatur firmum judicium ratio­ nis, sicut appetitus sensitivus illud quod apprehen­ sum est per sensum ; tamen, si bene consideretur. Philosophus magnam differentiam ponit : quia volun­ tas non statim fertur in id quod apprehensum est, sed exspectat judicium rationi»; quod vocat Philoso­ phus syllogismum : in quo, si conclusio sit adhuc dubia rationi, nondum movetur voluntas; si autem sit certa, et dicat ratio hoc omnino esse volendum, pro illa hora voluntas vult illud. Unde patet quod non oportet in hoc negare Philosophum. — Quod autem dicit quod per hoc tollitur libertas, — falsum est : quia libertas solum excludit necessitatem coa­ ctionis, quarn non ponimus in voluntate. Item, nec necessitatem absolutam : quia, licet voluntas neces­ sario velit illud quod ratio dictat omnino esse volen­ dum, tamen hoc non est necessarium simpliciter, quia ratio potest aliud ostendere voluntati, vel con­ siderare illud idem quod prius, sub ratione sub qua non est volibile. Unde non est necessarium nisi quamdiu ratio sic ostendit; sicut necessarium est Socratem currere quando currit. Unde stat libertas cum dicta positione; et similiter liberum arbitrium, quantum ad ea in quibus habet locum. — Quod autem dicit quod in hac vita non potest sic determi­ nari voluntas ut necessario aliquid velit, — secun­ dum dicta, patet quod immo; sed non necessitate absoluta, sicut in beata vita, ubi ratio non potest se divertere ab ultimo fine viso, x — Hæc Bernardus. Mihi apparet quod appetitus intellectivus non dif­ fert a sensitivo, quantum ad hoc quod unus illorum moveatur a cognitione quantum ad specificationem aclus, et alius non. Actus enim cujuslibet eorum spcciticatur ab objecto cognito ; sed in hoc est diffe­ rentia, quia appetitus sensitivus, in quantum hujus­ modi, necessario movetur a quolibet objecto suo, et quantum ad specificationem aclus, el quantum ad exercitium, vel saltem quantum ad specificationem actus. Sed appetitus intellectivus a nullo objecto movetur necessario quantum ad exercitium aclus, licet quoad s]»ecificationem aclus necessario movea tur ab aliquo objecto, el ab aliquo non necessario. Hoc autem in nullo derogat libertati simpliciter, nec libertati arbitrii; quia voluntas respectu nullius objecti habet necessitatem coactionis nec naturalis determinationis quoad exercitium actus, licet respe­ ctu aliquorum habeat necessitatem naturalis deter­ minationis quoad specificationem actus. Ad sextum dicit Bernardus, quod < voluntas in actibus suis regitur a ratione. Quia tamen voluntas exspectat deliberationem rationis, et non fertur primo occursu in bonum ostensum, sicut appetitus LIBRI II. SENTENTIARUM 218 sensitivus; ideo non agit inquantum deliberationem stat quod non est effective. Ita quod positio dicen­ exspectat, sed agit inquantum ratione regitur. Et tium quod actus volendi est effective ab objecto, non secundum hoc dicta politio in nullo est contra liber­ est tenenda. Nec positio Ilenrici dicentis quod etiam tatem >. — Hæc ille cl bene; dum tamen addatur nec specificative est ab objecto. Unde positio Thomæ quod appetitus intellectivus non movetur quoad media est el veni. — Λ quo autem sil effective actus exercitium actus, nisi a seipso ct a Deo; secus de volendi, — dicendum est quod primus actus volun­ appetitu sensitivo. tatis est a Deo, ul dicitur in fine libri dc Bona forAd septimum dicit Bernardus, quod α actus præ­ tuna (Ί. Moral. Eu dem. f cap. 18). Unde, sicut pri­ cedens consilium non procedit in infinitum. Cum mus motus gravis est a generante, ita primus motus enim consilium sil quædam inquisitio el motus, voluntatis est a creante. El iste actus est generalis oportet quod fundetur super aliquid cerium ; ct hoc complacentia l>oni, quæ perse i nest voluntati, sicut est volilio finis : quo habito, quæruntur media per propria passio, ul risibilitas homini. Unde, sicut quæ habeatur finis ille; ct hoc fit per consilium. propria passio ab eodem est effective a quo et subjeUnde volilio finis est actus qui necessario præcedit clum, sic generalis complacentia vel affectus volun­ consilium ; nec procedit ultra : quia finis non cadit tatis ad bonum est a Deo. Quæ tamen non videtur sub consilio, ut dicitur, 3. Ethicorum (cap. 3). addere rationem omnino diversam a voluntate, vel Finis autem movet voluntatem ad illum primum ad voluntatem, cum ipsa voluntas non sil nisi incli­ actum, el non voluntas seipsam, sicut nec in aliis. natio ad bonum in communi. Nihilominus, præter — Quod autem dicit Philosophum velle quod volun­ istam affectionem habitualem in voluntate, quæ non tas non esset domina suorum actuum, — falsum est : videtur nisi ordo ipsius ad bonum in communi, quia voluntas cum ratione potest aliquid velle, vel fit (a) quædam affectio actualis, quæ non est aliqua non velle ; sed voluntas precise non est domina, quia determinata volilio, sed genendis complacentia bon i : nec velle nec nolle potest sine ratione >. — Hæc ille quæ non est voluntatis ul voluntas est, sed ul et bene, si intelligat ut prius dictum est (a). natura, vel appetitus. Ideo non est in potestate volun­ Unde argumenta Ilenrici directe procedunt contra tatis, nec in ea est meritum vel demeritum. Et ideo ponentem cognitionem vel objectum cognitum movere istam affectionem primam non habet voluntas a se, voluntatem per modum causa»efficientis; non autem quia tunc esset in potestate sua. Et ideo necesse est contra ponentes voluntatem moveri a talibus quan­ quod habeat eam ab extrinseco. Et hoc : vel ab tum ad specificationem actus. De qua duplici motione objecto, ul dicunt quidam; vel a Deo, ul dicunt Bernardus, in impugnatione undecirnæ quaestionis alii; vel effective a Deo et specificative ab objecto, ul decimiquarti Quodlibeti Ilenrici, sic dicit: « Positio, dicunt tertii. inquit, quam Henricus tenet, teneri non j>olcst, α Sed dices : si est effective a Deo ista prima scilicet quod ostensio objecti requiratur solum ad affectio, quæro (€) : utrum sit a Deo per generalem causandum actum ul causa sine qua non, ct non ut influentiam qua Deus generaliter operitur in rebus, causa per quam. Certum est enim quod actus volun­ aut per specialem? Si dicatur quod per generalem, tatis habet speciem non a voluntate; quia tunc tunc oportebit quærere causam specialem et imme­ omnes actus essent ejusdem speciei : omne enim diatam, quæ non invenitur nisi objectum vel volun­ quod habet speciem ab anima rationali, est unius tas; et sic redibunt dictæ positiones quas non tene­ speciei cum homine; el sic velle contraria, essent mus. Si dicatur quod hæc affectio causatur per unius speciei· Ergo actus voluntatis sortitur speciem specialem influentiam Dei, tunc productio hujus ab objecto. Illud autem a quo sic actus voluntatis affectionis erit miraculosa, sicut ea quæ fiunt ex sortitur speciem et specificam determinationem, non I speciali influentia præter generalem; et sic in primo requiritur ad actum voluntatis solum sicut causa motu voluntatis semper erit miraculum. — Dicen­ sine qua non, que nihil induit. Et ideo necesse est dum quod ad productionem hujus primæ affectionis dicere quod ostensio objecti requiritur ad volilionem sufficit generalis operatio Dei, nec requiritur spe­ sicut causa per quam, sicut et terminus specificans cialis, sicut in productione animæ rationalis quæ motum requiritur ad motum : ita quod sola ostensio non est nata produci nisi a Deo; in talibus enim nihil causans in voluntate non sufficit; sed requiri­ non oportet quærere aliud agens, præter primum, tur rcalis specificatio actus quam facit objectum Speciale. Sic autem est de primo motu voluntatis, ostensum, ct etiam ipsa motio qua objectum movet vel de prima affectione, quæ non potest causari effe­ voluntatem, et non voluntas movet se ad ipsam, ut ctive ab objecto, sicut nec motus a termino ad quem. dicunt alii. Communius autem videtur positio Thomæ Licet enim motus voluntatis non sit motus proprie tenenda, qui ponit quod actus volendi non est effe­ dictus, sed operatio perfecti, tamen sortitur speciem ctive ab objecto, sed speci ficati ve; sicut motus spe- I ab objecto ad quod est. Unde velle comedere ct velle ci ficati ve est a termino ad quem, a quo tamen con­ ta) at. — Om. Pr. (a) fit. - fit Pr. (β) çuero. — immo Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO 1. 249 currere differunt specie, sicut cursus et comestio cursus voluntati, el (x) judicat bonum esse currere quæ sunt duo termini ad quos sunt isti actus. Si pro illa hora, tunc voluntas vult cursum; et quando dicas quod a cursu concepto et a comestione con­ ratio judicat non esse bonum currere pro illa hora, cepta causantur isti duo actus voluntatis, licet volun­ tunc voluntas non vult. — Hoc non solvit; quia tas moveatur ad cursum realem et comestionem ratio potent dupliciter judicare. Vel sententialiter, realem; et sic ab objecto concepto causatur effective id est, judicando tunc cursum esse bonum el nullo actus voluntatis, sed ab eo ut est quid reale spccifi- modo dimittendum : el tunc idem est judicum de catur : hoc enim duplici modo dicunt se habere cursu et de ultimo fine vel de habentibus connexio­ objectum voluntatis ad voluntatem; et sic, licet spe- nem necessariam ad illum ; et in tali casu conce­ cificelur ab objecto ut est terminus ad quem, effl- ! ditur quod voluntas sequitur determinationem ra­ citur tamen ab objecto concepto ut ab eo quod pro­ tionis. Aliud est judicium quo ratio judicat aliquid cedit natura vel tempore actum voluntatis. — Sed expediens, non tamen necessarium, sed quasi indif­ hoc non videtur : quia, si objectum conceptum ferenter se habens ad utrumlibet, quamvis finaliter causât primam affectionem voluntatis, eadem ratione judicet magis pro una |>arte quam pro alia, ut cum et omnes alias. Et ideo, sicut prima affectio volun­ judicat salis bonum esse cursum (δ), vel satis bonum tatis non est in potestate nostra, nec meritoria, ita esse currere, licet non necessarium; et tunc talem nec aliæ ;cl sic periret tota libertas respectu omnium determinationem non necessario sequitur voluntas. actuum voluntatis, sicut respectu promii(x)et meriti: Ergo tunc quando sic præsenlatur objectum sine non enim meremur, nisi per id quod est in pote­ necessario judicio rationis, quæro: utrum causet state nostra, quia nihil aliud proprie est objectum actum volendi, aut non. Si dicas quod sic, tunc nostrum. Ergo objectum ut conceptum non potest causal necessario: quia naturaliter, eodem modo ac causare primum actum volendi efficiendo ipsum, si ratio judicaret cursum esse necessarium; et sic sicut nec alios. — Prolerea. Illud objectum, si agat judicium rationis non faciet quod objectum causet in voluntate, causando in ipsam actum volendi, cer­ actum volendi qualitercumque, sed semper neces­ tum est quod agit naturaliter, et non libere; sicut sario causabit. El sic peribit liberum arbitrium color agit in visum. Voluntas autem est naturaliter totaliter respectu cujuscumque objecti et respectu disposita ad recipiendum actum volendi. Si igitur cujuscumque judicii rationis;quod falsum est.Unde, nihil habeat in ipso facere nisi solum recipere, sicut si quodlibet judicium rationis tunc voluntas neces­ materia formam vel actionem agentis, ita quod, si sario sequeretur, non plus esset de libero arbitrio in voluntas nihil agat ad actum volendi, nisi quod reci­ voluntate quam in manu quæ perculit cum ratio piat tantum, erit patiens dispositum ad recipiendum judicat esse percutiendum; el voluntas habet hoc semper actum volendi ab objecto sicut diaphanum velle, si habet sequi omne judicium rationis tam ad recipiendum lumen, præsentc autem naturali contingens quam necessarium : nisi quod plus arcta­ agente et patiente disposito, necessario sequitur bitur voluntas ad sequendum quodeumque judi­ actio, eigo prosente quocumque objecto voluntatis, cium rationis quam manus, eo quod judicium ratio­ necessario sequitur actus volendi non magis respectu nis non movet manum nisi per imperium volun­ linis quam cujuscumque alterius. Et sic voluntas tatis, nec voluntas imperabit nisi ratio judicet respectu nullius objecti habebit liberum arbitrium. imperandum ; el sic nihil de libero arbitrio erit plus — Pnelerea. Agens naturale aequaliter dispositum, involuntate quam in manu. « Sic ergo ab objecto non potest causari effective semper natum est facere idem m patiente æqualiler disposito. Objectum autem, si agat involuntatem, actus volendi, sed specificative tantum. Primus ergo naturaliter agit quantum est ex parte sua; quia actus volendi non potest esse a voluntate: quia ipsa, proseiltat se; et voluntas, ex quo ponitur pura pas­ quantum est de se, est in potentia ad ipsum actum siva respectu actus volendi qui (€) efficitur, ut volendi ; ct ideo oportet quod fiat aclu in genere dicunt, ab objecto, est æqualiter disposita. Ergo volentium per aliquid aliud; el hoc est per primam idem objectum prosentatum voluntati, semper cau- affectionem. Unde, cum illa non sil ab objecto, item sabit idem. Et sic, si cursus praesentetur voluntati, nec a voluntate, quia tunc esset in potestate volun­ el voluntas semel velit currere, semper voluntas tatis, quod est falsum, necesse est primam affectio­ volet currere; aut si semel praesentetur voluntati, nem voluntatis reduci ad Deum, sicut el ipsam pro­ et voluntas nolit currere, nunquam volet currere; ductionem animæ rationalis. Et sic illa immediate producitur a Deo effective. Alii autem actus volendi quod est inconveniens. α Sed dices quod absoluta praesentatio objecti non sunl effective a composito, scilicet a voluntate et a causât actum volendi, sed oportet quod determinetur prima affectione ad finem, sicut docet Thomas, ubiper judicium rationis : ita quod, cum præsentatur (а) pnrmii. — primi Pr. (б) qui — qutr Pr. (a) non. — Ad. Pr. (C) iatw bonum este curtum. — bonum etic curtum tatu Pr. 250 LIBRI II. SENTENTIARUM cumque loquitur de hac materia; sicut intellectus factus in actu principiorum, movet se ad conclu­ siones. Et ideo omnes actus volendi prater primum, quia sunt in potestate voluntatis, oportet quod sint effective ab ipsa, et spec i fi native ab objecto. Sic ergo patet quod ad actum volendi non sufficit sola osten­ sio objecti; sed requiritur ad omnes actus prater primum, affectio ad finem vel ad bonum commune, el specificatio ab objecto. > — Hæc Bernardus. In quibus patet quomodo solutiones quas dabat superius erant intelligendæ. El quod ista sint secun­ dum mentem sancti Thomæ, palet. Nam, 1* 2·, q. 10, art. 2, sic dicit : « Voluntas movetur dupli­ citer : uno modo, quantum ad exercitium actus; alio modo, quantum ad specificationem actus, quæ est ex objecto. Primo igitur modo voluntas a nullo objecto movetur de necessitate. Potest enim aliquis de quocumque objecto non cogitare, et per conse­ quens nec actu velle illud. Sed quantum ad secun­ dum modum motionis, voluntas ab aliquo objecto ex necessitate movetur, el ab aliquo non. In motu enim cujuslibet polentiæ a suo objecto, consideranda est ratio j>er quam objectum movet potentiam. Visibile enim movet visum sub ratione coloris actu visibilis. Unde, si color proponatur visui, ex neces­ sitate movet visum, nisi aliquis visum avertat; quod pertinet ad exercitium actus. Si autem proponeretur aliquid visui, quod non omnibus modis esset colora­ tum in actu, sed secundum aliquid esset (a) tale, secundum autem aliquid non tale, non ex necessi­ tate videret visus tale objectum ; potest enim inten­ dere ad ipsum ex illa parte qua non est coloratum, et sic ipsum visus non videret. Sicut autem colora­ tum in actu est objectum visus, ita bonum est obje­ ctum xoluntatis. Unde, si proponatur aliquod obje­ ctum voluntati quod sit universaliter bonum et secundum omnem considerationem, ex necessitate voluntas tendet in illud, si aliquid velit; non enim |*oterit velle oppositum. Si autem proponatur sibi aliquod objectum quod non secundum quamlibet considerationem sit bonum, non ex necessitate volun­ tas fertur in illud. Et quia defectus cujuslibet boni habet rationem non boni, ideo illud solum Unum quod est perfectum et cui nihil deficit, est tale Unum quod voluntas non potest non velle, quod est beati ludo. Alia autem quælibel particularia (C) bona, inquantum deficiunt ab aliquo bono, possunt accipi ut non Una; et secundum hanc consideratio­ nem possunt repudiari vel approbari a voluntate, el potest in idem ferri secundum diversas conside­ rationes. > — Hæc ille. Ex quibus accipio quatuor. Primum est, quod nullum objectum creatum aliud a voluntate, causât effective .ictum volendi. Hoc enim est movere volun­ (a) euel — cauiet Pr. (<) particularia — particularium Pr. tatem ad exercitium aclus; quod, secundum ipsum, non competit nisi Deo et ipsi voluntati. — Secun­ dum est, quod objectum est causa aclus volendi quasi finalis elformalis. Hoc enim est inovere volun­ tatem quantum ad specificationem aclus. — Ter­ tium est, quod ista copulativa est impossibilis : Voluntati ostenditur per intellectum Λ sub ratione ultimi finis vel boni omnino perfecti, et secundum nullam considerationem mali, immo secundum omnem sui considerationem boni, nec aliud (a) judi­ cium, aut ostensio alterius objecti recta vel reflexa est in intellectu pro tunc; et tamen voluntas non vult actu finem sic ostensum. Ista tamen est bene possibilis : Voluntati per intellectum proponitur A sub ratione boni perfecti, et nullatenus sub ratione mali; et tamen voluntas pro tunc non haliet aliquem actum volendi aut nolendi circa A. Palet : quia nulla talis ostensio nécessitai voluntatem ad exerci­ tium actus, etiamsi (6) sit judicium ultimate con­ clusivum de volendo pro nunc, et nullum aliud judi­ cium, vel œstimatio, aut ostensio ad oppositum sil tunc in intellectu. — Quartum est, quod ista copula­ tiva est impossibilis : Intellectus ostendit et pro­ ponit A objectum voluntati modo pradicto; et Limen voluntas odit aut respuit A. Palet : quia tale objectum non potest dare talem speciem actui ; immo necessario movet voluntatem ad talem spe­ ciem aclus, et non ad oppositam. — Qualiter autem Deuscauset primum actum voluntatis, dicetur post. § 2. — Au ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. —Ad primum Scoti contra secundam conclusionem negetur major. Et ad probationem ejus dicitur quod, ad hoc quod ali­ quod agens habeat aliquem effectum perfecte in sua potestate, non requiritur quod se solo possit illum producere, nec quod causatio cujuslibet concur­ rentis sit in sua potestate, si ly solo excludat causas primas, ct ly concurrentis stet et supponat pro eisdem causis primis; sed sufficit quod possit illum producere se solo, id est, non concurrente alia causa proxima cl ejusdem ordinis cum illo, vel quod habeat in potestate sua causationem cujuslibet causæ proximæ concurrentis cum illo. Sic autem est in proposito de voluntate respectu actus sui. Exem­ plum autem quod ibi adducitur de intellectu, non probat majorem in sensu in quo negata est; quia intellectus non est causa prima simpliciter, sed proxima respectu aclus volendi. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 83, art 1, in solutione tertii, sic dicit ; α Liberum arbitrium est causa sui motus, quia homo per liberum arbitrium seipsum movet (») aliud, — illud Pr (6) efianut. — igitur Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. ad agendurn. Non tamen hoc est de necessitate liber­ tatis quod sil prima causa sui id quod liberum est; sicul nec ad hoc quod aliquid sit causa alterius requi­ ritur quod sit prima causa ejus. Deus igitur est prima causa movens el (x) naturales causas el volun­ tarias. Et sicut naturalibus causis, movendo eas (C), non aufert quin actus earum sint naturales; ita, movendo causas voluntarias, non aufert (γ) quin earum actiones sint voluntariae, sed potius hoc in eis facit : operatur enim in unoquoque secundum ejus proprietatem. » — H©c ille. — Potest etiam dici quod major argumenti solum verificatur de causa quæ universaliter el primarie habet effectum in sua potestate, et independenter, et sine suppo­ sitione prioris motoris. Siodo, minor in tali sensu falsa est; quia nulla creatura illo modo habet ali­ quem effectum in sua potestate, sed solus Deus; licet possit habere effectum in sua potestate, sicut causa secunda proxirna dependens a priori et ejus supponens motionem. Ad secundum palet per idem. Nam major solum vera est loquendo de habere effectum in sua pote­ state primarie, simpliciter, et (o) independenter; in quo sensu minor neganda est. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 1, in solutione tertii : α Deus operatur in unoquoque agente, el secundum modum illius agentis, sicul causa prima operatur in operatione causæ secundæ,cum secunda causa non possit exire in actum nisi per virtutem causæ primæ. Undo per hoc quod Deus est causa operans in cordibus hominum, non excluditur quin ipsæ mentes humanæ sint causæ suorum motuum. Unde non tollitur ratio libertatis. » Ad tertium dicitur quod major est falsa in casu quo causa superior mere libere, sine quacumque necessitate absoluta, est determinata ad eventum talis effectus; nec sic est determinata ad eventum talis effectus, quin possit non esse determinata ad illum, sed ad oppositum effectum. Sic autem est de voluntate et scientia Dei. El ideo, sicul effectus con­ tingenter eveniunt per comparationem ad Deum, ita et per comparationem ad voluntatem nostram. Et sic ad probationem minoris per exemplum de voluntate ct manu respectu scripturæ, dicilur quod quanlumcumque voluntas mea esset determinata ad  el esset immutabilis et non impedibilis, si tamen illa determinatio esset libera modo predicto, tunc Λ aeque contingenter proveniret a manu sicut a voluntate, nec esset ibi quæcumque necessitas, nisi conditionata, el non absoluta. Conceditur tamen quod nullus effectus est contingens ex habitudine ad aliquam causam secundam principaliter et sicul ex prima radice contingentia», sed solum ex habitudine (а) ct. — Orn. Pr. (б) a verbis Et sicut usque ad eas, om, Pr. (γ) aufert. — aufertur Pr. (δ) et. — Om. Pr. 251 ad divinam voluntatem. De prædictis sanctus Tho­ mas, de Veritate, ubi supra (q. 24, art. 1), in solu­ tione decimilertii, dicit sic : < Ex præscienlia Dei non potest concludi quod actus nostri sint necessarii necessitate absoluta, quæ dicitur necessitas conse­ quentis, sed necessitate conditionata, quæ dicitur necessitas consequentiae, ut patet per Boetium in fine libri de Consolatione philosophia, d A — Hæc Bernardus, et satis conformiter dictis sancti Thomæ, i· 2 , q. i, art. 3. — Ego * tamen addo quod objectum voluntatis dat speciem actui, non tantum secundum esse quod habet extra intellectum, sed potius secundum esso cognitum quod habet in intellectu. Ad secundum dicit Gregorius, « negando primam consequentiam. Et quia arguens non probat eam, non oportet ulterius dicere. » Et utique consequen­ tia non valet ; quia nobilitas rei non solum dependet a causa efficiente, sed etiam a formali. Ad tertium dicit Gregorius quod « nullus actus volendi lapidem dependet essentialiter immediato a lapide; et quidam nec mediate, nec immediate, utpote qui est (γ) de lapide non exsistente, aul tan­ tummodo abstractive apprehenso; quidam vero mediate tantum, ut qui est de lapide intuitive appre­ henso, quoniam talis volitio dependet immediate a notitia inluitiva lapidis quæ a lapide dependet. — Et quod assumitur, quod mensurati ad mensuram II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum est essentialis dependentia, — non est universaliter aliorum respondet Gregorius (dist. 25, c. 3), dicens verum, proprie loquendo de dependentia; cum de quod, < cum infertur quod volitiones non capiunt non exsistente possit haberi notitia, quæ ad ipsum formalem distinctionem ab objectis, duplex potest velut ad mensuram refertur >. — Hæc ille, el satis e>se sensus. Unus, quod volitiones distinctorum bene. — Nisi quod assumit aliqua falsa apud nos. objectorum specie non sunt formal iter dislinctæ. EX Primum est, quod notitia intuitiva intellectiva lapi­ in hoc sensu negatur consequentia. Alius sensus dis immediate causelur a lapide. Secundum est, potest esse, quod, licet volitiones objectorum specie quod illa notitia sil causa effectiva partialis actus distinctorum sint formatter dislinctæ, hanc tamen distinctionem non capiunt effective ab objecto. Et in (e) tpecificare. — ipccificative Pr (a) primo. — perfecto Pr. (6) idem. — Om. Pr. (γ) qui eit. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. volendi lapidem. Tertium est, quod volitio lapidis I non exsistentia nullam dependentiam habeat ad Lapi­ dem in quocumque genere causæ, nec ad quod cum- t que esse lapidis, sive reale, sive cognitum. Ideo dicitur ad argumentum, quod solum concludit quod \olitio lapidis aliqualiter dependeat a lapide in esse cognito. Non tamen concludit quod illa dependentia sit ad causam efficientem, sed solum ad rationem agendi. Ad quartum dicit Gregorius quod, « si bonum magis possit diligi prasens quam absens, hoc est | (piia perfectius apprehenditur cum est prasens, | quam dum est absens; et sic solum mediate facit ad actum volendi, causando scilicet notitiam quæ est causa dilectionis. » — Hæc ille, et læne, dum tamen causalités notitiæ respectu volitionis sane intelli- i gatur. Ad quintum dicit quod « ex diversis visis sunt diversi appetitus, mediantibus visionibus illorum visorum ». Et sic patet ad argumenta contra conclusiones. Verum quia in solutionibus prædictis, sepe dictum est quod nec intellectus nec actus ejus est causa effectiva volitionis, ideo contra hoc arguit Adam, el Gregorius (dist. 25, conci. 2). Pruno sic. Si sola voluntas esset immediata causa productiva libera volitionis, sequitur quod natura­ liter voluntas posset velle incognitum. Consequens est contra experientiam et contra Augustinum, 8. de Trinitate in multis partibus, et 3. dc Libero arbi­ trio, capit. 19. Consequentiam probo. Quia omnis res, sine qua res alia non potest naturaliter produci est per se causa, vel dispositio causæ necessaria, vel causa causæ illius, vel effectus naturaliter conse­ quens eam. Puto quod huic instantia inveniri non possit. Sed, si sola voluntas sit causa immediata pro­ ductiva libera volitionis, notitia rei volitæ non est causa volitionis; quia nec finalis, nec formalis, nec materialis (a), patet ; nec efficiens, per hypothesim. Item, non est necessaria dispositio causæ illius ; quo­ niam voluntas ex se est sufficienter apta recipere volitionern, et per hypothosiro est sufficienter ejus productiva. Patet etiam quod non est causa causæ (6). Item, non est effectus necessario consequens eam, cum sit naturaliter prior ea : potest enim res cogno­ sci, esto quod non diligatur, et non c converso. Secundo, Quia (γ) hoc videtur de intentione Augustini, 15. de Trinitate, cap. 23, ubi vult quod amor procedit de scientia; et cap. 26, dicit quod amor de gignente mente et de gignito notitia tanquam dc parente et prole procedit. Item, ad Simplicianum, lib. 1, q. 2, dicit quod vocatio, quæ utique est notitia, est effectrix bonos voluntatis. (а) nec materiatu. — Om. Pr. (б) cautor. — rue Pr. (γ) Quia. — Quod Pr. 235 Tertio, Quia ista est mens Commentatoris, 3. dc Anima, comi». 49, ubi vult quod scientia est causa desiderii; ct comrn. 50 ejusdem libri, dicit quoi omnis appetitus fit ex imaginatione. Ilern, 12. Metaphysica, comm. 36, ait quod < forma balnei, quæ est in anima, est agens desiderium >; et quod, < propter illam tanquam propter causam efficien­ tem, desideramus formam quæ est extra animarn. » Et infra : < Desiderium, inquit, e^t propter aestima­ tionem ejus quod est aliquid esse (x) lionum. » Item, comm. 39, dicit quod < comprehensio est causa voluptatis ». Ex quibus omnibus patet quod notitia est cauja effectiva actus voluntatis. Ad primum istorum, dicitur quod solum con­ cludit quod cognitio est causa per se volitionis, quod concedimus Et cum dicit quod non est causa forma­ lis, nec finalis, patet quod hoc est negandum, secun­ dum pradicta. Ad secundum dicitur quod Augustinus intelligit quod amor procedit de scientia ve! notitia, non tan­ quam ex causa efficiente vel agente, sed tanquam ex ratione agendi, quo modo causât finis, ut supra dictum est. Ad tertium patet per idem. De prædictis dicit sanctus Thomas, de Virtuti­ bus, q. 2, art. 3 : < Unusquisque actus formam et speciem recipit secundum formam agentis; ut cale­ factio secundum calorein. Forma autem voluntatis est objectum ipsius, quod est bonum et finis, sicut intelligibile est forma intellectus, etc. > Et loquitur de objecto, non prout est extra, sed prout est cogni­ tum. Nam notitia objecti est ipsi voluntati formalis ratio agendi, pro quanto dat speciem actui volunta­ tis, licet illum ante eliciat. Ad argumentum factum in principio quæstionis, patet solutio per pradicta. Et hæc de quæstione. Benedicius Deus. Arnen. DISTINCTIO XXVI. QUÆSTIO I. UTRUM GRATIA SIT VIRTUS i hc.a vigesimamsextam distinctionem 2. Sententianim, quæritur : Utrum gratia sit virtus. Et arguitur quod sic. Nam in littera dicit Magister, post Augustinum (Enchirid., cap. 106), quod gratia praveniens est fides per dilectio­ nem operans. Sed fides est virtus. Igitur el gratia. (») etw. — cm Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 25β In oppositum arguitur. Quia omnis virtus est in aliqua potentia determinata animæ sicut in subje­ cto. Sed gratia non est subjective in aliqua potentia animæ, sed in essentia. Igitur, etc. In hac quæstionc enint 1res articuli. In quorum primo ponentur conclusiones; in secundo objectio­ nes; in tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod oralia differt realiter a virtute. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 26, q. 1, art. 4, ubi sic dicit : α Circa hoc sunt diversæ opiniones. Quidam dicunt quod gratia et virtus sunt omnino idem per essentiam secundum rem, sed dif­ ferunt tantum ratione : quia gratia dicitur secun­ dum quod hominem Deo acceptum reddit; virtus autem dicitur secundum quod est principium recti operis. Sed hoc non videtur conveniens. Quia, si virtus ab eodem haberet quod esset virtus, et quod hominem Deo gratum redderet, oporteret quod omnia virtus hoc faceret; et cum quædam virtus per actus acquiratur, sequeretur, secundum hæresim Pelagii, quod ex libero arbitrio homo efficeretur gratus Deo. Si autem ab alio habet (a), quod sit vir­ tus, et quod gratum Deo reddat, oportet quod gratia et virtus non sint omnino idem secundum rem ; diversis enim effectibus qui divisim inveniuntur, diversa enint principia. Et ideo alii dicunt quod virtus et gratia realiter different, non autem ita quod sint diversa per essentiam, sed quod ex gratia et virtute efficitur unum, sicut ex forma et ex eo cujus est forma. Dicunt enim quod hoc modo gratia se habet ad virtutem, sicut lumen manifestans colo­ rem ad ipsum colorem : unde, sicut lumen efficitur quodammodo unum cum colore, exsistens cum eo in eodem subjecto, ita etiam dicunt quod gratia con­ jungitur virtuti in eodem subjecto (6), ul informans ipsum. Ponunt enim quod, proprie loquendo, sub­ jectum gratiae est potentia. Sed istud etiam non videtur conveniens. Quia, cum dicitur quod ex colore ct lumine efficitur unum, aut accipitur lumen quod est de compositione coloris, cum hypostasis coloris sit lux ; et sic reditur in primam opinionem, scilicet quod gratia el virtus sint idem secundum rem : non enim lumen quod est de compositione (a) habet — euet Pr. (C) a verbo i ία atque id lubjecto, om. Pr.. coloris (a), re differt a colore. Aut accipitur lumen quod est in aere circumstanti ; et hoc constat quod est in alio subjecto a colore, et per essentiam abeo differt. Similiter etiam, si accipiatur lumen prout participatur in superficie corporis terminati, in quo est color, de necessitate per essentiam a colore dif­ fert : quod patet ex hoc quod, adveniente et rece­ dente lumine, nihilominus idem color manet; quod non esset, nisi per essentiam a colore differret. Simi­ liter etiam oportet quod : vel virtutes efficiantur Deo grate per aliquid a Deo influxum ; et sic o|>orlct illud per essentiam differre a virtute, cum etiam quædam virtutes infusae, ut fides et spes, recedente gratia maneant informes; vel oportet quod virtutes Deo sint gratæ, sine hoc quod (5) aliquid addatur a Deo infusum ; et sic gratia nihil creatum in anima ponit, vel nihil aliud realiter a virtute distinctum. Et ideo dicunt alii, quod gratia essentialiter differt a virtute. Oportet enim perfectiones perfeclibilibus esse proportionatas. Unde sicut ab essentia animæ fluunt potentia} ab ipsa essentialiter differentes, sicut accidens a subjecto, et tamen omnes uniuntur in essentia animæ sicut in radice; ila etiam a gratia, quæ est perfectio essentiæ animæ, fluunt virtutes, quæ sunt perfectiones potentiarum, ab ipsa gratia essentialiter differentes; ingratia tamen conjuncta) sunt, sicut in sua origine, per modum quo diversi radii ab eodem corpore lucente procedunt. » — Hæc ille. Simile dicit, 2·, q. 110, art. 3 : « Quidam, inquit, posuerunt idem esse gratiam et virtutem secundum essentiam, sed differre solum secundum rationem : ut gratia dicatur secundum quod facit hominem Deo gratum, vel secundum quod gratis datur; virtus autem, secundum quod perficit ad bene operandum. El hoc videtur sensisse Magister, in 2. Sententiarum. Sed si quis recte consideret rationem virtutis, hoc stare non potest. Quia, ul dicit Philosophus, 7. Physicorum (l. c. 17), virtus est dispositio perfecti (γ) : dico autem perfectum, quod est dispositum secundum naturam. Ex quo patet quod virius uniuscujusque rei dicitur in ordine ad aliquam naturam præexsislentem, quando scili­ cet unumquodque sic est dispositum, secundum quod congruit natura suæ. Manifestum est autem quod virtutes acquisite per actus humanos, sunt disposi­ tiones quibus homo convenienter disponitur in ordine ad naturam qua homo est. Virtutes autem infusæ disponunt hominem altiori modo, et ad altiorem finem; unde etiam oportet quod in ordine ad aliquam alliorem naturam. Hoc autem est in ordine ad divinam naturam participatam, secundum quod dicitur, 2 Petri, 1 (v. 4) : .Maxima ct pretiosa (а) Ut. — Ad. Pr. (б) a verbo virtute * usque ad quod, om. Pr. (γ) perfecti. — perfecta Pr. DISTINCTIO XXVI - QUÆSTIû I. value promise donavit, ut per hoc efficiamini natio natura, el ejus rnotus vel operatio; ila, in gra­ dirime natura' consortes, Et secundum acceptio tuitis, est aliud gratia a chari tale et aliis virtutibus. nem hujus nnturæ, dicuntur regenerari in filios El quod hæc comparatio sil recte accepta, patet per Dei. Sicut igitur lumen naturale rationis est aliquid Dionysium, in 2. cap. Cœleslis Jlierarchiæ, ubi præter virtutes acquisitas, quæ dicuntur in ordine dicit quod non potest aliquis habere spiritualem ope­ ad ipsum lumen naturale; ita etiam ipsum lumen rationem, nisi prius esse spirituale accipiat; sicut gratiæ, quod est participatio divins natura, est n — Hæc ille. derivantur, el ad illud lumen ordinantur. Unde el Ex quibus potest formari talis ratio ; Perfectiones Apostolus dicit, Ephcs. 5 (v. 8) : Eratis ali­ gratuita» proportionantur perfectionibus naturalibus, quando tenebræ, nunc autem lux in Domino; ut prasertim in eodem supposito. Sed in perfectioni­ filii lucis ambulate. Sicut enim virtutes acquisite bus naturalibus ejusdem suppositi sic est, quod perficiunt nominem ad ambulandum congruente! aliud est natura per quam suppositum proportionalumini naturalis rationis, ita virtutes infuse perfi­ lur fini, et aliud est inclinatio in finem, el aliud est ciunt hominem ad ambulandum congruenter lumini illud per quod operatur ad finem consequendum. gratiæ. e — Hæc ille. Igitur ila erit in perfectionibus gratuitis : quod alia Simile dicit, de Veritate, q. 27, art. 2, ubi sic perfectio supernatural» erit, per quam creatura ait : α Quidam dicunt quod gratia est idem per essen­ rationalis proportionata est beatiludini supernatu­ tiam quod virtus secundum rem, differt autem secun­ ral!, et hanc dicimus gratiam ; aliud vero erit incli­ dum ralionem : ul virtus dicatur secundum quod natio in illum finem, quam (e) dicimus charitalem ; perficit hominem ad operandum ; gratia vero, secun­ et aliud erit virtus exeeuliva motus in finem. — dum quod reddit hominem et ejus actum Deo acce­ Item, sic : Virtutes infuse altiores, ad alliorem ptum ; ct inter alias virtutes, pracipue chantas est finem disponunt, et in ordine ad altiorem naturam. gratia, secundum eos. Alii vero dicunt econlrario, Sed virtutes infusæ altiores sunt virtutibus acquisi­ quod charilas el gratia per essentiam differunt. El tis. Ergo ad altiorem, etc. Illa autem natura ad hæc opinio rationabilior esi. Cum enim diversarum quam disponunt, non est nuda essentia creatura naturarum sini diversi fines, ad consecutionem ali­ rationalis. Erit ergo quædam participatio divime cujus finis in rebus naturalibus tna praexiguntur, natura. Hanc autem vocamus gratiam, etc. scilicet : natura proporlionala ad finem illum ; et incli­ Secunda conclusio est quod gratia non est sub­ natio in linem illum, quæ est naturalis appetitu * jective tn nliqiin potentia animæ, sed In essentia finis: et motus in finem : sicut patet in terra, in animæ. qua est natura quædam, per quam compedit sibi esse in medio; ct hanc naturam sequitur inclinatio Hanc ponit sanctus Thomas, la 2’. q. 110, art. 4. in locum medium, secundum quam appetit natura­ ubi sic dicit : per quod inclinetur ejus appetitus in finem illum, — Haec illo. sed etiam per quod ipsa natura hominis elevetur ad Item, ibidem : α Per gratiam regeneramur in quamdam dignitatem, secundum quam talis finis sil filios Dei. Sed generatio prius terminatur ad essen­ ei competens : el ad hoc datur gratia; ad inclinan­ tiam quam ad potentias. Ergo gratia (6) prius est iu dum autem allectum in hunc finem, daturcharilas ; essentia animæ quam in potentiis. * ad exequendum nutem opera quibus prodictus finis acquiritur, dantur aliæ virtutes. Et ideo, sicut in (i) quam. — quem Pr rebus naturalibus est aliud natura ipsa quam incli­ (6; graha — Om. Pr. IV. — <7 258 LIBRI II. SENTENTIARUM Eundem conclusionem tenet, 2. Sentent., ubi supra (dist. 26, q. 1), art. 3, ubi sic : < Ab omnibu>, inquit, communiter dicitur quod gratia respi­ cit essentiam animæ, virtus vero potentiam. Sed qualiter hoc intelligcndum sit, a diversis diversi­ mode traditur. Quidam enim hoc accipere volunt secundum appropriationem quamdam, et non pro­ prie dictum. Cum enim virtus dicatur secundum quod est operationis principium, operatio autem potentiam Sequatur, convenienter virtus ad poten­ tiam refertur. Grati® autem effectus, est ut Deo acceptum faciat. Hoc autem per prius respicit ipsam animam quam operationes ejus; unde, Genes. 4 (v. I), dicitur quod Deus respexit ad Abel cl ad munera ejus, quasi per prius acceptans offerentem quam ea quæ offeruntur. Quidam vero accipiunt hoc proprie dictum, dicentes quod proprium et (i) pri­ mum subjectum gialiæ est essentia animæ, virtutis autem est potentia. Et hoc rationabilius est, el dictis Dionysii consonat. Cum enim operatio supra facul­ tatem naturæ operantis non extendatur, oportet quod, si o|æralio alicujus supra id quod naturaliter potest, extenditur, quod etiam natura quodammodo supra seipsam elevetur. Cum ergo actus meritorii facultatem humana.· natura excedant, quia in eos solis naturalibus horno non potest, non possunt isti actus ab homine procedere, nisi quodammodo natura huma a in esse altius esset sublevata, ve) sublimata. Et ideo dicit Dionysius, in 2. cap. Cœlest. Ilierar., quod sicuti in rebus naturalibus est, quod illud quod non hatatspeciem per generationem acceptam, non |>ote>t habere o|>erationes speciei debitas; ita ille qui non est adeptus divinum esse per spiritualem regenerationem, non potest participare divinas ope­ rationes. Oportet ergo quod primum donum quod homini divinitus infunditur gratis, hunc habeat effectum, quod ipsam essentiam animæ in quoddam divinum esse elevet, ut idonea sil ad omnes opera­ tiones divinas. El ideo, quia unumquodque simpli­ citer dicitur, quod per prius dicitur, sicut substan­ tia ens, ideo tale donum quod essentiam animæ nobilitat, principaliter gratia vocatur; et etiam quia non determinatur per aliquem specialem actum, unde speciale nomen sortiatur. El ideo proprie et |»c! se gratia respicit essentiam animæ sicul subjeitiini. > — Hæc ille. Idem ponit, de Veritate, q. 27, art. 6. Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis per­ fectio inhærens subjective potentiæ, habet rationem virtutis. Sed gratia non habet rationem virtutis. Ergo non e>t perfectio inhærens potentiæ. Restat ergo quod inhæret essentiæ. El in hoc primus articulus terminatur. a <ι - erit. Pr. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § I. — CONTHA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun­ dum articulum, restat objectiones adversariorum ponere. El quidem, contra primam conclusionem arguit Scotus(dist. 27, q. 1 ), probando quod gratia non se habeat ad virtutes infusas sicul anima ad potentias, et lumen naturale ad virtutes acquisitas. Primo. Quia ex hoc sequitur quod fides non posset remanere informis : quia non posset perfi­ cere (a), non manente illo lumine in ordine ad quod perficit (6); sicut nec virtus acquisita jwlest manere virtus, non manente naturali habitudine ejus ad quod respicit, videlicet prudentia. — Et si dicatur quod est assignare gradus in gratia, el secun­ dum gradum inferiorem est fides et spes, et secun­ dum superiorem meretur nomen charilatis, el ita inferior potest manere sine superiori, et hoc modo fides el spes manent sine charitale ; — Contra hoc : Quia eadem essentia non potest ita diversimode per­ ficere (γ) potentias animæ. Item, quia illæ 1res vir­ tutes, spes, fides et charitas, manerent (o) in jialria ; manebit enim tunc perfecta gratia, et ita omnes virtutes, secundum istam opinionem. Secundo. Quia quaecumque excellentiae attribuun­ tur gratiae, attribuuntur charitati. Utraque enim essentialiter dividit inter filios regni el perditionis, secundum Augustinum, 15. de Trinitate, cap. 18. Utraque etiam est forma virtutum ; el neutra potest esse informis. Et utraque conjungit ultimo fini per­ fecta conjunctione, qualis potest esse in via. Et si poneretur distincta a charitale, superflueret altera illarum,quia unica sufficeret. II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam (c) Aureolus (dist. 26, q. 1, art. 1 ), quod aliqua virtus sil formaliler gratia. Primo. Quia fides est virtus specialis, distincta contra charitalem ; el fides est formaliler gratia. Igitur aliquæ virtutes a charitale distinct®, sunt for­ maliler gratia. Consequentia patet de se. Antecedens probatlir per Magistrum, qui dicit in littera, quod gratia prévenions, est fides qua justificamur; igi­ tur, etc. — Confirmatur. Quia gratia nil aliud est quam illud quo aliquis est formaliler Deo acceptus. Sed per alias virtutes a charitale, quis esi acceptus Deo formaliler. Igitur, etc. Major palet. Sed minor probatur per Apostolum, Hebrœor. H (v. G) : (i) perficere. — proficere Pr. ft) perficit. — proficit Pr. (i) perficere — proficere Tr. (ί) manerent. — manent Pr. (i) etiam. — Om. Pr DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I 259 Sine fide impossibile est placere Deo. Confirmatur ' facit deiformilatem (a) quantum ad actum primum ; hoc : quia, dempta fide, halæns charitatcm non est et hoc nihil csl, quia hoc modo anima (l) multoDeo acceptus et gratus; ergo chantas, ut distingui­ magis est dei formitas (γ) Dei quam quæcumque tur ab ahis virtutibus, non est gratia per essentiam, qualitas, cum seipsa sit imago illius : aut facit dei­ quia, omni alio circumscripto, ipsa non reddit acce­ formilatem (3) quoad perfectiones secundas, ut sci­ ptum Deo. Item, eadem minor probatur sic, per licet homo sit talis participative, qualis est Deus illud Isaiæ, GG (v. 2) (a): Super quem requiescet formaliler; et æque bene hoc faciunt virtutes. Unde spiritus meus (supple per amorem ct placitum ), nec in Novo nec in Veteri Testamento suadetur nisi super humilem corde, ct timentem sermones vel praxipitur haberi aliqua forma quæ non sil vir­ meos (6)? igitur humilitas et timor reddunt forma­ tus; sed ad virtutes plurimum exhortamur ibidem. liler Deo acceptum. Quinto. Quia (c), si ponatur aliqua forma quæ Secundo. Illud reddit formaliler acceptum Deo, non sit principium operationis, sed propler hoc quod facit hominem conformem ipsi Deo. Hoc patet : ut sit qmedam pulchritudo animæ, propter hoc, quia gratitudo et dilectio fundantur super unitatem non oportet ponere formam quæ non sit princi­ et co n formitatem quamdam ; el secundum perfe­ pium operationis (ζ) : quoniam virtutes sunt animæ ctiones similes est amicitia. Sed inultae virtutes aliæ maxima pulchritudo; unde, I. Ethicorum (cap. 8), a charitale, reddunt hominem conformem Deo. dicit Philosophus, quod in virtute non separantur Unde, Matth· 5 (v. 48) : Ut sitis perfecti, sicut hæc tria, pulcherrimum, delectabilissimum, el Pater vester coelestis perfectus est, (v. 45) qui facit optimum. oriri solem suum, etc.; et loquitur de dilectione Sexto. Sicut se habet gratia corporalis ad corpus, proximi. Et similiter, loquensde misericordia, dicit ita videtur se habere gratia animæ ad ipsam animam. (Lucæ, cap. G, v. 36) : Estote misericordes, etc. Sed gratia corporalis non dicitur esse * aliqua una Et de munditia dicit (Levit., cap. 19, v. 2) : San­ forma per se, sed magis videlur esse aliquid consur­ cti estote, quoniam sanctus sum. — Confirmatur gens ex diversis formis; sicut gratiositas faciei con­ hoc. Quia Deus necessario diligit virtutem suam, surgit ex figura, colore el quantitate, el virtute, puta justitiam, misericordiam, el alias perfectiones puta verecundia : nam pone ista in facie, quod sit quæ sunt in eo. Ergo secundario diligit ex necessi­ proportionala quantitas, figura debita, colorproportate perfectiones consimiles quæ sunt in creatura : tionabilis, et gestus verecundis, statim, omni alio quoniam potentia quæ ferlur necessario super obje­ circumscripto, facies ista est formaliler grata; allero ctum, vel in objectum primarium, eadem necessi­ vero deficiente, jam deficit esse grata; unde, si tate fertur in id quod per essentiam est participatio facies habeat nasum longum, vel sit inverecunda, primi objecti; perfectiones autem simpliciter, in vel pallida, eo ipso est ingrata. Igitur sic est in pro­ creatura, sunt per essentiam participationes perfe­ posito, quod, (piando in anima concurrit Dei dile­ ctionum simpliciter ipsius Dei ; igitur naturaliter (γ), ctio, spes, et fides, et cæteræ hujusmodi virtutes, eadem necessitate, diligit illud quod naturaliter (o) omnes simul integrant rationem unius gratia' : nam [uirlicipat hujusmodi perfectiones simpliciter : non eo ipso anima est Deo chara et grata; ex hoc enim enim videtur quod perfectiones simpliciter sint in est homo qualis debet esse, ideo Deus complacet in te, el quod Deus non acceptet te (c), sicut objectum eo, el redditur acceptus Deo. secundarium (ζ). III. Argumenta Durandi. — Contra eamdenu η) Tertio. Si gratia sil aliquid aliud a virtutibus, a quo profluant virtutes, sequitur quod, ablata gra­ arguit Durandus (dist· 26, q. 1). Primo. Quia, destructo principio essendi in esse tia, nulla virtus infusa remaneret; igitur nec fides, nec spes; cujus oppositum tu concedis. Probatur supernatural!, destruitur principium operandi superconsequentia, ex dictis tuis : quia virtutes non sunt naturaliter. Si ergo gratia sit principium essendi in nisi quidam profluxus a gratia, quæ ponitur in esse supernaturali, et virtutes theologiae sint prin­ cipia operandi supematuraliter, tunc, destructa gra­ essentia animæ. Quarto. Quia fictilium videtur ponere aliquam tia, destruerentur omnes virtutes theologies; quod qualitatem facientem deiformilatem (η). Quia : aut falsum est, quia, destructa gratia, manet fides, et spes. Secundo. Quia ratio pro conclusione deficit. Quod (a) In Vulgata legitur : ad quem autem reipieiam, nui ad pauperculum, cl contritum tpiritu, ct trementem ter­ mone» meot ? (C) rnroi. — noitrot Pr. (γ) naturaliter. — materialiter Pr. (B) no/urnliter. — materialiter. Pr (t) te. — Om. Pr. (ζ) tecundanum. — matenale Pr (rt) deiformilatem. — difforniitatem Pr. (a) dei formitatem. — difformitatem Pr. (β) anima. — omnia Pr. (γ) deifonnitai. — di/formiliu Pr. (j) deiformilatem. — difformitatem Pr. (c) Quia — qui Pr. (Ô operationi . * — Om Pr. (η) Contra eamdem — Om. Pr. 260 LIBRI II. SENTENTIARUM enim principium essendi differat a principio ope­ randi, forte verum est de primo principio essendi, quod dat esse substantiale, ut patet in exemplis ibi­ dem adductis; sed de principio essendi secundario, quod dat esse accidentale, non potest esse verum : caJor enim qui dat esse accidentale igni, est ei imme­ diatum principium operandi. Et ita, cum gratia det esse accidentale, ct non substantiale, nihil prohibet eam esse immediatum principium operandi (a). Immo videtur quod econtrario sit arguendum sic ; Sicut se habent virtutes morales ad esse morale el opera moralia, sic se habent virtutes supernaturales ad esse supematurale et ad opera supernaturalia. Sed per virtutes morales constituitur quis in esse morali, et per easdem perficitur ad opera moralia, et non per aliud. Ergo similiter, per virtutes super­ naturales constituitur quis in esse supernatural!, et per easdem perficitur ad opera supernaturalia; nec est aliud, ut videtur, per quod homo constituitur in esse supernatural!, et per quod operatur su pernaturalitcr. — Sed diceret aliquis, quod per virtutes morales non constituitur horno in esse morali primo, sed per principia naturalia, quæ sunt intellectus el volunlas; propter quod dicil Philosophus, 1. Poli­ ticorum (cap. 2), quod homo est animal naturali­ ter civile. Per virtutes autem constituitur in esse secundo morali, quod ordinatur immediate nd ope­ rationem. El similiter est dicendum de gratia el vir­ tutibus, respectu esse supernaturalia. — Sed illud non valet. Quia per principia naturalia non consti­ tuitur homo in aliquo esse moraliaclu, sed quadam aptitudine; quod innuit Philosophus, 2. Ethico­ rum (cap. 1 ), loquens de virtutibus (Ç), et dicens : Innatis quidem nobis suscipere eas, perfectis autem per assuetudinem. Sed per virtutes consti­ tuitur actu in primo esse morali, el per easdem per­ ficitur ad opera moralia. Et idem esi de esse super­ natural! et Operibus su|wmaturalibus. Igitur, etc. Tertio arguit idem Durandus, quod gratia el cha­ ritas sint idem realiter. Quia quæ differunt por essen­ tiam, possunt divina virtute separari, vel saltem primum a posteriori, nisi forte alterum sit pura (γ) potentia, cui (5) repugnat per se esse (quod dico propter materiam primam, quæ non potest ab omni forma separari). Sed gratia et charitas nullo modo possunt separari, ut sil alterum sine altero; alioquin sequeretur quod idem homo salvaretur ct non salvaretur : quia decedens in finali gratia salvatur, decedens vero sine cbanlate non salvatur; quia, secundum Augustinum (Serin. 95, cl 15. dc Tri­ nitate, cap. 18), chantas est vestis, quæ dividit inter filios regni el filios perditionis. Igitur charitas el gratia non differunt per essentiam. («) a rtrbil £i ita iwqae ad operandi, om. Pr. (6) — viriutr Pr. (γ) pura — pula a IV (B) cut. — igitur Pr, Quarto. Quorum est unus et idem actus, non solum concomitati ve, sed per essentiam, illa sunt unum essentialiter, et non solum per concornitanliam. Sed gnitiæ et charitatis est unus el idem actus, non solum concomitati ve, sed per essentiam. Igilur, etc. Probatur minor. Gratiæ enim, et similiter charitatis, et cujuslibet formæ, est duplex actus. Unus primus, qui consistit in informatione et deno­ minatione subjecti ; et hic est, quoad gratiam, facere hominem Deo gratum, et, quoad charitatem, facere hominem Deo charum; et manifestum est quod hæc sunt unum, nec differunt nisi solo nomine. Alius esi reddere opus meritorium ; et in islo similiter conveniunt ; igitur, etc. Quinto. Si gratia et charitas differunt : aut gratia pneeminel charitati ; aut econtra ; aut sunt aequales. Primum non potest dici : quia, secundum Augusti­ num, 15. de Trinitate (cap. 18), nullum donum Dei est excellentius charitate. Nec secundum : quia, sicut se habet perfectibile ad perfectibile, ita perfe­ ctio ad perfectionem (x); sed potentia quam perficit charitas, non excedit essentiam, quam, secundum te, perficit gratia; igitur, etc. Nec potest dici ter­ tium : quia perfectiones specie differentes non pos­ sunt esse æquales; gratia autem el charitas, si non sunt idem, differunt specie; igitur, etc. Sexto. Quia hoc videtur sentire Apostolus, qui utrique eosdem actus attribuit, scilicet : dare esse spirituale, et perficere ad opus meritorium. Nam de charitate dicit, I. ad Corinth., 13 (v. 1,2, 3) : Si linquis hominum loquar, etc., charitatem autem non habeam, nihil sum ; et quoad opus, subdit infra, eodem capitulo (6) (v.7) : Omnia suffert, omnia spe­ rat, etc. De gratia vero, quod det esse spirituale, dicit idem Apostolus, I. Corinth. 15 (v. 10) : Gratia Dei sum id quod sum (γ); et rursum , quod perficiat ad opus meritorium, subdit (ibid.) : Abundantius omnibus laboravi, non ego, sed gratia Dei mecum. Septimo. Quia χαρς in græco, idem est quod gra­ tia in latino; unde et αχαρις dicitur quasi sine gra­ tia. IV. Alia argumenta Aureoli. — Secundo loco arguitur contra eamdem conclusionem, quoad hoc quod langit in suis probationibus, scilicet quod vir­ tutes profluunt a gratia. Unde Aureolus (4. Sen­ tent., dist. I, q. 3, art. 4) arguit Primo sic. Si virtutes profluunt a gratia : aut subjective; aut sicut effectus formalis a forma; aut effective. Sed nullo istorum modorum. Igitur, etc. Major palet per locum a sufficienti divisione : omne enim quod profluit, aliquo genere causalitatis pro­ fluit, cum profluere importet causal i talem. Minor (a perfectionem — perfectum Pr (6 capitulo.— Om. Pr. (γ «uni. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I. 261 probatur. Pi'imo, quod non profluant effective, sicut participat objectum formale actus acceptationis. Et ab efficiente : quoniam, secundum Augustinum hinc est quod, ex natura rei, Deus complacet in tali(serin. 26, cl alibi), virtutes solus Deus operatur bus virtutibus, et in participantibus eas. in nobis, ita quod talia sunt in nobis per infusionem | Tertio. Si dona et virtutes profluunt a gratia in a solo Deo. Et probatur hoc ratione : quia, aut gra- animam : aut profluunt ab ea libere;aut mere natutia infunderet illos, aut educeret de potentia subje- ralitcr. Non primo inudo ; quia, cum gratia sit quæcti; non est dicendum quod infundat, quia tunc I dam qualitas naturalis, non est potestati va aut domicrearet; nec quod educat, quia accidens non educit i nativa sui actus. Igitur a tali gratia veniunt virtutes aliquid de subjecto in quo est subjective. El contirmere naturaliter. Sed hoc est manifeste falsum : inatur : quia dona el virtutes tantum sunt per creanam, etsi virtutes sint connexae cum charitate, lionein; ergo non sunt eductivc de aliquo. Simili- | tamen sunt quædam virtutes supererogation is, ut ler, nec profluunt sicut effectus formalis. Et ratio I virginitas, cl hujusmodi, quas non est necesse inesse est : (juia elfeclus formalis est idem rcaliter quod omni habenti gratiam formaliter; ergo non proipsa forma, secundum Avicennam ; sed virtutes dif- fluunt formaliler a gratia. ferunt a gratia, sicut aliæ qualitates. Nec effluunt a 1 Quarto. Quia ista positio tua imaginatur quod gratia sicut a subjecto, ut manifestum est : non . gratia sil quædam qualitas exsistens in anima, redenim gratia est subjectum illarum, sed sola anima, dens Deo gratum et acceptum, et quod ab illa dona — Dices quod immo virtutes profluunt a gratia ’ cl virtutes dicantur accepta el chara.—Sed contra : aliquo modo subjective, non obstante quod sit una | Nihil reddit aliquid Deo charum et acceptum, nisi gratia per essentiam. El datur exemplum ad hoc: I pro quanto est divina similitudo, et divinarum perquia videmus quod lux est una (a) per essentiam; · tectionum, in quibus complacet Deus primario, eadem autem lux, ut recipitur in nube rorida, ab sicut in objectis primariis. Igitur quod reddit aliea profluunt colores diversi. Sic ergo est imaginan- quid materialiter Deo acceptum, oportet quod sit dum de gratia ; quia ipsa est una per essentiam, et qualitas quædam, qua» ex se sit formaliler accepta : tamen profluit in diversos radios et colores spiritua- sicut virtuosus complacet in alio virtuoso; et hoc les, qui sunt diversæ virtutes. — Sed ista imagina- quia diligit formaliter, et complacet sibi in virtute. lio non valet ad propositum. Nam lux quæ hoc Igitur, cum Deus ex se diligat omnem virtutem, non modo profluit in diversos radios vel colores, ut isti I oportet ponere talem qualitatem motivam,perquam imaginantur, non est radius tinctus in nube, ut ibi anima el habitus animi sint accepti Deo. Nec etiam lingatur, et sit subjectum colorum; sed colores illi in Scriptum invenitur de aliqua tali qualitate, quod sunt ipsi radii debilitati. Isti autem non dicunt quod Deus per se complaceat in ea, sicut invenitur de gratia sit ipsæmet virtutes. Et sic exemplum non est habilibus virtutum. — Hæc ille, in forma. ad propositum. Secundo aiyuit sic : Ab illo non fluunt dona ct § 2. — Contra secundam conclusionem virtutes, in quo (G) formaliler consistit formalis ratio gratiæ; quia idem non profluit a seipso. Sed I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ in virtutibus et donis consistit formaliter ratio gra­ clusionem arguit Scotus(disl. 26, q. 1 ), probando tiæ. Ergo (γ). Probatur minor. Aut enim qualitas a quod gratia non sil subjective in essentia animæ. qua dicis profluere virtutes et dona, dicitur gratia, Primo. Quia, cum gratia sil idem realiter quod quia gratis data; el habeo propositum, quia dona el gloria, vel per se dispositio ad eam, sequitur quod virtutes sunt quædam gratis data. Aut quia est gra­ per se sil in eodem subjecto in quo est beatitudo. tum faciens (o); et habeo similiter propositum : Sed beatitudo non est per se in essentia animæ, sed nam dona el virtutes ex se habent formaliler quod in plentia. Igitur el gratia. — Si dicatur quod bea­ faciant gratum habentem; quia talia per rationes titude primo ponilur in essentia animæ, et redundat proprias habent rationem l»oni et accepti, quæ sunt mediante illa in potentias; primo modo anima est gratum facientia respectu cujuscumque rectæ volun­ deiformis («) ex illapsu (6) Dei, sicut carbo ignitus; tatis. Secundum enim Augustinum (epist. ad Mace­ — Contra. Igitur, circumscriptis potentiis, posset donium), non est justus qui non diligit justitiam; anima perse esse beata; et ita esset beatitudo non ergo de ratione juslitiæ, et cujuscülmquo virtutis, in aliquo actu secundo, nec in attingendo objectum est quod sit ex se formaliler grata et accepta cuilibet ultimum : nam non attingitur objectum, ut obje­ virtuoso; et per consequens, participans illas virtu­ ctum est, nisi per actum secundum, qui non con­ tes, iit materialiter acceptum el gratum, pro quanto venit animæ nisi |>er ptentias. Secundo. Si beatitudo poneretur in essentia, cum ejusdem rationis sit essentia in via ct in patria, igia) κηα — Z) çuo. — γ) Ergo· c) faciem· tadem Pr. çutàuc Pr. Orn. Pr. — Om. Pr. (i) dcifonuis, — difjonnu Pr. (6) lUapm. — rldp>u Pr. i I I ‘ jl l I I ’ I II | I | | I I I I | H ‘ I | I I I I |l 'j I I II ι| || | II II 262 Linni II. SENTENTIARUM tur nunc erit ct anima beata, licet minus quam in patria. Consequens est falsum. Igitur et antecedens. Consequentia probatur : quia nunc habet actum primum ejusdem rationi», per te, cum illo in quo essentialiter consistit beatitudo. Tertio. Quandocumque aliqua forma est indeter­ minata secundum virtutem activam ad plura, illud quod precise respicit unam actionem determinatam, non potest esse perfectio illius inquantum est inde­ terminata, sed potius inquantum est potentia deter­ minata illius actionis respectu cujus perficitur a tali perfectione. Exemplum : Si anima est indetermi­ nata ad plures actus sibi convenientes secundum plures potentias, sapientia, vel quicumque alius habitus intellectualis, non perficit animam inquan­ tum est indeterminata, sed precise inquantum est intellectus. El ratio propositionis esi ista : quia, si perficeret eam secundum quod indeterminata secun­ dum virtutem activam, igitur seque posset eam per­ ficere in online ad quemcumque actum suum; si enim perficeret eam in online ad actum determina­ tum, ita perficeret eam, sicut si esset tantum poten­ tia activa ad illum actum, et non indeterminata ad plures. Sed gratia tantum perficit animam in ordine ad actum determinatum, scilicet meritorium, qui scilicet est solius voluntatis, secundum Anselrnuin, de Conceptu virginali, cap. 4, et alibi, frequenter. Igitur precise perficit animam inquantum est illa potentia cujus est talis actus, hoc est, voluntas. Igitur, etc. Confirmatur. Quia, si perficeret essentiam animæ, ul essentia est, posset redundare in actum primæ potentiæ, scilicet intellectus; et sic actus intellectus, ut præcedit actum voluntatis, posset esse merito­ rius. Immo, si intellectus esset solus sine voluntate, in illo posset esse gratia et meritum. Quarto. Opposita nata sunt fieri circa idem. Sed gratia el peccatum sunt opposita Peccatum autem est in voluntate, secundum Anselmum, ubi supra, cap. 3. Quinto. Omnis justitia et injustitia est formaliter in voluntate. Sed gratia est quædam justitia. Igi­ tur, etc. II. Argumenta Durandi. — Ad idem arguit Durandus ( dist. 26, q 2). Primo. Quia imposribile est quod habitus perfi­ ciens essentiam animæ, habeat majorem colligatio­ nem cum habitu perficiente voluntatem;quam cum habitu perficiente intellectum. Sed gratia habet majorem colligentiam cum charitate, qui est habitus perficiens voluntatem, quam cum fide, quæ perficit intellectum. Igitur, etc. Major patet. Quia qwe est habitudo perfectibilium, eadem videtur esse perfe­ ctionum. Cum igitur voluntas non habeat majorem colligantiam cum essentia animæ quam intellectus, immo, ut videtur, minorem, vel saltem non ila immediatam, pari ratione, nec habitus voluntatis latest esse magis colligatus cum habitu perficiente essentiam animæ, quarn habitus intellectus. Minor manifesta est in exemplo posito. Sequitur ergo con­ clusio, quod gratia non est in essentia animæ. Secundo. Quia ornnis habitus datus homini pro­ pter assequendum Deum per opus meritorium, per­ fidi voluntatem, cujus est mereri. Sed gratia est hujusmodi. Igitur, etc. Tertio. Quia, si gratia perficeret essentiam animæ, perficeret ad omnes actus omnium potentiarum, el prius (a) ad priores, scilicet ad intellectum, quam ad voluntatem. Hoc autem est falsum. Ergo, etc. Quarto. Quia supernaturalia, el maxime si sint variabilia (β), supponunt naturalia invariabilia (γ). Sed potentiæ animæ sunt invariables (o) circa essen­ tiam animæ; gratia autem est variabilis. Igitur, etc. Quinto. Quia essentia animæ non est prius grata gratificatione supernatural!, quam potentiæ; quia gratia el gloria correspondent. Sed essentia non glo­ rificatur nisi mediante potentia. Igitur nec gratifica­ tur nisi mediante eadem. Sexto. Nullus habitus acquisitus, vel infusus, est in essentia animæ. Quod palet de habitibus acquisi­ tis, consideranti naturam habitus, quem (t) diffi­ niens Philosophus, 5. Metaphysics (t. c. 25), dicit : Habitus est quo aliquis disponitur bene vel male, ad se, vel ad alterum ; bene quidem, per bonum habitum, et male per malum. Et secundum hoc est duplex habitus : unus qui est dispositio rei secundum naturam ejus intra ; alius qui est disposi­ tio rei per comparationem ad finem extra, sive ad operationem, per quam finis attingitur. Exemplum primi est de sanitate, per quam corpus bene (lisj>onitur in coinparatione ad animam, prout est ab ipsa jierfeclibile, vel bene regibile. Exemplum secundi est de virtute, quæ disponit in ordine ad opera virtuosa. Ad rationem autem habitus, quocumque modo sumpti, requiruntur aliqua plura, diversis modis commensurabilia, ut in eis possint inveniri aliqua media ratio el aliquis determinatus modus commensurationis; quæ ratio vel modus vocatur habitus : sicut sanitas est determinata commensuralio quatuor humorum, ad invicem diversimode com­ mensurabilium, qui (ζ) tamen in sanitate reducun­ tur (η) ad determinatum commensurationis modum. Unde ubi est unum uno modo se habens, vel plura similiter se habentia semper, ibi non requiritur ali­ quis habitus : cum enim habitus ponal modum, ibi (0) non est necessarius habitus, ubi modus ex priuf. — potlea Pr (6) variabilia. — narrabilia Pr. (T invariabilia — narrabilia Pr (ί invariafrita. — innarrabilem Pr. (t) gueni. — quod Pr. U) <;«<·- “ onitur per habitum, ad partem aliam ordinari. Sei anima, cum sit ultima el completiva forma hominis, ad nihil aliud quod sit in homine ordinatur : non ad corpus; sed magis corpus ad animam, cum forma non sit propter materiam, sed potius econtra, ut dicitur, 2. Physicorum (t. c. 26). Ergo in essentia animæ non potest esse aliquis habitus qui sit dispo­ sitio hominis secundum se. — Hem, non jiotest in ea esse aliquis habitus qui sit dispositio hominis in comparatione ad opus. Quia, sicut jam dictum est, ad rationem habitus requiruntur mulla ad invicem diversimode commensurabilia (6). Essentia autem animæ una et simplex est, non habens partam cl partem; ipsa etiam, inquantum hujusmodi, uno modo semper se habet. Potentiæ autem, relate ad suas operationes, diversimode ordinari et commensurari possunt : contingit enim intelligere recte et non recte, propter multa quæ ad actum inlclligendi concurrunt, scilicet phantasmata, el multi talia; et similiter est de voluntate. Propter quod solis potentiis, ut onlinanlur ad actus, possunt i nesse habitus; in essentia vero animæ, inquantum hujus­ modi, nullus. De gratia autem ct omnibus habili­ bus infusis, cum perficiant hominem in compara­ tione ad operationem bonam, quæ est aotenlias, vel lumen naturale ad virtutes acquisitas : utputa quod, sicut essentia animæ est causa efficiens suarum potentiarum, et habens neces­ sariam connexionem naturalem cum illis, quod ita sil de gratia et virtutibus infusis, quoad substantiam habitus, potissime cum ipse ponat quod fides et spes possunt remanere sine gratia. Item , quia ipse dicit, de Veritate, q. 27, art. 2, in solutione septimi : < Gratia est in prima specie qualitatis; quamvis non proprie possit dici habitus, quia non immediate ordinatur ad actum, sed ad quoddam esse spirituale quod in anima facit; ct est sicut quædim dispositio, quæ est respectu gloris, quæ est (x) gratia consum­ mata. Nihil tamen simile gratiæ in accidentibus animæ, quæ philosophi sciverunt, invenitur; quia philosophi non cognoverunt nisi illa accidentia animæ qu® ordinantur ad actus humanæ naturæ proportio­ nates. » — Hæc ille. — Si autem quænlur in quo attenditur similitudo quam ponit beatus Thomas, de essentia respectu potentiarum, et de gratia respe­ ctu virtutum; — dico quod in hoc, quod sicut anima est immediatum principium essendi, potentia autem est immediatum principium operandi; sic proportionabiliter (ί), gratia est immediatum princi­ pium supernaturaliter essendi, virtus vero est imme­ diatum principium supernaturaliter operandi. Unde, de Veritate, q. 27, art. 5, in solutione decimiseptimi, sic ait : < Sicut essentia animæ immediato est essendi principium, operationis vero est princi­ pium mediantibus potentiis; ita immediatus effectus gratiæ est conferre esse spirituale, quod pertinet ad informationem subjecti, sive ad justificationem impii, quæ est effectus gratiæ operantis; sed effe­ rtus gratiæ mediantibus virtutibus et donis, est eli­ cere actus meritorios, quod pertinet ad gratiam cooperantem. & — Et si ulterius quæritur de alia simi­ litudine, quomodo intelligcnda sit,scilicet quomodo gratia se haliet ad virtutes sicut lumen naturale ad virtutes acquisitas; — dicitur quod quoad hoc est similitudo, quod sicut nullus habitus acquisitus habet rationem virtutis, nisi pro quanto formatur online sibi impresso ex lumine naturali; sic nulla virtus infusa, est proprie et perfecte virtus, nisi formetur per gratiam. El de hoc sanctus Thomas, ubi supra, in solutione quinti, ubi sic dicit : < Gra­ tia non dicitur forma virtutum, quasi pars essentia­ lis virtutum ; sic enim oporteret quod multiplicatis virtutibus multiplicaretur gratia. Sed dicitur forma virtutum, inquantum formaliter actum virtutum complet. Informatur autem actus virtutis tripliciter. Uno mo — Et si objicitur quod san­ ctum. Sed Spiritus Sanctus datur secundum aliquod ctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 151, 152, donum suum. Igitur aliquod donum est in nobis, 153, dicit quod gratia Dei causal fidem, spem et quod præcedit charitalem. Sed hoc non videtur es^e charitalem ; — dicendum quod gratia Dei quæ est aliud quam gratia. Ergo gratia est aliud quam (γ) gratuita Dei voluntas, producit effective dictos habi­ charitas i». Tum quia (arg. 5, in contr.) α quod est tus; sed gratia Dei quæ est accidens infusum, non pluribus commune, non inest alicui eorum ratione producit illos habitus; aut, si aliquo modo dici |>os- alicujus quod sit ei proprium. Sed producere actum bit causa productiva instrumenlalis, vel coproducti- meritorium, est commune omni virtuti. Igitur nulli vum (i) talium habituum, non tamen est causa illo­ harum convenit, secundum hoc quod est ei pro­ rum quoad suum esse et conservari, sed in fieri pnum; el ita nec charitali. Convenit ergo ei secun­ duntaxal, et aliis modis ante dictis. dum aliquid commune sibi et omnibus virtutibus. Ad secundum, negatur antecedens : nam nullus Sed actus meritorius, est a gratia. Ergo gratia dicit effectus qui immediate attribuitur gratiæ, imme­ aliquid commune charitali et aliis virtutibus. Sed diate allnbuitur charitali, nec econlra ; licel effectus non est commune per praedicationem, ut videtur, qui attribuitur uni illarum mediate, possit alteri quia sic essent tot gratiæ, quot sunl virtutes. Igitur attnbui immediate, vel econlra. Et ideo beatus est commune per modum causæ. » Thomas, de Veritate, q. 27. art. 2, in solutione (а) dtnfonuatwnu. - dirini formationi? Pr. (a) coproductivum, — quo productivum Pr. (б) quod. — quia Pr. (γ) a verbo gratia usque ad quam, om. Pr. DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I. Π. Ad argumenta Aureoli. — Λ<1 primum Aureoli, negatur minor. Et a«l probationem, respon­ dit sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate, q. 27, art. 2), in solutione secundi, sic dicens : « Fides dicilur esse gratia proveniens, inquantum in motu fidei primo apparet gratiæ provenientis effectus, » Simile dicit, 2. Sententiarum, dist. 26, q. 1, art. 4, in solutione quarti : « Gratia, inquit, proveniens dicilur fides, non per essentiam, quasi gratia a fide non differat, sed quia in justificatione, quam gra­ tia causât, primus motus fidei invenitur. Et ideo, cum habitus nobis (a) per effectus innotescant, illud in quo primo gratia manifestatur, est fides. Et propter hoc, fides dicitur gratia proveniens, o Hæc ille. Ad confirmationem dicitur, negando minorem. Et ad probationes ibidem adductas, dicilur : Primo quidem, quod hoc quoti sine fide impossibile est placere Deo, non inferi quod per fidem quis sil for­ maliler gratus, vel acceptus, vel placitus Deo, sed solum quoti fides, vel origo fidei hoc facit. Sicut in simili : nullus potest vivere sine calore et humido naturali; nec tamen calore, nec humore quis for­ maliler vivit, sed ipsa essentia animæ, a qua pullu­ lant calor el humor, in aliquo genera causæ; sic in proposito. Secundo dicilur pro (6) confirmatione, quod, si, per impossibile, in essentia animæ esset gratia, et nullus habitus fidei, spei aut cbaritatis esset in potentiis animæ, illa anima esset formaliler Deo grata. Tertio dicitur quod nos non dicimus quod charitas sit gratia, sed totum oppositum. Quarto dicilur ad auctoritatem Isaiæ, quod humili­ tas el timor non faciunt gratum Deo formaliler; sed hoc facit radix illarum virtutum, scilicet gratia. Unde sanctus Thomas, 2. Sentent., ubi supra (dist. 26, q. I , art. 4), in solutione quinti, sic dicit : « Charitas alio modo dicilur forma virtutum quam gratia. Charitas enim est forma virtutum ex parte aclus, inquantum scilicet omnes aclus virtu­ tum in suum finem convocat, eo quod ejus objectum est ultimus finis. Sic enim est in omnibus potentiis cl artibus ordinalis, quod illa quæ ulteriorem finem respicit, largitur formam arti quæ est sub ijisa, cujus aclus in suum finem ordinatur : sicut potet quod gubernator ostendit factori navis, qualis debeat esse forma navis vel temonis. Unde charitas infor­ mat alias virtutes, sicul virtus virtutem. Sed gratia informat per modum originis, quia scilicet ex ipsa gratia quodammodo formaliler oriuntur habitus vir­ tutum, per diversas potentias diffusi. Illud autem quod ab alio oritur, formam et speciem ab eo trahit; et in suo vigore consistit, quamdiu origini continuatur. Hæc ille. - Ex quo patet quod, si aliqua virtus facit hominem gratum Deo, hoc potest ex forma sua, quæ est gratia. (») notu.— non Pr (C) tecunda. — Ad. Pr. 265 Ad secundum dicilur quod major est simpliciter falsa, nisi intelligal de illo quod facit hominem con­ formem ipsi Deo, conform itate quasi specifica, per quamdam participationem divinae natura cl divini­ tatis. Hanc autem confonnitatem nulla virtus potest facere, sed sola gratia, quæ est quædam prticipatio divinitatis ; nam per charitalem, sapientiam et alios habitus virtutum, fit homo Deo similis quantum ad perfectiones attribulales solum. Ad confirmationem, dicitur quod illa deductio, et similiter procedens, non aliud concludunt, nisi quod Deus diligit et acceptat virtutes et earum sub­ jecta. Sed esse gratum Deo, plus importat quam diligi vel acceptari a Deo. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 27, art. I, sic dicit : < Deum acceptare aliquem, vel diligere, quod idem est, nil aliud est quam velle ei aliquod tonum. Vult autem Deus omnibus creaturis bonum natura, propter quod dicilur omnia diligere, Sapientix ll (v. 25) : Dili­ gis omnia qux sunt, etc., et omnia approbare, Genes. I (v. 31) : Vidit Deus cuncta qux fecerat, etc. Sed ratione hujus acceptationis, non consuevi­ mus aliquem dicere habere gratiam Dei ; sed inquantum Deus vult ei aliquod bonum supernatural, quod e>t vita ælerna : sicut habetur, Isaiie 64 (v.4) : Oculus non vidit Deus absque te, qux prxparasti diligentibus te. Unde, Rom. 6(23), dici­ lur : Gratia Dei, vita xterna. Sed hoc bonum Deus non vult alicui indigno. Ex natura autem sua homo non est dignus Unio bono, cum sit superna­ tural. Et ideo, ex hoc ipso quod ponitur aliquis Deo gratus respectu hujus Ioni, ponitur quod in eo sit aliquid per quod sit dignus tali bono supra sua natu­ ralia; quod quidem non movet divinam voluntatem ut hominem ad bonum illud ordinet, sed potius e converso. Et ex hoc ijvso quod Deus sua voluntate aliquem ordinat ad vitam ælernam, præslat ei aliquid per quod sil dignus vita æterna. Et hoc est quod dicilur, Coloss. 1 (v. 12) : Qui dignos nos fecit in partem sortis Sanctorum in lumine. Et hujus ratio est : quia, sicut scientia Dei est causa rerum non causata a rebus, ut nostra ; ita el voluntas ejus est effectrix boni, et non causata a bono, sicut nostra. Sic ergo homo dicitur gratiam Dei habere, non solum ex hoc quod a Deo diligitur in vitam ælcmam, sed ex hoc quod datur ei aliquod donum per quod est dignus vita æterna. Et hoc donum dici­ tur gratia gratum faciens. > — Hæc ille. — Item, in solutione undecimi, sic dicit : « Aliæ creatura irrationales acceptantur a Deo, solum respectu bono­ rum naturalium. Unde divina acceptatio nihil in eis addit supra naturalem conditionem, per quam hujusmodi bonis sunt proportionata. Homo autem acceptatur a Deo respectu boni supematuralis. Et ideo requiritur aliquid additum super naturalibus, per quod ad illud bonum proportionetur. v — Hæc ille. — Ex quo patet quod non quælibet acceptatio 266 MIIKI II. SENTENTIARUM suiïirit ml esse Deo gratum, gratiludine dc qua loquimur, sed solum illa qua quis acceptatur ad vitam ælcrnarn Hujus nutem acceptationis effectus primus cl proprius ol collatio non alicujus virtutis, sed gralîæ dc qua dii tum est; nam per habitus vir­ tutum nullus ot dignus \ila æterna, sicut ex primo formali. Ad tertium palet solutio per pradicta in solu­ tione primi Scoti, qualem Scilicet causaliUlem habet gratia respectu virtutum; et similiter in solutione secundi. Ad quartum, negatur antecedens. Ponere namque talos qualitates deiformilales (a) non est fictio, nisi B. Petrus in canonica sua sil fictor, super cujus dictis hæc josilio fundatur, ut visum est in proba­ tione conclusionum. Et tunc, ad prokitionem ante­ cedentis, dicitur quod gratia facit dei formitatem (C), quoad actum primum, ut scilicet anima transferatur in novam naturam. Nec valet quod contra hoc dici­ tur, quod scilicet anima ex suis naturalibus est deiformior (γ), etc. Unde sanctus Thomas, ubi supra (dc Veritate, q. 27, art. 1), in solutione sexti, dicit « Nulla creatura est simpliciter nobilior anima Christi ; sed secundum quid (o), omne accidens animæ ejus est ea nobilius, inquantum comparatur ad ipsam ut forma ejus. Vel potest dici quod gratia, inquantum creatura, non est nobilior anima Christi, sed inquantum est quædam similitudo divinæ boni­ tatis, expressior quam similitudo naturalis quæ est in anima Christi. » — Hæc ille. - - Simile dicit, 2 Sentent., dist. 26, q. 1, art. 2, in solutione ter tii; et P 2 , q. 110, art. 2, in solutione secundi, * ubi sic : < Omnis substantia, vel est ipsa natura rei cujus est substantia, vol est pars natura,secundum quod materia vel forma dicitur substantia. Et quia gratia est supra naturam humanam, non potest esso quod sil substantia, aut forma substantialis; sed est forma accidentalis ipsius animæ. Illud enim quod substantialiter est in Deo, accidental iter fit inanima participante divinam bonitatem, ut de scientia patet. Secundum hoc ergo, quia anima participat divinam bonitatem imperfecte, ipsa participatio divinæ boni­ tatis, quæ est gratia, (t) quamvis imperfectiori modo habeat esse quam anima, cum in seipsa non subsi­ stat, est tamen nobilior quam natum animæ, inquanlum est expressio vel participatio divinæ bonitatis, non autem quantum ad modum essendi. » — Hæc ille. — Ex quibus patet ad argumentum. — Cum autem ulterius dicit arguens, quod in Sacra Scri­ ptura non praeipitur haberi aliqua forma quæ non sit virtus, etc.; — dicitur quod falsum est, quia Scriptura monet et præcipil quod homo disponat se ad gratiam. Ipse etiam Augustinus, in libro de Prosdestinatione Sanctorum (lib. 2, cap. 16), dicit quod gratia prævcnit chart tatom, ut recitat sanctus Thomas in locis praallegalis. Item, Ephes. 5 (v. 8 et 9) : Ut filii lucis ambulate; fructus enim lucis est in omni bonitate, ct justitia, et sanctitate, ct veritate. Verumtamen argumentum in alio claudi­ cat : quia pracepla non dantur de habilibus, sed de actibus virtutum; et prasertim, quia gratia non ordinatur immediate ad eliciendum actum secun­ dum, sed ad dandum actum primum, ut superius dictum fuit. Ad quintum dicitur quod forma quam dicimus gratiam, non ideo principaliter ponitur ad hoc quod sil quædam pulchritudo animæ, ipsam decorans, sed ad hoc ut elevet animam in quoddam esse super· naturale, et reddat animam vel subjectum suum dignum vita æterna, et proportionalum fini super­ natural! (α). Ideo argumentum fundatur in falso, ct negandum est antecedens pro prima parte. Ad sextum patet per idem : quia supponit quod gratia propter nil aliud ponatur nisi ad decorandum animam; quod negandum est. Secundo, dicitur quod non est simile de gratia corporali et de gratia animæ, de qua loquimur : quia, cum subjectum gratiæ corporalis sit compositum ex partibus heterogen eis, nil minim si talis gratia sit forma ex multis consurgens, et non omnino simplex ; secus est de gratia animæ, cujus subjectum est simplex, et ordi­ natur ad conformandum divinæ essentiæ, vel boni­ tati, quæ est simplicissima. Tertio, potest dici quod pulchritudo, vel gloriositas corporalis, licet multa requirat, tamen inter illa est aliquid principalius, scilicet ipse color. III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur quod, destructa gratia, quæ est principium essendi supernatural iter, destruuntur omnes virtutes theologicæ, quantum ad hoc quod est esse principium operandi supematuraliter, in quo dependebant a gratia : quia, remota gratia, nul­ lius virtutis actus est vere et perfecte su per natu ra­ ils; quia non est medium proportionalum fini super­ natural!, nec ducit ad illum, nec est meritorius vitæ ælernæ. Non tamen oportet quod dicti habitus destruantur quoad substantiam suam; quia, quoad hoc, non dependebant a gratia, quantum ad esse, quidquid sit quoad suum fieri. Verumtamen habitus cbarilatis totaliter tollitur recedente gratia. Cujus causa dicetur post. Ad secundum dicitur primo, quod illud princi­ (·) quahtatei deiformitatcf. — qualitatif difformitates pium quod arguens negat, prolene negatur, si bene Pr inlelligatur ad mentem sancti Thomæ. Illud enim Ç6) dei formitatem. — difformitatem Pr. debet sic intelligi, quod primum principium essendi (γ) deiformior — diftormior Pr (Î) quid. — quod Pr. (t) qux. — Ad Pr. (a) mpeniaturali. — naturali Pr. DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I. 267 in aliquo genere, differt a principio immediato ope­ tes, prostraverunt eos. Et sic accipitur mos in randi in illo genere; ct hoc in creatis, ubi nulla Psalmo G7 (v. 7), ubi dicitur : Qui habitare facis creatura est sua potentia operati va. Et quia gratia est unius moris in domo. Et ha· quidem significatio­ primum principium formale esse supernaturalis et nes in nullo distinguuntur, apud Liti nos, quantum dei form is (a), oportet quod differat a virtute, quæ ad vocem. In graco autem distinguuntur : nam est principium operandi supernaturaliter. Nec valet ethos, quod apud nos rnorcm significat, quandoque instantia de calore ibidem adducta. Quia calor, licet habet primam longam, quandoque autem habet pri­ sit principium essendi in igne, non tamen est pri­ mam correptam. Dicitur autem virtus moralis a mum principium essendi in aliquo genere ipsius : more, secundum quod mos significat quamdam quia nec quoad esse substantiale, constat, quia tale | inclinationem naturalem, vel quasi naturalem (e), esse pullulat a forma substantiali; nec similiter ad aliquid agendum. Et huic significationi inoris quoad esse accidentale, quia ipse calor et alia acci­ propinqua est alia significatio, qua significat con­ dentia ignis profluunt a forma substantiali ejus. Non suetudinem : nam consuetudo quodammodo vertitur sic est de gratia, quæ non causatur ex principiis sui in naturam, et facit inclinationem similem naturali. subjecti. Item, ex alio patet quod instantia non Manifestum est autem quod inclinatio ad actum pro­ valet : quia calor non agit ad finem cui ignis ex prie convenit appetitnæ virtuti, cujus est movere natura sua sit improportionatus, et ideo non oportet I omnes potentias animæ ad agendum. Et ideo non quod calor, qui est principium operandi, præsuppo- omnis virtus dicitur moralis, sed solum illa quæ est nat in igne aliud accidens, quod sit principium in appetitiva. > — Hæc ille. — Item, q. 1, arL 3, essendi, quo ignis proportionetur suo fini ad quem dicit quod mores proprie dicuntur actus humani ; inclinatur per calorem ; secus est de fine ad quem actus autem humani dicuntur, qui procedunt a perducitur homo per virtutes infusas, quia natura voluntate deliberata. Ex quibus habetur quod volun­ animæ non est ex se illi proportionata, et ideo requi­ tas non constituitur m esse morali per actus suos, rit aliquid prius virtutibus, ipsam proportionans aut habitus ; sed potius actus et habitus ideo dicun­ tali fini. — Secundo, dicitur quod argumentum, tur morales, quia sunt a voluntate. Item, posito quod ibidem formatur de virtutibus moralibus, non quod virtus constitueret subjectum suum in esse valet. Quod patet ex eodem fundamento : quia natura morali, non tamen illud constitueret in esse quo animæ est ex se proportionata illi fini ad quem per­ primo proportionatur lini (6) supernatural!. Et ideo ducitur per actus virtutum moralium, non autem major argumenti non potest verificari, scilicet quod, illi fini ad quem perducitur per actus virtutum sicut se habent virtutes morales ad esse morale, ita supernaturalium. Et ideo istius argumenti negatur virtutes supernaturales ad esse superoaturale ; sed minor, scilicet quod per virtutes morales constitua­ sic debet dici, quod, sicut se habent virtutes mora­ tur quis in esse morali primo; immo potius virtutes les ad lumen naturale, ita se habent virtutes infusae habent quod sint morales, quia pullulant ex intelle­ ad lumen superoaturale, et ad esse supernatuctu et voluntate. Nec valet quod adducitur de Phi­ rale. losopho : quia Philosophus, ubi allegatur, non dicit Ad tertium potest dici quod, si divina virtute expresse, nec sententialiter, quod virtutes consti­ quis decederet in gratia sine charitate, talis, quam­ tuant in esse morali, sed quod virtutes non insunt diu sic esset, non salvaretur, ita quod beatitudinem nobis a natura in actu completo, sed in quadam adipisceretur; nec tamen damnaretur, sed in tali aptitudine; immo potius dicit oppositum, quia illas casu singulari Deus de tali specialiter ordinaret virtutes vocat morales, quæ sunt in parte appeti­ sicut vellet. Nec valet quod dicitur, quod omnis ti va, ut patet in fine 1. Ethicorum, Item, sanctus decedens cum gratia salvatur; quia hoc est verum ut Thomas, 1* 2“, q. 58, art. 1, ubi quærit utrum nunc, sed tunc aliter esset. Unde eodem modo omnis virtus sit moralis : « Ad evidentiam, inquit, MSS!et argui quod charitas non differt realiter a fide hujus, considerare oportet quid sit mos; sic enim et spe : quia tunc posset infundi chantas sine fide sciri potest quid sit virtus moralis. Mos autem duo et spe ; et tunc ille qui in tali statu decederet, salva­ significat. Quandoque enim significat consuetudi­ retur, quia decedit cum charitate, et non salvare­ nem; sicut dicitur, /ict. 15 (v. I ) : Nisi circumci­ tur, quia non habuit fidem, nec spem, nec aliam damini secundum morem Moysi, non poteritis notitiam Dei. Ad hoc tamen argumentum dicit Ber­ salvi fieri. Quandoque vero significat inclinationem nardus, super decimam quaestionem quarti Quodliquamdam naturalem, vel quasi naturalem, ad ali­ beti Henri ci, aliter. Vide ibi. Ista solutio est de quid agendum ; unde etiam brutorum animalium mente sancti Thomæ. de Veritate, q. 27, art. 2, in dicuntur aliqui mores; unde dicitur, 2. Machab. 11 solutione quarti, ubi sic dicit : < Chantas non suf­ (v. 11): Quasi Iconum more (6) in hostes irrucn· ficeret ad inorandum bonum æternum, nisi præsup(α) deiformis, — di/formis Pr. (6) more. — mores Pr. (e) vel quasi naturalem, — Om. Pr. (β) fini. — Om. Pr. UBIll H. SENTENTIARUM 2GM paula idoneitate natura merentis per gratiam, d ut sine gratia; nec prudentia sine charitate, loquendo de virtutibus infusis ordinatis ad merendum; nec supra, etc. A - Hæc ille. — Item, nec gratia et chantas tione secundi, ubi sic : α Gratia operans, secundum haïrent eumdem actum secundum : quia gratia nul­ unam acceptionem dicitur operari in anima, non lum actum secundum immediate operatur; sed lan­ effective, sed formaliter, secundum quod quælibet ium, mediante charitate, causal actus meritorios, forma facit esse aliquod in subjecto, sicut albedo sicut supra dictum est, in simili, de essentia animæ facit album esse; unde per hunc modum gratia el ejus |>olenliis. Quare autem gratia sit principium dicitur operans, quia formaliter hominem Deo gra­ merendi principlius per charitalem, quam per alias tum facit. Secundum vero aliam acceptionem, dici­ virtutes, vide sanctum Thomarn, l4 2 , * q. Ili. tur operans effective, secundum quod habitus effe­ art. 4. ctive causal opus : ita enim gratia motum merito­ Ad quintum dicitur quod, sicut prudentia exce­ rium voluntatis operatur eliciendo ipsum, licet dit virtutes morales, et charitas alias virtutes, ita mediante virtute, propter quod dicitur operans. » gratia chari talem ; quia utrobique est propoi lio — Hæc ille. — Ex quo palet quod tam gratia quam actus ad potentiam, et formæ ad materiam, et charitas dat actum primum et secundum quodam­ causæ ad causatum. De hoc sanctus Thomas, 3. Sen­ modo supeniaturalem. Sed tamen gratia immediate tent., dist. 27, q. 2, ari. 4, q1· 3, in solutione dat ipsi essentiæ esse supernaturale, et in virtute secundi, ubi sic: α Inferiores vires non perficiuntur propria ; charitas vero non dat tale esse essentiæ perfectione virtutis, nisi (ζ) per participationem animæ, sed potentiæ; nec illud dat potenti© in pro­ perfectionis a superioribus. Cum autem superiora pria virtute, sed in virtute gratiæ, qua formatur. sint formalia respectu inferiorum, quasi perfectiora, Et rursus, esse supernaturale quod dat charitas suo quod participatur a superioribus in inferioribus, I subjecto, alio modo est supernaturalo quam illud formale est. Unde ad perfectionem virtutis in aliqua quod dat gratia : quia gratia dat esse supernaturalo, jKilenlia, tot formæ exiguntur, quot sunt superiora sicut prima forma, quæ est participatio divin© res|>ectu illius potentiæ : sicut (γ) ratio superior est natur©; charitas vero dat esse supernaturale;, tale quam (o) concupiscibilis, quasi ordinans illam; et quale potest dare secunda forma, quæ est princi­ ideo prudentia, quæ est perfectio rationis, est forma pium operandi. Exemplum hujus est : quia aliud temperantiæ, quæ est virtus concupiscibilis. Simili­ esse dat essentia animæ, et aliud dat jiotenlia. Quo­ ter, voluntas est superior ratione, secundum quod modo nutem gratia et virtus charitatis se habeant aclus rationis consideratur ut Voluntarius el meri­ ad actum secundum, sæpe dictum fuit. Et ideo non torius; el ideo charitas est forma prudenliæ et tem­ sequitur quod sint idem realiter, sed (a) connexa perantia». Similiter, essentia animæ est superior sibi, et coordinata, sicut essentia animæ cum sua voluntate, inquantum ab essentia el voluntas et potentia. omnes ali© vires animæ (luunt; et ideo gratia, quæ Ad septimum dicitur quod nomen non semper est perfectio essentiæ animæ, constituens illam in significat illud a quo imponitur ad significandum : esse spirituali, est forma charitatis et prudenliæ et sicut lapis imponitur a læsione pedis, nec tamen temperanti© (t); nec charitas esset virtus, si esset significat laesionem illam, sed (6) quamdam naturam substantialem, cujus causa vel offectus est talis (4) lU ait. — ubi lie Pr. læsio. Sic in proposito : gratia, dato quod impona(β) ubi. - Ad. Pr. (y) quid. — Ad. Pr. (B) quam. — quid Pr. (t) et temperantur. — Ocn. Pr. 1 (a) ted. — terundum Pr. (G) ted. — tecundum Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. tiir vel derivetur ab hoc quod dico χ«ρ<ς, non opor­ tet quod significet charitatem, sed («) quod causa gratiæ sit charitas increata, vel quod effectus ejus sit charitas creata, modo supra dicto. Et sic palet ad argumenta Scoti, Aureoli, Du­ randi; quæ omnia sententialiter sumpta sunt de decima quaestione quarti Quodlibeti Henrici. IV. Ad alia argumenta Aureoli. — Ad pri­ mum eorum, quæ contra eamdem primam conclu­ sionem secundo loco inducta sunt, dicitur primo, quod probabiliter posset dici quod virtutes pro­ fluunt a gratia gratum faciente, sicut a causa effi­ ciente, non principali, sed instrumental! vel secun­ daria ; vel potius, quod sunt ab ea præsuppositive et ordinabiliter, sicut duorum effectuum essentialiter ordinatorum primus dicitur esse causa efficiens secundi : sicut si dicamus quod essentia animæ est causa efficiens suarum potentiarum hac de causa, quia essentia animæ est effectus primus, et sua potentia effectus secundus ; et ita generaliter de sub­ jecto et sua propria passione, quando utrumque sola creatione produci potest. Sic diceretur in proposito : quod, quia gratia et virtus infusa sunt duo effectus essentialiter ordinati, in genere effectuum supernaturalium deiformativorum (6) et meritoriorum, tali­ ter quod secundus supponit primum, ad hoc quod sit in tali genere, licet non ad hoc quod sit simpli­ citer; ideo, licet utrumque sit principaliter effective a solo Deo, tamen gratia dicitur causa effectiva vir­ tutis infusæ, et non econtra. — Secundo, potest dici quod virtutes infusæ profluunt a gratia, non sicut a causa efficiente, sed formali, inquantum for­ mantur ab ea, modo superius exposito : quia, licet ab ipsa gratia non habeant quod sint simpliciter, habent tamen ab ea quod taliter sint, puta grate accepta? in suis actibus ad finem supernaturalcm, et eiicitivæ actuum meritoriorum et proportionatorum fini ultimato. — Tertio, dicitur ad improbationem primi dicti hujus responsionis, quod, licet virtutes infusæ sint effective a solo Deo sicut a causa princi­ pali, possunt tamen esse a gratia sicut a causa instrumentait ; vel quod sunt ab ea ordinabiliter ct præsuppositive, eo modo quo effectus primus dicitur causa secundi. Nec valet hujus responsionis impro­ batio ibi posita : quia diceretur quod gratia non efficit illas virtutes creando, nec educendo, sed per quamdam naturalem resultantiam ct sequelam unius ad aliud ; quia hic modus efficienti® est æquivocus et improprius. Et per idem patet ad confirmationem ibi positam. — Quarto, dicitur quod improbatio secundi dicti hujus responsionis non valet. Tum quia falsum est quod effectus formalis sit idem cum forma, ut alias visum est. Tum quia gratia non est forma virtutum, hoc modo quod sit pars carum, vel (λ) ted. — tecundum Pr. (6) deiformalirorum — difformaiivorum Pr. 260 eis inhaereat; sed alio morio, ut supra dictum est. — De solutione autem quam arguens recitat, et simili­ ter Henricus, non curamus, nec illam ponimus, scilicet quod gratia sit rausa materialis virtutum, ut ibidem fingitur. — Hanc solutionem ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 26, q. 1, art. 6, in solu­ tione tertii. Argumentum enim tertium est tale in forma : < Omnis forma multiplicatur secundum dif­ ferentiam eorum quæ informat, cum diversorum diversæ sint formæ. Scsi gratia est forma virtutum. Ergo videtur quod, cum virtutes sint diversæ, quod oporteat gratias esse multiplicatas. » Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit de forma quæ est intrinseca rei el constitutiva ejus. Sic autem gratia non dicitur esse forma virtutum, sed quasi principium a quo virtu­ tes formaliter oriuntur. » — Hæc ille. — Quomodo autem gratia sit formale principium a quo virtutes oriuntur, manifestat ibidem, in solutione quarti, dicens : < Diversitas virtutum et donorum accipitur tantum secundum diversitatem actuum. Conveniunt autem actus in ratione merendi. Unde oportet quod primum principium a quo habent rationem merendi, sit unum; et quod diversitas eorum in genere vel specie, sit ex diversitate actuum el objectorum. > — Hæc ille. Ad secundum, negatur minor. Et ad probationem ejus, dicitur quod gratia de qua loquimur, ideo dicitur gratia, quia facit habentem gratum et acce­ ptum ad finem supematuralem ; nulla autem virtus hôc ex se facit. Nec valet quod ibi adducitur : quia, licet quælibet virtus, immo quodlibet bonum naturae vel gratiæ, sit Deo charum, dilectum et acceptum, non tamen ad hunc finem de quo loquimur, ut prius visum fuit. Et ideo in argumento est fallacia conse­ quentis; quia sic implicite et latenter concludit : Virtus ex sect natura sua est Deo accepta ; igitur est accepta ex natura sua ad hoc. Ad tertium dicitur quod virtutes profluunt α gra­ tia mero naturaliter, et non libere. Nec valet hujus improbatio. Quia, sicut dicit sanctus Thomas, 2* 2 , * q. 152. art. 3, in solutione secundi « Connexio virtutum accipitur secundum id quod est formale in virtutibus, id est, secundum charitatem vel pru­ dentiam ; non autem secundum id quod est mate­ riale in virtutibus. Nihil enim prohibet alicui vir­ tuoso suppetere materiam unius virtutis, non autem materiam alterius : sicut pauper habet materiam temperantiœ, non autem magnificentiæ. Et hoc? modo alicui habenti alias virtutes, deesl (a) materia virginitatis, scilicet prædicta integritas camis. Tamen potest id quod est formale in virginitate habere, ut scilicet in praeparatione mentis habeat propositum predict® integri ht is conservande (6), si hoc sibi (а) a. — Ad. Pr. (б) pivpotilum. — Ad. Pr. 270 LIBRI II. SENTENTIARUM competeret : sicut pauper habet in preparatione pro- inativæ ordinatæ ad dandum immediate actum pri­ positUfn magnificos sumplus faciendi, si hoc sibi mum, scilicet esse supernaturale. Et isto quarto competeret; et similiter (a), ille qui est in prospe­ modo gratia dicitur gloria. Tote autem distinctio 2 “, q. 2, * ritate, habet in præparatione animi propositum iste potest elici ex dictis sancti Thomæ, 1 aihvrsa æquanimiler tolerandi. Et sine hac prepa­ ari. 3; el 4. Sentent., dist. 49, q. 4, art. 2. Et ideo, ** ration non potest aliquid esse virtuosus. » — Hæc quia gloria el beatiludo tam æquivoce vel analogice ille. — Ex quibus patet ad argumentum. Unde, si accipi idlest, nil mirum si aliqua beatiludo vel argumentum valeret, .eque probaret quod virtutes gloria est in essentia animæ et non in potentia, alia non essent connexæ cum clientele; cujus opposi­ vero est in potentia et non in essentia animæ. Ex tum omnes catholici sentiunt. De hoc sanctus Tho- quo patet quod argumentum non concludit contra mas, 1· 2·, q. 65, |»er totum ;elspecialiter, 4. Sen· conclusionem. Ad secundum dicitur primo, quod, si argumen­ tent., dist. 33, q. 3, art. 2 (ad 6"”). Λ<1 quartum patet per predicte. Quia, si aliquid tum aliquid valeat, æqualiler concludit contra concludat, toque concluderet quod potentia naturalis ponentes gratiam esse subjective in potentia animæ, intellectus aut vol un tat is esset gratia gratum faciens; sicut contra ponentes eam informare essentiam. — immo quod quælibet virtus naturaliter acquisita, Secundo, dicitur quod ratio non concludit hic, nec quia quælibet lalis a Deo acceptetur et diligitur, ibi. Quia, licet anima habens gratiam gratum facien­ utpote similitudo divinae bonitatis ct perfectionis. tem, habeat in via el in patria eumdem actum pri­ Et ideo dicitur quod non quælibet similitudo divinæ mum qui est principium esse supernaluralis, sci­ perfectionis reddit Deo acceptum ad vitem ætemam. licet gratiam, non tamen habet eumdem actum pri­ Hoc autem facit gratia de qua est sermo. Unde fun­ mum qui est principium operationis beatifica?, puta lumen gloria?, el alias doles; et ulterius, non habet damentum illud vanum est. eosdem actus secundarios hic el ibi. Et ideo nec consequentia nec probatio consequentia? quidquam § 2. — Ad argumenta contra secundam valent. CONCLUSIONEM Ad tertium dicitur quod minor est falsa. Gratia I Ad argumenta Scoti, Ad primum contra enim non solum reddit meritorium actum volun­ secundam conclusionem dicitur primo, quod gratia tatis, immo actus aliarum potentiarum ; licet reddat et gloria idem sunt, hoc modo quo exponit sanctus immediatius meritorium actum voluntatis quam Thomas, dc Veritate, q. 27, ari. 5, in solutione aliarum potentiarum, quia voluntas est motrix sexti, ubi sic : < Sicut charites viæ non tollitur, sed aliarum potentiarum ad suos actus. El si inveniantur in patria remanet augmentala, propter hoc quod in quæcumque auctoritates sonantes quod omne meri­ sui ratione nullum defectum importat; ita et gratia, tum et demeritum est in voluntate, intelligendum cum nullum in sui ratione defectum importet, per est quod talia sunt in voluntate sicut in causa, non sui augmentum fit gloria. Nec dicitur esse diversi autem sicut in subjecto; sicut ostendit sanctus perfectio nature in statu viæ et patriæ, quantum Thomas, 1* 2 , q. 74, art. 2. * ad gratiam, propter diversam formam perficientem, Ad confirmationem, conceditur prima conse­ sed propter diversam perfectionis mensuram. Si quentia, scilicet quod actus intellectus potest esse autem gratiam accipiamus cum omnibus virtutibus peccatum et meritum; ut ostendit sanctus Thomas, quas informat, sic gratia el gloria non sunl idem; ubi supra (i * 2W, q. 74), ari. 5. Sed secunda con­ quia aliquae virtutes in patria evacuantur, ut tides sequentia negatur, qua infertur quod, si actus cl spes. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, intellectus potest esse meritorius, ergo ut procedit secundum mentem ejus, gratia el gloria sunt in actum voluntatis. De hoc sanctus Thomas, la 2', eodem subjecto. Secundo, dicitur quod non omnis q. 114, art. 4, sic dicil : < Humanus actus habet gloria est beatiludo, qui est actus secundus : quia rationem meriti ex duobus : primo quidem el prin­ gloria ælenia quandoque nominat cognitionem Dei, cipaliter, ex divina ordinatione, secundum (juod scilicet quam Deus habet de bealiludine hominis actus dicitur esse meritorius illius boni ad quod actu beati ; quandoque vero nominat ipsam beatitu- homo divinitus ordinatur; secundo vero, ex parte dinem, scilicet Dei visionem et fruitionem, infor­ liberi arbitrii, inquanlum scilicet homo habet pre mantes intellectum el voluntatem creature beatæ, cæteris creaturis ul per se agat, voluntarie agens. quandoque vero nominat principia dictorum actuum, Et quantum ad utrumque, principalitas meriti penes utpute dotes animæ previas visioni et fruitioni; charilatem consistit. Primo enim considerandum quandoque veni nominat omnia pertinentia ad bea- est quod vite æterna in Dei fruitione consistit. titudinem, sive sint actus secundi, sive sint prin­ Motus autem mentis humante ad fruitionem divini cipia actuum secundorum, sive sint formæ deifor- boni, est proprius actus charilalis, per quem omnes actus aliarum virtutum in hunc finem ordinantur, secundum quod aliæ virtutes imperantur a chart­ (x) ei. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXVI. - QUÆSTIO I- tale. Et ideo meritum vit® æternæ primo (a) per­ tinet ad charitalem; ad alias autem virtutes secun­ dario, secundum quod earum actus a charitate imperantur. Similiter etiam manifestum est quod illud quod ex amore facimus, maxime voluntarie facimus. Unde, etiam secundum quod ad rationem meriti requiritur quod sit voluntarium, principa­ liter meritum charitati attribuitur, n — Hæc ille. — Hem, art. 1, sic dicit : α Creatura rationalis seipsam movet ad agendum per liberum arbitrium, unde sua actio habet rationem menti, d Ex quibus patet quod non valet consequentia : Gratia efficit meritum in qualibet potentia animæ; ergo primo efficit meritum in intellectu, ante omnem actum volun­ tatis. Cujus nullilalis ratio est : Tum quia, licet intellectus sit prima potentia in ostendendo, non tamen in movendo, ut supra dictum fuit. Tum quia non oportet quod, si gratia reddit aliquem actum alicujus potentiæ meritorium, quod reddat omnes; quia nec etiam omnes actus voluntatis habentis gratiam sunt meritorii, dato quod sint boni naturali bonitate. Et multæ aliæ causæ negationis illius con­ sequenti® reddi possunt. Ad quartum, negatur quod omne peccatum sit subjective in voluntate, ut patet ex dictis. Ad quintum, negatur quod omnis gratia gratum faciens sit justitia, loquendo de justitia quæ est virtus, nisi causaliter. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, negatur major. Nec valet ejus probatio, cum peccet per fallaciam consequentis. Ex hoc enim quod intellectus est immediatior essentiæ animæ quam voluntas, bene sequitur quod habitus qui est in essentia animæ, si quis sit, immediatius imprimit intellectui quam voluntati. Non tamen sequitur quod, cessante habitu informante essentiam animæ, immediatius cesset habitus intellectus, el prius, quam habitus voluntatis. Cujus ratio est : Tum quia, cum habitus voluntatis, qui est charitas, sit per­ fectior quam habitus intellectus, qui est fides, plura supponit et requirit ad sui esse et fieri, et facilius destruitur. Tum quia charitas et gratia non ita dependent in sui conservatione a suo subjecto, sicut fides : nam gratia et charitas itu et tante dependet ex influxu Dei, tam in suo fieri quam in suo con­ servari, sicut lumen in aere a corporo lucido; fides autem non solum a Deo, sed a suo subjecto conser­ vatur. Tum quia eadem sunt contraria gratiæ el charitati, non sic fidei vel spei : nam gratiæ el charitati quodlibet mortale conlrarialur, non autem fidei aut spei. De praedictis dicil sanctus Thomas, 2· 2 , * q. 24, art. 12 : « Unumquodque contrarium per aliud superveniens tollitur. Quilibet autem actus peccati (a) primo. — Om. Pr. 271 mortalis contrariatnr charitati, secundum propriam rationem, quæ consistit in hoc quod Deu * diligatur super omnia, et quod homo totaliter v· illi subjiciat, omnia sua referendo in ipsum. Est igitur de ratione charitatis ut sic diligat Deum, quod in omnibus velit se ei subjicere, et præceptnnim ejus regulam in omnibus sequi. Quidquid contrariatur praccptis ejus, manifeste contrariatur charitati; unde de se habet quod charitatem excludere possit. Et si qui­ dem chantas esset habitus acquisitus, ex virtute subjecti dependens, non oporteret quod statim per unum actum contrarium tolleretur: actus enim non directe contrariatur habitui, sed actui («); conser­ vatio autem habitus in subjecto, non requirit conti­ nuitatem actus; unde ex superveniente contrario aclu (C), non statim habitus acquisitus excluditur. Sed charitas, cum ait habitus infusus, dependet ex actione Dei infundentis, qui (7)sic se habet in infu­ sione et conservatione charitatis, sicut sol in illumi­ natione aeris. Et ideo, sicut lumen statim cessaret esse in aere, quod aliquod obstaculum poneretur illuminationi solis; ita etiam charitas statim deficit esse in anima, quod aliquod obstaculum ponitur influentia? charitatis a Deo in anima. Manifestum est autem quod per quodlibet peccatum mortale, quod divinis praeceptis contrariatur, ponitur pre­ dict® infusioni obstaculum : quia ex hoc ipso quod homo praefert peccatum divinæ amicitis, quæ requirit ut Dei voluntatem sequamur, consequens est ut statim per unum actum peccati mortalis habitus charitatis perdalur. > — Hæc ille. — Item, in solutione quinti, sic dicil ; c Charitas importât unionem quamdam ad Deum; non autem fides, neque spes. Omne autem peccatum mortale con­ sistit in aversione a Deo. El ideo omne peccatum mortale contrariatur charitati; non autem fidei, nec spei; sed quædam determinata peccata, |x *r quæ habitus fidei vel spei tollitur, sicut et per omne peccatum mortale habitus charitatis. Unde palet quod charitas non potest remanere informis, cum sit ultima forma virtutum, ex hoc quod respicit Deum in ratione linis ultimi. > — Hæc ille. — Hem, 3. Sentent., dist. 27, q. 2, art. 4, q * 4 : e Charitas, inquit, nunquam potest esse informis; et in hoc omnes concordant. Hoc autem contingit, secundum quosdam, ex hoc quod charitas nihil aliud est quam Spiritus Sanctus. Sed hoc in primo libro destructum est. Secundum alios vero, charitas est idem quod gratia ; quod in secundo libro repro­ batum est. El ideo ojwrtel alias rationes assignare. Potest autem hujus ratio duplex haberi. Prima ratio accipitur ex effectu charitatis : quia, cum cha­ ritas sil amicitia quædam, quæ requirit convi(а) itd aciui. — Om. Pr. (б) aclu, — aclui Pr. (t) Vui· ymr P* » 27- LIBRI II. SENTENTIARUM clum (i) inter amatos, non potest esse chantas, nisi sit participatio divin® vit®; quod est per gra­ tiam; et ideo charitas sine gratia esse non potest. Secunda vero ralio potest assignari ex hoc quod ipsa est molor omnium virtutum, et forma; unde omne peccatum charitatein tollit, inquanlum oppo­ nitur actui alicujus virtutis; et quia gratia non potest tolli nisi per peccatum, ideo charitas tollitur ablata gratia, a — Haec ille. Ad secundum, negatur major, nisi intelligalur dc habitu qui ordinalurad eliciendum actum imme­ diate; et ad b;rc oportet addere quod actus illius habitus sint principaliter meritorii, sicut est cha­ ritas; aliter falsa est, quia actus fidei potest esse meritorius, et similiter concupiscibilis et irascibilis, quoru.n nullus est in voluntate. Gratia autem, ut «lictum fuit, non immediate ordinatur ad actum secundum. Ad tertium dicitur quod gralia perficit actus omnium potentiarum, qui possunt esse subjectum vitii et virtutis. Nec tamen oportet quod primo per­ ficiat aclurn intellectus quam voluntatis; quia volun­ tas prior est intellectu in movendo, secundum quod supra dictum fuit. Ad quartum dicitur quod, sicut essentia animæ est connexa cum potentiis in variabili ter 9 sic gratia cum virtutibus, ad hunc sensum, quod nec gratia potest esse, secundum cursum communem, sine virtutibus, nec virtutes in esse virtutis perfect® possunt esse sine gratia. Nullus enim habitus habet proprie el perfecte rationem virtutis sine charitate, et mullo minus sine gralia, ut ostendit sanc'us Thomas, 1· 2·, q. 65, art. 2; et 2* 2 , * q. 23, art. 7. Ad quintum, negatur antecedens. Nec valet pro­ batio; quia, sicut dictum fuit in solutione primi Scoti (i), essentia animæ prius glorificatur quam potentia, accipiendo gloriam non pro actu secundo, sed pro primo. Ad sextum dicilur primo, quod gralia, proprie loquendo, non est habitus de quo philosophi sunt locuti, prout superius dictum fuit. — Secundo, dicilur quod, posito quod sit habitus, nil prohibet illum informare immediate essentiam animæ. Nec valet probatio in oppositum adducta; quia procedit ex insufficienti divisione habitus. Nam plures (γ) sunt differenti® vel species habituum, et non solum duæ, ut arguens asserit. Est enim tertius modus habitus, praeter duos quos ille ponit, qui non ordi­ natur ad opus, nec disj>onit naturam ad intra, sci­ licet unam partem in ordine ad aliam, sed potius disponit essentiam animæ ad naturam superiorem. Unde beatus Thomas, .1 * 2 , * q. 50, art. 2, sic (e) œnnclum. — conjunctum Pr. (6) Scoti. — Om. Pr (γ) Λ’αηι plura. — Namque Pr. dicit : α Habitus dispositionem quamdam importat in ordine ad naturam, vel operationem. Si igilur accipiatur habitus secundum quod habet ordinem ad naturam, sic non potest esse in anima, si tamen de natura humana loquamur : quia ipsa anima est forma completiva human® natum; unde, secundum hoc, magis potest esse habitus aliquis vel dispositio in corpore per ordinem ad animam, quam in anima per ordinem ad corpus. Sed si loquamur de aliqua superiori natura, cujus homo potest esse particeps, secundum illud 2. Petri, 1 (v. 4), ut simus con­ sortes divina natura, sic nihil prohibet in anima secundum suam essentiam esse aliquem (a) habi­ tum, scilicet gratiam, ut infra dicetur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod omnia quæ arguens dicit, sunt inania et nullius efficaci®. Ex prædictis patet solutio ad argumentum pro prima parte quaestionis affirmativa factum. Et hæc de quœstione. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXVII. QUÆSTIO I. UTRUM HABENS GRATIAM POSSIT DE CONDIGNO MERERI GLORIAM lilCA vigesimamseptimam distinctionem 2. Sententiarum, quæritur : Utrum habens gratiam possit de condigno mereri gloriam. Et arguitur quod sic. Sicut se habet peccatu qi ad gehennam, sic opus meritorium ad gloriam. Sed per peccatum meremurexcondigno pœnamgehennæ. Ergo per bonum opus cum gratia meremur ex con­ digno gloriam. In oppobiturn arguitur sic. Inter opera meritoria maxime videntur esse meritoriae Sanctorum pas­ siones; et tamen illæ non sunt meriloriæ de con­ digno : dicit enim Apostolus, Rom. 8 (v. 18) : Non sunt condigna passiones hujus temporis ad futu­ ram gloriam qua revelabitur in nobis. Ergo, etc. In hac quæstione erunt tres articuli. In quorum primo ponentur conclusiones. In secundo obje­ ctiones. In tertio solutiones. (a) aliquem. — aliquid Pr. DISTINCTIO XXVII. - QUÆSTIO I. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod exsistens in gratia potest per illam mereri gloriam de condigno. Hanc conclusionem probal lieatus Thomas, 1* 2\ q. 114, art. 3, ubi sic dicit : α Opus hominis meri­ torium potest dupliciter considerari : uno modo, secundum quod procedit a lilæro arbitrio; alio modo, secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti. Si consideretur secundum substantiam ope­ ris el secundum quod procedit ex libero arbitrio, sic non potest esse ibi condignitas, propter maxi­ mam inæqualitatem; sed est ibi congruitas, propier (α) quamdam æqualitatem proportionis : vide­ tur enim congruum ut homini operanti secundum suam virtutem, Deus recompense! secundum excel­ lentiam suæ virtutis. Si autem loquamur de opere meritorio secundum quod procedit ex gratia Spi­ ritus Sancti, sic est meritorium vitæ æternæ ex condigno. Sic enim valor meriti attenditur secun­ dum virtutem Spiritus Sancti molentis nos in vitam ælernam, secundum illud Joannis, 4 (v. 14) : Fiet in eo fons aquæ salientis in vilain ælernam. Attenditur etiam protium operis secundum digni­ tatem gratiæ, per (6) quam homo factus consors divinæ naturæ adoptatur in filium Dei, cui debetur hæredilas ex ipso jure adoptionis, secundum illud, Rom. 8 (v. 17) : Si filii, et hærcdcs. n — Hæc illo. Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit « Gratia Spiritus Sancti quam in præsenti habe­ mus, etsi non sit æqualis gloria' in actu, est tamen squalis in virtute; sicut el semen arboris, in quo est virtus ad totam arborem. El similiter, per gra­ tiam inhabitat hominem Spiritus Sanctus qui est sufficiens causa vitæ æternæ; unde ct dicitur esse pignus hæreditatis nostra:, 2. Corinth. 1 (v. 22, el ad Ephes., I, v. 14) i> — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio : Omne opus procedens ex speciali motione Spiritus Sancti et habitu deiformativo (γ), condignum est lini ad quem ordinatur a Spiritu Sancto habitus deiformalivus(o), et actus per eum elicitus. Sed omne opus merito­ rium in habente gratiam est hujusmodi, quod sci­ licet procedit a Spiritu et a gratia deiformaliva (c), el ordinatur, sicut ad finem, ad gloriam. Igitur est condignum ipsi gloriæ. (> (< γ i) (c) ! propter. — per Pr. per. — pro Pr. deiformativo. — difforinativo Pr. deiformativo». — difformativu» Pr. deiformativo. — difformativa Pr •2*;3 Eamdern conclusionem tenet,2. Sentent., dfet.27, q. 1, ari. 3, ubi sic dicil : < Circa hoc, inquit, sunt duæ opiniones. Quidam enim dicunt quod aliquis non potest mereri vitam ælernam ex con­ digno, sed ex congruo. Alii vero dicunt quod etiam ex condigno potest quis mereri vitam ælernam per actum virtutis. Dicitur autem aliquis mereri ex condigno, quando invenitur aequalitas inter meri­ tum el premium secundum rectam aestimationem. Ex congruo autem tantum, quando talis æqualitas non invenitur, sed solum per liberalitatem dantis munus tribuitur quod dantem decet. Videntur autem utri­ que quantum ad aliquid verum dicere. Cum enim sit duplex æqualitas, scilicet quantitatis, et æquali­ tas proportionis, secundum quantitatis æqualitatem ex actibus virtutum vitam ælernam ex condigno non meremur : non enim lanium bonum est in quanti­ tate actus virtutis quantum est premium gloriæ quod est finis ejus. Secundum autem æqualitatem proportionis, etiam ex condigno meremur vitam ælernam. Attenditur enim æqualitas proportionis, quando æquàliter hoc se habet ad illud, sicut aliud (a) ad alterum. Non autem majus est Deo vitam æter­ nam tribuere, quam nobis actum virtutis exhibere ; scii sicut hoc congruit huic, ita illud illi. Et ideo quædarn proportionis æqualitas invenitur inter Deum præmiantem el hominem merentem, dum tamen premium referatur ad idem genus in quo est meri­ tum, ut si premium est quod omnem facultatem humanæ nature excedat, sicut vita ætema, meri­ tum etiam sit per talem actum in quo fulgeat bonum illius habitus qui divinitus infunditur, Deo nos con­ signans. Illi tamen qui dicunt nos ex condigno posse mereri vitam ælernam, verius dicere videntur. Cum enim sit duplex species juslitiæ, ut in 5. Ethico­ rum (cap. 2) dicit Philosophus, distributiva scili­ cet, el commutati va quæ est in contractibus, ut in venditione el emptione, justitia commutaliva respi­ cit æqualitatem arithmeticam quæ tendit in æquali­ tatem quantitatis; justitia vero distributiva respicit æqualitatem geometricam, quæ est æqualitas pro­ portionis. In redditione autem præmii ad merita magis servatur forma distributionis, cum ipse Deus reddat unicuique secundum opera sua, quam com­ mutationis, cum Deus a nobis nihil accipiat; quamvis quandoque inveniatur a Sanctis metapho­ rice dictum, quod bonis operibus regnum cœlorum emitur, inquanlum Deus accipit opera nostra, ut acceptans ea. Et ideo verius dicilur quod ex condi­ gno meremur quam quod ex congruo, i — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio. Ubi est æqua­ litas proportionis inter meritum el pnemium, ibi potest esse meritum de condigno. Sed inter opus informatum gratia el gloriam est æqualitas propor­ ta) aliud. — Om. Pr. IV. — 18 274 LIBRI IL SENTENTIARUM sonarum accipientium, ut quanto quis majorem principalitatem habet in communitate, tanto plus de bonis communibus accipiat. In projiosito autem non servatur iste modus proportionis; sed servatur proportio meriti ad premium, secundum propor­ tionem merentis et premiantis, seu dantis et acci­ ARTICULUS II. pientis : quod non convenit distribulivæ justitiæ; alioquin, si princeps distribueret bona communia PONUNTUR OBJECTIONES alicujus civitatis civibus, plus acciperet unusquisque quam si ea distribueret proconsul ; el si proportio Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ meriti de condigno ad premium sic attenderetur, dum articulum, arguitur contra predicla. illi qui locant operas suas plus mererentur ex con­ El quidem Durandus (dist. 27, q. 2) arguit primo digno colendo agros divitis quam pauperis, el ope­ contra hoc quod dictum est, quod redditio pnemii rando in opere regis quam civis; quod est falsum. pro merito pertinet ad justitiam distributivam. Patet ergo quod reddere premium pro merito non Nam, si alicui qui servii communitati, retribuatur pertinet ad distributivam justitiam, sed ad commumeras pro servitio impenso, non esset hoc justitiæ distributive, sed commutative (a); quia considerare lativam, qua· respicit aequalitatem quantitatis, quæ nullo modo est inter opus nostrum quanlumcumquo habitudinem rei ad rem, vel actionis ad passionem, non habito rcsjMK’lu principaliter persona? ad perso­ gratia informatum el gloriam; propter quod non­ nam, pertinet ad justitiam commutativam, et non dum apparet qualiter possimus gloriam mereri ex ad distributivam. Justitia enim distributiva, per condigno. Tertio. Quia illud quod dicitur de motione Spiri­ quam bona communia dantur personis privatis, inquantum sunt partes civitatis, primo respicit ad tus Sancti non valet ; quia valor actus nunquam est proportionem personarum, ex qua concludit pro­ a motore, nisi ratione alicujus exsistentis formaliter portionem rerum distribuendarum, ut quanto per­ in actu, vel in potentia eliciliva : agens enim non sona majorem principalitatem habet in civitate, perficit |>assum secundum seipsum, sed secundum tanto plura de bonis communibus recipiat. Sed com- aliquid immissum sibi. Similiter, Spiritus Sanctus mulaliva justitia econlrario primo respicit ad habi­ movel ad actus qui non sunt meritorii, ul prophe­ tudinem rei ad rem, sicut in commutationibus, puta tare, ul apparet de Balaam, Numcr. 23 et 24. Quarto. Quia illud quod dicitur de gratia, quod in emptione el venditione; vel ad habitudinem actionis ad passionem, ut in injuriis vindicandis vel æquatur gloriæ in virtute, quia est ejus seminarium, puniendis. Ad conditionem autem person® nun­ palet quod metaphorice dicitur. Non enim est quam (C), nisi ex consequenti, inquantum conditio semen, nisi respectu eorum quæ educuntur de person® facit ad quantitatem rei vel injuri® : sicut naturali potentia creature ; quod non convenit glo­ major est injuria, si percutiatur princeps, quam si riæ, sicut nec gratiæ. Igitur, etc. Quinto. Quia meritum de condigno dupliciter percutiatur (γ) privata persona. Sic igitur conside­ rare habitudinem rei ad rem, vel actionis ad passio­ potest accipi. Quia quoddam est meritum de condi­ nem (o), sive in bonis, sive in malis, non habito gno large sumpto (a) pro quadam dignitate quam principali respectu ad habitudinem person® ad per­ Deus requirit in operibus nostris, ex sua ordina­ inani, jærtinct ad justitiam commutativam el non tione, a«l hoc ut remuneremur vita ælerna ; et hæc distributivam. Sed in redditione pramiorum el dignitas est in nobis per gratiam elcharitatem habi­ pernarum pro meritis ct culpis attenditur principa­ tualem. Aliud est meritum de condigno stricte el liter habitudo actionum, ul cujus actio fuit melior, proprie accepto ; et tale meritum est actio voluntaria, plus praemietur, cujus autem fuit deterior, plus propter quam alicui debetur merces ex justitia, sic puniatur; nec habetur respectus ad conditionem quod, si non redderetur, ille ad quem pertinet red­ personarum, nisi quatenus faceret differentiam actio­ dere, injuste facit, el est simpliciter el proprie inju­ stus. El tale meritum dc condigno invenitur inter num. Igitur, etc. Secundo arguit probando quod malo accipiatur homines; sed non est hominis ad Deum. Quod patet. æqualites |»ro|>ortionis, qu® pertinet ad justitiam Quia quod redditur (C) potius ex liberftlitete dantis distributivam. Nam injustitia distributiva non atten­ quam ex debito operis, non cadit sub mento de ditur proportio rerum secundum proportionem dan­ condigno stricte et proprie accepto, ut expositum est. tis ct accipientis, sed secundum proportionem per­ Sed quidquid a Deo accipimus, sive sit gratia, sive gloria, bonum temporale vel spirituale, pro quo­ cumque bono opere precedente in nobis, potius el te) commutative. — cvncomitative Pr. bonis, licet non sit ibi a^ualiLis quantitatis. Igitur> etc. Et in hoc prunus articulus terminatur. (Q fic - Ad pr. (γ) a lerbo fini u>quc aœnas ibi æqualitas proportionis, non solum quo· dicta est, et premia, — tunc major est falsa, et minor vera. sed etiam alia de qua procedit argumentum, scilicet Si autem arguitur sic : ubicumque attenditur pro· ut talis sil pro]X>rtio rei ad rem, qualis est dantis portio actionis ad passionem, et non personæ ad ad accipientem. Et ideo quia utraque justitia ali­ personain, ibi habel locum commutati va et non quo modo concurrit ibi, sanctus Thomau loquitur distributiva; sed sic est in retributione Dei, etc., — de utraque proportione. Non tamen intendit quod tunc major est vera, et minor falsa. Si autem secunda æqualitas proportionis sufficiat ad justitiam arguitur sic : ubicumque attenditur proportio actio­ distributivam; et hoc manifeste palet per dicta ejus, nis ad passionem, ibi habet locum commuta- allegata de 4. Sentent. Esi ergo mens ejus, quod in liva; sed in retributione Dei attenditur proportio tali retributione non est æqualitas quantitatis meriti unius actionis ad aliam actionem; igitur, etc., — ad præmium, sed æqualitas proportionis inter duo tunc argumentum est ex quatuor terminis, et merita et duo pnemia. Ideo potius servatur ibi minor non sumitur sub majore. Et iste defectus est modus el forma juslitiæ distributive quam comm argumento Durandi. Ex quo patet quod nihil mutalivæ; el licet ibi sil proportio meriti ad præ­ penitus valet ad infringendum conclusionem, nec mium, similis proportioni Dei ad creaturam, illa ejus probationem sumptam de 2. Sentent.; licet tamen (a) æqualitas proportionis non sufficit ad non sit necesse sustinere illam probationem, quia propriam justitiam commutativam, sed ad quem­ alia sumpta de 1* 2* melior est et efllcacior. Scien­ dam modum ejus, et quodammodo declinat in distridum enim quod beatus Thomas in 2. Sentent., el bulivam. Ad tertium dicilur primo quod, si actus volun­ similiter in 4, consideravit actus meritorios, quan­ tum ad eorum valorem quem habent ex substantia tatis nullo modo immediate esset a Spiritu Sancto sui; el ideo, cum illa non sit æqualispnemio secun­ productus, sed a sola voluntate creata, antecedens dum quantitatem absolutam, dixit quod in retribu­ ibidem assumptum haberet qualemcumque colo­ tione et præiniatione actus meritorii servatur pro­ rem. Sed oppositum hujus est verum; quia actus prie justitia distributiva, non autem proprie com­ meritorius non solum est a voluntate creata, immo mutative, nisi secundum quid. In Summa vero, immediate a Spiritu Sancto : nam Spiritus Sanctus pula in 1· 2* et 2* 2®, consideravit actum merito­ non solum movet voluntatem ad actum primum, rium prout est ex motione Spiritus Sancti et ex gratia: immo immediate producit omnes ejus actus secun­ et videtur velle quod valor actus, ex illa parte, dos. Et ideo antecedens illud est falsum, si loquasequatur præmio, etiam secundum æqualilatem murde motore immediate causante motum mobilis; quantitatis absoluta»; ideo dicit quoti in præmia- nam talis motus non solum habet valorem ratione tiono actus meritorii servatur justitia commutativa, mobilis, immo ratione motoris, ut in proposito: non solum secundum quid, sed simpliciter. Et nam actus meritorius procedit ex infinita charilate secundum hoc solvitur illa repugnantia, quæ vide­ et bonitate Dei. Secundo dicilur quod Spiritus tur esse in dictis ejus in scriptis, el in Summa; el Sanctus non solurn movet voluntatem, immo impri­ hoc videtur mihi salis notandum ad evadendum mit gratiam in essentia anirnæ, et charitalem in repugnantiam. De peccatis autem videtur mihi quod voluntate quæ elicit actum meritorium, vel saltém in eorum punitione magis proprie servatur justitia imjieral illum. Tertio dicilur quod, licet Spiritus Sanctus moveat ad actus non meritorios, tamen hoc distributive quam commutativa. Ad secundum argumentum dicitur primo, quod est aliter quam ad actus meritorios : tum quia, squalitas proportionis quæ pertinet ad justitiam dum movet ad non meritorios, non ordinat eos sicut distributivam, non attenditur principaliter inter in finem ad bealiludinem creatam pro eis redden­ dantem ct accipientem, nec attenditur propitio dam; tum quia non imprimit aliquid gratificans rerum secundum proportionem dantis et accipientis, animam vel potentias eliciti vas talium actuum : ideo ul bene probat argumentum. Secundo dicitur quod tales actus non sunt digni vita ælerna; secus est de talis justitia non semper attendit proportionem actibus meritoriis. Ad quartum dicilur quod ista propositio, Gratia actionis unius ad actionem alterius, ut secundum proportionem actionum sit proportio passionum. est seminarium gloriæ, non est melaphorica ex toto, Tertio dicitur quod in retributione qua Deus reddit sic quod nullam proprietatem habeat. Aliquid enim pa nas et premia, est proprie justitia distributiva, potest dici seminarium alterius dupliciter : primo, si actus considerentur quantum ad substantiam quia est illius causa materialis, vel effectiva con­ absolute, ut dictum est; et ideo attenditur ibi pro­ juncta; secundo modo, quia est ejus quædam portio actionis ad actionem, et æqualitas proper· (λ) tamen. — Om. Pr. tionis, ul scilicet quæ e?l proportio actionum, sit DISTINCTIO XXVII. — QUÆSTIO I. inchoatio, sicut est forma remissa formæ inlensæ : el hoc modo gratia est seminarium gloriæ, cum gloria uno modo accepta» nihil aliud sit quam gratia consummata, ut dictum fuit in procedenti quæ· stionc. Ad quintum dicitur quod opus virtutis elicitum ex gratia ct ex speciali motione Spiritus Sancti ordi­ nantis illum in linem beatitüdinis, est meritorium gloriæ de condigno, non solum large accipiendo condignum, immo stricte et proprie. Et ad hujus improbationem, negatur minor, scilicet quod gloria, vel beatitudo, nullo modo ex debito operis reddatur ; quia sic oportet quod intelligatur major, scilicet quod illud non cadit sub merito de condigno stricte surnpto, quod nullo modo redditur ex debito operis. Sic ergo intellecta majore, negatur minor; quia opus meritorium prout elicitur ex gratia et ex speciali influxu Spiritus Sancti, el cum tali ordinatione ejus ad vitam ælernam, habet sufficientem dignitatem, ut sibi debeatur vita ætema; licet non ita sit, consi­ derando actum, secundum substantiam suam, ct secundum quod refertur ad voluntatem creatam ipsum elicientem. Et ad probationem minoris, dici­ lur quod ille qui meretur non proprie constituit Deum sibi debitorem; sed Deus, movens volunta­ tem ad opus meritorium gratiæ et charitate infor­ matum (a), et volens quod tali actui reddatur vita ælerna, debitor est sibimet, ut scilicet compleat opere et exeeutione, quod sua justa voluntas voluit et adhuc vult, el faciat quod decet suam bonitatem. Et similiter dico quod, si stante voluntate el ordina­ tione Dei de actu sic recompensando, Deus per impossibile non redderet premium, Deus non face­ ret injustum creature, sed suæ voluntati et boni­ tati, denegando sibi quod decet eam. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 21, ari. 1, in solutione tertii : « Unicuique, inquit (6), debetur quod suum est. Dicilur autem esse suum alicujus, quod ad ipsum ordinatur : sicut servus est domini ; el non econtra : nam liberum est, quod sui causa est. In nomine (γ) ergo debiti importatur quidam ordo exigentiae vel necessitatis alicujus ad quod ordinatur. Est autem duplex ordo considerandus in rebus : unus, quo aliquid creatum ordinatur ad aliud creatum, sicut partes ordinantur ad totum, et unaquaeque res ad suum finem; alius ordo, quo omnia creata ordi­ nantur in Deum. Sic igitur debitum dupliciter potest attendi in operatione divina ; aut secundum quod aliquid debetur Deo; aut secundum quod ali­ quid debetur rei creatæ. Et utroque modo Deus reddit debitum. Esi enim Deo debitum, ut implea­ tur in rebus illud (o) quod ejus sapientia ct voluntas (а) (б) (γ) (ί) informatum formatum Pr, inquit. — enim Pr In nomme. — innocentia Pr. illud. — illius Pr. 279 habet et (a) quod suam bonitatem manifestat; ct secundum hoc justitia Dei respicit decentiam ejus, secundum quam reddit sibi quod debetur sibi. Debitum etiam est alicujus rei creatæ, quod habeat illud quod ad ipsam (€) ordinatur, sicut homini quod habeat manus et quod ei alia animalia ser­ viant; el sic Deus justitiam operatur, quando dat unicuique quod ei delælur secundum rationem suæ naturæ et conditionis. Sed hoc debitum dependet ex primo; quia unicuique hoc debetur, quod est ordinalurn ad ipsum secundum ordinem divinæ sapienliæ. Licet autem Deus hoc modo debitum alicui det, non tamen ipse est debitor; quia ipse ad alia non ordinatur, sed potius alia ad ipsum. » — Hæc ille.— liem, 2. Sentent., dist. 27, q.l, art. 3, in solutione quarti, sic dicit : c Deus non efficitur nobis debitor, nisi forte ex promisso, quia ipse bonum operantibus premium promisit; et ideo non est inconveniens, si ab ipso quis mereri possit, ex quo aliquo modo debitor est. Vel dicendum quod in justitia commutativa, ille apud quem quis meretur, efficitur debitor ei qui meretur, ut patet in illis qui operas suas locant in servitium aliorum; sed in justitia distributiva, non requiritur ratio debiti ex parte ejus qui distribuit : potest enim ex liberalitate aliqua distribuere; in quorum tamen distribu­ tione justitia exigitur, secundum quod diversis, prout eorum gradus exigit, proportionabiliter distri­ buit. > — Hæc ille. Item, i* 2”, q. 114, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : < Actio nostra non habet rationem meriti, nisi ex suppositione divinæ ordi­ nationis; et ideo non sequitur quod Deus efficiatur simpliciter debitor nobis, sed sibiipsi, inquantum debitum est ut sua ordinatio impleatur. > — Hæc ille, — Εχ quibus patet quod bene stat quod opus creature sil meritorium de condigno gloriæ; et tamen quod Deus non constituitur debitor crea­ tura, sed sibiipsi ; nec potest facere injustum crea­ tura, dato quod eam non pnrmiet. Ad sextum palet ex precedent! solutione : quia solum concludit quod Deus non obligatur nobis, nec efficitur nobis proprie debitor ; quod conceditur. Sed cum hoc stat, quod opus nostrum potest esse meritorium de condigno; quia nos vocamus illud meritorium de condigno, cui debetur merces ex justitia, sic quoti, si non redderetur, stante ordina lione quæ nunc est, ille ad quem pertinet reddere, faceret contra justitiam, el injustum, non quidem creatura, sed sibi, ul rape dictum est : faceret enim contra voluntatem suam et sapientiam, quæ est lex juslitiæ. De hoc sanctus Thomas, I p., ubi supra (q. 21, art. 1), in solutione secundi, sic dicit : α Cum bonum intellectum sit objectum voluntatis, impossibile est Deum velle, nisi secun(x) ct. — Om Pr. (6) tpcr talem actum Deus effi­ citur nobis debitor, et obligatur nobis. Talis enim descriptio falsa est. Nam meritum de condigno pro­ prie sumptum non requirit talia; sed sufficit quod tali o|M‘ri reddatur inerres secundum aliquam legem justam, quam illicitum sil violare vel transgredi ; el quod actus, secundum valorem quem habet ab intrinseco, vel ab aliquo cxtrinscco, æquclur prauiio secundum quantitatem absolutam aliquo modo, el non solum secundum proportionem, vel propor­ tionali talem. Ad nonum dicitur primo, quod Deutf non efficitur nobis proprie debitor, nec ex promissione sua, nec ex o|H»re nostro; et similiter, non obligatur nobis ullo modo. Secundo dickur quod, si premium nullo modo redderetur ex valorv operis, nec ex debito procedentis operis, sed ex sola promissione Dei, tunc tale opus nullo modo esset meritorium pramii quod redditur de condigno. Nunc autem non sic est in proposito; quia pnemium æternum redditur ex debito et valoro procedentis operis, valoro et debito dico quæ halæt opus turn ex substantia sua, turn ex circumstantiis, turn ex gratia el charitale quibus informatur, tum («)ox motione et volilione Spiritus Sancti, quia divina volitio, licet non sil meritoria, est tamen quasi ratio et forma merendi omnibus iqæribus meritoriis qmo ab ipsa in beatitudinein ordinantur el ab ipsa producuntur; ad quod etiam facit illa generalis lex, el ordinatio Dei, qua ordina­ vit actus virtuosos ex gratia et charitale elicitos esse meritorios. Tertio dicitur quod» ad hoc quod opus humanum sil meritorium de condigno, non requi­ runtur illa omnia quæ arguens dicit ; sed sufficiunt ea quæ dicta sunt in solutione octavi. Ad decimum dicitur quod meritum proprie de condigno non est homini simpliciter impossibile ; quia non requirit illa quæ arguens dicit. Cum autem distinguit de duplici condigno, patet, ex prodictis, quod distinctio non valet. Quia veraciter, proprie, el stricte sumendo condignum, sic dignum et justum csl divinam ordinationem generalem et specialem impleri, el legem divinæ justiliæ observari, el voluntatem divinam execution! mandari. Constat autem meritis nosti is reddi premium ex divina ordinatione generali et speciali, et ex lege divinæ justiliæ de qua dictum est, et ex divina voluntate; nec aliqua redditio vel recompensatio hominis ab homine justior esse |iotcsl, nec dignior quam sil recompensatio hominis a Deo; et oppositum dicere est temerarium. De hoc vide beatum Thomam, 4. Sententiarum, dist. 4G, q. 1, art. 2. Nam in solutione prirnæ qüæstiunculæ, dicit quod tutus ordo justiliæ originaliter ad divinam voluntatem reducitur : quia ex hoc aliquid est justum, quia est debitum alicui rei create secundum ordinem creature ad creaturam; nihil enim (C) potest esso debitum alicui rei, nisi ratione suæ nature, vel conditionis: nature autem el proprietatum causa esi divina voluntas, n Item, in solutione secundi, sic dicit Luto non est magis debitum, quod ex eo formentur vasa nobilia quam ignobilia; sed, si ex luto formatum est vas nobile, nobilitati illius vasis est debitum, ut ad usus convenientes deputetur. Similiter, quod Deus talem creaturam producat qua­ lem voluerit, indifferens est ad rationem justiliæ; sed quod producta aliqua natura, ei (γ) attribuatur quod illi nature cumpelit, hoc ad ejus justitiam per­ linet, cl ('}) contrarium ejus justiliæ repugnaret. Et similiter, indifferens est quantum ad ejus justitiam, ut dei gratiam vel non det, cum donum gratiæ non sil nature debitum; sed postquam gratiam contulit, 1 (a) (ft) (γ) (ft) In hac propositione, pro tum Pr. haliel tam. enim. — autem Pr. ei. - rei Pr. ct. — etiam Pi DISTINCTIO XXVII. — QUÆSTIO I. quæ est merendi principium, nd justitiam ejus per­ tinet, ut pro meritis prætnia reddat; et sic ex sup|K$itio!W voluntatis justitia causatur. > Hæc ille. — Item, in solutione quæstiunculæ quarta», probat diffuse (piod Deus non agit justius cum uno quam cum alio, sed cum quolibet ngit justissime. — Ex quibus apparet : primo, quod solutiones date, sunt juxta mentem sancti Thomæ; secundo, quod multa assumpta in argumentis Durandi continent mani­ festam improbabililatem, potissime cum sæpe repli­ cat istud medium, scilicet quod ex dono gratuito nullus obligatur ad dandum amplius, etc. apparet enim quod, licet Deus per sua dona gratuita non efficiatur nobis debitor, nec obligetur, tamen j»cr dona Dei gratuita aliquid nobis efficitur debitum cl justum haberi a nobis, quod prius non erat debi­ tum, nec erat justum haberi a nobis. Ad undecimum dicitur quod ex dictis beati Thomæ non aliud habetur, nisi quod actus humanus non potest esse meritorius apud Deum, si secundum suam solam et nudam substantiam accipiatur; sed utique potest esse meritorius, si accipitur ut stans sub divina ordinatione speciali vel generali. Unde sanctus Thomas, l1 2", q. 114, ait. 1, sic dicit : α Meritum et merces dicitur, quod alicui recompensatur pro retributione operis vel laboris,quasi quod­ dam pretium illius. Unde, sicul reddere justum pretium pro re accepta ab aliquo, est actus justiliæ; ita etiam recompensare mercedem operis vel lalioris, est justiliæ actus. Justitia autem æqualitas quae­ dam est, ut patcl, 5. Ethicorum (cap. 3). Et ideo simpliciter est justitia inter eos quorum est simpli­ citer æqualitas. Eorum vero quorum non est simpli­ citer æqualitas, non est simpliciter justitia ; sed qui­ dam justiliæ modus potest esse : sicut dicitur jus paternum vel dorninativum, sicut in eodem libro (cap. G) dicit Aristoteles. Et propter hoc, in his in quibus est simpliciter justum, csl etiam simpliciter ratio meriti et mercedis. In quibus autem est secun­ dum quid justum, non simpliciter est mereri, sed secundum quid, inquantum salvatur ibi ratio justi­ liæ : sic («) enim filius meretur aliquid a patre, et servus a domino. Manifestum est nutem quod inter Deum cl hominem est maxima inæqt) alitas; in infi­ nitum enim distant, el totum quod est hominis bonum, esta Deo. Unde non potest esse hominis ad Deum justitia secundum absolutam tequalitalem, sed secundum proportionem, inquantum scilicet uterquo operatur secundum modum suum. Modus autem cl mensura humanæ virtutis homini (6) esi a Deo. Et ideo meritum hominis apud Deum esse non potest, nisi secundum prmsuppositionom divinæordi­ nationis; ila scilicet ill homo id consequatur a Deo per suam operationem quasi mercedem, ad quod (a) tie. — «icu/ Pr. ίβ! homini. — hominum Pr. 281 Deus ei virtutem operandi deputavit : sicul etiam res naturales hoc consequuntur per proprios motus el operationes, ad quod sunt a Deo ordinata· ; diffe­ renter tamen : quia creatura rationalis eeipeam movet ad agendum per liberum arbitrium ; unde sua actio hatet rationem meriti ; quod non <«t in aliis creaturis, d — Hæc ille in forma. In quo plet quod non contradicit aliis dictis suis in sequenti articulo tertio, ubi ponit quod homo in gratia constitutus potest mereri de condigno vitam æternam, inquantum opus suum procedit ex gratia el motione Spiritus Sancti. Item, articulo ultimo illius quaestionis, sic dicit ■ < Vita ætcnia est sim­ pliciter pnemium operum justiliæ, per relationem ad motionem divinam. > Item, articulo sexto, sic dicit : w Opus nostrum hatet rationem meriti ex duobus. Primo quidem, ex vi divinæ motionis; et sic meretur aliquis ex condigno. Alio modo habet rationem meriti, secundum quod procedit ex libero arbitrio, inquantum voluntarie aliquid facimus ; et ex hac parte est meritum congruum : quia con­ gruum est ut dum homo bone utitur sua virtute, Deus secundum supcrexcellentem virtutem excellen­ tius operetur, etc. s Ad duodecimum dicitur quod sanctus Thomas adducit illas duas rationes, 2. Sentent., dist. 27, q. 1, ari. 3. El sunt satis probabiles. Nec valet solutio data ad illas. Non quidem solutio primæ : quia, licet homo non possit Deum constituere sibi debitorem, potest tamen facere quod aliquid quod sibi prius non debe­ batur, modo noviter sibi debeatur. Item, falsum est quod ad meritum de condigno requiratur illud quod ibi assumitur. Sufficit enim ad tale meritum, quod actio sit æqualis vite æternæ quantum nd valorem (piem habet ab oxtrinseco, scilicet a causa sua effi­ ciente primaria, scilicet Deo, el quod secundum suam substantiam el secundum gratiam et charita­ lem sit proporlionala vite æternæ. El hoc modo intellipo sanctum Thomam ubicumque in hac mate­ ria (x) dicit quod actio meritoria de condigno est illa quæ est proporlionala vite æternæ. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent·, dist. 18, q. 1, art. 2, sic dicit : « In justitia duæ personæ requiruntur, scili­ cet faciens justitiam el patiens justitiam. Facientis autem justitiam propria actio est reddere unicuique quod suum est; patientis autem justitiam actio pro­ pria est facere sibi debitum quod csl ei per justitiam reddendum : el hoc proprie est mereri ; unde et id quod secundum justitiam redditur, merces dicitur· Sed quia justitia reddit unicuique quod sibi debetur, el in tenis et in malis, bona autem simpliciter sunt ea quæ ad vitam æternam pertinent, et mala simpli­ citer ea quæ ad miseriam æternam, inde est quod, secundum Theologos, meritum dicitur proprie respeI (») quando. Ad, Pr. 282 LIBRI II. SENTENTIARUM du horum : quamvis magis proprie respectu lino­ rum dicatur meritum; demeritum vero, respectu malorum. Ad hoc igitur quo! aliquis mereatur, tria sunt necessaria, scilicet agens qui meretur, actio per quam meretur, ct merces quam meretur. Et ideo ad meritum tria requiruntur. Primum est, secundum merentis comparationem ad merccdem, ut scilicet ille qui meretur, sit in statu acquirendi mercedem ; ct propter hoc illi qui sunt omnino in termino, nihil merentur: quia nihil possunt acquirere. Secun­ dum est, ex comparatione agentis ad actionem, ut scilicet sit dominus actionis suæ, alias per actionem suam non dignificalur ad aliquid habendum, nec laudatur; et ideo qui agunt per necessitatem naturæ, vel etiam per violentiam, non merentur. Tertium est, secundum comparationem actionis (a) merentis ad mercalem, ut scilicet æquiparetur mercedi, non quidem secundum æqualilatem quantitatis, quia hoc requiritur in justitia commutativa, quæ consistit in emptionibus et venditionibus; sed secundum æqualitatem proportionis, quæ inquiritur in justitia distributi va, secundum quam Deus ælerna præmia partitur. Actio autem proportionata ad vitam aeter­ nam est actio ex charitate facta ; et ideo per illam ex condigno meretur quis vitam æternam. Opera autem bona quæ non sunt ex charitate facta, deficiunt ab ista proportione; et ideo per ea non meretur quis ex condigno vitam æternam ; sed improprie bis dicitur aliquis mereri, secundum quod habent aliquam similitudinem cum operatione informata charitate. Et m quidem sit similitudo in substantia actus et intentione, ut cum aliquis in peccato mortali exsi­ stens dat eleemosynam propter Deum, dicitur meri­ tum congrui. Si vero sit similitudo in substantia actus, et non in intentione, sic dicilui meritum interpretatum ; sicut cum quis dat pauperi propter inanem gloriam. » — Hæc sanctus Thomas. — Ex quibus apprêt quod solutio Durandi ad primam rationem non valet : quia male recipit rationem meriti de condigno. Dicitur secundo quod evasio quam dat ad secun­ dam rationem nancti Thomæ non valet; quia false glossat Paulum. Non enim Paulus dicit quod corona gloriæ reddatur a justo judice per accidens, immo |»er se, inquanlum scilicet justus. Quod patet, quia dicil Reposita est mihi corona justitiæ. Unde Glossa super illo verbo 2. Timoth., 4 cap., dicit sic : < Ipse Deus est justus judex retribuendo bona pro bonis, quia prius misericors retribuendo bona pro malis. Et ipsa tamen justitia, qua. retribuuntur bona pro bonis, non est sine misericordia. Et nota quod ait, reddet. Si enim fides gratia est, el vita ælerna, quæ est merces fidei, videtur quidem Deus vitam æternam tanquam debitam reddere. Cui debita? Fideli qui promeruit illam per fidem. Sed «| actionit. — Om. Pr. quia fides gratia est, et vita æterna est pro gratia, etc. » — Hæc Glossa. — Et accipit gratiam pro dono gratuito, non stricte pro gratia gratum faciente, quia illa nec est fides, nec vita æterna formaliler, sed causaliter. Sic igitur patet ad argumenta Durandi. Ad argumentum in oppositum quæstionis, respon­ dit sanctus Thomas, 1» 2*®, q. 114, art. 3, in solu­ tione primi, dicens quod « Apostolus loquitur de passionibus Sanctorum secundum earum substan­ tiam j». Sed, 2. Sententiarum, ubi supra (dist. 27, q. 1, art. 3, ad !·“), dicit quod < Apostolus per dictum suum intendit excludere aequalitatem quan­ titatis; quia non est tanta acerbitas praesentium pas­ sionum, quantum est gaudium futurae gloriæ n. — Hæc ille. Et hæc dequæstione. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXVIII. QUÆSTIO I. UTRUM HOMO SINE GRATIA POSSIT PRÆCEPTA LEGIS IMPLERE 1 rca vigesimamoctavam distinctionem 2. Sententiarum quaeritur : Utrum homo sine gratia possit præcepla legis implere. arguitur quod sic. Dicit enim Apostolus, Rom. 2 (v. 14) quod gentes (a), quæ legem non habent, naturaliter qux legis sunt faciunt. Sed illud quod naturaliter homo facit, potest per seipsum facere absque gratia. Ergo homo potest praecepta legis facere absque gratia. In oppositum arguitur. Quia Augustinus dicit in libro de Hæresibus (88), hoc pertinere ad hæresim Pelagianorum, ut credant sine gratia hominem posse facere omnia divina mandata. In hac quaestione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod homo potest multas (*) genfa. — gent Pr. DISTINCTIO XXVIII. veritates cognoscere sine gratia habituali gra­ tum faciente. Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2e, q. 109, ari. 1, ubi sic : α Cognoscere veritatem est usus quidam vel actus intellectualis luminis; quia, secundum l Apostolum, Ephes. 5(v. 13), Omne quod mani· feslalur lumen est. Ustis autem quilibet motum i quemdam importat, large accipiendo motum, sccun- | dum quod inlelligere el velle dicuntur quidam motus, ut patet per Philosophum, 3. de Anima (t. c. 28). Videmus aulem (a) in corporalibus quod ad motum non solum requiritur ipsa forma, quæ est principium actionis, sed etiam requiritur motio primi moventis. Primum autem movens, in ordine œrporalium, est corpus cœlestc. Unde, quantumciimque ignis habeat perfectum calorem, non alteraret nisi per motionem coelestis corporis. Manifestum est autem quod, sicut omnes motus corporales redu­ cuntur in motum corporis coelestis sicut in primum movens corporale; ita omnes motus, tam corporales quam spirituales, reducuntur in primum (C) movens simpliciter quod est Deus. El ideo, quantumcumque aliqua naiura spiritualis et corjxtralis ponatur perfecta, non potest in suum actum procedere, nisi moveatur a Deo : quæ quidem molio est secundum suæ providentiæ rationem, non secundum necessi­ tatem naturæ, sicut motio corporis coelestis. Non solum autem a Deo est omnis motio sicut a primo movente; sed etiam ab ipso est omnis formalis per­ fectio sicut a primo actu. Sic igitur actio intellectus el cujuscumque entis creati dependet a Deo quan­ tum ad duo. Uno modo, inquanlum habet ab ipso formam per quam agit. Alio modo, inquanlum movetur ab ipso ad agendum. Unaquseque autem forma creatis rebus indita a Deo, habet efficaciam respectu alicujus actus, in quem potest secundum suam proprietatem ; ultra autem non potest, nisi per aliam formam superadditam : sicut aqua non potest calefacere, nisi calefacta ab igne. Sic igitur intellectus humanus habet aliquam formam, scilicet lumen inlelligibile, quod est de se sufficiens ad quædam intelligibilia cognoscenda, ad ea scilicet in quorum notitiam per sensibilia possumus devenire. Altiora vero intelligibilia intellectus humanus cogno­ scere non potest, nisi fortiori lumine perficiatur, sicut lumine fidei, vel prophetiæ, quod (γ) dicitur lumen gratiæ, inquanlum est naturæ superaddi­ tum. Sic ergo dicendum est quod ad cognitionem cujuscumque veri indiget homo auxilio divino ut intellectus a Deo moveatur ad suum actum. Non autem indiget ad cognoscendum veritatem in omni­ bus, nova illustratione superaddita naturali illustra(а) aulem. — r/nni Pr. (б) primum. — ipiuni Pr. (γ) quod. — quia Pr. QUÆSTIO I. 283 tioni; sed in aliquibus, quæ excedunt naturalem cognitionem. Et tamen Deus quandoque miraculose per suam gratiam instruit aliquos de his quæ per naturalem rationem cognosci jossunt, sicut el quan­ doque miraculose facit quædam quæ natura facere potest. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari Lilis ratio. Ad ea in quæ potest homo per lumen naturale cum motione primi moventis, non est necessaria gratia habitualis. Sed in cognitionem veritatum naturaliter ex sensibus deducibilium, potest homo per lumen naturale intel­ lectus, supposita motione Dei. Igitur. Et sic patet prima pars conclusionis. - Pro secunda arguitur sic. Nullum agens perfecte et virtuose potest in effe­ ctum excedentem suam naturalem facultatem, nisi per formam sibi superadditam. Sed intellectus per­ fecte potent in aliquas veritati» excellentes suam naturalem facultatem, puta non deducibiles ex sen­ sibus. Igitur ad talia indiget forma superadditi, quam dicimus gratiam gratis datam. Eamdem conclusionem ponit, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, art. 5, ubi sic: < Verorum quædam sunt naturali rationi proportionata ; quædam vero natu­ ralem rationem excedunt. Illa naturalem rationem excedunt,quæ non possunt concludi ex primis prin­ cipiis per se notis. Cum enim prima principia sint instrumenta intellectus agentis, ut dicit Commenta­ tor, 3. dc Anima (comm. 36), oportet ea esse proportionata virtuti ejus, sicut organa corporalia sunt pro|)orlionata virtuti inotivs. Unde quæ ex primis principiis concludi non possunt, naturale lumen intellectus excedunt. Hujusmodi autem sunt ea quæ sunt fidei, et futura contingentia, el hujusmodi. Et ideo horum verorum cognitio sine lumine gratiæ gratis data? haberi non (x) potest, sicut est lumen fidei vel prophetiæ, vel aliquid hujusmodi. Si autem loquatur dc illis veris quæ naturali rationi propor­ tionata sunt, sciendum est quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod intellectus agens est unus omnium, intellectum agentem Deum esse dicentes. Et cum intellectus agens se habeat hoc modo ad intelligibilia sicut lucidum ad visibilia, volunt quod, sicut non potest videri aliquod visibile nisi per emissionem radii corporalis, ita non possit intelligi aliquod inlelligibile sine nova emissione radii spiritualis, qui est gratia gratis data. Sed haec positio non est conveniens. Non enim intellectus agens est aliqua substantia separata, vel Deus, ut quidam theologi volunt; vel intelligibilia, ut plures philosophorum; sed est naturalis virtusipsiusanimæ rationalis. Nec tamen oportet, hac positione suppo­ sita, ut semper fieret nova infusio gratiæ in cujuslibet veri cognitione, eo quod infusio vel emanatio spiritualium donorum non est successiva per modum motus, sed est fixa et permanens. Unde, secundum (a) no/ι. — Om. Pr. LIDÎU II. SENTENTIARUM unam irradiationem spiritualem, intellectus possi­ bilis ad omnia sibi propoi lionata cognoscenda perfi­ ceretur. Aliorum 'cro positio esi (x) quod intellectus agens sit quædam plentia animæ rationalis. Et hoc sustinendo, non potest rationabiliter poni quod opor­ teat ad cognitionem talis veri de quo loquimur, ali­ quod aliud lumen superinfundi : quia ad hoc verum inlelligendum sufficit intellectus possibilis recipiens speciem intelligibilcm, cl intellectus agens faciens spetiom is>4' intelligibilem actu; cl utrumque est per virtutem naturalem ipsius animæ rationalis. Nisi forte dicatur quod intellectus agens insufficiens est ad hoc; ct ita natura humana imperfectior esset aliis, quæ non sibi sufficeret iu naturalibus opornlinnibus. El ideo «licendum quod hujusmodi vera, sin»· omni lumino gratiæ superaddito, pr lumen naturale intellectus agentis possunt cognosci, n — Ikcc ille. Secunda conclusio est quod, licet homo absque gratin habituali possit In aliquas bonas volit Iones et actiones natura· sua· proportionntas, non tamen In omnes; nec potest sine gratia habituali In aliquod bonum velle aut agere supernatural»·, scilicet meritorium; nec potest sine auxilio Del speciali In aliquod bonum velle aut agere, sive sil naturale, sive supernatural?. Hanc conclusionem y quoad quatuor sui paries, pnil sancitis Thomas, 1* 2n, q. 109, ari. 2, ubi sic dicit : « Natura hominis ptest dupliciter conside­ rari. Uno modo, in sui inlegritale, sicut fuit in primo parente ante peccatum. Alio modo, secun­ dum quod est corrupta in nobis post peccatum primi parentis. Secundum autem utrumquo statum, natura humana indiget auxilio divino, ad faciendum vel volendum quodeumquebonum,sicut primo movente, ut dictum est. Sed in statu naturæ inlegræ, quan­ tum ad sufficientiam operat i væ virtutis, poterat homo pr sua naturalia velle ct operari bonum suæ naturæ proportionatum, quale est bonum virtutis acquisitae; non autem bonum superexccdcns, quale est bonum virtutis infusæ. Sed in statu naturæ corruptæ, etiam deficit homo ab hoc quod secundum naturam suam ptest, ul non possit totum hujus­ modi bonum implere pr sua naturalia. Quia tamen natura humana per peccatum non est totaliter cor­ rupta, ut scilicet toto bono natune privetur, ptest quidem, etiam in statu naturæ corruptæ, pr virtu­ tem suæ naturæ aliquod bonum particulare agere, sicut cdificare domos, plantare vineas et alia hujus­ modi; non tamen totum bonum sibi connaturale, ila quod in nullo deficiat : sicut homo infirmus ptest pr seipeum aliquem motum habere, non (i) ponho nf. — punhoae Pr. tamen perfecte plest moveri motu hominis sani, nisi sanetur auxilio medicina?. Sic (a) igitur virtute gratuita superaddita virtuti naturæ indigebat homo, in statu natune inlegræ, quantum ad unum, scilicet ad operandum el volendum bonum suprnaliirale. Sed in statu natune corruptæ, quantum ad duo, scilicet ut sanetur, el ulterius ul bonum supernaturalis virtutis operetur, quod est merito­ rium. Ulterius autem in utroque statu indiget homo auxilio divino, ut ab ipso moveatur ad bene agen­ dum. » - Hæc ille. Ex quibus ptest formari quadruplex ratio, pro quadruplici parte conclusionis. El quidem pro ultima prie quæ talis est, scilicet : quod at in aliquod bonum opus sibi proportio­ natum, sine superadditionc novæ formæ; tale autem velle vel agere est actus virtutis acquisitæ. Pro quinta parte quæ ibi tangitur, scilicet : quod homo in statu natura· inlegræ, sine gratia habituali posset in omne opus virtutis acquisitæ, non arguitur nunc; sed in sequenti distinctione de hoc forte erit sermo. Tertia conclusio est luee : Quod homo pro isto statu non potest sine gratin habituali implere omnia præcepta legis divinæ perfecte; potest tamen sine gratia habitua!I Implere aliqua et (а) Sic. — ri Pr. (б) vero. — Om Pr. DISTINCTIO XXVIÎI. — QUÆSTIO 1. Imperfecto. Nullo modo tamen perfecto, aut Imperfecte potest ca Implere sine auxilio Del. Hanc conclusionem ponit eam lus Thomas, ubi supra (Ie 2®, q. 109), ait. 4, ubi sic , art, 8, ubi sic : < De homine possumus loqui dupliciter : uno molo, secundum * lalmn * natum inlegræ ; alio molo,secundum statum n.rturæ corruptæ. Secundum -latum quidem naturas inte­ grae, etiam sino gratia habituali poterat humo non peccaro, nec mortaliter, nec vemalibr : quia |Mxcare nil aliud est quam revedere ab eu qiiud e*l SCCllnduin naturam ; quod (?) vitaro poterat Immo in integritate. Non tamen huc poterat * iue auxilio Dei in liono conservantis; quo suhtrorlo, etiam ipsa natum in nihilum decideret. El iu stolu naturæ corruptæ indiget horno gratia habituali sanante natu­ ram ad hoc quod omnino (6) a peccato abstinent. Quæ quidem sanatio primo lit in præsenli secun­ dum mentem, ap|iclitii carnali non totaliter repa­ rato; unde Apostolus, 7. Roman, (v. 25), el in per­ sona hominis reparati, dicit : Ego ipse mente servio legi Dei, came autem legi peccati. In quo quidem statu potest homo abstinere a peccato mortali, quod in ratione consistit; non autem potent abstinere ab omni peccato veniali, propter corruptionem infe­ rioris appetitus sensualitatis : cujus motus singulos quidem ratio reprimere potest, et ex hoc habent rationem peccati et voluntarii; non nutem omnes: quia dum uni resistere nititur, fortassis alius insurgit; et quia etiam ratio non semper potest csm» pervigil ad hujusmodi motus vitandos. Similiter etiam antequam hominis ratio, in qua est precatum mortale, reparetur per gratiam justificantem, potest quidem singula peccata mortalia vitare, ct secun­ dum aliquod tempus, quia non est necesse quod continuo peccet; sed quod diu maneat absque pec­ cato mortali, es>e non potest; unde Gregorius dicit, I super Ezechiclem (Ilomil. II), quod peccatum quod mox per poenitentiam non deletur, suo pon­ dere ad aliud trahit. Et hujus ratio e>t : quia, sicut rationi subdi debet inferiorappetitus, ita etiam ralio debet subdi Deo, et in ipso Constituero finem suæ voluntatis. Per finem autem oportet quod regu­ lentur omnes actus humani, sicut per rationis judi­ cium regulari debet motus inferioris appetitus. Sicut igitur inferiori appetitu non totalilersubjecto rationi, non potest esse quin contingant inordinati motus in *tilu ap|K sensitivo; ila etiam ratione hominis non exsistente subjecta Deo, consepiens est ut contin­ gant multæ inordinationes in actibus rationis. Cum enim homo non habet cor suum firmatum in Deo. ul pro nullo bono consequendo vel malo vitando ab eo separari vellet, occurrunt mulla, propter qu© consequenda vel vitanda homo recedit a Deo, con­ temnendo pnccepta ejus; et ita peccat mortaliter, pnccipue, quia in repentinis operatur homo secun­ dum finem præconccptuin, ct secundum habitum pneexsistentem, ut dicit Philosophus, 3. Ethicorum (a) quod. — quia Pr. (C) omnino. — homo Pr. 28θ LIBRI II. SENTENT!ARUM (cap. 8). Quamvis ex præmeditalionc rationis homo posait aliquid agere præter ordinem finis pneconccpli, cl præter inclinationem habitus; sed, quia homo non semper potest esse in tali præmedilatione, non potest contingere ut diu permaneat, quin operetur secundum convenientiam voluntatis deordinata a Deo, nisi cito per gratiam ad debitum ordi­ nem reparetur. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari duplex ratio, pro duplici parte conclusionis. — Prima est quod homo in praesenti statu sine gratia habituali potest vibre sin­ gula peccata mortalia. Et pro hac arguitur sic. Nullus culpandus est pro actu quem vitare non potest. Sed homo exsistens sino gratia habituali, culpatur pro actu peccati mortalis. Igitur illum potest vitare. — Secunda pars est quod homo in prasenti statu sine gratia habituali non potest vitare omnia peccata mortalia, collective sumendo ly omnia. Et pro hac arguitur sic. Nulla voluntas adhærens perverso fini, vel perverse habituala, vel non sub­ dita rectæ reguhc, potest diu carere electione per­ versa secundum congruentiam mali habitus et per­ verse regula». Sed quælibet voluntas humana in pre­ sent! statu, carens gratia habituali, est hujusmodi. Igitur. Quinta conclusio est quod nullus exsistens in peccato mortali potest se nd urntlniu habitua­ lem sufficienter præparare alne Del auxilio. Hanc ponit sanctus Thomas, ubi supra ( Ie 2 , * q. 109), art. 0, ubi sic : < Duplex est præparalio voluntatis humanæ ad bonum. Una quidem, qua præparatur ad bene agendurn et ad (a) Deo fruendum; et talis præparalio voluntatis non potest fieri sine habituali dono gratiæ, quod sit principium opens meritorii. Alio modo potest inlelligi præparatio voluntatis humanæ ad consequendum ipsum gratiæ habitualis donum. Ad hoc autem quod pre­ pare! se ad susceptionem hujus doni, non oportet præsupponero aliquod aliud donum habituale in anima, qua sic procederetur in infinitum ; sed oportet præsuppuni aliquod auxilium gratuitum Dei interius animam moventis, sive inspirantis bonum proposi­ tum ; his enim duobus modis indigemus auxilio divino. Quod autem ad hoc indigeamus auxilio Dei moventis, manifestum est. Necesse est enim, cum omne agens agat propter finem, quod omnis causa convertat suos effectus ad suum finem. Et ideo, cum secundum ordinem agentium sive moventium sit ordo finium, necesse est quod ad ultimum finem homo convertatur per motionem primi moventis; ad finem autem proximum per motionem alicujus inferiorum moventium : sicut animus militis move­ tur vel convertitur ad quærendum victoriam ex (3) ad. — a Pr. motione ducis exercitus; ad sequendum autem vexil­ lum alicujus aciei, ex motione tribuni. Sic igitur, cum Deus sit primum movens simpliciter, ex ejus motione est quod omnia convertantur in ipsum, secundum communem intentionem boni, perquam(a) unumquodque intendit assimilari Deo secundum suum modum; unde et Dionysius dicit in dc Divinis Nominibus (cap. 4) quod Deus convertit omnia ad seipsum. Sed homines justos convertit ad sripsurn. sicut ad specialem finem quem intendunt, et cui cupiunt adhærere sicut proprio bono, secundum illud Psalmi (72, v. 28) : Mihi autem adhærere Deo bonum est. Et ideo, quod homo convertatur ad Deum, hoc non potest esse nisi Deo ipsum conver­ tente. Hoc autem est se præparare ad gratiam, quod ad Deum converti; sicut ille qui habet oculum aver­ sum a lumine solis, per hoc se praeparat ad reci­ piendum lumen solis, quod oculos convertit ad solem. Unde palet quod homo (C) non potest se præparare ad lumen gratiæ suscipiendum, nisi per auxilium gratuitum Dei interius moventis, d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Nullus con­ vertitur ad Deum sicut ad ultimum et specialem finem sine motione Dei gratuita. Sed quicumque se præparat ad gratiæ susceptionem, convertitur ad Deum sicut ad ultimum finem. Igitur hoc habet ex motione Dei gratuita. Et in hoc primus articulus terminatur. AirriCULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Durandi.—Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra praedicta. Et qui­ dem, contra primam conclusionem arguit Durandus (dist. 28, q. 1), impugnando illam partem quæ diçit quod ad assentiendum veritatibus supernati) ralibus, intellectus indiget aliquo lumine gratiæ naturae superaddito. Et arguitur Primo sic. Illi veritati potest assent i re intellectus noster, ad cujus objectum habet motivum, etsi non necessarium, tamen probabile et persuasivurn ; assentimus enim multis de quibus non habemus necessa­ riam rationem, sed valde tenuem conjecturam. Sed ad assentiendum veritati supernatural! (γ) sine quo­ cumque habitu habemus motivum probabile et persuasivum ; verbi gratia : cum Christus doceret se esse verum Deum, et ad confirmationem suæ doctrinæ faceret signa quæ solus Deus potest facere, sicut (e) quam. — quod Pr. (6) homo. — Om. Pr. (γ) iu}Mn *Tiaturali. — formali Pr. DISTINCTIO XXVIII. - QUÆSTIO I. ipse (licit (Joan., 10, v. 38) : Si mihi non vul­ tis credere, saltem operibus credite, talia signa poterant inclinare intellectum ad credendum ipsum esse Deum; unde et Doctores dicunt quod dæmones crediderunt Christum esse Deum, non per habitum infusum, sed ex apparentia signorum. Igitur, etc. Secundo. Quia credere est assentire alicui vero, non propter se, sed propter auctoritatem dicentis. Sed ad hoc non videtur necessarius aliquis habitus : credo enim pluviam futuram, quia ita dicit astro­ logus; el credo Deum incarnatum, quia ita dicit Scriptura, quam puto, secundum auctoritatem Ecclesiæ, a Deo inspiratam. Igitur, etc. Tertio. Quia, si ad hoc requireretur habitus, hoc videtur ad hoc ut elevaret potentiam. Sed istud non est necessarium; quia, quamvis sit supra facultatem naturalem intellectus nostri clare intelligere verita­ tem articulorum, tamen non est super facultatem naturalem eis assentire ex auctoritate alterius : inultis enim assentimus ex dictis sapientium, quæ non clare intelligimus. Quarto. Quia, secundum Doctores, haereticus discredens solum unum articulum, caret habitu fidei infusæ, et tamen assentit aliis articulis. Ergo non videtur necessarium ponere habitum infusum ad assentiendum veritati articulorum. Etsi dicatur: ergo fides superfluit, — dicendum est quod non; quia, etsi non sit necessaria propter assensum abso­ lute sumptum, est tamen necessaria ad hoc ut intel­ lectus veritati articulorum assentiat faciliter, contra intellectus duritiem, firmiter ac discrete, contra intellectus errorem; quia unusquisque habitus, sicut inclinat ad proprium objectum, sic facit refu­ tare contraria vel contrarium objectum. — Hæc ille. II. Argumenta Gregorii. — Secundo loco, arguit Gregorius de Arimino (dist. 26, q.l, conci. 2), probando quod non solum ad cognoscendum veri­ tates supernaturales indiget homo in præsenti statu speciali Dei auxilio, immo etiam ad sufficienter cognoscendum quid volendum vel nolendum, agen­ dum vel non agendum, in his quæ pertinent ad vitam moralem. Et arguit Primo sic. Si homo |>otesl absque speciali Dei auxilio sufficienter cognoscere talia, tunc: vel ipse pro damnatione primæ culpa? non incurrit ignoran­ tiam agendorum; vel a tali pœna ipse absque Dei auxilio se sufficit liberaro. Patet consequentia de se. Sed utraque pars consequentis est falsa, et contra doctrinam sanctorum. De prima, |>atet per Augusti­ num, 3. de Libero Arbitrio, cap. 18 et 19; et Enchirid., 24 et 81. Patet falsitas secundæ partis, immo de utraque simul, 1. Retractationum, cap. 9, übi ait(«)quod ad miseriam juslx damnationisperail. — agit Pr. 287 tinent ignorantia et difficultas quas patitur omnis homo ab exordio nativitatis sux, nec ab isto malo quisquam, nisi Dei gratia, liberatur. Confirmatur. Quia ipse, libro 6. Contra Julianum, cap. 16, pro­ misso quod quilibet a nativitate ignorantiam et etiam concupiscentiam trahit, sulxlit : Ignorantia minuitur veritate magis magisque lucente; con­ cupiscentia minuitur charitate magis magisque fervente (x); nihil boni horum duorum est a nobis : non enim spiritum hujus mundi accepi· mus, sed Spiritum qui est ex Deo, ut sciamus qux a Deo donata sunt nobu. Et sunt verba Apo­ stoli, 1. Corinth., 2 (v. 12). Si ergo minutio igno­ ranti» non est a nobis, sed a Deo, consequens est, per locum a majori, quod consumptio ejus vel expulsio non est a nobis. Item, idem, libro 2. de Baptismo parvulorum ad Marcellinum (cap. 17): Nolunt, inquit, homines facere quod justum est, sive quia latet an justum sit, sive quia non dele­ ctat. Et subdit : Ignorantia ergo et infirmitas vitia sunt qux impediunt voluntatem ne moveatur ad faciendum opus bonum vel ab opere,malo absti­ nendum. Ut autem innotescat quod latebat, et suave fiat quod non delectabat, gratia Dei est qux hominum adjuvat voluntates. Confirmatur. Quia Hugo de sancto Victore, libro primo de Sacra­ mentis, parte 7, cap. 29 : Anima, inquit, rationalis corpori humano infusa nisi per gratiam adjuvetur, nec cognitionem veritatis percipere, nec concupi­ scenti» carnis suæ resistere potest. » Et loquitur do cognitione veritatis ad salutem pertinentis, sicut ipse explicat, parte G, cap. 25. Non dubium autem est cognitionem eorum quæ agenda sunt vel vitanda, volenda vel nolenda, pertinere ad salutem. Secundo principaliter arguit sic : Sancti orabant Deum pro tali notitia habenda; igitur non poterant ex se absque auxilio Dei habere talem notitiam. Consequentia patet; quia alias sequeretur quod superflua luisset eorum oratio et ficta; quod non e^t dicendum. Patet consequentia per vim consequen­ tiarum factarum per Concilium Ecclesia?, et Augu­ stinum contra Pelagium et Cœlestium. Antecedens patet in pluribus locis sacra Scriptura, sicut ibi (Psalm. 142, v. 8) : Notum fac mihi viam, in qua ambulem, etc. Et ibi (Psalm. 118, v. 133): Gressus meos dirige secundum eloquium tuum. Et innu­ merabilia talia. Tertio. Quia homo non potest absque Dei auxilio ullam bonam cogitationem (6) habere; igitur non potest cognoscere, etc. Patet consequentia. Antece­ dens probatur auctoritate Apostoli, 2. Corinth., 3(v. 5) dicentis : Non sumus sufficientes cogitare aliquid cx nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Ex qua auctoritate velut validissimo funda(») fervente. — furiente Pr. (6) cogitationem. — cognitionem Pr. MBH! H SENTENT!ARI Μ i8S mento vel argumento utitur Augustinus contra Pelagium ad idem propositum, libro primo dc Gratia Christi et Peccata originali, cap. 25. Item, dc Vera innocentia : Divini, inquit, est muneris, cum et recta cogitamus, ot pedes nostros a falsitate atque injustitia continemus. Item, in Ecclesiasticis Dog­ matibus, cap. 49 : Donx cogitationes semper a Deo sunt. Item, ad Paulinum Nolanum episcopum scribens Augustinus, et loquens de filio prodigo qui anit, ut videtur, necessarium Dei auxi­ lium speciale, præler generalem influentiam et motionem qua movet omnia, ad cognoscendum veri­ tates naturaliter cognoscibiles. § 2. — Contra secundam conclusionem I Argumenta quorumdam. - Contra secun­ dam conclusionem, arguunt mulli (apud Gregorium, dist. 20, q. 1, art. 3), probantes quod absque Dei auxilio viator in præsenti statu potest recte moraliter velle et agere. El arguunt Primo sic. Peccator exsistens in peccato potest ex puris naturalibus haliere attritionem de peccato, omnibus circumstantiis debitis circumslantionatam, ac per hoc moraliter bonam. Igitur, etc. Assum­ ptum probatur : quia alias oporteret dicere quod peccator justificatur absque aliqua dispositione pravia sufficiente dc congruo ex parte ejus ad justifica­ tionem; et difficile esset salvare quod Deus non esset acceptor personarum, cum unum justificat per infusionem gratiæ, et alium non. Vel oporteret dicere quod aliqua attritio non moraliter bona, esset («) cogitationem. — cognitionem Pr. (6j non, — nec Pr. sufficiens dispositio dc congruo ad justificationem; quod non videtur conveniens, nequo verum. Secundo. Homo ex puris naturalibus potest habere rectum dictamen de aliquo diligendo, verbi gratia, de diligendo Deum super omnia, et tali dictamini potest voluntas se conformaro. Igitur ex puris natu­ ralibus potest Deum diligere super omnia; ac per hoc, aliquid agere moraliter bonum. Tertio. Omnis potentia libera potest habere ali­ quem actum circa objectum sibi ostensum; igitur voluntas, etc.; sed non necessario deordinatum; igitur potest ex puris naturalibus habere ordina­ tum, el per consequens moraliter bonum. Quarto. Omne quod potest ex se sufficienter in actum demeiilorium, potest etiam ex se sufficienter in actum meritorium. Palet : quia, cum aclus meri­ torius el demerilorius sint contrarii, non est major repugnantia aclus meritorii ad naturam in solis naturalibus constitutam, quam actus demeritorii ad eamdem. Sed voluntas potest ex se in actum demeritorium. Igitur potest ex se in meritorium : non tamen erit aclus ille meritorius ex puris naturali­ bus, sed ex acceptatione divina; erit autem ordina­ tus el bonus moraliter. Et hoc sufficit ad proposi­ tum. Unde aliter potest argui sic : Voluntas potest ex se in actum vitiosum ; igitur, et in actum virtuosuin. Quinto sic. hiem aclus secundum speciem potest elici a voluntate habituala el a voluntate non habi­ tuai; el hoc multo magis videtur verum de habi­ libus infusis, quam de acquisitis, qui minus cadunt sub experientia nostra. Sed voluntas, mediante cha­ ri la te, potest in actum bonum ex genere, quia meri­ torium, scilicet dilectionem Dei propter se. Igitur absque charitate, in puris naturalibus exsistens, potest in actum bonum ejusdem speciei. Sexto. In voluntate, ex frequentia actuum bono­ rum elicitorum mediante charitale potest generari unus habitus naturaliter inclinatus in aclus similes. El, ita si subtraheretur charitas infusa, adhuc volun­ tas posset mediante habitu acquisito elicere aclus similes prioribus, et pér consequens moraliter bonos. Septimo sic. Ex puris naturalibus homo potes!, stante Dei influentia generali, parentes honorare, indigenti subvenire, pro patria fortiter et constanter pugnare, el mulla alia juxta judicium reclæ rationis agere, in quibus nullus diceret eum peccare vel male agere, sed bene et laudabiliter. Igitur potesl absque Dei auxilio bene agere moraliter. Assum­ ptum patet; quoniam etiam de pluribus infidelibus legimus quod frequenter talia egerunt, et ex his laudantur, nec vituperantur. Octavo. Ex puris naturalibus potest quis agere actum remuneratione seu præmio dignum, etsi non æterno, tamen temporali. Igitur, el actum moraliter bonum. Consequentia est evidens : quia nullus DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO I. aclus, nisi sit rectus et moraliter bonus, est aliquo pramio dignus. Assumptum probatur. Turn per illud quod habetur, Exod, I, de obstetricibus ægy· ptiacisquæ limcntesDeum servabant pueros Hæbrcorum contra praeceptum Pbaraonis; el ibidem (v. 20) dicitur : liene ergo fecit Deus obstetricibus ; et iterum (a) (v. 21) : quia timerunt Deum, œdificavit illis domos. Non autem pramiasset eas Deus illo pramio, nisi aclus ille fuisset pnemiandus, aut si fuisset vitiosus, vel aliler moraliter malus; quod oporteret dicere, si dicatur quod non fuit moraliter bonus, cum fuerit actus deliberate vel libere elici­ tus. Idem patet de antiquis moralibus Romanis, qui suis strenuis actibus meruerunt gloriam imperii. Unde de eis dicit Augustinus, 5. dc Civitate Dei, cap. 15 : Quibus ergo non erat daturus Deus vitam asternam cum sanctis angelis suis, si neque hanc cis terrenam gloriam excellentissimi imperii con­ cederet (6), non redderetur merces bonis actibus eorum ct virtutibus, quibus ad tantam gloriam pervenire nitebantur. Et paulo post subdit : Non est quod de summi et veri Dei justitia conque­ rantur : perceperunt mercedcm suam. Ubi mani­ feste innuit quod eorum laudabilibus actibus, juste merces illa temporalis reddita sit a Deo. Et quod plus est, etiam dicit quod suis virtutibus el bonis actibus. Ex quo asserit eos exercuisse actus virtuo­ sos et bonos moraliter. Nono. Si sino speciali Dei gratia, etc., sequitur quod quilibet infidelis, immo etiam fidelis exsistens in peccato mortali quocumque actu suo deliberate facto peccaret; quod nimis (γ) durum videtur. Sic enim sequitur quod dando eleemosynam, et orando Deum, et testificando verum, el defendendo injuste oppressum, et mulla alia faciendo de genere l>onorum, quæ homines peccatores quotidie operantur, peccarent ; quod non videtur bene et catholice dictum, cum eos ad talia opera prælati el prædicatores Ecclesiæ quotidie exhortentur. Unde etiam ex hoc sequitur quod nec infidelibus esset pncdicandum. ut converterentur ad fidem, aut ut exercerent justi­ tiam aut exhiberent aliquod opus misericordia? et pietatis; cl similiter, nec Christianis peccatoribus, qui non sunt in charitale; quia nulli suadendum est ut faciat aliquid, quod faciendo peccaret. Palent omnes consequentia? illata» : quia quilibet talis caret gratia Dei. Decimo. Secundum hoc sequitur quod homo non posset uti sua voluntate et libero arbitrio nisi male, contra Augustinum, 2. de Libero Arbitrio, cap. 19, ubi inter media bona quibus homo liene et male uti potest computat voluntatem. Umlechno. Homo in solis naturalibus constitutus 2*9 tenetur bene velle; igitur potent ex solus naturalibus l>ene velle. Antecedens patet : quia alias non pec­ caret, numqunrn læne volendo; quod non est dicen­ dum. Probatur consequentia ; quia in nullo statu quis tenetur ad aliquid, quod pro tunc est sibi impossibile. Duodecimo. Quia quæro de isto speciali modo juvandi ad Imnum actum. Aut enim Deus juvat causando aliquod donurn habituale, seu gratiam gratum facientem, seu gratiam gratis datam, quæ potest i nex si stere etiam non actualiter operanti nec actualiter volenti ; et tunc sequitur quod solum pro­ pter posse homo indigeat illo adjutorio speciali; cujus oppositum dicunt sancti. Aut juvat efficiendo immediato ipsum actum volendi. Et si sic, Aut ipsum actum efficit solus Deus, et voluntas tantum­ modo recipit; et tunc .* equitur quod ille actus non est in potestate hominis, nec ei imputandus ad pernam vel premium, nec meritorius, nec demeritorius; quod non est dicendum. Aut non solus Deus causât illum; sed simul ipse cum voluntate : ita quod Deussit tantummodo partiale efficiens. Et cum Mo modo etiam concauset omnem effectum cujus­ libet creati agentis, sive naturalis sive liberi, et omnem actum liberum, sive sit bonus, sive sit malus moraliter, et hoc dicatur generalis influentia Dei, sequitur quod ultra generalem influentiam Dei non indiget speciali Dei auxilio ad bene volendum. Declmotcrllo. Quia ad hoc sunt auctoritates sacra Scriptura». Nam Apostolus, 1. Corinth., 7 (v. 37), dicit : Qui statuit in corde suo firmus, non habens necessitatem, potestatem autem (a) habens sux voluntatis, et hic judicavit in corde suo servare virginitatem suam (5), bene facit. Hic Apostolus dicit quod voluntas servandi virginitatem est in potestate hominis, el sic volens bene facit. Hem, Eccli. 15(v. 16), scribitur : Si volueris man­ data servare, conservabunt te. Et sequitur (v. 17 et 18) : Apposuit tibi aquam et ignem ad quod volucris, porrige manum; ante hominem vita ct mors, bonum ct malum : quod placuerit ei, dabi­ tur. Item, quia in mullis partibus Scriptura? conve­ nitur voluntas hominis, dicendo : Noli hoc, et Noli illud. El utique, secundum quod dicit Augustinus in dc Gratia ct libero arbitrio, circa principium (cap. 2) : ubi ad faciendum aliquid vel non facien­ dum. in divinis monitis, opus voluntatis exigitur, satis liberum demonstratur arbitrium; et per con­ sequens talia sunt in hominis potestate. Dectmoquarto. Quia ad hoc sunt multe auctori­ tates Augustini. Quod patet, primo. Nam ipse, in de Spiritu et littera, super illo verbo Apostoli, ad Romanos, 2(v. 14), Dum enim gentes (γ), qua (a) autem — Om. Pr. (€) tuam. — Om. Pr (γ) gente» gens Pr. (a) iterum. — idea Pr (5) concederet. — concedet Pr. (γ) quod nimia. — çuamvu Pr. IV. — 19 i LIBRI II. SENTENTIARUM legem non habent, naturaliter quæ legis sunt faciunt, < te., dicil (cap. 27) quoti ab ipsis infideli­ bus quædani facta intelligimus, novimus, vel audivimus, quæ secundum juslitiæ regulam non solum vituperare non possumus, verum etiam merito recteque laudare. Et paulo post (cap. 28) : Sicut non impediunt, inquit, a vita æterna (α) justum quædam peccata venialia sine quibus hæc vita non ducitur, sic ad salutem ælernam non pro­ sunt impio aliqua bona opera, sine quibus dif­ ficiliter vita cujuslibet pessimi invenitur. Ex qui­ bus palet quod, secundum ipsum, ab impiis seu infidelibus fiunt quædani bona opera, recte lau­ danda secundum regulam jusliliæ, el per consequens bona opera moraliter, licel non sini meritoria vitæ ælcrnæ.Eldc talibus bonis, scilicet (i) meritoriis vitæ ætcrnæ, videtur intelligere Augustinus ubicumque dicil quod sine gratia non possumus bonum facere. Quod videtur evidenter probari ex eo quod Contra Julianum, libr. 4, cap. 3, post longam disputatio­ nem, qua probare nisus est in infidelibus nulla esse Jmjii opera, exponens se, dicil sic : Scito nos id bonum hominum dicere (γ) illam voluntatem bonam, illud opus bonum, sine gratia Dei quæ datur per unum Mediatorem Dei et hominum, nemini posse conferri, per quod homo solum potest adætcrnum Dei donum(è) regnumque per­ duci. Omnia perinde extera quæ ridentur inter homines habere aliquid laudis, videantur tibi virtutes verx, videantur opera bona: quid ad me perlinet? quasi dicat : De aliis bonis quam de meri­ toriis non est cura mei sermonis. Confirmatur primo. Quia in libro de Duabus animabus, circa finem (cap. 13), ait : Propterva enim corpora diligendo peccamus, quia spiritualia diligere el justitiam jubemur, quod natura pos­ sumus, cl tunc in nostro genere optimi et beatis· simi sumus. Hic ad\crtequod dicil nos natura posse diligere spiritualia, qua dilectione optimi sumus. Confirmatur secundo. Quia idem, Contra Adimantum, cap. 26, dicil: Auri quis voluntatem mutaverit, bonum operari non potest. Quod in nostra positum est potestate, alio loco Dominus docet, ubi ait (Matth., 12, v. 33): Facite arborem bonam, etc. Confirmatur tertio. Quia idem, Contra Fortuna­ tum : Hinc, inquit, est præmium, quia propria voluntate recta (t) facimus. El infra : Si ergo imperatum est nobis ut fac iamus arboYcm bonam, aut malam, nostrum est eligere quid velimus. Confirmatur quarto. Quia idem, Contra Felicem manichxum, libro 2 (cap. 4) : Habet, inquit (t a vita interna — ad vitam e: ternam Pr. (Cl SCiUcti. — intlanlibui Pr. (γ) dteci e. — Om- Pr. (C| danunt. — Otn Pr. (i) reel a. — et cauta Pr. Augustinus, unusquisque in voluntate, aut eli­ gere quæ bona sunt, et esse arbor bona, aut eli­ gere quæ mala sunt, et esse arbor mala. Confirmatur quinio. Quia idem, ad Simplicianum, lib. 2, q. 1, dicit (i) : Quamvis sit in pote­ state cujuscumque quid velit, non est tamen in cujuscumque potestate quid possit, vel facere cui­ quam vel a quocumque pali. Confirmatur sexto. Quia in mullis locis librorum de Libero Arbitrio et Hctractationuni, dicit quod nihil tam est in potestate nostra quam ipsum velle. Sed non est dicendum quod solum malum velle sit in potestate nostra, alioquin libertas arbitrii nonnisi ad malum nobis data esse videretur; quod non est dicendum. Igitur et bonum velle est in potestate nostra. Et per consequens, ex nobis possumus bene velle. Deeimoquinto arguitur. Quia, si homo non potest ex suis naturalibus bona opera agere, tunc nullus ea non agendo peccaret. Ut enim ait Augustinus in libro de Duabus animabus (cap. 12) : Dicere pec­ cati reum teneri quemquam (6), quia non fecit quod facere non (γ) potuit, summa est iniquita­ tis et insania. Sed consequens illud est erroneum; quia,secundum illud, nullus peccaret, non implendo divina præcepta. — Forte dicetur quod homo potest talia facere, sed non sine auxilio Dei. Sed contra hoc arguitur. Quia, cum non sit in hominis potestate, ut eum Deus juvet, nam Deus libere et contingen­ ter juvat quemcumque juvat, si homo non potest bonum agere nisi adjutus, sequitur quod non est in hominis potestate facere bonum. Ex quo seqiytur, ut prius, quod ipse, non faciendo bonum, non pec­ cat. — Forte dicetur quod prima consequentia neganda est. Nam omnes confitentur catholici, quod ad omnem actum voluntarium hominis, necessa­ rium est adjutorium generalis influential Dei. El constat quod non plus est in potestate creaturæ ut Deus earn juvet illo generali modo, quam sit in ejus potestate ut eam juvet illo speciali modo, quo juvat ad liene agendum. Sicut ergo ex indigentia adjuto­ rii generalis influential non potest inferri quod aclus voluntatis non sit in potestate hominis, sic nec ex indigentia adjutorii specialis. — Sed hoc non vide­ tur solvere. Nam, saltem, secundum dicta, oportet concedere quod non est in potestate hominis agere bonum sine illo speciali adjutorio, sicul nec sine adjutorio generalis influentiæ. Ergo, si alicui homini Deus non auxiliaretur illo speciali modo ad liene agendum, ipse non posset bene agere ; et per conse­ quens, talis non bene agendo, non peccaret : sicut etiam, si Deus non coageret ad aliquem actum, seu non auxiliaretur per influentiam generalem, ipse (a) dicit. — <)m. Pr. (C) quemquam — quamquam Pr. (γ) potat. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO I. nullurn actum ageret, nec non agendo in tali casu peccaret. Sed primurn consequens non videtur dan­ dum; igitur. II. Argumentum Durandi. — Ad idem arguit Durandus (a) (dist. 28, q. 2). Ubicumque sunt principia sufficientia alicujus operationis (6), ibi potest esse et illa operatio. Sed in homine, absque quacumque gratia, sunl principia sufficientia bonæ operationis moralis. Igitur, etc. Major nota est. Sed minor probatur : quia recta ratio agibiliumel volun­ tas per eam regulata sufficiunt ad bonam operationem moralem ; hæc autem sunl in homine sine quacum­ que gratia el speciali auxilio; igitur. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumentum ex dictis sancti Thomæ Contra tertiam conclusionem potest argui. Nam san­ ctus Thomas, 2. Sentent., dist. 28, q. !, art. 3, oppositum illius tenet. Ibi namque sic dicil ; « Præcepla legis, quantum ad id quod directe cadit sub præceplo,|>otesl aliquis implere per liberum arbitrium sine gratia gratis data, vel gratum faciente, si tamen gratia accipiatur pro aliquo habitu infuso. Sed quan­ tum ad intentionem legislatoris, sine gratia impleri non possunt; quia donum charilatis non est ex nobis, sed a Deo infusum. ; Hæc ille. — Ex quo patet quod, secundum eum, homo pro præsenti statu potest sine gratia habituali implere divina mandata omnia el singula, quantum ad id quoti directe cadit sub præcepto ; hoc autem est substantia operis. Cujus oppositum ponit illa conclusio. Igi­ tur, ctc. § 4. Contra quartam conclusionem I. Argumenta Durandi. — Contra quartam conclusionem arguit Durandus (disl. 28, q. 3). Primo, impugnando probationem, et in parte conclusionem, quoad hoc quod dicit sine gratia habi­ tuali non posse vitari omnia peccata. Quia, secun­ dum omnes, in statu nalune integra homo poterat vitaro omne peccatum mortale. Quæ autem perti­ nent ad naturam, per peccatum(γ)non amittuntur, licel forte habilitas minuatur. El ideo libera electio boni, et fuga mali, quæ ad naturam liberi arbitrii pertinent, nullo modo per peccatum subtrahuntur. Simile etiam quod adducit probatio conclusionis, non valet. Est enim duplex genus peccati venialis. Est enim quoddam veniale ex genere, ut est men­ dacium jocosum dictum ex deliberatione, vel verfa) 4 d idem arguit Durandus. — /trguiiur sic Pr. (C) operationis. — operit Pr. (γ) per peccatum. — Om. Pr. 291 bum otiosum. Aliud est peccatum veniale propter imperfectionem actus, sicut sunt subiti motus sen­ sualitatis respectu comm quæ ex genere sunt peccata mortalia. Licet autem non possimus vitare omnia peccata venialia secundo modo, quia ratio non potent semper esse pervigil ad reprimendum omnes tales motus, immo dum unus reprimitur alter subito insurgit; nihilominus tamen omnia peccata venialia ex genere, quæ fiunt ex deliberatione, pos­ sumus vitare; el per eamdem rationem,omnia mor­ talia , quæ nonnisi ex deliberatione liunt. Nam eorum quæ sequuntur deliberationem, semper ple­ num est dominium. Ideo non est simile quod pro simili inducitur, nisi quoad hoc quod, sicul circa appetitum contingunt multæ inordinationes inevita­ biles, quoad primos motus et subitos, propter hoc quod non perfecte subditur rationi ; sic, circa ratio­ nem, respectu eorum quæ sunt ad finem, contin­ gunt multæ inordinationes subitæ et inevitabiles, propter hoc quod motus voluntatis in ca quæ sunl ad finein non plene subjicitur deliberationi rationis, quæ est ex fine. Sed in talibus deordinatiemibus non potest esse peccatum mortale. Et ideo non est ad propositum. Secundo. Arguit quod homo sine gratia non potest vitare singula peccata, ut asserit conclusio. Sunt enim aliqua peccata contra præcepta juris divini, ut sunt præcepta de suscipiendis sacramen­ tis Ecclesiæ, puta Eucharistiae, etc.; quia ad talia suscipienda tenetur homo in statu viæ, nisi casus necessitatis excludat. Excluso ergo casu necessitatis, et habita copia conferentis, aut suscipiuntur, aut non. Si non, tunc committitur peccatum novum ex contemptu sacramentorum. Si suscipiuntur, iterum committitur peccatum, si suscipiens non sit in gra­ tia; quia ad susceptionem eorum requiritur gratia. « I < < in peccato secundum reatum. Et si dicatur quod immo ; quia suscipiens talia sacramenta forte non recolit de peccato, et ita non debet sibi imputari ad culpam, quod in tali peccato suscipit Eucharistiam; — hoc non valet. Quia quod iste non recolat de pec­ cato commisso : aut hoc est quia conscientiam suam diligenter non discussit; aut, dato quod discusserit, tamen in notitiam ejus non devenit. Si primo modo, sic non excusatur a peccato : quia voluntaria omissio circumstantia? quæ requiritur ad actum , non excu­ sat; sed discussio conscientiæ in suscipiente sacra­ mentum Eucharistiæ, est circumstantia quæ ad hoc factum requiritur, juxta illud quod dicit Apostolus, 1. Corinth., 11 (v. 28) : Probet autem seipsum homo, etc. ; ergo ejus omissio non excusat quin pec­ cet, illud recipiens in mortali. Si secundo modo hoc contingat, scilicet si conscientiam suam diligenter discussit, et nihilominus in notitiam peccati non devenit, remittitur ei ex generali contritione, sine qua non est sufficiens discussio conscientiæ ; et sic 292 LIBRI II. SENTENTIARUM jam non est in peccato. Patet ergo quo«i exsistens in peccato mortali quoad solum reatum, non potest vitare quodlibet peccatum; quod est contra jus supernalurale. Tertio, arguit quod talis potest vitare non solum singula, imrno omnia peccata quæ sunt contra prae­ cepta juris naturalis. Quia, si lalla peccata non pos­ sent sino gralia vitari, hoc esset : vel propter defe­ ctum graliæ; vel ratione peccati præcedentis. Non propter primum; quia talis defectus fuisset in statu innocentiae, si homo fuisset creatus sine gratia, in quo omnia peccata talia poterant vitari, etiam facili­ ter. Nec ratione peccati præcedentis; quia voluntas ex uno peccato non necessilatur ad aliud, nec volito uno necessitatur ad volendum aliud, nisi ponat actum suum circa utrumque, aliqualiter eligendo, vel refugiendo; sicut intellectus non necessitatin' ad assentiendum uni propter alterum, nisi ponat actum suum circa ulrumque, affirmando, vel negando. Sed voluntas hominis exsistentis in peccato solum secun­ dum reatum et non secundum actum, nullum actum (x) habet circa illud (6) peccatum ; quia, si aliquem actum volendi haberet circa illud compla­ cando sibi in peccati commissione, jam esset in pec­ cato secundum actum, et non solum secundum rea­ tum. Ergo ex solo reatu unius peccati nullus necessitatur ad aliud committendum. — Confirmatur. Quia bonitas moralis non stat cum peccato quod est contra dictamcn juris naturalis. Sed homo sim· gra­ tia potest in omne opus bonum lionitate morali, quæ est ex objecto el circumstantiis. Ergo homo sine gralia |>otest vitare quodeumque peccatum quod est contra dictamcn solius juris naturalis. Quarto. Quia, si homo sine gralia non posset vitare quodlibet tale peccatum : aul hoc esset propier carentiam graliæ; vel propter inclinationem derelictam ex peccato praecedente. — Non propter carentiam graliæ. Tum quia in statu naturæ integræ homo hoc poterat sine gratia. Tum quia non plus tollit privatio quam ponat habitus; sed per gratiam non ponitur in anima nisi efficacia ad merendum, supponit autem libertatem in voluntate ad lionum vel malum eligendum vel fugiendum ; ergo per caren­ tiam graliæ hæc libertas totaliter relinquitur, sed efficacia merendi tollitur.— Hem, nec propter incli­ nationem derelictam ex [æccato praecedente. Tum quia inclinatio derelicta ex bono actu non nécessitai voluntatem, quin libere possit a l»ono deviare; ergo nec inclinatio derelicta ex malo actu nécessitât eam, quin libere poscit malum vitare. Tum'secundo, quia dispositio derelicta ex aliquo actu solum inclinat per se ad similem actum : el ita peccans semper necessitaretur ad postea committendum simile peccatuin ; quod non videmus. (i) actum. Om. Pr. («) illud. — id Pr. II. Argumenta Scoti. — Contra eaindem (a) arguit Scotus (dist. 28, q. 1), probans(6)quod libe­ rum arbitrium sine gralia non potest vitare lingula peccata; vel, si sic, etiam potest vitare omnia. Quia peccatum mortale non est nisi transgrediendo praece­ ptum Dei; qui autem dicil Deum praecepisse impos­ sibilia, anathema sit, secundum Hieronymum. Et si dicatur quod exsistenti in peccato mortali non est possibile servare praeceptum Dei, dum manet in peccato, sed possibile est ipsum se praepararo el disponere ad gratiam, qua data potest servare prae­ ceptum, et ita si se non praeparet, imputatur ei ad peccatum; alia quoque responsio datur, quod, licet manens in peccato mortali j>ossil servare pneceptum quantum ad ejus expletionem, non tamen quantum ad intentionem mandantis, quia intentio sua fuit quod consequeretur finem per earn, non autem ppr illam observationem consequitur quis finem, nisi observet ex charitate; — Contra. Si Deus praecipiens intendebat obligare quemlibet ad observandum praeceptum ex charitate, igilur quicumque facit opus præcepti, et non ex charitate, peccat mortaliter. Et hoc tam de praecepto negativo, ad quod tenetur semper et pro semper, etsi teneatur ad illud ex charitate, quando illud observat, et non ex charitate, mortaliter peccat; similiter de pnece­ pto affirmativo, ad quod tenetur pro aliquando, si pro tunc non servat ex charitate, mortaliter peccat. Et ita quicumque commisit peccatum mortale, si post non occidit, quia Deus praecepit non occidere, si non furetur, quia praecepit non furari, peccat mortaliter; si vero servat sabbatum, quia Deus præ­ cepit, peccat mortaliter. Hoc autem dicere non vide­ tur aliud quam pervertere omnes qui semel pecca­ verunt, ut nullum bonum opus ex genere faciant post,ad quodtamen alias adslricli erant, cum tamen suadendi sint et admonendi ad oppositum, ut scili­ cet faciant boni opera ex genere, quia illa disponunt eos ad gratiam citius et facilius oblinendam. Secundo contra illam responsionem ; quia exsi­ stens in charitate |>otest facere aliquod opus praece­ pti, non tunc (γ) motus ex charitate, sed ex pietate, et (Î) naturali mansuetudine, vel ex aliquo alio, non referendo tunc aclualiter ad finem ultimum, ita quod illa implelio operis præcepti non esset merito­ ria sibi, nec tamen erit demeritoria. Tertio ad idem.; quia, si tetterelur servare præ­ ceptum secundum intentionem praecipientis ut pos­ set pertingere ad finem, tunc teneretur ad meritum ; et tunc peccaret mortaliter faciendo tale opus quod est Ixjnum ex genere et pnecepto; quod est absur­ dum. (3) Centra eamdem, — Om. Pr. (€) probatu. — Om. Pr. (γ) tunc. — tamen Pr. (Î) pietate, et. — praecipiente Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO I. Per idem arguitur (a) contra primam responsio­ nem. Quin |>onamus quod aliquis non disponat send gratiam, si tunc stat culpa, non potest se servare a culpa. Igitur pro tunc est sibi impossibile se servare a culpa; quod est falsum, quia omnis culpa est voluntaria. Si nutem pro tunc potest se servare, quod saltem videtur manifestum quantum ad genus operis præcepti, redit argumentum prius ad excu­ sandum eum a jieccato mortali. Secundo principaliter arguit sic. Si peccator exsi­ stens sine gralia in hoc tempore potest cavere ab hoc peccato mortali, et dum cavet hoc peccatum mor­ tale, cavet omnia, el similiter de tempore conse­ quente, el sic semper; igitur, si potest cavere hoc et illud, potest simul « avereomnia. Assumptum, sci­ licet quod possit cavere hoc et illud peccatum mor­ tale, patet : quia voluntas non potest habere simul distinctos consensus qui requiruntur ad peccatum mortale et ad resistendum peccato mortali (6). Et ita dum distincte habet actum resistendi huic peccato mortali, nullum velle aliud habet pro tunc quo peccet mortaliter. — Item, quia praeservando se ab uno pec­ cato mortali fit fortior ad resistendum aliis; igitur, si potest hoc peccatum mortale cavere, de quo tenlatur (γ), mullo magis potest illud aliud cavere, vel alia, et sic de omnibus. III. Argumenta Gregorii. — Ad idem (o) arguit Gregorius de Arimino (dist. 26, q. 2, art. 1, conci. 2) sic Primo. Aliquis peccat non diligendo Deum pro­ pter se ultimate, et diligendo creaturam non propter Deum finaliter; ergo aliquod suum peccatum non potest homo sine speciali Dei auxilio vitare. Antece­ dens certum est. Probatur consequentia. Quia talo peccatum non potest vitari nisi Deus diligatur pro­ pter se. Sed sic (t) diligere Deum, in praesenti statu nemo potest sine speciali Dei auxilio. Quod probatur per Augustinum, quinto libro Contra Julianum, cap. 3, ubi sic ait : Quando Deo donante ex vera vivitur fide, ipse Deus adest, et menti illumi­ nanda: (ζ), et concupiscentia: superanda , * et mole­ stia: perferenda * ; hoc enim totum recte fit, quando fd propter ipsum, id est, quando gratis amatur ipse; qualis amor nobis esse non potest, nisi ex ipso. Ecce hic habes quod amor quo Deus gratis amatur, qui utique est ille tentum quo Deus diligi­ tur propter se, non potest esse in nobis, nisi sil ab ipso. Secundo arguit sic. Si quodlibet peccatum suum potest homo vel potuit sine speciali auxilio Dei vitare, (а) arguitur. — argui Pr. (б) el ad resistendum peccato mortali. — Om. Pr (γ) leniatur. - timetur Pr. (δ) Ad idem. — Orn. Pr. (t) tie. — sicut Pr. (ζ) menti illuminanda: — multi illuminandi Pr. 293 igilur audiens sibi pnrdicari fidem Christi, potest sine alio adjutorio credere quæ sibi proponuntur cre­ denda. Tenet consequentia ; quia talis si non credat, utique peccat. Nam qui non crediderit, condemna­ bitur, Marci ultimo (v. 16). Et Joannis 16 ( v. 8 el 9), ait Salvator : Cum venerit ille, arguet mun­ dum de peccato, et de justitia, et de judicio : de peccato quidem, quia non crediderunt in me. Augustinus quoque in epistola ad Vitalem : Neque enim dicturus es, inquit, nihil mali eum facere, qui non credit (») in Christum, aut qui fidem deserit Christi. Sed consequens est erroneum, lestante Augustino se in co aliquando errasse, et propterea idipsum retractasse in de Praedestina­ tione sanctorum circa principium (cap. 3), ubi sic ait : Neque enim fidem putabam Dei gratia prxveniri, ut per illam nobis daretur quod utiliter posceremus, nisi quia credere non possemus, «i non prxcedcrel prxeonium veritatis; ut autem pradicato Evangelio consentiremus, nostrum esse proprium, et nobis ex nobis esse arbitrabar : quem meum errorem nonnulla opuscula mea satis indicant, ante episcopatum meum scripta. Et deinde commemorat se hoc in libro suarum Retra­ ctationum revocasse, propterea quod fides inter dona Dei ab Apostolo numeratur (6). Et ita est, sicut patet, 1 libro, cap. 23; seque in hoc errasse, ubi nunc recitata sunt verba ejus, dicil el se convictum fuisse ex illo apostolico testimonio (J. Corinth. 4, v. 7) : Quis (γ) enim te discernit? quid habes quod non accepisti? Quod testimo­ nium, ut non multo post subdit, non sinit quem­ quam fidelium dicere, Habeo fidem quam non accepi. Reprimitur enim omnino his apostolicis verbis tota hujusmodi responsionis elatio. Sed ne hoc quidem dici potest, quamvis non habeat per­ fectam fidem, habeo tamen ejus initium, quo in Christum penitus credidi? Et hic respondetur: Quid autem habes, quod non accepisti? Si autem et accepisti, quid gloriaris, quasi (o) non accepe­ ris: El infra (cap. 5), concludendo : Proinde, inquit, posse habere fidem, sicut et posse habere charitatcm, naturæ est, habere autem, graliæ est fidelium. El mulla alia ibidem dicit, reprobando quemdam illius temporis errorem dicentium quod mi­ lium fidei erat in nobis ex nobis. Item, iste fuit error Vitalis, sicut idem (t) Augustinus in epistola ad eumdem recitat, eidem inquiens (ζ), juxta princi­ pium epistolæ : Quomodo dicis quod te audio dicere, ut recte credamus in Deum et Evangelio consentiamus, non esse donum Dei, sed hoc esse (*) credit. — credidit Pr. 6)*mimcratur. — minatur Pr γ) Quis. — Quid Pr. 5) quasi. qui Pr. t) idem. — ibidem Pr. ζ) ingutou. — inconveniens Pr. 291 LIDHI II. SENTENTIAHUM nobis, id est, ex propria voluntate, quam in corde nostro non operatus est ipse? El ad hoc (α), cum audieris, quid est ergo quod Apostolus ait : Deus operatur in nobis velle, Respondes: Per legem suam, per Scripturas suas Deum operari ut velimus, quas vel legimus, vel audivimus. Sed ei consentire, vel non consentire, ita nostrum est, ul ei velimus fiat, si autem nolimus, nihil in nobis operationem Dei valere faciamus. Hic palet quod iste Vitalis opinabatur hominem posse, praedi­ cato sibi Christi Evangclio, ex propria libertate absque alio Dei adjutorio, credendo consentire; sicut signat consequens illatum. Hoc autem lanquam erroneum Augustinus reprobat triplici ratione. Qua­ rum prima est : quia lunc (6) sequeretur quod non esset orandum pro infidelibus ut crederent ; sed tan­ tummodo foret eis Evangelium praedicandum. Unde ait : Qiue si dicis, profecto nostris orationibus contradicis. Dic ergo apertissime (γ) nos pro his quibus Evangelium prxdicamus, non debere orare ul credant, sed eis tantummodo prxdicaro. Denique ostendit hoc esse contra piam consuetudi­ nem Ecclesiæ, el doctrinam aposlolicam, ac beati Cypriani. Secunda ratio est : quia tunc non debe­ mus Deo gratias agere ex hoc quod aliqui tali prae­ dicationi credendo consentiunt : quia sic ficte agere­ mus el non vere; quod non est dicendum, cum hoc pie teneat ritus Ecclesiæ. Unde ait infra : Inaniter ct perfunctorie poti usquam veraciter, magnas cum exsultatione agimus Deo gratias, quando aliqui infidelium credunt, si hoc in eis ipse non facit. Et subdit : Prorsus non Deo gratias agimus, sed nos agere fingimus, si unde (8) illi gratias agimus, ipsum facere (c) non putamus. Tertia ratio ejus est : quoniam, ut dicil, hoc incidit in sententiam damnatam Pelagii, qua diceltal gratiam Dei non ad singulos actus dari. Et patet consequentia; quia, secundum hoc dictum, non daretur ad talem actum credendi. Tertio arguit. Quia, si quodlibet peccatum, etc.; igitur quacumque et quantumcumque noxia quis tentatione lentetur, ipse potest propria voluntate sine speciali Dei auxilio illi tentationi resistere. Tenet consequentia ; quia quilibet non resistens talibus tentalionibus peccat. Sed consequens non |»olest catholice dari, sicut palet ex multis sacrae Scripturae testimoniis. Sicut est illud (Psalm. 117, v. 13 et 14) : Impulsus eversus sum ut caderem, ct Dominus suscepit me. Fortitudo mea ct laus mea Dominus, etc. Et illud (Psalm. 17, v. 30) : In te eripiar a tentatione, Glossa, in te, id est, per te. a (i) ad hûc. — adhuc Pr.’ (C) fune. — nunc Pr. aperliuvne. — aptissime Pr. (i) unde. — bene Pi (t) facere. — agere Pr. Apostolus quoque magnis tentalionibus memoratis, quibus tamen sancti non possunt divelli a charilale Christi, ad Human, 8 (v. 37), ait : In his omni­ bus superamus propter cum qui dilexit no< ; ct littera Augustini habet : Per eum qui dilexit nos. Super quo verbo ipse ait in de Gratia ct libero arbitrio (cap. 7) : Non ergo per nos, sed per cum qui dilexit nos. Quid plura adducamus, cum cuili­ bet Christiano debeat sufficere quod tota Ecclesia Dei a Christo capite instructa orat ne inducatur in tenlationcm, id est, ne in tentatione deficiat, omnesque sancti de superatione lenlationum Deo lanquam auctori referant gratias. Confirmatur per expressam determinationem Concilii Milevilani, in quo sic habetur : Quicumque dixerit gratiam Dei, qua justi­ ficamur per Jesum Christum Dominum nostrum,ad solam remissionem peccatorum valere quæ jam com­ missa sunt, non etiam ad adjutorium ut non commit­ tantur, anathema sit. Aut enim intelligendum est illud tantummodo esse dictum quia (a) nullus |>olest omnia peccata vitare,ita ut nullum omnino committat sine adjutorio gratiæ, ut (6) aliqui volunt exponere; vel quia nullum peccatum potest homo vitare absque auxilio gratiæ. Primum non potest dici : quia tunc sequitur quod gratia Dei nulli valet ad vitandum jjeccata ; cujus oppositum Concilium clamat. Tenet consequentia : quia nullus est potens peccare, qui nullum penitus committat peccatum. Relinquitur ergo secundum ; ct habetur propositum. Quarto arguit (ibid., ari. 2, conci. 2) sic. Exsi­ stens in gratia non quodlibet peccatum potest vitare sine alio speciali Dei auxilio ; ergo mullo minus exsistens extra gratiam. Consequentia nota est. Antecedens probatur. Primo : quia non quamlibet lentalionem |>otesl sine speciali Dei auxilio superare; igitur. Probatur assumptum : quia, si quamlibet, igitur in nulla quanlacumque tentatione positi viri justi debent divinum auxilium implorare, neque de alicujus victoria deberent se magis quam prius Deo obligatos cognoscere, et lanquam de novo munere illi gratias agere. Consequentia patet ex dictis. Fal­ si tas consequentis palet, quantum ad primam par­ tem, ex rescripto In nocenti i ad Carlhaginense Con­ cilium, ubi dicitur : Necesse est ul quo auxilianle vincimus, co iterum non adjuvante vincamur; ac per hoc etiam post praeteritas victorias justorum depeccatis, in supervenientibus tentalionibus habent iterum ejus auxilium implorare. Quantum etiam ad secundam partem, quilibet, ut puto, confitebitur esse falsum. Quis enim justorum de magnæ lentationis periculo liberatus non reputet se in eo magnum Dei beneficium recepisse, et Deo amplius ad gra­ tias ugendurn obligatum, el lanquam pro novo munere, gratias el sacrificium confessionis seu lau­ (t) ta) quia. — quod Pr. (€) ut. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVIII. - QUÆSTIO I. dis exsolvat? Undo beatus Joannes, Apoc., c. 4 (v. 10) (licit quod seniores, jx»r quos utique sancti viri significantur, adorabant Viventem in stecula sxculorum, mittentes corona» sua» ante thronum. Quæ verba exponens Gregorius, 22. Moralium, nit : Coronas sua» ante thronum mittere, est cer­ taminum suorum victoriam non sibi, sed actori tribuere, ut ad illum referant gloriam laudis, a quo se sciunt vires accepisse certaminis. Secundo probatur principale antecedens quia, si homo exsi­ stens in gratia potest sine speciali Dei auxilio vitare quodlibet peccatum, igitur : vel non ad singulos actus gratia Dei atque adjutorium datur; vel ad ali­ quos frustra el importune datur. Prima pars con­ sequentis fuit unus de erroribus damnatis Pelagii. Secunda vero pars blasphemia quædam est. Conse­ quentia vero satis est clara. Unde ad illud velle vel nolle quo resistitur tentationi, non darelur adjuto­ rium Dei, aut si darelur, superflue darelur, ex quo sine hujusmodi adjutorio homo poterat prævalere. Si dicatur quod non datur superflue, quia facilius ]>er illud adjutorium resistitur tentationi, appropin­ quatur ad illam damnatam sententiam Pelagii, qua dixit ideo dari gratiam ul per illam facilius implea­ tur quod præceptum est. Tertio ad idem : quia, si sic, ergo non quemlibet bonum actum, qui fit ab homine, Deus facit ut faciat illum, sive non ad quemlibet bonum actum hominis Deus movet volun­ tatem hominis, faciens eam velle id quod ipsa vult. Palet consequentia de actu quo vult resistere pravæ tentationi, qui utique bonus est, immo et merito­ rius in habente gratiam. Si enim homo per habitum gratiæ el liberum arbitrium resistit, seu vult non consentire, cum habitus non moveat potentiam, licet coadjuvet coagendo, non poterii dici quod Deus moveat voluntatem ad agendum, nisi alio modo speciali concurrat gratis et misericorditer. Conse­ quens patet esse falsum ex prædiclis. (Dist. 26, q. 1) Forte dicetur ad (a) omnia præ­ dicla, quod dictae rationes et auctoritates non cogunt, ut dicatur nobis esse necessarium aliud adjutorium Dei ab influentia generali. Omnes enim salvantur, si dicatur quod non possumus aliquid facere nisi Deo juvante per suam influentiam generalem. — Sed ista res|X)nsio excluditur primo ex dictis Augustini in epistola ad Vitalem hæreticum, ubi sic dicit : Quoniam propitio Christo Christiani catholici sumus, scimus nondum natos, etc., scimus gra­ tiam Dei, nec parvulis, nec majoribus secundum merita dari, scimus majoribus ad singulos actus dari, sed non omnibus. Igitur est adjutorium spe­ ciale. Secundo. Nam nec malos actus possumus agere subtracta Dei influentia generali, et tamen (β) non sic ad malos actus dicil Scriptura nos indigere («) ad. — quod Pr. (C) tamen. — Om. Pr. 295 juvari a Deo, sicut ad bonos. Alias, sicut dicit Sapiens (Sapientur, 8, v. 21). Non possum esse continens, nisi Deus det, ita potubeel ipse vel alius dicere : Non possum concupiscere, vel moechus esse, nisi Deus det. El sicut Apostolus ait (ad Ephesios, 2, v. 10): /prius sumus factura in operibus bonis creati tn Christo, ita potuisset alius dicere : Ipsius (a) sumus factura in Christo creati in operi­ bus malis. El ita dicendum esset, quod Deus opera­ tur (6) velle et perficere pro mala voluntate, sicut Apostolus dicit (ad Philippenses, 2, v. 43), Deus operatur in nobis velle et perficere pro voluntate bona; quæ verba lanquam plena blasphemiæ omnis fidelium auris abhorret. Confirmatur. Quia, secun­ dum Concilium Milevilanum, cum Christus ait (Joan., 15, v. 5) : Sine me nihil potestis facere, de fructibus mandatorum specialiter loquitur. Et, ul dicit Augustinus, de Verbis Apostoli, sermone 13 (Serm. 156) : Cum tibi dicitur. Sine adjutorio Dei nihil potes facere, nihil subintcllige boni; nam, illo non adjuvante, utique agis male. Igitur, præter influentiam generalem, specialiter jurat nos Deus ad liene agendum, sine quo adjutorio speciali nihil boni possumus agere. Forte aliter dicetur quod tales auctoritates non sunt inlelligendæ de quibuslibet bonis operibus pos­ sibilibus ab homine fieri, sed de bonis meritoriis tantum. — Sed hæc responsio excluditur primo per illud Apostoli, 1. Corinth., 4(v. 7) Quid habes quod non accepisti, etc. Super quo Augustinus, in de Praedestinatione sanctorum, non multo post principium (cap. 3, 4 el 5), prolixe probat quod tota intentio Apostoli tendit ad probandum neminem posse adversus alterum extolli, aut de aliquo super alterum in seipso, aut in alio homine, sed tantum in Domino gloriari. Unde Apostolus (ibid., v. 6 et 7) : Hxc (γ), inquit, transfiguravi in me, et Apollo, ut in nobis discatis ne supra quam scri­ ptum est infletur unus pro alio adversus alterum. Quis (o) enim te discernit ? Quid autem habes quod non accepisti ? Si autem et accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis, scilicet a Deo. Opor­ tet ergo intelligere dictum Apostoli de quolibet bono, quo homo (<) ab homine discerni potest et (ζ) adver­ sus alterum extolli. Igitur non solum de bono meri­ torio, sed de lionis moralibus non meritoriis; alias catechumenus, aut etiam Christianus exsistens in peccato mortali, agens aliquos actus bonos moraliter» et de illis se extollens adversus alterum, posset Apostolo (η) quœrenti respondere : discernit me (x) Ipiut. — ipfi Pr. (S) operatur. — operari Pr. (T) //na non meri­ toria vilæ ælernæ, qualia sunt in catechumenis, non j fiunt sine gratia Dei. Idem dicit de bonis operibus i Inereticorum et schismaticorum, in sermone de I Patientia Dei (cap. 27 et 28), ubi ait (ύ) : Sed merito qutori potest : Utrum et ista patientia donum Dei sit, an viribus tribuenda sit volunta­ tis humanx, qua quisque ab Ecclesia separatus, non pro errore qui eum separavit, sed pro veri­ tate sacramenti ecu verbi qux apud eum reman­ sit, timore pamarum xlemarum, patitur tempo­ rales pcenasf Cavendum est, ne forte, si donum Dei istam patientiam dixerimus, ii (γ) quibus ineat, etiam (6) ad regnum Dei credantur perti­ nere; si autem illam donum Dei negaverimus, cogamur fateri sine adjutorio el munere Dei in voluntate hominis esse posse aliquid boni : neque enim hoc non est bonum, ul credat homo xterno supplicio sc esse puniendum. si negaverit Chri­ stum, ct pro ista fide qualecumque supplicium perferat, ct contemnat humanum. Proposita autem hac quæstione et factis argumentis ad utramque par­ ti ni,nullo interposito, determinat eam sic : Proinde, sicut negandum non est hoc esse donum Dei, ita (а) (б) (γ) (C) quadam — guidmi Pr. ubi ait — Orn Pr. u. — in Pr «nant. — el Pr. I1 intelligcndum est alia esso dona filiorum illius Hierusalem qux sursum est libera mater nostra; hxc sunt enim quodammodo hxreditaria, in qui­ bus sumus hxredcs, cohxrcdes autem Christi; alia vero qux possunt accipere etiam concubina­ rum filii, quibus judæi carnales, et schismatici, vel hxrctici comparantur. Quamvis enim scri­ ptum sil (Genes., 21 , v. 10) : Ejice ancillam ct filium ejus, neque enim hxres erit filius ancilla cum filio meo Isaac; et Abrahx dixerit Deus (ibid., v. 12) : In Isaac vocabitur tibi semen, quod sic est Apostolus (ad Homan., 9, v. 8) interpretatus, ut diceret, id esi, non qui filii carnis, hi sunt filii Dei, sed qui filii Dei deputantur in semine, ut inlelligeremus semen Abrahx secundum Daae propter Christum ad filios Dei pertinere qui sunt corpus Christi et membra, id est, Ecclesia Dei, una, vera (x), germana, catholica, tenens piam fidem, non eam qux per elationem vel tumorem, sed eam qux per dilectionem operatur, tamen (6) etiam filios concubinarum quando a filio suo Isaac dimisit Abraham nonnulla cis largitus est munera, ne relinquerentur omnino inanes, non ut tenerentur hxredcs. Sic enim legimus (Genes., 25, v. 5 et G) : Dedit autem Abraham omnem substantiam suam Isaac filio suo, ct filiis concu­ binarum dedit Abraham munera. Si ergo filii sumus liberx Hierusalem, alia dona exhxredatorum, alia intelligamus (γ) hxredum. — Hæc Augustinus. — Ex quibus patet manifeste proposi­ tum : quoniam patientia hærelicorum vel schisma­ ticorum, qua sustinent mortem propter Christum, non utique est actus meritorius; el tamen illam dicit esse donum Dei. Et idem sentiendum est de cujuslibel alterius virtutis actu; et universaliter de quolibet actu morali 1er bono, quamvis non sit meri­ torius. § 5. — Contra quintam conclusionem Argumenta Durandi. - Contra quintam con­ clusionem arguit Durandus (dist. 28, q. 5), improbando probationem ejus. Primo. Quia, licet supremo agenti conveniat ad ultimum Rnern perducere (δ), nihil tamen prohilæt infimum agens ad ultimum finem disponere; sicut videmus in generatione hominis, in qua, licet Deus introducat formam ultimam, natura tamen ex pro­ pria virtute disponit materiam. Similiter, licet ad consecutionem gratiæ recpiiralur specialis motio Dei gratiam infundentis, si tamen gratia sil habituale dunum, tamen ad eam potest se homo disponere (e) (C (γ (δ r«ra. — vero Pr. tamen. — tum Pr. inltlhgamu». — intrlligimut Pr. perducere. — producere Pr. DISTINCTIO XX VU I. — QUÆSTIO I. pure, ut videtur, per liberum arbitrium absque tali motione speciali. Secundo. Quia illud bonum quod habet ad gra­ tiam immediatum ordinem, videtur ose præparalorium ad illam. Sed bonum morale est hujusmodi. Cum ergo in tale bonum possit homo sine imme­ diata motione voluntatis a Deo, palet quod absque tali adjutorio potest se homo ad gratiam praparare. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS 111. PO N U N T U H SOLUTIO N ES § 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad tertium articulum, restat prædictis objectionibus respondent Et Ad oinniu argumenta Durandi contra primam conclusionem, dicitur quod utique recte concludunt quod nullus habitus est necessarius ad hoc ut intel­ lectus articulis fidei assentia! absolute qualicumque assensu; quia sine tali habitu potest talibus as^ntire. Est tamen necessarius habitus ad hoc ul assen­ tia! faciliter et discrete, sicut idem arguens dicit. De hoc beatus Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 3, art. 3, in solutione secundœ quæstiunculæ, sic dicit : u Habitus fidei infusus, in duobus nos adju­ vat, scilicet ul credamus quæ credenda sunt, et ut eis quæ non sunt credenda nullo rnodoassentiainus. Primum autem potest homo sine habitu infuso ex ipsa aestimatione. Sed secundum, ut scilicet discrete in hæc (a) et non in illa inclinetur, habet ex habitu infuso tantum. Quæ quidem discretio est, secundum quam non credimus omni spiritui. Quæ (Ô), quia in hærctico non est, constat quod habitus fidei in eo non manet. Et si aliqua credenda credal, hoc est ex ratione humana. Si enim habitu fidei ad hæc cre­ denda inclinaretur, contraria fulci refutaret, sicut omnis habitus renititur eis quæ contra illum habi­ tum sunl. v - Hæc ille. — Item, in solutione primi, dicit sic . u Quamvis luervtici credant aliquid quod est supra naturam, tamen non credunt illud |>er habitum infusum, quo dirigantur, sed per aesti­ mationem humanam. » Item, art. 2, in solutione principali, sic dicit . « Habitus ad hoc sunt neces­ sarii, ut potentiae qua» per naturam non sunt deter­ * minata ad actum perfectum, determinentur per habitum. Contingit autem quandoque, quod inferior potentia non est determinata ad illum actum perfe­ ctum. sed superior potentia determinatur ad illum (3) htec, (6) Quæ sicut concupiscibilis non est determinata ad tenen­ dum medium in delectatione ex propria natum, scd ratio determinatur ex propria natura ad illud ; et ideo habitus temperantiæ acquiritur in concupisci­ bili ex vi superioris potentiæ. Nulla autem potentia secundum naturam suam determinatur ad illa quæ sunt supra naturam rations nostra, quorum est fides; ct ideo ad hunc actum indigemus habitu qui non est acquisitus. Qui quidem in duobus no» adju­ vat : scilicet quod intellectum facit facilem ad cre­ dendum credenda, contra duritiem; ct discretum ad refutandum non credenda, contra errorem. » — Hæc ille —Similia dicit, 2* 2 , * q. 5, ari. 3. Item, de Veritate, q. 14, art. 10, in solutione decimi. — Ex quibus patet quod argumenta Durandi non pro­ cedunt contra intellectum conclusionis, sed solum contra verba. II. Ad argumenta Gregorii. — Ad argumenta Gregorii secundo loco contra eamdem primam con­ clusionem posita, dicitur quod recte concludunt quod ad perfecte cognoscendum in materia morali quid volendum aul agendum sil, requiritur, post peccatum, in statu vi©, sqiecialis illustratio rationis a Deo : non quidem illustratio habitualis, sed actua­ lis. El hoc conceditur. De hoc beatus Thomas. 1 2·, * q. 109. art. 9, sic dicit ; α Homo ad recte vivendum dupliciter indiget auxilio Dei (x). Uno modo, quan­ tum ad habituale donum, per quod natura corrupta sanetur, el etiam sanata elevetur ad operandum opera meritoria vitæ æternæ quæ excedunt propor­ tionem nature. Alio modo indiget homo auxilio gratiæ, ul a Deo moveatur a. — Hæc ille, et bene. Ad quartum dicit quod < minor est simpliciter neganda sicut ex toto eam negaret Augustinus >. El videtur sibi quod non debet bene sonare (a) in auri­ bus alicujus fidelis, < cum omnino excludat necessi­ tatem auxilii divini ad ornnern actum bonum. Nam constat quod quemlibet actum malum possumus ex nobis, nec ad aliquem talem juvat nos Deus specia­ liter. Si autem quicumque potest ex se in actum malum, potest ex se in actum Ionum oppositum, sequitur quod quemlibet actum Iwnum possumus ex nobis absque speciali auxilio Dei. Probatio autem minoris nulla est; quia, quamvis contraria sint susceplibilia in eodem, el neutrum sil subjecto repugnans, et per consequens tam bonus aclus quam malus ei oppositus suscipi possit in voluntate, quod tantummodo probatur per illud assumptum ; non tamen sequitur quod, si voluntas potest in se efficere actum malum, quod possit in bonum : sicut non sequitur quod, si homo potest ex se habere errorem alicujus veritatis, quod possit ex se habere scientiam illius; alioquin homo posset ex se natura­ liter scire omnem veritatem creditam de Trinitate, et aliam quamlibet nobis revelatam, et scire deter­ minate quoi astra sunt in cœlo, et sic de multis veritatibus, quas nos ex nobis naturaliter scire non possumus : nam circa quamlibet illarum possumus ex nobis errare. > — Hæc ille, et bene. Ad quintum ct sextum, secundum eumdem, dicendum quod, « esto quod concederetur illud assumptum, non tamen probatur propositum ; quia, ultra quemlibet habitum, necessarium est nobis, ad bonum velle, quod Deus moveat specialiter volunta­ tem nostram >. — Hæc ille, et bene. — Tamen pro solutione notandum est quoddam (6) dictum sancti Thomæ, dc Virtutibus, q. 1, art. 10, in solutione deciminoni argumenti : < Actus, inquit, virtutis infusæ non causant aliquem habitum, sed per eos augetur habitus preexsistens ; quia nec ex actibus virtutis acquisita * aliquis habitus generatur, alias multiplicarentur habitus in infinitum, a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod antecedens sexti argu­ menti falsum est simpliciter et negandum. Ad septimum dicit Gregorius quod, < licet homo in suis solis naturalibus constitutus possit sine spe­ ciali auxilio Dei honorare parentes ct subvenire indigenti, et alia multa agere de genere bonorum, nullum tamen horum potest agere propter quod oportet, et quemadmodum oportet, secundum omnes circumstantias requisitas ad bonitatem moralem aclus. Saltem enim deficiet circumstantia ultimi debiti finis qui est Deus. Ac per hoc nec potest agere actum moraliler bonum, ut in proposito habetur (а) sonare. — substantiate Pr. (б) quoddam. — quod Pr. joo LIBRI II. SENTENTIARUM sermo de ipso. Et ideo de gentilibus (α) et simpliciter quibus arguitur, illos actus qui reputantur esse vir­ infidelibus qui dicuntur talia exercuisse, dicendum tuosi, pro oblinenda mundi gloria ultimate finaliter quod, licet talia egerint quæ erant bona ex genere exercebant, dicendum est illos nequaquam exer­ \el ex officio, juxta modum loquendi Augustini, non cuisse actus vere virtuosos seu moraliter bonos, nec tamen illa egerunt ultimate propter Deum, ac per ullo praemio aeterno, seu temporali, sed potius penna hoc nec propter illud finaliter propter quod debue­ el supplicio dignos. Quod autem Augustinus dicit runt; el ideo non virtuose, sed male et vitiose ege­ redditam esse mercedem bonis eorum actibus, dicen­ runt; quare nec actus eorum fuerunt moniliter dum quod non ideo dicilur merces illis reddita, quia boni. El hæc lota solutio habetur ab Augustino, pro prænrio suorum actuum eis Deus illam contule­ lib. 4. Contra Julianum, cap. 13. » — Hæc Grego­ rit; sed quia pro illa obtinenda ipsi suos aclus agerius. —- Tamen apparet mihi quod in hoc quod dicit bant. El ideo, cap. 15, dicit Augustinus quod omnes actus infidelium esse vitiosos, et quod in eis eorum intentioni merces quam quærebant est red­ nulla est vera virius, falsum dicit. Nam, ul probat dita; sicut etiam de hypocritis dicit Salvator (Mattii., beatus Thomas, 2. Sentent, dist. 41, q. 1, art. 2, 6, v. 2) : Receperunt mercedem suam, id est, oppositum illius copulalira est verum; sed de hoc quam quærunt; quorum tamen actus utique con­ alias. stat esse vitiosos, nec ulla renumeratione nisi Ad octavum negat antecedens Gregorius. Et ad poenali dignos. Artes etiam illorum non dicuntur primam probationem, quæ est dc obstetricibus, bona?, nec virtutes, nisi per quamdam similitudi­ dicit quod α illum timorem Dei, propler quem dici­ nem, et hominum aestimationem. Unde, cap. 12: tur illis Deus aedificasse domos, non habuerunt ex Ista, inquit Augustinus, laudis aviditas ct cupido se tantum, sed Deo misericorditer inspiciente; et gloriæ multa alia miranda fecit, laudabilia sci­ satis verisimile est, ut dicit quidam doctor, quod licet atque gloriosa secundum hominum sesti na­ illa? obstetricos ex informatione Hebraeorum fuerint tionem. El, cap. 19 : Quamobrem, quamvis ut converse ad veri Dei cultum, licet non forte conver­ potui satis exposuerim qua causa Deus unus verus sione perfecta; unde jam timorem veri Dei habe- et justus Romanos secundum quamdam formam hant, ul dicit Scriptura (Exod., 1, v. 17 et 21). terrente civitatis bonos adjuverit ad tanti imperii Qualitercumque tamen illud se habuerit, dicendum gloriam consequendam, potest tamen et aliqua est quod nec sic timuerunt Deum, nec ejus timore alia causa esse latentior propter diversa merita pueros servaverunt, nisi Deo specialiter adjuvante. generis humani Deo magis quam nobis nota, dum Et idem dicendum esset de Romanis, de quibus illud constet inter omnes veraciter pios, neminem arguitur (β), si concederetur quod aliquos actus vere sine vera pietate ct veri Dei vero cultu, veram virtuosos habuissent; et ita etiam de cæteris qui posse habere virtutem, nec cam veram esse quando quidquam virtuose fuissent operati : sicut patet ex gloriæ servit humane. Et idem dicit, lib. 4. Contra auctoritate Augustini allegata, in arguendo, ex ser­ Julianum, cap. 3. Quod etiam dicit Augustinus mone illius de Patientia. Et similiter ex ejus lib. 4 (5. dc Civitate Dei, cap. 15) (ot) non est quod de Contra Julianum, ubi, cap. 3, contra se argumen­ summi veri Dei justitia conquerantur, percepe­ tum Juliani recitans, ait : Sed acerbissimi gratiæ runt mercedem suam, non est dictum quasi (6) si hujus inimici exempla nobis opponitis (γ) impio­ illam non recepissent, Deus injuste cum eis egisset, rum, quos dicitis alienos a fide abundare virtuti­ non eis scilicet conferendo quod illorum operum bus, in quibus sine adjutorio gratiæ solum est justitia exegisset; sed ideo dictum est, ut excludatur naturæ bonum, licet superstitionibus mancipa­ querela, quæ, licet (γ) non secundum veritatem, tum, qui, solius Ubertatis ingenitx viribus (8), tamen secundum hominum æstimationern falsam, ct misericordes crebro, et modesti, ct casti inve­ qui hujusmodi actus putabant esse virtuosos, el per niuntur, ct sobrii, etc. Et contra hoc argumentum, hoc praemio dignos, contra Deum fieri potuisset, si quasi respondendo, statim in eodem capitulo : mercedem illis non reddidisset. Illa enim eis reddita, Quanto, inquit, tolerabilius illas, quas dicis in omnis omnino querela, etiam secundum falsam opi­ impiis esse virtutes, divino muneri potius quam nionem possibilis contra Dei justitiam, exclusa est». eorum tribueres tantummodo voluntati, licet ipsi — Hæc Gregorius. — Ex quibus palet quod, secun­ hoc nesciant, donec, si ex illo praedestinatorum dum eum, quilibet aclus infidelis, potissimo non sunt numero, accipiant Spiritum qui ex Deo est, relatus in Deum finaliter, est peccatum. Secundo, ut sciant quæ a Deo donata sunt eis. Verum, quia, quod nullus infidelis habet aliquam veram virtu­ ut patet per Augustinum, 5. de Civitate Dei, tem. Tertio, quod nullus actus infidelis est aliquo cap. 12, et pluribus sequentibus, illi Romani, de praemio dignus, nec meritorius. (e) gmtdibu». — qentibuf Pr. (€) arguitur. - aqitur Pr. (y ) opponitii. — opponenti * Pr. (1) a terbb in qutbut usque ad virxbut, om. Pr, (а) quod — Ad. Pr (б) qutui. — quod Pr. (y) qua', licet. — quaelibet Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QÜÆSTIO I. De primo, sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 41, q. 1, art. 2, sic dicit : a Sicut in rebus naturalibus una perfectio alteri superadditur, sic ut quædam res habeat unam illarum et quædam duas, el sic dein­ ceps; ita et in moralibus contingit in aclu conside­ rare aliquam perfectionem alii superadditam, ex quarum unaquaque dicilur aclus bonus, et si aliqua illarum perfectionum desit, deerit bonitas quæ est secundum perfectionem illam; verbi gratia : omnis aclus, inquantum est aclus, habet quamdam bonita­ tem essentialem, secundum quod omne ens Ikhiuiu est; sed in aliquibus actibus superadditur qua dam bonitas ex proportione aclus ad debitum objectum, et secundum hoc dicitur actus bonus ex genere; et ulterius ex debita comrnensuratione circumstantia­ rum, dicetur bonus ex circumstantia; et sic dein­ ceps, quousque perveniatur ad ultimam bonitatem cujus humanus actus est suscepti vus, quæ est ex ordine in finem ultimum per habitum gratiæ vel cbaritatis : el ideo actus illorum qui gratiam vel charitalem non habent, hoc modo bonus esse non potest; et bæc est bonitas, secundum quam actus dicilur meritorius. Sed subtracto posteriori, nihilo­ minus remanet prius, ul dicilur in libro de Causis. Unde, quarnvis ab infidelium actibus subtrahatur ista bonitas, secundum quam actus dicilur merito­ rius, remanet tamen alia bonitas vel virtutis poli­ tica», vel ex circumstantia, vel ex genere. El ideo non oportet quod omnis eorum actus sit malus; sed solum quod sil deficientis bonitatis : sicut equus, quamvis deficiat a rationalitate quam homo habet, non tamen ideo malus est, sed tamen habet bonita­ tem deficientem a bonitate hominis n. — Hax ille. Et simile ponit, 2* 2 , * q. 10, ari. 4. Pro secundo (a) dicto Gregorii dicit beatus Tho­ mas, I· 2®, q. 65, art. 2 : α Virtutes, inquit, morales, prout sunt operat i væ boni in online ad finem qui non excedit facultatem naturalem homi­ nis, possunt per humana opera acquiri ; et sic acqui­ sita), sine charitate esse possunt, sicut fuerunt in multis gentilibus. Secundum autem quod sunt ope­ rativæ boni in ordine ad ultimum finem supernaturalem, sic perfecte el vere habent rationem virtutis; et non possunt humanis actibus acquiri, sed a Deo infunduntur; el hujusmodi virtutes morales sino charitate esse non possunt. Dictum est enim quod aliæ virtutes morales non possunt esso sine pru­ dentia. Prudentia autem non potest esse sine virtu­ tibus moralibus, inquantum virtutes morales faciunt bene se habere ad quosdam fines, ex quibus proce­ dit ratio prudentia . * Ad rectam autem rationem prudenliæ, multo magis requiritur quod homo bene se habeat circa ultimum finem, quod fit per charilatem, quam circa alios fines, quod fit per virtutes morales : sicut recta ratio in speculativis maxime (α) secundo. — terliu Pr. 301 indiget primo principio indemonstrabili, quod est contradictoria non esse simul. Unde manifestum fit quod prudentia infusa non potest esse sine charilate, nec aliæ virtutes morales consequenter (a), quæ sine prudentia esso non possunt. Patet igitur, ex dictis, quod solæ virtutes infuse sunt perfecte el simpliciter dicendae virtutes; quia liene ordinant hominem ad ultimum finem simpliciter. Aliæ vero virtutes, scilicet acquisita», sunt secundum quid virtutes, non autem simpliciter ; ordinant enim bene hominem res]>cctu finis ultimi in aliquo genere, non autem respectu finis ultimi simpliciter; unde, Roman. 14, super illud (v. 23) : Omne quod non est ex fide, peccatum est, dicit glossa Augustini : Ubi deest agnitio veritatis, falsa est virtus etiam in bonis moribus, * —Hxc ille. — Idem completius ponit, 2· 2 , q. 23, ari. 7, ubi tie : · Virtus ordi­ * natur ad l>onum. Bonum autem principaliter est finis. Nam ea quæ sunt ad finem, non dicuntur bona, nisi in online ad finem. Sicut autem duplex est finis, unus ultimus, el alius proximus; ita etiam est duplex bonum, unum quidem ultimum, aliud proximum et particulare. Ultimum quidem el prin­ cipale bonum hominis est Dei fniitio, secundum illud Psalmi (72. v. 28) : Mihi autem adh serere Deo bonum est ; et ad hoc ordinatur homo per cbaritatem. Bonum autem secundarium el quasi parti­ culare hominis potest esse duplex. Unum quidem, quod est vere bonum, ut pote ordinabile, quantum in se est, ad principale bonum quod est ultimus finis. Aliud autem est bonum apparens; el non verum : quia abducit a vero el finali bono. Sic igitur patet quod virtus vera simpliciter, est illa quæ ordi­ nat ad principale bonum hominis; sicut etiam Phi­ losophus in 7. Physiconon (t. c. 17), dicit quod virius est dispositio perfecti ad optimum. Et sic nulla vera virius potest esse sine charitate. Sed si accipiatur virius secundum quod est in ordine ad aliquem finem particularem, sic potest aliqua vera virtus dici el esse sine charitate, inquantum ordi­ natur ad aliquod particulare bonum. Sed si illud particulare bonum non sit verum bonum, sed appa­ rans, virtus etiam quæ est in online ad hoc bonum, non erit vera virius, sed falsa similitudo virtutis : sicut non est vera virtus avarorum prudentia, qua excogitant diversa genera locutorum; et ava~ rorum justitia, qua gravium damnorum metu contemnunt furta alienorum bonorum; et ava­ rorum fortitudo, qua, ut ait Horatius (i. Epistol.): Per mare pauperiem fugiunt, per saxa, per ignes; et avarorum temperantia, qux luxurix qux nimis sumptuosa est, cohibet appetitum, ut Augustinus dicit, 4. Contra Julianum (cap. 3). Si vero illud bonum sil verum bonum, puta conser­ vatio civitatis, vel aliquid hujusmodi, erit quædam (a) consequenter. — cortc^niuni Pr, 302 LIBRI II. SENTENTIARUM vera virtus, 84xi imperfecta, nisi referatur ad ulti­ æterna vita retribui, sed pro culpa mendacii ter­ mum («) finem, el perfectum bonum, Et secundum renam recompensationem accepit. Et Ezech. 20 hoc, simpliciter vera virtus sine charitate esse non (v. 18), dicitur : Hex Babylonis servira fecit exer­ citum suum servitute magna adversus Tyrum, potest. » — Ifæc ille. De tertio (C) vero dicto Gregorii, dicit beatus ct merces non est ei reddita. Et postea, subdit Thomas, 1* 2·, quæst. ult., art. ult. : « Id quod (v. 19 et 20) : Et erit (a) merces exercitui illius, cadit sub merito, est premium vel merces, quod et dedi ei terram /Egypti pro eo quod laboraverit habet rationem alicujus boni. Bonum autem hominis multipliciter. Ergo bona temporalia cadunt sub est duplex: unum simpliciter; et aliud secundum merito. a Ecce argumentum. Sequitur responsio : quid. Simpliciter quidem bonum hominis est ulti­ « Dicendum, inquit, quod illæ retributiones dicun­ mus finis ejus, secundum illud Psalmi (72, v. 28) : tur esse divinitus faclæ per comparationem ad divi­ Mihi aulem adhxrere Deo bonum est; et per con­ nam motionem, non aulem secundum respectum ad sequens, omnia illa quæ ordinantur ut ducentia malitiam humante voluntatis, præcipue quantum ad ad hunc finem. Et talia simpliciter cadunt sub Regem Babylonis, qui non impugnavit Tyrum quasi merito. Bonum autem secundum quid et non sim­ volens servire Deo, sed potius ut sibi dominium pliciter hominis, est quod est ei bonum ut nunc; usurparet. Similiter etiam obstetrices, licet habue­ vel quod est ei bonum secundum aliquod tempus. rint bonam voluntatem quantum ad liberationem El hujusmodi non cadunt sub merito simpliciter, puerorum, non tamen fuit earum recta voluntas sed secundum quid. Secundum hoc ergo dicendum quantum ad hoc quod mendacium confinxerunt. » est quod, si temporalia bona considerentur prout — Hæc ille. sunt utilia ad opera virtutum quibus perducimur in Ex quibus apparet quod opera non exsistentis in vitam æternam, secundum hoc directe el simpli­ charitate possunt esse moraliter bona et alicujus citer cadunt sub merito, sicut et augmentum gratiæ, temporalis pnemii meritoria, etsi non propter volun­ el omnia illa quibus homo adjuvatur ad pervenien­ tatem a qua eliciuntur, tamen propter divinam dum in beatitudinem post primam gratiam. Tan­ motionem quæ voluntatem ad talia movet. tum enim dat Deus viris justis de lenis tempora­ Sed contra prædicta, potissime primum et ter­ libus, el etiam dc malis, quantum cis expedit ad tium, arguit Gregorius (dist. 26, q. 1, art. 1). perveniendum ad vitam æternam : et in tantum Nullus actus moralis non ordinatus in Deum finasunt simpliciter bona hujusmodi temporalia; unde liter, seu non factus propter Deum, est factus pro­ dicitur in Psalmo (33, v. 11) : Timentes cutem pter illud propter quod fieri debet ; et per conse­ Dominum non minuentur omni bono; et alibi quens vituperabilis et culpabilis esse censetur. (Psalmo 36, v. 25) : Non vidi justum derelictum. Assumptum probatur per Augustinum, in libro dc Si aulem considerentur hujusmodi temporalia secun­ Moribus Ecclesix, cap. 8, ubi a proposito inquirit(C) dum se, sic non sunt simpliciter bona hominis, sed quis debet esse finis omnium actuum nostrorum, secundum quid ; ct ita non cadunt sub merito sim­ dicens : Audiamus ergo quem finem bonorum pliciter, sed secundum quid, inquanlum scilicet nobis Christus prxscribat; nec est dubium quin homines moventur a Deo ad aliqua temporaliter is erit finis, quo nos summo amore tendere jubet : agenda, in quibus suum propositum consequuntur, Diliges, inquit, Dominum Deum tuum. Et subdit: Deo favente; ut, sicut vita ælerna est simpliciter Eo est omnino (γ) tendendum, ad illud consilia premium operationum justitiæ per relationem ad nostra referenda, bonorum summum nobis Deus motionem divinam, ita temporalia bona in se consi­ est, neque infra nobis remanendum, neque ultra derata habent rationem mercedis habito respectu ad quxrendum : alterum enim (o) periculosum, alte­ motionem divinam, per quam voluntates hominum rum nullum est. Hem, cap. 14 : Non arbitror, moventur ad hæc prosequenda, licet interdum in cum de moribus et vita sit quæstio, amplius esse his non habeant rectam intentionem, n — Hæc ille. requirendum quid sit hominis summum bonum — Item, ibidem, in responsione ad secundum, spe­ quo referenda sunt omnia. Illud enim esse patuit, cialius descenditad propositum. Argumentum enim et ratione quantum valuimus (c), etea quæ nostrx secundum est tale : < Illud videtur cadere sub rationi antecellit auctoritate divina, nihil aliud merito, quod Deus alicui retribuit pro bono quod quam ipsum Deum. Hæc est ratio ejus, Contra fecit. Sed Deus aliquando récompensât hominibus Julianum, libro 4, cap. 3, ubi ait : Noveris itaque pro servitio sibi facto bona temporalia. Dicitur enim non officiis, sed finibus, a vitiis discernendas esse Exod. (v. 21) : Et quia timuerunt obstetrices virtutes. Officium autem est quod faciendum est ; Deum, xdificavit illis domos. Ubi glossa Gregorii (a) erit. — Om. Pr. dicit quod benignitatis earum merces potuit (γ) in (a) ulhmum. — Om. Pr. (C) tertio. — fecundo Pr. (γ) potuit. — potuerit Pr. (€) inquirit. — inquit Pr. (γ) omnino. — animo Pr. (fc) enim. — nui Pr. (c) ta/uimui. — volunitu Pr. DISTINCTIO XXVIIL — QUÆSTIO L /inis voro propter quod faciendum est (9.). Cum itaque facit homo aliquid, ubi peccare non vide­ tur, si non propter hoc facit propter quod facere debet, peccare convincitur. Et consequenter, osten· dens quis debet esse finis actuum nostrorum : Absit, inquit, ut verte virtutes cuiquam serviant nisi illi cui dicimus (Psalm. 79, v. 8): Deus virtutum converte nos. Proinde virtutes qua; carnalibus delectationibus vel quibuscumque commodis ct emolumentis temporalibus serviunt, vcr:e esse prorsus non possunt; qux autem nulli serviunt, vel nulli rei servire volunt, nec ipsæ verte sunt. Verat quippe virtutes Deo serviunt in hominibus, Deo serviunt (5) in angelis, a quo donantur horni’ nibus ct angelis. Quidquid autem boni fit ab homine ct non propter hoc /it propter quod fieri debere vera sapientia præcipit, etsi officio videa­ tur bonum, ipso non recto fine, peccatum est Ex his, inquit, patet quod quidquid homo agat ulti­ mate propter aliud quam propter Deum, peccat, ac propter hoc actus ejus non est inculpabilis. Huic etiam concordat quod dicit, 19. de Civitate Dei (γ), cap. 25 : Virtutes quas mens habere tibi videtur, per (o) quas imperat corpori cl vitiis, ad quod­ libet concupiscendum vel tenendum retulerit, nisi ad Deum, etiam ipsa vilia sunt potius quam virtutes. Nam, licet a (i) quibusdam tunc vere honestx putentur, cum referuntur ad se ipsas, nec propter aliud expetuntur, etiam tunc inflatx atque superbx sunt; ct ideo non virtutes, sed vitia judicanda sunt. — Hæc Gregorius. Ad hoc dicitur quod omnia ista solvit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. il, q. 1, art. 2. Unde, ibidem, arguit sic (arg. 4) : α Iliad proprie dicitur malum, quod caret aliqua perfectione, quam natum est et debet habere. Sed omnis actus humanus in ultimum finem bcatitudinis natus est referri, nisi sit per se malus; et debet in ipsum referri (ζ). Cum igitur actus infidelium in ultimum finem non refe­ ratur, in quem fides dirigit, videtur quod omnis actus infidelium sit malus. » Ecce argumentum. Sequitur responsio: α Ad quartum, inquit, dicen­ dum est quod non obligamur ad hoc quoti quilibet actus actualiter dirigatur in illum finem in quem non potest nisi fides dirigere; quia praecepta affir­ mativa non obligant ad semper, quamvis semper obligent. Et ideo non oportet quod actus infidelium qui in finem illum non est ordinatus, semper sit peccatum; sed solum pro tempore illo in quo tene­ tur actum suum in illum finem ultimum referre, h Hæc ille. (а) a verbo /inii usque ad est, om. Pr. (б) in /lonunibuf, Deo serviunt. — Om. Pr. (γ) Dei. — Om. Pr. (6) per. — propter Pr. (c) a. — Om. Pr. C) a verbo niri usque ad refeni, om. Pr. 303 Item, ad omnes auctoritatem Augustini, dicitur quod, cum dicit omnes virtutes qua· non operantur propter Deum, e«se vitia, etc., hoc |>otest exponi tripliciter. — Primo, Me quod tab- habitus Mini vitiosi, id est, non habentes perfectam rationem vir­ tutis; ct similiter exponendum est cum dicil omnem actum non relatum in Deum, esse incitum. Unde sanctus Thomas (2. Sentent., di>t. 41, q. I, art. 2». ubi supra, in solutione secundi, sic dicil « Fides dirigit intentionem in finem ultimum; sed ratio naturalis vel prudentia potest dirigere in aliquem finem proximum : el quia ille finis proximus ot ordinabilis in finem ultimum («), etiamsi actu non ordinetur, ideo m infidelibus (6), quorum actus per vim rationis in talem finem diriguntur, possunt aliqui actus esse l>oni, sed deficientes a perfecta bonitate, secundum quam actus est meritorius. » Secundo, |ote$t exponi quod (ales habitus sunt vitia, id est, cum vitio, ct tales actus sunt peccata, id est, cum peccato; quia simili modoglossat sanctus Thomas illud quod habetur in glossa Doman. 14 : Omnis vita infidelium peccatum est. Unde, ubi supra, in solutione primi, sic dicit : < Cum dicitur quod omnis vita infidelium peccatum est, non est intelligendum hoc modo, quod omnis actus eorum peccatum sil; sed quia semper cum peccatis vivunt: quia infidelitas est tale peccatum, quo retento, nul­ lum aliorum dimittitur. Vel dicendum quod intelligitur dc illis actibus ad quos ex sua infidelitate impelluntur, ut est adorare idola, vel abstinere a cibis in lege prohibitis, quasi (γ) non sil licitum vesci eis, el hoc videtur intendere Apostolus. » · Hæc ille. - - Tertio, potest exponi, quod tales actus et habitus sunt vitiosi, quando non referuntur in Deum non solum negative, immo contrarie; quia scilicet referuntur in finem contrarium rectæ ra­ tioni. De hoc sanctus Thomas, ibidem, in solutione quinti, sic dicit : α Infideles non semper ex infideli­ tatis errore finem sibi praestituunt (8); sed aliquando ex vero el recto judicio rationis. Et ideo non oportet quod in quolibet aclu peccent; sed tunc solum quando ex errore finem sibi praestituunt (<). > — Hæc ille. — Simile dicil, 2* 2 , * q. 10, ari. 4 : < Peccatum, inquit, mortale tollit gratiam gralurn facientem ; non autem totaliter corrumpit bonum naturæ. Unde, cum infidelitas sil quoddam mortale peccatum, infideles quidem gratia carent; remanet tamen in eis aliquod bonum naturæ. Unde manife­ stum est quod infideles non possunt operari opera bona ex gratia, scilicet opera meritoria; possunt tamen operari opera bona ad quæ sufficit bonum naturæ. Unde non oportet quod in omni aclu suo (λ) ultimum. — Om. Pr. (6) infidelibus. — inferiotibus Pr. (γ) quati. — quibu» Pr. (j) pmtituufit. — pra sciunt * Pr. (t) prjFftituunt. — pr«iriutU Pr. 304 LIBRI II. SENTENTIARUM peccent; sed quandocumque aliquod opus operantur ex infidelitate, tunc peccant. Sicut enim habens fidem potest aliquod peccatum committere in actu quem non refert ad finem fidei, venialiter vel mor­ taliter peccando ; ita etiam infidelis potest aliquem bonum actum facere m eo quod non refert ad finem infidelitatis. » — Hæc ille. Dicitur igitur ad argumentum octavum princi­ pale, quod utique probat quod sine gratia habituali potest quisoperari actum moraliter bonum et dignum praemio temporali; non tamen sine gratia quæ sit gratuita Dei motio. Ad nonum respondet Gregorius (dist. 2G, q. 1, art. 3), negando consequentiam. <( Nec valet pro­ batio; quia, licet quilibet talium careat gratia gra­ tum faciente, seu charitate, quæ est habitus infusus, non tamen caret omni gratia Dei gratis data, et omni gratuita Dei motione ad actum bonum; qui­ nimmo multis talibus Deus specialiter auxiliatur ad bene agendum. Non tamen negandum est multos homines ejusmodi (a) actus ex officio seu genere bonos agendo, peccare; peccant enim cum non pro­ pior illud et sic faciunt propter quod et quemadmo­ dum agere debent, sive sint infideles, sive Christiani. Nec tamen peccant praedicatores monentes eos ad illos actus recte et debito fine exercendos, si et ipsi netum suæ praedicationis quemadmodum et quo fine debent exerceant. Unde, sicut dicit Augustinus, libro primo Contra Cresconium, circa principium (cap. 5) : Sicut malignus suasor peccati, etiamsi non persuaserit, merito poenam deceptoris incur­ rit; ita fidelis justitiw praedicator, etiamsi ab omnibus respuatur, absit ut apud Deum sui officii mcrcede fraudetur. Si igitur praedicet quis aliis, ut ejusmodi actus agant propter Deum, sive illi non agant, sive agant non propter Deum, aut cum omissione alterius debitu circumstantiae, non solum ipse non peccat, sed etiam meretur, dum tamen officium pncdicationis quemadmodum debet, exerceat. > — Hæc ille, et bene; nisi quoad hoc quod dicit omnem actum non relatum in Deum esse peccatum . hoc enim falsum est, nisi, ut dicit san­ ctus Thomas, loquamur de actibus ad quos quis obligatur, et pro tempore pro quo obligatur. Ad decimum dicit Gregorius quod < voluntate per nos ipsos male uti possumus; bene vero (6) nequa­ quam, nisi Dei intus adjuti auxilio. Et ideo ipsemel Augustinus, 1. Retractationum, cap. 9, ubi hanc sententiam recolit, ait quod ex Deo est etiam bonus usus libera voluntatis, et quod nisi voluntas divini­ tus adjuvetur, a mortalibus recte vivi non potest — Hæc ille et bene. Ad undecimum respondet negando consequen­ tiam. Et ad prolationem , dicit quod « utique verum (a| fj\umodi. — eju» murer i Pr. (C) bent vrru. — unde primo Pr. est quod pro nullo statu quis tenetur ad aliquid quod pro tunc sibi est impossibile. Et verum est etiam quod pro isto (a) statu non est homini impossibile liene agere; nam potest cum adjutorio gratiæ bene agere. Sed bene est sibi impossibile ex so tantum bene agere, et utique homo pro isto statu tenetur ad aliquid ad quod perseipsum solum non potest. Hæc responsio confirmatur per responsionem Augustini, datam ad argumentum Coelesti i in de Perfectione justitia:, cap. 3. Arguebat siquidem ille sic : Homo debet esse sine peccato, et constat eum non aliud debere quam potest; igitur homo potest esso sine peccato. Ad quod Augustinus respondet, dicens: Respondetur, inquit, eadem similitudine (μια superius respondimus. Cum enim videmus clau­ dum qui (6) sanari potest, recte utique dicimus : debet esse iste homo sine claudicatione; et si debet, potest; nec tamen (γ) cum vult, continuo potest; sed cum fuerit adhibita curatione sanatus (o) el medicina adjuverit voluntatem. Hoc fit in inte­ riori homine, quod ad peccatum attinet tanquam ejus claudicationem, per ejus gratiam qui venit non vocare justos, sed peccatores, quia non est opus sanis medicus sed male habentibus (Mattii., 9, v. 13 et 12). Ex his colligitur quod utique homo pro isto statu debet et tenetur esse sino peccato; nec tamen potest per se tantum, sine adjutorio divinæ gratiæ, esse sine peccato. Sic in proposito dicendum est. Posset etiam dici quod, licet homo in solis natu­ ralibus constitutus pro statu isto teneatur bene agere, non tamen tenetur ex solis naturalibus bene agere. Et ideo non sequitur quod possit ex solis naturalibus beno agere. — Hæc ille, et bene, et concorditer beato Thomæ, 1’ 2 , * q. 109, art. 4, in solutione secundi, ubi (c) sic dicit : α Illud quod possumus cum auxilio divino, non est nobis omnino impossi­ bile, secundum illud Philosophi in 3. Ethicorum (cap. 3): Quæ per amicos possumus, aliqualiter per nos possumus. Unde el Hieronymus in Expo­ sitione catholicos fidei : Sic confitemur nostrum esse liberum arbitrium, ut dicamus nos semper Dei auxilio indigere. » Ad duodecimum dicit Gregorius quod, a licet Deus frequenter juvet hominem ad bene agendum per aliquod habituale donum quod causât in anima, non tamen tantummodo sic juvat; sed etiam juvat, ipsum actum immediate causando, et ad ipsum immediate movendo potentiam. Unde homo habens etiam gratiam gratum facientem, el aliud quodeum­ que donum Dei habituale, adhuc tamen ad bene operandum indiget alio speciali Dei auxilio, secun­ dum doctrinam beati Augustini in dc Natura el (a) (4 (γ) (4) (<) isto. — illo Pr. qui. — Om. Pr. tamen. — Om. Pr. curatione lanafui. — sanatione curatui Pr. ubi. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆ3TI0 I. 305 Gratia, cap. 26, sic dicentis : Mala nostra non ad mus(t). — Hæc ipse. Perquæ verba,si l>ene conside­ hoc solum supernus medicus sanat, ut illa jam rentur, patet eum distinguere duplicem Dei modum non sint, sed ut dc extero recte ambulare possi­ operandi circa bonum velle nostrum. Unus est sibi mus, quod quidem etiam sani nonnisi illo adju­ proprius, in quo voluntas nostra non cooperatur, vante poterimus. El infra : Sicut, inquit, oculus utpote facere nos velle. Ideo ait : Ut ergo velimus corporis, etiam plenissime sanus, nisi candore sine nobis operatur, sine nobis, inquam, operanti­ lucis adjutus, non potest cernere, sic et homo, bus, ut scilicet velimus; quia, licet voluntas velit et etiam plenissime justi ficatus (a), nisi xterna luce causet volilionem, non tamen facit se velle, aut cau­ justitix divinitus adjuvetur, non potest recte sare volilionem. Nec tamen, quia Deus facit, ideo vivere. Constat autem nullum non habentem gra­ ipsa non causât, sel potius ideo causât. Et proptetiam gratum facientem esse plenissime justificatum. rea ad illud excludendum, Augustinus, in de Cor­ Sic ergo ad argumentum dico quod Deus juvat nos reptione et gratia, cap. 2, dc filiis Dei, de quibus immediate ipsum actum efficiendo, el quod non ipse ait Apostolus (ad Roman., 8, v. 14), quod spiritu solus efficit actum, sed etiam voluntas coefficil. Sed, j Dei aguntur, inquit : Aguntur enim ut agant, ut jam tetigi, non solum juvat Deus ad bonum velle, \ non ut ipsi nihil agant. Alius est modus sibi et partialiter coefficiendo, qui est modus communis I voluntati communis : scilicet causare volilionem. Ideo quo concurrit ad cujuslibet agentis creati effectum ait : Cum volumus nobiscum operatur. Et quia quemlibet, ul in argumento dicebatur; sed etiam I utrumque nobis necessarium est, nec alterum tan­ quodam modo speciali, videlicet faciendo ipsam tum sufficit ad bene velle, ideo addit : Tamen sine voluntatem partialiter concausare (6), ita quod ipsa I illo operante ut velimus, etc. Item, de Vera inno­ voluntas partialiter concausat applicata et quasi centia (Contra duas epistolas Pelagianorum, instrumenlaliter mota a Deo ad sic partialiter con- lib. 2, cap. 9) : Quoties, inquit, bona agimus, Deus causandum. In qua tamen motione, ipsa non neces- j in nobis atque nobiscum operatur ut operemur. silatur, sed, instrumentum liberum exsistens, in Item, in eodem : Mulla Deus facit in homine bona, cujus potestate est sequi motionem agentis, juvatur quæ non facit homo; nulla vero facit homo, ita ut agat ea quæ non sic adjuta nequaquam agere quæ Deus non facit ut faciat homo. > — Hæc Grego­ potuisset. Ad productionem vero actus mali, solum rius. — Etconcordat(6)sanctusThomas, t* 2 ,q. 109, * primo modo concurrit Deus; quia non facit volun­ articulis quasi singulis, potissime 9 et 10. tatem agere actum malum, sicut facit eam agere Ad declmumtertlum dicit quod < ille de quo actum bonum; Et hoc est illud adjutorium Dei spe­ loquitur Apostolus, utique habet potestatem suæ ciale, sine quo dicimus nos nihil bene velle aut voluntatis, non quidem quod possit ex se sic velle facere. Ista clare docet beatus Augustinus in de Gra­ sine adjutorio illius qui dicit (Joan., 15, v. 5): tia et libero arbitrio, ultra medium (cap. 10), Sine me nihil potestis facere; sed sic quod dicens sic : Certum est nos velle, cum volumus; illo juvante, velle el perficere possit, de quo sed ille facit ut velimus bonum , de quo dictum dictum est (ad Philipp., 2, v. 13) : Qui opera­ est (Proverb. 8) : Prxparatur voluntas a Domino, tur in nobis velle ct perficere pro bona volun­ dc quo dictum est (ad Philipp., 2, v. 13) : qui tate. Et secundum hunc sensum intelligendæ sunt operatur in nobis velle. Certum est nos facere, cæleræ similes auctoritates. Quod bene docet idem cum facimus; sed ille facit ut faciamus, prx- I Apostolus, Philippens., 4 (v. 13), cum ait : Omnia bendo vires cfficacissinias voluntati, qui dicit I possum in eo, id est, per eum qui me confortat, (Ezêch., 36, v. 27) : faciam ut in justificationi­ I id esi, qui mihi possibilitatem tnbuil, ut exponit bus meis ambuletis, et judicia mea observetis ct Glossa. Ita etiam docet Augustinus, in de Perfe­ faciatis. Item, paulo post (cap. 17) : Ipse ul veli­ ctione justitix, et in de Gratia et libero arbitrio, mus operatur incipiens, qui volentibus coopera­ el in libro Retractationum, in pluribus locis. —/VI tur perficiens; propter quod ait Apostolus (ad auctoritatem similiter quæ sumitur de Ecclesiastico, Philipp., 1, v. 6) : Certus sum, quoniam qui el omnes similes, dicendum quod per eas demonoperatur in vobis (γ) opus bonum, perficiet * stratur utique in nobis liberum arbitrium, et volun­ usque in diem Jcsu Christi. Ut ergo velimus, sine tario mandata servare, et bene operari; non tamen nobis operatur; cum autem volumus, ct sic volu­ ex nobis tantummodo, sed Deo juvante ct praestante mus ut faciamus, nobiscum operatur. Tamen (o) nobis sic velle et itnpiere quod volumus. Unde Augu­ sine illo vel operante ut velimus, vel coopérante stinus, in de Perfectione justitix, cap. 19, dicit cum volumus, ad bona pietatis opera nil vale- quod non est voluntarium bonum, nisi cum Deus operatur in nobis velle et operari pro bona volun­ tate. · — Hæc ille, cl concorditer beato Thomæ, (а) juttificatus. — ifutitutut Pr. (б) concauiarc. — concurrere Pr. (γ) vobis. — nobis Pr. (ê) Tamen. — Cum Pr. (») ralemut. — va/ramur Pr. (6) concordat, — concorditer Pr. IV. — 20 306 LIBRI 11. SENTENTIARUM 1 p., q. 83, art. I, in solutione secundi ct tertii argumentorum, et in mullis aliis locis. Ad declmumquarluin dicit quod α operum quæ dicuntur bona, quædam dicuntur bona quia sunt bona ex officio, seu ex genere tantum, non autem ex circumstantiis. Sicut Augustinus, libro 4. Contra Julianum, cap. 3, ait : Possunt aliqua bona fieri, non bene facientibus eis a quibus fiunt. Donum est enim ut subveniatur homini periclitanti, prrcscrtim innocenti. Sed ille qui hoc facit, si amando gloriam hominum magis quam Dei hoc facit, non bene facit bonum. Et similiter, infra, cap. eodem, dicit ipsa bona opera qux faciunt infideles, non ipsorum esse, sed ipsius qui bene utitur malis; ipsorum autem esse peccata, quibus ct bona male faciunt. Constat autem quod talia quæ mm bene liunt, et sunt peccata facientibus, etsi sint bona ex officio et ex genere, non tamen sunt bona mora­ liter, ad sensum in quo versatur presens quæstio. Quædam vero dicuntur bona, quia sunt bona ex officio, seu juxta modum loquendi modernorum, bona ex genere, et ex circumstantiis; quæ videlicet fiunt propter quod et quemadmodum fieri debent : et talia appello in proposito bona moraliter. Simili­ ter quaedam dicuntur recta et laudabilia, quia sunt l>ona primo modo; quædam vero, quia sunt bona secundo modo. Et (x) econtra etiam quædam dicun­ tur vituperabilia, quia non sunt liona eliam primo modo; quædam vero, quia non sunt bona secundo modo, etiamsi sint bona primo modo. Ad propositum, dico quod sine bonis, et recte factis, ac laudabilibus primo modo acceptis, intelligil Augustinus difficil­ lime etiam cujuslibcl pessimi vitam duci. Difficillime enim inveniretur homo, qui nunquam veneratus fuerit parentes, nec unquam misertus proximorum suorum, nec unquam dixerit verum, et sic de aliis, quæ ex genere bona sunt. Sed non difficillimo reperirentur mulli, qui nunquam talium aliquod fece­ runt propter cum finem ultimate, propter quem debuerunt, utpote propter Deum; immo inter infi­ deles vix aliquis reperirelur, qui aliquod tale fece­ rit eo fine quo debuit. Propter quod Augustinus, statim post primam partem auctoritatis allegata» in arguendo (de Sj ritu et littera, cap. 27), addit : Quamquam, si discutiatur quo fine fiant, vix invenitur, quam justitias debitam laudem defensionemve mercantur. Et ideo, cum Augustinus dicit infideles agere aliqua bona et laudabilia, intel­ ligit de bonis primo modo tantum. Quod manifeste patet ex eo quod, lib. 4. Contra Julianum, cap. 3, dc infidelibus qui visi sunt inter ceteros specialiter ac singulariter veras habuisse virtutes, dicit quod naturaliter qux legis sunt faciunt, scriptum habentes in cordibus opus legis hactenus, ut aliis non facerent quod perpeti nollent; hoc tamen (3) Et — Etiam Pr peccantes (a), quod homines sine fide, non ad cum finem ista opera retulerunt, ad quem referre debuerunt. Minus enim Fabricius quam Catilina punitur, non quia iste bonus, sed quia ille magis malus, et minus impius quam Catilina Fabri­ cius, non veras virtutes habendo, sed a veris vir­ tutibus non plurimum deviando. Si tamen ali­ quid taliter factum, scilicet debito fine et aliis debi­ tis circumstantiis, reperiatur ab infidelibus, dicen­ dum est eos illud fecisse non sine speciali Dei adju­ torio. Nec oppositum dicit Augustinus; immo propo­ situm magis subdit, ibi (de Spiritu ct littera). Unde statirn ipse subdit (cap. 28) : Sicut ipsa imago Dei renovatur in corde credentium per Testamentum Novum, quam non penitus impietas aboleverat, nam remanserat illud quod anima hominis nisi (C) rationalis esse non potest; ita etiam ibi (γ), in corde scilicet non credentium, lex üei non cx omni parte deleta (8) per injustitiam, profecto (i) scribi­ tur renovata per gratiam. Ex quibus patet aucto­ ritatem illam Augustini nullatenus esse contra. Nec etiam quod ulterius dicitur probat illam glossam esse de intentione Augustini. Quod patet. Tum quia, cum frequentet in precedentibus proxime capitu­ lis (ζ), Augustinus dixerit talia infidelium opera, quæ virtuosa et laudabilia videntur, vere esse pec­ cata et punienda, nulli dubium esse potest, quin intellexerit illa non esse moraliter bona, sed esse vitiosa et mala moraliter. Si autem ubi allegatur vel­ let concedere illa esse moraliter bona, quamvis non meritoria, contradiceret sibi ipsi ; quod nullus sanæ mentis concederet. Tum quia, si subtiliter conside­ rentur verba allegata pro parte opposita, magis con­ firmatur propositum quam infirmetur. Dicit enim se de illo loqui bono, per quod homo potest ad ælernum Dei donum regnumque perduci, sive, quod idem valet, quod est a Deo premiabile (η) præmio vi Le æternæ. Constat autem tale esse quod est vere bonum moraliter, ut in proposito accipio, scilicet quod est bonum ex genere et ex omnibus circum­ stantiis requisitis ad hoc quod actus sil vere virtuo­ sos. Quilibet enim talis actus, si (0) fieret ab homine habente gratiam gratum facientem, et in tali gratia postmodum decedente, utique æternæ vitæ præmio praemiaretur. Igitur quilibet est tali præmio premiabilis, licet, cum sit a non habente predictam gra­ tiam, nequaquam ad talc premium acceptetur. Cum ergo tale boinim dicatur ab Augustino non fieri ab infideli, nec fieri posse, absque Dei speciali (») peccante . * — putantes Pr. (6) abi. — natura Pr. (γ) ι6έ. — Om. Pr. (δ, deleta. — diruta Pr. (t) profecto. — perfecto Pr. (ζ) proxune capUuht. — capitulis proximo Pr. (η) pricnuabile. — prx-nnale Pr. (0) ii. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO I. adjutorio, quamvis alia bona ex genere fieri possint, | manifeste nostrum propositum ex illius dicto decla­ ratur et confirmatur >. - Hæc ille. Apparet I autem mihi quod in hac responsione nimis stride accipit actum moralem. Secundo, quod falsum dicit, in hoc quod omnem actum non relatum final iter in Deum asserit esse peccatum. Et do bis satis dictum est in solutione octavi. Dicitur ergo ad auctoritates Augustini, quod infideles et alii non habentes gra­ tiam gratum facientem, utique possunt facere aliqua opera bona triplici bonitate, de qua supra (in solui, octav.) dictum est : quæ quidem opera nullo modo sunt peccata (a), nec punitione digna. Illa tamen non fiunt sine speciali Dei auxilio, non quidem habituali, sed se habento per modum motionis, et cujusdom passionis. Et hoc sufficit ad salvandum mentem Augustini. Ad primam confirmationem dicit sic : « Dicen­ dum est, ad hoc, juxta responsionem quam ipse Augustinus dat 1. Retractat ionum, cap. 15. Reco­ lens enim verba prædicla, inquit : Potest quxri, cur natura et non gratia possumus, dixerim. Sed contra Manichxos dc natura quæstio (6) versaba­ tur. Et utique id agit gratia, ut sanata natura, quod vitiata non potest, possit porcum qui venit quicrcre ct salvum facere quod perierat. Ex quO apparet eum utique intelligere quod jier naturam possumus, sed non per solam naturam. » Ad secundam confirmationem.dicit quod < hoc sol­ vitur secundum expositionem Augustini, 1. Retrac­ tationum, cap. 22 : In potestate, inquit, hominis est voluntatem mutare; sed ea potestas nulla est, nisi a Deo detur, de quo dictum est (Joan., I, v. 12) : Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Cum enim hoc sit in potestate, quod, cum volumus, facimus, nihil est tam in potestate quam ipsa voluntas. Sed præparatur voluntas a Domino. Eo modo ergo (γ) dat potestatem. a Per idem patet responsio ad tertiam, quartam, et quintam n. Ad sextam, dicit quod « id quod Augustinus dicit frequenter, nihil esse tam in potestate voluntatis quam velle, intelligendum est sic quod non solum est in potestate nostra male velle, sed eliam bene velle; differenter tamen. Nam, absque speciali Dei (δ) adjutorio, male velle possumus; bene autem vello, nisi illo specialiter adjuvante, non possuoius; sicut patet per Augustinum, in de Correptione ct Gratia, et in de Verbis Apostoli, et in de Praedestinatione divina. Nec tamen, quia per solum liberum arbi­ trium nonnisi male velle possumus, ideo datum est nobis ut male velimus; sed potius, quia Deo adju­ vante, per liberum arbitrium beno velle possumus, » peccata. — perpetrata Pr. (6) quautio. — quo Pr. (γ) Eo modo ergo. — Et mera gratia IT. (t) Dei. — Om. Pr. 3. — II «t. ille, et bene per omnia. Ad dccliiiuniquhitum dicitur quod responsio ultimo data ibidem, est bona. Et ad improbationem, dicit Gregorius quod c non omnis impotentia bene agendi excusat hominem a peccato, si non Ume agat : quia non illa quæ est pœna peccati ; -icut nec ignorantia quæ est poena peccati excusat hominem a precato, si non agit quod debet. Nunc autem, secun­ dum præsenfem statum, omnis homo est impotens ad liene agendum ex se propter culpam originalem. Nisi enim illa fuisset, cuilibet esset collatum auxi­ lium quo liene agere [ et sine alio speciali auxilio, sicut poterat primus homo ante peccatum. Quod autem nunc non potent, nec tale auxilium habet, hoc est pœna peccati; et ideo, si alicui Deus non auxilietur illo modo speciali ad liene agendum, non propter hoc excusatur a peccato, dum non agit quod agere debet. Secus autem fuisset, si, primo ante­ quam peccasset, tale auxilium defuisset. Unde Augu­ stinus, in dc Correptione et Gratia, cap. II, loquens de prima gratia et dono Dei, seu auxilio collate homini et angelo, cum primo facti sunt, ait : Si hoc adjutorium homini vel angelo, cum primo facti sunt, defuisset, quoniam non talis natura facta erat (x) ut sine Dei adjutorio posset manere, si vellet, non utique culpa sua cecidis­ sent. Adjutorium quippe defuisset, sine quo manere non possent. Nunc autem quibus deest tale adjutorium, jam pœna peccati est. Ubi innuit quod nunc defectus illius adjutorii, et per conse­ quens impotentia liene agendi, non excusat a culpa, cum sit pœna peccati >. — Hæc Gregonus. — Et concordat cum sancto Thoma, 3. Contra Gentiles, cap. 158, 159. II. Ad argumentum Durandi. Ad argu­ mentum Durandi, negatur minor. Nam intellectus et voluntas non sunt sufficientia principia actus moralis perfecte boni moraliter, nisi adjuta per gratiam, ut sæpc dictum fuit. Conceditur tamen quod ad hoc non requiritur gratia gratum faciens, nec aliquod donum habituale; requiritur tamen gratuita Dei molio. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumentum ex dictis sancti Thomæ. — Ad illud quod objicitur contra tertiam conclu­ sionem, dicitur quod sanctus Thomas non dicit quod exsistens sino charitate possit implere omnia divina mandata, potissime praecepta quæ dantur in lege de actibus virtutum theologicarum; sed dicit quod aliqua potest homo implere sine gratia habi(3) facta erat. — Met Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 308 tuali. Si autem in 2. Sentent., ubi allegatur, inten­ debat loqui de omnibus praeceptis, tunc dicitur (piod illud correxit mSimimc, quamposteascripsit. Et ideo dictum Sumnue tenendum est, et quod dicitur in Scriptis abjiciendum, nisi cum glossa prædicta vel meliori. § 4. — Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Contra quartam conclusionem, quo probatur quod homo sine gratia possit vitare omnia el singula pec­ cata, quia ad hoc tendit intentio argumenti, — dicilur primo, quod in nullo statu natura, homo potuit vitare omnia et singula peccata mortalia, per vires solius liberi arbitrii, el sine speciali auxilio Dei ; quamvis in primo statu non indigeret ad hoc aliquo habitu infuso, sicut nunc eget. — Secundo dicitur quod posse vitare omne mortale j>cccalum, non est naturale homini, nec pertinet ad naturam ejus absolute sumptam, licet pertineat ad naturam ut integra est, vel ut luibet donum originalis juslitiæ vel aliud auxilium (équivalons superadditum illi sta­ tui. El ideo, ex hoc quod in primo statu potuit vitare omne mortale sine habitu infuso, et nunc non |M>lest, non sequitur quod aliquid pertinens ad ejus naturam absolute sumptam sil ablatum; sed quod integritas natura vel donum originalis juslitiæ sil perditum, el sibi ablatum : quia in illo statu primo habclftt aliquos habitus infusos, saltem origina­ lem (a) justitiam. —Tertio dicilurquod simile quod adduciturad probationem conclusionis, sufficit quan­ tum ad propositum referi. Nec valet improbatio, cum assumat falsum, scilicet quod in potestate liberi arbitrii in solis naturalibus considerati, sil vitare omne veniale commissum ex deliberatione, ita quod nullum omnino committat;et similiter est de omni­ bus mortalibus collective sumptis. Quod apparet : quia impossibile est voluntatem adhaerentem per­ verso fini, et aversam a Deo, incitatam undique pas­ sionum, sensationum, et diabolicarum suggestionum ten Lamentis, in tanta sui custodia diu stare, quod nihil delilierateeligat secundum congruentiam pravi finis, nihil acceptet contra Deum, nihilque omittat de præceplis a Deo, sed omnia velit quæ Deus pracepit eam velle, omnia respuat a Deo vel recta ratione prohibita. De hoc sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 160 : < Quod autem dictum est in potestate liberi arbitrii esse ut non prtestet impedi­ mentum gratiæ, competit eis in quibus naturalis potentia integra fuerit. Si autem per inordinatio­ nem pracedentem declinaverit ad malum, omnino non erit in potestate ejus nullum impedimentum grati .i* pr.estare. Etsi enim ad aliquod momentum («) originalem. — ad Pr. ab aliquo peccati actu particulari possit abstinere propria potestate, si tamen diu sibi relinquatur, in peccatum cadet, per quod impedimentum gratiæ pnotabit. Cum enim mens hominis a statu rectitu­ dinis declinaverit, manifestum est quod recessit ah online debiti finis. Illud ergo quod deberet esse in affectu praecipuum tanquam ultimus finis, efficitur minus dilectum illo ad quod mens inordinate con­ versa est sicut in ultimum finem. Quandocumque igitur ocurreril aliquid conveniens inordinato fini et repugnans debito fini (x) eligetur, nisi reducatur ad ordinem debitum ut finem debitum omnibus praferat; quod est gratiæ effectus. Dum autem eli­ gitur aliquid quod repugnat ultimo fini, impedimen­ tum praestatur gratiæ quæ dirigit in finem. Unde manifestum est quod post peccatum non potest homo abstinere ab omni |»eccalo antequam per gra­ tiam ad debitum ordinem revocetur. Praeterea. Cum mens inclinata fuerit ad aliquid, non jam se habet æqualiter ad utcumque oppositorum, sed magis ad illud ad quod est inclinata. Illud autem ad quod mens magis se habet eligitur, nisi rationis discus­ sione ab eo (β) quadam sollicitudine abducatur. Unde el in repentinis signum interioris habitus praecise accipi potest. Non est autem possibile men­ tem hominis esse continue in ea vigilantia, ut per rationem discutiat quidquid debet velle vel agere. Unde consequitur quod mens aliquando eligat illud ad quod est inclinata; et ita, si inclinata fuerit in peccatum, non diu stabit quin peccet, impedimen­ tum gratiæ praestans, nisi ad statum rectitudinis reducatur. Ad hoc etiam operantur impetus corpo­ ralium passionum, et appetibilia secundum sensum, cl plurimae occasiones male agendi, quibus de facili homo provocatur ad peccandum, nisi retrahatur pei firmam inluesioncni ad ultimum finem, quam (γ) gratia facit. Unde patet stulta Pelagianorum opinio, qui dicebant hominem in peccato exsistentem omnia el singula posse vitare peccata. Cujus contrarium apparet ex lux: quod Psalmista petit (Psalm. 70, v. 9) : Cum (5) defecerit virtus mea, ne clerelinquas me; et Dominus orare nos docuit (Matth. 6, v 13) : Ne nos inducas in tentationem, sed libera, etc. j> Hæc sanctus Thomas. Ad secundum argumentum dicitur quod utique verum concludit, quod non est in potestate exsi­ stentis extra gratiam, el in peccato secundum rea­ tum. vitare singula peccata quæ sunl contra jus divinum supernalurale. El ulterius, conceditur quod nec potest vitare singula pecca ta quæ contrariantur præceplisdatis de dilectione Dei et proximi, ut post dicetur. Sanctus vero Thomas, ut mihi videtur, dum dicit in i1 2’ (q. 409, art. 8), quod exsistens (a) fini. — Um. Pr. (€) eo. — ea Pr. (γ) quam. — quem Pr. (έ) Cum. — Dum Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO I. in peccato mortali potest vitare singula peccata, etsi non omnia, delict intelligi uno de tribus modis. Primus est, ut loquatur de potentia remota, ct in sensu diviso, eo modo loquendi quo dicimus quod album potest esse nigrum, injustus potest esse justus : quia scilicet potest perdere dispositionem quam habet et acquirere contrariam ; non quod simul habeat albedinem el nigredinem, aut injustitiam el justitiam. Et hoc modo verum estquod carens gratia potest vitare singula peccata, quia scilicet potest se disponere ad gratiam , qua habita, potest vitare pec­ cata. Secundus sensus est, ut sit sermo de peccatis oppositis Decalogi præceplis tantummodo, non autem de peccatis oppositis præceplis datis de charitate, vel præceptis juris supematuralis. Tertius est, ut inlelligatur de peccatis consistentibus in actu exte­ riori, non autem de peccatis consistentibus in actibus interioribus, nec de peccatis omissionis; et multis aliis modis potest exponi. Sed mihi amplius placet secundus. De prædictis loquitur sanctus Thomas, licel indirecte, 1* 2", q. 100, art. 40, ubi sic: « Quidam dixerunt absolute modum charitatis esse sub pnecepto : nec est impossibile observare hoc pneceptum charitalem non habenti, quia potest se disponere ad hoc quod charitas ei infundatur a Deo; nec quandocumque aliquis non habens cbarilatem facit aliquid de genere bonorum peccat mortaliter, quia hoc est pneceptum affirmativum, ut ex chari­ tate operetur, el non obligat ad semper, sed pro tempore illo quo aliquis habet charitalem. Alii vero dixerunt quod omnino modus charitatis non cadit sub pnecepto. Utrique autem quantum ad aliquid, verum dixerunt. Aclus enim charitatis potest dupli­ citer considerari. Uno modo, secundum quod est quidam actus per se; ct hoc modo cadit sub pneccplo legis quod de hoc specialiter datur, scilicet (Dcut., β, v. 5) : Diliges Dominum Deum tuum, el (Levit., 49, v. 48) : Diliges proximum. Et quan­ tum ad hoc, primi verum dixerunt. Non enim est impossibile hoc pneceptum observare quod est de actu charitatis; quia homo potest se disponere ad charitalem habendam, el quando habuerit eam, jiolesl ea uti. Alio modo potest considerari actus charitatis, secundum quod est modus actuum (a) aliarum virtutum, hoc est, secundum quod aclus aliarum virtutum ordinantur ad charitalem quæ est finis præcepti, ut dicilur, 1. Timolh. 4 (v. 5). Dictum est enim supra, quod intentio finis est qui­ dam modus forrnalis actus ordinati in finem. Et hoc modo verum est quod secundi dixerunt, quod modus charitatis non cadit sub pnecepto. Hoc est dictu, quod in hoc pnecepto, Honora patrem, non includitur quod jiater ex charitate honoretur, sed solum quod honoretur pater. Unde qui honorat patrem, licel non habens charitalem, non efficitur (a) acluum. — Om. Pr. 309 transgressor hujus præcepti, etsi sit transgressor præcepti quod est de actu chart tatis, propter quam transgressionem meretur pœnam. > — Hæc ille. — Item, in solutione .secundi : « Sub mandato charitatis continetur ut diligatur Deus toto corde, ad quod pertinet ut ornnia referantur in Deum. Et ideo pne­ ceptum charitatis homo non potest implere, nisi etiam omnia referantur in Deum. Sicut qui hnnomt parentes, tenetur ex charitate honorare, non ex vi hujus praecepti quod est honorare parentes, sed ex vi hujus præcepti : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo. El ad ista duo præcepta affirma­ tiva non obligantia ad semper, possunt pro diversis temporibus obligari. Et ita contingere potest quod aliquis implens pneceptum de bonoratione paren­ tum, tunc transgrediatur pneceptum de omissione modi charitatis. > — Hæc ille. — Item, in solutione tertii : < Observare omnia præcepta legis homo non potest nisi impleat pneceptum charitatis, quod non fit sine gratia; et ideo impossibile est id quod dicit Pelagius, hominem implere legem sine gratia. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non est mens ejus, quod homo sine gratia possit singula peccata vitare hoc modo quod vitatio illa fiat sine gratia, nisi sit sermo de peccatis oppositis præceplis Decalogi. Nam peccata directe opposita præceplis charitatis non vitantur sine gratia; tamen (a) carens gratia potest illa vitare in sensu diviso, et quadam potentia remota, inquantum potest se disponere ad gratiam qua vitantur. Ad tertium dicitur quod carens gratia non potest vitare omnia peccata contraria præceplis juris natu­ ralis vel Decalogi potentia proxima et in sensu com­ posito, licet possit potentia remota et in sensu diviso, modo præcxposilo. — Et cum quærilurunde provenit illa impotentia, — dicitur quod ratione infirmitatis contractae ex peccato originali, et etiam ex dispositionibus derelictis ex peccato mortali præ cedenti; unde divisio argumenti est insufficiens.— Cum etiam probatur quod non ratione peccati prae­ cedentis, etc.;— dicitur quod major illius proba­ tionis est falsa; quia non solum ex uno peccato necessitatur homo ad aliud, quando actualileraffi­ citur ad peccatum précédons, immo pluribus aliis modis quos tangit sanctus Thomas, 1* 2·, q. 75, art. 4 : α Cum peccatum, inquit, habeat causam ex parte actus, hoc modo unum peccatum potest esse causa alterius, sicut unus aclus potest esse causa alterius. Contingit igitur unum peccatum esse cau­ sam alterius, secundum quatuor genera causarum. Primo quidem, secundum modum causæ efficientis vel moventis, |>er se el per accidens. Per accidens quidem, sicut removens prohibens dicitur movere per accidens. Cum enim per unum actum peccati homo amittit gratiam, Nel charitalem, vel \erecun(a) iamen. — cum Pr. 310 LIURl IL SENTENTIARUM diam, vel quodcumquc aliud retrahens a peccato, incidit ex hoc in aliud (x) peccatum; et sic primum peccatum est causa secundi peccati per accidens. Per se autem, sicut cum ex uno actu peccati homo disponitur ad hoc quod alium acturn consimilem facilius committat. Exactibusenim causanturdispo­ sitiones el habitus inclinantes in similes actus. Secundum vero genus causæ materialis, unum pec­ catum est causa alterius, inquantum præparat ei materiam. Sicut avaritia præparat materiam litigio, quod ut plurimum est de divitiis congregatis. Secun­ dum vero genus causas finalis unum peccatum est causa alterius, inquanlum propter finem unius pec­ cati aliquis committit aliud peccatum · sicut cum quis committit sirnoniam propter finem ambitionis, vel fornicationem propter furtum. Et quia finis dat formam in moralibus, ex boc sequitur quod unum peccatum sit causa formalis alterius. In actu enim fornicationis quæ propter furtum committitur, est quidem (C) fornicatio sicut materiale, furtum vero sicut formale. > — Hæc ille. — Ex quibus palet quod pluribus modis unum peccatum consequitur aliud quam arguens dicat. Sed quantum ad proposi­ tum perlinet, |»cccatum præcedens causai peccatum sequens secundum genus causæ efficientis dupli­ citer. Primo scilicet. |>cr accidens, inquanlum tollit gratiam et cbaritalem el alia Dei auxilia quibus homo retrahitur a ]>cccalo, potissime firmam adhæsionem hominis ad Deum ut ad ultimum finem, qui erat principium in agendis. Secundo, per se, inquantum ex |æccato praecedenti homo adhærel actu vel habitu perverso fini. Ex istis enim duobus ex uno peccato nccessilatur ad aliud. Non quidem ut hoc vel illud in speciali committat, sed ut non diu stet huc commissione vel omissione damnabili.—Ad confirmationem, dicitur quod, licet carens habituali gratia possit in singula opera Urna bonitate morali, non tamen in omnia. Et ideo jiotest vitare singula peccata talibus opposita, non tamen omnia. Intellige tamen quod nec omnia nec singula potest vitare sine speciali auxilio Dei, ut supra dictum est, et sape. Tamen talo auxilium non oportet quod sit habitus aliquis, nisi loquamur de peccatis oppositis praeceptis juris su perna tundis, scilicet chanlatis, aul alterius theologiae virtutis. Λ<1 qiinrium |>atel ivsponsio ex dictis ad tertium. — Dicitur enim quod talis impotentia primo pro­ venit ex carentia graliæ et firmalione ad lues ion is ad indebitum (γ) finem ultimum. Nec valet hujus nnpnlulio; quia natum humana post peccatum indiget gralia ad plura quam ante ]>etcatum, scilicet ad lux ut sinetur, el ad hoc ut diligat Deum super omnia ; et ideo aliqua pterat homo ante peccatum (a aliud. — illud Γ» r, quidf m. — quadam Pi (T) imMflum. — debitum Pr. sine gratia, quæ nunc non potest. Falsum etiam assumitur in secunda hujus improbatione, quia gralia non solum datur ad merendum, immo ad sanandum liberum arbitrium.— Dicitur secundo, quod ista impotentia provenit ex peccato originali et actuali. Nec \alet prima improbatio; quia pauciora sufficiunt ad malum actum quam ad bonum. Nec secunda; quia insufficienler concipit dispositionem derelictam ex peccato praecedenti. Potest enim esse positiva et privativa; et ideo antecedens quod assu­ mit est falsum, scilicet quod disjiosilio derelicta solum inclinet ad similia. II. Ad argumenta Scoti. —Ad primum Scoti, patet responsio per ea quæ dicta sunt ad argumenta contra secundam conclusionem. Unde dicitur quod minor argumenti, scilicet : impossibile est liberum arbitrium servare divina praecepta, — distinguenda est. Si enim intelligalur quod impossibile est lilio­ rum arbitrium ex se solo servare omnia divina prae­ cepta, verum est. Si autem intelligalur quod impos­ sibile est liberum arbitrium cum divino auxilio servare omnia divina praecepta, falsum est. Ulte­ rius, dicitur quod responsiones quas arguens reci­ tat, bene intelleclæ bonæ sunt. — Unde Ad primam improbationem secunda?, dicitur quod fundatur in falso intellectu responsionis. Illi enim qui dant illam responsionem, non intendunt quod Deus praecipiens intenderet obligare subditoslegi ad observandum praecepta omnia et singula ex cliarilate, sic quod nirisicobservarent, essent transgressores omnium et singulorum mandatorum. Sed intendunt quod praeceptorum observatio est inutilis ad conse­ cutionem finis intenti a legislatore, nisi fiat ex cha­ ritate, licet valeat ad vitandum reatum pœnæ æternæ. Intendunt etiam quod qui praecepta affirmativa, pro tempore ad quod obligant, observat non ex chari­ tate, sed solum secundum substantiam actus, peccat quidem, non quia facit substantiam actus praecepti, sed quia omittit artum chanlatis, el quia transgre­ ditur praeceptum de actu charilatis : non autem transgreditur praeceptum Decalogi, quod est de sola substantia actus. Dicunt secuildo;, quod qui exercet substantiam actus praecepti Decalogi sine charitate, aut facit aliud l>onum opus tempore quo ad illud non tenetur, et non observat ex charitate, in hoc non peccat; quia praeceptum de actu charilatis non obligat ad semper. Ulterius, dicunt quod non oportet praecepta negativa observari ex charitate ad vitan­ dum damnationem, licet oporteat ea sic observari ad oblinendum felicitatem. Ex quibus patet quod prima impugnatio secundæ (α) responsionis non valet. Ad secundam dicilur quod exsistens in charitate non obligatur ad faciendum omnia opera sua ex ΐ (e) tccundœ. — prime Pr. 018TINCT10 XXVIII. - QUÆSTIO I. charitate, sic quod omnia actu referat in finem charitatis. Tenetur tamen omnia referre in Deum actualitcr, vel virtualiler, vel habitualiter, omnia referibilia in Deum; et tenetur carere omni actu opposito tali fini : licet non teneatur carere omni actu inha­ bili ad talem finem; quod dico propter venialia. Dicitur ulterius, sicut prius, quod exsistens in cha­ ritate obligatur ad faciendum omnia ex charitate obligatione conditional!, scilicet quod, si |>er talia opera vult consequi finem principalem praecepti, qui est beatitudo, oportet quod faciat ex charitate; non autem si vult solum consequi finem secundarium, qui est vitatio peccati, vel transgressionis Decalogi, vel damnatio, nisi esset tale tempus in quo teneretur ad præceplum affirmativum ex charitate faciendum. Ad tertiam palet per idem, quia subditus legi non obligatur simpliciter, et absolute, et pro quo­ cumque tempore, ad operandum ex charitate; sed certo tempore, et ex suppositione. Si autem illo tem­ pore quo tenetur servare præceplum ex charitate, non sic observat, peccat : non quidem ex hoc quod facit ; sed ex hoc quod omittit. De prædictis sanctus Thomas, 3. Sentent. ,dist. 36, q. 1, ari. 6, ubi quæril, Utrum modus charilatis sit in praecepto, sic dicil : « Circa hoc, sunt quatuor opiniones. Prima opinio est quoti modus cadit in præcepto : quia tamen (a) illud pneceptum est affir­ mativum, non obligat ad semper, quamvis obliget semper; el sic homo non tenetur implere mandata ex charitate, nisi pro tempore illo quo habet charitalem. Sed hoc dictum non videtur sufficiens : quia, si modus est de substantia præcepti, simul curret obligatio ad actum et ad modum ; contingit autem quod erit tempus honorandi parentes, quando etiam charilatem non habet ; unde videtur quod tunc tenea­ tur implere ex charitate. Et ideo alii dicunt quod æquàliter currit obligatio præcepti et modi, ut scili­ cet quandocumque tenetur homo implere pnece­ ptum, tenetur implere (C) illud ex charitate; nec propter hoc aliquid impossibile Deus praecipit : quia, quamvis homo charilatem per se habere non possit, tamen potest aliquid facere, unde ipsam a Deo acci­ piat, quia, secundum Philosophum, 3. Ethicorum (cap. 3), quæ per amicos facimus, aliquo modo j>ossibilia sunt. Sed hoc non potest stare : quia aliquis in peccato mortali exsistens, in quo!ilx?l actu de genere bonorum quo præceplum impleret quoad substantiam operis, peccaret peccato omissionis, inquanlum omitteret modum; quod falsum est. El ideo alii dicunt quod modus nullo modo cadit sub præcepto, et quod homo sine charitate pneceptum legis implet. Sed hoc videtur \icinum pelagianæ hæresi, quæ ροηοίκύ omnia praecenta sine gralia posse impleri. Ideo alii mediam viam tenent, el ία) tamen. — nim Pr. (6) implere. — ejplere Pr 311 dicunt quod modus quodammodo cadit sub praece­ pto, et quodammodo non. Dicimur enim ad man­ data teneri dupliciter. Uno modo, ita quod nisi impleamus illud ad quod tenemur, sumus omissionis vel transgressionis rei ; et secundum hoc tenemur solum ad substantiam mandati, non autem ad modum. Alio modo, ita quod, si non implemus illud ad quod tenemur, non percipimus fructum mandati ; el sic tenemur ad substantiam operis, el ad modum, sine quo homo quantumcumque substan­ tiam operis exequatur, ad vitam non perveniet. Et hæc opinio videtur rationabilior. Constat enim quod præceplum potest dupliciter considerari. Uno modo, inquantum imponitur secundum quamdam necessi­ tatem implenti; et sic nihil debet imponi alicui, nisi quod slalim est in ut impleat : quod si non implet, punitur; quia sic lex habet vim coactivam, secundum Philosophum, 10. Ethicorum (cap. 9). Alio modo, quantam ad intentionem legislatoris, qui per legis præcepta intendit ad virtutem perdu­ cere, ut dicilur, 2. Ethicorum (cap. 1). Et sic quan­ tum ad intentionem legislatoris, modus charitatis cadit sub præceplo; non autem quantum ad obliga­ tionem legis, » — Hæc ille. — Quæ omnia bene dicta sunt, loquendo de praeceptis contentis in Decalugo, quia sub obligatione illorum non cadit modus charilatis, nisi sub conditione, scilicet ad participandum fructum principalem. Sed quia praeter illa praecepta praecipitur alibi actus charilatis, ut supe­ rius dictum est in solutione secundi Durandi (e); ideo sanctus Thomas dicta in Scripto correxit in Summa. Ex quibus eliciuntur sex corollaria. Primum est, quod præcepta legis contenta in Decalogo et in prima legislatione facta immediate a Deo toti populo (6) Judæorum, non obligant ad modum charilatis sim­ pliciter, sed sub conditione. Secundum est, quod per alia praecepta legis praecipitur actus cbaritatis, et quod ex charitate procedat. Tertium est, quod facere bonum opus quod in Decalogo praecipitur, tempore quo ad illud non tenetur, si illud non ex charitate faciat, non ideo peccat. Quartum est, quod faciens bonum opus quod in Decalogo praecipitur, tempore quo ad illud obligatur, si non facit illud ex charitate, peccat : non quidem ex hoc quod implet opus quod sibi praecipitur; sed quia omittit actum charilatis sibi pneceptum. Quintum est, quod sine charitate potest quis implere præcepta Decalogi quædarn, sed non omnia ; el vitare peccata illis op| *>sila quædarn, sed non omnia; el aliquanto tempore, non tamen diu. Sextum est, quod aliqua sunt prae­ cepta in lege, et Evangelio, et legibus per Apostolos et eorum Süccessores introductis, qua· sine charitate impleri non possunt, et |ær consequens peccata tali(а) Durandi. — Om. Pr. (б) populo. — proposito Pi. LIBRI II. SENTENTIARUM 312 bus præceptis opposita sine chariUte vitari non pos­ sunt. Ex quibus patet ad argumentum Scoti et ad omnes impugnationes illius socundæ responsionis, licet non sit necesse illam sustinere. Ad impugnationem vero primæ responsionis, pro quanto responsio illa bene dicit, dicitur quod in casu illo, impotentia vitandi culpam non excusat a culpa : tum quia est voluntaria ; tum quia est poena peccati procedentis ; tum quia non est impossibilitas absoluta, sed condilionata. Aotest haberi sine speciali gratia Dei. Quod patet per eumdem, in præcedenti, q. 5, art. 2, ubi sic dicil : α Intellectus credentis assentit rei credit», non quia ipsam videat secundum se, III. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum vel per resolutionem ad prima principia per se visa, quod est Gregorii, dicitur quod solummodo conclu­ sed propter imperium voluntatis. Quod autem volun­ dit quod peccata opposita praeceptis charitatis, vel tas moveat intellectum ad assentiendum, potestconaliis a Decalogo, sine gratia vitari non possunt, vel I tingere ex duobus. Uno modo, ex ordine voluntatis saltem sine speciali Dei auxilio; et hoc conceditur. ad bonum ; et sic credere esi actus laudabilis. Alio Ad coeundum potest dici quod ista ratio conclu­ inodo, quia intellectus convincitur, ad hoc quod dit quod, sicut nullus potest perfecte nssentire his judicet esse credendum his quæ dicuntur, licet non quæ sunl fidei sine speciali auxilio Dei, sic nec vitare convincatur per evidentiam rei : sicut si aliquis propeccata opposita fidei sine speciali Dei auxilio; quod i pheta praenuntiaret (C) in sermone Domini aliquid concedimus. Supra namque diximus quoti peccata ’ futurum, et adhiberet signum, mortuum susciopposita theologicis virtutibus, homo non potest i tando (γ), ex hoc signo convinceretur intellectus perfode vitare, nec omnia, nec singula, sine spe­ videntis ut cognosceret manifeste hoc dici a Deo qui ciali Dei auxilio. De praedictis beatus Thomas, 2* 2 *, q G, art. 1, sic dicit : < Ad fldem duo requiruntur. Quorum unum est ut credibilia homini proponan- i (a) rrpremim. — expratum Pr. (a) gueni. — quam Pr. (C) prienuntiarct, — pronuntiaret Pr. (γ) tuidtando. — txucipiendo Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QÜÆ8TI0 1. non mentitur, licet (α) illud futurum quod prædicitur (C) in se evidens non esset; unde ratio fidei non tolleretur. Dicendum est ergo quod in fidelibus Christi laudatur fides secundum primum modum· Et secundum hoc non est in dæmonibus; sed solum secundo modo : vident enim multa manifesta indi­ cia, ex quibus percipiunt doctrinam Ecclesiæ esse a Deo ; quamvis ipsi res ipsas quas Ecclesia docet, non videant, puta Deum esse trinum et unum, vel aliud hujusmodi. » — Hæc ille. — Plura de hoc dicta sunt in solutione argumentorum contra primam conclusionem. Ad tertium dicitur quod solum concludit quod nullus potest laudabiliter vincere tentationem sine speciali auxilio Dei ; et hoc conceditur. Non tamen probat quin homo exsistens in peccato mortali, et extra gratiam habitualem gratum facientem, possit mulla vitare peccata, et resistere tentalionibus, et laudabiliter, et non laudabiliter; mulla enim auxi­ lia præstat Deus exsistentibus in peccato mortali. De praedictis vide beatum Thomam, 1·2·, q. 109, ari. 8, 9 et 10. Item, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, ari. 2, in solutione sexti. Argumentum enim est tale : « Quicumque tentationi resistit, tentationem vincit. Sed vincenti præmium ælernum promitti­ tur, Apocal. 2 el 3. Cum ergo ad præmium æternum nullus sine gratia venire possit, videtur quod nec sine ea possit aliquis tentationi resistere, pecca­ tum vitando. » Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : α Dicendum, inquit, quod aliud est resistere peccato, et aliud victoriam de peccato habere. Qui­ cumque enim vitat peccatum, peccato resistit· Unde hoc idlest fieri sine gratia; nec oportet quod tunc homo resistendo peccato mereatur ælernum præ­ mium. Sed ille proprie vincit peccatum, qui potest pertingere ad hoc contra quod est pugna peccati. Hoc autem non potest esse, nisi in eo qui operatur opus meritorium. Unde talis victoria vitam ælernam meretur, el sine gratia non fit. » — Hæc ille. Sed contra hanc ultimam responsionem, arguit Gregorius (dist. 26, q. 2, ari. 1) multipliciter. Primo, quia hæc glossa non est ad mentem Patrum, qui, Pelagii damnantes errorem, pnedictam veritatem sine ambagibus confitendam (γ) esse decreverunt. Quod manifeste palet ex verbis Innocenlii Papæ, rescribentis Patribus qui interfuerunt concilio Carthaginensi, ubi errores Pelagii damnati sunt. Invehens enim (ô), quantum ad hunc articu­ lum, in Pelagium et Cœlestium. ait : Nescientes quod, nisi magnis precibus in nos Dei gratia implorata descendat, nequaquam terrenos labis ct mundani corporis vincere concmur errores. (3) licet. — sed Pr. (Γή praedicitur. — prodicatur Pr. (γ) cun fi tendam. — considerandam Pr. (ό) enim. — Om. Pr. 313 cum pares nos ad resistendum, non liberum arbitrium, sed Dei solius solum facere possit auxilium, Et iterum, infra : Necesse est, inquit, ut quo auxiliante vincimus, eo iterum non adju­ vante vincamur. Ex his, inquit, advertant predi­ ct! glossatores, quod catholici Patres, in verbis pro­ dictis, eum intellexerunt de tenlatione habere victo­ riam, qui tentationi resistit, nec vincitur, illa scili­ cet nec alia. Nam si alia tentatione fortiori supera­ tus quis non cedat minori, sicut cum quis abstinet a fornicatione, humanæ laudis majore cupidine, nequaquam dicitur vincere tentationem fornicariam, sed duabus tentalionibus puLsalus, vel utraque vel majore vincitur, et una tenlatio reliquam vincit. Item, idem Innocentius, rescribens Patribus Milevilani Concilii contra Pelagium et (a) Cœlestium ibidem etiam damnatos, sic inquit : Negantes ergo auxilium Dei, inquiunt hominem sibi posse suf­ ficere, nec gratia hunc (6) egere divina, qua pri­ vatus necesse est ut diaboli laqueis irretitus occum­ bat (γ). El paulo post : Quippe nec alias diaboli machinas, nisi eadem possumus juvante vitare. Advertant etiam hic, quod sine gratia homo non potest vitare diaboli tentamenla, sed necesse est eum illaqueatum occumbere (0). Igitur non potest per seipsum resistere; cujus oppositum dicil illa responsio. Secundo contra responsionem. Quia certum est quod predicts Patres prodictum damnantes erro­ rem, voluerunt ipsum damnare secundum eum sen­ sum in quo loquebatur Pelagius el in quo cognosce­ bant eum errare. Sed talis sensus esi, si victoria tentationis pro resistentia accipiatur, sicut palet per Augustinum, i libro de Gratia Christi et peccato originali, cap. 27, ubi de Pelagio loquens : In libro, inquit, ad virginem sacram, cum dicit, < Divinam mercamur gratiam, et facilius nequam spiritui, Spiritus Sancti auxilio, resistamus, » significat profecto quid sapiat. Ut quid enim hoc verbum interposuit, « ct facilius > ? zln vero non erat integer sensus, < ut nequam spiritui, Spiri­ tus Sancti auxilio, resistamus >? Sed quantum detrimentum hoc additamento fecerit, quis non intelligatf Volens utique credi, tantas esse * humana naturæ vires, quas extollendo précipi­ tât, ut etiam sine auxilio Spiritus Sancti, etsi minus facile, tamen aliquo modo nequam spiri­ tui resistatur. Et infra, cap. 40, eisdem (c) verbis Pelagii recitatis : In quibus, inquit, verbis certe manifestum est, ita eum velle nos adjuvari gra­ tia Spiritus Sancti, non quia sine illo etiam per solam naturæ possibilitatem non possimus resi- («) et. — Om. Pr. (i) (γ) (b) (t) hunc, — habent Pr. irretitus occumbat. — inretiatiu incumbat Pr. occumbere. — accumbere Pr. eitdem. — ejiudem Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 314 sicrc tentationi, sed ut facilius resistatur. Ex his aliquod bonum, licet non meritorium, sequitur quod verbis patet quod Pelagius de resistentia loquebatur. in voluntate hominis sit aliquod bonum sine adju­ Quod autem ipso erraret in hoc quod dicelmt homi­ torio el munere Dei; cujus oppositum superius est nem sine adjutorio Spiritus Sancti posse, licet non deducium. ila faciliter, tamen aliquo modo spiritui nequam resi­ Quinto. Quia, si absque auxilio Dei posset homo stere, apparet ex on quod Augustinus, post recitata resistere lenlalionibus, non esset Deus rogandus, verba Pelagii, cl quædam alia ex ejus libro alio, sci­ nec ejus implorandum auxilium, quo possemus illis licet de Libero arbitrio istis similia, statim addit, resistere. Consequentia patet ex superius dictis. Sed cap. 29 : Tulle u facilius », ct non solum plenus, consequens patet esse falsum, ex hoc quod quotidie veruin etiam sanus est sensus. Ex quo patet quod pro hoc orat Ecclesia, sicut Christus orare docuit, ap|»osilio illius verbi facilius innuit sensum non | cum ait in oratione dominica (Matth. 6, v. 13), ne sanum. Quod el ante notavit Augustinus, cum ait | nos inducas in tentationem, id est, ne nos in ten(cap. 27) : Sed quantum detrimentum fecerit hoc tatione deficere permittas, juxta expositionem Augu­ additamento, etc. Et propterea consequenter, stini in epistola ejus et aliorum quatuor Episcopo­ cap. 30, ait : Emendet hxc omnia, ne si in magna­ rum ad Innocentium Papam destinata (a). — Hæc rum rerum profunditate humana erraverit infir­ Gregorius. mitas, etiam diabolica huic accedat errori, vel Ad omnia ista dicitur quod utique concludunt el fallacia, vel animositas, sive negando quod sen­ probant quod nullus homo, nec in statu peccati sit, sive defendendo quod perperum sensit. Igitur mortalis, nec in statu gratiæ gratum facientis, potest damnatores errorum hujusmodi voluerunt confiten­ laudabiliter resistere tentationi sine speciali auxilio dum esse, nos nec faciliter, nec difficiliter posse ten- Dei. Nec sanctus Thomas in illa responsione dicit tationi resistere sine auxilio Dei, cum simpliciter oppositum. Sed dicit quod sine gratia quis potest el sine ambagibus confitendum esse decreverint quod resislere peccato, el loquitur de gratia habituali el quando contra tentationes concupiscenliasque illici­ gratum faciente, quia sine illa quis potest tentationi tas dimicamus, licet illic habeamus propriam volun­ laudabiliter resistere per aliud auxilium Dei spe­ tatem, non tamen ex illa, sed ex Dei adjutorio nostra ciale, de quo supra locuti sumus. provenit victoria. Et per idem patet ad quartum argumentum prin­ Tertio contra responsionem. Quia homo gratiam cipale, et ad omnes confirmationes ejus et improba­ habens et resistens tentationi, resistit meritorie, el tiones responsionum datarum ad illud : quia verum vincit tentationem; el eidem tentationi po>sel, etiam concludunt; sed non contra nos. sine gratia ct quocumque adjutorio speciali, resi­ Et sic patet ad omnia argumenta contra quartam stere, ut dicit responsio. Ergo gratia non juvat len­ conclusionem. tatum ad resistendum, vel vincendum tentationem, Sed hic sunt quædam dubia contra predicts. Pri­ licet faciat suam resistentiam Deo acceptam esse ad mum est, quod, si mens sancti Thomæ fuit quod premium consequendum. Et est simile sicut si rex nullus viator sine speciali Dei auxilio potest quammilitem aliquem resistentem et fortiter pugnantem cumque tentationem vincere laudabiliter, aut pec­ contra inimicum in veste seu roba regis, premiare cato resistere, sed tamen tale adjutorium speciale vellet aliquo premio, quo tamen nollet premiare non oportet quod sil semper gratia habitualis gra­ eum, si sine relia regis contra eumdem (-x) pugnas- tum faciens, videtur quod qua ratione sine gratia set et similiter restitisset; nam vestis illa nequa­ gratum faciente potest viator per aliud divinum quam juvisset militem ad pugnandum, quamvis sine auxilium vincere unam tentalionem,et resistere uni illa pugna illius non esset apud regem meritoria. peccato, eadem ratione potest omnia peccata vitare, Sed confessio catholica dicit lentatum juvari n Deo, cl omnem tentationem vincere sine gratia habituali el similiter tota doctrina sanctorum vult quod homo gratum faciente;et sic falsum dicit,quod carens tali propter suam infirmitatem et impotentiam indigeat gratia potest singula peccata vitare, sed non omnia. adjutorio contra tentationes. Quare, etc. Nec potest Secundum dubium est, quod ipse, 2. Sentent., dici quod indigeat ut facilius possit resistere, non disl. 28, q. 1, art. 2, expresse tenet oppositum autem simpliciter ul possit ; quia tunc caditur in illius quarlæ conclusionis. Ait enim sic : « Quidam errorem el responsionem Pelagii jam tactam et bærelici posuerunt in nobis quamdam naturam esse condemnatam. malam, quæ hominem necessario ad peccandum Quarto conira responsionem. Quia resistentia qua impellit. Hic autem error omnino liberum arbitrium haereticus vel schismaticus quis, aut catechumenus, excludit, et naturam rationis ct voluntatis; unde resistit alicui tentationi propter Deum, utique non nec fidei, nec philosophiae consonat. Alii vero natu­ est meritoria vitæ æternæ. Si ergo talis sic resistit ram liberi arbitrii servare volentes, dicunt quidem absque speciali Dei adjutorio, cum sic resistere sit quod homo, secundum suam naturalem virtutem, (a) eumdem. — eum Pr. (a) destinata. — dcitituta Pr. DISTINCTIO XXVIII. — QUÆSTIO î 315 hoc modo conditus est ul peccatum vitare posset, de veniali, et quod approbat omnia argumenta sed per peccatum virtus illa adeo imminuta vel Durandi contra conclusionem superius inducta. immutata est, ul homo in peccato exsistens, pocca· Ad primum horum, dicendum mihi videtur quod lum vitare non |»osMt, sed in aliud peccatum proci- nullum peccatum potest viator laudabiliter, id est, piletur, nisi per gratiam liberetur. Ne nutem |>ec- propter quod ct quemadmodum debet, vitare sine calum omnino necessarium ponere videantur,dicunt auxilio Dei speciali, potiseime loquendo de morta­ quidam quod homo in peccato mortali exsistens, libus, licet postit aliqua peccata non laudabiliter potest quidem hoc peccatum vel illud vitare, non vitare sine speciali auxilio; et idem dico de resi­ tamen omnia; sicut et de venialibus dicitur. Dicunt stentia tentalionum. — Secundo, dico quod aliqua etiam quod homo in peccato mortali exsistens,potot peccata sunt ad quæ vitanda non solum requiritur ad tempus vitare ne in peccatum cadat, sed non diu. I gratia gratis data, puta specialis motio Dei, vel pro­ Ista autem positio multipliciter apparet falsa. Primo, tectio, aut pre crvatio, * immo gratia gratum faciens; quia, cum peccatum bona naturalia non tollat, sed sicut palet de peccatis oppositis charitati, et prodiminuat, id quod ad naturam potentiæ naturalis ceplis juris Mipei naturalis, de quibus arguit Duran­ perlinet, homo per peccatum amittere non potest, dus. — Tertio, dico quod vitatio peccatorum et elsi in illo infirmetur. Ergo, cum (a) libera electio resistentia tentationum sine gratia gratum faciente boni vel fuga mali ad naturam liberi arbitrii perti­ habituali non est facilis, nec prompta, nec delecta­ neat (ζ), non potest esse ut per peccatum subtrahatur bilis, cum taliter vitans peccata et resistens tentahomini facultas fugiendi peccatum, sed solum quod tionibus inclinetur ad peccatum propter multa supra minuatur : ita scilicet quod illud peccatum quod dicta, el retrahatur a bono, et sic vitando peccatum antea homo vitare de facili poterat, |K)>lmodum diffi­ ct faciendo bonum agit contra propriam inclinatio­ ciliter vitet. Simile etiam quod inducunt de peccato nem. — Quarto, diro quod in carente gratia gratum veniali, non est simile. Quod enim non possumus faciente, el exsistente in peccato mortali, vitatio omnia venialia peccata vitare, sed singula precise, peccati et victoria tentationum modicum est attri­ propter primos motus dicitur : in quos non requi­ buenda liln ro arbitrio, sed quasi totaliter vel princi­ ritur deliberatus consensus, sed sunt quidam subiti palissime divinæ motioni, aut protectioni, vel pramotus; unde,dum homo uni obstare nititur, ex alia servationi. — Quinio, dico quod talis non diu potest parte alii motus insurgunt. Sed peccatum mortale ex se abstinere a multis commissionibus cl omissiorequirit consensum determinatum. Unde, si potest 1 nibus damnabilibus (a); etsi talibus diu abstineat, vitare hoc et illud, potest eadem ratione vitare est divinæ gratiæ singulariter deputandum, el non omnia. Nec iterum potest dici quod ad tempus vitet, libero arbitrio, nisi sicut instrumento moto ab el non diu : quia liberum arbitrium resistens malo extrinseco, nullitcr vel saltem exiliter se movente. non efficitur infirmius ad malum vitandum, sed — Elista sufficere mihi videntur ad pnmumdubium mullo fortius; unde mullo magis potest vitare pec­ pro pnesenti. catum quam ante. Et ideo cum aliis dicendum est Ad secundum dicitur quod de concordanti»dicto­ qilod vitare peccatum potest intelligi dupliciter, aut rum sancti Thomæ in hac materia, quoad Scripta peccatum jam commissum, aut peccatum commit­ cl Summam, non oportet quempiam sollicitari, quia tendum. Si inlelligatur de peccato jam commisso, inter ca plana contradictio est. Nam in Scriptis sic homo in peccato mortali exsistens, non potest secutus est viam magistrorum tunc currentium. In vitare peccata sine gralia; quia non potest se absol­ Summa vero tenuit viam oppositam, tanquam secu­ vere a peccato proterito et a realu culpæ, nisi per riorem, cl dictis sanctorum concordiorem, el a Pela­ gratiam liberetur. Et in hoc errabat Pelagius, existi­ gia no errore remotiorem. Ideo in talibus discordiis mans hominem propriis operibus sine gratia |)ossc tenendum est quod dixit ultimato, scilicet in Summa. se ipsum a peccatis proteritis absolvere satisfaciendo. Ad argumenta vero quæ in 2. Sentent, adducit, Peccatum autem committendum potest homo vitaro responsum est dum ad argumenta Durandi superius etiam (γ) sine gratia, quanlumcumque in peccato diceretur; et in hoc sufficit ad illud dubium. mortali exsistat; si tamen gratia inlelligatur aliquis habitus infusus, et non ipsa voluntas divina, per § 5. Ad ARGUMENTA CONTRA QUINTAM (piam omnia bona causantur, el omnia mala repel­ CONCLUSIONEM luntur. b — Hæc ille ibidem. In quibus verbis Ad argumenta Durandi. — Ad prlmuin conapparet, quod oppositum tenet quarta * conclusionis, el annullat probationem ejus quæ erat per simile Ira quintam conclusionem, dicitur quod instantia illata contra probationem conclusionis plus est ad oppositum quam ad propositum. Tum quia natura (3) cum. — Om. Pr. nullam dis|x>sitionem, etiam remotam, ad animæ (Γ,) ad naturam liberi arbitrii pertineat rum arbitrium pertinet Pr. (te) γίαηι. — et Pr. - qusr ad libe­ (») damnabilibus. — damnationibus Pr. LIBHl II. SENTENTIARUM 316 rationalis introductionem causai aut producit, nisi mota a Deo qui (i) ultimam formam inducit. Tum quia ultima dispositio ad animam rationalem et remanens cum ea, immediate causatur a Deo sicut ab agente principali, licet sita creatura sicut a causa instrumentait mota a principali. Tum quia non est simile, quod natura disponat ad animam rationa­ lem, et quod liberum arbitrium disponat ad gratiam: quia natura rationalis non est finis excedens pro­ portionem naturæ creatæ; gratia autem per quam Spiritus Sanctus habitat in homine, est finis vel connexa fini qui totius creatæ natura proportionem excedit. Et ideo similitudo inducta non valet. Ad secundum dicitur quod minor est falsa pro qualibet sui parte. Cum enim dicitur quod bonum morale est sufficiens praeparatio ad gratiam, falsum est, si intelligatur de bono morali quod nihil habet de gratuito nec tendit in aliquid supernatural·:. Item, cum dicitur quod in tale bonum morale potest liberum arbitrium sine quacumque gratuita motione, falsum esse patuit per praedicta. Et hæc de quæslione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. qui in potestate sui liberi arbitrii, ad faciendum scilicet mandata Dei, nisi ex se, absque alio adju­ torio Dei, fuisset sufficiens ad illa implenda, et per consequens ad agendum opera recla moraliter et virtuosa. In oppositum sic arguitur, auctoritate Magistri Sentent., in haevigesimanona distinctione, dicentis: < Egebat itaque homo gratia, non ut liberaret volun­ tatem suam, quæ peccati serva non fuerat, sed ut prapararet ad volendum efficaciter bonum, quod per se non poterat. » Ex his patet propositum : quo­ niam, si per se non poterat efficaciter velle bonum, igitur per se non sufficiebat ad agendum aliquem actum moraliter bonum, cum omnis talis actus sit volitio boni, vel ex ipsa procedens. In bac quæstione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUH CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, ponitur talis DISTINCTIO XXIX. Prima conclusio : Quod primus homo fuit crea­ tus in gratia gratum faciente. QUÆSTIO I. UTRUM HOMO ANTE PECCATUM. PER LIBERUM ARBI­ TRIUM ET SUÆ NATURÆ VIRES PRÆCISE. ABSQUE ALIO AUXILIO DEI SPECIALI, FUERIT SUFFICIENS AD AGENDUM ALIQUEM ACTUM MORALITER BONUM, SEU VERE RECTUM ET V1KTU0SUM. 1RCA vigesimamnonam distinctionem 2. Sentent., quæritur : Utrum homo ante peccatum, per liberum arbitrium et suæ natura vires praecise, absque alio auxilio Dei speciali, fuerit sufficiens ad agendum aliquem actum moraliter bonum, seu vere rectum et virtuosum. Et arguitur primo quod sic, auctoritate Scriptura, Ecclesiastici 15 (v. 14 et 15), dicentis : Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui; adjecit mandata ct prxeepta sua. etc. Quid est autem, ut dicit Augustinus, Hypomnesticon, responsione tertia (lib. 3, cap. 2), Reliquit illum in manu consilii sui, nisi, Dimisit illum in potestate liberi arbitrii sui? In manu enim potestas intelligitur. Sed non diceretur relin­ is) ÇU·. — qux IV. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p.,q. 95, art. i, ubi sic dicit : « Quidam dicunt quod primus homo non fuit quidem creatus in gratia, sed tamen postmodum gratia fuit sibi collata antequam peccasset : plurimæ enim sanctorum auctoritates attestantur hominem in statu innocentiæ gratiam habuisse. Sed alii dicunt quod etiam fuit conditus cum gratia. Et hoc videtur requirere ipsa rectitudo primi status, in qua Deus hominem fecit, secundum illud Eccle­ siastes, 7 (v. 30): Deus fecit hominem rectum. Erat enim hæc rectitudo secundum hoc, quod ratio subdebatur Deo, rationi vero vires inferiores, et animæ corpus. Prima autem subjectio erat causa secundæ et tertiæ : quamdiu enim ratio manebat subjecta Deo, inferiora ei subdebantur, ut dicit Augustinus (13. dc Civitate Dei, cap. 13, et 1. dc Peccat. Mer. ct Rem., cap. 16). Manifestum est autem quod illa subjectio corporis ad animam, et inferiorum virium ad rationem, non erat naturalis; alioquin post peccatum mansisset, cum etiam in daemonibus data naturalia post peccatum perman­ serint, ut dicit Dionysius, cap. 4. de Divinis Nomi­ nibus. Unde manifestum est quod illa prima sub­ jectio, qua ratio Deo subdebatur, non erat solum secundum naturam, sed secundum supematuralis gratiæ donum : non enim potest esse effectus polior quam causa. Unde Augustinus dicit, 13. de Civitate DISTINCTIO XXIX. — QUÆSTIO I. Dei (cap. 13), quod posteaquam præccpti trans· gressio facta est, confestim,gratia deserente divina, de corporum suorum nuditate confusi sunt : sen­ serunt enim motum inobedientis carnis sute, tanquam reciprocam (a) pcenam inobedientiæ swc. Ex quo datur intelligi, si, deserente gratia, soluta est obedientia cani is ad animam, quod per gratiam in anima exsistentem, inferiora ei subddbantur. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio: In quacum­ que mensura quis habet effectum requirentem neces­ sario gratiam sicut causam , pro eadem habet gra­ tiam. Sed primus homo, in primo instanti suæ crea­ tionis, habuit rectitudinem, lanquam effectum neces­ sario requirentem gratiam ut causam. Igitur, in eodem primo instanti, habuit gratiam. Secunda conclusio est hæo : Quod primus homo, In statu innocentiæ, potuit sine gratia habi­ tuali agere actum moraliter bonum secundum omnem circumstantiam necessariam ad talem bonitatem. Tertia conclusio est quod primus homo, In sintu Innocentiæ, non potuit sine gratia habituali exercere vel agere actum vitæ ælernæ merito­ rium. Quarta conclusio est quod primus homo, In statu Innocentiæ, non potuit sine speciali motione Del agere actum moraliter bonum, aut proprie ct perfecte rectum et vlrluosum, secundum omnem circumstantiam debitam ct necessa­ riam tali actui. Prodictas conclusiones ponit in sententia sanctus Thomas, 1* 2·, q. 109. Nam, ari. 2, sic dicil: « Natura hominis jiotest dupliciter considerari : uno modo, in sui integritate, sicut fuit in primo parento ante peccatum ; alio modo, secundum quod est cor­ rupta in nobis post peccatum primi |>arenlis. Secun­ dum autem utrumque statum natura humana indi­ get auxilio divino ad faciendum vel volendum quodcumque bonum, sicut primo movente, ut dictum est. Sed in statu natura integre, quantum ad suffi­ cientiam operat i væ virtutis, polerat homo per sua naturalia velle et operari bonum suæ natura proportionatum, quale est bonum virtutis acquisitæ(C); non autem bonum su pe rex cedens, quale est bonum virtutis infusæ. p — Hæc ille. Hem, in solutione argumenti primi (γ), sic dicil: < Dicendum est quod homo est dominus suorum actuum, el volendi cl non volendi, propter delibera(a) reciprocam. — reciprocatam Pr. (C) quale est bonum virtutis acquisii . * (y) primi. — ad pnmum Pr. — Om. Pr. 3Π tionem rationis, quæ potest flecti ad unam partem et ad aliam. Sed quod deliberet vel non deliberet, si hujus etiam sil dominus, oportet quod hoc sit per deliberationem procedentem. Et cum hoc non pro­ cedat in infinitum, oportet quod finaliter deveniatur ad hoc quod liberum arbitrium hominis moveatur ab aliquo exteriori principio, quod est supra mon­ tem humanam, scilicet a Deo; ut probat Aristoteles in libro de Dona Fortuna (Moral. Eudcm., lib. 7, cap. 18). Unde mens hominis, etiam sani, non ita habet dominium sui actus, quin indigeat moveri a Deo; et mullo magis liberum arbitnum hominis infirmi post peccatum, quod impeditur a l>ono per corruptionem natura. > — Hæc ille. Item, ari. 3, sic dicit : < Ho(no, in statu natura inlegra, poterat operari, virtute nature suæ, bonum quod est sibi connaturale, alisque su peradd itione gratuiti doni, licet non alisque auxilio Dei moventis. Diligere autem Deum super omnia, est quoddam connaturale homini, et etiam cuilibet creature, non solum rationali, sed irrationali, etiam inanimate, secundum modum amoris qui unicuique creatura competere potest. Cujus ratio est, quia unicuique naturale est quod appetat et quod amet aliquid, secundum quod aptum natum est : sic enim unum­ quodque agit, prout aptum natum est, ut dicitur, 2. Physicorum (t. c. 78). Manifestum est autem quod bonum partis est propter bonum lotius. Unde, etiam naturali appetitu vel amore, unaquæque res particularis amat bonum suum proprium propter bonum commune totius universi, quod est Deus. Unde el Dionysius dicil, cap. 4 de Divinis Nomini­ bus, quod Deus convertit omnia ad amorem suiipsius. Unde homo, in statu natura integra, dile­ ctionem suiipsius referebat ad amorem Dei sicut ad finem, et similiter dilectionem omnium aliarum rerum; el ita diligebat Deum plus quam seipsum, et super omnia. Sed in statu natura corrupts, homo ab hoc deficit secundum appetitum voluntatis ratio­ nalis, quæ, propior corruptionem natura, sequi­ tur bonum privatum, nisi sanetur per gratiam Dei. Et ideo dicendum est quod homo, in statu natura integra, non indigebat dono gratiæ superaddita. * naturalibus bonis, ad diligendum Deum naturaliter super omnia, licet indigeret auxilio Dei eum ad hoc moventis. Sed in statu nature corruptae, indi­ get etiam homo, ad hoc, auxilio gratiæ naturam sanantis. > — Hæc ille. Hem, ibidem, in solutione primi, sic dicil : α Charitas diligit Deum super omnia, eminentius quam natura. Natura enim diligit Deum super omnia, prout est principium et finis naturalis (a) boni ; charitas autem , secundum quod (6) est obje­ ctum beatitudinis, et secundum quod homo habet (a) naturalis. — rupernaturalis Pr. (ri secundum quod. — cum Pr. 3i8 LIBRI II. SENTENTIARUM quamdam societatem spiritualem cum Deo. Addit etiam charilas super naturalem dilectionem Dei, promptitudinem quamdam et delectationem; sicut et quilibet habitus virtutis addit supra actum bonum, qui fit ex sola naturali ratione hominis vir­ tutis habitum non habentis. » — Hæc ille. Similia dicit, art. 4 et 6 specialius, ubi ponit quod sine auxilio Dei gratuito moventis animam interius, seu inspirantis bonum propositum, nullus potest converti ad Deum, sicut ad specialem finem quem intendat, el cui cupiat adhærere sicut proprio bono. El ejus verba fuerunt superius in præcedenti quæstione recitata. Nec |)o(est dici quod motio illa de qua loquitur, sil sola et précisa influentia generalis. Quod patet per ea quæ dicit, art. 9, per totum : nam ibidem talem motionem vocat auxilium gratiæ. Hern, de Veritate, q. 24, art. 14, sic dicit : « Nulla res agit ultra suam speciem ; sed secundum exigentiam suæ speciei unaquaeque res agere potest, cum nulla res propria actione destituatur. Est autem duplex lionum : quoddam quod est humanæ nature proportionatum; quoddam vero quod excedit humanæ nature facultatem. Et hæc duo bona, si de actibus loquamur, non differunt secundum substantiam actus, sed secundum modum agendi : utputa Iste actus qui est dare eleemosynam, est bonum proportionatum viribus humanis, secundum quod ex qua­ dam naturali dilectione vel benignitate ad hoc move­ tur; excedit autem humanæ nature facultatem, secundum quod ad hoc homo ex charitate inducitur, quæ mentem hominis Deo unit. Ad hoc ergo bonum quod est supra naturam humanam, constat liberum arbitrium non posse sine gratia. El quia per hujus modi bonum homo vitam ælernam meretur, constat quod sine gratia homo mereri non potest. Illud autem bonum quod est nature humanæ proportionatum, potest homo per liberum arbitrium explere. Unde dicit Augustinus (Hypomnesticon, lib. 3, cap. 4), quod homo per liberum arbitrium potest agroe colere, domos ædiiicare, el alia plura bona facere, sine gratia operante. Quamvis autem hujus­ modi bona possit homo facere sine gratia gratum faciente, non tamen potest ea facere sine Deo; cum nulla res possit in naturalem operationem exire, nisi virtute divina ; quia causa secunda non agit, nisi per virtutem causæ primæ, ut dicitur in libro dc Cau­ tis. Et hoc verum est tam in voluntariis quam natu­ ralibus agentibus. Tainen hoc alio modo habet veri­ tatem in ulrisque. Operationis enim naturalis in rebus naturalibus Deus est causa, inquantum dat et conservat illud in re ex quo de necessitate determi­ nata operatio sequitur ; sicut dum conservat gravi­ tatem in terra, quæ est principium motus deorsum. Sed voluntas hominis non est determinata ad aliquam unam operationem, sed se habet indifferenter ad multas; et sic quodammodo est in potentia, nisi mota per aliquod activum, vel quod ei exterius repraesentatur, sicut est bonum apprehensum, vel quod in ea interius operatur, sicut est ipse Deus, ut Augustinus dicit in de. Gratia et Libero arbitrio (cap. 21), ostendens multipliciter Deum operari in cordibus hominum. Omnes autem exteriores motus etiam a divina providentia moderantur, secundum quod ipse judicat aliquem excitandum esse ad bonum his vel illis occasionibus. Unde, si gratiam Dei velimus dicere non aliquod habituale donum, sed ipsam misericordiam Dei, per quam interius motum mentis operatur, et exteriora ordinat ad hominis salutem, sic etiam nec ullum bonum homo potest facere sine gratia Dei. d — Hæc ille. — Et similia dicit, ari. 15. — Ex quibus apparet quod de mente ejus est, quod libennn arbitrium in nullo statu potest liene velle vel agere sine interiori motione Dei, qua misericorditer promovet hunc potius quam illum ad ea quæ sunt salutis. De his tribus conclusionibus ultimis, dictum est in præcedenti quæstione. Et probatio secundæ con­ sistit in hoc : quod liberum arbitrium sanum et integrum potest in omnem actum sibi proporlionatum et non excedentem suam naturalem virtutem, sed actus virtutis politico *, bonus secundum omnem circumstantiam quam ratio naturalis dictat, est hujusmodi ; igitur, etc. — Probatio lerliæ est : quia nulla potentia ex se potest in actum sibi improportionatuin; actus autem meritorius, est hujusmodi ; igitur, etc. — Probatio quartas est : quia quod est in potentia ad opposita, indiget speciali motione exterioris principii, ad hôcquod tendat determinate in alterum illorum; sed liberum arbitrium est hujusmodi; igitur, etc.; sicut deducit sanctus Tho­ mas, in de Veritate, el in 1· 2®, ut allegatum est. Advertendum tamen quod secunda conclusio el sequentes debent intelligi ad hunc sensum, scilicet quod Adam, ante peccatum, non indigebat gratia habituali ad liene moraliter agendum, vel omnia peccata in moribus vitandum, loquendo de habiti­ bus vel de gratia habituali distinctis a justitia origi­ nali. Non autem debent intelligi quod sola pura el nuda natura ejus sufficeret ad talia. Et ita intelligenda sunt omnia dicta el dicenda in hac materia : nam ad talia indigebat justitia originali, quæ erat donum habituale gratuitum; et, licet in utroque statu indigeret habitu, tamen ad plura est necessa­ rius habitus gratuitus homini in pnesenti statu, quam Adæ in illo statu primo. El in hoc primus articulus terminatur. DISTINCTIO XXIX. — QUÆSTIO I ARTICULUS IL PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra quartam conclusionem I cum | adjutorio gratiæ additæ, poterat, * tanlc gene­ rali influentia Dei, sine alio adjutorio, servare man­ datum; aut non. Si sic, igitur |»otost (cap. 2), probans illud auctoritate Scriptura, ait : Nam (γ) ut calcatius liberum arbitrium cum possibilita­ tis bono, quo (5) valeret implere quod voluisset, Adam factum intclligas, audi quid dicat Scri­ ptura Sancta in Ecclesiastico libro (cap. 15, v. 14 et seq.). Deus, inquit, ab initio fecit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui; adjecit man­ data ct prxeepta, etc. Quid est autem, Reliquit illum in manu consilii sui. nisi, Dimisit illum in potestate arbitrii sui? In manu enim possibi­ litas intclligitur. Ipsa est prima gratia, qua pri­ mus homo stare potuisset, si servare mandata Domini voluisset. — Hæc Augustinus. — Ex qui­ bus palet quod Adam, per liberum arbitrium tali­ ter (c) dotatum qualiter habebat ante culpam, scili­ cet cum bono possibilitatis, seu gratia illius prima, sufficiebat sibi implere quod vellet; cæterorum vero neminem sibi sufficere. Per quod palet eum loqui de sufficientia ad bonum ; nam ad malum alii etiam sufficiunt sibi. Hoc etiam patet ex eo quod dicit, Adam, per liberum arbitrium, cum bono possi­ bilitatis, potuisse stare, si voluisset servare man­ data; per quod etiam innuitur quod potuit servare mandata; igitur potuit agere actum moraliter bonum. Si vero sibi sufficiebat ad hoc, igitur non indigebat alio auxilio gratiæ speciali ; alias cæteri possent dici sufficere sibi etiam ad bonum : quia constat quod ipsi, per liberum arbitrium, cum spe­ ciali Dei adjutorio, possunt agere bonum, et implere omnia divina mandata; et tamen Augustinus dc exteris illud negat. Secundo. Aut Adam, per liberum arbitrium, 1 (a) recitat. — recitant Pr. (β) fuisset. — fuutc Pr. (γ) Nam. — Recte Pr. (Î) quo. — quod Pr. (<) tahter. — totaliter Pr. 319 ‘ II. Argumentum cujusdam cum Grego­ rio concurrentis. — Arguit sic alius contra Grcgorium, concurrens cum eo in lectura Sententia­ rum Parisiis (apud Greg., dist. 29, q. 1, art. 2, contra conci. 1) : Homo, post peccatum Adæ, et in statu natura * , corrupts potest habere rectam et per­ fectam cognitionem, et rectam et perfectam volitionem, circa agibilia, sine aliquo speciali Dei auxilio. Igitur et ante peccatum, et in statu natura? integra?. (e) verissime. — vrfrûimiU Pr. (5) potient. — posset Pr. (γ) Dono. — Bono Pr. (ê) fuerat. — fuerunt Pr. (c) non oninino. — Om. Pr. 320 LIBRI II. SENTENTIARUM Consequentia noto est. Antecedens prohatur quoad utramque partem. Et primo, quod possit habere rectam et perfectam cognitionem de agendis : — Primo sic : Aut homo, ex suis naturalibus, sola Dei generali (x) influentia concurrente, potest cogno­ scere Deum esse summe honorandum ; aut non, sed ultra hoc requiritur aliud auxilium Dei speciale. Si detur primum, habetur propositum; quia illud est quoddam morale bonum. Si secundum, sequitur quod homo, in suis solis naturalibus constitutus, el concurrente Dei influentia generali, de hoc bono morali quod est Deum esse summe honorandum, habebit ignorantiam invincibilem. Et ultra, sequi­ tur quod omissio hujus aclus, scilicet non honorare Deum summe, non imputabitur sibi quoad pœnam, vel culpam; cum, secundum omnes dociores, non imputentur quæcumque ex ignorantia invincibili simpliciter committuntur. Sed utrumque istorum videtur esse falsum, et contra Apostolum, Roman, 1, ubi dicitur quod Gentiles habuerunt notitiam hujus quod Deus est summe honorandus (v. 19) : Quia quod notum est Dei, manifestum est in illis; el quod hujusmodi aclus imputentur ad pœnam, patet per illud quod habetur ibidem (v. 18) : Develatur enim ira Dei dc ccelo, super omnem impietatem ct injustitiam hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent; et quoad culpam (v. 20) : Ita ut sint inexcusabiles ; et slatirn causam subdit (v. 21) : Quia, cum cognovissent Deum, non sicut Deum glori ficaverunt, etc. — Secundo pro­ batur illa eadem pars antecedentis. Si homo, ex suis naturalibus, sola Dei genendi influentia concur­ rente, non |Kjtest cognoscere quid sil agendum, etc., ex se non habebit unde sil consiliati vus, vel esse possit. Putet consequentia, cum consilium non sit de his quæ non possunt cognosci. Sed consequens est contra Sacram Scripturam, Ecclesiastici 15 (v. 14) : Reliquit cum in manu consilii sui,— Tertio ad idem. Aut Samaritanus videns illum homi­ nem semivivum relictum, potuit cognoscere, ex solis naturalibus, cum sola Dei influentia generali, quid circa illum erat agendum moraliler; et habetur propositum. Aut non potuit; et tunc sequitur quod natura hujus hominis est pejor in ordine ad suæ natura consortem, quam natura porci : quia audiens alium porcum torqueri, staliin insilit in tortorem. El hoc videtur multum favere errori Manichæorum, dicentium naturam simpliciter malam. El sic patet prima pars antecedentis. Secunda vero pars antecedentis principalis proba­ tur (apud Gregor., ibidem, contra conci. 2) : — Primo sic. Habito, in prasenti statu, notitia quod Deus est super omnia diligendus : aut homo, ex suis naturalibus, cum sola Dei influentia generali, potest elicere circa Deum actum dilectionis bonæ (6) mora(а) çenrrali. — Om Pr. (б) — bonum Pr. liter; aut non. Si sic, habetur propositum. Si non, sequitur quod actus dilectionis bonæ moraliler, eli­ citus circa Deum, est supra facultatem humanæ naturæ; quod est contra auctoritatem Scriptura Sacra, Deuler. 30, dicentis (v. 11) : Mandatum quod praecepi tibi hodie, non supra te est, neque procul positum ; (v. 14) sed juxta te est sermo in ore tuo, et in corde tuo, ut facias. Ex qua aucto­ ritate videtur quod diligere Deum non est supra facultatem nostram ; immo est connaturale : quia non minus est connaturale homini Deum diligere, quam Deum amandum cognoscere, vel de Deo amando verbum cordis vel oris formare; sed conna­ turale est homini Deum amandum super omnia cognoscere, el de Deo sic cognito verbum cordis et oris formare; igitur. —Secundo sic : Aut, habita sufficienti notitia quod Deus est summe amandus, voluntas ex suis naturalibus eliciet actum amandi bonum moraliter, et habétür propositum; aut malum; et tunc, contra : quia, pro omni tempore quo exercitium alicujus actus est malum moraliler et culpabiliter, omissio illius aclus est bona morali­ ler atque laudabiliter; sed, secundum te, pro omni tempore quo homo stat sub sola generali influentia Dei, exercitium divinæ dilectionis est malum mora­ liler et culpabiliter; ergo, pro illo tempore, omissio illius actus est bona moraliter. Hoc autem patet esse falsum; quia, secundum Apostolum, culpabile fuit philosophis quod omiserunt glorificare, el per con­ sequens amare Deum. — Tertio sic : Aut, habita sufficienti notitia de bono el malo moraliler eligendo vel respuendo, voluntas, pro prasenti statu, cum sola generali influentia Dei, est indifferens ad utcum­ que; el habetur propositum; aut non; et hoc est contra Sacram Scripturam dicentem : /bite homi­ nem vita ct mors, bonum et malum, ad quodeumque voluerit convertet manum suam, Ecclesiastici 15 (v. 18). Hem, si non sit indifferens ad utrumque, sed determinata ad alterum : aut est determinata ad malum actum, et hoc est propinquum errori Mani· chæi; aut est determinata ad bonum actum , et tunc est propinquum errori Joviniani. Ex quo videtur quod, cum circa naturam hominis, pro prasenti statu, sint pradicli duo errores oppositi (nam Mani * chæus posuit quod natura humana non poterat facere bonum, Jovinianus vero quod non poterat facere malum), isti ambo errores vitori non possunt, nisi ponendo medium, scilicet quod natura humana ex suis naturalibus potest facere bonum et malum. Et istum modum tenet Ecclesia, el sanctus Thomas, in Secundo, el in Quxstionibus disputatis. III. Aliud argumentum. — Ultimo principali­ ter potest sic argui : Aut ad faciendum actum mora­ liler bonum, necessario requiritur infinito potentia ; aut solum finito. Non est dicendum quod infinita ; cum tolis aclus non sit infinitus, nec infinitæ per- DISTINCTIO XXIX. - QUÆSTIO I. 321 fcctiofiis, nec ullam infinitatem habeat. Si requiri- j ultimum finem, sicut sunt fides, er liberum Et in hoc secundus articulus terminatur. arbitrium divina gratia nec advocari nec promereri possit, potest tamen homo seipsum impedire ne eam recipiat. Dicitur enim de quibusdam, Job, 21 ARTICULUS III. (v. 14) : Dixerunt Deo : Decede a nobis, scien­ tiam viarum tuarum nolumus;et, Job, 24 (v. 13) : PONUNT un SOLUTIONES Ipsi fuerunt rebelles lumini. Et cum hoc sit in potestate liberi arbitrii, impedire divinæ gratiæ rece­ § 1. — Ad ARGUMENTA CONTÎIA QUARTAM ptionem vel non impedire, non immerito in culpam CONCLUSIONEM imputatur ei qui impedimentum praestat gratiæ rece­ I. Ad argumenta Gregorii. — Quantum ad ptioni. Deus enim, quantum in se est, paratus est tertium articulum, respondendum est praedictis omnibus dare gratiam ; vult enim omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire, ut jbjectionibus. Et quidem Ad primum dicitur quod Augustinus per illa dicitur, 1. Timoth., 2 (v. 4). Sed illi soli gratia veri» non intendit quod Adam sine motione Dei suf­ privantur, qui in seipsis gratiæ impedimentum ficeret sibi ad faciendum bonum, sed quod non indi­ prœstant, sicut : sole mundum illuminante, in cul­ gebat alio dono habituali, ultra illud quod habebat a pam imputatur ei qui oculos claudit, si ex hoc ali­ sui creatione, ad bene volendum vel bene agendum, quod malum sequitur; licet videre non possit, nisi cum fuerit creatus in gratia ; cæteri vero homines, lumine solis praeveniatur.— (cap. 1G0) Quod autem poslsiii creationem, el praeter illa quæ in sui con­ dictum est, in potestate liberi arbitrii esse ut non ditione acceperunt, indigent duplici auxilio, scilicet : praestet impedimentum gratiæ, competit eis in qui­ speciali motione Dei; et, ultra hoc, gratia habituali. bus naturalis potentia integra fuerit, etc. » — Hæc El rursus : Illi qui pro praesenti statu habent gra­ ille. — Et sicut dictum est quod in potestate liberi tiam habitualem gratum facientem, multiplicius et arbitrii sani el integri est praestare vel non praestare quoad plura indigent divina motione quam Adam, impedimentum receptioni gratiæ, ita dico quod in propter multiplicia impedimenta boni et inclinantia potestate liberi arbitrii est praestare vel non praestare impedimentum divinæ motioni ; et quia Adam prae­ ad malum, ct propter naturæ vulnerationem. Ad secundum dicitur quod nec Adam, nec ange­ stitit tale impedimentum, ideo culpandus est in hoc lus, nec aliqua creatura servare potuit divina man­ quod non servaverit mandata, quæ tamen sine auxi­ data sine speciali adjutorio Dei. Et cum infertur lio Dei servare non poterat. — Ad dictum veru quod tunc non peccavit in non servando mandata, Augustini in dc Correptione et Gratia, quod — negatur consequentia. Et ad probationem conse­ arguens adducit, dicitur quod divinum auxilium, quenti», dicitur quod impotentia est duplex. Quae­ sive sit donum habituale, sive specialis molio, nulli dam est ex defectu el imperfectione potentia? opera- deesl, nisi praestanti impedimentum; et ideo nec liv»; el talis impotentia excusata peccato, nisi pro­ Adam nec malus angelus excusantur, si non per­ venerit ex peccato, el sit poena peccati. Alia vero manserunt, quia ipsi fuerunt in causa quod divi­ impotentia est, non ex imperfectione potenti» ope- num adjutorium necessarium ad perseverandum eis ralivæ/sed ex non concursu causæ extrinsecæ superio­ defuit. Ad tertium dicitur quod non discedere a Domino, ris et prioris; nec proprie dicitur impotentia, sed indigentia, vel requisitio concursus el motionis cl non inferri in lentationem. fuit in viribus liberi causæ superioris ct primi motoris ; et talis non excu­ arbitrii creati in gratia, ante peccatum, quantum ad sat a peccato, potissime quando causa secunda prac- sufficientiam operati v» virtutis, sic quod non erat stat impedimentum motioni el concursui causæ necesse potentiam operativain perfici per aliquam primæ; et ita fecit Adam, et angelus malus. Et ista formam novam superadditam, nec sanari; oportebat solutio potest haberi ex dictis sancti Thomæ, 3. Con­ tamen eam moveri abextrinseco motore, sicut nunc. tra Gentiles, cap. 159, in simili proposito, ubi sic El hoc intendit Augustinus per ly omnino. Nunc dicit : α Cum autem, sicut ex praemissis habetur, autem non est omnino in ejus potestate quam acci­ in ultimum finem aliquis dirigi non possit nisi auxi­ pit in sui creatione, dum sine gratia creatur; quia lio divinæ gratiæ, sine qua etiam nullo modo potest post peccatum indiget nova perfectione, et nova habere ea quæ sunt necessaria ad tendendum in sanatione, ct nova motione. IV. — 21 322 LIBRI II. SENTENTIARUM Π Ad argumentum cujusdam cum Gre­ gorio concurrentis. — Ad argumentum quod ponitur secundo loco, negatur utraque pars antece­ dentis. — Et ad primani probationem primæ par­ tis, dicit Gregorius (dist. 29, q. 1, art. 2) in hunc modum : < Homo, inquit, non potest sine speciali Dei auxilio cognoscere Deum esse summe honoran­ dum. Et cum infertur quod tunc habebit ignoran­ tiam invincibilem, etc.; — si intelligatur quod illa ignorantia sit invincibilis, sine speciali adjutorio Dei, concedo illam partem consequentis. Et cum ulterius infertur quod tunc omissio illius actus non imputabitur ei; — nego consequentiam. Et ad probationem, qua dicitur quod secundum omnes docto res, non imputatur homini, etc. ; — dico quod illud est intelligendum de ignorantia quæ non est peccatum, nec pœn.i peccati, cujus ille sil aut fuerit reus. Nam ignorantia quæ provenit homini ex pec­ cato cujus ipse fuit reus, cum nequaquam excusat, stilem a toto : sicut patet de eo qui ex ignorantia contracta ex ebrietate culpabili hominem interfecit; talis enim, secundum communiorem doctrinam, el secundum Philosophum, 3. Ethicorum (cap. t), non excusat illum ab homicidio, nec quoad cul­ pam, nec quoad pœnnm. Nunc autem ignorantia ista de hoc quod Deus est summe honorandus, est pœna peccati primi hominis, in quo peccato omnes pecca­ verunt, ut ait Apostolus (ad Homanos, 5, v. 12); nam, si ille non peccasset, el alii etiam illo ]>eccalo non peccassent, nullus hanc ignorantiam habuisset. El ideo neminem excusai a tali omissione. Hæc est expressa sententia beati Augustini in Epistola ad Sixtum, super illis verbis allegatis, ita ut sint inexcusabiles, dicentis sic : Et quamvis se ipsi excusare videantur, non admittit hanc excusa­ tionem, qui scit se fecisse hominem rectum cique obedient i x dedisse præceptum, nec (e) nisi ejus, quo male usus est, libero voluntatis arbitrio, etiam quod transiret (6) in posteros, manasse pec­ catum. Neque enim damnantur qui non pecca­ verunt, quandoquidem illud ex uno in omnes pertransiit, in quo, ante propria in singulis qui­ buscumque peccata, omnes communiter peccave­ runt. Ac per hoc inexcusabilis est omnis peccator, vel reatu originis, vel additamento etiam proprix voluntatis, sive qui novit, sive qui ignorat, sive qui judicat, sive qui non judicat : quia ct ipsa ignorantia in cis qui intelligcre noluerunt, sine dubitatione peccatum est; in cis autem qui non potuerunt, pœna peccati. Igitur in utrisque non est justa excusatio, sed justa damnatio. — Ulte­ rius, ad aliam probationem falsitalis hujus partis concessæ, dico quod Gentiles non habuerunt talem notitiam sine speciali Dei auxilio. Dico tamen quod (a) nae. — ut Pr. (<) trannrrt — transivit Pr. I illud speciale Dei auxilium potest accipi dupliciter. Uno modo, quod fuerit tale, ad quoti non coadjuvo· rint nec cooperata! fuerint ipsæ crea tune, quæ sunt effectus Dei, seu notiliæ earum : sicut est auxilium quo cognoscuntur futura, aut alia quæ tantummodo per revelationem, seu inspirationem divinam stricto sumptam, cognoverunt alii viri sancti; quo modo cognoscuntur mysteria incarnationis et redemptionis nostra a nobis. Alio modo, quod ad tale adjutorium concurrerint etiam notitiæ creaturarum : quæ tamen jiolitiæ, simul cum adjutorio generalis influential, non sufficiebant illis ad cognoscendum Deum e>se summe honorandum ; sed aliud speciale adjutorium et influentia utique necessaria erat : sicut etiam simul cum doctrina vocali exterius prolata, et cum generali Dei influentia, necessarium est nobis aliud speciale Dei auxilium, ut corde inlelligamus el assentiamus fidei Christi, quæ nobis prodicatur. Modo, ad propositum, dico quod illi Gentiles de qui­ bus loquitur Apostolus, non habuerunt speciale Dei adjutorium primo modo, sed secundo modo. Nec oppositum hujus dicit aliqua glossa; sed propositum utique una glossa, ibidem, videtur dicere expresse. Unde super illo verbo (ad Homan. 1, v. 19), Deus enim manifestavit illis, dicit sic : Hoc dicit, ne sola natura sufficere videretur. Igitur, si natura­ liter vel naturali ratione dicantur cognovisse, non sequitur quod ex solis naturalibus el sine speciali Dei auxilio. — El confirmatur illud. Quia, secun­ dum Augustinum, in de Videndo Deo, ad Paulinam, impossibile est cuilibet homini cognoscere sine speciali Dei auxilio aliquid esse tale, quale Philo­ sophi de quibus est sermo cognoverunt Deum esse; et per consequens, etiam impossibile est ut ipse cognoscatur esse summe honorandus, nisi ad hanc notitiam adjuvet specialiter ipse. Assumptum palet. Quia hæc sunt verba ejus (cap. 11) : Quis enimsine adjutorio Spiritus Sancti cogitare valeat aliquid esse, magisque (i) esse quam omnia quæ per cor­ pus sentiuntur, quod ncc in (6) loco videatur, ncc quxrendum sit oculis, ncc audiatur affatu, ncc tactu teneatur, nec sentiatur incessu, videatur tamen, sed corde mundo? quasi dicat quod nullus; el Limen aliquid tale esse cognoverunt illi Philo­ sophi. Per adjutorium autem Spiritus Sancti non potest inlelligi tantummodo generalis influentia, in proposito : quoniam sine illa non possumus etiam cogitare (γ) aliquid esse, quod videatur visu, aut alio sensu sentiatur, ul certum est ; et sic non magis de Deo quam de cœlo diceret Augustinus, quod non |X)tcst cogitari esso sine adjutorio Spiritus Sancti; quod ridiculum est dicere. Hem, 2. dc Civitate Dei, cap. 7, ait sic : Philosophi utcumque (δ) conati (a) (€) (γ) (δ) tnaijwpif. — majiuque Pr. in. — Om. Pr. etiam cogitare. — cognoscere Pr. utcumque. — utrumque Pr. DISTINCTIO XXIX. — QUÆ8TIO I. sunt, ingeniis acutissimis praediti, ratiocinando | investigare quid in rerum natura latitaret, quid in moribus appetendum esset atque fugiendum, quid in ipsis ratiocinandi regulis certa con­ nexione traheretur, aut quid non e*sct conse­ quens, vel etiam repugnaret. Et quidam eorum quædam magna, quantum divinitus adjuti sunt, invenerunt ; quantum autem humanitus impediti sunt, erraverunt. Puto autem quod inter magna illa quæ invenerunt, computandum sil illud de quo agitur, scilicet quod Deus sil summe honorandus. Hoc ergo cognoverunt per adjutorium Dei. Nec debet intelligi per adjutorium generalis influentia * tantummodo : quoniam, etiam ad parva invenienda, et etiam in suis erroribus, tale adjutorium habue­ runt; ac. per hoc æque (α) similiter bene diceretur, mquantumdivinitusadjuti sunt, erraverunt ; quod non puto aliquem concessurum. Nec potest hoc exponi de cognitione meritoria vitæ æternæ, cum infideles et idolâtre essent. Haymoetiam dicit, ibi­ dem, super illo verbo (ad Rom., 1, v. 21 ), Obscu­ ratum est insipiens cor illorum, quod α illuminatum est per naturale ingenium, et (6) per Dei gratiam; postquam inceperunt idola adorare, obscuratum est per ignorantiam b. Et subdit, post pauca : < Quod enim contulit illis divina gratia gratis, abstulit dum ingrati essent. » Ecce quod dicit, cor illorum fuisse illuminatum per gratiam; et iterum, quod notitiam quam habuerunt de Deo, contulit illis divina gratia gratis. Puto autem non esse solitum apud Scriptu­ ram, immo nullibi reperio, ea quæ nos habemus ex nobis, concurrente sola Dei generali influentia, dici (γ) nobis conferri a divina gratia gratis : sicut nec usquam dictum est, nec aliquis sapiens diceret, quod ignis calefacit ex gratia Dei, aut quod aliquis homo blasphemat vel odit Deum ex gratia Dei, seu quod gratia Dei conferat ista talibus agentibus; cum tamen nullum horum sine concursu generalis influentiae fiat, b — Hæc Gregorius et bene. Ad secundam probationem primæ partis ejus­ dem antecedentis principalis (δ) argumenti, respon­ det sic : < Cum infertur quod homo non habebit ex se unde sit consiliati vus, istud videturad proprieta­ tem sermonis esso simpliciter concedendum; quo­ niam homo non ex se, sed a Deo, habel animam et alia per quæ potest consiliari. Sed tamen, magis eundo ad mentem arguentis, qui, ut puto, vult dicere quod tunc non habebit in se unde sit consi­ liati vus, — dico quod illud potest capi dupliciter. Uno modo, simpliciter, ut profertur; et sic nego consequentiam, instantia in simili : nam, secundum mentem (<) omnium catholicorum, homo non potest, (а) irque. — bene Pr. (б) et. — Om. Pr. (γ) dici. — Om. Pr. (ê) principalis. — quarti Pr. (t) mentem. — mercedem Pr. 323 cum sola Dei generali influentia, facere actum meri­ torium, nec etiam beatificari; et tamen ex hoc non sequitur quod homo non habeat in se unde possit mereri, aut beatificari; cum hoc consequens, secun­ dum omnes, sil falsum; nam habet intellectum ct voluntatem, cum quibus potest meren et beatificari Alio modo, potest accipi consequens cum subintellecla determinatione, sic : in se non habebit unde sit, seu per quæ vel per quod sit, sine speciali Dei auxilio, recte consiliativus;et tunc istud consequens concedo. Et ad Scripturam quæ m oppositum alle­ gatur, dico quod illa non est ad propositum, cum non loquatur secundum prasentem statum, sed secundum statum in quo creatus est primo. Quod patet evidenter ex eodem loco. Unde sic jacet textus: Deus ab initio constituit hominem, ct reliquit eum in manu consilii sui Patet etiam per Augustinum, in Hypomnesticon, tertia responsione (lih.3,cap.2), evidenter, b — Hæc Gregorius, et bene. Tamen auctoritas inducta potest aliter exponi, ut postea dicetur (in responsione ad argumentum in pede quæst.). Ad tertiam probationem dicte partis, sic dicit : < Quod si per Samaritanum intelligamus Christum, sicut ipsemet Christus intellexit, cum illam parabo­ lam posuit, utique potuit cognoscere et cognovit quid el quemadmodum esset agendum erga illum sauciatum, scilicet genus humanum. Sed istud non est ad propositum, quia in nostra disputalinne non clauditur Christus. Si vero per Samaritanum intel­ ligatur aliquis homo purus in present! statu, et per sauciatum alius, tantum valet ac si de aliquo homine, puta dc Petro, quaeratur : an Petrus videns alium, verbi gratia Paulum, sauciatum, possit cognoscere quid sil agendum moraliter circa illum, sine spe­ ciali auxilio Dei? El dico quod, etsi (x) possit cogno­ scere quid agendum sil moraliter circa illum, utpole quia compati debet illi et auxiliari, non tamen potest scire propter quid, et quemadmodum, secundum omnes circumstantias requisitas ad bonitatem mora­ lem aclus, delieat facere aclus istos; el ideo non potest sufficienter cognoscere quid agendum mora­ liter erga illum. El quod tunc infertur de porcis, palet non valere, nisi arguens velit dicere quod porcus cognoscit quid, et quemadmodum, secundum omnes circumstantias requisitas ad bonitatem moinlem actus, agendum est circa porcum alium qui tor­ quetur; quod non videtur. El cum dicit quod hoc videtur mullum favere errori Manichæorum, qui dixerunt naturam simpliciter malam, etc. ;— respon­ detur quod Manes voluit naturam humanam, in (6) sua prima conditione, ex commixta substantia mali, esse malam ; quod ego non dico. Sed dico eam crea­ tam fuisse bonam et puram, sed ex voluntario pec(а) eUi. — fi Pr. (б) in. — ex I*r. 324 ΐ,ΙΒΙΙΙ II. SENTENTIAItUM calo, quod utique commisit et vitare potuit primus homo, vitiatam, et curn vitio per propagationem in alios descendentes transfusam. Et qui hujus oppo­ situm pertinaciter asserit, hærelicus fielagianus existit. Unde similem invectionem contra se faciam Augustinus excludit, in Responsionibus contra Pelagianos, tertia responsione (Hyponinesticon, lib. 3, cap. 4). Loquens enim de Adam, ait : Per velle malum perdidit posse bonum, qui per posse bonum potuit vincere velle malum; quem (a) juste Deus jam delicto captivum, voluntati depra­ vata dimisit. Et subdit : Malum itaque velle, non ex naturæ suæ conditione bona habuit, tanquam ex congenito malo, ut Manichxus credidit ; sed ex accidenti desiderio pravo concepit, quod, a radice vitiata, omnis ex illo orta humana propago con­ traxit, absque solo Christo. * — Haec Gregorius, et læne; dum tamen intelligatur quod nec Adam in primo statu, necquicumque alius in pnesenti, potuit bene velle vel agere sine speciali motione Dei. Cum autem dicit Augustinus quod Adam per velle malum perdidit posse bonum, intelligendum est quod Adam mulla bona polerat, in primo statu, sine gratia habi­ tuali, quæ nunc sine illa non potest; el similiter, quod per velle malum perdidit posse bonum, non solum naturale, sed etiam jvosse collatum sibi ex gratia. Non autem intelligendum est quod tunc quidquam boni posset recte velle el agere sine spe­ ciali motione Dei. El hæc sint dicta ad proba­ tiones prinis? partis antecedentis principalis (fi) argu­ menti. Ad primam probationem secundæ partis ejus­ dem, dicil Gregorius, quod, α habita tali notitia, non potest homo, in pnesenti statu, sine speciali adjutorio Dei, Deum diligere super omnia; et per consequens, nec bene moraliter. Et cum infertur quod talis dilectio esset supra facultatem naturæ humanæ;— si hujus dicti sil sensus, quod ad sic diligendum non sufficeret facultas humanæ natura· ex se, conceditur consequens illud. Et ad auctorita­ tem Scriptune, quæ adducitur, — dico primo, quod, sicut patet ex serie textus, illud verbum non solum accipitur pro mandato dilectionis Dei (γ), sed communiter pro omnibus mandatis. Unde ibi pro­ mittitur (Deuteron., 30, v. 10): Si audieris vocem Domini Dei tui, ct custodieris prxecpta ejus ct ceremonias, qu:c in hae lege scripta sunt, etc.; et statim sequitur (v. 11) : Mandatum quod ego prxcipio tibi hodie, etc., ut allegatum 081. Minim est aulem quod arguens dicil observationem mandato­ rum Dei, non solum esse possibilem, sed tam faci­ lem esse homini, in §talu naturæ corrupta?, non adjuta? speciali gratia Dei, quam facile est sibi ore (x) gueni. — quod Pr. (C) çuorti. — Ad. Pr. (T) Dei. — Om. Pr. dicere Deum esse super omnia diligendum, cum tamen Propheta dicat (Psalm. 16, v. 4) : Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras; et Apostolus (ad Roman., Ί, v. 23) : Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis mex, cl captivantem me in lege peccati; pro· ptereaquo exclamet (v. 24) : Infelix ego homo, quis me liberabit dc corpore mortis hujus? el respon­ dens, non dicit, liberum arbitrium meum cum influentia generali, sed (v. 25), Gratia Dei per Jcsum Christum Dominum nostrum. — Secundo, dicitur ad auctoritatem illam, sicut respondit Augu­ stinus Cœlestio, in dc Perfectione justilix, cap. 10, et etiam Pelagio in de Natura et Gratia, cap. 69, qui illam auctoritatem pro se allegabant, et illam etiam 1. Joann., 5 (v. 3), Mandata ejus gravia non sunt. Et dicitur, juxta sententiam ejus, quod hoc intelligendum est de illo qui ad Deum est loto corde per amorem conversus, sicut ibidem in textu pro­ mittitur; tali enim sic amanti, eo sensu dicuntur mandata Dei facilia, quo dici consuevit quod amanti nihil est difficile. Sed talem amorem dico non |>osse esse in homine ex propriis viribus, sine gratia Spi­ ritus Sancti. Unde in de Natura ct Gratia, cap. 69, dicil Augustinus : Omnia (a) quippe facilia sunt charitali. Secundum (6) hoc dictum est (i. Joan., 5,v. 3), « Et prxeepta ejus gravia non sunt : » ut cui gravia sunt, consideret non potuisse divinitus dici, ost, liberum arbitrium creatura, sine speciali motione Dei, est sufficiens bene velle aut agere, sicut prius dictum est. Et ideo aliter dico ad auctoritatem Scriptura, quod homo, pro quocum­ que statu, potest velle et agere bonum et malum; sed aliter et aliter : quia in actum malum potest, sine speciali adjutorio Dei; in bonum aulem potest, cum Dei adjutorio speciali, et non aliter. — Ad aliam prolmtionem, dicil Gregorius, quod < voluntas sub intellectu dato, csl determinata ad malum aclum, scilicet quod, si sine speciali Dei auxilio eliciat aclum, utique eliciet actum malum. Et cum dicitur quod hoc est propinquum errori Manichæi ; — hic dico quod, salva reverentia, istud in nullo participat errori Manichæi ; immo longissime discre­ pat. Nam Manichæus voluit quod, pro omni statu suo, postquam condita fuit natura humana, semper fuit determinata ad malum, ita ut non possrt vitare peccatum; cl hoc quidem inerat sibi, non ex vitio contracto ex aliqua culpa voluntarie commissa, sed ex ipsa natum quadam, et substantia mali (x),ex qua dicebat naturam humanam essentialiter esse compositam. Nec dicebat nos ignorantiam el diffi­ cultatem boni contrahere ex peccato originali, cum illud negaret; sicut patet per Augustinum, l./icfractalionum, cap. 9. Ego nutem dico quod naiura (i) mali. — materiali Pr. 325 humana condita fuit bona, et absque vitio , et talis quod poterat peccare et non peccare; et per pecca­ tum primi hominis, in quo, juxta doctrinam Apo­ stoli, omnes peccavimus, nos cum vitiis nasci; pro­ pter quæ, nisi juvemur (a) gratia Dei, non posse­ mus agere virtuose. Hoc dicere non est errare cum Manichæo, sed esi fideliter assenlire ecclesiastico concilio, et Manichaeorum ac omnium haereticorum destructori Augustino. — Quod vero ulterius dici­ tur, quod illa via media incedendum est inter erro­ res Manichæi et Jovintani, ego non approbo; nam illa videtur fuise Pelagii. Sed alia est (6), qua ince­ dere docet Ecclesia et Augustinus, scilicet : ut fatea­ mur hominem posse peccare, contra Jovinianum; et homini·» naturam non malam essentialiter, nec ex natura mali commixtam conditam fuisse, ex qua necessario ad peccatum trahatur, contra Manichæum ; sed tamen peccato primorum parentum, cum prius bona esset, sive (γ) vitio voluntarie commisso vitia­ tam, talem que inter rateros propagari, nec posse virtuose agere, nisi adjutam ab illo cui quotidie dicimus (Psalm. 78, v. 9) : Adjuva no * Deus salu­ taris noster; et hoc contra Pelagium. El iste est (δ) modus quem tenet Ecclesia ». — Hæc Gregorius, et bene; dum intelligatur in omni statu fuisse neces­ sarium homini, ad bene agendum, auxilium Dei, modo superius dicto. Ad illud quod arguens adducit de sancto Thoma, dicitur quod sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, ari. 1, lenel illud quod nos tenemus, et non oppositum. Quud patet; nam, in solutione tertii argumenti, mc dicil : < Deus non tantum juvat nos ad bene agendum per habitum gratiæ, sed etiam interius operando m ipsa voluntate, sicut in qua­ libet re operatur, el etiam exterius occasiones el auxilia prabendo ad bene agendum. Et sine his omnibus nullus bonum facit nec facere potest. Opor­ tet enim quod sicut motus difformes regulantur a motu uniformi, ita voluntates nostra, quæ in bonum et malum possunt flecti, dirigantur ab illa volun­ tate quæ non nisi recta esso potest. > — Hæc illo.— Item,art. 4, in solutione secundi,sic dicit : < Homo non ]»otesl se ad gratiam praparare, nec aliquod bonum facere,sine Dei auxilio; el ideo rogandus est ut nos ad se convertat, et etiam alios. Nec tamen oportet quod illud auxilium semper sil per aliquem habitum infusum ; sed potest esse per mulla quæ exterius sunt occasio salutis, el per ipsum aclum interiorem quem Deus in nobis causât. » Item, in solutione principali articuli, sic dicil : < Gratia dupliciter potest accipi : vel quodeumque excilativum voluntatis exhibitum homini ab (t) ipsa divina (a) juvtfniur. — uueiiilur Pr (6 eft. — Om. Pr. (γ — nne Pr. (ê est. — Om. Pr. (<) a verbo quodeumque usque ad ab, om. Pr. 326 LIBRI IL SENTExNTIARUM providentia, qua (s) omnibus rebus gratis impendit ea quæ eis conveniunt; vel aliquod donum habi­ tuale in anima receptum, quod gratis a Deo con­ fertur. Si primo modoaccipitur gratia, nulli dubium est quod homo, sine gratia Dei, non se potest prae­ parare ad habendum gratiam gratum facientem. Ut enim in 8, Physicorum (t. c. 20) ostenditur, muta­ tio voluntatis effici non potest sine aliquo movente per modum excitantis; omne enim motum, necesse est ab aliquo moveri. Nec differt quidquid sit illud quod hujus variationis occasionem praebeat, quasi voluntatem excitando, sive sit ægriludo corporis, vel quidquid hujusmodi; quæ omnia constat divinæ * providentia (6) esse subjecta, et in bonum electorum ordinata. Unde, quidquid illud fuerit quod homi­ nem excitaverit ad convertendum se, ul gratiam gratum facientem accipiat, gratia gratis data dici potest; elsic, sine gratia gratis data, homo ad gra­ tiam non se praeparat, etiamsi gratia gratis data dicatur ipse actus liberi arbitrii, quem Deus in nobis facit, per quem (γ) ad gratiam gratum facientem praeparamur. » — Hæc ille. — Nec potest dici quod per tale auxilium intelligit generalem influentiam Dei. Hoc siquidem dici non potest : quia, ut ipse dicit, Deus sic juvat electos, quod omnia eis occur­ rentia ordinat in salutem eorum ; constat autem quod non sic facit cunctis hominibus; item, quos­ dam excitat ad bonum, et non sic omnes; item, in quibusdam operatur bonum usum liberi arbitrii, et non sic in omnibus; igitur specialius juvat hos quam illos. — Item, dato quod in 2. Sentent, fuisset illius mentis, tamen oppositum tenuit in Summa, sicut patet, 1 p., q. 23, art. 5, ubi dicit sic : < Quidquid est in homine ordinans ipsum in salu­ tem, totum comprehenditur subeffcClu pnedestinationis, etiam ipsa prima praeparatio ad gratiam : neque enim hoc fit nisi per auxilium divinum, secundum illud, Thren. ultimo (v. 21) : Converte nos, Domine, ad te, et convertemur, etc. o Et multa similia ibidem dicit contra Pelagianos. Item in 1·2·, q. 9, art. G, in solutione tertii : « Deus, inquit, movet voluntatem hominis, sicut universalis motor, ad universale objectum voluntatis, quod est bonum. Et sine hac universali motione homo non potest aliquid velle. Sed homo per rationem deter­ minat se ad volendum hoc vel illud, quod est vere bonum vel apparens bonum. Sed tamen (o) inter­ dum specialiter Deus movet aliquos ad aliquid deter­ minate volendum, quod est bonum; sicul in his quoe movet per gratiam, ul infra dicetur. » — Hæc ille. — Ubi patet quod tale auxilium vocat specia­ lem motionem voluntatis ad bonum.— Quod autem qua. — irt Pr. (β) provuienlûr. — prudentia: Pr. (γ) quem. — quam Pr (Î) tamen. - cum Pr. additur de Quaestionibus disputatis, falsum est : nam, ul supra allegatum est, sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, ari. 14, vult quod homo nullum bonum facere potest sine auxilio Dei eum moventis. III. Ad aliud argumentum. — Ad ultimum principale, dicitur quod ad faciendum actum moraliter bonum, non requiritur infinita potentia, nisi (a) in primo movente ad talem actum; sed sufficit poten­ tia finita in causa proxima elicitiva illius actus. Nec tamen sequitur quod illa potentia finita possit elicere talem actum sine motione primæ causæ : quia nulla causa secunda potest agere nisi mota a prima, potis­ sime quantum ad illud quod est perfection is et recti­ tudinis in actu vel effectu causæ secundæ; quia, quantum ad ea quæ sunt imperfectionis,sufficit causa secunda, non autem ad ea quæ sunt perfectionis. Ad argumentum in principio, quasi pro parte affirmativa, respondet Gregorius (dist. 29, q. 1, in line), quod « illa auctoritas non debet intelligi sic, quod primus homo (6) siefuerit relictus in manuconsiliisui, vel potestate liberi arbitrii, quasi in solis suis naturalibus viribus fuerit relictus, el quod eis solis mandata implere potuisset; sed intelligendum est cum fuisse relictum cum libero arbitrio tali quale habebat, scilicet informato gratia eidem superad­ dita, ut per liberum arbitrium suum sic dolatum Dei gratia, stante generali Dei influentia, sine alio speciali auxilio Dei, posset complere mandata ». — Hæc ille. — Ista responsio implicat quoddam falsum et sæpe negatum, scilicet quod Adam, ante pecca­ tum, non indigeret speciali motione Dei ad bonum. Dicendum est ergo aliter, quod per illam auctorita­ tem non habetur quod Adam, ante peccatum, non indigeret ad bene et virtuose agendum auxiliodivino; sed solum quod non indigebat aliqua nova gratia, vel forma habituali sanante vel fortificante liberum arbitrium; quia liberum arbitrium ejus sanum erat, et gratia et virtutibus informatum. Potest etiam exponi aliter illa auctoritas, ut dicatur quod homo, in primo statu, el etiam in secundo, sic dicitur reli­ ctus in manu consilii sui, eo quod non praefixa sil ei virtus operati va determinata ad unum. Unde sanctus Thomas, t p., q. 22, art. 2, in solutione quarti, exponens illam auctoritatem, sic dicit : α In hoc quod dicitur Deum hominem sibi reliquisse, non excluditur homo a divina providentia; sed oslendi, lur (v)quod non praefigitur ei virtus operalivadelerI minata ad unum, sicut in rebus naturalibus, quæ aguntur tantum, quasi ab allero direclæ in finem, non autem seipsa agunt, quasi dirigentia in finern , ul creature rationales |>er (δ) liberum arbitrium, I (i) (6) (γ) (B) nùi. — Om. Pr. homo. — Om. Pr. obtenditur. — irutanler Pr. per. — qiue Pr. DISTINCTIO XXX. — QUÆSTIO I. quo consiliantur et eligunt. Unde signanter dicit, in manu consilii nui. Sed (juin ipse actus liberi arbitrii reducitur in Deum sicut in causam, necesse est ut eaquæ libero arbitrio fiunt, divinæ providenti® sub­ dantur : providentia enim hominis continetur sub providentia Dei, sicut causa particularis sub univer­ sali. Hominum autem justorum quodam (a) excel­ lentiori modo Deus providentiam habet quam impio­ rum, inquantum non permittit circa eos evenire aliquid, quod impediat final iter eorum salutem; nam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, ut dicitur, Horn. 8 (v. 28). Sed ex hoc ipso quod impios non retrahit a malo culpæ, dicitur eos dimittere : non tamen ita quod totaliter ab ejus pro­ videntia excludantur; alioquin in nihilum decide­ rent, nisi per ejus providentiam conservarentur. » — Hæc ille. — Simile dicit, de Veritate, q. 5, art. 5, in solutione quarti : ositum arguitur. Omnis passio involun­ taria, poenalis est. Sed mors est passio maxime involuntaria, adeo ut nec senectus voluntatem non (6) (а) çiwdani. — quod Pr. (б) non. — Om. Pr. 327 moriendi Petro abstulerit, ut dicitur in glossa Joan. ult. Ergo mors et alii defectus sunt pœnæ. In hac quaestione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primuin articulum, sit Prima conclusio : Quod mors ct alii defectus corporales et spirituales uno modo sunt pœnæ et eUectus peccati, et alio modo sunt naturale * homini. Hanc conclusionem, quoad primam sui partem, ponit sanctus Thomas, Ie 2 , q. 85, art. 5, ubi sic : * < Aliquid est causa alterius dupliciter : uno quidem modo, per se; alio modo, per accidens. Per se qui­ dem est causa alterius, quod secundum virtutem suæ natura vel formæ producit effectum, unde sequitur quod effectus sit per se intentus a causa. Unde, cum mors et hujusmodi defectus sint prater intentionem peccantis, manifestum est quod pecca­ tum non est per se causa istorum defectuum. Per accidens autem aliquid est causa, si sit removens prohibens, sicut dicitur in 8. Physicorum (t. c. 32) quod divellens columnam, per accidens diruit lapi­ dem suprapositum columnæ. Et hoc modo pecca­ tum primi hominis est causa mortis et omnium hujusmodi defectuum in natura humana, inquan­ tum per peccatum primi parentis sublata est origi­ nalis justitia : per quam non solum inferiores vires animæ continebantur sub ratione absque omni deordinatione, sed etiam corpus erat subjectum animæ absque omni defectu; el ideo, subtracta hac origi­ nali justitia per peccatum primi parentis, sicut vul­ nerata est natura humana, quantum ad animam, per deordinationem potentiarum, ita etiam est corru­ ptibilis effecta per deordinationem ipsius corporis. Subtractio autem originalis justiliæ habet rationem pœnæ, sicul el subtractio gratiæ. Unde et mors et omnes corporales defectus consequentes, sunt quae­ dam pœnæ originalis peccati; et quamvis hujusmodi defectus non sint intenti a peccante, sunt tamen ordinati secundum justitiam Dei punientis, d — Hæc ille. — Confirmatur per illud Apostoli, Roman. 5 (v. 12) : Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors.— Ex qui­ bus potest colligi talis ratio : Quidquid removet pro­ hibens aliquem effectum positivum aut privativum, potest dici causa illius effectus, saltem per accidens. Sed primum peccatum Adæ removit justitiam origi­ nalem prohibentem omnes defectus consequentes 338 LIDB1 I!. SENTENTIARUM naturam humanam tam ex parto animæ quam ex parte corporas. Igitur fuit causa omnium talium defe< tuum Item Quidquid consequitur aliquam pœnam, habet rationem pœn®. Sed omnes isti defectus con­ sequuntur primam pœmm originalis peccati, sci­ licet subtractionem originalis justitias· Igitur, etc. Secundam iero pariem conclusionis ponit, eadem quæstione, art. G, ubi sic : α De unaquaque re cor­ ruptibili possumus loqui dupliciter ; uno modo, .secundum naturam universalem; alio modo, secun­ dum naturam particularem. Natura quidem parti­ cularis ot propria virtus activa et conservativa uniuscujusque rei, Et secundum hanc omnis cor­ ruptio et defectus est contra naturam, ut dicitur, 2. de Cedo (t. c. 37); quia hujusmodi (i) virtus intendit esso ct conservationem ejus cujus est. Natura vero universalis est virtus activa in aliquo universali principio natur®, puta in aliquo coele­ stium corporum vel alicujus superioris substanti®, secundum quod eliam Deus a quibusdam dicitur natura naturam : quæ quidem virtus intendit Iwnum et conservationem universi; ad quod exigi­ tur alternatio generationis ct corruptionis in rebus. Et secundum hoc corruptiones ct defectus rerum sunt naturales : non quidem secundum inclinatio­ nem forma?, quæ est principium essendi et |»erfeclion is; sed secundum inclinationem materiæ, quæ proporiionabiliter attribuitur tali formæ secundum distributionem universalis agentis. Et quamvis omnis forma intendat perpetuum esse inquantum potest, nulla tamen forma rei corruptibilis potest assequi perpetuitatem sui; præter animam rationa­ lem : eo quod ipsa non est subjecta omnino materiæ corruptibili sicut aliæ formæ; quinimmo habet pro­ priam operationem immaterialem : unde ex parte suæ formæ naturalior est homini incorrupt io quam aliis rebus corruptibilibus;sed quia et ipsa habet(6) materiam ex contrariis compositam, ex inclinatione materiæ sequitur corruptibilitas in toto. Et secun­ dum hoc, homo est naturaliter corruptibilis secun­ dum naturam materiæ sibi relict®, sed non secun­ dum naturam form®. > — Hæc ille. Similiter totam hanc conclusionem ponit, 2rt 2·, q. 164, ait. 1, ubi sic ; u Si aliquis propter culpam suam privetur aliquo beneficio sibi «lato, carentia illius beneficii est pœna culpa» illius. Primo autem homini in sua prima institutione hoc collatum fuit divinitus, ut quamdiu mens ejus subjecta esset Deo, inferiores vires animæ, subjicerentur menti, et cor­ pus subjiceretur animæ. Sed quia mens hominis ]»cr peccatum a divina subjectione recessit, consecutum est ut nec inferiores vires totaliter rationi subjice­ rentur. unde tanta est reliellio carnalis appetitus ad rationem; nec etiam corpus totaliter subjiceretur (i| AMjufmodt. — hujui Pr (β ipm ha bel. — ipam Pr. animæ, unde consequitur mors, et alii corporales defectus : vita enim et incolumitas corporis consistit in hoc qund subjiciatur unimæ, sicut perfect ibile suæ perfectioni; unde per oppositum mors (a) ct ægritudo et quilibet corporalis defectus pertinet ad defectum subjectionis corporis ad animam. Unde patet quod, sicut rebellio ramalis appetitus ad spiri­ tum est pœna peccati primorum parentum, ita etiam et mors et omnes corporales defectus. j> — Hæc ille; ubi |K)iiil primam partem conclusionis. — Secun­ dam ponit ibidem, in solutione primi, dicens: < Naturale dicitur, quod ex principiis natur® causa­ tur. Natur® autem sunt per se principia, materia ct forma. Forma autem hominis est anima rationalis, qu® de se est immortalis; ct ideo mora non est naturalis homini ex parto suæ form®. Materia autem hominis est corpus tale, quod est ex contrariis com­ positum : ad quod sequitur ex necessitate corrupti­ bilitas; et quantum ad hoc mora est homini natu­ ralis. Hæc tamen conditio in materia humani cor­ poris, est consequens ex necessitate materi® : quia o ported ml corpus humanum esse organum tactus, et per consequens medium inter tangibilia; et hoc non poterat esse nrai esset compositum ex contrariis, ut palet per Philosophum, 2. de Anima (t. c. 113 et seq,). Non est autem conditio, secundum quam materia adaptetur formæ; quia, si esset possibile, πιιιι forma sit incorruptibilis, j>ctiiis oporteret mate­ riam esse incorruptibilem. Sicut quoti serra sit fer­ rea, competit formæ et actioni ipsius, ut per duri­ tiam sit apta ad secandum; sed quod sit potens rubiginem contrahere, consequitur ex necessitate talis materia», et non secundum electionem agentis : nam, si artifex posset, faceret serram ex ferro quod non lasset rubiginem contrahere. Deus autem qui est conditor hominis, omnipotens esi ; unde ademit suo beneficio ab homine primitus instituto necessitatem moriendi ex tali materia consequentem : quod tamen (G) beneficium subtractum est per peccatum primorum parentum. Et sic mora est naturalis pro­ pter conditionem materiæ, et est pœna lis propter amissionem divini beneficii præservanlis a morte, d — Hæc illo. Similem conclusionem ponit, 2. Sentent., dist. 30, q. 1, ari 1, ubi, in line, concludit sic · « Isti defe­ ctus possunt ad naturam humanam dupliciter com­ parari ; vel scilicet ad eam secundum quod in prin­ cipiis suis naturalibus consideratur tantummodo; et sic proculdubio non sunt pœna ejus, sed natu­ rales defectus, tient esse ex nihilo vel indigere con­ servatione est quidem defectus naturalis omnem creaturam consequens, ct nulli est pœna : vel ad eam prout instituta est; et sic proculdubio pœna sunt sibi, quia etiain cx privatione ejus quod gratis (i) mon. — Om. Pr. (6) tamen. — eum Pr. DISTINCTIO XXX. - QUÆSTIO I. 329 alicui conceditur, postquam concessum est, aliquis I naturam propagatum, homine injustitia persistente; * boni in totam naturam dicitur puniri. » — Hæc ille. Ex quibus potest ita eliam et privatio illiu formari talis i-ntio pro secunda parte conclusionis. perducitur, quasi privatio vel vitium naturæ : ad Illud est naturale alicui in se considerato, quod ex idem enim genus privatio ct habitus referuntur; et principiis nature suæ non impeditis causatur· Sed in quolibet homine rationem culpæ hRbet ex hoc: mors et hujusmodi defectus nati sunt causari ex quod per voluntatem principii naturæ, id est, primi hominis, inductus est tabs defectus. * — Hæc ille. principiis humanæ naturæ non impeditis. Igitur. — Ex quo |K)lest formari talis ratio. Omnis defectus Secunda conclusio est hæc: Quod aliqui detectus voluntanus perfectionis debite haberi ab aliquo, in nos per originem venientes, habent rationem habet rationem culpa *. Sed aliquis defectus in nobis culpæ. per originem veniens, est hujusmodi, puta defectus originalis justitiæ. Igitur, etc. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 30, Item, 1· 2 , q. 81, art. 1, sic dicit : < Secundum * art. 2, peinte quaestionis, ubi sic dicit ; « Circa fidem catholicam tenendum est quod primum pec­ hanc materiam duplex error tangitur in littera. catum primi hominis originaliter transeat in poste­ Unus est eorum qui simpliciter peccatum originale ros, propter quod eliam pueri mox nati deferuntur negaverunt, sicut error Juliani et Pelagii; et hic ad baptismum tanquam ab aliqua infectione culpa· error veritati fidei non consonat, quia sacramento­ abluendi. Contrarium autem est hxresis Pelagianæ, rum necessitatem et redemptionis tollit, quæ (x) ut patet per Augustinum in pluribus libris suis. Ad contra servitutem peccati in qua nascimur ordinata investigandum autem qualiter peccatum primi paren­ sunt. Alius est error eorum qui peccatum originale tis originaliter possit transire in posteros, diversi nomine tenus concedentes, secundum rem nega­ diversis viis processerunt. Quidam enim, conside­ bant, dicentes in puero nato nullam culpam esse, rantes quod subjectum peccati est anima rationalis, sed solum obligationem ad pœnam. Et hoc mani­ posuerunt quod cum semine anima rationalis tradu­ feste divinæ justitiæ repugnat, ut scilicet aliquis catur, ut sic ex infecta anima, animæ infecte deri­ obligetur ad pœnam, qui culpam non habet, cum vari videantur. Alii vero, hoc repudiantes tanquam pœna juste nonnisi culpæ debeatur. Et ideo, his erroneum, conati sunt ostendere quomodo culpa evitatis, simpliciter (6) concedendum est etiam cul­ animæ parentis traducitur in prolem,etiamsi anima pam per originem trahi ex vitiatis parentibus in non traducatur, per hoc quod corporis defectus tra­ pueris natis. Quod qualiter sit, investigandum est. ducuntur in prolem : sicut si leprosus generat Sciendum est igiturquod hæc tria : defectus, malum, leprosum, et podagricus podagricum, propter ali­ et culpa, ex superadditionese habent. Defectus enim quam corruptionem seminis, licet illa corruptio non simpliciter negationem l>oni importat ; sed malum dicatur lepra \el podagra. Cum autem corpus sit nomen privationis est. Unde carentia alicujus, etsi proportionalum animæ, cl animæ defectus redundet non sit natum haberi, defectus dici potest; sed in corpus, et econlra, simili modo dicunt quod culpa malum non potest dici, nisi sil defectus ejus boni vel defectus animæ per traductionem seminis deri­ quod natum est haberi: unde carentia vite in lapide vatur in prolem (e), quamvis semen actualiter non latest dici defectus, sed non malum; hominis vero sit subjectum culpæ. Sed omnes hujusmodi viæ mors est defectus et malum. Culpa autem super hoc sunt insufficientes; quia, dato quod aliqui corpo­ addit rationem voluntarii. Ex hoc enim aliquis cul­ rales defectus transeant in prolem per originem, et patur, quod deficit in eo quod per suam voluntatem etiam aliqui defectus animæ ex consequenti propter habere potuit. Unde oportet quod secundum hoc corporis indisposilionem, sicut interdum ex fatuis aliquid rationem culpæ habeat, secundum quod fatui generantur, tamen hoc ipsum quod est ex ori­ ratio voluntarii in ipso repentur. Sicut autem quod­ gine aliquem defectum habere, videtur excludere dam bonum est quod respicit naturam, et quoddam rationem ctiljkv, de cujus ratione est quod sit volun­ quod respicit personam; ita eliam est quædam culpa taria. Unde etiam posito quod anima rationalis tra­ naturæ, et quædam cuIjki jærsonæ. Unde ad cul­ duceretur, ex hoc ipso quod infectio animæ proli· * pam persona * requiritur voluntas persome, sicut non esset in ejus \olunlate, amitteret rationem patet in culpa actuali, quæ peractum pei^ona com * ­ culpæ obligantis ad pœnam; quia, ut dicit Philo­ mittitur; ad culpam vero naturæ non requiritur sophus, 3. Ethicorum (cap. 5), nullus imprope­ nisi voluntas in illa natura. Sic ergo dicendum quod rabit (C) circo nato, sed magis miserebitur. Et ideo defectus illius originalis justitiæ quæ homini in sua alia via procedendum est. Dicendum ergo est quod creatione collate est, ex voluntate hominis accidit. omnes homines qui nascuntur ex Adam, possunt ut Et sicut illud donum naturæ fuit, et fuisset in lotam unus homo considerari, inquantum conveniunt in (i) que· — rl Pr. (6) simpliciter. — similiter Pr. (а) in prolem. — Om, Pr. (б) improperabit. — imperabit Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 330 natura quam a primo parente accipiunt, secundum quod, in civilibus, omnes qui sunt unius commu­ nitatis reputantur quasi unum corpus, et tota com­ munitas quasi unus homo; Porphyrius etiam dicit (Prxdicab., cap. de Specie), quod participatione speciei plures homines sunt unus homo. Sic igitur multi homines ex Adam derivati, sunt tonquain multa membra unius corjioris. Actus autem uniua membri corporalis, puta manus, non est voluntarius voluntate manus ipsius, sed voluntate animæ quæ primo movet membra. Unde homicidium quod manus committit, non imputatur manui ad pecca­ tum, si consideretur secundum se ut divisa a cor­ pore; sed imputatur ei, ut est aliquid hominis quod movetur a primo principio motivo hominis. Sic igitur inordinatio quæ est in isto homine ex Adam gene­ rato, non est voluntaria voluntate ipsius, sed volun­ tate primi parentis, qui movet, motione generatio­ nis, omnes qui ex ejus origine derivantur, sicut voluntas animæ movet omnia membra ad actum. Undo peccatum quod sic a primo parente in posteros derivatur, dicitur originale, sicut peccatum quod ab anima derivatur ad membra corporis dicitur actuale; et sicut peccatum (a) actuale, quod per membrum aliquod committitur, non est peccatum illius mem­ bri nisr inquantum illud membrum est aliquid illius hominis, propter quod vocatur peccatum humanum, ita peccatum originale (6) non est peccatum hujus lærsonæ, nisi inquantum hæc persona recipit natu­ ram a primo [arente; unde et vocatur peccatum naturæ, secundum illud Ephcs. 2 (v. 3) : Eramus natura filii iræ. i> — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui. Sicut se habent mem­ bra corporis unius person æ ad animam quoad motum localem, sic se habent omnes hommes ab Adam descendentes, quoad motionem generationis. Sed sic se habent membra unius personæ ad animam vel voluntatem illius personæ, quod inordinatio volun­ tarie procedens ab anima vel voluntate in molibus ct actibus membrorum, culpa est et peccatum. Igitur sic se habebunt singuli homines ad Adam, quod omnis inordinatio procedens a voluntate Adæ in origine hominum et transfusione naturæ humana * in eos, culpabilis erit. Tunc ultra : defectus origi­ nalis justitue, immo contrarium originalis justitiæ est talis inordinatio procedens ab Adam in cæleros; igitur, etc. Eamdem rationem ponit in de Malo, q. 4, art. 1. Tertia conclusio est quod peccatum originale non potest diei proprie Imbltun positivus per modum qualitatis aut nllcujus formæ absolutio. Inclinativum ad malos et vitiosos actus. De hoc beatus Thomas, 1“ 2", q. 82, art. 1, sic (a) peccatum. — ipium Pr. (<) originale. — initani Pr. dicit : ct Duplex est habitus. Unus quidem, quo inclinatur potentia ad agendum : sicut scientia * ct virtutes habitus dicuntur; et hoc modo peccatum originale (x) non est habitus. Alio modo dicitur habitus, dispositio alicujus naturæ ex mullis compositæ, secundum quam bene se habet vel male ad aliquid ; et praecipue (6) cum talis dispositio versa fuerit quasi in naturam (γ), ut patet de aegritudine el sanitate. Et hoc modo peccatum originale (o) est habitus. Est enim quaedam inordinata dispositio proveniens ex dissolutione illius harmonia * in qua consistebat ratio originalisjustitiæ; sicut etiam œgritudo corporalis est quædam inordinata dispositio corporis secundum quam solvitur aequalitas in qua consistit ratio sanitatis. Unde peccatum originale (c) languor naturæ dicitur, n — Hæc ille. — Hem, ibidem, tertio loco, arguit sic : α In malis actus semper præcedit habitum; nullus enim habitus malus esi infusus, sed acquisitus. Sed originale (ζ) peccatum non præcedit aliquis aclus. Ergo originale jæccatum non est habitus. » Ecce argumentum. Et sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod obje­ ctio illa procedit de habitu quo potentia inclinatur in actum. Talis autem habitus non est peccatum originale (η), quamvis etiam ex peccato originali sequatur aliqua inclinatio in actum inordinatum, non directe, sed per remotionem prohibentis, id est, originalis justitiæ quæ prohibebat inordinatos motus; sicut etiam ex aegritudine corporali indirecte sequi­ tur inclinatio ad motus corporales inordinatos. Nec debet dici quod peccatum originale (0) sil habitus infusus, aut acquisitus per actum nisi (t) primi parentis, non autem hujus personæ, sed per vitia­ tam originem innatus. j> — Hæc ille. — Item, in solutione primi, sic dicit : « Sicut aegritudo corpo­ ralis habet aliquid de privatione, inquantum tollitur squalitas sanitatis, et aliquid habet positive, scilicet ipsos humores inordinate dispositos; ita etiam pec­ catum originale (x) habet privationem originalis justitiæ, et cum hoc (λ) inordinatam dispositionem partium animæ. Unde non est pura privatiô, sed quidam habitus corruptus, d — Hæc ille. — Ex quibus potest sic argui Illud quod non est de genere qualitatis, sed est quædam relatio vel habitudo aut ordo, cum quadam negatione habitus positivi, non potest dici habitus positivus, inclinativus potentia­ te) originale. — instans Pr. (6) præcipue. — prxciie Pr. (γ) na furam. — habitum Pr. W originale. — instans Pr. (c) originale. — instans Pr. (ζ) originale. — instans Pr. (η) originale. — instans Pr. (0) originale. — instans Pr. (t) nisi. — Om. Pr. (*) originale. — in/tantionale Pr. (» cum hoc. — tamen Pr. DISTINCTIO XXX. — QUÆSTIO î. 331 ruin ad actum. Sed peccatum originale (a) est hujus- I fine sil ibi sicut formale. Illa autem pars quæ per se nata est conjungi fini, est ipsa voluntas, quæ habet modi. Igitur, etc. ordinem finis omnibus aliis partibus imponere. Et Quarta conclusio esi quod in peccato orlginnll(C) tunc destitutio ipsius voluntatis ab illa rectitudine est aliquid quasi materiale, scilicet concupi­ ad finem, quam (a) habuit in institutione naturæ, scentia habitualis : et aliquid quasi formate, est formale m peccato originali (C); et hoc est pri­ scilicet privatio j until hr originalis. vatio originalis justitiæ. Vires autem appetitus sen­ De hoc sanctus Thomas, 4* 2 * , q. 82, ari. 3, sic sibilia sunt natæ recipere ordinem ad finem ab ipsa dicit : α Unumquodque habet speciem a sua forma. voluntate secundum quod sibi subjecte sunt. Et ideo Dictum est autem supra (ibid., art. 2), quoti species subtractio illius vinculi, quo quodammodo sub (γ) peccati originalis (γ) sumitur a sua causa. Unde potestate voluntatis recte detinebantur, est in pec­ oportet quod id quod esi formale in peccato origi­ cato originali (8) materiale. Ex hac autem subtra­ nali (o), accipiatur ex parte cause peccati origi­ ctione sequitur quod unaquæque vis in suum obje­ nalis (ε). Oppositorum autem opposite sunt causa». ctum inordinate tendat, concupiscendo illud. Ft Est igitur attendenda causa peccati originalis (ζ) ex ideo concupiscentia, qua habiles sumus ad male causa originalis justitiæ, quæ ei opponitur. Tota concupiscendum, peccatum originale (t) dicitur, autem ordinatio originalis justitiæ ex hoc est, quod quasi materiale in peccato originali (ζ) exsistens. Est voluntas hominis erat subjecta Deo. Quæ quidem enim considerare materiale et formale in actibus subjectio primo et principaliter erat per voluntatem, moralibus, sicut in rebus artificialibus in quibus cujus est movere omnes alias partes in finem. Unde materia praedicatur de toto, ut possit dici, cultellus ex aversione voluntatis n Deo, consecuta est inordi­ est ferrum. Et similiter de peccato potest prædicari natio in omnibus aliis viribus animæ. Sic igitur illud quod est materiale in ipso. Et per hunc modum privatio originalis justitiæ, per quam voluntas sub­ peccatum originale concupiscentia dicitur. » — Ilxv. debatur Deo, est formale in peccato originali. Omnis ille. Sciendum autem est quod illa concupiscentia, autem alia inordinatio virium animæ se habet in peccato originali sicut quoddam materiale. Inordi­ quam dicimus esse quasi materiale in peccato origi­ natio autem aliarum virium animæ præcipue in hoc nali. non sumitur hic prout dicit actum concupi­ attenditur, quod inordinate convertuntur ad bonum scendi, qui est passio, nec prout dicil naturalem commutabile. Quæ quidem inordinatio communi potentiam, quæ est principium illius actus vel pas­ nomine potest dici concupiscentia. Et ita peccatum sionis, nec prout importat qualitatem habitualem originale materialiter quidem est concupiscentia, inclinantem ad passionem ; sed prout dicil quam­ formaliter autem est defectus originalis justitiæ. > dam habilitatem ad inordinatos aclus vel passiones virium inferiorum, sive sint nppetitivæ, cujusmodi — Hæc ille. Item, 2. Sentent., ubi supra (dist. 30, q. i), sunt vis irascibilis et concupiscibilis, sive sint appreart. 3, sic dicit : < In quolibet peccato est invenire hensivæ, cujusmodi est ipse intellectus, et similiter aliquid quasi formale, el aliquid materiale. Si enim vis cogitati va, vel ratio particularis, ita quod talis consideremus peccatum actuale, ipsa substantia habilitas communi nomine dicitur concupiscentia. actus deordinati materialiter so habet in peccato; Potest etiam concupiscentia generaliter importare sed deordinatio a fine formale in peccato est, quia rebellionem virium inferiorum pnedictarum ad ratio­ ex hoc rationem mali habet pnecipue. Unde dicitur nem et voluntatem. Et quomodocumque sumatur, quod conversio ad bonum commutabile est mate­ non dicit nisi quemdam respectum, vel habitudi­ riale in peccato, et aversio a bono incommutabili est nem, vel forte negationem, aut privationem, el non ibi sicut formale. Et hoc contingit ex hoc quod etiam aliquod positivum absolutum. Et quod ita sentiat in actu virtutis perfectio aclus est ex ordinatione ad sanctus Thomas apparet. Nam. 2. Sentent., ubi finem, substantia autem actus est sicut materiale. supra (dist. 30, q. 1, art. 3), in solutione primi, Sicut autem actuale peccatum consistit in deordina- sic (η) dicit : < Concupiscentia dicitur dupliciter, lione aclus, ita peccatum originale consistit in deor- scilicet ipse aclus concupiscendi, et ipsa habilitas ad dinatione naturæ. Undo oportet quod ipsa? vires concupiscendum. Actus autem ex habilitate causa­ deordinatæ, vel deordinatio virium sint sicut mate­ tur. Unde non est inconveniens si peccatum origi­ riale in peccato originali (η), et ipsa deordinatio a nale (0), quod concupiscentiam actualem causât. (a) original*. — i nttani Pr. (15) originali. — initanti Pr. (γ) originali* — initanti* Pr. (i) originali. — initanti Pr. (c) originale. — initanti* Pr. (ζ) originali*. — initanti* Pr. (η) original·. — instanti Pr. (а) quam. — çuem Pr. (б) original·. — instanti Pr. γ tub. — Om. Pr. I originali. — initanti Pr. t) original*. — initani Pr. (ζ) oriÿina/i. — irutORfi Pr. (η) fie. — licut Pr. (0) original*. — initant Pr. 332 LIBHI II. SENTENTIARUM habitualis concupiscentia osse dicatur. > Hern, in solutione secundi, sic dicil : « Differt dicere poten· tem ot habilem. Quod enim aliquis sit (a) potens concupiscere, est ex potentia concupiscibili; sed quod sil habilis ad concupiscendum, est ex aliquo habitu, vel ex eo quod per modum habitus se habet. Contingit enim ul etiam privatio aliqua habilitatem quamdam relinquat, inquanlum privatur aliquid quod impedimentum pnestare posset. Et ita dicitur concupiscentia habitualis esse peccatum originale (G) : non quidem vis concupiscibilis, neque iterum ali­ quis habitus, qui aliquid positive dicat; sed ipsa habilitas quæ relinquitur in viribus inferioribus ad inordinate concupiscendum, ex hoc quod ab appetitu subtrahitur retinaculum rationis, quo detinebantur ne effrenate possent in sua objecta tendere. » — Hæc ille. — Quod autem non solum inordinatio appetitus sensitivi pertineat materialiter ad pecca­ tum originale, verum etiam inordinatio virtutis cogitalivæ, aut etiam intellectus, palet per illud quod dicil, I1 2 . q. 82, ari. 3, in solutione tertii : * < Sicut in bonis intellectus el ratio principalitatem habent; ita e converso in malis inferior pars animæ principalior invenitur, quæ obnubilat el trahit ratio­ nem. El propter hoc peccatum originale (γ) magis dicitur esse concupiscentia quam ignorantia, licet etiam ignorantia inter defectus materiales peccati originalis contineatur, i» — Hæc ille.— Simile dicit, de Malo, q. 4, art. 2 (post responsionem ad 12om) : « Inter alias vires, inquit, etiam intellectus a volun­ tate movetur; et sic defectus intellectus etiam conti­ netur materialiter sub peccato originali. Qui qui­ dem defectus est carentia illius scientia? naturalis quam homo in primo statu habuisset. Et per hunc modum ignorantia materialiter continetur sub pec­ cato originali. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Peccatum originale (o) proportionatur peccato actuali quoad hoc quod, sicut peccatum actuale consistit in deordinatione actus, ita peccatum originale (c) consistit in deordinnlione naturæ humanæ. Sed in peccato actuali est aliquid quasi materiale, scilicet inordi­ nata conversio ad bonum commutabile, et aliquid quasi formale, scilicet inordinata aversio a bono incommutabili. Igitur suo modo in peccato origi­ nali (ζ) est aliquid quasi formale, scilicet inordinatio voluntatis, cujus est tendere in ultimum finem; et inordinatio aliarum virium quarum est tendere in ea quæ sunt ad finem, est (η) quasi materiale. El in hoc primus articulus terminatur. (a) ili. — Pr. (β) originale. — initari * Pr. (T) originale. — *»a tan Pr. (j) originale. — irutan * Pr. (t) originale. — actual * Pr. ‘0 original». — trutan/ι Pr. (η) eit — Om. Pr. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum est contra conclusio­ nes. Et quidem contra probationem secundæ partis primæ conclusionis, arguit Durandus (dist. 30, q. 1), probando quod non ideo mixtum ex elementis sil naturaliter corruptibile, per hoc (juod elementa ex quibus componitur, ratione suæ contra rictatis agunt ad (a) invicem. El hoc probat dupliciter. Primo. Quia actio elementorum in mixto non potest intelligi nisi dupliciter. Uno modo, quod unum elementum, secundum id quod est, agat in aliud; quod esse non potest : quia elementa non manent actu in mixto; omne autem quod agit, agit secun­ dum quod est ens actu. Alio modo, sic quod una qualitas elementaris agat in aliam. Quod potest adhuc esse dupliciter. Uno rnodo, quod una quali­ tas agat in aliam sibi contrariam, puta calidum in frigidum (6), et humidum in siccum, et e converso. Alio modo, quod una qualitas agat in aliam non sibi contrariam, puta calidum in humidum. Primum non potest esse : quia idem secundum quod idem non agit in seipsum; sed calidum et fri­ gidum sunt una et eadem qualitas in mixto, et simi­ liter humidum el siccum ; igitur, etc. Major palet. Minor probatur. Quia, si calidum et frigidum essent duæ qualitates in mixto, aut distinguerentur secun­ dum subjectum, aut solum secundum essentiam. Non secundum subjectum : quia tunc non quælibet pars mixti esset mixta. Nec secundum essentiam solum : quia tunc contraria essent in eodem subje­ cto; quod est impossibile. Sic ergo in mixto ex calido et frigido fit una qualitas media, et similiter ex humido et sicco, per hoc quod reducuntur (γ) ad medium. Cum igitur idem non agat in seipsum, nec calidum agit in frigidum, nec humidum in 'sic­ cum. Item, nec potest dici qucxl una qualitas agat in aliam sibi non contrariam, puta calidum in humi­ dum. Quia, si calidum ageret in humidum, ageret in ipsum, vel lanquam in contrarium, vel tanquam in subjectum. Non tanquam in contrarium, ut de se patet. Nec tanquam in subjectum. Tum quia, licet calidum et humidum sint in eodem subjecto, unum tamen non est subjectum alterius, nec e con­ verso. — Tum quia illud quod est ratio agendi actione univoca, non potest esse forma subjecti in quod agit, alioquin idem esset simul in aclu for(а) ad. — Om. Pr. (б) frigidum. — frigue Pr. (γ) reducuntur. — reducitur Pr. DISTINCTIO XXX. - QÜÆSTIO 1. mali, et in potentia formali, quia subjectum habens talem formam, puta calorem, esset calidum forma­ liter, et quia transmutaretur ad similem secundum speciem, esset in potentia ad calorem formaliter, ct sic simul esset in actu et formaliter calidum et in potentia formaliter calidum; quod omnes negant, cum implicet contradictionem. Sed calor est princi­ pium et ratio agendi actione univoca; quia Italiens calorem, per ipsum causal similem. Ergo non potest agere in subjectum quod perficit. — Item. Quia nullum agens corrumpit subjectum in quod agit, nisi per accidens corrumpatur aliquid quod requi­ rebatur ad subjecti exsistentiam. Si ergo calidum ageret in humidum sibi subjectum, non corrumpe­ ret ipsum directe, nisi corrumpendo aliquid sine quo non potest humidum esse. Illud autem non datur. Igitur. Nullo modo igitur corrumpitur mixtum per hoc (juod elementa ex quibus componitur, agunt et patiuntur ad invicem ratione contrarietatis, sicut dicebatur. Secundo. Quia in mixto non est principium acti­ vum SUOB corruptionis, sed solum passivum, loquendo generaliter. Principium vero activum est extrinsecum, scilicet continens contraria· qualitatis, quod immutat contentum (a) a sua naturali dispositione ad innaturalem, et per hoc tandem corrumpitur. Unde Philosophus, diffiniens putrefactionem, quæ est via ad corruptionem naturalem, 4. Meleorologicorum (cap. 2), dicit sic : Putrefactio est corru­ ptio quædam in unoquoque hum ido proprie secun­ dum naturam caliditalis ab (6) aliena caliditatc. hæc autem est quæ ambientis. Ex quibus possu­ mus assignare veram causam corruptionis m omni­ bus corruptibilibus, sic. Omne quod per alterius actionem est a Iterabile a sua naturali dispositione ad contrariam, est per naturam corruptibile. Sed cor­ pus humanum, el omne mixtum, necnon et omne aliud quod qualitatibus elemenlaribus efficitur, est hujusmodi. Ergo. Ex quo sequitur quod corrum­ pens sil qualitas extranea continentis, vel alterius corporis (γ). Si ergo esset aliquod corpus homogeneum simpliciter, et non esset aliqua qualitas alte­ rius corporis (8) ab eo dissona ei pnesons, tale nun­ quam corrumperetur. Forte aliud esset de corpore heterogeneo, cujus partes non sunt ejusdem com­ plexionis, sicut est corpus hominis, cujus etiam paries habent distinctionem secundum situm : quia complexio unius partis non competit alteri ; et ideo una potest aliam transmutare a sua naturali dispo­ sitione, et econtrario, ct per consequens eam cor­ rumpere. — Hæc Durandus. (a) S) γ) Â) contentum. — contemptum Pr. ab. — Om. Pr. corpori». — corruptionis Pr. corpori». — corruptioni» Pr. § 2. — Contra 333 secundam conclusionem I. Argumentum Durandi. — Contra secun­ dam conclusionem arguit (dist. 30, q. 2), prolando quod nullus defectus in puerum, per solam origi­ nem veniens, possit liabere proprie rationem culpæ. Unde sic dicit. Nunc loquimur de peccato quod habet rationem culpæ; ct tale oportet esse volunta­ rium, dicente lieato Augustino, in de Vera Reli­ gione (cap. 14), quod peccatum adeo c*t volunta­ rium, quod, si non fuerit voluntarium, non erit peccatum. Ad (x) sciendum igitur utrum peccatum originale (6) sil proprie culpa seu peccatum, oportet videre an sit proprie voluntarium. Potest autem aliquid dici voluntarium alicui (γ) dupliciter : uno modo, a voluntate sua propria et personali; alio modo, a voluntate alterius. Nec est dubium quod secundum non est ita proprie voluntarium, sicut . prunum ; quia voluntas alterius et actus ejus non potest proprie dici voluntas mea, vel velle ineum, sicut voluntas mea personalis, et velle meum perso­ nale. Omnes autem sancti et doctores catholici tenent ct docent, tam verbo quam scripto, quod peccatum originale in puere non est voluntarium voluntate vel aclu personali istius parvuli, sed solum volun­ tate primi hominis. Unde Augustinus, respondens hærelicis, super hoc articulo, dicit ( Operis imper­ fecti contra Julianum lib. 4, cap. 90), quod pec­ catum illud a voluntate primi hominis seminatum est. Et in hoc concordant omnes sancti el doctores qhotquot audivi vel legi. Constat autem quod pecca­ tum actuale est voluntarium voluntate propria et personali ipsius peccantis aclualiter. Ergo peccatum actuale in adulto est magis proprie voluntarium, et per consequens magis proprie culpa, seu peccatum, quam in parvulo peccatum originale (o); nec puto quod aliquis same mentis sentiat oppositum. Volun­ tate autem aliena potest aliquid esse voluntarium dupliciter. Uno modo, quando aliquis proprio con­ sensu transfert in alterum voluntatem suam et aucto­ ritatem, ul quidquid alius egerit, nomine illius gestum sit. Tunc enim quidquid alius agit, reputa­ tur esse voluntarium isti ex procedente mandato, vel consensu generali, etiamsi res gesta ei displiceat quando innotescit. Et hoc modo peccatum parvulo­ rum non idlest esse voluntarium, quasi parvuli proprio actu voluntatis sute pnveonsenserint (c) in id quod Adam erat facturus. Hoc enim dicere de parvulis qui nondum erant, esset absurdissimum. Alio modo potest aliquid dici voluntarium esse voluntate aliena, quando voluntas unius dicitur seu interpretatur esse voluntas alterius, quia unus ali­ te) Ad. — Aliud Pr. (6) originale. — iiutan» Pr. (γ) aliiui. — Orn. Pr. (£) originale. — initans Pr. (c) prsBconscnsermt. — processerunt Pr. 334 LIBRI II. SENTENTIARUM quo modo continetur in alio. Sicut ponitur exem­ in quo erat sicut in originali principio; et adhuc plum satis conveniens a doctori bus de milite, cui, defectus ille qui dicitur originale peccatum in par­ si detur castrum a rege pro sect filiis, si fidelitatem vulo non fuit per se el directe voluntarius voluntate regi servarent, voluntas patris, in servando vel non Adæ, sed solum concomitati ve, et per quamdam conservando fidelitatem, est interpretative voluntas I sequentiam. Qui ergo reputat quod tale voluntarium filiorum, quoad consecutionem vel amissionem (a) voluntate aliena non directe, sed concomitati ve, sit castri ; quia, sicut est sibi datum non solum pro se, I proprie voluntarium, talis potest dicere quod pecca­ sed pro posteris, sic sonat vel amittit non solum tum originale in parvulo sit ei proprie culpa. Qui pro se, sed pro posteris. Et hoc modo voluntas Adæ autem non reputat hoc proprie voluntarium, sed «liatur fuisse voluntas omnium posterorum, qui solum interpretative, talis necesse habet dicere quod descensuri erant ab eo per viam naturalis generatio­ peccatum originale ( Hæc sunt verba sua. Ex quibus apparet quod omnes peccave­ runt in Adam, et in peccato suo, quia ejus reatum incurrerunt, ratione cujus carent originali justitia, et carebunt visione divina, secundum communem legem, nisi ab hoc reatu per baptismum absolvan­ tur, ut Magister subjungit. In quo videtur innuere quod aliter non peccaverunt in Adam omnes, nec in peccato ejus, nisi quia incurrerunt propter illud pec­ catum reatum pœnæ temporalis et æternæ. —Con­ firmatur. Quia contra prodictam opinionem arguit Magister, et solvit. Arguit enim sic. Si peccatum originale est reatus, ergo non est culpa nec pœna, quia reatus neutrum prodictorum est. Illud autem videtur inconveniens. Quare, etc. Et respondet, dicens quod quidam eorum qui prodictam opinio­ nem tenent, admittunt quod peccatum originale non sit proprie pœna nec culpa, nisi eo modo quo reatus vocatur culpa; et certum est quod Scriptura et com­ munis modus loquendi satis habet quod reatus culpa vocetur : nos enim consuevimus dicere aliquem manere in peccato quamdiu reus est pœnæ æternæ debitæ pro peccato, licet non maneat in actu pec­ cati, nec in voluntate peccandi. Quarto sic. Esse dignum pœna æterna, est esse reum, el dignitas pœnæ est reatus pœnæ proveniens ex aliqua culpa. Sed esse dignum carere justitia ori­ ginali debita, est esse dignum pœna; quia carentia originalis justitiæ est quædam pœna damni. Igitur esse dignum carere justitia originali (6), est esse reum pœnæ, quæ est carentia justitiæ originalis (γ) debitæ, el talis dignilas est reatus. Qui ergo ponit quod peccatum originale (8) consistit in hoc quod est (а) dicto capitulo. — principio dicti capituli Pr. (б) originali. — initanti Pr. (t) originali . * — iruianhs Pr. (ê) originale. — i ru tara Pr. IV. — 22 338 LIBRI II. SENTENTIARUM esse dignum carere justitia originali (x) debita, ponit corruptio corporis mixti, sed ex impressione (a) realiter quod peccatum originale (6) consistit in hoc talis actionis et regulatione per formam substantia­ quod est esse reum tali carentia, quia talis dignitas lem impeditur corruptio mixti. Item, quod in mixto I sint qualitates conlrariæ in esse confracto el remisso, est reatus. testatur idem ipse, in tractatu quem edidit super El in hoc secundus articulus terminatur. hac materia, qui inlitulatur Quomodo elementa sunt in mixto, ubi sic ait : α Qualitates elemento­ rum activæ et passiva» conlrariæ sunt ad invicem, ARTICULUS HI. et magis et minus recipiunt. Ex contrariis autem qualitatibus quæ recipiunt magis et minus, consti­ PONUNTUR SOLUTIONES tui potest media qualitas quæ sapiat naturam utriusque extremi, sicut pallidum inter album el nigrum, § 1, — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM el tepidum inter calidum et frigidum. Sic igitur, CONCLUSIONEM remissis excellentiis qualitatum elementorum, con­ Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ stituitur ex his quædam qualitas media quæ est pro­ tium articulum, restat prædictis objectionibus re­ pria qualitas corporis mixti, differens tamen in diversis secundum diversam mixtionis proportio­ spondere. Idcirco Λ<1 primum contra primam conclusionem, dici­ nem, etc. n Item, 4. Sentent., disl. 44, q. 1, art. 1, tur quod, cum in mixto non remaneant elementa qla I, in solutione quarti, sic dicit : « Sicut qualitas formaliter ct in actu, sed tantummodo in virtute, simplex non est forma substantialis elementi, sed scilicet quantum ad qualitates suas; ideo unum ele- i est accidens proprium ejus, et dispositio per quam mentum non agit ibidem in aliud, sed una qualitas materia efficitur propria tali formæ; ita forma in aliam sibi contrariam, el etiam in non contra­ mixtionis, quæ est qualitas resultans ex qualitati­ riam. Et ad improbationem hujus partis, qua dici­ bus simplicibus ad medium venientibus, non est tur quod una qualitas mixti agit in aliam sibi con­ forma substantialis corporis mixti, sed est accidens trariam,— dicitur quod improbatio illa fundatur in proprium, et dispositio per quam materia fit neces­ falso, scilicet quod duæ qualitates conlrariæ essen­ saria ad formam, etc. n Item, dc Veritate, q. 8, tialiter distincte, non possint esse in eodem sub­ ari. 14, sic dicit : « Formæ quæ sunt unius generis, jecto adæquato. Hujus enim oppositum ponit.sanctus unam potentiam respiciunt : sive sint conlrariæ, ut Thomas, mullis locis, puta de Malo, q. 5, art. 5, albedo el (6) nigredo; sive non, ut triangulum et in solutione sexti argumenti, ubi sic dicit : «. lia I quadratum. Ha» igitur formæ in subjecto tripliciter sunt conlrariæ qualitates (γ) in corpore mixto, sicut esse dicuntur. Uno modo, in potentia tantum; el sunt contraria elementa in mundo. Et sicut con­ sic sunt simul, quia una est potentia contrariarum traria elementa non se invicem corrumpunt, quia et diversarum formarum unius generis. Alio modo, consonantur per virtutem cœlestis corporis, a quo secundum quod sunt in actu imperfecto, ut cum actiones eorum regulantur; ila conlrariæ qualitates sunt in fieri; et sic etiam simul esse possunt, ut in corpore mixto regulanti» et conservantur ne se patet cum aliquis dealbatur : tunc enim, toto dealinvicem corrumpant, per formam substantialem, bationis tempore, albedo inest ul in fieri, nigredo quæ est impressio quædam corporis cœlestis. Nihil vero ut in corrumpi. Tertio modo, ut in actu perfe­ enim in istis inferioribus agit ad speciem, nisi per cto, ut cum jam albedo est in termino dealbationis. virtutem cœlestis corporis. Unde, quamdiu forma Et sic impossibile est duas formas unius generis esse habet suum vigorem ex impressione cœlestis cor­ simul in eodem subjecto : quia oporteret earndem poris, conservatur corpus mixtum in esse. Et inde potentiam ad diversos actus terminari ; quod est est quod corpus cœleste per accessum et recessum causât generationem ct corruptionem in istis infe­ nari ad diversa puncta, b — Hæc ille. — Ex quibus rioribus, el quod durationes omnium corporum apparet quod formæ conlrariæ remissæ a suis excel­ inferiorum mensurantur periodo corporum coele­ lentiis, et in esse et actu imperfecto, possunt esse in stium. Unde, si aliqua forma esset cujus vigor sem­ eodem subjecto primo et adæquato. Et sic probatio per remaneret ex impressione suæ causæ, nunquam fundata in opposito non valet. Similiter, probatio qua probatur unam qualita­ sequeretur corruptio per actionem qualitatum acti­ varum et passi varum. » — lise ille. — Ex quibus tem mixti non posse agere in aliam non contrariam apprêt quod, secundum eum, in mixto sunt quali­ sibi, ut calidum in humidum, non valet. Dicitur tates conlrariæ, ex quarum actione potest sequi enim quod calor naturalis mixti agit in humidum sibi subjectum, ipsum consumendo, sicut ponit • onginali. — initanti Pr (C) originale. — itu tant Pr. (γ) qua I ila let. — qualitatif I'r. (a) tmpnwione. — preinone Pr. (β) et — Otn. Pr. 1 DISTINCTIO XXX. — QUÆSTIO I. snnctus Thomas, 1 p., q*. 119, art. I ; et 2. Sen * tent.. (list. 30, q. 2» art. 1. — El cum quæritur an calidum agat in humidum, ut in subjectum, aut ut in (a) con l nui urn, etc. ; — dicitur quod tanquam in subjectum : non sic inlelligendo quod caliditas sit subjective in Inimiditate; sed sic quod (6) idem sub­ jectum est calidum el humidum, el quod calor et humidilas sunt in eodem subjecto. Et lune palet quod prima improbatio hujus partis non procedit contra nos. — Ad secundam dicitur quod calor non solum agit actione univoca, immo actione æquivoca, utputa rarefaciendo, resolvendo, di>gregando. Et ideo non est inconveniens, si agit in proprium sub­ jectum, ul instrumentum alicujus formæ substan­ tialis exlrinsecæ vel etiam intrinsecæ ipsi mixto; sicut patet in mixtis viventibus : nam calor est instrumentum animæ vegetaliva», el agit per totum corpus, digerendo, nutriendo, augmentando. —Ad tertiam dicitur quod calor consumit humiditalem proprii subjecti inquantum corrumpit (γ) densita­ tem quam requirit liumiditas, et causal in eo rari­ tatem illi incompossibilem : ad quam etiam rarita­ tem sequitur exhalatio humidi, et occupatio loci majoris, et exitus ejus in tutum vel in partem extra corpus mixtum, et consequenter ejus deperditio el separatio, ac resolutio, aut consumptio. Ad secundum negatur antecedens. In omni enim mixto homogeneo vel heterogeneo est principium suæ corruptionis, non solum passivum, sed acti­ vum, principale aut instrumentale, tanquam quod aut tanquam quo. Conceditur tamen quod ad corru­ ptionem mixti el ejus putrefactionem aut resolutio­ nem concurrit agens exlrinsecum, sive sit cœlum, sive locus continens, vel aliquid aliud, quod inten­ dit unam qualitatem mixti et remittit aliam. Et sic qualitas illa intensa est principium activum ut quo destructionis alterius qualitatis, et consequenter ipsius substantiæ corporis mixti. Et hoc vult Ari­ stoteles, 4. Melcorologicorum (cap. 2), ubi allega­ tur. De el pro prædictis, Albertus, 4. Metcorologicorum primo tractatu, cap· 4, sic dicit : α Calor quæ­ dam habet inquantum calor, et quaxlam inquantum est naturalis, et quædam inquantum est calor et naturalis simul. Inquantum enim est calor, alterare habet, el dissolvere, et congregaro homogenea, el disgregare heterogenea. In eo vero quod est natura­ lis, habet in se virtutem formativam uniuscujusque naturæ cujus calor naturalis esse dicitur : sic enim est in eo vis cœli, el motorum coelestium, et vis complexionis, sive formæ illiusnaturæquam format; sicut in calore seminis plantæ vel animalis, est vis quæ vocatur formali va plantæ, vel animalis (5); el (a) (C) (γ) (4) in — Om. Pr. quod, — Om Pr. corrumpit, — corripit Pr. vel animali». — Om Pr. 339 eodem modo est in mineralibus et calore eorum. Et sic opus caloris est educere formam de materia, quæ potentia est in ipsa, el figurare organa, et ordi­ nare silum membrorum et partium sub forma ter­ minante materiam. Hoc etiam modo calidum habet illud opus quod est lenninare et complere unum­ quodque in esse suo. Per hoc autem quod est calor naturalis simul, habet digerere humidum, et com­ miscere cum sicco proportionabiliter naturæ quæ est forma et species mixti, ut humidum sit in quanti­ tate, et subtilitate, el commixtione debita, quæ exi­ gitur ad speciem hanc vel illam, quam format calor inquantum est naturalis. Hæc autem proportio est secundum proportionem geometricam (x),sicut osten­ dimus in libro de Generatione ct corruptione. Quod autem hoc opus sil digerere humidum sibi subjectum, inquantum est utrumque simul, scilicet calor et naturalis, prima facie deprehendit qui modum considerat hujus operis. Quia digerendo humidum, necesse est quod aliquid de humido resol­ vatur el permutetur; quod nullo modo potest nisi inquantum est calor. In digestione autem, humi­ dum terminatur (C) ad speciem ejus cujus est humi­ dum, sicut ad speciem parte plantæ vel animalis vel mineralis. Et hoc nullo modo faceret inquantum est calor, sed potius resolveret lotum humidum, ita quod siccum incineraretur. Facit igitur hoc inquanlum est naturalis. Et sic digestio humidi est caloris ut est calor naturalis simul, » — Hæc ille. Item, cap. 6, sic dicit : < Est autem attendendum, quod, licet putrefactio el combustio habeant unum finem el similem viam resolvendo corpora mixta, tamen putrefactio naturalis est et generationi natu­ rali ipsius commixti opposita, el combustio est vio­ lenta. Cujus vera causa est, quia naturalis actio non est, nisi fiat aliquo naturalium principiorum et intrinsecorum operante vel coopérante. Putrefactio ergo (γ) est via naturalis, cum fiat calido intrinseco educente humidum. Calor enim naturalis, sicut supra diximus, duo habet, scilicet vim natune commixti corporis, el vim caloris ignis. Est autem naturalis corruptio quoties amittit virtutem mixti corporis propter defectum alicujus conservantis (o) commixtionem sub forma substantiali. Tunc enim non relinet nisi proprietatem caloris ignis respectu mixti illius cujus ipse fuit calor naturalis. Est autem proprietas caloris ignis dissolvere el educere subtile a grosso, quod facit calor ille humorem naturalem continue ad superficiem educendo, el tunc humescil extra mixtum,sicut ligna,animalia et lapides,quando incipiunt putrescere. Tunc autem cum humidum illud finitum est continue eductum, tandem relin­ is) geometricam. — generatam Pr. (C) terminatur. —determinatur Pr. (γ) qua *. — Add. Pr. (i) peuplei defectum ahcujut contervantu. — tenenti» Pr LIBRI H. SENTENTIARUM .140 quit cineres, et sic putrefactio fit. Combustio autem non sic agit, eo quod calor naturalis non adhuc a virtute naturæ destitutus sit; et ideo fit ibi violen­ tia : quia calor interior, cum sit in vigore naturæ, adhuc contentivus est mixti, et inquantum tale non coagit igni comburenti, sed reluctatur, et vim pati­ tur; unde lotum principium combustionis est extra, cum nihil confert sive coagit calor naturalis intrin­ secus inquantum est naturalis. Et ex hoc patet causa quare combustio violenta est, et putrefactio natura­ lis ; nec est hujus alia causa quæ vera sit. ® — Hæc ille. Item, in eodem capitulo, sic dicit : « Non autem uno modo possunt se habere naturalia agentia et patientia in generatione, quæ est via in naturam, et in corruptione, quæ est via extra naturam; sed potius, cum in generatione agant et patiantur infor­ mata virtutibus quæ dicuntur formati væ ipsius natu­ ralis rei quæ generatur, oportet quod in corruptione agant et patiantur destituta (a) virtutibus illis. Reli­ nent tamen virtutes proprias secundum quod sunt qualitates simplicium elementorum. Et licet ulraque naturalis sit, tamen generatio magis est naturalis quam corruptio. Naturale tamen est quod leve discedat a grtivi, et calidum a frigido, et humidum a sicco; et hæc natura est simplicium, non commixtorum. Sicut enim ad commixti naturam non movet aliquid habens motum reclum, sed potius illud quod habet motum obliqui circuli in cœlo, sicut sol et planetæ, et secundum periodum motus (6) illius attenditur tempus generationis; ita necessc est quod qtialitates mixtorum destituta; virtutibus periodi, moveant ad corruptionem, et secundum recessum ab illis virtu­ tibus erit tempus naturalis corruptionis, n — Hæc ille. — Ex quibus apparet quomodo mixta, tam heterogenea quam hornogenea, habent in seipsis principium activum suæ corruptionis, saltem par­ tiale. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Durandi. — Ad argumen­ tum Durandi contra secundam conclusionem, dici­ tur quod recte concludit quod peccatum originale (γ) inter omnia peccata minus habet de ratione volun­ tarii, et consequenter minimum de ratione culpæ. Et hoc conceditur; quia nec est voluntarium volun­ tate propria, nec directe voluntate aliena,sed solum indirecte et interpretative. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 4, art. 1, sic dicit : α Aliquis homo singularis dupliciter potest considerari. Uno modo, < undum quod est quædarn jiersona singularis (o). (a) (C) (Y) (β) (/eihiuia. — doliluic Pr. malui. — rnodtfJ Pr. originale. — initant Pr, 1 verbo dupliciter usque ad lingulari , * om. Pr. Alio modo, secundum quod est pars alicujus colle­ gii. Et utroque modo ad eum potest aliquis actus pertinere. Perlinet autem ad eum, inquantum est singularis persona, ille actus quem proprio arbitrio el per seipsum facit. Sed inquanlum esi pars colle­ gii, potest ad eum pertinere aliquis actus quem per seipsum non facit, nec proprio arbitrio, sed qui fit a loto collegio, vel a pluribus de collegio, vel a principe collegii : sicut illud quod princeps civitatis facit, dicitur civitas facere, ut dicit Philosophus. Hujus enim collegium totum reputatur quasi unus homo, ita quod diversi homines in diversis officiis consti­ tuti , sunt quasi diversa membra unius corporis naturalis, ut Apostolus inducit de membris Ecclesiæ, 1. Corinth. 12 (v. 12elseq.). Sic ergo tota mul­ titudo hominum a primo parente humanam natu­ ram accipientium, quasi unum collegium, vel potius sicut unum corpus unius hominis consideranda est. In qua quidem multitudine unusquisque homo, etiam ipse Adam, potest considerari, vel quasi sin­ gularis persona, vel quasi aliquod membrum illius multitudinis, quæ per naturalem originem deriva­ tur ab uno. Est autem considerandum quod primo homini in sua institutione datum fuerat divinitus quoddam supernalurale donum, scilicet originalis justitia, per quam ratio subdebatur Deo, et inferio­ res vires rationi, et corpus animæ. Hoc autem donum non fuerat datum primo homini ut singulari personæ tantum, sed ut cuidam principio totius naturæ humanæ, ut scilicet ab eo per originem derivaretur in posteros. Hoc autem donum acceptum primus homo per liberum arbitrium peccans amisit, ec tenore quo sibi datum fuerat, scilicet pro se et pre sua posteritate lota. Defectus igilur hujus doni totam ejus posteritatem consequitur. Et sic iste defectus eo modo traducitur in posteros, quo modo traduci­ tur natura humana. Quæ quidem traducitur, non quidem secundum se totam, sed secundum aliquam partem sui, scilicet carnem cui Deus animam infun­ dit. Et sic, sicut anima divinitus infusa perlinet ad naturam humanam ah Adam derivatam, proptei carnem cui conjungitur, ita et defectus prodictus pertinet ad animam propter carnem quæ ab Adam propagatur, non solum secundum corpulentam sub­ stantiam, sed etiam secundum rationem seminalem, id est, non solum materialiter, sed sicut a principio activo : sic enim filius accipit a patre naturam huma­ nam. Si ergo consideretur defectus iste hoc modo per originem in istum hominem derivatus, secun­ dum id quod iste homo est quædarn persona singu­ laris, sic hujusmodi defectus non |>olest habere rationem culpæ, ad cujus rationem requiritur quod sit voluntaria. Sed si consideretur iste homo genitus ut quoddam membrum totius humanæ natura a primo parente propagatae, ac si omnes homines essent unus homo, sic habet rationem culpæ propter ; voluntarium ejus principium, quod est actuale pec DISTINCTIO XXX. — QUÆSTIO I. catum primi parentis. Sicut si dicamus quod motus manus ad homicidium perpetrandum secundum quod manus per se consideratur, non habet rationem culpæ; quia manus de necessitate movetur ab alio. Si autem consideretur ut est pars totius hominis qui voluntate agit, sic habet rationem culpæ; quia sic est voluntarius. Sicut igitur homicidium non dicitur culpa manus, sed culpa totius hominis; ita hujusmodi defectus non dicilur esse peccatum per­ sonale, sed peccatum totius naturæ; nec ad perso­ nam pertinet, nisi inquanlum natura inficit perso­ nam. El sicut ad unum peccatum faciendum diverse partes hominis adhibentur, scilicet ratio, voluntas, manus, et oculus, et hujusmodi, et tamen est unum solum peccatum, propter unitatem principii, scili­ cet voluntatis, a quo peccati ratio ad omnes actus partium derivatur; ita el ratione principii, in tola natum humana consideratur quasi unum peccatum originale. Propter quod Apostolus dicit, Rom. 5 (v. 12) : In quo omnes peccaverunt ; quod, secun­ dum Augustinum, potest inlelligi, in quo, scilicet primo homine, vel in quo, scilicet peccato primi hominis, ut peccatum primi hominis sil (a) quasi commune peccatum hominum. * — Hæc ille. Item, 2. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 1, in solu­ tione secundi, sic dicit : α Inter omnia peccata minimum (6) est originale, eo quod minimum (γ) habet de voluntario. Non enim est voluntarium voluntate istius personae, sed tantum voluntate prin­ cipii naturæ. Peccatum autem actuale, etiam veniale, voluntarium est voluntate persome in qua est; et ideo minor pœna debetur originali quam veniali. Nec obstat quod originale non (δ) compatitur secum gratiam. Privatio enim graliæ non habet rationem culpæ, sed pœnæ, nisi inquanlum ex voluntate est. Unde ubi minus de voluntario, ibi minus de culpa, etc. d Item, la 2 , * q. 82, ari. 4 : « In peccato originali sunt duo. Quorum unum est defectus originalis justitiæ. Aliud autem est relatio hujusmodi defectus ad peccatum primi parentis, a quo per vitiatam originem deducitur. » — Hæc ille. Ex quibus patet quod peccatum originale mini­ mum habet de ratione culpæ, quia minimum de ratione voluntarii; secundo, quod hoc peccatum non univoce, sed multum æquivoce dicitur jieccatum cum peccatis actualibus. El possent assignari innumera dissimilitudines et differential; sed pro nunc sufficit assignaro quatuor. Prima, quia alia peccata consistunt in deordinatione actus, vel omis­ sione (c) actus; hoc autem consistit in deordinatione (i) sit. — Om Pr. (r>) minimum. — manifettum Pr. (γ) minimum. — manifestum Pr. (ô) non. — Om. Pr. (t) omissione. — omi«ionb Pr. 341 ipsius natura. Secunda est, quia alia peccata sunt voluntaria voluntate proprii supposiG in quo sunt, vel voluntate personæ ; hoc autem tantummodo est voluntarium volunta te naturæ vel principii(a)nalura, cl alieni, non proprii suppositi. Tertia est, quia aha peccata sunt culpæ, el habent rationem culpæ, ex relatione inordinationis in eis reperlæ ad proprium subjectum vel suppositum; hoc autem non habet rationem culpæ, nisi ex relatione ad naturam sup­ positi, vel ad suppositum extrinsecum, scilicet Adam. Quarta est, quia istud peccatum est quodam­ modo necessarium, alia vero non ; hoc est naturale, alia sunt personalia, si ita liceat loqui. El infinita * tales differentis inter hoc et alia possent assignari. Et ideo argumentum Durandi non militat contra nos. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum autem argumentum aliorum contra eamdem conclu­ sionem, negatur major; quia, ut patet ex dictis, peccatum originale æquivoce dicitur peccatum cum aliis, nec consistit in voluntaria commissione, nec in voluntaria omissione. Tamen ad hanc rationem respondet Gn rius de Arimino (dist. 30, q. i, art. 1, conci. 1), dicens quod, < quamvis peccatum originale non sit culpa actualis, de qua major habet veritatem (6), est tamen culpa habitualis, vel quasi habitualis, scilicet vitium ad culpam actualem incli­ nans. Unde peccatum originale duplici ratione culpa dici potest. Una est, quia est inclinativum ad culffcm; et hanc tangit Augustinus, 5. Contra Julia­ num, cap. 3, dicens quod, sicut excitas cordis, quam solus removet illuminator Deus, et pecca­ tum est quo in Deum non creditur, et pœna pec­ cati qua cor superbum digna animadversione punitur, et causa peccati cum mali aliquid errore cordis exci committitur; ita concupiscentia car­ nis adversus quam (γ) bonus concupiscit spiritus, ct peccatum est, quia inest illi inobedientia con­ tra dominatum menti. , * et pœna (δ) peccati, quia reddita est meritis inobedientis, et causa peccati defectione consentientis, vel contagione nascentis. Ubi nola quod dicit inest illi inobedientia contra dominatum mentis; est enim principium deside­ riorum spiritualibus desideriis adversantium. Aha ralio est, quia est macula el vitium dehonestans naturam. Unde, sicut actualis culpa commissionis mentem deformat, sic quod propter eam pœna juste debetur animæ deformatæ. sic el hujusmodi vitium dehonestat et (<) inquinat mentem, propter quod poenam juste meretur, sicquo vere illud dicilur culpa. Et hanc rationem innuit Augustinus, lib. 2. (а) principii. — principaliter Pr (б) veritatem. — verum Pr. (γ) çuam. — spiritum quem Pr. (8) pœna. — pcenss Pr. (t) et. — etiam Pr. 312 LIDR1 h. sententiarum di Gratia Christi et peccato originali, cap. 40, ubi dicit quod Deus hominem damnat propter vitium quo natura dehonestatur, non propter naturam quæ vitio non aufertur. Et si dicas quod eadem ratione alii habitus vitiosi, qui ex pravis acti­ bus acquiruntur in hominibus, essent culpæ, potest probabiliter responderi, quod etiam illi utiqueculpæ sunt antequam eorum reatus per poenitentiam dimit­ tatur, sicut et originale vitium etiam culpa est ante­ quam per baptismum reatus ejus extollatur : tam enim per poenitentiam quam per baptismum absol­ vitur anima a reatu, et decoratur gratia, per quam eliarn contra inclinationem vitiosam juvante Deo fortis efficitur, ut vilium in illa non dominctur; el ideo nec illud post baptismum, nec illa post pœmtentiam sunt culpæ, etc. > — Hæc Gregorius. Sed tamen videtur mihi quod illa responsio, licet multa vera dicat, tamen continet quinque improba­ bilia. Primum est, quia supponit quod peccatum originale sit quædam qualitas habitualis ad pecca­ tum inclinans; quod est falsum. Secundum est, quod ad rationem peccati sufficiat esse inclinativum ad actum malum; hoc enim non sufficit, quia (a) tunc objecta exteriora et appetitus sensitivus possent dici peccata. Tertium est, quod omne vitium dehone­ stans naturam habeat rationem culpæ; hoc enim falsum est, quia tunc lepra possel dici peccatum. Quartum est, quia in ista responsione nihil dicit de voluntario, quod tamen requiritur ad veram ratio­ nem culpæ, ut sæpius dictum est. Quintum est, quod habitus ex pravis actibus acquisitus habeat rationem culpæ;hoc enim mullum novum est inter Theologos. Et do hoc beatus Thomas, 1" 2 , q. 82, * art. 1 (ad 2°®). Arguit enirn sic : « Actuale peccatum plus habet de ratione culpæ quam originale, inquanlum plus habel de ratione voluntarii. Sed habitus actualis peccati non habet rationem culpæ, alioquin sequeretur quod homo dormiens culpabiliter pec­ caret. Igitur nullus habitus habet rationem culpæ originalis, etc. s — Sequitur responsio : α Dicen­ dum, inquit, quod actuale peccatum est inordinatio quædam aclus. Originale vero, cum sit peccatum naturæ, est quædam inordinata dispositio ipsius naturæ, quæ habet rationem culpæ inquantum deri­ vatur ex primo parente. Hujusmodi autem inordi­ nata dispositio nature habet rationem habitus; sed inordinata dispositio actus non habet rationem habi­ tus. Et propter hoc originale peccatum potest esse habitus; non autem peccatum actuale. > — Hæc ille.— De ista materia etiam diffuse loquitur, 1· 2·, q. 71, art. 3. Tenenda est igitur prima responsio superius posita. — Auctoritas vero Augustini allegata ad probandum minorent, non e^t ad propositum; quia ex illa hal>etur quod defectus in nobis sunt pœnæ peccati actualis primi parentis, cum quo (ft) quia. — quod Pf. I tamen stat quod hujusmodi defectus habent ratio­ nem, non solum pœnæ, sed culpæ. Unde Augusti­ nus, 3. Contra Julianum, cap. 3, ait quod mala quæ in hac transitoria vita patiuntur infantes, sub justo et omnipotente Deo non irrogarentur, si nulla ex parentibus merita mala traherentur. El infra, cap. 4, sic dicit : Genus humanum ex initio quo deseruit Deum, trahit damnatæ originis noxam his omnibus dignissimam poenis, nisi ubi (a) parcit ratione (δ) dispositionis occultæ inscrutabilis sapientia Conditoris. Ex quo patet propositum. Et ulterius, quia, sicut supra allegatum est, originale peccatum est peccatum, et (γ) causa peccati, et pœna peccati. Hem, Augustinus, super Psalm. 50, sicut allegat Magister in pnesenti distin­ ctione, aitquod nemo nascitur nisi trahens pœnam et meritum pœnæ. Certum est autem quod meri­ tum pœnæ utique culpa est, cui pœna debetur. El ex hoc ibidem Magister concludit quod peccatum originale est culpa. Ad confirmalionem, dicil Gregorius quod, α sicut ipsemet Augustinus declarat, i. Retractationum, cap. 9, in fine, illa verba dicta sunt contra Mani­ chaeos, qui negant peccatum originale: quo negato, prædicta non essent supplicium peccati; el tamen nec sic culpandus esset Deus, sed laudandus; et hoc intendit ibidem concludere d. Jj 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Gregorii. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem, dicilur quod Augustinus in illis auctoritatibus sumit vocabulum concupi­ scentiae non pro potentia concupiscibili, nec pro ali­ quo actu ejus, nec pro aliquo habitu positivo de genere qualitatis, sed pro quadam habilitate ad inor­ dinale et effrenate concupiscendum, modo superius expresso in probatione tertiæ conclusionis. De hoc •-anctus Thomas, dc Malo, q. 4, ari. 2, sic dicil : « Peccatum originale est peccatum hujus personae vel illius prout consideratur ul quædam pars multitu­ dinis ab A — Hæc ille. Ad secundum patet per idem; et similiter ad tertium, quartum et (x) quintum; quia solum con­ cludunt quod peccatum originale, materialiter, est concupiscentia habitualis, non quidem positive, sed privative sumpta. Cum quo stat quod carentia ori­ ginalis justitiæ formale est in peccato originali. Unde sanctus Thomas, ubi supra (de Malo, q. 4, art. 2), sic dicit : α Anselmus sic argumentatur in libro de Conceptu virginali : Omne peccatum est injustitia, el per consequens excludit aliquam justi­ tiam; sed peccatum originale non excludit aliam (β) justitiam quam originalem ; ergo peccatum originale est carentia originalis justitiæ. n Et postea respondet dicens : « Ad illud quod quaerebatur de carentia ori­ ginalis justitiæ, dicendum est quod est (γ) sicut for­ male in peccato originali. » Quod enim concupi­ scentia positive dicta, sine quocumque alio, non habeat rationem peccati originalis, arguit sic sanctus Thomas, ubi supra, octavo loco (8) : < Si concupi­ scentia est originale peccatum : aut habet per sui essentiam; el sic remanente concupiscentia post baptismum, non esset solutum peccatum originale, quod est inconveniens : aut dicitur peccatum origi­ nale propter aliquid aliud adjunctum; et sic illud aliud magis est peccatum originale. Non ergo origi­ nale peccatum est concupiscentia. » Et postea respon­ det : < Dicendum, inquit, quod aliquid dicitur aliquale propter aliud, non solum sicut propter acci­ dens, sed etiam sicut propter formale principium ; sicut corpus dicitur vivum propter animam, nec tamen sequitur quod corpus non sit pars rei viventis. Et similiter concupiscentia dicitur originale pecca­ tum propter carentiam originalis justitiæ, quæ, sicut dictum est, se habet ad ipsam ut formale ad materiale. Unde non sequitur quod concupiscentia (a) (β) (γ) (1) et. — Om. Pr aliam. — aliquam Pr. efl — Om Pr octaro loco. — Om. Pr. non sit aliquid originalis (x) peccati, n — Hæc ille. Ad sextum dicitur quod Augustinus large accipit ibi qualitatem et affectionem. Nam qualitas dici potest omne quod denominat aliud, sive sit quid absolutum, sive respeclivum, sive sit positivum, sive privativum, ut patet ex dictis beati Thomæ statirn recitatis, ubi vult quod carentia originalis justitiæ potest dici formale principium, qualifleans concupiscentiam et dans ei rationem peccati origi­ nalis. Similiter affectio sumitur ab Augustino pro habilitate ad affectum actualem. Cur autem dicitur languor naturæ, ostendit sanctus Thomas, 2. Sen­ tent., dist. 30, in expositione liltene, ubi sic dicit : α Hic ponuntur octo nomina jieccali originalis. Quo­ rum differentia sic accipi potest. Potest enim hoc peccatum nominari vel per comparationem ad modum quo causatur in nobis, vel per comparationem ad (C) subjectum in quo est, vel per comparationem ad peccatum actuale ad quod inclinat. Et quia ]>er ori­ ginem vitiatam in nos pervenit, ideo ex modo quo causatur in nobis nominatum, dicitur peccatum originale. In peccato autem actuali (γ) duo consi­ derantur, scilicet : defectus seu deformitas peccati; et secundum hoc nominatur fomes peccati, quasi fomentum præbens ad peccandum, sicut siccitate lignorum fovetur ignis : et ilerum delectatio, quæ consistit in conversione ad bonum commutabile; et sic dicilur concupiscentia, quæ est per deordinationem actu exsistentem in partibus animæ, sub­ tracto retinaculo originalisjustitiæ : vel (8) in ordine ad actum concupiscentia? ad quem peccatum origi­ nale inclinat; el sic dicitur concupiscibilitas. Sub­ jectum autem in quo peccatum originale consistit, est homo, qui ex duabus naturis constat, rationali et sensitiva. Potest ergo peccatum originale nomi­ nari, vel per comparationem ad rationalem , vel per comparationem ad sensitivam. Si primo modo, sic, ex |>arte ejus quod est formale in peccato originali, scilicet carentia debitæ justitiæ, dicilur languor naturæ; ex parte vero ejus quod est materiale, sci­ licet inordinatio inferiorum virium, dicilur tyran­ nus, inquantum per inordinationem virium infe­ riorum injuste et quodammodo tyrannice ratio in servitutem peccati trahitur. Ex parte autem sensitivæ, quæ est potentia organis affixa, dicilur lex camis, ex eo quod per traductionem carnis traduci­ tur; et dicitur lex membrorum, inquantum in ' membris completis dominatur, el quodammodo secundum conditionem eorum inclinat in actum, ut scilicet in delectabile membris homo inclinetur, quod est eis conveniens, i» — Hæc ille. (e) originalis. — materialis Pr. (6) a verbo modum usque ad comparationem ad, om. Pr. (γ) actuali. — actu Pr. (8) vel. — Om Pr. DISTINCTIO XXX, — QÜÆST10 I. Λ<1 septimum, octavum, nonum, decimum, unde­ cimum, dicetur in sequenti distinctione ubi inquiretur in quo sit subjectivo peccatum originale, et quomodo traducatur et causetur in prole. Hoc tamen dicendum videtur pro nunc, quod peccatum originale non est proprie habitus naturalis, nec infusus, nec acquisitus ex actibus proprii suppositi. I Unde sanctus Thomas, de Malo, ubi supra (q. 4, art. 2), arguit sic : α Omnis habitus, aut est natu­ ralis, aut acquisitus, aut infusus. Sed peccatum originale non est habitus naturalis; quia,secundum Dionysium, 4. cap. dc Divinis Nominibus : nihil quod inest alicui secundum naturam, est ei malum. Similiter etiam nec est habitus acquisitus : quia habitus acquisiti causantur ex actibus, ut patet per Philosophum, 2. Ethicorum (cap. 1); peccatum autem originale non acquiritur, sed trahitur per originem. Similiter etiam non est habitus infusus; quia talium habituum solus Deus est causa intus operans in anima, qui tamen non potest esse causa peccati. Igitur nullo modo peccatum originale est habitualis concupiscentia, x Ecceaiyumentum.Sequi­ tur responsio : α Ad quintum, inquit, dicendum est quod, sicut habitus vitiosus qui est proprius hujus persons, est acquisitus ex actibus hujus personæ; ita et habitualis concupiscentia quæ pertinet ad peccatum naturæ, est acquisita ex voluntario actu primi parentis; non autem est naturalis proprie loquendo, neque infusa. * — Hæc ille. — In prima vero secunda , * ut supra allegatum est (la 2 , * q. 82, ari. l,ad 3um), dicit quod talis habitus α non deliet dici infusus, nec per actum alicujus suppositi acqui­ situs, sed per vitiatam originem innatus Quo­ modo autem origo filiorum Ad© dicatur vitiata, dicetur post in hac vel sequenti quæstiono. Patet igitur ex praedictis, quod, cum peccatum originale non sil habitus positivus absolutus de genere quali­ tatis, puta talis, non oportet quærcre tam sollicite causam productivam talis qualitatis in anima, nec oportet fingere aliquam malam qualitatem causa­ tam a diabolo vel serpente in carne primorum paren­ tum, a qua pullulet alia qualitas in anima. Nam (x) totum hoc videtur esse fictio. Augustinus autem per verba in undecimo argumento recitata, intendit quod diabolus, vel serpens, in quo loquelatur dia­ bolus, fuit causa infectionis carnis primorum paren­ tum, non quidem efficiens perficiens, scilicet indu­ cendo aliquam qualitatem, sed efficiens per modum removentis prohibens, inquanlum consuluit et sug­ gessit eis peccatum, quod abstulit justitiam origina­ lem prohibentem hujusmodi concupiscentiam habi­ tualem, et infectionem corporis et potentiarum vege­ tati varum. Vel forte locutus est parabolice, aut non suam, sed aliorum opinionem recitando. Mirabile namque esset si serpens, aut aliqua creatura, pro­ (a) Nam. — non Pr. 345 pria virtute posset talem qualitatem in came homi­ nis causare, a qua necessario anima inficeretur, et tali infectione quam nulla creatura, sed sola Dei gra­ tia po *sel tollere ab anima, sicut habet dicere illa fictio. Et multa alia inconvenientia quæ per se patent. § 4. — Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum contra quartam conclusionem, dicitur quod utique recte concludit quod sola carentia originalis justitia? sive personalis(x), non sufficit ad rationem peccati ori­ ginalis, sed ultra hoc requiritur quod talis justitia sit debita haberi ; et ideo conclusio illa non dicit quod carentia originalis justitiæ sit peccatum origi­ nale, sed privatio; quia, juxta prædicta in secunda conclusione, malum addit supra defectum. Unde beatus Thomas, dc Malo, q. 4, art. 2, sic arguit, secundo loco (6) : < Ansel mus dicit in libro de Can· ceptu virginali sic : Factus est homo, ut inordina­ tam concupiscentiam sentire non deberet. Sed,sicut in eodem libro dicitur, peccatum est non solum cum non habet homo quod deberet habere, sed etiam cum habet quod non debet habere. Ergo concupiscentia est peccatum originale, etc. > Et postea, in solu­ tione, concedit totum argumentum. Ex quo patet quod, secundum eum, peccatum originale est contra duplex debitum : primo, quia homo caret justitia originali quam debet habere; secundo, quia habet inordinatam concupiscentiam quam debet non habere. Item, ibidem (ari. i), et ubicumque loquitur de hac materia, dicit quod < donum originalis justitia? datum fuit homini primo, non ut personæ singulari tantum, sed ut cuidam principio totius natura· humans, ut scilicet ab eo per originem derivaretur in |>osleros. Hoc autem donum acceptum primus homo per liberum arbitrium peccans amisit, eo tenore quo sibi datum fuerat, scilicet pro se el pro sua lota posteritate >. — Hæc ille. — Ex quo patet quod ideo carentia hujus originalis justitiæ pecca­ tum est : quia Adam, et quilibet homo ex Adam veniens, debebat talem justitiam habere in se; et ultra hoc, Adam debebat eam transfundere in posteros. Conceditur igitur quod sola carentia origi­ nalis justitiæ non esset peccatum, nisi esset debita haberi; et similiter concupiscentia habitualis non esset peccatum, nisi quia homo debet eam non habere. Ad secundum dicitur quod bene concludit quod ad completam rationem peccati originalis, non solum concumt carentia originalis justitiæ cum debito habendi eam, immo, ultra hoc, requiratur (а) five personalis. — fine personali Pr. (б) iccundo loco, — Om. Pr. 346 LIDRI II. SENTENTIARUM quod talis vitiosus defectus sit voluntarius, modo quo supra «lictum est, voluntate scilicet Adæ. — Cum autem ulterius dicitur quod illa carentia non aliter fuit xolunlaria, etc.;— dicitur quod, sicut aliquis dicitur peccare per electionem, quia eligit scienter illud cui rst annexa peccati deformitas, licet non eligat deformitatem de per se ; sic Adam volun­ tarie induxit defectum originalis justiliæ in se el suis posteris, quia scienter elegit aliquid cui conse­ cutive erat annexus iste defectus, el cui incompossi­ bilis erat justitia originalis opposita huic defectui, licet hunc defectum nnn de perse elegerit. El con­ ceditur ulterius quod sic eligendo, meruerit perdere originalem justitiam, el talem defectum incurrere, cl incurrit dignitatem habendi talem defectum, el indignitatem habendi donum originalis justiliæ. Sed negatur ulterior consequentia, qua infertur quod peccatum originale principaliter consistat in tali dignitate mali.el indignitate boni, vel in tali merito, aut demerito. Cujus ratio est, quia, licet apud Theo­ logos idem actus sit peccatum et demeritum, tamen differunt ratione, taliter quod prius actus habet rationem peccati et culpæ quam demeriti. Unde beatus Thomas, 1· 2·, q. 21, art. 3, sic dicit : < Actus bonus vel malus habet rationem laudabilis vel culpæ, secundum quod est in potestate volunta­ tis; rationem vero rectitudinis el peccati, secundum ordinem ad finem; rationem vero meriti vel deme­ riti, secundum retributionem justiliæ ad alterum. » El has 1res conclusiones approbat ibidem per tres articulos. Ex quo patet quod, cum peccatum origi­ nale proportionetur actuali peccato Adæ, in peccato originali : primo est ratio defectus; secundo, ratio mali; tertio, ratio peccati; quarto, ratio culpæ; quinto, ratio demeriti; el proportionabiliter lotum hoc fuit in peccato primo Adæ. Vanum est ergo dicere quod ratio meriti vel demeriti constituat rationem culpæ in peccato actuali vel originali. Similiter, fal­ sum est quod sine tali merito vel demerito, digni­ tate vel indignitate, reliqua quæ occurrunt ad pec­ catum originale, non sufficiant ad constituendum perfecte et sufficienter rationem mali, peccati, vel culpa». Est enim in eo ratio mali ; quia est ibi defe­ ctus boni debili et apti i nesse. Secundo est ibi ratio peccati ; quia talis defectus deordinat effective el formaliter a fine. Tertio est ibi ratio culpæ ; quia talis defectus est voluntarius : non quidem ratione meriti vel dignitatis; sed quia voluntas Adæ elegii aliquid repugnans dono originali justiliæ, et annexum defectui ejus. Ad quod, quarto loco, secula est ratio meriti et demeriti, dignitatis et indignitatis, de qui­ bus loquitur arguens. Ad tertium patet |kt prædicta; quia argumen­ tum deficit in duobus. Primo, «pria (x) dicit origi­ nale peccatum consistere in defectu originalis justi- (·) fiua- — çui Pr. liæ, secludendo concupiscentiam ; cujus oppositum supra visum est per argumenta Gregorii fundata in dictis Augustini. Secundo, «pria ponit indignitatem habendi originalem justitiam et meritum carendi ea pertinere intrinsece ad rationem peccati originalis, cl esse partem ejus; quod c>l statim negatum. Ad quartum dicitur quod huic argumento respon­ det sanctus Thomas, dc Mato, q. 4, art. 1, ubi arguit sic : «r Secundum Anselmum (lib. dc Con­ cept. Viffj.), peccatum originale est carentia origi­ nalis justiliæ. Aut ergo originalis justitia convenie­ bat animæ primi hominis naturaliter ex sua crea­ tione; aut erat donum superadditum ex divina liberalitate (a). Si autem fuit animæ naturalis, nun­ quam eam amisisset peccando; «pria, ut dicit Diony­ sius, 4. cap. de Divinis Nominibus, data naturalia in «læmonibiis permanarunt; et sic etiam omnes homines originalem justitiam haberent : quia quod est naturale uni animæ, est omnibus animabus naturale; el ita nullus nasceretur cum peccato ori­ ginali, id est, cum carentia originalis justiliæ. Si autem illa justitia fuit donum superadditum ei ex divina liberalitate, aut ergo Deus illud donum dat, aul non. Si dat, non nascitur homo cum carentia originalis justiliæ, neque potest anima per carnem infici. Si autem non datur ei a Deo, hoc non videtur ei esse imputandum, sed Deo qui non dat. Nullo ergo modo homo peroriginem peccatum contrahere potest.» Ecce argumentum. Sequitur solutio : α Dicendum, inquit, ad undecimum, quod originalis justitia fuit superaddita primo homini ex divina liberal itate ; sed quod huic animæ non detur a Deo, non est ex parte ejus, sed ex parte humanæ naturæ, in qua inveni­ tur contrarium prohibens. » — Hæc ille. — Dico igitur ad argumentum, quod carentia originalis justiliæ in nobis est a Deo tanquam a non influente eam, sed a natura humana tanquam a |>onente obstaculum tali justiliæ, vel saltem a principio naturæ, scilicet Adam. — Et si contra hoc arguitur, quia, secundum te, indignitas naturæ non est quid intrinsece lærtinens ad originale peccatum, modo autem dicis quod indignitas natura præcedil, online causalilalis, defectum justiliæ originalis, et sic vide­ lur contradictio; — dicitur quod indignitas est duplex. Quædam se habens mere negative, id est, non dignitas : et talis præcedil carcnliam originalis jystitiæ in ipso qui contrahit originale, el in natura prout est in tali supposito; tamen talis indignitas non est meritum nec demeritum. Alia est indignitas se habens privative vel contrarie : et talis non præ­ cedil in parvulo qui contrahit originale peccatum, nec in natura prout csl in illo; præcessit tamen in natura et in principio naturæ, scilicet in Adam, qui propter suum actuali? peccatum reddidit naturam humanam indignam dono justiliæ originalis, et (a) liberalitate. — de liberalitate Pr. DISTINCTIO XXX. - QÜÆSTIO I. meruit ea privari in se et suis posteris, Non ergo concluditur quod in eo qui contrahit originale, indi­ gnitas se habens per modum contrarii, praecedat vel constituat originale peccatum 9 nec quod sit causa vel pars originalis peccati, sed quod talis indignitas præcessit in principio naturæ, scilicet Adam. Ulte­ rius dicitur quod argumentum non potest aliud con­ cludere, nisi quod sola carentia originalis justiliæ * debita haberi non constituit rationem originalis pec­ cati; quod conceditur. Sed cum hoc stat quod talis carentia cum relatione ad causam proximam, scili­ cet peccatum Adæ, sit peccatum, id est, prout est volita ab Adam , vel propter ejus peccatum volunta­ rium inducta, est peccatum originale. Si quis tamen vellet, posset dicere quod de ratione originalis jo­ cati sunt tria. Primum est, habitualis concupiscen­ tia. Secundum est, carentia originalis justitiae debitæ inesse. Tertium est, quod ista duo causata sint ex demerito et indignitate primi parentis, et ab Adam per motionem generationis simul cum natura trans­ fusa. Ponere autem in anima parvuli aliquam indi­ gnitatem culpabilem procedentem carenliarn origi­ nalis justiliæ quasi causam ejus, falsum est, el improbabile. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum negatur minor. Quia in Adam potuit dici peccatum non solum actus voluntarius inordinatus, nec solum reatus pœnæ vel pœna cum reatu, immo pœna cum relatione ad actum inordinatum ut effectus ad cau­ sam : ita quod reatus non sufficit ad constituendum |>eccatum originale, nec pœna cum reatu, nisi ex relatione eorum ad peccatum actuale Adæ. Et ideo similiter peccatum originale in parvulo est pœna cum relatione ad illud peccatum. Et de hoc sanctus Thomas, de Mato, ubi supra (q. 4), in fine secundi articuli, sic dicit : α Ad illud vero quod quærebatur : utrum sil pœna tantum, vel pœna el culpa; — dicendum quod, si comparetur ad istum homi­ nem prout est persona quædain, non habito respectu ad naturam, sic est pœna; si autem comparetur ad principium, in quo omnes peccaverunt, sic habet rationem culpæ. » — Hæcille. — Item, 1·2·, q.82, ari. 4 : « In peccato originali sunt duo : quorum unum est defectus originalis justiliæ; aliud esi rela­ tio hujus defectus ad peccatum primi parentis, a quo per vitiatam originem deducitur. » Hem, 2. Sentent., dist. 31, q. I, art. 1 ; · Infectio, inquit, ex inordinata voluntate primi parentis pro­ cedens, in ipso quidem primo parente fuit duplici­ ter, scilicet per modum peccati actualis, inquantum eam |»er propriam voluntatem contraxit, el etiam ulterius jter modum peccati naturalis, inquantum natura in eo infecta est. In sequentibus autem non est nisi ul peccatum naturale, etc. o Ex quibus palet quod reatus sive pœna (3) non constituit origi(x) five ptrna. — fine perianali Pr. 347 nile, nec (M principle in eo; wxl illa quæ superius dicta sunt. Ad secundum dicitur quod similitudo inter meri­ tum Christi et demeritum Adæ, quantum ad hoc valet, quod, sicut illi quæ regenerantur in Christo, primo constituuntur justi per infusionem gratias, et secundo ex gratia debetur eis vita ælema, et habent ad illam habendam dignitatem; et sic propter pec­ catum Adæ, illi qui ab eo carnali ter generantur, primo constituuntur peccatores, secundo rei pœnæ æternæ. Dicitur secundo, quod, sicul effectus meriti Christi in regeneratis ab ipso, non est quodeumque debitum, nec jus habendi glonam, nisi pnesupposita justificante gratia, ita nec effectus peccati Adæ in generalis ab ipso, est quicumque reatus, nisi pnesupposita culpa. El ita argumentum non conclu­ de quod peccatum originale sit reatus, sed potius oppositum, quod sit culpa, ad quam sequitur rea­ tus. Dicitur tertio, quod, sicut ante infusionem graliæ per Christi meritum, nullum præcedil debitum recipiendi, in eo qui per Christum regeneratur; ita nec ante carentia rn justiliæ originalis, præcedil ali­ quod debitum vel indignitas culpabilis, in eo qui per Adam vitiose generatur. Et ita patet quod illa similitudo male adaptatur, aim ponat reatum in parvulo, nulla præcedente in eo culpa. De hoc san­ ctus Thomas, 2 Sentent., dist, 20, q. 2, art. 3, in solutione tertii, sic dicit : α Peccatum non transii in posteros a primo parente per modum demeriti, quasi ipse omnibus mortem demeruerit et infectionem peccati ; sed per modum traductionis consequentis Inductionem naturæ. Non enim actus unius personæ toti naturæ mereri vel demereri potest, nisi limites humante naturae transcendat, ul patet in Christo qui est Deus et homo. Unde a Christo nascun­ tur filii gratis, non per traductionem camis, sed per meritum actionis. Ab Adam vero nascuntur filii ira por propagationem, non per demeritum. > — Hæc ille. — Item. 3 p., q. 8, art. 5, in solutione primi, sic dicit : <( Peccatum originale in Adam, quod est peccatum naturæ, derivatum est a peccato actuali illius, quod est peccatum personale ; quia in eo persona corrumpit naturam : qua corruptione medianto, peccatum primi hominis derivatur a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod simi­ litudo inter meritum Christi et demeritum Adæ male ad propositum applicatur. Ad confirmationem dicitur quod peccaverunt per fallaciam consequentis, arguendo a propositione habente plures causas veritatis ad unam illarum : 3W LIÜllI H. SENTENTIARUM nam exclus ct majorités meriti Christi super deme­ ritum Adæ, non consistit in hoc quod per Christum confria lur justitia et debitum gloriæ, per Adam vero traducatur reatu * sine culpa realiler distincta a reatu ; sed ille excelsus attenditur quoad alia : quia scilicet meritum Christi restituit majora bona quam abstulerit Adam. Tamen neuter eorum confert debi­ tum pœnæ vel præmii sine culpa vel justitia prece­ dente tale debitum causaliter. Et ideo vanum est dicere peccatum originale non esse aliti ! quam rea­ tum. IX· hoc sanctus Thomas, dr Malo, q. 4, art. 6, in solutione septimi, sic dicit : « Donum Christi est potentius quam delictum Adæ; quia restituit homi­ nes in statum olliorem quam habuerit Adam ante peccatum : scilicet in statum gloriæ, qui est absque periculo peccandi. Sed oportet quod hoc agatur per conformitalcm ad Christum, ut effectus sit similis suæ causa;. Sicut enim Christus assumpsit vetusta­ tem pœnæ, ut per mortem nos a morte redimeret, et sic resurgendo ad vitam repararet; ita homines per Christum : primo quidem, per gratiam Christo conformantur, manente vetustate pœnali; et tan­ dem resurgentes transferuntur in gloriam, etc. » Ad tertium dicitur quod nec Paulus, nec Magi­ ster senserunt unquam, quod nati ex Adam contra­ herent reatum, nisi quia prius contrahebant culpam ex qua sequebatur reatus. Quod apparet per verba sua : quia primo dicit quod omnes peccaverunt pec­ cato Adæ; et secundo dicit quod ejus reatum incur­ runt. Unde argumentum procedit ex falsi exposi­ tione verborum Magistri.— Ad confirmationem, dicitur quod Magister recitat illa verba, non tamen asserit illa, nec approbat per sequentia, ubi tenet peccatum originale esse concupiscentiam. Illa autem opimo improbabilis est, el derogat divinæ jusliliæ, cum ponat a Deo infligi pœnam sine quacumque culpa ejus qui punitur, actuali vel (a) originali, et ponat reatum contrahi sine fundamento reatus. Ad qimrluin dicitur quod peccatum originale non consistit in hoc quod est esse reum illius pœnæ, quam dicimus privationem originalis juslitiæ; nec in hoc quod est esse indignum tali justitia, ut patet per prædicla. Et ideo utraque illarum opinionum falsa est : quarum una ponit quod fonnale in pec­ cato originali est esse reum pœnæ; et alia ponit quod consistit in hoc quod est esse dignum carere (6) originali justitia. Conceditur aulem quod peccatum originale est quid praevium ad hoc quod est reatus pœnæ ætcrnæ, et ad hoc quod est indignitas habendi vitam æternam. Conceditur ulterius quod hæc poma quæ est reatus ad carendum originali justitia, el indignitas habendi originalem justitiam, conse­ quuntur indignitatem peccati Adæ, el multas alias indignitates poenales exsistentes subjective in prole, («) vel — et Pr (C) eu/ ert. — Om. Pr. et in origine prolis, et in parentibus proximis prolis; non autem sequuntur aliquam indignitatem culpa­ bilem exsistentem in anima parvuli qui caret origi­ nali justitia, ut sept» dictum fuit. Et hæc de quæslione sufficiant. Benedicius Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXI. QUÆSTIO I. UTRUM PECCATUM ORIGINALE SIT SUBJECTIVE IN CARNE ®Çf^ÿ!RCA trigesimamprimam distinctionem y/Wy secundi Sententiarum, quærilur : Utrum \ peccatum originale sit subjective in carne. Et arguitur quod sic. Nihil dat quod non habet. Sed caro dat peccatum originale ipsi animæ. Igitur habet peccatum originale. Igitur est in carne forma­ liler et subjective. In oppositum arguitur sic. Secundum Ambro­ sium, idem est susceptivum vitii el virtutis. Sed caro non est susceptiva virtutis. Igitur nec vitii. In hac quaestione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod caro non est sublectum peccati originalis, sed anima. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 1“ 2 , * q. 83, art. 1, ubi sic dicil : < Aliquid potest esse in aliquo dupliciter. Uno modo, sicut in causa princi­ pali vel instrumentait. Alio modo, sicut in subjecto. Peccatum ergo originale omnium hominum fuit quidem in ipso Adam sicut in causa principali, secundum illud Apostoli, Boni. 5 (v. 12) : In quo omnes peccaverunt, In semine autem corporali est peccatum originale sicut in causa instrumental!, eo quod per virtutem activam seminis traducitur pec­ catum originale m prolem simul cum natura humana. I Sed sicut m subjecto peccatum originale nullo modo DISTINCTIO XXXI potest esse in carne, sel primum subjectum peccati originalis, quod erat in primo statu subjectum primum originalis . * justitia Sed < originalis justitia pertinebat origina­ liter ad essentiam animæ : erat enim donum datum divinitus humanæ naturæ, quam per prius respicit essentia animæ quam potentiæ. Potentis aulem animæ rnagis videntur pertinere ad personam,inquan­ lum sunt principia personalium actuum; unde sunt propria subjecta peccatorum actualium, quæ sunt jæccata personalia. > Igitur, etc. Tertia conclusio est quod peccatum originale causatur in anima virtute seminis intecti, vel a carne infecta. Hanc conclusionem intendit sanctus Thomas, ubi­ cumque loquitur de hac materia. Nam, de Malo, q. 4, art. 1, in sexto loco, arguit sic : < In libro de Ecclesiasticis Dogmatibus (cap. 43, alias 76) dici­ tur : Bona est caro, utpote a bono Deo creata, Sed bonum non est causa mali, secundum illud (7) Matlhæi 7 (v. 18) : Aon potest arbor bona malos fructus facere. Igitur peccatum originale non con­ trahitur per camis originem. > Ecce argumentum. Secunda conclusio est quod peccatum originale Sequitur responsio: < Dicendum, inquit, quod caro nostra, in sui natura, bona est; sed secundum quod prius est subjective in essentia animæ quam in est privata originali justitia propter peccatum primi ejus potentiis. parentis, sic causal originale peccatum. > — Hæc ille. — Hem, septimo arguit sic : « Plus dependet Hanc ponit sanctus Thomas, ubi supra (la 2 , * q. 83), ari. 2. ubi sic dicit : α Illud animæ est prin­ anima a came postquam est ei unita quam in ipsa cipaliter subjectum alicujus peccati, ad quod primo ejus unione. Sed postquam anima jam est cami pertinet causa motiva ad peccandum; sicut.si causa unita, non |K)tesl infici a carne, nisi per suum con­ motiva ad peccandum sit delectatio sensus, quæ per­ sensum. Ergo neque in ipsa unione. Ergo peccatum linet ad vim concupiscibilem sicut proprium obje­ originale non potest contrahi per camis originem. > ctum ejus, sequitur quod vis concupiscibilis sit pro­ Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ prium subjectum illius peccati. Manifestum est dum, inquit, quod peccatum originale, per se autem quod peccatum originale causatur per origi­ loquendo, est peccatum naturæ, non aulem personæ, *. Actus aulem genera­ nem. Unde illud animæ quod primo attingitur ab nisi ratione naturæ infecta origine hominis, est primum subjectum peccati ori­ tionis proprie deservit naturæ; quia ordinatur ad ginalis. Attingit autem origo animam ut terminum conservationem speciei. Sed carnem jam esse unitam generationis, secundum quod est forma corporis; animæ, perlinet ad constitutionem persons. Et ideo quod quidem convenit ei secundum propriam essen­ caro magis causât originale peccatum, prout est in tiam. Unde anima secundum essentiam est primum via generationis, quam prout est jam unita. » — subjectum peccati originalis. » — Hæc ille. — Ex Hæc ille. — Hem, nono loco, arguit sic : < Si pec­ quo potest formari talis ratio. Anima secundum catum originale contrahitur per carnis originem, illud sui est primum subjectum peccati originalis, hoc non est nisi inquanlum caro est corrupta. Aut quod primo attingitur per originem vitiatam. Sed ergo illa corruptio est moralis, aut naturalis. Sed essentia animæ est hujusmodi secundum suam essen­ moralis esse non potest; quia caro non est subjectum tiam, et non secundum sui potentias. Igitur per essen­ corruptionis moralis, sed anima. Similiter nec natutiam ct non per potentias est primum subjectum peccati originalis. - Aliam rationem innuit ibidem (a) illud. — idem Pr. 350 LIBIII II. SEXTENTI Λ H I’M mlis; (juin sequeretur quod inficeret animam natu­ quid est causa effectiva vel productiva alicujus naturæ, rali actione, scilicet per qualitates activas et passi­ est causa productiva proprio * passionis consequentis vas; quod patet esse falsum. Nullo modo igitur |>ec- naturam, vel illius quod consequitur cani quasi alum originale contrahitur per carnis originem. » propria passio. Sed semen patris est causa instruEcce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen­ menlaliter productiva naturæ hurnanæ in prole, ad dum, inquit, quod corruptio, quæ est in carne, est quam seqditur peccatum originale in generatis ex et quidem actu naturalis, sed intentioneel virtute est | ab Adam ante remedium peccati. Igitur tale semen moralis. Ex peccato enim primi parentis, destituta erit productivum peccali originalis. est caro ejus illa virtute, ut ex ea posset discindi Eamdem conclusionem tenet, 1“ 2®, q. 81, art. 1. semen per quod originalis justitia in alios propa­ Nam in solutione secundi, sic dicit : u Etsi anima garetur, el sic in semine, defectus hujus virtutis esi ! non traducatur, quia virtus seminis non potest cau­ defectus moralis corruptionis, et quædam intentio sare animam rationalem, movet tamen ad ipsam ejus, sicut dicimus intentionem coluris esse in aere, diapositive. Unde per virtutem seminis traducitur cl intentionem animæ esse in semine; et ex hoc humana natura a parente in prolem, et simul cum etiam est ibi virtus ad similitudinem perfectionis, natura naturæ infectio. Ex hoc enim fit iste qui sicut est ibi virtus ad productionem humanæ natura· nascitur consors culpæ primi parantis, quod natu­ in prole generala, » — Hæc ille. — liem, decimo ram abeo sortitur per quamdam generalivam motio­ loco, arguit sic ralia sunt diversorum inficitur anima per semen quam per carnem jam genarum. Et sic spirituale non potest causare effe­ perfectam, quæ jam est determinata ad personam.» ctum corporalem. Non ergo ex jieccuto primi paren­ Hem, 2. Sentent., dist. 30, q. l,art. 2, in solutione tia potuit causari corruptio in carne nostra, ex qua tertii, sic dicit : « Peccatum originale non traducitur in nobis peccatum per originem transfunderetur, » traductione sui subjecti quod est anima rationalis; Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, sed per traductionem seminis. Quia, ex quo anima inquit, quod nihil prohibet a causa spirituali cau­ patris per peccatum infecta fuit, sequitur etiam sari effectum corporalem. Nam et Boetius dicit, in inordinatio in corpore, subtracto illo ordine quem libro dc Trinitate, quod formæ qua· sunt in mate­ natura instituta prius acceperat. Et ita etiam ex ria, venerunt a formis quæ sunt sine materia; et in semine illo generatur corpus tali online destitutum. nobis ipsis a voluntate movetur inferior appetitus, Unde et anima quæ tali corpori infunditur, deordiad cujus motum sequitur transmutatio corporalis. » nationem culpæ contrahit, ex hoc ipso quod corporis — Hæc ille. — Item, duodecimo loco, arguit sic : humani forma efficitur, cum oporteat perfectionem < Anima rationalis non advenit alicui formæ prae­ perfectibili proportionatam esse; sicut propter ali­ exsistenti; quia tunc non adveniret materiæ lan- quam corruptionem seminis contingit non tantum quarn forma substantialis, sed tanquam forma acci­ defectum esse m corpore prolis ex illo semine genedentalis, quæ advenit subjecto jam exsistenti in randæ, ut lepra, podagra, vel aliquæ hujusmodi actu. Ergo oportet quod adveniente anima rationali infirmitates, sed etiam defectus in anima, ut patet deficiant omnes formæ præexsislentes, et per couse- in his qui a nativitate sunt stolidi. » Item, in solu­ quensomnia accidentia. Cessat ergo et i|»a corruptio tione quarti, sic dicil : α Licet semen non habeat in seminis, si «pia erat a generante. Non ergo anima se infectionem culpæ in actu, habet tamen in vir­ adveniens, per carnem potest inquinari, s Ecce tute; sicut patet quod (e) ex semine leprosi gene­ argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, ratur leprosus, quamvis in ipso semine non sit lepra inquit, quod in semine est corruptio peccati origi­ , in actu : est enim virtus aliqua deliciens, ex cujus nalis, non actu, sed virtute, eo modo quo est ibi vir­ defectu contingit defectus lepra in prole. Similiter tute natura humana; quæ quidem virtus activa in etiam ex (6) hoc ipso quod in semine est talis dispo­ semine est in spiritu spumoso, ut Aristoteles dicit sitio, t susceet amittit aliam. > — Hæc ille. — Ex quibus mani­ pliva peccali originalis, efficiatur peccatum originale festa palet quod, secundum eum, infectio originalis in actu. » liem, in solutione quinti, sic dicit : peccati causatur in anima instrumental! ter a semine patris, vel a carne prolis, dum est m fieri el gene­ (a) çuod. — Om. Pr. rari. El potest ex dictis ejus colligi talis ratio. Quid­ I (C) quo. Ad. Pr. DISTINCTIO XXXI. - QUÆSTIO I. < Anima non inficitur per infectionem corporis, I quasi corpore agente in animam, sed |>er quamdam limitationem unius ad altorum ; quia forma recipitui | in materia secundum conditionem ipsius materio», cum omne quod recipitur in alio, sit in eo per modum recipientis. Et ideo ex hoc ipso quod corpus illa virtute privatur, qua perfecte erat subjicibiie animæ, sequitur etiam quod anima illa virtute careat qua perfecte corpus subditum regat; et talis defectus originalis justitiæ, culpa est naturæ, prout consideratur ut consequens ex voluntate alicujus habentis naturam, d — Hæc ille. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum est contra pradicla. Siquidem contra secundam conclusionem arguit Durandus (dist. 31, q. 3), sic dicens Primo. In quo sil peccatum originale Unquam in subjecto, accipiendum est ex consideratione ejus quid sil. Non est autem aliud peccatum originale, nisi carentia originalis justitiæ debitæ haberi, modo quo expositum est. Et hæc carentia esi in unoquo­ que in eodem subjecto in quo fuisset originalis justitia; habitus enim et privatio habent esse circa idem. Originalis autem justitia potest capi dupli** citer. Uno modo, large, prout comprehendit rectitu­ dinem voluntatis ad Deum, el debitum ordinem seu debitam subjectionem \irium sensitivarum ad ratio­ nem. Alio modo accipitur magis stricte, pro sola subjectione virium sensitivarum ad rationem; el hic est debitus modus et magis proprius accipiendi justi­ tiam originalem. Quocumque autem modo prædictoruiii accipiatur justitia originalis, patet quod ipsa non fuisset in essentia animæ sicut in subjecto, sed in voluntate, vel (x) in viribus sensitivis, vel in utro­ que; quia rectitudo est in redificalis, el ordo in ordinatis. Propter quod, cum secundum utramque acceptionem originalis justitiæ, ipsa sit rectitudo voluntatis ad Deum, vel debitus ordo virium sensi­ tivarum ad rationem, vel utruinque simul, patet quod ipsa non fuit in essentia animæ, sicut in sub­ jecto; sed fuit in voluntate, vel in viribus sensitivis, vel in utrisque. El eum justitia originalis stricte el proprie accepte, fuerit debita ordinatio el subjectio ririum sensitivarum ad rationem, patet quod ipsa fuit in eis tenquam in subjecto; et per consequens, in eisdem est ejus carentia, quæ est peccatum origi(α) r<·/. — /ire/ Pr. 351 nale. Si (a) autem in ratione originalis justitiæ includatur rectitudo voluntatis ad Deum, cum hoc fuerit principale in toto statu innocentiæ, quia ex tali rectitudine eadem dependebant, tunc carentia originalis justitiæ est principaliter in voluntate; et |»er consequens, peccatum originale. Nec tamen propter hoc sunt in unoquoque plura peccata origi­ nalia, sed unum tentum; quia reatus est ex uno el ad unum prindpaliter, licet ad illud unum multe sequantur. Secundo arguit. Quia, si jæccatum originale pone­ retur primo in essentia animæ, hoc esset propter rationem adductam in probatione conclusionis, sci­ licet : quod peccatum originale traducitur in uno­ quoque ex unione animæ ad corpus; sed anima immediatius unitur corpori per essentiam quam per potentias; igitur, etc. Sed hæc ratio non valet; quia originale peccatum contrahitur ex unione animæ ad corpus (δ), quia ad unionem sequitur telis defectus : qui tamen (γ) defectus non oportet quod sit in essentia animæ, sed potius in voluntate, vel potentiis sensitivis. Tertio arguit contra illud quod adducitur ibidem, scilicet quod peccatum originale est peccatum naturæ. Hoc, inquit, non valet; quia peccatum originale non dicitur peccatum natura, quia (o) respiciat primo naturam animæ, sed quia tollit illud quod loti natura fuerat collatum, scilicet justitiam originalem, quamvis ipsa non esset principaliter in essentia animæ, sed in voluntate, vel potentiis sensitivis. Quarto. Quia illud quod inclinat ad actum, imme­ diatius respicit potentiam quam essentiam (t). Sed peccatum originale inclinat ad actum : ex hoc enim sensus ct cogitatio hominis prona sunt in malum ab adolescentia sua, ut dicitur, Genes. 8 (v. 21). Igitur, etc. § 2. — Contra tertiam conclusionem I Argumenta Durandi. — Contra tertiam conclusionem arguit Durandus (dist. 31, q. 1 ), potis­ sime improbando ea qua· adducte sunt ex dictis sancti Thornæ super 2. Sentent. Unde Primo arguit sic. Caro in homine non est caro nisi |>er animam rationalem, supposito quod in homine sit tantum una forma. Prius ergo vel simul online naturæ est anima unite materiæ, et caro est caro, cum anima intrinsece pertineat ad naturam carnis. Sed quod non est, infici non potest. Ergo non prius inficitur caro, el per carnem anima; sed prius, vel saltem simul tempore el natura, inficitur (e) Si. — Sin Pr. (6) ideo. — Ad. IT. (γ) qui tamen. —· cvm talii IT. (ê) quia. — quod IT. (·) rojen/iam. — actum Pr. LIBRI H. SENTENTIARUM 352 caro el anima. Et adhuc restat dubium, per quid (a) scilicet : quia, cum peccatum originale sil carentia anima inficitur culpa originali. Si autem dicatur originalis justitiæ debitae inesse,cum debito carendi quod caro est caro ante infusionem animæ rationalis ea, quod debitum quidam vocant reatum, faciliter |>er animam sensitivam, el ita ex carne fœda el potest assignari modus traductionis ejus. Traducitur infecta contrahitur peccatum originale in anima per enim traductione natura, sic. Cum enim nihil agat quamdam concomitantiam, — istud non valet. Quia ultra suam speciem, natura deficiens a dono quod illa foeditas quæ est in came, vel est spiritualis, vel gratis impensum fuerat ei, non potest alteri com­ corporalis. Non spiritualis; quia, cum caro sic municare donum quo caret, et quod supra naturam accepta, sil quid pure corporeum, non est talis foedi­ ei collatum fuerat, sed solum quod ad naturam per­ tatis susceptiva. Nec corporalis; quia corporalis tinet, cum carentia doni supernaturalis a principio foxlitas non est nisi per privationem alicujus conve­ toti natura collati. Ista autem carentia, quia in rela­ nientis secundum naturam, sicut abscisio nasi red­ tione ad peccatum primi parentis justa est, est («) dit faciem foedam ; vel per appositionem alicujus reatus : est enim reatus justa obligatio ad pœnam disconvenientis, sicut foedatur facies apposito luto. propter culpam; nec aliter traducitur, nisi quia Primum non potest dici ; quia per peccatum primo­ natura defectuosa traducitur ab eo qui se et nos rum parentum nihil pertinens ad perfectionem hujusmodi defectibus ex sua culpa subjecit. — Hæc naturalem humanæ naturæ est subtractum. Justitia ille, in forma. enim originalis, quæ toti naturæ subtracta est, fuit II. Argumenta Scoti. — Contra eamdem (6) donum gratis collatum. Et ideo ejus carentia non ponit aliquam foeditatem. Sed etsi talis carentia arguit Scotus (dist. 32, q. 1), probando Primo, quod caro quæ seminatur, non inficiatur foeditas diceretur, rationem pœnæ haberet; ex pœaa autem non causatur culpa, sed e converso; igitur, etc. in seminatione ex libidine vel fervore. Primo. Quia semen nunquam fuit animatum Nec secundum potest dici, quod fœditas carnis sit per appositionem alicujus disconvenientis : quia pri­ anima patris. Est enim aliquid relictum, quod non vatio nihil ponit; peccatum autem est privatio; est necessarium membro alendo. Illud autem quod igitur, etc. Si autem dicatur quod illa foeditas non assumitur a membro cum quo erat ejusdem disposi­ est incarne formaliter, ut liene ostendunt prœmissæ tionis, non erat animatum. Igitur semen nunquam lationes, sed solum virlualiter,— non valet ; quia : aut contraxit infectionem ab anima, qua nunquam per­ esset in carne virlualiter, quoad virtutem (6) acti­ ficiebatur. — Confirmatur per Anselmum, de Con­ vam, ut scilicet talem foeditatem ageret in animam; ceptu virginali, cap. 7, ufii vult quod non magis quod esse non potest : quia materia non agit in for­ est semen infectum quam sputum vel sanguis; quod mam, nec corpus in spiritum, ut ipsi fatentur; vel si formaretur do istis corpus organicum, non vide­ quoad virtutem passivam; et tunc solum se haberet tur qualiter ex ejus infectione anima inficeretur. Secundo. Quia, si semen fuit infectum, cum ad recipiendum talem foeditatem, qua recepta, esset transmutetur secundum diversas formas substantia­ fœda formaliter. Secundo arguit principaliter, quod modus trans­ les, antequam de ipso fiat corpus organicum ; et fusionis peccati originalis, quem sanctus Thomas forma substantialis prior, quæ constituebat subje­ ibidem ponit, scilicet per quamdam concomitantiam ctum illius qualitatis morbidæ, non maneat; igitur vel limitationem camis et animæ, non sit conve­ nec illa qualitas morbida. Si dicatur quod de infe­ niens. Licet enim anima, quæ est actus et perfectio cto generatur infectum ; exemplum : quia de semine corporis, communicet corpori proprietates informa- leprosi generatur corpus filii leprosum; — Contra. live, hoc enim pertinet ad formam, ut secundum se Ergo leo comedens cadaver hominis mortui, contra­ et proprietates suas informative perficiat materiam ; heret fomitem. Tenet consequentia. Illud enim cada­ tamen proprietates materiæ nunquam informant ver infectum est fomite; et, per te, de infecto gene­ formam, sicut nec proprietates materiæ ullo modo ratur infectum ; igitur, etc. Assumptum patet. Resu­ redundant in formam non eductam de potentia mate­ scitetur enim corpus, sicut fuit de Lazaro : anima riæ, qualis est anima, nisi quoad operationem in reunita corpori inveniet carnem rebellantem spiri­ qua communicat cum corpore subjective vel obje­ tui; igitur tunc erit (γ) fomes in corpore illo. Λ quo ctive. El per hunc modum anima infusa corpori igitur? Non ab anima; quia ipsa fuit purgata a pec­ male disposito efficitur stolida, quia non habet debi­ cato originali per baptismum vel circumcisionem. tas operationes propter indispositionem corporis. Nec oportet fingere (juod a Deo. Igitur remansit Ad ipsam autem essentiam animæ, vel ad ejus fomes in corpore mortuo. potentias, nulla infectio spiritualis transire potest. Tertio. Quia tunc miraculose formatus de carne Tertio arguil quod alius modus sit convenientior, (3) guid, — quod Pr. (<) virtutem. — veritatem Pr. (3) eit. — et Pr. (ί) Contra eamdem. — Om. Pr. (γ) erit. — erat Pr. DISTINCTIO XXXI. — digiti tantum, contraheret peccatum originale; quod est contra Ansehnum, ubi supra, cap. 16 et 19. Secundo principaliter arguit idem Scolue, pro­ bando quoeccaluin primo esset in essentia, quia primo inficit carnem; sed consequens est falsum, quia in essentia, ul essentia est, non videtur culpa nata esse forma­ liter. Secundo. Quia non videtur, quare primus homo potuit actu suæ voluntatis inficere carnem suam, quin secundus et tertius post eum possint simili­ ter; el ita (δ), cum mulli patres intermedii peccave­ runt (γ) mortaliter, semper caro seminata, magis el magis iit infecta; quod videtur absurdum. Tum quia non quilibet modo genitus est pronior ad inor­ dinate delectandum quam quicumque antiquitus prius genitus. Tum quia ex hoc videtur sequi quod peccatum originale intendatur : quamvis enim. >i ponatur peccatum originale esse totaliter privatio, non recipiat magis et minus; tamen, si ponatur esso concupiscentia, ista |>otesl esse major et minor. — Hæc ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS 111. PO N U N TU II SOLUTIONES § I. Ad argumenta contka secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi — Quantum tui ter­ tium articulum, restat præd ictis objectionibus respon­ dere. Idcirco A — Hæc ilk *. — Sed advertenti apparet quod ista ratio non concludit quin justitia origina­ lis includeret gratiam gralum facientem; sed hoc solum concludit quod non sola gratia gratum faciens erat justitia originalis, sed ultra earn aliud include­ bat unde, quia baptismus restituit gratiam hujus­ modi, el non illa alia, quæ erant de ratione talis justitiæ; ideo non restituit integre justitiam origi­ nalem. sed ejus partem in præsenti. Unde sanctus Thomas, dc Malo. q. 4, art 2, in solutione cujusdam argumenti in contrarium (ï)(ad 2* “), sic dicit : < Justitia originalis restituitur in baptismo, quan­ tum ad hoc quod superior pars anima * conjungitur (3) in contrarium. — Om. Pr. (6) Quia. — quod Pr. (γ) in contrarium. — Om. Pr. IV. — 23 LIBHI II. SENTENTI All U.M Deo, per cujus privationem inorat reatus culpæ ; sed non quantum ad hoc quod rationi subjiciantur inferiores vires : cl ex hujusmodi defectu est concu­ piscentia, quæ manet post baptismum. » — Hæc ill··. Ad M *rundiiin dicitur quod responsi» qua m dal ad nigumontum sancti Thomæ non valet; quia, cum |K)lcntia! animæ non uniantur carni, potissime voluntas, si peccatum originale non esset in essentia animæ, sed m potentiis, nullo modo |æc.catum ori­ ginale contraheretur ex unione anima: ad carnem. Undo sanctus Thomas, de Male, q. 4, art. 4, sic dicit < Peccatum originale aliquo modo est in essen­ tia animæ, et in potentiis; quia defectus ex culpa primi parentis ad lotam animam pervenit. Sed con­ sideraro oportet utrum per prius sit in essentia animæ quam in potentiis. Et in primo quidem aspe­ ctu (e) potest alicui videri quod sil per prius in i^MTitia animæ quam in potentiis, ea ratione : quia peccatum originale esi unum, potentiæ autem animæ uniuntur in essentia animæ tanquam iu communi radice. Selrntiæ moventis ct dirigentis. Sed οροί tel aliunde hujus veritatis inquisitionem accipere El quidem (6), cum peccatum originale ex carne derivetur ad ani­ mam, nulli dubium esse potest quin aliquo modo, saltem in via generationis el temporis, per prius sil peccatum originale in essentia animæ quam in poten­ tiis; cum anima per suam essentiam immediate corjiori uniatur ut forma, non autem per suas poten­ tias, ut alibi ostensum est. Sed, licet quis dicat quod peccatum originale esi per prius in essentia animæ, online generationis el temporis, quam in potentiis animæ, sed tamen in potentiis est prius ordino nature (γ), sicut prius dictum est de anima et carne, hoc blare non potest. Nun enim eodem modo comparatur essentia animæ ad potentias, sicut comparatur corpus ad animam. Nam corpus compa­ ratui ad animam ut materia ad formam ; materia autem pnecedit formam in via generationis el tem­ ; * pori sed forma pnecedit materiam in via peifectionib el nature. Essentia autem animæ compara­ tur ad potentias, sicut forma substantialis ad pro­ prietates naturales consequentes. Substantia autem prior est accidente, et tempore, et natura, et secun­ dum rationem, ut probatur in 7. Melaphijtncw (t c. 4). Unde omnibus modis peccatum original»· per prius est iu essentia animæ quam in potentiis, ct ab essentia animæ derivatur ad potentias : sicut et naturæ proc essus est ab essentia animæ ad poten­ tias; |Hsxatum autem originale respicit naturam, ul '1) aipeciu — respoctu Pr (4) — Hæc ille. — Ex quibus patet quod instantia data ad argumentum sancti Thomæ non valet. Tum quia, si originale nullo modo sit in essentiaanimæ, sed in potenlia, non contraheretur ex unione ad carnem. Tum quia, si unio animæ ad carnem nullo modo inficit animam, non videtur quo­ modo inficiat potentias, quia corruptio vel infectio potentiarum supponit infectionem naturæ animæ, el incorruptio animæ infert incorruplionein potentia­ rum. Unde, eadem quæstione, ari. 4, in solutione quarti , sic dicit : α Inordinatio potentiarum animæ est ex defectu naturæ, quæ primo et principaliter respicit essentiam animæ. v Ad tertium dicitur quod instantia non valet. Nam utique peccatum originale dicitur peccatum naturæ: quia primo inficit illud quod pertinet ad naturam, quam id quod pertinet ad personam ; et per prius naturam quam accidentia naturæ. De hoc sanctus Thomas, dc Malo, ubi supra (q. 4, ari. 4, in arg. sed contra), sic arguit : α Peccatum originale non est per prius peccatum personale quam naturale, ut supra dictum est. Anima autem per essentiam suam constituit humanam naturam, inquantum est forma corporis; per potentias autem suas est principium actuum, qui ad personas pertinent : actus enim indi­ viduorum sunt, secundum Philosophum (I. Meta· physicæ, cap. 1 ). Ergo peccatum originale per prius est in essentia animæ quam in potentia. Præterea. Peccatum originale, in uno homine, non est nisi unum. Potentiæ autem sunt multæ, quæ tamen uniuntur in una essentia animæ. Sed unum accidens non est in multis subjectis, nisi inquantum uniun­ tur. Ergo peccatum originale prius est in essentia animæ quam in potentiis. Præterea. Peccatum ori­ ginale, secundum Ansel mu m (de Concept, viry., cap. 27), est carentia originalis justitiæ. Sed origi­ nalis justitia fuit quoddarn donum datum humanæ naturæ, non personæ; al ioquin non fuisset tradu­ cta in posteros; et sic pertinebat ad essentiam animæ, quæ est natura el forma corporis. Pari ergo ratione peccatum originale per prius est in essentia animæ quam in potentiis. Præterea. Omne illud quod per prius est in potentiis animæ (piam in essentia, est in anima, secundum quod comparatur ad objectum; qtiod autem est in anima per compa­ rationem ad subjectum, per prius est in essentia animæ quam iu potentiis. Peccatum autem originale non est in anima per comparationem ad objecta, sed per comparationem ad subjectum, quod est caro, a qua infectionem trahit. Ergo peccatum originale per prius est in essentia animæ quam in potentiis, n — Hæc ille. A»t quartum respondit sanctus Thomas, ibidem, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Essentia animæ comparatur nd potentias sicut forma substantialis ad proprietates consequentes, puta forma ignis ad calo! rem. Calor autem non agit nisi in virtute formæ DISTINCTIO XXXI. — QUÆSTIO I. essentialis ignis; alioquin non ageret ad formam substantialem ; unde forma substantialis est primum principium actionis. Et sic etiam essentia animæ est per prius principium actuum vel actionis quam potantia· a — Hæc ille. — Ex quo patet quod major argumenti est falsa. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod, licet caro humana non prius tempore vel natum sit caro quam anima rationalis sibi infundatur, tamen prius natura vel intellectu anima rationalis dat materiæ esse substantiam quam esse corporeum, H esse cor­ poreum quam esse animatum, et esse animatum I cpiam esse animal, et esse animal quam esse homi­ nem, ut superius (dist. 15) dictum fuit, cum de pluralitate formarum substantialium in eodem com­ posito tractaretur. Unde nihil prohibet carnem in esse carnis præcedere animam rationalem ut ratio­ nalis est, ct sic prius infici quam animam rationa­ lem ut rationalis est. — Et cum quærilur per quid inficitur anima culpa originali, etc. ; — dicitur quod illa infectio non est per inductionem alicujus abso­ luti positivi in anima, sed per privationem illius originalis justitiæ quæ debeliat esse in anima. El sic I non oportet somniare quod caro tale quid positivum generet in anima ; sed oportet imaginari quod imper­ fectio materiæ est causa imperfectionis formæ, el privatio exsistens in perfeclibili est causa privationis perfectionis (a) in forma perficiente, sicut sæpius m probatione tertiæ conclusionis est allegatum. — Ad ulteriorem autem deductionem quæ iit ibi de foedi­ tate carnis; — dicitur primo, quod illa foeditas est carentia vel privatio debite subjectionis et habilita­ tis el congruilatis ad animam rationalem, quæ potest dici quid corporale ratione subjecti in quo est, el potest dici quid spirituale ratione termini ad quem est, scilicet animam ; tamen potius debet dici corpo­ ralis quam spiritualis. Et ad hujus improkilionem, dicitur quod major argumenti est falsa. Nam foedi­ tas illa cor|»oralis non est ex appositione alicujus absoluti positivi super naturam carnis, nec est ex subtractione alicujus perfectionis naturalis, quam habuit caro Adæ ante peccatum ; et ita argumentum procedit ex insufficienle divisione. Ulterius dici potest quod in semine vel in carne, ultra fcrditalem illam privativam, v>l quædam virtus halans esse inlentionale, causaliva peccati originalis in anima; et illa est quid spirituale. Nec valet ratio in opposi­ tum; quia forma spiritualis habens esse diminutum et fluens ac intentionale, utique potest esse in sub­ jecto pure corporali, sicut forma artis in serra, ut (a) vel. — Ad. Pr. 355 alias dictum fuit. Et talis virtus activa, si ponatur, est subjective m semine deciso a patre, non autem in semine materno, nec in carne prolis cui anima infunditur. Et ideo argumentum ex falsa imagina­ tione procedit, ut post dicetur. Et licet illam viam sanctus Thomas aliquando visus sit sequi, opposi­ tum Limen postea tenuit in Summa, tanquam pro­ babilius, scilicet quod anima contrahit originale peccatum a semine tanquam a causa efficiente instrumentali, et non a carne quam informat, nisi resultative, el per modum sequelæ. Ad secundum dicitur quod, licet materia non agat in formam, nec proprietates materiæ positive redun­ dent in animam rationalem, tamen defectus mate­ riæ potest inferre defectum animæ rationalis, per quamdam necessariam sequelam, non *»olum quantum ad operationem, immo quoad multa alia. Quod patet primo, quia signatio materiæ per quantitatem, est quodammodo principium vel causa qualicumque causal i late individualionis ipsius animæ rationalis, ut superius (dist. 3, q. I, comi. 2) dictum fuit. Secundo, quia inæqualitas corporum est causa per quam vel sine qua non inæqualitalis animarum rationalium, ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 85, art. 7; et 1. Sentent., dist. 8, q. 5, art. 2 (ad G’w). Et de hoc forte alias dicetur. Ad tertium dicitur quod modus transfusionis peccati originalis ibidem assignatus, in idem redit cum modo quem sanctus Thomas ponit. Nam sanctus Tho­ rius non ponit quod semen aliquam infectionem posi­ tivam absolutam efficiat in corpore prolis, nec caro prolis m animam sibi conjunctam, sed potius quod semen destitutum virtute collate Adæ, causal el effi­ cit carnem defecluosam in prole, et cano defectunsa per quamdam concomitentiam et sequelam exigit animam defectuosam. Et sic non est controversia nisi in verbis tantummodo, nisi pro quanto sanctus Thomas ponit in semine virtutem quamdam traductivam culpa» et reatus in animam, quæ (®) ad ejus introductionem disponit peccatum enim originale, ultra privationem quant importat, includit rationem voluntarii, el reatum, et alia, de quibus in præcedenli quæstione dictum est; et omnia hæc virtualiler in semine continentur. II. Ad argumenta Scoti — Ad primum Scoti, dicitur quod semen dicitur infectum pro tanto quod in eo est virtus productiva naturæ humanæ cum defectu originalis justitiæ, non quod in eo sit aliqua qualitas positiva causata ab anima seminantis, quæ quidein sit eausativa alicujus alterius qualitatis po­ sitiva· Superaddita naturalibus in carne prolis. Unde, Ad primam formam ibidem faciam, dicitur quod utiquo verutu est quod semen patris nunquam fuit (a) quai. — Om Pr. 3 JG I.IBH1 II SENTENTIAllUM animatum in actu. Sed negatur consequentia ex hoc antecedente illata, qua infertur quod nullam infectionem contraxit ah anima seminantis, immo contraxit infectionem, vocando infectionem, virtu­ tem producendi carnem cum defectu perfectionis debita? inesse cami, el ultra, virtutem inlentionalem traduetivam peccati originalis in anima; tamen illa virtus non est qualitas habens esse ratum fixum et reale. — Ad confirmationem, dicitur quixi Anselinus inlelligit quod in semine non est aliqua infe­ ctio, qua? sit culpa in actu, plus quam in sputo hominis vel ejus sanguine. Non tamen negat, nec negare potest, quin in semine sit culpa originalis in virtute, sicul in causa instrumental!, modo statim dicto, El sic intelligo beatum Thornam, de Malo, q. 4, art. 3, ubi sic dicil : n Ad hujus, inquit, quæstionis intelligentiam, scilicet qua quæritur utrum peccatum originale sil in carne vel in anima, — duas distinctiones ojiorlel considerare. Primo qui­ dem, quod aliquid dicilur esse dupliciter in aliquo ; uno modo, sicul in proprio subjecto; alio modo, sicut in causa. Proprium autem subjectum alicujusaccidenlis (exequatur ipsi accidenti; puta : si volumus con­ siderare proprium subjectum felicitatis et virtutis, cum virtus ct felicitas sint propria hominis, pro­ prium subjectum ulriusquc erit id quod est pro­ prium hominis, scilicet pars animæ rationalis, ut Philosophus probat (3), I. Ethicorum (cap. 7 el 13). Causa autem est (ύ) duplex, scilicet inslruinentalis et principalis. In principali autem causa, aliquid est secundum similitudinem furina?, vel ejusdem spe­ ciei, si sil causa univoca, puta eum homo generat hominem, ignis ignem; vel secundum aliquam excellentiorem formam, si sil agens non univocum, sicut sol generat herbas· In causa autem instrumentali, est aliquis effectus secundum virtutem quam recipit a causa principali, inquantum ab ea move­ tur. Aliter enim est forma domus in lapidibus et lignis, tanquam in proprio subjecto; el abler in anima artificis, tanquam in causa principali; el ali­ ter in serra et securi, sicul in causa instrumental!. Manifestum esi autem quod esse susceplivum pec­ cati, est proprium hominis. Unde oportet quod proprium subjectum peccati cujuscumque, sit illud quod M proprium hominis, scilicet anima rationa­ lis, secundum quam homo eat homo ; el sic pecca­ tum originale est in anima rationali sicul in proprio subjecto. Semen autem carnale, sicul est causa instrumentalis traductionis naturae humana? m prole, ita est causa inslruinentalis tradiiclionis pec­ cati originalis ; et ita peccalum originale est in car­ nali semine, virtute, sicul in causa instrumental!. undo oportet considerare quod duplex est unio, Mcihcel natum· el temporis. Online quidem naluræ, — firnctwM Pr. t) r»i — Uni. Pr. perfectum prius est iin|>erfecto, et actus potentia. Online vero generationis el temporis, e converso, imperfectum est prius perfecto, et potentia actu. Sic igitur, ordine natum?, per prius est peccalum origi­ nale in anima, in qua est sicut in proprio subjecto, quam in came, in qua est sicul in causa instrumen­ tal! ; sed in carne prius est ordine generationis et temporis, n — llæc ille. — Ex quibus apparet primo, quoti hæc consequentia : semen nunquam fuit ani­ matum ; igitur nunquam potuit infici jær animam, nec accipere virtutem transfundendi peccatum ori­ ginale in prolem, — non plus valet quam ista con­ sequentia valeat : semen nunquam fuit animatum; igitur nunquam habuit, nec accepit ab anima semi­ nantis virtutem traducendi naturam humanam in prole. Et causa nullitatis primæet .secundæesl, quia causa instrumenlalis non oportet quod contineat in actu similitudinem formæ quam inducit in effectu; sufficit enim quod eam contineat in quadam virtute intentional!. Secundo sequitur quod, cum sanctus Thomas dicit quod infectio peccati originalis prius est in carne quam in anima rationali, non cogi­ mur (x) dicere quod per carnem intelligat illam quæ est in actu et formaliler caro humana, el pars hominis unita animæ rationali. Sed per carnem pos­ sumus intelligere duo. Primum est, ipsum semen carnale decisum a patre, in quo est natura humana el peccatum originale in virtute activa intentional!. Secundum est, illa ctiro quæ præcedit in embryone hominis anb» infusionem animæ rationalis, in qua similiter potest dici es>e natura humana cum peccato originali in virtute, non quidem activa, sed passiva, el in potentia proxima. Si vero per carnem intelligat carnem quæ actu et formaliler est humana et pars hominis, tunc infectio peccati originalis prius est in illa carne quam in anima modo superius dicto, scilicet in potentia passiva coexigente actum defecluosum. el forte instrumentaliter, licet non ita proprie. Ad secundam formam Scoti, dicitur quod pro­ cedit ex falsa imaginatione, scilicet quod infectio peccati originalis sit in semine de quo formatur cor­ pus prolis, sicul in causa effectiva instrumental!. Nos enim hoc non dicimus, sed potius quod dicta infectio est in semine patris illo modo. Illud autem semen non transmutatur jx»r diversas formas sub­ stantiales, ad hoc quod de ipso formetur corpus pro­ lis; quia corpus prolis solum formatur ex semine matris. Licet posset dici quod talis infectio est in semine paterno sicul in causa effectiva instrumen­ tal!; in semine autem materno est sicul in causa materiali, et in potentia passiva : quia ibi est mate­ ria qua» continue disponitur ad hoc quod suscipiat animam rationalem, in qua est subjective pecca­ tum originale. Ulterius autem false imaginatur quod I (ij cogimur, — coguntur Pr. DISTINCTIO XXXI. — QUÆSTIO L nos ponamus talem morbidam qualitatem in semine materno vel paterno. Illa enim est imaginatio Gre­ gorii, el non sancti Thoinæ; licel (tonamus ibi vir­ tutem quamdam habentem esse intentionale· — Ad illud quod adducitur ibi de leone comedente cndavpi hominis, — dicilur quod procedit similiter ex falso intellectu opinionis nostne. Tum quia nos non poni­ mus infectionem istam effective esse in maleria cui anima rationalis unitur, sed in semine patento. Tum quia, licet talis infectio possit concedi esse in tali materia, non tamen est ibi sicut in causa effectiva, sed sicut in potentia passiva : non in ordine ad quamcumque formam indifferenter; sed in ordine ad animam rationalem. Et ideo, si inducatur in tali materia anima rationalis per generationem natura­ lem, resultabit talis infectio in anima; non autem si inducatur ibi anima leonis, plus quam digiti humani, el figura humana. Et sic palet quod procudit ex falso intellectu. Ad tertiam formam patet per idem. Quia, dato quod aliquis formaretur miraculose de digito quantumcumque infecto, non tamen contraheret origi­ nale peccatum ; quia defectus reperti in tali homine non haberent rationem culpæ, cum non sint tradu­ cti ab Adam effective. Talis enim non acciperet natu­ ram ab Adam effective, el ita nec illos defectus. De hoc diffuse loquitur sanctus Thomas, I· 2 * , q. 81, ari. 4; et 2. Sentent., disl. 31, q. 1, art. 2; et de Malo, q. 4, ari. 7, ubi sic dicit : « Peccalum origi­ nale derivatur (a) a primo parente in posteros, inquantum posteri moventur ab eo per originem. Manifestum est autem quod maleria· non est movere, sed moveri. Unde qualitercumque aliquis materiali­ ter procedat ex Adam, vel ex his quæ ab Adam pro­ cesserunt, nullo modo contraheret peccatum origi­ nale, nisi seminaliter propagaretur ab eo. Sicul etiam nec originale peccatum contraheret, si aliquis homo de novo formaretur de terra. Non enim refert, quantum ad conditionem hominis, de qua maleria formetur, sed a quo agente formetur ; quia ab agente recipit formam et dispositiones, ut dictum esi. Mate­ ria vero non relinet formam priorem, aut disposi­ tionem ; sed novam acquirit per generationem. »— Hæc ille. — Item, in solutione primi, sic dicil : « Si aliquis formaretur ex digito vel carno alterius hominis, hoc non posset esse nisi carne illa corrupla el recedente a sua dispositione : quia generatio unius est corruptio alterius ; unde infectio quæ pnecessit (6) in carne, non remanet ad inficiendum ani­ mam. » — Hæc ille. — Sed forte restat dubium Scoti; quia, secundum quod arguit ipse, si aliquis resuscitetur, sicut fuit de Lazaro, inveniet carnem rebellem spiritui, etc. Dicitur quod si taliter rosuscilalus, antequam decederet fuerat purgatus ab origi­ (а) derivatur. — derivari Pr. (б) pm-cetnl. — procrwt Pr. 35: nali peccato, post talem suscitationem erit fomes in eu, sicul prius; sed non habebit rationem peccati originalis : quia plura requiruntur ad peccatum ori­ ginale quam fomes vel rebellio. Nec tamen sequitur quod fomes remanserit in corpore mortuo, niri in potentia remotissima. Sed ideo iterum habet fomi­ tem, quia ille remanserat in anima separata, in vir­ tute, et m radice, sicut el polentiæ animæ. Unde, breviter, fomes vrl concupiscentia, quantum ad illud quod dicil absolute et positive, est quid conse­ quens ex principiis naturæ in puris naturalibus consideratæ. Sed quantum ad illud quod dicit (iriva­ ti ve, pertinens ad culpam vel poenam peccati origi­ nalis, causatur inslrumentaliler a semine patris. De hoc sanctus Thomas, 2. Sentent., di4. 31, q. i, art. 2, in solutione tertii, sic dicil : < Si aliquis divina virtute ex digito formaretur, originale non contraheret et nihilominus halæret omnes defis-tu * quoe halnml qui in originali nascuntur. tamen sine ratione culpæ. Quod patet. Polecat enim Deus a principio, quando condidit hominem, etiam alium hominem ex limo terne formare, quem m condilione suæ natura relinqueret, ut scilicet mortali * el passibilis esset, el pugnam concupiscibilis ad ratio­ nem sentiens, in quo nihil humanæ natura· deroga­ tur, quia hoc ex principiis naturæ consequitur. Nec tamen isli defectus in eo rationem culpæ sel pœnæ habuissent; quia non (>er voluntatem laits defectus causatus esset. Similiter dico quod in isto qui estet ox digito generatus, talis defectus esset, si princi­ piis naturæ sua' relinqueretur, nisi Deus gratis hoc sibi vellet conferre, quod primo homini contulit. Nec isti defectus ex voluntate primi hominis proce­ derent, quia defectus non causatur ex voluntate primi parentis, nisi in eis qui ah eo naturam acci­ piunt ; non autem aliquis accipit naturam a maleria, sed a generante. Unde, cum isle sil ab Adam solum materialiter, non autem sicul a principio activo ab eo descendat, constat quod naturam humanam (a) ab eo mm accipit, nec per eum incurrit pradidos defectus; cl ideo rationem culpæ vel pœnæ non babebunt, cum non comparentur ad voluntatem sicut ad causam. > — Hæc ille. — Ex quibus palet ad dubium Scoti. Ad secundum principale ejusdem Quoad primam formam ibidem faciam, dicilur primo, quod caro pueri in instanti infusionis non maculat animam, aliquid effective sibi imprimendo, quod sil positivum absolutum; quia nec peccalum originale, secundum sanctum Thornam, est tale quid. Dicitur secundo, quod caro pueri dicitur maculare animam defective, illo modo quo subjectum inha­ bile, indispositum potest dici maculare formam sibi impressam ab agente, inquantum forma non recipiI tur ibidem in sua puritate el virtute, sed defectuosa (a) naturam humanam. — natura humana Pr. 358 LIBRI II. SENTENTIARUM cl imperfecta. Dicitur tertio, quod, licet anima Ad® maculaverit carnem propriam el alienam, et iterum cam inficiat animam, el utraque causa sit æquhoca suo effectui, non tamen quælitat est totalis, nec eodem molo causans. Nam anima Adæ per suam voluntatem tanquam causa principalis causa vit infe­ ctionem carnis. Caro autem non inficit animam ul causa principalis, sed potius sicut causa inslrumentalis mola ab Adam. Hem, anima Adæ in tali infe­ ctione primo fuit causa totalis, cum scilicet infecit propriam carnem. Incæteris vero infectionibus, non est causa totalis, sed partialis; quia non inficitcanies aliorum nisi mediante semine, nec alias animas nisi mediante carne. El sic non est ibi illa circulatio, de qua limei arguens, Dicilur quarto, quod potentia pure corporalis potest immutare voluntatem, pre­ sort i m defective, immo etiam essentiam animæ tan­ quam agens partiale, el cum hoc instrumentale; quia illo modo phantasma immutat intellectum pos­ sibilem, scilicet virtute intellectus agentis. Dicitur quinto, quod in essentia animæ non potest esse culpa actualis; sed culpa originalis (a), quæ impor­ tat privationem perfectionis perficientis essentiam animæ et ejus potentias, potest esse non solum in potentiis animæ, sed etiam in essentia animæ, ut prius dictum fuit. Ad secundam formam dicitur quod ideo anima Adæ potius infecit carnem propriam quam aliæ animæ, quia ista infectio non est per impressionem absoluti positivi, sed per subtractionem illius. Caro autem Adæ habebat aliquam virtutem positivam Mipematuraliter sibi datam, quæ poterat tolli per peccatum. Carnes autem aliorum hominum nun­ quam tale donum habuerunt; et ideo nunquam per peccatum tale donum perdere potuerunt : qui enim nunquam fuit indutus, nunquam potuit spoliari, quia spoliatio supponit induitionem. Unde istud ar­ gumentum parum valet. — De prædictis sanctusThoinns, 2. Sententiarum, dist. 31, q. 1, art. 1, sic dicit : α In progressu originalis peccati, talis (?) ordo servatur quod persona naturam infecit per actum proprium, et naturæ infectio in personam secundario transivit, qua? a persona peccante propa­ gatur. Quod qualiter sit, videndum est. Sicut enim prius dictum est, hoc Deus nature humanæ in sui principio supra conditionem suorum principiorum contulerat, ut esset in ratione rectitudo, quæ dicilur originalis justitia, quam sine resistentia aliqua viri­ bus inferioribus imprimere posset. Et qyia hoc gra­ tis collatum fuerat, ideo juste per ingratitudinem inobedientia» subtractum e>t. Undo factum est ul primo homine peccante, natura humana quæ in ipso erat, sibiipsi relinqueretur, ut consisteret secun­ dum conditionem suorum principiorum ; el per («) oryjinalu. — initant Pr (6) faii/. — Om Pr modum istum ex actu persona» peccantis in ipsam defectus (ransixit. Et quia natura deficiens ab eo quod gratis impensum erat, non potest causare hoc quod supra naturam collatum erat, cum nihil agat ultra suam speciem ; ideo sequitur quod ille qui generatur ab hâtante naturam hoc modo deficien­ tem, naturam in simili defectu suscipiat. Actus enim person® secundum conditionem suæ nature procedit, et ultra non extenditur; el inde est quod defectus in ipsam personam generatam redundat. Sed ratio culpæ inde venit, quia illud quod gratis collatum fuit ipsi Adæ, scilicet originalis justitia, non luit sibi collatum personaliter, sed inquanlum talem naturam habebat, ut omnes scilicet in quibus talis natura inveniretur ab eo accepta, tali dono potirentur; el ideo cum propagatione carnis etiam illa originalis justitia propagata fuisset. In potestate ergo nature erat, ut talis justitia in ea servaretur. Sed tamen per voluntatem persona» exsistentis in natura facium est ul hoc perderetur; et ideo hic defectus comparatus ad naturam, rationem culpæ habet in omnibus in quibus invenitur cum natura accepta a persona peccante. Et quia per originem carnis defectus iste naturali generatione traducitur simul cum natura, ideo etiam culpa originalis per originem camis traduci dicilur. Quia ergo per volun­ tatem personæ, ratio culpæ ad naturam transivit, ideo dicitur persona infecisse naturam. Quia vero in personis aliis est originale peccatum a persona generantis, non est ralio culpæ ex ipsis, cum (a) non propria voluntate peccatum incurrant, sed inquantum naturam talem cum ratione culpæ reci­ piunt. Inde est quod secundo natura personam infi­ cere dicitur (?). Inde est etiam quod infectio ista ex inordinata voluntate primi parentis, in ipso quidem primo parente fuit dupliciter, scilicet per modum peccati actualis, inquantum eam per propriam volun­ tatem contraxit; el etiam ulterius per modum pec­ cati naturalis, inquanlum natura in eo infecta est. In sequentibus autem non est nisi ut peccatum naturale, υ — Hæc ille. — Item, expressius ad pro­ positum solutionis ultimo dat®, dicit idem, 2. Sen­ tent, dist. 33, q. 1, ari. 1, in solutione tertii : a In Adam, inquit, fuit natura integra dotata munere q(iod Deus humanæ nature gratis contulerat. Unde per peccatum ipsius potuit natura humana cor­ rumpi in ipso, et per consequens in omnibus qui naturam humanam ab eo acceperunt; quia genitum accipit naturam a generante, qualem generans habet. In aliis autem hominibus invenitur natura jam cor­ rupta. Unde illius corruptionis ultorius peccatum causa esse non potest, sicut quod semel mortuum est, iterum non occiditur. In quocumque autem homine fuisset inventa natura humana integra, per cum. — tamen Pr. (β) a verbo Inde UMjae ad dicitur, om. Pr. DISTINCTIO XXXI! — QUÆSTIO 1. 350 peccatum illius poterat corrumpi in eo et in his qui I>arte corporis, hoceswt, qma intellectus utitur cor­ ab eo descenderent. Unde patet quod servatur eadem pore ul subjecto, vel ul objecto. Non est dicendum relatio omnium hominum ad naturam humanam. » quoi utatur corpore ut subjecto; quia non est virtus — Hæc ille. — Ex quibus omnibus patet quod opinio organica. Nec quod utitur eo ut objecto; quia eodem sancti Thomæ non ponit in carne vel in sumine objecto proponito in phantasia duorum eodem modo talem qualitatem morbidam habentem es *» ratum et disposita, contingit unum subtilius intelligere quam fixum, a qua effectivo causelur infectio peccati ori­ alterum Igitui. etc. In oppositum arguitur. Quia, sicut dicitur, ginalis in anima, eo modo quo ponit Gregorius de Arimino. Et similiter non ponit in carne vel semine 3. Metaphyriar. (t. c. II). species æquàliter prvdiesse solam privationem, ad quam consequatur pri­ catur de individuis. Sed istud non esset nisi formæ vatio in (a) anima, vel ratio culpæ,et reatus ; sed |>onit sultdantiales secundum se essent æqualcs. Igitur, etc. quod in semine paterno esi vir tus quædarn intentio In hac quæstione erunt tns articuli. In primo nalis traducliva defectuum in carne et in anima pro­ lis : in carne quidem, cum ratione pœnæ, in anima ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In vero et ejus potentiis virtutis el vitii suscept i vis, tertio solutiones. cum rationeculpæ et pœna·, et reatus pœnæ æternæ. Et totum hoc procedit ab Adam, sicut a causa effi­ ARTICULOS I. ciente principali removente prohibens; a semine vero, sicut a causa instrumentait. PONUNTUR CONCLUSIONES Ad argumentum pro parte quæstionis affirmativa, patet responsio perprædicta; quia peccatum origi­ Quantum ad primum articulum, ponitur tali * nale aliquo modo est in carne, vel in carnali semine, non quidem sicut in subjecto, sed sicut in causa Conclusio : Quod In nnhmibus rationalibus sunl diversi gradus, e|uMlem tamen speciei. instrumental). Et puto quod quidquid sanctus Tho­ mas dixerit in 2. Sentent., mens sua ultima fuit Hanc conclusionem probat sanctu Thomas,2. * Sruquod, cum dicilur quod caro inficit animam, hoc ttnt., dist. 32, q. 2, ari. 3. ubi sic dicit < De anima intelligi debet non proprie decarno cui anima uni­ et de angelis duplex est opimo. Quidam enim dicunt tur, sed decarno patris, vel de semine carnali. Quod animam et angelum ex materia et forma composi­ videtur per illud quod dicil, i° 2* , q. 81, ari. i, in tum, vel ex aliquibus duobus quæ sunt partes solutione secundi, ubi sic dicit : « Caro non inficit eswntia· ejus. Et secundum hoc forte posset aliquis animam nisi inquantum est principium activum in modus inveniri, quo assignetur differentia animarum generatione, n — Hæc ille. Constat autem quod et angelorum, ut sint plures in specie una, etiam ex sola caro paterna est hujusmodi principium; non seipsis : quia unitas speciei erit ex principio formali autem caro prolis. in ipsis; diversitas autem individuorum erit ex parte Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedicius materialis principii, et ex ejus diversitate. Et ex boe Deus. Arnen. posset etiam gradus in ipsis quidam nobilitatis attendi. El hoc (* ) videntur verba Magistri sonare, qui dicil, <50 modo in ammabus e$se differentiam, quo et in angelis esi. Sed quia supra dictum est, DISTINCTIO XXXII. secundum aliam opinionem, quod anima et angelus sunt natura· simplices (6), el non e>t in eis compo­ sitio nisi ex esse et quod est, ideo oportet quod quæQUÆSTIO 1. cumque differentia in eis esi ex seipsis, (γ) sil formalis differentia, et speciei diversitatem indu­ UTRUM OMNES ANIMÆ HUMANÆ AB ORIGINE cens. el propter hoc etiam dictum est quod in ange­ SINT ÆQUALES lis lui sunt species quot indnidua. El ideo non est possibile ut differentia animarum ponatur ad modum incA ti i ge> imam secundam distinctionem illum quo distinguuntur gradus in natura angelica; ί quæritur : Utrum omnes cum omne * animæ rationales unius speciei sint, el animæ humanæ ab origine sint æqùales. solo numero differant : omnis autem talis diversitas Et arguitur quod non : quia videmus ex materia causatur. El ideo, cum anima non habeat unum hominem naturaliter subtiliorem altero; sed materiam |mrlem sui, oportet <|Usitiono inæquales, sequeretur quod alio et alio tem­ pore eadem forma substantialis esset nobilior et ignobilior; quod est absurdum. Ergo ex parte dispo­ sitionum non potest argui talis inopia lilas forma­ rum. Scxio ad idem, et est confirmatio præcedentis. Quia dispositiones materiæ non redundant in for­ mam quæ non educitur de potentia materiæ, nisi forte quantum ad operationes in quibus indiget materia seu corpore. Sed anima humana ponitur esse talis forma, quæ non dependet, quantum ad esse, a materia nec a corpore, nec educitur de potentia materiæ; quamvis dependeat a corpore quantum ad aliquas operationes sensitivas el vegvtativas. Ergo ex diversitate dispositionum materiæ vel corporis, potest solum argui diversitas animarum quantum ad pnedictas operationes, et non quantum ad earum essentias. — Hæc Durandus. II. Argumentum Henrici. — Contra eam­ dem (x) arguit Henricus, 3. Quodlibet., q. 5, ubi sic dicit. Triplex est genus formæ : unum, pure spiritualis non unibilis materiæ, ut essentia angeli ; secundum, pure corporalis nullo modo a materia separabilis, ut formæ materiales; tertium, pure spi­ ritualis materiæ unibilis, et tamen a materia sepa­ rabilis, ut anima rationalis. Quantum ad primum genus formæ,determinatur, 8. MelaphysiaeQ.C. 10), quod quemadmodum in numero non erit magis et minus, nec in substantia, quæ est quasi forma, nisi sit substantia qua sit cum materia. Unde dicit Commentator quod, « sicut forma numeri non suscipit magis el minus, ila nec forma substantialis : non enim est homo unus majoris humanitatis quam alius, secundum formam; sed si fuerit, erit hoc secundum quod forma est in materia, i» Ex quo j»alet quod ai plura supposita angelorum sint sub una specie, quod tamen Philosophus non ponebat, oportet ea omnino æqualia esse, cum ratio speciei in indivisibili consistat, et in quolibet sit (6) totum esse speciei, et per consequens omnes proprietates speciem consequentes. Unde, si differant, hoc erit per proprietates a causa exteriori collates, ul plura dona gratiarum uni coi lata quam alteri; quod, licet Philosophus non concederet nobis, nullum incon­ veniens esset. Per omnia videtur idem esse dicen­ dum in animabus rationalibus, quamvis corporibus uniantur. Totum enim esse speciei in quolibet sup­ posito animæ consistit, el quaelibet anima non aliud quam ipsa species esse videtur. Nec obstat quod (i) Contra eamdem. — Om Pr sitiones quæ alia, et plue actual subjectum quam alia, et magis respiciunt animam inquantum est forma corporis : participatur a subjecto quam alia : tabs autem par­ quia, quantum erat do se, diu poterat vivere; et ticipatio major vel minor formæ a aua materia, vel quantum ad dispositiones quæ respiciunt animam | subjecto, non est aliud nisi esse quod dat forma subinquantuin est motrix corporis : quia corpus illud jecto suo; et isto modo conceditur quod duæ animæ fuit optime dispositum ad omnia opera animæ. Et sunt inæquales quantum ad suas essentias, id est, ista fuit bonitas naturalis, in qua Christus excessit quantum ad aliquid adhærens essentiæ, el quantum omnes homines alios, ut creditur. Secunda fuit ad illud quod est actus essentias. Et hunc credo bonitas supernatural is in dono gratiæ. El sic non fuisse intellectum beati Thomæ in hac materia. incidimus in articulum Parisiensem; quia simplici­ Tunc ter dicimus animam Christi nobiliorem omni alia Ad formam quarti argumenti negatur major. anima illo triplici modo prædicto. — Hæc ille. Nam ad hoc quod secundum aliquam formam sit Et in hoc secundus articulus terminatur. dare, proprie loquendo, magis et minus, non suffi­ cit quod in specie talis formæ sit reperire perfectius et imperfectius, nobilius el ignobilius; sed ultra hoc, requiritur quod talis forma eadem numero pos­ ARTICULUS III. sit subjectum suum perficere, nunc plus, nunc P ONUNTUR SOLUTIO N ES minus, et dare diversa esse subjecto suo successive, quorum unum sit alio perfectius; quod non contin­ I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad git de aliqua forma substantiali, sed solum de acci­ tertium articulum, restat prædictis objectionibus dentali. Et de hoc beatus Thomas, 1· 2·, q. 52, art. 1 : < Augmentum, inquit, sicut et alia ad respondere. Et ideo Ad prima tria argumenta Durandi, dicitur quod quantitatem pertinentia (a), a quantitatibus corpora­ verum concludunt, sed non contra nos. Nam pri­ libus ad res spirituales intelligibiles transferuntur, mum concludit istud verum, quod animæ humanæ propter connaturalitatem intellectus nostri ad res in sua origine sunt inæquales quoad perfectiones corporeas, quæ sub imaginatione cadunt. Dicitur gratuitas supernatural iter eis collalas. Secundum autem in quantitatibus corporeis aliquid magnum, concludit istud verum, quod animæ humanæ ab secundum quod ad debitam perfectionem quantita­ origine sunt inæquales quoad proprietates et poten­ tis perducitur. Unde aliqua quantitas reputatur tias naturales communes toti composito. Tertium magna in homine, quæ non reputatur magna in ele­ concludit hoc verum, quod potenliæ immaterialesel phante. Unde et in formis aliquid dicitur magnum, abstraclæ subjective solam essentiam animæ infor­ ex hoc quod est perfectum. Et quia Ixmiim habet mantes, cujus modi sunt intellectus et voluntas, non rationem perfecti, propter hoc, in his quse non esse majus, quod possunt naturaliter esse in diversis animabus inæ­ mole magna sunt, idem quales, nisi animæ a quibus tales potentia? fluunt, melius, ut Augustinus dicit. 0. dc Trinitate (cap. 8). sint quoad suas essentias aliqualiter inæquales. Et Perfectio autem formæ dupliciter potest considerari : totum hoc conceditur, tam antecedens, quam conse­ uno modo, secundum i|tsam formam ; nlio modo, secundum quod subjectum participat formam. Inquentia, quam consequens. Ad quartum el sequentia, dicitur quod duas ani­ quantum igitur attenditur perfectio formæ secun­ mas aut duas formas substantiales unius et ejusdem dum ipsam furinam, sic dicitur ipsa esse pana vel rationis vel speciei specialissima· esse inæquales magna, puta parva vel magna sanitas, vel scientia. quoad suas essentias, potest intelligi tripliciter. Inquantum voro attenditur perfectio formæ secun­ Primo modo, quia una illarum habet plures partes dum participationem subjecti, dicitur magis et diversarum rationum ejus essentiam constituentes minus, puta magis aut minus album vel sanum. quam habeat alia : utputa aliud genus, vel aliam Non autem ista distinctio procedit secundum hoc differentiam, vel aliam formam aut formale, aut quod forma habeat esse pneler materiam aul subje­ aliam materiam vel materiale alterius rationis quam ctum : sed quia alia est consideratio ejus secundum habeat alia ; et iste intellectus falsus est. Secundo rationem sme speciei, et alia secundum quod prtimodo, quia una illarum constituta est ex pluribus dpatur in subjecto. Secundum hoc igitur, circa partibus ejusdem rationis quam alia : per quem intensionem et remissionem habituum et formarum, modum Occamistæ et Scotistæ, ct multi alii ponunt fuerunt quatuor opiniones apud philosophos, ut intensionem el remissionem in formis accidentali­ Simplicius narrat in Commento Praedicamento­ bus, dicentes illam albedinem osse intensiorem, quæ rum (cap. de Quali). Plotinus enim et alii Plato­ habet plures partes unius rationis in oodcm subje­ nici |)onebant ipsas qualitates et habitus suscipere cto et situ adaequato constituentes eam ; et similiter hic intellectus falsus est. Tertio modo, quia una illa(a) prrfinmtia. — parhcipanha Pr. 364 IJHRI II. SENTENTIARUM maps ct minus, propter hoc quod materiales erant, el ex hoc habebant indeterminationem quamdam propter materiæ infinitatem. Alii vero in contrarium ponebant quod ipse qualitates el habitus secundum se non recipiebant magis et minus; sed qualia dicun­ tur magis et minus secundum diversam participa­ tionem : puta quod justitia non dicatur magis el minus, sed justum; et hanc opinionem tangit Ari­ stoteles in Prxdicamentis (cap. 6). Tertia fuit opi­ nio Stoicorum, media inter has. Posuerunt enim quod aliqui habitus secundum se recipiunt magis el minus, sicuti artes; quidam autem non, sicut vir­ tutes. Quarta autem opinio fuit quorumdam dicen­ tium quod formæ el qualitates immateriales non recipiunt magis et minus, materiales autem reci­ piunt. Ul igitur hujus rei veritas manifestetur, con­ siderandum est quod illud secundum quod aliquid spedem sortitur, oportet esse fixum el stans, el quasi indivisibile : quæcumque enim ad illud attin­ gunt, sub specie continentur; quæcumque autem recedunt ab illo in plus vel in minus, pertinent ad aliam speciem perfectiorem vel imperfectiorem; unde Philosophus dicit, 8. Metaphysicæ (t. c. 10), quod species rerum sunt sicut numeri, in quibus additio vel diminutio variat speciem. Si igituraliqua forma, vel quæcumque res secundum seipsam spe­ ciem sortiatur, vel secundum aliquid sui, necesse est quod secundum se considerata habeat determinatam rationem, quæ neque in plus excedere, neque in minus deficere possit : el hujusmodi sunl color et albedo, el hujusmodi aliæ qualitates, quæ non dicun­ tur in online ad aliud ; etiam mullo magis substan­ tia, quæ est per se ens. Illa vero quæ recipiunt spe­ cies ex aliquo ad quod ordinantur, possunt secun­ dum seipsa (a) diversificari in plus vel minus; et nihilominus sunt eadem specie propter unitatem ejus ad quod ordinantur, ex quo recipiunt speciem : sicut motus sccundurn se est intensior et remissior, et tamen manet eadem species propter unitatem ter­ mini, ex quo specificatur. Et idem considerari potest in sanitate. Nam corpus pertingit ad rationem sani­ tatis, secundum quod habet dispositionem conve­ nientem naturæ animalis, cui possunt diverse disjx)sitiones esse convenientes ; unde potest variari dispo­ sitio in plus vel in minus, et tamen semper rema­ net ratio sanitatis. Unde Philosophus dicit, 10. Ethi­ corum (cap. 3), quod sanitas ipsa recipit magis ct minus. Non enim eadem est commensuratio in omnibus, nec in uno ct eodem (6) semper, sed remissa permanet sanitas usque ad aliquid. Hujusmodi autem diversi * dispositiones vel commensurationes «anitatis m? habent secundum excedens et excessum. Unde, si nomen sanitatis esset imposi­ tum soli perfectissima * commensurationi, tunc ipsa («) teipta — lerptnm Pr. (C' ct eisdem. — Om. *rl sanitas non diceretur major vel minor. Sic igitur palet qualiter aliqua forma vel qualitas possit secun­ dum seipsam augeri vel minui, el qualiter non. Si λ ero consideremus qualitatem vel formam secun­ dum participationem subjecti, sic etiam inveniuntur quædarn qualitates vel formæ recipere magis et minus, et quædarn non. Hujusmodi autem diversi­ tatis causam assignat Simplicius ex hoc quod sub­ stantia secundum seipsam non |>otest recipere magis et minus, quia est ens per se. Et ideo omnis forma quæ substantialiter participatur in subjecto, caret intensione et remissione; unde in genere substantia * nihil dicitur secundum magis et minus. Et quia quantitas propinqua est substantia , * et figura etiam consequitur quantitatem, inde est quod neque in istis dicitur aliquid secundum magis aut minus. Unde Philosophus dicit, 7. Physicorum (t. c. 15 et 16), quod, cum aliquid recipit formam aut figu­ ram, non dicitur alterari, sed magis fieri. Aliæ vero qualitates quæ sunl magis distantes a substan­ tia, et conjunguntur actionibus el passionibus, reci­ piunt magis et minus secundum prticipationem subjecti. Potest autem magis explicari hujus diver­ sitatis ratio. Ut enim dictum est, id a quo aliquid habet speciem, oportet manere fixum, el stans, et indivisibile. Duobus igitur modis potest contingere quod forma non participatur secundum magis el minus. Uno modo, quia participans habet speciem secundum ipsam;et inde est quod nulla forma sub­ stantialis participatur secundum magis et minus. Et propter hoc Philosophus dicit, 8. Metaphysicæ (t. c. 10), quod, sicut numerus non habet magis et minus, sic nec substantia quæ est secundum speciem, id est, quantum ad participationem formæ specifieæ, sed si quidem quæ (a) cum materia, id est, secundum materiales dispositiones invenitur magis el minus in Substantia. Alio modo potest con­ tingere ex hoc quod ipsa indivisibililasest de ratione formæ; unde oportet quod si aliquid participat for­ mam, quod participet illam secundum rationem indivisibilitatis. El inde est quod species numeri non dicuntur secundum magis et minus; quia unaquæque species in eis constituitur per indivisibilem uni­ tatem. Et eadem ratio est de speciebus quantitatis , * continua quæ secundum numeros accipiuntur, ut bicubitum, tricubilum ; el de relationibus, ut duplum, triplum; et de figuris, ut trigonum et tetra­ gonum ; et hanc rationem ponit Philosophus in Prxdicamentis (cap. 7 el 8), etc. » — Hæc ille. Similia dicit in de Virtutibus, q. 1, art. Il, ubi sic : « Quia perfectio uniuscujusque rei est ejus bonitas, ideo Augustinus (6. de Trinitate, cap. 8) dicit quod in his quæ non mole magna sunt, idem est esse majus, quod melius. Moveri autem de forma imperfecta ad perfectam, nihil est aliud quam (®) qute — Om. Pr. DISTINCTIO XXXII. — QU.ESTIO I. subjectum magis reduci in actum : nam forma actus est; unde subjectum magis participare formam, nihil aliud est quam ipsum reduci magis in actum illius forma *. El sicut ab agente reducitur aliquid de pura potentia in actum formæ, ita etiam per actionem agentis reducitur de actu imperfecto in actum perfectum. Sed hoc non contingit (a) in omnibus formis, propter duo. Primo quidem, ex ipsa ratione formæ, eo scilicet quod illud quod per­ ficit rationem formæ est aliquid indivisibile; putam numeris : nam unitas addita constituit s|>eciem; unde binarius, aut trinarius·, non dicitur secundum magis aut minus : et per consequens non invenitur magis et minus in quantitatibus, quæ denominan­ tur a numeris, pubi bicubitum, bicubitum; neque in figuris, puta triangulare el quadratum ; neque in proporlionabilibus, puta duplum, triplum. Alio modo, ex com|kTrationt * formæ ad subjectum : quia inhæret ei modo indivisibili. El propter hoc forma Substantialis non recipit intensionem nec remissio­ nem ; quia dal esse substantiale, quod est uno morio. Ubi enim est aliud esse sultstanliale, alia res est. El propter hoc Philosophus, 8. Metaphysicæ (l.c.10), assimilât diffinitiones numeris. Et inde est etiam quod nihil prædicatur substantialiter de aliquo cum magis et minus, etiamsi sil in genere accidentis. Non enim dicilur albedo magis et minus color. El propter hoc etiam qualitates in abstracto significata. *, quia significantur per modum substanliæ, non intenduntur, nec remittuntur (6). Non enim dicitur albedo magis vel minus, sed album, n — Hæc ille. Ex quibus palet quod nulla forma recipit magis aut minus, nisi inhæreal suo subjecto divisibilité!·, el possit dare illi diversa esse. Item, quod nulla forma suscipit magis et minus, nisi subjectum par­ ticipans eam sortiatur speciem aliunde quam per eam, et ante adventum ejus habeat suam speciem. Et propter hoc nulla forma substantialis suscipit magis et minus, proprie loquendo de suscipere magis el minus. Hoc enim non est aliud quam formam posse intendi el remitti eamdem in numero, et posse induci per motum in subjecto. Si quis autem largo accipiat magis el minus, pro perfectius el imperleclius participari formam in subjecto, tunc concedi­ tur quod forma substantialis eadem in specie susci­ pit magis et minus; non autem eadem in numen). Et hoc concedit Scotiis in quæstionibus super Mela· physicam, q. 1 octavi. Ubi ponit talem distinctio­ nem, quod formam substantialem suscipere magis et minus potest intelligi : aut de forma secundum speciem, el hoc vel pro intentione logical i, vel pro esse quidditativo et specifico; aut de forma, ul cum materia, id esi, cum gradu individual! cum materia reali et sensibili, el hoc dupliciter, quia vel magis (3) contingit. — comwnt Pr. (6/ nec remittuntur. — Om. Pr. 365 ct minus feruntur ad idem numero, vel ad diversa numero, el hoc ejusdem speciei. Et postea ponit 1res conclusiones : quarum prima est, quod forma substantialis sive substantia, quantum ad esse spe­ cificum, sive logicale, sive quidditativum, non susci­ pit magis et minus; secunda est, quod forma sul>blanlialis ut in materia hac suscipit magis el minus, inferendo magis el minus ad diversa numero; tertia est, quod ex magis el minus in >ul>stantia non sequi­ tur esse motum in ipsa. Vide illam quaestionem, quia multa bona ibidem dicit pro nostra conclusione. — Cum autem arguens ex hoc infert quod tunc unus homo diceretur magis homo quam alius, — negatur consequentia. Cujus cau^a est, quia (z) talia nomina substantiva de genere substantiæ important natu­ ram specificam in <-^e quidditativo et specifico; et quantum ad tale esse, forma non suscipit magis et minus. Possent tamen fingi aliqua nomina in genere sulbtantiæ quæ prædicarentur cum rnagis et minus, quia significarent participationem formæ a subjecto, el non formam in se, ut forte talia, animatus, huma­ natus, vel similia. Ad qulntuin conceditur tertium membrum divi­ sionis ibidem positæ. Et ad ejus improbationem, dicilur negando consequentiam ibidem factam. Cujus ratio est, quia ose substantiale invariable est, licet unum esse sultstanliale sil perfectius alio ejusdem speciei. Et ideo non oportet quod, si secundum diversitatem dispositionum praecedentium formam in materia, vel simul cum forma incipientium, sit inaequalitas fon narum substantialium, quod a simili secundum diversitatem dispositionum sequentium forma intendatur vel remittatur : quia dispositiones praecedentes, vel simul incipientes cum forma, ali­ quem modum causalitatis habent respectu formæ substantialis; non autem dispositiones sequentes; ideo posteriores non variant formam sicut priores. Ad sextum negatur antecedens. Dispositiones enim materiæ red undant non solum in formam edu­ ctam de potentia materiæ, immo in formam unibiiem materiæ el proportionatam materiæ, cujusmodi est anima humana. II. Ad argumentum Henrici. — Ad primum llenrici, dicilur primo, quod auctoritas Philosophi false el varie ibidem exponitur. Nam Philosophus non loquitur specialiter ibi de substantiis separatis, sed generaliter de omni forma, potissime de sub­ stantiali, ad hunc sensum quod nulla forma, quan­ tum ad id quod est de ralione formæ, aut quantum ad esse quidditalivum, recipit magis aut minus, ul dictum est in distinctione facta in solutione quarti Durandi (6). Sed tamen forma substantialis potest suscipere magis et minus quantum ad esse quod dat (3) quia. — quod Pr. (6) Durandi. — Om. Pr. 366 LIBRI II. SENTENTIARUM materiæ vel subjecto. Et de hoc allegatum est dictum Sindi Thomæ, ί·2·. Item, m scripto super 8. Meta· phytiae (led. 3) sic dicit : a Sicut numerus non suscipit rnagis ct minus, ila nec substantia quæ dicitur secundum speciem; sed forte illa quæ dici­ lur secundum materiam. Sicut enim ratio numeri in aliquo determinato consistit, rui non est addere nec subtrahere; ila nec formæ. Sed magis ct minus contingit ex hoc quod materia magis vel minus per­ fecte participat formam. Unde etiam alliedo non suscipit magis el minus, sed album. i> Dicitur secundo, quod illud quod ibi dicilur de pluribus suppositis angelorum sub una specie, est nobis tan­ tum inconveniens sicut fuit Philosopho, Dicilur tertio, quod non est simile de animabus rationalibus et angelis : quia animæ rationales habent naturalem habitudinem ad corpora; el ideo possunt esse plures animæ in eadem sjæcie : non sic de angelis, qui nullam naturalem habent habitudinem ad mate­ riam; ideo non possunt e*se plures in eadem specie, solo numero differentes. Dicilur quarto, quod indivi· duatio animarum rationalium iit per aliquid acci­ dentale quod est extra rationem animæ, quia scilicet per quantitatem, ul per principium primum distin­ ctionis, cum ipsa de natura sua sit divisibilis in partes ejusdem rationis, el omnes aliæ formæ hoc habent ex quantitate materiam dividente. Unde animæ quæ crearentur extra corpora, haberent habitudinem ad corpura individuanda per quantita­ tem; quod de angelis fingi non potest. Ista solutio, præter primum dictum, balletur a Bernardo de Gan­ nito in impugnatione 3. Quodlibdi Godofridi, q. 5. III. Ad argumenta Bernardi. — Ad primum Ad secundum dicitur quod non solum anima Christi excedit alias animas, immo aliorum homi­ num una excedit aliam modis supradictis. Ad rationem in oppositum, quasi respondit sanctus Thomas, 2. Sentent., modo quo statim dictum esi in solutione primi Bernardi. Et hæc de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen. DISTINCTIO XXXIII. QUÆSTIO I. UTRUM PECCATO ORIGINALI debeatur pœna sensibilis rca trigesimamterliam distinctionem 2. Sentent., quæritur : Utrum peccato ori­ ginali debeatur pœna sensibilis. Et videtur quoti sic. Nam Augustinus dicit, dc Fide ad Petrum (cap. 27) : Firmissime tene et nullatenus dubites, parvulos qui sine sacramento baptismatis de hoc sieculo transeunt, crlernosuppliciopuniendos. Sed supplicium pœnam sensibilem nominat. Ergo parvuli qui pro solo origi­ nali punientur, pœnam sensibilem sustinebunt. In oppositum arguitur sic : Quia Augustinus (Enchiridion, cap. 93) dicit pœnam parvulorum qui originali lanium tenentur, omnium esse mitis­ simam. Sed hoc non esset, si sensibili pœna torque­ rentur; quia pœna ignis inferni est gravissima. Ergo pœnam sensibilem non sustinebunt. dicitur quod una anima est perfectior alia in sub­ stantialibus pertinentibus ad individuum, non autem In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo in substantialibus pertinentibus ad speciem. Nec ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In improbatio hujus ibidem facta, valet; quia male et tertio solutiones. insufficienter accipit hujusmodi excessum animæ ad animam. Non enim est propter aliolalem partium ARTICULUS 1. alterius rationis, aut ejusdem rationis; sed tantum­ modo propter excessum esse unius ad esse alterius, ponuntur conclusiones ut dictum est in solutione quarti Durandi (a). Et hoc intendit sanctus Thomas, 2. Sentent., in præsenti Quantum ad primum articulum, sit distinctione, ubi sic dicit, articulo ultimo, in solu­ tione primi : < Diversitas formalis duplex est. Quæ­ Prima conclusio : Quod privatio diviore visio­ dam quæ est formæ per se, secundum illud quod nis est propria et sola pœna peccati originalis ad rationem forma.· jiertincl; et talis diversitas formæ post mortem, loquendo de ptrnls formallter diversitatem speciei inducit. Est autem quædam liiexsIstcnUbus aut intuere nil bus perso me. Quod diversitas formæ non per se, sed per accidens, ex dico propter carceralem parvulorum inclusio­ diversitate materiæ resultans, secundum quod in nem, qua, licet sit poma, est tamen exlrinscca, materia melius disposita dignius forma participatur; non autem intrinseca, nec intrinsecam cau­ <-L talis formæ diversitas speciem non diversified!. Et sons. hæc est diversitas animarum. » — Hæc ille. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 2. Sen­ tent., dist. 33, q. 2, art. 1, ubi sic dicit : ) Durandi. — Om Pr. DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO I. delict esse proportionate culpæ, secundum illud Isa. 27 (v. 8) : In mensura contra mensuram, cum abjecta fuerit, judicabis cam. Defectus autem (pii per originem traducitur, rationem culpæ habens, non est per corruptionem vel subtractionem alicujus boni quod naturam humanam consequitur ex suis principiis, sed |>er subtractionem alicujus quod naturæ superadditum erat; nec ista culpa ad istum hominem perlinet, nisi secundum quod talem natu­ ram habel, quæ hoc bono quod in ea natum erat esse et possibile conservari destituta est. Et ideo nulla alia pœna sibi debetur, nisi privatio illius finis ad (piem donum subtractum ordinabat, ad quod per se natura humana pertingere non jiotest. Hoc autem est divina visio. Et ideo carentia hujus visio­ nis est propria et sola pœna peccati originalis [Kist mortem. Si enim aliqua pœna sensibilis pro peccato originali post mortem infligeretur, puniretur iste non secundum hoc quod culpam habuit; quia pœna sensibilis pertinet ad hoc quod est personæ pro­ prium : quia per passionem hujus particularis talis pœna est. Unde, sicut culpa non fuit per ejus ope­ rationem, ita nec pœna per passionem ejus esse debet, sed solum per defectum illius ad quod natura de se insufficiens erat. In aliis autem perfectionibus vel bonitatibus quæ humanam naturam consequun­ tur ex suis principiis, nullum detrimentum susti­ nebunt damnati pro peccato originali. » — Hæc ille. Item, dc Malo, q. 5, art. 2, sic dicit ; — Hæc ille. Ex quibus quad rupi iciter arpuitur pro conclu­ sione. — Primo sic : Peccato naturali et non perso­ nali delætur pœna naturæ, non personæ. Sed pec­ catum originale est peccatum naturale, non perso­ nale ; privatio vero divinæ visionis est pœna naturalis, pœna veru sensus est |>œna personalis. Igitur pec­ cato originali debetur prima pœna, non autem secunda. — Secundo arguitur sic : Nullus debet pati detrimentum in his quæ sunt naturæ, vel pro­ prie naturalia, sic quod non supcmaturalia, nisi propler peccatum personale Sed pœna sensus est detrimentum eorum quæ sunt naturæ. Igitur soli peccato personali debetur. — Tertio sic : Pœna sensus non debetur peccato in quo nulla est actualis conversio ad bonum commutabile. Sed in peccato originali nulla est talis conversio. Igitur, etc. — Quarto sic : Habituali dispositioni non debetur pœna sensus. Peccatum originale non ponit aliud quam habitualem dispositionem. Igitur, etc. Secunda conclusio est quod decedentes cum solo peccato orlylnnll non patiuntur ullam atfllcUoiieiu doloris Interioris. Hanc ponit sanctus Thomas, dc Malo, q. 5, art. 3, ubi sic dicit : otuisse illam gluriam adipisci, ex ejus carentia non dolebunt. Possumus tamen, utrumque conjun­ gentes, mediam viam tenere, ut dicamus quod anima? puerorum naturali quadam cognitione vigeni, qualis debetur animæ separate secundum suam naturam, sed carent supernatandi cognitione quæ hic in nobis per fidem plantatur, eo quod nec hic fidem habuerunt in actu, nec sacramentum fidei susceperunt. Pertinet autem ad cognitionem natu­ ralem, quod anima se sciat propter beatitudinein creatam, et quod beatitudo consistat in adeptione boni perfecti; sed quod illud bonum perfectum ad quod horno factus est sit illa gloria quam sancti pos­ sident, est supra copiitipnem naturalem. Unde Apo­ stolus dicit, 1. Corinth, (c. 2, v. 9), quod nec oculus vidit nec auris audivit, ct in cor hominis non ascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se. El postea (v. 10) subdit : Nobis autem revelavit Drus per Spiritum suum. Quæ quidem revelatio ad fidem pertinet. Et ideo se privari tali bono animæ puerorum non cognoscunt : et propter hoc non (t) iccundum hoc. — tunt icd Pr. dolent; sed hoc quod pernoturam habent, absque dolore possident. » — Hæc ille. Ilem, 2. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 2, sic dicit: e Circa hoc, inquit, csl triplex opinio. Quidam enim dicunt quod pueri nullum dolorem sustinebunt, quia ratio in eis adeo obtenebrata erit, ut non cognoscant se amisisse quod amiserunt; quod probabile non videtur, ul anima de onere corruptionis absoluta non cognoscat ea quæ saltem ratione investigari pos­ sunt, et multo plura. Et ideo dicunt alii quod in eis est perfecta cognitio eorum quæ naturali cogni­ tioni subjacent, et cognoscent Deum, el se esse pri­ vatos ejus visione : et ex hoc aliquem dolorem sen­ tient; tamen (a) mitigabitur eorum dolor, iriquantum non propria voluntate culpam incurrerunt pro qua damnati sunt. Hoc etiam probabile non videlur: quia talis dolor de privatione tanti boni parvus esse non posset, et præcipue sine spe reparationis; unde eorum pœna non esset mitissima. Et praeterea omnino eadem ratione qua dolore sensibili exterius affli­ gente non punientur, etiam dolorem interiorem non sentient : quia dolor pœnæ delectationi culpæ cor­ responde!; unde remota delectatione a culpa origi­ nali, omnis dolor ab ejus pœna excludetur. Et ideo alii dicunt quod cognitionem perfectam habebunt eorum quæ naturali cognitioni subjacent, el cogno­ scent se privatos esse vita æterna, el causam quare ab ea exclusi sunt; nec tamen ex hoc aliquo modo affligentur. Quod qualiter esse possit, videndum est. Sciendum ergo quod , ex hoc quod aliquis caret eo quod suam proportionem excedit, non affligitur si sil recite rationis; sed tantum ex hoc quod caret eo ad quod aliquo modo proportionatus fuit. Sicut nul­ lus homo sapiens affligitur de hoc quod non potest volare, vel quia non est rex vel imperator, cum non sit sibi debitum. Affligeretur autem, si privatus esset eo ad quod habendum aliquo modo aptitudinem habuit. Dico ergo quod omnis homo habens usum lil>cri arbitrii, proportionatus est ad consequendum vitam æternam, quia potest se ad gratiam praepa­ rare, per quam vitam æternam merebitur. Et ideo,si ab hoc deficiunt, maximus dolor erit eis; quia amit­ tunt illud quod suum fore possibile fuit. Pueri autem nunquam fuerunt proportionati ad hoc quod vitam æternam haberent : quia nec eis debebatur ex prin­ cipiis naturæ, cum omnem facultatem naturæ exce­ dat; nec actus proprios habere potuerunt quibus tantum bonUm consequerentur. Et ideo omnino nihil dolebunt de carentia visionis divinæ, immo magis gaudebunt de hoc quod participabunt mul­ tum de divina bonitate in perfectionibus naturalibus. Nec potest dici quod fuerunt proportionati ad vitam æternam consequendam, quamvis non per actio­ nem suam, tamen per actionem aliorum circa eos, quia potuerunt ab aliis baptizari, sicut et multi (e) tamen — cum Pr. DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO I. pueri ejusdem (α) conditionis baplizati sunt, et vitam æternam consecuti. Hoc enim est sujærexcedentis gratin?, ut aliquis sine actu proprio promit» tur; unde defectus talis gratiæ non magis tristitiam rausit in pueris decedentibus non baptizatis, quam ni sapientibus hoc quod mullæ gratia * eis non fiunt, quæ aliis similibus (€) facta? sunt. ® —Hæc ille. Ex quibus potest formari duplex ratio pro conclu­ sione. — Prima talis est : Nullus interius affligitur de hoc de quo non cogitat. Sed parvuli decedentes cum originali solo, non cogitabunt de visione Dei, nec de privatione talis visionis. Igitur de hoc non affligentur. — Secunda talis est : Nullus in rationis rectitudine constitutus, affligitur nec tristatur quia caret eo ad quod nunquam fuit proportionatus. Sed tales parvuli utuntur recta ratione; ct, dato quod cogitent et sciant se privatos vel exclusos a Dei visione, sciunt se nunquam ad illam fuisse proportionatos. Igitur de hoc non tristantur. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Gregorii. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra praedicta. Et qui­ dem, contra primam conclusionem arguit Gregorius de Arimino (dist. 30, q. 3), dicens quod illius con­ clusionis oppositum sensit Augustinus. Quod probat Primo ex ejus auctoritate communiter allegata, de Fide ad Petrum,cap. 27 : Firmissime, inquit, tene (γ), el nullatenus dubites, non solum homines jam ratione utentes, verum etiam parvulos, qui, sive in uteris matrum vivere incipiunt et ibidem moriuntur, sive jam de matribus nati sunt, si sine sacramento Baptismatis, quod datur in nomine Patris el Filii et Spiritus Sancti, de hoc sæculo transeunt, ignis asterni supplicio punien­ dos; quia, et si peccatum propriat actionis non habuerunt,originalis tamen peccati damnationem carnali conceptione traxerunt. Constat autem quod supplicium ignis adeini pœna dia est inferni quæ dicitur pœna sensus, et do qua pnesens currit quæstio (δ). Sed ad hanc rationem, inquit, dicitur dupliciter. Primo quidem, quod Augustinus hic (c) locutus est excessis e, ul se maxime elongaret a sententia hærcticorum, qui in parvulis negabant omnem cul­ ta) cjmdem. — ejut Pr. (6) alitt similibus. — suis naturalibus Pr. (γ) lene. — Om. Pr. (Î) qturtho. — sensus Pr (c) hic. — hoc Pr. 360 jam, et j>er consequens omnem poenam. Ideo mul­ tum, inquiunt, attendendum csl contra quos sancti loquantur, ul habeatur eorum intentio.— Sed hæc responsio nullatenus stare potest. Primo quidem, quia cum fa Is ta * falsi la te excludi non debeat. nec, ubi vera fides defenditur, sil docendus error, vel *a fal sententia asserenda, non e*t putandum quod Augustinus, eximius extirpator errorum et veri­ dicus fidei defensator, propter quemcumque exclu­ dendum errorem dixisset firmiter credendum esse pueros ignis supplicio puniendos esse, si hoc falsum aul non recta? fidei consonum æslimassel. Sec an do, quia in illo libro Augustinus contra nullum errorem sjwxialiler loquitur, sed communiter totius catholicæ fidei canones tradit cuilibet, promittens : Fir­ missime lene el nullatenus dubites; et de omnibus in ultimo capitulo dicti libri ait : Hxc quadraginta capitula ad regulam verx fidei firmissime perti­ nentia fideliter crede, fortiter tene, veraciter patientcrque defende. Et si quem contraria his dogmatizare cognoveris, tanquam potem fuge, ct tanquam hxreticum abjice. Ita enim ista qu;e posuimus fidei catholicx congruunt, ut ri quis non solum omnibus, sed etiam singulis voluerit contraire, in eo quod singulis eorum contumaci­ ter repugnat (λ), et his contraria docere non dubi­ tat, hxreticus et fidei christianx inimicus, atque ex hoc omnibus catholicis anathematizandus appareat. — Hcec die. — Non autem debet in men­ tem alicujus theologi cadere quod inter tales rcgulas fidei Augustinus posuisset aliquid falsum, secun­ dum significationem quam primo facit communiter apud omnes, sicut in proposito sequeretur, si dicta responsio esset vera. — Confirmatur. Quia, cum hujus regula? oppositum nullibi inveniatur ab Eccle­ sia determinatum, nec in Sacra Scriptura prædicatum, qua potestate tu dicis eum fuisse hoc non pro­ prie et vere, sed excessive locutum, dicet alius simi­ liter in aliis regulis ibidem per eumdem positis fuisse loculum excessive, et non ul sonant illas esse tenendas. Sed sic dicendo non esi dubium intuenti diligenter, quod in mullos quis taberetur errores. Ideo, Secundo et communius, aliter respondetur, scili­ cet quod Augustinus, ibidem, nomine û/nts genera­ liter omnem pœnam significant ; unde per ijnis xterni supplicium æternam pœnam non sensus sed ixrnain damni intellexit. — Sed hæc responsio etiam non videlur posse stare. Tum quia non est verisi­ mile quod fidei regulas sub metaphoris tradidisset, cl maxime unam solam ; quælibet autem alia ibi tradita piOprie accipienda esse videtur. Tum quia in eodem libro, cap. 3, simul et similiter exprimit pœnam talium puerorum, et dæmonum, et adulto­ rum damnatorum in criminibus morientium. Unde (a) rcpmjiial, — repugnatur Pr. IV. — 24 370 LIBIU I!. SENTENTIAHUM ait Qualitas mala vital ab infidel Hute incipit, qux ab originalis peccati reatu initium sumit : in quo quisquis ita vivere incipit, ut ante finia­ tur vita, quam ah ejus obligatione solvatur, si unius diei vel unius horx spatio anima illa vixe­ rit in corpore , necesse est eam cum eodem tor­ pore interminabilia gehenna supplicia sustinere, ubi dtaboluy cum angelis suis in æternam arsu* c.4. El sequitur : ubi cum cu fornicarii, et ulu­ ru lis servientes, etc., si ante hujus vit;r terminum a viis sitis malis conversi non fuerint, internis ignibus comburentur. Cum igitur nullus per sup­ plicia gehenna?, ubi diabolus arsurus est, aut per ΐμηι^ quibus comburentur alii damnati. mbdligat communiter pœnam quamlibet, fled determinate pœnam ignis infernalis sensibilem (a), non videtur secundum mentem Augustini incedi, si per suppli­ cia gehenna * inferenda talibus pueris, poma damni tantummodo intelligatur. — Continuatur· Quia pari­ tet alius posset dicem quod ex illis verbis non jiossel Italien quod diabolus, aut alii patiantur |K> *nam sensus; quod nullu * diceret. Et patet assumptum; I quia similiter de omnibus loquitur Augustinus. Secundo principaliter ostenditur Augustinum tiii'M! prædicta * sentent i.e, eo quod in llgpumneslicoh, responsione quinta, contra Pelagium dicentem quod infantes decedentes sine sacramento baptisma­ tis non intrant itgnuni cu lorum, habent tamen vitam æternam sine umni penna, hac sola excepta, quod non sunt in |mlria, ex textu Evangelii probat quoi si tales nun obtinent regnum cœlorum, ut fatebatui Pelagius, et verum est, consequens est ut mittantur cruciandi in ignem ætenium. Unde ait i sic (cap. 5) : /Vi mum enim lucum fides cat holi· eorum regnum credit esse cœlorum, unde nun baptizutus excipitur; secundum gehennie est, ubi omnis (6) apostata vel a fido Christi alienus æterna supplicia experietur ; tertium penitus igno­ ramus, immo nec esse in Scripturis Sacris inve­ nimus. Unge, Pelagian , * locum ex officina per­ versi dogmatis tui, ubi alieni u gratia Christi vitam rcquici et gloriæ possidere parvuli pos­ sunt. Dextera est (γ) justi cedentis judicis ct sini­ stra; regnum est et gehenna; vita est (o) ct mors; justi tunt ct iniqui. In dextera igitur sunt justi constituti, m sinistra operarii iniquitatis. In regno, requies baptizalurum (<); in gehenna, poma incredulorum. Vita ad lætitiam gloriæ; mors ad fidum d stridorem dentium. Justi m regno Patris simul cum Christo; iniqui igne per­ petuo parato diabolo el angelis ejus. Et imme- (*) teneibdsm. — Om Pr (4) omnu, — cum Pr. (γ) at. — Om. Pr. cit. — Om. Pr. (i) bapt natorum. — baptitmatorum Pr. i diale subdit quod (x) ista non significant divisiones I multorum locorum, sed tantum duorum, scilicet: regni (6) cœlorum, quo referuntur (γ) dextere, vita, justitia (o), gloria, etc.; et gehennœ, quo referuntur sinistra, mors, injustitia et qmecumquo mala tormenta; ubi, inquit, mors qu:e secunda dicitur, non finitura, sed cruciatu durabilis erit. Et tunc arguit : Qui ergo baptiza tus non est, in Ius qu;r sunt regni cœlorum non potest reperin; et st non ibi, quia vere non ibi, putasne, Pria· giane, jam sentis ubi ? quasi dicat : aperte videiv délies quod repentur in gehenna. Ex his palet mani· teste propositum. Tum quia primo dicil quod alie­ nus a fide Christi supplicia experietur æterna ; expe­ rientia aulem supplicii sine cruciatu et |xena sensus non intelligitur (t). Tum quia, secundum cum, qui­ li Iwt est in regno cœlorum vel in gehenna : per quam mors secunda cruciatu durabilis semper, et ubi fletus el stridor dentium intelligitur; ubi con­ cludit t*ase infantes non baptizatos. Tertio, quia in sermone de Baptismo parvulo­ rum, contra Pelagium (et est (ζ) I i. de Verbis Apo­ stoli), ex eodem præmisso fundamento concludit (cap. 3) : Venturus est, inquit, Dominus, ct judi­ caturus de vivis et mortuis, sicut Evangelium loquitur, duas partes facturus est, dexteram, ct sinistram : sinistris dicturus (Matth. 25, v. 41), osl mortem paterentur, sequitur qyod mullo melius et^el eis post mortem eorum et finalem damnationem, quam fuerit in vita ista. Patet : quin in ista vita multas (Menas sensibiles et cruciatus patiuntur, et cum hoc carent divina visione; post eorum autem damnationem, nullam (a) liberantur. — hbrrcUur Pr. (β) eril. — Om. Pr. (γ) rnori. — moveri Pr. 0) et. — Ad. Pr. (i) aliud, carnaliter. — cut corruptibitei Pr. 372 LIBRI IL SENTENTIARUM tormentum el lucius. Et sic patet quod ratio quam inducunt non cogit. Similiter nec aliqua auctoritas est pro illa opi­ nione : quia non inducunt aliquam auctoritatem proprie ad propositum, nisi illam Augustini in Enchirid. (cap. 93) de qua supra fuit sermo; el ulterius quamdam decretalem, Extra, de Baptismo ct ejus effectu, cap. Majores, ubi scribitur (§ Sed adhuc), quod pœna originalis peccati est carentia divinæ visionis; actualis vero peccati, gehenna perpetuus cruciatus. Sed nulla istarum auctorita­ tum (z) cogit. Non quidem prima, ut supra dictum est. Nec similiter secunda. Nam decretalis non dicit quod sola carentia divinæ visionis sit poena origina­ lis peccati ; nec etiam, ut dixi, ait quod solius actua­ lis peccati cruciatus geheunæ sit pœna : quorum utrumque, vel alterum, dicendum esset (6), ul suf­ ficerent ad probandum propositum illius opinionis. Item, quod tales exclusive non sint intelligendæ ex illa decretali, patet. Tum ex glossa ibidem quæ dicil : « Parvuli qui sine baptismo decedunt, in tenebris manent, de Consecrat., dist. 4, can. Nulla printer; et pœna illa mitissima est omnium, de Consecrat., dist. 4, can. Regenerante; et tamen sempiterno igne punientur, dist. ead., can. Firmis­ sime. * Et est auctoritas Augustini superius allegata. Ecce quod pradei tenebras, ponit pœnam ignis. Tum etiam quia ad propositum quod vult probare dicta decretalis, neutra illarum exci usi varum est opportuna. Vult enim probare quod dormienti vel amenti non dimittitur per baptismum peccatum ori­ ginale, sicut dimittitur parvulis, et supponit quod in talibus sit etiam actuale peccatum. Probat autem hoc : quia (γ) pœna peccati originalis est carentia visionis Dei; actualis vero peccati, gehenniv per­ petiar cruciatus. Fade, si primum dimitteretur alicui, alio non dimisso, talis non careret visione hei propter peccatum jam dimissum, et crucia­ retur in gehenna perpetuo propter reatum cri­ minis actualis. Sed luce tanquam incompospibilia sese non compatiuntur, immo mutuo adver­ santur. — Hæc Decretalis. — Patet autem quod tota ista argumentatio stat, etiamsi præter carentiam divinæ visionis sit alia pœna originalis jæccali. Nam adhuc cum dimitteretur originale (o), eximeretur iste a pœna talis carentiæ. Præterea. Constat quod peccati actualis non solus cruciatus geheunæ est pœna, sed etiam carentia divinæ visionis. Unde Christianus qui nullum habet originale, si decedat cum reatu actualis mortalis, semper carebit Dei visione. Sicut igitur ex hoc quod dicit Decretalis, quod pœna actualis peccati est geheunæ cruciatus, puma i n sentient, sed tantummodo visione divina carebunt, secundum opinionem istam. Sed conse­ quens videtur falsum. Nam omnium damnatorum videtur esae pejor futura conditio post finale judi­ cium. — Et hoc etiam videtur probare in speciali quantum ad propositum, textus allegatus juxta expo­ sitionem Gregorii, cum dicitur : Multiplica vit vul­ nera mea fine rausa ; non enim multiplicarentur, sed minuerentur potius, si nullam pœnam præter illam carentiam divinæ visionis haberent. Quinio. Quia opinio tenens oppositum, non habet pro se aliquam rationem cogentem, nec auctorita­ tem. Non quidem rationem; quia potissima ratio quam inducunt pro sua opinione videtur esse hæc : quia tales nullam fuerunt experti delectationem actualis culpæ; igitur nullam debent pati tristitiam pœnæ. Consequentiam probant : quia, ut scribitur, Extra, de Baptismo et cju> effectu, cap. Majores Sed adhuc), actualis peccati pœna est crucia­ tus perpetuus gchenmc; non ergo debetur illis qui non aclualiter peccaverunt. Quod confirmant per illud Apec. 18 (v. 7) : Quantum glori/icavit se ct in deliriis suis fuit, tantum date illi tormentum ct luctum : ubi, secundum proportionem actualis delectationis inordinata·, ostendit esse proportionem tormenti et pœnæ sensualis infligenda.·, igitur ubi nulla actualis mala delectatio præcessil, aut præfuit, nulla sensualis poma secula est. Hæc est talium ratio. — Sed hæc ratio non concludit. Prima enim consequentia non valet ; quia non solum culpa· actuali debetur tristitia pœnæ sensibilis, sed etiam culpa.· originali. Quoti notavit Augustinus, de Fide ad Petrum (cap. 27), in auctoritate superius alle­ gata, CUm ait: Quia ct si peccatum prop rue actio­ nis non habuerunt. Hoc etiam notavit beatus Gre­ gorius, statim |x>st verba allegata, exponens illud, Etiam (z) * inc causa, dicens : Qui itaque nul­ lum propnum adjungens, ex solo originis reatu premitur, quid in illo extremo examine, quan­ tum ail humani sensus lesli mulionem, nisi (6) sine causa vulneratur? Sed tamen sub distri­ ctione divina justum est, ul propago mortalis, vehit infructuosa arbor, etiam in ramis servet amaritudinem quum traxit ex radice. Vulneratio autem, ut patet, pro pena sensibili capitur. Et quamvis secundum humanam aestimationem non deberetur ei qui nullum proprhe actionis peccatum habuit, secundum tamen Dei occultam justitiam debetur ei qui originalem culpam contraxit. Aucto­ ritas autem decretalis non probat consequentiam ; quia illa non dicit quod solius culpæ actualis pœna Bit cruciatus geheunæ. £t per idem patet ad auctori­ tatem Apocalypsis; quia cum illa sententia stat quod etiam aliis qui non glonficaverunt se in deliciis, detur ----------------------I (·) Etiam. — El Pr. (<) nui. — non Pr. 1 (а) auctnrilatum. actionum Pr. (б) etiel. — erit Pr. (*| quia. — quod Pr. (Î) onqmale. — llm. Pr. DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO I. non tollitur (juin ejus pœna sit etiam carentia divinæ visionis, sic nec ex hoc quod ait quod pœna originalis peccati est carentia divinæ visionis, exclu­ ditur quin ejus perna sit etiam cruciatus gehennæ. — Hæc sunt argumenta Gregorii. §2. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra secundam conclusionem arguit Durandus (diet. 33, q. 3), vel saltem contra ejus probationes. Primo namque arguit quod probatio conclusionis adducta de 2. Sentent. non valeat; quia, licet pueri non liaptizati non habuerint in se aptiludinern aut pro|)ortionem ad consecutionem glori®, tamen habuerunt eam in sua radice, scilicet in primo parente. Et ideo, sicut filius militis cui gratis colla­ tum esset imperium per se et pro tota sua posteri­ tate, doleret, si oh culpam patris privaretur jure imperii, ita videtur quod pueri non baptizati doleant, si sciant se ex culpa primi parentis esse privatos visione divinæ essentiæ, ad quam pervenissent, nisi culpa patris impedivisset. — Hæc ille. — Et propter hoc argumentum recedit a probatione sancti Thomæ quam ponit 2. Sentent., et tenet se cum probatione adducta ex dictis sancti Thomæ, de Malo, q. 5. Secundo loco arguit contra se et contra illam pro­ bationem sancti Thomæ. Quia, ut communiter tene­ tur, in generali judicio omnes videbunt Dei judi­ cium esse justum, pro eo quod peccata singulorum omnibus apparebunt. Cum igitur decedentes cum solo originali peccato, resurgant et ad judicium per­ tineant, videtur quod tunc cognoscant bonos prae­ miari visione divina propter sua merita, se autem privari eadem visione propter suum demeritum vel propter demeritum primi parentis. Quare ergo tunc non dolebunt, quando hoc cognoscent, quamvis modo possint non (a) dolere, quia forte hoc non cognoscunt. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR solutiones S 1. — Ad argumenta contra primam conclusionem Ad argumenta Gregorii. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendiltn est objectionibus praelibatis. Ideo Ad primum contra primam conclusionem,dicitur quod beatus Thomas respondet ad illud, de Malo, q. 5, art. 2, in solutione primi. Sic dicit : (a) non — nunc Pr. 373 « Nomen (a), inquit, tormenti et supplicii et gehennæ et cruciatus, vel si quid simile m dictis sanctorum inveniatur, est large accipiendum pro pœna, ut ponatur species pro genere. Ideo autem sancti tali modo loquendi usi sunl, ut detestabilem redderent errorem Pelagianorum qui asserebant in parvulis nullum esse peccatum, nec eis aliquam pœnam deberi. — Hæc ille. — Ex quibus patet quod de mente sancti Thomæ sunl ambæ solutiones quas arguens recitat. Meo respondendum esi ad impro­ bationem illarum. Et quidem Ad improbationem primam primæ solutionis, dicitur quod Augustinus taliter loquendo, et alii sancti, non excludunt falsilalem falsilate, nec docent errorem ad defendendum veram fidem; quia dictum eorum sane intellectum verum est. Ad secundam improbationem dîdæ responsionis, dicitur quod Augustinus, licet in dicto libro de Fide ad Petrum nullum errorem in speciali nominet, tamen omnia quæ ibidem dicit, ponit ad excludendum errores illos potissime qui sua circa tempora pullulaient, cujusmodi erat error Pelagianorum. Ad illud autem quoti adducitur de dicto Augustini in fine illius libri, dicitur quod responsio ista non dogmatizat aliquid contrarium illis quadraginta capitulis, nec alicui illorum; sed exponit dicta Augustini in illis : quia etiam dicta Christi licet exponere. — Ad confir­ mationem ibidem factam, dicitur quod, licet Ecclesia non determinet expresse oppositum illius regulæ beati Augustini nec Sacra Scriptura publico praedi­ cet oppositum, tamen ex dictis Sacrae Scripture et doctorum Ecclesiæ apparet (juod dicta sancti Augu­ stini el aliorum sanctorum in hac materia, sunt intelligenda modo quo dictum est. Quod apparet multipliciter. Primo quidem, quia Christus ubi­ cumque loquitur de pœna sensus reprobis infe­ renda, semper praemittit aliquid pertinens ad eorum culpas actuales, omissivas aut com missi vas, sicut patet, Matth. 25 (v. 41. 42, 43), ubi dicit quod eis dicetur: Ite maledicti in ignrm æfr» num, * etc., qui omiserunt exercitium operum misericordi®; et simi­ liter, Matth. 13 (v. 40, 41, 42) : Sic erit in con­ summatione sarculi : mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et cos qui faciunt iniquitatem, et mittent eos in caminum ignis. Item, omnes evangelistic alii simi­ lia dicunt. Paulus vero, 2. Corinth. 5(v. 10), sic dicit : Omnes nos manifestari oportet ante tri­ bunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sire mulum, etc. Ubi videtur manifeste dicere praemia positiva el pœnas positivas inferendas et reddendas meritis vel demeritis actualibus ; nec unquam in doctrina ali­ cujus apostoli contineri pœnam positivam infligen­ dam eis qui nullum actuale demeritum gesserunt. (a) Nitnicn. — ATmuim* Pr. 374 LIBRI H. SENTEXT ΙΛΠϋΜ solo peccato originali tenentur. Ipse quoque Augustinus in plerisque Jocis, testatur Deum illis soil· redditurum damnationem æternam qui spon­ tanea delicta incumerunt. Unde et recitatur in Decretis, 23, q. 4, in cnn. Nabuchodonosor, et sequenti (a) : Fari * ira· nunquam Deus :r(ernum redderet interitum, si non spontaneum invenire­ tur homo habere peccatum. Et quod loquatur de peccatis actualibus, jmtel per illa quæ ibidem pnemittuntur, et subduntur. Similiter, ad primam improbationem secundæ responsionis, dicitur quod non est mirum, si Augu­ stinus in regulis fidei aliquas locutiones metaphoricas interserat, cum Christus in doctrina fidei para­ bolice loqueretur, el attento quod Augustinus rhetor et rhetorica * doctor fuerat, cujus scientiæ modus est typice et figurative loqui; nec solum in regula quæ allegatur, immo in aliis ejusdem libri simili modo loquendi utitur, ut patet advertenti. Ad secundum improbationem dictæ responsionis, dicitur quod, sicut dicit beatus Thomas, ubi supra allega­ tus est (de Malo, q. 5, art. 2), per omnia illa voca­ bula, supplicium, et ignem, intelligunl sancti, in materia præsenti, pœnam large, non autem specia- I liter pœnam sensibilem. Unde et sanctus Thomas. , 2. Sentent., distinctione pnesenti, q. 2. art. 1, in I solutione primi, exponens auctoritatem Augustini in primo argumento allegatam, sic dicil : « Suppli­ cium non nominat in illa auctoritate pœnam sen-i- | bilem, sed solum pœnam damni, qu® est carentia i dirime visionis; sicut etiam et nomine ignis fre- I quenter in Scriptura quælibet pœna significari con- ' suevit. > — Hæc ille. — Quod autem boatus Augu­ stinus in dicto libro de Fide ad Petrum, aliquando figurative sit locutus, patet in mullis locis, potis­ sime ubi dicil (cap. 1), /Eternum quippe ac aine initio est, quod Filius de natura Patris natus exstitit; et aternum est, ac sine initio est, quod Sanctus Spiritus de Patris natura Filiique pro­ cedit, liem, ubi dicil (ibid.) : Aliud est genuisse quam natum esse. Item, ubi dicit (cap. 2) Sic ergo Christum Dei Filium, id est. unam ex Tri­ nitate personam Deum verum crede, ut divinita­ tem ejus de natura Patrii natam esse non dubih»M. Itetn, ubi dicit sic (ibid.): Verbum caro factum est, ut una persona esset cum carne sua Unige­ nitum ac sempiternus Deus. Item, ubi dicil (ibid ): Jesus Christus : quod creator est, commune habet cum Patre naturaliter ct Spiritu Sancto; quod autem creatus est, solus habet personaliter in »eipio. Item, ubi dicit (ibid.) : htc, qui in ee uno totum exhibuit, quod esse (£) necessarium ad redemptionisnostræ sciebat effectum : idem sacer­ dos et sacrificium, idem Deus et templum. Item, mkI (s) rl tcqurnti. — Om. Pr M) «ie. — rst Pr. i ubi dicit (cap. 3): Non facit rem non (%) viventem, nisi res vivens. Item, ubi dicit (ibid.) : Neque illa corpora unius naturæ sunt cum Deo. quibus sinI gulis singulos brutos atque irrationales spiritus, quibus eadem corpora, vivificarentur ac, sensifi­ carentur (6), inseruit; sic nec ipsi bruti spiri­ tus. cie. Item, ubi dicit (ibid.) : Angeli vero et homines, pro eo quod rationales facti sunt, æternitatis ac beatitudinis donum in ipsa naturæ spi ri t ua l is erratione d i vinitas acceperunt. El i n nu­ merabilia talia in eodem libro dicil, vera quidem sed tropice dicta, expositione indigentia. Item, quod auctoritas Augustini contra istam secundam respon­ sionem de eodem libro accepta, non inlelligenda sit de parvulis, apprêt : quia post verba in arguendo allegata, subdit, quasi exponendo prædicla : Omnis enim homo, qui, in hoc sæculo usque ad finem, in iniquitatum delectatione et cordis obduratione permanserit, sicut hic eum noxia criminum dele­ ctatio tenuit, sic eum sine fine noxia pœna tene­ bit. etc. Ecce quod dicit noxia pœna, id est, sensi­ bilis. Ex quo etiam patet quod illa auctoritas non loquitur de vita vegetative aut sensitiva, sed de ope­ ribus rationis, quorum assuetudo dicitur vita activa, vita contemplativa, vita voluptuosa. Constat autem quod parvuli, de quibus est sermo, tali vita nunquam vixerunt per diem aut horam. Unde arguens incon­ venienter applicat auctoritatem ad propositum. — Ad confirmationem, dicitur quod illa auctoritas nun loquitur de pueris, sicut de adultis, et de omni­ bus; quia non loquitur nisi de perso veranti bus in qualitate make vitæ, accipiendo vitam pro opera­ tione. Talem autem vitam habuerunt dæmones el homines in peccato mortali actuali decedentes; non nutem parvuli, de quibus nunc loquimur. Ad secundum principale dicitur primo, quod ex dictis Augustini contra Pelagium concluditur quod receptaculum talium parvulorum erit una pars inferni tenebrosa et igni infernali vicina. Hujus autem loci detentionem et inclusionem Augustinus dicit et nominat ignem æternum, supplicium, Cru­ ciatum cum adjunctione pœnæ damni. Dicitur secundo, quod, si Augustinus ex intentione propo­ nebat loqui de pœna sensibili, et non solum de per consequens multiplex senten­ tia, sicut habet tractari, 4. Sentent., di. 46, q. unica. Ulterius, quia aliter adjudicabuntur igni perpetuo dærnones, el aliter homines. Constat enim quod ille ignis aliter affliget dærnones, quia solum quoad intellectum ct voluntatem el potentias abstractas et irj)materiales; aliter veru homines, quia quoad omnes potentias communes toti composito, ct qtiood proprias soli animæ. Item, aliter affliget hominem unum quam alium, secundum diversita­ tem demeritorum horum el illorum. Quapropter nullum inconveniens est, si aliter puniat prvulos et adultos. Igitur, etc. — Ad illud rem quod adducitur de Augustino, in epistola ad Consenlium, respondet sanctus Thomas, de Malo, q. 5, art. 2, in solutione quinti, ubi aie dicil : « In statu fatur® vita», ignis et alia hujusmodi activa non agunl inanimas aut in corpora hominum secundum necessitatem naturæ, M»d magis secundum ordinem divin® justitiæ ; quia ille status est respiciendus (a) pro meritis. Unde, cum divina justitia non exigat quod pueris qui cum solo originali peccato decedunt pœna sensus de­ leatur. nihil ab hujusmodi activis patientur. > — Har ille. — Ex quibus patet quod parvuli, quamvis resurgant ad damnationem et judicium, non tamen pœna sensibili cruciabuntur in corpore, liret cor­ pora eorum non sint dolata dote immortal i talis aut impossibilitatis Dictum autem Augustini intelligi­ ble de illis qui resurrecturi sunt ad judicium con­ demnationis vituperativæ, exprobrativæ, el meritis actualibus ivlributivæ ; n quo judicio tales parvuli erunl immunes. — Ad illud pneterea quod ibidem additur, dicitur quod non est simile de parvulis qui solo originali obnoxii sunt,el de adultis qui originali actualia (€) superaddidenint ; quia Sacra Scriptura nullibi comminatur pœnam sensus, nisi malefacien­ tibus, cujusmodi non sunt tales pueri; immo nullibi Scriptura in doctrina Christi aut Apostolorum dicit aliquid de pœna talium parvulorum expresse, licet ex dictis Scriptura * concludi possit eos privandos divina xisionc, propter carrntiam gratiæ et sacra­ mentorum. — Ad confirmationem ibidem factam, dicitur quod. secundum quod patet ex verbis Augu­ stini. Pelagius non |winelat pueros tales includi carceribus tenebrosis, sicut nos ponimus; ideo a Pela­ gio longe sumus. — Ad aliud pneleiva quod ibi adducitur, dicitur quod ex verbis Augustini et alio(3) * . rCipiornJu — recipieni/iw Pr (C) nrn/ina/i ai hialin. —oriqinalhi Pr. 376 LIBRI II. SENTENTIARUM rum cinctorum habetur quod sola propria voluntas arrfet in inferno. Unde, cum ·η pueris cum snlo ori­ ginali decedentibus, propria voluntas, illo modo quo eccaverit aclualiler, quo facto, minus decuplo punietur quam primus (a). Ex quo «equitur quod iste secundus adultus non plus punie­ tur pœna sensibili quam parvulus decedens rum solo originali, immo sequitur quod possibile erit dare aliquem adultum, qui propter sola peccata actualia mitius in centuplo, vel quarumque propor­ tione volueris, punietur pœna sensibili, quam par­ vulus; quod est contra Augustinum, et in se absur­ dissimum. — Ad auctoritatem Augustini quam allegat contra nos, dicitur primo, quod ex illa solum habetur quod quilibet non liberatus de massa per­ ditionis, punietur cum diabolo : quod conceditur; non tamen quod pœnam sensibilem patiatur, sicut patitur aul patietur diabolus. Dicilur secundo, quod siTimda pars auctoritatis, in qua fit mentio de dolore carnis, non (6) debet extendi ad eos qui fuerunt in massa perditionis tantummodo ratione peccati ori­ ginalis, sed ad eos qui in tali massa fuerunt ratione peccati originalis et actualis simul; modo parvuli, de quibus est sermo, fuerunt in illa massa primo modo, non autem secundo modo. A — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, secundum eum,non est inconve­ niens quod parvulus cum originali solo decedens, gravius el multiplicius hic puniatur quam post mortem, loquendo de poenis concomitantibus vel consequentibus, licet in hoc sæculo non gravius puniatur, loquendo de pœna directe taxata peccato originali : pœna enim directe taxala peccato origi­ nali est, in præsenti, subtractio gratiæ gratum facien­ tis, vel originalis juslitiæ, et illius divini et supernaturalis auxilii; in futuro vero pœna ejus est pri­ vatio divinae visionis, et carceralis inclusio. —Ad dictum vero Gregorii, dicitur quod talibus parvulis flagella post mortem multiplicantur. Tum quia pri­ vatio divinæ visionis in morte vel post mortem est eis pœna, quæ, dum viverent, non ernt eis pœna : quia nondum erat tempus Deum videndi ;quia etiam Adam in statu innocentiæ non videbat Deum, nec tamen hoc erat sibi pœna. Tum secundo, quia post mortem carceniliter includuntur. Tum tertio, quia tunc omni spe remedii privantur et possibilitate evadendi peccatum et pœnam, et adipiscendi gra­ tiam el gloriam. Ad quintum dicitur quod opinio nostra habet pro se rationem et multiplicem auctoritatem. Dationem quidem, non solum illam quam arguens recitat, sed multas alias, ut patet legenti doctores; cum etiam illam quam arguons recitat, male solvit. Consequentia enim prima optima est; quia, ul deductum est in fine solutionis tertii, si originali deberetur pœna sensibilis, posset casus contingere quod aliquis pro mortali actuali mitius affligeretur pœna sensibili, quam parvulus pro solo originali; quod est contra Augustinum et omnem rationem. 377 — Ad dicta vero Augustini et Gregorii, sæpe dictum est (a) qualiter intelligenda sint. Similiter opinio nostra habet pro se auctoritatem Christi, et Evangelistarum, et Apostolorum, et san­ ctorum doctorum , et aliorum approbatorum qui bene intellexerunt verba Augustini. Utrum autem verba illius decretalis sufficienter probent conclu­ sionem nostram, non est multum curandum, cum prima facie videtur mens Papa * fuisse quod pœna originalis peccati est sola privatio divinæ visionis. Si enim intendebat quod tali peccato sensibilis pœna deberetur simul cum privatione divinæ visionis, tunc non distinxisset inter pœnam originalis peccati et actualis; quia secundum hoc utrique deberetur pœna unius generis et speciei. Nec valet quod dicil arguens, quod peccato originali debetur privatio divinæ visionis, peccato vero actuali debetur (6) utraque pœna, scilicet damni et sensus. De glossa vero illius decretalis non multum curandum est; quia ille glossator multa falsa dicit, et in illo passu contradixit textui, nisi forte glossa ejus exponatur sicut dicta Augustini, ex quibus extrahitur. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi.— Ad primum con­ tra secundam conclusionem, dicitur quod illa ratio fundatur in hoc principio quod homo sanæ mentis et utens sola recta ratione dolere potest de hoc quod privatur bono, ad quod, licet non habuerit in se aptitudinem, aul proportionem, aut jus habendi, tamen habuit in sua radice, puta in aliquo suorum prædecessonim, modo quo ibidem explicatur. Si enim in alio principio fundetur argumentum, colo­ rem non habet. Et ideo dicitur ad hoc, quod princi­ pium illud falsum est in multis casibus. Quorum unus est. quando constat taliter privato suam priva­ tionem esse justam ; nullus enim utens recta ratione dolet interiori dolore de hoc quod apprehendit el judicat esse justum, dignum, et rationabiliter factum. Secundus est, quando constat taliter privato sola recta ratione utenti, talem privationem nullo modo sua propria voluntate inductam, nec per suam volun­ tatem ullo modo potuisse impediri. Tertius est, quando constat taliter privato sola recta ratione utenti suum displicere fore penitus inutile, inhone­ stum, indelectabile; suum vero non displicere vel approbare, aut saltem patienter tale damnum pati, esse honestum, utile, aut delectabile. Hæc autem concurrunt in talibus parvulis post hanc vitam. Utuntur enim sola recta ratione. Sciunt insuper, ut pro nunc supponitur, suam pœnam justam esse; sciunt eam, nec proprio demerito inductam, nec («) nt. — Om. Pr. (6) debrtur. — deberi Pr. .178 LIBRI IL SENTENTIARUM ullo modo se potuisse illam impedire, nec se ullo non erit aliqua obliquitas voluntatis, ita ut Irratio­ modo causam illius fuisse; sciunt denique displicen­ nabiliter doleant dc quocumque. Diderent autem (s) tiam illius pœnæ niillomudo eis convenire, patientiam irrationabiliter de carentia visionis divinæ, quænon vero in tali pœna esse laudabilem. Et ideo nil mirum datur nisi per gratiam Christi, quam ipsi non habue­ si de tali pœna nullatenus affliguntur. nullo modo runt nec habere meruerunt; nec oportet quod sciant dolent, nullo modo impatienter, sed patientissime se privatos gratia et gloria profiter peccatum primi tolerant, attentu quod mullas divina' bonitatis per­ parentis, b — Hæc ille in forma. fectiones participant. Ista solutio fundatur in dictis Ista responsio videtur mihi improbabilis quoad sancti Thomæ, 2. Sentent., ubi supra, scilicet aliqua. Primo, in hoc quod dicit quod tales parvuli dist. 33,q. 2, art. 2, ubi sic arguit (in argumentis non pertineant ad judicium proprio. Hoc enim non sed contra) : « Si pueri non baptizati, post mortem consonat dictis sancti Thomæ, 4. Sentent., dist. 47, halarent (e) dolorem interiorem, aut dolerent de q. I, nrt. 3, q1· 1, ubi determinat quod omnes homi­ pœna, aut de culpa. Si de culpa, cum a culpa illa nes in judicio comparebunt, non solum adulti, immo ulterius emundari non possint, dolor ille erit in parvuli. Unde, in solutione tertii, sic dicit : α Pueri desperationem indurens; sed talis dolor in damnatis ante perfectam œtatem decedentes, in judicio com­ est conscientiae \ermis; igitur pueri vermem con- parebunt, non ul judicentur, sed ut videant gloriam scientiæ habebunt : et sic non esset eorum pœna judicis. » Item, 4. Sentent., dist. 43, q. 1, ari. 5, mitissima; cujus oppositum dicitur in littera. Si qu2, dicit sic: α In ultimo el communi judicio autem dolerent de pœna, ergo, cum pœna eorum oportet quod divina juslitia omnibus evidenter appa­ juste a D — omnibus aliis innotescet, oportet quod, sicut qui­ Hæc ille. — Ex quo patet ad argumentum. libet sua merita vel demerita reducet ad memoriam, Ad secundum argumentum respondet Durandus ita etiam aliena ejus cognitioni subjaceant. » — Hæc pro se et pro nobis in hunc modum (dist. 33, q. 3) : ille. — Ex quo patet quod, secundum eum, pueri in α Judicium, inquit, erit de peccatis commissis, quæ judicio comparebunt, et sua et aliena bona vel mala, non sunt in pueris decedentibus in peccato originali. merita et premia cognoscent. Videbunt igitur et Unde, sicut illi qui essent nati in puris naturalibus cognoscent peccata el demerita Adæ et Evæ, suam absque peccato originali, et sic decederent, non per­ propriam damnationem, et causam suæ damnationis linerent proprie ad judicium, carerent tamen visione ex Adæ peccato. Palet igitur quod improbabile esi divina, quæ non datur nisi habentibus gratiam dicere quod laies pueri in judicio non comparcant. Christi; sic pueri decedentes in originali, qui non — Hem, quod in judicio non cognoscant peccata commiserunt aliquod actuale peccatum, non perti­ primorum parentum et pœnam ex illis secutam. — nebunt proprie ad judicium, carebunt tamen visione Item, quod non cognoscant propriam damnationem divina, quia non fuerunt regenerati ppr gratiam nec causam suæ propriæ damnationis. — Teneo Christi. Nec oportet quod cognoscant se esse privatos igitur probationem adductam pro conclusione ex gratia, et per consequens visione divina, propter 2. Sentent., relicta ea quæ adducta est ex quæstiopeccatum primi parentis, cum talis cognitio perti­ ni bus (6) de Malo; quia prima videtur securior, et neat ad fidem, et in ipsis ponatur esse sola cognitio dictis sanctorum concordior, quam secunda. naturalis; propter quod non oportet quod dolcant de Et hæc de questione sufficiant. Benedicius Deus. carentia divinæ visionis quam ignorant. Cum enim Arnen. sint perfecti in cognitione naturali, sciunt quod cognitio naturalis non extendit se nisi ad illud quod (i) autem. — aut Pr. (0) qturttionibui. — ameltutionibus Pr. ipsi cognoscunt. Vel, dato quod in judicio cognosce­ rent quod boni qui per gratiam et bonum opus proprium aliquid meruerunt, habebunt pro pr.rmio aliquixl donum siipornaturnle quo ipsi carehunt, ex hoc tamen nullum dolorem habebunt ; quia in ipsis (3) haberent. — habuerunt Pr. DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO I. DISTINCTIO XXXIV. QUÆSTIO I. UTRUM RATIO BONI SIT PROPRIE ABSOLUTA trigesimamquartam distinctionem secundi Sentent., quæritur ; Utrum ratio boni sit proprie absoluta. El arguitur quod sic. Quia nulla relatio dicit formaliter perfectionem. Sed bonum videtur formaliter importare perfectionem ; quia unumquod­ que in tantum est bonum inquantum est perfectum. Igitur bonum non dicit formaliter relationem, sed aliquid absolutum. In oppositum arguitur sic. Quia bonum et conve­ niens videntur importarc idem formaliter. Sed con­ veniens dicit formaliter relationem. Igituret bonum. ihca In hac quæstione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod bonum in sua ratione Includit formaliter respectum rationis, ner est mere absolutum. Hanc conclusionem probat sanctus Thomas, dc Veritate, q. 21, art. I, ubi sic dicit : « Tripliciter potest aliquid addere super alterum. Uno modo, quod addat aliquam rem quæ sit extra essentiam illius rei cui (a) dicitur addi; sicut album addit super corpus, quia essentia nlbedinis est praetor essentiam corporis. Alio modo dicitur aliquid (6) addi superalterum per modum contrahendi et deter­ minandi; sicut homo aliquid addit supra animal : non quidem ita quod in homine sil aliqua res quæ sit penitus extra essentiam animalis, alias oporteret dicere quod non totum quod est homo, esset animal, sed animal esset pars hominis; sed animal contra­ hitur per hominem, quin id quod determinate et aclualiter continetur in ratione hominis, implicite el quasi potontialitor continetur in ratione animalis: sicut de ratione hominis est quod habeat animam rationalem, de ratione animalis est quod habeat (а) cui. — tantum Pr. (б) ahquul, — Orn. Pr. 370 animam sensitivam, non determinando ad rationa­ lem vel irrationalem; ista tamen determinatio, ratione cujus homo super animal addere dicitur, in aliqua re fundatur. Tertio modo aliquid dicitur addere super alterum, secundum rationem tantum, (piando scilicet aliquid est de ratione unius quod non est de ratione (t) alterius; quod tamen nihil est in rerum natura, sed in ratione tantum, sive per illud contrahatur illud cui dicitur addi, rive non ; cæcum enim addit aliquid * uper hominem, scilicet caecitatem, quæ non est aliquod ens in renim natura, sed rationis Unium, secundum quod ens est comprehendens privationes (6) ; et per hoc homo contrahitur : non enim omnis homo eæcus est; sed cum dicimus talpam caecam, non fit per hoc addi­ tum aliqua contractio. Non autem potent esse quod super ens universale, aliquid addat primo modo, quamvis illo modo possit fieri aliqua additio super aliquod ens particulare. Nulla enim res natura est, quæ sit extra essentiam entis universalis, quamvis aliqua res sit extra essentiam hujus entis. Secundo modo inveniuntur aliqua addere super ens. quia ens contrahitur per decem genera, quorum unumquod­ que addit aliquid super ens : non quidem aliquod accidens vel aliquam diflerentiam, quæ sit extra essentiam entis, sed determinatum modum essendi, qui fundatur in ipsa essentia vel exsistentia rei. Sic autem bonum non addit aliquid super ens, cum bonum dividatur æqualiter in decem genera ul ens, ul· palet in 1. Ethicorum (cap. 6). El ideo oportet quod, vel nihil addat super ens, vel addat aliquid quod sit in ratione tantum. Si enim adderetur ali­ quid reale, oporteret quod per rationem boni con­ traheretur ens ad aliquod speciale genus. Cum autem ens sil illud quod primo cadit in conceptione men­ tis, ut dicit Avicenna, oportet quod omne aliud nomen, vel sit synonymum enti, quod de bono dici non potest, cum non nugatorie dicatur ens bonum; vel addat aliquid, ad minus secundum rationem : el sic oportet quod bonum, ex quo non contrahit ens. addat aliquid super ens, quod sit rationis tantum. Illud autem quod est rationis lautum, non potest esse nisi duplex, scilicet negatio vel aliqua relatio, omnis enim positio absoluta aliquid in rerum natura exsistens significat. Sic igitur supra ens, quod eel prima conceptio intellectus, unum addit illud quod est rationis tantum, scilicet negationem; unum enim dicitur quasi ens indivisum. Sed verum el bonum positive dicuntur. Unde non possunt addere nisi relationem, quæ sit rationis lanium. Illa enim relatio, secundum Philosophum, 5. Metaphysics (t c. 20), dicitur esse rationis tantum, secundum quam dicitur referri illud quod non dependet ad id (а) a verbo uniui usque ad ration , * om. Pr. (б) rationu lanium, secundum quod ens est comprehen­ dens privationes. — est tantummodo ens rationis com· prehmdrntis privationem Pr. 3M LIBRI II. SENTENTIARUM ae nisi accipiatur aliquid quod natum sit conve­ nire cum omni ente. Hoc autem est (6) anima, quæ quodam modo est omnia, sicut dicitur, 3. dc Anima (t. c. 37). In (γ) anima autem est vis cognitiva el appetiti va. Ergo convenientiam entis ad appetitum exprimit hoc nomen bonum; unde, l. Ethicorum (cap. I), dicitur bonum est, quod omnia appe· tant; convenientiam vero entis ad intellectum expri­ mit hoc nomen verum. n — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui : Illud quod ponitur in diffinitione alicujus, est de ratione illius. Sed ap|>etibilitas ponitur in diflinilione boni. Igitur est de ratione boni. Tertia conclusio est quod bonum convertitur cmn ente, nec est Inferius aut superlus ad ens. Hanc ponit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 21, ari. 2, ubi sic dicit : «Cum ratio boni in hoc consi­ stat, quod aliquid sit perfecti \ uni alterius per modum linis, omne illud <|uo«l invenitur habere rationem linis, habet etiam rationem boni. Duo autem sunt de ratione linis, scilicet ut sil appeti­ tum (o) seu desideratum ab his quæ nondum attin­ gunt (c) Unem, et ut sit dilectum et quasi delectabile ab liis quæ finem participant, cum ejusdem ratio­ nis sit tendere in finem et in fine quodammodo quiescere, sicut per eamdem naturam tapis movetur ad medium et quiescit in medio. Hæc autem duo inveniuntur competere ipsi esse. Qua * enim non­ dum osso partici|Kint, in esse tendunt quodam natu­ rali appetitu ; unde et materia appetit formam, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 31). Omnia autem quæ jam esse habent, illud rs.se suum naturaliter (a) Çilideni. — aliquid Pr. (45) in. — Ad. Pr. (γ) hi. — Cum Pr. (δ) appetitum. — appetibili * Pr. (<) attingunt. — attingant Pr. 3ht amant, et ipsum tota virtute conservant. Unde Boetium dicit, 3. dc Consolatione : Dedit divina providentia creatis a $e rebus hanc vel maximam manendi causam, ut, quoad (®) possunt, natura­ liter munere desiderent. Quare nihil est quod ullo modo queas dubitare, eunda qux sunt, appetere constantiam permanendi, devitare per­ niciem. Ipsum igitur esse hatot rationem boni. quod non habeat esse, ita necesse est ut omne ens sit bonum, ex hoc ipso quod esse habet; quamvis etiam in quibusdam entibus multae rationes tonilatatis superaddantur supra suum e>se quo subsistunt. Cum autem bonum rationem entis includat, ut cx præd ictis (ibid., art. 1) palet, impossibile est ali­ quid esse bonum, quod non sit ens. Et ita relinqui­ tur quod bonum ct ens convertuntur. » — Hæc ille. Hem, 1 p., q. 5, ari. 3, sic dicit : < Omne ens, inquantum est ens, est bonum. Omne enim ens, inquantum est ens, est in actu, et quodammodo perfectum; quia omnis actus perfectio quædam est. Perfectum autem habet rationem appetibilis et boni. Unde sequitur omne ens, inquantum hujusmodi, tonum esse, s Item, in solutione primi, sic dicit : < Substantia, el quantitas, ct qualitas, et ea quæ sub eis conti­ nentur, contrahunt ens, applicando ens ad aliquam naturam seu quidditatem. Sic autem non addit (0) aliquid tonum ad ens, nec super ens; sed tantummodo rationem appetibilitalis et perfectionis ; quod convenit ipsi esse, in quacumque natura sit. Unde tonum non contrahit ens. » — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui : Illa convertuntur, quorum utrumque de altero universaliter praedica­ tur. Sed ens et tonum sunt hujusmodi. Igitur. Major nola esi. Minor probatur : quia omne ens est tonum, cum habeat aliquid appetibile, saltem suum propnum esse. Kuivuin : omne bonum est ens, cum ens in talione toni includatur. Et m hoc primus articulus terminatur· AHTICULUS II. PONUNTUK OBJECTIONES § lt — CONTBA PiUMAM CONCLUSIONEM Argumenta Scotistarum. Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra pncdicla. El qui­ dem contra primam conclusionem arguunt Scolistæ (apud Durandum, dist. 34. q. 1) multipliciter. Primo per argumentum factum ad partem aflir(a) oteiitia cui objicitur, nec in respectu objecti ad polenliam. Sed bonum, secun­ dum te, est primum et formale objectum volunta­ tis. Igitur propria et formalis ratio boni non consi­ stit in denominatione ejus a potentia volitiva, vel ab actu ejus. Esso autem appetibile est hqjusmodi deno­ minatio et respectus. Igitur, etc. Major patet; quia objectum prius est omni actu, el potentia, cl omni denominatione objecti a potentia, el ab actu poten­ ti©, et omni respectu ejus ad polenliam el actum polentiæ : sicul color, qui est objectum visus, prior est visibilitate, et sonus audibililale ; igitur ratio talium objectorum non consistit in tali deno­ minatione vel respectu, immo ratio coloris et soni prior est talibus; et simile est (γ) de objecto volun­ tatis cl intellectus. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra tertiam conclu­ sionem arguit Durandus (dist. 34, q. I), probando quod bonum non |>otestconvertiesscntialitercumente. Primo enim supponit tria. Primum esi, qtiod formalis ratio boni est ratio roalis, ct non formula (а) uni. — Om. Pr. (б) etiam, — Om. Pr. (1) eir. — Om. Pr. 3H3 per animam, sicut sunl intentiones logic©; el hoc supponitur ex 6. Melaphysiw < t c. 8), ubi dicitur quod bonum et malum sunl in rebus. Secundum est, quod ratio boni est ratio positiva ; et hoc est do se notum,cum ratio mali sil privativa. Tertium est, quod ratio boni diiïerl a ratione entis, alioquin esset nugatio dicere ens bonum. Tunc arguitur sic. Illa quæ sunt idem essentialiter et adæquate, non diffe­ runt re, nec reali ratione. Sed quidquid convertitur cum ente essentialiter, est idem essentialiter cum ente et adæquate. Ergo non differt ab ente re, nec reali ratione. Sed bonum differt ab ente, saltem ratione reali, quam non format intellectus solus, ex prima et tertia suppositione. Ergo bonum non potest converti cum ente essentialiter. Major patet : quia illa quæ sunt idem, in eo in quo sunt idem non pos­ sunt differre; illa autem quæ sunt idem essentiali­ ter el adæquate, sunt idem omni modo identitatis realis : ex quo enim sunt idem essentialiter, sunt idem real iter; cl (2) ex quo sunt idem adæquate, sequitur quod, si sint idem realiter, quod unum nihil reale includat quod non includat alterum, nec dicatur realiter de aliquo, de quo non dicatur alte­ rum, alioquin non esset ibi idcntilas essentialis et .vdæquala. Minor probatur; quia quidquid converti­ tur cum ente essentialiter, esi idem cum eo realiter et adæquate : quia talia prædicantur de >e invicem in abstracto, el ideo sunl idem realiter; et quii prædicantur de se invicem convertibiliter, ideo sunl idem adæquate; et sic est ibi omnimoda identitas realis. Confirmatur per exemplum. Quia enim res ct ens extra animam, de quo nunc loquimur, convertuntui essentialiter. ideo omnis renfilas est entilas, et omnis en litas est renfilas adæquate, nec dif­ ferunt aliqua ratione reali, sed sunt nomina penitus synonyma. El idem necessarium est dicere de omni eo quod essentialiter convertitur cum ente. si illud sil formatter positivum. Secundo arguit sic. Ab eo quod includit omne positivum reale, et de eo dicilur in primo modo dicendi |>er se, nihil positivum potest differre re, nec reali ratione, tanquam ei condivisum, quamvis possit differre sicul inferius a sup-riore. Sed ens. secundum communem rationem entis, includit omne reale positivum, el de eo dicitur in primo modo dicem!i per se. Igitur nihil reale positivum potest differre ab ente, nec re, nec reali ratione, tanquam aliquid condivisum contra ens, sed solum sicul inferius contentum sub ente. Bonum .autem est aliquid positivum et reale, ul palet ex primis duabus suppositionibus, et differt reali ratione ab ente, ut patet ex tertia. Ergo quamvis |>ossit dif­ ferre ab ente ut inferius a suo superiore, nullo modo tamen potest differre ab ipso ut condivisum. Differret autem ut condivisum, si converteretur cum (a) et. — Oin. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM υο essentialiter; et nihilominus differt ratione reali : nulla privatio est de essentia positivi, quamvis pos­ quia cum una ratio non contineat sub se aliam, sit secpii ad eam (a), sicut ad esse hominem sequi­ oportet quod sint condivisa. Major propositio patet; tur necessario non esse asinum, — Hæc ille. quia illud quod includit aliqua sic quod essentialiter Et in hoc secundus articulus terminatur. dicitur de quolibet eorum, non potest condividi con­ tra illa, nisi sicut condividitur ratio inferioris a ratione superioris, ut patet de animali respectu ARTICULUS III. omnium de quibus dicitur essentialiter in primo PONUNTUR RESPONSIONES modo dicendi |ær se, el in omnibus consimilibus. Minor manifesta esi; quia omne rea le positivum el § 1. — Λυ argumenta contra primam secundum omnem realem rationem, includitur in CONCLUSIONEM ente secundum communem rationem entis, et reci­ pit ejus praedicationem in primo modo dicendi per Ad argumenta Scotistarum. — Quantum ad se. tertium articulum, respondendum est objectionibus Tertio arguit sic. Ratio boni, perquam differt ab praedictis. Et quidem ente, aut est sola ratio entitatis in communi, aut Ad primum contra primam conclusionem, respon­ praeter illam includit rationem aliquam. Si sit sola det Durandus (dist. 3i, q. t), negando majorem, ratio entitatis, tunc ratio entis et ratio boni non dif­ d Aliqua enim relatio, ut dicit, importat perfectio­ ferunt; quod est contra tertiam suppositionem. Si nem, scilicet relatio convenientis et perfecti. Perfe­ includat aliquam aliam, aut de illa alia praedicatur ctio enim el perfeclibile dicunt relationes seu habi­ ratio entis, aut non. Si non, ergo illa est non ens, tudines. Res autem quibus hæc fundamentaliter ct ita non est aliquid positivum ; quod est contra conveniunt, sunt quædam absoluta. Quod patet. Persecundam suppositionem. Si autem de illa alia prae­ fectibile enim non dicit formaliter, nisi habitudi­ dicetur ratio entis, aut praedicatur de illa converti­ nem alicujus rei ad aliam per quam habet perfici; biliter, aut non convertibiliter. Si convertibiliter, nec perfectio dicit formaliter, nisi habitudinem rei ita quod sit verum dicere quoti omnis ratio entis ol ad aliam quæ per ipsam perficitur. Unde perfectio illa ratio, et omnis illa ratio est ratio entis, sequitur et perfeclibile sunt relationes. Sed res quibus laies quod sint penitus eadem ratio, quia propositio affir­ relationes seu habitudines conveniunt tanquam sub­ mativa non verificatur nisi ex identitate praedicati jectis vel fundamentis, sunt absohitæ. Et idem est cum subjecto. Si autem non convertibiliter, sequi­ de bonitate, et de bono. » — Hæc ille. — Mihi tur quod ratio boni sit in minus quarn ratio entis, apparet quod ista responsio dicit duo falsa, secun­ el ita non convertitur essentialiter cum ea. dum mentem sancti Thomæ. Primum est, quod per­ Quarto arguit sic. Num idem dic.il patere indu­ fectio et perfeclibile dicant puros respectus, vel quod cendo universaliter in omnibus quæ essentialiter sint relativa secundum esse, non solum secundum praedicantur de pluribus, et in quid, sive sit spe­ dici. Nam, secundum rei veritatem, perfectio et cies, sive genus infimum, sive genus subalternum, perfeclibile dicunt principaliter absolutum, scilicet sive genus generalissimum ; quia numquam plura actum et potentiam, et secundario dicunt respectus; praedicantur convertibiliter et in quid de eodem, et sic sunt relativa secundum dici, et non secun­ nisi sint nomina synonyma. Verbi gratia, de omni­ dum esse. Aliud falsum est, quod bonum dicat bus hominibus nullum nomen praedicatur in quid, purum respectum, et sit similiter relativum secun­ nisi nomen hominis, vel quod est cum eo synony­ dum esse. Unde sanctus Thomas, de Veritate, mum, nec de omnibus speciebus animalis, nisi q. 21, art. 6, sic dicit : « Sciendum, inquit, quod animal, vel nomen cum eo synonymum, et sic de aliquod nomen potest respectum importare duplici­ omnibus generibus usque ad substantiam inclusive : ter. Uno modo, sic quoti nomen imponatur ad signi­ alioquin unum quid haberet plures rationes quiddi- ficandum respectum i fisum ; sicut hoc nomen pater, tativas; quod est impossibile. Cum ergo ratio entis aut /ilius, aut paternitas ipsa. Quædam vero dicun­ dicatur de omnibus positivis in quid, impossibile tur importare respectum, quia significant rem ali­ est quod aliqua alia ratio dicatur de eis in quid, nisi cujus generis quam comitatur respectus, quamvis sit alia solum secundum nomen. Cum ergo ratio nomen (C) non sil impositum ad significandum ipsum boni bit alia a ratione entis, impossibile est quod respectum ; sicut hoc nomen scientia est impositum convertatur cum ea essentialiter et quidditative. Et ad significandum quamdam qualitatem quam sequi­ sic patet, ut dicit, quod bonum non potest converti tur quidam respectus, non autem ad significandum essentialiter cum ente. Et idem dico de quocumque ipsum respectum. Et fier hunc modum ratio boni alio positivo vel privativo: quia, si sit positivum, respectum implicat, non quia ipsum nomen boni necesse est quod sit in minus essentialiter, quamvis possit converti concretive; si vero sit privativum, ut (λ) cam. — eum Pr. (6) nomen. — Om. Pr. est unum, non potest converti essentialiter, quia DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO I. significet ipsum respectum solum, sed quia signifi­ cat illud ad quod sequitur respectus cum respectu ipso. Respectus autem importatus in nomine Ixmi, est habitudo perfeclivi, secundum quod aliquid natum est perficere, non solum secundum rationem speciei, sed etiam secundum esse quod habet in rebus. Hoc enim modo finis perficit ca quæ sunt ad finem. i> — Hæc ille. — Ideo dico aliter ad argu­ mentum, quod ipsum non aliud concludit nisi hoc solum, scilicet quod bonum non dicit solum et purum respectum ; et hoc conceditur. Non autem concludit quod nullo modo includat respectum· Unde, ad majorem argumenti, dicitur quod nulla pura relatio dicit proprie perfectionem ; sed absolu­ tum cum respectu, vel absolutum inseparabile a respectu et ad quod sequitur respectus, dicit perfe­ ctionem; sicut patet de scientia; et idem de bono et lionitate, perfectione et (a) perfectibili. Ad secundum dicit Durandus negando minorem : u quia, ut dicit, impossibile est uuod aliquod posi­ tivum convertatur essentialiter cum ente, nisi sit pure synonymum cum eo. » Ego autem dico quod aliquid converti essentialiter cum alio, potest intel­ ligi dupliciter. Primo modo, sic quod tota essentia unius sil tota essentia alterius, ita quod unum nul­ lam realitatem includat intrinsece quam non includat alterum ; et hoc modo dico quod verum ct bonum essentialiter convertuntur cum ente. Secundo modo, sic quod non solum essentia unius sit tota essentia alterius, el econtra, immo quod ultra hoc. nullum ens reale vel rationis sit de ratione unius, in recto vel in obliquo, quod non sil eodem modo de ratione alterius. Et isto modo dico quod nec bonum, nec verum, nec unum convertitur essentialiter cum ente : quia ens reale, de qUO loquor pro nunc, nul­ lum respectum rationis, nec aliquam negationem in sua ratione importat; verum autem el bonum dicunt respectus rationis; unum vero negationem importat. Et ideo dicitur aliter, ad argumentum, primo, quod supponit falsum, scilicet quod opinio nostra ponat bonum significare purum respectum. Secundo, dici­ tur quod illud quod includit absolutum cum respe­ ctu, potest converti cum ente reali primo modo, non autem loquendo de conversione essentiali secundo modo dicta. Talis enim conversio primo modo dicta, quandoque potest esse denominati va. ratione respe­ ctus qui ultra absolutum importatur, et non est perfecte essentialis, aut quidditaliva. Isto modo autem bonum convertitur cum ente, quia includit rationem entis, et ultra hoc respectum, qui omne ens reale circuit. Ad tertium dicit Durandus, cl bone, negando minorem : α quia bonum, id quod dicit formaliter, dicit ul alicujus, cum dicat convenientiam unius ad altorum. El ul dicunt islimel qui arguunt. hoc (i) ct. Om Pr. 385 dicunt in declaratione suæ positionis, quia dicunt quod bonum contrahit ens, non ad hoc, sed ad hujus, pI quod entilas non est bonitas, nisi ul est perfectio alicujus. — Et aim probatur quod Deus dicitur bonus et justus ad se, secundum beatum Augustinum in pluribus locis, — dicitur quod bea­ tus Augustinus loquitur de illis qui dicuntur abso­ lute vel relative piantum ad intrinseca in divinis. Sic enim paternitas et filiatio et spiratio dicuntur relative in divinis, quia non conveniunt omnibus personis, quæ constituuntur relationibus et distin­ guuntur. Bonum autem et justum æqualiter omni­ bus personis Conveniunt; et ideo non sunt de rela­ tionibus intrinsecis. Sed quod non dicant relatio­ nem extrinsocam ad creaturam, nunquam intellexit lieatus Augustinus. Quod palet. Quia Itealus Augu­ stinus ita loquitur de Ixmo sicut de justo. Constat autem quod justum convenit Deo relative ad extra ; quia justitia est ad alterum. Non autem ad alterum in persona solum ; quia Pater non utitur justitia ad Filium aut ad Spiritum Sanctum, nec econtra. Ergo ad alterum in natura, hoc est, creatura. Quare, etc. i> — Hæc Durandus et bene, licet possit dici melius, secundum mentem Augustini, quod scilicet cum dicit Augustinus talia nomina, bonum et justum, dici ad se, etc., vult dicere quod non sunt relativa secundum esse, ila quod dicant puros respe­ ctus, sicut paler et filius. Non autem vult dicere quod nullo modo importent respectum, nec sint relativa secundum dici. Ad quartum dicit Durandus negando antecedens : n quia bonum in Deo dicit relationem vel respectum formaliter, non quoad respectum ad intra, sed ad extra, scilicet ad creaturas. > — Et cum dicitur quod Deus non refertur realiter ad creaturas, — dicit Durandus quod « si relatio accipiatur pro respectu per m» consequente ad (x) naturam rei, sic Deus non refertur ad creaturas realiter. Si autem accipiatur pro reali denominatione sumpta ex pluribus, sic Deus refertur realiter ad creaturas, cum dicitur errator vel tonus. — Et cum subditur quod seque­ retur quod Deus esset bonus ex habitudine ad crea­ turas, el sic lionitas ejus dependeret a creaturis, — dicendum quod falsum est. Aliud est enim Deum dici bonum in habitudine ad creaturas, el bonita­ tem ejus dependere a creaturis. Primum enim est verum, sed secundum est falsum, immo potius bonitas creaturæ dependet a Deo, et propter hoc Deus dicitur bonus in habitudine ad creaturam, quia tota creatura, el quidquid bonitatis el perfe­ ctionis est in creatura, dependet a Deo. » — Hæc Durandus. — In quibus apparet mihi mulla falsa contineri. Primum est, quod Deus referatur ad creaturas reali relatione, qualitercumque sumatur relatio realis. dum tamen proprie, non abusive. za) per ne conicqucntc ad. — sequenti in Pr. IV. — 25 .W LIDHI IL SENTENTIA B I’M Quod patet. Quia talis relatio realis Dei ad creatu­ seipso. El inde est quod essentia Dei, quæ est ulti­ ram, sive realis denominatio, cum non habeat mus finis rerum, sufficit ad hoc quod per eam Deus extrema ælerna, oportet quod sit quid tem|K>mle. dicatur bonus. Sed essentia creatura» posita, nondum Et sic non potest esse divina essentia. Nee | hitest dicilur res bona, nisi ex habitudine ad Deum, ex qua did quod sit nova substantia, nec novum accidens habet habitudinem causæ finalis. El pre tanto dici­ reale; quia nullum potest ribi assignari subjectum : lur quod creatura non est bona per essentiam, sed quia constat quod non Deus. Nec |>olest dici quod per partici|>alionem : uno inudo scilicet, inquantum creatura : quia creatura est subjectum cl fundamen­ ijisi essentia, secundum rationem intelligendi, con­ tum respectus oppositi ; modo respectus oppositi non sideratur ut aliud quid quam (a) habitudo ad Deum, insunt subjective eidem, sicut patet de paternitate, qua habet rationem cause finalis, et nd quem ordi­ ct filiatione, cl generaliter de quibuscumquo respe­ natur ut nd finem; sed secundum alium modum ctibus oppositis. Secundum est, quod bonitas Dei potest dici creatura per essentiam bona, inquantum vel bonum divinum sit essentialiter, vel principali- scilicet essentia creatum· non invenitur sine habitu­ lerrelalio, vel respectus ejus ad creaturas, vel qua- dine ad Dei bonitatem. »— Hiec ille.—Tertio, dico Ifecumque habitudo ad extra, potissime nova el tem­ quod respectus quem importat bonum in sua ratione, poralis habitudo; quia tunc bonum Dei esset crea­ non est Creator, nec creatura, nec est aliquid reale, tura, vel aliquid minus creatura, et habens debi­ sive loquamur de bono Dei el increato, sive de bono lius case quam musca. Tertium est, quia utique si creato. Do hoc sanctus Thomas, ibidem, in solu­ bonitas vel Ixmiim Dei sil essentialiter aut formali- tione noni, sic dicil : « Quamvis lioninn dicat ali­ ter relatio realis Dei ad creaturam, cum respectus quam habitudinem specialem, scilicet finis; tamen ct relatio quæcumque realis inter extrema secundum ista habitudo convenit cuilibet enti, nec ponit ali­ essentiam differentia, sil posterior fundamento el quid secundum rem in ente. i> Quarto, dico quod ista termino el ab eis dependeat, saltem tanquam a causa propositio qua dicilur quod Deus est vel dicitur sine qua non, infallibiliter sequitur quod bonitas vel Iwnus ex habitudine ad creaturas, potest dupliciter bonum divinum dependeat a creatura, ct sil quid intelligi. Primo modo, sic quod habitudo Dei ad posterius ea, et mulla alia inconvenientia sequuntur creaturas sit divina bonitas, aut para divinæ lenita­ tis. vel quod talis habitudo sit efficiens, formalis, ex illa responsione. Dico igitur aliter ad argumentum. Et primo, dico vel finalis, aut materialis causa divinæ bpnitatis aut quod nec in Deu nec in creatura Itonum dicil solurn • piod Deus sil bonus. El hic sensus est erroneus. respectum, sed absolutum cum respectu, ila quod Secundo modo, sic quod talis habitudo est de intel­ in ratione boni includitur principaliter et in recto lectu el de ratione divinæ bonitatis, ita quod impos­ absolutum realo positivum, respectus vero rationis sibile est intelligere Deum esse bonum vel Deum concomitante? (a), el minus principaliter, el in habere bonitatem, nisi inlelligalur jierfectio divina obliquo, el non quasi para l>oni aut bonitatis. Dico cum aliquo respectu : non quod talis respectus sit secundo, quod bonum aut bonitas non dicitui uni­ lota divina bonitas, nec pars divinæ bonitatis, nec voce, sed analogice, de liono Dei et de l>ono crea­ causa divinæ bonitatis efficiens, formalis, aut fina­ *»l quia est pars significati hujus complexi, tura; : quia scilicet essentia divina dicitur bonitas, lis; S4 el Deus dicitur bonus, non per respectum ad finem divina bonitas, vel divinum bonum. Et iste sensus ulteriorem; sed nulla real itas creata dicitur bona, est verus et catholicus. Quinio, dico quod ista conse­ nisi propter respectum ad linem ultimum : sicut quentia non valet : Deus dicilur bonus ex habitu­ nec dicitur effective nisi virtute primi efficientis. El dine ad creaturas, in secundo sensu stalim dicto ; igi­ de hoc beatus Thomas, de Veritate, q. ‘21, art. I, tur divina bonitas dependet a creatura. Sed ex illo in solutione primi, sic dicit : α Cum ens dicatur antecedente sequitur bene hoc consequens, quod absolute, bonum autem superaddat habitudinem intellectio divinæ bonitatis coexigit prius tempore causæ finalis, ipsa essentia rei absolute (C) conside­ vel natura vel intellectu intellectionem creaturarum, rata sufficit ad hoc quod per eam aliquid dicatur vel intellectionem habitudinis Dei ad creaturas, in eri", non nutem ad hoc quod |>er eam aliqui»! dicatur ratione finis et perfectivi. Et ista sequuntur ex dictis Itonum. Sicut enim in altis generibus causarum, sancti Thomæ, ul patet. Ait quintum dicil Durandus, el bene, quod « solus habitudo causæ sccundæ dependet ex habitudine CaiiKV prime, causæ veni primo» habitudo non respectus non movet, sed absolutum cum respectu depend» l ex aliquo alio ; ila etiam est in causis fina­ movet tam intellectum practicum quam voluntatem. libus, quud secundi fines partici|4int habitudinem Simplex enim quidditas, licet possit movere intelle­ cause finalis ex ordine ad ultimum linem, ipse ctum ad actum simplicem, qui est indivisibilium mitem ultimus finis habet hanc habitudinem ex intelligenlia, tamen non potest movere ad actum cunqionenlem, nisi accepta in habitudine ad altea) l’naunttaiitcr. — vuMCuoutaiitu Pr. - errato Pr. (a) gutd quam, —quidquid Pr. DISTINCTIO XXXIV mm; quia actus intelligendi componens fertur in | duo, propter convenientiam unius od alterum. Et sic intellectus practicus movetur a bono, inquantum apprehendit aliquam naturam absolutam sub ratione convenientis ad alterum ». A<1 sextum dicit Durandus quod < illa ratio non valet. Vel, si valet, ipsa militat contra suum facto­ rem; (piia, quando dicitur in majore quod ratio boni dicit finem, vel illud quod est ad linem el ul sic : — aut intelligitur de ratione importata forma­ liter per hinc nomina /inii ct ad finem ; aut de ratione rei cui competii esse denominative linem vel ad linem. Si primo modo, contra eos est; quia ratio importata formaliter per hæc nomina finis et ad finem est respectiva, sicut ratio causæ: nulli enim rei competit esse finem nisi respectu alterius, nec esse ad linem nisi respectu finis; el sic ratio lioni esset respect i va sicut ratio linis et ad linem. Si autem intelligatur de ratione rei secundum se cui competii denominative esse linem vel ad linem, nihil esi dictu. Quia sanitati competit esse finem respectu rnedicinæ, et homini respectu omnium artificialium el naturalium qu® sunl sub ipso, et Deo respectu omnium. Sed numquid propter hoc potest dici quod ratio lioni sit esse sanitatem, vel hominem, vel Deum? Certe non, immo esset ridi­ culum. Nullo ergo modo formalis ratio boni est esse linem vel ad finem, si sic accipiatur; quamvis utri­ que, scilicet rei quæ est finis el rei quæ ad finem est, conveniat ratio boni. Sed nullum argumentum est : talibus competit ratio boni ; ergo formalis ratio lioni consistit in formali ratione talium. Alioquin, cum ens competat omnibus, formalis ratio entis in communi, consisteret in formali ratione cujuslibel entis particularis. Eodem modo, (piando dicitur iu minore quod finis et id quod est ad finem dicunt perfectionem, si intelligatur de rationibus importa­ tis per hæc nomina, falsum est ; quia dicunt habi­ tudines respectivas. Si ve.ro de rebus quibus romp»· til denominative esse linem, vel ad linem, verum est quod eis competit esse perfectionem vel esse ]x *rfecluni. Sed formalis ratio eoruttl non est esse |x?rfectionem, vel esse perfectum ; quia, licet Deo con­ veniat esse perfectum, el homini, el mullis aliis, tamen formalis ratio hominis non est esse perfe­ ctum, sed esse animal rationale : et idem est de aliis; necesse perfectum dicil formalem rationem eorum. Et sic patet quod nec major propositio ner minor habent veritatem in aliquo sensu, ex quo possit concludi quod formalis ratio boni dicat per­ fectionem vel aliquid ordinatum ad perfectionem ». — Hæc Durandus, el bene quoad hoc quod talis modus arguendi minimo valet, quia est fallacia æquivocalionis, vel amphybologiæ, mutando supposilionem materialem in personalem: quia in prima propositione, scilicet majori, qua dicilur, Donum dicil finem vel id quod est ad linem, hæc nomina — QUÆSTIO I. 38 7 finis et ad finem supponunt personaliter ; in minori vero, qua dicitur finis et id quod est ad finem,quod­ libet dicit perfectionem, etc., predicts nomina supponunl materialiter pro ipsismet vocibus, aul eis similibus m voce vel scripto;et sic non eodem modo stant in majori et in minori, sed aliter et aliter. Et sic (a) argumentum esi ex quatuor terminis. — Potest autem breviusdici, quod, si minor intelligatur sic quod finis et ad finem dicunt perfectionem abso­ lute, et cum precisione omnis respectus, falsa est. quia quodlibet eorum nomen dicit respectum. Si autem intelligatur quod dicunt perfectionem, el cum hoc respectum, ex hoc non habetur quod ratio boni dicat purum absolutum, nec eliam purum respectum, sed absolutum cum respectu. El hoc concedimus; quia in nullo est contra noe. § 2. — AD ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Scoti.— Ad nruumenmin Scoti contra secundam conclusionem, conceditur responsio ibidem data, scilicet quod. sicut divina voluntas non potest velle malitiam sub ratione maliltæ, ila quod in ipso objecto volito nulla appa­ reat ratio bonitatis, ita nec voluntas humana — Et ad improbationem hujus responsionis, dicilur quod ille aclus qui est odium Dei potest apprehendi a ratione nullo modo errante, sub ratione alicujus >>oni : quia ille actus habet aliquid de enlilale el de perfectione. inquantum est quidam aclus secundus, et operatio immanens, et signum, et eflectus poten­ tia' vitalis, et creatura Dei; licet habeat malitiam ex objecto, et fine, et circumstantiis. El sic patet quod argumentum non valet ad propositum. II. Ad argumentum aliorum. — Ad aruumentum aliorum contra eamdem, dicilur quod argumentum illud hoc solum concludit, scilicet quod esse appetibile non est formalite! et per se prima ratio boni, sed quædarn passio, vel denominatio, consequens rationem formalem boni, sicut visibilitas consequitur colorem vel lucem. Et hoc potest con­ cedi ; quia, ut dicit prima conclusio, ratio læni con­ sistit in hoc quod est esse perfectivum alterius secundum esse reale. Quod autem dicit sanctus Thomas, et Philosophus, quod appetibilitas est de ratione l>oni, dicilur quod volunt dicere quod esse appetibile circumloquitur rationem boni ; quia talia transcendentia non possunt proprie diffiniri, nisi per tales notificationes a |>osteriori. Et de hoc dicit sanctus Thomas in scripto sujmt 1. Ethicorum (loci. 1), exponens illud Aristotelis, bonum est quod omnia appetunt. Dicit sic : « Donum numeratur inter prima : adeo quod, secundum Platonicos, i) Et tie. — Om. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 3SH Itonum est prius ente; sed secundum rei veritatem cum ente convertitur. Prima autem non possunt notificari per aliqua priora, sed notificantur per posteriora, sicut causæ per proprios effectus. Cum autem Itonum proprie sil motivum appetitus, descri­ bitur per motum appetitus, sicut solet manifestari vis motiva per motum. El ideo dicit quod philosophi Itone enuntiaverunt Itonum esse illud quod omnia appetunt. Nec esi instantia de quibusdam qui appe­ tunt malum, quia non appetunt malum nisi sub ratione boni, inquantum scilicet æstimant illud esse Itonum. Et sic intentio eorum per se fertur ad Itonum, sed per accidens cadit supra malum, n — Hcec ille. — De hoc autem quod dicit Scotus, quod ratione stante reda in universali el particulari, actuel habitu, voluntas potest peccare, secundum quod dicit articulus parisiensis, in quo oppositum condemnatur, — dicilur quod ille articulus indiget , bona glossa; et forte falsus est in se, nisi dicatur quod intdligitur sic, quod nulla rectitudo rationis tollit potentiam peccandi in via, licet tollat actum peccandi pro tempore pro quo ipsa rectitudo stat. Godofridus tamen et Durandus et multi antiqui male contrntantur de illo articulo, sicut et de mul­ lis aliis. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem, dicilurquod prima supjiositio ibidem facta, dubia est, qua dicitur quod ratio boni est ratio realis, non facta per intelle­ ctum, etc. Ubi sciendum quod, licet hoc nomen I ratio multipliciter sumatur, tamen in proposito potest sumi septupliciter. Primo modo, pro specie inlelligibili, pncvia ipsi actuali intellectioni. Secundo modo, pro ipsa actuali intellectione, et aclu secundo intellectus per speciem elicito. Tertio modo, pro con­ ceptu formato per actum intellectus, qui se habet ad illum actum ul proximus terminus et proximum intellectum, sicut species se habel ad illum actum ut proximum principium elicitivum simul cum potentia intellectiva. Quatio, pro diffinitione vocali vel scripta explicante dictum conceptum. Quinto, pro rcalilate \el enlilate objecti movente intellectum ad speciem intelligibilem vel ad actum intelligendi vel ad talem conceptum. Sexto, pro realitale vel enlilate objecti terminante ad extra intellectionem el conceptum. Septimo, pro objecto relucente m verbo vel conceptu et quantum ad tale esse relucens, vel appareas, vel objcctivum, vel perspicuum, aut quocumque alio modo vocetur. Hac distinctione promissa, dicitur quod, accipiendo rationem primis quatuor modis (a) et ultimo, scilicet septimo, nulla tcthcfl ; primo, iteundo, tertio, quarto, ratio sic polest dici rcalis, quin dependeat ab opere intellectus, loquendo de rationibus intellectus nostri. Si autem loquamur de ratione quinto et sexto modis accepta, sic aliqua ratio est totaliter realis, ul puta ratio eorum quorum nominibus importatur pure ens reale in prædicamenlo collocabile; aliqua vero ratio est totaliter non realis, ut pula ratio eorum quorum nominibus importatur pure ens fictilium, ut ratio chimene; vel pura negatio, ut ratio non entis, vel cæcitatis,aut alterius privationis; vel purus respectus rationis, ut ratio generis el speciei : aliqua vero est parlim realis et partim non realis, sicut est ratio eorum quorum nominibus importatur aliquid absolutum positivum eum respectu rationis; el tales sunt rationes unius, et veri et boni. Dico igitur quod ratio boni non est pure realis, nec pure non realis, sed medio modo. El hoc notavit sanctus Thomas, de Veritate, q. 21, art. 1, ul allegatum est in prima conclusione, cum dicit quod verum, unum, et bonum addunt super ens, aliquid quod est ens rationis tantum, et non est aliquid in rerum natura. — Tunc, ad formam argumenti, dicilur quod primus syllogismus concludit quod bonum non dif­ fert ab ente, nec realiter, nec ratione pure reali. El lotum hoc conceditur : quod ratio boni non est pure realis, nec pure non realis, sed medio modo. Et hoc sufficit ad dictum Philosophi, 6. Melaphysicæ (l. c. 8), dicentis, bonum el malum sunt in rebus. Ad secundum palet, per idem, quod solum con­ cludit quod bonum non differt ab ente reali re, nec ratione totaliter reali; quod conceditur. — Cum autem dicilur quod ratio Ixmi est totaliter realis, — negatur, ul prius, tanquam falsum, nec probatum ulliter. Ati tertium dicitur quod ratio boni, præter ratio­ nem entis realis, includit aliquid non reale, et de quo iiulh» modo prædicatur ens reale, licet concomiletur omne ens reale, scilicet respectum rationis. <|iii omni ente reali adest, ut sæpe dictum fuit. Aii quartum dicitur quod illa ratio concludit <|uod bonum non prædicelur proprie in quid de omnibus de quibus ens prædicatur in quid ; quod conceditur: quia, ad hoc quod sit pnedicatio proprie quidditaliva, requiritur quod pnedicatum nihil importet extraneum rei importata * per subjectum; constat autem ex prædictis quod bonum importat respectum rationis, qui non est intrinsecus alicui enti reali sicut pars essentiae vel lota essentia. Si vero accipe­ retur large pnedicatio quidditativa, pro omni prae­ dicatione in qua pnedicatum dicit totam essentiam 1 subjecti, sic (x) dicitur quoti bonum prædicatur qualitative de <|uolibel ente. Et tunc, ad formam argumenti, diceretur qtiod major est falsa; quia plura pnedicata possunt prædicari de eisdem adae­ quate, et in quid, dato quod non sint synonyma, ul — Ad. Pr. | (a) tic. — îi Pr. DISTINCTIO XXXIV. — QUÆ8TIO II. 389 puta quando differunt ratione partim reali et par- | intelligi ipsum malum : et hoc non est aliquid; sed tim non reali, licet (alis pnedicatio non ait æque | est ijisa privatio’alicujus particularis boni. Ad cujus quidditativa ex parte unius pnedicali, sicut ex parte evidentiam sciendum rsl quod bonum proprie est alterius. aliquid inquantum est appetibile; nam, secundum Ex prædictis patet quod propler prædicla argu­ Philosophum, 1. Ethicorum (cap. 1), optime diffi­ menta non oportet ponere contra viain sancti Thomæ, nierunt bonum, dicentes quod bonum est quod quod ratio boni sit pure absoluta, ut ponit Scotus; omnia appetunt. Malum autem dicilur id quod nec quod sit pure respecliva respectu reali, aut opponitur bono. Unde oportet malum esse id quod quod sit inferior ad rationem entis realis, ut ponit opponitur appetibili inquantum hujusmodi. Hoc autem impossibile est esse aliquid. Quod apparet Durandus. El hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus. triplici ratione. — Primo quidem, quia appetibile haixit rationem finis. Ordo autem finium est sicut Arnen. ordo agentium. Quanto autem aliquod agens est superius el universalius, tanto et finis propler quem agit est universalius bonum. Nam omne agens agit propter finem, el propler aliquod bonum. E? hoc QUÆSTIO II. manifeste apparet in rebus humanis. Nam rector UTRUM MALUM SIT ALIQUA NATURA POSITIVA civitatis intendit aliquod I>cnurn particulare, quod est civitatis bonum. Rex autem qui illo superior est, terum circa trigesimamquarlam distin­ intendit bonum universale, scilicet lotius regni ctionem 2. Sentent., quæritur: Utrum pacem. Cum igitur in causis agentibus non sit pro­ malum sit aliqua natura positiva. cedere in infinitum, sed oportet devenire ad aliquod El arguitur quod sic. Omne quod agit unum primum quod est universalis causa essendi, in alterum, est quædam natura poeitiva. Sed malum, oportet quod etiam sil aliquod universale bonum, in inquantum malum, agit. Igitur, etc. Probatio mino­ quod omnia bona reducantur. Et hoc non potest ris : quia omne quod alterum corrumpit, effective e»e aliud quam hoc ipsum quod est primum et agit; sed ex hoc dicitur aliquid alterius malum, universale agens; quia cum appetibile moveat appe­ quia corrumpit ipsum; igitur malum, inquantum titum, primum autem movens oporteat (x) esse non malum, agit. motum, necesse est quod primum et universale In Oppositum arguitur. Quia beatus Dionysius, agens, sil ipsum primum et universale appetibile, 4. cap. de Divinis Nominibus, dicit quod malum id est, prunum el universale Itonum quod omnia neque est exsistens, neque in exsistentibus. Omnis operatur (C) propter appetitum sui ipsius. Sicut autem natura positiva vel est exsistens per se, vel ergo quidquid est in rebus, oportet quod proveniat exsistens in alio. Igitur, etc. a prima et universali causa essendi ; ita quidquid est in rebus, o|>ortet quod proveniat a primo et univer­ In hac quaestione erunt tres articuli. In quorum sali bono. Quod autem provenit a primo el univer­ primo ponentur conclusiones. In secundo objectio­ sali bono, non potest esse nisi particulare bonum nes. In tertio solutiones. tantum ; sicut quod provenit a prima el universali causa essendi, est aliquod particulare ens. Omne igitur quod est aliquid in rebus, oportet quod sit ARTICULUS I. aliquod particulare bonum. Unde non potest id quod est, secundum id quod est, bono opponi. Unde relin­ PONUNTUR CONCLUSIONES quitur quod malum, secundum quod est malum, non est aliquid in rebus, sed est alicujus boni particu­ Quantum ad primum articulum, sit laris privatio, alicui particulari bono inhaerens. — Prima conclusio : Quod malum formnlller sum­ Secundo hoc idem apparet. Quia quidquid est in rebus, habel aliquam inclinationem et appetitum ptum non est aliqua natura positiva. alicujus boni sibi convenientis. Quod autem habet Hanc conclusionem ponit sanctus T homas, in quae­ rationem appetibilis, habet rationem boni. Quid­ stionibus dc Malo, q. 1, art. 1, ubi sic dicit : quid ergo est in rebus, habet convenientiam cum « Sicut, inquit, album, ita et malum dicilurdupli­ aliquo l>ono. Malum autem, inquantum hujusmodi, citer. Uno enim modo, cum dicilur album, j>olesl non convenit cum Itono, sed opponitur ei. Malum intelligi illud quod est allædini subjectum. Alio igitur non est aliquid in rebus; sed si malum esset modo, album dicilur id quod est album, inquantum aliqua res, nihil appeteret, nec ab aliquo appetereest album, scilicet ipsum accidens. Et similiter malum uno modo potest intelligi id quod esi subje­ (a) oporteat. — oportet Pr. ctum mali : et hoc est aliquid. Alio modo potest (0) operatur. — operantur Pr. 390 LIBRI IL SENTENTIARUM I rem extra suam dispositionem : non enim grave movetur sursum, nisi ab aliquo impellente; nec agens deficit in sua actione, nisi propter aliquod impedimentum. Esse autem causam non potest con­ venire nisi bono : quia nihil potest esse causa nisi I inquantum esi ens; omne autem ens, inquantum hujusmodi, bonum est. Etsi consideremus speciales lationes causarum, agens et forma et finis perfe­ ctionem quamdam important, quæ pertinet ad ratio­ nem boni. Sed et materia, inquantum est in potentia ad bonum, habet rationem boni. El quidem quod bonum sil causa mali per modum causæ materialis, jam patet ex promissis; ostensum est enim (1 p., q. 48. ari. 3) quod bonum est subjectum mali. Cau­ sam autem formalem malum non habel, sed magis esi privatio formæ. Et similiter nec causam finalem, scer defectum alicujus principiorum actionis vel principalis agentis vel inslrumentalis. Sicut defectus in motu animalis contingit, vel pro­ pter debilitatem virtutis motivæ, nt in pueris, vel propter solam ineplitudinem instrumenti, ut in dandis. Malum autem in aliqua re, non tamen in proprio effectu agentis, causatur quandoque ex vir­ tute agentis, quandoque autem ex defectu ipsius vel materi e. Ex virtute quidem vel perfectione agentis, quando ad formam intentam ab agente, sequitur ex necessitate alterius formæ privatio; sicut ad formam ignis sequitur privatio formæ aquæ vel acris. Sicut igitur quanto ignis fuerit perfectior in virtute, tanto perfectius imprimit formam suam; ita etiam tanto perfectius corrumpit contrarium. Unde malum et coi ruptio aeris vel aquæ est ex perfectione ignis. Sed hoc e>t per accidens : quia ignis non intendit pri­ vare formam aquæ, sed inducere propriam formam; l dicere quod omne malum α Malum hilbet causam deficientem, aliter in robus aliqualiter caneam habeat. Malum enim est defectus voluntariis, et naturalibus. Agens enim naturale Imhh qund natum «M et dclxd haberi. Quoi autem producit offectum suum talem quale ipsum est, nisi aliquid deficiat a sua naturali et debita dispositione, impediatur ab aliquo extrinseco : el hoc ipsum est non pntest provenire nisi ex aliqua causa trahente j quidam defectus ejus ; unde nunquam est malum in turret per consequens non haberet aliquam actio­ nem, nec aliquem motum, quia nihil agit vel move­ tur nisi propter appetitum finis. — Tertio idem apparet ex hocquod ipsum esse habet maxime ratio­ nem appetibilis; unde videmus quod unumquodque naturaliter appetit conservare suum esse, el refugii destructionem sui esse, el ei pro posse resistit. Sic igitur ipsum osse, inquantum est appetibile, est bonum. Oportet igitur quod malum quod universa­ liter opponitur bono, opponatur etiam ei quod e>t me. Quod autem est oppositum ei quod est esso, non jM>lcst esse aliquid. Unde dico quod id quod est malum, non est aliquid; sed id cui accidit esse malum, est aliquid, inquantum malum privat non­ nisi aliquod particulare Itonum : sicul el hoc ipsum qilixl est esse cæcum, non est aliquid; sed id cui accidit esse cæcum, est aliquid, n — Hæc ille. item, 1 p., q. 48, ari 1 : « Unum, inquit, oppo­ sitorum cognoscitur per alterum, sicul per lucem tenebra. Unde etiam quid sit malum, ojiorlet ex ratione boni accipere. Diximus autem supra (1 p., q 5, ari 1 ) quod bonum est omne id quod est appe­ tibile. Et sic, cum omnis natura appetat suum esse et suam perfectionem, necesse esi dicere quod esse et perfectio cujuscumque creature habeat rationem bonitatis.Unde non potest esse quod malum signifi­ cet quoddnm esse, aut quamdam formam seu natu­ ram. Delinquitur ergo quod nomine mali significetur quasdam absentia boni. Et pro tanto dicitur quod malum neque est exsistens, neque est bonum; quia, cum ens, inquantum hujusmodi, sit bonum, eadem e*t remotio utrorumque. » — Hæc ille. Similia ponit, 2. Sentent., præsenti distinctione — solum bonum habeat causam per se; nec potest per Hæc ille. sc causa boni ease, nisi bonum, cum causa ppp se Item, de Malo, q. t, art. 3, sic dicit : « Causa causet sibi simile. Relinquitur ergo quod cujuslibet mali est bonum, eo modo quo malum causam mali bonum sil causa per accidens. Contingit autem habere potest. Sciendum est enim quod malum cau­ et malum, quod est defectus Ixjni, esse causam sam per so habere non potest. Quod quidem tripli­ mali ; xwJ tamen oportet devenire ad hocquod prima citer apparet. — Primo quidem, quia illud quod causa mali non sit malum, sed bonum. Est ergo per se causam habet, est intentum a sua causa; duplex modus quo malum causatur ex bono. Uno quod enim provenit praeter intentionem agentis, non modo, tanurn est causa mali inquantum est defi­ est effectus per se, sed per accidens : sicut effossio ciens. Alio modo, inquantum est agens per accidens. sepulcri per accidens est causa inventionis thesauri, Quod quidem in rebus naturalibus de facili apparet. cum provenit prater intentionem fodientis sepul­ Hujus enim mali quod est corruptio aquæ, causa est crum. Malum autem, inquantum hujusmodi, non virtus activa ignis, quæ quidem non principaliter potest esse intentum, nec aliquo modo volitum, vel intendit et per se non esse aquæ, sed principaliter desideratum : quia omne appetibile habet rationem intendit formam ignis inducere in materiam, cui boni, cui opponitur malum inquantum hujusmodi ; conjungitur ex necessitate non esse aquæ, et sic per unde videmus quod nullus facit aliquod malum, nisi accidens est quod ignis faciat aquam non esse. intendens aliquod bonum, ul sibi videlur : sicul Hujus vero mali quod e Ikec ille. Similia dicit, et magis appropriate ad malum culpæ, la 2·, q. 85, art. 1 el 2. Item, de Malo, q. 2, art. 11 et 12. Item, 2. Sentent., prasenti distinctione (q. 1, art. 5). Ex quibus potest apgui pro prima parte conclusio­ nis, scilicet quod per malum diminuitur bonum nature, sic. Quidquid diminuit habilitatem natura ad bonum, diminuit bonum natura, cum habilitas illa sil quoddam bonum. Sed peccatum, et quodcumque malum, diminuit habilitatem nature ad bonum .Igitur, etc. — Pro secunda vero parte, scilicet quod malum culpæ vel aliud non totaliter tollat bonum natura, arguitur sic. Illud quod non tollit radicem el fundamentum alicujus habilitatis, non totaliter tollit illam habilitatem. Sed nec per malum culpæ, nec per quodcurnque aliud tollitur a subjecto mali radix habilitatis ad bonum. Ergo nec habilitas ad bonum. Tunc ultra : per malum non tollitur totali­ ter talis habilitas; igitur nec bonum natura. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUH OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta quorumdam. — Quantum ad secundum, arguendum est contra pradicta. El qui­ dem contra primam conclusionem, arguunt sic qui­ dam (apud Gregorium, dist. 34, q. 1, art. 1), pro­ bantes quod non solum malum concretive sumptum, scilicet subjectum mali, vel compositum ex subje­ cto et malitia, immo quod ipsa malitia sil aliquid positivum. Et arguunt Primo sic. Nam mala sunt in bonis. Sed illud quod est pure nihil, non dicitur esse in aliquo bono. Igitur malum non est pure nihil. Major probatur per Augustinum, in Enchirid., cap. 14 : Mala sine bonis et nisi in bonis esse non possunt. Secundo. Quia Ansehnus, de Conceptu virgi­ nali, cap. 5, dicit quod, quamvis malum quod est injustitia, semper sit nihil; incommoditas tamen, qux malum est (unde incommoda dicuntur mala), aliquando nihil est, ut excitas et surditas, ali­ quando videtur esse aliquid, ut tristitia ct dolor. Ergo aliquod malum est entitas. — Nec tamen potest dici quod dolor el tristitia sint mala tantummodo denominative, ul videlicet ex hoc precise dicantur 393 mala, quia privant eum in quo sunt aliquo bono sibi debito ; quoniam ubi nulla omnino boni alen­ tia sequeretur ex ipsis, adhuc ipsa met ex seipsis essent quædam mala habentis, el ipsi per illa malum esset, quoniam doleret el tristaretur. — Confirma­ tur. Quia poena, inquantum pœna, est quoddam malum ; unde malum dividitur in malum culpæ et in malum pœnæ. Tristili autem secundum se est pœna, et similiter dolor. Igitur utrumque secun­ dum se est quoddam malum. Tertio. Si tristitia non esset secundum se malum, sed precise quia aliquo Ixino privat tristem, seque­ retur quod si quis privaretur illo bono, nec tamen haberet tristitiam, sicut possibile est saltem per divi­ nam potentiam, tantum malum ille pateretur, et tam male sibi esset (a), quantum esset si cum hoc quod privaretur illo bono etiam aclualiter magnam haberet tristitiam; quod videtur absurdum conce­ dere. Quarto· Quia, secundum hoc, omnis pœna esset pœna damni, et nulla esset pœna sensus; quod est contra communem divisionem doctorum· Quinto. Quia, si malum secundum se non esset nisi pura privatio boni debili, quælibet talis privatio esset quoddam malum. Patet consequentia. Sed con­ sequens est falsum. Primo, quia in rebus creatis a Deo, quando primo creatae sunl, nullum fuit malum; unde, secundum Augustinum, in Enchirid., cap. 10, singula erant bona, simul vero universa erant valde bona : et tamen mullæ fuerunt tunc privationes in rebus creatis ; unde tenebrx erant super faciem abyssi; terra etiam erat inanis ct vacua (Genes., 1, v. 2), seu incomposita et inordinata, quæ utique denomi­ nationes privationum sunt. Praterea : si Deus antequam Adam peccasset, annihilasse! virtutes et alias perfectiones ejus acci­ dentales, conservata substantia ejus, sicut bene potuisset de sua potentia absoluta, utique Adam caruisset aliquo bono sibi debito, el tamen nullum fuisset in eo malum; quod probatur : nam, secun­ dum Augustinum, in Genesi ad litteram, imper­ fecto, circa principium, Omne quod malum dici­ tur, aut peccatum est, aut pœna peccati; in eo autem non fuisset peccatum, patet; et per conse­ quens nec pœna peccati. Sexto. Quia, si crearetur angelus in solis natura­ libus bonis non habentibus in com possibilitatem ad actum peccati, et isto post modum peccaret, ipse fieret malus per peccatum, ut certum est, et tamen non privaretur aliquo bono sibi debito plus quam ante. Similiter, si unus homo exsistens in peccato mortali, de novo iterum peccet, fit utique pejor quam esset prius el tamen nullo bono privatur plus quam ante, quia ante privatus erat omni eo cui pec(a) etfcl. — ant Pr. LIBRI Π. SENTENTIARUM 3U catum est incompassibile. Igitur non omne malum est privatio boni debiti. Septimo, arguitur quod malum non sit privatio in subjecto exsistens, sed pura negatio non requi­ rens subjectum. Quoniam totalis negatio essendi ali­ cujus substantia?, qualis esset negatio angeli Michaelis si annihilaretur, non esset in aliqua entitate ; pI tamen ipsa esset mala, immo quoddam magnum malum. Igitur non omne malum est privatio in entitate aliqua exsistens. Patet consequentia. Nam idem est judicium de totali negatione essendi alicu­ jus substantis creabilis antequam creetur, quod esset de negatione totali alicujus annihilati. Sunt autem de facto multa creabilia, quæ simpliciter nihil sunt. Antecedens, quoad secundam partem, probatur. — Quia negatio majoris boni est majus malum. Substantia autem angeli est majus (a) bonum quam aliqua sua perfectio accidentalis. Igitur ejus negatio est majus malum. — Pra ferra. Privari aliquo bono est malum, et privari illo et quodam alio bono est pejus : sicut pejus est homini privari justitia et sapientia simul, quam privari sapientia tantum; et similiter pejus est privari manibus ct pedibus, quam privari pedibus tantum; igitur pri­ vari simul omnibus bonis est inulto pejus, immo, ut videtur, pessimum seu summum malum. — /V.tterca. Simpliciter non esse est magis fugiendum quam carere certo bono accidentali sibi debito; igitur est majus malum. Antecedens notum est. Conse­ quentia probatur; quia, sicut nihil est appetendum nisi bonum, sic nihil est fugiendum nisi malum.— Præterea. Cujuslibet boni positio est bona; igitur cujuslibet boni remotio est mala; vel sic : quælibet entitas est bona; igitur cujuslibet entitatis remotio est mala. Non autem cujuslibet entitatis negatio est privatio in aliqua entitate exsistens, sicut patet de negatione substantiæ. Igitur, etc. § 2. — Contra sfxundam conclusionem I. Argumenta Scoti. —Contra secundam con­ clusionem, arguit Scotus (dist. 37, q. 1 ), probando quod non sufficit dicere quod bonum est causa mali per accidens, ut est bonum defeclibile. Primo. Quia, aut illa defectibilitas in voluntate est causa peccati per se, aut per accidens. Si per accidens, ergo frustra ponitur. Si per se, et defecti­ bilitas est adeo in voluntate, ut a per se efficiente. et quidquid est per se in creato, ut creatum est, est per se n causa ejus, et quod est causa causæ est causa causati, igitur peccatum erit a Deo. Assumptum probatur. Licet enim defectibilitas sequatur naturam quæ est ex nihilo, non tamen est effective ex nihilo, quia terminus a quo non dat efficienter producto aliquam proprietatem sui; igitur defectibilitatem f·) majuj — minui Pr non habet nisi ah ipso Deo, sicut a causa efficiente : quod enim est causa subjecti, est causa propriæ passionis sive proprietatis naturaliter consequentis. Si dicatur quod voluntas quæ est defectibilis, est causa peccati per accidens, propinquior tamen quam voluntas absolute, quia, secundum Philosophum, 5. Metaphyaic:r, cap. de Causa (t. c. 3), ordo est in causis per accidens : propinquior est enim Poly­ cletus quam alburn respectu statum; — Contra hoc. Primo. Quia voluntas creata videtur esse converti­ bilis causa peccati, licet contingens. Defectibilitas autem quæ convenit alicui inquantum est ex nihilo, non est ita convertibilis. Igitur magis proprie volun­ tas est causa peccati quam voluntas defectibilis.— Confirmatur ratio. Quia idem sub eadem ratione est subjectum privationis et habitus, et in causa libera quæ potest in opposita, idem sub eadem ratione est causa oppositorum, licet unius per se, et alterius contingenter et per accidens, vel amborum contingenter. Sed voluntas ut voluntas, est pro­ prium subjectum et causa propria bonæ volitionis(a). Igitur et malæ. — Confirmatur sic ratio. Quia, si voluntas inquantum defectibilis peccat (β), ita quod defectibilitas sit per se ratio, vel proxima ratio peccandi per se vel per accidens, sequitur quod inquantum est defectibilis non potest bene velle; et ita, si peccat, non peccat, quia nemo peccat in eo quod vitare non potest. Secundo principaliter arguit. Quia defectus actua­ lis non potest poni causa per accidens, quia tunc ante primum defectum voluntatis esset defectus; igitur tantum potentialis. Sed non alterius rationis ab illo qui inerit actu ali ter; quia ille defectus polentialis non est causa proxima per accidens, respectu actualis defectus alterius rationis; igitur erit idem defectus potentialis ratio SUB causæ potentialis per accidens. — Forte dicetur quod non est defectus potentialis, sed potentialitas ad deficiendum, et ista non sunt eadem, nec est idem albedo in potentia, et potentialitas in superficie ad albedinem. — Contra : aut ista potentialitas in voluntate est activa ; vel pas­ siva. Non passiva; quia voluntas, inquantum pas­ siva, non comparatur ad malum ut causa, Red ul subjectum. Si sit potentialitas activa, illa non erit nisi libertas ei concreata (γ). Igitur redit proposi­ tum, scilicet quod talis libertas voluntatis proprie sit causa per accidens peccati. Sed tantum valet dicere voluntatem illam esse causam proximam per accidens peccati, sicut dicere libertatem ejus esse proximam rationem causæ per occidens peccati. Et sic palet quod non potest poni voluntas causa per accidens peccati, accidentalitate se tenente ex parte causæ, scilicet inquantum est defectiva. — Si dica­ ta) voltlûmû. — voluntati» Pr. (15) ft inquantum defectibili» non potest bene velle — Ad Pr (γ) ci concreata. — eyut creata Pr. 1 DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO Π. tur quod est causa per accidens, accidentalitatc se I tenente ex parte effectus; — arguitur sic : quia | tune peccatum videtur esse casuale; sed nullum casuale est peccatum; igitur, etc. Secundo : si tan­ tummodo per accidens voluntas vult peccatum, quia precise vult illud positivum ad quod sequitur illa deformitas, et Deus perse vult illud positivum, ad quod sequitur ista deformitas (a), igitur non magis peccat voluntas creata (piam divina. — Si dicatur quod peccatum non habet causam efficientem, sed delicientem, et sic habet voluntatem pro causa defi­ ciente; — Contra. Quia tunc sequitur quod Deus ita erit causa peccati sicut voluntas creata. Hoc enim deficere est non efficere, sicut dicit Philosophus, 5. Metaphysics (t. c. 2), et 2. Physicorum (t. c. 30), quod quemadmodum prxsentia nauta· est causa salutis navis, sic ejus absentia est causa perditionis ejus; utrumque est in eodem genere causæ· Ha igitur non efficere rectitudinem quæ deberet effici, est causare effective vel defective defe­ ctum vel peccatum. Sed hoc ita convenit Deo sicut voluntati creatæ. Quod probatur tripliciter. — Primo : quia Deus non necessario dat rectitudinem actui, quia nihil aliud a se necessario causât; igitur potest non dare ; et ita potest esse causa defectiva peccati, id est, non efficiens illud positivum quod excluderet peccatum. — Secundo; quia (β) prius natura causaret illam rectitudinem si illa inesset, quam voluntas creata : causa enim naturaliter prior prius natura causât; ergo quando non inest, Deus per prius non cansat quam voluntas creata non causet; et ita deficit voluntas creata, quia Deus deficit, id est, non efficit causando aliquid. — Hoc excludit quamdam responsionem quæ posset dari ad primam rationem : quia Deus non deficit, cum non causât, nisi prius demereatur voluntas creata ; illud enim probat quod prima non causatio (γ) est ex parte Dei. — Si dicatur quod, secundum Ansehnum, de Casu diaboli, cap. 3(4), licet Deus dederit, non tamen angelus accepit : non enim quia Deus non dedit, ideo angelus non accepit, sed econtra; ita hic. — Contra. Accipio tempus in quo voluntas peccat, et divido illud in duo instantia natura», AelB. In A comparatur Deus ad voluntatem, ut causa prior; in B comparatur voluntas ad Deum, ut causa poste­ rior. Tunc quæritur : aut in A causât Deus rectitu­ dinem ; et sic sequitur quod in B voluntas non cau­ sal peccatum, alioquin si voluntas in B causât |>eccatum oppositum rectitudini, tunc rectitudo ct pec­ catum oppositum rectitudini simul essent in volun­ tate, vel in actu voluntatis simul esset rectitudo el privatio rectitudinis· Oportet igitur dicere quod (a) (C) (γ) (δ) a verbi· et Deui usque ad deformitai, om. Pr. qufa. — quod Pr. causatio. — creatio Pr. quod. — Ad. Pr. 39δ Deus non causât rectitudinem, et per consequens quod voluntas non causât in B : hoc enim pneexigil naturaliter Deum non causare in A rectitudinem. Igitur. — Tertio : in causis precisis, si affirmatio est causa affirmationis, et negatio est causa negatio­ nis, et econtra; sed Deum causare rectitudinem, est precise causa ejus quod est voluntatem creatam causare (a) rectitudinem in suo ordine causandi; ergo et negatio ent causa negationis. Major patet, 1. Posteriorum (t. c. 30), de pulmonem habere, et respirare. II. Argumenta Aureoli. — Ad idem (6) arguit Aureolus (dist. 35, q. 1, art. 3). Primo, quod improprie dictum sit, quod pecca· tum sil a voluntate per accidens, quia (γ) est a defeclibilitate quæ per accidens conjungitur voluntati. Defectibilitas enim in nullo genere causæ potest esse per se causa peccati, cum sit mera privatio. Secundo arguit. Quia Deu» polest directe odiri a voluntate; igitur tunc voluntas intendet per se aver­ sionem a Deo. — Nec valet si dicatur quod non potest directe odiri, sed ejus punitio vel justitia, etc. — Contra : quia, sicut intellectus directe intelligit privationem, quando non intelligit directe habitum sed indirecte, igitur et voluntas potest directe velle privationes. Tenet consequentia; quia quidquid intellectus potest intelligere, potest voluntas velle. III. Aliud argumentum. — Ultimo potest argui, sicut arguebatur contra secundam conclusio­ nem praecedentis questionis, quia voluntas idlest velle malum sub ratione mali, puta odium Dei, ut ibidem arguebat Scotus — Confirmatur : quia san­ ctus Thomas, l· * 2 , q. 46, art. 6, dicit quod odium respicit malum sub ratione mali, el in hoc differt ab ira. § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Scoti. — Contra tertiam con­ clusionem. arguit Scolus(dist. 37, q. I), probando quod malum culpæ non diminuit bonum nature in quo est. Primo. Quia, cum illud bonum in quo est pecca­ tum, sit finitum, per ablationem alicujus finiti ab eo aliquoties, posset consumi totaliter. — Et si dica­ tur quod illa ablatio fit secundum partes ejusdem proportionis, igitur per consequens fit (o) processus in infinitum; — Contra : quia secundum malum potest esse ayquale primo malo in malitia vel pejus eo; ergo corrumpit partem ejusdem quantitatis vel (a) (Γ) (γ) (5) creatam causare. — creare Pr. Ad idem. — principaliter Pr. çuia. — qux Pr. fit. — Om. Pr. 396 LIBRI IL SENTENTIARUM majorem; igitur sic procedendo in peccatis æqualibiis vel majoribus, sequitur quod natura tandem totaliter consumetur. Secundo. Quia natura intellectualis a solo Deo est creabilis; et ea hoc est simpliciter incorruptibilis respectu creature : ita quod nulla creatum posset eam destruere. Igitur peccans per aclum suum non potest aliquid de natura sua destruere, cum illud corruptum esset ejusdem rationis cum tota natura quantum ad interruptionem, quia incorruptibile non componitur ex corruptibilibus. I Tertio. Quia quod repugnat formaliler effectui, non destruit causam non necessariam respectu illius effectus. Sed peccatum dicil formaliler deformitatem I vel obliquitatem repugnantem rectitudini in actu. Igiturnon destruiteausam non necessariam respectu hujus rectitudinis· Voluntas autem non est ejus causa necessaria : tum quia non necessario causal actum ejus, eed contingenter; turn quia, si causal actum, non necessario causât aclum rectum, etc. Probatur major : quia causa contingens respectu ali­ cujus, potest esse (a) et non causare; igitur propter non esse illius causati, non oportet causam destrui. Putet per oppositum, in simili : ideo enim precise alterans inducens aliquid repugnans qualitati, cor­ rumpit formam substantialem, quia ipsam neces­ sario concomitatur talis qualitas; igitur quod est precise corruptivum contingenter concomitantis, non potest corrumpere illud quod sic contingenter concomitatur. Quarto. Quia peccata non differrent specie, quæ sunt privationes unius boni: quia privationes non habent distinctionem specificam nisi ab habitibus. II. Argumenta Durandi. — Contra eamdem arguit Durandus (dist. 34, q. 4) magis ad proposi­ tum, quod habilitas animæ ad gratiam nullo modo minuatur illo modo quo dicit probatio conclusionis. Et arguit sic Primo. Sicut habilitas subjecti ad actum augetur per iutensionem alicujus sibi inhærentis, sic minui­ tur per remissionem ejusdem; el neutrum istorum potest procedere in infinitum. Nihil ergo subjecto non inhærens minuit in aliquo habilitatem subjecti. Et ideo positio obstaculorum inter solem et aerem non minuit habilitatem aeris ad lumen : propter quod non est minim si eorum multiplicatio non tollit habilitatem, quia nec in aliquo minuit; undo exemplum non est ad propositum. Secundo. Quia duplex est habilitas animæ ad bonum, scilicet : prima et remota; alia vero pro­ pinqua· Prima et remota nunquam minuitur, nec totaliter tollitur. Propinqua vero minuitur, et tan­ dem totaliter tollitur. Primum patet. Quia naturalis cognitio principiorum juris, et correspondons incli­ (i) me. — cautam Pr. natio voluntatis non tolluntur ab homine, nec minuuntur; pertinent enim ad synderesim quæ est inextinguibilis. Sed ratione horum inest nobis prima inclinatio ad bonum. Igitur, etc. Secundum sic palet. Omne quod causatur ex actibus nostris, et per cos tandem perficitur, potest per actus contrarios minui et tandem corrumpi; ex eisdem enim actibus contrario modo factis generatur habitus, et corrum­ pitur, ut patet ex 2. Ethicorum (cap. 1). Sed proxima habilitas ad bonum causatur ex actibus nostris; illa enim consistit in habitibus acquisitis. Ergo, etc. El in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES Jj 1. — Ad ARGUMENTA CONTHA PRIMAM CONCLUSIONEM I.Ad argumenta quorumdam. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectio­ nibus supradictis. Et ideo Ad primum contra conclusionem primam, respon­ det Gregorius de Arimino (dist. 34, q. 'i, art. 4), dicens quod « ornnes hujusmodi locutiones et dicta sanctorum vel doctorum significantes aliquas priva­ tiones esse in rebus quibuscumque, non sunt accipiendæ in sua proprietate, sed ad sensum quem auctores habebant, qui non intendebant significare aliquas entitates esse in quibusdam aliis entitatibus, sed potius eas non i nesse quæ inesse debebant; et ideo cum malum aliquod dicitur esse in aliqua re, non aliud significatur, nisi quod aliquod bonum illa non habet quod ipsa debebat habere. Hoc docet Augustinus in de Genesi ad litteram, imperfecto (cap. 4), super illo verbo, El tenebrie erant super faciem abyssi, dicens : Revera qui diligenter con­ siderat quid sint tenebrie, nihil aliud inveniet quam lucis absentiam. Ita igitur dictum est, α Tenebrie erant super faciem abyssi, t> ac si dictum esset,Non erat lux super abyssum. Et sicut hoc de verbo essendi, sic etiam de verbo habendi docet hoc esse intelligendum, in libro dc Vita beata, cap. 3, ubi dicit quod locum aliquem habere tenebras, nihil aliud est quam lumen non habere, et habere stultitiam vel egestatem non est aliud quam non habere sapientiam, et quamobrem, inquit ipse, ut quod volo explicem sicut possum, ita dicitur, Habet egestatem, quasi dicatur, Habet (a) non habere. Ex his patet quod ex talibus locutionibus non potest concludi quod mala aut privationes sint vere entitates. Simile in sententia ponit Anselmus, de Casu diaboli, cap. 19, et de Conceptu vtrgi(a) Habet. — Om. Pr. DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO II. nali, cap. 5 >. — Hæc Gregorius. — Cui satis con­ cordat sanctus Thomas, dc Malo, q. 1, art. 2, in solutione decimitertii. Argumentum enim decimum· tertium tale est : a Quod non est ens (a), non est in aliquo. Sed malum non est ens. Ergo non est in bono, n Ecce argumentum. Sequitur responsio : «Dicendum, inquit, quod malum non dicitur esse in bohp quasi aliquid |>Obitive dictum, sed sicut pri­ vatio. » — Hæc ille. — Simile dicit, 1 p., q. 48, art. 3, in solutione secundi; et 2. Sentent., diet. 34, q. l,art.4, in solutione secundi. Ad secundum respondet Gregorius quod « dolor el tristitia et quæcurnque aliæ entitates quæ dican­ tur incommoditates vel incommoda, ac per hoc mala, non sunt malitiæ seu mala essentialiter et for­ maliler, sed tantummodo denominative, ex alicujus boni privatione quæ est secundum se malum. Et patet : quia nihil dicitur commodum vel incommo­ dum nisi ad aliud ; unde quod est uni commodum, alteri dicitur incommodum. Quidquid autem alicui est incommodum, ideo est incommodum, quia nocet, el ideo nocet, quia aliquo bono privat. — Et cum arguitur contra hoc, primo, quia ubi nulla omnino privatio boni sequeretur, adhuc dolor et tri­ stitia essent secundum se quidem mala habentis, et ]>er illa esset male illi; — negatur. Quinimmo dici­ tur quod si nullo suo bono per illa privaretur, non minus bene esset illi cum illis quam sine illis. Quod patet : quia nequaquam sibi nocerent illa. Ideo vere est illi male, quia nocent, privando scilicet eum aliquo bono suo, saltem delectatione illa naturaliter animam consequente, aut aliquo gradu (6) ejus, qua in se quiescit et delectatur, dum (γ) nihil sentit adversi. Et hæc est illa delectatio ex qua provenit ut naturaliter quis etiam inexperta devitet adversa, secundum sententiam Augustini, 8. Supra Gene­ sim ad litteram, cap. 16. — Et si dicatur contra hoc, quia multa patiuntur dolorem el tristitiam, quæ non delectantur sic in seipsis, utpote animalia irra­ tionabilia; talium enim animæ non sunt cognitiva? sui, ac per hoc nec in seipsis, nec de seipsis possunt delectari; —dicendum quod assumptum, scilicet quod talia non cognoscant seipsa, falsum est, et expresse contra determinationem Augustini, ibidem, super Gen. ad litteram, ubi ovidenterostenditoppositum, el similiter, 2. de Libero Arbitrio, cap. 3 et seq., sicut patere potest intuenti pnedicta loca >. — Hæc ille, el satis conform i ter sancto Thomæ, de Malo, q. 1, art. 1, in solutione primi, ubi sic dicit: « Aliquid dicitur esse malum dupliciter: uno modo simpliciter; alio modo secundum quid· Illud autem dicitur simpliciter malum, quod est secundum se malum; hoc autem est quod privatur aliquo parti- (а) e/ι·. — Om. Pr. (б) aliquo gradu. — aliqua gratia Pr. (γ) dum. — dicitur Pr, 397 culari l)ono quoi est de debito suæ perfectionis, sicut ægritudo est malum animalis. Sed secundum quid dicitur malum esse, quod non est malum secundum se, sed alicujus, quia scilicet non priva­ tur aliquo bono quod sit dc debito suæ perfectionis, sed quod est de debito perfectionis alterius rei; sicut in igne est privatio formæ aqua· quæ non est de debito perfectionis ignis, sed de debito perfectionis aquæ : unde ignis non est secundum se malus, sed est malus aquæ; similiter autem ordo justitiæ habet adjunctam privationem particularis boni alicujus peccantis, inquanlum ordo justitiæ hoc requint, ut aliquis peccans privetur l>onoquod appetit. Sic igi­ tur perna i[ *sa tona est simpliciter, sed est mala huic; et hoc malum dicitur Deus creare, pacem autem facere : quia ad pœnam non cooperatur appe­ titus peccantis, ad pacem autem cooperatur appetitus pacem recipientis; creare autem est facere aliquid nullo prasupposito. Et sic patet quod malum dicitur esse creatum, non inquantum est malum, sed inquanlum est simpliciter bonum, et secundum quid malum. > — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo dolor el tristitia sunt mala, el quomodo non. — Ad confirmationem dicit Gregorius, quod, < cum dici­ tur, Pœna, inquantum pœna, est malum, — si accipiatur malum contracte pro eo unde aliquid denominatur malum, sive pro malitia, propositio est falsa. Si vero accipiatur communiter pro eo unde aliquid denominatur malum, sive pro eo quod deno­ minatur malum, esto quod esset vera, et similiter minor sumpta sub ea, non concluditur contra pro­ positum ; quia non sequitur : quælibet pœna est malum, igitur est malum isto modo. > — Hæc ille, salis conformi ter sancto Thomæ, ubi supra (de Malo, q. 1, art. i). In solutione enim decimioctaxi, sic dicit : « Pœna, inquantum est pœna,est malum alicujus; sed inquantum est justa, est bonum sim­ pliciter. Nihil aulem prohibet id quod est bonum simpliciter esse malum alicujus; sicut forma ignis est bona simpliciter, sed esi malum aquæ. > — Hæc ille. — Ubi patel quod, secundum eum, aliquid potest dici malum multipliciter. Primo modo, quia est privatio boni debiti inesse; et hoc dicitur malum simpliciter. Secundo, quia est subjectum talis priva­ tionis; el hoc dicitur malum denominative. Tertio, quia est causativum talis privationis; et hoc dicitur malum secundum quid. Ùnde aliquid mere positi­ vum potest esse malum secundo el tertio modo, et non primo modo. Ad tertium dicit Gregorius, quod « concedi potest quod si quis privaretur illo bono, et non haberet tri­ stitiam, non minus malum haberet, nec minus male esset sibi quam si simul cum illa privatione magnam tristitiam haberet, dummodo per illam tri­ stitiam nullo alio bono privaretur, nec gradu («) (») gradu — gratia Pr. 3M ÎJBRl Π. SENTENTIARUM l>oni. Et hoc ideo, quia ipsa nihil amplius sibi noce­ bona opposita non debebant pro tunc eidem inesse. b ret, ac per hoc nec deteriorem faceret. » — Hæc — Ha>c ille. — Et conformiter sancto Thomæ, I p., ille. — Eg«>dico quod talis haberet in illo (2)casu tan­ . Ex quibus quod perfectionem subtrahit, cum remota sit (x), palet quod non omne malum est pœna vel culpa, sed forte sentitur alio modo per accidens, sicut quia nisi loquamur de malo natura rationalis, et secun­ nubes videntur; ideo malum quod ex hoc sequitur dum pratentem cursum rerum ; quia, ut dicit, ibi­ non dicitur pœna sensus, sed pœna damni in illis dem, sanctus Thomas, < hoc habet traditio fidei tantum quæ pœnæ suscepti va sunt. In malis ergo quod nullum nocumentum potuisset creatum ratio­ hoc nicxio dictis talis est ordo, quod illud quod^est nale incurrere, neque quantum ad animam, neque per ae m.ihiin, primo maluni dicitur. et omnia alia | quantum ad corpu , ** neque quantum ad .oni privatio, quo utitur quis ad bene operandum, est malum habet; et in tertio gradu est illud quod |xena dicatur in hominibus ; et pari ratione in ange­ est malum per accidens, sicut causa inducens malum : lis. El sic omne malum rationalis creatura vel sub hoc enim non in se de necessitate habet privationem, culpa vel sub pœna continetur. » — Hæc ille. — sed facit aliquid esse habens privationem. Unde Hujus tamen oppositum potuit esse per Dei poten­ primum dicitur malum absolute, et secundum in tiam absolutam, ul dicit Gregorius, et liene. Ad sextum «licit Gregorius quod < tam angelus ordine ad primum, et tertium in ordine ad secun­ dum. Dicendum ergo quod maluni nominat non ens. ille quam etiam homo privaretur aliquo bono. Utri­ Unde illud quod per se malum est, non ponit ali­ que enim el cuilibet rationali creatura est bonum quid, sed dicitur esse ut privatio. Malum vero quod esse habilem ad bonum virtutis, et esse magis habi­ est subjectum privationis, est aliquid positivo, sed lem est magis bonum. Et hæc habilitas, secundum non ex eo quod malum est; sicut oculus est aliquid, aliquos, est illud bonum ordinis, seu ille ordo natu­ sed non ex eo quod aecus est. quia cæcitas non est ralis, cujus corruptionem dicit Augustinus esse in eo nisi negatio visionis. Quod autem dicitur malum, in libro de Natura boni, cum ait (cap. i) malum ut causa mali, in se quidem consideratum, quod malum nihil aliud est quam corruptio, vel aliquid est, sed in ordine ad elïectum ratione cujus modi, vel speciet, vel ordinis. Ad propositum, malum dicitur, etiam privative dicitur : dicitur dico quod tam angelus quam ille homo privaretur enim malum ex hoc quod privationem inducit; et bono hujus ordinis seu habilitatis naturalis, non sic etiam ralio non entis in ipsum redundat tantum quia postea non essent habiles, sed quia minus causaliter, sicut et ralio mali, d — Hæc ille. — Ex essent habiles quam prius. Adhuc potest dici quod ipiibus omnes responsiones prius datæ solidantur; quilibet privaretur bono naturalis ordinis, sumendo et specialiter apparet quod non omnis privatio boni talem ordinem juxta sententiam Augustini, 22. Conmalum dicitur, nisi in subjecto quod debet habere tra Faustum (cap. 27). Vult enim quod ordo qui naturaliter debet esse in homine, est ul corpus sit tale bonum, el pro tempore quo debet habere. Ad secundam probationem falsitatis illius conse­ subditum animæ, inferior pars superiori, utpote quentis, dicil Gregorius quod, α illo casu dato, in sensualitas rationi, el iterum actio rationis con­ Adam fuisset aliquod malum, non tamen pœnæ, templationi : sive per fidem operanti, sicut quam· nec culpæ, proprie loquendo de poma secundum diu peregrinamur a Domino; sive per speciem, quod poma dicitur a pendo pendis, el inde dicitur sicut quando erimus xquales angelis Dcx. Hic punio; unde qui pœnam infert punire dicitur. Et autem ordo potest attendi et secundum actum, et quamvis de facto (6)el secundum ordinationem divi­ secundum habilitatem. Et utroque modo quoddam nam omne maluni sil ]>eccatum vel pœna peccati, bonum esi. Si enim bonum est ut homo sit talilcr actualis scilicet vel originalis, ut dicit Augustinus ordinatus, bonum est etiam esse habilem taliter (de lien, ad lilt., imperf., cap. 1), non tamen est ordinari. Ista autem habilitas in quolibet peccante impossibile esse aliquod malum, quod nec sil pecca­ minuitur. Nam quilibet homo ex peccato redditur tum, nec pœna peccati ; nec oppositum dicit Augu­ minus habilis ad hoc quod in ipso ratio dominelur stinus. El ita esset in casu illo, t» — Hæc Gregorius; sensualitati, el contemplatio actioni. Similiter ange­ el concordat sancto Thomæ, de Malo, q. 1, art. 4. lus redditur minus habilis ad hoc quod ejus actio ubi dicil quod « tria sunt de ratione pœnæ. Primum seu vita activa contemplationi subdatur >. — Hæc est, quod haboat respectum ad aliquarn culpam : ille. — Apparet rnihi quod beatus Thomas diceret quod tam ille angelus quam homo privaretur bono natura, quæ est habilitas natura ad bonum gratiæ; (a) a verbis ex hoc usque ad u/, om. Pr. nam. sicut }\atet ex tertia conclusione, peccatum de facto, — defectio Pr. LIBRI H. SENTENTIARUM 400 quodlibet diminuit bonum naturæ. Unde, in de .Malo, q. 2, art. 11 ,sic dicit : « Peccatum quod est ohstaculurn gratiæ non solum excludit gratiam, sed etiam facit animam minus habilem ad gratiæ susce­ ptionem, ct sic diminuit aptitudinem vel habilita­ tem animæ ad gratiam. Unde, cum hujusmodi habi­ litas sit quoddam bonum natura, peccatum dimi­ nuit bonum natune. Et quia gratia naturam perficit, et quantum ad intellectum, et quantum ad volun­ tatem, et quantum ad inferiores animæ partes obedibiles rationi, puta irascibilem el concupiscibilem, peccatum, excludendo (x) gratiam el hujusmodi auxilia naturæ, dicitur vulnerare naturam. Unde ignorantia et malitia et hujusmodi dicuntur quæ­ dam vulnera natune, consequentia cx peccato, d — Hæc ille. —Item, q. 1, art. 4, in solutione septimi, sic dicit : < In eo qui non ha liet gratiam, culpa pri­ vat aptitudinem ad gratiam, non totaliter tollendo, sed diminuendo (6) ipsam. > — Ihcc ille. Ad septimum dicit Gregorius negando antecedens pro sui |>arte secunda. — El ad primam ejus pro­ bationem, dicit quod « non quælibel boni majoris negatio est majus malum, immo aliqua non est malum, ut ex dictis jialel ; sed negatio majoris boni debiti i nesse, supposita constantia subjecti : sicut non quælibel negatio majoris boni est vilium majus vel major difformilas, utpote quæ non sup­ ponit constantiam subjecti debentis habere tale Ijonum; immo talis nec vilium nec difformilas est, quamvis minoris boni negatio in subjecto cui debet inesse, vitium et diiTormitas sit ». — Ad secundam probationem, negat consequentiam. « Et si in con­ sequente accipiatur proprie privari, patet quod implicat i ncom possibilia. Nam, cum privatio proprie accepta supponat constantiam subjecti, impossibile est aliquid privari, quin sil, et per consequens habeat seu sit aliquod bonum. Si vero accipiatur improprie, ita quod significatum subjecti ipsius consequentis sit idipsum quod nullum bonum habere, seu esse, adhuc non tenet consequentia, propter dictam causam, scilicet quia esse (γ) malum et esse pejus, et esse pessimum supponit constan­ tiam subjecti. Unde, sicut non sequitur, ut innuit Augustinus, de Natura boni (cap. 15), quamvis illud quod in eodem tempore minus movetur sil lar­ dum (8), et quod adhuc minus movetur sit tardius, non tamen sequitur quod illud quod nullo modo movetur sil tardissimum, vel maxime tardum; et similiter, si aliquod luminosum aliquo gradu sui luminis privetur, ipsum iit obscurum, et si adhuc aliquo tanto gradu privetur, fit obscurius; si tamen omni gradu sui luminis privetur, non fit obscuris(a) (β) (7) (4) rxdudendo. — Om. Pr. diminuendo. — dividendo Pr ette. — omne Pr tardum — tardiue Pr simum, immo nec obscurum, sed tenebrosum; et hoc ideo quia tarditas non inest nisi ei quod move­ tur, nec obscuritas nisi ei quod aliquid lucis habet; el sic in preposito, quia malum seu malitia non nisi exsistenti inest. » — Ad tertiam probationem, concedit (a) antecedens, et negat consequentiam. Et ad ejus probationem, dicit quod « falsum assumit. Nam etiam aliquid non malum est fugiendum, ut­ pote cujus oppositum est appetendum; esse vero utique appetendum est ». — Ad quartam respon­ det similiter, c negando consequentiam, n — Hæc ille, el bene. — Nam omnes tales responsiones sunt de mente sancti Thomæ in multis locis, potissime de Potentia Dei, q. 5, ari. 3, in solutione decimiquarti, ubi sic : α Annihilatio omnium rerum nul­ lum malum esset, quia omne malum fundatur in l>ono. Unde, sicut ante rerum creationem non erat malum, ita nec malum esset, si omnia Deus anni­ hilaret. » - Hæc ille. — Simile dicit, 2. Sentent., disl. 34, q. 1, art. 1, ad 4um : Malum, inquit, si integrum silet perfectum, seipsum destruit : quia non potest esse malum integrum nisi omne bonum destruatur; el si corrumpitur omne bonum, cor­ rumpitur ens quod mali subjectum esse potest. Sub­ jecto autem corrupto, etiam (6) privatio quæ erat in subjecto desiit esse. 1 — Hæc ille. $ 2. — Ai) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti contra secundam conclusionem, et ad sequentia respondendo, primo, noto quod causa per accidens dicitur tripliciter. Primo modo, quia nihil penitus confert effectui positive, nec privative; secundo modo, quia confert effectui privative, scilicet remo­ vendo prohibens; lertio modo, quia confert effectui positive, sed prater intentum. Duo membra hujus divisionis, scilicet primum et ultimurn, ponit sanctus Thomas,de Potentia Dei, q. 3, art. 6, in solutione sexti, ubi sic dicit : α Duplex est causa per accidens. Una, quæ aliquid operatur ad effectum, sed dicitur causa ejus per accidens, quia prater intentionem ille effectus a tali causa sequitur; sicut palet in eo qui, fodiendo sepulcrum, invenit thesaurum. Alia causa per accidens est quæ nihil operatur ad effe­ ctum, sed ex eo quod accidit causæ agenti causa |>er accidens nominatur; sicut album dicitur causa domus per accidens, eo quod accidit æd i fica tori· » — Hæc ille. — Secundum vero membrum hujus divisionis ponit in infinitis locis. Secundo, noto quod α effectus dicitur per accidens dupliciter. Uno modo, ad quem potest terminari actio causæ, licet prater intentionem accidat, sicut inventio thesauri. El (а) concedit — conceditur Pr (б) etiam. — corrumpitur Pr. DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO II. talis effectus, licet sit hujus causæ j>er accidens, potest tamen esso alterius causæ per se. Et hoc modo malum non est effectus per accidens, nec illo modo habet causam, quia non potest esse terminus alicujus actionis. Alius est effectus per accidens, ad quem non terminatur actio alicujus agentis, sed ex eo quod accidit effectui per se, effectus per acci­ dens nominatur ; sicut album accidens domui potest dici effectus per accidens ædificatoris. Et sic nihil prohibet malum habere causam per accidens a. Hanc ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, ubi ponit et aliam statim dictam. Et similia pradictis ponit, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione decimiquarti, ubi dicit sic : « Causa per accidens dicitur alicujus dupliciter. Uno modo, ex partecausæ;sicut causa domus per se est ædificalor, cui accidit esse musicum : et sic musicum quod accidit causæ (α) per se, dicitur per accidens causa domus. Alio modo, ex parte effectus; ut si dicatur quod ædificator est causa domus per se ; causa autem alicujus quod accidit domui est per accidens : sicut quod domus est fortunata vel infortunata, hoc est, quod in domo facta alicui accidat bene vel male. Cum ergo dicitur quod bonum est causa mali per accidens, intelligent dum est secundum accidens quod accidit effectui, inquantum scilicet bonum est causa alicujus boni, cui accidit quædam privatio, quæ dicitur malum. Licet autem aliquando actio causa? pertingat ad ipsum effectum qui est per accidens, sicut effodiens sepulcrum per suam effussionem invenit thesaurum, non tamen hoc est verum semper. Operatio enim ædificatoris non pertingit ad hoc quod habitanti in domo bene vel male contingat. Et tunc dico quod actio boni non pertingit ad malum terminum. Pro­ pter quod dicit Dionysius, 4. cap. dc Divinis Nomi­ nibus, quod malum non solum est prater intentio­ nem, sed etiam prater viam, quia motus per se non terminatur ad malum, n — Hæc ille. — Ex quibus habetur quod non solum est triplex modus causæ per accidens, immo quadruplex, scilicet tres primi, qui supra dicti sunt; et quartus, qui statim dictus est : cum scilicet aliquid dicitur causa illius quod accidit effectui; licet iste quatius modus posset reduci aliquo modo ad tertium prodictorum. Tertio, noto quod cum dicitur quod voluntas inquantum deficiens, est causa mali et peccati, attendendum est quod, secundum sanctum Thomam, 2. Sentent., dist. 34, q. 1, art. 3, in solutione quarti, « in volun­ tate creata invenitur duplex defectus. Unus scilicet, qui est potentialis causa mali, scilicet esse ex nihilo. Ex hoc enim quod ex nihilo est, potest deficere, peccando, secundum verlibililalem electionis. Non ‘dinen iste defectus est actualis causa mali; quia sequeretur quod voluntas semper deficeret, sicut crus claudi semper claudicat. Alius autem defectus (a) cauir. — cue Pr. '»O| est secundum quod artu deficit. Et tunc quidquid procedit ab ipsa secundum quod sub isto defectu stat, lotum est malum. Illius autem defectus qui est in actu voluntatis, non oportet quod sil causa aliquis alius defectus in voluntate praexsistens actu, etc. » Item, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione septimi, sic dicit : « Bonum, inquantum habet aptitudinem ad deficiendum, non est sufficiens causa quod sit malum in actu, sed inquantum habet ali­ quem defectum in actu, sicut expositum est in voluntate. Quamvis etiam non sit necessarium quod bonum habeat qualemcumque defectum ad hoc quod sil causa mali; quia, etiamsi non sit deficiens, potest esse per accidens causa mali. > — Hæc ille. Istis prasuppositis, dicitur ad primum Scoti. Et primo, quod, ul patet ex pradictis, defectibilitas non est proxima causa peccati in actu, *ed solum in latentia. Sed actualis causa peccati est defectus actualis in voluntate. Et dato quod illa defectibilitas esset causa in actu, argumentum non cogit. — Cum enim qu-.rrilur an illa defectibilitas sit causa per se peccati, aut per accidens; — dicitur quod per acci­ dens, sicut removens prohibens, vel sicut remotio prohibentis. Nec valet consequentia qua infertur : cigo frustra ponitur causa. Nam et ignorantia poni­ tur causa peccati, non quidem per se, cum nihil sil, sed ul removens prohibens. Et de hoc sanctus Tho­ mas, 1* 2· , q. 76, art. 1 : < Causa, inquit, movens est duplex : una per se; el alia per accidens. Per se quidem, quæ propria virtute movet; sicut generans est causa movens gravia et levia. Per accidens autem, sicut removens prohibens, vel sicut ipsa remotio prohibentis; el hoc modo ignorantia potest esse causa actus peccati : est enim privatio scienliæ perfi­ cientis rationem, quæ prohibet uclum peccati, in quan­ tum dirigit actus humanos. > — Hæc ille. — Ulte­ rius, posito quod illa defectibilitas esset aliquo modo causa per se peccati, negatur quod illa defectibilitas sil a Dio, sicut a causa per se illam efficiente; quia illa defectibilitas vel est negatio, vel respectus ratio­ nis : quorum nullum habet causam per se efficien­ tem. Unde sanctus Thomas, 2. Sentent., disl. 44, q. 1, art. 1, dicit quod < putentia peccandi duo ii eludit, scilicet ipsam potentiam, quæ est princi­ pium actus : et hæc est eadem quæ est principium actus ordinati et inordinati (a); et hæc est a Deo. Considoratur etiam in ea defectus quidam, secun­ dum quem actum deficientem producere potest. Potentis vero perfectissimo? nunquam deficiunt ab eo ad quod sunt ordinata», ul patet in necessariis. Unde quod potentia impediatur vel retrahatur ab eo ad quod naturaliter est ordinata, oportet quod sit ex defectu ejus, inquantum scilicet alteri agenti quod impedit succumbit. Unde, cum potentia voluntatis humanæ sit per se ordinata ad bonum, defectus a (a) a verbis ef /ikc usque ud inordinati, om. Pr IV. — 26 402 LIBRI II. SENTENTIARUM bono in actu ejus oportet quod causetur ex aliquo defectu in ipsa, per quem (i) ab alio vinci potest, vel delectatione, vel suggestione, vel quocumque alio, ut ab eo quod est naturale sibi ad id quod est sibi innaturale trahatur. Hic autem defectus est secun­ dum quod est ex nihilo. Hujusmodi autem defectus, scilicet quod creatura sit ex nihilo, directe Deus causa non est, ut Avicenna probat : quia quod con­ venit rei secundum se, non causatur in ea ex alio; res autem creata, si secundum se relinquatur, nihil est; unde (6) hoc quod est ex nihilo esse, non est creatura a Deo, quamvis esse creatura * a Deo sit. Posset tamen dici quod iste defectus indirecte (γ) a Deo est, non quidem sicut ab agente aliquid, sed sicut [a non agente, inquantum scilicet ipse hoc creatura non prabet, ut non ex nihilo sit, sicut dicitur causa privationis gratiæ, quæ pœna est, nisi creatura hujus perfectionis inveniretur rapax non esse, ut scilicet non sit ex nihilo. El ideo hic defe­ ctus nullo modo a Deo est, nec directe, nec indirecte. Sic ergo potenlia peccandi, quantum ad id quod potentiæ est, a Deo est; sed quantum ad defectum qui implicatur (8), non est a Deo. » — Haye ille. — Cum autem arguens contra hoc dicit quod ista defectibilitas non potest esse a termino a quo, etc.; — dicitur quod ratio illa fundatur in falsa imagina­ tione, ac si defeclibilitas esset aliqua proprietas posi­ tiva, vel j»er se producibilis, quorum utrumque est falsum. Ulterius, dicitur quod, posito quod talis defec libi litas esset aliquo modo a Deo, non sequitur quod omnis offectus illius sil effectus Dei. Unde sanctus Thomas, dc Malo, q. 3, art. 1, in solutione quarti, sic dicit : « Effectus causati inquantum est causatum, reducitur in causam, bi autem aliquid procedat a causato non secundum quod est causa­ tum, hoc non oportet reduci in causam. Sicut motus libiæ causatur a virtute motiva animalis,quæ tibiam movet; sed obliquitas ambulationis non provenit a tibia secundum quod est mola a virtute moti va, sed secundum quod deficit a suscipiendo influxum motiva? virtutis per suum defectum; et ideo claudi­ catio non causatura virtute motiva. Sic igitur pec­ catum causatur a libero arbitrio secundum quod deficit a Deo. Unde non oportet quod Deus sil causa peccati, sicut est causa liberi arbitrii. » — Hæc ille. Ad responsionem quam adducit arguens ad suum argumentum, dicitur quod posset aliqualiter susti­ neri secundum pradicta, ut dicatur quod voluntas ut deficiens, est causa peccati per accidens, tan­ quam removens prohibens; sed voluntas sine tali defectu considerata, est causa |>er accidens peccati, (a) quem. — quam Pr. (€) ex. — Ad. Pr. (γ) indirecte. — directe Pr. ί) implicatur. — imputatur Pr. accidentalitate se tenente ex parte effectus. Nec valet improbatio hujus responsionis sic inlolleclæ; quia falsum assumit dupliciter. Primo, quod voluntas, ut sic, sil causa peccati vel potens peccare; quia posse peccare non est proprietas convertibilis voluntati. Secundo, quia male intelligit defecti bili talem esse j causam peccati. Non enim quæcumque defeclibilitas est causa peccati, sed aliqua. Unde sanctus Thomas, dc Malo, q. i, ari. 3, in solutione noni, sic dicit : α Donum, ex hoc quod est creatum, potest aliquo modo deficere, illo defectu ex quo malum volunta­ rium procedit; quia ex hoc ipso quod est creatum, sequitur quod ipsum sil subjectum alteri sicut regulæet mensura. Si nutem ipsum esset sua regula el mensura, non posset sine regula ad opus proce­ dere propter quod Deus (pii est sua regula, peccare non potest ; sicut nec artifex peccare posset in inci­ sione ligni, si sua manus regula esset suæ incisio­ nis. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod volun­ tas absoluta non est causa peccati convertibilis, sed voluntas ut defectibilis, vel ut creata, quod idem est, ut patet ex slalim dictis. — Ad primam confirma­ tionem, dicitur quod major esi falsa, ubi subjectum naturaliter inclinatur et ordinatur ad habitum el non ad privationem; cujusmodi est in proposito : quia voluntas ex natura sua tendit in bonum et refugit malum. Unde illa non concluderet quod Deus posset peccare et male velle, sicut potest liene velle. De hoc sanctus Thomas, i* ,q.78,arl. 2 1, sic dicit: « Homo, sicut et quæiibet alia res, habet appetitum Itoni naturaliter. Unde quod ad malum ejus appetitus declinet, contingit ex aliqua corruptione vel inordi­ natione in aliquo principiorum hominis; sic enim el in actionibus rerum naturalium peccatum inve­ nitur. Principia autem humanorum actuum sunt intellectus et appetitus, tam rationalis, qui (a) dicitur voluntas, quam sensitivus, etc. n — Ad secundam confirmationem, dicitur quod ratio illa dupliciter deficit. Primo, quia supponit quod nos dicamus quod defeclibilitas sil actu causa peccati et proxima causa; hoc autem nos non dicimus. Secundo, quia si arguai de actuali defectu voluntatis quam nos ponimus proximam causam peccati, et arguat sic : Voluntas, inquantum deficiens, est causa peccati, et inquantum est deficiens non potest bene velle, etc. ; igitur inquantum deficiens non peccat ; — conse­ quentia nulla est; nec valet plus quam ista : Igno­ rans peccat, el inquantum ignorans non potest bene velle; igitur, si ignorantia est causa peccati, igno­ rans, si peccat, non peccat. Et causa nulhlatis est, quia arguitur a superiori ad inferius negative, (μη modus arguendi est fallacia consequentis. Unde in argumento est talis processus latenter : Voluntas deficiens non |>otcst liene velle, inquantum est defi­ ciens; igitur nullo modo |>olest bene velle; — quæ (α) ration alu, qui. — rationi , * qux Pr. DISTINCTIO XXXIV. — QUÆSTIO II. consequentia est ridiculosa . quia voluntas deficiens duo dicit, scilicet voluntatem, et ejus defectum. Ex illa parte qua dicit voluntatem, potent liene velle; exilia qua dicit defectum, non habet quod possit liene velle. Nec tamen ex illo defectu tollitui sibi potentia bene volendi, sed actus liene volendi. Rur­ sus, quia ille defectus auferibilis est per liborum arbitrium, sicut ignorantia ct passio. Rursus, quia non omnis impotentia excusat, potissime impotentia voluntaria. Unde Sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione duodecimi, sic dicit : < Ipse defe­ ctus voluntatis est quædam culpa, sicut defectus intellectus est ignorantia, ct sicut defectus potentiæ exsequentis est infirmitas. Sic igitur defectus volun­ tatis non excusat a culpa; sicut nec defectus intelle­ ctus excludit ignorantiam, nec defectus potentiæ excludit infirmitatem (a) » — Hæc ille. — Rursus, alius defectus est in omnibus praedictis argumentis, quia procedunt hoc modo ac si nos ponamus quod sola defeclibilitas, aut solus defectus, sit totalis causa peccati; quod tamen nos non dicimus. Unde sanctus Thomas, I· 2 * , q. 75, ait. I , sic dicit : α Peccatum est quidam actus inordinatus. Ex parte igitur actus, potest habere per se causam, sicut et quilibet alius actus; ex parte autem inordinationis, habet causam eo modo quo negatio vel privatio potest habere causam. Negationis autem alicujus duplex causa potest assignari. Primo quidem, defe­ ctus causæ, id est, ipsius causæ negatio est causa negationis in effectu secundum seipsam ; ad remo­ tionem enim causæ, sequitur remotio effectus, sicut obscuritatis causa est absentia solis. Alio modo, causa affirmationis ad quam sequitur negatio, est per accidens causa negationis sequentis; sicut ignis cau­ sando calorem ex principali intentione, consequenter causât privationem frigiditatis. Quorum primum potest sufficere ad simplicem negationem. Sim! cum inordinatio peccati el quodlibet malum non sit sim­ plex negatio, sed privatio ejus quod quidem natum est el debet haberi, necesse est quod talis inordina­ tio habeat causam etiam agentem per accidens. Quod enim natum est i nesse et debet, nunquam abest, nisi propter aliquam causam impedientem; el secun­ dum hoc consuevit dici quod malum, quod in qua­ dam privatione consistit, habet causam deficientem vel per accidens agentem. Omnis autem rausa per accidens reducitur ad per se causam. Cum igitur peccatum ex parte inordinationis halieat rausam agentem per accidens, ex parte autem actus habeat causam per se, sequitur quod inordinatio peccati consequatur ex ipsa causa actus. Sic igitur voluntas carens directione regula? rationis et divinæ legis, intendens aliquod bonum commutabile, causai actum quidem peccati per se, sed inordinationem actus per accidens, præter intentionem; provenit enim defe­ (a) infirmitatem. — informitatem Pr. 103 ctus ordinis in actu ex defectu directionis in volun­ tate. > — Hæc ille. — Item , in argumento illo est alius defectus : quia minor est negativa, et arguitur in tertia figura ; qui modus arguendi nullus est, ut patet primo Priorum; el mulli alii defectus tam in materia quam in forma sunt ibi. Ad secundum principale ejusdem, palet respon­ sio per predict a; quia tam defectus actualis quam potential is est causa peccati. — Et cum probatur quod non actualis, etc. ;—dicilurquod consequentia non valet; quia primus defectus actualis in volun­ tate est pura negatio, quæ nec habet rationem mali, nec culpæ nec jwi-næ. Ex hoc autem defectu, tan­ quam a causa removente prohibens, vel tanquam a remotione prohibentis, causatur secundus defectus qui habet rationem culpæ, non quidem ut causatur precise a primo defectu, — Hæc ille. — Ulterius, cum arguens improbat aliam partem, scilicet quod defectus poten­ tials non sil rausi peccati; — dicitur primo, quod potentials defectus est alterius rationis ab actuali : quia primus defectus principaliter concernit ipsam voluntatem; secundus vero actum ejus. — Dicitur secundo, quod potentialitas de qua arguit, non est quid positivum reale, nec talis potentialitas est pro­ prie passiva, nec proprie actira, nisi per accidens, tanquam removens prohibens, sicut si diceretur quoti cæcitas est causa casus. Dicitur tertio, quod ista consequentia non valet : voluntas est causa pacali per accidens, accidentalitate (i) se tenente cx parte effectus; igitur peccatum est casuale. Cujus ratio est, quia non omnis effectus per accidens est casualis, nisi contingat ut in paucioribus, el sil tota­ liter sejiaraluin ab intentione agentis; quod non contingit de peccato. Unde sanctus Thomas, de Malo, ubi supra, in solutione decimiquinti, sic «licit : < Aliquando accidens alicujus effectus con(a) aci'idenlahtale. — actualitate Pr, LIBRI II. SENTENTIARUM 401 jungitur ei ut in paucioribus et raro. Et tunc agens, dum intendit effectum per se, non oportet quod ali­ quo modo intendat effectum per accidens. Aliquando vero hujusmodi accidens concomitatur effectum prin­ cipaliter intentum semper vel ut in pluribus; et tunc accidens non separatur ab intentione agentis. Si eigo bono quod voluntas intendit adjungitur ali­ quod malum ut in paucioribus, potest excusari a peccato, sicut si aliquis incidens lignum in silva |η?γ quam raro transit homo, projiciendo lignum inter­ ficiat hominem Sed si semper vel ut in pluribus adjungitur malum bono (a) quod per se intendit, non excusatur a peccato, licet illud malum non per se intendat. Delectationi autem quæ est m adulterio semper conjungitur malum, scilicet privatio ordinis justitiæ. Unde non excusatura peccato; quia ex hoc ipso quod eligit bonum cui semper conjungitur malum, etsi non velit malum secundum seipsum, magis tamen vult incidere in hoc malum quam carere tali bono. » — Hæc ille. — Dicitur quarto, quod illa consequentia non valet, videlicet : voluntas creata tantummodo per accidens vult peccatum; ergo non plus peccat quam voluntas increata. Et hujus causa est, quia voluntas increata nullo modo vult deformitatem peccali, nec per se nec per acci­ dens; secus eslde voluntate creata, ulatatim dictum est. — De responsione vero quam arguens recitat, dicitur quod illa responsio est imperfecta, quia pec­ catum quod est culpa, non solum habet causam deficientem, immocausam agentem ct efficientem, sed per accidens, ut superius sæpe dictum fuit. Verumtamen illo modo quo habet causam delicien­ tem, habet voluntatem creatam pro causa, non autem Deum. Et ideo negatur prima consequentia contra responsionem illam facta. Et ad probationes consequential ibidem facias, dicitur quod tale defi­ cere non importat solum non efficere, sed dicit duo, scilicet non efficere et debere seu teneri efficere. Modo, licet primum sit commune voluntati increatæ | et voluntati create, tamen non secundum. El ideo defectus et deordinatio in actu voluntatis imputatur potius voluntati creatæ quam increalæ. De hoc san­ ctus Thomas, 1* 2 , q. 6,art. 3 : < Voluntarium, * inquit,dicitur quod esta voluntate. Ab aliquuautem dicitur esse aliquid dupliciter. Uno modo, directe, quod scilicet procedit ab aliquo inquantum est agens, sicut calefactio a calore. Alio modo, indirecte, ex hoc ipso quod non agit; sicut submersio navis dici­ tur e*se a gubernatore, inquantum desistit a gutarnando. Sed sciendum quod non semper id quod con­ sequitur ad defectum actionis, reducitur sicut in causam in agens ex eo quod non agit, sed solum tunc cum potest et debtt agere : si enim gubernator mm posset navem dirigere, vel non esset ei COm- fa ad — Ad. Pr. missa gubernatio navis, non imputaretur ei navis submersio quæ per absentiam gubernantis continge­ ret, Quia igitur voluntas volendo el agendo potest impedire hoc quod est non velle el non agere, el aliquando debet, ideo quod est non velle et non agere, imputatur ei quasi ab ipsa exsistens, d — Hæc ille. — Ex quo palet quod non velle el non agere non imputatur alicui nisi qui potest et debet velle et agere. Et quia Deus non debet nec tenetur causare rectitudinem in actu voluntatis creatæ, ideo defectus rectitudinis in tali actu nullo modo sibi imputatur; sed solum voluntati creatæ quæ ad hoc tenetur. — Cum autem arguens vult probare quod prima non causatio est ex parte Dei per 1res rationes, potissime per secundam ct tertiam ; — dicitur, ad secundani, quod consequentia ibidem facta non valet; quia omnis rectitudo reperta in actu causæ secundæ reducitur in primam causam effective. Non sic autem oportet esse de defectu el inordinatione repertis in tali actu ; quia talis defectus non prove­ nit a causa secunda inquantum est causata a prima, sed inquantum deficit a sustinendo influxum causæ prima.», ut superius dicebatur. Ideo non est simile. Eleum arguens vult probare illam consequentiam, et reprobare responsionem ibidem factam ex dictis Ansel ini, et dividit tempus vel instans in quo volun­ tas peccat in duo instantia naturæ, etc.; — dicitur quoti Deus in primo instanti naturæ causât in tali actu rectitudinem per comparationem ad seipsum ; quia ille aclus, ut a Deo fit, recte fit et ad rectum finem ordinatur. Non autem causal in eo rectitudi­ nem per comparationem ad voluntatem creatam, ita ut recte fiat ab illa, et recte ordinetur ad ultimum finem. Sed ulterius negatur utraque consequentia ibidem facia, prima videlicet qua infertur quod, si Deus in Λ causal in actu rectitudinem, ergo volun­ tas creata in B causal rectitudinem in actu. Illa» enim rectitudines sunt aliæ, el una potest sine alia causari, el una causari a Deo, el alia non causari a voluntate creata. Similiter secunda consequenlia non valet, qua dicitur : Deus non causal reclitudineln ih A; igitur illa non causatio est causa quod voluntas creata non causelin B; quia, sicut dictum est, non est simile de causatione positiva, eide negativa. — El per idem patet ad tertiam formam ibidem factam. Cum enim dicitur quod in causis pnccisis, si affirmatio est causa affirmationis, et negatio erit causa nega­ tionis, etc.;— dicendum est quod illa ratio solvit seipsam; quia Deus non est causa præcisa rectitudi­ nis in actu voluntatis creatæ, quia voluntas aliquid I confert, licet talis rectitudinis Deus sit causa effi­ ciens principalis, et voluntas instrumentalis. Et ' ideo non oportet quod defectus rectitudinis impute­ tur causæ principali, sed solum instrumentait; quia plura requiruntur ad bonum, et pauciora sufficiunt ! ad malum : sicut palet de claudicatione tibiæ, et de ejus recto incessu, ut superius dictum est. DISTINCTIO XXXIV. - QUÆSTIO IL 405 appetere malum sub ratione justi, minus tabet de ratione mali quam velle malum alicujus simpliciter, etc. » Pro cujus intellectu sciendum est quod san­ ctus Thomas non dicit quod oditor velit malum sub ratione mali, cl nullo modo sub (s) ratione boni; sed dicit quod vult malum alicujus inquantum est malum illius, et non bonum illius. Cum hoc autem l>ene stat quod talis oditor non vult malum alterius, nisi pro quanto æstimat malum alterius esse vel redundare in proprium bonum. Ex hoc enim quis odit alium, quia apprehendit cum ut contrarium et dissonantem sibi, et quodam modo malum sibi, ut dicit idem sanctus Thomas, 1* 2 , * q. 29, art. 1. Liberari autem a suo contrario et dissonante et malo sibi, habet rationem l>oni, ut ibidem dicit, articulo quarto. Unde ideo oditor vult malum alteri, quia apprehendit malum proximi el ejus nocumentum et destructionem, ut quoddam bonum proprium. Cujus simile dicit sanctus Thomas, ibidem, ari. 4, in solutione secundi : « Nullus, inquit, sibi vult malum aut facit, nisi inquantum apprehendit illud sub ratione boni. Nam el illi qui interimunt seipsos, hoc ipsum quod est mori, apprehendunt sub ratione boni, inquantum est tenninativum alicujus miseriae vel doloris. > — Hæc ille. —Ita dico in proposito de III. Ad aliud argumentum. — Ad ultimum illis qui odiunt Deum. Apprehendunt enim malum dicitur sicut in alia quiestione dicebatur, quod nec Dei ut proprium bonum. voluntas creata nec increata potest velle aliquid per se, nisi ostendatur sibi sub aliqua ratione boni. Ta­ § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM men hoc interest inter voluntatem divinam et crea­ CONCLUSIONEM tam, quia divina voluntas nec perse nec per accidens I. Ad argumenta Scoti. — Ad omnia argu­ potest velle deformitatem culpæ; voluntas autem creata potest de per accidens. Unde sanctus Thomas, menta Scoti contra tertiam conclusionem, dicitur de Malo, q. 3, art. 2, in solutione primi, sic dic it : quod procedunt ex falso intellectu conclusionis. Nam < Homo qui peccat, licet non per se velit deformi­ bonum naturæ quod dicitur minui vel corrumpi per tatem peccati, tamen deformitas peccati aliquo modo peccatum. non accipitur ibidem pro essentia vel cadit sub voluntate peccantis, dum scilicet magis potent a animæ, sed pro habilitate ejus ad bonum. eligit deformitatem peccati incurrere, quam ab actu Unde Ad primum argumentum dicitur primo, quod cessare. Sed peccati deformitas nullo modo cadit sub voluntate divina, sed sequitur ex hoc quod liberum malum culpæ non diminuit illud bonum quod est arbitrium recedit ab ordine divinæ voluntatis. > subjectum peccati, scilicet potentias animæ. Secundo, — Hæc ille. — Ad confirmationem, dicitur quod dicitur quod, si argumentum fiat de habilitate Ixmtus Thomas, *1 2”, q. 46, art. 6, ubi allegatur, potentiæ ad bonum gratiæ vel virtutis, illud quidem dicit sic : α Sicut odiens appetii malum ei quem bonum est linitum, et tamen potest diminui in infi­ odit, ita iratus ei (er applicatio­ corrumpit habilitatem naturæ intellectualis ad nem mali ad malum, ira autem per applicationem bonum gratiæ, apponendo contrarium gratiæ, modo Iwni ad malum (6). Manifestum est autem quod quo dicitur in conclusionis probatione. Ad tertium dicitur quod argumentum solum pro- II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli, dicitur quod defectus, el defeclibililas, dato quod nihil sil, latest tamen esse causa per accidens deformitatis peccali, sicut causa removens prohitans. Unde illud argumentum, si aliquid valeret, protarcl quod ignorantia non posset esse causa peccati; quod esi falsum, ut superius fuit dictum. Ad secundum negatur antecedens. Deus enim sub ratione qua Deus, non potest directe odiri, nec de |M?rse, sed solum per accidens, scilicet inquantum est prohibitor et ultor peccatorum. Tunc enim pec­ cator directe odit pnecepta et punitiones Dei, indi­ recto autem exiit eum a quo datur tale præceptum et infligitur talis pœna, ut alias dictum fuit. — Nec valet probatio in oppositum, quæ fundatur super hoc quod quidquid intellectus potest directe intelli­ gere, |>olesl voluntas directe velle. Hoc enim falsum est, quia aliquid habet formalem repugnantiam ad objectum voluntatis, sicut malitia, quæ tamen non habet formalem repugnantiam ad objectum intelle­ ctus. Item, argumentum istud probaret quod Deu> posset directe velle peccatum el culpam ; quia potest talia directe intelligere. Consequens est falsum et erroneum. (s) ei. — e/uf Pr. (6) a verbo ira usque ad malum, Om. Pr. («) nuito modo tub. — sub natura Pr. w> LIH K I II. SENTKNTI \HUM Int quod peccatum non corrumpit nec destruit volun­ tatem quoad ejus substantiam, non autem quin cor­ rumpit habilitatem voluntatis ad bonum, modo pnediclo. Ad quartum dicitur quod peccata distinguuntur specie ex parte conversionis : non autem ex parte aversionis, nec ex parte privationis gratiæ aut habi­ litatis ad gratiam. Unde major argumenti falsa est. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur quod bonum nature, de quo loqui­ mur, non est aliqua dispositio absoluta, nec ali­ quis habitus de genere qualitatis (a), nec c*t habilitas fundata in talibus, nec est habilitas subjecti ad actum; sed est habilitas animæ quoad ejus essen­ tiam el ejus potentias, ad recipiendum bonum gniliic in essentia, el virtutes infusis in potentiis. Et ideo argumentum non est ad propositum, quia pro­ cedit de habilitate subjecti ad actum virtutis per habitus et disjxjsitiones, quæ quidem habilitas pro­ xima potest totaliter tolli per aclus contrarios. Talis etiam habilitas augetur cl minuitur per intensionem et remissionem alicujus absoluti, puta (6) habitus vel disposition is. Unde (γ) ratio procedit in æquivoco, el assumit unum falsum, scilicet quod nihil non inhærens subjecto minuit habilitatem sub­ jecti. Ad secundum patet per idem. Nam insufiicienter dividit habilitatem ad bonum : quia habilitas ad bonum in anima non solum est ex habilibus acqui­ sitis vel infusis, nec solum ex naturali cognitione veri et affectione boni ; immo ante omnem habitum el actum, et quod plus est, ante omnem |M)tcntiam animæ, essentia animæ est habilis ex natura sua ad gratiam, tanquam ejus proprium suscept i vu m. Rur­ sus argumentum male concipit bonum naturæ, quod corrumpitur per peccatum. Loquitur enim dc sola habilitate ad actum virtutis, et sanctus Thomas loquitur de habilitate animæ ad habitus infusos : sive ordinentur diiecle el immediate ad actum, cujusmodi sunl virtutes infuse; sive non ordinen­ tur immediate ad actum, sed ad deifonnandiiin (ô) animam, cujusmodi est gratia. Unde patet quod in nullo procedunt contra conclusionem. De hac mate­ ria diffuse prosequitur sanctus Thomas, de Mulo, q. 2, art. II el 12. Articulo enim undecimo, sic dicil : c Diminuere est qiioddam agere. El ideo consi­ derandum est quot moitis aliquid dicatur agere, ut sciatur qualiter peccatum bonum naturæ diminuat. Dicitur autem proprie agere, ipsum agensquod actum producit ; abusive autem, illud quo agens agit. Sicut proprie quidem pictor favit album parietem ; sed (a) vd. — Ad. Pr. puta — prima Pr t y (.’net·. — Ùtn Pr. ζ) dtifonnatuliuti — diflurmaiiduni Pr. quia facit album per albedinem, consuevit etiam dici quod albedo facit album. Quotcumque igitur modis id quod proprie est agens dicilur agere, tat etiam modis agere dicitur abusive id quo agens agit. Agens autem principaliter dicitur agere (x) aliquid et per se et per accidens. Per se quidem, quia agit secundum propriam formam. Per accidens autem, quia agit removendo prohibens. Sicul per se qualem illuminat domum sol ; per accidens vero, el qui aperit fenestram quæ eral obstaculum luminis. Rur­ sus, principale agens dicitur aliquid agere primo, et aliquid consequenter : sicut generans primo dat formam, consequenter autem dat motum el omnia qua' consequuntur ad formam ; unde el generans dicitur movens gravium et levium, ut dictum est in 8. Physicorum (l c. 33). Quod nutem dictum est in effectibus positivis, similiter oportet intelligere quantum ad offectus privationis. Sic enim corruni|M’iis el diminuens est movens, sicul generans el augens. Unde manifeste accipi potest quod, sicul removens (6) obstaculum luminis dicitur per acci­ dens illuminare, el etiam ipsa remotio obstaculi, abusive tamen; ita etiam ponens obstaculum dicilur obtenebrare, et etiam ipsum obstaculum. Sicul autem lumen a sole diffunditur in aerem, ita gratia a Deo infunditur animæ. Quæ quidem est supra animam; ct tamen in nntura animæ vel cujuscumque creature rationalis est apliludo quædam ad * gratia susceptionem, et per gratiam susceptam for­ tificatur in debitis actibus. Peccatum autem eslquoddani obstaculum interpositum inter animam el Deum, secundum illud Isaiie, 59 (v.2) ; Peccata nostra diviserunt (γ) inter nos et Deum nostrum. Cujus ratio est : quia, sicut interior aer domus non illumina­ tur a sole, nisi directe aspiciat solem, et dicitur luminis obstaculum quod hujusmodi respectus recti­ tudinem impedii; ita anima non potest illuminari a Deo (ier gratia.· susceptionem, nisi directe converta­ tur in ipsum. Hanc autem conversionem impedit peccalum, quod convertit animam in oppositum, quod scilicet est contra legem Dei. Unde inanife * slum ot quod peccatum est obstaculum quoddam impedietis gratiæ .susceptionem. Omne autem olistaculmu alicujus perfectionis aut forma , * simul cum hoc quod excludit formam vel perfectionem quamcumque, facit susceptivum minus aptum vel habile ad (uimain, et ulterius per consequens impedit effe­ ctus formæ vel perfectionis in subjecto, et maxime »i obstaculum illud fuerit aliquid inhærens habitu \el actu. Manifestum est enim quod illud quod movetur uno motu, non movetur simul motu con­ trai io, et est etiam minus aptum vel habile ut motu contrario moveatur. Similiter etiam quod est cali(a agete. — Pr. (6j renioveni. — mor&i> Pr (γ) i/aueruiiC. — dirnucrunl Pr, DISTINCTIO XXXV. - QUÆSTIO I dum, est minus aptum ut sit frigidum; difficilius enim frigidi impressionem recipit. Sir igitur |>eccatum, quod est obstaculum gratiæ, non solum exclu­ dit gratiam, sed etiam facit animam minus aptam vel habilem ad gratiæ susceptionem, ct sic diminuit aptitudinem vel habilitatem ad tamum gratiæ. Unde, cum hujusmodi habilitas sit quoddnm l>onurn naturæ, peccatum diminuit aliquod (x) bonum naturæ. » — Hæc ille — Ex quibus patet quod dicta· responsiones sunt secundum mentem ejus. Ad argumentum pro parte affirmativa quæstionis respondet sanctus Thomas, de Malo, q. I, art. 1, in solutione octavi, ubi sic dicil : « Malum, abstra­ cto accipiendo, id est, hoc ipsum quod est malum, dicilur corrumpere, non active, sed formaliter, inquantum scilicet est ipsa corruptio boni ; sicut et cæcitas dicilur corrumpere visum, inquantum est ipsa corruptio seu privatio visus. Sed illud quod est malum, si sit quidem malum simpliciter, id est, secundum seipsum, sic quidem corrumpit, id est, corruptionem inducit in actu et effectu, non agendo, sed deagendo per defectum activa» virtutis; sicut semen indigestum deficit in generando, el producit partum monstruosum (6), qui est corruptio natura­ lis ordinis. Sed illud quod non est simpliciter el secundum se malum, secundum virtutem activam perfectam corruptionem facit, non simpliciter, sed alicujus. n — Hæc ille. Et hæc de quæslione sufficiant. Benedicius Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXV. QUÆSTIO I. UTRUM IN QUOLIBET PECCATO SIT ALIQUIS ACTUS i nex trigesimamquintam distinctionem 2. Sententiarum, quæritur Utrum in quolibet peccato sit aliquis aclus. Et arguitur quod sic. Dicit enim Augustinus (Contra Faustum, lib. 22, cap. 27), quod peccatum est dictum, vel factum, vel (γ) concupitum contra legem Dei. Sed in quolibet illorum trium ponitur aliquis aclus. Ergo in quoli­ bet peccato est aliquis actus. In oppositum arguitur. Quia dicilur, Jacobi 4 (а) aliquod. — ad Pr. (б) morufruoiuni. — mrnitruoiuni Pr. (γ) vel. — Om. Pr. 407 (v. 17) : Scienti bonum et non facienti, peccatum c*t illi. Igitur ipsum non facere est peccatum. In hac quæslione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusions. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS L PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod netus homanus, si sit malus, habet proprie rationem peccati. Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2 , * q. 21, art. 1, ubi sic dicit : < Malum in plus est quam peccatum, sicut et bonum in plus est quam rectum : quaelibet enim privatio boni in quocumque constituit ratio­ nem mali; sed peccatum consistit proprie in actu qui agitur propter finem aliquem, cum non habet debitum ordinem ad finem illurn, qui secundum aliquam regulam mensuratur, quæ quidem regula in his quæ secundum naturam agunt, est ipsa vir­ tus naturæ quæ in talem finem inclinat. Quando ergo aclus procedit a virtute naturali secundum natu­ ralem inclinationem in finem, tunc servatur recti­ tudo in actu; quia medium non exit ab extremis, scilicet aclus ab ordine activi principii ad finem. Quando autem a tali rectitudine aclus recedit, tunc incidit ratio peccati. In his vero quæ per voluntatem aguntur, regula proxima est ratio humana; regula autem suprema e*t lex æterna. Quando ergo (a) actus hominis procedit in finem secundum ordinem ratio­ nis el legis æterna·, tunc est actus rectus. Quando autem ab hac rectitudine obliquatur, tunc dicitur esse peccatum. Manifestum est autem ex praemissis (ibid., q. 19, art 3 et 4), quod omnis aclus volun­ tarius est malus per hoc quod recedit ab ordine ratio­ nis et legis æternæ, et omnis actus bonus concor­ dat rationi el legi æterna'. Unde sequitur quod aclus humanus, ex hoc quod est bonus vel malus, habet rationem rectitudinis vel peccati. > — Hæc ille. — Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis actus qui agitur propter finem, carens ordine debito ad illum finem, dicitur peccatum. Sed omnis actus malus voluntarius, est hujusmodi. Igitur quilibet talis habet rationem peccati. Item, de Malo, q. 2, art. 2, sic dicit : < Quidam dixerunt quod nullus actus interior, nec exterior, est secundum se peccatum; sed sola privatio habet rationem peccati, propter hoc quod Augustinus dicit (Tract. I. in Joan nem) quod peccatum nihil est. Alii vero dixerunt quod peccalum consistit in (a) ergo. — autem Pr. 408 LIBRI II. SENTENTIARUM de quo aliqui diversimode opinantur. Quidam enim dicunt quod in omni peccato omissionis est aliquis aclus interior vel exterior : interior quidem, sicut cum aliquis vult non ire ad ecclesiam, quando ire tenetur; exterior autem, sicut cum aliquis illa hora qua tenetur ire ad ecclesiam, vel etiam ante, occu­ lcat se in talibus quibus ab eundo ad ecclesiam impe­ ditur; el hoc quodammodo videtur in primum redire : qui enim vult aliquid cum quo aliud simul esse non potest, ex consequenti vult illo carere; nisi forte non perpendat quod per hoc quod vult facere, impeditur ab eo quod facere tenetur; in hoc enim casu posset per negligentiam culpabilis judi­ cari. Alii vero dicunt quod in peccato omissionis non requiritur aliquis aclus: ipsum enim non facere quod quis tenetur, peccatum est. Utraque autem opinio secundum aliquid habet veritatem. Si enim intelligatur in peccato omissionis illud solum quod perse perlinet ad rationem peccati, sic quandoque peccalum omissionis est cum aclu interiori, ut cum aliquis vult non ire ad ecclesiam; quandoque vero absque omni actu tam interiori quam exteriori, sicut cum aliquis hora qua tenetur ire ad ecclesiam, nihil cogitat de eundo vel de non eundo ad ecclesiam. Si vero in peccato omissionis inlelligantur etiam causæ vel occasiones omittendi, sic necesse est in peccato omissionis aliquem actum esse. Non enim est pec­ calum omissionis, nisi cum aliquis pnelermillil quod pptest facere et non facere. Quod autem ali­ quis declinet ad non faciendum illud quod potest facere el non facere, non est nisi ex aliqua causa, vel occasione conjuncta, vel procedente. El si qui­ dem illa causa non sit in potestate hominis, omissio non habet rationem peccati : sicut cum aliquis, pro­ pter infirmitatem, pralermitiit ire ad ecclesiam. Si vero causa vel occasio omittendi subjaceant volun­ tati, omissio habet rationem peccati; el tunc semper oportet quod ista causa, inquantum est voluntaria, halæat aliquem actum, ad minus interiorem volun­ tatis. Qui quidem actus quandoque fertur directe in ipsam omissionem : puta cum aliquis vult non ‘ire ad ecclesiam, vitans laborem. Et tunc talis actus per se pertinet ad omissionem; voluntas enim cujuscumque peccati, per se pertinet ad peccatum illud, eo quod voluntarium est de ratione peccati. Quan­ Secunda conclusio est quod In quolibet j>eo doque autem actus voluntatis directe fertur in aliud, per quod homo impeditur ab actu debito : sive illud cato actuali (C) requiritur aliquis actus; non m quod fertur voluntas, sit conjunctum omissioni, tamen omne peccalum est aclus, nec Includens puta cum aliquis vult dormire (piando debet ire ad Intrinsece actum. ecclesiam; sive etiam sit (a) procedens, puta cum Hanc ponit sanctus Thomas, 1* 2 , * q. 71, ari. 5, aliquis vult diu vigilare de sero, ex quo sequitur ubi quæril : Utrum in quolibet peccato sit aliquis quod non vadit hora malutinali ad ecclesiam. Et sic actus. Et in responsione sic dicit : c Ista qusstio ! actus iste interior, vel exterior, per accidens se principaliter movetur propter peccatum omissionis, habel ad omissionem; quia omissio sequitur praler intentionem. Hoc autem dicimus esse per accidens, •όΙο actu interiori voluntatis. Quidam autem dixe­ runt quod peccatum consistit in interiori aclu volun­ tatis, ct in exteriori actu. Et quamvis hæc opinio magis contineat veritatem, tamen omnes aliqualiter sunt vera. Sed considerandum est quod hæc Irin, malum, peccatum, et culpa, se habent ad invicem ut communius el minus commune. Nam malum communius est; in quocumque enim, sive in sub­ stantia, sive in actu, sil privatio formæ aul ordinis aut mensura debibe, mali rationem habel. Sed |>eccalum dicitur aliquis aclus debito ordine aul forma sive mensura carens. Unde [Kites! dici quod tibia curva sit malum, vel mala tibia; non tamen potest dici quod sit peccalum, nisi forte eo modo loquendi quo peccatum dicilur eflectus peccati. Sed ipsa clau­ dicatio peccatum dicitur; quilibet enim aclus inor­ dinatus potest dici peccatum, vel natura, vel oriis, vel moris. Sed rationem culpæ non habel peccalum, nisi ex eo quod esi voluntarium; nulli enim impulalur ad culpam aclus inordinatus, nisi ex eo quod est in ejus potestate. El sic |*atel quod peccatum est in plus quam culpa; licet, secundum communem usum loquendi apud theologos, pro eodem sumatur peccatum ct culpa. Qui ergo consideraverunt in peccato solum rationem mali, dixerunt quod pecca­ tum non est substantia aclus, sed deformitas aclus. Qui vero consideraverunt in peccato solum illud unde habet rationem culpæ, dixerunt ]>eccatum in sola voluntate consistere. Sed oportet in peccato non solum considerare ipsam deformitatem, sed etiam actum deformitati substratum ; quia peccatum non est deformitas,sed actus deformis. Deformitas autem actus, est per hoc quod discordat a débita regula rationis vel legis Dei. Quæ quidem deformitas inve­ nitur non solum in actu interiori, sed etiam (a) exteriori. Sed tamen hoc ipsum quod aclus exterior deformis imputetur homini ad culpam, est a volun­ tate. Et sic patet quod, si totum quod est in peccato volumus considerare, peccatum non solum consistit in privatione, neque solum in actu interiori, sed etiam in actu exteriori. Et quod dicimus de aclu in peccato trangressionis, est etiam intelligendum de remotione ortus in peccato omissionis, n — Ilæc ille. 3 tfiioilt. — Om. Pr. (() aciualL — Om. Pr. (») ul — n Pr DISTINCTIO XXXV. — QUÆSTIO I. quod est præter intentionem, ut patet, 2. Physico­ rum (t. c. 50). Unde manifestum est quod tunc pec­ catum omissionis habet quidem aliquem actum con­ junctum, vel praecedentem, qui tamen |>er accidens se habet ad peccatum omissionis. Judicium autem de rebus dandum est secundum id quod est per se, non autem secundum id quod est per accidens. Unde potest dici verius, quod aliquod peccatum pos­ sit esse alisque omni actu; alioquin etiam ad essen­ tiam aliorum peccatorum actualium pertinerent aclus el occasiones circumstantes. » — Hæc ille. Simile dicit, 2. Sentent., disl. 35, q. i, ari. 3; item, de Malo, q. 2, art. 1. Ex quibus potest formari talis ratio pro prima parte conclusionis, scilicet quod in omni peccato actuali sil aliquis actus, vel ad illud concurrat : Quia omne pec­ calum actuale, aut est peccatum commissionis, aut omissionis. Sed in utroque istorum concurrit aliquis actus. Igitur. Major nola est. Sed minor palet. Nam de peccato commissionis, nullum est dubium quin ad illud concurrat aclus interior vel exterior. Sed de peccato omissionis, probatur : quia illud concurrit ad peccatum omissionis, sine quo ipsa omissio non babel rationem peccati nec culpæ; sed omissio non habet rationem culpæ, nisi quia causatur ex aliquo actu voluntario ; igitur, etc. — Pro secunda parle conclusionis, scilicet quod peccalum omissionis essentialiter consistat in pura cessatione ab aclu, arguitur sic : In illo solo consistit essentialiter pec­ catum omissionis, quo posito, ponitur tale pecca­ tum, el quo non posito, non ponitur. Sed, posita pura cessation^ voluntaria ab aclu ad quem quis lenelur, ponitur peccalum omissionis. Igilur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem 1. Argumenta Gregorii. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. El quidem, contra primam arguit Gregorius de Ari­ mino (disl. 34, q. 1, art. 2, conci. 1), probandoquod nullus aclus, nec aliquid incomplexe significabile, sit peccatum, proprie loquendo; sed omne peccatum actuale, sit aliquid solum complexe significabile. Unde Primo arguitur sic. Peccatum actuale non est aliud quam voluntario committere aliquid, vel omit­ tere, contra rectam rationem. Sed hoc quod aliquis agit, committit vel omittit contra rectam rationem, * tantummodo per orationem, vel aliquid æquivalens orationi in significando, jiolesl significari. Igitur peccatum non est aliquid incomplexe significabile. 409 Major probatur. Quia omnis qui vere dicilur pec­ care,seu denominatur peccans, ex hoc prirno et pre­ cise dicitur peccare, quod ipse voluntarie agit contra rectam rationem. (Et utor verbo agendi communi­ ter, ul lam eum qui peccat omittendo seu non faciendo quod facere debet, quam eum qui peccat faciendo quod non debet facere, dicamus malefacere; cum larnen qui omittit, proprie loquendo, nihil faciat.) Igitur peccatum est voluntarie agere contra rectam rationem. Consequentia clara est; nam nomine peccati nihil aliud significamus quam illud unde quis primo denominatur peccans (x). Antece­ dens patet : quia, hoc solo posito, quis dicitur pec­ care; hoc solo remoto, nequaquam. Si enim quis agat secundum quod recta ratio judicat ab eo esse agendum, agit sicut agere debet; et sic non peccat; nam oppositum dicere, scelus est, secundum Augu­ stinum, 3. dc Libero Arbitrio, cap. 16. — Confir­ matur. Quia, cum omnis qui peccat, inquantum hujusmodi recte vituperetur, sequitur quod qui ageret ut deberet agere, recte vituperaretur; quod(S), ul dicit Augustinus, ibidem, cap. 15, exeerabilis est insania, el miserrimus error. Rursus : si quis voluntarie agit contra illud quod ab eo agendum esse recta ratio dictat, agit contra id quod debet, ac per hoc recte vituperatur; non vituperaretur autem recte, si culpa careret el non peccaret, ut clarum est (et hoc etiam ponit Augustinus, eodem libro, cap. 1); igilur ex hoc primo et precise quis peccat, seu est peccans, quia ipse voluntarie agit contra rectam rationem. Et sic patet major principalis. — Sed minor probatur. Nam, in prohibitionibus seu præceptie negativis, illa quæ prohibentur, dicuntur proprie peccata; el in affirmativis, opposita eorum quæ jubentur. Sed, utrobique, sola complexe signi­ ficabilia, sunt hujusmodi. Ergo sola talia proprie appellantur peccata. Et ila est de cæteris, si qua non sunt prohibita. Assumptum patet discurrendo. Cum enim dicilur, Non mœchaberis, nec vir. nec mulier, nec aliquid incomplexe significabile prohi­ betur; sed prohibetur quod aliquis misceatur (γ) non suæ. Et ita est de reteris, ut patet inqui­ renti. Secundo arguit sic (ibid., conci 2). Quia, si pec­ calum est entitas aliqua, oportet nos dicere alicujus entitatis, quæ Deus non est, Deum non esse factorem ; vel confiteri Deum esse auctorem peccati. Sed neutrum videtur posse dici catholice, dicente Augustino, 1. de Libero Arbitrio, cap. 2 : Credimus ex uno Deo esse omnia qux sunt, et tamen non esse peccatorum auct orem .Uem, Octoginta trium qusestionum,q.2i, dicit de Deo, quod mali auctor non est, qui et omnium qua sunt auctor est; ubi, sicut dicit (a) unde quis primo denominatur peccant, — quando quit primo peccat Pr. (β) quod. — quia Pr. (γ) aliquis misceatur. — admisceatur Pr LIBRI II. SENTENTIAHUM 410 Magister, 2. Sentent., dist. 37, in fine, el probat per dictum ejusdem Augustini, 1. Retractationum, cap, 26, < nomine mali peccata intelligunlur. » Ibi­ dem diam, dicit quod « omnes catholici tractatores consentiunt quod Detis non est auctor malorum, id ot, peccatorum ». Constat autem quod omnis entitas est de numero eorum quæ sunt. Tertio arguit in speciali de aliquibus. Quia adul­ terium non est omnino aliqua entitas quia nec est adulter, nec adultera; nec aliqua alia < a) entitas fingi potest * quæ sil adulterium. Similiter nec homi­ cidium. Que enim esset? cum nec occidens, nec «risus, nec instrumentum occidendi, nec aliqua omnino entitas ibi concurrens, quæ sit hoc pecca­ tum quod homicidium nominamus. El ila est de Curto, et exteri * pircatis quibus exteriori operatione homines peccant. Et sicut talia non sunt entitates ullæ, sed tantummodo quædarn complexo significa­ bilia; ila etiam de caderis peccatis videtur esse sentiendum. Quarto arguit. Nam, sicut recitat Augustinus in dc Natura ct Gratia, satis ante medium (cap. 19), Pelagius volens probare naturam humanam non esse debilitatam neque mutatam peccato, dicebat sic : /Intr omnia quxrendum puto quid sit pec­ catum : substantia, an omnino substantia carens nomen, quo non res, non exsistentia, non cor­ pus aliquod, sed perperam facti actus expri­ mitur, Deinde adjungit : Credo, ita est. Et si ila est, inquit, quomodo potuit humanam debilitare naturam vel immutare, quod substantia caret? Ex hac argumentatione patet quod Pelagius sub­ stantiam accipit communiter pro cntilate seu pro euntia, non contracte, ul substantia distinguitur contra formas accidentales; nam, si sic acciperet, nullius apparentia esset argumentum. Quis enim non videt multis accidentibus psse debilitari et immutari humanam na tu rarn, tam in spiritualibus, sicut erroribus el pravis affectionibus, quibus red­ ditur debilior ad cognoscendum verum el eligendum l»onum, quam etiam corporalibus, quibus etiam secundum corpus debilior redditur? Si autem sub­ stantiam universaliter pro enlilale accipiat, argu­ mentum apparet aliqualiter; nam satis apparere potest alicui, illud quod nulla entitas est, nullam naturam posse immutare. Huic autem argumenta­ tioni, ibidem, respondet Augustinus, concedendo assumptum, scilicet peccatum non esse substantiam. Ita est, inquit, ut dicis : non est peccatum aliqua substantia, sed tantum hoc nomine perperam facti actus exprimitur. Et paulo post (cap. 2ri) : Peccatum, inquit, didicimus non esse substan­ tiam. Deinde negat consequentiam qua infertur quod non |»tuit debilitare naturam, sive respondet ad interrogationem Pelagii, quæ virtualiter talem er solam carentiam actus debili. Tertio. Præcipiatur isti quod aliquem actum volendi vel nolendi habeat hodie; et (6) sil ita, quod, sine excusatione debita de non habendo, nul­ lum habebit hodie actum volendi vel nolendi ; igitur peccabit, et non per positionem alicujus actus nolendi vel volendi ; igitur per solam omissionem seu carentiam alicujus talis, si antecedens sit verum. Quarto. Quia, judicante Socrate quod A sit ab eo agendum vel volendum, vel praecepto sibi a Deo quod velit A vel agat : aut Socrates potest se suspen­ dere ab omni aclu volendi vel nolendi, cessante impedimento; aul non. Si sic, igitur potest peccare per solam omissionem (γ). Si non, igitur Deus non lasset sibi pnecipere quod se suspenderet ab omni aclu : quia nihil potest rationabiliter alicui pracipi, quod non subsit, cum Dei adjutorio, suæ liberæ potestati; nec Deus potest aliquid nisi rationabiliter pnecipere. Item : Si non potest, non videretur libere velle vel nolle; quia necesse esset sibi, nisi Deus ipsum suspenderet ab agendo, velle vel nolle. Prae­ terea : Tunc omnes responsiones (5) quæ solent fieri per mediationem inter velle et nolle per non velle, falsæ essent; et tunc hujusmodi difficultates, ul videtur, nullatenus possunt solvi. Ista videntur inconvenientia. Igitur ex istis videtur quod prima pars conclusionis sil falsa. Item, potest argui quod secunda pars sit falsa, el quod pura omissio actus nullo modo sit peccatum II. Argumenta aliorum. — Ad idem arguunt mortale. Arguitur enim sic : Quia, dictato quod alii, prout recitat Adam, super 4. Sentent., q. 0. (*) non. — Om Pr. (i) nimu. — ment Pr. (γ) vofuntariuj. — tviuri Ou Pr. (x) itat. — it le Pr. (β) et. — Om. Pr. (γ) a verbis Si t\c usque ad omittionem, om. Pr. (δ) r&pontxonet. — ralionet Pr. DISTINCTIO XXXV. — QUÆSTIO I. 413 aliquid, pula (α) Λ, sit volendum vel agendum, peccatum. Tum quia significatur per hoc incomsi sola omissio vel non causatio actus volendi A dica­ plcxurn significabile vel enunciabile. Tum quia, tur esse peccatum mortale, tunc videtur quod nolle sicul idem sunt cursus el currere, ita idem sunt illud dictatum, ubi tenetur (6) velle illud, esset pec­ facere el factio, agere et actus vel actio; nec differunt catum majoris malitiæ in infinitum quarn sola nisi sola ratione vel modo significandi. — El ad pro­ omissio actus volendi qui deberet haberi, seu esset bationem minoris, dicitur quod per pnecepta nega­ peccatum in infinitum majus vel gravius ; quod non tiva prohibetur aliquid incomplexe significabile. videtur dandum ; igitur nec antecedens, scilicet Nam, cum dicitur, Non moechaberis, prohibetur quod sola omissio actus sit peccatum mortale. Con­ ibi quidam (a) actus vitiosus, qui scilicet est com­ sequentia videtur clara. Quia, dictato quod Deus sil mixtio carnalis duorum non matrimonio conjuncto­ summe diligendus vel summe amabilis el nullo rum ; quæ quidem commixtio est aliquid distinctum modo odiendus, plus quam duplo videretur gravius a viro et a muliere; pralerea, contactus successivus(C) iste peccare qui odiret eum, stante illo dictaniine, unius ab alio in determinata parte corporis, el cum et eliceret ipsum odire, quarn qui nullum actum certo membro; talis autem contactus est motus loca­ volendi vel nolendi eliceret in tali casu : quia posset lis vel alterationis. Unde argumentum istud proce­ fortassis iste remisse Deum odire, el tunc duplo llit ex illo falso fundamento arguentis, quo ponit minus peccaret quam primus odiens, et tamen plus motum localem vel alterationis non esse aliquid suc­ alio non odiente nec diligente; et, pari ratione, plus cessivum a permanentibus distinctum; el ex alio, quam triplo gravius, et sic sine fine. Immo, breviter, scilicet quod nullus respectus distinguatur ab abso­ nulla videtur poni certa comparatio secundum exces­ lutis. Ad secundum, negatur consequentia. Nam bene sum, cæteris omnibus paribus : alias tantum pecca­ ret neque diligens Deum neque odiens Deum, sicut stat quod peccatum sit entitas aliqua, et quod illa odiens Deum; et æque ille qui nec vellet nec nollet entitas sit a Deo,et tamen quod Deus non sit auctor ire ad ecclesiam, quando sua conscientia clare dicta­ peccati. Nam peccatum dicit duo, potissime pecca­ ret quod esset eundum, sicut alius contemnens ire; tum actuale commissionis : primum est actus qui­ quod non videlur dandum. Saltem hoc est clarum, dam, interior vel exterior; secundum est inordina­ quod in infinitum remittendo actum odiendi Deum, tio el deformitas, in quadam privatione consistens. et nolendi facere quod dictatur faciendum, nunquam Primum illorum est a Deo, non autem secundum. venietur ad actum ita parvæ malitiæ, sicul esset, Et ideo, quamvis (γ) omnis entitas sil a Deo, non cæteris paribus, sola carentia omnis actus volendi tamen peccatum est a Deo; quia peccatum dicit ali­ facere quod judicatur vel judicaretur esse faciendum. quid in obliquo, quod non est a Deo. — Et si quis — Confirmatur. Quia, si esset dare malitiam indi­ contra hoc arguat : quia bene sequilur, Hoc est a visibilem positivam, se habentem ad malitiam gra­ Deo, et hoc est peccatum, igitur peccatum est a Deo; duaient sicut se habet punctus ad lineam, adhuc — dicitur quod consequentia non valet, quia muta­ ista excederet malitiam privativam ; el illam gradua- tur unum praedicamentum in aliud : quia medium, lis excederet infinite; igitur el privativam, si dare­ scilicet ly hoc, est do prædicamento substantiæ, vel ad illud pertinens ; una autem extremitatum, scili­ tur. cet ly peccatum, est de prædicamento actionis. Et in hoc secundus articulus terminatur. Unde in tali modo arguendi est fallacia figura? dictionis. — Potest etiam aliter dici, quod argumen­ ARTICULUS III. tum solum concludit quod peccatum in suo signifi­ cato non dicit puram et solam enlitalem positivum ; PONUNTUR SOLUTIONES et hoc concedimus. Non autem concludit quin pec­ catum in recto dicat enlitalem positivam, el in obli­ § I. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM quo importet privationem. Peccatum enim de quo CONCLUSIONEM loquimur, est actus cum deformitate : puta odium I. Ad argumenta Gregorii. — Quantum ad Dei; unde nullus same mentis negaret odium Dei tertium articulum, respondendum est objectionibus esse peccatum ; et constat quod odium Dei est aliqua entitas. supradictis. Ideo Ad tertium dicitur quod adulterium est quidam A<1 primum Gregorii contra primam conclusio­ nem, negatur minor. Nam hoc quod dico, facere actus, puta motus localis vel alterationis, aul actio contra rectam rationem, est aliquid incomplexe vel passio. Et similiter dico de homicidio et de furto. significabile. Quod patet. Tum quia, secundum El præter hoc, in omnibus talibus est aliquis actus arguentem, hoc significatur per hoc incomplexum (а) puta. — prima Pr. (б) tenetur. — tenentur Pr. (i) quidam. — quidem Pr. (6) tuccemvu/. — tuiceplivui Pr. (γ) çuanivü. — Om. Pr. 41* LIBRI II. SENTENTIARUM voluntatis, quern constat esse incomplexe signi fica· bile. Conceditur tamen quod nulla entitas mere posi­ tiva sufficit ad completam rationem peccati; quia, ultra hoc, requiritur privatio rectitudinis. Ad quartum dicitur primo, quod Pelagius, in verbis illis, non accipit substantiam ita stricte quod excludat omne accidens, nec ita large ul includat omnem enlitalem. Quod palet : nam Pelagius, in illis verbis, dicil et concedit quod peccatum est actus perperam facti; ex quo sequitur quod sit ali­ quid de genere actionis, et aliqua entitas; et tamen, ibidem, dicit peccatum non esse substantiam. Acci­ pit autem substantiam medio modo, prout significat enfilâtes pure positivas, non includentes in sua ratione privationem; et illo modo, tam ipse quam Augustinos dicunt peccatum non esse substantiam. Item, dato quod substantia accipiatur ab eiscommuniter pro enti ta te, tunc dicitur quod peccatum non est substantia nec entitas, quantum ad suum for­ male, ex quo habet rationem peccati, scilicet inor­ dinationem (i); cum hoc (C) autem stat quod pecca­ tum, quantum ad suum materiale, scilicet actum, sit substantia et entitas, ut post dicetur. — Dicitur secundo, quod ubicumque Augustinus dicil pecca­ tum nihil vel nullam eutibtem esse, loquitur de peccato quantum ad suvro formale, scilicet deordinationem, non autem quantum ad suum materiale, quod est actus quidam. Et de hoc beatus Thomas, de Malo, q. 2, art. I, in solutione quarti, sic dicit : < In peccato transgressionis non est verum quoti peccatum sit privatio, sed quod peccatum sit actus privatus debito online : sicut furtum vel adulterium est quidam actus inordinatus. Eo enim modo pecca­ tum est nihil, quo nihil fiunt homines cum peccant : non quidem ita quod fiant ipsum nihil; sed quia, inquanturn peccant, privantur quodam l>ono;et ipsa privatio est non ens in subjecto. Et similiter, pecca­ tum est actus privatus online debito, el secundum ipsam privationem dicitur nihil, d — Hæc ille. — Item, 1. Quodlibeto, ari. 17, sic dicil : « Peccatum, maxime transgressionis, est actus inordinatus. Ex parte ergo actus, peccatum est natura aliqua. Sed inordinatio est privatio; el secundum hoc, pecca­ tum dicitur nihil. » — Hæc ille. — Ex quibus etiam patet quod ista propositio, Peccatum est a Deo, pos­ set distingui : quia vel accipitur ibi peccatum pro suo materiali solum, et tunc posset concedi ; vel accipitur peccatum pro suo formali solum, et tunc est neganda; vel accipitur ibi peccatum pro formali et materiali simul, el tunc similiter’est neganda. Ista tamen communiter negatur, quia posset esse occasio erroris, si male intelligalur. Unde non debet concedi, nisi cum additione, dicendo sic : Peccatum, quoad substantiam actus, est a Deo. (s) inordinationem. — ordinatioiwm Pr. (S) hoc. — Om. Pr. Ad quintum dicendum est sicut ad praecedens, nam tam Augustinus quam Coelestius concedunt peccatum esse quemdam actum, el consequenter aliquid pertinens (a) ad genus actionis, et conse­ quenter esse quoddam accidens, et consequenter quamdam entilatern. Cum autem dicunt peccatum non esse rem. accipiunt rem pro enlifatibus ct naturis mero positivis; vel loquuntur de peccato quantum ad suum formale, ut prius dictum est, non autem quantum ad suum materiale. Salis con­ cordat cum hoc sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 37, q. I, art. I, ubi sic dicit : a Substantia dicitur dupliciter, ul habetur ex 5. Metaphysicæ (l. c. 15). Uno modo enim dicitur substantia, secundum quod significat rem primi praedicamenti; et hoc est vel materia, vel forma, vel compositum, quod per se in genere est. Alio modo, dicitur substantia illud quod significat quid in omnibus rebus; sicut dici­ mus quod diffinitio significat substantiam rei ; et hoc modo quidquid positive dicitur in quocumque genere, sulislanliaest,vel habet substantiam. Primo modo igi­ tur accipiendo substantiam , nullo modo dubium est peccata substantias non esse : quia necetiani virtutes hoc modo sunl substantia» ; cum in genere substantial non sint (6), neque sicut principia, neque sicut prin­ cipiate. Sed secundo modo accipiendo substantiam, latest esse dubium, utrum peccatum substantia sil, eo quod in aclu peccati duo est considerare, scilicet: ipsum actum, qui essentia quædam est in eo quod actus est, el sic proculdubio substantia est; vel etiam secundo ipsam privationem ordinis, perquam malus est ; el quia privationes essentiam non habent, ideo ex ista parte substantia non est. El quia pecca­ tum dicitur peccatum, secundum quod est privatum debito online; ideo peccatum, absolute loquendo, dicitur substantia non esse; sed tamen, inquanturn actus est, substantia est. Similiter etiam nomen naturæ multipliciter dicitur, ut dicit Boetius, in libro de Duabus naturis ct unica persona Christi. Primo modo dicitur natura, secundum qùod com­ muniter ad omnia entia se habet, prout natura dif­ finitur quod est omne illud quod intellectu quoquo modo capi potest. Secundo modo, tantum prout substantiis convenit; et sic natura dicitur omne quod agere vel pali potest. Tertio modo dicitur, quod e*t principium motus et quietis in eis in quibus est perse, el non secundum accidens. Quarto modo, unumquodque informans specifica differentia. Se­ cundo ergo et tertio modo, peccata natura dici non possunt : quia in genere substantia» non sunl, ut dictum est; neque iterum principia motus sunl, sed potius motus vel actiones quædam. El quod (γ) plus est, etiam tertio modo accipiendo naturam, nec (a) pertinens. — parhajHiru Pr. (S) a \crbo cum usque ad tint, om. Pr. (γ) quod. — ()m Pr. DISTINCTIO XXXV. — QUÆSTIO I. natura, nec secundum naturam dici possunt : quia peccatum in nulla re accidit, nisi secundum reces­ sum ab eo quod est secundum naturam, vel quod naturaliter sibi inest; unde etiam peccatum homi­ nis est per recessum a rectitudine rationis, quæ naturaliter homini convenit. Sed primo modo el quarto, quodammodo peccatum natura diei potest, ct quodammodo non : quia secundum quod est actus quidam, est quoddam ens quod intellectu capi potest, et aliquam differentiam ad speciem determi­ nat ; sed inquanturn rationem peccati habet ex pri­ vatione rectitudinis, neque ens est, neque differen­ tiam habet, sed per privationem débita * formæ dici­ tur. Similiter autem el nomen rei dupliciter sumi­ tur. Simpliciter enim dicitur res, quod habet esse ratum el firmum innatura; el dicitur res, hoc modo accepto nomine rei, secundum quod habet quiddilalem vel essentiam quamdam; ens vero, secundum quod habet esse, ut Avicenna dicit, distinguens culis et rei significationem. Sed quia res per essentiam suam cognoscibilis est, transumptum est nomen rei ad omne illud quod in intellectu vel cogitatione cadere potest, secundum quod res a reor, reris, dicitur; et per hunc modum dicuntur res rationis, quæ in natura ratum esse non habent; secundum quem modum etiam negationes el priva­ tiones res dici possunt, sicut et entia rationisdicunlur, ut Commentator dicit in 4. Metaphysicæ (comm. 2). Primo ergo modo sumendo nomen rei, peccatum, inquanlum actus est, res quædam est; sed inquanturn peccatum est ex privatione ordinis debili, non est res quædam, quia privatio res naturæ non est, sed rationis lanium. Unde secundo modo accipiendo rem, quantum ad utrumque, peccatum res est, scilicet inquanlum est actus, et inquanturn privationi subjicitur. » — Ilæc sanctus Thomas, in forma. — Ex quibus patet quomodo peccatum potest concedi vel negari esse substantiam, esse naturam, esse rem. Cum autem ulterius dicil arguens, quod claudicatio nulla res est, etc.; — dicitur quod falsum est, nam claudicatio est motus localis. Quid autem sil talis motus, sæpe dictum fuit in pr.vcedcnlibus. Ad sextum palel responsio per prædicla; quia ostensum esi quomodo peccatum potest dici nihil, scilicet quoad suum formale, quod est privatio. Hem, dictum esi quômodo, el quantum, et (x) ad quid potest concedi quod peccatum sil a Deo, scili­ cet : secundum quid, et non simpliciter; quoad materiale, non quoad formale; quoad illud quod dicit positive el in recto, non quoad illud quod dicit privative et in obliquo; quoad illud quod habet de bono et rectitudine, non quoad illud quod habet de malo el obliquitate. Et de hoc alias dicetur latius. Unde sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 37, q. 2, (a) et. — Om. Pr. M5 art. 2, sic dicit : < Actus peccati, inquanturn est actus, n Deo est ; non autem secundum quod defor­ mitatem habet. Quod qualiter sit, ita considerari oportet. In omnibus enim in quibus incidit defectus ex causa secunda, et non ex causa prima, oportet quod quidquid est in effectu deficiente eseentiæ el bonitatis, lotum a causa prima procedat; quod autem est de defectu, reducatur in causam secundam defi­ cientem : ul patet in claudicatione, quæ est a vir­ tute gressiva, mediante tibia, per cujus, scilicet tibi®, curvitatem obliquitas in gressu claudicantis relinquitur ; unde quidquid est de gressu, totum est a virtute gressiva; sed defectus vel obliquitas gres­ sus non est a virtute gressiva, sed a cunitate tibiæ tantum. Similiter etiam est ordo Dei ad voluntatem creatam, sicut cause primæ ad causam secundam. In Deo autem nullus defectus incidere potest; volun­ tas autem creata ad defectum possibilis est. El ideo quidquid est m actu deficiente, scilicet peccato, de ratione actus et entis et boni, totum hoc a primo agente, scilicet Deo, procedit, mediante voluntate; sed ipse defectus qui est in aclu, hoc modo est a voluntate, quod a Deo non procedit. Et ideo quudcumque(x) deformitatem simul cum aclu significat, sive in generali, sive in speciali, non potes! dici quod hoc a Deo sit simpliciter. Unde non potest absolute dici quod peccatum sit a Deo, vel homici­ dium, vel aliquid hujusmodi; nisi cum hac addi­ tione, inquanturn est actus, vel inquanturn est ens. » — Hæc ille. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli contra eamdem conclusionem, dicitur quod argumentum illud prubat quod ratio in communi, ul ratio est, non est mensura dans rectitudinem actui, quia ratio, ut ratio praclica est, in communi, non plus habet quod sit recta quam non recta ; sed non probat quin ratio recta, ut recta est, sit men­ sura. Unde negatur minor, scilicet quod ratio recta, ut sic, possit obliquari, in sensu scilicet composito. — Potest etiam dici quod responsio ibidem data sustineri pole?l, scilicet quod ratio humana non est mensura prima, sed secunda; nam prima mensura est lex, vel ratio divina. Et ad improbationem hujus responsionis, negatur minor; nam recta ratio praclica mediat inter primam regu­ lam, quæ est lex divina, et actum voluntatis, qui est quid regulat um. Argumentum autem quod iit ibidem, ad probandum minorem, procedit ex falso, scilicet quod opus circumstantionalum sit prima regula voluntatis, et non divina ratio. Ideo simili­ tudo de imprimente sigillum in cera, non valet. Dato etiam quod objectum bene circurubtanlionatum esset regula voluntatis, constat quod hujusmodi objectum (a) quodcurnque. — quanicunique Pr. LIBRI II- SENTENTIARUM Ηύ non est regula, secundum (a) esse reale quod habet lectu praclico, secundum quod est consiliati vus et in effectu; quia, secundum tale esse, est posterius ratiocinativus eorum quæ sunt ad linem ; sic enim el ignotius. Relinquetur ergo quod, si sit mensura perficitur per prudentiam. In his autem quæ sunt vel regula, quod hoc convenit sibi in esse cognito. ad finem, rectitudo rationis consistit in conformiTalc autem esse habet n ratione. Et sic adhuc sequi­ late ad appetitum finis debili ; sed tamen ipse appe­ tur quod ratio esset regula prima, et prior in ratione titus finis debiti præsupponit rectam apprehensio­ nem de fine, quæ est per rationem. » — Hæc ille. regulandi, quam ipsum objectum. A — Hæc ille. tendit nisi in bonum particulare, quod apprehendit — Item, art. 2, sic dicit : α In actu exteriori potest vis sensitiva. Et ideo bonitas voluntatis dependet a considerari duplex bonitas vel malitia : una, secun­ ratione, eo modo quo dependet ab objecto. » — Hæc dum debitam materiam el circumstantias; alia, ille. — Item, ibidem, secundo loco, arguit sic : secundum ordinem ad finem. Et illa quidem quæ < Philosophus dicit in 6. Ethicorum (cap. 2), est secundum ordinem ad finem, tota dependet ex quod lænitas intellectus practici est verum con­ voluntate ; illa autem quæ est ex debita materia el forme appetitui recto. Appetitus autem rèctus, est circumstantiis, dependet ex ratione ; el ex hac depenvoluntas bona. Ergo bonum rationis practice magis I det bonitas voluntatis, secundum quod in ipsam dependet a bonitate voluntatis quam e converso. » fertur. > — Hæc ille. — Ex quibus patet : quod Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ recta ratio ostendens finem, est mensura actus volun­ dum, inquit, quod Philosophus ibi loquitur de intel­ tatis qui est de fine ; secundo, rectus appetitus finis. fecundum. — ltd Pr. (a) invenitur. — ibi negeiur Pr. DISTINCTIO XXXV. — QU/ESTIO I. U7 est régula rectæ rationis consiliantis cl judicantis de elemosynam det. Tunc ergo solum omissio imputa­ his quæ sunt ad finem; tertio, recta ratio judica­ tur ad peccatum, cum habeat causam intrinsecam, tiva (a) et præceptiva, est regula rectæ electionis; non quamcumquo, sed voluntariam; quia etiam si quarto, recta electio cum praecedentibus, est regula impediretur a causa intrinseca non voluntaria, puta actus exterioris. El sic semper recta ratio est men­ febre, eadem ratio esset sicut de causa extrinseca. sura omnium actuum humanorum. De hoc sanctus Ad hoc ergo quod omissio sit peccatum, requiritur Thomas, 1· 2 , * q. 91, ait. 2 (ad 2··) : « Omnis quod omissio causelurex aliquo actu voluntario. Sed operatio rationis el voluntatis derivatur in nobis ab voluntas e>l causa alicujus, quandoque quidem per eo quod est secundum naturam : nam omnis ratio­ se, quandoque autem per accidens : f>er se quidem, cinatio derivatur a principiis naturaliter notis; et sicut quando jmt intentionem agit ad lalem effe­ omnis appetitus eorum quæ sunt ad finem, deriva­ ctum, pula, si aliquis volens invenire thesaurum, tur ab appetitu naturali ultimi finis, et sic etiam fodieris inveniat; per accidens autem, sicut quando palet quod prima directio actuum nostrorum ad prætcr intentionem, pula, si aliquis volens fodere linem liat per legem naturalem, p — Hæc ille. — sepulcrum, fodiendo inveniat thesaurum. Sic ergo Palet etiam quomodo bonitas objecti, id est, mate­ actus voluntarius quandoque est causa per se omis­ riæ et circumstantiarum actus exterioris, dependet sionis actus : non tamen ita quasi voluntas directe a ratione. feratur in omissionem, quia non ens el malum est prater intentionem ct voluntatem, ul dicit Diony­ sius, 4. cap. de Divinis Nominibus, volunlalisautem § 2. — Ad argumenta contra secundam objectum est ens et bonum ; sed indirecte, quia fer­ CONCLUSIONEM tur in aliquid positivum, cum provisione omissio­ I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum nis consequentis; sicut cum aliquis vult ludere, contra secundam conclusionem, quod est Durandi, sciens quod ad hoc concoinitatur non ire ad eccle­ dicitur quod sanctus Thomas non assignat illam siam; sicul etiam, in transgressionibus, dicimus rationem quam tangit arguens, scilicet quod omissio quod fur vult aurum, non refugiensinjuslitiædeiornon sit in potestate nostra, nisi mediante aliquo actu milatem. Quandoque vero actus voluntarius est causa qui pertineat intrinsece ad essentiam peccati omis­ per accidens omissionis : sicul cum alicui occupato sionis, vel qui habeat omissionem pro objecto volito circa aliquem actum, non venit in mentem id quod per se el directe. Ipse enim oppositum dicit, de facere tenetur. Et non differt, quantum ad hoc, Malo, q. 2, art. 1, in solutione secundi, ubi sic : utrum actus voluntarius, qui est causa omissionis α Aliquid dicitur esse voluntarium, non solum quia |>or se vel per accidens, simul sit cum ipsa omis­ cadit sub actu voluntatis, sed quia cadit sub pote­ sione, vel etiam procedat; sicut est de eo qui in state voluntatis; sic enim et ipsum non velle dicitur nimia occupatione tarde impediente se dormire, voluntarium, quia in potestate voluntatis est velle et impedivit ne surgeret matutinarum hora. Sic ergo non velle, et similiter facere et non facere, d Sed verum est quod ad omissionem requiritur aliquis motivuin sancti Thomæ ad illam conclusionem, est : actus voluntarius ut causa. » — Hæc ille. — Cum quia semper ad peccatum omissionis concurrit ali­ autem dicit arguens, quod non oportet respectu quis actus tanquam causa omissionis, per se vel per omissionis ponere causililatem actualem positivam, accidens. Unde, ibidem, sic dicit : « Si considere­ cum sit effectus privativus, etc.; — dicitur quod tur id quod requiritur ad peccatum ul causa peccati, non solum oportet assignare causam positivam sic oportet quod ad quodlilæt peccatum, etiam omis­ motuum, immo etiam quietum, ut supra dictum sionis, aliquis actus requiratur. Quod sic patet. Ul est; el maxime quietis innaturalis et contra natu­ enim dicit Philosophus, 8. Physicorum (t. c. 7), ram, cujusmodi est peccatum omissionis, qua omit­ si aliquid quandoque movelur el quandoque non titur illud quod judicatum est debere fieri. Licet movetur, oportet assignare aliquam causam quietis; enim voluntas possit esse causa talis omissionis sine videmus enim quod, eodem modo se halænle mobili actu volendi lalem omissionem directe, non tamen el movente, similiter aliquid movelur vel non sine quocumque actu volendi respectu illius omissio­ movelur (6). Eadem autem ratione, si aliquis non (γ) nis aut alterius objecti, post consilium el judi­ agat quod agere debet, oportet hujus esse aliquam cium. De hoc satis concordat cum dictis sancti Thomæ causam. Si autem causa fuerit totaliter extrinseca, talis omissio non habet rationem peccati : sicul si Aiiarn, super 4. Sentent., q. ti, ubi dicit sic : < Homo aliquis, a lapide cadente læsus, impediatur ne ad experitur se non posse transire sine actu voluntatis, ecclesiam vadat; aut si aliquo furante impediatur ne dictato clare el plene quod aliquid sit agendum vel volendum, quin statim eligat sicul dictatum est vel contrarie, vel libere divertat se ad considerandum (а) judicativa. — tnt/icaiita Pr. vel volendum aliquid i m pertinens, vel eligat dif(б) a verbo oportet usque ad non movetur, om. Pr. I ferre. El quodeumque, prater primum, captet, (γ) non. — Om. Pr. IV. — 27 418 LIBRI II. SENTENTIARUM interpretative volet non facere quod dictatur : nani, puta si aliquis diligat Deum propter temporalia; et si posset pro aliqua parte temporis manere, habito hoc ipsum quod est laudare Deum ore, potest male pleno judicio de agendo vel non agendo, sine omni fieri, si hoc faciat quando non debet,quando scilicet actu volendi vel nolendi, stante tali judicio |»er alia facere tenetur. Sed si actus accipiatur regula­ horulam, pari ratione, per omne tempus posset tus, sicut significatur cum dicitur, temperate agere, stare illud evidens judicium, sine hoc quod voluntas vel, juste agere, sic non potest male fieri. Si tamen daretur quod aliquis actus non posset male fieri, non diverteret se alibi. > — Hæc ille. Forte dicetur quod ipsa nuda potentia voluntatis esset inconveniens, si esset causa per accidens omis­ potest esse causa sufficiens omissionis actus, sicut el sionis; quia bonum |>olesl esse per accidens causa ipsius actus; el ita non oportet quod omissio cause- mali. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod, in illo tur ab aliquo praecedente. — Dicitur primo, quod casu ubi omittens illud ad quo — Hæc ille deret; — neganda est consequentia. Quia, licet voluntas non possit implere illud, stante actuali in forma. animadversione præcepti. tamen posset velle implere II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum illud, et conari (2) ad sibi impossibile, stante ani­ aliorum, resjiondet Adam, ubi supra, dicens quod madversione ;el pos-et conari ne aliquid animadver­ α prima forma, seu prima consequentia, est satis teret, sed (€) dormiret. El (γ) hujusmodi forsan tali voluntati meritorius, voluntati, bonas. Sed minorem sequentis deductionis negat, conatus cum accipitur quod cum antecedente ejus stat quod inquam, exsistenti m charitate, et non scienti nec ibile. ille nullum sit habiturus hodie actum volendi vel attendenti quod sibi praecipitur esse nolendi : et quia non est in potestate volentis, si Deus autem non potest velle quod ipsa libere hujusjudicet clare aliquid esse faciendum, quin velit modi praeceptum impleat sicut sonat. Et si praece­ facere vel nolit, vel velit divertere intellectum ad ptum debeat esse rationabile, oportet quod intendat cogitandum de aliis, vel exspectare, vel aliquid aliquid libere possibile voluntati. El hoc non est simile. Verumtamen quod ille nullum actum sit nisi conari ad aliquid circa tenorem praecepti, ut hodie habiturus, bene staret cum prima parte ante­ impleatur praeceptum quod non advertitur impossi­ cedentis. Nec argumentum probat quod hoc stet bile impleri a voluntate libera. Et, dato quod adver­ cum toto antecedente. Dimissa autem alia parte teret, adhuc posset facere actionem præcepti sibi dati, videlicet habendo conditional velle merito­ antecedentis, negatur consequentia, p — Hæc ille. Ad secundum dicitur quod eodem modo minor rium, scilicet quod vellet illud implere, si posset, deductionis est falsa ; et iterum præmissæ repugnant. pro amore praecipientis. — Ad illud quod secundo « Dicetur, inquit, contra hoc : quia, si potest illud inferlur ex illo, dato quod voluntas non posset praeceptum transgredi, et neque peractum volendi libero velle vel nolle, — dicendum quod hoc potest ire ad ecclesiam, neque nolendi; igitur per solam capi tanquam disjunctiva; et tunc consequentia non ulriusque actus omissionem; et per consequens, valet. Vel potest intelligi quod hoc disjunctum, per solam carentiam potest peccare. »— α Ad istud, velle vel nolle, non subest libera? potestati volun­ inquit, concedo quod voluntas potest illud pnece­ tatis, stante lali judicio claro de aliquo agendo vel ptum transgredi per voluntatem non obediendi, vel volendo; el tunc concedatur; licet forle hoc disjun­ per contemptum praecepti aut praeceptorum, utpote ctum, velle ire ad ecclesiam vel nolle ire ad eccle­ quia ipsa potest velle vel nolle ire ad ecclesiam. Sed siam, subsit in casu imperio voluntatis potentis impe­ potest concedi quod omnino nullum aclum haliendo, rare sibi ut nec velit nec nolit, sed quod transferat non peccaret, quidquid sibi praeciperetur; quia nec se et intellectum ad (8) alia impertinentia; el tunc in libera potestate voluntatis est nullum actum interpretative nollet. —Ad illud quod tertio infer­ habere, habito tali pnecepto. Et idem dico de pleno lur, quod responsiones communes de medio inter judicio quod aliquid est agendum vel non agendum : velle ct nolle per non velle, non valerent, — dicen­ non est enim, illo stante, in libera potestate voluntatis, dum quod non sequitur, quoniam aliquae earum quin aliquem aclum habonl volendi conformiler valent : quia illum qui cras libere fornicabitur, Deus nec vult, nec non (c) vult, ut ita loquar, cras dictamini, vel nolend», expresse, vel interpretative, fornicari, voluntate beneplacenti vel efficienti; sed pro tunc. > Ad tertium dicit quod « præmissæ repugnant, solum non vult ipsum libere fornicari; quamvis ideo nil mirum si inferant falsam conclusionem, velit voluntate beneplaciti ipsum permittere forni­ quod (6) talis peccabit. Seul quia praemissæ repu­ cari liliere, et secundum etiam generalem influen­ gnant, el por consequens totale antecedens non est tiam concurrere ad motum el omnem rem posiliverum, ideo non ojxulel quod, licet iste non peccet (a) conari. — conatur Pr. |mt positionem alicujus actus volendi, si præmissæ (3) ft. — fit Pr. (C) quod. — quia Pr. (β) — Ad Pi (γ) Et. — tfd Pr. (t) ad. — ft Pr. (<) non. — Om. Pr. 420 I.IBRI Π SENTENTIARUM vam producendam, hem, etiam dubitans de aliquo, utrum sil bonum vel malum, volendum vel nolen­ dum, non debet inierim velle illud nec nolle, nec diligere nec odire; sed velle expectare, donec cer­ tius cognoverit quid agendum sil circa hoc, vel velle indifferenter se habere; el sic de viis aliis lune habendis >.— Hæc Adam, in forma, et satis conformiter dictis sancti Thomæ prolibatis ; nisi quod Adarn non loquitur nisi de omissione sequente ple­ num judicium de agendis, et non loquitur de omis­ sione sequente ignorantiam vel inconsideralionem agibilium. Sed recte consideranti, idem apparet esse judicium de utrisque. Quia quod aliquis non consi­ deret, aut quod ignoret agenda, procedit ex aliqua causa : quæ, si sil voluntaria, culpam non evadit; si vero non sit voluntaria, omissio sequens non imputatur ad culpam. El sic semper omnis omissio causatur ex aliquo actu voluntatis concomitante vel procedente. A<1 argumenta contra secundam partem ejusdem conclusionis, docet rrejiondere Adam. Unde ad pri­ mum, negatur prima consequentia ibidem farta, scilicet quod, in casu ibidem posito, nolle agere esset |>eccatum in infinitum gravius (piam sola et pura carentia actus voluntatis, scilicet purum non velle. Et ad probationem consequentia», dicitur, ■ secundum eum, quod esset devenire ad aliquod nolle vel odire tam (*) remissa * malitia.· el gravitatis,quod non posset dari remissior in genere |>eccati mortalis. Et sic nunquam devenietur ad aliquod nouvelle, vel ad omissionem puram in sola negatione consisten­ tem, æqualiâ gras itatis cum aliquo nolle; nec ad non dilectionem Dei aqualis gravitatis cum odio Dei; cl sic (C)de roteris. Eldicit Adam, quod diffi­ cultas hujus argumenti et suæconfirmationis, simi­ lis est difficultati quæ jiotesl fieri de gravitate pec­ cati venialis comparata ad gravitatem mortalis, et de pernis eis debilis post contritionem in purga­ torio. Unde dicit quod, si quis vult sustinere quod pœna major restat in purgatorio pre mortali (piam pro veniali, el sil ita quod in certa proportione, non propter hoc oportet ulterius dicere quod in eadem pro]>orliune potuisset peccaro mortaliter minus quam prius, in qua pœna venialis se habet ad pœiiam mortalis; sed stabitur citra, ila quod non veniatur unquarn ad hoc quod quis mortaliter peccet in eadem proportione, nec unquam plus venialiter unico veniali, usquequo pio uno solo veniali restet sibi tanta, caderis paribus, sicut pro quovis mortali. — Sed contra (γ) : Omne peccatum est volitio, vel nolilio, vel ejus causatio, vel talis omissio; non enim peccatur in opere exteriori sine peccalo inte­ riori commissionis vel omissionis. Sed omnis volitio (>) f(im. — catua Pr. (4) nc. — fune Pr. (▼) contra. — quia Pr. nostra, vel nolilio, el judicium seu deliberatio contra quam iturcum peccatur, quodlibet, impiam, isto­ rum est in infinitum remissibile; sio intelligendo quod omni tali actu contingit dare actum minorem vel remissiorem eo. Cum igitur quodlibet peccatum sit talis actus, vel omissio talis actus, cujus omissio­ nis gravitas mensuranda eat ex quantitate actus qui haberi debuit, ut videtur, igitur quolibet peccalo Interit dari minus peccatum, et hoc in duplo minus, et triplo, et quadruplo, et sic in infinitum; sicut quolibet actu est possibilis aliquis duplo remissior, el alius quadruplo, et sic deinceps. Igitur nullus peccat mortaliter, quin idem vel alius posset |>eccare duplo minus.— α Despondetur, inquit Adam, quod hæc ultima consequentia est neganda. Quia, licet actus A sil duplo remissior actu B, etc., verumtamen, si cetera sini paria vel eadem, non peccabit duplo minus, habens illum actum A (piam habens B; el tamen peccatum A est duplo minus quam peccatum B, de virtute sermonis loquendo. Et ila dici potest quod ila graviter vel parum minus peccat eliciens duplo remissiorem actum : ex (pio enim voluntarie contra deliberationem intellectus adver­ tenter vere vel interpretative elicit eum, non stat ]>er voluntatem solum quod actus sil duplo remis­ sior; nec gravius semper peccatur, vel minus gra­ viter, precise ex majoritate vel minorilale actus, sed ex aliis circumstantiis el objecto, quæ rema­ nent eadem, et sola quantitas actus variatur; nec erit proportio gravitatis peccatorum secundum pro­ portionem inter actus secundum quantitatem eorum in sua specie. » — Hæc ille. — Breviter ad ista omnia : Secundum dicta beati Thomæ, dicen­ dum esset quod fundantur in falso, scilicet quod volitio vel nolilio sint formæ remissibiles in infini­ tum. Hujus enim oppositum ipse ponit, dum vult nullam formam accidentalem esse divisibilem in infinitum. Et de hoc dictum est in 1. Sentent., (list. 17 (x), et ideo talia nullam sibi ingerunt diffi­ cultatem. Ad argumentum pro parte affirmativa, quasi respondet sanctus Thomas, de Malo. q. 2, art. I, in solutione primi, dicens quod « in illa diffinitione peccati, accipiendum est pro eodem, dictum el non dictum, factum el non factum, quantum ad ratio­ nem peccati; quia affirmatio et negatio ad idem genus referuntur. Unde et Augustinus dicit, in libro de Trinitate (lib. 5, cap. 6 et 7), quod ingenitum ad genus relationis pertinet, sicut et genitum. » Et hæc de (piæslione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. (e) primi. — Λ<1. Pr. DISTINCTIO XXXVh — QUÆSTIO I. DISTINCTIO XXXVI. QUÆSTIO 1. UTRUM MALUM SUFFICIENTER DIVIDATUR DER CULPAM ET PŒNAM trigesimamsextam distinctionem 2. Sentent., quæritur : Utrum malum suf­ ficienter dividatur per culpam et pœnam. Et videtur quod non. Quia in irratio­ nabilibus non est culpa, nec pœna quæ resf>ondet culpæ ; et tamen in eis invenitur malum. Igi­ tur, etc. In oppositum est commune dictum Doctorum. iiica In hac quæstione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod omne malum in rebu * voluntariis consideratum, est pwna vel culpa. Hanc ponit sanctus Thomas, I p., <|- 48, art. 5, ubi sic dicit : « Malum est privatio boni, quod in perfectione et actu consistit principaliter et per se. Actus autem est duplex : scilicet primus, et secun­ dus. Actus quidem primus, est forma et integritas rei; actus autem secundus, est operatio. Contingit igitur malum esse dupliciter : uno modo, per subtractionem formæ, vel alicujus partis quæ requi­ ritur ad integritatem rei, sicut cæcitas malum est, et carere membro; alio modo, per subtractionem debitae operationis, vel quia omnino non est, vel quia debitum modum vel ordinem non habet. Quia vero bonum simpliciter est objectum voluntatis, malum, quod est privatio boni, secundum specia­ lem rationem invenitur in creaturis rationalibus habentibus voluntatem. Malum igitur quod est per subtractionem formæ vel integritatis rei, habet ratio­ nem pœnæ, et præcipue supposito quod omnia divinæ providentiæ et justitiæ subdantur; de ratione enim pœnæ esi quod sil contraria voluntati. Malum autem quod consistit in subtractione débita? opera­ tionis in rebus voluntariis, habet rationem culpæ; hoc enim imputatur alicui in culpam, cum delicii a perfecta actione cujus est dominus secundum volun­ tatem. Sic igitur omne malum in rebus voluntariis consideratum, est pœna vel culpa. » — Hæc ille. 421 Ex quibus potest formari talis ratio : Tot sunt di lièrent iæ malorum in rebus voluntariis, quot sunt diffcrentiæ Umorum quibus privari possunt res ha Un tes voluntatem. Sed tantummodo sunt duæ diffcrentiæ Unorum principalium in natura habente voluntatem : scilicet actus primus, et actus secun­ dus. Igitur tantummodo sunt duæ differenti® malo­ rum talis natura. Unum autem dicitur culpa, et aliud dicitur pœna. Igitur culpa et pœna sufficienter dividunt malum natune habentis voluntatem. Similem probationem ponit, de Malo, q. l,art. 4. Hem, 2. Sentent., dist. 35, q. 1, art. 1. Secunda conclusio est quod omni * pœna, Inquantum pœna est, infligitur propter aliquam culpam. Hanc ponit sanctus Thomas, la 2·, q. 87, art. 7, ubi sic dicit : « Pœna potest dupliciter considerari : scilicet simpliciter, cl inquantum eat satisfactoria. Pœna quidem satisfactory, est quodammodo volun­ taria. Et quia contingit eos qui differunt in reatum pœnæ, esse unum secundum voluntatem, unione amoris, inde est quod interdum aliquis qui non pec­ cavit, pœnam voluntarius pro alio portat; sicut etiam in rebus humanis videmus quod aliquis in se transfert debitum alterius. Si vero loquamur de pœna simpliciter, secundum quod habet rationem pœnæ, sic semper habet ordinem ad culpam pro­ priam ; sed quandoque quidem ad actualem culpam; qiiandoque vero ad culpam originalem, cl hoc qui­ dem vel principaliter, vel consequenter. Principali­ ter quidem pœna originalis peccati est quod natura humana sibi relinquitur, destituta auxilio originalis justitiæ; sed ad hoc consequuntur omnes pœnalitales, quæ ex defectu natura in hominibus contin­ gunt. Sciendum tamen est quod quandoque aliquid videtur ease pœnale, et tamen non liabet simpliciter rationem pœnæ. Pœnaenim e>t sjiecies mali ; malum autem est privatio boni. Cum autem sint plura bona hominis, scilicet animæ, el corporis, et exteriorum rerum, contingit interdum quod homo patiatur detrimentum in minori bono, ut augeatur in majori ; sicut cum patitur detrimentum peeuniæ propter sanitatem corporis, vel in utroque horum propter salutem animæ el propter gloriam Dei ; et tunc tale detrimentum non est simpliciter malum hominis, sed secundum quid; unde non habet simpliciter rationem pœnæ, sed medicinæ : nam et medici austeras potiones propinant infirmis, ul inferant sanitatem. Et quia hujusmodi non proprie habent rationem pœnæ, non reducuntur (i) ad culpam sicut ad causam, nisi pro tanto quia hoc ipsum quod oportet natura humanæ medicinas poenales exhiberi, est ex corruptione natura, quæ est pœna peccati 1«) reducuntur. — deducuntur Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM originalis. In statu enim innocenliæ non oportuisset aliquem ad profectum virtutis inducere per exercitia pomolia. Unde hoc ipsum quod est pœnale in talibus, reducitur ad culpam originalem sicut a«i cau­ sam. a — Hæc ille. Ex quibus poted sic argui : Illud quo ΛΊ loto removetur aliud, el quo posito ponitur, habet ali­ quem modum causal i tatis ad illud aliud quod sic pomi et removet. Sed, culpa originali posita, ponun­ tur pœnæ; illa vero penitus remota, id est, non præsupposita, nulla pœna posita fuisset. Igitur omnis pœna causatur ab aliqua culpa, el potissime originali, licet non solum ab illa. Similia ponit, 2. Sentent., dist. 3G, q. 1, ari. 4. Tertia conclusio est quod omnis pœnæ Deus est auctor (a). tantum, quia per justam actionem aliquo bono pri­ vatur. Et ideo pœnæ Deus est auctor; diversimode tamen diversarum. Quædarn enim est pœna damni, ut subradio graliæ, el hujusmodi ; et harum poena­ rum Deus est causa, non quidem agendo aliquid, sed potius non agendo; ex eo enim quod Deus gra­ tiam non influit, consequitur in isto privatio gra­ tiae. Quædarn vero pœna sensus est (a), quæ |μ·γ aliquam actionem infligitur; et hujus etiam agendo Deus auctor est. » — Hæc ille. Ex quibus |M)test sic argui : Omnis effectus cujus productio non arguit in efficiente defectum, sed per­ fectionem, reducitur in Deum sicut in causam. Sed omnis pœna est hujusmodi, igilur. Simile {Minii, 1 p., q. 49, ari. 2. Et in hoc primus articulus terminatur. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 37, ARTICULUS II. q. 3, art. 1, ubi sic dicit : « Pœna duo habet in se : PONUNTUR OBJECTIONES scilicet rationem mali, secundum quod est alicujus boni privatio; cl rationem boni, secundum quod § 1. — Contra primam conclusionem justa tot cl ordinata. Quidam ergo considerantes pœnam tantummodo ex illa parte in qua defectus Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ est el malum, dixerunt jxenas a Deo non esse; in quem etiam errorem Tullius incidisse videtur, ut dum articulum, arguitur contra prædicta. Et qui­ patet in lib. de Officiis. Hujusmodi enim homines dem, Contra primam conclusionem arguit Aureolus providentiam Dei negaverunt de humanis actibus. (dist. 35, q. 1, art. 2), probando quod non suffi­ Unde ordinem qui est in pœna respectu culpæ, non cienter distinguatur malum culpæ a malo pœnæ, per dicebant per divinam providentiam esso, sed per hoc quod culpa est privatio secundæ perfectionis, justitiam hominis pœnam infligentis; defectum pœna vero est privatio vel privativa primæ perfectio­ autem qui est in pœna, non esse a Deo ordinatum, nis. Arguitur ergo sed ex necessitate causarum secundarum incidere : Primo sic. Quia malum pœnæ potest esse respe­ {Minebant enim Deum res in esse produxisse sicut , ctu utriusque perfectionis, et respectu boni moris. producit agens ex necessitate naturæ, ul scilicet ex Unde dicil Augustinus 1. Confessionum, cap. 12), uno primo, in quo scilicet nullus defectus est, unum | quod peccatum sibiipsi est [iœna. Culpa enim dicit primum procederet ab ejus perfectione distans, et 1 carentiam boni debiti i nesse agenti inquanlum est secundum quod longior Iit distantia ab uno primo agens; et hoc in natura qu® habet dominium sui per ordinem causæ et causati, magis dicebant defe­ actus, puta in libero arbitrio. Sed eadem culpa ctum incidere. Haec autem positio erronea est, sicut potest esse pœna in online ad juste infligentem in I. libro, dist. 39 (q. 2, ari. 2), palet, ubi dictum illam, sicut dicit Apostolus, ad Romanos, 1 (v. 27) :· est providentiam divinam ad omnia se extendere. Mercedcm quam oportuit erroris sui in seipsis Et ideo dicendum est pœnas a Deu esse, nullam recipientes. Et ita videtur dicere Magister (2 lib., autem culpam a Deo esse, quamvis utrumque dica­ dist. 35), quod pœna adimit bonum passive, sed tur malum. Cujus ralio est, quia unicuique rei assi­ culpa quasi active. gnatur causa agens, secundum quod ab agente res Secundo arguit (dist. 37, q. I, art. 1) : Quia (6) illa producitur· Culpa autem rationem mali et defe­ sub ratione qua causal, videtur qubd actus culpabi­ ctus baliet, etiam secundum quod a)j agente suo pro­ lis halieot rationem pœnæ : quia secundum quod ducitur, quod actionem suam in debiturn finem non elicit el rausit peccatum, privat bonum ; et tamen ordinat. Et ideu culpæ causa non polot assignari, secundum hoc habet rationem pœnæ· Et inquantum nisi talis in quam defectus cadere potest. Pœna elicitur et respicit agens, habet rationem disconve­ autem non habet rationem mali vel defectus, secun­ nientis; quia per hoc voluntas ponitur extra statum dum quod ab agente procedit, quia per ordinatam naturalis rectitudinis, quia agit non recte. Et ita actionem agentis pœna infligitur; mnI habet ratio­ idem est pœna et culpa. — Hæc Aureolus. nem defectus vel mali in ipso recipiente actionem — (s) auctor. — actor Pr (а) <··(. — Om. Pr, (б) agent, — Ad. Pr. DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I. § 2. — CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumenta Durandi. —Con Ira secundam con­ clusionem arguit sic Durandus (dist. 30, q. 3), Primo. Si pœna semper infligeretur pro aliqua culpa : vel pro actuali; vol pro originali. Non pro actuali : quia in multis inveniuntur graves pœna·, in quibus nulla est culpa actualis; sicut in pueris nuper ve) nondum baptizatis, in quibus sunt ægritudincs, et vexationes dærnonum, et similia. Item nec pro originali. Quia culpa· originali non debetur pœna sensus, sed pœna damni ; licet ipsa [lassibililas pœnæ sensus insit propter peccatum originale. Sed multæ pœnæ sensus insunt hominibus, ul de se patet. Ergo non omnis pœna infligitur pro culpa. Secundo. Quia multæ sunt pœnæ quæ infliguntur ab homine simpliciter injuste, absque aliqua culpa patientis; et a Deo, non quidem injuste, cum sil Dominus vita.· el mortis, sed præler justitiam. Quod contingit multis modis, sicut traclal Magister, 4. Sentent., dist. 15, cap. 1, dicens quod α quinque modis flagella contingunt : vel ut justis merita per patientiam augeantur, ul Job ; vel ad custodiam vir­ tutum, ne superbia lentet, ut Paulo; vel ad corri­ gendum peccata, ul Mariæ lepra; vel ad initium pœnæ, ut Herodi, ut hic videatur quid in inferno sequatur; vel ad gloriam Dei manifestandam, ul in aeco nato d. In primo et ultimo istorum modorum pœna non infligitur pro culpa, ut de se patet. Igitur. § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Argumentum Durandi. — Contra tertiam con­ clusionem arguit Durandus (dist. 37, q. 2). Quia Deus non est immediatus auctor illius pœnæ quæ infligitur actione culpæ. Sed quædarn pœnæ sunt hujusmodi, sicut omnes pœnæ quæ ab hominibus injuste inferuntur. Ergo, etc. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus prælibatis. Et ideo Ad primum contra primam conclusionem » dicitur, negando antecedens. Privatio enim secunda» perfe­ ctionis, inquantum hujusmodi, non est pœna; sed est formale constitutivum culpæ. Et ad probationem, dicilur primo, quod nullum peccatum, inquantum 423 est peccatum vel culpa, est pœna; immo, si pecca­ tum sil culpa et pœna, ab alio habet rationem culpæ, et ab alio rationem pœnæ. Et hoc ostendit sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 4, in solutione primi, ubi sic dicit : — Hæc ille. — Et ex hoc solvit argumentum pri­ mum, quod est tale : < Omnis bona divisio est per opposita. Sed pœna et culpa non sunt opposita ; quia aliquod peccatum est pœna peccati, ut dicit Grego­ rius, super Ezechielem (Homilia 11). Ergo malum non convenienter dividitur per pœnam et culpam. > Item, in solutione secundi, sic dicit : < Ipse actus peccati non est vol i tus inquantum est inordinatus, sed secundum aliud, quod dum voluntas quærit, in praedictam inordinationem incurrit, quam non vel­ let. Et sic, ex eo quod est volilum, habet rationem culpæ; ex eo vero quod inordinationem invite quis quodammodo patitur, immiscetur ratio pœnæ. » — Hæc ille. — El ex hoc solvit argumentum secundum, quod est tale : α Actus, inquanlum est inordinatus, est malus. Sed inquanlum est inordinatus (?), est pœna; dicil enim Augustinus in 1. Confessionum (cap. 12) : Jussisit, Domine, et sic est, ut inordi­ natus omnis animus sit sibiipsi pœna. > — Hæc ille. — Ex quibus patet etiam, quod nulla culpa, inquantum hujusmodi, est pœna, sed solum per quamdam concomitantiam. — Dico secundo, pro alio adducto ad prolationem antecedentis, quod ctiljva, inquantum hujusmodi, non dicit carentiam boni debiti i nesse agenti. Sed verum est quod omnis culpa causatur ex tali carentia, et causât talem carentiam. Primum patet : quia (γ), juxta pTædicta in aliis distinctionibus, omne peccatum habens ratio­ nem culpæ, pnesupponit aliquem defectum in ratione. Secundum patet : quia omnis culpa dimi­ nuit bonum natura· rationalis; bonum dico, seu perfectionem se habentem per modum actus primi, scilicet habilitatem ad bonum virtutis vel graliæ. Non tamen prima carentia vel secunda constituunt rationem culpæ, nec sunt do ratione ejus; sed se (a) inerrato — creato Pr. (€) Inordina/ur. — ordinat ut Pr. (γ) quia. — quod Pr. 424 LIBKI II. SENTENTIARUM ha lient ad earn ul causa vel effectus. — Dicitur ter­ tio, quod privatio boni formaliter constituens ratio­ nem culpæ, nullo modo est pœna agentis. Unde sanctus Thomas, ibidem, in solutione octavi, sic dicit « Corruptio boni in actione, inquantum hujus­ modi, non est pœna agentis, per se loquendo; sed esset (Mena actionis, si actioni pœna delæret compe­ tere. Sed ex hac corruptione vel privatione actionis, consequitur aliqua corruptio vel privatio in agente, quæ halæt rationem pœnæ. » — I hoc ille. Ad secundum, negatur antecedens, scilicet quod actus, inquantum culpabilis, habeat rationem pœnæ. El ad probationem, dicitur quod actus vitiosus, inquantum elicitur, non est pœna; nec inquantum aclus. est pœna; nec inquantum privat effective, est pœna, sed causa pœnæ. Et ideo nullo modo proba­ tur quod culpa, inquantum hujusmodi, sit pœna; sed solum quod culpa sit pœna effective, vel per quamdam concomitantiam. ut patet ex dictis. — Dicitur secundo, quod aclus vitiosus non ex hoc dicitur culpa quia disconvenit agenti, causando disconvenientiam in ipso subjective; nec ex hoc quia ponit agens extra statum naturalis rectitudinis ; ista enim non sunt de rationed essentia culpæ, sed sunt effectus culpæ. Conceditur tamen quod disconve­ nientia actionis ad agens, subjective exsistens in actu, ul in subjecto proximo, est de ratione culpæ. Sed talis disconvenientia actionis ad agens, fundata in actione, nullo modo est pœna ; sed solum discon­ venientia sibi opposita, fundata in agente, el termi­ nata nd actionem. Unde, breviter loquendo : Omnis privatio conveniens actui ut exit ah agente, habet rationem culpæ; omnis autem inordinatio conve­ niens agenti ul recipit actionem, habet rationem pœnæ. Constat autem quod aliud est exire ab agente, el aliud est agens reci|>ere actionem ; quia primum est actio, secundum est passio. El sic non secundum idem contingit actui ratio culpæ et pœnæ, ut sæpe dictum est. De hoc sanctus Thomas, I p., q. 48, ari. 5, in solutione quarti, sic dicil : ost banc vitam non debetur pœna sensus; sed in prae­ senti debetur sibi pœna sensus consecutive, licet non directe. Unde sanctus Thomas, de Malo, q. 5, ari. 4, quierit : Utrum mors el alii defectus hujus vite sint pœna originalis peccali. Et arguit sic, quarto loco : « Hujusmodi defectus sunt quædam pœnæ sensus. Sed pœna sensus debetur peccato propter conversionem indebitam ad lionum commu­ tabile, quæ quidem conversio non est in originali peccato. Ergo hujusmodi defectus non correspon­ dent ei pro pœna. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : σ Dicendum, inquit, quod pœna sensus taxata non debetur nisi conversioni actuali; sed alia ratio est de pœna concomitante, η — Hæc ille. — Simile dicit, 2* 2 ,q. * 164, art. 1. Ad secundum dicitur quod, nisi culpa originalis præcessisset, nihil pœnale inflictum fuisset homini ad profectum virtutis, neque ad custodiam ejus, neque ad correctionem, nec ad initium pœnæ, nec ad gloriam Dei, ut supra dictum est. Quod enim homo indigeat talibus exercitiis, signum est vitiate naturæ. § 3. — An ARGUMENTUM CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumentum Durandi. — Ad illud quod objicitur contra tertiam conclusionem, dicitur quod procedit ex falso fundamento, scilicet quod Deus nullo modo producat actum peccati, et per conse­ quens non sit causa pœnæ, quæ per talem actum infertur. Falsitasenim hujus fundamenti in sequenti quæstione patebit. Et de hoc sanctus Thomas, 2. Sententiarum, dist. 37, q. 3, ari. 1 (arg. 3), sic arguit : α Quidquid non est causa actionis, non est causa illius quod per actionem causatur. Sed multe sunt pœnæ, quæ aliquibus per aliorum pcccaLi infliguntur; multi enim afflictionibus premuib * tur per eos qui injuste opprimunt. Cum ergo culpæ Deus non sil causa, videtur quod nec omnis pœnæ. » Ecce argumentum. Sequitur responsio: α Dicendum est, inquit, quod, quamvis actionis turpis Deus non sit causa secundum quod deformitati substat, est tamen causa ejus secundum quod actio quædam est; et ideo etiam potest dici causa ejus quod per illam § 2. — Ai) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM actionem effectum est. a— Hæc ille. CONCLUSIONEM Ad argumentum m oppositum quasi respondet Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ sanctus Thomas, i p., q. 48, art. 5, in solutione tra secundam conclusionem, dicitur quod aliquæ secundi, ubi sic dicil : « Pœna el culpa non dividunt pœnæ infliguntur pro peccato actuali, tam a Deo malum simpliciter, sed malum in rebus volunta­ quam ab homine, lam in p’ræsenti quam in futuro. riis. d — Hæc ille. Aliquæ autem pœnæ sensus et damni infliguntur Et hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus. pro solo originali, sicut mors et aliæ pœnæ vite Arnen («). præsentis, potissime consistentes in defectu conse­ (a) Ante/». — Om. Pr quente principia naturæ sibi rclictæ. El cum dicil 1>IST INCTIO XXXVIL — QUÆSTIO I. DISTINCTIO XXXVIL QUÆSTIO I. UTRUM ACTUS PECCATI SIT A DEO incA trigesimnmseptimam distinctionem 2. Sententiarum , quæritur : Utrum actus peccali sit a Deo. Et arguitur quod non. Hornoenim non dicitur esse causa peccati, nisi quia est causa actio­ nis peccati : nihil enim ad malum intendens operatur, ut dicit Dionysius, 4. de Divinis Nominibus. Sed Deus non est auctor peccali Igitur nec actionis vel aclus peccati. In oppositum arguitur sic. Nam, secundum quod dicit Augustinus, 3. de Trinitate (cap. 4), volun­ tas Dei est causa omnium specierum et motio­ num. Sed actus peccali esi quidam motus liberi arbitrii. Igitur est a Deo. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTOR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod Deus non est causa peccati, ut peccatum est. Hanc probat sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 1, ubi sic : α Causa peccati est aliquis duplici­ ter : uno modo, qtjia ipso peccat; alio modo, quia facit alium peccare. Quorum neutrum Deo potest convenire. Quod enim Deus peccare non possit, manifestum est, et ex communi ratione peccati, et ex propria ratione moralis peccati, quod dicitur culpa. Peccatum enim communiter dictum, secun­ dum quod in rebus naturalibus el artificialibus invenitur, ex eo provenit, quod aliquis in agendo non attingit ad finem propter quem agit; quod con­ tingit ex defectu activi principii ; sicut si gramma­ ticus non recte scribat, contingit ex defectu artis, si tamen recto scribere intendat; et quod natura peccet in formatione animalis, sicut contingit in partubus monstruosis, contingit ex defectu activa? virtutis in semine. Peccatum vero, secundum quod in morali­ bus dicitur et hnbet rationem culpæ, provenit ex eo quod voluntas delicii a debito One, per hoc quod in 425 indebitum (ί) finem tendit. In Deo autem neque activum principium potest esse deficiens, eo quod ejus potentia est infinita; nec ejus voluntas potest deficere a debito fine, quia ipsa ejus voluntas, quæ etiam est ejus natura, est bonitas summa, quæ est ultimus finis et prima regula (C) omnium volunta­ tum ; unde naturaliter ejus voluntas inhæretsummo liono, nec potest abeo deficere; sicut nec alicujus rei appetitus naturalis deficere potest, quin appetat suum bonum naturale. Sic igitur Deus causa pec­ cati esse non potest, eo quod ipse peccet. Similiter etiam non potest esse causa peccati, eo quod alios jieccare faciat. Peccatum enim, prout de ipso nunc loquimur, consistit in aversione voluntatiscreatæ ab ultimo fine. Impossibile est autem quod Deus faciat voluntatem alicujus averti ab ultimo fine, cum ipsemet sil ultimus finis. Quod enim communiter inve­ nitur in omnibus agentibus creatis, oportet quod hoc habeant ex imitatione (γ) primi agentis, quod dat omnibus suam similitudinem, secundum quod capere possunt, prout «licii Dionysius, 9. cap. de Divinis Nominibus Unumquodque autem agens creatum invenitur per suam actionem alia quodammodo ad seipsum trahere, assimilando ea sibi : vel per similitudinem formæ, sicut cum calidum cale­ facit; vel convertendo alia ad finem suum, sicut homo per praeceptum alios movet ad finem quem intendit. Est igitur hoc Deo conveniens, quod omnia ad seipsum convertat; et per consequens, quod nihil avertat a seipso. Ipse autem est summum bonum. Unde non potest esse causa aversionis voluntatis a summo bono; in quo ratio culpæ consistit, prout nunc loquimur de culpo. Impossibile est igitur quod Deus sil causa peccati. > — Hæc ille. Ex quibus jxjtest argui dupliciter.—Primo, ad probandum quod Deus non sit causa peccati, hoc modo quod ipse peccet. Arguilur ergo sic : Nullum agens, cujus activum principium est indefectibile, el cujus voluntas a debito fine non potest deviare, est peccabile. Sed Deus est hujusmodi. Igitur est omnino impeccabilis. — Secundo, arguilur quod Deus non sil causa peccati, hoc modo quod alios faciat peccare, vel facere possit. Et hoc sic Ille cui est impossibile aliquid avertere a summo bono, non potest alium inducere ad peccatum. Sed Deus est hujusmodi. Igitur, etc. Similia dicil, 1· 2 , * q. 79, art. 1. Secunda conclusio est quod aclus peccali pro­ ducitur effective a Deo. Hanc probat, de Malo, q. 3, ari. 2, ubi sic : < Apud antiquos, inquit, circa hoc erat duplex opi(a) indebitum. — debitum Pr. (Λ) prima regula — praeterea respectu» Pr. (γ) imitatione. — mutatione Pr. ISO LIBRI II. SENTENTIARUM nio. Quidam enim dixerunt antiquitus, actionem moventur ab ipso, quod etiam ipsa seipsa movent, peccati non esse a Deo, attendentes ad ipsam peccati sicut quæ habent liberum arbitrium : quæ, si fue­ deformitatem, quæ a Deo non est. Quidam vero rint in debita dispositione el ordine debito ad reci­ dixerunt actionem peccati a Deo esse, duplici ratione. piendum motionem qua moventur a Deo,sequuntur Pnmo quidem, ratione communi. Quia, cum ipse bonce actiones, quæ totaliter reducuntur in Deum Deus sit ens per essentiam suam, quia sua essentia sicut in causam; si autem deficiant a debito ordine, est suum esse, oportet quod omne quod quoquo- .sequitur actio inordinata, quæ est actio peccati; el modo ot, derivetur ab ipso : nihil enim aliud est, sic id quod est ibi de actione, reducitur in Deum quod sit suum esso, sed omnia dicuntur entia per sicut in causam; quod nutem est in deordinatione participationem quamdam ; omne autem quod est vel deformitate, non habel Deum causam, sed solum tale per participationem, derivatur ab eo quod est liberum arbitrium. El propter hoc, dicitur quod per essentiam; sicut omnia ignita derivantur ab eo actio peccati est a Deo, sed peccatum non est a quod e>t per essentiam suam ignis. Manifestum est Deo. » — Hæc ille. autem quod actio peccati est quoddam ens, et in Ex quibus arguitur sic : Omne ens per participa­ pnodicamenlo entis positum. Unde necesse est dicere tionem, derivatur ab ente per essentiam, quod est quod sit a Deo. Secundo, idem apparet speciali Deus. Sed omnis actio peccati est ens per participa­ ratione. Necesse est enim omnes motus causarum tionem. Igitur, etc. — Secundo, sic : Omnis motus secundarum causari a primo movente, sicut omnes est a primo movente, quod est Deus. Sed actus, vel motus inferiorum corporum causantur a motu cœli. actio peccati, est quidam motus. Igitur, etc. Deus autem est primum movens, respectu omnium Simile |>onit, 1® 2 , q. 79, art. 2; et 2. Sentent., * motuum corporalium et spiritualium; sicut corpus di>l. 37. q. ‘2, ari. 2. cudeste est principium omnium motuum inferio­ Et in hoc primus articulus terminatur. rum corporum. Unde, cum aclus peccati sit quidam motus liberi arbitrii, necesse est dicere quod actus peccati, inquantum est actus, sit a Deo. Sed tamen ARTICULUS II. attendendum est quod motio primi moventis non PONUNTUR OBJECTIONES recipitur uniformiter in omnibus molibus, sed in unoquoque secundum proprium modum ejus. Alio enim modo causatur a motu cadi motus (a) corpo­ § I. _ Contra secundam conclusionem rum inanimalorum, qua * non movent seipsa; el alio I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ modo motus animalium, quæ movent seipsa. Rursumque (S) : alio modo consequitur ex motu codes! i dum articulum, arguitur contra secundam conclu­ pullulalio plantæ in qua virtus generativa non defi­ sionem. Unde Aureolus (dist. 38, q. I, art. 1) arguit Primo sic. Si Deus ageret ad actum positivum cit, sed producit perfectum germen ; el alio modo pullulalio plantæ cujus virtus generativa et germi­ voluntatis substratum (a) deformitati, necessario nativa est debilis, et producit germen inutile. Cum ageret ad deformitatem; cujus oppositum dicunt enim aliquid est in debita dispositione ad recipien­ Sancti. Probatur consequentia : quia quando aliqua dum motionem primi moventis, consequitur actio sic se habent quod unum est privatio in alio el inse­ perfecta, secundum intentionem primi moventis; parabile ab alio, quod Cumque agens agit in unum, sed si non sit in debita dispositione et apLtudinead necessario agit in reliquum ; sed ila se habet defor­ recipiendum motionem primi moventis, sequitur mitas ad actum; igitur, etc. Major palet : quia enim actio imperfecta; et tunc id quod est ibi actionis, |I privatio albedinis et negatio est inseparabiliter reducitur (γ) in primum movens sicut in causam; annexa nigredini, ideo producens nigredinem, neces­ quod autem est ibi de defectu, non reducitur in pri­ sario producit non albedinem. Minorem probo. mum movens sicut in causam, quia talis defectus Accipio enim istum actum qui est odire Deum : ita sequitur in actione, ex hoc quod agens secundum concomilaturdeformitas istum actum, quod impos­ deficit ab ordine pnmi moventis, ul «lictum est : sibile est eam separari vel tolli ; et hoc est quoti sicut quidquid est de motu in claudicatione, totum dicunt Doctores, quod Deus non potest dispensare in est a virtute motiva animalis; sed qtiidquid est ibi præceptis primæ tabula·, quia ex se habent annexam de defectu, non est a virtute motiva, sed a tibia, deformitatem. Secundo, quia qua» sunt mala ex secundum quod deficit ab aptitudine mobilitatis a vir­ objecto, non possunt fieri sine deformitate. Ratio tute moti va Sic ergo dicendum est quod, cum Deus sit est, quia sunt de se convoluta cum malitia. — Con­ primum principium motionisomniuin,quædam (ï)sic firmatur hoc per Aristotelem, 3. Ethicorum (cap. 5). Ipse enim ibi quærit utrum habitus insit nobis (a) aulern. — A<1. Pr. voluntarie; el dicit quod sic, quia voluntarie elici­ (i) Runumque. — Runum, quia Pr. (γ) reducitur. — reduceretur Pr. quxdani. — que: quidem Pr. ta) lubitralum. — tubtraclum Pr. DISTINCTIO XXXVII. - QUÆST10 I. mus actus ex quibus necessario generatur habitus; | quia quidquid est causa causæ, est causa necessario causati ab illa causa secunda. Sed deformitas in actu, sequitur necessario naturam actus, non minus (piam habitus. Ergo, si Deus causet actum quoad substratum, necessario causabit deformitatem. — Item, agens, quantum dat de forma, tantum dat de consequentibus ad formam, 8. Physicorum; et si hoc est verum in positivis, magis verum est in pri­ vativis. — Confirmatur. Quia quando Deus prohibet aliquam deformitatem ne fiat, non tantum prohibet actum quoad deformitatem, immo quoad substra­ tum , scilicet concupiscere. Secundo principliter arguit sic. Si Deus coagit actui voluntatis : aut hoc est quia sequitur determi­ nationem voluntatis in illo actu, sic quod voluntas prius natura determinet se ad actum illum, et ex hoc Deus coagit voluntati determinata»; auleconlra, prius Deus determinat se ad agendum, et voluntas nostra sequitur determinationem ejus; aut veniunt ad istam actionem ex æquo. Sed (x) nullo istorum modorum. Igitur, etc. Major patet per sufficientem divisionem. Minor probatur. Primo,quod non primo modo : quia tunc Deus voluntarie coageret ad pecca­ tum; et etiam habetur propositum, cum in illo determinate non coagit sibi Deus, et sic non est causa omnis actus positivi. Nec potest dari secundus modus : quia tunc voluntas determinaretur a Deo ad peccatum; igitur non ageret a se, sed ab alio; el ila voluntas non peccaret, quia de se non haberet unde esset causa peccati, quia non libere; determi­ naretur enim ab extrinseco. Nec eri possibilis ter­ tius modus : tum quia iste modus esset casualis; tum quia Deus voluntarie coageret ad peccatum. Tertio. Non minoris potestatis est voluntas respectu actus sui, quam agentia naturalia respectu proprio­ rum actuum. Sed agentia naturalia sic eliciunt aclus suos per se, quod Deus non cooperatur active, nisi per conservationem. Igitur, etc. Probatur minor auctoritatibus et ratione. Prima auctoritas est Augu­ stini, 7. dc Civitate Dei, cap. 30, sic dicentis : Sic Deus (G) administrat omnia quæ creavit, ut ipsa proprios exercere ct agere motus sinat. Alia est Ecclesiastici, 15(v. 14) : Deus ab initio constituit hominem, ct reliquit cum in manu consilii mu'. Alia est etiam Commentatoris, 12. Mctaphysicæ, qui deridet Sarracenos, eo quod negant ros hnlæro proprias operationes. Ratione etiam probatur dicta minor. Primo (γ) : quia non apparet quare Deus non posset communicaro creature actionem quæ non est creatio sed extractio prfectibilis ad comple­ mentum, cum illa non requirat in agente virtutem infinitam. Secundo, quia, aut in eductione formæ («) Sec/.— Om. Pr. (C) rdf. — Ad. Pr. (γ) Primo. — Οιη. P 427 de rnnteria, si Dens coegit agenti naturali, aml» faciunt idem totaliter; aul Deus unam partem, et agens naturale aliam. Non potest dici (x) primum; quia impossibile est idem simul esse a duabus camis totalibus in eodem genere. Nec secundum : tum quia aliquando forma illa simplex est, carens parti­ bus; tum quia tunc sequitur quod ad pariem quam facit agens naturale, Deus non coagit; quod est pro­ positum. II. Argumenta aliorum. — Contra eamdem arguunt alii (apud Grog., dist. 3-4, q. 1, art. 3). Primo. Quia, si eumdern actum malum facit Deus, quem facit homo, igitur, sicut homo peccat faciendo illum actum, sic Deus peccaret ; quod est impossibile. Patet consequentia; quia non propter aliud ille homo peccat, msi quia facit actum malum. Secundo. Si Deus faciat actum malum, Deus est auctor malorum; cujus oppositum dicit Augustinus, in dc Moribus Manichxorum (cap. 2), et in multis aliis locis. Patet consequentia ; quia non est aliud esse auctorem mali, quam facere actum malum. Tertio. Quia tunc, Deo auctore, fieret homo dete­ rior; contra eumdern Augustinum, Octogintatrium quæstionum, q. 3. Probatur consequentia : quia qui causal actum quo fit homo deterior, eo auctore, fit ille homo deterior; si autem conclusio sit vera, Deus causal actum quo homo est deterior; igi­ tur, etc. Quarto. Deus est ultor mali actus. Igitur ejus non est auctor. Antecedens certum est per fidem. Probatur consequentia auctoritate Fulgentii, dicen­ tis (dc Dupl. Prædest. Dei, lib. 1, cap. 19), quod Deus, cujus rei est ultor, ejus non est auctor. Item, Augustinus, in libro qui dicitur Confutatio catholica quorumdam sibi false impositorum, dicit quod ab auctore naturæ prorsus alienum est quidquid in unoquoque damnandum est. Quinto. Si Deus est causa partialis actus mali, posset esse causa totalis ejusdem, ita quod solus ipse causaret actum illum. Consequens eri falsum quia tunc posset causare actum odiendi Deum, el mendacium (6), ac per hoc mentiri. Consequens est falsum. Probatur consequentia : Quia quemcumque actum potest Deus producere concurrente causa secunda, potest absque illa; alias non sibipri suffi­ ceret ad omnem effectum suum causandum, sed ad aliquem causandum indigeret adjutorio creature. Hoc autem est .falsum, dicente Beato Augustino K \. dc Libero Arbitrio, cap. 2, quod nullus de Deo optime æslim at. qui non cum credit nulla adju­ tum esse natura in causando, quasi qui non sibi sufficeret. Sexto. Si Deus facit istum actum malum quem (а) potest. — Ad. Pr. (б) mendacium. — mandatum Pr. 428 LIBRI IL SENTENTIARUM etiam facit iste homo, Deus vult istum actum esse. Igitur vult istum hominem facere istum actum malum. El ultra : igitur iste homo, faciendo istum actum malum, facit illud quod Deus vult eum facere, et per consequens non peccat. Et sic sequi­ tur quod quemcumque actum homo faciat, nun­ quam peccat; nam sic potest de quolibet argui. III. Argumenta Durandi. — Arguit ad idem Durandus (»IM 37, q. 1 ». Primo. Sumatur, inquit, aliqua singularis actio, puta hoc adulterium, quæ secundum se separari non potest a deformitate culpæ. Impossibile est quod Deussit immediata causa talis actionis; quia neces­ sario esset causa deformitatis, ita quod sibi attri­ bueretur defectus sicut et actus. Quod patet. Ad defectum enim culpabilem tria concurrunt, scilicet: quod defectus culpabilis non causetur nisi ab agente ; I quin culpa est malum quod facimus; defectus vero non culpabiles aliunde causari possunt, scilicet ex indispositione materiæ : sicut tibia claudi non potest recte incedere, licet non sil defectus ex parte virtutis grossi væ, sed ex indisposilione materiæ. Secundo, ad hoc quod defectus sil culpabilis, opor­ tet quod sil in potestate agentis; quia quæ non sunt in potestate nostra, non sunl nobis culpabilia. Tertio, requiritur quod defectus non sit ignoratus ignorantia qua? excuset. Ex quibus arguitur sic : Omnis defe­ ctus culpabilis iih putatur agenti producenti, el habenti dominium super actum, et non ignoranti defectum. Si ergo Deus immediate causel actum hujus adulterii, cum non agat ex necessitate naturæ, sed libere, habens plenum dominium actus, nec ignoret defectum adjunctum, non video quin sibi debeat ad culpam imputari sicut el homini, vel magis quam homini, cujus ignorantia potest eum quandoque totaliter excusare, vel culpam alleviare. — Confirmatur. Quia, quando duo sunt conjuncta inseparabiliter, quicumque, sciens utrumque, eligit unum, eligit el alterum : quia etsi illud non eligeret absolute quia malum, ex quo tamen conjunctum est ei quod vult, nec separari potest ab eo, neresse est quod utrumque velit; sicut patet in voluntariis mixtis, ut cum aliquis projicit merces in mari ut salvetur, quas tamen secundum se non vellet pro­ jicere Cum igitur Deus non ignoret defectum con­ junctum actui, si vult unum, vult el alterum. Non operatur autem nisi sciens ct volens. Igitur, etc. Secundo arguit : Quia defectui non assignatur causa nisi ratione actus. Ubi ergo actus el defectus sunt inseparabiles, quidquid est causa actus, est causa defectus.Sei in actione peccati, puta in verbo blasphemiae, actus et defectus sunt inseparabiles. Ergo, cum Deus non sit causa defectus, alioquin Deo imputaretur peccatum, videtur quod non sil . — Hæc. ille. Sed apparet mihi quod ipse non vadit ad mentem arguentis. Non enim arguens, sicut nec alii Doclores, intendunt quod deformitas sil proprie entitas positiva, sed pura negatio, vel privatio ordinis et rectitudinis in actu libere elicito vel imperoto a volun­ tate; et hanc privationem omnes Doctored concordi­ ter negant esse a Deo, sed a voluntate creata. Ideo aliter dicendum est, negando primam consequen­ tiam ibidem faciam. El ad primam probationem ibidem factam, negatur major, si generaliter inlelligatur. Ubi considerandum est quod aliqua privatio vel conditio potest consequi aliquem actum dupli­ citer. Primo modo, ex ipsa essentia et natura aclus in se et absolute considerata; sicut hunc actum qui est fornicari, ex natura sua sequitur et concornitatur privatio integritatis et experientia voluptatis vene­ re®. Alio modo, potest aliquem actum consequi vel concomitari aliqua privatio, non ex propria natura el essentia aclus in se considerata, scilicet prout aspicit objectum a quo speciem trahit inesse naturo, sed concornitatur actum prout a tali agente egredi­ tur; sicut actum illum qui est fornicari, concomitalur privatio ordinis el rectitudinis, prout fit a tali (e) a verbis led intelligendo usque ad a Deo, Om Pr. DISTINCTIO XXXVII. — QUÆST10 I agente, quod, agendo talem actum, discrepat a sun regula et lege, el non prout actus illo consideratur in esse naturæ, sed in esse moris· Tunc dicitur quod quidquid producit aliquem actum, producit vel caus'd omnem privationem vel proprietatem conse­ quentem actum primo modo; sed non oportet quod sit causa privationis consequentis actum secundo modo. Illo modo autem deformitas consequitur actum peccati, el non primo modo. Et ideo Deus potest causare quidquid absolutum et positivum est inactu peccati, non causando deformitatem conse­ quentem actum. — El hæc solutio habetur ex dictis sancti Thoma , * dr Mato, q. 3, art. 2, in solutione secundi,quod est tale: αQuidquid est causa alicujus, est causa ejus quod ei convenit secundum rationem suæ speciei ; sicut si aliquod est causa Socratis, sequi­ tur quod sit causa hominis. Sed quidam actus sunl, qui ex sua specie habent quod sint peccata. Si ergo actio peccati sit a Deo, sequitur quod peccalum sit a Deo. i> Ecce argumentum. Sequitur responsio : u Dicendum, inquit, quod deformitas peccali non consequitur speciem aclus secundum quod est in genere naturæ; sic autem a Deo causatur (a); sed consequitur speciem aclus secundum quod esi moralis, prout causatur ex litaro arbitrio. * — Hæc ille. — Ex quibus palet quod major argumenti est falsa, et quod sua probatio non valet; quia non est simile, quod adducitur pro simili : quia privatio albedinis consequitur nigredinem ex natura sua, sine relatione ad aliquod agens; non sic autem deformi­ tas consequitur actum. Dicitur secundo, quod similiter minor argumenti falsa esi. — Et ad primam probationem ejus, dici­ tur quod isle aclus (pii est odium Dei, separabilis est a deformitate. Quod patet. Quia, si essentia abso­ luta illius aclus a solo Deo fieret, vel separaretur ab omni subjecto, vel poneretur in lapide (quod utique per Dei potentiarri posset fieri), talis aclus non esset actualiter deformis : quia talis actus tunc a nullo agente malo fieret, nec contra rectam rationem ; non est autem deformis, nisi dum fit male. Illud autem quod dicitur de dispensatione praeceptorum, non est ad propositum : quia solum concludit quod tales aclus non possunt bene fieri a creatura (quod conce­ ditur); possunt tamen liene fieri, et justissime fiunt a Deo, quandocumque fiunt. — Ad secundam pro­ bationem minoris, dicitur quod nullus actus est malus ex objecto, nisi quia procedit a libero arbitrio discre|winte a sua regula, ut dictum est, cl inquanlurn procedit a tali agente cui convenit tendere per suum actum in tale objectum. Dene autem stat quod objectum quod disconvenit libero arbitrio creatum, conveniat libere arbitrio Dei. Item, bene stat quod aclus tendens in aliquod objectum, sit effective ab aliquo quod per illum actum non tendit in aliquod (e) ne autem a Deo coutatur. Om. Pr. V29 objectum ; Deus enim causal actum quo asinus videt, nec tamen Deus illo actu videt. Ad confirmationem, dicitur quod minor est falsa; quia deformitas non consequitur naturam actus in se, mhI actum cum relatione ad proximum agens non substans propriæ regulæ. — Ad aliud, dicitur quoi agens, quantum dat de forma, tantum dat de consequentibus ad formam secundum naturam formæ absolute consideratam ; non autem oportet quod det omnia consequentia ad formam de per acci­ dens. Ad aliam confirmationem, dicitur quod Deus non solum prohibet deformitatem, immo illud ex quo sequitur deformitas naturali consequentia. Modo, ad actum non sequitur deformitas naturali conse­ quentia, hoc est, quantum ad alxsolutum ipsius actus; sed, ut dictum est, prout fit («) a libero arbi­ trio, cui prælixa est lex et regula ad oppositum talis aclus, vel ad oppositum alicujus conditionis aclus. Omnes istas solutiones fundantur in dictis sancti Thomie, de Malo, q. 2, art. 4, ubi sic dicil : < Qui­ dam dixerunt omnes actus esse indifferentes de se. Hoc autem alii negaverunt, dicentes quosdam actus esse per se tanos, el quosdam per se malos. Ad hujus autem veritatis investigationem, consideran­ dum est quod bonum importat quamdam perfectio­ nem, cujus perfectionis privatio malum est, ut uta­ mur large nomine perfectionis, secundum quod in se comprehendit convenientem mensuram el for­ mam et ordinem. Unde Augustinus, in libro de Natura Boni (cap. 3 et 4), constituit rationem boni in modo, specio el ordine, et in horum privatione rationem mali. Manifestum est autem quod non est eadem (lerfeclio omnium, sed diversa diversorum; sive accipiatur diversitas quæ est inter diversas spe­ cies, ut inter equum et bovem, quorum est diversa perfectio; sive inter genus el speciem, ut inter ani­ mal el hominem; aliquid enim perlinet ad perfectio­ nem hominis, quod non pertinet ad perfectionem animalis. Unde aliler oportet accipere boûuin ani­ malis et bonum hominis, et aliter bonum equi et bovis. El idem dicendum est de malo : manifestum est enim quod non habere manus, in homine est malum; non autem in equo, cl bove, aut etiam in animali inquantum est animal. Et similiter dicen­ dum est in actibus de bono el malo. Nam alia est consideratio boni et mali in actu secundum quod est actus, el in diversis specialibus actibus. Nam, si consideremus actum inquantum est aclus, tanitas ejus est ut sil quantam emanatio secundum virtu­ tem agentis ; el ideo secundum diversitatem agen­ tium, diversimode accipiuntur bonum et malum in actibus. In rebus enim naturalibus, aclus bonus est qui est secundum convenientiam naturæ agentis, (a) fit, — fiunt Pr. 430 LIBRI IÎ. SENTENTIARUM malus autem qui non convenit naturæ agentis; et sic contingit dc uno et eodem actu diversimode judi­ cari, secundum comparationem ad diversa agentia : nam hoc quod est moveri sursum, si comparetur ad ignem, est bonus actus, quia est ei naturalis; si autem comparetur ad terram, malus est actus, quia est contra naturam ejus; si vero comparetur ad cor­ pus mobile in communi, non habet rationem boni, nec mali. Loquimur autem nunc de actibus homi­ nis. Unde bonum el malum in actibus, secundum quod loquimur nunc, est accipiendum secundum id quod est proprium hominis inquantum est homo. Hoc autem est ratio. Unde bonum et malum in acti­ bus humanis consideratur secundum quod actus concordat vel discordat rationi informatæ lege divina, vel naturaliter, vel per doctrinam, vel per infusio­ nem. Unde el Dionysius dicit, 4. capit, de Divinis Nominibus, quod animæ malum est præter ratio­ nem esse, corpori præter naturam. Si igitur sic esse secundum rationem, vel præter rationem, perlinet ad speciem actus humani, oportet dicere quod aliqui actus humani sint secundum se boni, el aliqui secun­ dum se mali. Dicimus enim pe * se convenire alicui, non solum quod convenit ei ratione sui generis, sed eliam quod convenit ei ratione suæ speciei : sicut rationale et irrationale |>er se convenit animalibus ratione suarum specierum, licet non ratione hujus generis quod est animal ; non enim animal, inquan­ tum animal, est rationale, neque irrationale. Si vero esse præter rationem, vel secundum rationem, non pertinet ad speciem actus humani, sequitur quod actus humani per se nec boni nec mali sunt, sed indifferentes; sicut homines per se nec albi nec nigri sunt. Hoc est ergo ex quo veritas conclusionis dependet. Ad cujus evidentiam, considerandum est quod cum actus accipiat speciem ab objecto, secun­ dum aliquam ralionem objecti speciticabitur actus comparatus ad unum principium activum, secun­ dum quam rationem non speci Picabitur comparatus ad aliud. Cognoscere enim colorem el cognoscere sonum -mût diversi actus secundum species, si ad sensum referantur, olesl dici quod aclus humanus, inquantum est aclus, nondum habet rationem boni vel mali moralis, nisi aliud addatur ad speciem con­ trahens ; licet etiam ex hoc ipso quod est actus humanus, et ulterius ex hoc quod est actus, et ulte­ rius ex hoc quod est ens, habeat aliquam rationem boni, sed non hujus boni moralis quod est secun­ dum ralionem esse, de quo nunc agimus. » — Hæc ille. — Ex quibus infertur : Primo, quod de uno el eodem actu contingit diversimode judicare, secun­ dum comparationem ad diversa agentia. Secundo, quod idem aclus est malus comparatus ad liberum arbitrium, qui est bonus comparatus ad vim generalivam. Tortio, quod nullus actus habet rationem culpæ aut mali moraliter, nisi secundum quod pro­ cedit a ratione vel libero arbitrio subducente se a lege divina. Quarto, quod nullus actus proprie dici­ tur humanus, nisi ille qui sequitur deliberationem rationis. Quinto, quod nullus aclus habet ralionem mali moralis, in se el absolute considerabis, sed solum per relationem ad activum principium. Et mulla alia superius dicta sequuntur ex praedictis. Ad secundum principale dicit Gregorius de Ari­ mino, quod, « «secundum inodum loquendi arguen­ tis, dicendum est quod Deus sequitur determinatio­ nem voluntatis, non quod determinatio voluntati» sit aliqua entitas distincta a voluntate et actu ejus, quæ (γ) primo fiat a voluntate, sicut argumentum videtur imaginari ; nec etiam intelligendoquod prius natura voluntas agat actum illum quam (o) Deus, proprie loquendo de priori natura ; quoniam tunc sequitur quod posset illum actuin agere, Deo non coagente, sicut patet ex diffinitione prioris secundum (а) cognotcere mulierem non tuam. — tuam non co· gnoicerc mulierem. Pr. (б) dicendum eit. — Orn. Pr. (γ) qute. — qui Pr. (c) quam. — quem Pr. DISTINCTIO XXXVH naturam. Sed ad hunc sensum dico Deum sequi determinationem voluntatis create quoniam ideo Deus agit illum actum, quia cum voluntas agit ; et non ideo quia Deus agit illum, voluntas agit illum (a). Et ideo magis proprie dicitur Deus congere voluntati in causando talem actum, quam voluntas dicatur coagere Deo. Et cum arguitur contra hoc, quia tunc Deus voluntarie coagerel ad peccatum : — Si pecca­ tum accipiatur proprie, neganda est consequentia, quia actus ille non sic est peccatum ; si autem impro­ prie, pro actu malo, consequens concedendum esL Quod vero ultra additur, jam exclusum est. d — Hæc ille. — Sed apparet mihi quod aliter jiotest melius dici, scilicet : quod quantum ad omne posi­ tivum quod est in actu voluntatis, actio voluntatis creatæ est posterior actione Dei in producendo quod­ libet tale; quia nulla crealura agit, nisi mota a Deo. Et ad hujus improbationem, dicitur quod consequen­ tia ibidem facta non valet; quia motio Dei non deter­ minat voluntatem creatam ad aliquid quod sit secun­ dum se malum, sed ad illud quod est secundum se bonum ex natura sua, licet sil malum quoad defor­ mitatem quam habet relatum ad causam secundam. Item, negatur alia consequentia ibi facta, scilicet : voluntas non agit a se, sed ab alio; igitur non a se, sed ab alio habet quod sit causa mali, et per conse­ quens non peccat. Cujus ratio est : quia voluntas creata non ideo peccat quia illum actum agit, sed quia illum taliter agit; primum habet a Deo, non autem secundum. Ad tertium dicit Gregorius, quod minor est falsa. Et ad prolationem qua· est per auctoritatem, dicit quod a illa? auctoritates nullo modo sunt ad proposi­ tum : quia non habetur ex his quod Deus non coagat agentibus naturalibus, sed solummodo quod agentia naturalia agant suas actiones; quod conceditur. Dicetur tamen quod cum eis agit Deus. — Ad pri­ mani vero probationem per rationem, dicitur quod illa non probat quod debet probare ; quia, dato quod Deus possit communicare creatura» ut sola possit in talem actionem, non sequitur quod communicaverit. Utrum autem possit, alibi poterit sideri >. —Ad secundam probationem, dicit quod α idem totaliter fit ab ambobus. Et cum dicitur quod impossibile est idem esse simul a duabus causis totalibus; — dicen­ dum quod causa potest dupliciter dici totalis. Uno modo, totalitate relata ad causam, id est, sufficiens habere effectum absque concursu alterius causæ, precise causando sicut causât ; et sic neganda est ista consequentia : quoniam nec Deus, nec crealura est sic causa totalis actus mali; nunquam enim talis aclus licrel, si Deus non causarel eum, neque etiam si crealura non causarel, et Deus non aliter causarel quam nunc de facio causel, concurrendo cum crea­ tura. Alio modo, totalis totalitate relata ad effectum, (a) il/um. — Om. Pr. — QUÆSTIO L 431 id est, totum effectum causons; et sic ejusdem possunt essi· plures causæ totale * : ejusdem enim volitionis, secundum totum est causa notitia, et etiam voluntas; et multa alia exempla («) dari pos­ sent. Item, non minus est possibile idem secundum totum a duobus produci, quam secundum totum jam productum a duobus conservari; nunc autem idem aclus voluntatis, sive bonus, sive malus, con­ servatur immediate a Deo et a voluntate, secundum arguentem >. — Hæc Gregorius. — Apparet mihi quod omnia dicta sua stare possunt, praeter unum, scilicet quod creatur» possit communicari ut sola agat aliquam actionem, nullo alio coagenle. De hoc sanctus Thomas, 2. Sententiarum, praesenti distin­ ctione, q. 2, art. 2 : < Quædam, inquit, opinio dicebat actus peccatorum nullo modo, nec eliam inquantum aclus sunt, a Deo esse. Et hæc opinio tangitur in pnesenti distinctione; quam ad praesens nulli vel pauci tenent, quia propinquissima est duplici errori. Primo, quia videtur sequi ex ea quod sint plura principia prima. Hoc enim e>t de ratione primi principii, ut agere possit sine auxilio prioris agentis el influentia ejus; unde, si voluntas humana actionem aliquam posset producere, cujus Deus auctor non esset, voluntas humana ralionem primi principii haberet. Quamvis quidam hoc solvere nituntur, dicentes quod voluntas, etsi perse possit producere actionem sine influentia prioris agentis, non tamen habet esse a se, sed ab alio; quod etiam exigitur ad rationem primi principii. Sed hoc vide­ tur inconveniens, ut quod a se esse non habet, a se agere possit ; cum eliam (C) per se durare non pos­ sit, quod a se non est. Omnis eliam (γ) virtus ab essentia procedit, el operatio a virtute; unde cujus essentia ab alio est. oportet quod virtus et operatio ab alio sit. Et præterea, quamvis secundum hanc responsionem evitaretur quod non esset primum sim­ pliciter, tamen non posset vitari quin esset primum agens, si ejus aclio in aliquod prius agens non redu­ ceretur sicut in causam. Secundo, quia, cum actio peccati sit ens, non solum secundum quod priva­ tiones et negationes entia dicuntur, sed etiam secun­ dum quod res in genere exsistentes entia sunt, quia et ipsæ actiones in genere ordinantur, sequeretur quod, si actiones peccati a Deo non sunt, quod ali­ quod ens essentiam habens, a Deo non esset, el ita Deus non esset universalis causa omnium entium ; quod est contra perfectionem primi entis; primum enim in quolibet genera, est causa eorum quæ sunt post, ut dicitur, 2. Metaphysics (t. c. 4). > — Hæc ille. — Item, de Potenlia Dei, q.3, ari. 5, probat, triplici ratione, quod omne aliud a Deo, oportet esse causatum a Deo. Item, q. 5, art. 2, probat quod (a) exempla. — extra Pr. (C) etiam. — ergo Pr. (y) Omnis etiam. — rt omnis Pr. 432 UBRI II. SENTENTIARUM omne aliud a Deo, indiget conservari a Deo. Et in multis aliis locis dicit similia. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum aliorum, respondet Gregorius (dist. 34, q. 1. art. 3), negando consequentiam. Et ad probationem, dicit quod « non ideo precise quis peccat, quia facit actum malum; vocando actum malum illam entita­ tem quæ nunc a modernis vocatur actus malus (quod dico ad excludendum acceptionem hujus nominis actus, ut dicitur de quibusdam complexe significantibus, quomodo actus negantur esse res propria?, id est, entitates); sed ideo peccat, quia facit illum male, id est, contra rectam rationem. Et quia illum actum quem homo contra rectam ratio­ nem, ct ideo male, facit, Deus secundum rectam rationem, ac per hoc bene, facit, ideo homo illum faciendo peccat, et non Deus. Istud declaratur de propinquo. Nam eumdem actum quem homo libere continuat el conservat postquam factus est, conti­ nuat el etiam conservat Deus; el tamen homo sic continuando et conservando peccat, non autem Deus. Similiter, eumdem hominem Deus producit el format in utero, quem generat etiam homo adul­ terando; et tamen Deus non peccat, sed homo. Similiter dicit Magister, 3. Sentent., 20 dist. : Tra­ ditio Christi facta est a Deo, Juda, el a Judæis; et tamen Deus non peccavit, illi vero peccaverunt. Et ita dari lussent multa exempla de multis operatio­ nibus exterioribus, ad quæ etiam diversi homines concurrunt; el tamen unus peccat, alius non, quia unus secundum rectam rationem et bene illud agit, alius veru contra rectam rationem el male. — Dices quod saltem in his quæ sunl secundum se mala, nec possunt liene fieri, concedendum erit quod non fiunt a Deo; quia tunc non solum mala, sed etiam male laceret, et contra rectam rationem, sicque peccaret. — Dicendum quod nulla entitas est vel esse potest, quæ non possit liene fieri, licet non a quolibet. Sed ea quæ sunl secundum se mala, et dicuntur non posse bene fieri, non * enti sunlaliqua ­ tates exsistentes vel possibiles exsistere; sed sunt quædarn complexe significabilia, qua? etiam proprie peccata nuncupantur. Et talia nunquam fiunt a Deo, etiam secundum modum loquendi quo dicuntur fieri ab homine. Verbi gratia : Invidere dicitur esse malum secundum se, et dicitur fieri ab homine, ad hunc sensum, quia scilicet dicimus quod homo invi­ det; Deus autem, etsi actum illum, seu entitatem illam quam invidiam nominamus et qua homo dicilur invidere, causet simul cum homine, non tamen ille invidet : sii ut nec notitia invidentis, partialiter cum voluntate ** homini causans invidiam, ulli invi­ det ; sed tantummodo ipsa anima, quæ dia entitate afficitur. Et ita de aliis, ul furari, moechari et hujus­ modi, est dicendum. Nullum enim talium potest Deus. Licet enim omnem entitatem quam agit vel movet mendax, aut fur, simul etiam Deus agat el moveat, ipse tamen nec furatur nec mentitur. Quod· libet enim talium, ultra simplicem factionem aut motionem talis vel talis rei, alia connotât ex parte ejus quod sic denominatur, quæ (α) Deo non conve­ niunt : sicul furari, ultra simplicem translationem rei de loco ad locum, connotai rem illam non esse transferentis; mentiri etiam, ultra formationem talis * falsa vocis, connotai eum qui mentiri dicitur, velle per illam falsum significare et alium fallere; et quia Deus, esto quod simul partialiter rem illam transfe­ ral, non transfert rem non suam, quia omnia ejus sunl, et, licet simul cum mentiente illam vocem formet, non tamen intendit per illam falsum signi­ ficare aut aliquem fallere, ideo nec ipse potest furari vel fur esse, nec mentiri aul mendax esse. — Dices : Quamvis Deus non invideat aut mentiatur, et sic de aliis, causât tamen, secundum le, invidiam in anima invidentis, et similiter causal illam vocem quæ dicitur mendacium. Sed talia causare, videlur esse contra rectam rationem, sicut invidere et men­ tiri : nam talia faciens, facit quodammodo, vel sal­ tem juvat alium ad mentiendum et invidendum; quod recta ratio dictat non esse faciendum. Igitur Deus male agit el peccat, ut prius inferebatur. — Respondetur quod, sicut Deus non agit contra rectam rationem, faciendo hominem qui possit malum actum facere, cum eum ad illum faciendum non cogat vel inducat; sic nec agit contra rectam rationem, non subtrahendo illud sine quo homo non potest facere actum malum, nec tamen exci­ tando vel faciendo ut homo faciat talem actum. Illud autem sine quo non potest horno malum actum facere, est coefiicentia Dei, quæ necessaria est cui­ libet creature at causa peccati. Sed Deus sic est causa actus, quod nullo modo est causa defectus concomitantis actum ; et ideo non est causa peccati. * — Hæc ille. — Simile ponit, 2. Sententiarum, dist. 37, q. 2, ari. 2, in solutione secundi : < Illud, inquit, dicitur ad malum cooperari, quod inclinat ad actionem, secundum quod actio deformitati substat, unde mala est. Hoc autem Deo non convenit. Et ideo non oportet ul ad malum cooperari dicatur, quamvis sit causa illius actionis in qua malum consistit, secundum quod influit agenti esse, et posse, ct agere, ct quidquid perfe­ ctionis est in agente. » — Hæc ille. Ad secundum patet ex jam dictis ; nam ille pro­ prie dicitur auctor malorum, qui est causa non solum actus, sed defectus et deformitatis actus. Unde sanctus Thomas, 2. Sententiarum, statim post verba allegata, sic dicit (ad 3am) : < Deus dici­ tur causa bonarum operationum, non solum quan­ tum ad essentiam actus, sed etiam quantum ad per­ fectionem secundum quam bonæ dicuntur; utniinque enim influit agenti, scilicet ut agat, et ut bene agat. Sed in malis actionibus, quamvis sil causa earum quantum ad essentiam, non tamen est causa quantum ad defectum. Et ideo absolute dicendus («) est causa bonorum operum, non autem ]>eccatoruin. n — Hæc ille, in forma. Ad tertium, negatur consequentia. El ad prola­ tionem, dicitur quod ille solus dicitur hominem deteriorare, qui causal actum quo horno fit deterior, non solum quoad substantiam actus, sed etiam (a) dicendui. - dicendum Pr. 433 quoad malitiam et defectum el deformitatem actus; hoc autem Deo non convenit. Ad quartum dicitur quod illo modo Deus est nitor mali actus, quo non est ejus auctor; el econtra, illo modo non ulciscitur actum malum, quo est auctor ejus ; nam Deus punit hominem pm aclu malo, in quantum malus et deformi * est; et illo modo non est auctor actus mali. Rursus, Deus est causa actus mali, quantum ad substantiam el essentiam ictus, quæ in se bona est ; el illo morio non punit hominem pro actu malo. Verurntamen brevius dici potest, quod argumentum non aliud concludit, nisi quod Deus non eM causa actus mali ut mains est, sicul nec est causa peccati ; quod concedimus. Cum quo stat quod est causa artus qui suintât malitiæ el defe­ ctui. Ad qnintuin «licit Gregorius, quod < Deus potest solus illum artum causare; el artum odiendi, id est, qui est odium Dei, et mendacium etiam potest cau­ sare. Tamen non potest causare odium Dei, seu actum odiendi; neque potest causare mendacium, seu mentiri ; neque potest causare actum malum : quia quemcumque actum caiisarel solus, licet ille nunc sil odium Dei, vel mendacium, aul aliquis actus malus, si tamen solum illum Deus causaret, sicut potest illum causare solus, non esset actus malus, neque odium Dei. neque mendacium >. — Hæc ille. — Et apparet mihi quod aliqua falsa dicit ’. quia (s) sicut illud accidens quod nunc est albedo, quia essentialiter esi albedo, ideo æque e>set albedo, si esset ab omni subjecto sepa ratum et a '•olo Deo dependens vel causatum aut productum, sit ut est nunc dum est in subjecto et a causis secundi< depen­ dens in esse vel conservari aut fieri ; ita est de illo accidente quoti dicimus odium Dei; nam illud est essentialiter odium Dei, a quocumque producatur vel conservetur, sive sit in subjecto, sive sine sub­ jecto. Nec oportet ad hoc quod tale accidens sit odium, quod per illud aliquid denominetur formali­ ler odiens, sed quod tale accidens ex natura sua habeat quod possit aliquod subjet tum taliter deno­ minare. — Dicitur ergo ad argumentum, quod in quolibet tali aclu sunt duo consideranda : primum est substantia actus, secundum ol deformitas. Pri­ mum potest solus Deus producere ; non autem secun­ dum. Et si substantia talis actus a solo Deo causare­ tur. nullo modo esset jocatum : quia nulla e-sct ibi deformitas; quia, ut prius dictum csl, deformi­ tas non sequitur essentiam artus in se, sed ut cau­ satur a libera arbitrio, cui non licet talem actum producere. Ad sextum dicit Gregorius, quod n Deus vult illum actum esse. Negatur autem quod Deus velit istum hominem facere illum actum : sicul, secun­ dum Magistrum, distinctione ultima primi, ipsa (a) quia. — quoti Pr. V. — 2S LIBRI II. SENTENTIARUM 431 secundum quod stant sub deformitate illa. Sed secun­ dum quod stant sub deformitate, non sunt a Deo. Ergo nullo modo sunl a Deo. » Eccc argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod sicut actio quæ deformitatem peccati habet, dicitur bona, inquantum est actio, bonitate naturæ, non propter hoc quod aliquando inveniatur separata a deformi late, sed quia lionitas naturæ, deformitati substat; ila etiam nec Deus dicitur esso causa illius actionis inquantum est actio, et non inquantum deformis, hoc modo quod actionem faciat a deformitate separa­ tam, sed quia in actione deformitati conjuncta, hoc quod est actionis facit, et quod est deformitatis non III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum facil. Etsi enim (x) in aliquo effectu plura insepara­ Durandi, negatur prima consequentia, quæ sepe biliter conjuncta sint, non oportet ut quidquid est negata est, scilicet : Deus est causa talis artus; igi­ causa ejus quantum ad unum, sit causa ejus quan­ tur <·>! causa deformitatis consequentis. Et ad pro­ tum ad alterum; sicut natura est causa oculi quan­ lationem consequential dicilur quod major est tum ad substantiam, et non quantum ad defectum falsa : nam, ad hoc quod defectus culpabilis con­ cæcitatis, quæ ex defectu incidit, n — Hæc ille. — sequens actum imputetur agenti, non sufficit quod In prima vero secundæ, q. 79, art. 2, in solutione agens producat actum, el quod habeat dominium tertii, ponit primam solutionem implicite, scilicet illius aclus, el quod non ignoret defectum; immo, quod non oportet quidquid est causa actus esse cau­ ultra lior, requiritur quod agens debeat el teneatur sam deformitatis, nisi deformitas pertineat ad spe­ vitare talem defecturn et causare oppositum illius ciem ejus. Unde arguit sic : α Aliqui actus secun­ defectus; item, quod agens cui talis defectus impu­ dum speciem suam sunl mali et peccata. Sed quid­ tatur, velit aliquo modo illum defectum. Hoc autem quid est causa alicujus, est causa ejus quod ei con­ in Deo locum non habet. Item, major illa haberet venit (5) secundum suam speciem. Si ergo Deus colorem, ubi agens causarel actum ad quem sequi­ esset causa actus peccati, sequitur quod esset causa tur defectus el inordinatio ex ipsa essentia actus peccati, etc. n Ecce argumentum. Sequitur respon­ absolute considerata ; modo nullus aclus est produ- sio : « Dicendum quod actus et habitus non reci­ ciliilis a libero arbitrio, quem illo modo sequatur piunt speciem ex ipsa privatione in qua consistit defectus culpabilis, ul supra dictum fuit. — Ad ratio mali, sed ex aliquo objecto cui conjungitur vonlirmatmnem, |>alet per idem ; quia major non est talis privatio; et sic ipse defectus qui dicilur non vera, nisi ubi illa inseparabilitas consurgit ex natura esse a Deo, pertinet ad speciem aclus consequenter, et essentia actus in se considerati, et non specialiter, et non quasi differentia specifica, n — H.ec ille. ct tantummodo ex relatione a» tus ad aliquod acti­ Su|M?r omnia vero placet 'mihi solutio quam dat ad vum principium instrumentale vel principale. Nec hoc argumentum, de Malo, q. 3, ari. 2, in solu­ pndmtio concludit oppositum : nam salus navis, in tione secundi, ubi sic dicit : α Deformitas peccati tali casu, habet ex natura sua annexam exoneratio­ non consequitur speciem actus secundum quod est nem et projectionem mercium. in genere naturæ. quæ a Deo causatur; sed conse­ Ad secundum, negatur consequentia : quin, ut quitur -peciem ac.lu< secundum quod est moralis, «sepe dictum est, talis defectus non consequitur prout causatur ex libero arbitrio. » — Hæc ille. actum ex natura aclus; immoaclus poeset ab aliquo Et hæc de quæstione. Benedictus Deus. Arnen. agente produci, sine tali deformitate se habente per modum privationis; Si enim talis actus a solo Deo (а) ontni. — Om. Pr. produceretur, ille actus non careret aliquo debito (б) cüiiccnif — contingit Pr -ibi inesse. Tamen sanctus Thomas vitietur simplici­ ter negare illam consequentiam, sine quacumque glossa. Unde, 2. Sentent., (list. 37, q. 2, ari. 2, arguit sic, quinto (a) loco : i Hei non assignatu i causa officiens secundum quod est in intellectu, sed s-cundum quod »->t in re. Sed quidam actus sunt. in quibus non potest separari id quod est de natum artus a deformitate, nisi secundum intellectum; quia bene fieri non possunt. Ergo non causantur nisi Lota Trinitas voluit passionem Christi ct occisionem * ; nec tamen voluit quod Judæi occiderent es Christum. Ideo negatur illa consequentia ». — Huc ille. — Mihi videtur quod Deus vult istum actum esse, el, quod plus est, illum actum esso ab homine, quantum ad omne quod est bonum in actu, n<»n autem quantum ad defectum con*quentem M actum, prout est ab hoc homine sub­ ducente se a recta ratione : bonum est enim homi­ nem istum actum elicere, inquanlum ille actus est quoddam ens et quædarn actio; sed est malum aliis considerationibus. i»; qumttn — hoc Pr. DISTINCTIO X XX Vil I. — QÜÆSTIO L m sit bona9 quia potest esse id quod est vohtum malum, et unurn tantum sufficit ad malitiam voluntatis, sive finis sit malus, sive velitum sit malum ; et qbamvts uno modo idem sit actus voluntatis qui fertur in fincrn et in id quod est ad finem, tamen intentio QUÆSTIO I. nominat illum actum secundum ordinem actus ad finem, sed voluntas nominat actum eumdem secun­ UTRUM BONITAS ACTUS VOLUNTATIS SIT EX FINE dum ordinem (a) ad objectum proximum quod in 1 rca trigesimainoclavam distinctionem finem ordinatur; et ideo in tali casu voluntas est 2. Sententiarum, quaeritur : Utrum rnala, sed intentio bona. Finis autem actus dicitur ad quem aclus est proportionatus; et ita etiam, si bonitas aclus voluntatis silex fine. Videtur quod sic : quia motus recipit finis est bonus, et actus bonus; quia actus malus non est proportionate ad finem bonum. Unde (C) speciem ab ordine el (a) a termino; sed terminus dicil Philosophus, in 6. Ethicorum (cap. 9), de his aclus voluntatis csl finis; igitur, etengelizare bonum I <,ui mali* aclus lx,nos fines cons€Mui intendunt, In contrarium arguitur : quia eva: b rancelizaro quænjnl sortiri finem inconvenienti medio : est, et manducare bonum est ; et tamen ev sicut enim non quælibet materia est disposita ad propter manducare non est bonum.. I quamlibet formam, nec quodlibet in-trumentum ad quemlibet effectum, nec quodlibet melium ad quam­ In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In libet conclusionem ; ita nec quilibet actus ad quem­ libet finem. » — Hæc ille. tertio solutiones. Item, 1· 2 , q. 19, art. 7, sic dicit : < Intentio dupliciter polot se habere ad voluntatem ; uno modo, ut procedens; alio modo, ul concomitans. AllTICULUS I. Præcodit quidem causaliter intentio voluntatem, quando aliquid volumus propter intentionem alicu­ PONUNTUR CONCLUSIONES jus finis ; et tunc ordo ad finem consideratur ut talio quædarn bonitatis ipsius volili : puta, cum quis Quantum ad primum articulum, sit vult jejunare propter Deum; habet enim jejunium rationem boni ex hoc ipeo quod fit propter Deum. Prima conclusio : Quod ad bonitatem aclus volun­ Unde, cum bonitas voluntatis dependeat ex bonitate tatis requiritur appetitus recti finis, non tamen voliti, necesse est quod dependeat ex intentione sufficit. finis. Consequitur autem intentio voluntatem, Hanc ponit sanctus Thomas, 2. S’entent., dist. 38, quando accedit voluntati præexsistenli : puta, si q. 1, art. 5, ubi sic dicit : « Actus voluntatis potest aliquis velit aliquid facere, et postea referat illud in ferri in finem dupliciter. Vel immediate in ipsum Deum. Et tunc primæ voluntatis bonitas non depen­ ut in finem ; et sic manifeste actus voluntatis Iwmi· det ex intentione sequenti, nisi quatenus reiteratur tatem et malitiam ex fine habet : quia velle bonum actus voluntatis cum sequenti intentione. » — Hæc finem est bonum, et velle malum finem est malum; ille. Item, in solutione secundi, sic dicit : < Voluntas bonitas enim finis non dependet ulterius ex aliquo alio, sicut bonitas ejus quod est ad finem, dependet non potest dici bona, si intentio sit mala, quæ est ex fine. Et talis aclus proprie dicilur voluntas finis, causi volendi. Qui enim vult dare elemosynam pro­ ut velle beatitudinem. Alio modo, fertur actus in pter inanem gloriam consequendam, vult id quod finem mediante eo quod est ad finem; el hoc proprie est de se bonum, sub ratione mali; et ideo, prout dicilur intendere finem. El tunc distinguendum est. est vohtum ab ipso, est malum; unde voluntas ejus Quia in malis absolute dicendum esi quod aclus est mala. Sed si intentio sit consopiens, tunc volun­ *r intentionem sequentem habet malitiam ex fine; quia, si finis intentus csl tas potuit osse bona; et |x malus, (6) voluntas est mala, quanlumcumque sit non depravatur (γ) aclus ille voluntatis qui pneccsbonum id quod ad talem finem ordinatur, eo quod sit, sed aclus voluntatis qui reiteratur, n — Hæc unus particularis defectus sufficit ad malitiam. In ille. Item, in solutione tertii, sic dicit : α Malum con­ bonis autem, distinguendum : quia, aut loquimur de fine volentis, aut de line aclus voluntatis (et dici­ tingit ex singulis defectibus, bonum vero ex inte­ lur linis volentis, quem volens sibi pnvsliluit); et gra causa. I nde, sive voluntas sit ejus quod est tunc non sequitur, si linis sil bonus, quod voluntas secundum se malum et sub ratione boni, sive sit a verbo aefu * tuque ad arcZineni, om. Pr (6) Vnde. — tH Pr (γ) depluatur. — damnatur Pr. (λ) (a) el. Om. Pr. (β) et - Ad. Pr LIDR! II. SENTENTIARUM boni sub ratione mali (i), semper voluntas erit mala. Stxi ad hoc quod sit voluntas bona, requiritur quod sit boni el sub ratione boni, id est, quod velit bonum et propter bonum. » — Haec ille. Ex quibus arguitur pro utraque pario conclusioms. — El quidem, pro prima arguitur sic : Ad rectitudinem el bonitatem volition^ seu voluntatis, requiritur bonitas totius objecti voliti. Sed bonitas finis, vel est totum objectum volitum, vel est pars lenitatis totius objecti voliti; quia omnis actus voluntatis, vel halret solum finem pro objecto, vel id quod est ad finem sub ratione finis. Igitur, etc. — Pro secunda arguitur sic : Illud non sufficit ad Ixmitatem actus voluntatis, quod (xitest stare cum actu vitioso. Sed appetitus recti finis est hujusmodi, ut palet de volente furari ut det (6) elemosynam. Igitur. Et in hoc primus articulus terminatur. Servi testiculorum ejus perplexi sunt, dicentis (a) : Nervi testiculorum Leviathan perplexi sunt; : quia suggestionum ejus argumenta implicatis innexionibus alligantur, ut plcrosque ita peccare faciant, quatenus, si fortasse peccatum fugere appetant, hoc sine alio peccati laqueo non eva­ dant, ct culpam faciant dum vitant, ac nequa­ quam se ab una valeant solvere, nisi in aliam consentiunt (S) se ligari. Et ponit ibidem (cap. 19) plura exempla. Quorum unum est de eo qui juravit I celare secreta alterius qui post juramentum indicat se velle committere homicidium, quod ille juratus non valet impedire, nisi prodendo secretum. Hic sic perplexus est, quod, nisi prodiderit, reus videatur homicidii ; si prodiderit, perjurii. Secundum est de aliquo qui promisit obedientiam alicui praelato, qui postea praecipit ei facere quod non licet. Hic etiam sic perplexus est, quod, si faciat illud quod jubetur, peccet; si non faciat, inobedientiam incurrere videa­ tur. Et secundum hunc casum, ponatur quod ille praelatus praecipiat sibi quod blasphemet Deum aut ARTICULUS II. odiat, et judicet iste quod talis actus contra Deum sil minus malus, quia est ibi tantum unum pecca­ PONUNTUR OBJECTIONES tum, el contra Deum lanium, et mullum excusatum Argumenta cujusdam. — Quantum ad secun- | propter praeceptum praelati, credatque quod non dum articulum, arguitur contra conclusionem (apud ! obedi re praelato sit majus malum, quia contra prae­ Gregorimn, dist. 38, q. 1, ari. 2), prolmndo quod j latum suum el contra Deum cujus vices gerit, et ad bonitatem voluntatis non requiratur duplex boni- i quod sil violare juramentum et apostalare a voto; in tas, scilicet finis el ejus quod est ad finem; immo, hoc casu, videtur quod iste tenetur et debet blasphe­ quod aliqua volilio sit bona, dato quod carent mare, el per consequens non peccabit. Unde Grego­ rius, post verba allegata, docens quid in talibus secunda Imnilate. Primo. Quia Augustinus, 11. de Trinitate, | casibus sit agendum, ait (cap. 20) : Est tamen quod cap. 6, dicil llerttv autem sunt voluntates omnes ad destruendas ejus versutias utiliter fiat, ut, sibimet religatu , * si bona est dia quo( f) * referun- j cum mens inter minora ct maxima peccata con­ lur cuncltc (8); si autem pravo est, />rar.r sunt stringitur, si omnino nullus sine peccato eva­ dendi aditus patet, minora semper eligantur: omnes. — Hæc ille. Secundo. Quin, in casu, licitum est et bonum quia ct qui murorum ambitu ne fugiat undique odire Deum aut blasphemare, ne incurratur majus clauditur, ibi se in fugam précipitât, ubi murus malum. Igitur bonitas finis, in casu, sufficit; licet brevior invenitur. — Coniirmalur. Quia ad hoc id quod appetitur propter finem sit malum. Conse­ facit illud capit. Ihio mala, quod ponitur in Decre­ quentia nota M. Et antecedens probatur. Nam ali­ tis, dist. 13 (cnn. I), et est sumptum ex concilio quis, sine culpa sua praecedente, potest sic a diabolo Toletano oclavo. El similiter, illud (juod ponitur in decipi, ut sibi videatur omnino quod, nisi blasphe- , principio distinctionis, scilicet quod adversus natu­ met aut odiat Deum, necessario plus peccabit. Iste rale jus nulla dispensatio admittitur, nisi fnrte tunc, secundum judicium revli&imæ rationis, tene­ duo mala ita urgeant (γ) ut alterum necesse sit tur blasphemare Deum vel odire, ne incidat in eligi. — Nec valet si dicatur quod iti tali casu majus peccatum quoniam, secundum communem etiam j>eccat, quia facit minus peccatum, sicut animi conceptionem, de duobus malis minus malum dicunt auctoritates allegatio : quia nullus faciendo eligendum ot. Cujus causa est, quia.in bonis est quud debet, peccat; lalis autem facit quod debet. econtrario, scilicet quod majus bonum magis est Nullus etiam faciendo secundum judicium rectissi­ eligendum. — Confirmatur hoc auctoritate Gregorii. mum ct commune Sanctorum, et canonis, et conci­ 32. Moralium (cap. 18 ), super illud Job 40 (v. 12), lii generalis, peccat; iste autem sic facit. Hoc cliam videtur contra Gregorium, ubi prius (cap. 20), — boni Pr. - iletlil Pr. (-) goo — >pia Pr (?) >nnt bona *. — A«i Pr (>) (I) (x) dicenti». — dicent Pr. (<5) conientiani.— icnhanl Pr. n) inarant. — ingerat Pr. DISTINCTIO XXXV Ill — QUÆST1O 1. «licentem (α) : Cum in dubiis constringimur, uti· liter minimis subdimur, ne (S) in magnis sine renia peccemus. Augustinus quoque, in libro ile Mendacio, idem sentire videtur. Unde, poet lon­ gam disputationem, inquit, cap. 9 : Ita igitur coneludendum est, ut quæcumque aliena peccata, exceptis his quæ immundum faciunt in quem committuntur, non evitet quisque (y) peccat i seu is, neque pro se, neque pro quoquam; sed ea sufferat potius fortiter el patienter. Illa vero quæ ita com­ mittuntur in hominem, ut cum faciant immun­ dum, etiam peccatis nostris evitare debemus; ac per hoc nec peccata dicenda sunl, quæ propterva fiunt ul illa immunditia evitetur. Quidquid enim ita fit, ut nisi fieret. juste reprehenderetur, non est peccatum ; nullumque precatum esse, quid­ quid propter peccata (alia factum esset. Propter hæc igitur vitanda quisquis mentitus fuerit, non peccat. Item, infra, cap. 18, dicit quod interdum mentiendo faciendum est quod oderis, ut quod amplius detestandum est decitetur El, eodem capitulo, ait : Qua· sanctitatis rcHgionisquc causa servantur, cum hæc violare injuriosi (J) volue­ rint, etiam peccatis minoribus, non tamen (<) injuriis aliorum , si conditio proponitur el facul­ tas detur, redimenda (ζ) sunt ; ct tunc jam desi­ nunt esse peccata, quæ propter vitanda graviora suscipiuntur. Item, Beda (Homil. 44), ut allegatur in Decretis, cans. 22, q. 4, can. Si quid, ait : Si quid nos incautius jurasse contigerit, quod obser­ vatum pejorem vergat in exitum, libere illud salubri consilio mutandum (η) esse noverimus; acmagis, instante necessitate,pejerandum nobis (Q) quam pro vitando perjurio in aliud crimen gra­ vius esse divertendum, etc. Hoc etiam probatur ratione : Nam quicumque eligit minus malum, ut fugiat majus malum, non vult facere minus malum, sed fugere majus malum; sicut ct Anselmus. de Casu Diaboli, cap. 13, dicit quod qui vult aliquid propter beatitudinem, non vult aliud quam beatitudinem ; quare talis nullum peccatum incurrit. — Ex pnediclis sequitur quod intentio recti finis excusat a peccato. El in hoc secundus articulus terminatur. (а) dicentem. — dicit Pr. (б) constringimur, utiliter minimii subdimur, ne. — eomfrinf/unfur, utiliter mininih subduntur, nec Pr. (γ) non evitet quisque. — evitet quis ct Pr. (δ) injuriori, — Om. Pr. (<) tomen. — tantum Pr. (ζ) redimenda. — redigenda Pr. (rj mutandum. — vitandum. Pr (0) pejerandum nobis. — potnilendum. Pr. 43“ ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta cujusdam. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibusupradiclis. Et quidem Ad primum dicit Gregorius de Arimino (dist. 38, q. 1, art. 2), quod, < sicut declarat alia auctoritas Augustini, in libro Contra mendacium (cap. 7), illud dictum intelligendum est de his voluntatibus quarum objecta non sunl per se peccata; ideo non est contra nas (a), b Illa autem auctoritas recitatur a Magistro in (€) distinctione 40, quæ sic habet : Interest, inquit, multum, qua causa, quo fine, qua intentione quid fiat; sed ea quæ constat esse peccata, nullo causa * bonté obtentu, nullo quasi bono fmc, nulla velut bona intentione facienda sunt, etc. Ad secundum dicit quod, α si detur talis casus, ille nequaquam tenetur blasphemare, nec odire Deum; immotenetur non blasphemare et non odire, quia nullus tenetur se oonformare errone® conscien­ ti®. » Unde circa hoc ponit quinque propositione . * Prima est, quod nullo casu quis erronee judicans aliquid esse a se agendum vel non agendum, debet se tali judicio conformare. Secunda est, quod nullus delæt agere contra talem conscientiam erroneam, seu contra suum dictamen rationis. Tertia est, quod quilibêt debet non agere contra rationem seu conscien­ tiam suam erroneam. Quarta est, quod quilibet debet non agere secundum conscientiam suam seu rationem erroneam. Quinta est, quod talis conscien­ tia est deponenda, et, stante ea, non debet aliquid fieri secundum eam, nec contra eam. Tunc ad pro­ lationem in oppositum, cum dicitur quod secundum communem animi conceptionem, etc., — dicit quod « ista propositio, qua dicitur quod de duobus malis, etc., si sumatur in sua proprietate, non solum ipsa non est communis animi conceptio, sed est simpli­ citer falsa, loquendo semper de malo culpæ : quo­ niam de talibus duobus malis neutrum est eligen­ dum ; quia ulrumque est malum, et per consequens nec plus nec minus eligendum. Sed bene verum est quod de duobus malis minus malum est minus fugiendum, ct majus est magis fugiendum. Et in hoc sensu, seu loco hujus, utuntur prima qui recte intelligunt, improprie scilicet, illud quod est minus fugiendum, dicentes esse eligendum in comparatione pejoris magis fugiendi; sicut et frequenter, quod minus malum est, dicitur esse bonum el melius, respectu majoris mali ; (juod non est dubium falsum dictum esse, si sermo in sua proprietate capiatur. (a) tu». — Om. Pr. (C) hac. — Ad. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 438 auctoritatem Gregorii, dicitur quod, sicut cuilibet bene consideranti apparel, ipsa concludit oppositum illius quod arguens intendit concludere. Quod palet ex eo quod dicit : Ita plerosque (a) peccare faciunt, quatenus, si fortasse peccatum fugere appetant, hoc sine alio peccati laqueo non evadant. ct cul­ pam faciant, dum vitant. Ex quo patet quod (6) ita perplexus, si blasphemabit, peccabit. Née consi­ lium quod ipse dat, est contra hoc. Quia non solum utiliter consulitur homini quod agat bonum et vitei malum, sed etiam quod, si non possit vitare, el de duobus peccatis in alterum oporteat eum labi, vitei quod est majus malum; et (γ) hoc quodammodo dicitur eligere minus malum. Et hoc facit ipse. Quod patet, quia ait : St 01 mino nullus sine peccato evadendi patet aditus, semper minora eligantur. Ex quo etiam confirmatur propositum : quia, si, illo casu posito, ille non peccaret, jam sine peccato vitaret peccatum; cujus oppositum supponitur. — Et simi­ liter dicendum est de concilio supra allegato. — Ad aliud quod allegatur de dispensatione juris natura­ lis, dicendum quod illud dictum, quod utique est Gratiani, propter illam exceptionem, falsum est. Nec ipse in hoc est sequendus, sed reprehendendus; sicul ibidem reprehendit eum glossator suus, et liene, dicens eum male casum perplexitatis exce­ pisse. — Cum ulterius probatur quod blasphemans in tali casu non peccat, quia facit quod debet; — dicendum est quod falsum est ; immo facit illud quod non tantummodo non debel facere, immo quod etiam debet non facere, ul ex dictis patet. — Cum autem additur quod nullus faciendo secundum judi­ cium rectissimum Sanctorum et canonum el conci­ lii peccat ; — dicitur hoc verum esse dc judicio quo absolute judicant hoc esse faciendum. Non est autem universaliter verum de judicio conditional iter judi­ cante nam certum est quod omnes Sancti, el gene­ raliter omnes prudentes viri, judicarent et consule­ rent quod, si quis non posset vel nollet vitaix? utrum­ que duorum inaequalium peccatorum, sed, maljtia vel infirmitate, in alterum sit casurus, cadat in id quod minus peccatum est; et tamen constat quod talis faciendo illud, peccaret, licet minus. Nunc autem certum est quod tali homini sic perplexo, nullus sanctus, nec aliquis, nisi nequam et impius aut stultus, consuleret quod Deum blasphemaret vel odiret; sed consuleret quod lalem conscientiam erro­ neam deponeret el abjiceret; quod si ille nollet, aul non posset, tunc judicaret minus malum esse illi ul ageret peccatum minus, quam ut ageret majus. I Præterea, esto quod dan tur arguenti, quod in tali respondendum cue, casu perplexionis delieal quis agere quod minus malum est, el sic faciendo non peccet, non apparet Sic respondendum esse (α) docet Augustinus, in libre de Mendacio, cap. 9, ubi, praemisso casu quoti aliquis esset in tali necessitate constitutus, quod oporteret eum sacrificare idolo vel stuprum (icrpeti, quærit (C) sic : Debuilne igitur quispiam stuprum perpeti potius quam thurificarc? Et respondet : Si qturrisquid debuit, neutrum debuit. Si enim dixero aliquid horum debuisse, ali­ quid horum approbabo, eum improbem utrumque. Sed si queritur quid corti ni potius debuit evitare, qui utrumque non potuit, sed alter­ utrum potuit; respondebo,suum peccatum potius quam alienum , et levius potius suum, quam gra­ vius alienum. — Probatio autem, seu redditio causa·, quam adducit arguens, qua dicitur quod in bonis est econtrario, scilicet quod majus l>onum est magis eligendum, — nulla est. Quia non sequitur : Majus bonum est magis eligendum, igitur minus malum est magis eligendum ; sed bene sequitur : Igitur minus bonum est minus (γ) eligendum. Et consimiliter, sequitur : Majus malum est magis fugiendum, igitur minus malum est minus (o) fugiendum. — Si dicatur contra : Iste debet non blasphemare, ut tu concedis; igitur debet agere contre suam conscientiam, lloc autem est falsum, el repugnans secundæ propositioni supra posita *. Pro­ batur consequentia. Quia sequitur : Iste non bla­ sphemat, igitur agit contra conscientiam. — Respon­ detur, negando primam consequentiam; quia ex illo (c) concesso non sequitur quod debeat agere contra suam conscientiam, quia ipse non debet habere talem conscientiam. Si autem deberet habere illam, ipse utique deberet agere contra conscien­ tiam. Nèque valet probatio : quia illa consequentia non est simplex; sed, ul nunc lanium, et de tali­ bus (ζ), non esi universaliter verum quod qui debet antecedens, debeat consequens. Verbi gratia : si prælatus præcipiat subdito suo ul furetur, aut aliud petâatum committat, adhuc ipse prælalus tenetur non furari; el sequitur : Iste prælalus non furatur, igitur agit contra illud quod præcipil alteri; ct tamen non vere diceretur quod ipse debet agere con­ tra illud quod præcipil alteri, quia non debet tale praeceptum facere alteri ; quamvis verum sil quod oppositum ejus quod ipse pnecipit, oportet facere. Et ita dicendum est in proposito : quod oppositum ejus quod isti homini dictat sua conscientia, debel ipse facere; non tamen sequitur (η) neque verum est quod deliel facere contra suam conscientiam. — Ad (3) a verbis quod minui u que * om. Pr. (i) r/uint — lonlingit Pr (γ) minui. — mugit Pr {i niinu * — niarpji Pi (t| tlio. — illitu Pr ml tantum, ft dr tafibut — tantummodo Pr. (r() teguiliir — «olwnt Pr pltroique — pleriguc Pr. (C) quod. — Om. Pr. (γ) > t. — er. Pr (ί) DISTINCTIO XXXVIII. — QUÆSTIO I. quo pacto sequatur quod ipse debeat Deum blasphe­ mare : non enim sequitur hoc, nisi Deum blasphe­ mare sit minus peccatum quam contra conscientiam Deum non blasphemare; quod nec ego vellem dicere, nec ipse probavit, et tamen debuisset, cum sui pro­ positi sil probaro quod Deum blasphemare vel odire non sit perse malum, et quod aliquando possit liene fieri. Secundo, dicitur quod casus positus assumit unum falsum, ul videtur, videlicet (a) quod in talem errorem, quo æstimatur Deum esse blaspheman­ dum vel odiendum, quis habens usum liberi arbi­ trii el potens peccare, qualis esset taliter perplexus, incideret sine culpa; cum ipsemet error de quo agitur, esset utique quædam culpa. Si enim non esset culpa, quis alius error diceretur culpa? Item, ille error esset actus infidelitatis; quem constat esse peccatum. Item, talis error saltem esset pœna pec­ cati originalis; et sic non excusaret omnino a jhjccato. — Ad auctoritatem Augustini allegatam, dicen­ dum quod illa verka non scribit Augustinus ul pro­ priam sententiam el opinionem promens, sed tan­ quam unam opinionem aliorum, quam ibi retulit, disputative tantummodo prosequend. Quod patet : quia tractaturus hanc quæstionem, Utrum videlicet aliquando sit mentiendum mendacio officioso, in principio libri (rle Afendacto), ea propila, statim inquit : Quam questionem tam sol licite (ζ) pertra­ ctabimus, ut quæramus cum qutcrenlibus. Utrum autem aliquid inveniamus, nihil nobis (emere affirmantibus, lectori bene attendenti satis indi­ cabit (γ) ipsa pertractatio, etc. (2). Ad extremum, tamen (t) sententiam nostram vclut certior indago comprehendet (ζ). Item, quia in extrema parte libri, scilicet capitulo jænultimo, ex disputatione præmissa expresse concludit quod non est men­ tiendum pro vitanda impudicitia corporali, quæ de his est quæ commissa in hominem faciunt eum immundum; cujus oppositum continent verba per arguentem allegata, ut patet. Et generaliter, nun­ quam in aliquo casu esse aliquo généré mendacii mentiendum, statim concludit, dicens (cap. ult.) : Elucet itaque, omnibus discussis, nihil aliud (η) illa testimonia Scripturarum monere, nisi nun­ quam omnino esse mentiendum. Et consequenter, recapitulando causas pnetactas in disputando discurrendoque per omnia genera mendaciorum, determi­ nat conclusive nullo unquam genere mendacii esse mentiendum. Ex quo patet quod in illis verbis alle­ gatis non prodii suam intentionem vel sententiam; unde nec sunt tanquam illius auctoritas alleganda. (a) videlicet. — vel Pr. (C) tam sollicite. — cum sollicitate. Pr. (γ) indicabit. — judicabit Pr. (δ) etc. — ct Pr. (t) tamen, — cum Pr. (ζ) comprehendet. — comprehendit Pr (η) aliud, — ad Pr. 439 — Ad dictum Bedæ, dicendum ol quod m nullo est contra, eo quod, non observando illud super quo datum fait tale juramentum, non committit perju­ rium ; sicut dicit Glossa Decreti, in distinctione allegata, et sanctus Thomas, 2· 2·, q. 98, art. 2. Immo, secundum eum (ibid, art. t, ad lum), per­ jurium fuit quando incaute juratum est. — Ad pro­ lationem quæ ultimo adducitur, quod quicumque eligit minus malum, etc., — hic dico, primo, quod si hæc deductio esset rata, oporteret concedere nemi­ nem peccare, quidquid ipse faceret propter majus malum vitandum; quod nullatenus est dicendum. Immo, ut dicit Augustinus, libro Contra menda­ cium, cap. 7, talis opinio universam vite probita­ tem subvertit. Oportet etiam concedere quod ali­ quando sint facienda mala ut eveniant bona ; nam non minus videtur esse bona intentio ejus qui inten­ dit proventum boni, quam qui intendit fugam mali, et tamen (a) istud est contra sententiam Apo­ stoli, Roman,, 3 (v. 8), et Augustini, Contra men­ dacium, cap. 7 et 15. — Dicitur ulterius, quod, cum dicitur quod talis non vult facere minu? malum, si ly vult capiatur in sua generali significatione, secundum quod universaliter motus virtuti? volitivæ, qui (5) non est nolitio, dicitur volitio, plet quod istud dictum implicat contradictionem. Si autem accipiatur pro tali motu, non quolibet, sed eo quo appetitur aliquid ut finis el propter se, qui etiam appropriate, secundum usum inultorum ducto­ rum, el Anselmi, ubi allegatur, vocatur voluntas, is vero quo quid propter aliud appetitur, magis solet dici electio, potest illud dictum concedi; sed nun­ quam juvat arguentem ; quia, esto quod talis non velit facere minus malum, ad sensum prædiclum, quia scilicet non finaliter el propter se, eligit tamen facere minus malum, quæ electio prava est, ac per hoc etiam ipse incurrit peccatum : non enim solum agit contra rectam rationem, qui finaliter malum intendit, sed etiam qui bonum intendens, malum eligit \el operatur, seu quod debel non operari el non eligere; nam ad bonitatem operationis non suf­ ficit operan propter quod est operandum, sed etiam requiritur ut fiat quoti fiend um est. » — Haec Gre­ gorius. el bene, et confonniter dictis sancti Thomæ. in multis locis. Unde, de Malo, q. 2, ari. 4, in solutione secundi, sic dicit : < Id quootc^l considerari. Una quidem, secundum genus, prout scilicet est actio ; quia quan­ tum habet de entitate et actione, tantum habet de bonitate. Alia vero, secundum speciem, quæ acci­ pitur secundum objectum conveniens. Tertia, secun­ dum circumstantias, quæ sunt accidentia quædam. Quarta aulem, secundum finem, quasi secundum habitudinem ad causam bonitatis. d Et post, in solutione tertii, dicit sic : α Nihil prohibet actioni habenti unam pnedictarum bonitatum, deessc aliam; et secundum hoc, contingit actionem quæ est liona secundum suam speciem, vel secundum circum­ stantias, ordinari »id finem malum, et econtra. Non tamen est actio Innia simpliciter, nisi omnes lenita­ tes concurrant; quia quisquis singularis defectus causal malum, bonum autem causatur ex causa integra, ut dicit Dionysius, 4 cap. de Divini * Nominibu». > — Hæc ille. — liem, 2· 2®, q. 110, ari. 3, ubi quærit utrum omne mendacium sit peccatum, mc dicit : < Illud quod est secundum se malum ex genere, nuito modo potest esse bonum et licitum : quia ad hoc quod aliquid sit bonum, requiritur quod omnia recte concurrant ; bonum enim est ex integra causa, etc. » Et in multis aliis locis similia dicit. De perplexitate aulem. utrum sit aliquid vel nihil, ^anctus Thomas, 1· 2®, q. 19, ari. 6, in solutione tertii, mc dicil : « Sicut in syllogisticis, uno incon­ venienti dato, necesse est aha sequi; ita in morali­ bus, uno inconvenienti posito, alia ex necessitate sequuntur : sicut, supposito quod aliquis quæral manem gloriam,sive propter inanem gloriam faciat quod facere tenetur, sive dimittat, peccabit; nec tamen t»l perplexus, quia potest intentionem malam dimittere. Et similiter, supposito errore rationis vel Lonscientiæ, qui procedit ex ignorantia non excu­ sante, necesse esi quod sequatur malum in volun­ tate; nec tamen est horno perplexus, quia potest ab errore recedere, cum ignorantia sit vincibilis el voluntaria. » — Hæc ille. — Item, 2. Sententia­ rum, dist. 39, q. 3, ari. 3, in solutione quinti, sic dicil : « Simpliciter nullus est perplexus, absolute loquendo. Sed quodammodo posito, non est incon­ veniens, illo stante, aliquem |>erple.\iim fore: sicut, intentione mala stante, sive fiat actus qui est in pnecepto, sive non fiat, peccatum incurritur; simi­ liter etiam, stante erronea conscientia, quidquid liat, peccatum non vitatur. Sed potest homo con­ scientiam erroneam sicut el intentionem pravam deponere ; et ideo non est simpliciter perplexus. » — Ha c ille. — Idem omnino «licit, dc Veritate, q. 17, ari. 4, in solutione octavi. Ibidem etiam ponit quo­ modo error conscienliæ non excusat a peccato, immo quandoque est peccatum. Unde, in solutione quinti : « Hic error non est peccatum, cum contingit ex ignorantia facti. Si autem ex ignorantia juris, pecca­ tum est, sicut et ipsa ignorantia peccatum est. b El de his dicetur in sequenti quæstione. Ad argumentum in principio quæstionis, dicitur quod « terminus actus voluntatis est suum obje­ ctum. In ipsum enim tendit volunlas, nec in finem tendit nisi ut cadit sub ratione objecti d. — Hæc est responsio Durandi (dist. 38, q. I), el bona. Et hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXIX QUÆSTIO I; UTRUM IN ACTIBUS INTELLECTUS POSSIT ESSE PECCATUM qÇiRC.v trigesiinamnonam distinctionem ^2 2. Sententiarum. quærilur : Utrum in K actibus intellectus possit esse peccatum. Et arguitur quod sic. Infidelitas est quoddam peccatum. Sed infidelitas est in intellectu, secundum quod doctrinæ fidei dissentit. Ergo in intellectu potest esse peccatum. In oppositum arguitur sic : Illud quod excusata peccato, non est peccatum Set illius cujus est actus; unde hoc nomen usus ita significat actum, quod nullo modo potentiam vel habitum. Et similiter esse videtur de conscientia. Nomen enim conscientiae significat applicationem scientiæ ad aliquid; unde conscire dicitur quasi simul scire. Quælibet autem ^cientia ad aliquid applicari potest. Ende conscientia non potest nominaro aliquem habitum specialem, vel potentiam aliquam ; sed nominat ipsum actum qui est applicatio cujuscurnque habitus vel notitia * ad aliquem actum particularem. Applicatur autem aliqua notitia ad aliquem actum dupliciter : uno modo, secundum quod consideratur an aclus sil vel (a) quoti, — quia Pr. ($) nani actui potenti * vel habitui dicitur UilU cjui; ••tut tignifiaU enim actum cujiolibct potenti . * — Ad. Pr fuerit; alio modo, secundum quod consideratur an actus sil rectus vel non rectus. El secundum quidem primum modum applicationis, dicimur habere conscientiam alicujus actus, inquanlum scimus illum actum esse factum, vel non factum : sicut est in communi usu loquendi, quando dici­ lur, Hoc non est factum de conscientia mea, id est, Nescio vel nescivi an hoc factum sil vel fuerit (a). Et secundum hunc modum loquendi, intelligitur quod habetur, Genes. 43 (v. 22), Non esi in conscientiis nostris quis pecuniam posuerit in saccis nostris; Eccle. Ί (v. 23), Sc.it conscientia tua, quia ta crebro maledixisti aliis. Et secundum hoc dicilur conscientiam testificari aliquid, Rom. 9 (v. I): Testimonium mihi perhibui de conscientia mea. etc. Secundum vero alium modum applicatio­ nis quo notitia applicatur ad actum, ut sciatur an actus sit rectus vel non, duplex est via, scilicet : nna secundum quam per habitum scientiæ dirigi­ mur in aliquid faciendum vel non faciendum ; alio modo, secundum quod actus, postquam factus est, examinatur, nd habitum scientiæ, an sil rectus vel non rectus. Et hæc duplex via in operatives distin­ guitur secundum duplicem viam quæ est in specula­ tivis, scilicet viam inveniendi et judicandi. Illa enim via qua per scientiam inspicimus quid agendum est, quasi conciliantes, est similis inventioni, per quam ex principiis investigamus conclusiones. Illa autem via per quam ea quæ facta sunt examinamus, el discutimus an recta sint, est sicut via judicii, per quam conclusiones in principia (β) resolvuntur. Secundum autem utrumque applicationis modum, nomine conscientia * utimur. Secundum enim quod applicatur scientia ad actum ut dirigens (γ) ipsum, secundum hoc dicilur conscientia instigare, vel indu­ cere; secundum vero quod applicatur scientia ad actum per modum examinationis eorum quæ jam acta sunt, sic dicilur accusare, vel remordere, quando id quod facium est, invenitur discordare a scientia ad quam examinatur; defendere autem, vel excusare, quando invenitur id quod facturi) est, processisse secundum formam scientiæ. Sed scien­ dum quod in prima applicatione, qua applicatur scientia ad actum ul sciatur an factum sil, est appli­ catio ad aliquem actum particularem notitiæ sensiI livæ, ul memoriæ, per quam ejus quod factum est, i recordamur; vel sensus, per quem hunc (5) actum particularem <|uem nunc agimus, percipimus. Sed in secunda et tertia applicatione, qua consiliamur quid agendum sit, vel (c) examinamus jam facta, , applicantur ad actum habitus nitionis operati vi . i vel habitus synderesis; et habitus sapientia», quo (a) fuerit — fieret Pr. (β) principia. — principali Pr. M — Ad. Pr. (Î) λ une. — habent. Pr. (c) vel. — scilicet Pr. DISTINCTIO XXXIX- - QUÆSTIO I U3 perficitur ratio superior; el habitus scientiæ, quo I per accidens. Dico autem rectam ligaro simpliciter, perficitur ralio inferior ; sive simul omnes applicen­ quia ligat absolute et in omnem eventum. Si enim tur, sive alter eorum tantum. Ad hos enim habitus aliquis conscientiam habet de vitando adulterio, examinamus quæ(a) fecimus, et secundum eos con­ istam conscientiam sine peccato non potest deponere, ciliamur de faciendis. Examinatio autem non solum | quia in hoc ipso quod eam deponeret errando, gra­ est de factis, sed etiam de faciendis ; consilium autem viter peccaret; ea autem manente, non |>olest præest de faciendis tantum. x> — Hæc ille. leriri in actu sine peccato; unde absolute ligat et in Similia ponit in 1 p., q. 79, ari. 13; et 2. Sen­ omnem eventum. Sed conscientia erronea non ligat nisi secundum quid, el sub conditione. Ille enim tent., dist. 24, q. 2 (ari. 4). Ex quibus potest argui pro utraque parte conclu­ cui dictat conscientia quod tenetur formean, non est sionis. — Pro prima, sic ; Illud quod significat obligatus ut fornicationem sine peccato dimittere applicationem scientific seu notitia· ad actum, non non possit, nisi sub hac conditione, si talis con­ nominat proprie aliquam specialem |>otentiarn, aul scientia duret. Hæc autem conscientia removeri specialem habitum, sed tantummodo actum. Sed potest absque |>eccato. Unde talis conscientia non conscientia· nomen est hujusmodi. Ergo. — Pro obligat in ornm rn eventum ; potest enim aliquid secunda, arguitur sic : Applicatio scientiæ vel noli- contingere, scilicet depositio conscientiae, quo con­ liæ pertinet ad intellectum, el non ad voluntatem. tingente, aliquis ulterius non ligatur. Quod autem Sed conscientia esi hujusmodi applicatio. Igilur, etc. sub conditione tantum est, secundum quid esse dici­ tur. Dico etiam quod conscientia recta per se ligat, Tertia conclusio est quod recta conscientia ligat erronea vero per accidens. Quod ex hoc patet. Qui enim et obligat simpliciter et per se; conscientia vero vult vel amat unum propter alterum, illud quidem propter quod amat reliquum, per se amat; quod erronea obligat solum secundum quid el per vero propter aliud, quasi per accidens : sicut qui accidens. vinum amat propter dulce, amat dulce per se, Hanc ponit, de Veritate, ubi supra (q. 17), vinum autem per accidens. Ille autem qui conscien­ ari. 4, ubi sic dicil : α Quidam dicunt quod con­ tiam erroneam liabet, credens esse roctam < alias non scientia potest enare in his quæ sunt per se mala, erraret, nisi inbæroret conscientiæ erroncæ propter vel in indifferentibus ; conscientia igitur enans in rectitudinem quam in ea credit esse), inhærcl qui­ his quæ sunt per se mala, non ligat ; in indifferenti­ dem per se loquendo rectæ conscientiæ, sed erroneae bus autem, ligat. Seil qui hoc dicunt, non udentur quasi per accidens, inquantum hanc conedentiam intelligere quid sit conscientiam ligare. Secundum quam erodit esse roctam, contingit esse erroneam. hoc enim conscientia dicitur ligare, quod aliquis, Et eximie est quod, per se loquendo, ligatur a con­ nisi conscientiam impleat, peccatum incurret; non scientia recta, per accidens vero ab erronea. Et hæc autem secundum hoc quod aliquis implens, recle solutio accipi potest ex verbis Philosophi, 7. Ethi­ faciat; alias enim consilium diceretur obhgatx· : corum (cap. 9), ubi eamdem quæstio nem quaerit, implens enim consilium, recle agit ; sed tamen ad utrum scilicet dicendus sil incontinens qui discedit consilia non dicimur ligari, quia qui consilium pre­ etiam a falsa ratione et a recta, an solum qui absce­ terit, non peccat ; ad præcepta autem ligari dicimur, dit ab una. El respondet quod ille dicilur inconti­ quia, si non servamus præcepta, peccatum incurri­ nens simpliciter et per se, qui discedit a ratione mus. Propter hoc igilur conscientia dicitur ad ali­ recta ; sed dicitur incontinens per accidens, ex hoc quid faciendum ligare, non quia, si illud fiat ex quod discedit a qualicumque ratione, sive recta, sive tali conscientia, bonum sil. sed quia, si non liat, non recta. )» — Hæc ille. peccatum incurritur (C). Non videtur autem possi­ Simile ponit, 2. Sentent., dist. 39, q. 3, art. 3. bile quod aliquis peccatum evadat, si conscientia, Item. I· 2* , q 19, art. 5. quantuincumque errans, dictet sibi aliquid esse præEx quibus potest angui pro triplici parie conclu­ ceptum Dei, sive sit indifférons,sive perse malum, sionis. — Pro prima, scilicet quod conscientia obli­ si contrarium, tali conscientia manente, agere dispo­ get. arguitur sic : Illud obligat, cujus contrarium nat : quantum enim in se est, ex hoc ipso habet faciens, ipso manente, peccat. Sed faciens contra­ voluntatem legem Dei non observandi ; unde morta­ rium conscientiæ, ipsa manente, peccat. Igitur, etc. liter peccat, Quamvis igilur talis conscientia quæ est — Pro secunda vero, scilicel quod conscientia erro­ erronea deponi possit, nihilominus tamen, dum nea obliget solum secundum quid el |ær accidens, manet, obligatoria est; quia transgressor ipsius, arguitur sic : Illud quod non obligat in omnem peccatum de necessitate incurrit. Diversimode tamen eventum, sed sub conditione, nec ex se, sed propter ligat conscientia recta el erronea : recta, simpliciter aliud quod falso aestimatur sibi inesse, obligat solum ligat et per se; erronea autem, secundum quid el secundum quid et peraccidens. Sed conscientia erro­ nea, est hujusmodi. Igitur. — Pro tertia denique, (a) çmc. — çui Pr. scilicel quod conscientia recta obliget simpliciter el (ij Et — Ad. Pr 411 LIBRI II. SENTENTIARUM per se, aipuitur sic : Illud quod obligat in omnem eventum, non solum sub conditione, et ex propria natura, et non propter aliud falso æstimatum sibi ines.se, obligat simpliciter et per se. Sed conscientia recta, e>t hujusmodi. Igitur, etc. El in hoc primus articulus terminatur, omissis aliis quæ circa hanc materiam non impugnantur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § I. — Contra primam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra pnedicta. Unde con­ tra primam conclusionem arguit Durandus dupli­ citer· Primo, contra hoc quod «licta conclusio videtur asserere, quod aclus intellectus cl actus voluntatis sint duo peccata et duæ culpæ. Contra hoc arguit Durandus (dist. 39, q. 1). Quia nullus diceret quod incontinens, quando judicat fornicationem esse lionam el eam eligit, peccet duobus modis ; alioquin, cum omnem malam electionem procédât aliquis defectus in ratione, impossibile esset quod aliquis male eligens peccaret unico peccato solum ; quod est inconveniens. — Confirmatur. Quia defectus ratio­ nis practice in judicando, est quidem peccatum ; cum sit carentia debilæ rectitudinis in operatione. Sed hoc, secundum se, magis habet rationem pec­ cali naturæ quamculpæ in moribus; rationem enim peccati vel culpæ in moribus non habet, nisi quate­ nus per ipsum habet regulari electio voluntatis. Quod patet quia ratio speculativa erronea, quantuincumque sit in nostra potestate, non est culpa vel peccatum in moribus; ut cum aliquis existimat quod anguli trianguli non sunt æquales duobus rectis, non dicitur malus moraliter, nec peccare in moribus, quia talis æstimatio non est nata regulare electio­ nem voluntatis de agibilibus a nobis; æstimatio ergo practica falsa, ex hoc solo habet rationem culpæ vel peccati in moribus, quia est regula electionis voluntatis. Ex hoc arguitur sic : Unum numero est, per quod (x) unum denominatur intrinsece, et aliud extrinsece. Sed a defectu qui est in electione, ipsa electio denominatur mala et culpabilis intrinsece; ratio autem erronea ipsam procedens, denominatur mala et culpabilis in moribus solum extrinsece, quia non dicitur talis, nisi quia est regula volunta­ * vel electionis. Ergo una est numero culpa ratio­ ti nis practica * et electionis sequentis. Ergo, licet sint duo defectus in ratione practica errante et in ele­ ctione mala sulisequente, ac per hoc duo jieccala in (i) per quod. — quod yer Pr. esse nature; tamen non est nisi unum peccatum in moribus, propter solum defectum quo electio est main formaliter el intrinsece, el ratio erronea dicitur mala extrinsece, tanquam regula electionis. Secundo (ibid., q. 2) arguit contra eamdem con­ clusionem, in hoc quod assignat rationem quare considerare mala non est malum. Et ostendit quod ratio assignata non valeat. Quia, sicut objectum volun­ tatis esi res extra animam ; sic ipsamet, ul est extra animam, est objectum intellectus ul est praclicus. Et sicut ratio rei intellecta * est in anima, quæ non est id quod intelligitur, sed tantum quo aliquid aliud intelligitur; sic ratio rei volitæ est in aniina, pnecipue secundum opinionem in primo libro (dist. 3, p. 2, q. 4) positam, scilicet quod intellectus el voluntas sunt una et eadem natura absoluta, quæ vocatur mens ab Augustino (10. de Trinit.), cui menti oportet prosentem esse rationem rei, quantum ad cognoscere el velle, licet ordine quodam. Ex hoc sic arguitur : Illi actus qui æqualiter tendunt in objecta sua ul sunt in re, æqualiter sortiuntur ratio­ nem boni vel mali ex bonitate vel malitia objecti. Sed actus intellectus practici, el aclus voluntatis, tendunt æqualiter in objecta sua ul sunt in re : sicut enim quod esi volilum, est volilum secundum esse quod habet in re, el non secundum esse quod habet in anima ; sic illud idem est cognitum secundum esse quod habet in re, et non secundum esse quod habet in anima (x); immo, si non esset cognitum secundum esse quod habet in re, non esset volilum secundum illud esse, cum voluntas non possit ferri in incognitum. Ergo, si aclus voluntatis sortitur, propter hanc causam, bonitatem vel malitiam ex malitia vel bonitate rei volitæ, per eamdem ratio­ nem, actus intellectus sortitur bonitatem et mali­ tiam ex bonitate vel malitia rei intelleclæ; quod est contra rationem assignatam. Tertio ad idem. Quia illud quod adducitur de 6. Metaphymcæ (t. c. 8), quod verum et falsum sunt in anima, etc., non debet ita intelligi, quod verum et falsum sint objecta intellectus, ut illa pro­ batio accipit, sed (6) quod sunt comlitiones seu denominationes objecti intellecti, conformiter vel diflbrmiter ad entitalem (γ) rei. Quarto. Quia, si ratio tam boni «piam mali est in anima quoddam bonuin, et, propter hoc, cognoscere malum, est bonum, cum illa ratio æqualiter se Habeat ad cognitionem veram et falsam, sequitur quod cognitio falsa, sit .eque l>ona sicut vera ; quod est inconveniens. Quinto. Quia quæritur : Quæ est illa ratio mali apud intellectum? Non species : tum quia nulla est, ut ostensum fuit supra (lib. 2, dist. 3, q. 6); Ium (») a verbo ik usque ad animo, om. Pi. (€) ted. — secundum Pr. (γ) entitalem. — certitudinem Pr DISTINCTIO XXXIX quia malum, cum sil privatio, propriam speciem habere non potest; tum quin species, si aliqua sit, non est illud quod cognoscitur, el ideo ex ea cognitio non potest habere bonitatem vel malitiam — Hæc ille in forma. ÿ 2. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra secundam conclusionem arguit (dist. 39, q. 4) quod con­ scientia pertineat ad voluntatem, et non solum ad intellectum. Primo. Quia, si conscientia perlineret ad intelle­ ctum, tunc qui haberet do operandis majorem scien­ tiam, haberet el majorem conscientiam. Hoc autem non est verum. Secundo. Quia nullum agens contra solum dictamen rationis, tristatur; quia tristitia est de his quæ nobis nolentibus accidunt (nobis (a) simpliciter dico invitis, vel mixte). Sed agens contra conscientiam, agit cum quadam tristitia, et remorsu; unde el remordere dicitur aclus conscientia . * Ergo conscien­ tia non perlinet ad solum dictamen rationis; sed, pneler hoc, includit aliquid perlinens ad volunta­ tem vel inclinationem voluntatis. Tertio. Quia, si conscientia p«ulineat ad intelle­ ctum, hoc non erit ul actus, sed ul habitus. Quia aclus non est aclus, sed est potentiæ vel habitus Sed testificari, accusare et excusare, remordere et obligare, sunt aclus conscientia? ; dicimus enim quod conscientia testificatur, accusat, obligat. Ergo ipsa non est aclus; ridiculum enim esset dicere quod testificari lesliiicelur, vel accusare accuset, et sic de aliis. QUurlo. Quia, sicut conscientia respicit particu­ laria agenda, sic synderesis respicit universales regulas agendorum. Syndcresis aulam nominat habi­ tum. Igitur, etc. Est igitur potentia, vel habitus. Non potentia; quia non inrsl naturaliter. Ergo est habitus. Quinto. Quia probatio conclusioni-, fundata in hoc quod conscientia dicitur cum alio scientia, etc., non valet. Licet enim, in vera diffinitione, illud quod ponitur in abstracto et in recto, non mediante aliquo obliquo, pertineat ad essentiam difliniti ; tamen, in interpretationibus nominum, nullo modo est hoc dicendum. Sicut enim interpretando nomen , * conscientia dicimus quod est scientia cum aliquo; ita interpretando nomen synderesis, dicimus quod est electio cum aliquo; est enim synderesis gnvee. coelectio latine; et interpretando consentire, dici­ mus quod est cum aliquo sentire. Sicut ergo se habet scientia ad conscientium. m nominis interpre­ tatione; ita se halæt electio ad synderesim, et sen­ tire ad consentire. Sed electio pertinet ad volunla(a) nobif, - Om. Pr. - QUÆSTIO I 445 tem; ad quam tamen non pertinet synderesis, quæ pertinet ad intellectum, secundum te. Et similiter, sentire, sive proprie, sive large acceptum, pertinet ad [Kirtem cognitivam, consentire autem non. red potius ad appetitum. Ergo similiter, licet «cientia lærtineat ad'intellectum, non propter hoc oportet quoi concientia (a) pertineat ad eumdem. Sexto. Quia conscientia non est ahquid unum, nec similiter synderesis; sed quodlilæt eorum inclu­ dit aliquid pertinens ad intellectum, et aliquid per­ tinens ad voluntatem. Quod sic potest videri, in intellectu enim practice, quem voluntas supponit in actu suo, est duplex habitus : unus primorum principiorum, quibus intellectus naturaliter aseentit ; alius autem respectu conclusionum deductarum ex principiis. Et primus quidem habitus potest dici lex naturalis; secundus autem est aliqua scientia practica. Similiter, px parte voluntatis est duplex inclinabilitas : una naturalis, correspondent primo habitui intellectus practici; alia acquisita, correspon­ dons secundo habitui qui (6) e>t scientia [articula­ rium operandorum. His autem iuclinabilitatibus secundum se non est nomen iinpo>itum, mmI aggre­ gato (γ) ex habitu pertinente ad intellectum el ex inclinatione voluntatis conspondente (o) : nani habitus naturalis intellectus practici, et mchnabilitas correspondons, dicitur synderesis ; -cientia autem particularium operandorum, cum inclinatione volun­ tatis sibi correspondante, dicitur conscientia. Quod [valet dupliciter : primo, ex vi nominum ; secundo, ex conditione actuum. — Ex vi nominum, patet. Quia synderesim græce, quod dicitur latino coeleciio, secundum expositionem nominis, dicitur cum ali­ quo electio, vel aliquid cum electione ; electio autem ad voluntatem pertinet; illud autem aliquid cum electione, non est nisi pertinens a«l intellectum, qui est pnevitis electioni. Similiter, conscientia, secun­ dum vim nominis, e?t scientia cum aliquo, vel ali­ quid cum scientia ; illud autem quod est cum scien­ tia, vel cum quo est scientia, non videtur esse nisi quod pertinet ad voluntatem ; non enim potest esse aclus scientiæ, quia conscientia non esset in dor­ miente. Nec prêter ea quæ sunt intellectus et volun­ tatis, potest aliquid pertinere ad rationem syndere­ sis vel conscientiæ. Ideo. etc. Oportet autem utrum­ que æqualiter perlinere ad rationem synderesis vel ; * conscientia quia talis propositio habet vim conjun­ ctionis copulativæ : sicut >i diceretur, Superficies est longitudo cum latitudine, idem est ac si diceretur. Su[»ciiicies est longitudo et latitudo; el similiter est in proposito. Secundo, idem patet ex conditione actuum qui attribuuntur conscientiæ. Quia quidam (*) contciritfia. — tcicnha Pr. (β) gui. — gur Pr. (γ) aggrrgafo. — aggregalio Pr jej corretpontfenk — Otn. Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 44<5 »x)rum pertinent ad intellectum, sicut testificari; quidam vero ad voluntatem, sicut remordere, quod directe est tristari de aliquo malefacto; remorsus enim non importat scientiam solam malefacti pro­ prii, sed quamdam tristitiam vel quasi punctionem, quæad voluntatem pertinet ; similiter, instigare non pertinet ad solum intellectum, sed ad voluntatem; importat enim quamdam inclinationem ad actum. Hæc autem omnia non attribuerentur conscientise, si ipsa pertineret solum ad intellectum, vel solum ad voluntatem. Pertinet ergo ad utrumque, sicut habitus utriusque. Septimo arguit (ibid., q. 5) quod conscientia non importet actum. Quia, si conscientia nominaret actum, im,»ossibile esset («) facere contra conscien­ tiam. Consequens est falsum, secundum te et veri­ tatem. Probatur consequentia. Et primo, si conscien­ tia importet actum voluntatis; quia impossibile est voluntatem simul actu ferri in opposita; sed, si conscientia importat actum voluntatis, stante con­ scientia, voluntas fertur in illud (€) de quo est con­ scientia; ergo non potest ferri in oppositum, con^cientia manente. Idem videtur, dato quod conscien­ tia non importet aliquid pertinens ad voluntatem, dummodo pertineat ad intellectum ut actus : quia voluntas in aliquid ferri non potest, nisi illud pro­ ponatur (γ) sub ratione boni ; sed, stante actuali judicio de aliquo quod sit bonum, impossibile est quod oppositum judicetur bonum; ergo, si con­ scientia importet actum intellectus praclici judican­ tis aliquid esse bonum, impossibile est, ea stante, voluntatem ferri in oppositum. Si ergo contingat facere contra conscientiam, oportet quod conscientia dicat habitum, et non actum; et tunc contingit facere contra ipsam. Secundum enim sententiam Aristotelis, 7. Ethicorum, stante consideratione in actu cl in particulari de aliquo agendo, impossibile est quod voluntas feratur in oppositum. Cum igitur conscientia res pici at particularia agibilia, necessa­ rium est, si fiat contra ipsam, quod non dicatur consideratio secundum actum, sed secundum habi­ tum. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra tertiam con­ clusionem arguit Durandus (0) (diet. 39, q. 5), probando quod conscientia erronea non obliget, dato quod liget Arguit igitur Primo sic. Quia nulla obligatio est de illicito, aut non debito. Conscientia autem erronea dictat facien­ dum quod est illicitum fieri, aut non debitum, sicut •1) — eit Pr (C) illud. — illo Pr. (γ) illuti proponatur. — proponitur Pr. (JJ) arguit Durandui — arguitur Pr. est in indifferentibus et aliis quæ sunt supererogationis. Ergo non obligat. Major probatur. Quia aliud est ligari, et aliud est obligari. Qui enim obligatur, debet vel tenetur facere illud ad quod obligatur, nec, quantum est ex parte sua, aliter solvitur ab obliga­ tione; tale autem non potest esse illicitum; nullus enim debet facere quod illicitum est fieri; propter quod nulla obligatio potest esse respectu illiciti, aut liciti non tamen debiti. Ligari autem dicitur moraliter, qui sic dispositus est circa aliquod agibile, quod non potest libere licite procedere, prout exigit natura illius agibilis; ad modum illius qui ligatur corporaliter, nec potest procedere etiam in recta et plana via. Secundo. Quia sola vera notitia de re, obligatio­ nem non tollit, sed magis confirmat. Sed vera noti­ tia de eo quod erronea conscientia dictat, tollit obli­ gationem. Igitur obligatio nulla fuit. Tertio arguit quod, in aliquo casu, faciens contra conscientiam erroneam, non peccat. Ponatur namque quod aliquis hæreticus, vel alius, secundum con­ scientiam errantem, judicet aliquid quod est illici­ tum, esse licitum, puta quod licitum est furari malis divitibus ut detur bonis pauperibus. In tali casu, inquit, semper peccat, faciens secundum con­ scientiam erroneam ; ex quo illud quod ipsa dictat faciendum, est illicitum secundum se. Sed faciens contra earn, non peccat, si ipsa solum dictet illud quod est illicitum, esse licitum ; quia a licitis potest sine peccato abstineri. Sed, si ipsa dictet non solum esse licitum, sed debitum, puta quod debitum (a) est furari a divitibus ut detur pauperibus, vel quod debitum est mentiri pro salvanda vita alterius, tunc faciens contra eam, peccat illo genere peccati quo apprehendit illud esse debitum fieri, non propter omissionem secundum se, sed quia actus quod omittitur, apprehensus est tanquam debitus fieri. Quarto arguil quod, in casu, faciens secundum conscientiam erroneam, non peccat. Ponit enim casum oppositum praecedenti, scilicet quod conscientia alicujus dictet illud quod de se est licitum, esse illicitum; sicut conscientia haeretici dictat quod jurare in omni casu est illicitum. Tunc, in isto casu, faciens contra conscientiam, peccat : quia, cum voluntas non tendat nisi in illud quod osten­ sum est sibi per rationem, et ratio erronea hæretici dicit quod jurare est illicitum , et contra divinum præceptum, si hæreticus jurat timore mortis, vel alio modo quocumque, facit contra illud quod credit divino praeopto esse prohibitum ; et sic est contem­ ptor præcepti divini, non quidem in juramento secundum se, sed quia apprehensum est tanquam contrarium divino pracepto;el ideo peccat mortali­ ter. Faciens autem secundum talem conscientiam erroneam, hoc est, nolendo jurare, non semper I . I (2) debitum. — licitum Pr. DISTINCTIO XXXIX. - QUÆSTIO I. U7 peccat; quia licitum est non jurare, nisi superve- ’ Thomas, l1 2 , * q. 74, art. 10. Item, talis actus niât præceptum superiorum, etc. potest (a) continuari per aliquod tempus, ante cujus Quinto arguit quod aliqua sit conscientia erronea finem debuit reprimi, nullo interveniente actu quæ nullo modo liget, quia error non est (a) impu­ voluntatis approbantis actum illum, nec reprimen­ tabitis, cujus scilicet errans non est causa nec occa­ tis, nec imperantis; et in tali casu, ille motus infi­ sio : sicut error vel ignorantia circumstantial particu­ delitatis potest esse peccatum mortale, ut præscinlaris, adhibita diligentia, qualis fuit Jacob respectu dit ab omni actu voluntatis. Si tamen tales sint Lia», si non sit imputabitis, non ligat, quin homo imperati a voluntate, tunc conceditur quod actus possit procedere secundum conscientiam sic enan­ intellectus et actus voluntatis ei correspondons, et tem; quia talis error excusat. illum concomitans, sunt una culpa : quia, secun­ Et in hoc secundus articulus terminatur. dum quod dicit sanctus Thomas, 1· 2e, q. 17, art. 4, q actus imperatus et ipsurn imperium sunt unus actus humanus, sicut quoddam totum; sed est secundum partes multa. » El consimile dicit, q. 20, ARTICULUS III. ari. 3 (ad 1·“·), de actu voluntatis et de actu extePONUNTUR SOLUTIONES rion, scilicet : quod sunt duo actus in genere naturæ ; sed sunt unus in genere moris. § 1. — Ad argumenta contha primam Ad confirmationem, patet per idem ; quia funda­ CONCLUSIONEM tur in falso, scilicet quod actus intellectus nunquam sit peccatum et culpa, nisi ille qui est regula pravæ Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ electionis; cujus oppositum dictum est statim, el tium articulum, respondendum est objectionibus prius, in probatione conclusionis primæ. — Nec pnelibatis. Et ideo valet illud quod adducitur de defectu rationis specu­ Ad primum (ζ) contra primam conclusionem, lativae; quia falsum assumit. Nam defectus rationis dicitur quod illa prima conclusio non dicit quod, speculati væ, in illis quæ quis potest et tenetur scire, semper et in omni casu, actus deficiens intellectus habet rationem peccati, dato quod nullus actus sit alia culpa distincta a culpa voluntatis; sed quan- voluntatis actual i ter illum defectuosum actum intel­ doquee^t(Y),etquandoquenon.Concediturenimolum probant argumenta falsa est, scilicet : quod intellectus practicus aeque adducta. Sed quandoque contingit actum malum el immediate terminetur vel tendat ad rem extra, defectuosum esse in intellectu, qui tamen non est sicut voluntas vel ejus actus. Quia, sicut alias regula proxima alicujus pravæ electionis ; sicul appa­ (1. Sentent., disl. 27, q. 2, conci. 1) dictum est, ret de actu infidelitatis, et de errore circa veritates (c) actus intellectus immediate terminatur ad verbum universales quas quis tenetur et potest scire. Sicut vel conceptum rei intellecte, et, mediante illo, ter­ enim dicit beatus Thomas, P 2 , * q. 74, art. 5 et 0, minatur ad rem extra. Et quod hæc sit mens sancti peccatum contingit esse in ratione, non solum Thomæ, patet. Nam, 1. Contra Gentiles, cap. 53, inquantum est (e) directive aliarum vinum, immo sic dicit « Intellectus, per speciem rei formatus, secundum se, in comparatione ad proprium obje­ intel ligendo format in seipso quamdam intentionem ctum : non solum enim peccat qui judicat esse rei intellecta·, quæ est ratio ipsius, quam significat furandum, vel odiendum; immo qui credit Deum diffinitio. Et hoc quidem necessarium est, eo quod non esse Irinum et unum, vel resurrectionem mor­ intellectus indifferenter intelligit rem absentem et tuorum non esse futuram. Et constat quod talia pnesentem ; in quo cum intellectu imaginatio conve­ judicia non sunt proxima regula alicujus electionis nit (6). Sed intellectus hoc amplius habet, quod pravæ. Utrum autem laies actus sint culpæ et pec­ etiam intelligit rem separatam a conditionibus mate­ cata, non interveniente aliquo actu voluntatis culpa­ rialibus, sine quibus in rerum natura non exsistit ; bilis? Videtur quod sic, potissime cum aliquis et hoc non posset esse, nisi intellectus intentionem motus infidelitatis subito insurgit, sine deliberatione praedictam sibi formaret. Hæc autem intentio intel­ el sine imperio voluntatis ; tales enim motus, licet lecta, cum sit quasi terminus intelligibilis operatio­ subiti, sunt peccata venialia, ut ostendit sanctus nis, est aliud a specie intelligibili, quæ facit intel­ lectum in actu, quam oportet considerari ut intelli­ (3) est. — Om. Pr. gibilis operationis principium; licet utrumque sit (C) /t(Z primum. — Primo Pr. (γΐ — Om. Pr. (B) veritates. — virtutes Pr. (<) fle. — Ad. Pr. (s) per tempus. Ad. Pr. (C) convenit. — conhn^i/ Pr 448 LIBRI II. SENTENTIARUM rei intellecte similitudo : per hoc enim quod species rum per actum, nulla fuit, ut alias (disl. 3, q. 2, intelligibibs, quæ est forma intellectus et intelli- ad arg. contra conci. 4) patuit. — Ad secundam, gendi principium, est similitudo rei exterioris, dicitur quod malum, nec aliqua privatio, jwlesl sequitur quod intellectus intentionem formet illi rei habere speciem propriam, quæ sit actui prævia; consimilem; quia quale est unumquodque, talia quia talis in nobis causatur ab objecto. Potest tamen operatur. Ex hoc autem quod intentio intellecta, est habere speciem vel rationem formatam per intelle­ dmilis alicui rei, sequitur quod intellectus, for­ ctum, mediante specie habitus oppositi. Quod palet : mando hujusmodi intentionem, rem illam intelli- quia omnis privatio habet diffinitionem. Unde san­ gat, etc. > — Hæc ille. — Simile ponit, 1 p., q. 85, ctus Thomas, de Malo, q. 1, art. I, in solutione art. 2, potissimo in solutione tertii argumenti ; licet vigesimi, sic dicit : « Malum quidem est in rebus, m corpore articuli videatur, male intelligent], hujus sed ul privatio, non autem ul aliquid reale; sed in oppositum dicere. ratione est ut aliquid intellectum. Et ideo potest dici Ad tertium palet per idem ; nam verum el falsum quod malum est ens rationis, cl non ivi ; quia in non sunt in anima solum objective, imrno subjective, intellectu est aliquid, non autem in re. Et lux: sic intelligendo quod primum verum est ipsa ratio ipsum quod est esse intellectum, secundum quod seu intentio quam format intellectus de re intellecta. aliquid dicitur ens rationis, est bonum ; quia bonum Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 16, art. i, sic dicit : est aliquid intelligi. » — Hæc ille. < Sicut bonum nominat illud in quod tendit appetitus, sic verum nominal illud in quod tendit intelle­ §2. — Ad argumenta contra secundam *ctu Hoc autem distat inter appetitum et intelle­ CONCLUSIONEM ctum, sive quamcumque cognitionem, quia cognitio Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ est * ecundum quod cognitum est in cognoscente, appetitus autem secundum quod appetitus inclina­ tra secundam conclusionem, dicitur quod, si conse­ tur in rem ipsam appetitam. El sic terminus appe­ quens intelligatur ad hunc sensum, scilicet quod titus, quod est bonum, est in re appetibili ; sed ter­ ille qui habel majorem notitiam de agibilibus prae­ minus cognitionis, quod est verum, est in ipso bentibus, praeteritis et futuris, tam in universali quam in particulari, tam aclu quam habitu, tam intellectu, etc. » Ad quartum, negatur minor, scilicet quod ratio quead notitiam actuum an sint, quam quoad noti­ formata per intellectum, æqualiter se habeat ad tiam an recti sint, quod talis habeat majorem con­ cognitionem veram et ad falsam. Nam, in falsi scientiam, conceditur. Si autem intelligatur quod cognitione, ratio formata per intellectum, non con­ ille qui habet majorem notitiam de talibus in uni­ formatur rei intellectio; in veni autem cognitione, versali, vel in habitu solum, habeat majorem con­ conformatur rei. Aclu * aulern intellectus non solum scientiam, consequens falsum est. In primo sensu, terminatur ad rationem quam intellectus format, conceditur consequentia; in secundo vero, nega­ sed, mediante tali intentione, terminatur ad rem. tur. Ad secundum dicilur quod modus arguendi non Unde argumentum procedit ex falso intellectu, sci­ licet ac si nos diceremus quod aclus intellectus nui· valet; quia debet sic argui : Nullus agens contra lomodo terminetur ad rem extra ; quod opinio nostra solum diclamen rationis, tristatur; sed agens contra non ponit — liem, concessa minore, consequentia solam conscientiam, tristatur; igitur, etc. Et tunc, non valet : quia, dato quod illa ratio formata per negetur minor. Ideo enim qui agit contra conscien­ intellectum, æqualiter se haberet ad cognitionem tiam tristatur, quia semper ad conscientiam sequi­ veram ct ad falsam, non æqualiter se habel a«l obje­ tur aliqua electio voluntatis; quæ quidem inclinatio ctum ultimatum verae cognitionis et ad objectum non est conscientia, nec pars conscientise, sed ejus ultimatum falsæ cognitionis; nec similiter falsa effectus; el ideo qui agit contra conscientiam, agit cognitio æqualiter se haliet ad rem extra, sicut contra inclinationem voluntatis. Si tamen ad dicla< ognitio vera ; quare non valet. — liem, quia aliud men rationis nulla sequeretur inclinatio voluntatis, est ratio, aliud cognitio ; et ideo, licet falsa cognitio tunc esset possibile agere contra conscientiam sine *it mata, non tamen ralio rei, nisi esset falsa ratio; tristitia. sed falsa ratio non est proprie ratio, ut si dicatur Ad tertium dicitur quod conscientia perlinet ad animal immateriale; nec falsa cognitio meretur dici intellectum sicutejusaclus secundus, non autem sicut cognitio, aed deceptio. habitus. Nec valet improbatio ; quia, ut dicit sanctus Ad quintum patet responsio per prædicta. Ratio Thomas, dc Veritate, q. 17, art. I, tales actus enim mali apud intellectum, non est ipsa species attribuuntur conscientiæ, non ut ei quod est quod, . * intclligibili quæ est principium operationis inlel- sed ut quo. Unde, ibidem, arguit sic : α Neque bgibilis ; sed est terminus ejus. — Et ad primam habitus, neque actus dicilur scire. Sed conscientia improbationem, dicitur quod improbatio specierum dicitur scire, Ecclc. Ί (v. 23) : Scit enim con­ int» lligibilium, sive praeviarum actui, sive formata­ scientia tua, quia tu crebro maledixisti alus. uo DISTINCTIO XXXIX. — QUÆSTIO 1. Igitur conscientia non est aclus, neque habitus, n Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Ad septi­ mum., inquit, dicendum est quod conscientia dici­ lur scire aliquid, non proprie, sed secundum illum modum quo scire dicilur illud quo scimus. — Hæc ille. — Unde argumentum illud parum valet : quia idem argumentum posset fieri de habitu ; quia con­ stat quod nullus habitus testificatur, nec accusat, proprie loquendo. Quod autem conscientia non sit habitus, probat sanctus Thomas, ibidem, quatuor rationibus. — Prima talis est (arg. 9) : α Nullus habitus rationis, est de particularibus. Sed conscientia est actuum particularium. Ergo conscientia non est habitus rationis; nec alterius potentiæ, cum conscientia ad rationem pertineat. » — Secunda talis est (arg. 10). ci In ratione non sunt nisi habitus speculativi et o]»erativi. Sed conscientia non est habitus speculati­ vus, cum habeat ordinem ad opus; nec etiam operativus, cum non sit ars, nec prudentia; hos enim solos Philosophus, in 6. Ethicorum (cap. » et 5), in parte operative ponit. Ergo conscientia non est habitus. Quod autem conscientia non sit ars, mani­ festum est. Quod autem non sil prudentia, sic pro­ batur : Prudentia es>l recta ratio agibilium, ul dici­ lur, G. Ethicorum (cap. 5). Non autem respicit agibilia singularia : quia, cum sint infinita, non potest esse ratio eorum : et iterum, sequeretur quod prudentia per se augeretur (a), per se loquendo, secundum considerationem plurimorum actuum sin­ gularium : quod non videtur esso verum. Conscientia autem respicit opera singularia. Ergo conscientia non est prudentia — (arg. II). Sed forte dicetur quod conscientia est habitus quidam, quo applicatur universale judicium rationis ad particulare opus. Sed contra. Quia ad illud quod potest fieri per unum habitum, non requiruntur duo. Sed habens habi­ tum universalem, potest applicare ad singulare, solummodo interveniente potentia sensitivo ; sicut ex habitu quo quis scit omnem mulam esse steri­ lem, sciet hanc mulam essi? sterilem, cum eam per­ cipit esse mulam persensum. Ergo ad applicationem universalis judicii ad particularem actum, non requiritur aliquis habitus. Ergo conscientia non est habitus; et sic idem quod prius, d — Tei lia talis est (arg. 12) : « Omnis habitus, vel est naturalis, vel infusus, vel acquisitus. Sed conscientia non est habi­ tus naturalis; quia talis habitus est idem apud omnes, non autein omnes habent eamdem conscien­ tiam. Nec iterum est habitus infusus; quia (alis habitus semper est rectuB, conscientia autem quan­ doque est non recta. Neque est iterum habitus acqui­ situs; quia sic in pueris non esset conscientia, nec in homine antequam per multos actus habitum acquisivisset. Et sic idem quod prius. »— Quarta hilis (a) per te augeretur. — generaretur Pr. est (arg. 13) : « Habitus, secundum Philosophum, ex mullis actibus acquiritur. Sed ex uno actu quis (x) habet conscientiam. Ergo conscientia non est habi­ tus. n — Hæc ille. A<1 quartum, negatur consequentia; quia respe­ ctu universalium tantum (fi) potest poni habitus, non autem respectu unius singularis aclus, qui semel tantummodo fit in tota vita, respectu cujus tamen est conscientia. Item, synderesis esta natura, non autem conscientia. Ad quintum dicilur quod non solum ex interpre­ tatione nominis, sed etiam ex diffinitione conscienliæ data a sanctis, apparet conscientiam proprie et totaliter ad intellectum pertinere. Quod patet : quia Basilius (llomil. in prine. Proverb.) dicit quod conscientia est naturale, judicatorium; el Dama­ scenus (de Fide Orth., lib. 4, cap. 22) dicit quod conscientia est lex nostri intellectus; el Glossa, super illud Roman. 2 (v. 14), Cum enim gens quoi legem non habet, etc., idem ponit; et mull e aliæ auctoritates, quas sanctus Thomas recitat, de Veritate, q. 17, art. 1; et in I p., q. 79, art. 13. Ad sextum dicilur quod imaginatio ibidem posita, falsa est, propler multa inconvenientia quæ ponit. Quorum unum est. quod conscientia (γ) non sit ali­ quid unum, sed aggregatum ex multis diversarum specieruin, cl in diversis subjectis exsistentium. Secundum est, quod sil aggregatum ex duobus habitibus, et consistât in habitu, el non in actu. Tertium e>t, quod æque pertineat ad voluntatem sicut ad intellectum. Quartum, quod conscientia, quantum ad illud quod ponit in intellectu, sit aliqua scientia praclica. Falsi tas enim omnium istorum palet faciliter ex praedictis. — El ad primam prola­ tionem ibidem inductam, dicitur quod conscientia dicilur cum aliquo scientia; illud autein aliud, non est quid pertinens ad voluntatem dc per se. sed est indifferenter quicumque actus interior \el exterior, ad quem potest applicari scientia vel notitia, p< r modum qui expressus fuit in probatione conclusio­ nis. — Ad secundam probationem, dicitur quod nullus actus attributus conscientiae, proprie pertinet ad voluntatem : nam remorsus, qui attribuitur conscientiæ, non dicit tristitiam, nec passionem, vel quamcumque volitionem, vel actum appetitus ; sed importat judicium de perversitate aclus praeteriti; ad quod tamen judicium sequitur dolor, vel detesta­ tio : quin, sicut ad apprehensionem Ixjni connaturalis sequitur delectatio, ila ad apprehensionem pec­ cati proprii sub ratione mali humani, quod est con­ tra rationem esse, sequitur detestatio actualis, vel habitualis, vel naturalis. Vei potest dici quod remor­ ia) r/uii. — qui Pr. (C| tantum. — non Pr. (γ) conscientia — scientia Pr. IV. — 29 150 LIBRI 11. SENTENTIARUM prout dicit tristitiam, non est actus (x) con­ aliquid sciri (a) in habitu, quod tamen actu non cientia', sed effectus alicujus quæ dicitur conscien­ consideratur. Potest igitur contingere quod aliquis tia. etiam rectam scientiam habeat in singulari, et non Ad M pdiniim dicitur, negando illam condi tiona- solum in universali, sed tamen actu non consideret ; Inn, scilicet : Conscientia dicit actum; igitur nul­ et tunc non videtur difficile quod præter id quod lus potest facere contra conscientiam. El ad proba­ actu non considerat, homo agat. Quod autem homo tionem, dicitur quod conscientia importat actum non consideret in particulari illud quod habitualiter intellectus practici judicantis aliquid esse Gendum scit, quandoque quidem contingit ex solo defectu vel aliquid esso non Gendum, vel esse bonum aut intentionis : puta, cum homo sciens geometriam, esse malum· vel esse factum aut non factum. Contra non intendit ad considerandum geometria? conclu­ hoc autem judicium potest quis agere dupliciter. siones, quas slalim in promptu habet considerare· Uno modo, non stante, sed cessante tali judicio, el Quandoque autem homo non considerat id quod repulso per contrarium judicium formaliter vel vir­ habet in habitu, propter aliquod impedimentum tualiter : sicut contingit in eo qui peccat ex pas­ superveniens : puta, propter aliquam occupationem sione, qui (6) primo judicabat hunc actum, qui est exteriorem, vel propter aliquam infirmitatem corpo­ commisceri tali mulieri, non esse Gendum, quia est ralem; el hoc modo, ille qui est in passione consti­ peccatum; postea, superveniente passione, judicat tutus, non considerat in particulari illud quod scit illum actum esse faciendum, quia est delectabilis; in universali, inquantum pssio impedit talem con­ ct sic facit contra conscientiam, non quidem tunc siderationem. » — Hæc ille. — Et similia diffusius præsentem, μ·<Ι praecedentem. Alio modo, stante dicit, de Malo, q. 3, art. 9; et mullis aliis locis. tali judicio in universali solum, non autem in par­ — Ex quibus habetur ; primo, quod aliquis potest ticulari. Conceditur tamen quod centra omnem facere contra conscientiam universalem, ipsa ma­ conscientiam universalem el particularem nullus nente; secundo, quod aliquis potest facere contra agit, ipsa actualiter stante. — De hoc sanctus conscientiam particularem, ipsa non manente; ter­ Thomas, I· 2r, q. 77, art. 2, sic dicit : se liendum, ct hoc sufficit ad hoc quod bono minus arnato, ad hoc cpiod potiatur lioim voluntas non sequatur universalem scientiam ratio­ magis amato;sicut cum homo vult pati abscisionem *'. ni Item, conridemndum est quod nihil prohibet membri, eliam scienter, ut conservet vitam quam magis amat. El pel hunc modum, quando nliqun actui — alteujui Pr *<) qui — gnr. Pr. (a) (») irtri — mlrc Pr DISTINCTIO XXXIX. — QUÆSTIO I. inordinata voluntas aliquod bonum temporale plus amat, puta divitias vel voluptatem, quam ordi­ nem rationis vel divina· legis, vel charitatem, vel aliquid hujusmodi, sequitur quod velit pati dispen­ dium in aliquo spiritualium bonorum, ut potiatur aliquo bono temporali. Nihil aulern est aliud malum quam privatio alicujus boni. Et secundum hoc, ali­ quis scienter vult aliquod malum spirituale, quod est malum simpliciter, per quod bonum spirituale privatur, ut lono temporali potiatur. Unde dicitur ex certa malitia vel ex industria peccare, quasi scienter malum eligere. » — Hæc ille, — Item, in solutione primi, sic dicit : < Ignorantia quandoque quidem excludit scientiam qua aliquis scit simplici­ ter hoc esse malum quod agitur; el tunc dicitur ex ignorantia peccare. Quandoque autem excludit scien­ tiam qua homo scit nunc hoc esse malum ; sicut cum ex passione peccatur. Quandoque autem exclu­ dit scientiam qua aliquis scit hoc malum non esse sustinendum propter consecutionem illius boni. scit tamen simpliciter hoc esse malum; et sic dicitur ignorare, qui ex certa scientia peccat. d — ILee ille. — Ex quibus satis patet quomodo contingit agere contra conscientiam particularem, et quomodo non. £ 3. — Ad AIIGUMEXTA CONTHA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem, dicitur quod major est falsa, scilicet quod nulla obligatio sit de illicito. Et ad probationem, dicitur quod distinctio ibidem facta de ligari et obligari, est falsa, vel nimis stricta. Cum enim dicimus conscientiam erroneam obligare, ista obligatio potest referri ad duo : primo, ad con­ formandum se tali conscientiæ, el ad nullo nudo discordandum illi, et ad non deponendum eam; secundo, ad non discordandum ei, sed non ad con­ formandum , nec ad non deponendum. Primo modo, strictissime sumitur; et illo modo conscientia erro­ nea non obligat; ad quem sensum procedit argu­ mentum. Secundo modo, sumitur largo; el illo modo inlelligilur conclusio nostra, quoti conscientia erronea obligat; quia habens eam. tenetur non discordare illi, ita quod, illa stante, faciat op|>osilum quod illa dictat. Nec tamen tenetur se confor­ mare illi, nec tenetur eam conservare, immo potest el tenetur eam deponere : nam sanctus Thomas. ί· 2 , * q. 19, ari. 5, probat quod voluntas discor­ dans a ratione errante est mala; el. art. 6, probat quod voluntas concordans rationi erranti net mala, si error conscientiae sil aliquo modo voluntarius, vel directe, vel propter negligentiam. Posset tamen aliter dici, eliam secundum men­ tem ejus, quod major argumenti est simpliciter falsa, >i generaliter inlelligatur : quia, licet ad illicitum, inquantum hujusmodi, nullus teneatur doper sect 451 simpliciter; potest tamen teneri et obligari ad illud, per accidens et secundum quid, inquantum scilicet apprehenditur ut licitum et a lege Dei praceptum. Et hanc responsionem in simili ponit sanctus Tho­ mas, 1· 2 , q. 19, art. 5, ubi sic arguit : < Secun­ * dum Augustinum (Scrm. 62, fle Verb. Etang., cap. 8), praceptum inferioris potestatis non obligat, si conlrarietur pracepto superioris potestatis; sicut si proconsul jubeat aliquid quod imperator prohibet. Sed ratio errans, quandoque proponit aliquid quod est contra pneceptum superioris, scilicet Dei, cujus est summa potestas. Ergo dictamen rationi * errantis non obligat, etc. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Ad secundum, inquit, dicendum est quod verbum Augustini habet locum quando cogno­ scitur quod inferior potestas pnecipit aliquid contra praeceptum superioris potestati . * Sed, si aliquis crederet quod praceptum proconsulis esset precepium imperatoris, contemnendo praceptum procon­ sulis, contemneret praceptum imperatori . * Et simi­ liter, si aliquis homo cognosceret quod ratio humana dictaret aliquid contra praceptum Dei, non tenere­ tur ralionem sequi ; sed tunc ratio non totaliter esset errans. Sed quando ratio errans proponit ali­ quid ut praceptum Dei, tunc idem est contemnere dictam ralionem, et Dei praceptum. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod nullus obligatur ad illici­ tum, quando cognoscit ilhtd esse illicitum; sed quando apprehendit illud ut praceptum lego Dei, tunc obligatur ad illud, licet secundum quid et dc per accidens, modo superius exposito in conclusione. Ad secundum, negatur major, ubi per veram notitiam apprehenditur dictamen rationi * pracedenlis non esse conforme legi Dei, quod prius reputa ll quid super hoc sentiat sanctus Tho­ mas. Ipresiquidem, 2. Sentent., dist. 39,q.3, art. 3. sic dicit : α Conscientia, inquit, quoddam dictamen est rationis. Voluntas autem non movetur in aliquid appetendum, nisi prasupposila aliqua apprehen­ sione; objectum enim voluntatis est bonum vel malum, secundum quod est imaginatum vel intelle­ ctum. Intentionem autem (* ) boni vel mali ratio ipsa demonstrat. Unde, cum aclus voluntatis ex objecto speci fleet ur, oportet quod secundum rationi * judicium vel conscientia· sit actus voluntatis. Et per hunc modum conscientia dicitur ligare : quia scili­ cet, si aliquis fugiat per voluntatem quod ratio (6) (a) autem. — etmu Pr. (ύ) t alio. — ideo Pr. LIBRI il. SENTENTIARUM U2 bonum dictat, est in fuga boni; quæ fuga malum late coactionis. Actio autem corporalis agentis nun­ est, quia voluntas fugit illud ac si esset bonum quam inducit necessitatem in rem aliquam, nisi per secundum rationem, propter tristitiam aliquam contactum ipsius actionis ad rem in quam agit. secundum sensum. El similiter, si ratio dictat ali­ Unde nec ex imperio alicujus regis vel domini liga­ quod bonum esse malum, voluntas non potest in tur aliquis, nisi imperium contingat ipsum cui illud tendere, quin mala sit; tendit enim in illud imperatur. Attingit autem ipsum per scientiam. ut ostensum est a ratione, et ita ut in malum sim­ Unde nullus ligatur per praeceptum aliquod, nisi pliciter, propter apparens bonum secundum sen­ mediante scientia illius præcepti. El ideo ille qui sum. Et ideo, sive ratio sive conscientia recte judi­ non est capax notitiæ præcepti, non ligatur pnece­ cet, sive non, voluntas obligatur hoc modo, quod, pto; nec aliquis ignorans pneceptum Dei, ligatur si judicium vel dictainen rationis, quod est con­ ad pneceptum Dei faciendum, nisi quatenus tenetur scientia, non sequitur actus voluntatis, inordinatus scire pneceptum ; si autem non teneatur scire, nec est. El hoc est ligare, scilicet astringere voluntatem, sciat, nullo modo ex pnecepto ligatur. Sicut igitur, ut non possit sine deformitatis nocumento in aliud in corporalibus, agens corporale non agit nisi per tendere; sicut ligatus non potest ire, etc. > — Hæc contactum; ita etiam, in spiritualibus, pneceptum ille. — Item, dc Veritate, q. 17, art. 3, sic dicit : non ligat nisi per scientiam. Et ideo sicut est eadem < Conscientia proculdubio ligat. Ad videndum nutem vis qua contactus agit, el qua virtus agentis agit, quomodo liget, sciendum est quod ligatio, meta­ cum tactus non agat nisi ex virtute agentis, et vir­ phorice a corporalibus ad spiritualia assumpta, tus agentis nonnisi mediante tactu ; ita etiam eadem impositionem necessitatis importat. Ille enim qui virtus est qua pneceptum ligat, et qua conscientia ligatus est, necessitatem habet consistendi in loco ubi ligat, cum scientia non liget nisi per virtutem (a) ligatus est, et aufertur ei potestas ad alia divertendi. præcepti, nec pneceptum nisi per scientiam. Unde, Unde patet quod ligatio non habet locum in illis cum conscientia nihil aliud sil quam applicatio noti­ quæ ex necessitate natura.· sunl ; non enim possu­ tia· ad actum, constat quod conscientia ligare dici­ mus dicere ignem esse ligatum ad hoc quod sursum tur vi præcepti divini, d — Hæc ille. — Ex quibus feratur, quamvis necesse sil ipsum sursum ferri. patet quod, cum conscientia el pneceptum eadem Sed in his tantum necessariis ligatio locum habet, ligatione ligent, si ligatio præcepti dicitur obligatio, quibus ab alio imponitur necessitas. Est autem consimiliter ligatio conscientia· dicitur obligatio, duplex necessitas quæ ab alio agente imponi potest. qualiscumque sil conscientia. Una quidem coactionis, per quam aliquis absolute Ad tertium dicilur quod, in casu argumenti, ubi habet necesse facere hoc ad quod determinatur ex luerelicus credens quod licitum sit furari divitibus, actione agentis; alias coactio non proprie diceretur, etc., cessat quandoque a furto, ipse non facit contra sed magis inductio. Alia vero est necessitas condi­ conscientiam proprie; quia conscientia non dictat tionata, vel ex linis suppositione : sicul imponitur sibi quod nunquam sit cessandum a furto, nec quod alicui necessitas, ut, si non fecerit hoc, non conse­ continue sit furandum. El ideo argumentum non quatur suum præmium. Prima (x) quidem necessi­ valet· — De hoc sanctus Thomas, 2. Sentent., tas, quæ est coactionis, non cadit in molibus volun­ dist. 39, q. 3, articulo ultimo, in solutione sexti, tatis, sed solum in rebus corporalibus, eo quod sic dicit : α Conscientia obligat virtute præcepti voluntas naturaliter est libera a coactione. Secunda divini, sub cujus ratione apprehendit illud quod necessitas voluntati iuqioni potest, ut scilicet neces­ ratio dictat. Et ideo, si illud apprehendatur ut dire­ sarium sit eligere lux:, si hoc bonum délicat conse­ cte sub pnecepto cadens, peccat mortaliter omit­ qui, vel si hoc malum vitare debeat; — Hæc non contra nos. Unde sanctus Thomas, 1* 2 , * ubi ille. supra (q. 19, ari. 6), sic dicit : a Quæstio, inquit, Et Ir.i-c de quæslione sufficiant. Benedictus Deus. qua quæritur, Utrum voluntas concordans rationi Arnen. erranti sil bona, eadem esi cum quæslione qua quæ­ ritur, Utrum conscientia erronea excuset («). Hæc autem quæstio dependet ab eo quod supra de igno­ rantia dictum esi. Dictum est enim supra, quod igno­ rantia quandoque causât involuntarium, quandoque DISTINCTIO XL. autem non. Et quia bonum et malum morale con­ sistit (6) in actu inquantum est voluntarius, mani­ festum est quod illa ignorantia quæ causât involun­ tarium, tollit lationem boni el mali moralis; non autem quæ involuntarium non causât. Dictum est QUÆSTIO 1. autem supra (1· 2 , * q. 6, art. 8), quod ignorantia quæ est aliquo modo volita, sive directe, sive indi­ UTRUM ALIQUA ACTIO HUMANA POSSIT ESSE INDIFFERENS recte, non causât involuntarium. El dico ignoran­ AD BONUM ET MALUM MORALE tiam directe volilam vel voluntariam, in quam actus voluntatis fertur; indirecte autem, propter incv quadragesimam distinctionem 2. Sen­ negligentiam, ex eo quod aliquis non vult scire illud quod scire tenetur. Si igitur conscientia erret errore tent., quæritur : Utrum aliqua actio humana possit esse indifferens ad bonum voluntario, vel directe, vel propter negligentiam, quia est error circa id quod quis scire tenetur, tunc et malum morale. talis error rationis vel conscientiæ non excusat quin El arguitur quod sic. Nulla species est, quæ sub voluntas concordans rationi vel conscientiæ sic se non contineat vel continere possit aliquod indivi­ erranti sil mala. Si autem sit error qui causel invo­ duum. Sed aliquis actus est indifferens secundum luntarium, proveniens ex ignorantia alicujus cir­ suam speciem, ut levare festucam; el beatus Augu­ cumstantia», absque omni negligentia, tunc talis stinus dicit, in libro dc Sermone Domini in monte error rationis vel conscientiæ excusat ut voluntas (lib. 2. cap. 18), quod sunt aliqua facta media, concordans rationi erranti non sit mala. Puta : si quæ possunt bono vel malo animo fieri, de quibus ratio errans dictat quod homo teneatur ad uxorem temerarium est judicare. Ergo sub his speciebus alterius accedere, voluntas concordans huic rationi poterit inveniri aliquis aclus individualis indiffe­ erranti est mala, eo quod error iste provenit ex rens. ignorantia legis Dei, quam scire tenetur; si autem In oppositum arguitur sic : Quia privative oppo­ ratio errat in hoc quod credit aliquam mulierem sita, sic se habent circa subjectum aptum natum, submissam, esse uxorem suam, el, ea |>elente debi­ quod alterum eorum inest de necessitate. Sed Itonum tum, velit eam cognoscere, excusatur voluntas ejus, et malum opponuntur privative; aclus nutem mora­ ut non sit mala, quia error iste procedit ex igno­ lis susceplivus est bonitatis et malitia·. Ergo omni rantia quæ causal involuntarium et excusat, i» — Ha»c actui monili necesse est alterum inesse. ille. In hac quæslione erunt 1res articuli. In primo Ad argumentum in oppositumqmestionis, respon­ det sanctus Thomas, I* 2 * , q. 74, art. 5, in solu­ ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. (a) excuset. — liget Pr. (β) consistit - Om. Pr libri π. sententiarum •51 ARTICULUS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod nullus netus humanus, secundum individuum consideratus, est Indif­ ferens; licet aliquis artus humanus, secundum speciem, sit Indifferens. tel, et sicut oportet, et cætera hujusmodi, actus est ordinatus et bonus; si vero aliquod horum deliciat, actus est inordinatus et malus. Et hoc maxime con­ siderari oportet in circumstantia tinis. Quod enim fit propter justam necessitatem, vel propter piam utilitatem, laudabiliter iit, et bonus est actus. Quod autem caret justa necessitate el pia utilitate, otio· sum reputatur, secundum GregOrium (7. Moralium, cap. 25). Otiosum nutem Verbum est peccatum, et mullo magis facium; dicitur enim, Matth. 12 (v. 36) : Omne verbum otiosum quodeumque locuti fuerint homines, reddent de eo rationem. Sic ergo bonus actus el malus ex genere, sunl oppo­ sita mediata; el est aliquis actus, qui in specie con­ sideratus, est indifferens. Donum autem et malum ex circumstantia,sunt immediata; quia distinguun­ tur secundum oppositionem affirmationis et nega­ tionis, scilicet per hoc quod est secundum quod oportet, el non secundum quod oportet secundum omnes circumstantias. Hoc autem bonum et malum, est proprium (a) actus singularis. El ideo nullus actus humanus singularis, est indifferens. Et dico actum humanum, qui est a voluntate deliberata. Si enim sil aliquis actus sine deliberatione, proce­ dens ex sola imaginatione, sicut confricatio barbæ, aul aliquid hujusmodi, hujusmodi actus est extra genus inoris; unde non participat bonitatem vel malitiam moralem. » — Hæc ille. Simile ponit, 1' 2 , * q. 18, art. 8 el 9. Item, 2. Sentent., distinctione præsenti, q. 1, art. 5. Ex quibus potest sic argui pro utraque parte con­ clusionis. — El primo quidem, quod aliquis actus, in specie consideratus, sil indifferens, arguitur sic : Nullus actus cujus objectum nec convenit nec disconvenit rationi, habet ex sua specie bonitatem vel malitiam moralem. Sed multi actus humani sunt hujusmodi. Igitur nullus talis, ex sua specie balxff lenitatem vel malitiam moralem; sed, ut sic, est indifferens.— Quod autem nullus actus, in indi­ viduo consideratus, sit indifferens, arguitur sic : Nullus actus secundum suas circumstantias conve­ nions roche rationi, aul discordans a recta ratione, est indifferens. Sed quilibet actus humanus est hujusmodi. Igitur nullus talis est indifférons. Hanc ponit sanctus Thomas, uum genus vel speciem; sed individuis actibus talis boni­ tas ve) malitia convenire potest. Si ergo loquamur de actu morali secundum suam speciem, sic non omnis actus moralis est bonus vel maius, sed ali­ quis est indifferens : quia actus moralis speciem habet ex objecto relatu ad rationem, vel secundum ordinem ad rationem; est autem aliquod objectum, quod importat aliquid conveniens rationi, el facti esse bonum ex genere, sicut vestire nudum; aliquod autem objectum est, quod importat aliquid discor­ dans a ratione, sicul tollere alienum, et hoc facit esse malum ex genere; quoddam vero objectum est, quod neque importat aliquid conveniens rationi, neque aliquod a ratione discordans, sicut levart festucam de terra, vel aliquid hujusmodi ; et hujus­ modi actus dicitur indifferens. Et quantum ad hoc, bene dixerunt, qui actus diviserunt trifarie, dicen­ Secunda conclusio est quod nullus netus huma­ nus, secundum individuum consideratus, in tes quosdam esse bonos, quosdam malos, quosdam habente graUam, est Indifferens nd meritorium indifferentes. Si vero loquamur de actu morali secun­ et deineritorlum. dum individuum, sic quililiet particularis actus moralis necesse est quod sil bonus vel malus, pro­ Hanc ponit sanctus Thomas, de Malo, ubi supra pter aliquam circumstantiam. Non enim potest con­ tingere quod actus singularis sine circumstantiis (q. 2, art 5), in solutione septimi argumenti, ubi liat, quæ ipsum rectum, faciant, ve! indirectum. sic dicit : α Non omnis actus procedens a voluntate Si enim liat quodeumque quando oportet, et ubi opér­ informata cbaritate est meritorius, si voluntas pro potentia accipiatur, alioquin peccata venialia essent ai — Om. Pr. (<) tperie·. — Om. Pr — I (3) propnum. — propriui Pr. DISTINCTIO XL. — QUÆSTÎO I. US meritoria, quæ committunt interdum habentes cha- | rilatern, vel est meritorius, vel est peccatum; ct ritatem. Sed verum est quod omnis actus qui est ex nullus est indifferens. — (Arg. 12.) Sed dicetur, elini itate, meritorius est. Hoc autem simpliciter est inquit, quod potest es-e actus non meritorius, nec falsum, quod omnis actus qui non est ex voluntate tamen inordinatus, ex hoc solo quod aliquis negliinformata charitale, sil demerilorius; alioquin illi genter, et ex quadam subreptione, non prompte qui sunt in peccato mortali, in quolibet suo actu refert in finem convenientem. — Sed contra : ipsa peccarent, nec (a) cis qui sunt sine charitate (G) negligentia peccatum est, vel (a) mortale, vel veniale. esset consulendum quod interdum quidquid l>oni Peccata etiam quædam venialia, ex subreptione (Missent facerent, nec opera de genere bonorum ab fiunt, ut palet precise in primis motibus concupi­ eis facta disponerent eos ad gratiam; quæ omnia scenti®. Ergo j>er hoc non excluditur quin sit pec­ sunl fal-a. Tenetur autem quilibet ad conforman­ catum veniale. — (.Arg· 13.) Præterea, Glossa Augu­ dum voluntatem suam voluntati divinæ, quantutà stini (dc Fide ct operibus) dicit, I. Corinth. 3 ad hoc quod velit quidquid vult Deus eum velle, (v. 42), quod lignum, fœnum, stipulam ædifieat, secundum quod Dei voluntas innotescit per prohibi­ qui rebus concessis inhaeret magis (piam deliet. Sed tiones el præcepta; non autem quantum ad hoc qui lignum, fœnum, stipulam ædificat,peccat;alias quod ex charitale velit, nisi secundum illos qui non puniretur igne. Igitur qui inhæret rebus rondicunt quod modus charitatis est in præcepto. Quæ ce-sis, magis quam debet, peccat. Sed quicumque quidem opinio aliqualiter vera est; alioquin sine agit, inhæret rebus concessis, vel non concessis: charitale posset quis legem implere; quod est Pela­ si non concessis, pereat; si concessis, magis quam gian® impietatis. Nec tamen vora est omnino : quia debet, similiter peccat; si secundum quod deliet, sic, aliquis charitatem non habens, honorans paren­ bene agit, et si est in charitale, meretur. Ergo tes, peccaret mortaliter ex omissione modi ; quod omnis actus humanus est bonus vel malus, et nullus falsum est. Unde modus sub necessitate præcepti est indifferens. > El ulterius», in habente charita­ includitur, secundum quod pneceptum ordinatur tem, est meritorius, vel (æocalum. Simile ponit, 2. Sentent., præsenti distinctione, ad consecutionem beatiludinis; non nutem secun­ dum quod ordinatur ad vitandum reatum pœnæ. q. I, art. 5, ubi sic dicit « Actus perfectus boni­ Unde qui honorat parentes, non habens charitatem, tate civili, non est susceptibilis efficaci® merendi, non meretur vitam æternam; sed tamen neque nisi in en qui habet gratiam. El ideo, in eo qui demeretur. Ex quo juilel quod non omnis actus gratia caret, indifferens est ad meritum vel demeri­ humanus, etiam in singulari consideratus, est meri­ tum. Sed in illo qui (i) gratiam habet, oportet meri­ torius vel demerilorius; licet omnis sil honus vel torium vel demeritorium esse. Quia, si est malus, malus. El hoc dico propter eos qui charitatem non est demerilorius; si est bonus,est meritorius: quia, habent, qui mereri non possunt. Sed in habentibus cum charitas imperet omnibus virtutibus, sicut charitatem, omnis actus est meritorius vel de meri­ voluntas omnibus potentiis, oportet quod quidquid torius, ut in objiciendo probatum est. » — Hæc ordinatur in finem alicujus virtutis, ordinetur in finem charitatis; et cum omnis actus bonus ordine­ ille. Quæ autem sit probatio ultimi dicti, plet |>er tur in finem alicujus virtutis (γ), in finem charitatis argumenta. Unde, undecimo loco, arguit sic : u Ad ordinatus remanebit; el ita meritorius erit. El sic, hoc quod aliquis actus sit meritorius in habente comedero el bibere, servato modo temperanti®, et charitatem, non requiritur quod aclu referatur in ludere ad recreationem, servato modo eutrapeliæ, Deum; sed sufficit quod aclu referatur in aliquem quæ medium tenet in ludis, ut dicitur. 4. Ethico· rum (cap. 8), meritorium est in eo qui charitatem finem convenientem, qui habitu refertur in Deum sicul si aliquis volens peregrinari propter Deum, habel, qua Deum ultimum finem vitæ suæ consti­ emat equum, nihil aclu cogitans de Deo, sed solum tuit. » — Hæc ille. Ex quibus (jotesl sic argui pro conclusione : Omnis devia quam jam in Deum ordinaverat, hoc est ei meritorium. Sed constat quod ille qui charitatem actus humanus malus, est demerilorius; el omnis habet, se et omnia sua ordinavit in Deum, cui inhæ- actus humanus bonus relatus in Deum virtualiter rcl ul ultimo fini. Ergo quidquid ordinat vel ad se cl procedens a voluntate informata charitale, est vel ad aliud quodeumque sui, meritorie agit, etiam meritorius. Sed quililæl actus humanus hominis si actu de Deo non cogitet; nisi impediatur per ali­ exsistentis in charitale, se halæl altero illorum quam inordinationem actus, qui non sit rofcribilis modorum. Igitur quilibet talis est meritorius, vel in Deum. Sed hoc non potest esse, quin peccatum demerilorius. sil, saltem veniale. Ergo omnis actus habentis cha- (3) a verbo illi usque ad nee, om. Pr. (£) non. — Ad. Pr (a) reL — Om. Pr. (C) per» — Ad. Pr. (γ) λ u rbi * ordinetur m finem chnritatn nsque .id iirlutii, om Pr. LIBRI IL SENTENTIARUM 456 Tertia conclusio : Quod unn ct eadem aedo ARTICULUS II. potest successive esse bona vel mala. PONUNTUR OBJECTIONES Hanc ponit sanctus Thomas, la ,2** q. 20, art. G, ubi sic dicit — Hæc ille. — El exempli­ fient in arguendo dupliciter. Primo namque arguit sic : < Motus est unus, qui est continuus, ut dicitur, | 5. Physicorum (t. c. 39). Sed unus motus conti­ nuus, potest esso bonus et malus : puta, si aliquis continue ad ecclesiam vadens, primo namque inten­ dit vanam gloriam, postea intendit Deo servire. Ergo unus actus potest e>se bonus ct malus. x> Secundo . « Quia, secundum Philosophum, 3. Phy­ sicorum (t. c. 18 ct seqQ, actio ct |>assio sunt unus actus. Sed jmssio bona, sicut Christi, et actio mala, sicut Judæorum, sunl unus actus. Ergo unus aclus potest esse bonus et malus. » — Hæc ille. Similia ponit, 2. Sentent., distinctione prasenti, q. 1, art. 4. Ex quibus potest sic argui : Ille aclus qui proce­ dit ex bona et mala voluntate successive, et ordina­ tur ad malum et bonum finem successive, est bonus el malus successive. Sed unus ct idem aclus exte­ rior, esi hujusmodi. Igitur talis potest esse bonus el malus successive. Item, ille aclus qui simul procedit a diversis voluntatibus, una recta, et alia perversa, esi simul bonus et malus. Sed contingit de uno et eodem actu exteriori, quod simul procedit a talibus voluntatibus. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur. mori·. — Om. Pr. (6) fou — sil Pr. § 1. — Contra primam conclusionem I. Argumentum Scoti. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra pradicta. El qui­ dem contra primam conclusionem arguit Scotus (dist. 41, q. 1). Quia, secundum Philosophum, 2. Ethicorum (cap. 1 ), habitus justitiæ generatur ex operibus justis, non tamen juste factis. Ille autem actus non est bonus moraliter, quia non est ex vir­ tute; neque etiam malus moraliler. — Similiter potest argui de actibus elicitis post virtutem : quia non videtur necessitas quod voluntas habens virtu­ tem, semper utatur ea necessario; sed solum quando occurrit passio ita vehemens, quod subverteret ratio­ nem, nisi uteretur virtute. II. Argumentum Durandi. — Secundo arguit Durandus (dist. 4(1, q. 1) contra illud quod ponitur in probatione illius conclusionis, de actibus ex sola imaginatione procedentibus. Quia ubi invenitur dominium rationis vel voluntatis, ibi invenitur genus moris. Sed dominium rationis et voluntatis invenitur non solum in actibus qui sequuntur ratio­ nem deliberantem, sed etiam in eis qui procedunt, inquantum a ratione proveniri potierunt; alioquin in sensualitate nullum posset esse peccatum. Ergo aclus procedentes a sola imaginatione, pertinent ad genus moris: quia subsunt imperio rationis, inquan­ tum ab eo possunt proveniri ; el sic, per consequens, sunt susceptivi bonitatis et maliliæ moralis; cujus oppositum assumit probatio pro fundamento. S 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumentum Scoti. — Contra secundam conclusionem arguit sic Scotus (disl. 41, q. 1). Quia, supposita bonitate morali, meritum est ex relatione ad finem debitum ; quæ relatio fit a chari- lale ibi exsistente. Potest autem a charitale referri in debitum finem tripliciter. Uno modo, aclualiter, sicut cogitans aclualiter de fine, diligit illum, et vult aliquid propter illum. Alio modo, virtualiter : sicut cum ex cogitatione el dilectione finis, deventum esi ad volilionem hujus entis propter finem , vel ad finem; puta, cum ex cognitione el dilectione Dei pertinente ad portionem superiorem, portio inferior consieccatuin veniale, quia mortale poni non potest; aut sit talis indifferens. Si ponatur alterum duorum primorum membrorum, videtur quod homo exsistens in gra­ tia, continue meretur, vel |>eccal mortaliter aut venialiler; quia inultos tales actus elicit continue, qui non referuntur continue aclualiter, nec virtuali­ ter. Secundum dictum modum, probabile videtur ponere tales aclus indifferentes. Quia non habent sufficientem rationem malitiæ pertinentem ad pec­ catum veniale; quia possibile est nullam deordinalionem esse in eis, quæ sufficiat ad rationem pec­ cati : non enim tenetur homo tentione necessitatis, contra quam fit peccatum mortale, nec tentione minori, contra quam fit peccatum veniale, semper referre omnem actum suum in Deum aclualiter, vel virtualiter; quia Deus non obligavit nos ad hoc. Nec videtur esse in istis actibus sufficiens ratio bonitatis ut sint meritorii ; quia non videtur minor relatio (o) sufficere ad meritum quam virtualis, quæ eliam non est hic. Ergo mulli sunt actus indifferentes, non tantum secundum esse quod habent in se. vel in specie naturæ, sed etiam secundum esso quod habent in esse morali. Et sunl indifferentes ad bonum meritorium et malum demeritorium, non solum secundum speciem, quia unum individuum potest esse tale, et aliud tale ; immo multi singulares aclus lilx?re eliciti, sunt indifferentes. — Hæc ille in forma. II. Argumenta Durandi. — ('-onire eamdem et ad idem (<) arguit Durandus (dist. 40, q. 2). (a) (β) (γ) (έ) (c) cof/noicitar. — cogitur Pr. ί/ΐίζτ. — r/ui Pr. πα/Uf. — natuni Pr. relatio. — ratio Pr. Contra eamdem et ad idem. — Om. Pr. 451 Primo. Quia subjecturn quod non est susceptivum habitus, non est susceptivum privationis; æque enirn impossibile est lapidem esse cæcum, sicut esse videntem. Sed in non habente gratiam, aclus non est suscepti vus efficaciae merendi, ut tu dicis. Ergo non est suscepti vus demeriti. Hoc autem est falsum ; carens enim gratia,demeretur moechando, pejerando, el hujusmodi faciendo. Ergo : aut pro­ prium subjectum meriti non est actus hominis habentis gratiam ; aut meritum el demeritum non opponuntur privative, in quo fundatur vis prolatio­ nis sancti Thomæ, 2. Sentent. r in hac materia. Secundo. Quia ratio adducta de 2. Sentent., non probat sufficienter quod, in habente gratiam, omnis actus bonus moraliter sil meritorius. Licet enim chantas possit imperare omnibus virtutibus, et earum aclus ad finem charitatis ordinare, non opor­ tet tamen quod semper ordinet ; sed contingit haben­ tem gratiam, facere opus virtutis moralis, puta dare elemosynain pauperi ex naturali pietate, honorare parentes ex naturali æquilale, absque hoc quod ista referat in finem charitatis. Actus autem non est meritorius ex hoc quod ordinari potest in finem cha­ ritatis, sed ex eo quod ordinatur; quod non semper fit, ul statim dictum est. Ergo contingit habentem charitatem, facere opus Ixmum moraliler, quod tamen non est meritorium» Constat autem quod non demeritorium, ex quo est bonum. Ergo non est necesse omnem actum hominis habentis charitatem, esse meritorium vel demeritorium. Quare, etc. Tertio. Quia illa circumstantia quæ est concomi­ tans actum, et non informans, nullam bonitatem vel malitiam ponit circa ipsum ; sicut patet tam in bonis quam in malis. In malis quidem : quia infide­ litas non ponit aliquam malitiam circa actum moralem hominis infidelis, nisi quando actus aliquo modo ex infidelitate procedit ; tunc enim est condi­ tio informans, et non solum concomitans. Similiter, hoc idem patet in bonis, fortiori ratione : quia faci­ lius contrahit actus deformitatem quam rectitudi­ nem, et facilius est deficere quam recte agere ; pro­ pter quod, si mala circumstantia concomitans non addit deformitatem, nec liona (i) addet novam lionitalem. Nunc est ita, quod, in habente gratiam el faciente opus bonum moraliler, contingit quod gra­ tia est circumstantia solum concomitans, el nullo modo actum informans; sicut cum aliquis, solo dicl&mine rationis naturalis ductus, reddit alteri quod suum est. Ergo gratia nullam novam bonita­ tem dat actui. Non est ergo meritorius. Item, nec demerilorius. cum sil bonus. Ergo est indiffe­ rens. Quarto. Quia, si non est dare, in habente gra­ tiam, actum indifferentem, hoc maxime videtur quia aclus virtutis moralis, cum possit ordinari in (a) δοηα. — ποια Pr. 458 LIBRI IL SE? ÎTENTIAKUM finem charitatis, si ordinatur, est meritorius, si wro non ordinatur el natus est ordinari, otiosus est, el per consequens demeritorius. Sed hoc non valet. Quia non omnis actus qui potest ordinari in aliquem finem, *i non ordinetur, est otiosus; sed solum ille qui onit Avicenna de artifice, qui, si, dum opus suum exercet, semper de regulis artis cogitaret, mullum in opere impe­ diretur; sed sicut prius excogitavit per regulas artis, ita postmodo m operatur. » — Hæc ille. — liem, dist. 40, q. 1, ari. 5, arguit sic, in sexto loco : < Opera non possunt esse meritoria, nisi propter Deum facta. Aul ergo ad bonitatem actus sufficit habitualis relatio in finem ; aul exigitur actualis. Si sufficit habitualis, ergo, si aliquis semel in anno referivi omnia opera quæ facturus est in illo anno, in Deum, omnia essent meritoria, el ita facillima esset via salutis; quod est contra illud Matthæi 7 (\ 14) : Aeeta est via quæ ducit ad vitam, etc. Si autem exigatur actualis relatio operis in Deum, tunc nunquam posset esse opus bonum, nisi aliquis actu do Deo cogitaret. Si ergo nullus actus est indif­ ferens, tunc omnis actus quem aliquis exerret, de Deo non cogitans, esset malus et peccatum ; quod i st valde durum. Ergo necesse est aliquos actus esse indifferentes. » Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : < Dicendum quod non sufficit omnino habitua­ lis ordinatio actus in Deum : quia ex hoc quod est in habitu, nullus meretur; sed ex hoc quod actu operatur. Nec tamen oportet quod intentio actualis ordinri in finem ultimum, sit semper conjuncta cui­ libet actioni quæ dirigitur in aliquem finem proxi­ mum ; «ed sufficit quod aliquando actualiter omnes (e) fluid — fludJt Pr. (Ifi ratio. — Om. Pr illi fines in finem ultimum (a) referantur : sicut fit quando aliquis cogitat se lotum ad Dei dilectionem dirigere; tunc enim quidquid ad seipeum ordinat, in Deum ordinatum erit. Et (ζ) si quaeratur quando oporteat actum (γ) referre in finem ultimum, hoc nihil aliud est quam quærcre quando oporteat habi­ tum charitatis exire in actum ; quia quandocumque habitus charitatis exit in actum, fit ordinatio lotius hominis in finem ultimum, et per consequens omnium eorum quæ in ipsum ordinantur ut bona sibi. » — Hæc ille, in forma. — Ex quibus habetur prædicta solutio. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur primo, quod probatio conclusionis nostra· non fundatur in dictis 2. Sententiarum, sed in aliis dictis superius allegatis; et ideo non cogimur sustinere illa quæ arguens impugnat. — Dico secundo, quod, si illa dicta vellemus sustinere, possemus dicere quod arguens non vadit ad men­ tem beati Thomæ : quia sanctus Thomas, ubi alle­ gatur, non dicit (3) quod actus hominis carentis gra­ tia, non est suscepti vus efficaciæ merendi ; sed dicit quod actus bonitate civili perfectus, non est sine gratia susceptivus efficaciæ merendi. Et ideo arguens debet sic arguere, si velit contra sanctum Thomam procedere : Illud subjectum quod non est susceptivum habitus, non est susceptivum privationis; sed actus perfectus bonitate civili, in non habente gra­ tiam, non est capax efficaciæ merendi ; ergo non est susceptivus demeriti. Et si sic arguat, conceditur tota conclusio, scilicet quod actus perfectus bonitate civili, in non habente gratiam, non est susceptivus meriti, quia sine gratia, nec demeriti, quia perfe­ ctus bonitate civili. Unde sanctus Thomas non dicit quod quilibet actus hominis sine gratia exsistentis, sit indifferens ad meritum vel demeritum ; sed loquitur tantummodo de bono actu talis hominis. Unde verba ejus sunt hæc, 2. Sentent.. dist. 40, q. 1, art. 5 : v Nullus actus a voluntate deliberativa progrediens, potest esse, quin sil lionus vel malus, non tantum secundum theologum, sed etiam secun­ dum moralem philosophum. Et ulterius, non potest esse aliquis actus a deliberativa voluntate procedens, in habente gratiam, qui non sit meritorius aut demeritorius. Sed tamen, in non habente gratiam, potest esse aliquis actus deliberatus, qui nec est meritorius nec demeritorius, est tamen bonus vel malus. Cujus ratio est : quia malum, inquantum malum, non opponitur bono, nisi sicul privatio habitui ; sed oppositio contrarietatis est ex hoc quod illud supra quod fundatur talis privatio, non cornpa- I (*) (6) (γ) U) ultimum. — proximum Pr non convenit. — Ad. Pr actum — actu Pr. unite. — Ad. Pr DISTINCTIO XL. — QUÆSTIO 1. 461 titur secum aliquod bonurn quod est simpliciter . cumstantiam : sicul comedere, coire, et hujusmodi. bonum : sicut immoderata delectatio in cibis non ' Alio modo, contingit hoc, secundum quod aliquod compatitur secum bonum sobrietatis, quod est sim­ particulare significatum deficit a susceptibilitate ali­ pliciter bonum (a); et ideo immoderata delectatio cujus perfectionis ; sicut lapis a susceptibilitate adjungitur cum privatione boni, et sic mala dici­ visus; et hoc modo aliqui actus qui deficiunt a tur. Si ergo in actionibus invenitur medium inter susceptibilitate bonitatis moralis, dicuntur indiffe­ * mora­ bonum el malum, hoc non erit, nisi, vel inquan- rentes, Actus autem est susceptibilis bonitati tum bonum et malum sunt contraria, vel inquan- I lis, secundum quod est humanus; humanus autem tum malum est privatio i>oni. Non autem inquan­ est, secundum quod aliquatenus a ratione deduci­ tum sunt contraria, potest in eis esse medium, quod tur; quod contingit tantum in illis actibus qui impe­ sit neque bonum neque malum. Dicuntur enim con­ rantur a voluntate, quæ sequitur deliberationem traria, secundum quod aliquid positive consideratur I rationis. Actus autem qui sequuntur apprehensio­ in utroque; ex quo non potest sumi ratio mali Unde | nem subitæ imaginationis, sicut confricatio barbae, per hoc quod medium distat ab extremis, inquan­ vel aliquid hujusmodi, dicentur hoc modo indiffe­ tum aliquid positive ponit, non efficitur distans a rentes. Nullus autem eorum qui voluntatem delibe­ ratione l>oni et mali, ut possit dici neque bonum ratam consequuntur, erit indifferens, sed de necessi­ neque malum : non enim ex eodem est in eis oppo- tate bonus vel malus malitia \el bonitate civili. Sed sitio contrarietatis, el distinctio boni et mali; sed tamen actus ton itate civili perfectus, non estsusceprimum est ex parte positionis in utroque; secundum ptibilis efficaciæ merendi, nisi in eo qui gratiam autem ex parte positionis in Ixmo, et privationis in habet; et ideo, in eo qui gratia caret, indifferens malo. Si ergo sit medium inter tonum et malum in est ad meritum vel demeritum. Sed in illo qui gra­ actionibus, hoc non erit nisi secundum quod malum tiam habet, oportet esse meritorium vel demeriloprivative opponitur bono. Sed in privative oppositis, rium : quia, si est malus, erit demeritorius; si est non invenitur medium, nisi per hoc quoti subje­ bonus, erit meritorius. » — Hccc ille. — Ex quibus ctum non est susceptivum habitus; unde lapis, qui palet quod rationem lalem intendit : In privative visionis susceptivus non est, neque videns neque oppositis, non invenitur medium circa subjectum cæcus dicitur. Et per hunc modum oportet accipere proxime capax utriusque. Sed meritum el demeri­ medium inter bonum et malum, ut si aliquid est tum sunl privative opposita ; et subjectum capax de quod alicujus boni susceptivum non sil, nec opposita proximo utriusque, est actus deliberatus hominis malitia sibi inerit ; unde(C) relinquitur indifferens. exsistentis in gratia. Igitur in actibus deliberatis Hoc autem contingit dupliciter. Aut per modum hominis exsistentis in gratia, nullus est actus deli­ * indifferens ad meritum el demeritum. abstraction is, secundum quoti universale aliquid beratu Sed dices : Contra, quia sanctus Thomas, in illis significat ul abstractum a differentiis contrariis divi­ dentibus ipsum ; unde in sua communitate significa­ verbis, dicit quod, si aliquid esi quod alicujus toni tum, significatur ul indifferenter se Italiens ad susceptivum non sit. nec opposita malitia sibi inerit; utramque differentiam : sicul animal, neque signi­ sed, secundum ipsum, nullus actus hominis caren­ ficatur ul rationale, neque ul irrationale; et tamen tis gratia est susceptivus boni meritorii ; ergo nulli oporlet omne particulare animal esse rationale, vel tah inerit malum dementi, quod illi bono opponi­ irrationale. Et similiter est hic. Si enim significetur tur. Item, quia, secundum illum modum arguendi, actus in eo quod est agere, habet quidem bonita­ nullus actus malus ex suo genere esset demerito­ tem, inquantum est ens; sed indifferenter se habet rius; quia nullus talis est susceptivus boni opjiosili, ad bonitatem vel malitiam moralem. El similiter, scilicet efficaciæ meriti. — Dicitur quod illa maxima bonuin ex genere, indifferenter se habet ad tonum debet sic intelligi : Quandocumque aliquis actus non el malum ex circumstantia et fine; quaimis non est susceptivus alicujus bonitatis ex solo defectu inveniatur aliquod bonum in genere particulare, alicujus exlrinseci, et non ex intrinseca corruptione, quod non sit aliqua circumstantia vestitum, el ad vel ex repugnantia actus, ul sic (x), etiam t>l susce­ aliquem finem ordinatum; unde ojiorlcl quod toni- ptivus malitia» opposita». Secus est de actu qui ex talein vel malitiam contrahat. Et secundum hanc natura sua, vel ex aliqua partibilitate ad speciem, considerationem, quidam dixerunt omnes actus repugnat tali bonitati ; talis enim actus capax esse indifferentes esse, in eo quod sunt actus. Et quidam potest malitia», el non bonitatis opposita *. Et sanctus dixerunt quod non omnes, sed aliqui, accipientes Thomas loquitur de primo, et non de secundo. magis in speciali nomina actuum qua» non expri­ Quod palet in exemplis suis. Nam actus subitus munt aliquid unde actus ad malitiam vel bonitatem imaginationis, naturaliter causatus, et nullo modo determinetur, ut (γ) materiam, vel linem, vel cir- impedibilis a voluntate, non est capax bonitatis moralis, propter primam causam, scilicet defectum («) a verbo neuf usque ad timpliciier tonum, Om. Pr. (C) quod. — Ad. Pr. (γ) ut. — vel Pr. (3) >ic. — Om. Pr. i62 LIÜH1 11. SENTENTIARUM extrinsecæ deliberationis, el non propter secundam, vel. Sic ergo adultus potest habere peccatum origi­ bcilicel ex repugnantia naturæ aclus ail talem boni· nale absque omni actuali, ut videtur. » — Hæc in tatem. Similiter, actus bonus moraliter, in non argumento. Et respondens, sic ait : α Ad quartum, habente gratiam, est incapax meriti primo modo, dicendum quod illa positio apud quosdam impossibilis el non secundo modo. — Ulterius, dicitur quod reputatur, quod scilicet aliquis adultus habeat pec­ major argumenti contra conclusionem inducti, qua catum originale sine actuali. Cum enim adultus esse dicitur, Subjectum quod non est suscepti vu m habi­ incipit, si quod in se est faciat, gratia ei dabitur, tus, non est susceptivum privationis opposite, etc., |M?r quam a peccato originali immunis erit ; quod si debet inlelligi de subjecto cui non convenit recipere non faciat, reus erit peccati omissionis. Cum enim habitum ex sola improportione subjecti ad habitum, quilibet teneatur peccatum vitare, ct hoc fieri non el non ex intrinseca repugnantia subjecti, vel ex possit nisi praestituto sibi debito fine, tenetur quili­ corruptione, modo praeexposito ; quia, si generaliter bet, cum primo suæ mentis est compos, ad Deum intelligatur, falsa est, ut patel de oculo cæco, el de se convertere, et sic in eo sibi finem constituere ; el corpore mortuo, el mullis. per hoc ad gratiam disponitur. u — Hæc ille (a). Ad secundum, negatur antecedens, el concedi­ Ad tertium, negatur minor : nam gratia et cha­ tur oppositum, scilicet : quod charitas non solum ritas non solum concomitatur actus bonos secum potest ordinare, immo, si est vera charitas, ordinat elicitos; immo informat, inquantum virtualiler dat hominem el omnia quæ mini hominis in Deum ; ac eis ordinem ad ultimum finem. Nec oportet quod per hoc, omnes aclus bonos ordinatos sicut in finem illi soli actus dicantur informati charitate, qui ex proximum in hominem vel in aliquid hominis, vir­ actuali appetitu finis charitatis eliciuntur; alias tualiler in finem suum referi. Quando aulem hoc pauci actus essent meritorii. Et quod dicitur de actu contingat? Dicitur quod charitas aut infunditur elicito sola naturali pietate, etc., — non valet; quia, adulto, aut parvulo. Si adulto, tunc, in instanti si talis est moraliter bonus, oportet quod ordinetur infusionis el justificationis impii, adultus ille diligit proxime in aliquem finem virtutis, quem charitas Deum super omnia, et ordinat omnia sua in Deum. retulit in Deum actualiter in speciali, vel in gene­ Si parvulo, tunc, adveniente tempore quo potest uti rali, ac per hoc virtualiler retulit illum actum ad perfecte ratione, talis refert se et sua in Deum, aut suum finem. peccat mortaliter, juxta imaginationem sancti Thomæ, Ad quartum patet ex praedictis; nam quilibet in simili maleria, 2. Sententiarum, dist. 42, q. 1, Bonus actus debet ordinari virtualiler in finem cha­ art 5, in solutione septimi, ubi sic dicit : α Si ali­ ritatis. — Et ad primam improbationem hujus, quid est sufficiens ad excusandum majus peccatum, negatur minor : nam, licet ordinare actualiter multo amplius sufficit ad excusandum minus. Sed omnem aclum bonurn ad finem charitatis, sit opus imperfectio letatis excusat peccatum mortale, ut supereroga lion is; tamen ordinare virtualiler omnem puer nondum habens usum liberi arbitrii, peccati aclum bonum ad finem charitatis (δ), est opus præ­ mortalis reus non habeatur, etiam si aclum faciat cepti. De hoc sanctus Thomas, 2. Sentent., distin­ qui ex suo genere sit moi tale |>eccatum. Unde ctione praesenti, q. I, ari. 5, in solutione septimi, multo amplius excusat infantia ne peccatum veniale sic dicit : α Quod dicit Apostolus (1. Corinth. 10, imputetur. El ideo non potest esse quod homo venia· v. 31 ), Omnia in yloriam Dei facite, potest inlel­ liter peccet, ante illud tempus quo usum rationis ligi dupliciter : scilicet affirmative, vel negative. Si habet, ut jam mortaliter pbssit peccare. Statim negative, sic est sensus : Nihil contra Deum facia­ aulem ut ad tempus illud pervenit, vel gratiam tis; et hoc modo praeceptum est; et sic praeceptum habet, vel est in jieccato mortali : quia, si faciat hoc praeteritur, vel per peccatum mortale, quod quod in se estt Deus ei gratiam infundit; si autem contra Deum fit, vel per peccatum veniale, quod non, peccat mortaliter; quia tunc tempus est ut de praeter praeceptum et praeter Deum fit. Si autem sua salute cogitet, et ei operam det. n — Hæc ille. intelligatur affirmative, hoc potest esse dupliciter. — Hoc idem ponit in de Veritate, q. 28, art. 3, in Aut ita quod actualis relatio in Deum sit conjuncta solutione qüarth Sic enim arguens, quarto loco, cuilibet actioni nostrae, non quidem in actu, sed in dicil ; < Homo in aliquo statu esse potest, in quo virtute, secundum quoti virtus primæ ordinationis sit adultus, el non habeat peccatum actuale, sed manet in omnibus actionibus sequentibus, sicut vir­ originale lanium. In primo enim instanti in quo ali­ tus finis ultimi manet in omnibus finibus ad ipsum quis est adultus, si non sit baptizalus, adhuc subje­ ordinatis; et sic adhuc est praeceptum, et contingit ctus est originali peccato. Non tamen adhuc habet omissionem ejus esse venialem vel mortalem, sicut aliquod actuale; quia adhuc nihil transgrediendo dictum est. Vel ita quod actualis ordinatio in Deum commisit, quo reus peccati teneatur. Nec iterum est reus omissionis quia praecepta at firmati va non (») Argumentum Divi Thoma cx de Ventate desumptum, obligant ad semper; unde non oportet quod homo, ac ejus solutionem, omittit Pr. statim quo est adultus, præcepta affirmativa obser(U) chantatii. — tanifalü lath Pr. DISTINCTIO XL — QUÆSTIO L sit actu conjuncta cuilibet actioni noslræ ; ct sic potest intelligi dupliciter : vel distributive, ^col­ lective. Si distributive, sic est sensus : Quamcumque actionem facilis, melius est si eam aclu in Deum ordinetis; et sic est consilium. Si aulem sumatur collective, sic est sensus : Omnia opera vestra ita facialis, quod nullum eorum sil, quin aclu in Deum ordinetis; el sic non esi praeceptum, nec consilium, sed est finis pnecepti, ad quod per irnpletionem præceptorum pervenitur; sic enim sancti in patria actus suos in Deum referunt. » — Hæc ille. — Et ad probationem (a) minoris, dicitur quod, licet habenti charitatem jam sit debita vita æterna, tamen adhuc tenetur ad observationem præceplorum ; quia illorum omissio esset damnabilis. Unde probatio parum valet : quia, si valeret, sequitur quod nullus habens charitatem teneretur aliquid actualiter aut virtualiler referre in Deum ; et potissime, quia nulli constat quod habeat charitatem, aut quod sibi sil debita vita ælerna ex aliquo habitu inexsistenle aut merito præcedente. Unde via Durandi periculosa est. — Ad secundam probationem, dicitur quod quilibet fidelis, tam exsistens in gratia quam extra gratiain, tenetur omnem aclum suum deliberatum et moraliter lionum in Deum virtualiler referre, licet non actualiter, nec tunc quando producit aclum, sed tunc, vel prius, modo superius exposito, scilicet quando tenetur diligere Deum super omnia aclualiler; quia, sicut probatur, 2. Sentent., dist. 38 (art. 1 el 2), finis communis rectarum voluntatum est Deus, charitaset beatitudo, ita quoti nulla volun­ las est recta, nisi tendat actu vel virtute in illum finem. Item, sanctus Thomas, 1* 2®. q. 100,art. 10, in solutione secundi, sic dicit : α Sub mandato charitalis continetur ut Deus diligatur ex toto corde, ct ad charitatem perlinet ut omnia referantur in Deum. Et ideo præceptum charitatis homo implere non potest, nisi etiam omnia referantur in Deum sicut homo qui honorat parentes, tenetur ex charitate honorare, non ex vi hujus præcepti quod est, Honora parentes, sed ex vi hujus præcepti. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo. Et ad ista duo præcepta affirmativa non obligantia ad semper, potest quis pro diversis temporibus obligari. Et ita contingere potest quod aliquis implens pneceptum de honoratione parentum, tunc transgrediatur pre­ cept um de omissione * modi charitatis. d — Hiec ille. -- Ex quo palet quod, in aliquo casu, honorans parentes peccat mortaliter, non quidem quia honorat parentes, sed quia omittit modum charitatis, scilicet circumstantiam ultimi finis. Nec mirum : quia (i) honorans parentes propter vanam gloriam, aut alium finem non relatum in Deum aclu vel habitu . fruitur aliqua creatura; quod est summa perversi­ pronam — Ad. Pr. (б) qiua — quod Pr. (а) 463 tas, Et forte de hoc plus dicetur in sequenti distin­ ctione. — Ad confirmationem, patet per idem; licet posset ad ista duo ultima dici, quod halæns habitum charitatis vel tenqærantiæ, ad aliud tene­ tur quam carens illis. Nec sequitor quod ille qui perdidit ex sua culpa tales habitus, reportet lucrum; immo maximum damnum, quod est non pos.se mereri in tali statu. El hanc eliarn solutionem tan­ git et approbat sanctus Thomas, in prædiclo articulo (1a 2 , q. 100, ari. 10;, ubi recitat et approbat opinionem, dicens : < Non quandocumque aliquis non babens charitatem facit aliquid de genere bono­ rum , peccat mortaliter; quia est præceptum affir­ mativum ut aliquis ex charitate operelur, et non obligat ad semper, sed pro tempore illo quo habet aliquischaritatem. > — Hæc ille. — Sic diceretur, in proposito, quod carens gratia, non obligatur, pro tempore quo caret, omnia virtualiler referre in Deum, obligatione proxima; tenetur tamen, obliga­ tione remota, inquantum tenetur se disjionere ad charitatem, qua habita, tenetur omnia virtualiler referre, Immo, in instanti infusionis, omnia refert in Deum, modo superius exposito. Sed prima solu­ tio videtur securior el verior. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumentum Durandi. — Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod simili­ tudo non est sufficiens. Quia veritas el falsitas pos­ sunt successive inesse eidem ojærationi (a) et actui intellectus, propter solam variationem ct mutatio­ nem objecti exterioris, aclu nullo modo mutato in se; sal malitia et l>onita> non videntur sic posse succedere circa eumdern acturn voluntatis nullo modo variatum in se Quia, vel manet idem dicta­ men rationis, cui conformatur aclus voluntatis; vel aliud Si aliud, oportet quod varietur actus volun­ tatis. Si manet idem dictamen, et cum eadem recti­ tudine vel falsitato, manet eadem bonitas vel mali­ tia voluntatis. Si aulem manet idem dictamen, sed pruno erat rectum, postea non rectum : aut illa variatio potuit perfundi a tali voluntate; aut non. Si non, tunc manet eadem bonitas et malitia. Si sic. jam fuit ibidem quædam negligenlia nova ; et sic aliquid innovatum est in genere inoris; nec actus voluntatis est idem, saltem quoad circumstantias modi vel temjKnis. propter continuationem ejus inordinatam. Conceditur tamen quod idem actus voluntatis in nullo variatus, quoad sui absolutum, potest successive esse lionus el malus, ut argumen­ tum probat. Ad argumentum contra quæstionem (ύ), respon(a) opeixihom — opniioni Pr. (Cl quA:îtiomnn — coiiclutwnem Pr 464 LIBRI II. SENTENTIARUM det sanctus Thomas, 1* 2r, q. 18, art. 9, in solu­ tione primi, ubi sic dicit : « Aliquem actum esse indifferentem secundum suam speciem, potest esse multipliciter. Uno modo, sic quod ex sua specie debeatur ei (e) quod sil indifferens; et sic procedit ratio. Sed tamen nullus actus est sic ex specie sua indifferens : non enim est aliquod objectum huma­ num vel actus humani, quod non possit ordinari vel ad bonum vel ad malum per finem vel circum· stantium. Alio modo, potest dici indifferens ex sua «pede, quia non habet ex sua specie quod sit bonus aut malus, unde per aliquid aliud potest fieri bonus vel malus (6) : sicut homo non habet ex sua specie quod sit albus vel niger; nec tamen habet ex sua specie quod non sit albus vel niger : potest enim albedo vel nigredo supervenire homini aliunde quam a principiis speciei. » — Hæc ille. Et hæc de quxestione. Benedictus Deus. Arnen. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit talis Conclusio : Quod non omnis actio hominis Infi­ delis est peccatum, nec culpa. Hanc ponit sanctus Thomas, 2 *·, q. 10, art. 4, ubi sic dicit : α Peccatum mortale tollit gratiam gratum facientem; non autem totaliter corrumpit bonum naturæ. Unde, cum infidelitas sit peccatum mortale, infideles quidem gratia carent; remanet tamen in eis aliquod bonum natune. Unde manife­ stum est quod infideles non possunt operari opera bona quæ sunt ex gratia, scilicet opera meritoria; tamen opera bona ad quæ sufficit bonum naturæ, operari possunt. Unde non oportet quod in omni opere suo peccent. Sed quandocumque operantur aliquod opus ex infidelitate, tunc peccant : sicut enim habens fidem potest aliquod peccatum commit­ tere in actu quem non refert ad fidei finem, venialiter vel mortaliter peccando; ita etiam infidelis DISTINCTIO XLL |K)test aliquem actum bonum facere, in eo quod non refert ad infidelitatis finem, b — Hæc ille. Item, 2. Sentent,, dist. 41, q. 1, art. 2, sic dicit : α Sicut in rebus naturalibus una perfectio alteri superadditur, sic ut quædam res habeat unam QUÆSTIO I. illarum, et quædam «luas, et sic deinceps ; ita etiam in moralibus contingit in actu considerare aliquam UTRUM QUÆLIBET ACTIO HOMINIS INFIDELIS perfectionem alii superadditam, ex quarum una­ SIT PECCATUM quaque actus dicitur bonus. Etsi aliqua illarum per­ fectionum desit, deerit bonitas quæ est secundum IHCA quadragesimamprimam distinctio­ perfectionem illam. Verbi gratia : Omnis actus, nem 2. Sententiarum, qnæritur: Utrum inquantum actus est, habet quamdam bonitatem qualibet actio hominis infidelis sit pec­ essentialem, secundum quod omne ens bonum est; catum. sed in aliquibus actibus superadditur quædam boni­ Et arguitur quod sic, Eides intentionem dirigit. tas ex proportione actus ad debitum objectum, et Sed nullum bonum est, quod non est ex intentione secundum hoc dicitur actus bonus ex genere ; et recta. Ergo in infidelibus nulla actio potest esse ulterius, ex debita cornmensuralione circumstantia * bona. rum, dicetur bonus ex circumstantia; et sic dein­ In oppositum arguitur sic. Quia, Cornelio adhuc ceps, quousque perveniatur ad ultimam bonitatem exsistente infideli, «lictum est quod accepta? erani cujus actus humanus est susceptivus, quæ est ex Deo clemosynæ ejus (Ad. cap. 10, v. 4 et 31). Ergo ordine ad finem ultimum, per habitum gratiæ vel non omnis actio infidelis est peccatum, sed aliqua charitatis. Et ideo actus illorum qui gratiam vel e*t bona. charitatem non habent, hoc modo bonus esse non potest. El hæc est bonitas secundum quam actus In hac quæstione sunt tres articuli. In primo meritorius dicitur. Sed, subtracto posteriori, nihilo­ ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In minus remanet prius, ut dicitur in libro de Causia tertio solutiones. (prop. 1). Unde, quamvis ab infidelium actibus subtrahatur ista bonitas secundum quam actus meri­ torius dicitur, remanet tamen alia bonitas, vel vir­ (e) ffi. — ft Pi *. tutis politicæ, vel ex circumstantia, vel ex genere. (C) i verbo unde usque ad malui, om Pr Et ideo non oportet quoti omnis actus eorum sil malus, sed solum quod sit deficientis bonitatis : I sicut equus, quamvis deficiat rationalitate quam DISTINCTIO XLI. — QUÆSTIO I. habet homo, non tamen ideo malus est, sed tamen habet bonitatem deficientem a bonitate hominis, a — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Illud quod non tollit nec impedit principia sufficientia ad pro­ ducendum actum moraliter bonum, non tollit actum bonum, vel potest stare cum actu l>ono. Sei infidelitas non tollit ab homine principia productiva actus lioni moraliter, nec totaliter ea ligat aut impe­ dit. Igitur, etc. Item, arguit ibidem (2. Sentent., dist. 41, q. 1, art. 2, arg Sed contra) sanctus Thomas : < Non est consilium nisi de l>ono. Sed infidelibus consuli­ tur ut aliqua de genere bonorum faciant. Erço non omnes actus illorum sunt moraliter mali. » Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES Argumenta Gregorii. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra prædicta. Unde Gregorius de Arimino (dist. 38, q. 1, art. 2) niti­ tur probare quod nullus actus hominum simpliciter infidelium est bonus moraliter. Dico autem, inquit, simpliciter infidelium, ad excludendum schismati­ cos et haereticos el catechumenos, quia aliquo modo credunt, et aliquali fide cognoscunt Deum. Arguit igitur Primo (a) sic. Nullus talis actus fit ex dilectione Dei, aut propter Deum ultimate (6), cum ipsi non cognoscant ipsum esse propter se diligendum, el cælera propter ipsum. Igitur nullus fit intentione recta, ac per hoc nec virtuose seu bene moraliter. Hæc ratio quasi tota ponitur ab Augustino, super Psalmum 67, dicente : Ea quippe sola bona opera dicenda sunt, quas fiunt per dilectionem Dei. Hæc (γ) autem necesse est ut antecedat fides, ut inde (o) ista, non ab (<) istis incipiat illa (ζ); quoniam nullus operatur per dilectionem Dei, nisi prius credat in Deum. Hem, super Psal­ mum 31 : Nemo, inquit, computet bona sua ante fidem. Ubi fides non erat, bonum opus non erat; bonum enim opus intentio facit, intentionem diri­ git fides. Secundo. Quia, si actus infidelium essent vere virtuosi, utique in eis essent verœ virtutes; nam ex virtuosis actibus, vidulum habitus generantur. Sed consequens est falsum, secundum intentionem beati Augustini, 4. Contra Julianum, ubi per multa Om. Pr. (3) Primo (« ultimate. — utilitate Pr. Hsbc. — Hoc Pr. (« ut mde. — unde ibi de Pr. ab. — Om. Pr. K illa. — ista Pr. Iü5 capitula probat oppositum. In de Civitate Dei eliarn, lib. 5, cap. 19, dicit quod constare debet inter omnes (x) veraciter pios, neminem sine vera pietate, id est, sine veri Dei cultu, veram posse habere virtutem. Et libro 10, cap. 4, dicit quod veræ virtutes, nili eis quibus vera pietas ineif, i nesse non possunt. Insuper, in libro de Continen­ tia, circa finem (cap. 12), ait : Numquid enim continentiam, quum munus Dei verissime dici­ mus, dicturi (6) sumus esse peccatum? Absit a nostris cordibus tam detestanda dementia. Bea­ tus autem Apostolus ait (Roman. 14, v. 23) : < Omne quod non est ex fide, peccatum est. s Quæ (γ) ergo fidem non habet, nec continentia nominanda est. El sicut de continentia specialiter, ita de qualibet virtute morali potest generaliter probari. Tertio. Quia, in libro de Vera innocentia (seni. 106) : Omnis, inquit, infidelium vita peccatum est; et nihil est bonum sine summo bono. Ubi enim deest agnitio xternæ et incommutabilis veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis mori­ bus, id est, qui optimi videntur. Quarto. Quia, cum Augustinus, in libro de Ordine, hujus oppositum aliqualiter innuisset, postea, in 1. Retractationum, cap. 3, illud revo­ cans, ait : Displicet mihi quod philosophos, non vera pietate praeditos, dixi virtutis luce fulsisse. Quinto. Quia Reda, Contra Julianum, cap. 13 (Allegor, expos, in Cantica Canticorum, 1. 1), dicit, Augustinum sequens : Constat quod qui­ cumque philosophorum Christum Dei virtutem et Dei sapientiam nescierunt; hi nullam veram vir­ tutem, sicut neque veram sapientiam, habere ulla ratione potuerunt. Sexto. Quia Linconiensis, in suo sermone de Adventu, qui incipit, a Erunt signa in sole, etc., > ait sic : < In doctrina quoque morali philosopho­ rum, et in conversatione multorum gentilium, ul Scipionum el Africanorum, videbantur lucere splen­ * dida stella» virtutum ; sed nunc vere manifestum est quod sine fide Christi nulla est vera varius in alicu­ jus doctrina seu conversatione. d El hoc ipsum dicit sensisse Augustinum in suo Enchirid , in cap. 75, ubi tractans de quatuor virtutibus cardinalibus, et quærens an (o) Cato et Scipiones ejusmodi (c) vir­ tutes habuerint, ait sic : α Concedimus cum Augu­ stino (ζ), quod sine fide Christi Jesu nullus unquam habuit aut habere potuit veram virtutem. > Et pro­ têt immediate, sic : < Non enim potest esse amor (а) omnes. — nos Pr. (б) dicimui, dicturi. — ducturi Pr. (t) Qur- — Qu' Prti) an. — cui Pr. (<) ejusmodi, — ejus Pr. (ζ) Verba Augustini, Enchirid., cap. *3, sunt : Cum sint immundi omnes, quos non inundat fides Christi. IV. — 3U ι6Γ» LIDRI Π. SENTENTIARUM ordinatus, ubi contemnitur aut non amatur quod maxime amandum est. Cum vero non amatur nisi quod scitur aut creditur, patet quod qui nescit aut non credit Dominum Jesum Christum, non amat aut contemnit quod maxime amandum est; quapro­ pter in tali non est virtus. Quod etiam probat Augu­ stinus talibus argumentis, sic dicens (4. Contra Julianum, cap. 3) ; Absit ut in aliquo sit vera virtus, nisi sil justus. » Ex quibus patet proposi­ tum : quoniam, si sine fide Jesu Christi non |>otest esse amor ordinatus, ut ipse vult, igitur nec actus rnoraliler bonus;quoniam omnis aclus virtuosos est amor ordinatus, vel ipsum necessario supponens. Septimo. Nullus infidelis potest artu vel habitu diligere Deum propter se, id est, propter ipsum Deum. Igitur non potest aliquid diligere vel velle ultimate propter Deum. Igitur non potest habere aliquem actum moralem non culpabilem. Antecedens patet l»er Augustinum, libro 5. Contra Julianum, cap. 3, ubi sic ait : Quando, Deo donante, ex vera vivi­ tur fide, ipse Deus adest ct menti illuminandæ, et concupiscentia * superandæ, cl molest iæ per· . * ferenda Hoc enim totum recte fit, (piando /it propter ipsum, id est, quando gratis amatur ipse; qualis amor nobis c>se non potest, nisi ex ipso. Ecce hic habetur quod amor quo Deus gratis amatur, qui utique ille est tentum quo Deus diligi­ tur propter se, non jiotest esse in nobis, nisi sil ab ipso, et cum fide. Consequentia etiam patet ex eadem auctoritate Augustini : per illam enim expo­ sitionem, id est, quando gratis amatur, datur intelligi quod tunc tantum aliquid Iit propter Deum, quando gratis amatur Deus, id est, propter seipsum. Palet etiam ratione ; quoniam aliquid diligi propter Deum, non est aliud quam diligi quia diligitur Deus; sic igitur aliquem velle vel agere aliquid pro­ pter Deum ultimate, est ipsum illud velle, quia diligit Deum (u) propter se;ergo, si quis Deum dili­ git non propter se, nihil agit vel vult ultimate pro­ pter Deum. Consequentia etiam secunda probatur ex eadem auctoritate,si vadatur ad mentem Augustini, in eo quod ait Hoc totum recte /it, etc.; ubi non est dubium eum intendere quod tunc solum recte fit, quando fit propter Deum. Palet etiam ratione : quoniam nullus aclus moralis non ordinatus in Deum linaliter, seu non factus propter Deum, est factus propter illud propter quod debet fieri ; el per consequens, \itu|M?rabilis et culpabilis esse cense­ tur. Asssumplum probatur per Augustinum, in libre de Moribus Ecclesiæ, cap. 8, ubi a propositu inquirit, quia debet esse finis omnium actuum nostrorum, dicens : Audiamus quem finem bono­ rum nobis Christus præscribat ; ncc est dubium quin if erit finis, quo nos summo amore tendere jubet. < Dilige , * inquit, Dominum Deum tuum, (i) Deum. — Otn. Pr. etc. » El subdit : Eo est omnino tendendum, ad id consilia nostra referenda. Bonorum summum nobis Deus est. Neque infra nobis remanendum est, neque ultra quaerendum, alterum enim (a) periculosum, alterum nullum est. liem, cap. 14 : Non arbitror, eum de moribus el vita fit quæ· slio (δ), amplius esse requirendum quid sit summum hominis bonum, quo referenda sunt omnia. Id enim esse patuit, et ratione quantum valuimus, et ea quæ rationi nostra * antecellit auctoritate divina, nihil aliud quam ipsum Deum. Hæc est ratio ejus, Contra Julianum. lib. 4, cap. 3: Noveris (γ) itaque, non officiis, sed finibus a vitiis discernendas esse virtutes. Officium autem est quod faciendum est; finis vero, propter quod faciendum est (<5). Cum itaque aliquid facit homo ubi peccare non videtur, si non propter hoc facit propter quod facere debet, peccare convincitur. Et consequenter, ostendens quis debet esse finis actuum nostrorum : Absit, inquit, ut veræ virtu­ tes alicui serviant, nisi illi cui dicitur (Psalm. 79, v. 8) : α Domine Deus virtutum, converte nos. » Proinde virtutes quæ (t) carnalibus delectationi­ bus, vel quibuscumque commodis ct emolumentis temporalibus serviunt, vera * prorsus esse non possunt. Quæ autem nulli rei servire volunt, nec * ipsa veræ sunt. Veræ quippe virtutes Deo serviunt in hominibus, a quo donantur hominibus ; Deo serviunt in angelis, a quo donantur et angelis (ζ). Quidquid autem boni /it ab homine, ct non pro­ pter hoc /it propter quod fieri debere vera sapien­ tia præcipit, etsi officio videatur bonum, ipso non recto fine, peccatum est. Ex his patet quod quidquid homo agat ultimate propter aliud quam propter Deum, peccatum est, ac per hoc actus ejus culpabilis est. Octavo» Quia Augustinus, 19. dc Civitate Dei, cap. 25, sic dicit : Virtutes quas mens sibi habere videtur, per (η) quas imperat corpori ct vitiis ad quodlibet concupiscendum vel tenendum, nisi ad Deum retulerit (0), etiam ipsæ vilia sunt potius quam virtutes : nam , licet tunc veræ honcslæque putentur quibusdam, cum referuntur ad seipsas, ncc propter aliud expetuntur, etiam tunc inflalæ atque superbæ sunt ; ct ideo non virtutes, sed vilia judicanda sunt. Cum igitur infidelis aclus, quanliimeumque videantur boni, non sint (i) (6) (γ) (i) enim. — nifi Pr. [it qiixitio. — til quo Pr. Noverit. Movent Pr. a verbo finit tuque ad etl, om. Pr. ( j in — Aa. Pr. (ζΐ hoininibm, a quo donantur hominlbiu; Deo ser­ viunt in angelit, a quo donantur et ungetis — angelis, a quo donantur hominibus rt angetis Pr. (η) )M«r. — propter Pr. (OJ nili ad Deum retulerit. — retulerit nin ad Deum Pr. DISTINCTIO XU. — QUÆSTIO I. relati (a) in Deum quem ignorat, sequitur quod (6) tales actus, quanlumcumque videantur boni, sunt peccata. Nono (dist. 38, <|. 1 ). Quia Augustinus, Contra Julianum, lib. i, cap. 3, respondens argumento Juliani, probantis gentiles habuisse veras virtutes, pro eo quod, secundum verbum Apostoli (Roman.2, v. 14), Naturaliter ea qux legis sunt, faciunt, inter cælera respondet : Bito quod verbum Apostoli acciperetur tanquam dictum de gentilibus non cre­ dentibus, non tamen ex eo convincitur quod habue­ rint veras virtutes; quoniam, faciendo ea quæ legis sunt, peccabant, eo quod non propter debitum finem faciebant. Unde ait : Hoc (γ) tamen peccantes, quod homines sine fide, non ad cum finem opera ista retulerunt, ad quem referre debue­ runt. El, nullo interposito, addit . Minus enim Fabricius quam Catilina punietur, non quia iste bonus, sed quia ille magis malus; et minus impius, quam Catilina, Fabricius, non veras virtutes habendo, sed a veris virtutibus non plu­ rimum deviando. Fabricium hic ponit pro his qui opera legis faciebant, Catilinam vero pro his qui agebant contraria legi. El palet clare propositum, quod aclus facti sine circumstantia debiti finis, non sunl dicendi virtuosi, sed peccata et mali, licel sint minus mali. Unde Fabricium et Catilinam dicit malos et puniendos; el Fabricium negat bonum; sed eum dicit minus malum, alium autem magis malum, neutrumque habuisse veras virtutes, sed alterum minus a veris virtutibus deviasse. Decimo. Quia ad hoc quod actus sil malus mora­ li ter, sufficit carentia circumstantiae debiti finis. Nec requiritur positio finis oppositi; quia, quacumque circumstantia debita aclus careal, ipse est malus. Augustinus enim, in pr.emissis, ad malitiam actus inferendam (o), pro antecedente ct causa (c) assumit solam negationem seu carenliam debiti finis; quæ probatio nulla esset, nisi talis negatio sufficeret ad hoc quoti actus sit malus. Insuper tamen hoc (ζ) probatur evidenti ratione. Nam, si detur oppositum, sequitur quod quicumqiie agit aliquod bonum ex genere, vel officio, id est, aliquid quod est agendum, et hoc agat propter l>onum nomen seu famam halxuidam in populo (η), vel propter honorem, aut divi­ tias, ultimate figendo ingressum suæ intentionis, nec ulterius referendo illam in alium finem actu nec habitu, virtuose agat, et non male, nec culpabi­ liter. Sed hoc est certissime oppositum communi doctrinæ sanctorum, ut clarum est; et non solum (a) non sint retuli, — sunt peccata Pr. (6 quod. — Om. Pr. (γ Hoc, — Htcc Pr. (t) inferendam. — inferendum Pr. (ci et causa. — recta Pr. (ζ) hoc. — hic Pr. (rj populo. — proposito Pr. 467 *doctrina eorum, immo etiam philosophorum. Unde Aristoteles, 3. Ethicorum, cap. 8, expresse deter­ minat quod cives (i) qui propter honoris adeptio­ nem, vel fugam opprobrii, sustinent pericula in defensione civitatis, non sunt vere fortes, quamvis magis assimilentur quam hi qui propter alios fines minus l>onos similiter agunt, quorum genera plura distinguit ibidem. Item, 4. Ethicorum, cap. I, dicit quod liberalis non honorat, id est, non amat divitias propter ipsas divitias, sed gratia datio­ nis; cl paulo ante, dicit quod ipse dabit, ubi bonum; super quo ait Euslratius, quod qui gratia honoris vel gloriæ, vel venatione majoris lucri, dat, non est liberalis. Sed consequentia est evidens. Nam nullum talium e>t oppositum fini ultimo, nec bono fini ; quinimmo quodlibet est quoddam bonum, quod potest rationabiliter appeti, et (S) osse finis sub fine illo debito et vero, ul certum est. Unde ad agendum pro bona fama, licel non ultimate, Scriptura monet, dicens, Ecvli., 41 (v. 15) : Curam habe de bono nomine. Immo, secundum Augustinum,in Epistola ad Albinam, prælalus, propter eos quibus in exemplum esse debet, etiam corjiorali vitæ famam pneponere debet. Honores etiam possunt rationabi­ liter appeti a majoribus, quibus oportet alios esse subjectos; el, secundum Aristotelem (4. Ethic., cap. 3), magnanimus in magnis el studiosis hono­ ribus moderate delectatur; el dicil quod honor est maximum exteriorum bonorum. Quod etiam divltiæ non sint malæ, sed bonæ, idem ponit, 4. Ethicorum, cap. I ; et circa ipsas ponit esse vir­ tutem liberal i talis. Secundum theologiam etiam non habet dubium ; alias nullus posset eas licile possi­ dere; quod est erroneum cl damnatum. — Forte dicetur quod tales male agunt, quia agunt propter malum finem, scilicet propter inanem gloriam, vel ambitionem, aul avaritiam ; quæ omnino sunt mala. —- Sed hoc non valet. Quia, licet is qui ex actu suo ultimate quærit famam, peccet peccato quod dicitur inanis gloriæ; non tamen illud finaliler intendit, sed famam ipsam, quæ non est inanis gloria (sic loquendo de inani gloria quæ est peccatum, el magis proprie diceretur amor inanis gloriæ seu vanæ propter seipsam), sed (γ) est objectum ejus; licet in alio sensu posset dici inanis gloria, quia scilicet est instabilis et transitoria. Qui etiam quærit honorem, non habet pro fine ambitionem ; sed potius talis appetitus est ambitio. Nec qui quærit divitias, habet pro fine avaritiam ; sed ejus quæstus vel desi­ derium utique avaritia est. Unde in nullo casu prædiclorum potest assignari circumstantia alicujus mali finis, ad sensum hujus rationis loquendo de malo fine, scilicet qui est oppositus ultimo fini, nec (а) rires. — talcs Pr. (б) ct. — Om. Pr. (γ) ltd. — ii Pr. 468 LIDH1 II. SENTENTIAHÜM possibilis rationabiliter quæri propter illum, ita ut sit finis sub vero fine. Potest Limen bene dici quod ibi est circumstantia mali finis, ad hunc sensum, quod illud propter se finaliter quæritur, quod debe­ ret non propter se sed propter aliud quæri, el ideo precise dicitur malus, quia non in alium sicut debet ordinatur; unde, hoc solo posito quod ordina­ retur in Deum, et propter illum quccrerelur, ille aclus non esset malus, nec diceretur habere malum finem. Sed hoc confirmat propositum ; quia, secun­ dum hoc, omnis aclus non relatus ultimate in debi­ tum finem, quemcumque finem habeat, erit cum circumstantia mali finis, ac per hoc malus, el non virtuosus. Undecimo. Nullus actus factus cum intentione vitiosa, est mornliter bonus; immo omnis talis est moraliter malus et vitiosus. Sed quilibet actus homi­ nis infidelis est hujusmodi. Igitur, etc. Major nota est. Minor probatur ex Iribus fundamentis. Quo­ rum primum est, quod illa sola est recta intentio seu bona moraliter, qua (a) propter se diligitur quod propter se diligendum est seu volendum (utamur enim large dilectione, prout omnis volitio dicilur dilectio); quaelibet autem qua diligitur quod dili­ gendum non est, vel propler se diligitur quod non est propter se diligendum, est mala. Probatur hoc fundamentum. Quia quælibet talis, est deformis el devians a recta ratione. Nam recta ralio (Ç), quod non est diligendum, dicit non esse diligendum ; et quod est diligendum non propler se sed propter aliud, dicil non esse diligendum propter se sed pro­ pter aliud; alias ijisa non esset recta, sed errans. Cum ergo omni intentione aliquid propter se diliga­ tur, ut patet ex descriptione intentionis, omnis intentio qua diligitur aliquid non propler se dili­ gendum, est discordans a ratione recta, ac per hoc mala et vitiosa. Secundum fundamentum esi, quoti omnis inten­ tio operantis, qua aliquid aliud a Deo intenditur, id est, propter se, non propter aliud diligitur, est mala el vitiosa. Probatur primo (γ) sic : Omne diligi­ bile aliud a Deo, est non propler se diligendum. Igilur omnis intentio operantis, qua aliquid aliud a Deo intenditur, est mala. Consequentia patet : quia, si omne aliud a Deo est non propter se diligendum, sive ipsum sit diligendum, sive non sil diligendum, qualia sunt multa diligibilia (non enim omne dili­ gibile est diligendum), omni intentione qua aliquid aliud a Deo intenditur, diligitur propter so aliquid non propler se diligendum ; igilur omnis talis inten­ tio est mala. El palel hæc consequenlin ex primo fundamento. Antecedens probatur sic : Nullum dili­ gibile aliud n Deo, est summe diligendum. Igilur (e) qua, — qu * Pr. (6) Sani recta ratio. — Non recta ideo Pr. (γ) primo. — Om. Pr. oinne diligibile aliud a Deo, est non propter se dili­ gendum. Antecedens patet ; quia quolibet alio diligi­ bili Densest amplius diligendus, secundum omnem doctrinam sanctorum et catholicorum. Sed conse­ quentiam probo. Si enim aliquod diligibile aliud a Deo est propler se diligendum, igitur aliquid quotcst rationabiliter diligi propter se. — Confirmatur. Quia constat quod non omnes (jura­ tiones virtuosæ sunt æque diligenda», sicut nec «eque perfecta? ; sed aliqua inter ipsas est secundum spe· ciem suam perfectior, scilicet (a) beatifica. Vel ergo aliæ possunt rationabiliter diligi propler se, non obstante quod sint minus diligendae; el tunc, pii ratione, alia diligenda, quæ sunt minus lama el minus diligenda operationibus virluosis, etiam, hoc non obstante, poterunt rationabiliter diligi propter se. Vel ipsæ non possunt rationabiliter diligi propter se, sed propter beatificam (C) tantum, et hoc quia sunt minus diligendæ; et tunc, eadem ratione, nec beatifica visio poterit propter se rationabiliter diligi, cum ipsa sit minus diligenda eo quod summe dili­ gendum est, scilicet ipso Deo. Unde apprêt quod, ut aliquod diligendum non possit rationabiliter diligi propter se, nulla causa videtur posse reddi præler hanc, quia non est summe diligendum. Igi­ lur nullum non summe diligendum potest rationa­ biliter diligi propter se. — Secundo. Quia contra hoc tendit directe auctoritas Augustini, 19. de Civitate Dei, cap. 25, dicentis : Licet a quibusdam tunc verx atque honestæ, etc., ut supra, in octavo argumento, allegatum est. Quis autem dubitet quod, si habitus vel aclus qui virtuosi putantur, sunt vere vitiosi, si non referuntur in aliud (γ), vitiosum etiam sit tales actus propter se diligere, non in aliud referendo ? Secundo, pro illo secundo fundamento arguitur sic : Omne diligendum aliud a Deo, est diligendum finaliter propter Deum. Igilur omnis intentio qua aliquod diligibile aliud a Deo diligitur propler se, est vitiosa. Antecedens probatur : quia quilibet homo et quælibet creatura rationalis debet, ul ipsa sil recte ordinata et perfecte dis|>osita, omnes aclus suos ad unum finem ultimate ordinare, quem con­ stat non posse esse alium quam illud quod est opti­ mum el summe diligendum; illud autem non est nisi Deus. Hoc etiam patet pr Augustinum, in de Moribus Ecclesiæ, cap. 14, ex præcedentibus con­ cludentem : Non arbitror, cum de moribus et vita (it quæstio, etc., ul supra, septimo argumento, allegatum est. In primo etiam de Doctrina Chri­ stiana, cap. 27, el Octoginta trium quæstionum, q. 30, vult quod caderis a Deo utendum e>l in Deum. Consequentia patet. Quia omni intentione qua aliud a Deo diligitur propter se : vel diligitur aliquid quod non est diligendum, et sic non est dubium ipsain es.se vitiosam ; vel diligitur aliquid quod diligendum (а) scilicet. — igitur Pr. (б) beatificam. — beatitudinem Pr. (γ) in aliud. — Om. Pr M9 est propter aliud, el tamen non diligitur propter illud, ac per hoc caret aliqua circumstantia debiti finis; ex quo etiam concluditur ipsa esso vitiosa. Tertio, pro illo fundamento secundo, arguitur auctoritate Augustini, 9. de Trinitate, cap. 8, dicentis : Aon quod non sit amanda creatura; sed, si ad Creatorem refertur ille amor, non jam cupiditas, sed charitas est. Tunc enim est cupi­ ditas, cum propter se amatur creatura. Tunc non utentem adjuvat, sed fruentem corrumpit. Non est dubium autem quod talis cupiditas fruenlern corrumpens est vitiosa. Quod vero propter se hir accipiat non propler aliud, patet per illud quod dicil : Sed si ad Creatorem referatur, etc. El sic probatum est secundum fundamentum, scilicet quod omnis intentio operantis (pia aliquid aliud a Deo intenditur, id est, propler se, non propler aliud diligitur, est mala et vitiosa. Tertium fundamentum est, quod nulla est cujus· cumque operantis recta intentio, nisi Dei propler se dilectio. Hoc jam patet ex dictis. Nam omnis inten­ tio est dilectio alicujus propter se; et, si sit alicujus quod non sit Deus, ipsa est vitiosa, ul palet ex secundo fundamento. Igilur, si non est vitiosa, sed recta, ipsa est dilectio Dei propter ». Ex quibus palet minor hujus undecimi argumenti : quia, cum infidelis non diligat verum Deum propler se, el omnia propler ipsum, ipse non habet rectam inten­ tionem, ac per hoc nihil agit cum recta intentione, sed omnia cum perversa el vitiosa intentione. Duodecimo arguit sic, in eadem virtute : Quia nunquam fit aliquid ab homine virtuose (x), seu bene moraliter, nisi fiat ex dilectione Dei. actuali vel habituali, infusa vel acquisita. Sed infidelis nihil facit ex tali dilectione. Igilur. elc. Antecedens probatur : quia nihil quod aliter fit, fit cum recta intentione; igilur, etc. Assumptum patet; quia, ut palet ex prædictis, nulla est reda intentio, nisi Dei propler se dilectio. —Confirmatur assumptum prin­ cipale per Augustinum, super Psalmum 67, dicen­ tem : Ea quippe sola bona opera dicenda sunt, quæ fiunt per dilectionem Dei. El in dc Spiritu et littera (cap. 14) (C) : Non est, inquit, fru^us , * bonu qui de chantatis radice non surgit. Quid autem est charitas (γ) nisi dilectio Dei propter se, vel proximi propter Deum. quæ utique ox charitate procedit? Declmoterllo in eadem virtute arguit sic : Nullus actus humanus est moraliter bonus, nisi immediate tendat in Deum, vel in aliud propler Deum ulti­ mate, actu vel habitu. Constat autem quod nullus actus infidelium est hujusmodi. Igilur, etc. Assum­ ptum principale probatur : Quia nullus alius est viriuoie. — virtuoso Pr. (C) dicit. — Ad. Pr. (γ) charitas. — chanlatis Pr. LIBRI II. SENTENTIARUM 470 recta intentio, nec recta intentione factus, ut patet semper, quamvis semper obligent. Et ideo non opor­ ex prodictis. Quod confirmatur auctoritate Augu­ tet quod actus infidelium, qui in finem illum non stini, qui (a) in lib. 1. de Nuptiis et concupiscentia est ordinatus, semper sit peccatum; sed solum pro (cap. 3) scribit, et lik. 4. Contra Julianum, cap. 3, tempore illo quo tenetur actum suum in finem ulti­ recolit : Pudicum non veraciter dici, qui non pro­ mum referre, n — Ilajc ille. — Hem, secundo loco, pter Deum verum (C) fidem connubii servat uxori. arguit sic : « Omnis aclus l>onus est reclus. Sed Qui etiam, ut ex proallcgatis patet, expresse dicil omnis aclus rectus procedit ab intentione reda. Cum veras virtutes nullas esse, si non in Deum linaliter ergo fides intentionem dirigat, videtur quod ubi non referantur; quinimmo, ad quidquid aliud, sive non est fides, aclus bonus esse non possit. > Ecce argu­ ad aliud quam ad seipsas linaliter referantur, vilia mentum. Sequitur responsio : α Ad secundum, esse. Item, dc Moribus Ecclcrix, cum conclusisset inquit, dicendum quod fides dirigit intentionem in Deum esse in quem omnia referenda sunt, ul supra finem ultimum, sed ratio naturalis vel prudentia allegatum est, sequenti capitulo (cap. 15), diffi­ Idlest dirigere in aliquem finem proximum; et quia niens ipsas virtutes morales, ait : Temperantiam ille finis proximus est ordinabilis in finem ultimum, dicamus esse amorem sesc Deo inteqrum incorru- etiamsi actu non ordinetur, ideo in infidelibus, quo­ ptumque servantem ; fortitudinem, amorem esso, rum aclus per vim rationis in talem finem dirigun­ omnia propter Deum facile perferentem ; justi- tur, possunt aliqui actus esse boni, sed deficientes a fiam, amorem tantum Deo servientem, et ob hoc perfecta bonitate, secundum quam actus est merito­ bene exteris qux homini subjecta sunt imperan­ rius. » — Hæc ille. — Ex quibus sequuntur sex. tem; prudentiam, amorem bene discernentem ea Primum est, quoti non est necessarium, ad hoc quibus adjuvetur in Deum, ab his quibus impe­ quod actus humanus sit moraliter bonus et inculpa­ diri potest. Ex quibus clare palet nullam esse vir­ bilis, quod, dum ille actus elicitur, actualiter refe­ tutem, cujus aclus non fiant finaliter propter Deum ratur in ultimum finem ; sed sufficit quod referatur ultimate, secundum sententiam Augustini; ac per de proximo in aliquem bonum finem. Secundum est, hoc, nec aliquem actum, non propter Deum ulti­ quod omnis aclus humanus elicitus pro tempore mate facium, esse virluosum. — Hæc Gregorius. quo eliciens (a) tenetur diligere Deum super omnia, Et in hoc secundus articulus terminatur. cl consequenter omnia in ipsum referre virlualiter, si pro tunc non referatur in Deum, est peccatum et culpa, vel conjunctus culpæ omissionis. Hoc autem tempus est illud quo tenetur se disponere ad gra­ ARTICULUS III. tiam , vel facere aliquod opus sibi pneceptum a divina lege. Tertium est, quod ad bonitatem moralem PONUNTUR SOLUTIONES aclus humani ad quem (C) homo lege divina non Ad argumenta Gregorii. — Quantum ad ter­ obligatur, sufficit relatio in aliquem bonum finem tium articulum, respondendum esi objectionibus proximum, dum tamen lain actus quam finis ejus prolibatis, quædam proambula promittendo. Quia proximus sint referibiles in ultimum finem. Quar­ enim omnia argumenta prodicta fundantur in hoc tum est, quod infidelis polesl intendere bonum quod ad bonitatem moralem cujuscumque actus finem, licet non ultimum finem rectum, in quem requiritur relatio ejus in Deum, actualis aut habi­ sola fides dirigit. Quintum est, quod quilibet, tam tualis, sciendum est quod sanctus Thomas super fidelis quam infidelis, tenetur, intentione (γ) proxijna hoc puncto, 2. Sentent., pnrsenti distinctione, q. 1, vel remota, referre omnes actus suos bonos in ulti­ art. 2, sic arguit, quarto loco : « Illud proprie dici- mum finem, actu vel virtute, modo quo dictum est lur malum, quod caret aliqua jærfeclione quam natum in procedenti distinctione ; non tamen ita quoil talis est et debet habere. Sed omnis aclus humanus in relatio debeat esse circumstantia cujuslibet actus ultimum linem beatiludinis naius est referri, nisi boni, sed quia talis relatio debet procedere vel con­ sit perse malus, el debet in ipsum referri (γ). Cum comitati quemlibet actum bonum. Sextum est, quod ergo actus infidelium in ultimum finem non refera­ quicuinque utens ratione, elicit actum bonum tur in quem fides dirigit, videtur quod omnis aclus moraltier, non relatum in ultimum finem, in quem infidelium sil malus. > Ecce argumentum. Sequitur fides sola dirigit, actu nec virtute, peccat actualiter, responsio : α Ad quartum, inquit, dicendum quod vel prius peccavit, et adhuc est in peccato; non non obligamur ad hoc quod quilibet actus actu diri­ tamen sequitur quod actualiter peccet, cum elicit gatur in finem illum in quem non |>otest nisi fides illum actum. — His prosupposilis, respondetur ad dirigere; quia procepta affirmativa non obligant ad argumenta. Et (i qui — quaPr. (6) vt/wri. — veram Pr. (γ) .· terbu msi umjuc ad I referri, orn. Pr. (») elieieru. — elicitur Pr. U) Qiirni. — qutxl Pr. (γ) iHtcnhone. — tentions Pr. DISTINCTIO XLI. — QUÆSTIO I. Ad primum quidem, dicitur, negando conse­ quentiam; quia ad bonitatem moralem cujum urnque actus non requiritur assistentia gratiæ habitua­ lis, nec fidei aut charitatis, licet requiratur ad boni­ tatem actus ultimalarn, quæ cel meritoria. Dicta vero Augustini inlelligenda sunt de ojæribus bonis bonitate ultimata. Ad secundum dicitur quod in infidelibus possunt esse ver.e virtutes, non tamen comphdæ, nec perfeclæ, nec formatæ. De hoc sanctus Thomas, 1* 2 , * q. 65, art. 2, sic dicil : < Virtutes morales, prout sunt operativæ boni in ordine ad finem qui non excedat naturalem hominis facultatem, jxissunl per opera humana acquiri ; et sic acquisitae, sine chari­ tate esse possunt, sicut fuerunt in mullis gentili­ bus. Secundum autem quod sunt operativæ boni in ordine ad ultimum finem supernatu ratem, sic per­ fecte el vere habent rationem virtutis, el non pos­ sunt humanis actibus acquiri, sed a Deo infundun­ tur. Et hujusmodi virtutes morales sine charitate esse non possunt. Dictum est enim quod aliæ virtu­ tes mondes non possunt esse sine prudentia. Pru­ dentia autem non potest esse sine virtutibus morali­ bus, inquantum virtutes morales faciunt bene se habere ad quosdam fines, ex quibus procedit ratio prudenliæ. Ad rectam autem rationem prudenliæ multo magis requiritur quod homo bene se habeat circa ultimum finem, quod fit per charitatem, quam circa alios fines, quod fit per virtutes morales : sicut recta ratio, in speculativis, maxime indiget primo principio demonstrabili, quod est, contradi­ ctoria non simul esse vera. Unde manifestum fit quod nec prudentia infusa potest esse sinecharitate, nec aliæ virtutes mondes, quæ sine prudentia esse non possunt. Patet igitur, ex dictis, quod solæ vir­ tutes infusæ, sunt perfecte et simpliciter dicendæ virtutes; quia bene ordinant hominem ad ultimum finem simpliciter. Aliæ vero virtutes, scilicet acqui­ sitio, sunt virtutes secundum quid, non autem sim­ pliciter; ordinant enim hominem bene respectu ultimi finis in aliquo genere, non autem respectu ultimi finis simpliciter. Unde, Roman. 14, super illud (v. 23), Omne quod non esi ex fide, pecca­ tum est, dicit Glossa Augustini : Ubi deest agnitio veritatis, falsa est virtus, etiam in optimis mori­ bus. » — Hæc ille. — Item, 2* 2 . * q. 23, ari. 7, sic dicil : « Virtus ordinatur ad bonum. Bonum autem principaliter est finis; nam ea quæ sunt ad finem, non dicuntur bona, nisi in online ad finem. Sicut autem est duplex finis, unus ultimus, el alius proximus; ita etiam est duplex bonum, unum qui­ dem ultimum et universale, cl aliud proximum el particulare. Ultimum et principale bonum hominis est Dei fruitio, secundum illud Psalmi (72, v. 28) : Mihi autem adhxrere Deo bonum est; et ad hoc ordinatur homo per charitatem. Bonum autem secundarium el quasi particulare hominis potest esse 471 duplex : unum quidem quod est vere bonum, ulpote ordinabile, quantum est in *e, ad principale bonum hominis, quod est ultimus finis; aliud autem est bonum apparens, cl non verum, quia abducit a finali bono. Sic igitur patet quod virtus vera sim­ pliciter, est illa quæ ordinat ad principale bonum hominis ; sicut etiam Philosophus, 7. Physicorum (t. c. 17), dicil quod virtus est dispositio perfecti ad optimum. Et sic nulla vera virtus potest esse sine charitate. Sed, si accipiatur virtus secundum quod est in ordine ad aliquem finem particularem, sic potest aliqua vera virtus dici sine charitate, inquan­ tum ordinatur ad aliquod particulare bonum. Sed, si illud particulare bonum non sil verum bonum, sed apparens, virtus etiam quæ est in ordine ad hoc bonum, non est vera virtus, sed falsa similitudo virtutis : sicut non est vera virtus avarorum pru­ dentia, qua excogitant diversa genera loculo­ rum ; et avarorum justitia, qua, gravium damno­ rum metu, contemnunt rapinam alienorum; et avarorum temperantia, qux luxurix, qux nimis sumptuosa est, cohibet appetitum ; el avarorum fortitudo, qua, ut ait Horatius (Epist. lib. 1, Ep. 1, v. 45), < per mare pauperiem fugiunt, per saxa, per ignes, > ut Augustinus diat, 4 lib. Contra Julianum (cap. 3). Si vero aliquod bonum particulare sil verum bonum, puta conservatio civi­ tatis, vel aliquod hujusmodi, erit quædam vera vir­ tus, sed imperfecta, nisi referatur ad finem et per­ fectum bonum. El secundum hoc, simpliciter vera virtus sine charitate esse non potest. > — Hæc ille. — Et similia dicit in multis aliis locis. — Ex quibus patet quod sine fide potest esse vera virtus secun­ dum quid, non simpliciter. Ad tertium respondet sanctus Thomas, 2. Sen­ tent., in pneeenli distinctione, q. I, art. 2, in solu­ tione primi, dicens : < Cum dicitur. Omnis vita infidelium peccatum est, non est mtelligendum hoc modo, quod omnis artus eorum sil peccatum, sed quia semper cum peccato vivunt; quia infidelilas est tale peccatum, quo retento, nullum aliorum dimittitur. Vel dicendum est quod loquitur de illis actibus ad quos ex sua infidelitate impelluntur, ut est adorare idola (a), vel abstinere a cibis prohibitis in lege, quasi (6) non sit licitum eis vesci. Et hoc videtur intendero Apostolus. > —Hæc ille.—Similia dicil, 2· 2·, q. 10, art. 4. in solutione primi, ubi sic dicil, exponendo illam auctoritatem : < Ad pri­ mum, dicendum esi quod verbum illud (γ) intelligendum est : vel qui· vita infidelium non potest esso sine peccato, cum peccata sine fide non tollan­ tur; vel quia quidquid agunt ex infidelitate, pecca­ tum est. Unde ibidem (in Glossa Roman.), subdi­ ta) idola. — Om. Pr. (C) <;καιι. — quibiu Pr. (γ) illud. — Om. Pr. 4:2 LIDHI If. SENTENTIARUM hir quia omnis in fideliter vivens, vel agens, I sed sufficit bonitas objecti et circumstantiarum et vehementer peccat. > — Haec ille. linis proximi illius actus. — Ad aliud vero dictum Id quartum el quintum dicendum est sicut ad Augustini, 4. Contra Julianum, dicitur, ut prius, primum. quod quicumque facit opus et non facit illud proAd sextum dicitur quod dictum Linconiensis | pier Deum aclu, nec habitu, nec virtute, peccat, « x|K)nenduin est sicut dicte Augustini unde sum- id est, est in peccato. Unde, sicut sanctus Thomas plum est. Et ad rationem quam facit, dicitur quod exponit illud, Omnis infidelium vita peccatum non omnis amor quo non amatur illud quod est est, id e>t, cum peccato, sic exponenda sunt omnia summe amandum, est inordinatus aut vitiosus; simila — Ad illud aulern quod ibi adducitur de alias nulla creatura possel amari licite. Conceditur virtutibus, responsum est superius, ubi visum est tamen quo») omnis amor quo non amatur Deus, nec quomodo virtutes sine charitate sunt veræ, et quoprucedit a tali amore, nec ordinatur ad finem talis modo non. — Ad illud vero dictum Augustini, quo amoris, est peccatum, vel cum peccato : quia qui- dicit : Quidquid boni fit ab homine, ct non pro· cumque caret amore Dei super omnia, tam aclu | pter hoc fit propter quod fieri vera sapientia præ· quam habitu, est in peccato mortali ; el per conse- cipit, etc.; — dicilur quod illud importat solutioquens, omnis actus in statu tali elicitus, est cum nem suam. Conceditur enim quod omnis actus non peccato. Non tamen oportet quod quilibet talis sil factus propler illud propter quod praecipitur fieri, in se i>eccatum; quia non o|>ortel quod quilibet peccatum est. Item, quod omnis actus habens finem aclus referatur actualiter in finem ultimum super- non rectum, peccatum est, sicut dicunt verba Augunaturalem, nec habitualiter, nec virtualiter, ad hoc stini. Sed tamen non est contra nos : quia Deus non quod sit moraliter bonus. — Item, ad rationem praecipit quod quililæt actus fiat propter Deum, et Augustini ]ær(a) Linconiensem recitatam ($), diccn- sit circumslantionatus tali fine; et similiter, non dum est quod nullus habel veram virtutem simpli- omnis finis alius a Deo, est non rectus aut perverciler, et perfecte, nisi sit justus ex fide Christi; sus. Hic tamen advertendum est quod bonorum opelatest tamen habere virtutem veram secundum rum vel actuum quidam sunt in praecepto, et quiquid, et imperfecte. dam non. Quicumque autem facit opus cadens sub Ad septimum conceditur prima consequentia; praecepto, pro tempore quo obligatur ad illud, et sed negatur secunda. — El ad primam ejus proka- non referi illud actualiter nec virtualiter in Deum, lionem, dicitur quod jær illa verba Augustini non non solum est cum peccato, immo peccat pro illo habetur quod nihil recte fiat nisi referatur in Deum, tempore quo facit actum sibi tunc pncceptum, non m e quod ornne opus non relatum in Deum sil non quidem quia facit talem actum bonum, sed quia non rectum et peccatum ; alias infidelis peccaret audiendo refert illum in Deum : ita quod actus ille non est fidem Christi. Conceditur tamen quod nullus actus peccatum; sed omissio, vel carentia talis ordinis in recte fit, completa rectitudine, nisi referatur in Deum, est peccalum omissionis. Qui vero agit actum Deum, el fiat propter eum ultimate, actualiter vel bonum non sibi pro tunc pncceptum, sine tali ordivirtualiler. — Ad secundam probationem conse- natione in Deum, est quidem cum peccato, sed non quenliæ, qua· fit j»er rationem, negatur assum- peccat novo peccato omissionis aut commissionis, pium ; quia, sicut sepe dictum est, relatio in ulli- i Ad octavum dicilur quod virtutes non relalæ in murn finem, id est, Deum, non est circumstantia Deum sunt vilia per concomitantium, quia sunt cum necessaria ad bonitatem moralem aclus humani. — vitiis, non autem vilia formaliter vel per essentiam ; Et ad probationem assumpti, dicilur, pro auctori- nisi forte sint tales habitus qui referantur finaliter tale Augustini in de Moribus Ecclcsiic, qund mens et ultimate ad aliud a Deo, cum contemptu Dei; Augustini est, quod quilibet debet referre seipsum tunc enim tales habitus potius sunt vilia quam vir­ et omnia sua et omnes aclus suos in Deum, actus- | lutes : sicut e-set habitus ille qui inclinaret ad liter vel virtualiter, quadam universali et communi faciendum opera juste propter seipsa, et ad non referehtione; et quod quicumque utens ratione non sic rendum ea in alium finem ulteriorem, et ad conordinat nec ordinavit omnia sua in Deum, est (γ) in i temnendum omnem ulteriorem finem, et ad refejM?ccalo mortali; et omnia quæ facit in tali statu, | rendum omnia in illum finem ultimate; tales enim facit in peccato. Ulterius, dicitur quod ad bonite- I habitus fuerunt in mullis gentilibus conlemnenlitem moralem actus incompletam, de qua loquimur, bus omnem legem divinam. non est nec» *ssaria actualis aul habitualis aut virtua- ( Ad nonum dicitur quod non est mens Augustini, lis, nec in generali, nec in speciali, relatio vel ordi- quod Fabricius peccaret in hoc quod faciebat opera natio actus in Deum tanquam in ultimum finem ; lege naturali vel divina pnecepta, ila quod implelio pnecepti vel aclus pneceptus esset peccatum; non eniin hoc dicit Augustinus. Sed faciendo tales aclus, (a) per. — contra Pr. erat cum peccato ; et noviter peccabat peccato omis­ (C) · eci Ia Ia tn. — incilat Pr. sionis, quia tales aclus nec actu nec virtute in Deum (γ) eil. — ct Pr. DISTINCTIO XLI. — QU.ESTIO I. referebat; immo forle contemnebat omnem alium finem ulteriorem ipsis actibus, vel forte ordinabat illos ad malum linem. Actus autem boni erant, licet deliciente bonitate. Quomodo autem ipse Fabricius esset malus, clarum est : quia (a) in peccato origi­ nali, mortali et actuali, saltem infidelitatis et vana· gloriæ. De veritate autem et falsitate suarum virtu­ tum et aliorum gentilium, dictum est prius. Ad decimum conceditur antecedens, scilicet : quod ad hoc quod actus humanus sit moraliter malus, sufficit quod careat circumstantia linis debiti, id est, quod non ordinetur ad illum finem ad quem debet ordinari; nec requiritur quod ordi­ netur ad malum linem. Sed ex illo antecedente non infertur quod quilibet aclus infidelium sit malus : quia multi sunt actus eorum, qui, licet non ordi­ nentur in Deum ultimate, ordinantur tarnen in linem alium debitum, puta bonum virtutis; nec carent circumstantia debiti finis, quia, ut dictum est, operari propter Deum, vel relatio in Deum, non est circumstantia necessaria bonitati morali actus. — Ad illa autem quæ ibi adducuntur de ordinanti­ bus actus suos ultimate in famam, honorem vel divitias, etc., — dicitur quod aclus ad tales fines ultimate ordinati, sunt vitiosi : non quia ordinan­ tur (6) in malum finem; nec secundo, quia non ordinantur in Deum; sed tertio, quia non ordinan­ tur (γ) in finem sufficientem ad quem debent ordi­ nari, puta lionum virtutis, vel conservatio boni communis, aut hujusmodi : nam nullum tempo­ rale est sufficiens finis actus virtutis, cum finis debeat esse potior his quæ sunt ad finem, vel seque bonus. Ad undecimum, negatur minor. Et ad probatio­ nem ejus, dicilur quod primum fundamentum ibi positum, est verum ; sed secundum el tertium sunt falsa. Secundum quidem falsum est, quo dicilur quod omnis intentio operantis qua aliud a Deo intenditur, id est, propter se, non propler aliud diligitur, sil viliosa. El ad primam probationem illius funda­ menti, negatur antecedens; el conceditur opposi­ tum, scilicet quod aliquid aliud a Deo est diligen­ dum propter seipsum, in uno sensu. Aliquid enim esse diligendum propter se, potest dupliciter intel­ ligi : primo modo, quia potest licite diligi sino rela­ tione ejus in ulteriorem finem, ita quod talis dilectio non erit mala nec culpabilis; secundo modo, quod potest licite diligi sine relatione ejus in ulteriorem finem, et cum contemptu cujuslibel ulterioris finis, et quia est tale quod omnia alia diligenda sunt pro­ pter ipsum actu vel virtute, ipsum vero non est propter aliud diligendum. Primo modo, actus virtu(а) quia. — quoti Pr. (б) ordinantur, — ordinentur Pr. (γ) ordinantur, — ordinentur Pr. 473 lis est diligendus vel diligibilis propler M, nnn autem secundo modo; sed solus Deus est diligendus vel diligibilis et dignus diligi propter se illo modo. Et tunc ad prolmtionem illius negati, negatur conse­ quentia ibidem facta, quæ talis est : nulla creatura est summe diligenda; igitur nulla creatura est pro­ pter se diligenda. Hæc enim consequentia non valet, accipiendo propter se diligendum primo modo. El ad probationem consetpientiæ, conceditur conse­ quens ibidem illatum, scilicet quod aliquid non summe diligendum potest rationabiliter diligi pro­ pler se. Et ad hujus consequentis improbationem, dicitur quod responsio ibidem data, bona est, scili­ cet quod ojyemtio virtuoso est propler se diligenda, et quod propter illam possunt diligi ultimate alia quædam bona, puta divitia?, fama, honores : sic intelligendo, quod talis dilectio qua diligitur actus virtutis propler se, el aha quædam propter ipsam, sine relatione actuali vel habituali in ulteriorem finem, non erit peccatum; semper tamen erit cum peccato mortali concomitante vel praecedente, quia quicumque non refert actu nec virtute omnia diligi­ bilia in Deum, est in peccato mortali, cum careat charitate. — El ad improbationem illius responsio­ nis, dicitur quod causa quare pecunia, honor vel gloria non sunt diligenda propter se, sed propter opus virluosum, non est praecise illa quæ ibi assi­ gnatur, scilicet quia sunt minus diligenda quam illud ; sed quia ex natura sua sunt ordinata ad illud, et recta ratio naturalis dictat illa debere ordinari in illud, et non econtra. — Ad primam confirmatio­ nem ibidem factam, dicitur quod non per omnia eodem modo se habel actus virtutis ad Deum, el fama et gloria ad actum virtutis. Quia, licet aclus virtutis sit minos diligendus quam Deus, sicut fama est minus diligenda quam actus virtutis, tamen in aliis est dissimile : quia aclus virtutis in se habel sufficientem bonitatem quare diligi debeat propler se, quia est ultima perfectio naturalis hominis, nec naturalis ratio dictat evidenter ipsam debere referri in ulteriorem finem; fama vero, gloria et divitiæ non habent in se sufficientem bonitatem qua propter se diligi debeant, cum sint vel esse possint instrumenta vitii et vu tutis indifferenter, nec sint de intrinseca perfectione hominis, sed instrumenta perfectionis, et ratio naturalis dictet talia non esse secundum se bona hominis. — Ad secundam confirmationem, dicitur quod non sola et précisa causa quare aliqua operatio est propler se diligenda, et omnes aliæ pro­ pter illam, est illa quæ ibidem assignatur, scilicet quia illa est melior et diligibilior aliis; sed potius, quia ratio naturalis dictat quod aliæ non habent suf­ ficientem bonitatem nec diligibilitatern sine relatione ad bealitudinem, ipsa vero beatitudo, secundum dictarnen rationis naturalis, habet sufficientem diligibilitatem sino relatione ad ulteriorem finem. Quod enim omnes actus virtutum, etiam beatitudo vi©, 474 LIBRI II. SENTENTIARUM referenda sint («) in finem supernaliiralem, solum constat ex divina revelatione, et non ex dictamint rationis naturalis, el ideo contra dictamen rationis naturalis est diligere aliquas creaturas propter se, non autem diligere alias propter se. — Ad secundam rationem principalem contra dictam responsionem, quæ fundatur in dictis Augustini, dicendum est rient dictum est ad octavum argumentum prin­ cipale. Ad secundam probationem principalem secundi fundamenti, dicitur quod antecedens ibidem assum­ ptum potest habere triplicem sensum. Primus est, quod omne diligibile aliud a Deo, natum est diligi propter Deum, ita quod, si sic diligatur, bene dili­ gitur. Secundus est, quod omnis dilectio qua diligi­ tur aliud a Deo, et non profiter Deum, est vitiosa. Tertius est, quod omnis dilectio qua diligitur aliud a Deo, el non propter Deum actu vel habitu vel vir­ tute, esi cum vitio. Primus el tertius sensus sunt veri ; secundus autem est falsus. Tunc ergo dicitur ad formam argumenti, quod si antecedens sumatur in primo vel tertio sensu, ipsum est verum; sed consequentia tunc non valet. Si autem inlelligatur in secundo sensu, tunc ipsum negandum est; el consequentia bene valet. El ad probationem antece­ dentis in sensu secundo, dicitur quod homo debet se et omnia sua in Deum referre, isto modo, quod, nisi hoc faciat tempore quo ad hoc tenetur, mortali­ ter peccat; el, post illud tempus, omnia quæ facit, in et cum peccato facit. Sed non sic tenetur omnia sua in Deum roferre, quod, nisi hoc faciat, quilibet actus suus in tali statu elicitus, sit peccatum et culpa : talis enim relatio in finem ultimum et Deum, necessaria est ad hoc quod adussit meritorius, sed non ad hoc quod sit moraliter bonus; vel ad hoc quod acquiratur præmium, non autem ad hoc quod vitetur novum peccatum. Secundo, talis ratio est necessaria ad hoc quod actus sil perfecte elongatus a culpa, scilicet quod nec sit culpa, nec concomitans culpam mortalem ; non autem ad hoc quod aclus sit secundum se inculpabilis. — Et ad auctoritatem Augustini in dc Moribus Ecclcsiæ, superius dictum est; quia talis relatio est necessaria ad bonitatem agentis, non autem ad bonitatem actus de qua loquimur. — Ad dicta vero ejus de Doctrina chri· stiana et Octoginta trium qumlionum, dicitur quod ad fruitionem quam Augustinus prohibet lanquam perversam, requiritur quod aliud a Deo dili­ gatur propter se secundo modo distinctionis positæ in principio solutionis hujus undecimi argumenti ; illa enim fruitio peccatum est. Si autem fruitio dica­ tur dilectio alicujus propter se primo modo, tunc non semper fruitio creatu ne est peccatum. Ad tertiam principalem probationem secundi undamenti, dicitur quod amor quo creatura ama­ (a) lini. — 9Ü Pr. tur propter se secundo modo, meretur dici cupiditas contraria charilati. Sed non omnis amor quo crea­ tura diligitur propter se primo modo, est cupiditas. Est tamen semper cum cupiditate, id est, cum dam­ nabili conversione ad creaturam, el cum aversione a Creatore : quia quod aliquis non referat aclus suos, vel objecta actuum, actu nec habitu nec vir­ tute in Deum, hoc est quia caret charitate; nullus autem privatur charitate, nisi propter peccatum mortale. Ad probationes tertii fundamenti, patet responsio ex jam dictis. Ad duodecimum, negatur antecedens. Et ad pro­ bationem ejus, dicitur quod aliqua intentio qua non diligitur Deus propter se, potest esse recta, tali rectitudine de qua loquimur, quæ scilicet sufficit ad hoc quod actus humanus sil moraliter bonus, licet non meritorius; el tali rectitudine quæ rectifient aclurn, sed non agentem; et tali rectitudine quæ facit actum inculpabilem, sed non tollit culpam mortalem (x), immo stat cum peccato mortali; ideo est rectitudo secundum quid, non autem simplici­ ter. — Ad confirmationem, dicitur qupd in dictis verbis Augustinus loquitur de bonitate perfecta el simpliciter, et non de bonitate deliciente et secun­ dum quid. Ad declinuintertluin dicitur, negando antecedens. El ad prolationem ejus, similiter negatur antece­ dens. Unde arguens in omnibus prædictis argumen­ tis suis accipit bonitatem el rectitudinem et similia valde stricte, immostrictissime; nos autem largius. Nempe verum est quod nullus aclus non relatus in Deum habitu, vel actu, vel virtute, est simpliciter bonus aut rectus; et idem dicendum est de dile­ ctione ct de intentione et similibus; cum quo stat quod mulli tales aclus sunt boni bonitate morali, deficiente tamen et secundum quid, quia, ut dictum est, non rectifient nec bonifient agentem, sed tantum­ modo actum, nec actum reddit penitus immacula­ tum, quia fit cum peccato el macula. — Ad illud autem quod additur de diffinitionibus virtutum datis ab Augustino, dictum est supra : quia Augustinus loquitur de virtutibus infusis, non de acquisitis, ct de virtutibus veris omnimoda veritate, et perfectis et formalis, non autem de virtutibus veris secun­ dum quid, quæ pro tanto dicuntur virtutes, quia sunt habitus inclinantes ad bonum inclinatione non culpabili nec vitiosa. Ad argumentum in oppositum quaestionis, patet responsio per pnedicta. El hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. (a) mortalem. — moralem Pr. I DISTINCTIO XLII. — QUÆSTIO I. INC QUÆSTIO I. UTRUM ACTUS EXTERIOR ET INTERIOR SINT DUO PECCATA VEL TANTUM UNUM quadragesimamsecundam distinctio­ nem 2. Sententiarum, quærilur : Ulrum actus exterior et interior sunt duo pec­ cata, vel tantum unum. arguitur quod sint duo. Quia illa sunt plura peccata, quæ opponuntur pluribus preceptis. Sed aclus interior et exterior opponuntur pluribus pre­ ceptis. Ergo, etc. Minor probatqr : quia duo praece­ pta sunt, per quorum unum prohibetur aclus exte­ rior, scilicet, Non furtum facies (Exodi 20, v. 15), et per alterum interior, ut est illud, Non concupi­ sces rem proximi tui (ibid., v. 17). In oppositum arguitur : Quia pœna respondet culpæ. Sed pro actu malo interiore et exteriore non imponitur nisi una poenitentia. Igitur non est ibi nisi unica culpa. hca In bac quæstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS 1. PONUNTUR CO NCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod aclus Interior et actus exterior sibi conjunctus, in malis, non sunt duo peccata, sed tantum modo unum. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. i, art. 1, ubi sic : α Cum unum et ens conver­ tantur, oportet ut secundum id a quo habet res esse, judicium de ejus unitate et multiplicitate accipia­ tur : sicut in rebus naturalibus, ubi res habet esse per formam, habet eliam unitatem per formam; unde oportet quod diversarum rerum sint divers® formæ; quamvis fortassis principium multiplicatio­ nis formæ sit divisio materiæ, ut in his quæ tan­ tummodo differunt numero; nihilominus tamen, non posset esse pluralitas hominum, nisi essent plu­ res formæ humanæ ; el sic de aliis. Sicut autem superius est ostensum, actus non ponitur in genere moris nisi propter voluntatem, scilicet secundum quod est a voluntate elicitus |vel imperatus. El ideo secundum voluntatis unitatem est sumendum judi­ cium de unitate ejus quod in genere moris esse dici­ tur. Unde contingit aliquid quod est unum in genere naturæ consideratum, ut unum motum conti­ nuum, esse plures secundum quod ad genus moris retorquetur, si voluntas in actu varietur: ut quando bona intentione quis incepit, el male terminat. Et econlrario, contingit esse plures aclus secundum quod ad genus naturæ referuntur, qui tamen sunt unum secundum quod in genere moris consideran­ tur; ut palet in eo qui furatur : quia omnes actus ejus qui ad finem furti ordinantur, peccatum sunt, cum mala intentione fiant; qui possunt esse valde mulli, el tamen omnes computantur ut unum pec­ catum, quia non habent ralionem peccati nisi secun­ dum quod per unam voluntatem in unum perver­ sum finem ordinantur. Sic ergo distinguere oportet in proposito. Quia, cum quærilur, utrum voluntas el aclus exterior sint diversa peccata : aut intelligilur de voluntate conjuncta actui exteriori (i); aut de voluntate praecedente. Si de conjuncta, sic oportet quod peccatum unum sil voluntas interior et aclus exterior; quia non multiplicatur actus voluntatis. Si autem de voluntate separata, sic est aliud peccatum : quia actus voluntatis multiplicatur; quando enim explet actum exteriorem, etiam actum voluntatis iterat; el oportet quod sint duo peccata, non pro­ pter diversitatem aclus interioris el exterioris, sed propter diversitatem duorum actuum interiorum voluntatis. > — Hæc ille. Item, 1· 2 , * q. 20, ari. 3, sic dicit : < Actus interior voluntatis et aclus exterior, prout conside­ rantur in genere moris, sunt unus actus. Contingit autem quandoque actum qui est unus subjecto, habere plures rationes bonitatis vel malitiæ, el quandoque unam tantum. Sic ergo dicendum est quoti quandoque est eadem bonitas vel malitia inte­ rioris aclus el exterioris, et quandoque alia et alia. Sicut enim jam dictum est ( ibid., art. 1 el 2), pre­ dict® duæ bonitates vel maliliæ, scilicet interioris actus et exterioris, ad invicem ordinantur. Contin­ git autem, in his quæ ad aliud ordinantur, quod aliquid est bonum ex hoc solo quod ad aliud ordina­ tur : sicut polio amara, ex hoc solo est bona, quod est sanativa ; unde non est alia bonitas sanitatis et potionis, sed una et eadem. Quandoque vero illud quod ad aliud ordinatur, habet in se aliquam ratio­ nem boni, eliam præter relationem ad aliud bonum : sicut medicina saporosa habet rationem delectabilis, præter hoc quod est sanativa. Sic ergo dicendum est quoti quandoque aclus exterior dicitur bonus vel malus solum ex fine; el tunc est omnino eadem bonitas vel malitia voluntatis, quæ per se respicit finem, et actus exterioris, qui respicit finem me­ diante actu voluntatis. Quando autem aclus exterior habet bonitatem vel malitiam secundum se, scilicet secundum materiam vel circumstantias, tunc lioni(a) exteriori — interiori Pr. 476 IJ HUI II. SENTENTIARUM las aclus exterioris est una, et Ixmilas voluntatis, secundum se, secundum quod voluntas csl domina quæ otest esse in alterum secundum analogiam vel proportionem, adeo perfecta ante actum, sicul est in aclu. Quidam tunc est tantum unum numero : sicul a sano quod vero aclus sunl difficiles, in quibus voluntas remit­ est in corpore animalis, derivatur sanum ad medici­ titur in actu; et in istis voluntas potest esse magis nam el urinam ; nec est alia sanitas medicime et perfecla ante actum quam in actu. Si autem loqua­ urinæ quam sanitas animalis, quam medicina facit, mur de bonitate aclus quam actus exterior secun­ et urina significat. Et hoc modo a bonitate volunta­ dum se habel, sic actus exterior complet interiorem tis derivatur bonitas actus exterioris, et econtra, in bonitate vel malitia, sicul terminus motus com­ scilicet secundum ordinem unius ad alterum· » — plet motum; comparatur enim ad voluntatem ut objectum. El quia ad pnemium essentiale ordinatur Hæc ille. Ex quibus potest sic argui ; Quæcumque sunt aclus per primam bonitatem quam habet a volun­ unum in genere moris, habent eamdem bonitatem tate, prout liberaliter redditur et ex amore, ideo el malitiam. Sed aclus voluntatis conjunctus actui exterior nihil adjungit ad premium essentiale : tan­ exteriori, ct ipse actus exterior, sunt unum in genere tum enim meretur qui habet perfectam voluntatem moris. Igitur, etc. Tunc sic : Quicumque aclus faciendi aliquod bonum, quam si faceret illud ; el si habent eamdem malitiam in numero, sunt idem facit unum actum, quam si faceret mullos, volun­ peccatum, et non plura. Sed aclus interior el exte­ tate æqualiter manente. Ad premium autem acci­ rior sunt hujusmodi. Igitur, etc. dentale ordinatur per bonitatem quæ est ipsius aclus exterioris secundum se; el ideo actus exterior adjun­ git aliquid accidentale. Verbi gratia : martyr, inquanSecunda conclusio est quod aclus exterior ali­ lurn exterius patitur pœnam, habet victoriam de quam addit bonitatem vel malitiam super actum adversariis fidei ; el ex hoc sibi aureola debetur. Interiorem price Ise sumptum, scilicet illam Similiter etiam, aliquis ex hoc quod in actum exte­ quam habet ex termino proximo ; aliquam autem riorem frequenter exit, magis habilitatur ad bonum ; non addit, scilicet illam quam habet artus Inte­ el ex hoc sequitur quod in charitale crescit. Simili­ rior ex fine; nunquam vero addit pœnam aut ter etiam, peractum exteriorem punitur magis quam pnemium essentiale actui voluntatis, el sit in per voluntatem tantum ; et ideo aclus exterior adjun­ se completus. git in satisfactione. El similiter in aliis omnibus Hanc |>onil sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 40, quæ consequuntur actum exteriorem, ul et secun­ q. I, art. 3, ubi sic : « Aclus, inquit, exterior el dum quod est exercitus, i> — Hæc ille. aclus interior voluntatis hoc modo comparantur ad Item, 1" 2», q. 20, art 4, sic dicit : a Si loqua­ invicem, quod uterque, quodam modo est alteri mur de bonitate exterioris aclus quam habet ex causa bonitatis, et uterque, quantum in se est. voluntate finis, tunc aclus exterior nihil addit ad quamdam bonitatem habel, quam dat alleri. Actus bonitatem interioris, nisi contingat ipsam volunta­ enim exterior lionitalem habel ex circumstantiarum tem secundum se fieri meliorem in bonis, vel pejo­ com mensura tione, secundum quam proportionatus rem in malis. Quod quidem videtur posse contingere est nd finem hominis consequendum ; el quia aclus tripliciter Uno modo, secundum numerum, puta exterior comparetur ad voluntatem sicul objectum, cum aliquis vult aliquid facere bono fine vel malo, inde est quod hanc bonitatem (a) netus interior et tunc quidem non facit, postmodum aOtein vult et voluntatis ab exteriori habet : non quidem ex eo facit : tunc enim duplicatur actus voluntatis, et fit secundum quod est exercitus, sed secundum quod duplex bonum vel duplex malum. Alio modo, quan­ csl intentus ct volitus; quia secundum quod est tum ad extensionem, pula cum aliquis vult aliquid exercitus, sequitur actum voluntatis. Sed quædam facere bono tine vel malo, sed propter aliquod impe­ ratio bonitatis consistit in actu interiori voluntatis dimentum desistit, alius autem continuat motum voluntatis quousque o|>ere perficiat : manifestum est I quod hujusmodi voluntas ot diuturnior in bono vel (x) bonitatem — voluntatem Pr. DISTINCTIO XLII. - QUÆSTIO I. I in malo; et, secundum hoc, est pejor vel melior. Alio modo, secundum intensionem : sunt enim qui­ dam actus exteriores, qui, inquantum sunt delecta­ biles vel |>œn09i, nati sunl intendere voluntatem vel remittere; constat autem quod quanto voluntas intensius operatur vel intendit bonum vel malum, tanto ol melior vel pejor. Si autem loquamur de bonitate actus exterioris quam habet secundum materiam el debitas circumstantias, sic comparatur ad voluntatem ul terminus et finis. Et hoc modo addit ad bonitatem vel malitiam voluntatis : quia omnis inclinatio vel motus perficitur in hoc quod consequitur finem, vel attingit terminum; unde non est perfecta voluntas, nisi sil talis quæ oppor­ tunitate data operetur. Si vero possibilitas desit, voluntate exsistente perfecta ut operetur si posset, defectus perfectionis quæ (α) est ex actu exteriori est simpliciter involuntarius ; involuntarium autem, sicul non meretur pœnam vel pnemium in ope­ rando Imnum aut malum, ita non tollit aliquid de pnemio vel de pœna, si homo involuntarie simplici­ ter deficiat ad faciendum bonum vel malum. i> — Hæc ille. Ex quibus arguitur sic — Et primo, pro secunda parte conclusionis Bonitas vel malitia actus interioris, in nullo dependens ab actu exte­ riori, æqualiter inest actui voluntatis, non posito(6) aclu exteriori, sicul posito, cæteris paribus ex parte actus voluntatis. Sed bonitas vel malitia actus interi­ oris quam habet ex fine, in nullo dependet ex actu exteriori. Igitur talis bonitas vel malitia æqualiter inest actui interiori in absentia exterioris, sicut in pnesentia illius. Et sic palet secunda pars conclu­ sionis. — Pre prima vere, arguitur sic : Nullus motus non attingens terminum, est .equulis bonita­ tis vel malitiæ cum motu attingente terminum, quoad bonitatem vel malitiam quæ sibi accidit ex præsentia termini. Sed actus voluntatis se habet ad actum exteriorem ul motus ad terminum, a quo accipit aliquid bonitatis vel malitiæ. Igitur plus habel de tali bonitate vel malitia in præsentia actus exterioris, quam in ejus absentia. — Pro tertia parte, arguitur sic : Quod est simpliciter involunta­ rium, non tollit voluntati compléta aliquid de pœna vel pnemio essentiali. Sed nbsonlia aclus exterioris est involuntaria in habente voluntatem completam ad agendum. Igitur talis absentia non tollit aliquid do pœna vel de pnemio essentiali. El in hoc primus articulus terminatur. (a) ipur. — sc merito condemnandum? Debent enim hæc verba sic allegata intelligi, quod, sive horno furetur, sive adulteretur, non inde fit pejor quam si ista non committeret ; et, si Deum honoret, et subveniat proximo propter Deum, aul alia quæli­ bet bona nobis a Deo præcepla exerceat, non fit pro­ pter hoc melior quam si illa non ageret; qui sensus utique falsus est et erroneus : nam, secundum hoc, sequitur quod nec ex opere exteriori, nec ex volun­ tate aut (C) alio actu interiori, homo sit melior vel pejor quam sine illo foret; el quod per nullum mereatur aut demereatur; et ita nullum sit hoinini> peccatum vel meritum. El quod talis fuerit sensus illius, salis aperit alius ejus articulus, qui est decimusnonus (γ) el ultimus, el ponit cum (5) hoc tenore : Quod (t) neque opus, neque voluntas, neque concupiscentia, neque delectatio quæ movet eam, peccatum sil, nec debeamus eam velle exlingui. Ex quibus palet quod determinatio Ecclesiæ illum condemnantis, in nullo est contraria superius dictis. » — Hæc ille el bene. — Licet posset «lici quod Petrus Abaylardi inlelligelial quod nec propter opera conjuncta actui voluntatis, nec propter cqtvra non conjuncta, quis efficitur melior vel pejoi ; qui sensus est erroneus. Dicere autem quod propter opere exteriore non conjuncta artui voluntatis, nec usui rationis, quis non efficitur melior vel pejor, non est erroneum, sed verum ;quia cq«ere exteriora, secundum se considerata, el nullo modo voluntaria, nec sunl bona nec mala moraliter. Unde sanctus Thomas, dc Malo, q. 2, ari. 2, in decimolerlio (a) nec — nihil Pr. (C) itut — Ont. Pr. (γ deeimumonut. — Pr (δ ponit cum. — penitus Pi (i) Quod. — queni Pr.IV. — QUESTIO I. «81 loco, arguit sic : « Anselmus dicit, in libro de Con­ ceptu virginali (cap. 4), loquens de actibus exterio­ ribus (a) : In horum cientia nulla consistit justi­ tia. Ergo, eadem ratione, nec injuatitia; et aie percatum in actu exteriori non consistit. > Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod (C) in euntia actuum exteriorum dicilur nulla consistere justitia, quia actus exteriores non pertinent ad genus moris, nisi secundum quod sunt voluntarii. > — Hæc ille. Ad tertium dicit Gregorius < Quantum, inquit, ad illud quod dicitur ibi de martyrio, dicendum videtur quod ubi casus esset talis quod actus interior esset æque intensus, et æque bene circumstanlionatus, et generaliter æque bonus intensive et extensive bine actu exteriori, sicut esset si concomitaretur adus exterior, non minus mereretur quis ex tali voluntate praecise, quam si cum ea martyrii ponam actu pateretur. Difficile tamen esset talem casum repenre ; nam, ul dicit Hugo (dc Sacramentis, lib. 2, part. 14, cap. 6), voluntas ex actu suo auge­ tur; ul major fervor videtur requiri et concurrere in actuali experientia et sustinentia |κι·η.ι· illatæ actu, quam imaginata· \el ronce p Le tantummodo. Ubi tamen detur casus ut præmi^um est, dicendum videtur ul «lictum est. Ad quod facit illud quod de l>eato Martino cantat ecclesia : Osunclissima anima, quam etsi gladius persecutori * non abstulit. pal­ mam tumen martyrii non amisit. — Quantum vero ad secundam partem, de sacramentis, neganda est consequentia. Quia, licet non plus mereatur ex actu exteriori, ex re tamen operata, scilicet sacra­ mento, confertur ei gratia, et per consequens est sibi melius : sicul el puere recipienti sacramentum, licet ipse nullum agat actum meritorium, bonum est sacramentum lecipere,. propter efficaciam ipsius sacramenti in ipso. Similiter etiam dicendum, quod actu (γ) sustinens martyrium, etiamsi non plus mereatur propter opus exterius, recipit tamen aureo­ lam, ac per hoc melius est sibi el utilius velle et sustinere, quam forte velle pnecise. — Quantum ad tertiam partem, conceditur consequens. Et ad pri­ mam prolationem in op|iosituin, dicendum est quod utenpie est homicida, \olunlatis homicidio; licet alter sil homicida tantum illo modo, et aller illo modo el homicidio actus exterioris, juxta distinctionem Glossæ super illud Homan. 1 (v. 29), Repletos omni iniquitate, el sequitur: homicidio (o), con­ tentione, etc. Et quamvis alter sil homicida homici­ dio actuali, non tamen sequitur quod plus demereatui quam reliquus, >i cælera sint paria; nec opposi­ tum probatur. Quod autem additur de excommuni(x) cj-tcrioribu*. — Om. ΙΊ. (♦> ipind. — Om. Pr. (γ) olest dupliciter contingere : uno modo, ita quod sil æqualitas ex parte voluntatis; alio modo, ita quod non sit aequalitas. Contingit autem inaequalitatem volun­ tatis esse tripliciter. Uno modo, secundum nume­ rum : puta, si aliquis uno motu voluntatis vult pec­ care, el, cum non habeat opportunitatem, transit motus voluntatis; in alio autem, qui primo halx-t motum voluntatis, postmodum opportunitatem ha­ bens, iterat actum voluntatis, ct sic est in eo duplex mala voluntas, una sine aclu, alia cum aclu. Alio modo, potest attendi inæqmdilas quantum ad motum : puta, si unus habens voluntatem peccandi, sciens su non habere opportunitatem, desistit a tali motu voluntatis; alius autem, sciens se habere op|M>rtunitatem et facultatem peccandi, continuat motum voluntatis quousque ad actum perveniat. Tertio modo, contingit esse inaequalitatem volunta­ tis quantum ad intensionem : sunt enim aliqui actus peccati delectabiles, in quibus voluntas augetur, quasi remoto freno rationis, quæ (γ) ante actum ali­ qualiter remurmurabat. Qualitercumque nutem sil înæqualitas voluntatis, erit et inæqualitas peccati. Si autem sit omnino æqualitas ex parle voluntatis, sic distinguendum est in peccato, sicut et in merito. Qui enim habet voluntatem dandi eleemosynam, et non dat, quia non habet facultatem, tanlumdem meretur, quantum si daret (δ), per comparationem ad premium essentiale, quod est gaudium de Deo; hoc enim premium respondet charitati, qua * ad voluntatem pertinet. Sed per comparationem ad (a) plerunigue. — plurimunir/ue Pr. (€) qua. — qui Pr. (γ) qiur. — qui Pr. (ί) daret. — daretur Pr. accidentale premium, quod est gaudium de quo­ cumque bono creato, magis meretur qui non solum vult dare, sed dat; gaudebit enim non solum quia voluit dare, sed quia dedit, et de omnibus bonis quæ ex illa datione provenerunt. Et similiter, si con­ sideretur quantitas demeriti per comparationem ad pœnam essentialem, quæ consistit in separatione a Deo et dolore exinde proveniente, non minus deme­ retur qui (a) sola voluntate, quam qui voluntate el aclu |)occat ; quia hæc pœna est poma contemptus Dei, qui respicit voluntatem. Sed quantum ad pœnam secundariam, quæ est dolor de quocumque alio malo, sic magis demeretur qui voluntate et aclu peccat, quam qui sola voluntate; habebit enim ali­ quem dolorem, non solum de eo quod male voluit, sed etiam de eo quod male fecit, et de omnibus malis quæ de ejus malefacto provenerunt; unde et pœnitens, qui pœnam futuram pernitendo pravenit, de omnibus talibus dolet. Quod ergo dicitur, quod quantum additum quanto j facit majus, intelli­ gendum est ubi utrumque dicitur quantum secun­ dum eamdem rationem; sed ubi unum est ratio alteri quod sit quantum, hoc non oportet : sicut si lignum est longum, linea erit longa ; sed non oportet quod lignum cum linea sit longius quam linea, quia linea est ratio longitudinis ligno, sicut etiam dictum est quod actus exterior habet rationem culpæ ab aclu voluntatis. Quod vero dicitur, quantum in­ tendis, tantum facis, habet locum in malis : quia, si aliquis intendat peccare mortaliter, etiamsi committat actum qui de genere suo est peccatum veniale vel nullum, mortaliter peccat; quia con­ scientia erronea ligat. Si vero aliquis intendat opus meritorium facere, committens aliquid quod de genere suo est peccatum mortale, non rnerelur; quia conscientia erronea non excusat. Si tamen sub intentione comprehendatur non solum intentio finis, sed voluntas operis,sic verum esi, in bonoet in malo, quod quantum aliquis intendit, tantum facit : qui enim vult occidere sanctos ul obsequium præstet Deo, aut qui vult facere furtum ut det eleemosynam, videtur quidem habere intentionem bonam, sed voluntatem malam; et propter hoc, si sub inten­ tione etiam voluntas comprehendatur, ul totum inten­ tio nominetur, erit etiam intentio mala, b — Hæc ille. Ad quartum respondet Gregorius, concedendo lutum consequens quod infertur. Sed dicil quod <1 argumentum non videtur plenarie ad propositum Nam uterque sagittans habet non solum actum interiorem, sed etiam exteriorem ; nec alter habet proprie actum aliquam, cui similem non habeat 1 reliquus. Unde, si ambo morerentur antequam sagitta lærvenirelad aliquem quem vulneraret, non , (a) qui. — gua Pr. DISTINCTIO ILII — QÜÆ3TIO I. diceretur (a) dissimiliter egisse alter ab allero, quamvis eventus fuerit dissimilis ». — Hæc ille; et concordat cum sancto Thorna, 1· 2 , * q. 20, art. 5. All quintum, negatur minor, ut patet ex prima conclusione. Ad sertum respondet Adam Goddam, 4. Sentent., q. 10? dicens quod « verum est,quod ita dicitibi beatus Augustinus. Et iterum : Velle, inquit, quod non decet, miserum est; nec tam miserum est non adipisci quod velis, quam adipisci velle (Z) quod non oporteat. Sed dico quod istud non obstat pr®· dictis. Illo enim qui adipiscitur qua· male voluit, habet, ut communiter, dissimiles actus interiores, vel similes acceptandi vel complacendi, alios quam prius, vel priores intensiores, vel similes replicato· * libere, et forte efficaciores quam prius; et per illos interiores novi ter causatas, vel libere continuatos, augeret talis demeritum suum ; non autem per aliquid additum ex précisa additione actus exterioris, nisi forte quatenus ex positione actus exterioris potest haberi et habet libere quosdam interiores actus malos ex peri mentales, quos sine exteriori nul­ latenus habere naturaliter jioluissel. — Alia etiam ratio est quare adipisceris est miserior, etiam miseria peccati; quam tangit beatus Gregorius, 34. Mora­ lium, quasi in principio, ubi, immediate post auctoritatem superius allegatam, argumento octavo Scoti, subdit : Quia eorum votis valida contrarie· tas nascitur, plerumque (γ) ex ipsa impossibili· tute corriguntur. Sed impossibilitas adipiscendi est occasio mutandi malam voluntatem in bonam, sicut etiam ibidem sequitur. Igitur possibilitas (o) adipi­ scendi est causa vel occasio perseverandi in malitia; et per consequens, miseria augmenlandæ. — Alin causa est. Quia, ut dicil quædam auctoritas : Exper­ tis viliorum illecebris difficilius caremus, quam incognitis; minorisque laboris est incognitam carnis cavere voluptatem, quam rejicere cogni­ tam. Diflicultaii autem ad malum, miseria est. — Quarta causa potest reddi : Quia ex actibus exterio­ ribus habituatur appetitus sensitivus, et vires animæ ad similia ; habituari autem ad malum, mfeeria est Assumptum patet per Eidorum, libro de Numeris, ubi dicil quod ex suggestione prava, cogitatio prava erumpit; prava autem cogitatio delectatio­ nem parit, delectatio consensum, et consensus actionem, actio consuetudinem, consuetudo neces­ sitatem. Et istud confirmatur per illud quod dicil Augustinus, 8. Confessionum (cap. 5): Ex volun­ tate, inquit, perversa, facta est libido; ct dum servitur libidini, facta est consuetudo; ct dum (a) vulneraret, non diceretur. — vulnerarent, non rentur Pr. (C) est non adipuei quod veli», quam adipisci velle — ut velle adipisci Pr. e (γ) plerumque. — plurimumque Pr (i) pOMibilitas. — impossibilitas Pr. 483 consuetudini non resistitur, facta est necessitas. Sed non est, propter dicta, dicendum quod actus exteriores addant ad meritum super omnes interio­ res, ita quod propter utrosque simul sit homo majori pœna dignus quam propter omnes interiores oni infiniti specie distincti ; vel volitio illa non esset moraliter bona, qua ultimo volo dare eleemosynam indigenti propter Deum, loco et tempore opportuno, et sic de aliis circumstantiis dictatis debere tali dationi eleemosynæ convenire; cum illa volitio non sit cogitata, nec volita, vel saltem non oporteat eam cogitari. Verum est autem quod, ad completam bonitatem actus moralis, oportet illa integre haberi, quæ secun­ dum rectam rationem dictantur requiri vel coexigi; sed nec oportet illam collectionem esse bonitatem illius actus; nec etiam sola illa sufficiunt : quia ipsum dicta men, et etiam conformis electio sequens, requiruntur ad hoc ut actus exsecutionis sit morali1er bonus; et tamen illa non oportet dictari sibi deliere convenire, nec etiam conformiter eligi in volitiono exsecutionis dictate; quia aliter oporteret ibi haberi dictainina actualia, et conformes electio­ nes specifico distinctas aclualiter infinitas. Sic patet igitur de majore. .Minor autem vera est, sed non ad montem arguentis. Est enim alia integritas hic et ibi ; sed non totaliter alia : quoniam tota integritas requisita ad bonitatem actus exterioris, est actu» interior, et non econtra. Et, ul planius dicam ad punctum, dico quod ipse actus interior bonus, vel multi simul tales, est totalis el totaliter bonitas actus exterioris l>oni moralis, el meritoria essentia­ lis. Uterque enim est bonus eadem bonitate; sicut tam urina quam animal sunl (y) sana eadem sani­ tate, el tam homo quam opus suum humane factum sunt humana eadem humanitate vel rationabilitate. Actus enim exterior non dicitur bonus moraliter, vel meritorius, nisi ex denominatione ab aclu inte­ riori. Verum est autem quod alia est entitas el natu­ ralis Ixmilas hujus actus el illius; sed non est hoc (a) toluni. — timui Pr. (0) contra mcundam. — Om. Pr. (γ) lunt. — est Pr. LfUlll II. SENTENTIARUM 484 a«! propositum ; nec aliud probatur >. — Hæc ille. — Et siti»concordat cum sancto Thoma, Ie 2 , q. 20, * att 3, ut recitatum fuit in probatione primæ con­ clusionis; nisi pro quanto dicit quod actus exterior nullam haliel lenitatem secundum se, nisi ab actu interiori, vel ad (a) ipsum actum interiorem. Op|in­ situm enim hujus dicit sanctus Thomas. Iden opor­ tet adder· * quod, dato quod actus exterior habeat secundum se aliquam bonitatem, quam non haliet abactu interiori, el econtra; tamen bonitas unius redundat in alterum, ila quod quacumque bonitate est bonus actus exterior formaliter, eadem est bonus actus interior denominative, et econtra. Ulterius, dicitur quod actus exterior, licet habeat secundum se aliquam )>onitatem aut pravitatem, illa tamen non e*t moralis nisi j»er actum voluntatis; ideo nec est secundum se culpa aut meritum. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 2, art. 2, arguit sic, sexto loro : < Nullus actus imputatur alicui ad peccatum, qui nullo modo est in voluntate ejus vel poleslate; unde, si aliquis accipiat manum alicujus hominis contra ejus voluntatem, el cum ea interficiat homi­ nem, ]wxatuin homicidii non imputatur homini cujus manus percutit, sd ei qui utitur manu. Exte­ riora autem membra nullomodo possunt resistere imperio voluntatis. Non ergo in actibus exteriorum membrorum consistit peccatum, sed in actu volun- I tatis, arationem ad ! illum qui utitur alterius manu. Similiter, actus exterioris membri habet deformitatem ; sed non habet rationem culpæ, nisi per hoc quod est a voluntate. Unde, si escent duæ personi . * voluntas et manus, manus non peccaret, sed voluntas pecca­ ret, non solum per actum proprium qui est \elle, sed etiam per actiim manus «pia utitur. Nunc autem urnis homo est, cujus uterque est artus. et ρι o utro­ que punitur. > — Hæc ille. Ad mtiiikIiiui dicit Adam sicut ad præcedens. < Verum, inquit, est «puni ibi sunt distincta * lenita­ tes naturales el non morales intrinseca», artus interio­ ris cl exterioris. Nam de bonitate morali (C) actus exterioris, «licendum est quod distinguitur ah ipso ; quia moralis bonitas ejus est actus interior, ad unum modum ponendi. Ilie enim intendo, cum llugone, diœre quod non distincta pona sibi placebat. Meruit etiam mulla sibi secundum innotescentiam. Meruit diam nobis virtutem quorumdam sacramentorum, tanquam conditio, qua Christus forte meruerat illam utilitatem vivens : ila scilicet qtibd aliqua meruerat nobis forsan Chrislusconditionaliler, si lancearetur; non quod lanceatio corporis mortui esset pars meriti, sed ex illa pendebat forte(ζ) præcedens aliqua voli­ tio condilionalis, ad hoc quod esset meritum talium habendorum. Ve! non meruit nisi erga Christum dulcedinem humante devotionis, mucrone illius * lancea latus el cor Domini prosequentis. Sed hæc nihil sunt contradicta b. — Hæc ill··. — Apparet mihi qihwl sanctus Thomas diceret quod nec lanceatio, ner diam mois Christi, proprie loquendo, meruit (а) (б) (γ) (») (t) /oe. — hoc. Pr. roniequtwla’. — f/uando deal Ρι. adtil, — abiit Pr eir — Ad. Pr. trlcnur bealitudtni» comcquendêr, ultra. — in.r 6roni, et orationes, et oblatio sacramental is, quas non nego addere meritum boni temporalis, et juvari ad præmium æternurn, mediantibus adjutoriis alio­ rum et devotionibus amicorum. » — Hæc ille. — Simile dicit sanctus Thomas, 2. Sententiarum, dist. 40, q. I, art. 3, ubi sic arguit, quinto (γ) loco : « Si aclus exterior adjicit aliquid bonitatis supra bonitatem actus interioris, ergo, quanto actus exterior major fuerit, tanto homo magis merebitur. Sed hoc est falsum ; quod patet ex sententia Domini, quam de vidua mittente duo æra in gazophylaimm dedit, Lucæ 21 (v. 3 et 4). Ergo actus exterior n»>u addit super interiorem. > Ecce argumentum. Sequi­ tur responsio : < Dicendum, inquit, quod illa plus aliis misisse dicitur, quia efficaciori voluntate illud dedit; unde magis merelmtur apud Deum, de præmio essentiali, quam illi qui majora munera minori devotione dabant. Sei quantum ad præmium acci­ dentale, illi poterant plus mereri, secundum quod per majora munera plus satisfaciebant, vel etiam ministros templi plus ad orandum pro se provoca­ bant, vel quidquid hujusmodi est, quod ad actum exteriorem secundum se sequitur. > — Hæc ille. — Similia dicit, in speciali, el magis ad propositum, 4. Sentent., dial. 45, q. 2, ubi agil de valore suf­ fragiorum diffuse. A<1 septimum dicit Adam, quod, « liret in actu interiori non sit mendacium, est tamen electio el volitio mendacii, et acceptatio, el libera complacen­ tia in mendacio, quæ sunt ila demeritoria sicut ipsa cum appositione exterioris mendacii superadditi. » — Hæc ille, et bene. Ad octavum et nonum dicit respondendum esse sicut ad sextum Scotislarum (o). Ad decimum dicit quod < consecratio sacram e ntalis non Iit virtute meriti operantis, cum vere coin secret qui peccat morlalitei consecrando; sed ratione operis operati, virtute foederis i niti a Deo cum Eccle­ sia militante d. — Hæc ille. — Et concordat cum sancto Thoma, 4. Sententiarum, disl. 43. q. I . art. I. Ad undecimum dicit Adam, quod < consequens quod infertur concedi |>olesl, nisi sequatur aliquid actus complarentiæ et approbationis laboris talis sui corporis et completionis itineris sui assumpti volun(a (β) (γ) (ύ) ad bealttwhacni — Om. Pr. Mfiuj. — Om. Pr. qu\nto. — hoc Pr. Scoti»tanmi. — Om Pr. ta 6 LIBRI II. SENTENTIARUM tarie, quales forte actus interiores non haberet •sic in complacentia, nisi completo itinere suo ». — Il®c ille· — Mihi videtur quod omnia quæ «licii possunt stare. loquendo do merito pnemii essentia­ lis. Secus es! de merito praemii accidentalis ; ad illud enim addit actus exterior, ut supra dictum est. Nec oportet quod actus interior semper assistat exte­ riori actualiter; sufficit enim quod astiterit in prin­ cipio actualiter, el quod postea assistat virtualiler, ut alias dictum fuit. AU duodecimum, negat minorem. — Hæc ille, et bene. Ad declmumtertlum dicit quod « ista opinio non evacuat necessitatem fidei requisite ad snlutem, quæ est fides infusa, communis parvulis et adultis sal­ vandis; nec etiam, in adultis, fidei acquisita *. Et cum probatur per casum, — dicitur quod ille qui efficaciter vult et optat credere aliquem articulum, et non potest plene, quia aliqua turbatio melan­ cholica. vel passio, vel sophisma impedit eum, est in statu bono, si aliud non oletat, propter deside­ rium credendi. Et potest esse quod ex illa voluntate credendi, el ex displicentia rebellionis quam invite sustinet ad contrarium, plus mereatur quam unus alius qui tentatione hujusmodi non vexatur, sed quiete, sicut detat, credit. Ex quo enim vellet effi­ caciter, quantum posset, habere credulitatem, et nititur, quantum potest, pro eo quod non potest perficere, non damnabitur; quia, secundum Augu­ stinum, hoc est summæ insaniae, «licere aliquem peccare vel damnari pro eo quod non facit, quod facere non potest. Immo, si arguens vellet omnino (C) de necessitate salutis esse, ultra habere (7) volun­ tatem perfectam credendi, ulterius habere ipsum quietum credere, non bene in hoc sentiret, immo contra Compostellanum el alios decretistas. — Dices.: plus meretur ille qui quiete credit, quam qui vellet cl non facit. — Dicendum quod potest esse ut sic, et potest esse ut non ; el quando contin­ get quod (J) sic, hoc erit propter aclus voluntatis simul collectos, meliores ex una parte quam ex alia. — Ad illud quod additur de idolatria, sufficit dicere quod ille qui de facto committeret idolalriam, non gravius peccand ex facto exteriori, quam ipsemet ex omnibus interioribus suis solis tunc habitis apud Deum, ceteris paribus. Sed cum hoc stat, quod ille >1 eiw nlw/uif — 1) quod. — Om. Pr. nhqmt inerthir Pr. qui non actu idolatriam exterius exercet, habet tamen voluntatem committendi, aliquoties minus peccet; quia non forte habet tot malas volitiones, vel non ita intensas, nec tales voluntarias compla­ centias in facto suo, sicut primus. Sed, omnibus paribus, prater operationem exteriorem, quam posset facere forte unus furiosus, non ponerem tales dispares in culpa. Vemmtamen vix esset possibile quin ex actu exteriori vel in ipso actu cresceret inte­ rior operatio, vel quin alia operatio interior habea­ tur ». — Hæc ille, el liene; nisi quod illud quod dicit de volente credere et non valente, videtur repugnare dictis sancti Thomæ, de Veritate, q. 14, art. II. Apguit enim sic, primo loco : α Illud non est ponendum, quo porito, sequitur inconveniens. Sed, si ponamus quod sit necessarium ad salutem aliquid explicite credere, sequitur inconveniens : possibile est enim aliquem nutriri in silvis, vel inter lupos; et talis non potest aliquid fidei explicite cre­ dere, vel cognoscere; et sic erit aliquis homo, «pii de necessitate damnabitur; quod est inconveniens. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicen­ dum, inquit, quod non sequitur inconveniens, posito quod quilibet teneatur aliquid de fide expli­ cite credere. etiamsi in silvis vel inter bruta anima­ lia nutriatur. Hoc enim ad divinam providentiam pertinet, ut cuilibet provideat de necessariis ad salutem, dummodo ex parte ejus non impediantur : si enim aliquis totaliter «lucium naturalis rationis seqneretur, cum appetitu boni et fuga mali, certis­ sime est tenendum quod Deus ei vel per internam spirationem revelaret ea quæ ad salutem sunt neces­ saria, vel aliquem fidei prod i catorem ad eum diri· geret, sicut misit Petrum ad Cornelium, Actuum 10. » Item, in solutione secundi, sic dicit : « Quam­ vis non sit in potestate nostra cognoscere ea quæ sunt fidei ex nobis ipsis, si tamen nns fecerimus «piod in nobis est, ut scilicet ductum rationis natu­ ralis sequamur, Deus non deficiet nobis ab eo quod nobis est necessarium. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod casus positus in argumento, non debet admitti. Ad declmuinqunriuin dicit Adam. quod, α secun­ dum aliquos, passio Christi requirebatur per modum pretii, et non meriti ; quia janua aperiebatur, quando pretium solvebatur. » — Hæc ille. — Cui concor­ dat sanctus Thomas, in 3 p., q. 48, art. 1, in solu­ tione secundi, ubi sic «licit : α Christus a principio conceptionis suæ meruit nobis salutem æternam ; sed ex parte nostra erant quædam impedimenta, quibus impediebafflùr consequi effectum proceden­ tium meritorum ; unde, ad removendum illa impe­ dimenta, oportuit Christum pati. » — Hæc ille. — Et redit in id quod superius dictum est, scilicet quod actus exterior valet ad premium accidentale. Verumtamen, sicut superius patet ex dictis Adæ, nec istud argumentum nec plura procedentia con- DISTINCTIO XLI I. — QUÆSTIO L eludunt aliquid contra nos; quia conclusio nostra solum loquitur de merito et pnernio actus (a) redun­ danto directe in principium actus, et non de utilita­ tibus redundantibus in alia supposita. III. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli, dicitur quod bonitas moralis aclus humani pensatur ex line, non qualitercumque, sed ex line prout est volitus; nam, dato quod actus attingeret bonum finem, non ideo esset moraliter bonus, nisi finis esset volitus. Tunc, ad argumentum, dicitur quod major est falsa de illis actibus quorum Upus est volilio alterius, el ponit alium in esse morali. Ad secundum dicitur quod aclus interior et exte­ rior non sunt plura voluntaria formaliler; cum aclus interior sit solum voluntarius formaliler, actus vero exterior sit voluntarius solum denominative. Ideo non habetur quod sint plura peccata formaliler ; sed quod sunt duo aclus, quorum unus est pecca­ tum formaliter, et alius est peccatum solum deno­ minative; vel quod ambo constituunt unum inte­ grum peccatum. Ad tertium dicitur quod bonitas moralis aclus non consistit in quibuscumque circumstantiis, nec in collatione aut integritate circumstantiarum, nisi pro quanto (δ) sunt volitæ. Tunc ad formam argu­ menti, dicitur, sicut ad primum, quod major est falsa de illis actibus quorum unus est moralilas alterius, et ponit alium in esse morali, siculi est de actu interiori cl exteriori sibi correspondent!. Ad argumentum principale pro parte affirmativa, quasi respondet sanctus Thomas, 2. Sententiarum, dist. 42, q. d, art. 1, in solutione primi, dicens quod c in hoc pnecepto, Non concupisces rem proximi, non prohibetur illa voluntas furandi, qua * est conjuncta actui; sed illa quæ est separata ah actu, quod (γ) etiam sine aclu habet quamdam tur­ pem jucunditatem. Illa autem quæ conjuncta est actui, prohibetur illo pnecepto quo furtum prohibe * tur; quia nihil cadit sub pnecepto vel prohibitione, nisi secundum quod est voluntarium d. — Hæc ille. Et hæc de quæstione. Benedictus Deus. Arnen. (а) actu/. — actu Pr (б) illis. - Ad. Pr. (γ) quod. — qui Pr. DISTINCTIO 4R7 XLIII. QUÆSTIO I. UTRUM OMNE PECCATUM SIT MORTALE quadragesimam tertiam distinctionem 2. Sententiarum, quæritur : Utrum omne peccatum sit mortale. Et arguitur quod sic. Quidquid enim tollit virtutem, est peccatum mortale. Sed omne peccatum tollit virtutem : quia peccatum est reces­ sus ab æqualitate; virtus autem est quædam æqualitas. Ergo omne peccatum est mortale. In oppositum arguitur sic : Diversitas pœnarum rorrespondet diversitati culpæ. Sed poena temporalis differt ab æterna. Ergo peccatum veniale differt a mortali; cum uni debeatur pœna temporalis, el alteri æterna. In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS L PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, ponitur talis Prima conclusio : Quod peccatum veniale dif­ fert α mortali sicut imperfectum n perfecto In eodem genere. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42. q. 1, ari. 3, ubi sic : α Duplex, inquit, modus est dividendi aliquod commune in ea quæ sub ipso sunt ; sicut est duplex communitatis modus. Est enim quædam divisio univoci in species, per diffe­ rentias quibus æqualîter natura generis in specie­ bus participatur . sicut animal dividitur in hominem et equum et hujusmodi. Alia divisio esi ejus quod esi |H *r analogiam commune; quod quidem, secun­ dum perfectam rationem prœdicaturdeuno dividen­ tium, el de allero imperfecte el secundum quid : sicut ens dividitur in substantiam el accidens, et in ens actu et in ens in potentia. Et hæc divisio est media quasi inter æquhocum et univocum. Et talis est divisio peccati in mortale et veniale : quia ratio peccati pertecte invenitur in mortali ; in veniali vero, non nisi imperfecte et secundum quid. Unde minimum quod potest esse de ratione peccati in ali­ quo aclu. est in veniali ; sicut minimum quod potest esse de natura entis, est in ente in potentia, vel in 1.1 B Η I IL SF.XTEXTI VRÜM entr per accidens. Et hoc ipsa noniinn ostendunt. Quia venia non debetur peccato, nisi secundum quod aliquam imperfectionem peccati habet ; mors autem debetur peccato, inquantum peccatum est. El ideo peccatum mortale dicit quid perfectum in genero peccati, veniale autem dicit quid imperfectum. » Hæc ille. Item» 1· 2 , * q. 88. art. I, sic dicit : i destitutus fuerit, reparari non potest per aliquod principium intrinsecum, sed solum per divinam virtutem ‘quia inordinatio eorum quæ sunt ad finem, reparatur ex line; sicut error qui accidit circa conclusiones, per virtutem principiorum. Defectus ergo ordinis ultimi finis non latest reparari per aliud quod sit principa­ lius; sicut nec error qui e — Hæc ille. Secunda conclusio est quod peccatum ventate et mortale uno modo differunt in genere, et nilo modo possunt sub eodem (fenero contineri. Hanc ponit sanctu» Thomas, 4· 2" *, q. 88, art. 2, ubi aie : α Peccatum, inquit, veniale a venia dicitur. Potest ergo aliquod peccatum dici veniale, uno modo, quia est venia· cnnseculivum. El sic dicit Ambrosius (lib. de Paradiso, cap. 14) quod nmne i peccatum (a) per pœnitentiam fit veniale. Et hoc dicitur veniale ex eventu. Alio nuxlo dicitur veniale, quia non halxd in se unde veniam non consequatur, vel totaliter, vel in parte. In parte quidem, sicut i cum habet aliquid in se diminuens culpam, ut cum fit ex infirmitate vel ex ignorantia ; et hoc dicitur veniale ex causa. In toto autem, ex eo quod non tol- ii) prato — pfwdirnto Pr <€) ·«/ — ii Pr I (a) veniale. — Ad, Pr. DISTINCTIO XEIÎI. — QUÆSTIO I. lit ordinem ad ultimum finem : unde non meretur pœnam sternam, sed temporalem; et de hoc veniali ad præsens intendimus. De primis enim duobus constat quod non hnlient penus aliquod determina­ tum. Sed veniale tertio modo dictum, potest habere genus aliquod determinatum, ita quod aliquod pec­ catum dicatur veniale ex genere, et aliquod mortale ex genere, secundum quod genus vel species actus determinatur ex objecto. Cum enim voluntas fertur in aliquid quod perse repugnat charilali, perquam homo ordinatur in ultimum finem, peccatum ex suo objecto habet quod sit mortale; unde <*t mor­ tale ex genere, sive sil contra dilectionem Dei, sicut blasphemia, perjurium el hujusmodi, sive contra dilectionem proximi, sicut homicidium, adulterium, el similia : unde hujusmodi sunt peccata mortalia ex suo genere. Quandoque vero voluntas peccantis fertur in id quod in se continet quamdam inordina­ tionem, non tamen contrariatur dilectioni Dei el proximi, sicut verbum otiosum, risus superfluus,el alia hujusmodi ; el talia sunt peccata venialia ex suo genere. Sed quia aclus morales recipiunt ralionem boni et mali non solum ex objecto, sed eliam ex aliqua dispositione agentis, contingit quandoque quod illud quod est peccatum veniale ex genere ratione sui objecti, fit mortale ex parte agentis vel quia in eo constituit finem ultimum; vel quia oniinal ipsum ad aliquid quod est peccatum mortale ex genere : puta, cum aliquis ordinat verbum otiosum ad adulterium committendum. Similiter eliam ex parle agentis contingit quod aliquod peccatum,quod ex genere suo est mortal··, fit veniale propter hoc quod scilicet est actus imperfectus, id esi, non deli­ beratus a ratione, quæ est proprium principium mali aclus, sicut contingit de subitis motibus, v — H;i?r ille. Similia dicit, 2. Sententiarum, dist. 42, q. I, ari. 4; et, dc Malo, q. 7, art. 1. Ex quibus potest argui pro prima parte conclusio­ nis, sic : Omnis differentia actuum moralium pro­ veniens ex objecto, dicitur differentia secundum genus vel speciem. Sed aliqua mortalia el aliqua venialia differunt in hoc quod est esse mortale vel veniale ex parte objecti. Igitur mortale et veniale aliquando differunt genere, sic quod aliquod pecca­ tum ex suo genere est mortale, el aliquod ex suo genere est veniale. - Pro secunda arguitur sic : Illa non proprie differunt genere in actibus moralibus, quæ respiciunt idem objectum. Sed aliquod mortale el aliquod veniale sunt hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio cat (licet aliqualiter Impertinens titulo qmestlonls) quod superbia et cupi­ ditas, ut sunt specialia peccata, sunt radix et initium omnis peccati. Hanc ponit sanctus Thomas, ί· 2·, q. 84, art. 1, 489 ubi sic : α Secundum quosdam, inquit, cupiditas multipliciter dicitur. Uno modo, prout est inordina­ tus appetitus divitiarum; et sic est speciale pecca­ tum. Alio modo, secundum quod significat inordi­ natum appetitum cujuscumque boni temporalis; et tunc est genus omnis peccati, nam in omni peccato pst inordinata conversio ad bonum commutabile. Tertio modo sumitur prout significat quamdam inclinationem naturæ corrupte ad Urna commuta­ bilia inordinate appetenda ; et sic dicunt cupiditatem esse radicem omnium peccatorum, ad similitudinem radicis arboris, quæ ex terra trahit alimentum : sic enim ex amore rerum temporalium omne peccatum procedit. Et hæc quidem, quamvis vera sint, non tamen videntur esse secundum intentionem A|m> stoli,qui dicit (1. ad Timothy, rap. 6, v. 10) cupi­ ditatem esse radicem omnium peccatorum. Mani­ feste enim ibi loquitur contra eos qui, cum velint divites fieri, incidunt in tentationes et in laqueum diaboli, eo quod radix omnium malorum est cupiditas. Unde manifestum est quod loquitur de cupiditate secundum quod est inordinatus appetitus diutiarum. Et secundum hoc dicendum est quod cupiditas, secundum quod est speciale peccatum, dici­ tur radix omnium ]>eccatorum, ad similitudinem radicis arboris, quæ alimentum pnestat toti arljori. Videmus enim quod per divitias homo acquirit facul­ tatem perpetrandi omne peccatum, el ad haliendum desiderium cujuscumque peccati, eo quod ad habenda quæcumque temporalia bona j>otest homo per pecu­ niam juvari, secundum quod dicitur, Eccle. 10 (v. 19) : Pecunia obediunt universa. El secun­ dum hoc palet quod cupiditas divitiarum est radix omnium peccatorum, i» — Hæc ille. Item, art. 2, sic dicit : « Quidam dicunt super­ biam tripliciter dici. Uno modo, secundum quod superbia significat inordinatum appetitum propriæ excellentia?; et sic est speciale peccatum. Alio motio, secundum quod importat quemdam actualem con­ temptum Dei, quantum ad hunc effectum qui est non subdi præcepto ejus; et sic dicunt quod est generale peccatum. Tertio modo, secundum quod importât quamdam inclinationem ud hujusmodi contemptum ex corruptione naturæ; et sic dicunt quod est initium omnis peccati. Et differt a cupidi­ tate: quia cupiditas respicit peccatum ex parle con­ versionis ad bonum commutabile, ex quo peccatum quodammodo nutriturel fovetur, et propter hoc cupi­ ditas dicitur radix; sed superbia respicit peccatum ex parle aversionis a Deo, cujus præcepto homo subdi recusat ; ct ideo vocatur initium, quia ex parte aversionis incipit ratio mali. Et hæc quidem quam­ vis vera sint, non tamen sunt secundum intentio­ nem Sapientis, qui dicit (Eccli. 10, v. 15) : Ini­ tium omnis peccati superbia. Manifeste enim loquitur de superbia secundum quod est inordinatus appetitus propriæ excellentis, ut patet per hoc quod LIBRI II. SENTENTIARUM 490 subdit (ibid., v. 17) : Sedes ducum superborum destruxit Deus. El de hac materia fere loquitur in toto capitulo. Et ideo dicendum est quod superbia, etiam secundum quod est speciale peccatum, est initium omnis peccali. Considerandum est enim quod in actibus voluntariis, cujusmodi (a) sunt peccata, duplex ordo invenitur, scilicet intentionis et exsecutionis. In primo quidem ordine, finis habet rationem principii; finis autem in omnibus tempora­ libus bonis acquirendis est ut homo per illa quamdam perfectionem el excellentiam habeat; et ideo ex hac parte superbia, quæ est appetitus excellentia?, ponilur initium omnis peccati. Sed ex parte exsecutionis est primum illud quod præbet opportunitatem adimplendi omnia desideria peccati, quod habet rationem radicis, scilicet divitiæ ; el ideo ex hac parte avaritia ponitur esse radix omnium malo­ rum. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari duplex ratio pro duplici parte conclusionis. —Pro prima arguitur sic : Illud peccatum per cujus objectum acquiritur facultas per­ petrandi quodlibet peccalum, et movetur ad haben­ dum desiderium cujuslibet peccati, potest dici radix cujuslibet generis peccati. Sed cupiditas, etiam secundum quod est speciale peccatum, est hujus­ modi. Igitur, etc. —Pro secunda arguitur sic : Illud peccatum cujus objectum per modum finis movet ad consecutionem cujuslibet boni commutabilis, potest dici initium omnis peccati, ex parte conversionis ad bonum commutabile. Sed superbia, etiam prout est speciale peccatum, est hujusmodi. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam et secundam CONCLUSIONES I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem contra primam et secundam arguit Aureolus (dist. 42, q. 1, ari. 3), probando quod peccatum theologice acceptum dividatur essentialiter et speci­ fice penes mortale et veniale. Et Primo arguit sic. Ratio virtutis ex propria sui ratione sumitur in ordino ad suam regulam, quæ in moralibus est prudentia seu recta ratio; in theologi­ cis vero est divina voluntas. Tunc sic. Specifica divi­ sio peccati ut opponitur virtuti theologice loquendo, accipitur secundum alium et alium modum deviandi a regula, quæ est voluntas divina. Sed aliter deviat a voluntate divina per essentiam peccatum mortale (a) eujutmodi. — cujut Pr quam veniale. Igitur, etc. Minor probatur : quia peccatum mortale deviat a divina voluntate pnecipiente, prohibento et obliganto; veniale vero non deviat hoc modo. Voluntas enim divina obligat secun­ dum præcepta, vel secundum consilium : et primo modo, affirmative, injungendo (a), vel negative, prohibendo; el utroque istorum modorum voluntas divina obligat voluntatem humanam, licet secun­ dum consilium non obliget. Modo, palet quod est alius et alius modus deviandi a voluntate prohibente vel praecipiente, quam a voluntate non obligante nec praecipiente. Igitur peccatum mortale et veniale, theologice loquendo, specifice distinguuntur. Major patet : quia, sicut in ethicis diversa peccata acci­ piuntur secundum alium et alium modum deviandi a regula actuum moralium quæ est recta ratio, sic in proposito. Et potest ex hoc lota ratio confirmari : quia, sicut peccata in genere moris distinguuntur secundum excessum et defectum a ratione, sic est in proposito. Secundo arguit sic. Differential quæ dividunt for­ male generis sunt formales, ut palet, 7. Metaphysicæ (t. c. 42). Sed, licel in peccato secundum genus naturæ formale accipiatur ex objecto, tamen ec· catum est mortale. Quia in qualibet lege sunt aliqua præcepta et prohibitiones de his quæ sunt necessa­ ria ad custodiam civilitatis, elsine quibus dissipare­ tur civilitas;et facere contra hoc, est peccatum mor­ tale. Alia vero sunt quæ inducuntur a lege non tan­ quam necessaria simpliciter quasi sine illis non staret bonum civilitatis, sed Linquam facientia ad perfe­ ctionem et decorem civilitatis, et quorum opposita habent quamdam inordinationem, sed non subver­ tentem civilitatem ; el facere contra talia non est peccatum mortale in aliqua lege. — Confirmatur. Quia, si aliquod peccatum veniale esset solum prê­ ter legem el nullo modo contra, hoc potissime vide­ . Sed hoc est falsum ; nam retur de mendacio mentiri jocose,est directe contra dictamcn legis natu­ ralis, el non solum prater. Et idem est de omnibus quæ ex genere suo sunt peccata venialia. (a) eonvenU — contingit Pr. (S) remote. — mortale Pr. § 2. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi· — Contra tertiam con­ clusionem arguit Durandus (dist. 42, q. 4), pro­ bando quod probatio sit insufficiens. Primo quantum ad illud quod dicitur ibidem de superbia. Quamvis enim inordinatus amor sui sil vel esse possit principium inordinate appetendi omnia commutabilia, et ob hoc, secundum Augustinum it esse (in Psalm. 79), amor male inflammans principium aliorum peccatorum; tamen hoc non potest dici de superbia, quia ad plura se extendit inordinatus amor sui quam se extendat superbia quæ est inordinatus amor sui quoad excellentiam propriæ personæ. Ex hoc enim quod aliquis inordi­ nate diligit se, sequitur vel natum est sequi quod inordinate appetat vel fugiat omnia quæ æstimat sibi bona vel nociva; et hæc sunt vel esse possunt omnia (x) simpliciter; et ideo omne peccatum potest ex hoc oriri. Sed ex inordinato appetitu propriæ excellentiæ, in quo consistit formaliter superbia, non est natum sequi nisi quod inordinate appetantur vel fugiantur illa quæ promovent vel impediunt pro­ priam excellentiam. Hæc autem non sunt omnia quæ male appetuntur vel fugiuntur. Turpes enim delectationes quæ male appetuntur per intemperan­ tiam, non promovent excellentiam, nec æslimanlur etiam a superbis eam promovere (β); pœnæ etiam et tristitiæ quæ turpiter fugiuntur per timiditatem, non impediunt nec aestimantur impedire propriam excellentiam. Propler quod hujusmodi peccata quæ consistunt in appetitu delectationum turpium, et in fuga tristium in rebus bellicis, non videntur oriri ex superbia, quæ est appetitus propriæ excellentiæ, quamvis oriantur ex inordinato amore sui. Unde in illo argumento est fallacia consequentis. Secundo arguit contra illud quod dicilur de divi­ tiis, quarum appelilus inordinatus est cupiditas. Licet enim ipse pnebeant facultatem adimplendi omne malum desiderium, ex hoc tamen non sequi­ tur quod cupiditas sil radix vel origo omnium pec­ catorum, sed potius oppositum; quia divitis non prabent facultatem adimplendi omnia mala deside­ ria nisi per sui distributionem (γ). Cupiditas autem non est appetitus earum ad distribuendum eas, sed ad avara congregandum et recipiendum. Et ideo cupiditas divitiarum magis impedit assecutionem majorum desideriorum quæ per distributionem pecuniarum possent impleri, quam (δ) ad hoc incli­ net vel promoveat. Et in hoc secundus articulus terminatur. (») bona. — Ad. Pr. (6) ram promovere — etiam promoveri Pr. (γ) dulribulioncm. — du tract Ionem Pr. (Ô) quam. — quod Pr. DISTINCTIO XLIII AHT1CULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES S 1. — Ad argumenta contra primam ET SECUNDAM CONCLUSIONES I. Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus supradiclis. Et ideo Aeccali mortalis, et sic de aliis passio­ nibus hujus et illius ut proscindunt ab essentia peccatorum; el sic proctildubio differunt essentiali­ ter et plus quam specie vel genere. Alio modo con­ tingit loqui de illis materialiter, hoc est, quantum ad actus qui dicuntur peccata venialia vel mortalia ; et sic potest concedi quod divisio illaesi accidentalis, quæ est per quædarn quæ non dant speciem pecca­ tis, sed consequuntur essentiam poccati et ejus spe­ cies, vel modum productionis. Unde, sicut |»tel quod aliquis aclus dicitur peccatum mortale de per accidens, quia scilicet hoc non habet ex natura sua specifica, nec ex parte materiæ vel objecti, sed ex parte ipsius agentis, immo ex suo genere est pecca­ tum veniale, id est, quod aliquis actus sibi similis in Sfæcie est vel esse potest peccatum veniale; (a) similiter aliquis aclus est peccatum veniale de per accidens, quia non habet hoc ex sua specie, sed halæt hoc ex parte agentis vel finis ; el sic esse mortale vel veniale conveniunt actui de per accidens. Et hanc distincliohem tangit sanctus Thomas, dc Malo, q. 7, ari. 1, in solutione quinti, dicens : < Veniale peccatum nunquam fit mortale, sicut nec alliedo fit nigredo; sed aclus qui est venialis ex suo genero |K>tesl fieri mortale pececcali mortalis el venialis, non autem constituit illam : noh enim ex hoc est tale peccatum, quia talis pœna ei debetur, sed potius econtra, quia peccatum est tale, ideo talis pœna ei debetur. Similiter etiam dif­ ferunt quantum ad effectum, nam peccatum mor­ tale privat gratiam, veniale autem non. Sed nec ista differentia est quam quærimus ; quia ista differentia consequitur ad rationem peccati : ex eo enim quod peccatum est tale, talem effectum habet, el non econtra. Differentia autem quæ e»l ex parte subjecti, constitueret diversam rationem peccati, si |ieccatum veniale semper esset in sensualitate, et peccatum mortale semper es>el in ratione; sic enim secun­ dum substantiam distinguitur virtus intellectualis a morali, secundum Philosophum, 1. Ethicorum (cap. ull.), quia virtus moralis est in rationali per participationem, id est, in appetiliva, virtue autem intellectualis esi in ipsa ratione. Sed hoc non est verum, quia |u?ccaliun veniale jiolest esse eliarn in ratione; unde secundum hanc differentiam non potest sumi diversa ralio utriusquo peccati. Quarta vero differentia, quæ est secundum modum dili­ gendi, constituit quidem diversam rationem p»xvati, mm! solum quantum ad actum voluntatis, quod est ex jKiile agentis. Piuvalum autem veniale non solum (e) quod — qiua Pr 494 LI BR I II. SENTENTIARUM consistit in actu interiori (a) voluntatis, sed etiam in actu exteriori : sunt enim quidam actus exteriores qui ex genere suo sunt peccata venialia, ul, «licere verbum otiosum vel mendacium jocosum, et hujus­ modi ; sunt autem quædam quæ ex genero suo sunt peccata mortalia, ut homicidium, adulterium, blasphemia, el hujusmodi. Diversitas autem quæ est ex parte actus voluntatis non diversifient genera exteriorum actuum. Nam aliquid quod est bonum potest fieri ex mala voluntate ; puta, si quis det elemosynam propler inanem gloriam. Similiter aliquid quod est veniale ex suo genere, potest esse mortale propler voluntatem facientis; puta, si quis dicat verbum otiosum in contemptum Dei. Sed exteriores actus differunt genere per sua objecta. Unde dicitur communiter quod bonum in genere est aclus cadens supra debitam materiam, et malum in genereol actus cadens super indebitam materiam. O|>ortel ergo quod malum veniale ex genere dicatur ex eo quod cadit super aliquam materiam non debitam, et similiter mortale ex genere. < Ad hoc igitur investigandum,considerandum est quod peccatum consistit in quadam deonl i natione animæ, sicut morbus consistit in quadam deonlina­ tione corporis; unde peccatum est quasi quidam morbus animæ, et hoc est venia peccato, quod cura­ tio morbo. Sicut igitur sunt quidam morbi curabiles et quidam incurabiles, qui dicuntur mortales; ita Sunt quædam |>eccata quasi curabilia, quæ dicuntur venialia, el (6) quædam, quantum est de se, incu­ rabilia, licet a Deo curari possint, quæ dicuntur mortalia. Dicitur autem morbus incurabilis et mor­ talis per quern tollitur aliquod principium vitæ : hoc enim si tollatur, non remanet aliquid per quod curari possit; el ideo talis morbus curari non potest, sed inducit mortem. Est autem aliquis morbus qui non tollit aliquod principiorum vita», sed aliquod eorum quæ sunt consequentia ad principia \ilæ, qua· per principia vitæ reparari possunt; puta febris tertiana, quæ consistit in superabundantia cho­ leras (γ), quam virtus naturæ superare potest. Prin­ cipium autem in operationibus et operabilihus est finis,secundum Philosophum, 7. Ethicorum (cap.8). Unde principium spiritualis vitæ quæ consistit in rectitudine actionis, est finis humanarum actionum, qui (o) est charitas Dei et proximi : finis enim prae­ cepti est charitas, ut dicitur, t. Timoth. I (v. 5); per charitatem enim anima conjungitur Deo, qui (<) est %ila animæ sicut anima est vita corporis. Et ideo, si charitas excludatur, est peccatum mortale : non enim remanet aliquod principium vitæ, per quad iste defectus reparetur; sed reparari potest per criterion. — inlmurit (<) el. — Oin Pr. c holer * — colore Pr. (4) 7ui. — tpue Pr (s) (<) t/ui — Pr Pr. Spiritum Sanctum : quia,sicut dicitur, Korn. 5 (v. 5), Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis. Si autem sit talis defectus rectitudinis qui charitatem non excludat, erit peccatum veniale, quia per charilalem remanentem quasi per principium vitæ omnes defectus reparari possunt : Universa enim delicta operit charitas, ul dicitur, Proverbiorum 10 (v. 12). Quod autem aliquod peccatum excludat charitatem vel non excludat, |>otesl contingere dupliciter : uno modo, ex parte peccantis; alio modo, ex ipso genere operis. Ex parte quidem peccantis, dupliciter. Uno modo, quia actus peccati est talis potentiae cujus non est ordinare ad finem, et ideo nec est ejus averti a fine; el ideo motus sensualitatis non potest esse pec­ catum mortale, sed veniale tantum : ordinare enim aliquid in finem, pertinet tantum ad rationem. Alio modo, ex eo quod potentia quæ potest ordinare in finem et averti a fine actum aliquem qui etiam de se non contrariatur fini, potest ordinare in contrarium finis; puta si quis verbum otiosum dicat in contem­ ptum Dei, quod contrariatur charitati, hoc erit pec­ catum mortale, sed non ex genere operis, sed ex perversa voluntate facientis. Alio modo contingit quod aliquod peccatum contradetur charitati vel non contrariatur, ex ipso genere operis quod est ex parte objecti vel materiæ quæ est contraria charitati vel non contraria. Sicut enim aliquis cibus est ex se contrarius vitæ, puta cibus venenosus, aliquis autem cibus non est contrarius vitæ, licet impedimentum aliquot! afferat ad rectam habitudinem vitæ, puta cibus grossus et non bonæ digestionis, vel etiam, si sil bonæ digestionis, quia non sumitur secundum mensuram debitam ; ita etiam in actionibus huma­ nis aliquid invenitur quod de se contrariatur chari­ tati Dei et proximi : illa scilicet per quæ tollitur debita subjectio hominis ad Deum et reverentia, ut est blasphernia, et idololatria, et hujusmodi ; et etiam ea quæ tollunt convictum humanæ societatis, sicut furtum, et homicidium, et hujusmodi, non enim possent homines ad invicem convivere ubi passim, id est, indifferenter, ista perpetrarentuT; el ista sunt peccata mortalia ex suo genere, quacum­ que voluntate vel intentione fiant. Quædam autem sunt quæ, licet aliquam inordinationem contineant, non tamen directe excludunt alterum praedictorum; sicut quod homo dicat mendacium, non in fide, neque ad nocendum proximo, sed ad delectandum, vel etiam ad juvandum; vel si quis excedat in cibo vel potu aut alio hujusmodi; unde ista sunt venialia peccata ex suo genere, n — Hæc ille in forma. Ex quibus apparet primo, quod divisio peccati per veniale et mortale, accipiendo veniale primis duobus modis, non est divisio per opposita, immo idem actus numero potest dici mortale el veniale illo modo. Secundo, sequitur quod accipiendo veniale tertio modo, talis divisio est divisio per opposita et DISTINCTIO XLIH. — QUÆSTIO I. incompossibilia. Tertio, dicitur quod talis divisio non eat divisio generis per specificas differentias, sed potius an n logi in ea de quibus dicitur secundum prius et post, et similiter subjecti in accidentia; nam, secundum quod dictum est prius (x), tales differentia» non sunt specifica·, nec sumuntur ab eo quod dat speciem actui, nec peccato, sed penesquæ­ dam consequentia speciem peccati vel productionem peccati. Tunc ad formam argumenti, dicitur quod ratio specifica virtutis sumitur non ex ordine ad suam regulam, quia tunc omnes virtutes essent ejusdem speciei, sed sumitur ex proprio objecto et materia. Et ideo major argumenti est falsa quia specifica divisio peccati non sumitur, nec in moralibus, nec in theologicis, secundum alium et alium modum deviandi a regula, quia illa deviatio est prater inten­ tionem peccantis, et se habet de per accidens, et ideo illa non dat speciem peccato quod est actus volunta­ rius; et si non dat speciem peccato, ergo nec diver­ sitas illius diversifient speciem peccati. Unde talis divisio potius dividit effectum peccati vel passiones consequentes peccatum, scilicet reatum, quam divi­ dat ipsum peccatum; quia, ut post dicetur, et superius in secunda conclusione tactum est, in eadem specie peccati possunt esse duo actus, quo­ rum unus erit peccatum veniale, et alius peccatum mortale. —Sed dices : Sanctus Thomas, in verbis pneallegatis, de Malo, q. 7, art. I, dicit quod pec­ catum in quadam deordinatione consistit ; el in mul­ tis aliis locis dicit quod inordinatio vel deviatio com­ plet rationem peccati ; ergo secundum alium el alium modum inordinationis dividetur specifice et essen­ tialiter peccatum. — Dicendum quod peccatum est aclus malus voluntarius. Inquantum ergo conside­ ratur ut malus aclus, ratio ejus consistit el comple­ tur in quadam privatione et deviatione el deordinalione. Sed inquantum est actus, et voluntarius, et habens rationem culpæ, ratio ejus specifica non con­ sistit in privatione, sed in tendentia et ordine ad objectum tnle vel tale : ita quod ordo ad objectum complet ejus rationem specificam ; sed privatio dat sibi generalem rationem mali ; objectum autem dat sibi rationem specificam, inquantum est actus inten­ tus ab agente. Item, dato quod privatio daret sibi speciem, constat quod non potest hoc facere inquan­ tum privatio in generali, nec inquantum privatio exsistens in actu, nec inquantum privatio ordinis rationis vel divinæ legis in generali, sed inquantum privatio specialis; species autem privationum sumun­ tur penes bona quæ privantur; et tunc finaliter oportet redire ad hoc, quod species peccati sumitur ex aliqua speciali materia in quam fertur derelicto ordine rationis. Veniale nutem el mortale nihil tale dicunt ; ideoque non constituunt differentiam speci­ (a) dictum est prius. — dicitur post Pr. 495 ficam actuum, sed differentiam effectuum peccati vel reatuum. Ad secundum negatur minor. Nam, ut dictum est, deviatio a regula non est formale in peccato inquantum est actus moralis aut intentus ab agente et voluntarius, licet, inquantum est malus, privntio sit sibi formalis; nec tamen privatio dat sibi spe­ ciem nisi contracta ad certam materiam moralem, ut statirn dictum est. Avaritia enim non habet spe­ cialem rationem peccati ex hoc solo quod deviat a lege divina, vel a ratione naturali, nec ex hoc quod deviat per superabundantiam vel defectum, nisi talis deviatio contrahatur ad specialem matenam. Unde sanctus Thomas, 1* 2·, q. 72, art !, sic dicit : « Ad rationem peccali duo concurrunt : scilicet actus voluntarius et inordinatio ejus quæ est per reces­ sum a lege Dei. Horum autem duorum unum per se comparatur ad peccantem qui intendit talem actum voluntarium exercere in tali materia; aliud autem, scilicet inordinatio actus, per accidens se habet ad intentionem peccantis : Nullus enim intendens ad malunt, operatur, ut dicit Dionysius, 4 cap. dc Divinis Nomin. Manifestum est autem quod unum­ quodque consequitur speciem secundum id quod est perse, non autem secundum id quod est jier acci­ dens; quia ea quæ sunt per accidens, sunt extra ratio­ nem speciei. Et ideo peccata specifice distinguuntur ex parte actuum voluntariorum magis quam ex parte inordinationis in peccato exsistentis. Actus autem voluntarii distinguuntur specie secundum objecta. Unde sequitur quod peccata proprie distinguuntur specie (x) secundum objecta. * — Hæc ille. — Ex quibus patet quod deviatio a regula non est formale specificum peccati, licet possit dici formale genericum (C). Si enim deviatio esset differentia specifica, tunc omnia peccata mortalia essent unius speciei, cum devient eodem modo a regula divina. — Quod si dicatur quod deviant in diversis materiis, el con­ tra diversa pnecepta, — habetur propositum, quia diversitas præceptorum attenditur penes objecta vir­ tutum vel viliorum. Et ideo dicere quod peccata distinguuntur specifice per deviationem, est nihil dicere, vel reditur in id quod creditur evitari. Unde sanctus Thomas, Ie 2®, ubi supra (q. 72, art. t), arguit sic in secundo loco : q Malum, cum sil pri­ vatio. distinguitur specie secundum diversas species oppositorum. Sed peccatum est quoddam malum in ge­ nere actuum humanorum. Ergo peccata magis distin­ guuntur specie secundum opposita quam secundum objecta. » — Ecce argumentum. Sequitur responsio : q Dicendum, inquit, quod peccatum non est pura privatio, sed aclus debito ordine privatus; et ideo |>eccata magis distinguuntur specie secundum obje­ cta actuum quam secundum oppoeita : quamvis, (а) specie. — Om. Pr. (б) generteum — generificum Pr 406 MB1II II. SENTENTIA K UM etiamsi distinguantur secundum oppositas virtutes, m idem rediret; virtutes enim distinguuntur specie secundum objecta, n — Hæc ille. Ad tertium dicitur primo, quod distinctio venialis a mortali, ibidem posita9 in idem redit cum illa quæ prius posita est ; quia scilicet unum tollit charitalem, et aliud non. Secundo, dicitur quod nec veniale nec mortale dat speciem peccato proprie loquendo. Tertio, dicitur quod in eadem specie pec­ cati possunt esse peccalum veniale el mortale. El de hoc sanctus Thomas, t* 2 , q. 72, ari. 5, sic dicit : * « Eorum quæ specie differunt, duplex differentia invenilur. Una quidem quæ constituit diversitatem specierum; el talis differentia nunquam invenilur nisi in diversis specie, sicut rationale el (a) irratio­ nale, animatum el inanimatum. Alia autem est dif­ ferentia consequens diversitatem speciei ; et talis differentia, etsi in aliquibus consequatur diversita­ tem speciei, in aliis tamen potest inveniri in eadem specie, sicut album et nigrurn consequuntur diver­ sitatem speciei corvi et cygni, tamen hujusmodi dif­ ferentia invenitur in eadem specie hominis. Dicen­ dum est ergo quod differentia venialis et mortalis peccati, vel quæcumque alia differentia sumitur (Huius reatum, non potest esse differentia consti­ tuens diversitatem speciei. Nunquam enim id quod est per accidens constituit speciem. Id autem quod est præter intentionem agentis est per accidens, ut patet in 2. Physicorum (t. c. 50). Manifestum est autem quod pœna est præter intentionem peccantis. Unde per accidens se habel ad peccatum, ex parte ipsius peccantis (6). Ordinatur tamen peccatum ad pœnam ab exteriori, scilicet ex justitia judicantis, qui, secundum diversas conditiones peccatorum, diversas (γ) poenas infligit. Unde differentia quæ est ex reatu pœnæ, potest consequi diversam speciem peccatorum; non autem constituit diversitatem spe­ ciei. Differentia autem peccati mortalis et venialis consequitur diversitatem inordinationis, quæ com­ plet rationem peccati. Duplex est enim inordinatio. Una j* r subtractionem principii ordinis. Alia qua salvato principio ordinis (it inordinatio circa ea quæ sunt post principium. Sicut in corpore animalis quandoque quidem inordinatio complexionis proce­ dit usque ad destructionem vitalis principii, et hqc est mors; quandoque vero salvo principio vite fit inordinatio quædam in humoribus, et tunc est aegritudo. Principium autem totius ordinis in mora­ libus est linis ultimus, qui ita se habet in operatives sicut principium indemonstrabile in speculativis, ut dicilur, 7 Ethicorum (cap. 8). Unde quando anima deordinatur per peccatum usque ad aversio­ nem ab ultimo line, scilicet Deo cui unimur per («) el. — Om. Pr (<) a vrrbo Unde mque ad peccaniu, om. Pr. (▼) rfirerxu — Om. Pr. charitalem, tunc est peccatum mortale. Quando vero Iit deordinatio citra aversionem a Deo, tunc est (leccatum veniale. Sicut enim in corporibus deordi­ natio mortis, quæ est per remotionem principii vilæ, est irreparabilis secundum naturam, inordi­ natio autem aegritudinis reparari potest propter id quod salvatur principium vilæ; similiter est in his quæ pertinent ad animam, etc. n — Hæc ille. — Item ibidem, primo loco, arguit sic : « Ea quæ in infinitum differunt, non possunt esse unius speciei, nec etiam unius generis. Sed veniale el mortale pec­ catum differunt in infinitum : veniali enim debetur pœna temporalis ; mortali pœna ælerna. Igitur non sunt unius generis, nec unius speciei. » Ecce argu­ mentum. Sequitur solutio : a Dicendum, inquit, quod peccatum mortale et veniale differunt in infi­ nitum ex parte aversionis; non autem ex parte con­ versionis, per quam respicit ad objectum, unde peccatum habel speciem. Unde nihil prohibet in eadem specie inveniri aliquod peccalum veniale el mortale : sicut primus motus in genere adulterii est peccatum veniale; el verbum otiosum, quod ple­ rumque est veniale, potest etiam esse mortale. » — Hæc ille. — lieni, in solutione secundi, sic dicit : α Ex hoc quod invenilur aliquod peccalum mortale ex genere el aliquod peccalum veniale ex genere, sequitur quod talis differentia consequatur diversita­ tem peccatorum secundum speciem, non autem quod causet eam; talis autem differentia potest inveniri etiam in his quæ sunt unius speciei. » — Hæc ille. — Ex quibus patet ad argumentum. Nam major est falsa, qua dicilur quod illa peccata differunt specie theologice, quorum unum tollit amicitiam Dei, et aliud non. Nec valet probatio; quia offensa non dat speciem peccato, sicut nec reatus, nec pœna, nec inordinatio. Sed si aliquid concludit, solum conclu­ dit quod veniale et mortale dividunt offensam aut reatum el alia consequentia ipsum peccatum el actum intentum a peccante. Ad quartum dicitur quod major habet multas instantias. Nam calor intensus et remissus sunt unius speciei, el tamen calor intensus repugnat formæ substantiali aquæ, non autem calor remissus. Et causa est, quia non est ibi oppositio specifica for­ malis, sed virtualis. Sic in proposito. Nam pecca­ tum mortale opponitur charitati, non semper ratione suæ speciei, sed ex parte subjecti vel peccantis. Item, talis oppositio consurgit ex parte aversionis et non ex parte conversionis, a qua peccalum sumit speciem, ul dictum fuit. Ad qiilnlutn dicitur quod si major universaliter intelligatur ad hunc sensum, quod quicumque aclus habent oppositas circumstantias differant specie, falsa est; si autem non intelligatur universaliter, argumentum non valet, quia est ex puris particula­ ribus. Quæ autem circumstantia mutet speciem, I ostendit sanctus Thomas, I3 2r, q. 72, art. t), ubi 497 DISTINCTIO XLIII. — QUÆSTIO I. sic : « Ubi occurrit aliud motivum nd peccandum, ibi est alia peccati species;quia motivum ad peccan­ dum est finis el objectum (a). Contingit aulern quan­ doque quod in corruptionibus diversarum circum­ stantiarum est idem motivum ; sicut illiberalis ab eodem movetur, quod accipiat quando non oportet, et ubi non oportet, ot plus quam oportet, ct simili­ ter de aliis circumstantiis : hoc enim facil propter inordinatum appetitum pecuniæ congregandae; et in talibus diversarum circumstantiarum corruptiones non divcrsificant peccatorum species, sed perlinent ad unam et eamdem speciem peccati. Quandoque vero contingit quod corruptiones diversarum circum­ stantiarum proveniunt a diversis moth is : puta quod aliquis pneproperc (C) comedat, potest provenire ex hoc quod non potest ferro dilationem cibi propler facilem consumptionem humidilatis ; quod vero appetat immoderatum cibum, potest contingere pro­ pler virtutem, naturæ potentem ad convertendum multum cibum; quod autem aliquis appetat cibos deliciosos, contingit propter appetitum delectationis quæ est in cibo. Unde in talibus diversarum cir­ cumstantiarum corruptiones inducunt diversas spe­ cies peccati, a — Hæc ille. — Item, ibidem, arguit sic primo loco : « Malum, inquit, contingit ex sin­ gulis defectibus (Dionys., dc Dic. Noni., c. 4). Sin­ gulares autem defectus sunt corruptiones singula­ rium circumstantiarum. Ergo ex singulis circum­ stantiis corruptis consequuntur singulæ s|iecies pec­ catorum. n Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod malum, inquantum hujusmodi, est privatio; el ideo diversificalur specie secundum ea quæ privantur sicut et cæleræ privatio­ nes. Sed peccalum non sortitur speciem ex parte privationis vel aversionis, sed ex conversione ad obje­ ctum aclus. a Item, in solutione secundi, sic dicit : α Circumstantia nunquam transfert actum in aliam speciem, nisi quando est aliud motivum. > Item, articulo octavo, sic dicit : α Cum in peccato sint duo, scilicet ipse actus, et inordinatio ejus, prout receditur ab ordine rationis el legis divinæ, species peccati attenditur non ex parte inordinationis qu® est præter intentionem peccantis, sed magis ex parte ipsius actus secundum quod terminatur ad objectum in quod fertur intentio peccantis. El ideo ubicum­ que occurrit diversum motivum inclinans intentio­ nem nd peccandum, ibi est diversa species, peccat i. Manifestum est autem quod non est idem motivum ad peccandum in peccalis quæ sunt per superabun­ dantiam, et in peccalis quæ sunt per defectum ; quin­ immo sunt contraria motiva : sicut motivum in peccato intemperanti® est amor delectationum corpo(») ito c»t alia peccati species; quia motivum ad pec­ candum est fini» el objectum. — est aliut fini» et aliud objectum Pr. (6) prsrpropere. — propere Pr. raliurn, motivum autem insensibilitatis est odium earum. Unde hujusmodi peccata non solum diffe­ runt specie, sed etiam aunt sibi invicem contraria, e — Hæc ille. — Ex quibus plet quod numquam actus morales distinguuntur specifice propter diver­ sitatem circumstantiarum, nisi talis diversitas indu­ cat diversitatem objecti, saltem actus interioris. Ad sextum patet responsio ex dictis in solutione tertii, ubi argumentum hoc quasi in forma recita­ tum est. Conceditur enim quod istæ differenti®, veniale el morlnle, distant in infinitum ; sed neutra illarum est differentia specifica peccati, sed conse­ quitur quandoque speciem peccati, ul ibidem fuit dictum, et ideo possunt reperiri in actibus unius speciei. II. Ad argumenta Durandi. — A<1 primum Durandi, quod est directe contra primam conclusio­ nem, dicitur quod non solum in venialibus primo modo dictis, immo in dictis secundo modo, est verum quod nullum tale habet rationem peccati sim­ pliciter et perfecte, sed solum secundum quid et imperfecte. Quod ostendit sanctus Thomas, 2. Sen­ tent., dist. 42, q. 1, ari. 4, ubi sic : < Tertio motio dicilur peccatum veniale, quando ipse aclus per se facile remissibilis est, eo quod non perfecte pertin­ git ad plenam rationem peccati ; et istud proprie dicitur veniale, de quo nunc agitur, quod a mortali distinguitur. Primo enim el secundo modo dictum veniale non distinguitur a mortali : quia mortale potest per ignorantiam fieri ; ct illud quod est mor­ tale lit veniale per confessionem. Imperfectio autem peccati potest esse dupliciter, vel ex genere aclus, vel ex parte peccantis. Genus autem ipsius actus sumitur ex materia vel objecto. Unde, sicut dicitur bonum ex genere propter debitam materiam, ita malum ex genere propter indebitam, et veniale ex genere propter materiam in qua peccatur, in illa autem materia peccalum perfecte invenilur, in qua, si peccetur, virius charitatis ad Deum et ad proxi­ mum dissolvitur, perquam est vita animæ. Et ideo quando aliquis peccat in his sine quibus recte ana­ lis non remanet subjectio hominis ad Deum, el fœdus human® societatis, tunc est peccatum mor­ tale ex genere. El talia peccata Philosophus malitias appellat; unde vult (5. Ethic., cap. 8) quod non omnis vitiosus sit malus. Sicut autem patet, non potest homo Deo esse subjectus, si Deo non credat, el si ei non obedial, el hujusmodi. Et similiter societas humanæ vita· servari non posset, nisi uni­ cuique servaretur <|U«_m1 suum est; et ideo furtum el aliæ species injustitiæ sunt peccata mortalia ex genero. Et similiter in aliis omnibus. Ea vero sine quibus humana vita servari potest, non faciunt pec­ catum esse mortale ex genere, quamvis etiam aclus sil deformis, sicut superfluus ludus et hujusmodi; el talia dicuntur venialia ex genere. Sed, sicut quod IV. - 32 49$ LIBRI IL SENTENTIARUM est bonum ex genere, potest fieri male, sed non econ­ tra, ita illud quod est veniale ex genere, tali modo potest fieri, quod erit mortale : ut si credatur esse mortale quod veniale est ; vel si tantum quis in re temporali delectatur, ul finem sibi in ea constituat, quia sic non servat debitam reverentiam ad De im qui est ultimus finis et citra quem omnia sunt dili­ genda. Ex parte vero peccantis est imperfectio pec­ cati propter imperfectionem poter * iæ elicientis actum : sicut primi motus sensualitatis qui praece­ dunt deliberationem, peccata venialia sunl, quamvis sint in materia peccati mortalis; sed hæc sunt venialia per accidens, el ideo adveniente consensu rationis deliberata efficiuntur mortalia. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod aclus inordinatus dicitur peccatum secundum quid ct imperfecte, non solum, propter imperfectionem potentiæ elicientis, vel modi eliciendi, utputa quod non est perfecte in potestate potentiæ vel suppositi elicientis; immo cliam propter imperfectionem materiæ in qua pec­ catur : quin scilicet est talis quod reda ordinatio circa illam non est necessaria consecutioni finis, nec inordinatio circa illam tollit ordinem ad finem ulti­ mum. Et ideo ad formam quæ fit in argumento, dicitur quod minor est falsa; quia nullum peccatum veniale est aclus simpliciter voluntarius cadens super materiam simpliciter indebitam. Et quod dicitur de mendacio jocoso, non valet; quia materia talis men­ dacii non est simpliciter indebita, sed secundum quid, quia talis materia in nullo praejudicat fini ultimo. Ad secundum negatur minor. Peccatum enim veniale non dicitur peccatum nisi per attributionem ad peccatum mortale, quia scilicet est dispositio ad illud, vel quædam deficiens similitudo illius. Et ad probationem, dicitur quod consequentia non valet ibidem facta, scilicet : peccatum veniale potest esse absque mortali; ergo peccatum veniale non dicitur peccatum ex attributione ad peccatum mortale; — quia talis attributio non est per causalitatem unius ad aliud, nec per dependentiam unius ab alio, nec per roexigilionem unius ad aliud, sed modo quo dictum est. Probatio autein ibidem adducta de ani­ mali sano et medicina sana, falsa est; quia destru­ cto omni animali, adhuc aliquid «lici jx>ssel sanum, ct destructo omni animali vero, adhuc esse posset animal pictum, quia in talibus analogice dictis non oportet unum dependere ab alio quoad esse, sed quoad intelligi, ut de se palet. Ad tertium dicitur primo, quod non oportet esse tot modos virtutis aul aclus virtuosi, quot sunt modi, * specie aut genera vitii, aul aclus vitiosi, ul palet < \ 2. el 3. Ethicorum, Secundo, dicitur quod nul­ lum inconveniens est dicere aliquem actum esse vir­ tu- -nm simpliciter, ct aliquem secundum quid. Qund palet Nnm aclu * indelihcrnli cadentes super materiam debitam ct debitos circumstantias sunl secundum quid cl non simpliciter virtuosi ; el simi­ liter actus boni extra charitatem eliciti. Ad qunrtum dicitur quod minor est falsa, acci­ piendo proprie legem exteriorem ; quia nulla lex pnecepliva, vel proh i bili va, est nisi dc fine, vel de necessariis ad finem, aul oppositis fini. Peccatum autem veniale non est contra aliquam talem legem, licet sit contra aliquod dictamen naturalis rationis. El lioc intendit sanctus Thomas, 2. Sentent,, dist. 42, q. 1, art. 4, ubi, in solutione tertii, sic dicit : u Præcepla legis intendunt hominem ordinare ad dilectionem Dei et proximi; quia finis prreccpti est chacitas, 1. Timoth., i (v. 5). Et ideo illa sola sunl mortalia ex genere de quibus dictum est. Hæc enim directe sunl contra præcepla legis, et non solum legis scripta, sed etiam naturalis. Quamvis autem aliquid non sit malum quia est prohibitum lege exteriori, est tamen malum quia prohibitum lege exteriori vel interiori. Lex enim interior est ipsum lumen rationis, quo agenda discernimus : et quidquid in humanis actibus huic lumini est conso­ num, lotum est rectum ; quod autem contra hoc lumen est, homini est innaturale el malum : el pro lanto dicitur malum, quia prohibetur interiori lege, » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod peccatum veniale non est contra legem exteriorem. Est tamen contra legem interiorem. El similiter nec est contra legem interiorem simpliciter el perfecte. Nam san­ ctus Thomas, ibidem, in solutione quarti, dicit quod venialia α non directe opponuntur praeceptis affir­ mativis aut negativis, sed indirecte, quia disponunt ad ea quæ directe opponuntur; et ideo hujusmodi sunt præter pneceptum. Hæc enim etiam non hoc modo discordant a lumine rationis ut ab ultimo fine abducentia, sed ul quædam impedimenta finis ». — Hæc ille. § 2. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem, dicitur quod ex inordi­ nato appetitu propriæ exceller tiæ natum est sequi quod inordinate appetantur et fugiantur, non solum illa quæ promovent vel impediunt propriam excel­ lentiam, verum etiam illa quæ talem excellentiam manifestant, aul occultant, aut ejus aliquam simi­ litudinem bâtant. Omne autem bonum commuta­ bile est hujusmodi. Nec valet instantia ibidem alle­ ga U de turpibus delectationibus venereorum. Nam mulli gloriantur in talibus, et æslimanl se excellere alios qui non possunt talibus turpibus perfrui sicut ipsi, el reputant talia esse manifestat i va propria» excellenliæ. Insuper alia instantia de fuga pennarum el tristitiarum (a) propter timiditatem in rebus bel­ ts) irüiiliat um. — IrUtUiam Pr. DISTINCTIO XLIII. - QUÆSTIO L 499 licis, non obstat. Nam taliter fugientes intendunt actualiter habitæ et possessæ et retentæ dant faculta­ conservare el protelare vitam suam el incolumita­ tem explendi omne desiderium. Qui enim habet divi­ tem præ cæteris. Sic autem conservare proprium | tias, habel omnia bona sensibilia in virtute et poten­ bonum præ cæteris, apprehendunt ut quoddarn tia proxima. Unde sanctus Thomas, 2* 2·, q. 118, signum sagacitatis et propriæ excellentiæ. Unde hæc art. 7, sic dicit : α Illud vitium dicitur capitale ex quæstio eadem est cum illa qua quæritur : utrum quo alia vitia oriuntur, secundum rationem finis, omnia quæ quis appetit, appetat propter beatitudi- ’ qui, cum sit multum appetibilis, propter ejus appe­ nem quæ est excellentissimum bonum. Super quo titum procedit homo ad mulla facienda bona \el sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art. 3, i mala. Finis autem maxime amabilis vel appetibilis q1· 4, arguit sic (arg. 2) : « Illud quod propter ol beatitudo seu felicitas.quæ est ultimus finis vitæ beatitudinem desideratur, est ad beatitudinem ordi­ human®. Et ideo quanto aliquid magis participat nabile. Sed multi volunt aliqua quæ non sunt ordi­ conditiones felicitatis, tanto magis est appetibile. nabilia in beatitudinem, sed magis ab ea avertunt, Est autem una de conditionibus felicitatis ul sil per sicut est de peccatoribus. Igitur non omne quod quis se sufficiens, alioquin non quielarel appetitum tan­ vult, propter beatitudinem vult. » Ecce argumen­ quam ultimus finis. Sed per se sufficientiam maxime tum. Sequitur responsio : ti Dicendum, inquit, quod I repromittunt divitiæ, ut dicit Boetius, 3. de Conso­ aliquid ordinari ad beatitudinem contingit duplici­ latione. Cujus ratio est, quia, sicut Philosophus ter. Uno modo, sicut quod quæritur ut per hoc homo | dicit, 5. Ethicorum (cap. 5), denario utimur quasi ad beatitudinem perveniat; sicut aliquis vult ope­ fidejussore ad omnia habenda ; et, Eccle. 10 (v. 19), rari opera virtutis, ut per hoc beatitudinem merea­ dicitur quod pecunia obediunt omnia. Et ideo a\atur. Alio modo, cum quis appetit aliquid ex hoc ritia quæ consistit in appetitu pecuniæ est vitium ipso quod habet aliquam similitudinem beatitudi- capitale. * — Item, in solutione secundi, sic dicit : nis. Cum enim voluntas appetit aliquid, ex hoc ipso « Pecunia quidem ordinatur ad aliud sicul ad finem : efficitur ut desideret illud in quo ejus aliqua simili­ tamen inquantum utilis est ad omnia sensibilia tudo invenitur, quamvis principale desideratum acquirenda, continet quodammodo virtute omnia; habere non possit. Et hoc modo omnes qui peccata el ideo habet quamdam similitudinem felicitatis. > appetunt, ad beatitudinem tendunt, et ad Dei imi­ — Hæc ille. — Sciendum tamen quod, cum dici­ tationem, ut dicit Augustinus, 2. Confessionum mus quod cupiditas est radix omnium peccatorum, (cap. 6), sic dicens : Superbia celsitudinem imi­ et prabel facultatem perpetrandi omne peccatum, tatur, cum tu sis unus super omnia Deus excel­ etc., non intendimus quod cupiditas vel habitus sus. Ambitio quid nisi honores et gloriam quærit, cupiditatis hoc faciat immediate et per se; sed quod cum tu sis præ cæteris honorandus ? Et similiter I hoc facit mediate el ex parte sui objecti. Unde rrguinducit in aliis vitiis, d — Hæc ille. — Similiter, in mentum non vadit ad mentem conclusionis. proposito, dico quod ille qui prosequitur turpes Ad argumentum in principio quæslionis, respon­ delectationes aut fugit tristitias, turpiter talia potest det sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42. q. 1. facere appetitu excellentiæ, quia talia, secundum art. 4, in solutione primi, dicens : < Venialia non suam æstimalionem, sunt rnanifeslativa propriæ corrumpunt virtutem quantum ad habitum : hoc excellentiæ, vel habent aliquam similitudinem ejus. enim est proprium peccati mortalis; sed exeunt ab Ad secundum dicitur quod non solurn est cupi­ æqualilate quam ratio ponit in actu virtutis, a — dus qui appetit divitias ad recipiendum, immo qui Hæc ille. appetit inordinate ad inordinate expendendum. Unde Et hæc de questione. Benedictus Deus. Arnen. sanctus Thomas, 2· 2 , * q. 119, art. 1 , in solutione primi : < Contingit, inquit, quod aliquis excedat in dando; et in hoc est prodigus. Et simul cum hoc excedat in accipiendo : vel ex quadam necessitate, quia dum superabundat in dando, deficiunt ei pro­ pria bona, unde cogitur indebite acquirere, quod pertinet ad avaritiam ; vel etiam propter animi inor­ dinationem : dum enim non dat propter (s) bonum, contempta virtute, non curat undecumque et quali­ tercumque accipiat, d — Hæc ille. — Ulterius dici­ tur quod dato quod cupidus, inquantum hujusmodi, appetat divitias ad recipiendum, adhuc habetur pro­ positum ; quia, licet divitiæ retentæ non compleant actualiter omne pravum desiderium, tamen divitiæ (a) propter. — proprium Pr. LIBHI II. SENTENTIARUM 500 quidam defectus secundum quern actum deficien­ tem (or) producere |>otest. Potentia} vero perfectis­ sima» nunquam deficiunt ab eo ad quod ordinata * sunt, ut patet in necessariis. Unde quod potentia impediatur vel retrahatur ab eo ad quod naturaliter QUÆSTIO I. ordinala est, oportet quod sit ex defectu ejus, inquantum scilicet alteri agenti quod impedit suc­ UTRUM POTENTIA PECCANDI SIT A DEO cumbit. Unde, cum potentia voluntatis liumanæ sit per se ordinala ad bonum, defectus a l>ono in actu giRCA quadragesimamquarlam distinctio­ ejus oportet quod causetur ex aliquo defectu in ipsa nem secundi Sententiarum, quaeritur: per quem ab alio vinci potest, vel delectatione, vel Utrum potentia peccandi sit a Deo. suggestione, vel quocumque alio, ul ab eo quod est Et arguitur quod non. Posse enim naturale sibi ad id quod est innalurale trahatur. peccare, ut dicit Anselmus (Dialog, de libero Hic autem defectus est secundum quod ex nihilo arbitrio, cap. 1), neque est libertas neque pars est. Hujusmodi autem defectus, scilicet quod crea­ libertatis. Sed omnis potentia naturalis quæ est in tura est ex nihilo, Deus directe causa non est, ut nobis ad agendum actus humanos, ad liberum arbi­ Avicenna probat: quia quod convenit rei secundum trium pertinet. Ergo potentia peccandi non est in se, non causatur in ea ex alio; ros autem creata, si nobis aliqua potentia naturalis. Constat etiam quod secundum se relinquatur, nihil est; unde quod est nec est potentia gratiæ, quia per gratiam nullus ex nihilo esse, non est créature a Deo, quamvis esse ordinatur ad peccatum. Cum ergo omnis potentia creaturae a Deo sil. Posset tamen dici quod iste quæ est in nobis a Deo, sit gratiæ vel naturæ, vide­ defectus a Deo est indirecte, non quidem sicut ab tur quod potentia peccandi non sit nobis a Deo. agente aliquid, sed sicut a non agente, inquantum Igitur. scilicet ipse creaturae hoc non præbet ut non ex In oppositum arguitur. Omne ens est a Deo. Sed nihilo sit, sicut dicitur causa privationis gratiæ quæ potentia peccandi est quoddam ens. Igitur potentia pœna est, nisi creatura hujusmodi perfectionis inve­ peccandi est a Deo. niretur capax non esse, ut scilicet non sit ex nihilo. Et ideo hic defectus nullo modo est a Deo, nec In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo directe, nec indirecte. Sic ergo potentia peccandi, ponetur conclusio. In secundo objectiones (a). In quantum ad id quod potentiæ est, a Deo est; sed tertio solutiones (6). quantum ad defectum qui implicatur, non est a Deo. > — Hæc ille. Ex quibus potest argui pro duplici parte conclu­ ARTICULUS I. sionis. — Et pro prima arguitur sic. Omne ens positi­ vum et activum, vel principium actus, est a Deo. PONITUR CONCLUSIO Sed potentia peccandi; quantum ad id quod potentia est, est hujusmodi. Igitur, quantum ad illud, est a Quantum ad primum articulum, sit Deo. — Pro secunda parle arguilursic. Defectus impli­ Talis conclusio : Quod potentia peccandi, quan­ citus in potentia peccandi est ex hoc quod illa poten­ tum ad positivum quod Importat, a Deo est, non | tia, et ejus subjectum, est ex nihilo. Sed creaturam esse ex nihilo, non habet causam effectivam; quia autem quantum ad defectum quem connotât. sublata omni causa efficiente vel omni actione el Hanc ponit sanctus Thomas in praesenti distin­ causatione causæ efficientis, adhuc creatura esset ctione 2. Sententiarum, q. 1, art. 1, ubi sic : nihil vel ex nihilo. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur. < Potentia, inquit, cognoscitur per actum (γ); unde ex consideratione aclus peccati judicium sumendum est de potentia peccandi. In actu nutem peccati duo ARTICULUS II. sunt, scilicet substantia actus et deformitas vel defe­ ctus debitarum circumstantiarum. Unde oportet PONUNTUR OBJECTIONES quod in ipsa potentia peccandi duo attendantur, sci­ licet ipsa potentia quæ est principium actus, et hæc I. Argumentum Scoti. — Quantum ad secun­ est eadem quæ est principium aclusordinati et inor­ dum articulum, arguitur contra praedicta. Nam dinati; et hæc a Deo est. Consideratur etiam in ea Scotus (disl. 44, q. 1) arguit sic contra secundam partem conclusionis. Sicut in potentiis passivis idem DISTINCTIO XLIV. (i) objectione *. — objectio Pr. Λ) wlutujne». — talutio Pr. (ï) artum. — actu» Pr. (a) deficientem. — diffinientem Pr. DISTINCTIO XLIV. — QUÆSTIO I. 501 est preximum'sueceplivum vel subjectum habitue et quod in eo sU potentia ad peccandum. Sed gratiæ privationis, ita potentia activa libera defeclibilis est quam ponis insunt illæ conditiones, scilicet esse ex immediatum principium, agendo et deficiendo, oppo­ nihilo, quod est fundamentum potentiæ peccandi, sitorum : agendo quidem, rectitudinis; deficiendo secundum te. Igitur. — Confirmatur. Quia illud non vero, peccati. Et istud absolutum est propria poten­ tollit potentiam ad peccandum, quod relinquit in tia respectu utriusque, eo modo quo potentia potest subjecto illa quæ faciunt potentiam ad peccandum. respectu eorum, scilicet effective et defective. Sed gratia relinquit in subjecto habente ipsam, esse Hoc autem modo potentia peccandi est a Deo, hoc ex nihilo et hujusmodi. Igitur. est, illa natura quam habens est potens peccare : Quarto ad idem. Illud quod est mere relatio potens quidem non efficiendo, sed deficiendo; cujus rationis, non dat alicui quod habeat potentiam aut tamen deficere istud positivum est proxima ratio; et quod sit potentia ad peccandum. Sed esse ex nihilo, eodem modo quo concedi debet quod posse peccare super illam rem solum dicil respectum rationis : est pars libertatis, non ut libertas est, sed ut est habitudo enim importata per ly ex habet non ens tali gradu limitata. pro termino; relatio autem realis habet terminum realem in actu. Igitur, etc. II. Argumenta Aureoli. — Ad idem arguit Quinto ad idem arguit. Cum dico esse ex nihilo Aureolus (dist. 44, q. 1, art. 2). duo dico, scilicet esse, el nihililalem. Aut igitur Primo. Quidquid creatura habet a se formaliter, esse ex nihilo constituit et dat rationem potentiæ ad totum habet a Deo effective; alias non tota entitas peccandum, ratione de ly esse; aut ratione ipsius creatune esset a Deo. Et accipio quidquid creatura nihilitatis. Non primo modo, ita quod ens ex nihilo habet ex natura sua, ut talis est; verbi gratia : ex hoc solo possit peccare quia est, quia tunc Deus quidquid habet liberum arbitrium ex conditione sua posset peccare, cum habeat esse. Nec secundo modo, prima. Sed potentia peccandi inest libero arbitrio ex puta quod nihilitas det rei posse peccare; quia nihisua prima conditione nullo addito : ex sua enim litas omnino nihil ponit in re illa. Igitur, etc. natura habet quod possit esse conforme primae regulæ, et difforme, indifferenter; quia nec est III. Argumenta Durandi. — Arguit Duran­ prima regula, nec essentialiter conform itas ad pri­ dus ( dist. 44, q. 1 ) mam regulam. Ergo potentia peccandi est hoc modo Primo, dicens nostram positionem esse defectuoeffective a Deo. sam in hoc quod dicit quod creatura ex se habet Secundo arguit sic. Si potentia peccandi non sit quod sit ex nihilo. Hoc enim non est verum ; quia a Deo, aut hoc est quia potentia non est a Deo, aut creatura non dicitur fieri vel esse ex nihilo mate­ quia aptitudo ad peccandum non est a Deo. Non rialiter, vel in ratione subjecti, nec ordinabiliter primo modo; quia certum est quod natura liberi seu in ratione termini, sed solum negative, quia fit arbitrii et ejus potentia est a Deo. Nec secundo vel est non de aliquo supposito ex parte facti : hoc modo; quia talis aptitudo non dicit intrinsece nisi autem habet creatura a Deo, et non ex se. Quod naturam lilieri arbitrii, licet extrinsece connotet (a) probatur. — Primo. Quia illud quod est causa ali­ deformitatem, et quoad hoc, concedo quod non est cujus affirmationis, est causa negationis per se et a Deo. Hoc tamen teneo quod quoad omne intrinse­ immediate consequentis ad aftlrmationem ; verbi cum quod dicil potentia peccandi in libero arbitrio gratia : illud quoti est causa quod aliquid sit album, est a Deo. est causa quod non sil nigrum. Sed Deus est causa Tertio (ibid., art. 1) arguit quod potentia pec­ creatune, el’(«) secundum omne quod est in crea­ candi non fundetur in libero arbitrio ex hoc quod tura, ad quam affirmationem sequitur per se et est ex nihilo : quia alicubi reperitur liberum arbi­ immediato ista negatio, scilicet quod crealura non trium exsistens ex nihilo, el tamen ibi non reperi­ sil, nec fiat (6) de aliquo supposito ex parte facti ; tur potentia ad peccandum ; igitur, etc. Tenet con­ quia si aliquid supponeretur, non totum producere­ sequentia ; quia posita causa ponitur el effectus, vel tur. Ergo Deus est causa quod creatura fiat, vel saltem poni potest. Antecedens probatur, quia in sit (γ) non de aliquo. Sed solum sub hoc sensu dici­ confirmatis in via, sicut in Matre Domini et aliis lur fieri vel esse ex nihilo. Igitur, etc. — Secundo. hujusmodi, erat liberum arbitrium ex nihilo, et Quia tota ratio quæ movet ad ponendum quod crea­ tamen non erat in eis potentia ad peccandum. Hoc tura habeat ex se, el non ex alio, quod sit ex nihilo, idem patet do beatis, in quibus non est potentia (o) est quia creatura, si sibi relinquatur, cedit in peccandi. — Si dicatur quod pro tanto non erat in nihilum et nihil est. Sed istud magis concludit prædictis potentia peccandi, quia confirmabantur ex gratia; — Contra. Illud non dat impotentiam jiec(e) creatur , * et. — ea ma re Pr. candi cui insunt conditiones illae, quæ dant alicui ■ . (») connotet. — denotet Pr. (6) non eit, nec fiat. — non fit nec fiet Pr. (T) >iL - fit Pr. (8) quod. — Ad. Pr. 502 LIOR! II. SENTENTIARUM oppositum quam propositum; quia illud quod est causa effectiva et conservativa entitatis rei per suam influentiam, est sufficiens causa non entitatis ejus­ dem rei per subtractionem suæ influential, ut patet inducendo in omnibus. Sed Deus per suam influen­ tiam est causa effectiva et conservativa totius enlitatis cujuslibet creatura. Ergo ipse solus per subtra­ ctionem suæ influentiae est causa sufficiens totalis non entitatis creatura. Nec oportet dare causam positivam, sed negativam, scilicet Deum non influere ; quia effectus non est positivus, sed pure negativus, scilicet creaturam quæ prius fuit, modo omnino non esse. — Tertio, Quia mirabile est quod dicitur quod creatura de se est non ens vel nihil. Cum enim hæc pra positio de dicat causam aliquam, hic non jjolesl dicere causam formalem, scilicet quod creatura for­ maliter sit nihil, immo certe formaliter est ens et aliquid; nec materialem, scilicet quod creatura sit subjectum nihili, quia nihil est totalis negatio,quæ non potest habere subjectum; nec finalem, quia tam finem quam illud quod est ad finem oportet habere rationem entis el boni, quod de nihilo dici non potest; nec efficientem, quia nihil non habet causam efficientem, sed deficientem, quæ est eadem res|>eclu entis efficiendo, et respectu nihili efficien­ tiam subtrahendo. Quare nullo modo competit crea­ tura, quod de se sit non ens vel nihil. Sed sive sit ens, sive desinat esso et cadat in nihilum, totum est a Deo influente, vel influentiam subtrahente. Secundo principaliter arguit contra probationem illam qua probatur quod Deus non sil causa indire­ cte quod creatura sit ex nihilo. Illa enim probatio, ut dicit, assumit falsum, scilicet quod nihil est causa alicujus defectus etiam indirecte, nisi res sit capax opposite perfectionis. Videmus enim quod Deus cau­ sando asinum in tali gradu, causa est quod asinus deficit ab hoc quod est esse rationalem ; et tamen asinus non est capax rationalitatis. Et idem est in proposito. Tertio arguit quod positio sit defecluosa in hoc quod supponit quod defectibilitas electionis inest rei ex hoc quod est ex nihilo. Dicunt, inquit, quidam, juxta sententiam Damasceni, quod creatura ex hoc quod est ex nihilo competit duplex verlibilitas in nihil, scilicet secundum esse natura, et secundum electionem. Primum fieret si res annihilaretur tota­ liter. Secundum fit cum peccatur : quia, secundum Augustinum (tract. 1 in Joannem), peccatum est nihil ; el ideo, cum peccatur, electio peccantis verti­ tur in nihil. Sed istud non videtur sufficienter dictum. Quod enim creatura, ex hoc osiloct mediante aliquo ejus defectu, ut di fi use dicit probatio conclu­ sionis contra quam arguit; et de hoc postea diffusius dicetur. II. Ad argumenta Aureoli. —· A<1 primum Aureoli, dicitur quod quidquid entitatis, bonitatis et (a) perfectionis habet creatura in sc vel ex se formaliter, habet totum a Deo effective. Non tamen oportet quod omnem imperfectionem (6) quam habet in se vel ex se formaliter, habeat a Deo effective : alias omnes deformitates et inordinationes actuum malorum essent effectivo a Deo; quod est impium dicere. Hoc autem modo intellecta majore argumenti, minor, si sumatur directe sub majore, falsa est; (a) c/. — Oni. Pr. (<) imperfectionem — perfectionem Pr. 503 quia potentia peccandi, quantum ad defectibilitatern, vel ordinem ad actum defectibilern aut funda­ mentum talia ordinis, non dicit quid positivum aut ad perfectionem pertinens, nec pertinet ad natu­ ram liberi arbitrii, sed ad ejus defectum. Probatio autem minoris sic intellecta nulla est; quia liberum arbitrium sine aliquo positivo superaddito potest se difformare primæ regulæ : non tamen posset se difformare a prima regula, nisi esset aliud essentiali­ ter a sua regula et subjectum superiori regulæ, et bonum particulatum et imperfectum et defectivum; unde talia defectibilitas aut peccabilitas non est quid positivum, nec fundatum immediate in aliquo posi­ tivo. Hem, falsum dicit quod liberum arbitrium ex sua natura habeat talem defectibilitatem, si inlelligat quod illa defectibilitas sil natura, vel pars natura, vel passio positiva liberi arbitrii, vel privatio imme­ diate fundata in litaro arbitrio inquantum hujus­ modi. Ad secundum dicitur quod potentia peccandi est a Deo,quantum ad illud quod est putentia vel funda­ mentum ordinis ad absolutum et positivum actus peccati; sed quantum ad fundamentum ordinis ad deformitatem actus peccati, vel quantum ad illum ordinem ad deformitatem peccati, nullo modo est a Deo. — Et cum dicitur quod talis aptitudo non dicit intrinsece nisi naturam litari arbitrii, aut volun­ tatis,— negandum est ; quia, sicut in peccato aliud est actus et aliud deformitas, ita litarum arbitrium alium ordinem habet ad actum, et ahum ordinem ad aptitudinem ad deformitatem actus sui : et sunl duæ apliludines ad duos terminos, quarum nulla est liberum arbitrium, sed respectus rationis fundatus in litaro arbitrio mediate \ei immediate. Ad tertium dicitur quod potentia peccandi est in quolibet litaro arbitrio creato et producto ex nihilo, tanquam in radice remota ab actu vel propinqua, ligata vel soluta. Unde in confirmatis per gratiam in via, vel per gloriam in patria, manet potentia pec­ candi remota et ligata. Et hoc habet concedere arguens, cum ponat potentiam peccandi immediate fundari in natura litari arbitrii ex sua prima condi­ tione nullo superaddito, ex hoc quod non est prima regula, nec essentialiter conformitas ad primam regulam, ul patet in argumento procedenti. Constat autem quod intellectus creatus beatus non est prima regula, nec essentialiter conformitas ad primam regulam. Posset tamen dici quod per gratiam vi® vel gloriam patriæ tollitur potentia peccandi, acci­ piendo potentiam peccandi pro principio proximo et non ligato, productivo actus deformis et suæ defor­ mitatis. Et ad hunc sensum loquitur sanctus Tho­ mas, dc Veritate, q. 24, art. 8, ubi sic arguit : α Gratia superveniens natura eam non destruit. Cum ergo litaro arbitrio creato hoc naturaliter insit quod ad malum flecti possit, videtur quod per gra­ tiam ei auferri non possit. » Ecce argumentum. 504 LIBKI Π. SENTENTIARUM debet intelligi negative, illo modo quo exponit arguens, scilicet quia fit vel est, et non de aliquo præsupposito ex parte perfecti ; immo potest et debet intelligi ordinabiliter, et in ratione termini, quia scilicet creatura prius erat nihil quam aliquid, priorilale naturæ, non temporis, ad hunc sensum quod essentia creatura ex se formaliter est nihil, el ab alio habet quod sit aliquod actu exsistens. Quod autem inest rei ex se, prius inest ei quam illud quod inest rei ex alio. Sicut aqua, quantumcumque sit calida, prius natura est frigida quam calida, quia ex se et ex natura sua est frigida, licet ah exlrinseco sit calida, non quod simul sit calida el frigida in aclu, sed frigida virtute, calida in actu. Tamen actus ille non pullulat ab intrinseco, sicut virtus quæ prodiret in actum, si sibi met relinque­ retur. Et idem est de aere lucido. — Ex quibus apparet quod prima forma in argumento facta non valet; quia fundatur in falso, scilicet quod negatio essendi creature consequatur de per se ad aliquam affirmationem cujus Deus sit causa, et affirmatio creatura procédât ordine naturæ ejus negationem. Hoc enim falsum est; quia sublata omni affirma­ tione et productione asini a Deo, adhuc asinus est nihil, el si asinus a Deo producitur, prius natura fuit nihil, quam ens aclu. — Ad secundam for­ mam dicilur quod ratio quam arguens recitat, bona est (a); nec concludit oppositum, sed propositum. Et ad probationem in oppositum, dicitur quod major ibidem assumpta, est vera, vel esset vera si res habens esse ab alio et entitatem actualem ab alio, prius natura haberet esse quam non esse; sed ubi est oppositum, sicut est in proposito, major est falsa. Unde illa major non plus habet evidentim quam ista : aqua habet quod sit calida ex influentia ignis; ergo ex subtractione illius activitatis habet quod sit non calida. Hæc autem consequentia non valet; quia aqua prius natura est non calida quam calida ; nec habet quod sit non calida ex actione ignis, sed ex propria natura. Unde illa major geileraliter falsa est, ubi effectus ex natura sua inclina­ tur ad oppositum illius quod habet ex agente. —Ad tertiam formam diciturquod cum dicitur, Creatura est de se non ens, ly de j»otcst dicere causam forma­ lem, ad hunc sensum quod creatura ex se et de se ct propria essentia est in potentia ad esse, et non est suum esse; sicut materia prima |»otest dici de se informis, quia sua essentia nec est forma, nec habens formam partem sui, sed est potentia ad for­ mam, et est suscept i va fonnæ, et est in quadam dispositione opposita ipsi formæ. Sic, in proposito, essentia cujuslibet creatura est in potentia susce­ pti va actualis exsistentias. Nee valet quod dicilur, quod creatura formaliter est ens et aliquid; quia, III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum licet creatura ex sua essentia sit ens el aliquid in Durandi, dicitur primo, quod, cum dicitur quod (a) etl. — Pr. creatura ex se habet quod sit ex nihilo, non solum Sequitur responsio : < Ad primum, inquit, dicen­ dum quod hoc est ex defectu naturæ creata? quod in malum flecti possit. El hunc defectum aufert, perfi­ ciendo naturam, gratia confirmans in l>ono; sicut lux superveniens aeri aufert ejus obscuritatem, quam naturaliter sine luce habet. > Item, quarto loco, arguit sic : < Secundum hoc incst libero arbi­ trio flexibilitas ad malum, quod est ex nihilo, ut dicit Damascenus (de Fide orlh.t lib. 2, cap. 3). Sed nulla gratia potest auferre libero arbitrio crea­ turae esse ex nihilo. Ergo nulla gratia potest liberum arbitrium confirmare in bono, a Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Ad quartum, inquit, dicen­ dum quod ex hoc quod liberum arbitrium est ex nihilo, convenit ei quod non sil naturaliter confir­ matum in bono, nec hoc ei per gratiam concedi potest, ul in bono sit naturaliter confirmatum. Non autem convenit libero arbitrio, secundum quod est ex nihilo, quod nullo modo possit confirmari in bono, sicut nec aeri ex natura sua inest quod nullo modo jxxssit illuminari, sed quod non sit naturaliter lucidus in actu. > — Hæc ille. — Ex quibus appa­ ret quod gratia tollit potentiam peccandi, si sit con­ summata, accipiendo potentiam peccandi, prout dictum est, pro principio proximo el non impeditivo actus deformitatis. Potest etiam dici quod potentia peccandi fundatur in libero arbitrio creato ex nihilo in suis naturalibus considerato, non autem in libero arbitrio creato per gratiam consummatam cum Deo ligato; et hoc in idem redit cum procedenti solu­ tione. Ex quibus plet ad confirmationes ibidem factas. Ad quartum dicitur quod potentia peccandi, prout dicit fundamentum ordinis ad actum positivum el quid productivum talis actus, non est relatio ratio­ nis, nec ens rationis, sed absolutum el positivum reale, scilicet potentia quam dicimus liberum arbi­ trium. Sed prout dicit fundamentum ordinis ad deformitatem actus, potest esse ens rationis, sicut et illa deformitas est ens rationis. Unde argumen­ tum non vadit ad mentem conclusionis; quia nec conclusio, nec ejus probatio, dicit quod potentia jteccandi oriatur ex tali negatione vel habitudine qua· importatur per ly esse cx nihilo totaliter, sed in parte. Ad quintum palet per idem : quia conceditur quoti ly esse ex nihilo, ratione nihilitatis dat ratio­ nem potentiæ ad peccandum partialiter, non totali­ ter, quantum ad defectum quem includit |>otentia peccandi, licet non quantum ad positivum ; quia una negatio potest esse causa alterius» ut dici­ tur, 2. Physicorum (l. c. 30), el 5. Metaphysics (t. c. 2), sicut absentia naulæ est causa perditionis navis. DISTINCTIO XLIV. — QUÆSTIO I. potentia, non tamen est ens aut aliquid in actu, nisi per aliquid superadditum essonliæ, scilicet per esse. Non ergo per essentiam suam est ens formaliter, sed subjective; per esse vero esi ens formaliter. Dico secundo, quod, cum dicitur, Creatura est de se non ens, ly dc potest dicere nptitudinein causæ materia­ lis, ad hunc sensum quod essentia creatura» nata est esse subjectum non essendi prius natura quam »ubjectum essendi, quia actualis exsistentia non est ratio, nec de ratione, nec propria passio alicujus creatura; immo intellecta essentia rosæ, nihil intelligilur ibi de esse, el potest intelligi sub non e*se. Nec valet impugnatio; quia, licet non esse, prout omnem negat actualem exsistentiam et essentiam, nullum (a) habeat subjectum, tamen non esse quod solum negat actualem exsistentiam et non essentiam, potest concipi per modum exsistentis in subjecto, sic quod essentia creatura ul pracedit suam produ­ ctionem el omnem actualem exsistentiam, inlelligalur subjectum non exsistentia». Ad secundum dicilur quod falsum assumit, sci­ licet quod Deus sit causa quod asinus non sit rationalis. Hoc enim falsum est; quia sublata omni causalitate vel causatione et productione effectiva Dei, adhuc asinus non est rationalis; el, secundum mul­ tos, ante omnem causalitatem vel causationem effe­ ctivam, asinus est substantia, corpus, vivum, animal, asinus, rudibilis, non rationalis; nullum tamen horum sibi convenit in actuali exsistentia, sed in potentia obediential!, vel potentia Crealons, vel in esse intelligibili et in esse essentiae. Ad tertium dicendum est quod prima radix defectibilitatis secundum electionem ct pecca bili La lis inest libero arbitrio eo quod est ex nihilo; sed non est pracisa et proxima causa. De hoc sanctus Tho­ mas, dc Veritate, q. 24, art. 7 : « Nulla creatura est, necesse potest, cujus liberum arbitrium natu­ raliter sit confirmatum in bono, ut hoc ei ex puris naturalibus conveniat quod peccaro non possit. Cujus ralio est. Nam ex defectu principiorum actio­ nis causatur actionis defectus. Unde, si quid est in quo principia actionis nec in se deficere possint, nec ab aliquo extrinseco impediri, inqiossibile est illius actionem deficere; sicut palet in molibus cœlestium corporum. Ea vcrO in actione deficere possibile est, in quibus principia agendi deficere possunt vel impediri ; sicut patet in generabilibus el corruptibi­ libus quæ, rationesuæ transmulabililatis, defectum in principiis activis patiuntur : unde ct eorum actiones deficientes proveniunt ; propter quod in operationibus natura frequenter peccatum accidit, sicut patet in partubus monstruosis : nam nihil aliud est peccatum, sive in rebus naturalibus, sive in artificialibus, sive in (6) voluntariis dicatur, quam (i) nullum. — nullam. Pr. (5) in. — Om Pr. 505 defectus vel inordinatio propriæ actionis, cum ali­ quid agitur non secundum quod natum est agi, ul palet in 2. Physicorum (t. c. 82, etc.). Differt autem in agendo natura rationalis pnrdila libero arbitrio ab omni alia natura agente. Nam quælibet alia natura ad aliquod particulare bonum ordinatur, et * actione ejus sunt determinatae respectu illius l>oni. Natura vero rationalis ordinatur ad Itonum simpli­ citer : sicut enim verum aiisolute est objectum intel­ lectus, ita etiam Ionum absolute est objectum voluntatis. El inde esi quod ad ipsum universale Umorum principium voluntas se extendit, ad quod nullus alius appetitus peri ingere potest. Et propter hoc creatura rationalis non habet determinatas actiones, sed se habet sub quadam indifferentia respectu innumerabilium (a) actionum. Cum autem omnis actio ab agente proveniat sub ratione cujusdam similitudinis, sicut calidum calefacit, o|»ortel quod, si aliquod agens e*t quod secundum suam actionem ordinetur ad aliquod particulare bonum, ad hoc quod ejus actio naturaliter sil indefeclibilis, quod ratio illius boni naturaliter immobiliter eidem insit ; sicut si alicui corpori inest calor naturaliter immobiliter, tale immutabiliter calefacit. Unde el natura rationalis quæ ordinata e^l ad l>onum abso­ lute per actiones multifarias, non potest halære naturaliter actiones indeficientes a bono, nisi ei naturaliter el immutabiliter insit ralio universalis et perfecti Ικ>ηι ; quod quidem ose non potot nisi in natura divina. Nam Deus solus est actus purus nullius potentiæ permixtionem recipiens, et per hoc est bonitas pura et absoluta. Quælibet vero creatura, cum in natura sua habeat permixtionem potentiæ, est bonum particulare; quæ quidem permixtio potentiæ accidit ei propter hoc quod est cx nihilo. El inde est quod inter naturas rationales solus Deus habet liberum arbitrium naturaliter impeccabile ct confirmatum in bono. Creatum vero hoc est impos­ sibile propter hoc quod est ex nihilo, ul Damasce­ nus (dc Fide orth., lib. 2, cap. 27) et Gregorius Nyssenus (Catech. Or., c. 6) dicunt. Et ex hex: est particulare bonum in quo fundatur ratio mali, ut dicil Dionysius, 4. capit, dc Divinis iVomintbus. > — Hæc ille. — Ex quo apparet quod pcccabilitas vel |K)tcntia peccandi in libero arbitrio pullulat ex tri­ bus. Primum est, quia est in se bonum particulare recipiens admixtionem potentiæ; cujus particularitalis el permixtionis radix est esse ex nihilo. Secun­ dum est, quia liberum arbitrium ordinatur ad lionum absolute ct universaliter, non tantum ad aliquod particulare bonum. Tertium est, quia non habet actiones naturaliter determinatas respectu universalis boni, sed indeterminatas el multifarias. Ex istis autem tribus inest sibi defeclibilitas in (x) tnnumcraSifium. — immaterialium Pr. 506 LIBRI II. SENTENTIARUM actione, ac per hoc peccabilitas, si suis puris et solis naturalibus relinquatur. Tunc Ad primam hujus improbationem, dicitur quod omnis vertibilitas ct mutabilitas creature provenit radicaliter ex hoc quod est potentiae admixtionem recipiens; quod habet ideo quia est ex nihilo et ab alio creatum, quia omne quod est creatum ab alio, non habet ex se esse suum, sed ab alio, et si habet esse ab alio, comparatur ad suum esse ut potentia ad actum, sicut arguit Avicenna. Ad secundam improbationem hujus, diciturquod esse ex nihilo, est prima radix omnis vertibilitatis, inquanlum ex ipsa pullulat potentialités et imperfe­ ctio. Non Limen est totalis et précisa causa proxima vertibilitatis; quia ad hoc etiam confert de proximo carentia perfectionis ligantis el stabilientis poten­ tiam in bono, potissime in creaturis quarum poten­ tia activa vel passiva ordinatur ad mulla indifferen­ ter, ad quæ acquirenda vel facienda requiritur per­ fectio potent iæ, quam ex puris naturalibus non suf­ ficit habere, vel saltern non de necessitate inest polentis sicut apparet in naturalibus : ex hoc enim generabilia el corruptibilia sunt vertibilia, quia in eis est maleria in potentia ad mullas formas quas non habet actu, sed potentia. Similiter, ideo libe­ rum arbitrium creatum est vertibile in malum el in nihil secundum electionem, quia ordinatur ad mul­ tas actiones quas non potest perfectu agere nisi adsit ei sufficiens directio rationis, et assistentia gratiæ, et [ærfecla ligatio cum summo bono et ultimo fine. Talia aulem non semper adsunt. Ideo in absentia talium potest defectuose agere. Sunt autem aliqiue creatura ex nihilo el potentiates, non Limen defectibiles in actione, quia potentia earum ordinatur ad determinatas actiones, el principia necessaria rectitudini talium actionum sunt a Deo indita (i) supernaturaliter earum potentiis activis et |»assivis. Hoc intendit sanctus Thomas, de Veri­ tate, q. ‘2*1, art. 7, ubi sic arguit : α Natura spiri­ tualis nobilior est quam corporalis. Sed est aliqua natura corporalis cui hoc convenit quod in ea inor­ dinatio motus nulla esse potest, scilicet natura cude­ ntis corporis. Ergo inulto fortius potest esse aliqua natura creata spiritualis, quæ est capax liberi arbi­ trii, in cujus motibus naturaliter nulla inordina­ tio (ί) esse possit; quod est esse impeccabilem vel confirmari in bono. » Ecce argumentum, et est pri­ mum in ordine. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod creatura corporales sunt ordinatae ad aliquod particulare bonum ;>er determinatas actio­ nes. Et ideo, ad hoc quod ab earum actionibus error el peccatum naturaliter absit, sufficit quod sint per suam naturam stabilitae in aliquo particulari bono; quod non sufficit in naturis spiritualibus ordinatis (>) sunt a Dro indita. — Ecce argumentum. Sequitur responsio : osset sine regula ad opus procedere : propter quod Deus, qui est sua regula, peccare non potest; sicut nec artifex peccare posset in incisione ligni, si sua manus esset regula suæ incisionis. » — Hæc ille. — Sed, licet ista ratio videatur differre ab illa quam ponit in locis prædictis, tamen non mullum differt; quia dicere quod liberum arbitrium non habet in se rationem perfecti boni, el tamen ordinatur ad uni­ versale et perfectum bonum, sequitur ex hoc quod ipsum non est sua regula. Sequitur enim bene : A habet regulam a se distinctam et se superiorem ; igitur non est perfectum bonum. Verumtamen ratio prima est melior; ideo illam tene. Ad quartum principale dicitur negando majorem duplici ratione. Primo, quia defectus de quo loqui­ mur, scilicet peccabilitas vel aptitudoad læccandum, licet in se non sit malum culpæ aut pœnæ, tamen ex se ordinatur ad malum culpæ, cujus ordinis Deus esse causa non potest. Sicut enim ostendit sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 1, el multis aliis locis, « Deus omnia alia ad seipsurn convertit, nec aliquid a seipso avertit. Ipse autem est suminum bonum. Unde non jiotest esse causa aversionis voluntatis a summo bono, in quo ratio culpæ consistit, prout nunc de culpa loquimur. Impossibile est igitur quod Deus sit causa peccandi. » — Hæc ille. — item, in solutione quarti, sic dicil : « Effectus causali, inquan­ lum causatum est, reducitur in causam; si autem aliquid procedat a causato nun secundum quoti cau­ satum est, hoc non oportet in causam reduci : sicut motus tibiæ causatura virtule motiva animalis quæ tibiam movet; sed obliquitas ambulationis non pro­ venit a tibia secundum quod est mota a virtute moti va, sed secundum quoti deficit a sustinendo influxum virtutis molivæ jmm* suum defectum, et ideo claudicatio non causatur a virtule motiva. Sic igilur peccatum causatura libeio arbitrio secundum quod deficit a Deo. Unde non oportet quod Deus sit causa peccati, licet sit causa liberi arbitrii. » — 507 Hæc ille. — Ex quibus palet quod peccatum prove­ nit a libero arbitrio inquanlum est defectivum et non causatum a Deo, vel habens aliquem defectum non causatum a Deo ; et quomodo si Deus esset causa illius defectus sicut est causa liberi arbitrii, ipse Deus esset causa peccati; quod est impium. Secundo negatur major de illis defectibus qui nul­ lam habent causam efficientem, nec habere possunt, cujusrnodi est defectus ex quo pullulat peccabilitas, vel etiam ille defectus qui dicitur peccabilitas, qui non est nisi ens rationis, ut supra (ad quartum Aureoli) dictum est. Item, talis defectus, dato quod haberet causam efficientem, oporteret illam esse defectivam etaversivam a Deo; quod Deo non potest competere. Ad quintum potest dici dupliciter. Primo modo negatur major. Sicut enim Deus est causa mali pœnæ et mali nature, non aulem mali culpæ, sic concedendum est quod sil causa possibilitatis defi­ ciendi defectu naturæ vel pœnæ, non autem quod sit causa possibilitatis deficiendi defectu culpæ De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 1, in solutione tertii, sic dicil : « Pœna opponilur cuidam particulari bono. Non est autem contra rationem summi boni auferre aliquod particulare bonum, cum particulare bonum auferatur per appositionem alterius boni, quod interdum est melius : sicut forma aquæ aufertur per appositionem formæ ignis; et similiter bonum naturæ particularis aufertur per pœnam per appositionem melioris boni, per hoc scilicet quod Deus ordinem justitias in rebus statuit. Sed malum culpæ est per aversionem a summo bono, a quo summum bonum avertere non potest. Unde Deus potest esse causa pœnæ, non autem causa culpæ. > Similia dicit, 1 p., q. 48, art. 6. Verum quia ex eadem radice provenit possibilitas hujus defectus et illius, scilicet ex hoc quod crea­ tura est ex nihilo, ideo aliter dico quod scilicet neu­ tra possibilitas est a Deo, licet concedam quod, sicut potentia peccandi est a Deo quoad aliquid, el non quoad omnia quæ includit in sua ratione, consimi­ liter et potentia deficiendi defectu pœnæ vel naturæ, quoad aliquid est a Deo, el quoad aliud non : ut scilicet, sicut Deus est causa potentis peccandi quantum ad illud quod habet de ratione potentiæ aelivæ, el non quantum ad apliludinem ad defor­ mitatem aclus, quæ apitudo radicatur primarie in hoc quod est esse ex nihilo; ita per omnia dico de possibilitate deficiendi, quia potentia deficiendi defe­ ctu nature vel pœnæ est a Deo quantum ad illud quod habet de ratione potentiæ passi væ, non autem quantum ad apliludinem ad defectum et malum, quia illa aptitudo consequitur creaturam ex hoc quod est nihilo. Et sic intendit Augustinus in libro Octogintatrium Questionum (q. 21), cum dicit quod Deus non est causa tendendi in non esse. Sic igilur in hac secunda responsione negatur minor 508 LIBRI II. SENTENTIARUM argumenti. Et ad probationem ejus, dicitur quod non plus concludit nisi quod potentia deficiendi est a l)eo quoad sui positivum et absolutum, non autem quantum ad defect i bili ta lem quam importat; quia Deus in ordine universi intendit illud quod est ibi de bono, non autem illud quod est ibi de malo, nec ordinem aut apliludinem ad malum. Cui sit honor el gloria in secula seculorum. Arnen. Omnia vero tam in hac quam in præcedentibus quæstionibus dicta suppono totali determinationi Sacrosancte Roman æ Ecclesia, cui præest San­ ctissimus in Christo Pater Dominus Afarlinus divina providentia Papa Quintus, Pontificatus sui anno X, quo hæc scripta fuerunt, anno vide­ licet Domini Λ/ C C C C Λ’ Λ VI, quartadecima die mensis Septembris, ante prandium, quæ erat dies Sabbati, et festum Sancta Crucis. Et omnia scripsi Ruthenæ (a). Liber secundus Defensionum Theologia Divi Docloris Thomas de Aquino in ? Sententiarum, editus per eximium veritatis schoUe Professorem fratrem Johannom Capreoli, Tholosanum, Ordinis Praedicatorum, anno Domini mille­ simo quadrmgcntesimonono, quo legit Sententias Parisius, feliciter explicit. Impressus Venetiis per Octavia­ num Scotum Modœtiensem, anno salutiferx Incarnationis MCCCCLXXXIII. - Ad. Pr. (t) EXPLICIT VOLUMEN QUARTUM IAJÛ73. — Turonibus, tjpis .Marne.